udhezues i hartimit te ligjit - copy

E U R O P E

Projekt i Financuar nga Bashkimi Evropian dhe Menaxhuar ngaAgjencia Evropiane pr Rindrtim

UDHZUESPR HARTIMIN E LIGJEVE DHE

SHKRIMIN E OPINIONEVE LIGJORE

Ndihm Institucioneve t Kosovs pr Prputhshmri mt Madhe me Bashkimin Evropian

E U R O P E

AGJENCIA EVROPIANE PR RINDRTIM UDHZUES

Faqja 2 nga 20

PASQYRA E LNDS

I. PARIMET E PRGJITHSHME T HARTIMIT LIGJOR .................................. 5

1. Qartsia ................................................................................................................5

2. Saktsia ................................................................................................................5

3. Prputhshmria ...................................................................................................6

a. Njsimi i terminologjis juridike..............................................................6

b. Pajtueshmria e dispozitave brenda aktit ligjor ......................................6

c. Pajtueshmria e akteve ligjore.................................................................6

4. Gjuha e nevojshme...............................................................................................6

II. STRUKTURA E AKTIT LIGJOR ........................................................................... 7

1. Struktura sipas ndarjes formale ...........................................................................7

a. Libri......................................................................................................... 7

b. Pjesa.........................................................................................................7

c. Kreu (Seksioni).........................................................................................7

. Nnkreu .....................................................................................................7

d. Neni ...........................................................................................................7

dh. Paragrafi................................................................................................8

e. Nnparagrafi ........................................................................................... 8

2. Struktura sipas dispozitave .................................................................................8

a. Titulli........................................................................................................8

b. Hyrja (Preambula)...................................................................................9

c. Qllimi......................................................................................................9

. Fusha e zbatimit .......................................................................................9

d. Prkufizimet .............................................................................................9

dh. Dispozitat materiale.............................................................................10

e. Dispozitat administrative .......................................................................10

. Sanksionet, ankimi dhe zbatimi ..............................................................10

f. Dispozitat e prkatsis ..........................................................................10

g. Organi prgjegjs pr t nxjerr aktet nnligjore .................................10

gj. Dispozitat kalimtare..............................................................................10

h. Dispozita shfuqizuese.............................................................................10

i. Dispozita e hyrjes n fuqi........................................................................10


Faqja 3 nga 20

III. GJUHA ......................................................................................................................11

1. Fjalit .................................................................................................................11

2. Fjalt .................................................................................................................11

3. Fjalt e huaja ......................................................................................................11

4. Termat juridike dhe teknike ..............................................................................12

5. Prkufizimet ......................................................................................................12

6. Koht dhe mnyrat e foljeve .............................................................................12

7. Foljet ndihmse .................................................................................................12

8. Forma pasive e foljeve .....................................................................................12

9. Ndajfoljet mohuese ...........................................................................................12

10. Kuptimi sintaksor i lidhzave .........................................................................13

11. Prsritjet ........................................................................................................13

12. Shkurtimet .......................................................................................................13

13. Njjsi dhe shumsi .........................................................................................13

14. Numrat ............................................................................................................13

15. Datat ................................................................................................................13

IV. FORMATIMI I TEKSTIT LIGJOR ......................................................................13

1. Teksti baz i ligjit...............................................................................................13

2. Llojet e germave ................................................................................................14

3. Shenjzimi (Bullets) ..........................................................................................14

4. Tabelat ...............................................................................................................14

5. Shtojcat .............................................................................................................15

6. Shnimet n fund t tekstit.................................................................................15

7. Shnimet n fund t faqes ..................................................................................15

8. Shkurtimet .........................................................................................................15

V. OPINIONET LIGJORE ............................................................................................16

Struktura PLAK:.................................................................................................16

1. Problemi.................................................................................................16

a. Paraqitja e problemit.................................................................16

b. Paraqitja e problemit n formn e nj prfundimi.....................16

2. Ligji........................................................................................................16


Faqja 4 nga 20

a. Citimi i ligjit...............................................................................17

b. Shpjegimi i ligjit .......................................................................17

3. Analiza ...................................................................................................17

a. Analogjia dhe dallimet ..............................................................17

b. Kundr-analiza ..........................................................................18

4. Konkluzioni ...........................................................................................18

Shtojca 1: Shembull i organizimit t strukturs s aktit ligjor sipas ndarjes formale.......19


Faqja 5 nga 20

I. PARIMET E PRGJITHSHME T HARTIMIT LIGJOR

1. Qartsia

Gjuha e prdorur pr hartimin e ligjeve duhet t jet e qart dhe e thjesht. Fjalt prdoren nkuptimin e tyre t zakonshm. sht e rndsishme q t mendohet pr personat q prekennga zbatimi i ligjit dhe nse t drejtat dhe detyrimet e tyre jan t qarta.

Zhargoni, shprehjet latine ose shprehjet e panevojshme teknike shmangen. Ato e bjn ligjinm t vshtir pr tu kuptuar nga prdoruesit e ligjit. Megjithat, n rast se prdorimi itermave t posame ose teknike sht i pashmangshm, ather ato prkufizohen. N cilindorast, zgjidhet forma m e thjesht, m logjike dhe m e shkurtr. Pr shembull:

T mos prdoret:

T prdoret:

pavarsisht do gjje q sht n Ligjin ABC ...

pavarsisht nga Ligji ABC ...

ose:

T mos prdoret: formulari nuk sht i vlefshm prderisa taksapaguesi tmos e ket nnshkruar

T prdoret: formulari sht i vlefshm nse taksapaguesi ennshkruan

2. Saktsia

Gjuha legjislative duhet t jet e sakt. Synimi i ligjit sht q t paracaktoj ose ndalojsjellje apo veprime, gj q nuk mund t arrihet nse shprehjet e prdorura jan t pasakta. Prshembull, disa shprehje t lidhura me kohn, q konsiderohen si jo t sakta, jan: menjher,pa vones, me koh, ose si rregull ...

Duke qen se ligjet kan zbatim t drejtprdrejt dhe jan detyrues n trsin e tyre, atohartohen n nj mnyr q t marrin n konsiderat personat ndaj t cilve zbatohen dhe qata t mos ken asnj dyshim pr t drejtat dhe detyrimet e tyre. Pr shembull:

T mos prdoret: Agjencit pr zbatimin e ligjit jan ato me nj mandat qprfshin zbatimin e ligjit, hetimet kriminale, sigurin publikedhe shtetrore, ose aktivitetet gjyqsore dhe t burgjeve

T prdoret: Pr qllimet e ktij ligji, agjencit pr zbatimin e ligjitjan:(1). Zyrat e Prokurorve,(2). Policia Financiare,


Faqja 6 nga 20

(3). Agjencit Policore, dhe(4). Agjencit e Hetimeve t Administrats s Taksave dhe

Doganave pr aq sa ato ndrmarrin hetime kriminale brenda sferss kompetencs s tyre.

3. Prputhshmria

Fjalt e prdorura n nj ligj duhet t ken t njjtin kuptim me fjalt e njjta t prdorura nligje t ndrlidhura dhe n legjislacionin ndihms. N fakt, prputhshmria n kontekstin ehartimit t mir legjislativ manifestohet n t paktn tri variantet n vijim, dhe q t gjithduhet t mbahen parasysh gjat procesit t hartimit ligjor:

a. Njsimi i terminologjis juridike

Hartimi legjislativ, n dallim nga shkrimi n letrsi apo proz, krkon shmangien eprdorimit t sinonimeve. Prdorimi i termave t ndryshm pr t treguar t njjtin kuptim(koncept) sht ngatrrues dhe ligji mund t keqinterpretohet. N kt mnyr, pra, shprehjete njjta nuk prdoren pr t shprehur kuptime t ndryshme. N rast se qllimi sht shprehja enj kuptimi t ndryshm, ather zgjidhet shprehja e prshtatshme pr t dhe nuk prdoret enjjta shprehje pr dy kuptime t ndryshme.

b. Pajtueshmria e dispozitave brenda aktit ligjor

Prve prputhshmris terminologjike, brenda nj akti ligjor duhet t ket edhe nj integritetlogjik midis dispozitave. Ajo q shpallet n fillim t ligjit ka prputhshmri, ta zm, me atq thuhet n pjesn prfundimtare. Nse, pr shembull, qllimi i nj ligji sht ndalimiabsolut i torturs, dhe kjo saktsohet n nenin 1, neni 20 i t njjtit ligj nuk duhet t lejoj oset lr hapsir interpretimi pr lejimin e prdorimit t torturs n ndonj rast t caktuar.

c. Pajtueshmria e akteve ligjore

sht e rndsishme q, gjat hartimit t nj akti ligjor, ti kushtohet vmendje respektimit thierarkis s normave. Pr shembull, dispozitat e nj rregulloreje apo nj akti dytsor nukduhet t vijn n kundrshtim me dispozitat e nj ligji parsor.

4. Gjuha e nevojshme

do fjal e prdorur n ligj duhet t jet e nevojshme dhe t ket nj arsye pr tu prdorur.Prdorimi i m tepr fjalve se sa duhet e bn ligjin t gjat dhe shton mundsit pr gabime.Elementt q jan t dukshm ose t parndsishm shmangen. Shikoni do fjal t prdorurn tekst dhe pyeteni veten nse vrtet ka nevoj pr t apo nse do t ndryshonte kuptimi nseajo fjal hiqet. Pjesa e theksuar e fjalis n vijim paraqet nj shembull t prdorimit tpanevojshm t fjalve, heqja e t cilave nuk do tia ndryshonte ose humbte kuptimin ligjit:


Faqja 7 nga 20

T mos prdoret: me qllim q ky ligj t zbatohet n mnyr korrekte, njkompani biznesi duhet ...

T prdoret: nj kompani biznesi duhet ...

II. STRUKTURA E AKTIT LIGJOR

1. Struktura sipas ndarjes formale

Akti ligjor rekomandohet t ket kt ndarje formale me rend zbrits:

LibrPjesKre (Seksion)NnkreNenParagrafNnparagraf

a. Libri

Ndarja e nj akti ligjor n Libr rekomandohet vetm n raste t rralla. Rast tipik i ndarjess nj ligji n Libr sht hartimi i nj Kodi. Rekomandohet q ndarje t tilla t prdoren nkt mnyr: Libri i par, Libri i dyt, etj.

b. Pjesa

Ndarja formale e nj akti ligjor n Libr, zakonisht, shoqrohet me ndarjen n pjes. Librindahet n dy ose m shum Pjes t cilat prdoren si: Pjesa e Par, Pjesa e Dyt, etj.

c. Kreu

Rekomandohet q ndarja formale e akteve ligjore standarde (deri n 50 60 nene) t fillojme Kre. Rekomandohet t prdoret n kt mnyr: Kreu I, Kreu II, etj.

Nnkre mund t prdoret vetm si nj ndarje tjetr e nj Kreu. Ndarja n Nnkrerekomandohet vetm n ato raste kur akti ligjor ka m tepr se 60 70 nene. Rekomandohett prdoret n kt mnyr: Nnkreu A, Nnkreu B, etj.

. Nnkreu

d. Neni

Neni paraqet ndarjen formale baz t nj akti ligjor. Rekomandohet q prmbajta e nenit tjet e shkurtr. Nenet duhet t jen t numruara n mnyr progresive. Secili nenrekomandohet t ket titull. Rekomandohet t prdoret n kt mnyr: Neni 1 - njkryeradh - Titulli, Neni 2 nj kryeradh - Titulli, etj.


Faqja 8 nga 20

dh. Paragrafi

Paragrafi paraqet ndarjen baz t nj neni. Paragrafi mund t ket nj ose m shum fjali,pa pasur nevoj pr kryeradh. Pr t qartsuar prmbajtjen, paragrafi mund t ndahet n disafjali t tjera me kryeradh pas shenjs s piksimit dy pika. Rekomandohet t prdoret nkt mnyr: (1), (2), etj.

e. Nnparagrafi

Nnparagrafi paraqet ndarjen baz t nj paragrafi. Rekomandohet t prdoret n ktmnyr: i., ii., iii., etj.

2. Struktura sipas dispozitave

Struktura sipas dispozitave ndrtohet si m posht:

TitulliHyrja (Preambula)QllimiFusha e zbatimitPrkufizimetDispozitat materialeDispozitat administrativeSanksionet, Procedura dhe ZbatimiDispozitat e prkatsisOrgani prgjegjs pr t nxjerr aktet nnligjoreDispozitat kalimtareDispozita shfuqizueseDispozita e hyrjes n fuqi

Kjo struktur vlen si drejtim baz pr radhitjen e dispozitave n nj akt ligjor.

Kto ndarje: Qllimi, Fusha e zbatimit, Prkufizimet, Procedura, Sanksionet,Dispozitat kalimtare, Dispozitat shfuqizuese dhe Dispozita e hyrjes n fuqi duhenprdorur shprehimisht n ligj para nenit prkats.

Kto ndarje: Titulli, Hyrja (Preambula), Dispozitat materiale Dispozitatadministrative, Zbatimi, Dispozitat e prkatsis dhe Organi kompetent pr t nxjerraktet nnligjore nuk prdoren shprehimisht para nenit prkats.

a. Titulli

do akt ligjor duhet t ket nj titull. Emrtimi i titullit duhet t jet i sakt (Ligji oseUdhzimi Administrativ). Rekomandohet q prshkrimi i titullit t jet i shkurtr dhemundsisht gjithprfshirs n mnyr q akti ligjor t pasqyroj edhe prmbajtjen edispozitave.

Nse akti ligjor ndryshon ose shfuqizon nj ose m shum akte t tjera ligjore, sht inevojshm prcaktimi i qart dhe i sakt i atyre dispozitave. Rekomandohet t prdornishprehjet ndryshon, zvendson ose shfuqizon.


Faqja 9 nga 20

Nse akti ligjor transponon (bart) ndonj akt normativ t s drejts evropiane apondrkombtare, rekomandohet q titulli i aktit ligjor t ket nj referim t qart dhe t sakt tatij akti.

b. Hyrja

Hyrja prmban zakonisht motivet pr nxjerrjen e aktit ligjor, bazn ligjore si dheinstitucionin q nxjerr aktin ligjor.

c. Qllimi

Dispozitat e qllimit duhet t shprehin qart synimin e Ligjvnsit pr rregullimin e nj lndet caktuar. Rekomandohet q dispozita e qllimit t jet e shkurtr. Kjo dispozit nuk duhetdomosdoshmrisht t prshkruaj n mnyr t hollsishme t gjitha fushat q do trregullohen me akt ligjor. N kt kuptim, dispozita e qllimit ka karakter konkretizimi ttitullit t aktit ligjor.

. Fusha e zbatimit

Kjo dispozit plotson dispozitn juridike t qllimit t aktit ligjor. Dispozita(t) nn Fushne Zbatimit prcaktojn fushn e rregullimit t aktit ligjor, fush n t ciln marrdhnie tcaktuara n shoqri rregullohen pr her t par ose rishtazi n aspektin juridik.

d. Prkufizimet

Prkufizimet ndihmojn pr qartsimin e termave dhe shmangien e fjalve t teprta.Rekomandohet t prkufizohen vetm ato terma t cilat:

- kan dykuptimsi,- mund t keqinterpretohen,- jan t panjohura, ose- jan t veanta pr nj fush.

Rekomandohet t mos prkufizohen termat t cilat:- jan standarde,- jan t njohura, ose- jan t pranuara si standarde n gjuhn juridike ose gjuhn e prgjithshme.

N hartimin e prkufizimeve t nj ligji sht me rndsi praktike edhe renditja e termave tprkufizuara sipas rendit alfabetik t gjuhs n t ciln hartohet ligji. Kshtu pr shembullnse do t hartojm prkufizimet n gjuhn shqipe, do t fillojm me prkufizimin e fjalveq fillojn me germn a, m pas me fjalt q fillojn me germn b e kshtu me radh sipasrendit alfabetik. E njjta gj duhet respektuar edhe pr hartimin e ligjeve n gjuht e tjera. Kysistem e bn m t leht orientimin n ligj pr prdoruesit e ligjit dhe ka vler sidomos prligjet kompleks dhe voluminoz t cilt kan nj numr t madh prkufizimesh.


Faqja 10 nga 20

dh. Dispozitat materiale

Dispozitat materiale paraqesin boshtin e nj akti ligjor. Kto dispozita prmbajn t drejtatdhe detyrimet e subjekteve t ndryshme t s drejts, t cilt mund t jen persona fizik osejuridik. Detyrimet mund t jet veprime ose mosveprime.

e. Dispozitat administrative

Institucionet juridike ekzistuese ushtrojn pushtetin n baz t fuqis juridike q kan. Nsesht parapar ndonj institucion tjetr q duhet t krijohet me akt ligjor, duhet tprcaktohen qart t drejtat dhe detyrimet e institucionit q do t krijohet. Kto dispozitandihmojn pr zbatimin e dispozitave materiale.

. Sanksionet, ankimi dhe zbatimi

Me dispozita juridike parashihen sanksione, t cilat mund t jen t natyrs penale, civile oseadministrative. Gjithashtu, dispozitat juridike parashohin procedurn e realizimit t tdrejtave t subjekteve t ndryshme. N nj akt ligjor mund t prcaktohet procedura e ankimitose referimi n aktin ligjor q rregullon procedurn ankimore.

f. Dispozitat e prkatsis

g. Organi prgjegjs pr t nxjerr aktet nnligjore

Nse akti ligjor parasheh nxjerrjen e akteve nnligjore, dispozitat juridike duhet tprcaktojn qart dhe sakt organin prgjegjs pr nxjerrjen e akteve nnligjore.

gj. Dispozitat kalimtare

Aktet ligjore kan pasoja juridike n koh dhe hapsir. Pr kt arsye, dispozitat juridikeparashohin rregulla pr efektin kohor t dispozitave ligjore q shfuqizohen ose hyjn n fuqi.

h. Dispozita shfuqizuese

Dispozita shfuqizuese duhet t prcaktoj qart dhe n mnyr t sakt humbjen e efektevejuridike t akteve ligjore. Duhet prcaktuar qart dhe sakt se cilat dispozita nuk prodhojnm efekte juridike dhe afati kohor kur ato dispozita i humbasin efektet juridike.

i. Dispozita e hyrjes n fuqi

Rekomandohet nj formul e njsuar pr dispozitn e hyrjes n fuqi t aktit ligjor.

Zbatimi i aktit ligjor mund t shkaktoj shpenzime. Mbulimi i ktyre shpenzimeve gjat zbatimitt aktit ligjor prcaktohet me dispozita t veanta, t cilat quhen dispozitat e prkatsis.


Faqja 11 nga 20

III. GJUHA

N prgjithsi, sht e vshtir q t jepen udhzime t prpikta pr gjuhn e tekstit t ligjit.Thelbsore sht q gjuha t jet e thjesht dhe e sakt prsa i prket formulimit dhe stilitligjor. Pr ta arritur kt duhet t mbahen parasysh disa rregulla baz prsa i prket gjuhs tcilat po i shtjellojm m posht. Gjat ktij procesi duhet ti referoheni: Fjalorit t GjuhsShqipe, Fjalorit Drejtshkrimor t Gjuhs Shqipe dhe Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe si edhet gjitha ribotimeve t tyre.

1. Fjalit

Fjalit duhet t jen t shkurtra dhe t thjeshta. Duhen shmangur fjalit pa kuptim normativ sirekomandimet, deklaratat, parashikimet ose hamendsimet. Thnia kryesore duhet t jepet nfjali sa m shpejt q t jet e mundur. Zakonisht, pjesa kryesore e fjalis duhet tu paraprijpjesve t tjera t mundshme nnrenditse. Ndiqni rregullat gramatikore t prcaktuara prshkrimin e mir, pr shembull:

2. Fjalt

Zgjidhni fjal bashkkohore dhe prdorini ato n kuptimin e par. Duhet t shmangetprdorimi i fjalve t reja q nuk jan njohur n praktik dhe nga fjalort. Duhet shmangurprdorimi i neologjizmave q nuk jan br ende pjes e prdorimit t gjer n gjuhn shqipe.Nse sht i nevojshm prdorimi i fjalve t tilla, duhet t bhet qartsimi i tyre nprmjetprkufizimeve. Fjalt e dykuptimta dhe t gjata duhen shmangur. I njjti koncept duhet tshprehet me t njjtat fjal n t gjith tekstin ligjor duke pasur n konsiderat legjislacioninn fuqi. Kjo vlen jo vetm pr dispozitat e t njjtit tekst, por edhe n lidhje me tekste t tjerat ngjashme, n veanti, tekste t cilt rregullojn t njjtn fush.

3. Fjalt e huaja

Fjalt e huaja mund t prdoren vetm nse ato kan hyr n prdorimin e prditshm tgjuhs shqipe dhe nuk ka fjal tjetr prkatse n shqip. Pr arsye gjuhsore, n ligj mund tprdoren fjal dhe fraza kur ato jan t njohura dhe prgjithsisht t prdorura n fushn eligjit, por jo domosdoshmrisht n publik, ose q jan t njohura dhe t prshtatshme nshprehjen e nj kuptimi n mnyr t qart dhe t sakt (p.sh. emrat shkencor latin). Prarsye ligjore, n hartimin e ligjeve mund t prdoren edhe fjal t huaja apo fraza (tshoqruara n kllapa me termin e barasvlershm n shqip) pr t siguruar nj prshtatje memarrveshjet ndrkombtare apo ligjin e BE-s. Fjala e huaj e pranuar n gjuhn shqipe nuklakohet, prve rastit kur nj gj e till sht br e prdorshme n gjuhn e prditshme.

- Kryefjala-kallzuesi-kundrinori duhet t jen sa m pran njri-tjetrit q t jet e mundur.


Faqja 12 nga 20

Termat nga gjuha juridike ose nga nj gjuh teknike duhet t prdoren n mnyr tprshtatshme, duke pasur n konsiderat kuptimin q u sht dhn atyre nga shkenca oseteknika q i mbulon. N veanti, pr termat juridike duhet mbajtur n konsiderat, n rradht par, kuptimi i tyre ligjor i kuptueshm dhe i qart i dhn nga prkufizimet n kode oseligje t tjera; s dyti, nga jurisprudenca dhe, s treti, nga doktrina mbizotruese. Nse njterm tekniko-juridik ka nj kuptim t ndryshm nga ai q ka i njjti term n gjuhn eprditshme, duhet br e qart nga konteksti se n cilin kuptim sht prdorur ai.

5. Prkufizimet

N rast se nj term nuk ka kuptim t qart dhe t njkuptimt ose nuk sht prdorur nkuptimin e prditshm n gjuhn e prditshme, n gjuhn juridike ose n gjuhn teknike,tregoni nprmjet prkufizimeve kuptimin q i duhet dhn termit n fjal n tekstin konkret.

6. Koht dhe mnyrat e foljeve

N formulimin e normave, si rregull, prdorni foljet n kohn e tashme. Nse sht enevojshme q t shprehet nj lidhje kohore, faktet e njkohshme me veprimin e ligjit duhet tjepen n kohn e tashme dhe faktet q paraprijn veprimin e ligjit n kohn e shkuar. Nsesht e nevojshme q t citohen ngjarje si n t kaluarn ashtu edhe n t ardhmen, referojunikohs kur kalon ose hyn n fuqi ligji, duke prmendur, n do rast, faktet e njkohshme meveprimin e ligjit n kohn e tashme. Pr shembull: do subjekt i shpronsuar ka t drejt tkrkoj, n prputhje me kt ligj, t drejtn e pronsis, n rast se i sht hequr sipas akteve

ligjore, nnligjore, vendimeve penale t gjykatave ose t marr me do mnyr tjetr t

padrejt nga shteti nga data 29.11.1944, si dhe kthimin ose kompensimin e prons.

Ligjet duhet t hartohen n mnyrn dftore dhe jo n at urdhrore apo lidhore. Prshembull: Asnj person nuk ka t drejt ... dhe jo Asnj person nuk duhet t ket t drejt...; Nse vendoset se ... dhe jo Nse do t vendosej q ....

7. Foljet ndihmse

Shmangni prdorimin e foljeve ndihmse t tilla si mund dhe duhet, pasi prdorimi i tyre sjelldyshime mbi karakterin lejues ose urdhrues t dispozits n fjal ose t dispozitave t tjera.

8. Forma pasive e foljeve

Shmangni formn psore kur nuk rezulton i qart subjekti ligjor t cilit i referohet dispozita.Pr shembull: Ministri emron nj drejtor n do departament dhe jo Drejtori i dodepartamenti emrohet nga Ministri.

9. Ndajfoljet mohuese

Shmangni mohimin e dyfisht. Prdorni formn pohore. Pr shembull: Kjo dispozit vlenpr ... dhe jo Kjo dispozit nuk vlen pr ... ose Personi q ka nj fmij ka t drejt ...dhe jo Personi q nuk ka fmij nuk duhet t ket t drejt t ....

4. Termat juridike dhe teknike


Faqja 13 nga 20

Kuptimi sintaksor i lidhzave duhet t jet i shprehur n mnyr t qart dhe pa mdyshje.Pr t shprehur nj marrdhnie veuese prfshirse, rekomandohet t prdoret lidhza ose,e vendosur ndrmjet dy termave, e cila sht nj lidhz ndarse ose alternative. Shmangnilidhzn dhe e cila prdoret pr marrdhniet prfshirse, me an t s cils bashkohen dyose m shum shtje pr tu zbatuar s bashku. Nse prdorimi i fjals ose nuk shtshum i qart, prdorni formulime m t gjra edhe pse mund t mos duken shum elegante.Pr t shprehur nj marrdhnie veuese prjashtimore kur nj marrdhnie e till nukrezulton qart, prdorni forma t tilla si vetm A ose vetm B, A os e B por jo t dyja.

11. Prsritjet

Nenet e nj teksti ligjor jan n njfar mnyr autonome. Prandaj, shpeshher, prdoret dhekrkohet prsritja e termave nga njri nen tek tjetri. Premrat vetvetor dhe mbiemratdftor, q u referohen termave t prdorur m par n nene t tjera, duhet t prdoren mekujdes.

12. Shkurtimet

Shkurtimet duhet t prdoren vetm kur kjo lejohet nga normat e mirnjohura t citimit. Kurn t njjtin tekst t ligjit sht e nevojshme t prsritet nj shprehje e caktuar, zvendsimi isaj me nj shkurtim lejohet me kusht q shkurtimi t shpjegohet kur prdoret pr her t parduke shtuar shprehjen e mposhtme: pasktaj do t quhet... (prmendni shkurtimin).

13. Njjsi dhe shumsi

Kur sht e mundur, rekomandohet t prdoret njjsi dhe jo shumsi m qllim shmangien edykuptimsis.

14. Numrat

Numrat duhet t shkruhen me fjal, me prjashtim t rastit kur ato prfshihen n tabela,numrime, etj. Pr shembull: Njqind e gjashtdhjet e pes.

15. Datat

Datat shkruhen me numra arab, me prjashtim t muajit dhe orve q shkruhen me shkronja.Viti shkruhet gjithmon n formn katrshifrore. Pr shembull: 9 prill 2005, pas njzetminutash.

IV. FORMATIMI I TEKSTIT LIGJOR

1. Teksti baz i ligjit

Teksti ligjor hartohet n Font-in1 (llojin e germave) Times New Roman (TNR) t madhsis12. Hapsira ndrmjet rreshtave sht regular, single space (e rregullt, me nj hapsir t

1 Termat jan ln n gjuhn angleze si ato paraqiten n programin WORD n kompjuter.

10. Kuptimi sintaksor i lidhzave


Faqja 14 nga 20

vetme). Vendosja e tekstit n faqe sht e baraslarguar nga ant (Justified). Fillimi i paragrafitzhvendoset 0.5 (gjysm in) nga vendi ku fillon normalisht teksti. Gjersia e faqes nukmund t kaloj kufijt (margins) e mposhtm: n krye (Top) 1; n fund ( Bottom) 1;majtas (Inside) 1; djathtas ( Outside) 1.

2. Llojet e germave

Hartimi i ligjit bhet duke respektuar llojet e germave dhe rregullat e prshkruara n tabeln emposhtme:

Trupi i nenit: TNR 12 font, justified

Neni dhe Emrtimi i tij TNR, 12 font, bold, title case, centered

Nnkreu TNR, 12 font, bold, title case, underlined,centered

Kreu TNR, 14 font, bold, all caps; leftPjesa TNR, 18 font, bold, all caps, leftLibri TNR, 20 font, bold, all caps,

centered

3. Shenjzimi2 (Bullets)

Shenjat (bullets) jan t rrumbullakta, t mbushura, n t njjtn madhsi si teksti idokumentit. Shenjat jan t zhvendosura majtas dy hapsira larg vendit ku fillon normalishtteksti. Rreshtat q vijn m pas kan t njjtn zhvendosje sikurse rreshti i par i tekstit.

4. Tabelat

Lloji i germave t tabels sht Arial (sepse ky lloj germash sht i lexueshm n madhsi mt vogla germash se sa TNR). Listat e thjeshta nuk duhet t paraqiten n form tabele. Tabelatnumrtohen sipas radhs prgjat gjith dokumentit. Mos bni rinumrimin e tabelave prdo kre. Emri i tabels vendoset sipr tabels si vijon: numri i tabels - 2 hapsira - emri itabels me Bold. Nuk vendosen shenja piksimi ndrmjet numrave dhe titullit.

2 Shenjzimi sht m tepr i prdorshm n opinionet ligjore.

Pjest e shenjzuara q jan pjes t nj neni ose shprehje t lidhura gramatikisht me nj fjali nukfillojn me germ t madhe.Ato prdorin shenjat e duhura t piksimit dhe prfundojn me pik.Pjest e shenjzuara q nuk jan gramatikisht t lidhura me nj fjali, por jan pjes e nj liste,fillojn me germ t madhe dhe nuk kan shenj piksimi n fund.


Faqja 15 nga 20

Shembull:Tabela 3 Kostoja e apartamenteve n Zonn X

1 Dhomgjumi

2 Dhomagjumi

3 Dhomagjumi

Ndrtesa A 600 650 800

Ndrtesa B 650 700 850

Ndrtesa C 700 750 900

Teksti i tabels dhe titujt e kolonave hartohen n Arial, madhsia e germave 11. Teksti iFont-it sht Bold pr titujt e kolonave dhe i regullt (regular) Arial, madhsia e germave 11,pr t gjitha qelizat e tjera t tabels. Gjersia maksimale e tabels sht 6.25. Burimet etabels citohen posht tabels (pa hapsir rreshtash) n Arial, madhsia e germave 10.

5. Shtojcat

Shtojcat (materiali plotsues) ndjekin pjesn e fundit n trupin e raportit dhe i paraprijnshnimeve n fund t tekstit.

6. Shnimet n fund t tekstit

Shnimet n fund t tekstit vendosen n fund t tekstit, pas shtojcave.

7. Shnimet n fund t faqes

Shnimet n fund t faqes mund t prdoren nse ka tre ose m pak t tilla pr do faqe dheato jan t shkurtra (jo m shum se 2 rreshta).

8. Shkurtimet

Lista e shkurtimeve hartohet sipas rendit alfabetik, duke filluar me numrat. Lista dhe teksti isaj hartohen n Arial, n madhsin e germave 14 pr titullin dhe 12 pr tekstin e lists.

Shembull:

Shkurtimet

IPVQ Institucionet e Prkohshme t Vetqeverisjes

PPSP Prfaqsuesi i Posam i Sekretarit t Prgjithshm

MTI Ministria e Tregtis dhe Industris

ZKM Zyra e Kryeministrit


Faqja 16 nga 20

IV. OPINIONET LIGJORE

Struktura PLAK

PLAK sht nj struktur e prgjithshme analitike q nuk ka vlera ligjore. Vlerat e ksajstrukture jan thjesht praktike dhe kan t bjn me t shpjeguarit dhe t arsyetuarit logjik tnj prfundimi. Me pak fjal, sht nj mnyr e thjesht dhe praktike e organizimit t njopinioni ligjor.

Struktura PLAK ka katr pjes kryesore: 1) Problemi, 2) Ligji, 3) Analiza dhe 4)Konkluzioni. Secila pjes analizohet n mnyr t kujdesshme, n mnyr q ti tregohetlexuesit secili hap n procesin e arsyetimit q t on n parashikimin ose prfundimin earritur.

1. Problemi (identifikimi i problemit ligjor q duhet zgjidhur)

Pjesa e par e strukturs PLAK paraqet problemin ose shtjen rreth s cils diskutohet.Paraqitja e problemit bhet edhe n formn e nj prfundimi.

a. Paraqitja e problemit

Paraqitja e problemit trheq vmendjen e lexuesit pr faktet ligjore prcaktuese q jan trndsishm pr shtjen n diskutim. Faktet prcaktuese jan ato fakte mbi t cilat bazohetanaliza. Paraqitja e problemit bhet n mnyrn si vijon:

Opinioni vijues ka t bj me faktin nse Genti ishte njoftuar pr problemin edhe pse

Agimi nuk foli drejtprdrejt me Gentin, por i la nj mesazh n sekretarin telefonike e

cila nuk funksiononte.

Ky shembull tregon se shtja e njoftimit po shqyrtohet me kujdes.

b. Paraqitja e problemit n formn e nj prfundimi

N vend q thjesht t bhet identifikimi dhe paraqitja e pikave pr diskutim, fjalia kryesorehartohet n formn e nj prfundimi pr shtjen. Shembulli n vijim paraqet problemin qsht analizuar n formn e nj prfundimi:

Genti nuk kishte as informacion t drejtprdrejt e as t trthort pr problemin e

Agimit, pasi Agimi nuk foli kurr me Gentin apo me ndonj agjent t tij, por ai thjesht

la nj mesazh n sekretarin telefonike t Gentit.

N formn e prfundimit, fjalia kryesore prsri i bn me dije lexuesit shtjen n diskutim,por njkohsisht trheq vmendjen tek faktet q jan me rndsi pr prcaktimin e shtjes.

2. Ligji (citimi i ligjit dhe shpjegimi i ligjit)

Pjesa e dyt e analizs PLAK sht diskutimi pr ligjin i cili prcakton dhe rregullonproblemin n fjal. Nj diskutim i plot i ligjit krkon, si citimin e ligjit pr shtjen ndiskutim, ashtu edhe nj shpjegim t detajuar t ligjit n mnyrn si sht zbatuar m par nraste t ngjashme ose prgjithsisht t ngjashme.


Me citimin e ligjit, lexuesit i paraqitet konteksti i pjess tjetr t analizs. Citimi i ligjit bhetpr t arritur n nj prfundim sa m t qndrueshm dhe objektiv. N shum raste, duhetprmbledhur nj rregullim ligjor prej dy ose m shum shtjeve ligjore. Shpesh, ligjet nukcitohen n mnyr t qart n asnj prej rasteve t rndsishme. Pr shembull:

Lidhjet e rndsishme me nj juridiksion, prfshijn vazhdimin e interesave personale

dhe afariste, ushtrimin e t drejts pr t votuar, dhe vazhdimin e banimit t antarve

t familjes aty. [citim]

Kur nj i burgosur ka lidhje familjare, afariste dhe shoqrore t

vendbanimit t tij fillestar, dhe pak ose aspak lidhje t tilla me shtetin ku sht

burgosur, gjykatat priren t konstatojn se t burgosurit i mungon

ndryshuar vendbanim. [citim]

Kur trajtohet nj problem i rregulluar nga nj akt normativ, citimi ligjoraktit. At e pason shpjegimi se si e kan interpretuar gjykatat at dispozit ligjore.

b. Shpjegimi i ligjit

Shpjegimi i ligjit krkon prdorimin e rasteve pr t shpjeguar ose ilustruar citimin ligjor.shtjet duhen shpjeguar me saktsi dhe me hollsi t mjaftueshme, n mnyr q lexuesi tdij se prse prdoren pikrisht kto raste dhe pse ato jan me rndsi pr prfundimet earritura.

Prdorimi i rasteve m t mira varet nga faktor t ndryshm. Nprecedenti prej gjykats m t lart, nse ka nj precedent t till. Prdoret precedenti qgjykatat mendojn se sht m i rndsishmi pr shtjen, pra, rasti krPrdoren rastet e kohve t fundit dhe zgjidhen rastet q kan fakte m t ngjashme me ato trastit n diskutim dhe arsyetim t zbatueshm pr rastin.

Kjo ndarje, megjithat, nuk kthehet n nj ekspozit me prmbledhje t shkurtra rastesh.Pra, duhet t merret prej secilit rast vetm ajo q sht e nevojshmeprfundimet: faktet, baza ligjore dhe arsyetimet, pasi ato lidhen me shtjen qdiskutuar.

3. Analiza (zbatimi i ligjit bazuar n faktet e rastit)

Deri n kt ndarje, sht identifikuar dhe paraqitur problemi q po diskutohet dhe duhet tjet cituar dhe shpjeguar ligji i zbatueshm pr rastin n shqyrtim. sht momenti q tshpjegohet se si zbatohet kuadri ligjor ndaj fakteve t rastit.

a. Analogjia dhe dallimet

Gjat shpjegimit se si zbatohet ligji duke pasur parasysh faktet e rastit, sht e nevojshme qt prdoret analogjia dhe dallimet. Ndrsa zbatohet ligji bazuar n faktetkto fakte krahasohen me faktet thelbsore t rasteve t rndsishme t precedentve. Kysht procesi i analogjis, i cili nxjerr n pah ngjashmrit dhe dallimet e rndsishme midisrastit n diskutim dhe rasteve precedent q jan prfshir n shpjegimin e ligjit.

a. Citimi i ligjit

Faqja 17 nga 20

ngushta me shtetin e

mirbesimi pr t

fillon me gjuhn e

kto raste, merret

yesor (ose rastet).

pr t mbshtetursht duke u

thelbsore t rastit,


Pr t trajtuar dallimin ndrmjet rasteve, nj analiz e sakt shpjegon rndsin ligjore tfakteve t rastit nn dritn e rregullimit ligjor. Prdoret citimi i ligjit pr faktet e rastit,

ji sht ose jo i prshtatshm n situatn konkrete prmes referencavespecifike t fakteve t rastit tuaj dhe rasteve precedent q kan rndsi t veant. Me pakfjal, nj analiz e fort prfshin zbatimin e ligjit n fuqi pr faktet e rastit tuaj dhe, nse shte domosdoshme, i referohet fakteve t rasteve precedent pr t treguar se si ngjajn dhe/osedallojn faktet e rastit tuaj nga faktet e ktyre rasteve, duke krkuar t njjtin rezultat ligjor

Prve analogjis s precedentit bazuar n fakte dhe arsyetime, merren n konsiderat edheinteresat e politikave publike, nse ka t tilla, t cilat jan marr n konsiderat nga gjykatatsi baz pr vendimet e tyre. Nse gjykatat gjat vendimmarrjes s rasteve precedent janudhhequr nga elementt e politikave publike, prcaktohet nse t njjtat shtje t politikave

shin mundsi t ngjallnin interesimin e gjykats n rastin tuaj.

b. Kundr-analiza

Faktet, arsyetimet, politika publike: t gjitha kto prdoren pr t br krahasime mehm. Megjithat, derisa t jet trajtuar do kundr-argument i sugjeruar

me ligj, ndarja juaj q analizon ligjin kundrejt fakteve n fjal nuk konsiderohet ekompletuar. Nj kundr-argument mbshtet nj prfundim t kundrt me at q keni arritur.

Pr t trajtuar dhe hedhur posht nj kundr-argument, s pari, duhet t mendoni pr ann ekundrt t prfundimit tuaj n lidhje me shtjen q po shqyrtoni. Pyesni veten nse sht emundur q prfundimi juaj t jet i gabuar. Identifikoni dhe shqyrtoni argumentin oseargumentet m t mira q mund t shpien n nj prfundim t ndryshm, prfshir t gjithprecedentt q mbshtesin kt prfundim t ndryshm. M pas, tregoni se pse keni mbrriturn prfundimin se kto argumente alternative nuk jan aq t forta sa ato q shpien n

S fundi, mos e lejoni faktin q ju prfaqsoni njrn prej palve kundrshtare t mjegullojgjykimin tuaj t arsyeshm. Tregohuni objektiv. Mos lini pa prmendur raste q jan tdmshme pr rastin tuaj. Ju nuk do ti ndihmoni askujt duke i shfaqur nj pamje jo realiste nlidhje me rezultatin e mundshm.

Pas prfundimit t fazave t msiprme t analizs, pason prfundimi n lidhje me shtjen.Kjo i jep lexuesit mundsin q t bj nj prmbledhje t parashikimit lidhur me shtjen.

Prfundimi jepet vetm pr problemin n fjal dhe jo n nj kndvshtrim t gjer t tij (kuproblemi n fjal sht vetm nj pjes e problemit n kndvshtrimin e gjer t tij).

Faqja 18 nga 20

shpjegohet nse lig

(ose t ndryshm).

publike do t ki

precedentt e mpars

prfundimin tuaj.

4. Konkluzioni


Shtojca 1: Shembull i organizimit t strukturs s aktit ligjor sipas ndarjes formale

LIBRI I PAR

PJESA E PAR

KREU I

Nnkreu A

Neni 1

(1) ..

(2) ..

(3) ..

Neni 2

...

Neni 3

(1) ..

(2) ..

i. .....ii. ....iii. ...

1. ...................2. ...................3. ...................

iv. ...v. ........

(3) .

Neni 4

i. .ii. iii. .......

Faqja 19 nga 20

Prgatitn:

Aleksandr DardeliQerim QerimiKaltr Serreqi

Iset Morina

Redaktoi:

Ina Dardeli

udhezues i hartimit te ligjit - copy

Documents