DORACAKUDHZUES DREJT KOMPETENCAVE PR KRYETART E SAPOZGJEDHUR T KOMUNAVE DHE ANTART E KSHILLAVE T KOMUNAVE

Botimi i tret i ndryshuar, plotsuar dhe zgjruar

BNJVLrruga. Zhenevskap.n. F.P. 321000 Shkup,Republika e Maqedonstel: 02/3099033;fax: 02/3061994e-mail: contact@zels.org.mkwww.zels.org.mk

DORACAK

UDHZUES DREJT KOMPETENCAVE PR KRYETART E SAPOZGJEDHUR T KOMUNAVE DHE ANTART E KSHILLAVE T KOMUNAVE Botimi i tret i ndryshuar, plotsuar dhe zgjruar

Shkup, prill 2013

CIP - . , 352.076(497.7)(035) UDHZUES drejt kompetencave pr kryetart e sapozgjedhur t komunave dhe antart e kshillave t komunave : doracak / [Dushica Perishiq ... [ .] ; prktheu Arta Abazi]. - [botimit t tret tndryshuar, zgjruar dhe plotsuar]. - Shkup : Bashksia e njsive t vetqeverisjes lokale t Republiks s Maqedonis - BNJVL, 2013. - 128 . ; 29 : Dushica Perishiq, Ardita Dema- Mehmeti, Viktor Arnaudoski, Natasha Vrteska, Ivana Serafi mova, Aleksandar Arsovski, Irena Nikolov, Ivan Nedelkovski, Tanja Gjorgjievska, Vesna Arsovska- DinkovskaISBN 978-9989-186-74-51. Perishiq, Dushica []) - - - COBISS.MK-ID 93710858

ISBN 978-9989-186-74-5

Titulli :Doracak-Udhzues drejt kompetencave pr kryetart e sapozgjedhur t komunave dhe antart e kshillave t komunave

Botues: Bashksia e njsive t vetqeverisjes lokale t Republiks s Maqedonis-BNJVL

Autor t botimit t tret t ndryshuar, zgjruar dhe plotsuar: Dushica Perishiq, Ardita Dema - Mehmeti, Viktor Arnaudoski, Natasha Vrteska, Ivana Serafi mova, Aleksandar Arsovski, Irena Nikolov, Ivan Nedelkovski, Tanja Gjorgjievska, Vesna Arsovska- Dinkovska.

Adresa e botuesit:BNJVL, rr. ,,Zhenevska pa nr.F.P. 32100 Shkup, Republika e MaqedonisTel: 02/3099033; faks 02/3061994e-mail: contact@zels.org.mkwww.zels.org.mk

Prktheu: Arta Abazi

Tirazhi : 700 kopje

Dizajnon dhe shtyp: Ars Lamina

Hyrje

,,Doracaku-Udhzues drejt kompetencave pr kryetart e sapozgjedhur t komunave dhe antart e kshi-llave t komunave paraqet nj tekst konciz, t prgatitur nga shrbimi profesional i BNJVL-s, prmes s cilit, prfaqsuesit n pushtetin lokal do t mund t informohen me kompetencat e komuns, si dhe mundsit dhe sfdiat me t cilat mund t ballafaqohen n mandatin e tyre katrvjear. Menjher pas zbatimit t zgjedhjeve lo-kale n vendin ton, BNJVL pr her t tret e realizon tashm praktikn e vendosur t parashtrimit t ekzempla-rit falas nga Doracaku i t gjith t zgjedhurve lokal n t cilat qytetart ua dhan besueshmrin e tyre.

Edhe pse bhet fj al pr botim t tret t Doracakut, prmbajtja e tij n prgjithsi nuk sht e njejta me at parapraken. Ajo n vazhdimsi ndryshohet, plotsohet dhe zgjrohet, konform ndryshimeve ligjore, ngjarjeve n periudhn katrvjeare t publikimit prej njrit n tjetrin botim dhe sht lidhur me ndryshimet n zhvillimin e procesit t decentralizimit.

Lidhur me prgatitjen e botimit t tret t Doracakut, BNJVL u inkurajua nga dy prbrjet paraprake t kshi-llave komunale, si dhe nga kryetart e komunave, t cilt kan theksuar dobin q kan pasur nga ai, veanrisht n fi llim dhe prfundim t funksioneve t tyre. Pr BNJVL-n kjo paraqiti vrtetim plotsues, se Doracakun e plo-tson qllimi kryesor pr botimin e tij, tu ndihmoj t gjith atyre q dshirojn t informohen me kompeten-cat e pushtetit lokal, ndrsa pr t sapozgjedhurit, me plotkuptimin e fj als, t paraqes hyrje dhe udhzues pr kryerje adekuate, si dhe me prgjegjsi t detyrave t tyre.

N shtatmbdhjete kapitujt, aq sa prfshin ky botim i Doracakut, kryetart e kshillave dhe kryetart e ko-munave do t informohen me procesin e prgjithshm t decentralizimit n vend, implementimi i t cilit fi lloi m 1 korrik, 2005, pastaj me strukturn e komunave, kompetencat e transferuara, si dhe me ligjet dhe me dispozi-tat ligjore pr zbatimin e tyre. Financimi i komunave, miratimi i buxhetit, zhvillimi i ekonomis lokale, planifi kimi hapsinor dhe urbanistik, shrbimet komunale, zhvillimi rural, arsimi dhe mbrojtja shndetsore, jan gjithash-tu kompetenca t rndsishme t pushtetit lokal dhe jan prpunuar detajisht. Jo m pak i rndsishm pr komunat, paraqet aktiviteti n ndrtimin e e-komuns, vendosja e standardeve evropiane t shrbimeve ndaj qytetarve, zhvillimi i puns transparente dhe marrdhnieve me publikun, ndrtimi i relacioneve t mira me organizatat civile dhe krijimi i komuns sipas nj shembulli evropian, prandaj pr shkak t ksaj edhe pr kto tema sht ndar vend adekuat n kt botim.

Doracaku ka edhe rndsi t madhe simbolike pr BNJVL-n dhe pr komunat. Prmes tij BNJVL bn hapin e par n komunikimin e ndrsjellt me strukturat e sapozgjedhura, n t gjitha 81 njsit e vetqeverisjes lokale t Republiks s Maqedonis. Ky sht fi ja e par prmes s cils vazhdon bashkpunimi i BNJVL-s me anta-ret, n ndrtim t vizionit pr zhvillim t procesit t decentralizimit dhe prforcimit t pushtetit lokal. Doracaku paraqet sublimat t rezultateve t arritura n kt proces dhe e ofron mundsin pr t menduar, respektivisht e hap horizontin pr veprim t mtejm. Veprimet prmes lobimit t prbashkt pr prmirsim t rregullativs ligjore dhe sigurim t pavarsis fi nanciare m t madhe t komunave, prmes krijimit t nj administrate efi ka-se dhe efektive komunale, prmes prforcimit t shrbimeve elektronike t komunave dhe krijimi i komunave si-pas shembullit evropian.

N fund, dua tu uroj t gjith atyre q fi tuan besueshmrin e qytetarve t jen prfaqsues t tyre n pushtetin lokal dhe u dshiroj nj bashkpunim t suksesshm dhe frytdhns n BNJVL.

Dhe mos harroni- ,,Edhe komuna Juaj sht antare e BNJVL-s.

Dushica Perishiq

Drejtor ekzekutiv i BNJVL-s

5Bashksia e njsive t vetqeverisjes lokale t Re-publiks s Maqedonis BNJVL, e themeluar n vitin 1972, ka pr qllim prforcimin e sistemit t vetqeverisjes lokale n vend dhe prfaqsimin e interesave t njsive t vetqeverisjes lokale para institucioneve t sistemit, organizatave dhe institu-cioneve ndrkombtare dhe m gjr. Prej themeli-mit t saj deri m sot, BNJVL u zhvillua n nj organi-zat moderne dhe bashkkohore, e organizuar sipas shembullit evropian prej m t sukseshmeve t ktij lloji. Duke shfrytzuar mekanizmat demokratik n theksimin institucional t shtjeve aktuale me inte-res prioritar pr komunat, BNJVL sht lider n proce-sin e decentralizimit.

Pr funksionimin efi kas, n pajtim me statutin, n ku-adr t BNJVL-s, jan vendosur: Kuvendi Gjeneral, i prbr prej t gjith 85 kryetarve t komunave, Bordi drejtues i udhhequr nga 19 antar dhe Bordi mbikqyrs i prbr prej 5 antarve. N kuadr t BNJVL-s punojn edhe Komiteti i kshillave t ko-munave dhe 14 komisionet t ndara sipas lmenjve t cilat jan n kompetencat e komuns. N 4 vitet e fundit u prkushtuam edhe n formimin dhe zhvill-imin e rrjeteve, t prbra nga t punsuarit profe-sional n vetqeverisjen lokale, me prvoj dhe di-turi, adekuate dhe t nevojshme pr punn e ktyre trupave. N periudhn e shnuar formohen 15 rrjete, nj pjes e tyre punojn n mnyr shum aktive dhe kan dhn nj kontribut t madh n punn e pr-gjithshme t BNJVL-s.Pkrahjen e puns s ktyre trupave e jep administrata e BNJVL-s e cila pr mo-mentin numron 17 t punsuar.

BNJVL verpon edhe n nivel ndrkombtar, ku sht antare edhe e NALAS Rrjeti i asociacioneve naci-onale t pushteteve lokale t shteteve t Evrops Juglindore, e CEMR Kshilli i komunave evropiane dhe qyteteve, e ALDA Asociacion i agjensioneve t demokracis lokale, e Trupit t Prbashkt Konsultativ t Maqedonis dhe t Komitetit t Rajoneve t Bash-kimit Evropian. N kt mnyr BNJVL kontribuon n zhvillimin e demokracis lokale dhe zbatimin e suk-sesshm t decentralizimit t pushtetit dhe jep kon-tribut aktiv n prpjekjet e vendit ton pr hyrje n Bashkimin Evropian dhe n NATO, dhe jasht korniza-ve t shtetit. Vrtetim i ksaj, sht fakti se n raportin e fundit t Kshillit t Evrops, procesi i decentralizi-mit t pushtetit n Republikn e Maqedonis sht vlersuar pozitivisht, me rast shpesh her prmen-det edhe BNJVL, si faktor i rndsishm n avancimin e decentralizimit. T mos harrojm se n vitin 2011,

BNJVL dhe Qyteti i Shkupit, hapn zyr n Bruksel, e cila ka 1 t punsuar, ndrsa ka detyr q n koh dhe para kohe ti informoj komunat, lobimin pr fondet e rritura n Bashkimin Evropian t dedikuara pr Maqe-donin, si dhe ndihm gjat realizimit t kontakteve.

Historia e shkurtr e decentralizimit t ndrlikuar q n fi llim e tregoi rrugn e rnd q duhet kaluar pr t arritur deri te titulli komun evropiane ose ko-mun sipas mass t qytetarve. Fillimi i ballafaqimit t ktij procesi, n mnyr t pakalueshme hodhi n siprfaqe probleme t shumta, pasiguri t madhe, pa-prgatitje n zbatimin e procesit t decentralizimit. Kompetenca t reja, administrat jo t trajnuar mjaf-tueshm, prkrahje e varfr fi nanciare pr realizimin e prgjegjsive, borxhe t trashguara, jan vetm pjes e problemeve t ciln e pranuan komunat.

N kt drejtim, BNJVL arriti q gradualisht ti amorti-zoj vshtirsit pr tejkalimin e problemeve npr-mjet t aktiviteteve t shumta me rast arriti rezultate t suksesshme. BNJVL nuk u ndal n prfaqsimin ma-ksimal t interesave t njsive t vetqeverisjes lokale para pushtetit qndror, duke shfrytzuar Memoran-dumin pr bashkpunim t fi rmosur me Qeverin n vitin 2003, i cili s shpejti do t plotsohet me bash-kpunim m t madh dhe m t thellzuar. Drejtpr-drejt, nprmjet t takimeve me ministrat e Qeveris dhe me kryetarin e Kuvendit t RM, u shfaqn proble-met me t cillat ballafaqoheshim dhe ofronim zgjidh-je. BNJVL arriti t hap dimension t ri n prfaqsimin e vendimeve t prshtatshme ligjore pr komunat nprmjet t komisionit t sapo formuar parlamentar pr vetqeverisje lokale n Kuvendin e RM.

Deri m tani me kmbngulje, arritm t ndryshojm dispozita t shumta ligjore, n shrbim t pushtetit lokal. Midis tyre jan edhe Ligji pr tatim t prons, ku vepruam q ndrmarrjet t paguajn tatim t hapsirs administrative, por edhe t hapsirs pro-dhuese. Arritm ta ndryshojm Ligjin pr taksa ko-munale, pastaj Ligjin pr prbrsit mineral me t cilin komunave u takojn 78% nga mjetet e marra nga koncesionet. Me ndryshimet n Ligjin pr ndr-tim, 80% nga shitja e toks ndrtimore shkon n arkat komunale. N vitin 2011, pas 7 viteve nga negociatat, Palramenti i RM, e miratoi Ligjin pr tok ndrtomore, konform s cilit e drejta pr menaxhim me t njejtin iu dha njsive t vetqeverisjes lokale. N momentin e shkruarjes s ktij teksti, 42 njsi t vetqeverisjes lokale, n mnyr t pavarur menaxhojn me tokn ndrtimore. E tra kjo me qllim sigurimi t pavar-

BNJVL DHE DECENTRALIZIMI

6sis fi nanciare t komunave, e domosdoshme pr zhvillimin e mtejm t decentralizimit t vendit. Si rezultat i prpjekjeve t vazhdueshme t BNJVL-s, komunat jan t liruara nga pages e takss s fi rms, e cila me vendimin paraprak ligjor pr regjistrin qn-dror e paguanin pr marrjen e t dhnave pr kompa-nit t cilat jan evidentuar n regjistrin Qndror. Pr shfrytzimin e ktij shrbimi komunat ishin obliguar t paguajn shuma m t mdha, n pajtim me tari-fn e prcaktuar t ktij institucioni. Me ndryshimet ky obligim sht anuluar dhe komunat m t dhnat disponojn falas gj q kontribuon n shkarkimin e buxhetit komunal. sht miratuar edhe Ligji pr trajti-min e objekteve t ndrtuara pa leje, pr t cilin inte-resim t madh patn komunat.

Mtej, krkojn edhe komunat rurale t prfshihen n procedurn pr menaxhim dhe pr shprndarje t toks shtetrore bujqsore, disponimin dhe dhni-en me qira dhe forma tjera t menaxhimit. Mjetet e marra nga qiraja e siprfaqes bujqsore t shprnda-hen n mnyr t barabart midis shtetit dhe komu-nave (50/50). N prpjekjet pr sigurimin e pavarsis m t madhe fi nanciare t komunave, nga pushteti qndror krkojm prfshirja e vetqeverisjes lokale n TVSH n vend t 4.5 % ( t cilat jan rritur n insis-tim t BNJVL-s prej 3 n 4,5%) t prmbaj s paku 6%, ndrsa n tatimin personal kjo t jet 30%. Zh-villimi rajonal sht sfi d kryesore e ksaj periudhe, veanrisht pr shkak t nevojs nga fi nancimi i pro-jekteve rajonale dhe realizim i shums s prcaktuar me ligj nga nj prqindje t bruto prodhimit vendor pr kt rast. Rajonet kan nevoj nga prforcimi in-stitucional, prforcimin e kapaciteteve t krjimit t projekteve prkatse dhe aprovimi i strategjive kua-litative rajonale. BNJVL ndihmon edhe procesin e pla-nifi kimit strategjik dhe aksional me qllim t nxitjes s investimeve t huaja dhe vendore. Ktu nuk ngelen as projektet e realizuara t shumnumrta t drejtu-ara ndaj nj qllimi t vetm gjenerimi i zhvillimit t njsive t vetqeverisjes lokale t RM.

Fokusi i interesimit t BNJVL-s n mnyr t natyrsh-me evoluonte nga procesi i prkrahjes s rrjedhave t decentralizimit n procesin e drejtimit t aktiviteteve drejt implementimit t prgjithshm t rregullativs me t ciln prcaktohet sistemi i vetqeverisjes loka-le. Numr i madh i trajnimeve u zbatuan n mnyr t suskseshme n periudhn e kaluar. N 2 vitet e fun-dit, minimum 1500 npuns komunal, kalojn traj-nime m t lloj-llojshme, t organizuara nga BNJVL, ndrsa konform programit vjetor pr trajnime. BNJVL u prfshi edhe n trendin e shoqris informatike n shtet. Mjaft i rndsishm sht zhvillimi i softuerit t t dhnave nga t ardhurat dhe nga t dalat e komu-nave me qllim krijimi t simujve ansor pr paraqit-jen e treguesve real fi nanciar t komunave. Me kt fi lluam, por nuk ngelemi me kaq. N 3 vitet e kaluara

disa softuer shum t rndsishme jan prgatitur dhe t dhn si shrbim i komunave. I mjaftueshm sht fakti se menaxhimi me tokn ndrtimore, ko-munat por edhe Qeveria, mund ta bjn vetm pr-mes softuerit, pronsi e BNJVL-s. Softueri pr efi ka-sitet energjetik, pr dhnien e B-lejeve t integruara ekologjike, pr manifestime kulturore, pr legjislativ, paraqit problem etj., jan vetn pjes e prmbledhjes s softuerve, t cilat ua ofrojm antareve tona. Pr vitin 2013, konform planit vjetor t BNJVL-s, vazhdo-jm me hartimin e softuerve t ri. Tashm punohet n softuer pr dhnie elektronike t lejeve pr ndr-tim, me rast Maqedonia do t bhet vend i dyt n vend, pas Singapurit, i cili do ta ofroj kt shrbim ndaj t gjitha subjekteve. Me Ministrin pr transport dhe lidhje, me t ciln kemi bashkpunim t mre-kullueshm, punojm n konceptin pr softuer i cili prfshin t gjitha planet urbanistike n Maqedoni.

U zhvillua edhe bashkpunim ndrkomunal, mjaft i rndsishm pr komunat m t vogla. Prmes BN-JVL-s u lansuan praktikat m t mira nga komuna t caktuara, t cilat mund t shrbejn si shembull n punn e t tjerve. Komunat prmes aktiviteteve prorgamore, forumeve n bashksi, arritn ti afrojn qytetart dhe ti prfshijn n miratimin e vendime-ve prioritare dhe vendimeve t rdnsishme pr zh-villimin e komuns s tyre. BNJVL punoi edhe Pro-gramin ambicioz pr prkrahjen e komisioneve pr marrdhnie midis bashksive, me rast i vendosi theks t veant realizimit t proceseve demoraktike dhe prfshirjes s t gjitha bashksive n nivel lokal. Ky aktivitet do t jet pjes nga prioritetet tona edhe n periudhn e ardhshme, q do t thot se do tu ndihmoj pushteteve lokale edhe kt mandat, t ken komisione sa m t rndsishme.

Luftuam pr nj arsim kualitativ, pr planifi kim urba-nistik efi kas dhe kualitativ dhe rregullim t hapsirs, pr shrbime kualitative komunale, pr mbrojtjen e trashgimis kulturore dhe pr zhvillimin e volitshm t ekonomis lokale, u ndihmuam komunave t zhvill-ojn vetdije dhe kapacitet pr mjedis kualitativ je-tsor dhe standard ekologjike evropiane, i vendosm komunat para organizatave ndrkombtare dhe e shfrytzuam prvojn pozitive t huaj pr nevojat e antarsis son.

Sot, pas 41 vitesh ekzistim, me ndihmn e Bashki-mit Evropian, BNJVL fi toi edhe objektin e saj t njo-hur ,,Shtpin e komunave, shtpi ku NJVL mund ti ndajn informacionet, ti bartin problemet, t propo-zojn vendime dhe t ndrmarrin masa pr tejkali-min e tyre. BNJVL dha edhe prkrahje t drejtprdrejt prmes projektit pr sigurimin e pajisjes pr prkthim simultan pr 29 komuna me dygjuhsi/trigjuhsi, t realizuara me ndihmn e Agjensionit Zvicran pr bashkpunim dhe zhvillim-SDC, nj ndr prkrahsit

7m t mdhenj t BNJVL-s dhe t zhvillimit t tij in-stitucional.

BNJVL do t vazhdoj me qllimet e shnuara pr afi r-mimin e vlerave lokale demokratike, duke e thellsu-ar bashkpunimin tashm t vendosur me subjekte t numrta, dhe do t jet udhheqs n zgjidhjen e shtjeve aktuale pr rndsi t komunave edhe n t ardhmen. Para nesh qndrojn sfi da t cilat jan t rndsishme pr vazhdimin e mjedisitt demokratik n

t cilin u zhvilluan proceset n nivel lokal, veanrisht energjia plotsuese e duhur dhe kushtimi i procese-ve t eurointegrimeve. BNJVL duke mbajtur traditn pr pun mbi parimet e depolitizimit, barazis s antareve, lojalitet, pavarsi politike, e duke punuar n mnyr profesionale dhe sipas standardeve evro-piane do t kontribuoj n zhvillimin e shoqris de-mokratike me vetqeverisje t fuqishme lokale n Republikn e Maqedonis.

81.1. PR DECENTRALIZIMIN

Decentralizimi sht proces i transferimit t kom-petencave t komuns. Q t mund t gjendeni n dispozitat t cilat kan t bjn me kt sfer sht e nevojshme t kujtohemi pr cilat dispozita bhet fj al, cila sht forca e tyre ligjore dhe kush sht kompetent pr miratimin e tyre.

Decentralizimi sht proces i transferimit t kompe-tencave dhe mjeteve nga shteti te njsit e vetqeve-risjes lokale. Q t mund t gjendeni n dispoziatat t cilat kan t bjn me kt sfer sht e nevojshme t kujtohemi pr cilat dispozita fl itet, cila sht forca e tyre ligjore dhe kush sht kompetent pr sjelljen e tyre.

Pse sht e nevojshme kjo? Decentralizimi kryhet me sjelljen e ligjeve, ndryshimin ose plotsimin e tyre, e n disa ligje propozohet pun e caktuar t rregullohet me aktet ndrligjore ose t rregullohet me akt t cilin do ta miratojn organet e komuns.

N Ligjin pr vetqeverisje lokale sht dhn vetm lista e kompetencave nga lmenj t caktuar, e cilat pun dhe n far vllimi do t kryhen nga ana e komunave prcaktohet me ligj. Ashtu p.sh. komunat jan kompetente pr miratimin e planeve hapsinore dhe urbanistike, rregullimin e toks ndrtimore dhe dhnia e lejeve pr ndrtim t objekteve t cilat kan rndsi lokale. Formulimi i ktill n ligj sht tejet i prgjithshm, e precizimi i tij do t bhet me ligje t veanta, akte ndrligjore dhe akte t komunave. N rastin konkret me Ligjin pr planifi kim hapsinor dhe urbanistik ndahen cilat plane i miraton komuna, n ci-ln procedur, kush do ta zbatoj si dhe shtje tjera.

Me Ligjin pr ndrtim ndahet procedura e dhnies s lejeve pr ndrtim, ndahen objektet t cilat kan rndsi lokale, kryhet mbikqyrje mbi zbatimin e lig-jit. Me Ligjin pr tok ndrtimore ndahet nocioni pr tokn ndrtimore, rregullimi i s njejts dhe zgjidhen shtje tjera.

Pastaj n ligjet e njejta thuhet se pr trajtim ose rre-gullim t mnyrs s trajtimit me shtje t caktu-ara miratohen akte ndrligjore prkatsisht akti i komuns. Kjo mund t shihet nga cilat pun nga kjo

sfer sht kompetente komuna dhe sa sht vllimi i kompetencs.

Kompetenca e komuns n sfern e urbanizmit sht ndar me tre ligje dhe disa akte ndrligjore.

N lmin e zhvillimit ekonomik, kompetenca e ko-muns transferohet nprmjet m tepr ligjeve si jan: Ligji pr tregtin, Ligji pr veprimtari hoteljeri-ke, Ligji pr veprimtari turistike, Ligji pr shoqata tre-gtare, Ligji pr zanatit, Ligji pr ndrmarrje publike dhe ligje tjera. Pikrisht me kto ligje sht dhn e drejta pr organin e caktuar shtetror t miratoj akte ndrligjore. P.sh. n ligjin pr veprimtari hoteljerike sht thn se forma e regjistrit t cilin do ta mbaj komuna pr hoteljeri, do ta shnoj ministri me akt t veant.

Numri i ligjeve me t cilat transferohet kompetenca e komuns n lmin komunale sht edhe m i madh. Pr kto arsye, sht e nevojshme t njihemi me llojet e akteve ligjore q ekzistojn n shtetin ton.

Kshtu ekzistojn lloje t shumta t akteve juridike me forc t ndryshme juridike, dhe ato jan: Kushetu-ta, ligjet, aktetet e ndryshme ndrligjore, aktet t cilat i miratojn organet e komunave dhe marrveshjet kolektive.

Sipas fuqis juridike, Kushtetuta sht akti m i lart ligjor dhe t gjitha aktet tjera juridike duhet t jen t harmonizuara me t. T dytt me forcn e tyre juridike jan ligjet, pas tyre vijojn aktet ndrligjore, aktet e organeve t komunave dhe marrveshjet kolektive.

Paraprakisht tham se aktet duhet t jen t harmo-nizuara me Kushtetut, por aktet ndrligjore, aktet e komunave dhe marrveshjet kolektive, krahas asaj q duhet t jen t harmonizuara me kushtetut, gjithashtu duhet t jen t harmonizuara edhe me ligj.

Ju e dini se organi i vetm i cili mund ta vlersoj har-monizimin e Kushtetuts dhe ligjeve sht Gjykata kushtetuese e Republiks s Maqedonis. Kjo d.m.th. se ai mund t asgjsoj ose t anuloj aktin ligjor, pr deri sa vlerson se i njejti nuk sht n pajtim me Kushtetutn ose ligjin.

RIENTIM N LEGJISLATIV1

9Ktu me t drejt trajtohet shtja si Gjykata kushte-tuese do t kuptoj se komun e caktuar ka miratu-ar plan urbanistik n kundrshtim me ligjin. Gjykata kushtetuese do t zbatoj procedur pr vlersimin e iniciativs s subjektit t caktuar. Ky subjekt mi-dis tjerash, mund t jet kryetari i komuns, minis-tria pr vetqeverisje lokale, duke kryer t drejtn e mbikqyrjes mbi ligjshmrin e dispotzitave t cilat i sjellin oganet e komuns, individi etj. N kt situat Gjykata kushtetuese me vendim do ta anuloj ose as-gjsoj planin urbanistik.

Shembull: Kshilli i komuns sjell plan urbanistik n kundrshtim me kompetencn e ndar me lig-jin pr planifi kim hapsinor dhe urbanistik ose ai plan sht miratuar pa pasur kujdes procedurn e shnuar me ligj, pr miratimin e tij. Ky plan do t zbatohet deri sa nuk prishet apo anulohet nga ana e Gjykats Kushtetuese.

1.2. LIGJET

Pr shkak se decentralizimi kryhet me miratimin e li-gjeve, sht e nevojshme t njiheni se kush i miraton, me far shumice, far ligje ka, ku shpallen, kush jep shpjegimin e tyre. Ligjet i sjell Kuvendi i Republiks s Maqedonis n procedurn e shnuar. Ligjet mira-tohen me votimin e deputetve. N varsi t asaj se a bhet fj al pr ligj sistemor ose ligj t thjesht, pr miratimin e tyre sht e duhur shumic e ndryshme. Ashtu ligjet sistemore miratohen me dy t tretn e shumics, pr deri sa ligjet e thjeshta miratohen me shumic t ndryshme, dhe at shumic absolute dhe t thjesht. Shumica e thjesht ekziston kur pr mira-tim sht duhet numri i prgjithshm i deputetve. Shumica absolute ekziston kur pr miratim sht e nevojshme shumica e deputetve t pranishm, por jo m pak se nj e treta e numrit t prgjithshm t deputetve.

Pr miratimin e ligjeve t cilat n mnyr direkte kan t bjn me kulturn, shfrytzimin e gjuhs, arsimin, dokumentet personale, shfrytzimin e simboleve, si dhe ligjet t cilat kan t bjn me vetqeverisjen lokale (Ligji pr vetqeverisje lokale, Ligji pr qytetin e Shkupit, Ligji pr organizimin territorial t vetqe-verisjes lokale t Republiks s Maqedonis, Ligji pr fi nancimin e komunave dhe Ligji pr zgjedhjet loka-le) krahas shumics s parapar duhet t ket edhe shumic votash t deputetve t pranishm t cilt u prkasin njsive t cilat nuk jan shumic n Republi-kn e Maqedonis.

Ekzistojn dy lloje t ligjeve dhe at: t prgjithsh-me (gjenerale) dhe t veanta (speciale). Me ligjet e prgjithshme shtjet e prcaktuara rregullohen n

mnyr t prgjithshme dhe pastaj theksohet se kjo shtje do t jet e rregulluar me ligj t veant.

Shembull: n Ligjin pr vetqeverisje lokale (ligji i prgjithshm) lidhur me fi nancimin e komuns, sht dhn e drejta q komunat t ken buri-me personale t t ardhurave t cilat vet i cak-tojn, sht dhn e drejta q vet ti prcaktojn shkallt, t obligohen dhe t disponojn. Pastaj ky ligj tregon se fi nancimi i komunave do t rre-gullohet me ligj t veant. Ligji pr fi nancimin e njsive t vetqeverisjes lokale sht ligj i veant lidhur me Ligjin pr vetqeverisje lokale.

N situat t ktill parashtrohet pyetja si sht vepri-mi jurdik i ktyre ligjeve? Pr shkak se ligjet e veanta e rregullojn m detajisht materien juridike n lmin pr t ciln sht miratuar, ata e drgojn rndsin e ligjeve komunale. D.m.th. do t zbatohet ligj i veant.

Gjat zbatimit t ligjit mund t ndodh q kapitull i posam ose nen t jet mjaft i qart me rast jepet mundsia q t shpjegohet n mnyr t ndrysh-me. Q t mos jepet mundsi q kt dispozit ta zbatoj secili ashtu si dshiron ta shpjegoj, of-rohet vendim me t cilin sht thn se vetm Ku-vendi sht i autorizuar t jap shpjegim autentik pr ligjet.

Pr zbatimin e ligjeve sht e nevojshme t dihet kur ato kalojn n fuqi. Ligjet si dhe aktet tjera juridike, shpallen n pajtim me Kushtetutn. Ligjet shpallen n ,,Gazetn Zyrtare t Republiks s Maqedonis. Kalojn n fuqi sipas rregulls n ditn e tet nga dita e shpalljes s tyre, e n situata t caktuara nga dita e shpalljes s tyre.

N do rast ligji nuk mund t kaloj n fuqi para se t jet i shpallur n ,,Gazetn Zyrtare t Republiks s Maqedonis.

Ligji nj her i miratuar, mund t ndryshohet dhe t plotsohet. Ndryshim dhe plotsim t ligjit do t ket kur prej zbatimit t tij konstatohet se i njejti nuk u pr-shatet qllimeve pr t cilat sht miratuar. Ndryshimi dhe plotsimi i ligjit kryhet me Ligjin pr ndryshim dhe plotsim, e shpallja e tij kryhet me procedurn e shnuar n vet ligjin.

Deri sa ligji vlen arrin deri te ndryshime t shumta dhe plotsime t cilat jan shpallur n gazeta t ndryshme zyrtare, e me t bhet m i rnd zbatimi i tij, ather trajtohet rreth prpunimit t tekstit t pastruar t lig-jit. Ky tekst i pastruar shpallet n ,,Gazetn zyrtare t

10Republiks s Maqedonis. Kshtu teksti i shpallur ka qllim q ta lehtsoj ligjin e zbatuar.

Pr deri sa zbatohen dispoziatat ligjore nga li-gji ather shnohen t gjitha gazetat zyrtare me t cilat sht shpallur ndryshimi dhe plo-tsimi. Merret vendim me t cilin merren t drejtat themelore t institucioneve n lmin e kulturs, t cilat kan karakter lokal. Kjo e drejt komunave u sht dhn me Ligjin pr kultur, i cili ka ndryshime dhe tekst t pr-gatitur, pastruar i shpallur n Gazetn zyrta-re t Republiks s Maqedonis. Nuk thirret n gazet zyrtare n t ciln sht shpallur te-ksti i pastruar me ligj, por i thirret nenit i cili jep kt t drejt dhe numrohen t gjitha ga-zetat zyrtare n t cilat jan shpallur tekstet e pastruara dhe t gjitha ndryshimet.

Shembull: n baz t nenit __ t ligjit t kul-turs n ,,Gazetn Zyrtare t Republiks s Maqedonis. nr.__/__, __/__, __/__, __/__ .

Ktu duhet t rikujtohemi se n kt rend juridik pjes t tyre kan marrveshjet ndrkombtare. Ato do t bhen pjes e rendit juridik t brendshm, kur, n pajtim me Kushtetutn do t ratifi kohen nga ana Kuvendit. Marrveshjet ndrkombtare mund t ndryshohen me miratimin e ligjit.

1.3. AKTET NDRLIGJORE

Pr shkak t ekzekutimit t ligjeve ose pr shkak t prpunimit t shtjeve t caktuara t ligjit, ligjet dhe zbatimi i tyre m i leht miratohen me akte ndrlig-jore. Miratimi i akteve ndrligjore duhet t jet i pa-rapar n vet ligjin, ekzistojn lloje t shumta t akteve ndrligjore dhe at: rregullore, urdhresa dhe organe t ngjashme t shtetit (qeveria, ministria). Me rregulloren prpunohen norma t caktuara me ligj, me rast mundsohet zbatim i pandaluar. Ekzistojn dy lloje t rregulloreve:

Rregullore pr ekzekutimin e ligjeve dhe Rregullore me fuqi ligjore.

Rregulloret pr ekzekutimin e ligjit miratohen me qll-im t zbatimit t ligjit. Q t mund t miratohet nj rregullore e till sht e nevojshme q ligjdhnsi at tashm ta ket thn ose ta ket autorizuar Qeveria ose rreptsisht ta ket urdhruar. Kto urdhresa vle-jn deri kur vlen ligji n baz t s cilit sht miratuar.

Rregulloret me fuqi ligjore i miraton Qeveria n rast t ekzistimit t gjendjes s jashtzakonshme ose lufts. Kjo rregullore vlen deri n prfundim t gjendjes s jashtzakonshme ose lufts.

Urdhresa sht akt i prgjithshm ligjor i cili aprovohet nga organet e drejtoris s shtetit dhe me qllim t kryerjes s dispozitave ligjore. Baza pr aprovimin e urdhress sht n ligj ose n ndonj dispozit tjetr pr kryerjen e s cils merret vendim. Me t prpunohen ose shpjegohen pjes t caktuara prej aktit m t lart se ajo.

Me urdhresn nuk mundet q me subjektet e s dre-jts, t vendosen t drejta dhe obligime t cilat nuk jan themeluar me ligj.

Rregullorja sht akt ndrligjor i prgjithshm t cilin e miratojn organet e drejtoris s shtetit. Me rregullore nuk mund t vendosen t drejta dhe obli-gime pr subjektet e s drejts, nse nuk jan bazuar n ligj konkret. Rregulloret miratohen me kryerjen e ligjeve dhe dispozitave tjera dhe akteve t Kuvendit dhe Qeveris. Edhe rregulloret miratohen n baz t dhn n dispozitn pr kryerje dhe prpunim t cilat miratohen.

Komunat n pajtim me ligjin pr kontabilitet pr buxhetin dhe shfrytzuesve buxhetor kryejn regjis-trim t mjeteve baz, arks, krkesat dhe obligimet. Ligji udhzon drejt asaj se me rregullore do t rre-gullohet kryerja e regjistrimit si afat deri kur duhet t jet i dorzuar raporti nga regjistri i kryer. D.m.th. ktu me rregulloren pr kontabilitet t buxhetit dhe shfrytzuesve buxhetor, prpunohen normat e ligjit me qll im q t lehtsohet zbatimi i tij.

1.4. REGJISTRI

Tham se aktet t cilat i miratojn subjektet kompe-tente shpallen n ,,Gazetn zyrtare t RM. Si dihet n ciln gazet zyrtare sht shpallur akti ligjor ose ndrligjor i caktuar? N regjistr jan shnuar t gjitha aktet ligjore dhe ndrligjore t miratuara gjat vitit. Me shfrytzimin e ktij regjistri mund q m s lehti t gjendet ligji dhe numri n t cilin sht sh-pallur.

1.5. AKTET E KOMUNS DHE PRGATITJA E TYRE

Lloje t akteve

rganet e komuns n kryerjen e kompetencave t tyre sjellin akte t prgjithshme dhe t veanta. Me aktet e prgjitshme n mnyr origjinale (buri-more) rregullohen organet e pun n kryerjen e kompetencave miratojn akte t prgjithshme dhe t veanta. Ato prmbajn norma t cilat kan t bjn me numr t pacaktuar t rasteve. Organet e komuns miratojn akte t veanta kur vendosin n procedur drejtuese ose kur kryejn zgjedhje ose

11emrim. Si dhe n raste tjera t parashikuara me ligj ose dispozita tjera.

Kshilli i komuns n kuadr t kompetencs mira-ton akte t prgjithshme:

Statutin, Programe dhe plane, Vendime dhe Dispozita tjera t prcaktuara me ligj

Me statutin e komuns si akt i lart rregullohen:

Organizimi dhe puna e organeve t komuns; Organizimi dhe puna e komisioneve t kshillit; Kryerje e punve me interes publik me rndsi lo-

kale t cilat nuk jan shmangur nga kompetenca e saj, as q jan n kompetencat e organeve t pushtetit shtetror.;

Mnyra e informimit t qytetarve; Rastet e kyjes s publikut nga seancat e kshillit Mnyra dhe procedura e parashtrimit t parash-

tresave dhe propozimeve pr punn e organeve t komuns dhe t vepruarit mbi to;

Mnyra e organizimit t tribunave publike, zbatimi i anketave dhe mbledhjet e propozimeve t qyte-tarve;

Mnyra e kryerjes s obligimeve n lmin e mbrojtjes n gjendje lufte;

shtje tjera t rndsishme pr vetqeveris-jen lokale.

Me plane dhe programe rregullohen dhe prpunohen shtjet pr kryerjen e ligjeve dhe t dispozitave tjera me t cilat u jan transferuar kompetencat komuna-ve, e me ka sht e nevojshme t parashihen afate dhe dinamika t kryerjes (p.sh. programe pr higjien komunale, programe pr furnizim me uj etj).

Me vendime m konkretisht rregullohet shtja e ca-ktuar n kompetencat e komuns (p.sh. vendim pr themelimin e shrbimeve publike nga kompetencat e komuns, vendim pr miratimin e planeve urbanis-tike etj).

1.6. PROCEDURA E APROVIMIT

Procedura pr aprovimin e akteve t prgjithshme fi llon me dorzimin e propozimit pr sjelljen e akteve t prgjithshme.

Propozim pr miratim

Propozimin pr miratimin e akteve t prgjithshme mund t dorzojn kryetart e komunave, antart e kshillave, si dhe 10% t zgjedhsve n komun.

Propozimi pr miratimin e nj akti t prgjithshm i prmban arsyet pr shkak t t cilave duhet t mira-tohet akti dhe prmbajtja e aktit. N propozimin pr aprovim mund t jen prfshir edhe parimet n t cilat bazohet miratimi i vet aktit.

Ju, si propozues i autorizuar, propozoni t merret vendim pr ndarjen e hapsirs n t ciln mund t kryhet prfi tim. Pr at qllim drgoni propozim pr sjelljen e ktij vendimi, ku do t shnoni se ka dukur pr kryerjen e tregtis s vogl jasht hapsirave zyr-tare me rast ndalohet zhvillimi normal i komunikaci-onit ose prfshijn trotoaret t cilat jan t dedikuara pr lvizjen e kmbsorve.

Nse drejt propozimit pr aprovim miratohet edhe propozim- akti, propozim- akti i prgjitshsm duhe t prmbaj baz juridike, arsyetim, mjete t duhura fi nanciare pr zbatimin dhe mnyrn e sigurimit t atyre mjeteve.

Propozimin pr miratimin e aktit t prgjithshm, kryetari i kshillit e dorzon deri te trupi punues pr-kats i caktuar me rregulloren e kshillit. Gjithashtu propozimi pr sjelljen e aktit t prgjithshm dor-zohet edhe te kryetari i komuns , pr deri sa ai nuk sht propozues pr tu dhn mendime kshillit dhe trupit kompetent punues.

Trupi punues pasi ta shqyrtoj propozimin merr qn-drim pr themelimin dhe nevojn e sjelljes s akte-ve dhe pr t m von e informon kshillin. Kshilli e shqyrton propozimin bashkrisht me qndrimin e trupit punues dhe mendimin e krytarit t komuns dhe e prcakton themelimin. Nse me propozimin e miratimit t akteve sht dorzuar propozimi, pas prcaktimit t themelimit dhe nevojs s miratimit t aktit, kalohet n diskutim t propozimit.

Aprovimi i dispozitave nuk sht parapar n dy faza. Kshilli pasi e prcakton themelimin dhe nevojn e miratimit do t caktoj prgatits t propozim-vendi-mit. Prpiluesi duhet ta prpunoj vendimin ashtu q duhet t prmbaj baz juridike, titull dhe arsyetim dhe si propozim-vendim ta dorzoj deri te kshilli pr miratim.

Projekt

Projekti i aktit t prgjithshm kalon n diskutim n trupat kompetent punues t kshillit dhe vendoset n rend dite t seancs s kshillit. N seancn e kshillit kryhet diskutim sipas projektit t aktit prgjithshm me parim dhe individualitete. N diskutim kshill-tart diskutojn nse projekti i aktit t prgjithshm n mnyr kosekuente i thekson parimet mbi t cilat duhet t themelohet akti i prgjithshm, e pr deri

12sa i njejti nuk miratohet, ai i kthehet propozuesit pr prpunim.

Pr deri sa projekti miratohet kalohet n diskutim individual. Ai kryhet pr pjes t veanta (krer) dhe antart e projektit. Pas mbarimit t diskutimit qn-drimet dhe vrejtjet me konkluzionin drejtohen deri te propozuesi me qllim q ai ti ket parasysh gjat prpilimit t propozim aktit.

Propozimi

Propozimet e akteve t prgjithshme miratohen me votimin e kshilltarve, me shumic t ndryshme n varshmri t akteve. Ashtu, pr akte t caktuara kr-kohet shumic prej numrit t prgjithshm t kshill-it, e pr shumica tjera nga pjesmarrja e antarve. Pas sjelljes s aktit ai i dorzohet krytearit pr shkak t shpalljes. Kryetari i komuns sjell konkluzion me t cilin emrohet akti dhe shpallet n gazetn zyrtare t komuns.

Akti i prgjithshsm mund t aprovohet edhe n rrug t procedurs urgjente. Sipas procedurs urg-jente mund t miratohet vetm vendim me t cilin prcaktohen shtje t tilla pr rregullimin e s cils nevojitet nevoj e vrtet dhe pr deri sa anulimi i rregullimit t ktyre shtjeve do t shaktoj pasoja m t mdha.

Propozuesit e propozimit pr aprovimin e aktit t pr-gjithshm duhet t dorzojn dhe propozojn akte, si dhe ta arsyetojn nevojn pr procedur urgjen-te. Nse propozimi pr aprovimin e aktit miratohet, ather propozimi i aktit t prgjithshm vendoset n rend t dits n seancn e njejt.

Ndryshimi ose plotsimi i propozimit t vendimit kryhet me amandament. Sipas rregulls amandamen-ti dorzohet m s voni 3 dit para dits s caktuar pr seanc t kshillit n t ciln do t diskutohet pro-pozimi i vendimit. N rast t veant, amandamenti mund t miratohet edhe n vet seancn kur shqyr-tohet propozimi i vendimit.

N t dy rastet amandamenti dorzohet n form t shkruar dhe duhet t jet i arsyetuar, pr amanda-mentin kryhet shqyrtim i posam. Pr amandamen-tin vendoset para se t votohet pr nenin e propozi-mit t vendimit pr t cilin ka t bj amandamenti. Amandamenti i miratuar konsiderohet si pjes pr-brse e vendimit.

1.7. PRMBLEDHJE E AKTEVE T SHPALLURA

Administrata komunale mban prmbledhje t akteve t miratuara nga organet e komuns.

N prmbledhje aktet evidentohen sipas emrimit t tyre. Kjo d.m.th. se planet dhe programet eviden-tohen n veanti, e n veanti vendimet dhe llojet tjera t akteve t cilat miratohet. N prmbledhjen e tekstit t tr n akt me numr dhe dat t miratimit t tij, si dhe numri i gazets zyrtare t komuns n t ciln sht shpallur. Gjithashtu evidentohen t gjitha ndryshimet dhe plotsimet t cilat jan kryer n aktet.

Qytetart e interesuar mund q n do koh t krye-jn mbikqyrje n prmbledhjen dhe nga ajo ti marrin informatat e duhura.

13

Pas marrjes s urimeve pr funksionin e ri dhe prgjegjsit tuaja para qytetarve, q n fi llim duhet t dini jan prgjigjet n pyetjet: cilat jan obligimet dhe t drejtat dhe si t punoni n mnyr efi kase dhe efektive. Shpresojm se faqet n vijim, do ti lexoni me vmendje t veant.

2.1. KSHILLI I KOMUNS

2.1.1. Konstituimi i kshillit

Zgjedhjet mbaruan. Si do t konstituohet kshilli? Mbledhjen e par t kshillit, do ta thrret kryetar i kshillit nga prbrja e mparshme n afat prej 20 ditve nga dita e mbarimit t zgjedhjeve. Nse krye-tari i prbrjes s mparshme t kshillit nuk e thrret mbledhjen, ather vet kshilltart e sapo zgjedhur n afat prej 10 ditve, pas kalimit t afatit t mpar-shm mblidhen dhe, nn udhheqje t antarit m t vjetr e konstituojn kshillin. Duhet t mbahet llo-gari q ky afat t mos lshohet, sepse n t kundrtn do t duhet t shpallen zgjedhje t reja.

Qytetart ju zgjodhn t jeni antar i organit t tyre prfaqsues, ku do t vendosni n suazat e kompe-tencave t komuns. Numri i antarve t kshillit, varsisht nga numri i banorve, sht i ndryshm. Kshtu, kshilli m i vogl numron 9 kshilltar, ndrsa kshilli m i madh 33 kshilltar. Pr dallim nga komunat Kshilli i Qytetit t Shkupit, si njsi e veant e vetqeverisjes lokale, ka 45 kshilltar.

Qytetart, me zgjedhjen e juaj si antar i kshill it, ju kan dhn t drejtn pr pjesmarrje n punn e kshillit nprmjet diskutimit pr materialet e ven-dosura n rend t dits; t drejt t propozoni zg-jidhje dhe konkluzione pr kto materiale, si dhe t parqitni pyetje deri te kryetari i komuns. Poashtu, mund t propozoni miratimin e dispozitave t caktu-ara, me t cilat do t rregullohet shtje e caktuar n kompetenc t komuns, t fi lloni iniciativa dhe jepni propozime. N rend t dits sht sjellja e programit pr rregullimin e toks ndrtimore. N kt program nuk sht parashikuar ndrtimi i kanalizimit n pjesn e vendbanimit, n t ciln jetoni. Ju mund t propo-

zoni ndryshim ose plotsim t propozim-programit, me qllim t ndrtimit t kanalizimit.

Materiali, i cili sht i propozuar pr rend t dits, kon-sideroni se nuk ofron zgjidhje t mir ose ai nuk sht mir i prpunuar. N kt rast ju mund t propozoni zgjidhje m t mir ose t krkoni t sillet konkluzion, me t cilin do t obligohet propozuesi t bj pr-punimin e materialit t ktill.

N punn e kshillit, si prfaqsues i qytetarve, ven-dosni sipas bindjes s juaj dhe nuk mund t shkar-koheni nga funksioni, e as t thirreni n prgjegjsi penale ose t paraburgoseni pr mendimin e shpre-hur nga ana e juaj ose pr mnyrn e votimit t juaj, gjat puns s kshillit.

2.1.2 Mosprputhja e funksionit

Me vet zgjedhjen e funksionit t ri nuk do t mund t kryhen funksione dhe veprimtari tjera. Kshtu, kryetari i komuns nuk mundet, n t njjtn koh, me qen kryetar i Republiks s Maqedonis, kryetar i Qeve-ris s Republiks s Maqedonis, deputet, ministr, gjykats, gjykats n Gjykatn kushtetuese, prokuror publik, avokat popullor. M tutje, nuk mund t kryej funksionin, zgjedhjen ose emrimin e t cilit e bn Ku-vendi dhe Qeveria e Republiks s Maqedonis. Nuk mund t kryej pun profesionale ose administrative n organet e administrats shtetrore dhe nuk mund t jet antar i bordeve drejtuese ose prfaqsues i kapitalit shtetror n shoqatat tregtare. Poashtu, nuk mund t kryej veprimtari ekonomike ose veprimtari tjetr fi timprurse. Kryetari i komuns nuk mund t jet n t njjtn koh edhe antar i kshillit, ndrsa kryetari i Qytetit t Shkupit nuk mund t jet antar i kshillave t komunave t qytetit t Shkupit.

Funksioni antar i kshillit, n t cilin ju kan zgjedhur qytetart, ju kufi zon t drejtn t jeni kryetar i Repu-bliks s Maqedonis, kryetar i Qeveris s Republiks s Maqedonis, deputet, ministr, gjykats, gjykats n Gjykatn kushtetuese, prokuror publik, avokat i popullit. Poashtu, nuk mund t kryeni funksion, zgje-dhja dhe emrimi i t cilit bhet nga ana e Kuvendit dhe Qeveris s Republiks s Maqedonis.

ORGANE T KOMUNS2

14Meqense Kuvendi vendos pr shtje me rndsi lokale, mund t ndodh t vendos pr shtje, nga e cila ju os bashkshorti i juaj, fmija ose farefi s deri n gjeneratn e dyt, mund t keni interes fi nanciar ose interes tjetr. N kto raste, ju nuk guxoni t merrni pjes gjat vendosjes dhe pr kt, jeni i obliguar t informoni kshillin.

2.1.3. Kompetencat

Kshilli i komuns i prbr nga prfaqsues t qyte-tarve sht kompetent pr:

aprovimin e statutit dhe dispozitave tjera t ko-muns,

aprovimin e buxhetit t komuns dhe llogarin vjetore t komuns,

prcaktimin e lartsis s burimeve t t ardhura-ve personale pr fi nancim t komuns, n suazat e prcaktuara me ligj,

themelimin e shrbimeve publike, n suazat e kompetencave t komuns dhe bn mbikqyrje mbi punn e tyre,

emrimin e antarve t bordeve drejtuese t shrbimeve publike, q i themelon,

aprovimin e planeve pr pun dhe planeve fi nan-ciare pr fi nancimin e shrbimeve publike, q i ka themeluar komuna,

aprovimin e raportit pr kryerjen e buxhetit dhe aprovimin e llogaris vjetore t komuns,

vendos pr dhnien e lejs pr kryerje t veprim-taris me interes publik, me rndsi lokale n pajtim me ligj,

aprovomin e raportit pr pun dhe llogarive vjeto-re t shrbimeve publik, q i ka themeluar komu-na,

vendosje pr mnyrn e prdorimit t pronsis s komuns,

vendosje pr mnyrn e kryerjes s kontrollit fi -nanciar t buxhetit t komuns, n pajtim me ligj,

zgjedhje t personit, i cili udhheq me njsin lokale t Ministris pr pun t brendshme, n pajtim me ligj,

shqyrtim dhe aprovim t raportit pr siguri publi-ke n territorin e komuns, t cilin e dorzon deri te ministri pr pun t brendshme dhe avokati po-pullor.

2.1.4. Komisionet e kshillit

Kompetenca e komuns sht e madhe dhe shtrihet n lmenj t ndryshme. Pr kt paraqitet nevoja e formimit t komisioneve t prkohshme dhe t pr-hershme, si trupa t kshillit. Cilat komisione do t for-

mohen dhe sa do t jet numri i antarve t tyre, do t vendosni vet, nprmjet statutit t komuns. Za-konisht, komisionet formohen pr lmenj t caktuar ose pr m tepr lmenj t afrt dhe gjat zgjedhjes s antarve t komisoneve, duhet pasur vmendje ata t njohin lmin. Kshilli, me propozim t kryetarit t komuns, sjell buxhetin e komuns dhe llogarin vjetore.

N rend t dits sht sjellja e programit pr mirm-bajtjen e higjiens n siprfaqet publike. Komisioni pr veprimtari komunale, i formuar nga ana e kshill-it, pasiq paraprakisht do t shqyrtoj kt program, kshillit mund ti propozoj zgjidhje m t ndryshme nga zgjidhjet e ofruara ose t propozojn programi t plotsohet me zgjidhje t reja. Aprovohet plan urba-nistik. Komisioni pr urbanizm dhe ndrtimtari, me siguri do t jep kontribut n sjelljen e planit kualitativ.

Meq komisioni sht i prbr nga kshilltar, q i prkasin partive t ndryshme politike, gjat formimit t komisioneve duhet t respektohet prfaqsimi profesional i t gjitha partive politike, q kan antar t tyre n kshill.

Shembull: Puna e kshillit do t lehtsohet, nse ka komision pr fi nancim dhe buxhet, sepse ajo do t prbhet prej antarve, t cilt e njohin kt lmi dhe kshillit do t mund ti dorzojn propozime konkrete.

Prbrja e popullats n komun, sipas regjistrimit t fundit sht i till, q m tepr se 20%, i takojn bashksis s caktuar. Pr zgjidhjen e marrdhnie-ve n mes ktyre bashksive, formohet komision pr marrdhnie n mes bashksive. Komisioni duhet t prbhet nga numr i njjt i do bashksie prezen-te n komun dhe zgjedhja e tyre do t rregullohet me statutin e komuns. Ather kur komisioni do t diskutoj pr marrdhniet n mes bashksive dhe do t ndrtoj mendim ose do t ket zgjidhje se, si kto marrdhnie t zgjidhen, mendimin dhe zg-jidhjen do t dorzoj deri t kshilli. Kshilli, gjat nj situate t till, sht i obliguar t shqyrtoj men-dimet dhe zgjidhjet e ofruara dhe t vendos n lidhje me ato.

Institucionet publike, t cilat themelohen nga ana e kshillit t komuns pr realizimin e kompeten-cave t komuns, japin shrbime. Shfrytzues t ktij shrbimi jan persona juridik dhe fi zik. Kshilli pr mbrojtje t konsumatorve duhet t jet i pr-br nga prfaqsues t prsonave juridik dhe fi zik. Poashtu, kshilli pr mbrojtje t konsumatorve, q sht i prbr nga shfrytzues t shrbimit t pr-mendur, ka mundsi t bj vlersimin dhe mund t propozoj masa pr prmirsimin e tij. Mbledhja e

15mbeturinave bhet nj her n jav n nj rrug t caktuar. Kjo n praktik nuk sht e mjaftueshme, sepse shportat jan t strmbushura dhe mbeturi-nat shprndahen n rrug. Kshilli pr mbrojtje t konsumatorve, mund t propozon mbledhja e he-dhurinave t bhet dy her n jav ose zgjidhje tje-tr m adekuate.

Shembull: Komuna feston jubileun. E nevojshme sht t festohet. Pr kt shkak do t formoj ko-mision t prkohshm, i cili do t realizoj kt ngjarje, gjegjsisht do ti propozoj kshillit si t festohet jubileu. Pas prfundimit t jubileut komi-sioni do t pushon s punuari.

2.1.5. Zgjedhja dhe obligimet e kryetarit

N mbledhjen e par konstitutive t kshillit t ko-muns, vrtetohet mandati i zgjedhjes s antarve t kshillit. sht e nevojshme t zgjidhet kryetar i kshillit. Si do t bhet kjo?

Nse n rrethin e par t zgjedhjeve, asnj nga kan-didatt nuk ka fi tuar shumicn e duhur t votave, ather votohet n rrethin e dyt, vetm pr dy kan-didat, t cilt n rrethin e par t votimit kan fi tuar m tepr vota. N rrethin e dyt t votimit, i zgjedhur do t konsiderohet ai kandidat, q ka fi tuar m tepr vota. Kryetari i zgjedhur do t konvokoj mbledhjet e kshillit dhe do t udhheq me ato. Thirrja e mble-dhjeve bhet me dorzimin e vendimit, me propozim t rendit t dits, deri te antart e kshillit. Kryetari do ti fi rmos t gjitha aktet q i ka miratuar kshilli dhe do ti parashtroj deri te kryetari i komuns pr shkak t shpalljes n gazetn zyrtare dhe ekzekutimi i tyre i mtejm.

2.1.6. Seanca t kshillit

E keni marr vendimin pr konvokim t mbledhjes s kshillit, s bashku me propozimin e rendit t dits. Keni vrejtur se vendimi sht i nnshkruar nga ana e kryetarit t kshillit t komuns. Kjo do t thot se kshilli i komuns punon n mbledhje, e mbledhjet i thrret kryetar i kshillit. Mirpo, kryetar i kshillit do t thrret mbledhje edhe me krkes t kryetarit t komuns dhe me krkes t, s paku, e antarve t kshillit. Nse krkesa pr mbledhje sht parash-truar nga ana e kryetarit t komuns ose prej antar-ve t kshillit t komuns, kryetar i kshillit n afat prej 15 ditve nga dita e parashtrimit t krkess, thrret mbledhjen e kshillit t komuns. sht log-jike parashtrimi i pyetjes: ka nse kryetar i kshillit t komuns nuk e thrret mbledhjen? N kt rast,

antart e kshillit mblidhen vet dhe zgjedhin krye-tar pr at mbledhje.

Vendimi pr thirrjen e seancs, s bashku me rendin e propozuar t dits, duhet t dorzohet m s voni 7 dit para dits kur sht caktuar mbajtja e mbledhjes. Kjo koh sht e nevojshme pr shqyrtimin e materia-leve, q propozohen n rendin e dits; t mblidhen in-formata plotsuese n lidhje me materialet, q mund t fi tohen nga administrata e komuns ose nga buri-me tjera; t bhen konsultime me persona profesio-nal n lmit e caktuara, me t cilat kan t bjn ma-terialet e rendit t propozuar t dits - e gjith kjo me qllim t pjesmarrjes aktive n diskutimin n lidhje me materialet gjat mbledhjes dhe t me qllim t sjelljes s vendimeve n interes t qytetarve.

Mund t paraqiten disa situata, t cilat nuk mund t parashikohen ose t planifi kohen. N raste t till a, kshilli mund t thrret mbledhje t jashtzakonsh-me. N statutin e komuns duhet t theksohet n ci-lat raste mundet t thirret seanc e jashtzakonshme. Pr shkak t t rreshurave intensive vjen deri te vr-shimet e pjesve t caktuara t komuns q mundet t ndodh dm m i madh. Kshilli i komuns, n ku-adr t kompetencave t tyre n seanc t jashtza-konshme, do t sjell rregulla ose do t ofroj zgjidhje pr tejkalimin e asaj gjendje ose do t propozoj t ndrmerren masa t caktuara pr sanimin respekti-visht parandalimin e mtejm t rritjes s vrshime-ve. Epidemia e ndodhur nga ndonj smundje ngjit-se n rajon t caktuar nga komuna, kshilli sht ai, gjithsesi n kuadr t kompetencs s vet, q duhet t sjell dispozita t caktuara ose t vendos ndrmarr-jen e masave konkrete, me ka do t mundsohen kushte pr parandalimin e rritjes s mtutjeshme.

Seancn e jashtzakonshme e thrret kryetar i kshill-it, me iniciativ t tij ose me krkes t 1/3 t antar-ve t kshillit t komuns. N informimin pr thirrjen e mbledhjes s jashtzakonshme, prcaktohet vendi dhe koha e mbajtjes s mbledhjes. Pr dallim t mble-dhjeve t rregullta, n t cilat mund t propozohet ndryshimi dhe plotsimi i rendit t propozuar t dits, n mbledhjet e jashtzakonshme, rendi i dits nuk mund t ndryshohet. N mbledhjen, para fi llimit me pun, kshilltart patjetr duhet t votojn pr ar-syeshmrin e thirrjes s seancs.

Pr t punuar kshilli, duhet t jen prezent shumi-ca e kshilltarve. Kshtu, nse kshilli ka 15 kshill-tar, gjat mbledhjes, patjetr duhet t jen prezent 8 antar. Vendimet, q sillen nga ana e kshillit sillen me votim publik. Vendimi do t konsiderohet i sjell ur, nse pr at votojn m shum se gjysma e antar-ve, prezent.

16Mirpo, n statutin e komuns mund t parashikohet shumic e ndryshme pr aprovim t disa dispozitave t caktuara.

Kshilli i komuns n suazat e kompetencave t tij sje-ll dispozita, q kan t bjn edhe me kulturn, pr-dorimin e gjuhs dhe shkrimit, n t ciln fl asin dhe shkruajn m pak se 20% t qytetarve t komuns dhe prcaktimin e prdorimit t stems dhe fl amu-rit t komuns. Kto dispozita do t konsiderohen t miratuara nse pr to votojn shumica e kshilltarve prezent. Gjat votimit t till, patjetr duhet t ket shumic t votave nga antart prezent t kshillit t komuns q i prkasin bashksis q nuk sht po-pullat shumic n komun.

Puna e mbledhjeve sht e hapur. Me kt ofrohet mundsia pr qytetart, q ju kan zgjedhur t jen t informuar pr punn dhe vendimet e miratuara, e q jan n funksion t mundsimit t realizimit t s drejts pr vetqeverisje lokale t qytetarve. Ka situata dhe shtje pr t cilat do t diskutoj kshi-ll i i komuns dhe nga t cilat mund t prjashtohet publiku nga mbledhjet. Pr t mos ardhur deri te keqprdorimi i ksaj t drejteje, sht e nevojshme t parashikohen kto shtje n statutin e komuns dhe t paraqiten shkaqe t arsyeshme. Edhe prkrah parashikimit t ktyre shtjeve n statut, gjithmon sht e nevojshme sjellja e vendimit nga ana e kshill-it pr prjashtim t publikut q miratohet me dy t tretat e vots nga numri i prgjithshm i antarve t kshillit.

Mirpo, publiku nuk mund t prjashtohet nse kshilli i komuns diskuton pr buxhetin e komuns, llogarin vjetore t buxhetit dhe pr planet urbanisti-ke. N kto raste, prkundrazi, sht i nevojshm pu-blik sa m i madh pr t prcjellur qytetart ku dhe si bhet harxhimi i t hollav, q ata i paguajn npr-mjet tatimeve, taksave dhe kompenzimeve. Ndrsa sht obligim ligjor kyja e publikut, gjat miratimit t planeve urbanistike.

Shembull: Nse n seanc ka pasur nga gjith-sej 15 antart tet antar prezent, vendimi do t llogaritet i sjellur nse pr t kan votuar pes antar t kshillit.

2.1.7. Pushimi i mandatit

Qytetart ju kan zgjedhur pr antar t kshillit me mandat prej katr vite. M lart prmendm se antari i kshillit nuk mund t shkarkohet nga fun-ksioni. Mirpo, nse paraqiten situata t caktuara, mandati i kshilltarit mund t ndrpritet edhe para kalimit t 4 viteve. Kshtu, mandati i kshilltarit do t ndrpritet:

nse kshilltari jep dorheqje nga funksioni,

n rast t vdekjes,

n rast t dnimit me vendim t plotfuqishm pr kryerje t veprs penale me dnim me burg n kohzgjatje m tepr se gjasht muaj,

nse kshilltari zgjedhet n ndonjrn nga funk-sionet e prmendura n fi llim t ktij kapitulli ose punsohet n administratn e komuns, ather do t ndrpritet funksioni i kshilltarit.

kshilltarit me vendim t plotfuqishm, i sht marrur aftsia e veprimit;

kshilltari pushon t jet banor i asaj komune.

Nse paraqitet ndonjri nga rastet e mparshme, kshilli n mbledhjen e par t ardhshme do t kon-statoj shkakun dhe ditn e ndrprerjes s mandatit.

Duke pasur parasysh faktin se qytetart ju kan zgjed-hur pr antar t kshillit pr prfaqsimin e interesa-ve t tyre, duhet t jeni i rregullt n mbledhjet e kshi-llit t komuns. Nse nuk jeni prezent n tre mbledhje pa shkaqe t arsyeshme, mandati i kshilltarit mund t merret. Arsyeshmrin e mungess e vlerson kshilli i komuns dhe merr vendim me shumic t votave nga numri i prgjithshm i kshilltarve.

Shembull: Nse kshilli numron 15 antar, ven-dimi pr prjashtimin e publikut do t miratohet nse pr t kan votuar 10 antar t kshillit.

2.1.8. Shprndarja e kshillit

Kshilli i konstituar nj her, mund t shprndahet n rastet kur pr shprndarje do t prcaktohet shumi-ca e kshilltarve. Mirpo, kshilli do t shprndahet edhe n rastet nse:

prsri do t sjell dispozitn, t ciln paraprakisht Gjykata Kushtetuese e Republiks s Maqedonis me vendim e ka asgjsuar ose e ka abroguar

merr vendim, me t cilin cnohet suvereniteti dhe integriteti territorial i Republiks s Maqedonis

nuk takohet, gjegjsisht nuk mban mbledhje pr kohzgjatje m t gjat se gjasht muaj

nuk miraton buxhetin dhe llogarin vjetore t buxhetit deri m 31 mars t vitit n vazhdim.

N rast t paraqitjes s rasteve t prmendura m lar-t, gjegjsisht nse vjen deri te shprndarja e kshi-llit t komuns, punt e kshillit, deri n zgjedhjen e kshillit t ri t komuns do ti kryen kryetari i ko-muns. Megjithat, kryetari i komuns, gjat kryerjes s punve nn kompetenc t kshillit t komuns,

17nuk do t mund t vendos pr shtje, q kan t bjn me:

disponimin me pronsin e komuns, kjo do t thot se nuk mund t merr vendime pr:

shitje t prons s komuns

pr furnizim respektivisht blerje

pastaj nuk mundet ti sjell dispozitat pr t cilat sht kompetent kshilli

gjithashtu nuk do t mundet t vendos kur ai ose bashkshorti i tij, fmijt ose farefi si deri n gjene-ratn e dyt n linj ansore, kan interesim fi nan-ciar ose interesim tjetr personal.

2.2. KRYETARI I KOMUNS

E keni fi tuar vrtetimin nga ana e Komisionit zgjedhor komunal, me t cilin vrtetohet se n zgjedhje t pr-gjithshme, t drejtprdrejta dhe t lira, me votim t fsheht, jeni zgjedhur pr kryetar t komuns, gjegj-sisht pr kryetar t Qytetit t Shkupit. Tash sht e ne-vojshme n afat prej shtat ditve t merrni dtyrn nga kryetari i mparshm i komuns. Funksioni krye-tar i komuns do t kryhet n mnyr profesionale. Kjo do t thot se do t lidhni marrdhnie t puns n komun dhe ktu do t realizohen t drejtat dhe obligimet, q rrjedhin nga marrdhnia e puns. Nga ana tjetr, kjo do t thot se nuk do t mund t kryeni veprimtari tjetr profesionale.

Duke pasur parasysh kompetencat e dhna, e n krahasim me faktin se fj ala sht pr nj person, do-mosdoshmrisht paraqitet nevoja pr prcaktim t personit, q do tju zvendsoj n rastet kur jeni t penguar t kryeni funksionin. Ju keni t drejt nga radht e kshilltarve t prcaktoni nj kshilltar, q do tju zvendsoj n rastet kur ju do t jeni t pen-guar t kryeni funksionin. Procedura e prcaktimit t personit, q do tju zvendsoj sht prcaktuar me statutin e komuns. Gjat zvendsimit tuaj nga ana e kshilltarit, atij i pushon funksioni i kshilltarit. Kjo do t thot se antari i kshillit, derisa bn zvendsimin nuk mund t merr pjes n punn e kshillit, me t drejtat dhe obligimiet e kshilltarit. Thn ndryshe, ai nuk mund t merr pjes n diskutim n lidhje me ma-terialet e as t vendos, gjegjsisht t votoj. Vetm kryetar i kshillit, nga t gjith antart e kshillit t komuns, nuk mund ta prcaktoni t bj zvend-simin tuaj.

2.2.1. Kompetenca

Kompetencat e kryetarit mund t ndahen n dy pjes: punt n kompetenc t komuns dhe udhheqja e administrats komunale.

N kryerjen e kompetencave t komuns, kryetari i komuns

prfaqson dhe prezenton komunn kontrollon ligjshmrin e dispozitave t kshillit publikon dispozitat n gazetn zyrtare t ko-

muns siguron kryerjen e vendimeve t kshillit t ko-

muns siguron kryerjen e punve, t cilat me ligj i jan de-

leguar komuns deri te kshilli i komuns, dorzon iniciativa dhe

propozime pr sjellje t dispozitave propozon buxhetin dhe llogarin vjetore t

buxhetit t komuns bn realizimin e buxhetit t komuns emron drejtor t ndrmarrjeve publike t the-

meluara nga ana e komuns, me ndihm t kon-kursit

rregullisht informon kshillin e komuns pr kryerjen e obligimeve t tij n pajtim me statutin e komuns

zgjidh pun administrative pr t drejta, obligi-me dhe interese t personave juridik dhe fi zik. Pr kryerje t ksaj kompetence, kryetari i komuns mund t autorizoj npuns,udhheqs zyrtar t drejtoj procedurn dhe t vendos n pun ad-ministrative, si dhe t nnshkruaj.

Gjat udhheqjes me administratn komunale:

jep propozim-vendim deri te kshilli i komuns pr organizim t administrats s komuns

sjell rregullore pr sistematizim udhheq me administratn e komuns vendos pr punsim, t drejtat, obligimet dhe pr-

gjegjsit e t punsuarve, nse nuk sht prcak-tuar ndryshe me ligj tjetr

2.2.2. Kontrolli i ligjshmris

Msuam se kshilli sht organ i komuns, i cili apro-von dispozita. Mund t ndodh, q kshilli t sjell dis-pozit n kundrshtim me Kushtetutn dhe ligjet. Dispozitat e ktilla mund t shkaktojn pasoja t dmshme. Pr t penguar hyrjen n fuqi t dispozits kundr kushtetuese dhe kundr ligjore kryetari i ko-muns n afat prej 7 ditve nga dita e dorzimit deri te ai nga ana e kryetarit t kshillit t komuns, pat-jetr sjell vendim pr ndalimin e publikimit t dispo-zits n gazetn zyrtare t komuns. Vendimi pr kt patjetr duhet t prmbaj shpjegim pr shkaqet pse dispozita, q nuk publikohet sht n kundrshtim me Kushtetutn ose me ligjet. N shpjegimin e vendi-mit, duhet t citohen dispozitat nga Kushtetuta, nse

18sht fj ala pr kundrshtim me kushtetutn, gjegj-sisht nga ligji, nse sht fj al pr kundrshtim me dispozitat ligjore.

Nuk duhet t thuhet n mnyr t prgjithshme se dispozita e sjellur nga ana e kshillit t komuns sht n kundrshtim me Kushtetutn ose ligjin, por sakt-sisht duhet t prmenden nenet e kushtetuts, gje-gjsisht ligjit, me t cilt sht n kundrshtim dispo-zita e sjellur nga ana e kshillit t komuns. Ky vendim publikohet. Nse paraqitet situat e ktill, kshilli i komuns sht i obliguar n afat prej 15 dit nga dita e publikimit t vendimit, t shqyrtoj vendimin dhe t vendos n lidhje me vendimin. Jan t mundshme dy zgjidhje:

) kshilli t pranoj shkaqet e prmendura n ven-dim dhe t mos e sjell dispozitn ose, nse ka mundsi ta harmonizoj;

b) kshilli t mos i pranoj shkaqet e prmendura n vendim dhe t vrtetoj dispozitn e mparshme

Me kt nuk ka mbaruar kompetenca e kryetarit t komuns. Tani duhet t dorzohet iniciativ pr fi llimin e procedurs pr vlersimin e kushtetut-shmris s dispozits s sjellur nga ana e kshill it t komuns, deri te Gjyqi Kushtetues i Republiks s Maqedonis.

Ktu ka edhe nj obligim pr kryetarin e komuns, t informoj Ministrin pr vetqeverisje lokale pr ini-ciativn e parashtruar. Informimi i ministris nuk sh-t vetm sa pr t plotsuar formalitetin por ka edhe prmbajtjen e saj. Pr t mos hyr n fuqi dispozita me publikimin e saj n gazetn zyrtare t komuns, Ministria ka t drejt t mbikqyr ligjshmrin e dis-pozitave t komuns dhe nse konstaton se ndonj dispozit nuk sht n pajtim me Kushtetutn ose ligj, me vendim mund t ndaloj aplikimin e saj, deri n sjelljen e vendimit nga ana e Gjykats Kushtetuese e Republiks s Maqedonis.

2.2.3. Konfl ikt i interesave

Si banor i komuns, gjithsesi edhe kryetari i komuns, bashkshorti i tij, fmija ose farefi si deri n gjeneratn e dyt nga linja ansore, mund t ket interes fi nan-ciar ose interes tjetr personal, pr t cilin duhet t vendos ai. N raste t ktilla, kryetari i komuns nuk do t mund t vendos vet e as q t merr pjes n vendimmarrjen. N situat t till ofrohet zgjidhja, si vijon: kryetari i komuns sht i obliguar t informo-j kshillin e komuns pr far interesi bhet fj al, ndrsa kshilli do t zgjedh nj antar, i cili do t ven-dos. Zgjedhja e kshilltarit, i cili do t vendos kryhet sipas procedurs s zgjedhjes s kryetarit t kshillit t komuns.

2.2.4. Ndrprerja e mandatit

Edhe pse kryetari i komuns zgjidhet pr katr vjet, mandati i tij mund t ndrpritet edhe m hert. Man-dati i kryetarit t komuns do t ndrpritet nse:

ai vet jep dorheqje n funksionin e kryetarit t komuns

n rast t vdekjes s tij

n rast t gjykimit t tij me dnim me burg n kohzgjatje m t gjat se gjasht muaj, nse me vendim

me vendim t plotfuqishm i sht marrur aft-sia e veprimit

n rastet kur paraqitet papajtueshmri e funksio-nit kryetar i komuns me funksionet e numruara n fi llim t ktij kapitulli

Nse ndodh, q kryetari i komuns t mungoj m tepr se gjasht muaj dhe nse kshilli i komuns, me dy t tretat e votave, konstaton se mungesa nuk ka qen e arsyeshme,

nse ai m nuk sht banor i komuns.

Logjikisht parashtrohet pyetja: ka n kto raste? Antari i kshillit t komuns, i cili zvendson krye-tarin e komuns, sht i obliguar t informoj Minis-trin pr vetqeverisje lokale, e cila m tutje informon Qeverin e Republiks s Maqedonis. Qeveria, pas konstatimit t paraqitjes s njrit nga rastet e ndr-prerjes s mandatit t kryetarit t komuns, inicon shpallje t zgjedhjeve pr zgjedhje t kryetarit t komuns. Pr kryerjen e funksionit t kryetarit t ko-muns deri te zgjedhja e kryetarit t ri, kshilli i ko-muns do t prcaktoj njrin nga antart e kshillit, n procedur t njjt sikurse pr zgjedhjen e kryeta-rit t kshillit t komuns.

2.3. ADMINISTRATA KOMUNALE

Pr kryerje t obligimeve n kompetenca t organeve t komuns, themelohet administrat e komuns.

Pse sht i nevojshm organizim i administrats s komuns? Administrata komunale organizohet pr:

t prgatitur aktet pr kshillin dhe kryetarin e ko-muns;

t prgatitur mbledhjet e kshillit t komuns dhe komisioneve t tij t prhershm dhe t pr-kohshm;

t kryer pun profesionale pr kshillin dhe krye-tarin e komuns;

t udhheq kontabilitetin e komuns;

t prcjellur problematikn nga lmit nn kom-petenca t komuns, t kryej analiza t situats

19dhe t fi lloj iniciativa dhe t parashtroj propozi-me pr zgjedhjen e tyre;

t udhheq informata dhe t dhna n lidhje me aktivitetet e komuns, me krkes t organeve kompetente ose n baz t ligjit;

t udhheq me dokumentet e komuns, ti ruan deri te asgjsimi i tyre, gjegjsisht t dorzimit deri t Arkivi shtetror i Republiks s Maqedonis;

t kryej pun t tjera, q do ti prcaktojn kshi-ll i dhe kryetari i komuns.

2.3.1. Organizimi

Organizimi dhe rregullimi i organizats, fushveprimi dhe mnyra e kryerjes s detyrave t administras ko-munale kryhet me vendim q e sjell kshilli me pro-pozim t kryetarit.

Administrata komunale, duhet t organizohet n seksione dhe njsi. Gjat prcaktimit t seksioneve, gjithnj duhet pasur parasysh madhsin e komuns, zhvillimi i saj, suazat e kompetencave etj. Si do qoft, administrata komunale nuk mund t ket m pak se dy seksione.

Numri i ekzekutuesve, kushtet q duhet t plotso-jn, titujt e tyre n pajtim me Rregulloren pr prsh-krimin e titujve dhe prshtatshmrin e vendeve t puns me grupet e titujve, t prcaktuar me Ligjin pr nnpunsit shtetror, si dhe prshkrimi dhe prca-ktimi i vendeve t puns dhe detyrave punuese, q duhet t kryejn, prcaktohen me rregulloren pr sis-temim, t cilin e sjell kryetari i komuns.

Duke pasur parasysh faktin se administrata komuna-le organizohet pr kryerjen e punve nn kompeten-ca t kshillit dhe kryetarit t komuns, nga suksesi dhe efi kasiteti i administrats komunale n mas t madhe varet edhe suksesi dhe efi kasiteti i organeve t komuns. Pr kt shkak, shum shkurt do tju njohtojm m statusin e t punsuarve n adminis-tratn komunale, punsimin, t drejtat dhe obligimet e npunsve shtetror, rrogat dhe kompensimet e rrogave, prparimin, vlersimin dhe prgjegjsin.

2.3.2. Statusi i t punsuarve

T punsuarit n administratn komunale, q kryejn pun profesionale, normativo-juridike, ekzekutive, administrativo-drejtuese dhe zgjidhin pun adminis-trative, kan status t npunsit shtetror. Me fi timin e statusit t npunsit zyrtar pr t punsuarit n administratn komunale n pjesn e punsimit, t drejtave dhe obligimeve, sistemin e rrogave dhe kom-penzimeve t rrogave, prgjegjsis, vlersimit dhe ndrprerjes s punsimit, do t aplikohen dispozitat e Ligjit pr npuns shttror.

Ktu mund t paraqitet pyetja nse t gjith t punsuarit n administratn komunale kan statu-sin e npunisit shtetror. Prgjigja mund t gjen-det n vet nocionin npuns shtetror. Npuns shetror sht personi, q kryen pun profesio-nale, normativo-juridike, ekzekutive, administrati-vo - drejtuese dhe zgjidh pun administrative n pajtim me kt ligj. Nga ky defi nicion i npunsit shtetror, mund t konkludohet se t punsuarit n administratn komunale, q kryejn pun adminis-trativo-teknike ose pun ndihmse nuk kan status t npunsit shtetror dhe pr t drejtat, obligimet dhe prgjegjsit e tyre vlejn dispozitat e ligjdh-nies punuese. D.m.th., jo t gjith t punsuarit na administratn komunale, kan status t npunsve shtetror. i t drejtave, obligimeve dhe prgjegj-sive, si dhe punsimi dhe vlersimi i npunsve shtetror me ligj t posam, do t thot ndarje e tyre nga t punsuarit e tjer pr shkak t speci-fi ks s puns, q e kryejn. Me zgjidhje t ktill, nprmjet afi rmimit t parimeve ta administrats komunale, profesionale, t depolitizuar, efi kase dhe t prgjegjshme, sigurohet ofrim i shrbimeve pr qytetart n koh dhe me kualitet. Kjo zgjidhje, jep mundsi administrata publike t jet shrbyes i vr-tet i qytetarve.

2.3.3. Klasifi kimi i npunsve shtetror

Nga prgjigja e pyetjes pse sht i nevojshm orga-nizmi i administrats komunale, u konstatua se punt, q ajo do t kryej jan t domosdoshme pr funksio-nimin e organeve komunale. Poashtu, shihet se funk-sionet e komuns nuk jan t njjta por dallohen. Pr disa sht e nevojshme aftsi dhe profesionalitet m i madh, ndrsa pr disa-aftsi dhe profesionalitet m i vogl. Pr shkak t gjith ksaj, sht br klasifi kim i npunsve shtetror dhe ata jan t klasifi kuar n tre grupe:

npuns udhheqs shtetror

npuns profesional shtetror

npuns profesional-administrativ shtetror

Gjat kryerjes s ktij klasifi kimi, jan marr parasysh dy kritere. Njri, q ka t bj me karakterin e detyra-ve zyrtare, gjegjsisht karakterit t punve, q do t kryejn dhe kriteri i dyt sht arsimi.

Npunsit shtetror, q jan n grupin e par dhe t dyt, gjegjsisht q jan npuns udhheqs sh-tetror dhe npuns profesional shtetror, patjetr duhet t ken arsim t lart.

Npunsit shtetror t grupit t tret sht e nevojsh-me t ken arsim t mesm, sepse ata kryejn pun m t thjeshta.

20N grupin e npunsve udhheqs shtetror, bjn pjes: sekretari gjeneral, seketari shtetror, kshi-lltari shtetror, udhheqsi i seksionit, ndihms i udhheqsit t sektorit dhe udhheqsi i seksionit.

N grupin e npunsve profesional shtetror, bjn pjes npunsit me titujt, si vijon: kshilltar, bash-kpuntor i lart, bashkpuntor dhe bashkpuntor i ri.

N grupin e trt, gjegjsisht n grupin e npuns-ve profesional-administrativ shtetror, bjn pjes npunsit me titujt, si vijon: referent i pavarur, refe-rent i lart, referent dhe referent i ri.

Me kt klasifi kim, sht paraqitur struktur e njjt e titujve n organet e pushtetit. Jan parapar 13 tituj, q mund t hasen n strukturn kierarkike t fardo organi t pushtetit ligjdhns, ekzekutiv dhe juridik, ndrsa n pushtetin lokal 10 tituj (pa sekretar gjene-ral, sekretar shtetror dhe kshilltar shtetror).

2.3.4. Punsimi

Nj person, q t mund t punsohet n adminis-tratn komunale si npuns shtetror, duhet t plotsoj disa kushte, t caktuara me ligj. Si npuns shtetror mund t punsohet person, i cili sht sh-tetas i Republiks s Maqedonis, i moshs madhore, me shkall adekuate t arsimit, me pervoj t duhur punuese (prve pr titujt bashkpuntor i ri dhe re-ferent i ri), t mos i sht shqiptuar masa e siguris pr ndalim t kryerjes s profesionit, veprimtaris ose detyrs dhe me aftsi t prgjithshme shndetsore. Prve ktyre kushteve t prgjithshme n aktin e sis-tematizimit, mund t parashihen edhe kushte t tjera plotsuese si psh. njohja e gjuhs s huaj, njohja e puns me kompjutor, etj.

Punsimi mund t realizohet vetm sipas procedurs s parapar m ligj. Kjo procedur fi llon me dorzi-min e krkess pr nevoj pr punsim, deri te Agjen-sioni pr npuns shtetror; nprmjet publikimit t shpalljes nga ana e Agjensionit; dhnies s provimit profesional (prve pr bashkpuntor t ri dhe re-ferent t ri); prpilimin e lists s kandidatve, t ci-lt e kan dhn provimin profesional; seleksionimin nga ana e komisionit dhe zgjidhjes nga ana e kryetarit t komuns, si funksioner, i cili udhheq me adminis-tratn komunale.

2.3.5. T drejtat e npunsve shtetror

Npunsit shtetror kan t drejt pr aktivitet poli-tik, q shprehet nprmjet antarsis n parti poli-tike, si mundsi pr veprim politik. Meq m lart n tekst tham se administrata komunale duhet t jet

shrbyes i qytetarve, kjo e drejt ka kufi zime t ca-ktuara.

Npunsit shtetror kan t drejt t themelojn sin-dikate, kan t drejtn e grevs, t drejtn e mbrojt-jes, t drejtn dhe obligimin t aftsohen profesiona-lisht, t drejtn e pushimit dhe mungess, si dhe t krkojn mbrojtje t drejtave t tyre.

2.3.6. Obligimet

Npunsi shtetror sht i obliguar t kryej punt me ndrgjegjshmri, profesionalitet dhe n mnyr efi kase, n rregull dhe n koh, n pajtim me Kushte-tutn, ligjet dhe statutin e komuns. Npunsi shte-tror sht i obliguar t kryej punt n mnyr t pa anshme dhe pa shtypje dhe ndikime nga partit poli-tike. Gjat kryerjes s punve, t mos udhhiqet nga bindjet e tij politike, nga interesat personale fi nanci-are, t mos bn keqprdorimin e autorizimeve dhe statusin, q e ka si npuns shtetror dhe t mbroj dinjitetin e organit, n t cilin punon.

Npunsi shtetror sht i obliguar t kryej urdhrat e funksionarit, q udhheq me organin, gjegjsisht t npunsit shtetror q sht i mbicaktuar n kierarki dhe t respektoj ato urdhra n pajtim me Kushte-tutn, ligjin dhe statutin e komuns ose n pajtim me dispozit tjetr. Npunsi shtetror, nse konsideron se urdhri i dhn nuk sht n pajtim me Kushte-tutn, ligjin, statutin e komuns ose n nuk sht pajtim me dispozit tjetr, sht i obliguar pr kt t njohtoj personin, i cili e ka urdhruar. Nse urdhri i njjt sht i dhn n form t shkruar, npunsi shtetror do t sillet sipas tij, prve kur ai konsideron se kryerja e urdhrit paraqet vepr penale. N rast t ktill, menjher informon npunsin shtetror, q sht drejtprdrejt i mbicaktuar i npunsit, q ka dhn kt urdhr.

Obligime tjera t npunsit shtetror, jan: t ruaj sekretin shtetror dhe sekretin profesional dhe, nse punon me pal t mbaj n vete t shnuar emrin dhe titullin.

Npunsi shtetror edhe pse sht antar i partis po-litike, nuk guxon n mnyr direkte t merr pjes n fushatat zgjedhore ose paraqitje tjera publike t ktij lloji, gjat kohs s puns. Npunsi shtetror-antar i partis politike nuk guxon t mbaj ose t paraqet simbolet e partis politike t tij n hapsirat e tij pu-nuese.

2.3.7. Avancimi dhe sistemi i rrogave

Me avancim kuptohet mundsia e npunsit shte-tror t fi toj titull, q sht m i lart se titull i q ka. Nse npunsi shtetror sht me titull bashkpun-

21tor i lart, avansim do t ket nse kalon n titullin kshilltar, sepse n kierarkin titulli kshilltar sht m lart i ranguar se titulli kshilltar i lart. Kushti themelor pr avancimin e npunsit shtetror sht ekzistimi i vendit t zbrazt me titull m t lart. M tutje, pr kt vend t zbrazt, ashtu si edhe pr do vend tjetr, publikohet shpallje. T drejt pr tu pa-raqitur, prve npunsit shtetror t punsuar me titull m t ult, kan edhe secili person tjetr, q punon n sektorin publik ose privat. Npunsi shte-tror, s bashku me t gjith kandidatt e lajmruar, q i plotsojn kushtet, jep provim profesional. Re-zultatet e provimit t dhn profesional, jan baz pr rangimin dhe prpilimin e lists s kandidatve m t suksesshm. Nse npunsi shtetror zgjidhet n kt munyr, kjo do t thot edhe avancim t tij.

Npunsit shtetror kan t drejt pr rrog, shtj q sht e rregulluar n mnyr sistemore dhe vlen pr tr kategorin e npunsve shtetror.

Rroga e npunsve shtetror prbehet prej dy kom-ponentave: komponenta themelore the komponenta e veant.

Komponentn themelore e prbjn: rroga themelo-re, shtesa e rrogs pr titull dhe shtesa e rrogs pr karier. N kto pik llogaritet edhe puna e kaluar.

Shtesa e rrogs pr titull i prmban poent pr do titull dhe sht e prcaktuar me ligj.

Shtesa pr karier vlerson profesionalitetin e seci-lit npuns shtetror pr ka, paraprakisht, duhe t plotsohen kushte t caktuara. sht e nevojshme t fi tohet vlersim pozitiv pr punn e npunsit shte-tror dhe prvoj minimum n shrbimin shtetror.

Komponenta e veant, prbhet prej: shtess s rro-gs pr kushte t veanta dhe shtess s rrogs pr pun jasht orarit punues.

Nga 1 janari 2009, llogaritja e rrogave pr t gjith t punsuarit, kryhet n pajtim me dispozitat me t ciln rregullohet pagesa e t punsuarve, ku u zbatua kon-cepti i llogaritjes dhe pagesa e rrogs bruto, dhe pr rregullim m t ngusht edhe llogaria e Ministris pr fi nanca solli Udhzim.

2.3.8. Prgjegjsia

Vrejtm se detyrat e npunsve shtetror jan t ba-zuar mbi parimet e ligjshmris, efi kasitetit, efektivi-tetit, ekonomitetit, transparencs, neutralitetit, jodis-kriminimit, barazis, drejtsis dhe siguris. Mospr-

mbajtja ndaj ktyre parimeve, gjegjsisht moskryerja e obligimeve t npunsve shtetror, sjell si pasoj prgjegjsi. Prgjegjsia mund t jet disiplinore dhe materiale. Te prgjegjsia disiplinore, lndimi mund t paraqitet si parregullsi disciplinore (form m e leht) dhe kundrvajtje disiplinore (form m e rnd).

Nse npunsi shtetror gjat kryerjes s punve t tij, ka shkaktuar dm ndaj organit ku punon ose ndaj personit t tret, ai do t prgjigjet materialisht n pajtim me dispozitat e Ligjit pr npuns shtetror.

2.3.9. Vlersimi

Vlersimi bhet pr t fi tuar vlersim objektiv pr npunsin shtetror, pr punn e tij, pr kontributin, efi kasitetin, kualitetin dhe profesionalitetin n kryer-jen e detyrave zyrtare. Vlersimi bhet pr do vit, m s voni deri n fund t kalimit t tre mujorit t par n vitin e ardhshm, pr vitin e kaluar.

Vlersimi bhet n baz t t dhnave pr kriteriumet pr vlersim (si jan: njohuria dhe aftsia profesio-nale, rezultatet e arritura n pun, kreativitet dhe af-tsi, etj.) dhe punt e kryera gjat vitit t kaluar. Gjat vlersimit, mund t jepen notat, si vijon: dallohet, knaq dhe nuk knaq.

2.3.10. Ndrprerja e marrdhnies s puns

Prve rasteve t parashikuara n Ligjin pr marrdh-nie t puns, marrdhnia e puns, npunsit sh-ttror i ndrpritet:

nse sht i gjykuar pr vepr penale n lidhje me detyrn zyrtare ose vepr tjetr penale, q e bn t padenj pr npuns shtetror, me ditn e dorzimit t gjykimit t plotfuqishm.

n rast kur npunsi shttror-praktikant nuk e ka-lon provimin pr praktikant

n rast kur npunsi shtetror nuk e pranon ven-dosjen e tij n vend tjetr t puns, si pasoj e vlersimit vjetor t fi tuar - nuk knaq dhe

n rast t heqjes ose bashkimit t organit, zvogli-mit t kompetencave, zvoglimit t sasis s puns ose ndryshimit n organizimin e brendshm me heqjen e vendeve t puns pr shkak t ndryshi-meve strukturale, npunsi shtetror nuk vendo-set n organin e njjt n vend t njjt ose m t ult t puns ose nse e refuzon kt caktim.

22

3.1. SISTEMI I FINANCIMIT PUBLIK LOKAL

Ndrtimi i sistemit adekuat pr fi nancimin e njsive t vetqeverisjes lokal, sht nj ndr punt m t rndsishme n procesin e decentralizimit dhe pr-gjithsisht, n reformn e sistemit t vetqeverisjes lokale. sht e vrtet e vjetr se fi timi i kompetenca-ve t mdha, pa sigurimin e parave t nevojshme pr realizimin e tyre t suksseshm, m tepr shte barr se drejtsi.

sht mjaft i rndsishm implementimi i nenit 9 t Karts evropiane pr vetqeverisjen lokale t Kshillit t Evrops, veanrisht:

- burimet e mjeteve t jen prkatse me obligimet e reja;

- m s paku nj pjes e burimeve t rrjedh nga ta-ksat dhe kompensimet lokale, pr tr cilat n sua-zat ligjore vet do ta prcaktojn nivelin

- burimet e mjeteve t jen t mjaftueshme dhe elastike;

- t implementohet barazi fi nanciare pr mbrojtjen e komunave m t dobta n mynr fi nanciare dhe komunat t jen t konsultuara gjat ndarjes s mjeteve;

- mjetet, q iu transferohen komunave, t mos ken karakter t mjeteve t dedikuara komunat t ken qasje n tregun nacional t kapitalit.

Me sistemin duhet t sigurohet autonomi e komuna-ve dhe e drejta pr udhheqje t politiks n suazat e autorizimeve t tyre.

3.2. BUXHETI

Buxheti sht dokumenti m i rndsishm, t cilin Kshilli i komuns e aprovon n kuadr t nj viti.

Ktu mund ta cekim edhe faktin se me shfrytzimin gjithnj e m t madh t fondeve para aderuese t BE-s, ekziston krkes t komunave q konform pla-neve t tyre strategjike, t cilat miratohen 3, 4 ose 5 vite duhet t miratohen edhe buxhete adekuate pr numrin e njejt t viteve.

Buxheti sht plan vjetor pr fi nancimin e funksio-neve dhe obligimeve t njsive t vetqeverisjes lo-kale i prbr nga vlersimi vjetor i t ardhurave dhe shpenzimeve sipas dedikimit paraprak. Me at plan vjetor konkretizohen n numra ndarjet e komunave. Me buxhetin, prcaktimet e komuns, konkretizohen n numra.

Prandaj, buxheti, jo vetm q defi non mnyrn e shpenzimit t t hollave por sht edhe plan, me t cilin prcaktohen prioritetet e komuns. Prcaktohet far, sa dhe cilat projekte do t realizohen, gjat vitit.

N baz t ligjit pr vetqeverisje lokale dhe ligjit pr fi nancimin e njsive t vetqeverisjes lokale, buxh-etin pr vitin e ardhshm e sjell kshilli i komuns, me propozim t kryetarit t komuns, m s voni deri m 31 dhjetor t vitit n rrjedh.

Nse kshilli i komuns pr fardo arsye nuk e sjell buxhetin n afatin e parapar, sht i obliguar t sjell vendim pr fi nancim t prkohshm dhe plan fi nanci-ar pr zbatimin e tij pr erekun e par t vitit.

Buxheti i komuns prgatitet sipas Ligjit pr buxh-ete dhe udhzimeve t dhna nga ana e ministrit t fi nancave. Ai duhet t jet i balancuar, gjegjsisht nuk sht i lejuar t prmbaj defi cit buxhetor. Komuna sht e obliguar, n afat prej 15 ditsh nga dita e sjell-jes s buxhetit, ta dorzoj t njejtin deri te Ministria e fi nancave pr shkak t ndjekjes s shpenzimit t prgjithshm publik n vend.

Gjat sjelljes s buxhetit, kshilli i komuns sht i detyruar t sjell edhe vendim pr zbatimin e buxhe-tit.

sht me rndsi t potencohet se mjetet e buxh-etit duhet t shpenzohen me dedikim sipas shums s prcaktuar. Buxhetimi sht proces i planifi kimit dhe caktimit t t ardhurave t komuns, sipas prio-riteteve t prcaktuara pr knaqjen e nevojave dhe krkesave.

Procesi fi llon, m s voni deri m 30 shtator deri kur ministri i fi nancave dorzon cirkular buxhetor, me t cilin komunat lajmrohen pr indikatort themelor makroekonomik, drejtimet kryesore pr prgatitjen e

FINANCIMI DHE BUXHETI3

23buxhetit, donacionet pr komunn q do t transfe-rohen nga Buxheti i Republiks s Maqedonis, nga buxhetet e fondeve, si dhe nga t ardhurat prej bu-rimeve tjera.

Buxhetimi kryhet n faza n afate t caktuara me ka-lendarin buxhetor t sjellur nga kshilli i komuns.

Kryetari i komuns dorzon drejtimet kryesore pr sjelljen e buxhetit deri te shfrytzuesit e buxhetit.

Pastaj,shfrytzuesit e buxhetit dorzojn planet e tyre fi nanciare deri te kryetari i komuns, e ai e dor-zon propozim-buxhetin deri te kshilli i komuns.

Pjesmarrja e qytetarve n procesin e krijimit t buxhetit t komuns sht shum e rndsishme. Pa pushtet t hapur, nuk ka shoqri demokratike.

Levrdia sht e dyanshme, sepse:

- qytetart marrin pjes ne prcaktimin e prioritete-ve, e pastaj n kontrollin gjat realizimit t tyre;

- qeveria e provon drejtsin e politiks s tyre dhe prforcon besimin midis qytetarve.

Kjo m s miri bhet me dorzimin e informaci-oneve paraprake deri te t gjith t interesuarit pr buxhetin, me lutje pr paraqitjen e mendimit t tyre. Pastaj, me organizim t tribunave publike n bashksit lokale dhe urbane pr shoqatat e qytetarve, institucioneve nga lmia e arsimimit, mbrojtjes sociale, kulturs, sportit.

Pas mbarimit t diskutimit publik dhe prfshimit t propozimeve t vyeshme n tekst, propozim-buxheti dorzohet deri te kshilli pr aprovimin e tij.

N disa vitet e fundit, BNJVL n bashkpunim me Agjensionin Zvicran pr zhvillim dhe bashkpunim, zhvilloi nj koncept t involvimit t qytetarve gjat miratimit t vendimeve investuese t rndsishme, i quajtur Forume n bashksit. Nj pjes e ktij ko-cepti sht edhe shfrytzimi i vegls s Forumeve dhe gjat planifi kimit buxhetor.

Gjat vitit fi skal, nse t ardhurat dhe shpenzimet nuk realizohen sipas planit, kryetari i komuns i propo-zon kshillit t komuns ndryshime dhe plotsime t buxhetit (rebalans). Pr realizimin e buxhetit, prgji-gjet kryetari i komuns. Pr fi nancimin e harxhimeve t pa planifi kuara ose t atyre m pak t planifi kuara planifi kohet rezerv buxhetore.

T gjith shfrytzuesit e buxhetit, deri te kryetari i komuns, dorzojn raporte mujore pr realizimin e planeve t tyre fi nanciare, kurse kryetari i komuns dorzon raporte kuartale pr kryerjen e buxhetit deri te Ministria e fi nancave dhe kshilli i komuns. Kshi-ll i i komuns sjell llogari vjetore t buxhetit pr vitin

paraprak, me propozim t kryetarit t komuns pas skadimit t vitit fi skal m s voni deri me 15 mars dhe e dorzon deri te Ministria e fi nancave m s voni deri me 31 mars t vitin n vijim.

Kshilli i komuns, miraton edhe raport vjetor, q pr-bhet nga:

- llogaria vjetore;- raporti pr mjetet, krkesat, obligimet dhe buri-

met e mjeteve dhe vlern e tyre;- raporti p realizimin e programeve investuese,

donacioneve me dedikim, kapitale, bllok-do-tacioneve dhe dotacioneve pr kompetencat e deleguara, dhe

- raport nga kontabilisti prgjegjs, me t cilin vr-tetohet saktsia dhe besueshmria e llogaris vje-tore.

Komunat pr punn e tyre prgjigjen vetm para qytetarve t tyre, pr t cilt n fakt edhe egzis-tojn. Qytetart, gjegjsisht obliguesit tatimor patjetr duhet t din ku, si, sa dhe pr ka harx-hohen t hollat e tyre, q n baza t ndryshme hyjn n buxhetin e komuns. Publiku, prgje-gjsia dhe transparenca kan rndsi t veant. Komunat kan obligim tju prezentojn raporte qytetarve t tyre pr t ardhurat dhe shpenzimet e realizuara t planifi kuara, pr projektet e reali-zuara, me qllim q qytetart t mund t vlerso-jn si punon qeveria lokale.

3.3 FINANCIMI I KOMUNAVE

Sigurimi i mjeteve fi nanciare sht shum i rnd-sishm pr krijimin e kushteve pr realizimin e kom-petencave. Idet e mdha nuk vlejn as pes para, nse nuk kan mbshtetje fi nanciare.

Kryetart e komunave gjat orarit t puns, jan t angazhuar n krkimin e mbshtetjes pr projektet, gjetjen e partnerve, prgatitja e projekteve t cilat do t shfrytzohen nga fondet IPA ose fonde tjera, si-gurimi i granteve etj.

3.3.1 Burimet e fi nancimit

Komunat fi nancohen nga burimet e tyre t t ard-hurave, nga donacionet prej buxhetit qendror, nga buxhetet e fondeve dhe me huazim.

Burimet personale t t ardhurave jan t ardhura q sigurohen nprmjet tatimeve lokale, taksave lokale, kompenzimeve lokale dhe nga t ardhurat nga pronsia. N tatimet lokale bjn pjes: tatimi i prons; tatimi i trashgimis dhe dhurats; tatimi i qarkullimit t patundshmrive dhe tatime tjera lokale t prcaktuara me ligj.

24Taksa lokale, jan: taksat komunale, taksat administra-tive dhe taksa tjera lokale t prcaktuara me ligj.

Kompensime lokale, jan: kompeszimet pr prcakti-min e toks ndrtimore, kompensimet prej veprim-taris komunale dhe kompeszimet pr planet hap-sinore dhe urbane dhe kompeszime tjera lokale t prcaktuara me ligj.

Komuna mund t realizoj t ardhura edhe prej: pronsis (t ardhura nga qiraja, t ardhura prej inte-resit dhe t ardhura nga shitja e prons), donacione-ve, nga dnimet me t holla t prcaktuara me ligj, t ardhura nga vetkontributi dhe t ardhura tjera t prcaktuara me ligj.

Komuna nuk ka t drejt t shes pron, me tjetrsi-min e s cils mund t rregullohet kryerja e funksio-neve publike dhe kompetencave t komuns.

Komuna, si n shum shtete tjera, realizon nj pjes t t ardhurave edhe nga tatimi personal i t ardhurave dhe at 3% nga tatimi personal i t ardhurave perso-nale nga rrogat e personave fi zik, t cilt vazhdimisht jetojn dhe banojn n komun (d.m.th. nse punoni n nj komun e jetoni n tjetr, tatimi i t ardhurave do t rrjedh n komunn n t ciln jetoni) tr sasin e tatimit personal t t ardhurave t personave fi zik, q merren me veprimtari artizanati, sipas vendit t re-gjistrimit t veprimtaris.

T ardhurat nga donacionet n form t mjeteve fi -nanciare, jan t ardhura t buxhetit, ndrsa dona-cionet n sende evidentohen si pron e komuns. N periudhn e tranzicionit, donacionet ishin shum t rndsishme pr komunat. Kshtu do t jet edhe pr nj koh t shkurtr t caktuar. Por, pr zhvillim afatg-jat dhe stabil t komunave, patjetr duhet t krijohet sistem i qndrueshm i bazuar n burime stabile dhe t qndrueshme t t ardhurave. Me shpalljen e ve-tkontributit nprmjet referendumit, mund t sigu-rohen mjete pr plotsimin e nevojave t caktuara t qytetarve.

N t kaluarn vetkontributet ishin t shpesht dhe duke i faleminderuar atyre, jan ndrtuar shum ob-jekte t rndsishme komunale, infrastrukturore. Re-ferendumi tanim sht i rrall pr shkak t gjendjes s rnd ekonomike dhe sociale, papunsis s ma-dhe dhe zvoglimit t fuqis blerse.

Nga Buxheti i Republiks dhe nga buxhetet e fonde-ve, sigurohen t ardhura plotsuese, n form t do-tacioneve pr fi nancimin e kompetencave t prca-ktuara me ligj dhe pr realizimin e prjekteve kapitale investuese.

T ardhurat n lartsi prej 4.5 % t tatimit t vlers s shtuar, prgjithsisht t mbledhura n vitin paraprak

fi skal, do t caktohen sipas numrit t banorve (mi-nimum 50%) dhe kritereve tjera t prcaktuara me rregulloren. do vit m s voni n muajin qershor, rregullorja shqyrtohet nga komisioni pr ndjekjne dhe zhvillimin e sitemit t fi nancimit t komunave. Ky komision prbhet prej 9 antarve, prej t ci-lve katr jan prfaqsues t pushtetit qndror e pes emrohen nga BNJVL. Mjetet e ndara n kt mnyr, kan karakterin e mjeteve pr barazim fi nan-ciar t komunave. Komunat kan t drejt n mnyr t pavarur t vendosin pr shpenziimin e ktyre mje-teve. Risi q u krijua para 4 vitesh, ndlrsa e dedikuar pr mbrojtjen e komunave m t vogla, sht se nga 4,5% i mbledhur nga TVSH, do komun merr shum t barabart respektivisht 3 milion denar. Mjetet tjera ndahen, kshtu q 12% shkojn pr Qytetin e Shkupit dhe komunat n t, ndrsa 88% shkojn pr komunat tjera. Konform kritereve t miratuara, mjetet ndahen sipas formuls ku 65% jan shprndar kon-form numrit t banorve, 27% konform siprfaqes s komuns, ndrsa 8% ndaj numrit t vendeve t ba-nuara n komun. N Qytetin e Shkupit dhe komunat n Shkup shfrytzohen t njejtat kritere, edhe me nj shprndarje, n t ciln prej 40% nga shuma e marr shkojn n Qytetin e Shkupit, ndrsa 60% n komu-nat n Shkup.

Dotacione me dedikim u shprndahen komunave, projekteve dhe institucioneve ose programeve, nga Ministria s fi nancave, sipas propozimit t ministrive kompetente dhe fondeve pr fi nancimin e aktivitetit konkret. Donacionin e dedikuar e fi tojn vetm ko-munat t cilat gjenden n fazn e par t decentrali-zimit fi skal. N momentin e shkrimit t ktij teksti 17 komuna jan n fazn e par t decentralizimit fi skal, por numri ndryshohet dhe varet nga plotsimi i kri-tereve pr hyrjen n fazn e dyt t decentralizimit fi skal.

Pr fi nancimin e projekteve investuese, jepet dotaci-on kapital n baz t programit t caktuar nga ana e Qeveris. Komunat duhet t prgatisin projekte kualitative, pr projekte, q i tejkalojn mundsit e komunave.

Bllok dotacioni prcaktohet pr fi nancimin e kompe-tencave t komuns n lmin e kulturs, sportit dhe rekreimit, shkollimin fi llor dhe t mesm dhe mbrojt-jen sociale.

Paraprakisht, ministrit dhe fondet kompetente, pr-gatisin metodologji pr prcaktimin e kritereve pr shprndarje. Shprndarja e mjeteve nga bllok-dotaci-onet, detyrimisht duhet t merr mendim nga Komisi-oni pr ndjekje dhe zhvillim t sistemit t fi nancimit t komunave.

25 3.3.2. Prcjellje e zhvillimit t sistemit t

fi nancimit t komunave

Koha sht dshmitari dhe gjykuesi m i mir pr gjithka. Sistemi pr fi nancimin e komunave, q u prcaktua me decentralizimin e pushtetit, i nnsh-trohet testit t kohs. Duhet t prcillet zhvillimi i tij dhe zbatimi i kritereve pr shprndarjen e dotacio-neve. Sistemi duhet t prmirsohet dhe prsoset me ndrmarrjen e masave konkrete pr tejkalimin e mungesave. Pr kt qllim, si dhe pr prcjelljen e transparencs s procedurave, prgatitjen e rapor-teve, prgatitjen e masave dhe propozimeve, prc-jelljen e shfrytzimit t dotacioneve me dedikim , Qeveria formon Komision pr prcjelljen e zhvillimit t sistemit t fi nancimit t komunave. N Komision, prve prfaqsuesve t Ministris pr vetqeverisje lokale, Ministris pr fi nanca dhe Ministris pr pun dhe politik sociale, antar jan edhe pes prfaq-sues t komunave t propozuar nga Bashksia e njsi-ve t vetqeverisjes lokale, BNJVL.

3.4. PRCAKTIMI DHE ARKTIMI I T ARDHURAVE T KOMUNAVE

Administrata komunale sht e autorizuar pr prca-ktimin dhe mbledhjen e t ardhurave t komuns. Ko-muna, pr shkak t mungess s kapaciteteve pr ad-ministrimin me t ardhurat personale ose pr shkaqe tjera mund t lidh kontrat me komun tjetr ose me Drejtorin pr t ardhura publike.

do komun duhet t ket, s paku, tre persona t punsuar n administratn komunale t kualifi ku-ar pr prcaktimin dhe mbledhjen e tatimeve pr t marrur mbi vete kryerjen e ksaj pune. I obliguari pr tatim t prons sht i obliguar t dorzoj lajmrim tatimor pr pron t re dhe pr t dhna tjera deri s