■ V; ‘J^Ö.rt-.

TVE 18e jrg. nr. 2, mei 2000

Tussen Vecht en Eem

r . o

X ^ - *

yhuusen, j - .. »7*«'

^D"3- :-^r^ BrHr

. .... - «■ * E » 1 ' ,_ K

v .i7v- k .:.V . ~hti3. Hr‘. '• :>? / T \

L -V 2 ) JET ^ \i) k ;r •■ E N

p - J ' (..<‘r »*' i ,v a», y>r»sttt h m 1

\>- 5j B l A & - 1 J Ê / t ' M M E !R

Bussumn c u m

f f f / S Uf'>E'..M

'i

1 %'v

...........

( T§ } B loL lauA s

\\

A- r. •-» e *r. |:J Ztm nder.,.^

: . Awcyen,. ;■■.* \U « w r r , , , | .Zj | r’^ F.ernoe Binnen

i :’v la n z c l £ J 3 * Sr&cttt

*hh~r ii f f 3kf*»T . i 1 . ^Tijdschrift voor regionale geschiedenisa»brv.-. is V Jf

r , :» . ’V-: < ? : ‘cjè* Mergm -

Eem

GOOIS MUSEUMStichting tot bevordering van de belangen van“H et G oois M useum ” te Hilversum.

/5lDr5\

Ontwikkelingen gaan snel. Een deel van wat er vorig jaa r nog was, is dit ja ar al verdwenen.Een duidelijker voorbeeld dan de Kerkbrink is niet te geven; wij allen kunnen ons noglevendig voor de geest halen hoe de Kerkbrink er uitzag voor de kaalslag, m aar voor delagere schooljeugd van over tien jaar zal dat iets zijn uit een ver verleden, waar ze geen asso­ciaties m eer bij hebben.

H et is één van de taken van het Goois Museum de karakteristieken van voorbije periodenvast te leggen en te bewaren. Hierbij hebben wij zowel morele als uw financiële steun hardnodig.

Als donateur van het Goois Museum verleent u deze steun en wordt u tevens op de hoog­te gehouden van alle activiteiten en tentoonstellingen en krijgt u korting bij een aantal spe­cifieke activiteiten en uitgaven van het museum.De m inimumbijdrage is ƒ30,-. U kunt u opgeven bij het Goois Museum, telefoon 035-6292826.

U kunt het Goois Museum ook gedenken in uw testament. U kunt kiezen uit twee form u­leringen:a. Ik legateer vrij van rechten en kosten aan de Stichting tot bevordering van de belangen van het

Goois Museum te Hilversum een bedrag van ƒ ....... ofb. ik benoem als mijn erfgenaam voor een ......gedeelte de Stichting tot bevordering van de belan­

gen van het Goois Museum te Hilversum.De Stichting is erkend als instelling van algemeen nut en betaalt daardoor m inder (slechts11%) of zelfs in het geheel (tot ƒ15.647,-) geen successierecht.

Indien u voornemens bent een schenking te doen aan de Stichting, is een schenking totƒ7.823,- (per 2 jaar) onbelast.Mocht u overwegen een volledig aftrekbare lijfrente te schenken, dan wordt u verzochtschriftelijk contact op te nem en m et het bestuur van de Stichting, per adres GooisMuseum, Kerkbrink 6, 1211 BX Hilversum.

STEUN HET GOOIS MUSEUM

TVE 18e jrg. nr. 2, mei 2000

Tussen Vecht en EemTijdschrift voor regionale geschiedenis

H H H

- jC a* s

. ...!»■ * l SA'jsmi

tÊÊ&M

U itgegeven d o o r de S tich ting Tussen Vecht en Eem

Colofon

H et tijdschrift Tussen Vecht en Eem is een uitgave vande Stichting Tussen Vecht en Eem. H et tijdschrift verschijntvier maal per jaar. E lkjaar is een them anum m er aan éénvan de gem eenten binnen het werkgebied van de Stich­ting Tussen Vecht en Eem. In 2000 is dit de gem eenteBussum.

De Stichting TVE is een samenwerkingsverband vanm eer dan 30 lokale en regionale organisaties op histo­risch en aanverwant gebied. De Stichting bevordert enverbreidt de kennis op historisch gebied betreffende destreek. Voorts ijvert zij voor het behoud van cultuur- his­torische en karakteristieke waarden. Donateurs van deStichting TVE ontvangen het tijdschrift gratis.

Donatie/abonnementDonateurs kunnen zich aanm elden bij:Mw M.E.Th. Kuijer, Caliskamp 16, 1251 XJ Laren, 035-5334756F.H. Bos, Stargardlaan 10, 1404 BD Bussum, 035-6941382

Voor opgave als donateur kunt u gebruik maken vanhet Antw oordnum m er 549, 1400 VB Bussum.De m inim um donatie bedraagt J 27,50 per jaar.G irorekeningnum m er Postbank 3892084.

Extra num m ers van het tijdschrift te bestellen onderA ntw oordnum m er 549, 1400 VB Bussum (portvrije en­veloppe).

Redactiedrs K. Loeff (voorzitter), mw drs E.C. Schild-Schofaerts(secretaris), mw C.M. Abrahamse, mw drs L. Lankreyer-van Eijle, mw drs I.B. Laarakkers, mw drs M. Visser-Ritse-ma, drJ.D .C . Branger, D. Dekema en dr P.H.D. Leupen.

RedactieadresHuizerweg9, 1401 GD Bussum, 035-6918978.e-mail schild@ worldonline.nl

ProduktieUitgeverij Verloren, Hilversum

DrukDrukkerij Wilco, Amersfoort

©TVE 2000. Gedeeltelijk overnem en van artikelen isslechts toegestaan m et uitdrukkelijke bronverm elding.Geheel overnem en is pas mogelijk na schriftelijke toe­stemm ing van het redactiesecretariaat.

ISSN 0169-9334

In h o u d

K. d e jo n g eH et fort Werk IV bew oond ! 5 1

M artin H eyneD e Naardense Algem ene Begraafplaats 54in Bussum

P.D. van VlietH. Mariakerk Bussum 58

In g eb o rg LaarakkersStation Naarden-Bussum en Bussum-Zuid 62

Erik D roogleever FortuynH uize Mariënburg

A nton Kos‘Wij geloven niem and, eerst alles ze lf zien’.Bussum se erfgooiers onder de loep . Interviewm et Bert de B eer 73

H et G ooische Leesplankje 77

D irk D ekem aH et kasteel van Bussum 73

M ariet PiebesLieu de m em oire - D e W ilhelm inafontein 80

H an n ek e P oelstraOver kunst gesproken 82

D irk D ekem aArchieven tussen Vecht en Eem 84

Een Bussum se particuliere kunstverzamelingtentoongesteld in Laren 88

Programma O pen Dag Bussum 90

Stichting Tussen Vecht en Eem 91

Omslag: Voorgevel van station Naarden-Bussum anno2000 (foto: Ingeborg Laarakkers).Titelpagina: 'De Kleine Joh an n es’ van Margo Hudigaan de Kom van Biegel (foto: streekarchief Naarden,Muiden, Bussum).

50 TVE 18e jrg. 2000

H et fo rt W erk iv bew oond !Drs K. de Jonge

Eerste aanblik

Het fort Werk IV heeft decennia lang geheelverscholen gelegen in een bebost gebiedjenaast Het Spant; slechts enkele instanties inBussum wisten van het feitelijk bestaan af. Wiehet laatste driekwart jaar geen blik op het be­boste terrein heeft geworpen gelooft zijnogen niet, want het fort is bewoond.

Als m en het fortterrein betreedt door hetgrote hek vanaf de Dr A. Kuyperlaan ziet meneen gebouw met in de voorgevel twee groteopenslaande houten deuren, goed in de verf,met daarachter glazen deuren, die uitnodigentot binnentreden. Dit gebouw is de voormali­ge artillerieloods van het Werk IV, gebouwd1920, op de plaats van een houten loods uit debegintijd van het fort, ca. 1873.

Verder het terrein in wandelend ontdektm en dat er doorzicht is naar verschillende zij­den en dat aan drie zijden rond het fort dedroge gracht is hergraven. H et tot de zomervan 1998 nauwelijks te betreden fortterreinwas geheel begroeid met ontelbare bomen,struiken en onkruiden.

Positie in de Nieuwe Hollandse Waterlinie

H et Werk IV behoorde tezamen met de nu ver­dwenen werken I, II, III en V lot een vóórver-dedigingslinie van de vesting Naarden. Dezewerken waren op een afstand van ca. 2000 me­ter, gem eten vanuit de saillanten van de Naar-dense buitengracht, gesitueerd op de hogegronden Zuid-Zuidoost van de vesting in eenboog om het toenmalig kleine dorp Bussum.Zij vormden daardoor een onderdeel van deNieuwe Hollandse Waterlinie. Binnen de ge­m eentegrenzen van toen lagen de vijf werkenin de gem eenten Bussum, Hilversum en Hui­zen. De Stichting Menno van Coehoorn is se­dert november 1999 op reis met een expositieover de Nieuwe Hollandse Waterlinie in het ge­

hele liniegebied (van M uiden tot W erkendam ).Zij zal in de winter van 2000 en het daarop vol­gende voorjaar van 2001 op m eerdere plaatsenin het werkgebied van TVE te zien zijn. Nadereaankondigingen zullen in de regionale persverschijnen. Meer informatie over het Werk IVis te vinden in het artikel van de heer MartinHeyne in TVE 1983 nr. 2, blad 102 e.v.

Oprichting Stichting tot Beheer vanWERK IV te Bussum

In septem ber 1994 nam Drs. A.J. Gouka, wet­houder van o.a. m onum entenzorg van de ge­m eente Bussum het initiatief m et een aantalgeïnteresseerden bijeen te komen. Doel wasom na te gaan of er mogelijkheden waren omin particulier verband het zwaar gehavendefort (een rijksmonument) op te knappen eninteressant te maken voor de burgerij. Een be­ter bestaan van fort en terrein werd mogelijkgeacht. In mei van het volgende jaar werd deStichting tot Beheer van WERK IV te Bussumopgericht en de akte gepasseerd bij notarisMeyer te Naarden. In augustus van 1995 vroegde ju ist opgerichte stichting de Gem eente­raad van Bussum om een eenmalige en eenperm anente subsidie. Tevens werd verzochthet Werk IV in erfpacht te mogen verkrijgenmede in verband m et de mogelijkheid danvan instellingen als het Prins Bernhardfondssubsidie te kunnen verkrijgen. Na ampeleoverweging werd de erfpacht verleend vooreen periode van 30 jaar en de betreffendeakte gepasseerde in m aart 1998.

Restauratiefasen grond- en profilerings-werkzaamheden

Aanvankelijk dacht het bestuur m et zoveelmogelijk vrijwilligers te gaan werken. Zo is deStichting Landschapsbeheer Noord-Holland

I'VE 18ejrg. 2000 51

De hergraven buitengracht aan de Oostzijde van het fort.

>. '■ 'Ja.Wmr'---

1 1 1 « ■

■

in de zom er van 1998 (betaald) b eg o n n enm et h e t roo ien van bom en en stru iken. DeH ilversum se g ro ep S tich ting “N aar M ate”hee ft d aaro p h e t h o u t c.d. afgevoerd. In deeerste helft van augustus van dit jaar is ookeen s tu d en ten g ro ep van SIW In te rna tiona leV rijw illigersp ro jec ten bezig gew eest m e tschoonm aakw erkzaam heden aan de m urenen leeg ru im w erkzaam heden in gangen enru im ten . T er ge legenheid h iervan heeft hetbestuu r m edio augustus van 1998 een o n t­vangst g eh o u d en voor relaties en an d e re di­rec t be langste llenden en aangegeven in welkerich ting de verdere res tau ra tiep lan n en g in­gen. N og afgezien van h e t vele geld, d a t h ie r­m ee gem oeid zou zijn, was h e t duidelijk datrestau ra tie en herbes tem m ing nauw m et el­kaar verb o n d en d ien d en te w orden wilde eenrestau ra tie vo ldoende zin h eb b en en beklij­ven. G elet op de om vang en de zwaarte van denog te verrich ten w erkzaam heden w erd h e tevident, da t p rofessionele hu lp onon tbeerlijkwas. N adat in ja n u a r i 1999 de Kiwanies G roepL aren nog een deel van de begroeiing in deb u iten g rach t h ad aangepakt, kwam h e t g ro te

m ateriee l van de G enie u it W ezep in de zom ervan 1999 in actie m et ru im 20 personeelsle­den . M et g roo t g rondverzetm ateriee l en mo-torzagen zijn de bu iten g rach t aangepakt, detaluds g ro tendeels w eer o n d e r profiel ge­b rach t en h e t b in n en te rre in opgeschoond.V oor de G enie was d it een b in n en lan d se oefe­n in g tussen twee u itzend ingen n aa r B o sn ië /Kosovo door. We h o p en op no g m ee r inzetvan deze professionals, w ant h e t karw ei is nogn ie t geheel geklaard . H et resu ltaa t van aldeze activ iteiten k u n n e n de TVE d ee lnem ersaan de excursie op 20 m ei aanstaande aan ­schouw en.

Muur- en m etse lw erk zaam h ed en

B egin januari van d it ja a r hee ft de T echnischeCom m issie van de S tichting M enno van Coe-h o o rn een advies u itgeb rach t m e t betrekk ingto t h e t herste l van de m u ren en h e t m etsel­werk. H et b e tre ft h ie r zeer specialistisch werk,w aarvoor gespecialiseerde m etselaars en veelgeld nod ig zullen zijn.

Herbestemming

H et kad er voor toekom stig gebru ik van ru im ­ten en te rre in is in nauw overleg m et de ge­m een te om schreven als te exp lo ite ren voorm aatschappelijke, educatieve en recreatieved o e le in d en m e t in ach t n em en van de statusvan rijksm onum ent.

In de tijd van h e t w eer b egaanbaar m akenvan b in n en te rre in en de b u iteng rach t zijnb in n en d it kader verschillende aanzetten vooreen passend gebru ik van de beschikbare fort-ru im ten gedaan en gewogen. Niet alles heeftd irec t tot succes geleid. Zo is het bijvoorbeeldspijtig te no em en d a t de S tichting GooiseV olkssterrew acht te N aarden hee ft m o e ten af­haken wegens gebrek aan vo ldoende du ister­nis als gevolg van de avondverlichting op h e tnaastgelegen spo rtterre in . Wel geslaagd is h e tin itia tief tot h erbes tem m ing en verhuu r vande artillerieloods, de Vernissage. De Vernissa­ge is de naam voor een atelier, w aar vele cre­atieve en culinaire cursussen en w ork shopsw orden gegeven. H et a te lier kom t u it een ouddeel van Bussum (H e re n s tra a t/h o e k Spiegel-

52 TVE 18e jrg. 2000

Bij de entree van het fortterrein.

•t b i ™I*™ ii i n 11 I t Iff 1 - l 5

vj

mm

_________

straat), w aar een g roe iend tekort aan ru im teon tstond .

N adere in lich tingen zijn te verkrijgen zesdagen in de week in de artillerieloods en tele­fonisch bij m evrouw N anny Blank o n d e r nr.035-6916788. H e t opk n ap p en van de loods enh e t geschikt m aken voor de vernissage-activi-te iten heeft h e t b estuu r opgedragen aan p ro ­fessionele bedrijven. De kosten h iervan wor­d en gedragen d o o r de S tichting en de Vernis­sage sam en. De bedoe ling is in de toekom stvanuit de V ernissage ro n d le id ingen in h e t fo rten op h e t te rre in te verzorgen.

De h e e r M artin H eyne dank ik voor h e t ge­bru ik van de beide foto 's bij dit artikel en voorzijn m edew erking.

'I'VE 18e jrg. 2000 53

De N aardense A lgem ene Begraafplaatsin Bussum

Martin Heyne

Na het invoeren van de wet die verbood omnog langer in kerken te begraven, stuurde deProvinciale Staten van N oord H olland inaugustus 1827 aan verschillende gem eentenhierover een schrijven. Zo’n brief ontving ookhet gem eentebestuur van Naarden, m et de“aanvraag om een geschikt kerkhof buiten destad aan te leggen”. H et gem eentebestuurspeelde het probleem door naar de kerkvoog­dij van de Nederlands-hervorm de grote kerk,als zijnde de direct betrokkene. De kerkvoog­dij protesteerde bij de provincie dat bij eeneventueel beleg van de stad de begraafplaatsonbereikbaar zou zijn.

Dit bezwaar vond echter geen willig oor. In­tussen was er wat tijd verstreken en het zag ernaar uit dat m en niet op tijd klaar zou zijn.

Daarom werd de datum waarop de buiten-be-graafplaats gereed moest zijn vier m aandenopgeschoven naar 1 mei 1830.

Een stuk bos van 1 bunder en 07 vierkanteroeden aan de straatweg van Naarden naarLaren werd voor 11. 560,- aangekocht van deheren Nic. N ederbergh en Th. Perk, beide uitNaarden. Dat bosperceel lag op hoge zand­grond op ruim 1300 m buiten de Vesting.

Dat was buiten de gordel van 300 roeden(1130m) die vanaf de buiten-vestinggracht alwas afgegraven. H et lag echter wel preciesbinnen het grondgebied dat Naarden in 1817voor Bussum had afgestaan. De nieuwe do­denakker was op tijd gereed voor gebruik.

hwM..-.'•TC m *.f

[ANNO 1830.'

’ ' VKa

o. •

" ' .

V

- K Z **

; T :<amim 'Ps& m s *-i ü. -

' M’.- M r , .

a ,y'-- V*kfi-

A A:

‘j m- A r v*-.

• ' A i s i

t* V-yfi . F r= ^ i

Wm.f

mm54 rVE 18e jrg. 2000

V 1scfsfea

0 %

^■ 4 & b Ê

m § i

V

M aar ook in Bussum had m en h e t verzoek vanG ed ep u tee rd e S taten on tvangen. D aar w arenbijna alle inw oners katholiek en die h ad d en alsinds 1822 een eigen begraafplaats, die gele­gen was aan de zu idkant van h e t do rp , aan deweg n aa r H ilversum .

Voor de enkele n iet-katholieke inw onersho o p te m en in N aarden te rech t te kunnen .

B urgem eester Banis sch reef een zeer v riende­lijk verzoek aan zijn N aardense collega. G eda­tee rd 5 ju n i 1830, om e r eens over te m ogenkom en p ra ten . M en kwam to t een overeen­kom st, die d o o r de Provinciale Staten werdbekrach tigd , p e r 1 ju li 1830.

In de overeenkom st stond een bepaling diee r ogenschijnlijk onschu ld ig uitzag, m aar opd en d u u r vervelende consequenties kon heb ­ben: ‘daartegen zal aan b e t zelve als schade­vergoeding van elk lijk d e r R oom scatholiekenwelke niel op h u n eigene in den G em een tevan Bussum gelegen k e rk h o f - o f van d a t d e ran d ere gezindheden , welke n ie t op h e t Alge­m ene K erkhof d e r stad N aarden m ede o n d e rBussum gelegen begraven w ord, m aar naeene and e re gem een te zal w orden vervoerd;alvorens zulks geschied, m oeten betaald wor­

W , .

-7 . r '!tS.cffiNETOE

i -■

. . . . , ^ I, ijéfeMjjs

U '

^ ” . - -- -- r s S

- :

!*•*>

i m

d en een rech t gelijkstaande m et de laagsteklasse op bovengenoem de ta rie f aangew ezen.’

T oen n a de aan leg van de spoorlijn veelnieuw e inw oners in h e t d o rp kw am en, w aar­van m e t nam e in de b eg in p erio d e , velen inh u n g eb oo rtep laa ts begraven w ensten te wor­d en , noodzaak te d it de gem een te Bussumom reeds in 1873 een e igen begraafp laats testich ten . Z o d o en d e kon m en aan h e t b e ta lenvan veel schadevergoed ing aan N aard en o n t­kom en.

Voor d e jo o d s e ingeze tenen w erd op de N aar­dense A lgem ene B egraafplaats in de n o o rd ­westelijke hoek een ap a rt gedeelte afgeba­kend en gereserveerd . Zoals op de toegangs-zuilen te lezen staat, is d it deel van h e t kerk­h o f als “B ussum ” aangeduid . H et jaartal 5590stem t overeen m e t 1830 op de hoofd ingang .

Beschrijving van de begraafplaats

Langs de A m ersfoortste Straatweg gem eten isde A lgem ene Begraafplaats 70 m eter b reed enloopt 120 m eter d iep langs h e t Nic. Beetspadenerzijds en de Brediusweg aan de andere zijde.

TVE lSejrg. 2000 55

R ond h e t te rre in staat een forse b eu k en ­haag, terwijl h e t toegangshek geflankeerdw ordt d o o r twee gem etselde zuilen m et deaan d u id in g “NAARDEN” en h e t ja a r ta l 1830.

Twee kruislings lo p en d e lanen verdelen h e tgeheel in vier gelijke delen . Langs die lanenstaan lindebom en . H ier rust de notarisfam ilieDe R oeper, waarvan A ntonie Lodewijk van1850 tot 1851 b u rgem eeste r van Bussum was.O ok vindt m en e r het g ra f u it 1864 van deN aardense b u rgem eeste r Dr. B.J.R. van Has­selt. Hij bestu u rd e de stad van 1841 to t 1863en was daarbij tevens van 1834 to t zijn doodstadsheelm eester. V erder staat e r h e t g ra f vanbu rgm eeste r G.C. Fabius, die de stad leiddevan 1863 to t zijn overlijden in 1887.

H e t witte neogotische g ra fm o n u m en t vande fam ilie D udok van H eel u it 1865 aan dek an t van h e t Nic. B eetspad, is h e t m eest in h e toog sp ringende.

V oor Bussum is overigens n o g van belangh e t g ra f van Ds. A.H.L. de Bel. Deze zeer ge­ziene persoon lijkheid was van 1890 to t 1907N ederlands-hervorm d p red ikan t in Bussum.

Van nieuw er datum is h e t inm iddels wat scheef­gezakte g ra fm o n u m en t m e t a r t nouveau d e ­taillering voor de k u nstenaar J. M am m en, dieleefde van 1864 to t 1922.

U it de tw intigste eeuw d a te ren ook de gra­ven van de N aardense bu rgem eesters R Hoy-tem a van K on ijnenburg en d iens opvolgerM.P. van W ettum , die aan h e t hoofd van destad s tonden van 1915 to t 1921 respectievelijk1922 to t 1935.

O n d e r de overige graven v ind t m en die vanvele vooraanstaande N aardense fam ilies zoalsVan Rossum , Van W oensel Kooy, K uhn, VanD orp, R oodhuyzen de Vries - Boissevain enC linge D oorenbos.

R ond een zeventigtal graven zijn sm eed-en giet­ijzeren hekw erken aan g eb rach t, m e t d aa ro pveel vo o rk o m en d e rou w attrib u ten als gevleu­gelde zand lopers, gek ru iste zeisen, p a ren om ­gek ee rd e to o rtsen en staa rtb ijten d e slangen.

Als beg roe iing op en tussen de graven kom tm en taxushagen en -b o m e n , treu rb eu k en ,berken , hu lst en con ife ren tegen.

H elaas v erkeert een g roo t aanta l graven ineen slechte staat van o n d erh o u d . Soms is hun

deksteen gebroken o f g roe it e r een boom pjedoor. Zerken zijn ingezakt o f zijn geheel o f ge­deeltelijk weg. H e t ijzeren hekw erk heeft over­al van veel roestvorm ing te lijden en on t­b reek t op een aanta l p laatsen . Veel gravenzijn m et mos overdekt, w aardoor de nam enniet m eer te lezen zijn. H et geheel ad em t eensfeer van vergetelheid .

Wat b e te r is h e t gesteld op de Joodse B egraaf­plaats. De graven verkeren in goede staat enw orden kennelijk wel o n d e rh o u d en . Een u it­zondering h ie ro p vorm t de als enige overge­bleven e ik en h o u ten zerk, d ie weliswaar nogovereind staat, m aar w aarvan afdekplankjesover de spits o n tb reken , w aardoor h e t h ou tsnel verw eert. De tekst e rop is vrijwel onlees­baar gew orden.

O p d it deel van de begraafplaats staat eeng ro o t m onum en t: “A an h en die w erden om ge­b rach t d o o r de v ijanden van Israël in de ja re n1940-1945 u it N aarden , Bussum , W eesp, Blari-cum en Laren."

H et lijkenhuisje aan het e inde van h e t hoof dpadevenals d a t op h e t Joodse gedeelte hee ft eenrech thoek ig gron d p lan en is sober van vorm .

H et o n d e rh o u d van de begraafplaats w ordternstig bem oeilijk t d o o rd a t e r ofwel geen na­bestaanden m eer zijn, ofwel d a t deze n ie t m eerte ach te rha len zijn. O m verder verval en ver­n ie lingen te voorkom en h eb b en een paar b u r­gers die zich bij de begraafplaats be trokkenvoelen h e t in itia tief g enom en om zich in te zet­ten voor het b eh o u d van deze begraafplaats.

Hoe nu verder?

In novem ber o n tdek te de h e e r D udok vanH eel dat de grafkapel van de fam ilie wasopengeb roken . G rafkisten s tonden open ene r lag zelfs een schedel b u iten de kapel.

Deze grafschennis is helaas geen inciden t,w ant e r zijn m eerd e re graven aan te wijzenw aaraan vandalen de tand des tijds een stevighand je g eho lpen heb b en . Dat vraagt om actie.

De nazaten van J.P. van Rossum - die leefdevan 1778 to t 1856 - zijn veren igd in de Stich­ting J.P. van Rossum . Zij verzam elen en archi-

56 TVE 18ejrg. 2000

BBBlM' %

S 3 S S ®

’ •* *■ ifs f 'ii - \ ï ' ' ; • -w i « M « y

é i * >

■. <".' m b &. . ■.

' „ - ;■,

' / •' . ‘j i j *:■ ^

feigs: -:veren h istorische gegevens over de landgoe­d eren liggende tussen de vesting N aarden enh e t d o rp H uizen en over de bew oners daar­van. De S tichting Vijverberg in N aarden geeftde resu lta ten van d it onderzoek in publicatiesuit. D aarnaast o rgan iseren zij lezingen en ex­cursies. Voorts streven zij n aa r h e t in standh o u d en van h e t h istorisch landschappelijk ka­rak te r van h e t N aardens bu itengeb ied . H ierligt een aan k n o p in g sp u n t voor gezam enlijko p tred en wat deze begraafplaats betreft.

De h e e r D udok van H eel nam dan ook con­tact op m e t de voorzitter van de S tichting m e­vrouw A.P. Kooyman - van Rossum. Die steldenam ens h e t b estuu r een b rie f op, gerich t aande rech th eb b en d en van de graven. Er kwa­m en een zestigtal positieve reacties b in n envanuit de begunstigersgroep . Een artikel in deN aarder K oerier van 17 feb ruari leverde nogeens 20 m edestanders op, om de begraaf­plaats te he lpen herstellen .

T enslotte slaagde zij e r ook in om een o n ­d e rh o u d te krijgen m et be ide verantw oordelij­ke w ethouders, G ouka en Klein, die zich uit­eindelijk to t gem eentelijke m edew erking be­reid verklaarden.

O p de vraag wat e r verder zal gaan gebeuren ,k reeg ik van mevr. Kooyman een u itgebre idplan te ho ren :

- eerst gaat e r een B eheerstich ting kom en,wat nog in m aart zijn beslag krijgt.

- dan w ordt e r een w erkgroep gevorm d, diede graven gaat o n td o en van mos, vuil en an ­dere begroeiing.

- d aa rn a kan e r ge ïnventariseerd w orden wiee r begraven liggen.

- vervolgens kom t h e t m oeilijkste, nam elijkh e t ach te rh a len van de nabestaanden enhen aanschrijven om h u n m edew erking.

- tenslo tte kom t de restauratie van de gravenen o n d e rh o u d van het hele com plex aan debeu rt. H ierbij h o p en zij op nu ttige adviezenvan de S tichting “T ereb in t” en de Hilver-surnse “Pas O p ”, welke laatste de begraaf­plaats “G edenck te Sterven” gered heeft.

Met gebundelde krach ten gaan zij dus alles inh e t w erk stellen om deze b ijzondere begraaf­plaats voor verval te b eh o ed en en h e t vanda­lisme een halt toe te roepen .

TVE 18e jrg. 201)0 57

H. M ariakerk BussumP.D. van Vliet, architect BNA

Lang niet alle kerkgebouwen hebben tegen­woordig nog een kerkelijke functie. In onsland zijn er eigenlijk al te veel voorbeeldenvan aan de eredienst onttrokken m onum en­ten, die een min of m eer kwijnend bestaan lei­den en m et de grootste moeite wind- en wa­terdicht gehouden worden om als een toeristi­sche trekpleister in he t zomerseizoen nog eni­ge functie in onze maatschappij te vervullen.

In vele gevallen echter is de kerkelijke func­tie geheel verdwenen en is h e t m onum entalebouwwerk getransform eerd ten behoeve vaneen nieuwe bestemming.

Wie kent niet de Nieuwe Kerk op de Dam inAmsterdam? Na de laatste grote restauratie isdit gebouw nagenoeg uitsluitend geëxploi­teerd als expositieruimte voor landelijk be­langrijke evenem enten.

Ook in de stad U trecht is de oudste pa­rochiekerk, de Maria Minor, beter bekend alsde Buurkerk, na de laatste restauratie op­

nieuw ingericht en biedt het museum vanSpeelklok tot P ierem ent ren fantastisch on­derkom en.

In diezelfde stad werd in de 80-er ja ren deneogotische St. Martinuskerk omgebouwd totappartem entengebouw, en vele voorbeeldenvolgden, in H oorn, Gorinchem, Amsterdamen Hilversum.

H et lijkt er tegenwoordig op, dat het gebruikals kerkgebouw pur-sang niet m eer als vanzelf­sprekend wordt aangenom en. Ook in Bussumzijn er in de afgelopen tijd kerkgebouwen ge­sloopt of worden er plannen uitgewerkt voorandersoortig gebruik. Het m eest m arkantevoorbeeld is uiteraard de St.Vitus, die na eenbrand en jaren van leegstand thans wordt her­schapen tot woongebouw.

De Mariakerk is als gebouw zeer m arkantaanwezig in het centrum van Bussum, niet inhet m inst om zijn opmerkelijke verschijnings-

De koepelkerk met de haven op de achtergrond, 1925 (foto: Streekarchief Naarden, Muiden, Bussum).

'1 . A * •

' j f c ' ’’ 'I I ' III If I'

^ I

- ' ' 1

kV 2 -» ■

"V ■

58 TVE I Sc jrg. 21)00

vorm . De Bussumse M ariakerk, waarvan degro te koepel op ach t pijlers steunt, is geen na­bootsing' van en ig Byzantijns bouwwerk, al zoum en het op het eerste gezicht verm oeden .Slechts h e t bouw principe is op Byzantijnse tra­ditie te rug te voeren, n.1. een bolvorm ige koe­pel op zware pijlers zodat een centraalbouwm ogelijk werd.

Bij de eerste kennism aking m et de kerkvoorafgaande aan de res tauratie vorm de dekoepel, d ie eigenlijk uit tw intig kleine spitsegewelven bestaat en als een g ro te m eloen deru im te overspant, een grauw geheel m et dew anden, w aardoor de kerk een d ep rim eren d ein d ru k ach te rlie t. G elukkig kan deze zin inde verleden tijd w orden gesteld, w ant tijdensde w erkzaam heden bleek d a t de arch itec t vande kerk, Jos Cuypers, d o o r gebruik van ver­sch illende k leu ren baksteen, een feestzaalheeft ontw orpen waarbij de oer-H ollandse bak­steen trad itie in al h aar facetten w erd u itgebuit.

In de geest van de Byzantijnse bouw kunst,waarbij een u itw endige eenvoud sam engaatm e t inw endige rijkdom is de Bussum se M aria­kerk een derivaat van Byzantium, im m ers ookh ie r is vooral h e t inw endige versierd m et veel­kleurig en fijn gedeta illeerd m etselwerk.

Wie nu de kerk en in h e t b ijzonder de koepelaanschouw t, w ordt verrast d o o r de fraaie de­taillering en kleurige toepassing van de bak­steen. H et rein igen van h e t b innenm etselw erkwas slechts een facet van de restauratie , die inapril 2000 w ord t afgesloten. H et re in igen vanh e t in te rieu r is van essentieel be lang voor debeleving van het totale m o n u m en t. In com bi­natie m et een speciaal voor deze kerk ontw or­p en verlichting ontslu it de geweldige ru im teo n d e r de koepel zich als m anifest van eenm eesterlijke a rch itec tu u r aan h e t begin vande 20e eeuw, ontw orsteld aan de eclectischegeest van de periode na de neo-gotiek.

Bij een om vangrijke restauratie zijn e r d rieaspecten , die van belang zijn voor h e t welsla­gen van een dergelijke o n d ernem ing .

N oodzakelijk technisch herstel is m eestalde aan le id ing om een restau ra tie voor te be­reiden en als de financiële m iddelen toere i­kend zijn ook u it te voeren. D it is h e t eerste as­pect van de restauratie.

Bij de M ariakerk was h e t evident dat de toe­stand van de dakbedekking van koepel en ove-

De koepelkerk in aanbouw (foto: streekarchief Naarden,Muiden, Bussurn/'collectie Winthorst).

I "! f IB lit | pV'i

rige dak en zodan ig was verslech terd , d a tslechts een algeheel herstel u itkom st zou bie­d en en garan tie zou b ieden voor h e t voortbe­staan van dit m o n u m en t. Niet alleen w erdende z ich tb a re o n v o lk o m en h ed en , zoals deslechte toestand van h e t p an n en d ak o n d e r deloep genom en . De constructie w aar de koepelaan de baksteen raakt te r hoog te van de gootbleek slecht, zodat tijdens he t werk w erd be­sloten ook de m u u rp la ten , die als goo tbodemfu nctioneren , te vervangen. In he t restau ra tie­p lan was een vervanging van de p anbedek ­king en de go ten o pgenom en . De dakgotenen de hem elw aterafvoeren zijn thans u itge­voerd in koper.

Aan h e t beg in van de restauratie , m edio fe­b ruari 1999, w erd daartoe een steiger om dekoepel geplaa tst en kon via een op de koepelaangeb rach te ‘Jacobsladder’ de lan taarn , debovenste deel van de koepel, veilig w orden be­reikt. T ijdens h e t herste llen van h e t ex te rieu rvan de koepel w erd eveneens aangevangenm et h e t u itn em en van de twintig gro te glas-in-lood ram en in h e t in te rieu r hoog boven in dekoepel. De technische toestand van deze ra­m en was slecht, zoals vanaf de begane grondvoor m en igeen zich tbaar was. O orzaak van

TVE IHejrg. 2000 59

BUSSUM. Interieur Maria a. d, Bijstandskerk

K tM

• IE

W

mmm, m

: ■■■% \

Interieur van de Koepelkerk(foto: streekarchief Naar­den, Muiden, Bussum/col­lectie Winthorst).

deze slechte toestand was o.a. het roesten vande ijzeren staven die de vensters verankerenaan de gevel, de brugstaven. In de afgelopenperiode zijn alle ijzeren brugstaven, ook dievan de ram en in andere gevel, vervangendoor bronzen exemplaren. Alle glas-in-loodra-m en werden uiteengenom en en voorzien vannieuw lood. De aldus herstelde vensters wer­den geplaatst achter gelaagd voorzetglas, zo­dat zowel mechanische beschadiging als che­mische aantasting wordt teruggedrongen.

De bereikbaarheid van de koepel voor hetplanmatige onderhoud in de periode na derestauratie als voor h e t aanbrengen van deverlichtingsinstallatie werd verbeterd en vol­doet aan de huidige eisen, die door de wetge­ver gesteld worden.

Naast het opheffen van bouwtechnische ge­breken wordt een restauratie aangewend omhet gebruik van een m onum ent te optimalise­ren. Veelal betekent dit, dat een indelingwordt gewijzigd of dat er aanpassingen aaneen m onum ent plaatsvinden om het heden­daagse com fort aan de gebruiker te bieden.Dit aspect is bij de restauratie niet over hethoofd gezien, m aar was van ondergeschikt be­lang gelet op de voorzieningen, die in het pa­rochieel centrum naast de kerk reeds voor­handen waren.

Na het Tweede Vaticaanse concilie zijn veelkerkgebouwen aangepast aan de eisen van de

in de zestiger ja re n gem oderniseerde liturgie.Zo ook de Mariakerk, waarbij het historischemeubilair voor een groot deel werd gespaard.Op het liturgisch centrum werd destijds eennieuw altaar geplaatst en werden onderdelenvan de bestaande inrichting gebruikt. Eennieuw elem ent was het overigens 17e-eeuwsecorpus, dat thans nog steeds het liturgischcentrum siert. Dit corpus werd tijdens de res­tauratie geplaatst op een nieuw kruis, dat inharm onie m et de in de apsis aangebrachtem uurschildering het veelkleurig decor vormtvan de katholieke eredienst. De vorm van hetliturgisch centrum werd niet gewijzigd even­min het bankenplan.

De meest ingrijpende aanpassing aan het hui­dige gebruik vormde het aanpassen van deverlichtingsinstallatie.

Het voor de restauratie zo sombere interi­eur ontstaan door de vervuiling van de opper­vlakte door het branden van de vele kaarsengedurende de afgelopen decennia is teniet ge­daan.

Hiervoor in de plaats spant de schoonge­maakte koepel in combinatie met de uitgele­zen verlichting zich als een warme deken overde samengekomen gem eente Gods.

De wijze van verlichting verdient extra aan­dacht. Door de specifieke vorm van het im­mense gewelf werd besloten om een ambiti­eus plan uit te voeren de kerk vanaf een cen-

60 TVE lSe jrg. 2000

traal p u n t in het m idden van de koepel te ver­lichten.

Na degelijk advies w erd beslo ten een m o­d e rn e cen tra le kroon o n d e r h e t m id d e lp u n tvan he t koepelgew elf te m o n te ren . H oog inde koepel w erd een facetspiegel geplaatst, dieh e t lich t d a t vanuit de op vijftien m e te r hoog ­te h an g en d e ring diffuus reflecteert n aar dekerkvloer. V anaf deze ringvorm ige lich tb ron islie t tevens m ogelijk om de ach t beelden , diede ko lom m en o n d e r de koepel flankeren , aante lichten. Deze e ik en h o u ten beelden b lekenna re in ig ing deels te zijn gepolychrom eerd inde k leu ren rood , goud en groen .

De bestaande lam pen in de ondergesch ik teru im ten zijn wat b e tre ft de vorm geving ge­handhaafd . Technisch w erden deze a rm atu ­ren verbe te rd en voorzien van energiezuinigelam pen. N aast verbeteringen van de verlich­ting w erd de luidklok in de voorgevel elek­trisch lu idbaar gem aakt.

N u de bouwlui bijna zijn verdw enen en depastor en de zijnen h e t rijk w eer alleen heb ­ben . d ien en de verantw oordelijke kerkbe­stuurders zich ervan te vergewissen, dat zijren tm ees te r zijn van d it m agnifieke gebouw.

Dit ren tm eesterschap legt een verantw oor­delijkheid in h e t kader van h e t o n d e rh o u d op,die m oet voorkom en, da t over enige tijd w eereen g ro te restau ra tie noodzakelijk zal zijn.

Als de kerk, die op de nom inatie staat omb in n en afzienbare tijd als rijksm onum ent Iew orden op g en o m en op de lijst van bescherm ­

de m o n u m en ten , goed w ordt o n d erh o u d en ,kan deze haat functie w eer lange tijd vervul­len in de Bussum se sam enleving. H et p lanm a­tig o n d e rh o u d w ordt van rijkswege gestim u­leerd d o o r een substantiële bijdrage in de on ­derhoudskosten .

Bij de restauratie is e rn aa r gestreefd om dito n d e rh o u d veilig te k u nnen uitvoeren. In sa­m enspraak m et de Provinciale M onum enten-wacht van N oord-H olland is een p lan opge­steld om op veilige wijze inspecties en o n d e r­ho u d aan de hoog gelegen delen van h e t ge­bouw te k u n n en u itvoeren. D aartoe w erdeno.a. b ijna h o n d e rd b ro n zen veiligheidshakenin tie dakvlakken en de koepel gem on teerd ,w aaraan diegene, die dit o n d e rh o u d m oetenuitvoeren zich k u n n en zekeren.

De arch itec ton ische d aad k rach t die sp reek tu it de vorm entaal van de Bussum se M ariakerkis o n d e rs teu n en d aan h aa r un ieke functie alsplaats van sam enkom st voor de Bussum se ka­tholieke gem eenschap . D aarenboven als spe­cim en van een bouw kunst, d ie boven de eclec­tische geest van naboo tsing is u itgegroeid to tvi ije schepp ing van een bep roefd beginsel uiteen ver verleden.

H et in s tan d h o u d en van deze w aarden is dem oeite waard; na elk Tte missa e s t’ zal elkepassant zich hiervan k u n n en overtu igen als hijo f zij het oog laat gaan over de stenen , die destille ge tu igen zijn van am bachtelijk k unnenen arch itec ton ische verbeelding.

..

-rM'J

' V •«Ontwerptekening van depastorie (foto: StreekarchiefNaarden, M uiden, Bus-sum, collectie Wenthorst).

TVE lSejrg. 2000 61

Station Naarden-Bussum en Bussum-ZuidIngeborg Laarakkers

O p 10 ju n i 1874 w erd de o p en in g van despoorlijn langs N aarden en Bussum gevierdm et een gratis tre in ritje voor no tabe len enpo lderjongens. O p 14 o k to b er 1926 w erdd o o r h e t gem een teb estu u r van Bussum eenfeestm aal aan g eb o d en aan de spoorw egdirec­tie om h e t g ereedkom en van h e t nieuw e sta­tionsgebouw te vieren. O p 22 m ei 1966 w erdstation Bussum -Zuid m e t vlagvertoon in ded ienstrege ling o pgenom en . En op 22 sep tem ­b e r 1999 schoo t de Bussum se m o n u m en ten ­w ethou der Arie G ouka m et een lu ide p lo fconfetti de stationshal in w aarm ee h e t geres­tau ree rd e station N aarden-B ussum officieel ingebru ik w erd genom en . Deze feestelijkhedenm arkeren belangrijke gebeurten issen in despoorw eggeschiedenis van N aarden en Bus­

sum . Maai wat g ebeu rde e r vele ja re n gele­den , en hoe zit h e t nu precies? De hoogste tijdvoor een duik in de geschiedenis van de sta­tions van N aarden en Bussum.

N ederlandsche O osterspoorw eg

In 1863 besto n d en e r al p lan n en om de 'N e­derlandsche O osterspoorw eg ', die van Am­sterdam via A m ersfoort n aar h e t n o o rd en vanD uitsland zou lopen , tussen Bussum en 's-Gra-veland aan te leggen. H et d u u rd e ech te r nogzeven jaar voordat de H ollandsche IjzerenSpoorw eg M aatschappij H.IJ.S.M. een voorlo­pige concessie verkreeg om de lijn te realise­ren . A anvankelijk voelden de inw oners van

Afieelding 1: Topografisch overzichtkaartjevan de situatie in 1867 (uit: Fabius, 76).

K&mp />

¥»hmJhïversum tc1

Me<tnt

HBScti62 TVE 18e jrg. 2000

' W . '

Afbeelding 2: Spoorzijdevan het eerste stations­gebouw van Naarden-Bussum (foto: collectieSANMB).

Bussum zich n ie t erg betrokken bij de spoor-p lan n en , m aar dat w erd anders toen de spoor­lijn d ich te r bij het do rp Bussum w erd gep landten behoeve van een be te re landsverdediging.O p 14 ju n i 1871 w erd een wet aangenom enw aarin de ‘N ederlandsche O osterspoorw eg’w erd beschreven. Een halte o f station op degrens van N aarden en Bussum , tam elijk vergelegen van de eigenlijke bebouw ing, w erdaangew ezen. H et spoor zou h e t do rp Bussumscheiden van hel Spiegel -gedeeltelijk A chter­b u u rt geheten- dat toen nog een w ildernis vanh ak h o u t en zandw egen was m et h ie r en daareen woning.

De aan leg van de spoorw eg verliep voor­spoedig. De afgegraven geul voor h e t toekom ­stige baanvak en an d ere zandw inningsgebie-den op de he ide tussen Bussum en H ilversumverschaften de G ooiers n ie t alleen w erkgele­gen h e id m aar w erden daarnaast de toeristi­sche attractie bij uitstek voor de zondag.

O p lO jun i 1874 w erd de lijn officieel geopenden reed de eerste stoom trein het stationnetjeN aarden-Bussum binnen . De open ing van deO osterspoorlijn w erd n ie t groots gevierd. H etAlgemeen Handelsbladvan 13juni 1874 besteeddeeen klein artikeltje, getiteld ‘Een inspectiereis­je ', aan d it onderw erp. H ierin w ordt verm elddat ’feestelijkheden achterw ege bleven’. Ster­ker nog, er deden zich zelfs ongeregeldhedenvoor. Een dertigtal polderjongens m och t m eteen deftig gezelschap geïnviteerden de ope-n ingsrit A m sterdam -U trecht (M aliebaan) m ee­m aken. Toen de polder jongens later de trein te­rug wilden nem en ’keken zij vreem d op toen destationschef hun de toegang tot h e t p e rro n wei­gerde en hu n m ededeelde dat e r m aar één

wagon terug zoude rijden, en dat daarvan al­leen gebruik m och ten m aken de m eest gefortu-nee rd en o n d e r de n ie tsbeta lenden ’.

Toegenomen mobiliteit

N aard en en B ussum w aren voor de kom st vande spoorw eg n o g een p a a r u u r verw ijderd ge­w eest van A m sterdam . M en reisde p e r koets,trekschu it o f p e r stoom boot. E enm aal perw eek- op m a a n d a g - was e r g e leg en h e id om p e r wa­gen naar A m sterdam te reizen. Een reis van h iern a a r de hoo fds tad o n d e rn a m m en pas als h e tech t n od ig was. Veel G ooiers w aren v o o rna­m elijk ten gevolge van de lange re istijden nogn o o it b u iten h u n eigen om geving geweest. Detrein m aakte de reis n aar A m sterdam to t een rit­je van een h a lfu u r. P e r dag tro k k en n eg en tre i­n e n d o o r h e t Gooi h een en weer, waarvan e r vijfte N aarden-B ussum stop ten . M en kon n u zon­d e r m oeite dagelijks com fortabel heen en w eerreizen in de eerste , tw eede o f d e rd e klasse. H e tforensism e - bu iten w onen en w erken in de stad-d eed zijn in trede . Voor een in den beg inne zeerk leine g ro ep van zeer rijke A m sterdam m ersw erd N aard en -B u ssu m een a an trek k e lijkw oonoord . De n u toeganke lijke z an d g ro n d enw aren gezond en b o vend ien n ie t duur.

Het station en zijn omgeving

In re la tie f korte tijd m oest een g roo t aan ta l sta­tions w orden gebouw d. H iertoe w erd een stan­daardtype on tw orpen in e en h is to riserende stijl(eclectisism e), bestaande u it een m iddendeel entwee vleugels. O p d it type kon gem akkelijk wor-

TVE 18e jrg. 2000 63

Afbeelding 3: Bestektekening van de voorgevel van het eerste stationsgebouw Naarden-Bussum (uit: Romers,143).

den gevarieerd naar gelang de grootte van hetstation. In 1872 werd de variant voor Naarden-Bussum gerealiseerd. H et twee verdiepingen tel­lende gebouw bestond uit een m iddendeel entwee iets naar voren staande eindgebouwen. Deverdieping bevatte drie woningen - waarondereen dienstwoning - en een grote restauratie-ruimte. Van de twee woningen in de eind­gebouwen was een slaapkamer geheel inge­bouwd en voorzien van een zogenaamd vallicht.

H et station Naarden-Bussum - de samen­voeging van de plaatsen stamt uit deze tijd -was gebouwd in een open vlakte, ver van allewoningen. De spoorwegdirectie had al zijnoverredingskracht nodig en uiteindelijk ookeen geldelijke lening om het gem eentebe­stuur van Bussum zo ver te krijgen om eenweg aan te leggen van de Brink naar het sta­tion. Een horecaft speelde snel op de komstvan de trein in en liet een drankgelegenheidbouwen tegenover het stationsgebouw, datzelf echter ook over een wachtruimte en eenrestaurant beschikte. Ook de verbinding m etde vesting van N aarden en het station werdverbeterd door middel van de Thierensweg.

De A msterdammer Piet Loman deed er in­dertijd alles aan om Bussum aantrekkelijk temaken. Hij liet hiertoe vlakbij het station in hetSpiegel h e t hotel ‘Nieuw-Bussum’ bouwen.Even later verrees sociëteit ‘O nder O ns’ ennog later was een houten ten t m et kegelbaanannex concertzaal, gelegen naast het hotel,een feit. Op 4 m aart 1876 werd door deze Lo­

man, samen met J. Heydanus, G.G. van derMeulen en J .H . Biegel de BouwmaatschappijNieuw Bussum opgericht. Met nam e met Bie­gel transform eerde hij de wildernis van hetSpiegel in een villawijk, waarvoor winkels,werkplaatsen en fabrieken geen plaats was. Dewegen werden flink beplant en ju ist toen er be­hoefte was aan goed onderwijs stichtte hij ‘In­stituut G ooiland’. De forensen bleven zich ves­tigen en de grondprijzen bleven stijgen. H etgem eentebestuur van Bussum voorzag deenorm e groei niet. Het was bovendien niet ge­wend aan particuliere belangen en aan aan­spraken op de gemeentekas. H et verzuimde teinvesteren in de ontsluiting van het Spiegel watleidde tot veel klachten over bijvoorbeeld hetuitblijven van openbare overwegen. Vier jaarna de opening van het Spoor gaf het gem een­tebestuur gehoor aan dit ongenoegen en nameen particuliere - eigendom van hotel ‘Nieuw-Bussum’- overweg over mits de H.IJ.S.M. eenwachterswoning plaatste en zorg droeg voor debediening. Juridische bezwaren van de Spoor­wegmaatschappij deden de situatie blijven zo­als ze was. Pas in 1885 kwam het bestuur m etgeld over de brug en was de kwestie opgelost.

Plannen voor een nieuw stationsgebouw

Ruim tien jaar voordat het nieuwe stationsge­bouw in gebruik werd genom en, was al eenbegin gemaakt m et het aanbrengen van grote

64 I'VE 18e jrg. 2000

Mr '<mm.s -:e

PIT

ê ilit ó P ^ V ' ' '

Afbeelding 4: Voorgevelvan station Naarden-Bus-sum anno 2000 (foto:auteur).

verbeteringen van het emplacement. Een over­dekt e ilandperron m et wachtkam ers endienstgebouwen was gereed gekomen, er waseen tunnel gebouwd om bij een gesloten over­weg van twee zijden het m iddenperron tekunnen bereiken. Er was een tweede tunnelgemaakt, die het te stichten hoofdgebouwm et het m idden van het eilandperron moestverbinden. H et stationsgebouw kreeg een ge­heel eigen opzet om dat het naast een door­gaande spoorlijn lag, maar tevens als kopsta-tion fungeerde. Een langgerekte bouwmassa,waarin een fietsenstalling, is gesitueerd tegende doorgaande spoorlijn. H et eigenlijkehoofdgebouw ligt als een kopstation haaks opde doorgaande lijn. H et zou een hal m et vierloketten bevatten en een zogenaamd plaats­kaartenbureau. Een overdekte gang naar hetm iddenperron zou plaats bieden aan het stal­len van bagage en bestelgoederen.

H et plan voor het hoofdgebouw dateert uit1916 en is van de hand van ingenieur H.G.J.Schelling die m et ingang van dat ja a r als ar­chitect voor de H.IJ.S.M. werkte. Hij ontwierpaanvankelijk vooral dienstgebouwtjes zoalsseinhuisjes en kiosken. Later volgde ook eenaantal stations, waarvan er vandaag de dagnog steeds verschillende in gebruik zijn (on­der andere het Amstelstation). Één van zijnmeest interessantste werken vormt het stationNaarden-Bussum. Overigens werd min ofm eer hetzelfde ontwerp gebruikt voor het in

1923 aanbestede station in Sittard, dat enigetijd geleden werd gesloopt.

Bezuinigingen

Als gevolg van de buitengewoon gestegen ma­teriaalkosten door de oorlog werd beslotenniet tot aanbesteding van het hoofdgebouwover te gaan, maar te wachten met bouwen totde prijzen weer gingen dalen. Intussen moes­ten de reizigers zich behelpen met een kleintijdelijk drijfstenen vakwerkgebouwtje, omdatten behoeve van de verbouwing van het em­placement het afbreken van het aanwezige sta­tionsgebouw noodzakelijk was. Om nog m eerte bezuinigen werd de controlepost bij dit tij­delijke station opgeheven. En om dat het pu­bliek niet m eer makkelijk de gelijkvloerse over-gang naar het m iddenperron kon benutten,maar na het kopen van een kaartje in het tijde­lijke gebouwtje op zoek moest gaan naar eentunnelgang even verder, werden er heel watklachten ontvangen. Na enige tijd werd deze si­tuatie onhoudbaar en wist het gem eentebe­stuur de spoorwegdirectie ervan te overtuigenom snel m et de nieuwbouw te beginnen.

De werkzaamheden aan het gebouw zijn inmei 1925 begonnen en op 10 septem ber 1926kon het gebouw in gebruik worden genomen.Inmiddels had het gem eentebestuur het voor­plein laten asfalteren en werd het plein ver­fraaid m et bloem bakken. H et gem eente-

TVE lSejrg. 2000 65

j--- . . .»— —- -j. - — -— —-

--------------- O -— . —O ™ .......o

Apeelding 5: Plattegrond van het stationsgebouw Naarden-Bussum, zoals het in 1925 en 1926 door ir. H.G.J. Schellingwerd gerealiseerd (uit: Schelling,! 51).

Ê Z T ^p '^r'.

J

idi— $$___i

---------- Ci'.

Afbeelding 6: Detail aan de zuidgeveUEen bescheiden profi­lering is verkregen door het toepassen van iets terugsprin­gende stenen en een andere steengrootte (Joto: auteur).

bestuur maakte zijn ingenom enheid m et hetgereedkom en van het stationsgebouw ken­baar door de Spoorwegdirectie een feestmaalaan te bieden. Dit zou plaatshebben op deopeningsdag, 10 septem ber 1926, maar werdten gevolge van een ongeval bij De Vink op 9septem ber uitgesteld en gehouden op 14 ok­tober van dat j aar.

Kaartcontrole

Bij het opnieuw bestuderen van het plan inhet najaar van 1921 bleek het gem eentebe­stuur geen bezwaar te hebben om het voor­plein anders in te richten en de parallelwegten noorden van de tunnel geheel te laten ver­vallen. Daardoor kwam een ruim er terrein be­schikbaar en kon de hal m et de kaartverkoopten oosten van de tunnelingang komen. Destrom en van gaande en kom ende reizigerskonden dan streng gescheiden worden wat deoverzichtelijkheid ten goede kwam, en reizi­gers snel hun weg deed vinden. Maar het ver­gemakkelijkte vooral ook de kaartcontrole.Een treinreiziger werd vroeger tenm instedriem aal gecontroleerd op een geldig trein-of perronkaartje. Eerst bij de toegang naarhet perron, vervolgens in de trein en tenslottebij de uitgang. Iedere in- en uitgang was daar­om van een controlepost voorzien. Er waren

66 TVE 18e jrg. 2000

drie ingangs- en d rie n itgangsportalen . E r waseen m id d en co n tro lep o st aanwezig zodat inrustige tijden de to egang -en u itgangscontro led o o r één persoon zou k u n n en w orden be­d iend . Bij de verbouw ing in de 70’e r ja re n vande twintigste eeuw w erden alle con tro lehekjesw eggehaald en de ru im te tussen de contole-posten to t bloem isterij gem aakt.

H e t oorspronkelijke p lan van 1921 h ee ftn o genkele w ijzigingen ondergaan . H et voldeedn ie t geheel aan de wens van het gem een tebe­stuur, die de h o o fd ingang h e t liefst re ch t te­genover de Prins H end rik laan zag ontw orpen.H et p lan han d h aafd e ook de reeds in de tu n ­nel gereedgem aakte con tro leposten n iet. Zijw erden op een geschiktere plaats o n d erg e ­brach t. Bij h e t bekijken van de p la tteg ro n d vanh e t gebouw ziet m en dat de reizigers die dooi­de hoo fd ingang de p laatskaartenhal b in n e n ­kom en via een korte rou te n aar de tre in wor­d en geleid. Zij v inden bij b in nenkom st rechtsge legenheid voor het b eh an d e len van bagage,links is een ru im te voor au tom atische plaats-kaartenafgifte (p e rro n k aa rten en buurtver-keerbiljetten).V ervolgens passeert m en vijf lo­ketten , w aartegenover een ru im e gelegenheidis on tw orpen voor hel op h an g en van de d ienst­regelingen . Aan weerszijde is plaats voor eentweetal speciale loketten voor de talrijke fo ren ­sen voor het aanvragen en afhalen van abon ­n em en ten . O ok anderszins is e r reken ing ge­h o u d en m et he t g ro te aantal fo rensen d a t vand it station gebru ik t zou gaan m aken: d o o r hetaan b ren g en van een afzonderlijke fo rensen in ­gang aan de zuidzijde van he t gebouw.

De bagageafdeling was voor het stallen vangro te stukken en van rijw ielen d o o r een enke­le d eu r (zonder portaal) van b u iten toeganke­lijk. V oor h e t invullen van fietskaarten was eentweetal tafeltjes gem aakt m et daaraan verbon­den deurtjes om de rijwielen d o o r te geven.De bagagebank was e r naast gelegen. O m d at‘s zom ers op b ijzondere dagen veel fietsersw erden verwacht, w erd d irec t aan h e t 1' p e r­ron naast de rijw ielbewaarplaats nog een u it­g iftepunt gecreëerd voor de fietsen. V erder isopvallend aan de p la tteg rond dat de reizigersvan de G ooische S toom tram over een afzon­derlijke aankom st- en vertrekperron , dat di­rect in verb ind ing stond m et de p laatskaarten­hal, konden beschikken. Zij k onden zich daaraan h e t loket van een plaatsbewijs la ten voor-

■■■■< s a q■ mat!■ CBGSQj•*■*]

Afbeelding 7: De plaatskaartenhal anno 2000. In schoonwerk uitgevoerd met geglazuurde Friese klinkers. Hier endaar is in sierverband gemetseld. De vertikale geleding isop sommige plaatsen verstoord doordat materialen in ande­re kleuren zijn gebruikt (foto: auteur).

zien en p e r tre in verder reizen. H ierdoorw erd slechts in geringe m ate afb reuk gedaanaan h e t p lan, waarbij e r in de eerste plaatsn aar gestreefd w erd geen enkele verkeerskrui-sing van reizigers te doen ontstaan.

In welke stijl?

O p h e t m o m en t van bouw en w aren e r ver­schillende stijlen in zwang. R ond de eeuwwis­seling on ts to n d de Jugendstil, ook wel a rt no u ­veau genoem d. Het was een reactie op he tsteeds w eer opnieuw gebru iken van vorm enu it de h istorische bouw stijlen zoals die bij dem o n u m en ta le stations zo duidelijk n aar vorenkwamen. O p verschillende p laatsen in E uropakwam deze vernieuw ing in de arch itec tu u rduidelijk tot u iting . In ons land b leef de J u ­gendstil b eperk t tot een enkel voorbeeld alseen w oonhuis o f in de vorm van details zoalsbij h e t station van H aarlem .

Min o f m eer gelijktijdig w erd in de pers aan-

TVE 18e jrg. 2000 67

' M

r a f i l lM l I'.Jh

m m m m

Afbeelding 8: Gebrand­schilderde ramen in devoorgevel van het stationNaarden-Bussum. Afge-beeld zijn de wapens van degemeenten die de trein ophet traject Amsterdam-Utrecht-Amersfoort aan­deed. Het geheel was een ca­deau van de inwoners vanNaarden en Bussum aande spoorwegen als dankvoor de electrificatie vanhet baanvak, waardoor detrein efficiënter zou rijden(foto: auteur).

Afbeelding 9: Restauratie-architect Sarlemijn bracht hetlicht weer in het gebouw door dichtgemaakte lichtkappenweer te openen en drie nieuwe lichtkoepels aan te brengen(foto: auteur).

dacht besteed aan de architectuur van dr. H.P.Berlage. Zijn ontwerpen, zoals de Beurs in Am­sterdam, kwamen steeds losser te staan van hettoepassen van historische vormen. Zijn invloedop de stationsarchitectuur is in verschillendeontwerpen zichtbaar. Een andere veel bespro­ken stijl was Amsterdamse School. De architec­ten De Klerk en Kramer bouwden veel wonin­gen in de hoofstad en hadden veel navolgingin het hele land, ook in de stationsbouw. Eentegenhanger van de Amsterdamse Schoolvormde het functionalisme ofwel de ‘nieuwezakelijkheid’ o f het ‘nieuwe bouw en’. De ar­chitecten van deze stroming gingen nog weerverder in de breuk met het verleden. Zij zoch­ten naar nog sterkere vereenvoudigde bouw­vormen en gebruikten vooral graag nieuwebouwmaterialen zoals beton en staal.

Het ontwerp van Schelling was het resultaatvan een fusie van stijlen. H et materiaalgebruik(al dan niet geglazuurde) baksteen en hetsiermetselwerk zijn typerend voor de Amster­damse School. Maar de ronde vormen, dieeveneens kenm erkend zijn voor deze stijl ko­m en in het hele gebouw niet voor. De strakkevormen (blokvormige bouwmassa’s en plattedaken) daarentegen en de blauwe staalkozij-nen voor deuren en vensters zijn weer ken­m erken van de nieuwe zakelijkheid, al wordter geen beton en weinig glas gebruikt.

Net als andere gebouwen van de hand van

68 TVE 18e jrg. 2000

Schelling is h e t station van N aarden-Bussumeenvoudig van aard. De eenvoud is ech te r n ietto t stand gekom en do o r zijn gew enning aankrappe budgetten en m ateriële lim ieten. Hetschijnt d a t de budgetten voor de nieuwe stationsgezien de crisisjaren ee rd e r royaal waren, m aarda t Schelling ze n ie t heeft willen u itpu tten .

Het station is in een m o d ern e strakke stijl ge­bouw d. De blokvorm ige bouw m assa’s zijn vrij­wel geheel opgetrokken u it fraai g en u an cee r­de B rabantse m etselklinkers. De gebruikelijkevers ie rin g en en o rn a m e n te n o n tb re k e n .Slechts h ie r en d aar werd een bescheiden p ro ­filering verkregen d o o r iets te rugspringendestenen op hoeken en pilasters ro n d de entrees.Deze stenen zijn speciaal voor de bouw gebak­ken vorm en van hetzelfde m ateriaal. De gevelszijn p la t a fgedekt m et aan de voorgevel b ru u tbew erkte zw art-rode hard s teen . De hal is ge­heel in zogenaam d schoon werk u itgevoerd engem etseld van gele Friese klinkers, d ie overeen hoog te van circa 2.50 m e te r doorschij­n en d geg lazuurd zijn. S ierverband verlevendi­gen de en o rm e m uurvlakken. O p som m igeplaatsen is gebru ik gem aakt van een afwijken­de kleur, zoals b ijvoorbeeld bij de p lin ten . Devloeren in de voor pub liek toegankelijke ru im ­ten zijn voorzien van genu an cee rd e Zweedsetegels. De ram en zijn van ijzer en in de hal m eteenvoudig g eo rn am en tee rd glas-in-lood bezet.De verticale ge led ing van de hal is ken m er­kend voor veel hallen van Schelling. H e t d oe th ie r ook nog denken aan h e t w erk van arch i­tect Dttdok. H et valt op d a t h e t gebouw geenenkele gebogen lijn heeft; ook de d eu ren envensters h eb b en u itslu itend rech te vorm en.

Na de tw eede w ereldoorlog w erd een vier-poortige doorgang aan de zuidkant gecreëerd ,n u e r van gescheiden reizigersstrom en geensprake m eer was. H et grote h a lfronde vensterboven de ingang d a t to t de iconografie vanhet 19d'-eeuwse station w ord t gerekend , is h ie rvervangen d o o r een g ro o t v ierkant venster,da t u it een aan ta l v ierkante ruitjes is sam enge­steld. H ierop staan de w apens van de p laatsend ie de tre in op h e t tra je c t A m sterdam -U trecht-A m ersfoort aandeed . H et was een ca­d eau van de inw oners van N aarden-B ussumaan de spoorw egen als dank voor de electrifi-catie ten behoeve van een efficiënte dienstre-gelingvan dit baanvak in 1946.

R estauratie 1999

A rchitect Christoffel Sarlem ijn van h e t gelijk­n am ige a rc h i te c te n b u re a u in A m sterdamheeft h e t gebouw aangepast aan de eisen vande tijd zo n d er h e t karak ter aan te tasten. Van­af 1994 was de arch itec t bezig m e t h e t m akenvan p lan n en voor h e t sobere werk van Schel­ling. “De prob lem atiek was dat h e t een som ­b er gebouw was. Ik ben terug gaan zoeken inh e t a rch ie f van teken ingen en h e t bleek dat inde loop d e r ja re n h e t licht uit h e t gebouw wasgehaald . De lich tkappen boven de zij-entreeen ach te r de loketten w aren d ichtgem aakt,net als de glas-in-lood ram en boven de d o o r­gang in de hal. H et bleek dat h e t oo rsp ronke­lijke gebouw rijkelijk van dag lich t was voor­zien. Dat heb ik te ruggebrach t, een sim peleingreep . A lleen in de ru im te bij de foto-auto-m aat heb ik d rie lichtkoepels b ijgem aakt”, al­dus Sarlem ijn in een interview m et De Gooi- enEemlander. Sarlem ijn hee ft verder een aantalnieuw e do o rg an g en gecreëerd en enkele ge­slo ten . De voorm alige d o o rg an g n a a r deG ooische stoom tram aan de n o o rd k an t is ver­b reed en lich ter gew orden zodat de veiligheidtoegeno m en is. Zij het op an d e re lokaties enin een an d e re vorm , kan de reiziger naast h e ttre inkaartje nog steeds te rech t voor een hapjeen een drankje. In de noordvleugel zijn deg o ed e ren d eu ren vervangen d o o r ram en. Dearch itect heeft in zijn ontw erp reken ing ge­h o u d en m et de kom st van liften en de bijbe­h o ren d e verb red ing in de voetgangerstunnel.

Station Bussum-Zuid

De aanzet to t de realisatie in 1966 van de halteBussum -Zuid was vooral de to en em en d e d ruk ­te van he t au toverkeer ro n d station N aarden-Bussum . R ondom h e t hoofdstation veroor­zaakten de g eparkeerde au to 's veel overlast.D aarnaast b re id d e de bebouw ing in zuidelijkBussum zich gestaag uit. Beide om standig­h ed en le idden to t een gesprek tussen gem een­te en N.S. m et als u iteindelijk resu ltaa t dezehalte.

Bij de hoofdd irec tie van de N.S. heerste in­dertijd de opvatting d a t een betaa lbaar tre in ­kaartje, een punc tue le d ienstregeling , goeden com fortabel m aterieel en klantvriendelijk

TVE lSe jrg. 21)00 69

■ ' 'msm

Afbeelding 10: Sextant vanBussum-Z.uid door ir. C.Domna, anno 2000 (foto:auteur).

personeel de enige m iddelen waren om deklant in de trein te krijgen. De am biance ende vormgeving van de vestigingen, waar dereiziger het begin en het einde van zijn reisdoorbrengt, werden als ondergeschikt be­schouwd. Alleen over stations in grote steden,waar grote vervoersknooppunten ontstonden,werd anders gedacht. In deze lijn werd eenprogram m a van stationsvervangingen en vannieuwe vestigingen ontwikkeld in de vorm vaneen reeks sterk genorm aliseerde en uitgekle­de standaardgebouwtjes, die bij tientallen wer­den gerealiseerd. Aanvankelijk werd nog ge­bouwd m et geglazuurde baksteen, al snelwerd dit vervangen door betonsteen en staal.Ingenieur C. Bouma, een zeer vermaarde ar­chitect van de Nederlandse Spoorwegen, le­verde het ontwerp.

Er kwam echter veel kritiek op de minimali­sering van de wachthokjes. De bekende uit­spraak van de beroem de Bauhaus architectMies van der Rohe “less is m ore” was verdron­gen door de uitspraak van Venturi, de archi­tect van het postmdernisme: “less is bore”.

In mei 1966 werd he t station Bussum-Zuidin de dienstregeling opgenom en. Eerst dien­de een eenvoudig houten noodgebouwtje alskaartj eskantoor. Later kwam het zeskantigekantoor, de sextant genaamd. Door een wijzi­ging in het beleid van de N.S. doen slechtsstoptreinen deze halte tegenwoordig aan.

Literatuur

‘Een inspectiereisje’ in: Algemeen Handelsblad13-06-1874

‘Een halteplaats om bij stil te staan’ in: DeGooi- en Eemlander 18-09-1999

‘Knalfuif in station Naarden-Bussum’ in: De((ooi- en Eemlander 23-09-1999

J.W. van Dal, Architectuur langs de rails. Over­zicht van de stationsarchitectuur in Nederland,D eventer/A ntw erpen 1981, p. 61, 66, 68.

C. Douma, Stationsarchitectuur in Nederland,1938-1998, Zutphen 1998, p .115-116,129,347-348.

A. Evers, ‘Ir. H.G.J. Schelling c.i. 70 ja a r’ in:Bouwkundig Weekblad (1958), p. 508-512.

A.N.J. Fabius, Geschiedenis van Bussum, Bussum1973. p. 75-86.

M. Heyne, Bussum. Een beeld van een dorp, Bus­sum 1999, p. 12-13, 40.

J.G.E. Petersen, Een dagje uit met de Gooischestoomtram. Een reis in oude prentbriefkaarten,Hilversum 1988, p. 42-43.

H. Romers, De spoonuegarchitectuur in Nederland.1841-1938, Zutphen 1981,p. 143-144, 241.

H.G.J. Schelling, ‘Naarden-Bussum’s stations­gebouw’ in: Spoor- en tramwegen. Veertien-daagsch tijdschrift voor het spoor- en tramwegwe­zen in Nederland en Indië. 2 (1929) 151-152.

M. V erm ooten/ T. Smit, Spoortocht langs oudeen nieuwe N.S. stations. Noord- en Zuid-Hollanden Flevoland, H apert 1989, p. 35.

70 TVE 18e jrg. 2000

Huize M ariënburgErik Droogleever Fortuyn

In h e t h a rt van Bussum, vlakbij de do rpskern ,ligt als een oase van rust H uize M ariënburg .H e t ligt ‘gek lem d’ tussen de B rinklaan, de H e­ren s traa t en de spoorlijn , m aar h e t w oord ‘ge­k lem d’ is eigenlijk overdreven want h e t huis isom geven d o o r een royale p rach tige tu in enbehalve het gelu id van de trein , d rin g t h e t la­waai van de d o rpsd ruk te nauwelijks to t h e thuis door. M ariënburg is gebouw d in 1880 enm aakt daarom deel u it van h e t aan ta l zeldza­m e gebouw en in Bussum die o u d e r zijn dan120 jaar.

O p in itia tie f van de aartsb isschop van U trech tw erd in 1878 een stuk g ro n d gekoch t m et debedoe ling e r een room s-katholiek m eisjes­pensionaat te stich ten . O p dat m o m en t isBussum een overw egend katholiek d o rp . Nade afsplitsing van N aard en in 1818 is e r al eenaan ta l katho lieke kerken , terwijl de w einigehe rv o rm d en in h e t d o rp eers t sam en m et La­ren en B laricum een gem een te vorm den enpas la ter een eigen do m in ee kregen . De aarts­bisschop gaf o p d rach t aan de O rde ‘O nzeLieve Vrouw’ in A m ersfoort de le id ing te n e ­m en van de school die zich zou toeleggen oponderw ijs aan m eisjes u it a rm e gezinnen . Tot1818 was een religieuze op le id ing voor m eis­

je s in N ed erlan d n ie t m ogelijk geweest. Meis­je s die een dergelijke op le id ing w ilden vol­gen, m oesten uitw ijken n a a r België. P aterW olff hee ft in d ertijd een goed con tac t m e t deBelgische O rd e ‘Soeurs de N o tre D am e’ enwist te b e re iken da t d rie zusters die in Belgiëw aren opgele id te ru g k ee rd en n aa r N eder­lan d en in A m ersfoort s ta rtten m e t room ska­tho liek onderw ijs. Een p aar ja a r later, in1823, vestigden ze e r zelfs een pen sio n aa t o fwel 'kostschool voor jo n g e ju ffrouw en’ . N ogla te r o n ts to n d en dergelijke pen sio n a ten ineen aan ta l p laatsen in het land . De toenm ali­ge aartsbisschop m een d e dat Bussum d aartoeb ijzonder geschikt was en koch t h e t ee rd e rg e ­no em d e stuk grond . A rch itec t Tepe m aakte

een on tw erp en op 5 augustus 1878 w erd deeerste steen gelegd. In ju n i 1880 was M ariën­b u rg gereed . H e t is gespiegeld , in een deelM ariënbu rg en een deel M ariëngaard . A rchi­tecton isch gezien is h e t gebouw zeer de m oei­te waard. De glas-in-lood ram en zijn fraai u it­gevoerd en verbeelden o n d e r an d e re M èreJulie, de stich tster van de C ongregatie.

In de zom er van 1881 verhuisden 24 zustersu it A m ersfoort n a a r Bussum . In sep tem b ervan da t ja a r g ing h e t m eisjespensionaat voorhet eerst van start. In 1885 w ordt naast M ariën­bu rg een bewaar- en naaischool gebouw d,la te r b ek en d als de St. Jo z e f k leu terschool. Deeerste lee rlingen , 58 in getal, w aren k in d erenvan ouders die in h e t b u iten lan d w oonden o fin p laa tsen w aar geen katho liek onderw ijs

h m *

83BI1

m uv1

TVE 18ejrg. 2000 71

werd gegeven. De Congregatie zou in Bussumnog m eer scholen stichten. In 1902 nam hetkerkbestuur het stuk grond dat de zusters vanBensdorp hadden gekocht over om er een pa­rochiale lagere school te realiseren. In 1911werd h ier nog MULO-onderwijs aan toege­voegd. Naast de gewonen schoolvakken werdook naar keuze schilderen, tekenen en viool-en pianospel gedoceerd. H et uniform be­stond uit een zwarte ju rk m et een wit schort.

In 1942 werd M ariënburg, inmiddels dag­school en pensionaat, door de W eermacht ge­vorderd en werd de school in verschillendehuizen in het Spieghel ondergebracht. Na de

oorlog werd het pensionaat in ere hersteld.Tot aan 1970 behield het deze functie. Toenwerd het huis verbouwd tot kloosterbejaar­denoord. Er wonen 63 bejaarde zusters, diena een druk leven hier nog een aantal zorge­loze jaren kunnen doorbrengen.

72 TVE 18e jrg. 2000

‘Wij geloven niemand, eerst alles zelf zien’Bussumse erfgooiers onder de loep

Interview met Bert de Beer Anton Kos

De bevlogen genealoog Bert de Beer houdtzich nog steeds ijverig bezig m et het opzettenvan de genealogieën van Bussumse erfgooiers(één van de eerste projecten van de genealogi­sche werkgroep van de Historische Kring Bus-sum). Nieuwsgierig geworden naar zijn vorde­ringen bracht ik een bezoek aan de inmiddels67-jarige niet-scharende erfgooier De Beer,woonachtig in de opmerkelijke nieuwbouwvan Amersfoort (Kattenbroek). Ik verdwaaldein de wijk waarin hij woont. Straatnamen alsThebe, Memphis, Carthago kwamen voorbij,m aar niet de straat waarin Bert woont. Twintigm inuten te laat werd ik hartelijk ontvangendoor Bert: 'Ik had je gewaarschuwd, we wonenverscholen’. Bert is een echte verteller, m et an­dere woorden: dat werd luisteren. Een verslag.

Heeft u altijd al interesse gehad voor geschiedenisen genealogie ?

Ik heb dertig ja a r voor Philips gewerkt. Eerstwerkte ik mee aan de ontwikkeling van ruim-tevaart-telemetrie in Huizen. Daarna vervuldeik een scala van functies. Uiteindelijk eindig­de ik als kwaliteitsmanager, eveneens in Hui­zen. Toen onze pensionering in zicht kwamhebben mijn vrouw en ik ons bijtijds voorbe­reid op deze levensfase. Al tijdens de laatste ja-ren van ons arbeidsbestaan oriënteerden wijons op een zinvolle tijdsbesteding. Toen paskwam de passie voor geschiedenis en genealo­gie. Gepassioneerd gepensioneerd zou je kun­nen zeggen, inderdaad. Nee, de nachtm errievan de pensionering is aan onze nachtrustvoorbij gegaan! Eerst heb ik als vrijwilliger vanhet Stads- en Streekarchief Naarden en hetStreekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilver­sum een steentje bijgedragen aan de ontslui­ting van Doop- Trouw- en Begraafregisters(DTB-registers) en de civiele registers van het

Gooi en wel de impostregisters en de trouw­boeken van de schepenbank.' De gegevenszijn getranscribeerd en in de com puter opge­slagen. Wij hebben hiervoor het oude schriftleren lezen tijdens een cursus paleografie.Het bleek ook zeer nuttig om wat m eer te we­ten van com puterprogram m a’s zoals dBase enWordPerfect. Prachtig is dat je dan alfabeti­sche rangschikkingen kunt maken op per­soonsnamen. Pas daarna ben ik met die Bus-sumse erfgooiers aan de gang gegaan.

Wat doen jullie precies'?

Eigenlijk is het allemaal begonnen met mijnvader. Toen hij tachtig werd, moest er iets spe­ciaals worden gedaan. Ik dacht, waarom nieteens uitzoeken hoe het m et onze voorouderszat en een fragmentgenealogie maken? In fei­te was dit de aanleiding voor het Bussumseerfgooiersproject. Overigens doe ik dat nietalleen, maar m et een groepje enthousiastemensen. H et liefst had ik alle erfgooiers ge­daan, m aar dat is schier onmogelijk. Daaromde beperking Bussum: H et is mooi om je opeen groep m ensen te concentreren , eendorpsgemeenschap. Dan kom ik daar ook nogeens vandaan, nu ja de keuze was voor mij lo­gisch. Wij willen dus van de Bussumse erfgooi­ers genealogieën maken, zo simpel is het.

Alleen, vroegen wij ons toen af, wat zijn Bus­sumse erfgooiers? Zoalsje weet maakte Stad enLande van Gooiland of de erfgooiersvereni-ging altijd een onderscheid tussen erfgooiersuit de verschillende plaatsen van het Gooi.Bussum werd, hoewel het ‘onder de jurisdictievan N aarden’ viel, dikwijls afzonderlijk ge­noemd. Probleem was waar te beginnen. Uit­gangspunt werd de lijst van 1708, toen er weereens heibel was over wie nu w el en wie nu geenerfgooier was. De lijst is per plaats samenge-

TVE lSe jrg. 2000 73

steld m et daarop de nam en van de op dat mo­m ent erkende erfgooiers. Logische gedachteom hier te beginnen. O p die lijst worden ech­ter nog weinig achternam en gebruikt, wel veelpatroniem en (familienaam afgeleid van devoornaam van de vader, bijvoorbeeld Hend-rikszoon). Bovendien bleek dat verschillendefamilies al in de 18e eeuw in mannelijke lijnuitstierven en dat is bij erfgooiersonderzoekeen probleem (erfgooierschap gaat over vanvader op zoon, AK). Een andere mogelijkheidwas om de ledenlijst van 1971 als uitgangspuntte nem en. Bijna alle bekende erfgooiersna-m en van het gehele Gooi komen daarop voor!Derhalve was de lijst onbruikbaar. Ik dachttoen aan een lijst uit de tijd dat de Burgerlijkestand in werking trad (1817).2 Immers, danheeft iedereen een achternaam . Ook waren debewoners van het Gooi toen nog honkvast, integenstelling tot 1971. Wij kwamen to t drie lijs­ten: lijst een stamt uit circa 1838, lijst twee kenteen datering 1841 en lijst drie is waarschijnlijkuit 1842. Daar hebben we wel een definitie aangekoppeld: de familie m oet voorkomen op lijst1 en m oet tenminste drie generaties onafge­broken in Bussum hebben gewoond.3

Welke bronnen gebruiken jullie'? Ik kan mij voor­stellen dat u daar ook beperkingen in hebt ?

Dat gaat wel. Maar vergeet niet dat mijn in­spanningen als vrijwilliger m et betrekking totde DTB- en de civiele registers (zie boven) alde nodige informatie had opgeleverd. Bin­nenkort krijgen wij inzage in het koptienden-register, althans: het kom t onze richting uit.Maar wij pluizen ook de Burgerlijke stand enhet Bevolkingsregister uit. Kortom alle gene­alogische bronnen w orden benut.

Daarnaast is de verwerking van de opge­spoorde gegevens belangrijk. H et m oet na­tuurlijk door ieder van ons op dezelfde wijzeworden gedaan. Wij maken daarom gebruikvan opgestelde richtlijnen en standaardfor­muliertjes voor vastlegging van gegevens uitde Burgerlijke Stand akten en Bevolkingsre­gister. Geen misverstand daarover, dat werktprima. Je m oet natuurlijk niet de hele akteoverschrijven, louter de relevante dingen.

Hoe vaak vergaderen jullie?

We komen één keer per m aand bij elkaar.Voornaamste doel is elkaar stim uleren door tegaan. Het grootste probleem is het verschil inkennisniveau binnen onze groep. Wij contro­leren elkaar ook. Bovendien is niet iedereeneven onderlegd in de computerwereld.

Wat is het uiteindelijke doel?

Het mooiste zou zijn als er een publicatiekomt. Ik zie het al helemaal voor mij. H etboek m oet dan uit twee delen bestaan. De fei­ten, dus de gegevens, en het verhaal. Gege­vens alleen zeggen niets. H et m oet niet eensoort telefoongids met lange rijen nam en wor­den. Wij gaan ook na wat die erfgooiers de­den, o f ze louter boer waren of al lang tot eenander beroep waren overgegaan. Ook valt opte maken of iem and kon lezen en schrijven.Als je er achter komt dat iem and het buur-meesterboek van Bussum adm inistratief be­heert, dan weet je zeker dat hij kon lezen enschrijven, maar ook nog rekenen want erm oest ook gecijferd worden. De bestuderingvan het buurm eesterboek is trouwens prach­tig: veel verhalen zijn h ieruit te destilleren.

H et ware te wensen dat dit project onder­steuning zou krijgen van de Stad en LandeStichting. Immers, de geest levend houden vande erfgooiers is hun doel. Dit project past pre­cies b innen die doelstelling.

Wat bedoelt u met ondersteuning. Is dat bijvoor­beeld geld ?

In wezen zou geldelijke ondersteuning, als jehet zo mag noem en, voldoende zijn. H et gaater om dat er een publicatie komt en die kostnu eenmaal geld. En het m oet niet een ‘boek-kie’ worden of een veredelde folder. Nee, eenkeurig boek, van een echte uitgever. H et m oetboven h e t amateuristisch niveau uitstijgen. Dewerkwijze m oet natuurlijk ook worden toege­licht. Nog belangrijker is eigenlijk dat de Staden Lande stichting he t nut er van in ziet.

Wat is volgens u een erf gooier?

Een erfgooier? Dat is iem and die nooit ge­werkt heeft voor een heer o f meester. Een erf-

74 TVE 18e jrg. 2000

goo ier is n iem ands knecht. Tegelijkertijd is hetgeen notabele . Hij kenm erk t zich d o o r eigen­zinnigheid . D enk m aar eens aan H arm en Vos!En dan zie je ook hoe lang d a t te rug gaat. DieVos re fe ree rt aan zijn rech ten 'als vanouds’.1P rachtig toch? Kijk, jij b en t afstam m eling vaneen e rfgoo ie r u it H uizen. H uizen, dat is eenverhaal apart. De H uizers zijn bij de R eform a­tie collectief o n d e r le id ing van h u n pastoorovergegaan n aa r de “Nieuwe Religie”. De restvan h e t Gooi g ing n ie t m ee. Volgens de overle­vering zijn de H uizers afkom stig u it F rieslanden zouden de an d e re G ooiers Saksen zijn. Inied e r geval h eb b en de H uizers heel lang eengeslo ten gem eenschap gevorm d, w aardoor zijw einig po p u la ir w aren bij de overige G ooiers.E en vreem de een d in de bijt.

Erfgooier, alleen h e t w oord al. D at h o u d tvoorouderschap in. En dan die v o o rtdu rendetwisten, da t kenm erk t een erfgooier.

Ik kan mij voorstellen dat u leden op de erf gooiers-lijsten tegenkomt, die daar eigenlijk niet horen.

T ijdens ons onderzoek zijn wij geen p e rsonentegengekom en die ten on rech te op een erf-gooierslijst voorkw am en. B ekend is de rel overde fam ilie H om . D at was n o ta b ene een be­stuurslid van de tegenpartij M acht d o o r Recht!E r on tspon zich een heel gedoe en u iteindelijkw erden de H om m en van de lijst gevoerd.5

Hoe bekijkt u de geschiedenis in het algemeen ?

Ik bezie graag h e t dagelijkse leven.V oor geengoud zou ik h e t ram pjaar (1672) m ee hebbenwillen m aken. H et is een p rach tig jaa r voor h e tgesch iedkund ig verhaal, m aar je zou e r m aarh eb b en m oeten ro n d lopen . W at een ellende;een strenge winter, oorlog, h ongersnood . InBussum zie je in dat ja a r ook een gigantischestijging van h e t aanta l sterfgevallen. Ik b e n duszeker n iet rom antisch o f nostalgisch getin t, in­tegendeel. Ik h o u d van de avon tu ren van dem ensen , m aar ben blij d a t ik in wat rustiger tij­d en leef. O verigens ga je wel on tdekken hoeonveranderlijk som m ige d ingen zijn. En ikvraag mij van alles af. W erkelijk, hoe zat hetm et die Spanjaarden? En m et N aarden? Kijk,wij geloven n iem and , eerst alles zelf zien. End a t bep e rk t zich niet tot N ederland . Zelfs opvakantie gebru iken wij een dag om ons ‘w erk’

te doen . B ovendien, b in n en vier kw artieren zitje in het b u iten land !6

Als je in m ijn boekenkast kijkt, zie je veelboeken over h e t Gooi. D oorgaans kom ik n ie tech t aan lezen toe. Ik ben te d ru k m e t mijngenealogische werk. Ik koop h e t allem aal,m aat o f ik er oo it aan toe kom he t te lezen, ikw eet het niet.

Er moet nog veel gedaan worden heb ik het idee. Ikga u niet vragen wanneer het a f is...

D at m oet je ook n ie t doen . Ik zou h ie ro p wil­len zeggen, la ten we h e t eerst m aar eens p ro ­b eren a f te m aken. H et gaat e r ook om dat dem ensen inzien d a t dit belangrijk w erk is. O okb in n en de H istorische Kring Bussum. Ik vindhet, zoals je m erk t, leuk om over m ijn passiete vertellen.

Het is zeker belangrijk werk. De zogenaamde “pro­fessional” heeft hier geen tijd voor.

N ee, die heeft geen tijd o f behoefte om stu­dies te m aken op d it m icroniveau. Vergeetniet, ik h eb ook veel o n d e rs teu n in g van mijnvrouw. Die h ee ft als vrijwilliger veel registersuit H arderw ijk on ts lo ten w.o. de vroegste ker-keraadshandelingen . H et is heel b oe iend omte lezen hoe de jo n g e Kerk w orstelt m et h e tvast leggen van allerlei nieuw e gedragslijnen.Als je dit werk k u n t delen m et je vrouw, en alszij j e soms ook nog erbij help t, dan is h e t nogleuker. L oop nu m aar eens even m ee n aar dew erkkam er. We h eb b en ech t alles.

Twee com puters, een e-m ailaansluiting, ik zageen scanner, m ap p en m et gegevens, zelf ge­m aakte sch ilderijen (een an d e re hobby) ennog veel m eer. H ie r is een bevlogen ech tp aaraan h e t werk, som tijds een beetje in de scha­duw. V andaar even wat licht. S teller dezes zaldankzij h e t w erk van De Beer en consortentijd w orden bespaard. Als h e t w erk a f is, kun­n en e r a lle rhande conclusies w orden getrok­ken. Bert zal dan hopelijk al w eer m et een an ­d e r Goois d o rp bezig zijn. H uizen m isschien?

1 Impost was een belasting op huwelijk en begraven.Iedereen die viel onder de jurisdictie van Naarden - endus ook de Bussummers - m oest bij ondertrouw impost

TVE 18e jrg. 2000 75

betalen. De nabestaanden van een overledene diendentevens im post aan de stad te voldoen. Was m en onver­m ogend dan werd he t kwijt gescholden en als volgt ver­meld in het register: Pro Deo. De registers in het Stads­en S treekarchief te N aarden lopen van 1711 tot en met1805. De trouwboeken van de schepenbank gaan van1754 tot en m et 1811: volgens de toenm alige wetgevingwaren er twee mogelijkheden om een wettig huwelijk tesluiten. O f in de gereform eerde kerk, o f voor de sche­penbank. Daarnaast kon m en ook nog in de Rooms-ka-tholieke kerk trouwen.

2 In 1811 was Bussum nog geen zelfstandige gem eente.Van 1811 tot 1817 werden de Bussummers dan ook in­geschreven in de Burgerlijke stand van Naarden. Vanaf1817 heeft Bussum een eigen burgerlijke stand.

3 De volgende fam ilienam en werden geselecteerd: Bak­ker, Dekker, Van Eijden, Krijnen, Steur, De Beer, Distel-blom, De Jong, Majoor, Verver, Van den Berg, Fokker,K I(a)arenbeek, R ui(j)s(z)endaal, De Rui(j)ter, Bus,Huisman, Koppen en Nagel.

4 De Blaricumse erfgooier H arm en Vos had een haas ge­schoten op voor hem ‘eigen’ g rond (1899). De over­heid dacht daar anders over en e r ontspon zich eenconflict. De zaak zette de ontwikkelingen die leiddento t de erfgooierswet (1912) in volle gang.

5 Zie over deze perikelen D. Dekema, Stad en Lande ginguitkeren!, in: Tussen Vecht en Kern. Tijdschrift voor regional*geschiedenis, (3, 1999), pp. 149-155.

6 B ert bedoelt h ie r niet d a t je m et de ijzeren vogel bin­nen he t uu r boven he t buitenland hangt. Een kwartierbetekent genealogisch een stam deel, ieder van de per­sonen die iemands afstam ming van vader - o f m oeders­zijde uitmaken.

76 TVE 18e jrg. 2000

H et Gooische leesplankjeIngeborg Laarakkers

H.J. Wolda, K. Loeff en M. van Seumeren,Huizen bevalt.ISBN nog onbekend

“Een stukje typisch Huizer folklore is trou­wens 'konkiesavond' een oude Huizer uit­drukking, ook wel ‘kontjesavond’ genoemd.Zelfs H aindruk van ’t N oorderaijnde weet nietprecies waar het vandaan komt. Maar het wasin ieder geval op donderdagavond. Dan gin­gen de meisjes babysitten. En de jongens, diekwamen dan op bezoek! Niet dat alle kinde­ren op donderdagavond zijn gemaakt, maarto ch ...” Een fragm ent uit het interview m etRiekje Kaptijn, die van 1961 tot 1989 als ver­loskundige in Huizen werkzaam was.

Dit vraaggesprek, waaraan de titel van hetboek is ontleend, is het eerste van 21 inter­views. In evenzo veel hoofdstukken wordt eenbeeld geschetst van Huizen op de drem pelvan de 21* eeuw.

De geïnterviewden zijn jong en oud, ‘echteHuizers’en ‘nieuwkomers’, die hun eigen cul­tuur en geloof, norm en en waarden mee naarHuizen nam en en die tot veranderingen envernieuwingen leidden. De onderw erpen zijndie, die bij de geïnterviewde Huizers leven. Zevertellen over hun jeugd, hun werk, hun ge­loof. Ze geven hun m ening over goede enslechte ontwikkelingen en spreken hoop enverwachting over de toekomst uit. H un verha­len zijn heel persoonlijk, m aar daardoor ook

vaak sterk gekleurd. Bij het samenstellen vandit boek is niet gelet op feitelijke juistheid vande uitspraken. H et gaat om de m ening van deHuizers en de m anier waarop zij bepaalde za­ken beleven. En dat verschillende mensenvanuit hun eigen achtergrond en ervaringensoms anders tegen bepaalde gebeurtenissenaankijken, maakt dit tot en boeiend docu­m ent van een plaats in een tijd.

Vanaf 29 april verkrijgbaar, o.a. bij V W Hui­zen voor f 19,50.

I- - p ‘‘‘ '" I

-J

r '_____ _

“ * H y--'s ‘ fro • •'«> kr* «^ ANÜAH

ras

TVE liïejrg. 2000 77

H et kasteel van BussumDirk Dekema

H et kasteel van Bussum. Zo werd het gebouwvan de ‘Hollandsche huiden- en ledermaat-schappij’ o f kortweg de ‘Koelit’ genoemd. H etschilderijtje dat hierbij is afgebeeld komt uithe t bezit van Martin Heyne en laat duidelijkzien hoe dit gebouw aan zijn bijnaam kwam.Zeker m ensen van buiten Bussum zullen bijhet zien van het gebouw niet snel gedachthebben dat he t hier een leerfabriek betrof.Totdat zij de stank roken die de fabriek to t verin de omgeving verspreidde.

De fabriek was gelegen aan de Huizerweg,ter hoogte van de huidige Bizonstraat. Eennaam die nog refereert aan de voormalige fa­briek. M idden in Bussum dus, m aar dat wasin de 19e eeuw wel anders. De fabriek werdin 1894 gebouwd aan de rand van de ge­m eente Hilversum. Aan de rand, want Hilver­sum wilde wel graag een industrie b innen degem eente hebben m aar m et de stankoverlasten vervuiling die dit m et zich m eebrachtzadelde zij de buurgem eente Bussum op.Door de sterke groei die Bussum aan h e t be­gin van de vorige eeuw doorm aakte kwam defabriek steeds dichter bij de bebouwde komte liggen. In 1897 werd de fabriek, ondanksprotesten vanuit Bussum nog eens uitge­breid. V ijfjaar later kwam door een wijzigingvan de gem eentegrens de fabriek in Bussumte liggen en zat de gem eente dus zelf m et het

probleem . Enerzijds paste de fabriek natuur­lijk n ie t in de groeiende forenzenplaats voorwelgestelde Amsterdammers. Anderzijds konm en de gevestigde fabriek, en de luchtfotolaat goed zien dat het een flink com plex be­trof, niet makkelijk verplaatsen. Het p ro­bleem werd ech ter vanzelf opgelost. Op 23augustus 1932 werd de Koelit door brandverwoest, en daar was m en in Bussum be­paald niet rouwig om.

'

—

mmIpp têmmÉ M éé

_ _ _ _ _

Luchtfoto van de fabriek aande Huizerweg uit 1925

78 TVE 18e jrg. 2000

ÉÊÊÊÊ

* ,s t #

ig f I «■> ïmr't

m m *

mm, —

S 'SF 1

'

fW f t

lie t schilderijtje van de fabriek u it het bezit van M a rtin Heyne.

'I'VE lHe jrg. 2000 79

Lieu de memoireDe W ilhelm inafontein M ariet Piebes

De W ilhelm inafon tein was een geschenk vande Bussum se burgerij te r ge legenheid van dek ron ing van K oningin W ilhelm ina in 1898.H e t was de bedoe ling van de feestcom m issie,o n d e r le id ing van voorzitter dr. H elntig v.d.Vegt, om bij die ge legenheid n ie t a lleen eenw aardig feest te vieren, m aar tevens iets to tstand te b ren g en dat h e t nageslach t ten bewijszou d ien en hoe Bussum eertijds verheugd wasover de troonsbestijg ing van H.M. K oninginW ilhelm ina.

De fon te in w erd geplaatst op de oude B rink(nu h e t B rinkje). Bij de on th u llin g van h e tkunstw erk sprak de voorzitter van de feest­com m issie o n d e r m eer de volgende w oorden:“De h a rd s ten en zuil is h e t sym bool van destandvastige liefde en trouw van Bussums b u r­gerij aan h e t huis van O ran je (...) terwijl de

O ran jeboom zich daaro p strenge lt en tussenh aa r b laderen en v ruch ten de w apens vanR ene van C halons, G raaf van Nassau en Prinsvan O ran je , Prins W illem I, Prins W illem III,h e t huis van Nassau Diets, K oning W illem I alssouverein vorst d e r V erenigde N ederlanden ,h e t w apen van K oningin W ilhelm ina, h e t wa­pen van Bussum en da t van de provincie eng ek roond d o o r de koninklijke k ro o n ...”.

De on th u llin g van de fon te in w erd in Bussumuitgeb re id gevierd: o p tred en s van C rescendo,Caccilia, h e t h e re n k o o r “L ooft den H ee r” envolkszang. Er was een feestte rre in ingerich t,w aar verschillende spelen w erden uitgevoerd,die overigens tal van kijkers lok ten , en waarv e rsn ap erin g en w erden u itg ed ee ld . In dem iddag w erd een ringrijderij georgan iseerd ,w ederom om lijst m et m uziek van C rescendo.

I ■ * 1

De ‘loswal' rond 1898. Links op de voorgrond de Havenstraat, het weiland rechts is thans het Wilhelminaplantsoen (foto:Streekarchief Naarden, Muiden, Bussum).

80 TVE 18e jrg. 2000

O ok w erd een op to ch t georgan iseerd die eenbeelrl gaf van Bussums n e rin g en nijverheid.T enslotte was e r een bal-cham petre, w aar allerangen en standen aan deelnam en . Prijzenvoor beste en m ooiste deelnem ers w erden{04033)toen al- d o o r de Bussumse m id d en ­stand te r beschikking gesteld.

In 1923 w erd de fon te in verplaatst n aa r hetW ilhelm inaplan tsoen . H et to en em en d e ver­k eer ro n d de B rink was de oorzaak dat de fon ­tein verplaatst m oest w orden.

In 1953 m oest de fon tein plaats m aken voorde w eekm arkt. De fon tein w erd toen opgesla­gen op de gem eentew erf, werd m et de w erfm ee verhuisd en raakte beschadigd.

In (h- ja ren tachtig g ingen e r stem m en op omde fon te in te rug te p laatsen. De fon te in w erdgeheel g erestau reerd en voorzien van eennieuw e w aterbak. O p 6 sep tem ber 1988 w erdde W ilhelm inafontein w ederom o n th u ld ophet W ilhelm inaplan tsoen , m aar nu aan denoo rdkan t.

O p verzoek van één van de leden van de com ­missie bee ld en d e kunst is de hardblauw e b in ­n en k an t van de w aterbak vervangen do o r eenzacht-grijze. Afgezien van enkele ‘schuim en­d e ’ acties is de fo n te in in tac t gebleven envorm t een bee ld b ep a len d m o n u m en t in hetcen trum van Bussum.

Drs. M ariet Piebes is voorzitter van de H istori­sche K ring Bussum.

TVE 18e jrg. 2000 «1

Over kunst gesprokenBeeldende kunst in Bussum

Hanneke Poelstra

H et is ja m m e r d a t een d o rp als Bussum , m etwel zo 'n 33.000 inw oners, n ie t beschikt overeen eigen m useum o f p lek w aar h e t pub liekkennis kan m aken m et de h istorische o f h e ­dendaagse kunst. Toch is e r een b loeiend kun­stenaarsleven o n d e r de bevolking van Bussumen zijn e r regelm atig sym pathieke particu liereinitiatieven. Zoals de O p en Atelier-Routes enin 1998 de geslaagde h e rd en k in g van de Wal­d e n K olonie. Voor h e t TV E-num m er gewijd

mm' S f -

Schets voor het beeld (Coll. streekarchief Naarden, Muiden,Bussum).

aan Bussum kozen wij daarom een beeld m eteen verhaal ro n d dit bekende genootschap ,gesticht in 1898 en in 1907 roem loos ten o n ­dergegaan .

Beeld ‘De kleine Johannes’ van MargoHudig

O n d e r de vele b ee lden die in h e t bezit zijnvan de G em een te en op diverse p laatsen opopen b are te rre in en een vaste plaats hebben ,is ook h e t bee ld van De Kleine Jo h an n es , ternagedach ten is aan de b ekende B ussum er Fre-derik van E eden. Dit beeld hee ft inm iddelszelf al een lange geschiedenis ach te r de rug.N a de (2e wereld-) oo rlog w erd beslo ten eenee rb e to o n te b ren g en aan de stich ter van decoöperatieve leefgem eenschap W alden, dearts en d ich te r/sch rijv e r F rederik van E edendie in 1898 het in itia tie f d aartoe nam en m etzijn activiteiten en uitgave van o.a. h e t boek'D e Kleine Johannes’ landelijke bekendheidverwierf. Aan de Bussum se kunstenares M ar­go H udig, n u w oonachtig in her Rosa Spier-liui.s te L aren , w erd de o p d rach t verstrek t voorh e t m aken van een beeldje voorstellende defiguur u it het boek van van E eden . H et beeld,u itgevoerd in zandsteen , w erd in 1950 on t­hu ld op een plek aan de Kom van Biegel, n a ­bij h e t voorm alig w oonhuis van de schrijver.Liet huis w erd overigens on tw orpen d o o r H.RBerlage. O p de sokkel van h e t beeld staat deslotzin van het boek ‘De Kleine Jo h an n es’:‘W aar de m ensheid is en h aa r w eedom , daar ism ijn weg'

N a een serie vern ielingen en ongelukken opdeze h istorische plaats besloo t de G em eenteh e t beeld in b rons te la ten u itvoeren d o o r dekunstenares. In 1981 w erd h e t opnieuw on t­hu ld d o o r de Com m issaris van de K oningin

82 TVE 18e jrg. 2000

‘De Kleine Johannes ’ van Margo H udig aan de Kom van Biggel (foto streekarchief Naarden, Muiden, Bussum )■

. - - JÊ/HiL WW M

S^m m xSiéhC ;:,2 E u .e ,

m # ■»

TO *»s*Sr

op de nieuw e, veilige, locatie: de on tm oetings­ru im te van h e t G em een tehu is aan de Brink-laan . T ijdens de m aande lijk se o p e n b a reraadsvergaderingen en ten tijde van officiëleen op en b are evenem enten is h e t beeld daarn u te bew onderen . H et is te h o p en da t h e th ie r een langer leven beschoren is. M aar m etde nieuw e p lan n en ro n d de toekom st van devorm van h e t gem eentehuis , is het ook bestm ogelijk d a t ‘De K leine Jo h a n n e s ’ toch nogw eer eens aan de w andel g a a t .......

Hel bronzen beeld van ‘De Kleine johannes

w

TVK ISe jrg. 2000 83

Archieven tussen Vecht en EemDirk Dekema

Fotocollecties

In veel archiefdiensten worden naast de ar­chieven ook andere collecties beheerd. Voor­beelden hiervan zijn bibliotheken, kranten,kaarten, pren ten en fo to’s. Een archiefdienstis een kennis- en docum entatiecentrum be­treffende de geschiedenis van een plaats ofstreek. H et streven is erop gericht om een zobreed mogelijk beeld van de lokale historie tekunnen geven.

Archieven alleen zijn daarvoor een belang­rijke bron, m aar verzamelingen vormen daar­op een goede en noodzakelijke aanvulling.

Vrijwel elke archiefdienst beheert een foto­collectie. De basis daarvan wordt veelal ge­vormd door de collecties die zijn aangelegddoor technische of stedebouwkundige dien­sten of afdelingen van gem eenten.

Deze collecties tonen meest straatbeeldenen afzonderlijke gebouwen. Daarnaast zijn ervaak verzamelingen prentbriefkaarten uit deeerste decennia van de 20ste eeuw. Doorschenkingen van bezoekers en andere particu­lieren verkrijgt het streekarchief foto’s die juistm eer zicht geven op het dagelijkse leven invroeger jaren . H ieronder vallen portretten, in­terieurs en beelden van het verenigingsleven.

Alle archiefdiensten hebben hun eigen unie­ke collectie, er bestaan onderlinge verschillenin de hoeveelheid en datering van het fotoma­teriaal dat ze beheren. Soms is er in dezelfdeomgeving een museum of andere instantiedie ook fo to’s verzamelt en heeft men m et el­kaar afspraken gemaakt wie zich waarin spe­cialiseert.

Streekarchief Naarden, M uiden, Bussum

De kern van de fotoverzameling van Naardenwordt gevormd door de gemeentelijke foto­verzameling die in het verleden is ontstaan.

Dat betrof met nam e foto's die in opdrachtvan de dienst gem eentewerken werden ge­maakt en verzameld. Aanleiding tot het ne­men van foto's was meestal de uitvoering vanbouw- en restauratiewerkzaamheden en ande­re min of m eer ingrijpende wijzigingen in deruimtelijke ordening. Bij de oprichting vanhet archief in 1987 waren er van Naarden on­geveer 1200 foto’s. Dat aantal is in de loop derja ren flink toegenom en to t ongeveer 8000.Die toenam e komt doordat zich bij nader in­zien nog in allerlei hoeken, gaten, kantorenen laden fo to’s bleken te bevinden die ooitmet een bepaald doel waren gemaakt, maardaarna waren vergeten. Daarnaast heeft hetarchief in de loop der ja ren enkele collectiesverworven van verzamelaars zoals de bekendeNaarders Dirk Franzen en Willem Noppe, dietijdens hun leven foto’s en ansichten haddenverzameld.

De gem eente Bussum bezit een bijzonderrijke collectie foto’s. Zoals bekend is deze ge­m eente vanaf het begin deze eeuw sterk ver­anderd. Zij is, door de toestroom van welva­rende forenzen uit Amsterdam, in die ja renuitgegroeid van een klein dorp to t een tuin­stad. Deze ontwikkeling heeft m en goed vast­gelegd. Reeds vanaf het begin van deze eeuwwerden ingrijpende veranderingen in hetdorpsbeeld vastgelegd. Grote projecten zoalsbestrating van wegen, de aanleg van de riole­ring, het tot standkom en van villawijken: alleswerd gefotografeerd. Deze verzameling omvatbijna 10.000 fo to’s!

Ook nu nog heeft de gem eente oog voorhet feit dat het vastleggen van de veranderin­gen een belangrijke historische waarde heeft.Onlangs heeft zij de verzameling van AlbertusW inthorst aangekocht. Deze omvat ruim 7500foto’s en ansichtkaarten die bijzonder goedzijn gedocum enteerd en juist daarom een be­langrijke aanvulling vormen op de toch al om­vangrijke collectie.

De omvang van de fotocollectie van Muiden

84 TVE I fiejrg. 2000

is helaas nog zeer gering. Voor /over bekendis er bij de gem eente geen collectie aanwezig.Wel zijn er natuurlijk enkele particuliere ver­zamelaars, m aar deze collecties zijn niet open­baar toegankelijk.

Streekarchief G ooi en Vechtstreek te H il­versum

De basis van de fotoverzameling over Hilver­sum wordt gevormd door de collecties die af­komstig zijn uit de archieven van de voormali­ge diensten Publieke Werken en Stedebouw-kundige dienst. Het gaat hier om zo’n 10.000foto’s. Zij geven een goed beeld van de ont­wikkeling van de gem eente tussen 1920 en1980. Het werk van architect W.M. Dudok isgoed vertegenwoordigd in het archief. Ookhier is de collectie aangevuld met een verza­meling ansichtkaarten en schenkingen vanparticulieren en verenigingen.

De andere deelnem ende gem eenten zijn inde collectie nog slecht vertegenwoordigd. HetGoois Museum te Hilversum heeft een verza­meling die de hele streek bestrijkt.

G em eentearchief W eesp

De oudste foto’s uit de verzameling bij het ge­m eentearchief in Weesp (1850-1920) zijn af­komstig van enthousiaste am ateurfotografendie experim enteerden m et glasnegatieven. Zoiem and was bijvoorbeeld de Weesper huis­schilder Boudewijn van den Berg, actief alsam ateur fotograaf. Ook zijn er verschillendeAmsterdamse fotografen, zoals Jacob Olie, diein niet alleen in Amsterdam m aar ook inWeesp -en in het voormalige Weesperkarspel-gefotografeerd hebben.

Ontsluiten en gebruiken

D ocum enteren en hete goed ontsluiten ervanis belangrijk, want bewaren op zich is geendoel voor een archiefdienst. De archieven encollectie m oeten iets kunnen toevoegen aanonze kennis over het verleden. Daartoe die­nen zij toegankelijk gemaakt te worden voorhistorisch onderzoek. Ook worden de collec­ties veel gebruikt ter illustratie van historischepublicaties.

Van de collecties van Naarden en Bussumzijn in de afgelopen jaren vrijwel alle foto’s be-

... «li, t* - mm.urnISPiI

km.fesa

P'JWte NN.

^ *

BUSSUM.

TVE 18e jrg. 2000 85

schreven in ingevoerd in een database. H etbeschrijven van foto's is niet makkelijk. De ar-chiefmedewerkers kunnen technisch gespro­ken goede beschrijving m aken en die op dejuiste m anier verwerken in de computer. Maarvoor specifieke gegevens m et betrekking totde afbeelding en de datering van de fo to’s zijnwe afhankelijk van de plaatselijke historischekennis.

De beschrijvingen van Bussum zijn dan ookin samenwerking met een aantal vrijwilligersvan de historische kring gemaakt. De eindbe­werking en controle vindt plaats bij het stads­archief. Hoe goed een beschrijving ook is, uit­eindelijk gaat het om het plaatje. Om dedienstverlening nog verder te verbeteren zul­len in de kom ende m aanden alle fo to’s wor­

den gescand. Daarna zal bij het zoeken in decom puter het plaatje m eteen op het schermverschijnen. Met behulp van de k leurenprin­ter kan de bezoeker desgewenst ook directeen afdruk ervan mee naar huis nem en. Naarverwachting zal het begin volgend jaa r ookmogelijk zijn om de fo to’s via in ternet op tezoeken en te bekijken.

tèlecfrische Sakkerij ..Walden"'s-Sravenlandscheweg 54 , Sussum.

*

a r ” *8

Ü I" i

c f é #mmf-

*

%É$

H f#fc ^ •

~ - ‘A

86 TVE 18e jrg. 2000

Adressen archiefdiensten tussen Vecht en Eem:

Streekarchief voor Naarden, M uiden enBussum

postadres: Postbus 5000, 1410 AA Naardenbezoekadres: Cattenhagestraat 8, Naardenopeningstijden: ma.-vr. 13.30-16.30 uurtelefoon: 035-69 57 815fax: 035 - 69 44 449e-mail: sanmb@xs4all.nlarchivaris: 1). Dekema

Streekarchief voor het G ooi en de Vecht­streek te Hilversum

(aangesloten gemeenten Blaricum, 's-Grave-land, Hilversum, Laren, Loosdrecht en Ne-derhorst den Bergpostadres: Postbus 9900, 1201 GM Hilversumbezoekadres: Oude Enghweg 23, Hilversumopeningstijden: ma.-vr. 13.00-17.00 uurtelefoon: 035- 629 26 46fax: 035 - 692 25 05e-mail: sagv@hilversum.nlarchivaris: mw. C.M. Abrahamse

G em eentearchief W eesp

postadres: Postbus 5099, 1.380 GB Weespbezoekadres: stadskantoor Weesp, Nieuwstraat70a, Weespopeningstijden: ma., di., do. 9.00-12.00 uur,bij voorkeur op afspraaktelefoon: 0294 - 49 12 26 / 49 13 91archivaris: mw. I.H.M.J. Kemperman-Wilke

TVE lHejrg. 2000 87

Een Bussumse particuliere kunstverzame­ling tentoongesteld in Laren

Een bewijs d a t e r o n d e r de bevolking van Bus-sum n ie t alleen veel kunstenaars w onen, m aarook gro te liefhebbers van kunst, w ord t dezem aanden gevisualiseerd d oo rm idde l van eenprach tige ten toonste lling in h e t S inger M u­seum te L aren , o n d e r de titel:

‘Leven in een verzameling’ - Toegepastekunst 1890-1940. Collectie Meentwijck

N og n o o it is zo ’n u itgebre ide particu liere col­lectie van ned erlan d se toegepaste kunst u itdeze p erio d e voor h e t pub liek ten to o n g e­steld. H e t S inger M useum kreeg toestem m ing

een selectie te m aken u it de collectie vanm eubelen en ob jecten als keram iek, klokken,zilverwerk, serviezen, glas en sieraden , aange­vuld m e t b ee lden en schilderijen u it deze tijd,in totaal m eer d an 600 stuks !, afkom stig u ithuize M eentwijck, e igendom van h e t ech tpaarN ienhuys. H e t landhu is M eentwijck w erd in1912 gebouw d d o o r de bek en d e arch itec tK.P.C. de Bazel, die in Bussum nog m eer vil­la ’s op zijn naam hee ft staan. H e t is een m ooivoorbeeld van de bouw van de stijlbegrippenNieuwe K unst en A m sterdam se School, w aar­bij na tuurlijk de naam van H.P. Berlage ookeen belangrijke rol hee ft vervuld. O pvallendin h e t tijdperk aan h e t beg in van de vorige

L ; , K f

IIIHI I llfaa m

mmm mmwk

wlüUI—I

~$r.% ^, ' ; A ,

Villa ‘Meentwijck’ te Bussum architect: K.P.C. de Bazel 1912 Foto: Frik Hesmerg

88 TVli lSe jrg. 2000

Aap, ca. 1920, J.C. A ltorf brons - Collectie MeentwijckFoto: Erik Hesmerg.

^ - %J

eeuw is ook de integratie van architectuur eninterieur en kunstobjecten, waarbij het begrip‘Gesamtkunstwerk’, als uiting van kunstenaarsop verschillend gebied werd gehanteerd. Ineen originele en liefdevolle vormgeving vanMarijke van der Wijst zijn meubels te zien vanBerlage. de Bazel en verder nog C.A. Lion Ca­chet en Theo Nieuwenhuis in een ‘kamerop-stelling’. Samen met objecten, zoals aarde­werk, porcelein, verlichting, serviezen, besteketc. is een harm onische opstelling gecreëerddie een uitstekend tijdsbeeld geeft. In eennuttige teksttoelichting worden ook begrip­pen als Art Deco en Jugendstil als vorm- en de-coratiestijl uitgelegd. Bij de versiering vanmeubels en objecten zijn invloeden van bij­voorbeeld Egypte, Zuid Amerika en vooralook Nederlands-Indië duidelijk herkenbaar.De veelvuldig voorkom ende motieven van die­ren en bloem en hebben geleid tot een leukeducatief project voor de jeugd om de ‘die­re n ’ op te sporen. De beeltenis van de grappi­ge aap van J.C. A ltorf is gekozen als blikvangervoor de affiche en de brochure. De expositiewordt aangevuld m et schilderijen uit de perio­de, meest Amsterdamse taferelen van schil­ders als Jan Sluyters, Isaac Israels en G.H.Breitner. Kortom, een unieke kijk op het par-

!

i 'w g f t

Pendule, ca. 190S, H .L .A . Breetvelt aardewerk - CollectieMeentwijck Polo: Erik Hesmerg.

ticuliere in terieur en leven daterend uit hetbegin van de vorige eeuw, zoals wij m aar zel­den te zien krijgen !

Singer Museum O ude Drift 1, 1251 BS Laren,tel.035 53 15656.

De Collectie Meentwijck is nog te bezichtigentot 12 jun i 2000. Bij de tentoonstelling is ookeen mooie catalogus verschenen (WaandersUitgevers) museum-editie: f. 65,00, gebonden(ook bij de boekhandel): f. <35,00.

TVE lSe jrg. 2000 89

Programma O pen Dag BussumZaterdag 20 mei 2000

10.00 uur Ontvangst deelnem ersRegistratie deelnem ers, indeling in groe­pen voor de excursies

10.30 uur O pening door de voorzitter vanT.V.E.

10.35 uur Welkom door de burgemeester,de heer drs. W.J.M. Holthuizen

10.45 uur Voordracht door de wethouder,de heer A. Gouka

11.00 uur Voordracht: “Renovatie Koepel­kerk” door de heer RD. van Vliet

11.15 uu r Voordracht: “H erinrichting vande St Vituskerk”

11.30 -12.00 u u r Paneldiscussie over devoorgaande voordrachten

12.00 -12.30 uur Aperitief in het gem eente­huis

12.30 - 14.00 uur Lunch in het gem eente­huis en bezichtiging van de tentoonstellingin de hal van het gem eentehuis over Bus-sumse schrijvers van kinderboeken

e) mevr. N'. Langemeijer geeft een diavoor­stelling over de Bussumse gevelstenen inde Evangelisch-Lutherse kerk aan deM ecklenburglaan 50 te Bussum.

16.00 uur Concert in de Evangelisch-Luthersekerk en sluiting door de voorzitter vanT.V.E. waarna mogelijkheid to t napratenbij een drankje, aangeboden door hetD.B. van T.V.E.

M ogelijkheden voor Excursies:

vanaf 14.00 uura) Bezoek aan het Klooster “M ariënburg”

(annex Pastorie St. Vituskerk).O nder leiding van de heer J. O ut

b) Bezoek fort “Werk IV”, gevolgd door eenwandeling langs de grens van de zandaf-gravingen.O nder leiding van de heer M.J.M. Heyne

c) W andeling door het “Spiegel”, aan dehand van een gedrukte rondleiding

d) Bezoek aan de expositie “Bussum volgensW inthorst” op de locatie van de Histori­sche Kring Bussum, Huizerweg 54

90 TV E 18e jrg. 2000

Bestuur en redactieTussen Vecht en Eem

Leden dagelijks bestuur

drs Maria W.J.L. Boersen (voorzitter)A. Paulownalaan 51412 AK Naarden035-6946926

M.E.Th. Kuijer (secretaris)Caliskamp 161251 XJ Laren035-5334756

F.H. Bos (penningmeester)Stargardlaan 101404 BD Bussum035-6941382

dr J.D.C. Branger, Hilversum, 035-631288T. Kruijmer-Vos, Huizen, 035-5251713L. Lankreyer-van Eijle, Eemnes, 035-5389198drs K. Loeft, Laren, 035-5380474dr H. Michielse, Naarden, 035-6944091

Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordigersvan:

Historische kring “Baerne”Historische kring BussumHistorische kring BlaricumHistorische kring EemnesHistorische kring “In de Gloriosa” Ankeveen, ’s-Grave-

land, KortenhoefHilversumse historische kring “Albertus Perk”Historische kring HuizenHistorische kring LarenHistorische kring Loenen aan de VechtHistorische kring LoosdrechtHistorische kring MuidenStichting “Comité Oud Muiderberg”Vereniging Werkgroep Vestingstad NaardenHistorische kring Nederhorst den BergHistorische kring WeespArcheologische Werkgemeenschap voor Nederland, af­

deling NaerdincklantStreekarchief voor het Gooi en de Vechtstreek, Hilver­

sumStads- en Streekarchief Naarden, Muiden, Bussum te

NaardenStadsarchief WeespVereniging Curtevenne, ’s-GravelandVereniging van Vrienden van het GooiDudok Stichting, HilversumNederlandse Genealogische vereniging, afdeling Gooi

en EemlandGeologisch Museum Holland, Laren

Stichting Couleur Locale, BlaricumStichting tot bevordering van de belangen van het

Goois Museum, HilversumStichting “Hilversum, Pas Op!”Stichting Huizer MuseumStichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eem-

streekWerkgroep klederdrachten Eem en GooilandSinger Museum, LarenStichting Vrienden van het Nederlands Vestingmuse-

um, Naarden

Redactie

mw C.M. AbrahamseDiependaalselaan 2941215 KH Hilversum035-6292646 (kantoor)

dr J.D.C. Branger’s-Gravelandseweg 86/621217 EW Hilversum035-6310288

D. DekemaDrossaard 301412 NS Naarden035-6940760

drs I.B. LaarakkersComeniuslaan 201412 GP Naarden035-6781333

L. Lankreyer-van EijleAartseveen 943755 VE Eemnes035-5389198

dr P.H.I). LeupenBurg. Lambooylaan 151217 LB Hilversum035-6245704

drs K. Loeff (voorzitter)Wally Moesweg 81251 AT Laren035-5380474

drs E.C. Schild-Schofaerts (secretaris)Huizerweg 91401 GD Bussum035-6918978

drs M. Visser-RitsemaVlindermeent 161218 GS Hilversum035-6932037

TVE 18e jrg. 2000 91

FLAVAart gallery

WWSÊÊÊKÊÊ

t u ' j f a

N, ^> \* * * " ' A

“Gooiersgracht ”, 45 x 85, olieverf op doek, Johan Meijer, Blaricum, 1885 - 1970

♦ 19e / 20e eeuwse traditionele schilderkunst

♦ inkoop / verkoop / schoonmaak / restauratie

♦ speciale aandacht voor Gooische schilders / lokaties

Werken van o.a.:C. Artz, C. Bouter, B. Brouwer, D. Schulman, J. Meijer,

J. Knikker, A. Knikker, H. Dekker, G. Delfgaauw, G. Munthe,D. Smorenberg, W. Vester, A. Verhoesen,

G. v. Emmerik, P.A. Schipperus, W. v. Soest, H. v. Moerkerken.

Openingstijden: woensdag: 13.00 - 17.00vrijdag: 14.00 - 18.00 en 19.00 - 21.00 / zaterdag: 13.00 - 17.00

Kapelstraat 26, 1404 HZ Bussum, Tel/Fax: 035 - 6 91 43 50

92 TVE 18e jrg. 2000

Uitgeverij VerlorenDelflands kaarten belicht. Door C.G.D. de Wilt e.a., 179 blz., gebonden,geïllustreerd, isbn 90-6550-094-4, ƒ 7 5 ,-In deze fraaie uitgave zijn circa 75 kaarten opgenomen (in kleur) afkomstig uithet archiefvan het Hoogheemraadschap Delfland. Bij iedere kaart wordt een car­tografische beschrijving gegeven en een toelichting opde historische achtergronden. De inleiding geeft eenbeeld van Delflands verleden, de landmeters en de car­tografie.

Jaap van Moolenbroek, Mirakels historisch. Deexempels van Caesarius van Heisterbach over Nederland en Nederlanders. (MSB65), 361 blz., ingenaaid, geïllustreerd, isbn 90-6550-063-4, ƒ49,58Rond 1200 stelde Caesarius, cisterciënzermonnik van Heisterbach, honderdenverhalen te boek over wonderen en andere merkwaardigheden van zijn tijd. Alleverhalen die zich in Nederland afspeelden o f over Nederlanders gingen, zijn doorde Hilversumse auteur Jaap van Moolenbroek vertaald en van een historische toe­lichting voorzien.

Mirakelshistorisch

i ' Gvurim jau Hhstrrtaih jmtlÜatfii j

Delflands kaarten

Leven en werk vanGerardus Joannes Vossius

(1577-1649)

C.S.M. Radf-makr* ss.cc.

C .S .M . R a d e m a k e r s s .c c ., Letten en werk uan Gerardus Joannes Vossius(1577' 1^ 49)- 3 ^ 4 blz-, ingenaaid, geïllustreerd, isbn 90-6550-058-8,ƒ60,60Door zijn publicaties over tal van onderwerpen, zijn vele leerlingen en zijn contactenmet vooraanstaande leden van de Republiek der Letteren was Vossius een sleutelfi­guur in de culturele en wetenschappelijke wereld van zijn tijd. In vlot proza beschrijftVossius-kenner Rademaker leven en werk van deze beroemde geleerde.

De schepen van Abel Tasman. Door Cor Emke & Ab Hoving ; inleidingPeter Sig m o n d . Doos met boek, modeltekeningen en cd-rom, isbn90-6550-086-3, ƒ96,96Met behulp van de modelbouwtekeningen in deze uitgave

(op papier en op c d -r o m ) zijn de jacht en fluit waarmee Abel Tasman naar het‘Zuidland’ voer, nu door iedereen na te bouwen. Het (royaal geïllustreerde) boekbeschrijft de historische achtergronden van zijn reis en geeft een analyse van deI7e-eeuwse scheepsbouw.

Vermaak uan de elite in de vroegmoderne tijd. Redactie Jan de Jongste e.a.,313 blz., ingenaaid, geïllustreerd, isbn 90-6550-072-3, ƒ45,18In de Vroegmoderne Tijd vermaakten de elite en de gegoede burgerij zich o.a. metmuziek, voordrachten, toneel, tennis, verzamelingen, de jacht, loterijen en opti­sche spelletjes in spiegelkamers. Deze en andere vormen van gezelschapsvermaakworden vanuit verschillende disciplines beschreven en toegelicht.

Postbus 1741,1200 b s Hilversum | Larenseweg 123,1221 c l Hilversum | T 035-6859856 | F 035-6836557 |verloren(a)wxs.nl | www.verloren.nl | Onze boeken zijn verkrijgbaar in de erkende boekhandel.

Bij directe bestellingen wordteen bijdrage in de verzendkosten in rekening gebracht.

<4

T "

<%, M u y d e n

' t K aste el

d-~rmps&7 " j ja u

Sin in o/vtKtl»' ..T

r VM o v X j d

P S A tu l'W T ? ' %. A A / * ! \ A c > i

M u y öP o l d e r / f ^ T ' > * i >

S fo E B A N / & & ' # ? • '

. M u v J e rb e rg

fcm

4 ?■' y -Boter £. 'jL»>*i: -V

r^ ie /e n s e t a |p* ^ ^/ P o ld, -ei* ^

s a»■

^frPald' I' '"aio .fanaUkrt: y>"'*■*»*— ~ - - A 'w ;

___HurA vvcï.vr > V

"V -7 * A, y '

t y £f .kjA-cs^- A

FolXeT—

ckar' /£ • '« CS | «<% ^ ^ \ A t e e

K e ver D y k sekt- k.\ r 7' i Ji M E E K

.y-vP older

V iX E S P ,

P.) E R M^jr y '

* | - , O a e r ,Poüer 1 'S

S T_ 1 'J> \j

i> V- 6 V' H AA

't K tw fu tu ’' A

Uvfc3 .V<y N a a r d e r

IJS R / V * B a g e i n eBorland*e \ j j A E T S V E L I)

iteerie. SluisJ

M e e r

, > R ddf r ƒ \ P o 1 d e V\ A /e t A o 1 a j e . .

Lolen \ | / A -A x y r i s y y i y /T ,

\ Polder A / , , - ' ' /

\ . / F / / b \ d / t ' r\ / . ; / 1 [xichte A w - )]

\ / A a wcit ■■jér*!m4i t■ & & Z & , A £ r i | "

~ - \< * _

R , " A

S S V ,JUyfciÈi \ '> V-<'

^ ia

I 'j £>*?«<.’likwÊ ■" ’-■• • !•"•■

E *■»I a

IH/ H '

x - ' j

, - ?i,t tfiW Yi'lUi:

f t i lv e r ,— .„, ,n sck . - ^ r ’ ■- & 7'-vV^s«wy :•• vvevae ">;

/ - - ijA K K L V/F. E x d

A n k e v e t j . A I

^A ...^ % rr .

nrf<' )';/•■ ! ' <<V .’

P old e l

Ove. >i-D E

H o r s T i n

M E ] K

.. . B nn

f••nr

. /.V .' ,

t .

;i» u -.itA-A A : A"ï : t : ■ : -i

1FATJS:A~X ': <r, s&i y

VrtjaxsóV\

t v *

Afuys R4 A

f -7c

% A 'r 1 V C5 ‘

<V7 (V-

Rortelioei

4-1-..

_i tw KJ

- ArT A ,*“A ..A

A ' - . v '4 ' ' /

o . -"

V i//<\< ■ Y

. A .

/

A - *

\ .• *•....— r C I ae- r *., . % A A g -lH " ' i-r./l’.

* d e '■ ’ • * j*" , -■• ryn**. . ■ y>

h

• ^