tuig 40, numero 5 hiligaynon nga edisyon mayo 2017 ... · pdf filetuig 40, numero 5 hiligaynon...

Kaundan

Editoryal: Labi nga pabaskugon ang kahublagan sang mga mamumugon . . . . . . . . . . . . . . . . . . .p.1

Kasaysayan: Ang militante nga paghimakas sang mga mamumugon sa idalom sang FOF . . . . . .p.2

Operasyon sang AFP sa Panay kadungan sa deklarasyon sang Martial Law . . . . . . . . . . . . . p.4

Apat ka magkasunod nga aksyon militar sang NPA, ginlunsar sa Nabagatnang Panay . . . . . . . . . . p.5

Ka Marvin, Sacada, nangin Pulang hangaway. p.6

10,000 nagrali sang Mayo 1 sa Panay . . . . . . p.7

Problema sa irigasyon sang mga mangunguma . . . . . . . . . . . . . . . . . p.8

Alipalok. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p.9

Medikal, Kultural, Caduy . . . . . . . . . . . . . . . . p.10

Tuig 40, Numero 5 Hiligaynon nga Edisyon Mayo 2017

Editoryal

Labi nga pabaskugon ang kahublagan sang mga Mamumugon!

agapakig-isa ang rebolusyonaryong pwersa sa

Panay sa minilyon-milyon ka mga mamu-

mugon, mala-proletaryado sa isla kag sa bug-

os nga pungsod sa pagsaulog sang Mayo 1, bilang

Kalibutanon nga Adlaw sang mga Mamumugon.

May bulawanon nga kasaysayan ang paghi-

makas sang mga mamumugon diri sa Panay nga dapat

dumdumon agud mangin inspirasyon sa pagpadayon

sang hublag mamumugon sa subong kag sa

palaabuton.

Upod sa mayorya sang pumuluyong Pilipino,

madugay na nga nagaantus ang mga mamumugon kag

malaproletaryado sa Panay-- ang mamumugon sa

minahan pareho sa Semirara, sa mga magagmay nga

manupaktura sa Iloilo City, sa mga sentral sang

kalamay sa Iloilo kag Capiz, mga sacada kag iban nga

mamumugon agrikultural, mga mamumugon sa

establisemento komersyal, mga drayber, kargador, kag

iban pa nga wala sang permanente nga trabaho.

Ginapas-an sang mga mamumugon kag mga

trabahador agrikultural ang tuman kaigting nga

pagpanghimulos sa kamot sang mga kapitalista kag

mga agalon nga mayduta. Ginapas-an man nila ang

pagpamigos sa pagpatuman sang gubyerno sang mga

layi pareho sang kontraktwalisasyon, pagguba ukon

pagdumili sa pag-unyon kag pagwelga, kag iban pa

nga neoliberal nga mga polisiya agud mapasiguro ang

ganansya sang mga dalagku nga kapitalista sa tunga

sang krisis.

Ang tanan nga mga ginpangako sang gubyerno

sa mga mamumugon halin pa sang nagligad nga

rehimen asta subong nga gubyernong Duterte ang

wala nagtupa. Puro lang kabutigan, pagpaniplang, kag

mga pasalig nga pauswagon sang kabuhian sang mga

mamumugon.

Ang aktwal nga natabo amo nga naghugakum

sang pilo-pilo nga pagpadaku sang ganansya ang mga

kapitalista. Ini pareho kanday Henry Sy nga tag-iya

sang SM City, kag sang mga Consunji nga tag-iya

sang minahan sang karbon sa Semirara, Antique.

N

2 Daba-Daba, Mayo 2017

Samtang katuwang sini, labi nga nag-usmod

naman ang kabuhian sang mga mamumugon kag mga

mala-proletaryado sa Panay. Maathag nga makita ini

sa kahimtangan sang mga imol nga komunidad sa

urban-- nagaantus sila sa kakulang sang disente nga

balay, mataas nga balayran sa kuryente, kulang sang

matinlo nga tubig, biktima sang mga epidemya nga

indi makapaospital, kag malubha nga gutom.

Samtang sa kaumhan, ang mga mamumugon

agrikultural, pareho sang mga sacada, padayon nga

nagamentinar sang manubo nga sweldo. Sa pihak sang

ginasugid nga turismo sa Boracay kag mga proyekto

kaangut diri, padayon nga suplayer sang sacada ang

Aklan, una nga distrito sang Capiz kag naaminhan nga

Antique sa mga asyenda sa Luzon kag Negros.

Ang linibo-libo ka nagpasakup sa martsa-rali

sang Mayo 1 nga naghalin sa nagkalain-lain nga lugar

sang Panay nagpakita sang mga demanda sang mga

mamumugon. Ini halin sa pagdula na sang tanan nga

porma sang kontraktwalisasyon, pagpataas sang

minimum nga sweldo, mga benepisyo kag demanda sa

pungsodnon nga industriyalisasyon.

Nagaluntad sa isla sang Panay ang kondisyon

para sa labi nga pagpabaskog sang kahublagan sang

mga mamumugon kag malaproletaryado. Madali sila

nga mapukaw para maghulag sa ila makasahi nga

interes kag para sa pungsodnon-demokratikong nga

kawsa kag pagsulong sang armadong paghimakas.

Kinahanglan dugang nga abuton kag organi-

sahon ang masang mamumugon, kag bisan ang mga

kontraktwal nga mga mamumugon para sa pagduso

sang ila interes sa pag-unyon. Ini ang ila armas sa

pagpangapin sang ila interes.

Lab-uton kag dugang nga organisahon ang

mga sacada, ang mga mamumugon sa sentrales sang

kalamay kag iban nga mga mamumugon sa

manupaktura kag iban nga trabahador sa mga pang-

serbisyo nga mga upisina ukon institusyon. Ilunsar

ang mga pagpanalawsaw kag imbestigasyon sosyal sa

ila aktwal nga kahimtangan sa subong.

Pahulagon ang mas madamo nga mga mamu-

mugon kag malaproletaryado para sa pungsodnon-

demokratikong rebolusyon. Ini para tapuson na ang

mapiguson kag mahimuslanon nga sistema sang

subong nga garuk nga katilingban.

Papartisahon ang madamo nga mga mamu-

mugon kag mga malaproletaryado sa armadong

paghimakas kag sa Bagong Hukbong Bayan (BHB)

upod ang sahing mangunguma sa kaumhan. Tuman ka

kinahanglanon nga magpadaku kag magpalapad ang

BHB agud mapaabanse ang paghimakas sa isla.

Kinahanglan madasig nga magdebelopar sang

mga lider kag kumander sa hangaway nga naghalin sa

sahing mamumugon upod ang halin sa intelektwal nga

mga pamatan-on. Kinahanglan sila sa pagbulig sa pag-

abaga sang nagadaku nga mga katungdanan sa

pagsulong sang inaway banwa pakadto sa mas mataas

nga halintang.#

Pagbalikid sa kasaysayan:

Ang militante nga paghimakas

sang Mamumugon sa Panay sa idalom sang FOF

(Sa okasyon sang pagsaulog sang Mayo 1, bilang adlaw

sang mga mamumugon, ginapublisar ining artikulo

nahanungod sa militante nga paghimakas sang mga

mamumugon sa Panay kag kaiping nga mga rehiyon sa

idalom sa unyon sang Federacion Obrera de Filipinas

(FOF)

agsulod sa mas mataas nga militansya ang

hublag mamumugon sa Iloilo umpisa sang

Hulyo 1928. Ini sang ginbaton ni Jose Ma.

Nava ang petisyon sang 470 ka mga mamumugon sa

waterfront sa Iloilo City nga buligan sila sa pagtukod

sang unyon. Ginbaton ini ni Nava kag nadeklarar ang

pagtukod sang Federacion Obrera de Filipinas (FOF)

sa isa ka seremonya.

Halin diri, nagtuhay na ang dalagan sang

Iloilo, Negros kag Mindanao. Amat-amat nga nagdaku

ang unyon asta nga nangin pinakadaku nga unyon sa

Pilipinas nga may katapuan nga 185,000 sa sakup

sang Kabisay-an kag Mindanao.

Sang Oktubre 1929, bangud sang krisis dala

sang kalibutanon nga Great Depression, nagsantik

ang panibag-o nga kumprontasyon sa tunga sang FOF

kag sang eksporter sang kalamay sa Iloilo.

Ginpanubuan sang mga eksporter ang suhol sa mga

N


trabahador. Apektado ang mga mamumugon sa mga

bodegahan nga ginapanag-iyahan sang Espanyol. Ang

mga representante sang mga cabo sa mga bodegahan

upod sa FOF ang nagdemanda sa 10 ka eksporter sa

Iloilo City nga indi pagpanubuan ang ila suhol kag

iban pa nga benepisyo. Sang nagpamalibad ang mga

eksporter, naglunsar ang FOF sang pangkabilugan nga

welga sang Mayo 1930.

Masobra 10,000 ka mamumugon sa waterfront

ang nagbuylog sa piket nga nagparalisa sang pwerto

sang Iloilo sa 20 ka adlaw kag gab-i. Ginlunsar ini sa

putuk-putukan nga panahon sang tiggaraling. Gani

wala sang bisan isa ka barko ang nakargahan sa

waterfont sang Iloilo City. Resulta sini, ginhatag sang

mga eksporter ang madamo nga mga demanda sang

mga mamumugon.

Apang ginbatuan sang mga eksporter kag mga

kumprador-agalon ang FOF. Ginsuportahan sang mga

eksporter kag mga kumprador-agalon ang Vistranco

(Visayan Transloading Co.) agud mag-angkon sang

kapasidad sa offshore loading (pagkarga sang kalamay

sa barko sa tunga mismo sang lawod) sang mga

produkto. Halin sa Negros nga mayor nga ginahalinan

sang kalamay, wala na ini ginadeliber sa waterfront sa

Iloilo kag ikarga sa barko para sa eksport kundi paagi

na sa offshore loading.

Gani, ang mga bodega sa pwerto sang Iloilo

nga nasakop sang bargaining agreement sang FOF

amat-amat nga nagakawad-an sang trabaho. Ang iban

nagpangita na sang maobrahan sa mga dulungkaan sa

Negros kag ang iban nagsulod sa Vistranco. Nagtukod

man sang paltik nga unyon ang Vistranco nga Inanak

sang Balhas nga ginapangunahan ni Panaguiton agud

ibunggo sa FOF kag pihakon ang paghiliusa sang mga

mamumugon.

Liwat nga nagwelga ang FOF batuk sa pag-

panabotahe kag pag-abuso sang Vistranco. Pero

ginpasudlan sila sang mga iskerol. Ang mga bayaran

nga mga gangster nag-asult sa piket sang FOF kag

nabungkag ang welga. Bisan pa man, nahuman ang

kasugot nga ang tanan nga trabaho sa watefront ihatag

sa mga mamumugon sa FOF. Samtang ang trabaho sa

tubig/byahe makadto sa paltik nga unyon sang Inanak

nga kontrolado ni Jose Espinosa sang Vistranco.

Sa pihak sang pagbungkag kag kalutusan sa

nasambit nga welga, nagdaku ang positibo nga

reputasyon sang FOF kag madamo sang mga

trabahador sa Negros ang nagpadala sang delegasyon

agud magpa-miembro sa FOF. Matapos ang binulan

nga pag-organisa, naglunsar ang FOF sang welga sa

bilog nga Western Visayas sang Enero 1931. Gin-

updan ini sang mga 50,000 ka trabahador nga

nagwelga sa pito ka mayor nga dulungkaan para sa

offshore loading sang Negros, lima ka centrales sa

Negros kag sa waterfront sa pwerto sang Iloilo.

Ginsuportahan ini sang opinyon publiko sa Iloilo.

Wala gin-atubang sang mga centrales kag mga

eksporter ang ginademanda sang FOF. Ang guber-

nador-heneral sang kolonyal nga gubyerno sa Manila

amo na ang nagmandu nga padalhan sang pwersa sang

PC ang pwerto sang Iloilo agud pwersado nga

bungkagon ang welga. Napasuporta sang FOF ang ila

mga kaalyado—ang mga kliyente nga mga Tsino nag-

padala sang pagkaon, ang mga peryodiko nagbantala

sang ila pagsuporta, ang mga lideres sa Manila

nagpresyur sa kolonyal nga gubyerno nga magtindog

nga wala sang apinan, kag ang mga katapuan sang

FOF sa iban nga lugar nga wala sa welga ang

nagsuporta man sang lubos.

Wala nabungkag ang welga sa Iloilo. Apang

nalutos ining Enero 1931 nga welga sa Negros. Bisan

pa man, ang FOF nagmadinalag-on sa padayon nga

pag-organisa sa mga trabahador sa pila ka centrales

kag mga asyenda sa Negros. Ang mga plantadores nga

may hibubun-ot sa mga centrales wala nag-amot para

sa pondo nga anti-FOF kundi nakig-alyansa ini sa

FOF sa amo man nga tuig agud lutuson ang

gubernador sa Negros nga instrumental sa

pagbungkag sang ila welga.

Sa dugang nga pagpabaskog sang kusog sa

Negros sang tunga-tunga sang 1930s, ang FOF

nakaangkon sang madamo nga mga kontrata pabor sa

mga mamumugon sa mga central sa nabagatnan sang

Negros kag nangin base man ini sa paglunsar sang


mga welga sa mga plantasyon. Nakalunsar man ang

mga mamumugon sang FOF sang welga sa Cebu kag

iban nga kampanya sang unyon sa Mindanao.

Ang paghimakas nga ini sang mga FOF

naulangan man sang paglupok sang Ikaduha nga

Inaway Kalibutanon. Madamo sang nagkalaguba nga

centrales kag mismo ang waterfront sa Iloilo bangud

sang pagpamomba sang imperyalismong Hapones.

Antes ang gyera, ang FOF amo ang pinakadaku nga

organisasyon sang mga mamumugon sa kasaysayan

sang pungsod kag naangkon ni Jose Ma. Nava ang

pagkilala bilang lider sang pinakadaku nga mga

welga.

Pagkatapos sang gyera, determinado ang mga

kumprador-agalon kag lokal nga mga pulitiko nga

gub-on ang FOF. Ang paltik nga unyon sang

Vistranco nga ginhingadlan Consolidated Labor

Union of the Philippines (CLUP) naglunsar sang

direkta nga pagpanghangkat sa dominante nga

pusisyon sang FOF sa waterfront.

Sa pagpanguna ni Jose Espinosa kag sang anak

nga si Pascualing Espinosa, wala nila ginkilala ang

nauna nga kasugot upod kay Panaguiton sang Inanak

sang Balhas, nga ang mga trabaho sa waterfront iya

sang mga trabahador sa FOF. Nagdangat ini sa pag-

armas sang duha ka bahin halin pa sang 1946.

Ginhingabot sang mga reaksyunaryo ang FOF

kag ginlusaw sa mandu militar sang 1951. Gindakup

ang tigulang kag maluya na nga Jose Ma. Nava,

ginkasohan kag ginbilanggo sa Provincial Jail.

Ginhusgahan siya sang kamatayon. Samtang

nagahulat sang pagpatuman sang sentensya, namartir

si Jose Nava sa bilangguan sadtong Enero 14, 1954

nga wala nag-atras sang iya maki-mamumugon nga

interes kag panindugan. #

Operasyon Militar sa Panay kadungan

sa deklarasyon sang Martial Law

alin sang Mayo 23, malaparan nga operasyon

militar ang ginlunsar sang 301st Brigade sa

idalom sang 3rdID, PA sa bug-os nga isla

sang Panay. Sa inisyal nga report, sakup sang

operasyon ang mga masunod nga mga kabanwahanan:

Maasin, Alimodian, Leon, Tubungan, Igbaras, Miag-

ao, tanan sa probinsya sang Iloilo; Sibalom kag San

Remigio, sakup sang Antique; Tapaz, Capiz.

Nagaabot sa mas o menus 200 ang tropa sang

kaaway ang naglunsar sang combat kag clearing nga

operasyon. Ginapamatud-an sini ang pahayag ni

Defense Secretary Delfin Lorenzana nga kabahin ang

New People‟s Army (NPA) sa mga target sang

gindeklarar nga Marial Law ni Duterte sining

tinalikdan lang nga inadlaw.

Ang pagdeklarar sang Martial Law sa bug-os

nga Mindanao amo ang tikang ni Duterte upod ang

mga militarista sa sulod sang gubyerno agud atakehon

ang mga “terorista”. Ginapaggwa nila ang grupo sang

Maute ang naghimo sang kalakasan sa Marawi kag

ginrason sa pagdeklarar sang Martial Law.

Ginapaggwa ukon ginapabati-bati pa ni Duterte nga

mahimo palaparon pa ang Martial Law sa bug-os nga

pungsod kontra sa mga terorista.

Ginprotestahan sang malapad nga mga

pumuluyo sa pungsod ang deklarasyon sang Layi

Militar sa bug-os nga Mindanao.

Partikular diri sa isla, ginapamatukan sang

mga pumuluyo kag ginapahayag sang Bayan-Panay

ang ila pagpamatuk sa Layi Militar. Suno sa Bayan

Panay, ginapamatukan nila ang Layi Militar bangud

nagbukas ini sang tanan nga porma sang pagpang-

abuso sang mga ahente sang estado ilabi na ang

Armed Forces of the Philippines (AFP) kag Philippine

National Police (PNP) nga mga bantug nga taglapas

sang tawhanon nga kinamatarung.

Dugang pa sang tagpamaba sang Bayan-

Panay, kaangay sang natabo sadtong diktadurang

H


Marcos, mas mangin bulnerable ang pumuluyo sa

pasismo bangud sa suspension of habeas corpus ukon

pagdakup nga walay husto nga proseso subong man

ang bayolasyon sa sandigan nga kinamatarung sang

pumuluyo kag paghatag ni Duterte sang solo nga

poder sa mga pwersa militar.

Samtang, nagaupod man ang Communist Party

of the Philippines (CPP) kag ang bug-os nga

rebolusyonaryong pwersa sa malapad nga pumuluyo

sa pagpamatuk sang Layi Militar. Ginpanawagan sang

pungsudnon nga pamunuan sang CPP ang pagpadayon

sang armado nga paghimakas kag paglunsar sang mga

taktikal nga opensiba batuk sa AFP kag PNP nga

nagalapak sang mga kinamatarung sang pumuluyo

kapin sa pagdeklarar sang Martial Law.#

Apat ka magkasunod nga aksyon militar

ginlunsar sang BHB-Southern Panay

sa ka CAFGU ang napatay sa apat ka magkasunod

nga aksyon militar nga ginlunsar sang mga Pulang

hangaway sang Bagong Hukbong Bayan (BHB) sa

idalum sang Napoleon Tumagtang Command-

Southern Panay batuk sa mga tropa sang 12th IB-

CAA sa San Joaquin kag 82nd IB/PA nga nagakampo

sa paggwardya sa Century Peak sa Igbaras tanan sa

Iloilo sini lamang nga nagligad nga semana.

Sadtong Mayo 4, sang mga alas-10 sang aga,

gin-ambusan kag napatay si Javier Estimo, isa ka

katapu sang CAFGU sang 12IB/PA samtang

nagapauli sa ila baryo sa Brgy. Igtubli, Igbaras, Iloilo.

Masupog siya nga nagapanguna sa mga operasyon

pagpaniktik kag kabahin sang operasyon pangkombat

sang 12IB-CAA Batalyon sa Brgy. Pitogo, San

Joaquin, Iloilo.

Antes sini, sadtong Mayo 2, naglunsar sang isa

ka operasyon harasment ang isa ka yunit sang BHB-

NTC sa ditatsment sang Bravo Coy sang 12thIB-

CAA sa Brgy. Pitogo San Joaquin, Iloilo. Ang ini nga

yunit nagaserbi nga salandigan kag palanaguan sang

mga goons nga RPA-ABB sa mga banwa sang San

Joaquin sa Iloilo kag Hamtic sa Antique.

Mga krimen sang pagpamatay, pagpanglugos

kag pagpakugmat sa pumuluyo ang ginahimo sang

mga goons nga RPA-ABB sa ini nga mga

kabanwahanan. Apang sa baylo nga tapnaon kag

pasabton ang mga kriminal, ginapabay-an pa nga

magduging ang mga pagpang-abuso kag paglapas sa

tawhanon nga kinamatarung sa mga pumuluyo sang

mga tropa sang AFP kag CAFGU sa lugar.

Ang aksyon militar pagsabat sa madugay na

nga kaugot sang pumuluyo sa mga tropa sang AFP

kag CAFGU nga kahimbon sang mga goons nga

RPA-ABB nga lunsay nagatuga sang kahalitan sa

pangabuhian, kalinong kag katawhayan sang

pumuluyo.

Antes sini, ginharas sang mga yunit sang

BHB-NTC ang mga mga tropa sang Charlie Coy sang

82nd IB nga nakakampo sa Brgy. Igcabugao kag

Brgy. Igtalongon tanan sa banwa sang Igbaras, Iloilo

sadtong kaagahon sang Mayo 1 kag Abril 30. Ang ini

nga mga aksyon, pagsilot sa AFP sa ila pagbantay

sang makahalalit nga proyekto nga ginapamatukan

sang mga pumuluyo kag padayon nga militarisasyon

sa lugar. Sadto pa man, makapila na ka beses nga

ginharas sang mga yunit sang BHB-NTC ang

nasambit nga mga ditatsment.

Nagaserbi nga gwardya ang ining mga tropa

militar sang Century Peak nga isa ka Chinese nga

kumpanya sa kuno pagpatukod sang isa ka mini-dam

apang natukiban nga eksplorayon sang mga lugar sa

pagmina kag pagpangdambong sang pungsudnon nga

patrimonya ang mas mayor nga tinutuyo. Pila ka

ulumhan sang pumuluyo ang nahalitan ang ila nga

I


pangabuhian sang ini nga proyekto nga tubtub subong

wala makabaton sang nagakaigo nga kumpensasyon.

Sa madumduman, sadtong Disyembre 13,

2015, ginpenahan ang Century Peak sang BHB-NTC

bangud sang ila paghatag pondo para sa militarisasyon

sang kaumhan sang Igbaras kag Tubungan sa

Nabagatnan nga Panay.

Sa pahayag ni Lt. Col Vener Morga sang 82nd

IB/PA, ginpakagamay niya ang mga aksyon militar

sang BHB-NTC sa paghandum nga taguon ang ila

mga kapaslawan sa mga taktikal nga opensiba sang

NPA sa Panay.

Padayon nga nagasabwag sang sala nga mga

impormasyon kag kabutigan ang AFP para pa-

kalainon ang NPA sa mata sang publiko kag tiplangon

ang pumuluyo sa ila nga indi makatarungan nga all-

out war sa idalum sang Oplan Kapayapaan.#

Ka Joven, sacada, nangin Pulang Hangaway

skwela, untat. Eskwela, untat” Amo ini ang

kabuhi sang isa ka pamatan-on nga

nagapamugon sa uma. Ang panaysayon ni

Ka Joven, isa ka buhi nga eksperyensya nga

nagalaragway sang malapyudal nga pagpanghimulos

sang mga agalon nga may duta sa mga sakada.

Nagadulot ang dumot ni Ka Joven sa garuk nga sistema

gani, walay pagpangduha-duha nga nagsumpa bilang

katapu sang Bagong Hukbong Bayan.

***

Ako si Ka Joven, agot sa amon nga mag-ulutod.

Ang akon mga ginikanan lunsay mga mamumugon sa

uma. Wala kami sang kaugalingon nga duta nga

palamugnan. Tanan kami nga mag-ulutod naanad na sa

pagpangabudlay maskin pa sa lamharon pa lang nga

pang-idaron.

Sa matuod lang, 10 anyos na ako kag nakatapak

sa Grade 1. Kon aga ginapa-eskwela ako ni Nanay, kon

hapon naman ginapabulig ako ni Tatay obra sa kampo.

Halos adlaw-adlaw amo ini ang akon sitwasyon. Gani

nadulaan na lang ako gana nga mag-eskwela. Asta nga

wala na naabutan sang sira klase nag-untat na gid ako

kag wala na nagpadayon sa pag-eskwela.

Katorse anyos didto na ako kag nag-umpisa

mamugon sa kampo. Maskin gani

sang wala pa ako buot nakatuon na

ako magtapas sang tubo. Ang suhol ko

sadto indi pa kwarta, ginahatagan lang

ako Pepsi sang administrador sa

kampo. Daw sa ano bala ina nga 12

oz. (onsas) nga Pepsi lang gali ang bili

sang akon kusog pag-pangabudlay.

Maayo pa ang mga tigulang

nga may edad kay ang ila sweldo

insakto, kon bata ka pa „ya panan-aw

sa imo sang gina-obrahan mo bata pa kag wala pa sa

kaisipan mo ang pagpangabuhi. Gani gamay ang imo

sweldo. Sa aktwal, parehas man lang kamo obra da sa

kampo.

Ang amon baryo abi sakop sang duha ka

malagpad nga hacienda. Gani wala gid ako makaluwas

sa sistema sang pagpanghimulos diri. Sa bulan sang

Oktubre tubtub Mayo, tiggaraling sa sentral sang tubo sa

Passi, Iloilo kag Pres. Roxas, Capiz.

Gani masami kakat gid kami sa pag-obra. Kon

tapas-karga, P250 ang tonelada. Kon tapas kinamada,

tag-P3 ang isa ka kamada, masami P300 ang makuha ko

sini kada adlaw. Kon mag-spray tubo tag P30 ang isa ka

sprayer, ang pinaka-pwersa na gid 10 ang maubos nga

spray gani P300 man ang adlaw nakon. Kon

manghilamon naman, P150 ang taguri. Sa amo sini nga

swelduhanay, amon pa sabton ang kaon.

Kon mag-abot gani ang binulan sang Hunyo

tubtub Agosto, tyempos muertos (off season) sang tubo

apang wala diri nagauntat ang obrahanay. Kay man

waay pa gani tapos ang obra sa tubuhan, may maisan,

uyapad kag ulingan ka pa nga mga hilikuton. Wala gid

pahuway ang amon pagsinarayo sa kampo. Wala sang

adlaw nga wala obra kay maskin sa pinakaipit nga

sitwasyon, mangita ka gid palamugnan.

Madamo pa nga klase sang obra ang akon

naagyan. Nakaagi ako obra sa

relipan, kaagi man “boy” sa isa ka

grocery store asta nga nakalab-ot ako

sa Mindoro para mamugon. Nagtenir

ako didto masobra man isa ka tuig, sa

asinan, pangisdaan, pananum sibuyas

kag humay man. Didto kag nagliko

ang dalanon sang akon kabuhi.

Nakatuon ako magbisyo. Wala

direksyon ang akon kabuhi, madulom

nga dalanon ang akon gin-usoy.

“E


Bangud wala man sa gihapon permanente nga

obra nga makita maskin pa kon sa diin-diin na ako

kaabot nga hilit-hilit, nagdesisyon na lang ako nga

magbalik sa amon lugar. Didto kag napalapitan ako sang

organisasyon. Kabahin na gali sang “puti nga lugar” ang

amon baryo. May nagahulag na nga organisador, gani

narekrut ako bilang katapu sang Kabataang Makabayan

ukon KM.

Didto ako umpisa nga nahatagan sang mga

pagtuon, gani namuklat ako sa tuman ka garuk kag

nagakadunot na nga sistema. Nagpasakup ako sa mga

likum nga paghulag katulad sang paglunsar sang

operasyon pinta kag operasyon dikit (OP/OD) sang mga

rebolusyonaryo nga islogan kag lightning rally. Sa

hayag, nangin kabahin ako sa pag-obra sang mga

plakard kada magrali kag iban pa nga mga kampanyang

masa.

Sang nagpanawagan ang Partido nga padakuon

ang pwersa kag pag-alagad sa masa, isa ako sa apat nga

kaparehas ko man mamumugon sa uma nga nagsabat sa

panawagan nga ini. Ang siling ko gani, mapatay lang

ako sa katigulangon kag kalutuyon sa obrahanay sa

kampo. Kon magpabilin ako sa pagpamugon, mas

maayo pa nga mapatay ako nga nagapakig-away kag

nagapangapin sa mga ginapigos kag ginahimuslan kag

sila ang buligan nga mahilway sa kadena nga nagakuga

sa aton.#

Masobra 10,000 nagrali sang Mayo 1

asobra 10,000 ka mga pumuluyo sa nagkalain-

lain nga sektor sa Panay ang nagbuylog sa

mga martsa-rali sa okasyon sang Adlaw sang

mga Mamumugon sang naligad nga Mayo 1. Ini sa

pagpanguna sang Kilusang Mayo Uno kag Bagong

Alyansang Makabayan.

Ginadumdum sang mga pumuluyo ang

paghimakas sang hublag mamumugon nga nagresulta

sang mga kadalag-an. Ini pareho sang pag-angkon sang

8-oras nga pagtrabaho sa isa ka adlaw halin sa 12-oras,

ang pagduso sang kinamatarung sa pag-organisa kag

pagtukod sang mga unyon kag maayo nga kahimtangan

sa palamugnan sa tunga sang mapanghimulos nga

relasyon sang sistemang kapitalista nga ginapaluntad

mayormente sang dumuluong kapin sang

imperyalismong US.

Kadungan man sini, gindemanda sang mga

mamumugon ang gilayon nga pagpauntat sang tanan

nga porma sang kontraktwalisasyon kag pagpatuman

sang pungsudnon nga minimum nga sweldo nga P750

kada adlaw sa pribado nga sektor kag P16,000 kada

bulan sa publiko nga sektor.

Sa Iloilo City, nag-abot sa 3,000 ang nagrali sa

Freedom Grandstand. Kabahin sang programa ang

pagsunog sang larawan ni Uncle Sam nga simbolo sang

imperyalismog US nga nagapadayon sa pagpanghimulos

kag pagpamigos sang mamumugon kag pumuluyong

Pilipino.

Sa Roxas City, nag-abot sa 5,000 ang

nagpasakup sa martsa-protesta. Simboliko nga

ginsumbag kag ginsunog sang mga Capizenos ang

pugita nga effigy ni Donald Trump, ang presidente

subong sang US, kag nagarepresentar sang nagkalain-

lain nga neoliberal nga polisiya nga nagapaantus sa

pumuluyo.

Sa Kalibo, Aklan, malapit man 2,000 ang

nagpasakup sa martsa-protesta, kag masobra man 500

ang sa banwa sang Estancia, Iloilo.

Ini nga mga paghulag amo ang amot sang mga

Panayanon sa pungsodnon nga aksyon sang Mayo 1.

Naglab-ot sa 100,000 ka pumuluyo sa pungsod ang

naghulag para sa paghanduraw sining ika-131

anibersaryo sang Adlaw sang Mamumugon.

SAMTANG, kaangut sa isyu sang mga mamumugon

kag mga drayber, ginakasa naman ang isa ka

pungsodnon nga hublag protesta sang nagkalain-lain nga

transport groups sa maabot nga Hunyo 5 tubtob 6. Ini

agud pamatukan ang pagpatuman sang pagdula na sang

mga pangpubliko nga salakyan nga 15 anyos pataas na

ang edad sang mga makina.

Diri sa Panay, pagapangunahan ini sang

PISTON-Panay, mga organisasyon sa idalum sang

M


BAYAN-Panay nga nagtingub sa idalum sang NO TO

PUV Phase-out Coalition.

Suno sa PISTON-Panay, ini nga pagprotesta

paga-updan man sang nagkalain-lain nga sektor bangud

indi lang mga driver kag magagmay nga opereytor ang

iguon sang epekto sang phase-out sang mga dyipney.

Kundi ang tanan nga sektor nga nakasantu ang ila

palangabuhian kag negosyo sa pangpubliko nga

transportasyon.

Ginklaro man sang PISTON-Panay nga indi nila

handum nga maghatag huol sa publiko. Ang duha ka

adlaw nga sakripisyo indi makatupong sa huol nga

tugahon sa mga pumuluyo sining phase-out sang mga

dyipney. Nagapanawagan ang PISTON-Panay sang

suporta kag pag-upod sang pumuluyo.#

Problema sa irigasyon sang mga mangunguma

asobra 5,520 ektaryas sang irigado nga

ulumhan ang mahimo indi na matubigan.

Ini bangud sa konstruksyon sang DECA

Homes, isa ka subdibisyon sa bahin sang

kabanwahanan sang Santa Barbara-Pavia areya, sakup

sang Iloilo.

May impormasyon man nga nagaabot sa

mga174 ektaryas sang irigado nga kadutaan ang

ginsuguran na nga debeloparon sang DECA Homes.

Dugang pa ang masobra 500 ektaryas bilang gilayon

nga palaparan.

Gilayon nga apektado sining kontruksyon ang

anom ka kabarangayan-- Brgy. Balabag sang Sta.

Barbara; Brgy. Hibao-an kag Balabag sang Pavia;

Brgy. San Jose sang San Miguel; kag Brgy. Pakiad

kag Abilay sang banwa sang Oton.

Suno sa organisasyon sang Paghugpong sang

Mangunguma sa Panay kag Guimaras (PAMANG-

GAS), wala sang ginauyatan nga Conversion Order

halin sa DAR ang DECA Homes agud i-kumberter

ang nasambit nga kadutaan agrikultural. Gani iligal

ang pagkambyo-gamit nga ginahimo sang DECA

Homes.

Maluwas pa diri, sandig sa DAR

Administrative Order No. 1 (2000), indi mahimo nga

bag-uhon ang gamit sang mga irigado nga kadutaan.

Kon padayunon gid sang DECA Homes ang

pagpatindog sang mga pamalay, madislokar ang mga

mangunguma bangud indi na matubigan ang masobra

5,520 ektaryas sang agrikultural nga kadutaan.

Suno sa mga residente sang Brgy Balabag Sta.

Barbara, Iloilo, nagahalin sa Suba Aganan ang

irigasyon nga nagapatubig. Sa subong, wala na sang

tubig nga nagaagi sa mga talamnan bangud

gintampukan sang DECA Homes ang alagyan sang

irigasyon.

Magahimo ang mga mangunguma sang tikang

kaangut sining problema sang real estate nga

nagahatag sang daku nga huol sa ila.

Demanda sa pagkay-o sang irigasyon sa Aklan

Samtang sa Aklan, ang mga mangunguma sa

idalom sang Pagtililibyog It Mga Mangunguma Sa

Aklan (PANGUMA) nagpiket sa atubang sang upisina

sang administrador sang National Irrigation

Administration sadtong una nga simana sang Mayo.

Gindemanda sang PANGUMA ang pagkay-o

sang mga sistema sang irigasyon sang probinsya.

Halin pa abi tapos sang bagyo Frank sang 2008, ang

madamo nga mga nagkalasamad nga irigasyon wala

gid nakay-o. Ang ginpatuman lang sang gubyerno nga

proyekto tapos sang superbagyo Yolanda amo ang

pagpalapad sang kalsadahon. Madamo sang

signipikante nga bahin sang mga agrikultural nga

kadutaan ang nagakinahanglan sang irigasyon.

Antes matapos ang piket, ang NIA-Aklan

paagi sa Administrative Officer sini nga si Mrs.

Racquel Reontoy, ang nagpromisa nga sa sini nga

panubason, indi magpanukot ang NFA sang bayad sa

M


NIA. Pero padayon nga manukot ang NIA-Aklan sang

nauna nga mga nagliligad nga kautangan.

Proyekto nga nagadislokar

sa mangunguma sa Leon, Iloilo

May ara man proyekto pangturismo nga

nagabutang sa mga mangunguma sa katalagman nga

mapahalin sa Leon, Iloilo. Masobra walo ka mga

pamalay ang ginaplano idemolis sang lokal nga

gobyerno sa Sitio Tabionan, Brgy. Bucari sa amo nga

munisipalidad. Plano sang lokal nga gubyerno sang

Leon ang pagpalapad sang kalsada padulong sa tourist

destination nga Bucari campsite. Rason nga

magadislokar ini sang nahinambitan nga mga pamilya.

Dugang man nga ginareklamo sang mga

residente ang posible nga pagkadula sang ila

palangabuhian. Ini bangud sa ginaplano nga pagdula

sang mga single nga motor kag islan sang mga

multicab ang pamaagi sang transportasyon. Madulaan

sang pangabuhian ang mga gabyahe sang single nga

motor nga kadam-an taga Sitio Tabionan.

Ginareklamo man ang Canteen sa campsite

kon sa diin indi na ang mga tumandok sang Sitio

Tabionan ang nagaubra kag nagapadalagan sang

canteen. Amo man ang wala sang maayo nga sistema

sang pagtambak sang basura ang lokal nga

establisyemento. #

Alipalok

amakon mo, si Col. Pena nga CO sang 61st

IB/PA ang gin-promote nga upisyal na sang

301st Brigade. Ginbuslan siya ni Lt. Col.

Sisenando Magbalot. Ini sa pihak sang mga

krimen nga nakomiter batuk sa mga pumuluyo sang 61st

IB nga ginapamunuan ni Col Pena.

Pila diri kag pinakaulihi lang diri amo ang

pagpatay sa duha ka mangunguma sa Brgy. Jebaca,

Maayon, Capiz. Indi man malimtan ang pagterorisa nila

sang mga pumuluyo sa Brgy. Cabatangan, Lambunao,

Iloilo-- ang pagtaming sang mga inosente nga kabataan,

pagbase sa iskwelahan, Day Care Center kag barangay

hall, pagpinalupok, pagkontrolar sang paghulag sang

mga sibilyan paagi sa pagtalana sang kurpyu, pagsabwag

sang mga intriga, pagransak sang mga balay, kag iban pa

nga pagpamahug kag pagterorisa sa mga pumuluyo.

Pero indi na matingala ang mga pumuluyo kon

mapromote gid man si Pena. Sa militar, ginapadyaan sila

kon may madamo sila sang kontra-pumuluyo nga

krimen.

* * *

Kadamo man gani sang mga ex-militar nga

ginapwesto ni Duterte sa iya gabenite kag iban nga

pusisyon sa gubyerno. Ara si Lt. Gen. Roy Cimatu nga

nangin Department of Environment and Natural

Resources (DENR) Secretary; si Maj. Gen. Delfin

Lorenzana nga sekretaryo man sa Department of

National Defense (DND); Gen. Eduardo Aῆo, DILG

Secretary; Gen. Hermogenes Esperon bilang National

Security Adviser; PNP/Gen. Director Catalino Cuy nga

DILG Undersecretary; kag Retired PNP/Gen. Edwin

Quinsay bilang DILG Assistant Secretary.

Luwas sa ila nga ara sa mataas nga pusisyon sa

gubyerno, may ara 21 retirado nga upisyal sang AFP kag

PNP nga ginapusisyon. Pila diri ang mga masunod:

Gen. Ricardo Visaya, ara sa NIA; PNP/Gen. Director

Edgar Galvante sa LTO; Gen. Ricardo Jalad sa National

Disaster Risk Reduction and Management Council

(NDRRMC); Maj. Gen. Alexander Balutan sa PCSO

(Phil. Charity Sweepstakes Office); kag si Maj. Gen.

Jason Aquino ara sa NFA (National Food Authority).

Ining pagduging sang mga retirado nga mga

upisyal sang AFP kag PNP sa sulod sang gubyernong

Duterte nagapabaskog sang impluwensya sang

reaksyunaryo kag pasista nga tikang sang rehimen kag

nagabutang sa peacetalks sa peligro. Kag sining

pinakaulihi, gindeklarar na gid ang layi militar sa

Mindanao. Ginpauntat man sang rehimeng Duterte ang

peacetalks sa tunga sang GRP kag NDFP.

* * *

Nagbukal naman ang laway sa baba ni Morga,

kumander sang 82nd IB. Ginpalapnag naman sini ang

kabutigan nga ang mga NPA kuno nagaupod sa mga

terorista nga mga Maute sa Mindanao. Gani nga gin-

Martial Law ang Mindanao para lubaron ang mga

problema sa “terorismo!”

Sa matuod lang, imperyalismong US man gani

ang nagasagud sang mga ISIS (Islamic State of Iraq and

Syria). Ang US kag mga upisyal man sang AFP ang

nagsagud sang mga bandido nga Abu Sayaff. Ang garuk

nga AFP amo ang nagahimbon sa mga terorista nga

grupo. Sila ang tunay nga terorista nga nagahalit sa

masa, indi ang NPA.#

H


Medikal

Ang herbal nga gamit sang Palotsina

Ang palotsina isa ka tanom nga may kataason sang 1-3 ka metro.

Daw pareho sang bayabas ang dahon, may dako nga dalag nga bulak kag

bunga.

Magamit ini bilang herbal nga bulong sa impeksyon sa panit

pareho sang an-an, bun-i, alipunga, kag kurikong.

Magkuha sang husto lang nga kadamuon sang preska nga dahon

sang palotsina. Tinluan ang dahon. Puga-on asta nga maggwa ang duga kag

ipahid sa panit sang makaisa asta duha ka beses sa isa ka adlaw. #

Handum sang Masa

Malawig na nga panahon nga kita ginapigos Kag sari sari nga dagway sang pagpanghimulos Nga amo man ang rason sang aton pag antos Labi na gid sa mga pumuluyo, masang kubos

Bangud sa mga kapitalista nga nagahugakom Sa mga dunang manggad nga para sa aton Kag may ara man nga mga nagahari nga agalon Nga pilit nagaagaw sa mga kadutaan naton

Idugang mo pa ining mga imperyalismo Nga nagapalala pa gid sa mga kabudlayan sang tawo Kag nagtukod man sila sang isa ka gobyerno Agud pang-apinan ang interes sang ila grupo

Pero sa malawig nga pagtuon sining kasaysayan Aton nakita ang mga sabat kag kasolbaran

Sining mga problema nga aton subong gina-atubang

Gani kita nga mga pumuluyo dapat na mag-isa Dapat naton pabaskugon ining aton pwersa Kag palaparon pa gid ining baseng masa Agud masolusyunan ining aton problema

Dapat naton gamiton MLM nga teorya Para makonsolida ang aton mga erya Kag makuha naton ang insakto nga giya Agud nga magdaog, Malawigan nga Inaway Banwa.

Dapat man naton doblehon ining aton pwersa Para matapna ang mga nagalala nga sistema Pabaskugon ta pa gid ang Bag-ong Hangaway sang Banwa Para maangkon naton ang kadalag-an sang masa!

-- Ka Lucas Nga nagahatag kadulom sa bwasdamlag sa aton kabataan

tuig 40, numero 5 hiligaynon nga edisyon mayo 2017 ... · pdf filetuig 40, numero 5 hiligaynon...

Documents