türkiye’de İskân sorunu ve kürtler.pdf

7/29/2019 Trkiyede skn Sorunu ve Krtler.pdf

1/6

Hollandal arafltrmac Joost Jongerdenin, Trkiyede skn Sorunu ve

Krtler Modernite, Savafl ve Mekn Politikalar zerine Bir zmleme

isimli kitab, Krtlerin youn olarak yafladklar illerde 1984ten beri devam

eden savafl srasnda yerleflim yerlerinin boflaltlmasn, insanlarn yeniden

iskna tabi tutulmasn ve geri dnfl srecinde rehabilitasyon abalarn

inceleyen sosyolojik bir alflma. Jongerden 2002-2005 gibi grece atflma-larn azald bir dnemde alflmalarn yrtmfl. Krt alflmalar konu-

sunda dnyann en nemli isimlerinden olan Martin Van Bruinessenin ki-

tabn sunufl ksmnda yazdna gre Jongerden; Krt krsal alannda s-

ren rehabilitasyon abalarn ve kye dnfl srecini gzlemleyen tek aka-

demik gzlemcidir.

atflma sonras yeniden infla konusuna zel nem veren Wageningen ni-

versitesinde, 1991 ylnda, krsal alan sosyolojisi zerine lisansst eitimi-

ni tamamlayan Joost Jongerden, Vate Yaynlartarafndan Trkeye evirisi

yaplan bu kitab, 2006 ylnda doktora tezi olarak ayn niversiteye sunmufl.nceki yllarda Uluslararas Af rgt adna alflmalar yapan Jongerden,

1996 ylnda stanbulda toplanan BM nsan Yerleflimleri Konferans (Habi-

tat) toplantlarna da katlmfl. Krtlerin sorunlarnn grmezden gelinmesini

protesto eden sivil toplum rgtlerinin dzenledii Alternatif Habitat top-

Trkiyede skn Sorunu ve Krtler:Modernite, Savafl ve Mekn Politikalarzerine Bir zmleme

Namk Kemal Din

Joost Jongerden,Trkiyede skan Sorunu ve KrtlerModernite, Savafl ve Mekan Politikalar

zerine Bir zmlemeeviren: Mustafa TopalVate Yaynlar, 2008


2/6

lantlarna da katlan yazar, bu dnemde stanbulda g maduru insan-larla yz yze grflmeler yapmfl.

Jongerden, 2001 ylnda tekrar stanbulu ziyaret ederek g maduru ky-llerle yeniden mlakatlar yapmfl, ardndan Hollanda Bilimsel Arafltrmalarrgtnn (NWO) salad denekle, geri dnfl srecini yerinde izle-mek zere Diyarbakra yerleflen yazar, blgeyi boydan boya gezerek gz-lemlerde bulunmufltur. yl boyunca yrtlen gzlemlerin ve arafltrma-larn neticesi olarak ortaya kan bu kitap, sunuflun ve nszn ardndan ye-di ayr blmden oluflmaktadr.

Kitabnda g ve iskn olgusuna odaklanan yazar, bir yandan olgunun ta-rihsel evrimine mercek tutarak karfllafltrmal bir yntem izlerken, dier yan-dan ayn yntemi politikalar ve kavramlar zerinden yrtmektedir. Bu ko-

nuda kendisinin kulland yeniden iskn kavram kilit bir yer teflkil edip,kitabn temel tezi ve nermesi konumundadr.

Yazar kendisine rnek olarak setii Diyarbakrn drt kynde derinleme-sine incelemeler ve gzlemler ile geri dnfl ve rehabilitasyon alflmalarnmercek altna almfl. zellikle kye dnfl konusundaki alglama hatalar-na dikkat ekerek, kye dnfln nasl sorunlu bir kavram ve karmaflk birolay olduu ve yeni yerleflim rntleri yaratt zerinde durmufl.

eyrek asrdr devam eden savafln taraflarnn incelenip, profillerinin ka-rld kitapta, ky boflaltmalarnn amac olarak tespit ettii kontrgerillastratejisi zerinde durulmakla birlikte; TC devletinin idari yaplanmas veTSKnn rgtlenme biimi, istatistik bilgilerle deerlendirilmektedir. Yinecephenin karfl tarafndaki PKK gerekliine dair, kuruluflundan, krsal alan-daki rgtlenmesine; ngrd savafl stratejilerine; Krt toplumundakiyanklarna kadar objektif bir deerlendirme yaplmaktadr. Taraflarn savaflstratejileri balamnda krsal alann boflaltlmasnn konu edinildii kitapta,1991 ncesi ve sonras olmak zere hedefleri ve politikalar iki ayr dne-me ayrmaktadr.

Jongerdenin sosyoloji biliminde alan alflmasnn ve rnek olay inceleme-sinin nemi kadar, mikrotarihiliin nemine de yapt vurgu ve Diyarba-kr zglnde bu ynl yapt alflma ve ne srd tezler, kitabn ben-zersiz klan zelliklerdir. 1895 ve 1915 Ermeni olaylar ekseninde Diyarba-krdaki yerel sekinler aras gruplaflmann Ermeni olaylarna yansmas veyazarn bu konuda ne srd tezler, hayli tartflma yaratacak niteliktedir.Genel kannn aksine; kra ve afliret yapsna dayanan Hamidiye Alaylarn-dan ziyade, flehrin ileri gelen ailelerinin olaylara mdahil olduu tespiti vebu erevede Milli brahim Pafla ve Pirinizadeler karfllafltrmas, tarihesorgulayc yaklaflmamz gerektiini bir kez daha bizlere hatrlatyor. Bu an-

lamda disiplinler aras karfllafltrmal bir yntem izleyen Jongerden, bug-ne kadar kullanlmamfl birok kayna tartflmalara katarak dikkat ekici birrn ortaya karmfl.

268Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


3/6

Kitap, iskn ve yeniden iskn kavramlarna getirdii almlar ve tartflmalarile zihinsel evrenimize yeni ve nemli katklarda bulunuyor. Krtlerin1980lerde ve 1990larda maruz kald g olgusuna dair kuramsal dzeydeaklayc bir kavram ne yazk ki retilememifltir. eyrek asrlk tarihimizin en

byk sosyal felaketi olmasna ramen sorunun grmezlikten gelinerek, ta-rif edilmekten kanlmas tmyle siyasi saikler sebebiyledir. Sorunu tarifederken bugne kadar kullanlan; zorunlu g ya da lke iinde yerindenedilme kavramlar olgunun kapsamn yanstamad gibi tarihsel perspektif-ten koparmakta ve uygulamann ana mantn vermemektedir. TESEV tara-fndan hazrlanan ve 2006da kamuoyuna sunulan raporda* kullanlan lkeiinde yerinden edilme kavram, uluslararas insan haklar hukuku kapsa-mnda BM bnyesinde retilmifl bir kavram. savafl veya atflmalar nede-niyle bir grup insann yerinin zorunlu veya keyfi nedenlerle deifltirmesinilke iinde yerinden edilme olarak tanmlyor. BMnin balayclktan veyaptrm gcnden uzak Yol Gsterici lkeleri kapsamnda kullanlan bukavram, sorunu devletlerin egemenlik haklar ierisinde deerlendirerek bafl-tan ikiyzlce bir tutum taknyor. Ayrca maruz kalnan g olaynn etnik vetarihsel boyutunu, snrlar aflan ynlerini grmezlikten geliyor.

Krtler tarafndan yaygnca kullanlan zorunlu g kavram da yeterinceaklayc olmayp, belirsizlikler taflmaktadr. ncelikle gn kaynandakineden, bunu dayatan zorun kimlii ve gtt ama, bu kavram zgln-de somutluk kazanmyor. Nitekim devlet yetkilileri yaptklar resmi aklama-

larda, kylerin gvenlik gleri tarafndan yaklmasn srekli inkr etmifl,yaflanan Krt gnde zor a dayal bir etkisinin olmadn srarla vurgula-mfltr. Kyllere bir zor uygulanmflsa, bunun PKK gerillalarndan geldii,onlarn zoruyla kylerin boflaltldn kamuoyuna duyurmaktan da geri kal-mamfltr. Dnemin TC Baflbakan Tansu illerin helikopterlerin kyleriniyaktn syleyen Dersimli kyllere onlar Afganistandan gelen PKK heli-kopterleri demesi hala belleklerde tazedir. Hakeza, 2005 ylnda karlanTazminat Yasasnda da devlet kylerin boflaltlmasndaki roln belirsizklmakla kalmamfl, basna ve raporlara yansd gibi tazminat alma hakknbirok yerde kymz PKKliler yakt diyen dilekeye imza atma flartnabalamfltr.

Bu belirsizliklerin en nemli sebeplerinden birisi de, uygulamann ikiyzl-ce, ismi konulmadan, yani grnrde bir plan ve flema olmadan, gizlenerek,fiilen yaplmfl olmasdr. Aradan yllar gemesine ramen Krtlerin yerleflimyerlerinin boflaltlmasna dair resmi bir yaz ya da belge ortaya kmfl deil-dir. Bu konuda karlmfl bir yasa ya da karar da ortada yok. Sadece OHALValiliinin yetkileri kapsamnda gerekli grldnde baz meknlarn bo-flaltlabileceine dair bir madde bulunmaktadr. Oysa cumhuriyetin ilk ylla-rnda 1920 lerde ve 1930larda mecburi iskna tabi tutulan Krtler hakkn-da (tpk 1927de ve 1934de olduu gibi) kanunlar karlmfl, g edecekle-

269Trkiyed

esknSorunuveKrtler:Modernite,Savaflve

MeknPolitikalarzerineBirzmleme

* Zorunlu G ile Yzleflmek: Trkiyede Yerinden Edilme Sonras Vatandaflln nflas. TESEV Yaynlar.2006.


4/6

ri blgeler belirlenmifl, ka kiflinin g edecei, saylar, iafle ve barnma ko-flullar tespit edilmifl, bununla ilgilenecek resmi kurum ve kurulufllar grev-lendirilerek bir plan dhilinde yrtlmfltr.

Jongerdenin kitabnda kulland yeniden iskn kavram, sorunu aklama-ya daha yatkn bir mahiyete sahip grnyor. Fakat yazar yeniden isknkavramn cumhuriyet tarihi boyunca yrtlen iskn politikalar balamn-da ele alyor. Bunu yaparken, iskn (yerlefltirme) ile yeniden iskn (yenidenyerlefltirme) kavramlarn farkl anlamlarda kullanyor. lk kez imparatorluk-lardan ulus devletlere geifl srecinde gndeme gelen uygulamalarn tarifiiin kullanlan kavramn fikir babas, siyaset bilimci Robert Koehl, yenideniskn; kontrol edilemez olduuna inanlanlarn, hkim olunan bir blgedenuzaklafltrlmas ve onlarn yerine kontrol edilebilir bir nfusun iskn edilme-si biiminde tanmlyor. Devletlerin uyruklarnn zellikleriyle ilgilenmeleri-

nin sonucu olarak gndeme gelen yeniden iskn uygulamalar, nfus de-ifliklikleri ve etnik temizlik biiminde tezahr ediyor. 20. yzyln baflnda byk imparatorluun paraland corafyada kurulan yeni ulus-devlet-lerin pratiklerinde ve ulusuluk alglarnda bunlar kendini gsterir. Bu yeniulusuluk kavram, politik birliin (devletin) snrlar ile kltrel birliin (ulu-sun) snrlarnn birbiriyle rtfltklerini, bir devletin gcnn byk ldeulusu nitelendirdiine inanlan zel kltrel kimlik idealine bu devlet uyruk-larnn ne derecede uyum saladklaryla belirlendiini kabul eder (Koehl,1953: 231).

Yani etnik, kltrel farkllklar gl bir devletin ve ulusun inflas nndeengel olarak grlr ve devletin tm uyruklarnn ayn kltr, kimlii veideali zmsemeleri dayatlr. Ulus-devletin mekna yaklaflmn da bu ba-lamda ele almak gerekir. Yeniden iskn ile meknn retilmesi kavramlarbirbirinden ayrlamaz. Meknn retilmesi ile gdlen amata, nfusun yn-lendirilmesi, etnik mhendislik alflmalaryla meknn ulusal klnmas veulusal insann yaratlmasdr. Bu anlamda; Trkiyede milliyeti, hatta rksylemin kendini en plak bir biimde dfla vurduu yazl metinlerin, isknkanunlar olmas flaflrtc olmasa gerek. Haziran 1934de karlan 2510 say-

l iskn kanunu bunlar ierisinde ok zel bir yere sahiptir. Osmanldancumhuriyete iskn iflleri uzman olarak hep grev baflnda kalan ve 2510 sa-yl kanunun da mimar olan, dnemin dhiliye vekili fikr Kayann ifade-siyle, gelmifl gemifl en kapsaml iskn kanunu olup, cumhuriyetin de en te-mel kanunlarndan biridir.

Trkiye nfusunu Trk rkna mensup ve Trk kltrnden olanla olmayanbiiminde ikiye ayran kanun, blgeye taksim edilen mekn Trklnoaltlp hakim klnmas temelinde yeniden dzenlemeye ve yerleflime a-yor. Bilim insan kimliinin dnsz ismi smail Befliki; Krtlerin Mecburi

skan adl kitabyla kanunu sorgulayp, Krtler asndan deerlendirerekbu kanunu ciddi bir elefltiriye tabi tutmufltur. Jongerden ise kitabnda Beflik-iyi ve Krtler adna yasay deerlendiren baflka kimseleri, kanunu sorgular-ken dar ve eksik kalmakla elefltiriyor. Kanunun sadece Krt isyanlarn bas-trmak iin bir ara olarak kmadna, ayn zamanda kanunun Trkler iin

270Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


5/6

bir anavatan yaratmak hedefinde olduuna iflaret etmifltir. AnadolununTrkler iin bir anavatan olarak tasarlanmas ve byle bir misyonla yklen-mifl siyasi corafyaya dnflm ttihatlarla birlikte bafllar. Yine cumhuri-yet rejimi de Anadolunun ulusal bakmdan sahiplenilmesi iin oka fikir

yrtp, urafl iinde olmufltur. Konuya dair 1930larn iki nemli fikir der-gisinin (Kadro ve lk) karfllafltrld kitapta, dnemin nemli isimlerindensosyolog Nusret Kemal Kymenin grfllerine genifle yer verilmektedir.Toprak ile halk arasnda yeni bir iliflki yaratlmasnn zorunlu olduunu, -karlan 2510 sayl iskn kanununun bu temelde bir ulus inflasna olanak ta-nyacan savunan Kymen; kylln halka dnfltrlmesi, ulusun b-tnlefltirilmesi dorultusunda bir hayli kalem oynatmfltr.

Krsal alann kontrol altna alnmas, kylln halka dnfltrlmesi ve ulu-sun btnlefltirilmesi 1930lar Trkiyesinin oka tartflt konular olmufl.

Modernleflme ve ulus inflas alflmalarnn birlikte yrtldnn kant olanbu tartflmalarda ileri srlen baz zm nerilerinin bugn hala tartfllyorolmas dikkat ekicidir. Krsal alanda yaflamay ve devletle ok snrl bir ilifl-ki iinde bulunmay sorun olarak addeden bu zihniyetin sahipleri, bir yerle-flim yerini ve zaman iinde orada filizlenen kltrn varln yok sayarak, ka-t zerinde merkez-kyler, ky-kentler ya da flehirkyler infla etmekle, yenibir toplum yaratmay tasarlamfllardr. Tarm ve sanayinin bir araya getirilme-siyle oluflturulacak Tarsanlar, ky ve kent arasndaki eliflkiye son verecekky-kentlerveya en ok rabet gren haliyle merkez-kyprojeleri yllarca tar-

tflma gndemlerinden ve urafldan eksik kalmamfltr. Kitaptan rendiimi-ze gre, bu projelerin uygulanmas iin devlet birka kez karar almfl ancakuygulamada bu kararlar hep akamete uramfltr. Bu yndeki dikkat ekicikararlardan biri Aralk 1983de bakanlar kurulu tarafndan alnan merkez-kyprojesinin uygulanmas olup, bu uygulama kapsamnda 4319 merkez-ky ku-rulmas iin bir liste yaynlanmfltr. Listede yer alan kylerin % 26snn Krtillerinde kurulacak olmas elbetteki kararn en dikkat ekici yndr.

1990larn ikinci yarsndan sonra, boflaltlan kylerin yeniden yerleflime al-mas konusu gndeme gelir. 1998 ylnda Kye Dnfl ve Rehabilitasyon

Projesi kapsamnda yaptrlan arafltrmalarda, kylerin boflaltlmasnn b-yk aclara sebep olduu fakat krsal alann yeniden flekillendirilmesi anla-mnda merkez-kyler kurulmas iin bir frsat olufltuu ve bu frsattan yarar-lanlmas gerektii tavsiye edilmifltir. Lakin ordu ve blgede gvenlikten so-rumlu dier makamlar nerilere karfl kmfllar, blgenin yeniden yerleflimealmasna scak yaklaflmamfllardr. Bugn de ayn tutumunu srdren ev-reler, kontrol dfl krsal alanda gerillann yeniden zemin bulacandan ekin-dikleri iin kye dnfl nnde zorluklar karmaya devam etmektedirler.Jongerden bu sorunlu geri dnfl srecine dikkat ekerek, Diyarbakra

bal slamky, Beruk, Matrani ve Mira kylerinde yapt gzlemleri ve arafl-trmalar bize sunmaktadr.

Trkiyede yeniden iskna tabi tutulan insanlarn saysnda net bir rakamolmad gibi, geri dnfller konusunda da somut ve gerek rakamlar bilin-memektedir. Gerek istatistik verilerin ortada bulunmamas, sorunu daimi

271Trkiyed

esknSorunuveKrtler:Modernite,Savaflve

MeknPolitikalarzerineBirzmleme


6/6

272Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009

bir belirsizlik evrenine srkleyip, gerekliine koflut bir deerlendirmeninyaplmasnn nn kesmektedir. Bu anlamda gemifl iskn uygulamalarn-dan ayrlan bugnk yeniden iskn pratii, olduka bilinli bir tarzda be-lirli bir planlama ve flemadan kanlarak icra edilmifltir. Benzer uluslararas

deneyimlerden karlan sonularn flnda, ge zorlanan insanlar, merkez-ky veya kamp tarz yerleflim yerlerinde toplu olarak bulundurulmaktan ka-nlmfltr. Tersinin yaplmasndan, meseleyi grnr klaca, meseleyeuluslararas bir boyut kazandraca ve belirli yerlerde biriken kitleyi radikal-lefltirecei dflnlerek srarla uzak durulmufltur. Bu flekilde gereklefltirdiieylemi inkr eden devlet, sularn gizleyebildii gibi, her trl sorumluluk-tan da kendini azat etmifl oluyor. Baz aklamalara gre Trkiye, 20. yz-yln sonunda dnyada grlen yerlerinden edilen insanlarla ilgili ikinci enbyk rnein yafland bir lke. Ne var ki uluslararas insan haklaryla il-gili topluluklar, bu konuda hemen hemen hibir fley yapmamfllardr. Bu tep-kisizlik, yerlerinden edilen vatandafllarn (korunmas ve bakmyla ilgili) dev-letin herhangi bir sorumluluk almamasnn sonucu, bunun nedeni de ma-durlarn ortada grlmemeleri (ABD, Mlteciler Komitesi, 1999: 1).

Toplumv

eK

uram

türkiye’de İskân sorunu ve kürtler.pdf

Documents