türk müteahhitlik hizmetlerinin uluslararası rekabetçilik analizi

MO Teknik Dergi, 2014 6831-6848, Yaz 421

Trk Mteahhitlik Hizmetlerinin Uluslararas Rekabetilik Analizi* Beliz ZORHON* Sevilay DEMRKESEN** Z

naat sektrnde uluslararas rekabetilik gnden gne artmaktadr. Trk mteahhitlik firmalar zellikle son on ylda ivme kazanp uluslararas pazarda nemli bir yer edinmitir. Bu almada, Trk mteahhitlik hizmetlerinin uluslararas rekabetilii yurtdnda son krk sene iinde edinilen tecrbeler nda irdelenmektedir. Kapsaml bir literatr taramas sonrasnda uluslararas pazarda faaliyet gsteren orta ve byk lekli Trk Mteahhitler Birlii (TMB) yesi firmalar ile derinlemesine mlakatlar gerekletirilmitir. Rekabet avantaj yaratan faktrler Portern Elmas Modeli dhilinde analiz edilmitir. Bu kapsamda, inaat sektrnn gl ve zayf ynleri ile sektrde karlalan frsat ve tehditler aratrlmtr. almann bulgular nda Trk mteahhitlerin rekabet avantajn koruyabilmeleri iin gerekli olan stratejiler nerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Uluslararas inaat, rekabetilik analizi, SWOT analizi, stratejik planlama.

ABSTRACT

Analysis of International Competitiveness of the Turkish Contracting Services

The competitiveness of the construction industry steadily increases. Turkish contractors have gained considerable success in the international markets especially over the last ten years. In this study, the international competitiveness of Turkish contracting services is investigated based on the experiences gained in the international markets over the last forty years. Following an extensive literature survey, in-depth interviews have been conducted with medium-to-large contractors operating in overseas markets, all of which are the members of the Turkish Contractors Association. Factors that create competitive advantage are analyzed based on Porters Diamond Framework. Within this context, the strengths and weaknesses of the sector as well as opportunities and threats that the sector has been exposed to are examined. In the light of the findings of the study, various strategies are developed for the Turkish contractors to sustain their competitive advantage in international markets.

Not: Bu yaz - Yayn Kuruluna 13.11.2013 gn ulamtr. - 30 Eyll 2014 gnne kadar tartmaya aktr. * Boazii niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul- [email protected] ** Boazii niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul - [email protected]

Trk Mteahhitlik Hizmetlerinin Uluslararas Rekabetilik Analizi

6832

Keywords: International construction; competitiveness analysis; SWOT analysis; strategic planning.

1. GR naat firmalar, i pazardaki durgunluklar, yeni pazarlara alm sonucu risklerin paylatrlmas, kaynaklarn daha rekabeti bir ortamda kullanlmas ve kresel pazarda frsatlarn yakalanmas gibi sebeplerden dolay uluslararas birok pazarda faaliyet gstermektedirler [1]. Uluslararas pazarlar inaat firmalar iin farkl avantajlar salamasna ramen genel olarak olduka riskli alanlardr. Uluslararas alanda yaplan projelerde, mhendislik ve inaat firmalarnn baar salamas iin firmaya zg faktrler ile proje lokasyonuna zg faktrler gibi etmenleri gz nnde bulundurmalar gerekmektedir [2]. Kresel rekabetilik, inaat sektrnde her yl meydana gelen deiimler ve firmalarn mevcut koullar dorultusunda kendilerini yenilemeleri nedeniyle giderek artmaktadr. Sektrde baary kalc hale getirebilmek iin rekabet gcnn kaynaklarnn doru ekilde analiz edilmesi ve deien pazar koullarna uyum salanmas olduka nemlidir.

Engineering News Record (ENR) dergisi her yl uluslararas alanda faaliyet gsteren en byk 225 mteahhitlik firmasn aklamaktadr. ENR dergisinin hazrlad bu listede, firmalarn yurtdnda gerekletirdikleri projelerin yllk szleme gelirleri gz nnde bulundurularak sralama yaplmaktadr. Uluslararas pazarda olduka nemli bir etkiye sahip olan bu liste irketler iin bir baar lt olarak gsterilmektedir. 2012 ylnda yaynlanan listeye gre uluslararas pazarda 55 firma ile faaliyet gsteren in birinci olurken, Trkiye 38 firma ile ikinci srada yer almaktadr. Bu durum Trk firmalar iin bir baar lt olarak kabul edilmesine ramen yurtd pazar pay ancak % 4te kalmtr [3]. Bu oran uluslararas pazarda faaliyet gsteren Trk firmalarnn says dikkate alndnda olduka dktr. Bu nedenle, Trk mteahhitlerin sayca temsilinin yannda i hacmine katklarnn da artrlmas gerekmektedir. Bu almann temel amac, Trk mteahhitlerin uluslararas pazarlardaki rekabet gcnn kaynaklarnn incelenmesi ve srdrlebilir bir byme iin yaplmas gerekenlerin aratrlmasdr. Bu kapsamda, Trk mteahhitlerinin son krk ylda edindikleri uluslararas tecrbeler girdi koullar, talep koullar, firma stratejisi ve rekabet yaps, ilgili ve destekleyici kurulular, devletin rol ve ans bileenlerinden oluan Elmas Modeli ile incelenmitir. Bu bileenler detayl bir literatr aratrmasna dayandrlarak ve Trkiye Mteahhitler Birlii (TMB) yesi 27 firma ile yaplan grmelerden elde edilen veriler nda analiz edilmitir. Trk mteahhitlerinin uluslararas pazarlar iin SWOT analizi (Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats) - GZFT (Gl Ynler, Zayf Ynler, Frsatlar, Tehditler) yaplmtr. Ayrca, SWOT analizine dayanarak uluslararas projelerde rekabet gcn srdrebilmek iin eitli stratejiler nerilmitir. Bu almadan elde edilen bulgularn Trk mteahhitlik hizmetlerinin gelimesine katk sunaca ve firmalara stratejik planlama aamasnda yardmc olaca dnlmektedir.

Beliz ZORHON, Sevilay DEMRKESEN

6833

2. NAAT SEKTRNDE ULUSLARARASI REKABETLK naat firmalarnn uluslararas projelerdeki baarlar zerine daha nce birok alma yrtlmtr. Ofori [4] yapt bir almada, bir firmann arivlerinin, kurumsal bilginin, iletiim yaplanmalarnn, kaynaklarnn ve risk ynetimi kabiliyetlerinin uluslararas pazarlardaki baar gstergeleri olabileceini belirtmitir. Benzer bir almada, Gnhan ve Arditi [5] ariv takibi, uzman deneyimi, proje ynetimi yetisi, uluslararas iletiim a, finansal g, ekipman, malzeme ve i gc gibi unsurlar inaat sektrnde evrensel baar anlamnda en nemli faktrler olarak sralamlardr. zorhon vd. [6] uluslararas rekabetiliin teklif verenler arasndaki rekabet younluu, ev sahibi lkenin tutumu, firmann benzer ilerdeki tecrbeleri ve iki lke arasndaki kltrel yaknlkla olduka ilintili olduunu belirlemilerdir. Korkmaz ve Messner [7] rekabeti konumlanmay ve uluslararas pazardaki sreklilii incelemi ve inaat firmalarnn stratejilerini pazarn ihtiyalarna ve kresel eilimlere gre ekillendirdiklerine dikkat ekmilerdir. Baka bir grup almada ise sektr baznda rekabetilik aratrlmtr. rnein, Momaya ve Selby [8] Kanada, ABD ve Japonya gibi lkelerin inaat sektrndeki rekabetilik dzeyini incelemilerdir. Bu almada rekabet gc douran varlklarn ve srelerin nemine vurgu yaparak teknolojik ve ynetimsel beceriler ile irketler arasnda uzun sreli iletiim ilikileri ann baarnn temel bileenleri olduunu belirtmilerdir. Flanagan vd. [9] ngiltere, sve ve Finlandiyada inaat sektrnde rekabetilik zerine benzer bir alma gerekletirmilerdir. alma sonucunda edinilen bulgular, risk ynetimi becerilerinin, yeniliki yapm teknolojilerinin, bilgi teknolojilerinin kullanmnn ve deiime akln rekabet avantajlarnn kaynaklar olduunu ortaya karmtr. z [10] ise Trk inaat firmalarnn uluslararas pazarlardaki rekabet gcnn kaynaklarn aratrmtr. alma sonucunda rekabetiliin temelde i gc maliyetlerindeki avantajlar ile corafi ve kltrel yaknla bal olduuna dikkat ekilmitir. Ayrca almada hareketli bir i pazarn varlnn uluslararas rekabetilii etkiledii vurgulanmtr. Zhao vd. [11] inli mteahhitlerin evrensel pazarda sahip olduu rekabet avantajnn kaynaklarn dk i gc maliyetleri; malzeme, makine ve ekipman; uzman deneyimi ve devletin gl katks olarak sralarken, yetersiz tasarm faaliyetlerinin, kalifiye i gc eksikliinin ve dk retkenliin zayf ynler oluturduunu belirtmitir. Trk mteahhitlik hizmetlerinin gncel durumunun aratrlmas, bugne dek rekabet avantaj yaratan faktrlerin belirlenmesi ve sektrn bir SWOT analizinin yaplmas gelecekte yurtd pazarlardan daha ok pay alma yolunda bize k tutacaktr. Ayrca, bu aratrma rekabetilik analizlerini sistematik bir ekilde ele alp kresel inaat pazarnn dinamiklerini ortaya karmakta ve mevcut rekabeti ortam artlarna uyum salamak iin eitli stratejiler gelitirilmesi adna neriler sunmaktadr.

3. ARATIRMA YNTEM Bu alma, Trk mteahhitlerinin son krk ylda uluslararas pazarlardaki rekabetiliini Elmas Modeli dhilinde analiz etmektedir. Elmas Modeli bir lkenin bir sektrdeki rekabetiliini analiz etmek iin nerilmitir [12]. Elmas Modeli, ulusal ve uluslararas rekabetiliin incelenmesinde eitli deikenleri tek bir model altnda toplamas ynyle olduka anlalr ve geni kapsaml bir modeldir [13, 14]. Flanagan vd. [9] bu modelin uluslararas rekabetiliin incelenmesinde olduka faydal bir ara olduunu belirtmilerdir.


6834

z [10] ve Ofori [4] de Elmas Modelini gemite yaptklar benzer almalarda kullanmlardr. Elmas Modeli, toplamda alt faktrden olumaktadr ve bu faktrlerden ilk drd temel deikenler dier ikisi ise d faktrlerdir. Birbirlerini etkileyen drt temel deiken girdi koullar, talep koullar, firma stratejisi ve rekabet yaps ile ilgili ve destekleyici kurululardr. Devletin rol ve ans faktr modeldeki d faktrlerdir. Elmas Modelinin bileenleri ayrntl bir biimde aada aklanmaktadr: a) Girdi Koullar: Girdi koullar bir firmann i alannda kulland her bir retim

faktrn ierir. Porter bu faktrleri insan kaynaklar; fiziksel kaynaklar; enformasyon kaynaklar; sermaye kaynaklar ve alt yap olmak zere be temel kategoriye ayrmtr. naat sektr iin incelenebilecek faktrler arasnda corafi koullar, verimlilik, teknolojik geliim, eitim seviyesi, standartlar, altyap kaynaklar ve meslek birlikleri bulunmaktadr.

b) Talep Koullar: Talep koullar, nitelikli talep, ihracat ve yeni pazar olanaklar olarak tanmlanabilmektedir. naat alannda sorgulanabilecek faktrler inaat pazarnn bykl ve geliimi, iverenlerin kalite ve hizmet beklentileri, szlemelerin uygulan gibi konular iermektedir.

c) Firma stratejisi ve rekabet yaps: Strateji, firmalarn uzun dnemli ve orta dnemli hedeflerine ulamak iin gelitirdikleri pazar konumlardr. Bu balk altnda inaat sektrne ynelik olarak incelenebilecek faktrler arasnda firmalar aras rekabet, gvenilirlik, verilen mteahhitlik hizmetlerinde uzmanlk, maliyetler ve sektre giri koullar bulunmaktadr.

d) lgili ve destekleyici kurulular: Bir lkenin i pazarnda seilen bir endstriyi dorudan ya da dolayl ynden etkileyen iletmelerin nemini iermektedir. Bu kapsamda inaat sektrne ynelik olarak incelenebilecek faktrler firma says, i hacmi ve yardmc sektrlerin durumu ile ayn sektrde hizmet veren firmalar arasndaki rekabet dzeyidir.

e) Devletin rol: Devletin rol yukarda bahsedilen drt faktr dardan etkileyen bir boyuttur. Bu nedenle, rekabet avantajn da dolayl yoldan etkilemektedir. Bu kapsamda incelenen faktrler arasnda inaat sektrnde lkeler tarafndan salanan tevikler, inaat yatrmlarn destekleyen hkmet politikalar ve lkeler aras anlamalar bulunmaktadr.

f) ans faktrleri: ans faktr de rekabet avantajn etkileyen bir dier d faktrdr. Fakat ans faktrleri kontrol edilemeyen ama yine de sektr etkileyip rekabet ortamndaki greceli pozisyonlar deitirebilen olaylar olarak grlmektedir (rnein, savalar, doal afetler, vb.). naat sektrn etkileyen yerel ve kresel ekonomik krizler, faaliyet gsterilen pazarlardaki politik ve ekonomik koullar bu kapsamda incelenebilecek faktrlerdir.

Bu almada Elmas Modeli dhilinde Trk inaat sektrnn SWOT analizlerini gerekletirebilmek iin gerekli olan bilgiler iki aamal olarak toplanmtr. lk aamada kullanlan ikincil veri toplama ynteminde sektrle ilgili yazl ve grsel kaynaklar (bilimsel makaleler, kamu kurum ve kurulularnn, meslek odalarnn ve gazetelerin sektre ynelik raporlar, dernek kaytlar, internet kaynaklar, firma kataloglar, vb.)


6835

incelenmitir. Literatr taramas aamasn takiben, ikinci aama ise TMB yeleri ile gerekletirilen mlakatlardan oluan birincil veri toplama aamasdr. Birincil veri toplama ynteminde derinlemesine mlakatlar gerekletirilmitir. Derinlemesine mlakat yntemi, inaat sektrnde faaliyet gsteren ve uluslararas pazarlara alm orta-byk lekte firmalara uygulanmtr. Grmelerin TMB yeleri ile gerekletirilmesinin en nemli nedeni TMB yelerinin imdiye kadar gerekletirilen Trkiye pazarndaki projelerin %70ini ve yurtd projelerin %90n gerekletirmi olmalardr [15]. Bu kapsamda 152 TMB yesi firmaya davet mektubu gnderilmitir. Firmalardan 27si olumlu ekilde geri dn yapmtr ve %18lik bir yant oran elde edilmitir. Elmas Modeli bileenlerine dayanarak bir mlakat formu hazrlanmtr. izelge 1, mlakat ieriini oluturan sorular aklamaktadr.

izelge 1. Elmas Modeli Bileenleri Girdi Koullar nsan kaynaklar, sermaye kaynaklar ve alt yap kaynaklar

asndan uluslararas pazarlarda firmalarn avantajlar veya dezavantajlar (alanlarn eitim seviyesi, istihdam problemleri, personel kayp oranlar, iletiim kalitesi vb.)

Gemi projelerin uluslararas rekabet gcne katks Uluslararas projelerdeki temel sorunlar ve karlalan

zorluklardan karlan dersler Talep Koullar Yurtiinde gerekletirilen i eidi ve miktar

Yklenici firmalar tarafndan stlenilen iin nitelii Yurtii projelerdeki iverenlerin kalite ve hizmet beklentileri D faktrlerin (kresel siyasi istikrarszlklar, doal afetler,

ekonomik koullar vb.) i pazardaki etkileri

Yurtd projelerde firmalar aras rekabet Uluslararas projelerde firmalarn risk alma tutumu

Firma Stratejisi ve Rekabet Yaps

Uluslararas projelerde firma kltrnn ve kurumsal yapnn etkisi

Ev sahibi lkelerde iverenler ile kurulan yakn ilikiler lgili ve Destekleyici Kurulular

naat sektrnn rekabet gcn artran yardmc sektrlerin durumu, says ve hacmi

Tasarm hizmetlerinde tecrbe ve uzmanlk Devletin Rol Devletin inaat sektrne olan destei

Tedarik safhasnda meydana gelen brokratik problemler ans Faktrleri Ev sahibi lkelere corafi ve kltrel yaknln etkisi

Doal afetlerin etkisi Kresel krizin etkisi Olas pazarlardaki inaat yatrmlar talebi


6836

izelge 2 firma profili ve katlmc profilini gstermektedir. Katlmclar byk oranda ynetim kurulu yeleri, i gelitirme direktrleri ve st dzey yneticiler arasndan seilmitir. Bu kapsamda, 27 firmada toplam 65 katlmc ile grlmtr. Bu katlmclar sektrde en az 15 yl tecrbesi bulunan ve eitli uluslararas projelerde yer alm kiilerdir. Katlmc firmalar orta-byk lekli kurumlar olup yllk ortalama 987 milyon dolar gelire sahiptir ve inaat sektrnde ortalama olarak 34 yldr hizmet vermektedirler. Katlmc firmalarn ana uzmanlk alanlar endstriyel tesisler, alveri merkezleri, konut, enerji santralleri, vb. tesislerdir. Ayrca grlen firmalardan 13 ENRnin 2011 yl En Byk Uluslararas 225 Mteahhitlik Firmas listesinde yer almaktadr. Bu firmalar listedeki 31 Trk firmasnn %42sini oluturmaktadr ve katlmc firmalarn hemen hemen yarsna denk gelmektedir. Bu balamda, Trk mteahhitlerinin uluslararas projelerdeki deneyimlerini, yurtdnda aktif olarak faaliyet gsteren ve uluslararas pazarda baar kazanan firmalar ile tartmak mmkn olmutur. TMB kaytlarna gre, bu firmalar en az 5, en fazla 32 olmak zere ortalama 9 farkl lke pazarnda faaliyet gstermektedir.

izelge 2. Firma ve Katlmc Profili

Mlakat yaplan firmalarn toplam says

27

Ortalama firma ya 34 Ortalama firma cirosu 987 milyon dolar Faaliyet gsterilen pazarlar Uluslararas pazarlarda ortalama 9 stlenilen proje trleri Endstriyel tesisler, alveri merkezleri, i merkezleri,

konut, barajlar, rafineriler ve enerji santralleri Katlmc says 65 Katlmc pozisyonlar Ynetim Kurulu Bakan (2), Koordinatr (10), Genel

Mdr (8), Gelitirme Mdr (13), Teknik Ofis Mhendisi (7), naat Mhendisi (25)

Ortalama katlmc ya 37

Her bir mlakat ortalama 1,5-2 saatte tamamlanmtr. Mlakat sorularna verilen cevaplarn doruluunu ve tutarlln salamak amac ile mlakatlar her bir firmada en az 2 veya 3 mdr/mhendis pozisyonundaki katlmclar ile gerekletirilmitir. Katlmc firmalar, firmaya ve projeye zg eitli verileri paylamlardr. Ayrca cevaplar, sektr ve kamu kurumlar raporlar ile karlatrlmtr. Aratrma ekibi tm grmeleri kayt altna alm ve firma dokmanlar ile gemi raporlar da analizlerinde kullanmtr.

4. ARATIRMA BULGULARI naat sektr, gittike byyen yurtii ve yurtd projeler orannda Trk ekonomisinin bymesine yksek oranda katk salamaktadr. Trk mteahhitlik hizmetleri son on ylda uluslararas alanda gsterdii baarlar ile dikkatleri zerine ekmitir. Trk mteahhitleri 1972 ylndan 2011 ylna kadar toplam 93 lkede 206 milyar dolarlk 6442 adet proje


6837

gerekletirmilerdir [15]. Trk mteahhitlik hizmetlerinin uluslararas pazarlara almas 1972de Libyann Trk mteahhitlerine kaplarn amas ile gereklemitir. 1972-2011 aras dnemde Trk mteahhitlik hizmetleri daha ok Rusya Federasyonu, Libya, Trkmenistan ve Kazakistan olmak zere drt blgede hakim olmutur. Bu blgeleri takiben Orta Dou da Trk mteahhitlerin byk projeler stlendikleri bir baka pazar olmutur. Literatr taramas ve mlakat sonularna dayanarak Elmas Modelinin bileenleri aada aklanmtr.

a) Girdi Koullar: Dk maliyet avantaj, 1972-2011 yllar arasnda Trk inaat sektrnn gl ynlerinden biri olmutur. Bu dnemde, Trk mteahhitleri rekabeti teklif fiyatlar nedeni ile yurtdnda ok sayda proje stlenmilerdir. Bu durumun en nemli nedeni rekabeti firmalara oranla sahip olunan dk istihdam bedelleridir. Thomas [16], zellikle gelimekte olan lkelerde yklenici seiminde dk i gc maliyetlerinin nemli bir parametre olduunu vurgulamaktadr. Zhao vd. [11] inli mteahhitlerin uluslararas pazarda yaylmalarnn nedenini gelimekte olan lkelerdeki dk i gc maliyetleri olarak aklamlardr. naat iilerinin yksek verimlilii de yine bu dnemdeki gl ynlerden biri olarak ortaya kmaktadr. Ayrca mhendislerin eitim seviyesinin de olduka yksek olduu gzlenmitir. Yine bu dnemde yneticiler ve iiler arasndaki iletiim kolaylnn projelerin ilerleme srecine katkda bulunduu gzlemlenmektedir. Gnhan ve Arditi [5] de proje yneticilerinin kabiliyetlerinin uluslararas projelerin baarsnda nemli bir etmen olduunu belirtmektedir. Uluslararas baarya katk salayan pozitif etmenlerin yannda gerekletirilen projeler sresince zlmesi gereken eitli sorunlar da ortaya kmaktadr. Bu dnemde, Trk inaat sektrnn zayf ynlerinden biri yurtd pazarlardaki tecrbe eksiklii olmutur. Uluslararas pazarlara almn ilk yllarndaki deneyim yetersizlii, Trk mteahhitlerinin mobilizasyon, gmrk, vize ve teminat mektuplar konusunda sorun yaamasna neden olmutur. Yksek retkenlik ve iyi iletiim becerilerine ramen baz alanlar uyum sorunu yaam ve yabanc dil problemi ile kar karya kalmlardr. Bu durum Trk ynetici ve iilerin yurtd projelerine istihdamn zorlatrm ve baz projelerde yabanc ii istihdam gndeme gelmitir. Tm bu sorunlar sektrn rekabetiliini olumsuz ynde etkileyen zayf ynler olarak belirlenmitir. En nemli dezavantajlarn banda ev sahibi lke koullarnn tam olarak bilinmemesi gelmektedir [17]. Benzer bir almada, Chan ve Tse [18] uluslararas projelerdeki anlamazlklarn kltrel farkllklardan kaynaklandn belirtmitir.

b) Talep Koullar: Trk inaat sektrnde 1970lerde bir durgunluk dnemi yaanmtr. naat sektr ekonomik sorunlardan ve bu dnemde gerekleen askeri darbeden olumsuz ynde etkilenmitir. Bu nedenle, i pazarda byk projeler gerekletirilememi ve bunun bir sonucu olarak Trk mteahhitleri i alanlarn yabanc pazarlarda geniletmeye karar vermilerdir. Fakat uluslararas projelerin byk ounluunun gerekletii Libya pazarnda da 1980lerde ciddi sorunlar ile kar karya kalmlardr. Bu nedenle 1980lerde i pazardaki projeler Trk mteahhitleri iin daha cazip hale gelmi ve bu dnemde byk altyap yatrmlar gerekletirilmitir.


6838

Uluslararas projelerde yabanc yatrmclar ile kurulan ortak giriimler ve ibirlikleri sayesinde 1980lerde ortaklarn teknik ve ynetsel kabiliyetlerinden renme ve bilgi paylam gereklemi ve bu durum i pazardaki alt yap projelerinde Trk mteahhitleri iin olduka faydal olmutur. Ortaklardan edinilen tecrbeler, mteahhitleri uluslararas projelere teklif verme konusunda cesaretlendirmi ve Trk mteahhitlerin rekabetilik gcne katk salamtr. Trk inaat sektr 2000li yllarda tamamlanan yksek bteli ve prestijli projeler sayesinde byk tecrbe edinmitir. Yapm yntemlerindeki sorunlar, projelerdeki uygulama hatalar ve bu sorunlara zm yntemleri bu dnemde karlan dersler olmutur. Uluslararas pazarlardan i pazara olan ters bilgi ak Trk mteahhitlerinin ynetimsel, teknolojik ve ok uluslu iletiim becerilerinin gelimesine olanak salamtr [19]. Ayrca i pazardaki i kalitesi de artmtr. Bu dnemde i pazarda baz deiikliklere neden olacak eitli olumsuz durumlar da meydana gelmitir. rnein, 1999 ylndaki zmit depremi Trk mteahhitlerine kar gven kaybna neden olmutur. Ayrca, 2001 ylnda patlak veren ekonomik kriz sonucu mteahhitler yurtd projeleri stlenmede tereddt etmilerdir. Bu durumun bir sonucu olarak mteahhitler i pazarda kaliteyi artrmak adna gerekli motivasyona sahip olmulardr [10]. Sonu olarak, 2000li yllarn balar Trk inaat sektr iin zorlu bir dnem olarak nitelendirilmektedir.

c) Firma Stratejisi ve Rekabet Yaps: Trk mteahhitleri 1990l yllarda edindikleri tecrbeler sonras uluslararas projelerde birbirleri ile rekabet etmeye balamlardr. Bu ekilde yalnzca i pazarda deil uluslararas pazarda da rakip olmular ve bu durum Trkiyenin rekabet gcn artrmtr. Faaliyet gsterilen pazarlar incelendiinde birok pazarn yksek risk ieren lkeler olduu grlmektedir. Fakat bu pazar koullarna aina olunmamas ve risk dzeyleri, bu pazarlara girilmesine engel olmamtr hatta risk alma yetisi birok durumda olumlu sonulanm fakat baz pazarlarda meydana gelen beklenmedik durumlar eitli sorunlara yol amtr. rnein, Trk mteahhitleri hisselerinin birounu Libya pazarnda kaybetmilerdir zira bu blgede ortaya kabilecek siyasi riskleri gz ard etmilerdir. Trk mteahhitlerin yksek riske ramen Libyada ok sayda ie girmesi firmalarn nakit aknda ciddi sorunlar dourmutur. Risk ynetimi uygulamalarndaki eksiklikler, uluslararas standartlar konusundaki tecrbe eksiklikleri ve ortak giriimler ve ibirlikleri oluturma konusundaki yetersizlikler baarszlkla sonulanmtr. Mlakatlar srasnda bir katlmc bu konuda Trk mteahhitlerin risk ynetimi konusunda eksiklikleri olduunu dnyorum. Bu nedenle Amerikal ve Avrupal firmalara gre risk alma konusunda daha bilinsiz davranyorlar. Sonu olarak, Trk mteahhitler ya ok baarl projelere imza atyorlar ya da projeler firmann tamamen iflasna yol ayor demitir. Trk mteahhitler uluslararas projelerde iverenleri ile gl ilikiler kurmulardr. Bu durum gelecekteki projeler iin olumlu referans olarak ortaya kmtr. Bu konuda mlakat yaplan katlmclardan biri ..ev sahibi lkede bir ofis ubesi amann yerel standartlara uyum salama, mterilerle yakn ilikiler kurma ve o blgede rekabetilii artrma gibi eitli avantajlar vardr demitir. Bir baka katlmc ise .firma stratejisi, ev sahibi lkeden olumlu geri bildirim alma konusunda olduka nemli bir yer tutmaktadr ve bu durum mteahhitlere


6839

kaynaklarn daha iyi kullanma ve yerel standartlar ile yasal konularn tercme edilmesinde zaman tasarrufu salamaktadr demitir. Benzer bir almada, Zhao vd. [20] destekleyici firma yapsnn kaynaklara ve yerel standartlara kolay eriim ve iveren ile iyi ilikiler kurulmas gibi eitli avantajlar beraberinde getireceini belirtmilerdir. Dikkat edilmesi gereken bir baka konu ise yeni pazarlara ve ortaklara uyum salanmasdr. zellikle pazar koullarnn deiken olduu durumlarda bu durum olduka byk nem tamaktadr.

d) lgili ve Destekleyici Kurulular: naat sektrnde rekabet gcn olumlu ve olumsuz ynde etkileyen birok alt sektr mevcuttur. Trkiye, olduka gl bir yap malzemeleri sektr ile yksek miktarda imento ve elik retimi kapasitesine sahiptir. Mteahhitlik hizmetlerinin uluslararas arenaya almnn son krk ylnda bu sektrlerin baars inaat sektrne olumlu ynde katkda bulunmutur. Gl bir yap malzemeleri sektrnn aksine, mhendislik tasarm ve proje ynetim hizmetleri yeteri kadar gelimemitir. Uluslararas projelerin karmakl sz konusu olduunda Trk firmalar projelerin tamamlanmas iin tm hizmetleri bir arada sunmakta yetersiz kalmlardr. Trk firmalar, dk maliyetli inaat hizmetleri sunarak rekabet avantaj yaratm fakat tasarm hizmetlerindeki yetersizlikler nedeniyle byk lekli projelerin btn aamalarnda yer alamamlardr. Bu kapsamda, tasarm hizmetleri salayan yabanc firmalar projeler zerinde daha fazla kontrol yetkisine sahiptir. Bu tr firmalar ayn zamanda bahsi geen projeler iin proje ynetim hizmeti de sunmaktadr. Bu kapsamda, firmalar artnamelerini hazrlayp projelerde kendi standartlarn kabullendirme yoluna gitmekte fakat Trk firmalar birok durumda bu artnamelerdeki kurallara uymayan Trk yap malzemelerini kullanamamaktadrlar. Bu durum mteahhitler iin byk sorun tekil etmektedir. Trkiyenin karmak ve byk lekli projelerin stlenilmesine olanak tanyacak ve rekabet gc yksek hibir Engineering Procurement Construction (EPC) Mhendislik-Tedarik-Yapm firmas bulunmamaktadr.

e) Devletin rol: Siyasi istikrar, ekonomik artlar, devlet destek politikalar ve yabanc lkelerle ikili ortaklklarn inaat sektrnn baars zerinde kayda deer lde etkisi vardr. Orr ve Kennedy [21] almalarnda, proje sponsorlarnn ev sahibi lkenin dinamiklerini ve siyasi durumunu anlamak adna kamu kurumlar ile yakn ilikiler kurmalar gerektiini belirtmilerdir. Bu nedenle, devlet destei yabanc yatrmlarda olduka nemli bir yere sahiptir. Trk hkmetinin zellikle de ev sahibi lkelerle ikili anlamalar imzalayarak mteahhitleri destekledii grlmektedir. Fakat 1970lerde, mteahhitler uluslararas projelerde Trk ii istihdamnda eitli zorluklarla karlamlardr. Ayrca, bu yllarda meydana gelen askeri darbe inaat sektrn olumsuz ynde etkilemi ve i hacmini drmtr. Devlet destei, Sovyet Rusya ile yaplan ticaret anlamas ile 1980lerde iyice belirginlemitir. Bu anlama, mteahhitlerin Rusyadaki rekabetiliini glendirmesine yardmc olmutur. Hkmet destei 1990lara kadar sreklilik gstermesine ramen teminat mektubu ve istihdam srasndaki brokratik sorunlar devam etmitir. Hkmet inaat sektrn desteklemekteki aktif roln yabanc pazarlarda i yapmak isteyen firmalara baz ekstra finansal destekler salayarak gnmzde de srdrmektedir. Han vd. [22] de gelimi lkelerin yerel inaat firmalarnn hkmet politikalar ile


6840

desteklenmesi gerektiini ve eitli eitimler verilerek mteahhitlerin deniz ar projelerde rekabet avantajndan faydalanmalarn n grmektedir.

f) ans: ans olaylar inaat sektrn hem olumlu hem de olumsuz ynde etkilemektedir. 1972-2011 yllar arasnda, rekabet avantajnn en nemli kaynaklar corafi, dini ve ev sahibi lkelere kltrel yaknlk olmutur. Daha nceki almalarda ev sahibi lkeye olan ainaln uluslararas inaat sektrnde en nemli etmenlerden biri olduu belirtilmitir [23]. Fakat bu avantaj tek bana yeterli olmamaktadr. Bu balamda, firma yneticilerinden biri corafi, kltrel ve dini yaknlk bize iverenle daha yakn ilikiler kurmamz salamtr. Fakat bu yaknlk iveren ile kurulan ilikilerde yalnzca iyi bir balang yapmamza olanak tanr. Oysa inaat sektrnde deneyim ve tecrbe sahibi olunmad ve dzgn stratejiler uygulanmad durumlarda baarl olmak imknszdr demitir. Kltrel ve tarihi yaknlk yklenicilerin belirlenmesi dneminde nemli bir rol oynamasna ramen, projelerin uzun dnem baars firmalarn ynetsel organizasyonlarna ve yaplanmalarna baldr. Uluslararas arenada projeler gerekletirilmeye balanmasnn ilk yllarnda Libya pazarnn 1972de Trk mteahhitlere almas Trk inaat sektr iin nemli bir adm olmutur. Orta Dou lkelerinde kazanlan rekabet avantaj bu lkelerle olan kltrel yaknlktan kaynaklanmtr. Akaryakt fiyatlarndaki art sonras yabanc pazarlardaki dviz fazlas inaat yatrmlarna olan ilgiyi artrm ve bu durum sektre byk bir frsat olarak yansmtr. Bu durumdan yararlanmak isteyen Trk mteahhitleri de inaat yatrmlarna duyulan ihtiyacn fazla olduu komu lkelerde projeler gerekletirme konusunda istekli davranmlardr. 1980lerde meydana gelen ran-Irak sava sonras yeniden yaplanma aktiviteleri nedeni ile inaat sektr olumlu ynde etkilenmitir. Bu durumda Irakta gerekleen i hacmi byk oranda art gstermitir. Fakat bu lkelerdeki depremler ve siyasi istikrarszlklar tehditler olarak ortaya km ve ilerleyen yllarda i hacmi klme seyri gstermitir. 1990larn sonundan balayarak i pazarda baz krlma noktalar meydana gelmitir. 1999 ylndaki zmit depremi bu krlma noktalarndan en nemlisi olarak nitelendirilmektedir, zira deprem binlerce lme yol am ve saysz binann yklmasna neden olmutur. Deprem nedeniyle meydana gelen maddi ve manevi zarar bir yana, inaat sektrnn imaj i pazarda olduka zedelenmitir. Bu konuda mlakata katlan firma yneticilerinden biri doal afetler, insanlara ve yaam koullarna olan olumsuz etkilerinden dolay olduka tehlikelidirler. Fakat doal afetlerin olma riski gz ard edilmemelidir. Doal bir afet yeniden yaplanma srecini beraberinde getirse de verdii zararlar ok ciddi olmaktadr ve bu nedenle sektrde bir frsat olarak grlmemelidir demitir. Ayrca, 2001 ylnda meydana gelen ekonomik kriz de inaat sektrne zarar vermitir. Kriz nedeni ile birok i yatrm iptal olmu ve inaat sektr byk bir durgunluk yaamtr. Trk mteahhitler 2000li yllardan sonra Orta Dou ve Kuzey Afrikada birok proje stlenmilerdir. Bu lkelerle mevcut olan corafi yaknlk nedeni ile eitli lojistik avantajlar ortaya kmtr. 2011 ylnda gerekleen bir baka byk olay Libyada meydana gelen sivil ayaklanma olmutur. Bu ayaklanma eitli nedenlerle olduka byk etkiler dourmutur. ncelikle Libya pazar isyan nedeniyle Trk mteahhitler iin gvenli


6841

olmaktan km ve tm firmalar Libya pazarn terk etmek durumunda kalmlardr. Libyadaki projelerin byk ounluunun dev yatrmlar olmas nedeniyle Trk mteahhitleri yksek oranlarda i hacmi kayb ve finansal kayplarla kar karya kalmlardr. Fakat mteahhitler bu durumdan zellikle risk ynetimi konusunda eitli dersler karmlardr. Libya, siyasi risklerin en yksek olduu pazarlardan biri olmasna ramen Trk mteahhitleri bu riskleri n grmekte yetersiz kaldklar iin i gcn ve inaat alan gvenliini salamakta yetersiz kalm ve sonu itibariyle yksek miktarda zaman ve para kaybna uramlardr. ekil 1 Elmas Modelinin bileenleri ile uluslararas rekabetilie etki eden olumlu ve olumsuz faktrleri gstermektedir.

ekil 1. Elmas Modeli Bileenleri

izelge 3 Trk inaat sektrnn 1972-2011 yllar arasndaki uluslararas tecrbelerine dayanarak oluturulan SWOT matrisini gstermektedir. Bu dnemde ortaya kan gl ynler, zayf ynler, frsatlar ve tehditler Elmas Modelinin bileenleri ile uygun olacak ekilde maddeler halinde aada sralanmtr.


6842

izelge 3. 1972-2011 yllar arasnda yurtd mteahhitlik hizmetlerinin SWOT analizi Gl Ynler Zayf Ynler Dk maliyetler ilerin yksek retkenlii Trk alanlar arasnda iletiim

kolayl Sektrde tecrbeye dayal renme

sreci veren ile iyi ilikiler ve yksek

mteri memnuniyeti Baz pazarlarda risk alma yetisi elik ve imento sektr gibi gl alt

sektrlerin varl

Yksek-riskli pazarlarda risk ynetimi eksiklikleri

alanlar arasnda yksek i kayb oranlar

ilerin yabanc dil eksiklii Ortaklklarn seyrek olmas Destekleyici kurumsal yapnn ve

kltrn eksiklii Tasarm aamasnda yetersiz Kalifiye iilerin yetersiz olmas

Frsatlar Tehditler Devletin yurtii ve yurtd projelere

olan destei Ev sahibi lke ile yaplan ikili ticaret

anlamalar Ev sahibi lkelere corafi ve kltrel

yaknlk Komu lkelerde inaat yatrmlarna

duyulan ihtiya

Proje finansmannda karlalan zorluklar

Depremler, doal afetler ve savalar Kilit pazarlarda siyasi istikrarszlk Trk yap malzemelerinin uluslararas

standartlar ile uygunluk gstermemesi

5. SRDRLEBLR BYME N STRATEJLER Uluslararas pazarlarda bymeyi srdrlebilir klmak adna mteahhitler iin gl ynler ve zayf ynlerin yannda frsatlar ve tehditler de detayl incelenmeli ve uygun stratejiler gelitirilmelidir. Flanagan vd. [24] rekabetilii lmenin asl ama deil rekabetilii gelitirmenin ve uzun dnem performans artrmann temel olduunu belirtmitir. Aratrma bulgularna gre, Trk mteahhitlerinin zellikle kltrel ve corafi yaknlk ierisinde olduklar pazarlarda ok sayda proje stlendikleri grlmtr. Dk maliyetler, retkenlik ve iveren ile yakn ilikiler Trk mteahhitlerinin gl ynleri olarak belirlenirken, tasarm faaliyetlerindeki yetersizlik, firmalarn yeterince destekleyici firma kltrne sahip olmamas ve istihdam problemleri ise temel zayf ynler olarak tespit edilmitir. Yurtdnda faaliyet gsteren ok saydaki firmaya ramen, Trk mteahhitlerinin i hacmi ayn oranda yksek deildir ve bu nedenle Trkiyenin kresel inaat pazarndaki pay olduka snrldr ve gelitirilmelidir. Bugne dek uluslararas rekabetilii artrmak iin eitli giriimlerde bulunulmutur. Temel ama ise proje hacmini artrmak olmutur. nmzdeki on ylda, inaat hizmetleri kapsamnda 100 milyar dolarlk ihracat yaplmas ve %4 olan kresel i hacmi orann %10a karlmas beklenmektedir [25]. TMB


6843

tarafndan yaynlanan Trk naat Sektr2023 Vizyonu isimli raporda da inaat firmalarnn ARGE hizmetlerine daha fazla yatrm yapma, EPC yklenicilerin ortaya kmas ve uluslararas pazarlardaki firma saysnn artrlmas gereklilii belirtilmektedir [26].

Elmas modeli bileenlerinin tartlmas dnda mlakat katlmclarna rekabetiliin gelitirilmesi ve yeni pazarlara girilmesi konusundaki fikirleri de sorulmutur. Katlmclarn verdikleri cevaplar ve bu alanda yaynlanan dier almalar dorultusunda, teknoloji ve inovasyon, i birlikleri, firma yaps, tasarm hizmetleri, hkmet destei, risk ynetimi ve insan kaynaklar olmak zere yedi adet alan tanmlanmtr. Teknoloji ve inovasyon: Teknolojinin yaygn kullanm ve inovasyon uygulamalar

rekabetiliin nemli kaynaklar olarak nitelendirilmektedir. novasyon, ulusal ekonomik bymeye, rekabetilie ve yksek yaam standartlarna etki eden nemli bir etmendir [27]. Karmak projelerin etkin ynetimi, zel uzmanlk ile yeni rnlerin ve srelerin uygulanmasn gerektirmektedir. rnein, enerji asndan verimli tasarm ve yap inaat, inaat sektrnn son zamanlarda kar karya kald bir sorun olmaktadr. Yapm ihtiyalar dorultusunda artan sera etkisi emisyonlar dk karbon teknolojileri ile azaltlmaldr. Bu tr zmler yap malzemelerinde, ekipman ve yapm srelerindeki inovasyonlar sayesinde gerekleebilmektedir. Gnmzde, Kuzey Afrika ve Orta Doudaki sorunlardan tr Trk firmalar yeni pazar arayndadr. Bu nedenle dk maliyet stratejisi artk uygulanamamaktadr ve bunun bir sonucu olarak son teknolojik ilerlemeler dikkatle takip edilmekte ve tasarm faaliyetleri rekabet stnl oluturacak ekilde gelitirilmektedir. Bu nedenle, inaat firmalar teknoloji ve inovasyon ynetimini yapm ilerinin bir paras olarak ele almal ve ARGE faaliyetlerine daha fazla yatrm yapmaldrlar. Bunun yannda, sektrn paral yaps bilgi paylam ve inovasyonu gerektirmektedir [28]. Fakat inovasyon basit bir uygulama deildir ve inovasyonun faydalar ancak uzun vadede anlalabilmektedir. Bu nedenle, firmalar yaratcla ak bir ortam oluturmal, alanlar desteklemeli, i ortaklarndan ve hatta rakiplerinin bilgi ve tecrbelerinden faydalanmaldr.

Ortaklklar: Firmalar uluslararas pazarda rekabeti duruma gelebilmek iin en iyi fiyat teklif etmelidirler. En iyi teklifi sunabilme yalnzca gl bir teknik ve ynetsel becerinin varlnda gerekleebilmektedir. Bir firmann tek bana bir projeyi stlenmede yetersiz olduu durumlarda, i ortaklklarnn kurulmas farkl firmalarn gl ynlerinin bir araya gelmesinin en etkili yntemlerinden biridir. Pazarda srekli bir genileme iin uluslararas ibirlikleri izlenebilir bir strateji olarak n plana kmaktadr. Birgnl vd. [19] uluslararas projelerde ortaklklarn ve ibirliklerinin riskleri azaltma ve rekabet avantaj kazanmada etkin yntemler olduunu belirtmitir. Kk lekli firmalar ounlukla alt yklenici olarak mteahhitlik hizmetleri vermekte ve bu ekilde tecrbe kazanmaktadrlar. Fakat ana yklenici olmak olduka gl bir referans gerektirmektedir. Tecrbe ve uzmanlk eksiklii durumlarnda firmalar yurtdnda i frsatlar yakalamak iin ortak giriimler oluturmaldr. Bu tr i ortaklklar ev sahibi lkenin standartlarna aina ve lke artlarna uygun kaynak ve becerileri barndran yerel firmalarla kurulabilmektedir. Bu tr teknoloji youn projelerde tecrbesi olan yerel firmalar ile kurulan ortaklklar teknoloji transferi ve renme asndan da etkin bir mekanizma olarak deerlendirilmektedir. Mathews [29]


6844

rekabet avantajnn kresel entegrasyon ile kazanldn ve ortak giriimler ile i ortaklklar sayesinde pekitirildiini belirtmitir.

Firma yaps: Kurumsal bir yap ve destekleyici firma kltr inaat sektrnde baarnn temel bileenleridir. Uluslararas pazarda faaliyet gsteren firmalar, proje taraflar, bireyler ve gruplar arasnda bilgi akn desteklemelidirler [30]. Birgnl vd. [19] kurumsal renmenin uluslararas baardaki nemine deinmilerdir. Etkin renmenin bir sonucu olarak firmalar dinamik beceriler gelitirebilir ve rekabet avantajn artrabilirler. Uluslararas pazarlarda bymeyi srdrmek iin uygulanacak bir baka strateji, daha yeniliki bir yaklam benimsemektedir. Trk inaat sektrnn en nemli zayf ynlerinden biri faaliyet gsteren firmalarnn byk ounluunun aile irketleri olmasdr. Bu firmalar uzun vadede strateji belirleyen firmalar olmaktan ok ksa dneme odakl firmalardr ve yeniliki yaklamlar benimseme eiliminde deildirler. Bu nedenle, firmalarn kurumsal yaplanmalarn yeniden gzden geirmeleri ve yeniliki bir kltr besleyecek olumlu bir ortam oluturmalar gerekmektedir.

Tasarm hizmetleri: ENR listelerine gre, Trkiye birok firma ile listede yer almasna ramen i hacminin listede yksek sayda firma ile yer alan dier lkelere oranla olduka dk olduu grlmektedir. Bu durumun ana nedenlerinden biri byk lekli projelerde yer almamaktadr. Mlakat katlmclar bu durumun tasarm hizmetlerindeki uzmanlk eksikliinden kaynaklandn belirtmilerdir. Tasarm faaliyetlerini gelitirmek iin Trk mteahhitlerin byk lekli ve teknoloji youn projelere dhil olmalar gerekmektedir. EPC projelerde bulunulmas da mteahhitlerin gerekli tecrbeyi edinmesi asndan byk nem tamaktadr.

Devlet destei: Trk mteahhitler devlet destei sayesinde ev sahibi lkelerle kurulan yakn ilikilerden byk oranda faydalanmlardr. Fakat faaliyet gsterilen bu ev sahibi lkelerde son yllarda siyasi istikrarszlklar grlmektedir. Bu nedenle, deiimlerin ve bu pazarlarda ortaya kan sorunlarn stesinden gelebilmek adna desteklerin sreklilii olduka nemli bir yer tutmaktadr. Olas pazarlarda kurulacak iyi ilikiler Trk hkmeti tarafndan izlenecek bir strateji olmaldr. Hkmet yetkilileri, hlihazrda ve yeni oluacak inaat pazarlarndaki ibirliini artrma amac ile eitli lkelere ziyaretler dzenlemekte ve ikili anlamalar imzalamaktadr. Yetkililer ayrca yksek bteli projelerdeki teminat mektubu sorunlar ve finansal konulardaki problemleri zmek iin de byk aba sarf etmektedir [31]. Kltrel ve ticari anlamalar lkeler arasndaki siyasi ve ticari ilikilerin gelitirilmesine katk salamaktadr. kili anlamalarn imzalanmas brokratik sorunlarn azaltlmasna, iletiimin kolaylatrlmas ve ev sahibi pazarlarda koordinasyon kurulmasna yardmc olmaktadr. Bunun yan sra proje finansman da nem arz eden bir baka konudur. Proje saysnn artrlmasnda hem devlet hem de yap sektr alanlar kredi salayan kimse veya kurumlar bulma konusunda aba gstermelidirler.

Risk ynetimi: ans faktrleri Trk mteahhitlerin uluslararas pazarlardaki rekabetiliini byk lde etkilemitir. ans faktrleri ou zaman Trk mteahhitler asndan olumlu sonular doursa da baz durumlarda i ve d pazarda ykc etkilere neden olmutur. Han ve Diekmann [32] da belirttii gibi uluslararas projeler siyasi, ekonomik ve kltrel riskler barndrmaktadr. Bu nedenle, bu tr


6845

projeler dikkatle ynetilmelidir. Trk mteahhitler yksek risk alma yetisine sahiptirler; yksek riskli pazarlarda faaliyet gstermiler fakat mevcut riskleri gz ard etmilerdir. rnein, Libyada bir risk kontrol stratejisi gelitirememilerdir. 2011 ylnda ba gsteren sivil ayaklanma sonucu Trk mteahhitlerinin byle bir zorlayc sebebe hazrlksz olduu ve byk miktarda finansal kayba uradklar grlmtr. Bu tr olumsuzluklara meydan vermemek adna risklerin baarl bir ekilde ynetilmesi, belirlenmesi ve incelenmesi gerekmekte ve bu tr pazarlarda faaliyete gemeden nce risk kontrol stratejileri gelitirilmelidir.

nsan kaynaklar: nsan kaynaklar projelerin baars asndan kritik nem tamaktadr. pazarda ve uluslararas pazarlarda Trk iilerin istihdam sorun arz etmesi nedeni ile kalifiye iilerin saysnn olduka az olduu grlmektedir. Mteahhitler ounlukla ucuz i gcn tercih etmektedir, fakat kompleks projelerde kalifiye olmayan iiler sorun tekil etmektedirler. Bu nedenle, i gc kalitesini artrmak amac ile bir eitim program uygulanmaldr. Mhendislik alannda danmanlk yapabilmek ve eitli mesleki hizmetleri sunabilmek iin yetkin mhendislik lisans alnmas zorunludur. ABDde National Council of Examiners for Engineering and Surveying (NCEES) mhendislik mesleini icra edebilmek adna lisans salamaktadr. Trkiye naat Mhendisleri Odas (MO) da 2004 ylnda inaat mhendislerinin yetkin mhendis olarak adlandrlabilmeleri iin bir memorandum yaynlam ve 1 Temmuz 2005 ylnda yetkin mhendislik ynetmelii yrrle girmitir. Bu ynetmeliin temel amac mhendislere yetkin mhendis lisans verilerek yetkin olmayan ve tecrbesiz mhendislerin inaat projelerindeki sorumluluk haklarn engellemektedir. Bu kapsamda, mhendislerin yetkin mhendis nvan alabilmeleri iin Mhendisliin Temelleri-Fundamentals of Engineering adyla bir snava tabi tutulmalar karar alnmtr. Bu snav, birinci aamada yazl (Fundamentals of Engineering - FE) ve ikinci aamada ise szl (Principles and Practice Engineering - PE) olmak zere iki blmden olumaktadr. Yazl snavlar sonucunda elde edilen puanlar kurul tarafndan deerlendirilerek yeterli bulunan adaylar szl snava arlmaktadr [33]. lkemizde yetkin mhendislik snavnn birinci aamas (FE) ilk kez 2012de, ikinci aamas (PE) ise ilk kez 2013te stanbul Teknik niversitesi (T) bnyesinde uygulanmtr.

6. SONULAR Bu almann amac Trk mteahhitlik hizmetlerinin uluslararas pazardaki rekabetiliini analiz etmektir. Bu kapsamda, rekabet avantajn belirleyen faktrleri belirlemek ve SWOT analizini gerekletirebilmek iin Elmas Modeli bileenlerinden faydalanlmtr. Aratrma, son krk ylda deniz ar lkelerde faaliyet gsteren Trk mteahhitlerin deneyimlerine dayanarak hazrlanmtr. Aratrma bulgularna gre, inaat sektr iin yaplan SWOT analizinin bileenleri aada sunulmaktadr:

Rekabet gcn etkileyen en nemli gl ynler; dk maliyetler, yksek retkenlik, personel arasndaki iyi iletiim becerileri, tecrbeye dayal renme sreci, iyi mteri ilikileri ve yksek mteri memnuniyeti, baz pazarlarda risk alabilme yetisi ile elik ve imento gibi gl alt sektrler olarak belirlenmitir.


6846

Sektrn zayf ynleri ise yksek riskli pazarlarda doru risk ynetimi eksiklii, personel devir oranlarnn yksek olmas, iilerin yabanc dil bilgilerinin yetersiz olmas, ortaklklarn seyrek olmas, destekleyici kurumsal yap/kltr eksiklii, mhendislik tasarm faaliyetlerindeki uzmanln yetersiz olmas ve kalifiye iilerin yetersiz sayda olmasdr.

Sektr iin frsatlar; destekleyici bir hkmet yaps, ev sahibi lkelerle yaplan ikili anlamalar, ev sahibi lkelere olan corafi ve kltrel yaknlk ve komu lkelerde inaat yatrmlarna duyulan ihtiyalardr.

Sektr iin tehditler ise; proje finansmanndaki sorunlar, depremler, doal afetler ve savalar, kilit noktas durumundaki pazarlarda siyasi istikrarszlk ve yerli inaat malzemelerinin uluslararas artnamelerdeki standartlar ile uyumamasdr.

Kresel inaat pazar gittike daha rekabeti hale gelmektedir ve bu nedenle gnmze dek uygulanan stratejiler sektrde baary garanti etmemektedir. naat firmalar becerilerini, zayf ynlerini ve uluslararas pazar koullarn daha iyi analiz etmeli ve buna uygun stratejiler gelitirmelidirler. Deniz ar lkelerde faaliyet gsteren Trk firmalar sayca ok olmasna ramen kresel pazarda sahip olunan toplam i hacmi dk dzeyde seyretmektedir. Bu alma erevesinde rekabet gcnn korunmas ve yurtd pazarlardaki payn artrlmas iin eitli stratejiler nerilmitir. Bu stratejiler teknolojinin etkin kullanm ve inovasyon; ortaklklar kurulmas, kurumsal yapnn yeniden ekillendirilmesi, mhendislik tasarm faaliyetlerinin artrlmas, hkmet desteinin sreklilii, doru risk ynetimi ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi gibi konular kapsamaktadr. nerilen stratejiler Trk mteahhitlerinin durumu gz nnde bulundurularak oluturulmutur. Fakat bu stratejilerin Trkiye ile benzer zellikler gsteren ve gelimekte olan lkelere de faydal olmas beklenmektedir.

Teekkr Bu alma stanbul Ticaret Odas tarafndan desteklenen Trk naat Sektr ve Dnyadaki Yeri isimli aratrma projesine dayanlarak hazrlanmtr. Yazarlar mlakatlarda yer alan tm firma temsilcilerine teekkrlerini sunarlar.

Kaynaklar

[1] Gnhan, S., Arditi, D., International expansion decision for construction companies, Journal of Construction Engineering and Management, 131, 8, 928-937, 2005.

[2] Paek, J., Kim, J., Analyzing competitive position in the construction market of Eastern Europe, Journal of Management in Engineering, 9, 1, 3851, 1993.

[3] Engineering News Record (ENR), The Top 225 International Contractors, ENR, New York, 2012.

[4] Ofori, G., Frameworks for analyzing international construction, Construction Management and Economics, 21, 4, 379-391, 2003.


6847

[5] Gnhan, S., Arditi, D., Factors affecting international construction. Journal of Construction Engineering and Management, 131, 3, 273-282, 2005.

[6] zorhon, B., Dikmen, I., Birgnl, M.T., Case-based reasoning model for international market selection. Journal of Construction Engineering and Management, 132, 9, 940-948, 2006.

[7] Korkmaz, S. and Messner, J. I., Competitive Positioning and Continuity of Construction Firms in International Markets, Journal of Management in Engineering, 24,4, 207-216, 2008.

[8] Momaya, K., Selby, K., International competitiveness of the Canadian construction industry: a comparison with Japan and the United States, Canadian Journal of Civil Engineering, 25,4, 640-652, 1998.

[9] Flanagan, R., Jewell, C., Ericsson, S., Henricsson, J.P.E., Measuring Construction Competitiveness in Selected Countries. http://wap.rdg.ac.uk/web/FILES/innovativeconstructionresearchcentre/icrc-25-d-Final_report.pdf, 2005.

[10] z, ., Sources of competitive advantage of Turkish construction companies in international markets, Construction Management and Economics, 19,2, 135-144, 2001.

[11] Zhao, Z., Shen, L., Zuo, J., Performance and Strategy of Chinese Contractors in the International Market, Journal of Construction Engineering and Management, 135, 2, 108-118, 2009.

[12] Porter, M.E., The Competitive Advantage of Nations, Free Press, MacMillan, New York, 1990.

[13] Ryan, R., A grand disunity. National Review, 9, 4647, 1990.

[14] Thain, D.H., The war without bullets, Business Quarterly, 55(1) 1319, 1990.

[15] Trkiye Mteahhitler Birlii (TMB), Uluslararas Mteahhitlik Hizmetleri, http://www.tmb.org.tr/genel.php?ID=2, 2012.

[16] Thomas, H. R., 2000 peurifoy lecture: Construction practices in developing countries. Journal of Construction Engineering and Management, 128, 1, 17, 2000.

[17] Ostler, C.H., Country analysis, its role in the international construction industrys strategic planning procedure: In: Peerce C, editor. Proceedings of First International Construction Marketing Conference, Construction Management Group, School of Civil Engineering, University of Leeds, Leeds, UK, 1998.

[18] Chan, E., and Tse, R., Cultural considerations in international construction contracts. Journal of Construction Engineering and Management, 129, 4, 375381, 2003.

[19] Birgnl, M.T., Dikmen, I., zorhon, B., The impact of reverse knowledge transfer on competitiveness: The Case of Turkish Contractors in Economics for the Modern Built Environment., Les Ruddock (ed.), Taylor and Francis: London, UK, 2009.


6848

[20] Zhao, Z., Zuo, J., Zillante, G., Zhao, J.X., Foreign architectural and engineering design firms competitiveness and strategies in China: A diamond model study, Habitat International, 36, 3612-370, 2012.

[21] Orr, R. J., and Kennedy, J.R., Highlights of Recent Trends in Global Infrastructure: New Players and Revised Game Rules, Transnational Corporations, 17, 1, 95-130, 2008.

[22] Han, S. H., Kim, D. Y., Jang, H. S., and Choi, S., Strategies for contractors to sustain growth in the global construction market. Habitat International, 34, 1, 1-10, 2008.

[23] zorhon, B., Arditi, D., Dikmen, I., Birgnl, M.T., The performance of international joint ventures in construction. Journal of Management in Engineering, 26, 4, 209-222, 2010.

[24] Flanagan, R., Lu,W., Shen, L. Y. and Jewell, C., Competitiveness in construction: a critical review of research. Construction Management and Economics, 25, 9, 989-1000, 2007.

[25] D Ticaret Mtearl (DTM), Yurtd Mteahhitllik Hizmetleri, http://www.economy.gov.tr/index.cfm?sayfa=6FCC7802-FE1C-7ECF-E9C975B8EE928372, 2012.

[26] Trkiye Mteahhitler Birlii (TMB), Trk naat Sektr 2023 Vizyonu Raporu, http://www.tmb.org.tr/arastirma_yayinlar/TMB_insaat_sektoru_2023_vizyonu.pdf , 2011.

[27] Organization for Economic Co-operation and Development (OECD), Oslo Manual, 3rd edition, OECD Eurostat, Paris, Luxembourg, 2005.

[28] Taylor J., Levitt R., Innovation Alignment and Project Network Dynamics: An Integrative Model for Change, Project Management Journal, 38, 3, 22-35, 2007.

[29] Mathews, J.A., Dragon multinationals: New players in 21st century globalization. Asia Pacific Journal of Management, 23, 1, 5-27, 2006.

[30] Nissen, M. E., Harnessing knowledge dynamics: Principled organizational knowing and learning, IRM Press, Hershey, PA, 2006.

[31] Ekonomi Bakanl, Yap Malzemeleri Sektr, http://www.ibp.gov.tr/pg/sektorpdf/sanayi/insaat_malzemeleri_2012.pdf , 2012.

[32] Han, S., Diekmann, J.E., Approaches for making risk-based go/no-go decision for international projects, Journal of Construction Engineering and Management, 127, 4, 300-308, 2001.

[33] Trkiye naat Mhendisleri Odas (IMO), IMO Istanbul Genel Merkezi - IMO Istanbul General Board, http://imoistanbul.org/imoarsiv/ist-bulten/SAYI74/YetkinMuhYonTaslak.doc, 2004.

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice

türk müteahhitlik hizmetlerinin uluslararası rekabetçilik analizi

Documents