tržište novca i monetarne stabilnosti i nestabilnosti

1

Sadrţaj

Uvod ............................................................................................................. 2

1. POJAM TRŢIŠTA NOVCA .............................................................. 4

1.1. Organizacija i subjekti tržišta novca ..................................................... 7

1.1.1. Institucionalizovano tržište novca ................................................ 7

1.1.2. Neinstitucionalizovano tržište novca ............................................ 7

1.1.3. Mješoviti oblici tržišta novca ....................................................... 8

1.2. Učesnici na tržištu novca ...................................................................... 8

1.2.1. Centralna (emisiona) banka na tržištu novca ............................... 9

1.2.2. Poslovne banke na tržištu novca ................................................... 9

1.2.3. Specijalizovane finansijske institucije na tržištu novca............. 10

2. NOVAC ............................................................................................... 11

2.1. Teorija novca.........................................................................................12

2.2. Barter poslovi....................................................................................... 13

2.3. Novac sa gledišta građanskog prava................................................... 14

2.4. Papirni novac kao instrument finansiranja...........................................15

3. MONETARNE STABILNOSTI I NESTABILNOSTI.................... 16

3.1. Pojam inflacije...................................................................................... 17

3.1.1. Vrste inflacije.............................................................................. 17

3.1.2. Posljedice inflacije..................................................................... 18

3.2. Deflacija............................................................................................... 20

3.3. Stagflacija............................................................................................ 21

Zaključak.................................................................................................... 22

Literatura................................................................................................... 23

2

UVOD

Trţište novca čini dio finansijskog tržišta, i kao njegov važan segment, predstavlja

visokospecijalizovani oblik kupovine i prodaje novca, ostalih likvidnih sredstava i

kratkoročnih hartija od vrijednosti.1 Cijena novca je kamata. Trţište novca trguje dnevnim,

terminskim novcem i kratkoročnim hartijama od vrijednosti, u zavisnosti od načina i uslova

poslovanja razlikujemo primarno i sekundarno trţište novca.

Novac je društveni odnos, što znači da postoji samo u okviru grupe ljudi kao sredstvo

prihvaćeno od svih članova. I ako je novac zajednička kreacija cijelog društva, on predstavlja

nešto eksterno u odnosu na pojedinca, a u realnosti se za sve javlja kao sasvim prirodna stvar.

Iako je novčani oblik vrijednosti univerzalna karakteristika različitih sistema robne privrede,

različiti oblici i vrste novca su se javili na različitim mjestima i u različito vrijeme.

Novac sluţi kao regulator ekonomske aktivnosti i novčani oblici su odraz odreĎene

organizacije ekonomske aktivnosti putem robne privrede.

U meĎunarodnim ekonomskim odnosima su česte situacije da u spoljnoj trgivini

učestvuju zemlje čije valute nisu konvertabilne, ili se pak nalaze u platno bilansnim

teškoćama. U toj situaciji pribjegava se tzv. barter ili kompenzacionim poslovima.

Stabilnu vrijednost novca u jednoj privredi imamo kada domaći novac bez teškoća obavlja

svoje funkcije. Javlja se u obliku papirnog i kovanog novca.

Do inflacije dolazi kada „ suviše novca juri premalo roba“. I postoji lagana, srednja i

hiperinflacija. Inflacija utiče na imovinu, dohodak i privredu uopšte. PogaĎa najčešce one

društvene slojeve čiji je dohodak u novcu fiksan da se ne moţe prilagoĎavati povećanju

troškova ţivota: penzioneri, činovnici, radnici, studenti. Njihova realna štednja opada. Koristi

od inflacije imaju oni društveni slojevi čije su cijene mobilne kao i oni koji mogu da dobijaju

bankarske kredite koje obezvrijeĎena valuta lahko konpenzira, dok je kod deflacije višak

ponude nad novčanom traţnjom. Ona ima tendenciju opšteg pada cijena, smanjenja plata i

nadnica, smanjenja proizvodnje, zaposlenosti i nacionalnog dohotka, porasta novčane

kupovne snage.

1 Dr. Žarko Ristid, Dr. Slobodan Komazec, Dr. Milija Bogovac, Dr. Kristijan Ristid

„FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZE“ , Beograd, 2012

http://www.besplatniseminarskiradovi.com/FINANSIJSKA%20TRZISTA%20I%20BERZANSKI%20MENADZMENT/kamata%20kao%20cena%20novca-.htm

3

U dnevnim poslovanjima poslovnih banaka pojavljuju se na saldu njihovog dnevnog

poslovanja viškovi i manjkovi. Novac se na organizovanom ili neorganizovanom trţištu

novca pozajmljuje radi odrţavanja likvidnosti banaka, i drugih finansijskih institucija , kako u

kratkim vremenskim intervalima npr. dnevna poslovanja tako i na odreĎene vremenske

intervale i to predstavlja meĎubankarsku kupoprodaju novca.

Stopa obveznih rezervi je promjenljiva, mogućnost njenog utvrĎivanja ima centralna

banka po sili zakona, a na osnovu materijalnih činilaca u društvu. Ako u privredi postoje

neusklaĎenosti tj. inflatorni skok ili tendencija njenog rasta centralna banka podiţe stopu

obaveznih rezervi, onemogućuje povećanje kreditnih aranţmana jer oni u tim situacijama

stvaraju nerealnu kupovnu moć i time usklaĎuje proizvodno - robne sa kupovnim fondovima.

4

1. POJAM TRŢIŠTA NOVCA

Restriktivno gledano trţište novca obuhvata: trgovanjem novca i kratkoročnim

hartijama od vrijednosti, zatim kratkoročne kredite, kao i institucije i organizacije koje

osiguravaju ta sredstva, a to su komercijalne banke, depozitne banke, berze za ovu vrstu

hartija od vrijednosti, eskontne i diskontne organizacije, akceptno - kreditne institucije.

U trţište novca spadaju i instrumenti trţišta novca, a ekstenzivno gledano i trţište deviza i

valuta moţe činiti dio trţišta novca.2

Uloga trţišta novca danas gledano ima široku i značajnu ulogu u voĎenju poslovne politike

banaka, poslovnih i finansijskih organizacija. Trţište novca omogućava centralnoj banci

sprovoĎenje monetarno - kreditne politike, regulisanje ponude i traţnje novca, brţi opticaj

finasijskih sredstava, ostvarivanje ciljeve devizne politike, politike banaka, funkcionisanje

kredtiranja drţave, javnog duga, odrţavanje optimalne likvidnosti subjekata na trţištu kao i

banaka, odvijanje društvene reprodukcije sa što manje zastoja, privredni rast u cjelini.

Trţište novca je instrument u rukama prije svega centralne banke tj. poslovnih banaka

na kojem se ostvaruju neki od vaţnih parametara funkcionisanja finasijskog trţišta čime se

osigurava, poboljšava, razvija ekonomski rast, cijena novca tj. kamata, tokove investiranja i

slično. Trţište novca i trţište kapitala moţemo posmatrati kroz prizmu bankarskog kapitala

koji predstavlja izvor štednje, sa jedne strane, i njihovu transformaciju u novčana sredstva,

ubrizgana kao investiciona sredstva na trţištu kapitala. Iz tih razloga moţemo povući tanku

liniju izmedu trţišta novca i finansijskih tokova u privredi, tokova u bankarskom sektoru, jer

njihov uticaj i korelacija su nekada toliko isprepletane da u teoriji ta linija i postoji dok u

ekonomskim tokovima sve ove kategorije su nerazdvojive za normalno funkcionisanje makro

tj. mikroekonomskih subjekata.

Faktori koji utiču na trţište novca tj. na njegov razvoj i funkcionalnost bili bi:

• Nivo društvenog razvoja

• Razvoj finansijskog sistema

• Razvoj i kvalitet bankarskog sektora

• Uloga i samostalnost centralne banke

2

Dr. Žarko Ristid, Dr. Slobodan Komazec, Dr. Milija Bogovac, Dr. Kristijan Ristid „FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZE“ , Beograd, 2012

5

• Razvijenost institucija i instrumenata tržišta novca

• Značaj i uloga kamatne stope

• Finansijske i ekonomske otvorenosti nacionalne privrede

• Stabilnost privrede i nacionalne novčane jedinice

• Stepen restriktivnosti monetarne politike

• Razvoj i vrsta kratkoročnih hartija od vrijednosti

• Pravne države i poštovanja zakonitosti 3

Trţište novca trguje dnevnim, terminskim novcem i kratkoročnim hartijama od

vrijednosti, u zavisnosti od načina i uslova poslovanja razlikujemo primarno i sekundarno

trţište novca.

Terminski novac postoji na terminskom trţištu na kome se posluje sa hartijama od

vrijednosti ili robom, u nekom budućem terminu, ali sa ugovorenim bitnim sastojcima takvog

ugovora. Na terminskom trţistu javljaju se razni subjekti. Subjekte koji posluju za centralnu,

odnosno za poslovnu banku, nazivamo dilerima, i dok jedni u ime banke nude novac drugi

pak taj novac traţe na posudu, i taj momenat budućeg roka za razliku od dnevnih operacija

igra ključnu ulogu u kome svi subjekti računaju sa izvjesnom stabilnošcu na trţištu novca, i

svaka oscilacija za obje strane moţe stvoriti poslovne gubitke. Centralna banka figurira kao

faktor koji moţe uticati na tokove trţišta, ona takoĎe svojim mehanizmima kreditno -

monetarne politike utiče na novčane tokove tj. na ponudu i traţnju novca ili kratkoročnih

hartija od vrijednosti, ali time i na likvidnost bankarskog sistema i preko toga na privredu u

cjelini. Kupovinom obveznica centralna banka vrši povećanje depozita tj. novčane mase, a

njihovom prodajom ti fondovi se smanjuju. Sve te operacije se obavljaju na trţišta novca a

njihova uspješnost zavisi od raznih faktora :

• Stepena razvijenosti tržišta novca i kratkoročnih hartija od vrijednosti

• Stepena monetarnog suvereniteta centralne banke

• Stepena saradnje centralne i poslovnih banaka

• Visine zavisnosti poslovnih banaka od sredstava centralne banke 4

3,4 Dr. Žarko Ristid, Dr. Slobodan Komazec, Dr. Milija Bogovac, Dr. Kristijan Ristid


6

Primarna trţišta su ona na kojima se vrši primarna emisija pojedinih hartija od

vrijednosti. Na njima se obavlja prva transakcija hartija od vrijednosti, odnosno, na njima se

uvode nove hartije od vrijednosti. Kupci kupuju novoemitovane hartije od vrijednosti i ujedno

postaju njeni prvi vlasnici. Kupac u ovom slučaju ima poloţaj investitora, jer kupovina za

njega znači investiciju, s obzirom da od kupljene hartije od vrijednosti očekuje prihode veće

od ulaganja koje je imao pri kupovini hartije od vrijednosti. Prodavci novoemitovanih hartija

od vrijednosti imaju ulogu emitenata koji preko primarnog trţišta dolaze do sredstava za svoje

finansiranje. Na primarnom tržištu hatrija od vrijednosti posluju centralne, poslovne banke ali

i organizacije specijalizovane za trgovinu ovim vrijednostima. Javno - pravni karakter imaju

drţavne obveznice, blagajnicki zapisi, obveznice poslovnih banaka i slično.

Kod direktne kupoprodaje hartija od vrijednosti, uspostavlja se odnos izmedu centralne i

poslovne banke, kao odnos prodavca i kupca . Za razliku od indirektne gdje postoje

posrednici, direktna trgovina hartijama od vrijednosti jeste jeftinija i brţa zato kao što smo

već naveli isključuje posrednike u trgovini. MeĎutim centralna banka ima na raspolaganju i

aukciju i licitaciju kao metode poslovanja na trţištu novca.

Sekundarna trţišta su ona na kojima se trguje već emitovanim hartijama od vrijednosti.

Na njima se obavlja preprodaja, odnosno druga i naredna transakcija sa hartijama od

vrijednosti. Ova trţišta omogućavaju prodaju finansijske aktive, da bi se došlo do likvidnih

sredstava, jer ova trţišta obezbeĎuju likvidnost finansijske aktive, a to znači da obezbeĎuju

likvidnost privrednim subjektima. Jedna od bitnih funkcija sekundarnih trţišta je da ona

odreĎuju cijenu finansijske aktive, čime se postiţe efikasnost poslovanja i upravljanja.

Sekundarna trţišta postoje za skoro sve hartije od vrijednosti – obveznice, akcije, opcije,

fjučerse. Na sekundarnom tržištu novca mogu se u svakom trenutku prodavati hatrije od

vrijednosti i prije isteka roka dospjeća i pretvoriti u gotov novac.

Trţište novca kao transformator kratkoročnih novčanih sredstava u investiciona

sredstva, izloţeno je stalinim oscilacijama koje dovode do nelikvidnosti, uznemirenosti,

nestabilnosti. Ali u vremenu bez tih negativnih oscilacija izraţava se pozitivna strana trţišta

koji su zapravo opoziti navedenih negativnih pojava. Vaţnost normalnog funkcionisanja

trţišta novca ogleda se i u tome što se mnoge transakcije obavljaju za neko buduće vrijeme i

učesnici moraju računati sa izvjesnim balansom kako bi opravdali svoje interese.

7

1.1 . Organizacija i subjekti trţišta novca

U modernim privrednim sistemima pojavljuju se tri oblika organizacije trţišta novca, a

to su:

- Institucionalizovano trţište novca

- Neistitucionalizovano trţište novca

- Trţište koje se pojavljuje kao kombinacija institucionalizovanih i neistitucionalizovanih

oblika trgovanja novčanim i likvidnim sredstvima.5

1.1.1. Institucionalizovano trţište novca

Institucionalizovano trţište novca, kojeg predstavlja neka posrednička i spe-

cijalizovana institucija, je centralizovano i legalno trţište na kojem su ponuda i traţnja novca

skoncentrisane na jednom mjestu i u isto vrijeme. Na ovom trţištu obično ne postoji

konkurencija na strani ponude i potraţnje, već se formiraju razna stanja nepotpune

konkurencije kao što su monopol, dupol, monopson, dupson, itd. Institucionalizovano trţište

novca radi u svoje ime, a za računa svojih komitenata. Posrednička institucija po nalogu

svojih članova (komitenata) izvršava poslove trgovanja novcem kao prometnim i plateţnim

sredstvom. Ovdje postoji visok stepen povjerenja izmeĎu poslovnih partnera, tako da se

poslovi naručuju i preko telefona i sl. Nedostaci ovog oblika trţista novca su u tome što ono

obično ne okuplja sve privredne subjekte koji imaju viškove i manjkove likvidnih sredstava.

Na njemu obično ne postoji konkurencija na strani ponude i potraţnje, već se formiraju razna

stanja nepotpune konkurencije (monopol, duopol, monopson, duopson, itd.).6

1.1.2. Neinstitucionalizovano trţište novca

Neinstitucionalizovano trţište novca često se naziva slobodno ili otvoreno trţište

novca, jer na njemu se pojavljuju i jedan drugog traţe, po neformalnim pravilima, svi

5,6


8

privredni subjekti koji ţele trgovati novčanim likvidnim sredstvima. Na njemu se pojavljuje

veći stepen konkurencije koji, obično, smanjuje trţišnu kamatnu stopu, ali se, pri tom, gube

pozitivne strane institucionalizovanog trţišta. Na neinstitucionalizovanom trţištu novca

pojavljuju se mnogo veće špekulacije i manipulacije sa formiranjem i mjenjanjem poslovnih

očekivanja o kretanju kamatne stope, stope inflacije, deviznog kursa i profitne stope.

Neinstitucionalizovano trţište novca i deviza širi se obično u kriznim situacijama i u vremenu

privredno – političke nestabilnosti. Monetarne vlasti teško mogu kontrolisati ovo trţište, te ga

adruinistrativnim i zakonskim mjerama ograničavaju ili eliminišu, naročito u pokušajima

brzog stabilizovanja privrednih kretanja.7

1.1.3. Mješoviti oblici trţišta novca

Mješoviti oblik trţišta novca pojavljuje se, od sedamdesetih godina, u mnogim

razvijenim zemljama, a u bivšim socijalističkim zemljama mješoviti oblici finansijskih trţišta

pojavljuju se od kraja osamdesetih i na početku devedesetih godina. Institucionalizovano

trţište novca je obično tzv. mlado trţište novca koje se pojavljuje u nerazvijenim i nestabilnhn

privredama, te u zemljama koje pokušavaju ostvariti prelaz od etatističkog ili samoupravnog

ka trţišnom načinu regulisanja privrede. U razvijenim i stabilnim privredama i drţavama

trţište deviza i trţište kapitala su institucionalizovani, a trţište novca nije strogo

institucionalizovano i centralizovano.

1.2. Učesnici na trţištu novca

Učesnici institucionalizovanog trţišta novca su :

1) Centralna banka

2) Poslovne banke

3) Specijalizovane posredničke finansijske organizacije koje su ovlašcene za takve poslove.



9

1.2.1. Centralna (emisiona) banka na trţištu novca

Centralna banka je najvaţniji učesnik na trţištu novca. Centralna banka u svakoj drţavi

ima funkciju “Banke banaka”.

Odluke centralne banke se izraţavaju kao uslovi poslovanja i to su :

1. Odluke o visini eskontne i diskontne stope čime se djeluje na cijenu upotrebe novca,

2. Odluke o povećanju ili smanjenju novčanih kontingenata čime se djeluje na obim ponude

novca,

3. Odluke o povećanju ili smanjenju obaveznih rezervi (koje poslovne banke moraju držati

kod centralne banke) čime se djeluje na obim potražnje novca,

4. Odluke o kupovini ili prodaji državnih obveznica i blagajničkih zapisa čime se djeluje na

obim javnog duga i na količinu novca u opticaju.

Sve navedene odluke centralna banka donosi u skladu sa ciljevima ekonomske politike,

koristeći pri tome poznate instrumente monetarne i fiskalne politike. Centralna banka je

zapravo, glavni regulator i kontrolor zbivanja na trţištu novca. Kretanje ponude i traţnje na

berzi novca pokazuje unutrašnje stanje u ekonomiji neke zemlje, a trţište novca se pojavljuje

kao institucija preko koje centralna banka ostvaraje osnovne ciljeve monetarne politike.

Promjene eskontne ili diskontne stope, promjene stope obavezne rezerve, odluke o visini

kredita drţavi (za pokriće budţetskog deficita isl.), promjene rediskontnog kontingenta,

odluke o veličini i uslovima dobijanja kredita - sve te i slične odluke centralne banke imaju

direktan odraz na kretanje ponude i potraţnje novca.8

1.2.2. Poslovne banke na trţištu novca

Poslovne banke se pojavljuju kao drugi tipični učesnik na trţištu novca. One se mogu

pojavljivati kako na strani ponude, tako i nastrani traţnje novca, što zavisi od njihove

poslovne situacije, njihovih poslovnih očekivanja i njihove poslovne politike. Jedna poslovna

banka, kao učesnik trţišta novca, ulazi u poslovne odnose sa centralnom bankom ili sa drugim

poslovnim bankama. Pored toga, poslovna banka moţe obavljati trgovinu novcem i za



10

privredne subjekte koji nisu članovi institucionalizovanog trţišta novca. U tom slučaju ona te

poslove prikazuje i obavlja kao poslove koje obavlja u svoje ime i za svoj račun, snoseći svu

odgovonost i rizik. Za takve usluge banke naplaćuju proviziju. Dok poslovne banke na trţištu

novca obavljaju poslove u ime svojih komitenata iz privrede, centralna banka obavlja poslove

za drţavu, odnosno za vladu i njene institucije.

Da bi stekla status učesnika (subjekta) na trţištu novca poslovna banka treba ispuniti

odreĎene preduslove koji su formulisani u zakonima, uredbama i normativnim aktima berze

novca. Najčešći preduslovi su sljedeći:

Mora biti samostalna finansijska institucija osnovana po zakonu o bankama i mora

imati svojstvo pravnog lica,

Mora imati svoj žiro račun odnosno konto čije stanje svakog momenta može biti

poznato centralnoj banci,

Mora biti u poslovnom odnosu sa centralnom bankom na području izdvajanja i

držanja obaveznih rezervi i drugih instrumenata kreditno - monetarne i devizne

politike,

Mora imati posebni organizacioni dio, tj. službu koja je u kadrovskom, stručnom i

tehničkom smislu osposobljena za obavljanje poslova na tržištu novca.9

1.2.3. Specijalizovane finansijske institucije na trţištu novca

Specijalizovane i ovlašćene posredničke finansijske organizacije pojavljuju se kao

treći tipičan učesnik trţišta novca u raznim zemljama. Na institucionalizovanom trţištu novca

ne moţe učestvovati svaka posrednička finansijska organizacija, već samo ona koja je za taj

posao dobila odobrenje od nadleţne institucije, najčešće od centralne banke koja kontroliše

trţište novca. Posredničke organizacije ili pojedini stručnjaci u funkciji posrednika povezuju

poslovne banke, s jedne strane, te preduzeća i graĎane koji imaju viškove ili manjkove

gotovinskih salda, s druge strane.



11

Razlikujemo dvije osnovne grupe posrednika na trţištu novca.

- Prvu grapu čine posrednici koji novčane transakcije obavljaju u svoje ime i za svoj račun.

Oni imaju i u tu svrhu koriste velika novčana sredstva i vrijednosne papire. Tu spadaju

diskontne i eskontne finansijske organizacije, razni fondovi i niz drugih posredničkih

finansijskih organizacija. Ove organizacije obavljaju trgovinu likvidnim sredstvima, zatim

poslove eskontnih i lombardnih kredita i slično. Predstavnici ovih posredničkih organizacija

na trţištu novca nazivaju se dealeri (dileri).

- Drugu grupu čine posredničke finansijske organizacije koje poslove na trţištu novca

obavljaju u tuĎe ime i za tuĎi račun. Njihov zadatak je da prikupljaju informacije o stanju

trţišta novca te da dovode u vezu kupca i prodavca novčanih sredstava i vrijednosnih papira.

Brokeri obično ne sklapaju ugovore i ne snose odgovornost za neizvršavanje ugovora. Oni

samo povezuju kupce i prodavce i za to naplaćuju odreĎenu proviziju od kupca i prodavca.10

2. NOVAC

Novac se javlja u sistemu robne proizvodnje, a nije ga bilo u naturalnoj razmjeni. Pošto

se svaka roba u procesu razmjene moţe zamjeniti za bilo koju drugu robu, to pokazuje da su

robe ekvivalenti. Razmjena odreĎuje samo odnose cijena, a jedinica kojom se mjeri vrijednost

arbitarna, zavisi samo od dogovora. Slična situacija je kod mjerenja teţine.

Najstariji oblik novca je robni novac. Jedini odreĎeni proizvod, najčešce plemeniti metal kao

što je zlato, preuzimao je na sebe funkciju mjerenja vrijednosti svih drugih roba. U robno

novčanom sistemu novčana jedinica, na primer dolar, definisana je pravno kao izvjesna

količina zlata. Pošto se zlato moglo razmjeniti u odreĎenom odnosu sa bilo kojom robom,

ovim se definisala i cijena u dolarima za svaku pojedinačnu robu.

U robnom društvu se razvio sistem mjerenja i prenošenja vrijednosti koji je nezavistan od

toga o kojoj se robi radi, a mjerilo je naĎeno u novčanom obliku vrijednosti.

Plaćanje se moţe obaviti u gotovom novcu u trenutku i na mjestu gde je roba kupljena, mada

se danas moţe kupiti i na odloţeno plaćanje. To je plaćanje na kredit.

10


http://www.besplatniseminarskiradovi.com/EKONOMIJA/novac-.htm

12

Na osnovu razmatranja prirode novca kao društvenog odnosa moţe se izvesti nekoliko vaţnih

zaključaka o ulozi novca u ekonomskoj aktivnosti:

novčani oblik vrijednosti različit i nezavistan od vrijednosti robe je inherentan sistemu

razmjene;

razvoj novca se odvija paralelno sa razvojem same razmjene;

mada je novčani oblik vrijednosti univerzalna karakteristika robne proizvodnje, oblici

novca su različit i promenjivi;

bez obzira da li postoji ili ne postoji novčana roba, postoji tendencija razvoja

hijerarhije obaveza različitih stepena prihvatljivosti - plaćanje agenata na jednom

nivou piramide zahtjeva izvršenja obaveza agenata na sljedećem nivou obaveznosti. 11

2.1. Teorija novca

Odnos izmeĎu novca i ekonomske aktivnosti je dvosmjeran. Sa jedne strane, novčani

oblici su odraz odreĎene organizacije ekonomske aktivnosti putem robne privrede. Sredstva

koja sluţe finansiranju same ekonomske aktivnosti se kreiraju u samoj toj ekonomskoj

aktivnosti. Novac odraţava ekonomsku aktivnost, monetarni fenomeni su odreĎeni i

nezavisnim razvojem same ekonomske aktivnosti. Ovo je značajno za razvoj monetarne

teorije. Sa druge strane, novac sluţi kao regulator ekonomske aktivnosti, zato što on

predstavlja sponu izmeĎu individualnog proizvoĎača i društvenog karaktera proizvodnje. Kad

neki subjekt ima namjeru da se bavi proizvodnjom on mora da ima finansijska sredstva za to.

Ako ih nema u dovoljnoj količini on mora posuditi sredstva. Tako finansijska sredstva

opredjeljuju koliko će se moći proizvoditi. Ona odreĎuju ukupan obim ekonomske aktivnosti.

U 18. i 19. vijeku, pisci koji su najviše uticali na kasniji razvoj monetarne teorije, Hjum,

Smit, Rikardo i Marks naglasak su stavljali na ekonomske aktivnosti koja je determinisana na

monetarnim faktorima.

Kvantativna teorija američkog ekonomiste Irvinga Fišera koja je na početku 20. vijeka

na nov način postavila pitanje odnosa izmeĎu novca i ekonomske aktivnosti. On je tvrdio da

11

Internet pretraživanje

13

je ukupna monetarna vrijednost transakcija u jednoj ekonomiji potpuno nezavisna od nivoa

ekonomske aktivnosti. Data količina novca utvrĎuje samostalno i egzogeno.

Kejns kao odgovor na dramatične promjene u monetarnim sistemima poslp Prvog

svjetskog rata i Velike krize ponudio je takav monetarni sistem u kome će centralna banka biti

odličujući faktor. Glavno oruĎe nove monetarne politike postaće politika kamatne stope.

Uspostavlja se bliska veza izmeĎu kreirane novčane rezerve centralne banke i nivoa

ekonomske aktivnosti koja se realizuje putem kamatne stope na obveznice, cijene kapitalnih

dobara fiksne investicione politike preduzeća. Kejns stavlja naglasak na promjene u kamatnoj

stopi koje predstavljaju odgovor ekonomskog sistema na promjene u količini novca.

2.2. Barter poslovi

U meĎunarodnim ekonomskim odnosima su česte situacije da u spoljnoj trgovini

učestvuju zemlje čije valute nisu kovertabilne, ili se pak nalaze u platno bilansnim teškoćama.

U toj situaciji pribjegava se tzv. barter ili kompenzacionim poslovima.

Osnovni princip kod barter poslova je da se isporuke stranoj zemlji dobija konpenzacija u

robama. Obračun se ne vrši u novcu nego se jedne robe zamenjuju za druge robe.

Barter poslovi se mogu ugovarati na nivou preduzeća i na nivou drţave. Preduzeća često

ugovaraju barter, kada se oni odvijaju u zemljama u kojima postoji nestabilna finansijska

situacija i gde ne postoji dovoljan stepen sigurnosti da će poslovne banke moći izvršiti isplate.

Da bi se takvi rizici izbegli, a posao ipak obavio pribegava se ugovaranju isporuka robe za

robu, tj. ugovara se kompenzacioni posao.

Kada se barter poslovi ugovaraju izmeĎu zemalja tada se radi o međudržavnom kliringu.

Tada se meĎudrţavnim sporazumom ugovaraju liste i količine roba koja će biti predmet

isporuka. Svaka zemlja preko, za to ovlašcene, banke vrši isplate svojim preduzećima kada

one izvrše izvoz u zemlju sa kojom je sklopljen klirinški sporazum. U principu kod

meĎunarodnog kliringa meĎusobne isporuke treba da su izbalansirane. Ako se pojavi razlika,

ona se isplaćuje u devizama ili zlatu ili se pak prenosi, kao obaveza zemlje koja je isporučila

manje robe, u sljedeću godinu.

14

Za razliku od uobičajene spoljne trgovine u kojoj se plaćanje vrši nerentabilnim

devizama, kod meĎudrţavnog kliringa zemlja koja ima suficit nalazi se u nepovojnoj situaciji,

jer je isporučila robe veće vrijednosti koje nisu konpenzirane kontra isporukama.

MeĎudrţavni kliring je bio tipičan za trgovinu sa bivšim socijalističkim zemljama i zemljama

u razvoju. MeĎutim, on se danas primenjuje ako ne postoje drugi modaliteti za odvijanje

spoljno trgovinske razmene. 12

2.3. Novac sa gledišta graĎanskog prava

Novac je stvar i pojavljuje se u formi metalnog novca ( koji sluţi za manje isplate) i

papirnog novca ( banknota ). On je u prometu opšte mjerilo vrijednosti za sve druge stvare, i

na njega se svode sve ostale stvari. Novac je zamjenjiva po rodu odreĎena i potrošna stvar.

Novac kao stvar podlijeţe načelima i pravilima koja vaţe za pokretne stvari. Zbog tih

navedenih svojstava, novac ima dvostruku funkciju. Sluţi za opšte plateţno sredstvo, ali kao

prometno sredstvo, pošto je vrlo lahko jednu stvar pretvoriti u novac i obrnuto novac u druge

stvari ili druga dobra. Novac ne podlijeţe samo propisima graĎanskog prava, jer je stvar, već i

posebnim javnopravnim propisima koja odreĎuju za njega poseban javnopravni reţim.

U svakoj drţavi propisima se odreĎuje koji je novac obavezno sredstvo plaćanja. Kod

nas je zakonsko sredstvo plaćanja je konvertibilna marka. Svaki povjerilac na teritoriji BiH

duţan je da primi KM kao obavezno sredstvo plaćanja, kada se radi o isplatama novčanih

obaveza. U unutrašnjem pravnom prometu strana valuta se smatra robom, kao svaka druga

roba. Plaćanja izmeću drţavnih organa, ustanova i pravnih lica ne vrše se u novcu, već

virmanima preko njihovih tekućih računa kod banaka. Ovaj novac koji se vodi na tekućim

računima tzv. BUCHELD je takoĎe novac u pravnom smislu riječi. Bezgotovinska plaćanja

preko virmanskih naloga obezbjeĎuju veću stabilnost valute, nego kada se plaća u gotovom

novcu. Ukoliko je veća količina gotovog novca u privredi, utoliko je teţe regulisanje

planiranja novčanog prometa. Novčani dug se obično izraţava u unutrašnjem prometu u

odreĎenoj sumi domaće valute – KM-ova. MeĎutim, moguće je da bude izričito ugovoreno

izmeĎu stranaka plaćanje u odreĎenoj stranoj valuti (evrima, dolarima, funtama ), ali takvi

poslovi podlijeţu deviznoj kontroli banke.

12


15

2.4. Papirni novac kao instrument finansiranja

U sasvim izuzetnim okolnostima drţava koristi dopunsku emisiju kao sredstvo pokrića

ne redovnih rasnoda ili budţetskog deficita. Studije dopunske emisije ulazi u političku

ekonomiju, ali je u javnim finansijama potrebno govoriti o tom instrumentu. Ako ni po čemu

drugom, a ono zbog toga što ova emisija, kao sredstvo pokrića ima zajedničkih crta sa ostalim

vanrednim porezima i zajmovima. Kao što ćemo dalje pokazati, ekonomske i finansijske

posljedice i dopunske emisije novca stoje u direktnoj vezi sa budţetskom privredom: ove 2.

finansijske kategorije uzajamno utiču jedna na drugu i kontrolišu se. Iz tih razloga ne

moţemo, a da ne posvetimo paţnju vanrednom načinu pribavljanja drţavnih prihoda.

Upotreba dopunske emisije je jedno nuţno zlo i savremena drţava njime ne treba da se sluţi u

redovnim prilikama, i ako je vrlo privlačno s obzirom na lahak način na koji se do njega

dolazi. Ali, nisu to samo ratne prilike kada se njima drţava koristi.

Njime se drţave sluţe:

1. Kada vanredni rashodi imaju tendenciju da rastu brže nego vanredni prihodi;

2. Kada nepostoje povoljni uslovi za proširenje starih ili uvođenje novih poreza, kada nije

momenat za emisiju državnih zajmova;

3. Kada je poresko opterćenje došlo do maksimuma, odnosno u pogledu zajmova kada je

država do krajnih granica već iskoristila svoj kredit u zemlji i na strani.13

Mi govorimo o dopunskom novcu instrumentu plaćanja čije karakteristike su

nekovertibinost i prinudni kurs, a to znači da nema odgovarajuće pokriće, i da je svaki

pojedinac obavezan da ga primi za plaćanje u neograničenim iznosima. Kod dopunske emisije

bitno je proglašenje nekovertibilnosti novčanica tj. kursa. Stvar je u tome što postoji razlika

izmeĎu banknote i papirne novčanice: jednoj odgovaraju likvidna potraţivanja, dok kod one

druge nisu takva. Veoma je vaţno u normalnim prilikama, za emisionu banku da njene

aktivne operacije budu likvidne, tj. da na iznenadni zahtjev svojih povjerilaca, imalaca

novčanica, banka moţe da odgovori naplatom svojih potraţivanja. U tom slučaju one

novčanice koje imaju pokriće biće lahko isplaćenje. Novčanice koje nisu pokrivene,

garantovane su bankarskom rezervom, koja se sastoji u poslovnim mjenicama kratkog roka.

Svojom eskontnom politikom i politikom otvorenog trţišta emisiona banka suvereno vlada

prilivom i odlivom novčanica, odnosno opticajem namjenjenim produktivnoj aktivnosti i

13


16

privredi. Sa dopunskom emisijom novca za račun drţave ne stoji tako. Nasuprot ovoj emisiji

stoji dug drţave. Ovaj meĎutim, nije nimalo likvidan u slučaju navale na šaltere banka ne

moţe da zatraţi hitno vraćanje duga od drţave, jer to neće dozvoliti njeno slabo budţetsko

stanje, zbog koje ga je i emitovao novčani kontigent. Eskontna politika nema nikakvih

uticajana novčanice emitovane za račun drţavnih potreba. Zato je nuţno kada emisiona

banka izdaje novčanice za račun drţave, dati joj pravo da primjeni prinudni kurs i

nekovertibilnost novčanica. Ovako emitovani novac stoji ispred svih drugih vanrednih

prihoda drţave; pomoću tog novca dolazi hitno i u ţeljenim iznosima do potrbnih sredstava,

što joj ni porezi, ni zajmovi ne mogu dati. Dopunska emisija neprouzrokuje drţavi teret

plaćanja kamata, dok smanjuju realnu vrijednost drţavnih dugova, mada to znači prikriveno

oporezivanja imalaca obveznica.

3. MONETARNE STABILNOSTI I NESTABILNOSTI

Stabilnu vrijednost novca u jednoj privredi imamo kada domaći novac bez teškoća

obavlja svoje funkcije. Tada kaţemo da je vrijednost domaćeg novca stabilna. Vrijednost

novca se sastoji u njegovoj kupovnoj snazi. Novcem se kupuju razne robe pa njegova

vrijednost stoji u obrnutoj srazmjeri sa cijenama. Pri tome vrijednost novca opada ili raste. Da

bi vrijednost novca bila stabilna, novcem se mora upravljati kako na domaćem tako i na

inostranom trţištu. Zato razlikujemo unutrašnju monetarnu stabilnost i nestabilnost i

meĎunarodnu monetarnu stabilnost i nestabilnost. Unutrašnja monetarna stabilnost

podrazumjeva uravnoteţenost robno - novčanih odnosa. Tada je domaća vrijednost novca

stabilna. Suprotno, kada doĎe do poremećaja u robno - novčanim odnosima, porasta ili pada

cijena onda govorimo o unutrašnjoj monetarnoj nestabilnosti. Unutrašnju monetarnu

nestabilnost imamo kada traţnja na strani novca za robom bude veća od ponude robe.

Spoljašnju monetarnu stabilnost imamo kada ima uravnoteţen bilans plaćanja i kada postoje

stabilni devizni kursevi tj. kada postoji stabilnost kurseva domaćeg novca na inostranim

kursevima. U protivnom, kada je neuravnoteţen bilans plaćanja i kada devizni kursevi rastu ili

padaju onda govorimo o spoljašnjoj nestabilnosti. Pri tome monetarna situacija jedne zemlje

snaţno deluje na spoljašnju monetarnu situaciju te zemlje i obrnuto.

17

3.1. Pojam inflacije

Upotreba riječi inflacija u ekonomiji je novijeg datuma. Izraz inflacija potiče od

latinske riječi inflatio što znači naduvavanje. Umjesto te riječi inflacija mnogo ranije su se

upotrebljavali drugi nazivi i pojmovi.14

Tokovi modernih inflacija su daleko sloţeniji, uzroci

dublji i raznovrsni. Literatura o inflaciji je obimna, raznovrsna, čak i kontraverzna. Svaki

autor daje sopstvenu teoriju inflacije.

Jedna od najstarijih definicija koje se spominju: „ Suviše novca juri premalo roba“.

Najprihvatljivije su one definicije koje ističu da inflacija predstavlja stalni rast opšteg novoa

cijena. Druge u suštini problema objašnjavaju stalno smanjenje vrijednosti novčane jedinice u

zemlji. Kasnije, potpunije definicije ističu da inflacija predstavlja dinamički proces sa

porastom cijena, količinom novca, nadnicama, budţetskim deficitom, špekilativnim

kupovinama itd. Iz tih razloga, prisutna je u monetarnoj literaturi i naučna obrada fenomena

inflacije. Većina starijih ekonomista uzima porast opšteg nivoa cijena kao odlučujući

kriterijum, a deflaciju obrnutu pojavu - pad opšteg nivoa cijena. Povećanje cijena moţe, u

principu nastati usljed povećanja efikasnosti novca ili usljed smanjenja ponude robe.

Povećanje opticaja novca je najčešći uzrok inflacije u sistemu papirnog vaţenja. Tu je

uzročnik sama drţava koja u cilju pokrivanja svojih rashoda izdaje papirni novac i zaduţuje

se kod centralne banke. Povećanom količinom novca drţava kupije razne proizvode i usluge

na trţištu i time dvostruko negativno deluje: povećava opticaj i smanjuje robne fondove.

Autonomno stvaranje novca se često vršilo u kapitalistickom svijetu za pokriće budţetskog

deficita. Motivi za ovo su raznovrsni - neprivredni i privredni. Eskontovanje mjenica kod

Centralne banke i odobravanje kredita od strane poslovnih banaka izazivaju povećanje

novčane cirkulacije.

3.1.1. Vrste inflacije

U ekonomskoj teoriji inflacija se moţe podjeliti na: laku, srednju i hiperunflaciju.

Lake iflacije su obično dugoročne sa porastom cijena u svetskim razmerama od 2 - 3 %

godišnje. One nastaju usljed svjesne politike jeftinog novca radi ubrzanog razvoja, porasta

14

Prof. dr. Žarko Ristid, Prof. dr. Slobodan Komazec, „Monetarni i bankarski menadžment“, Beograd, 2012

http://www.besplatniseminarskiradovi.com/EKONOMIJA/inflacioni%20mehanizmi%20i%20ekonomski%20rast-.htm

http://www.besplatniseminarskiradovi.com/EKONOMIJA/inflacija%20i%20platni%20bilans-.htm

18

budţetske potrošnje, porasta drţavnih dugova.

Srednje inflacije se javljaju najčešce u posljeratnim obnovama zemalja, investicijama,

izgradnji i slično, i kreću se od 5 - 15% godišnje. U mnogim zemljama su privrednog

karaktera i obuzdavaju se kotrolnim mjerama, ukoliko ne preĎu u hiperinflaciju.

Hiperinflacije ( galopirajuce ili katastrofalne ) nastaju kao posljedica ratova i revolucija,

jakog budţetskog deficita koji se pokriva emisijom novca. Kod ovih inflacija obezvrjeĎivanje

novca iznosi u početku nekoliko stotina procenata godišnje. Kasnije kupovna snaga novca

pada na hiljade i milione procenata.

Prema vremenu trajanja inflacije se mogu podeliti na sekularne, jednokratne i

hronične.

Sekularne ili lake koje su najslabijeg inteziteta ali najduţeg trajanja, i jednokratne koje traju

nešto kraće. Stabilizacija posle pojave jednokratnih inflacija se sprovodi devalvacijom

spoljašnje vrijednosti domaćeg novca. Uzroci ovakve inflacije su: veće zaduţivanje drţave

kod centralne banke, ubrzano povećanje plata, promjene političkog reţima.

Hronicčne inflacije traju duţi niz godina sa većim procentom godišnjeg obezvrjeĎivanja

nacionalne valute. Ovakvu inflaciju je teţe zaustaviti. Bez dugoročnog antiinflacionog

programa nema ni govora da se inflacija zaustavi.

Prema porjeklu, inflacija moţemo podeliti na one ciji su uzrocnici u zemlli i na inflacije

prenjete iz inostranstva.

Domaći uzroci su: budţetski deficit, ekspanzija kredita i prekomjerna investiciona

izgradnja. Uvezene inflacije dolaze u slučaju kada jedna zemlja ima značajne ekonomske

odnose sa drugom zemljom pa se inflacija prenosi putem tih ekonomskih veza.15

3.1.2. Posljedice inflacije

Inflacija utiče na imovinu, dohodak i privredu uopšte. PogaĎa najčešce one društvene

slojeve čiji je dohodak u novcu fiksan da se ne moţe prilagoĎavati povećanju troškova ţivota:

penzioneri, činovnici, radnici, studenti. Njihova realna štednja opada.

15


19

Koristi od inflacije imaju oni društveni slojevi čije su cijene mobilne kao i oni koji

mogu da dobijaju bankarske kredite koje obezvrjeĎena valuta lahko konpenzira. U otvorenoj

inflaciji najbolje prolaze duţnici i invenstitori jer im se blagodareći opadanju vrijednosti

novca smanjuju tereti otplata kredita koji ostaju u nominalnom iznosu. Povjerioci gube, jer su

prilikom odobravanja kredita dali veću kupovnu snagu, a prilikom vraćanja dobijaju manju.

Novčani iznos obaveze je ostao nepromjenjen. Obratno, duţnici dobijaju naročito oni koji su

kreditom kupili realna dobra. Zato inflacija podstiče zaduţivanje. Kamatna stopa teţi da raste

ali nikada ne moţe kompenzirati gubitak kupovne snage novca. Kod preduzetnika se javlja

naklonost ka investiranju što je intezitet inflacije jaci. U inflaciji opada volja za štednjom jer

opada realna vrijednost novca. Preduzeća koja se zaduţuju imaju koristi od inflacije a štete

drţavi i potrošačima, jer im se smanjuje realna kupovna moc.

Glavna posljedica inflacije sastoji se u preraspodeli nacionalnog dohotka na teret

radnika i srednjeg staleţa. Što se tiče uticaja inflacije na ţivotni standard sigurno je da sa

njom industrijalci i trgovci imaju koristi jer mogu stalno povećavati cijene. Cijena sadrţi,

pored redovnog, još i ekstra profit zahvaljujući inflaciji. Naročito inflacija pogoduje

monopolističkim preduzećima. Krupni seljaci inflacijom dobijaju jer imaju trţišne viškove.

Glavni teret inflacije pada na široke mase graĎanstva jer je porast cijena brţi od porasti plata

kada se realna kupovna snaga smanjuje. U doba inflacija se zato povećavaju radnički štrajkovi

kao sredstvo borbe za povećanje nadnica usljed dejsta inflacije.

Ekonomisti MMF- a zastupaju stanovište da inflacija ima negativno dejstvo na privredni

razvoj. Činjenica je da inflacija pozitivno deluje u fazi depresije, ali to njeno pozitivno je na

kratak rok, uključuju ekonomisti MMF- a. U fazi inflacije svaka investicija izgleda rentabilna

ali nastaje hiperprodukcija robe, pa to dovodi do pogoršanja konjukture kada nastaje kriza i

ispostavlja se da su te investicije bile pogrešne. Prema tome, inflacija moţe pozitivno da

deluje na razvoj samo za kratko vrijeme, u fazi depresije. Pošto je inflaciju nemoguće

zaustaviti u svakom trenutku, to se mnogi ekonomisti protive inflaciji kao sredstvu

dugoročnog ekonomskog razvoja.

20

3.2. Deflacija

Deflacija predstavlja stanje ili pojavu u privredi koja ima potpune suprotne efekte od

inflacije. Dok se inflacija moţe definisati kao opadanje vrijednosti nacionalne valute usljed

skoka cijena, dotle je deflacija porast vrijednosti domaće valute koji nastaje usljed opadanja

cijena. Drugim riječima, inflacija je višak novčane traţnje nad ponudom, dok je deflacija

višak ponude nad novčanom traţnjom. Ona ima tendenciju opšteg pada cijena, smanjenja

plata i nadnica, smanjenja proizvodnje, zaposlenosti i nacionalnog dohotka, porasta novčane

kupovne snage. Sa gledišta prakse u dalekoj prošlosti deflacija se tretirala kod graĎanskih

pisaca kao veće zlo od inflacije. Ona je u prošlosti bila česta pojava pa je često nalazila svoje

mjesto i u naučno - teorijskoj obradi. Danas, su mnogo učestalije pojave inflacije nego

deflacije. Deflacije se skoro i ne pojavljuje u praksi. Deflacija je dovodila do opadanja

stepena nezaposlenosti i predstavljala stagnaciju u privredi kada je trebalo ubrzano da se

razvija. Nezaposlenost izaziva socijalne nemire. Deflacija se sprovodila nekad svjesno kao

instrument ekonomske politike da bi se preko nje postiglo jačanje domaćeg novca i izvršila

stabilizacija privrednih prilika. Uzroci deflacije su mnogobrojni, ali su najveći pad cijena, koji

nije rezultat povećanja produktivnosti rada. Pad cijena nije ravnomerno rasporeĎen jer on

stvara strukturni debalans pošto različito pogaĎa razne grane privrede.

Mjere koje se koriste protiv deflacije: su povećanje monetarne traţnje putem javnih radova,

poboljšanje uslova za dobijanje kredita, podsticaj izvoza, smanjivanje poreza itd.

Uglavnom isti činioci koji su uzroci inflacije mogu da budu i uzroci deflacije ako djeluju u

obrnutom smjeru.

Zato imamo najvaţniju novčnu deflaciju koja obuhvata sljedeće uzroke:

1. Restriktivna kreditna politika,

2. Blokada djela novčane mase,

3. Smanjenje opticaja novca koji izdaje Centralna banka,

4. Opadanje sklonosti za kupovinom

5. Budžetski suficit

6. Porezi kao uzrok deflacije 16

16


21

3.3. Stagflacija

Stagflacija je privredno stanje u kojem istovremeno vlada stagnacija (zastoj u

ekonomskom razvoju neke zemlje) i inflacija. Iz iskustva se zna da dugotrajnija stagflacija

lahko dovodi do opasne slampflacije – privredno stanje u kojem visoku inflaciju prati pad

društvenog proizvoda.

Švedski ekonomist Eric Lündberg smatra da stanje stagflacije obiljeţavaju:

1.Niske ili čak nulte stope rasta privrede i produktivnosti,

2.Visoka i rastuća nezaposlenost,

3.Nedovoljno korištenje privrednih kapaciteta,

4.Stope inflacije su pretjerano visoke,

5.Ugrađenost inflacije u sistem,

6.Smanjenje profitnih stopa,

7.Pesimistička očekivanja profitabilnosti. 17

17


22

ZAKLJUČAK

Trţište novca obuhvata trgovanjem novca i kratkorocnim hartijama od vrednosti, zatim

kratkorocne kredite, kao i institucije i organizacije koje osiguravaju ta sredstva.Trţište novca

čini dio finansijskog trţišta, i kao njegov vaţan segment, predstavlja visokospecijalizovani

oblik kupovine i prodaje novca, ostalih likvidnih sredstava i kratkoročnih hartija od

vrijednosti. Trţište novca trguje dnevnim, terminskim novcem i kratkorocnim hartijama od

vrednosti, u zavisnosti od načina i uslova poslovanja razlikujemo primarno i sekundarno

trţište novca.

Novac je društveni odnos, što znaci da postoji samo u okviru grupe ljudi kao sredstvo

prihvaćeno od svih članova. Novac sluţi kao regulator ekonomske aktivnosti i novčani oblici

su odraz odreĎene organizacije ekonomske aktivnosti putem robne privrede.

Na trţištu novca predmet kuporodaje su hatrije od vrednosti, emitovane od strane centralne

banke ili drugih subjekata kojima pozitivno pravo daje takvu mogućnost. Na razvijenom

trţištu u razvijenim privredama koriste se razni instrumenti u trgovini hartijama od

vrijednosti: medubankarska kupoprodaja novca, kratkoročne hartije od vrijednosti i

meĎubankarska trgovina viškovima obaveznih rezervi.

U dnevnim poslovanjima poslovnih banaka pojavljuju se na saldu njihovog dnevnog

poslovanja viškovi i manjkovi. Novac se na organizovanom ili neorganizovanom trţištu

novca pozajmljuje radi odrţavanja likvidnosti banaka, i drugih finansijskih institucija , kako u

kratkim vremenskim intervalima npr. dnevna poslovanja tako i na odredene vremenske

intervale i to predstavlja meĎubsankarsku kupoprodaju novca.

Neke od kratkoročnih hartija od vrijednosti koje su opisane u ovom radu su: drţavne

obveznice, blagajnicki zapisi, komercijalni zapisi, bankarska potvrda o depozitu, bankarski

akcept i komercijalni zapis.

Stopa obveznih rezervi je promenljiva, mogućnost njenog utvrdivanja ima centralna

banka po sili zakona a na osnovu materijalnih činilaca u društvu. Ako u privredi postoje

neusklaĎenosti tj. inflatorni skok ili tendencija njenog rasta centralna banka podiţe stopu

obaveznih rezervi, onemogućuje povećanje kreditnih aranţmana jer oni u tim situacijama

stvaraju nerealnu kupovnu moć, i time usklaĎuje proizvodno-robne sa kupovnim fondovima.

23

LITERATURA

1. Dr. Ţarko Ristić, Dr. Slobodan Komazec, Dr. Milija Bogovac, Dr. Kristijan Ristić

„FINANSIJSKA TRŢIŠTA I BERZE“ , Beograd, 2012

2. Prof. dr. Ţarko Ristić, Prof. dr. Slobodan Komazec, „ MONETARNI I BANKARSKI

MENADŢMENT “, Beograd, 2012

3. Internet pretraţivanje

tržište novca i monetarne stabilnosti i nestabilnosti

Documents