TÜRKİYE’DE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ

Dr. Yalçın Karabulut

Günümüzde enerji, bütün ülkeler için büyük önem taşımakta­dır. Gelişmiş ülkelerde olduğu kadar, gelişme çabası içinde olan ül­kelerde de gelişmeye paralel ve hatta onlardan daha hızlı artan bir enerji talebi bulunmaktadır. Bu bakımdan bu ülkeler, her türlü im­kânlarından yararlanarak enerji üretimlerini artırmaya çalışmakta­dırlar. Çünkü ülkelerin güçlü bir ekonomik, siyasi, sosyal ve kültü­rel yapıya sahip olmasında en önemli faktörlerin başında enerji temini hususu gelmektedir.

Refah seviyesi yüksek olan toplumlar sanayileşmiş toplumlar- dır. Sanayileşme sürecinde ise enerjinin rolü oldukça büyüktür. Fert başına tüketilen enerji miktarı bir ülkenin ekonomik durumunu, re­fah ve gelişmişlik derecesini ortaya koymaya yarayan en çarpıcı kriterdir.

Günümüzde enerji üretim ve tüketim dengesini sağlayabilmiş kalkınmış ülkeler olduğu gibi, ihtiyaç duyduğu enerjinin bir kısmı­nı dışarıdan sağlama yoluna giden çok sayıda ülke de vardır. Bu türlü ülkeler enerji ile ilgili dış alımlarda önemli döviz kaybına uğ­ramalarının yanında endüstrilerinin çalışma ve gelişmesinde dışa bağlı olma sakıncası ile de karşı karşıya kalmaktadırlar.

Enerji kaynaklan arasında elektrik enerjisi, özellikle kullanım kolaylığı ve tüm ekonomik ve sosyal yaşamın içerisine yoğun bir şekilde girmiş olması ile sayılamayacak diğer avantajları sayesin­de dünyada en çok kullanılan enerji türüdür. Ayrıca, elektriğin kül bırakmaması ve havayı kirletmeme özelliği de başka bir üstün­lüğüdür. Çünkü enerji temini her ne kadar ön planda ise de çalışma­lar sırasında çevre ve insan sağlığı da dikkate alınmalıdır. Özellik­le te rm ik san tra lle r kuru lm adan önce y e terli çevre e tk i

54 T ürk iye 'de E lek trik E nerjisi Ü retim i

değerlendirilmesi yapılmaması halinde istenmeyen sonuçlarla kar­şılaşılacağı kaçınılmaz bir gerçektir.

Günümüz teknolojisinin vazgeçilmez kaynağı olan elektrik enerjisi, çeşitli yollardan elde edilmektedir. Bu enerjinin temininde hidrolik, termik, nükleer, doğalgaz, rüzgâr ve güneş gibi primer enerji kaynaklarından faydanılmaktadır. Bu kaynakların, ülkenin coğrafi yapısına bağlı olarak birbirlerine göre üstünlükleri ve sakın­caları vardır. Bu nedenle ülkeler, kendilerine en uygun olan kay­nakları kullanmak zorundadırlar. Yeraltı kaynakları (Taşkömürü, linyit, petrol vb) fazla olan ülkeler termik santralleri tercih ederken, akarsu bakımından zengin olan ülkeler de hidroelektrik santralleri tercih etmek durumundadırlar. Bu durum ülkemizde enterkonnekte sistem içerisinde, mevsim farklılıkları ve arz talep ilişkisi gözönün- de tutularak ikisinin birarada çalıştırılması şeklinde yapılabilmekte­dir. Gelişen dünyada ve Türkiye'de gelecekte mevcut birincil enerji kaynaklarının yeterli olamayacağı dikkate alınırsa mevcut enerji kaynaklarından optimum şekilde yararlanılması gerekmektedir.

Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda ülkemizdeki elektrik ener­jisi üretimi bütünüyle termik kaynaklardan sağlanırken, günümüzde %58.5'i termik, %41.5'i de hidrolik kaynaklardan elde edilir duru­ma gelmiştir(1) (Bkz. Grafik: 1).

Türkiye coğrafi özelliği nedeniyle güneş ve rüzgâr enerjisi ba­kımından zengin bir potansiyele sahiptir. Ancak bu kaynakların enerji üretiminde kullanımı ülkemizde daha yeni gündeme gelmek­tedir. Bu imkânlardan optimum seviyede yararlanılabilmesi için ge­reken ciddi ölçümlerin yapılması ve ekonomik yönü de dikkate alı­narak üretime katkısının ne oranda olabileceğinin tespit edilmesi gerekmektedir. Bugün ülkemizde güneş enerjisi sadece bazı konut­ların, iş merkezlerinin ve seraların ısıtılmasında kullanılmaktadır. Henüz enerji üretiminde kullanılmayan güneş enerjisi, kombine gü­neş enerji sistemlerinin kurulmasıyla bu kaynaktan enerji üretimi mümkün olabilecektir. Ülkemizde rüzgâr enerjisinin yaygın olarak üretimi ve kullanımı ise henüz söz konusu değildir.

Türkiye'nin en büyük hidroelektrik tesisleri Doğu ve Güneydo­ğu Anadolu Bölgelerinde bulunmaktadır. 2400 MW'lık 6 üniteden oluşan Atatürk hidroelektrik santralı, 1800 MNV’lık 6 üniteden olu­şan Karakaya ve 1260 MW kurulu gücündeki 8 üniteden oluşan Keban hidroelektrik santralleri belli başlı tesisleridir.

(1) Türkiye Elektrik İstatistikleri Özeti. TEK Genel Müd. Yayını. No: 355: s. 33-34. Ankara 1992.

T ürk iye 'de E lek trik E nerjisi Ü retim i 55

ELEKTRİK ENERJİSİNDEKİ GELİŞMEÜlkemizde ilk defa 1902 yılında Tarsus’ta kurulan bir santralle

elektrik enerjisi üretimine başlanmıştır. Cumhuriyetin ilan edildiği sıralarda sadece İstanbul, Tarsus ve Adapazan'nda elektrik enerjisi üretilmekte idi. 1925 yılında Türkiye'nin kurulu gücü sadece 33.4 MW iken II. Dünya Savaşından sonra 1950-1960 yıllan arasında bu alanda önemli gelişmeler olmuştur®. Bu dönemde, Sanyar, Seyhan, Kemer, Hazar I-II, Göksu, Kovada I-II, Hirfanlı, Demirköprü gibi hidroelektrik, Soma ve Tunçbilek termik eletrik santralleri açılmış olup 1960 yılında Türkiye'nin kurulu gücü 1272.4 MW'a çıkarak elektrik enerjisi üretiminde büyük artış sağlanmıştır.

Planlı dönemlerde hidrolik kaynaklara daha çok ağırlık veril­mişse de termik kaynaklar da ihmal edilmemiştir. Elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak amacıyla Keban, Karakaya, Atatürk hidrolik ve Afşin-Elbistan termik santralleri gibi dev projeler ve bunların yanında daha pek çok proje gerçekleştirilerek ülke ihtiyacının kendi kaynaklarımızdan sağlanmasına çaba harcanmış ve böylece Türki­ye’nin kurulu gücü 1990 yılında 16315.1 MW a yükselmiştir (Bkz. Tablo: 1).

Tablo 1. Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminde Kurulu Güç.

YıllarTermik

MW %Hidrolik

MW %Toplam

1925 33.3 99.7 0.1 0.3 33.41930 74.8 95.9 3.2 4.1 78.01935 121.2 96.0 5.0 4.0 126.21940 209.2 96.4 7.8 3.6 217.01945 237.7 96.7 8.2 3.3 245.91950 389.9 95.6 17.9 4.4 407.81955 573.5 93.8 38.1 6.2 611.61960 860.5 67.6 411.9 32.4 1272.41965 985.4 66.1 505.1 33.9 1490.51970 1509.5 64.8 725.4 35.2 2234.91975 2407.0 62.2 1779.6 37.8 4186.61980 2987.9 51.2 2130.8 48.8 5118.71985 5244.3 64.8 3874.8 35.2 9119.11990 9550.8 58.5 6764.3 41.5 16315.1

Türkiye Elektrik İstatistikleri Özeti: TEK Genel Müdür. APK-355 Genel Cd No: 10/1-198, S: 1 Ankara 1992.

(2) Türkiye Elektrik İstatistikleri Özeti. TEK Genel Müd. Yayını. No: 355. S: 1. A n­kara 1992.

56 T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i

Tablo 1 incelendiğinde, 1950 yılına kadar Türkiye'nin elektrik enerjisi kurulu gücünün büyük oranda termik ağırlıklı olduğu gö­rülmektedir. 1950'den sonra bu oran gittikçe azalmış ve 1980 yılın­da hidroelektrikle hemen hemen eşit olma durumuna gelmiştir. 1990 yılında ise, Türkiye elektrik üretiminde termik kaynaklı sant­rallerin payı % 58.5 hidrolik kaynaklı santrallerin payı ise % 41.5 olarak gerçekleşmiştir (Bkz. Grafik: 2).

Termik santrallerde elektrik enerjisi üretmek için taşkömürü, linyit, fuel oil, motorin, doğalgaz, jeotermal gibi birincil (primer) enerji kaynaklan kullanılmaktadır. Ancak elektrik enerjisi üretimin­de taşkömürü kullanımı, bu enerji kaynağını kullanan yeni santral­lerin yapılmaması nedeniyle kurulu güç içindeki oranı giderek azal­maktadır (Bkz. Tablo: 2, Grafik: 3-4).

Tablo 2. Türkiye Kurulu Gücünün Enerji Kaynaklarına Göre Dağılım ı (1990).

HİDROLİK 41.5TA ŞK Ö M Ü R Ü : 2.0LİNYİT 29.6FUEL-OİL 9.5MOTORİN : 3.4JEOTERMAL 0.1DOĞAL GAZ 13.9

TOPLAM 100.0

Hiç bir zaman önemini kaybetmeyen, aksine teknolojide atılan her yeni adımla daha çok önem kazanan, yokluğu veya yetersizliği ile ülkemiz ekonomisini ve sosyal hayatını son derece etkileyen elektrik enerjisinin üretimi ve dolayısıyla tüketimi devamlı bir artış göstermektedir (Bkz. Tablo:3, Grafik: 5).

Tablo 3'ün incelenmesi sonucunda dikkati çeken en önemli hu­sus, Türkiye elektrik enerjisi üretiminin Cumhuriyet döneminde ba­zı yıllar az olmakla beraber sürekli artış gösterdiğidir. Tablonun sergilediği ikinci bir özellik de, 1950 yılının, elektrik enerjisi üreti­mindeki hızlı artışın başlangıcı olmasıdır. 1950 sonrasında ise, planlı döneme geçinceye kadar üretim artışları büyük dalgalanma­lar gösterirken, 1963'ten itibaren artışın daha dengeli olduğu izlen­mektedir.

1950 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretimi bin (789.5) GWh'ın altında iken 1990 yılında 57543 GWh'e ulaşmıştır. Ancak Harita; 1 incelendiğinde, üretimin bölgelere göre dağılımının den­geli olduğu söylenemez. Coğrafi bölgeleri üretimdeki paylarının büyüklüğüne göre sıralarsak; %33.3’lük oranla Doğu Anadolu Böl-

T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 57

Tablo 3. Türkiye Elektrik Enerjisi Üretimi (1925-1990)

BİRİM GwhYıllar Termik Hidrolik Toplam

1925 45.1 0.2 45.31930 104.4 1.9 106.31935 205.9 7.0 212.91940 383.1 13.8 396.91945 504.0 23.8 527.81950 759.4 30.1 789.51955 1490.7 89.1 1579.81960 1818.7 1001.4 2815.11965 2773.7 2179.0 4952.71970 5590.2 3032.8 8623.01975 9719.2 5903.6 15622.81980 11927.2 11348.2 •23275.41985 22174.0 12044.9 34218.91990 34395.0 23147.6 57543.6

(*) Türkiye Elektrik İstatistikleri Özeti 1991. TEK Genel Müdürlüğü Yay. No: APK- 355. s: 33-34. Ankara, 1992.

gesi ilk sırada, Güneydoğu Anadolu Bölgesi de en son sırada yer alır (Bkz. Tablo 4).

Tablo 4. Türkiye Elektrik Üretiminin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı (1990)

Bölge %

Doğu Anadolu Bölgesi 33.3Ege Bölgesi 21.3Marmara Bölgesi 19.4Karadeniz Bölgesi 18.2Akdeniz Bölgesi 6.0İç Anadolu Bölgesi 1.7Güneydoğu Anadolu Bölgesi 0.1

TÜRKİYE 100.0

Ancak enterkonnekte sistemle ülkenin bütün elektrik üretim bi­rimleri birbirine bağlanarak bu olumsuzluk ortadan kaldırılmıştır. Her bölgede, başka bir ifadeyle Türkiye'nin her yerinde elektrik enerjisi talepleri aynı kalite ve aynı emniyetle sağlanabilmektedir.

HİDROELEKTRİK ENERJİSİAkarsular bir ülkenin tarım potansiyelini artırdığı gibi enerji

üretimine de katkıda bulunurlar.Türkiye Akdeniz iklim kuşağı içinde yer alan bir ülkedir. Bu

yüzden akarsularının debileri pek zengin olmadığı gibi rejimleri de

58 T ü rk iye 'de E lek trik E nerjisi Ü retim i

düzensizdir. Ayrıca morfolojik yapısı da iç kısımlarda ortalama ya­ğışın 500 mm nin altına düşmesine neden olmaktadır. Su gücü po­tansiyeli açısından bu olumsuzluklara karşı, Türkiye kademe kade­me yükselen ovalar, yaylalar ve dağların meydana getirdiği ortalama yükseltisi 1132 metre olan yüksek bir ülkedir. Şu halde Türkiye akarsularının düzenli oluşu ile değil, morfometrik ve jeo­morfolojik şartlar ve bunların akarsu yataklarında meydana getirdi­ği petrografik ve tektonik menşeli meyil ve meyil kırıklıkları, akar­su yataklarında baraj yapımına elverişli sitlerin çokluğu sebebiyle hidroelektrik kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Bu durumu ile Türkiye, dünyada 17. ekonomik hidroelektrik potansiyeli bakı­mından ise Avrupa ülkeleri arasında ilk sıralarda yeraldığı söylen­mektedir.

Veriler ülkemizdeki yıllık yağışların 220-2500 mm arasında değiştiğini ve yıllık ortalama yağışın 642.6 mm olduğunu göster­mektedir. Bu, yılda ortalama 501 milyar m3 yağış demektir. Ülke yüzeyine düşen bu yağışın % 37 sini oluşturan 186.05 milyar m3 ü akış durumuna geçmektedir. Geri kalan kısmı buharlaşma, bitkisel terleme vb. sebeplerle akış durumuna geçememektedir.

Türkiye, akarsularının taşıdığı kullanılabilir olan 95 milyar m3 suyun tamamından yararlandığında 495 adet hidroleketrik santrali ile 34503 MW lık kurulu güce sahip olacaktır. Bu potansiyelin hav­zalara göre güç dağılımı Tablo 5'te görülmektedir.

Türkiye'de ilk hidroelektrik üretimi 1902 yılında Tarsus'ta ku­rulan bir santralle başlamış, ancak 1950 yılına kadar önemli bir gelişme gösterememiştir. Genel hidroelektrik enerjisi üretiminde olduğu gibi bu sektördeki esas gelişmeler de 1950 yılından sonra başlamıştır. Bu tarihte hidroelektrik enerjisi üretimi 30.1 GWh olarak gerçekleşmiştir. 1990 yılında bu değer, üretimde olan 25 ba­raj, 41 adet nehir ve kanal santrali ile bazı dönemlerde az, bazı dö­nemlerde fazla artarak 23147.6 GWh'e yükselmiştir. Bu dönemde gerçekleşen fazla üretim sözkonusu sektörde hizmete giren büyük kapasiteli santrallerden kaynaklanmaktadır (Bkz. Tablo 3). Hidroe­lektrik enerjisi üretimi, Karakaya, Keban gibi ülkemizin en büyük projelerinin yeraldığı Doğu Anadolu Bölgesinde yoğunluk göster­mektedir (Bkz. Harita: 3).

Türkiye'de işletmeye açılan, inşaatı devam eden, projesi hazır ve projesi hazırlanmakta olan baraj ile nehir ve kanal hidroelektrik santralleri Tablo: 6,7,8,9,10,11,12,13'te belirtilmiştir.

Tablo 5. Havzalara Göre Ekonomik Hidroelektrik Potansiyeli.

T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 59

HavzaHES Proje

AdediKurulu Güç

MW

Yıllık Enerji

No Adı OrtalamaGWh

GüvenilirGWh

01 Meriç-Ergene - - - -

02 Marmara 1 0.24 - -

03 Susurluk 9 441 1380 1052

04 Kuzey Ege 2 16 42 26

05 Gediz 4 250 425 202

06 Küçük Menderes 1 48 143 6

07 Büyük Menderes 15 232 907 127

08 Batı Akdeniz 21 731 2752 1046

09 Antalya 17 1159 4013 1712

10 Burdur-Göller - - -

11 Akarçay 1 0.32 1 1

12 Sakarya 23 1062 2362 1436

13 Batı Karadeniz 24 585 2114 1128

14 Yeşilırmak 24 1274 5277 4200

15 Kızılırmak 32 2070 6715 4634

16 Konya-Kapalı 5 32 120 15

17 Doğu Akdeniz 26 1357 4690 2847

18 Seyhan 26 1936 6893 3140

19 Asi 4 50 102 15

20 Ceyhan 13 1418 4675 2563

21 Fırat 84 9425 37724 29802

22 Doğu Karadeniz 59 3464 11416 5520

23 Çoruh 37 3363 10783 6354

24 Aras 12 601 2202 1742

25 Van Kapalı 8 62 257 156

26 Dicle 47 4927 16884 10194

Toplam 495 34503 121877 77963

Kaynak: Türkiye'deki Barajlar ve Hidroelektrik Santraller 1992. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı->DSÎ Genel Müd. Yayını. Ank. 1992.

60 T ü r k iy e 'd e E le k tr ik E n e r j is i Ü r e t im i

Tablo 6. İşletmeye Açılan Baraj Hidroelektrik Santraller.

Sıra Yeri Faydası

No Adı BitişYılı

Akarsuyu İli GüçMW

YıllıkÜretimGWh

01 Sanyar 1956 Sakarya Ankara 160 400

02 Seyhan 1956 Seyhan Adana 59 350

03 Kemer 1958 Akçay Aydın 48 143

04 Hirfanlı 1959 Kızılırmak Kırşehir 128 400

05 Almus 1966 Yeşilırmak Tokat 27 99

06 Kesikköprü 1966 Kızılırmak Ankara 76 250

07 Gökçekaya 1972 Sakarya Eskişehir 278 562

00O

Keban 1975 Fırat Elazığ 1330 6000

09 Ataköy 1977 Yeşilırmak Tokat 5 8

10 Haşan Uğurlu 1981 Yeşilırmak Samsun 500 1217

11 Suat Uğurlu 1981 Yeşilırmak Samsun 46 273

12 Aslantaş 1984 Ceyhan Adana 138 569

13 Oymapınar 1984 Manavgat Antalya 540 1620

14 Karakaya 1987 Fırat Diyarbakır 1800 7354

15 Manavgat 1987 Manavgat Antalya 48 220

16 Zemek 1988 Hoşap Van 4 13

17 Altınkaya 1988 Kızılırmak Samsun 700 1632

18 Tercan 1988 Tuzla Erzincan 15 51

19 Kapulukaya 1989 Kızılırmak Ankara 54 190

20 Karacaören 1989 Aksu Burdur 32 142

21 Kılıçkaya 1989 Kelkit Sivas 124 332

22 Menzelet 1989 Ceyhan K.Maraş 124 515

23 Adıgüzel 1989 B.Menderes Denizli 62 280

24 Gezende 1990 Ermenek İçel 159 528

25 Derbent 1990 Kızılırmak Samsun 58 257

26 Koçköprü 1991 Zilan Van 9 44

27 Mursal 1991 Hikme Sivas - -

28 Sır 1991 Ceyhan K.Maraş 284 725

Tablo 7. İnşa Halindeki Baraj Hidroelektrik Santraller.

T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 01

Sıra

No Adı BaşlamaYılı

Yeri Paydası

Akarsuyu İli GüçMW

YıllıkÜretimGWh

01 Çatalan 1982 Seyhan Adana 169 59602 Atatürk 1983 Fırat Şanlıurfa 2400 890003 Yenice 1985 Sakarya Eskişehir 38 12204 Kralkızı 1985 Dicle Diyarbakır 94 14605 Kuzgun 1985 Serçeme Erzurum 23 3606 Özlüce 1985 Peri Elazığ 170 41307 Gönen 1986 Gönen Balıkesir 11 4708 Kürtün 1986 Harşit Gümüşhane 85 19809 Batman 1986 Batman Diyarbakır 198 48310 Dicle 1986 Dicle Diyarbakır 110 29811 Çamlıgöze 1987 Kelkit Sivas 16 8812 K.Ören II 1989 Aksu Burdur 47 20613 Çine 1990 Çine Aydın 36 11814 Kızılpınar 1991 Gülüç Zonguldak 2 915 Berke 1991 Ceyhan Adana 510 1672

Tablo 8. Projesi Hazır Olan Baraj Hidroelektrik Santraller.

S ya No

AdıYeri Faydası

Akarsuyu İli Güç YıllıkÜretim(GWh)

01 Boyabat Kızılırmak Samsun 513 1468

02 Söylem ez Aras Erzurum 46 25003 Susurluk Susurluk Balıkesir 30 88

04 Torul Harşit Gümüşhane 103 32205 Ilısu Dicle Mardin 1200 3830

06 Manyas Kocaçay Balıkesir 20 6607 Yedigöze Seyhan Adana 300 96908 Gürsöğüt Sakarya Ankara 242 27609 Kargı Sakarya Ankara 194 245

10 Birecik Fırat Şanlıurfa 672 251811 Karkamış Fırat Şanlıurfa 180 65212 Cizre D icle Mardin 240 120813 Çınarcık Orhaneli Bursa 120 54814 Kayraktepe Göksu İçel 431 99115 Sürayyabey Çekerek Amasya 12 5016 Cindere B. Menderes Denizlii 27 88

62 T ü rk iy e 'd e E lek trik E n e ıjis i Ü retim i

Tablo 9. Projesi Hazırlanmakta Olan Baraj Hidroelektrik Santraller

SıraNo

AdıYeri Faydası

Akarsuyu İli Güç YıllıkÜretimGWh

01 Obruk Kızılırmak Çorum 180 473

02 Alpaslan Murat Muş 160 56703 Klavuzlu Ceyhan K. Maraş 54 100

04 Dim Dimçayı Antalya 36 126

İnşa Halindeki Nehir ve Kanal Santraller.

SıraNo Adı İli

GüçMW

Yıllık Üretim GWh

01 Mercan Tunceli 19.20 78

02 Beyköy Eskişehir 15.00 8703 Şanlıurfa Şanlıurfa 54.00 124

Tablo 11 . Projesi Hazır Olan Nehir ve Kanal Santraller

SıraNo Adı İli

GüçMW

Yıllık Üretim GWh

01 Yahşihan Ankara 7.50 44

02 Lamas IV İçel 22.00 103

03 Çıldır II Kars 8.70 1504 Tortum II iirzurum 10.60 49

05 Doğançay Sakarya 19.11 148

06 Köprüler Van 2.16 14

Projesi Hazırlanan Nehir Ve Kanal Sanatraller

SıraNo Adı İli

GüçMW

Yıllık Üretim GWh

01 Ycnicckcnt Aydın 21 .(X) 76

Kaynak: Türkiye'deki Barajlar ve Hidroelektrik Santraller 1992. DSİ Genel Müd. Yayını. Ankara.

Tablo 10. İşletmeye Açılan Nehir ve Kanal Santraller.

T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 63

Sıra- -------------------

No Adı AçılışYılı

İli GüçMW

YıllıkÜretimGWh

01 Visera 1929 Trabzon 1.00 302 Denizli 1949 Denizli 1.20 1003 Dinarl 1951 Afyon 1.10 304 Bünyan 1951 Kayseri 1.40 -05 Derme 1951 Malatya 4.50 1006 Murgul 1951 Artvin 4.70 1007 Defne-Harbiye 1953 Hatay 3.00 1508 Girvelik I 1953 Erzincan 3.00 1709 Durucasu 1955 Amasya 0.80 310 Hazar I 1957 Elazığ 20.10 12811 Botan 1957 Siirt 1.60 612 Ceyhan-Maraş 1958 K.Maraş 3.60 1213 Y.Köprü-Göksu 1959 Konya 10.56 6514 Tortum I 1960 Erzurum 26.20 8515 Kayaköy 1960 Kütahya 3.80 1216 Kovada I 1960 İsparta 8.25 3517 Sızır 1961 Sivas 6.80 3518 İkizdere 1961 Rize 15.10 10019 Kepez I 1961 Antalya 26.40 16920 Kemek 1964 Malatya 0.80 321 Silifke 1966 İçel 0.40 222 Kiti 1966 Kars 2.80 623 Anamur 1967 İçel 0.6 224 Hazar II 1967 Elazığ 10.00 6425 Engil 1968 Van 4.60 1426 Erciş 1968 Van 0.80 227 Çağdaş III 1968 Mardin 14.40 4228 Kovada II 1971 İsparta 51.20 22229 Doğankent 1 1971 Giresun 32.80 12430 Kadıncık I 1971 İçel 70.00 34531 Zeyne 1971 İçel 0.30 232 Yüreğir 1972 Adana 6.00 2133 Bozyazı 1973 İçel 0.40 134 Kadıncık II 1974 İçel 56.00 32035 Ç ildir I 1975 Kars 15.36 6736 Doğankent II 1981 Giresun 38.00 19037 Ivriz 1986 Konya 1.10 238 Kepez II 1986 Antalya 5.80 2139 Köklüce 1988 Tokat 90.00 58840 Çayköy 1988 İsparta 13.00 3541 Ilasanlar 1990 Bolu 9.40 40

64 T ü rk iye 'de E lek trik E nerjisi Ü retim i

TERMİK ELEKTRİK

Türkiye gelişmesini sürdürdüğü sürece elektrik enerjisine olan talebinin artması tabiidir. Ülkemiz elektrik enerjisi talebinin çoğu­nu termik kaynaklardan sağlamaktadır (Bkz. Tablo: 1, Grafik: 6).

Türkiye'nin ilk termik santrali İstanbul'un elektrik ihtiyacını karşılamak amacıyla 1913'te işletmeye açılan Silâhtar Ağa santrali­dir. Bunu 1948 yılında hizmete giren Çatalağzı termik elektrik sant­rali takip etmiştir. Çatalağzı santralinin üretime geçmesiyle 1950 yılında Türkiye'nin termik kaynaklı elektrik enerjisi üretimi 759.4 GWh'e yükselmiştir. Ancak esas gelişme, hidrolik kaynaklı elektrik üretiminde olduğu gibi 1950 den sonra olmuştur. Bu dönemde, fe- ul-oil, motorin, taşkömürü, linyit, doğal gaz ve jeotermal gibi çeşit­li kaynaklarla çalışan bir çok santral birbiri ardına hizmete girmiş ve üretim 34395 GVVh’a yükselmiştir.

Termik santrallerin Türkiye'deki coğrafi dağılışı ekteki harita­lardan incelenirse Ege ve Marmara Bölgelerinde yoğunluk gös­terdiği görülür. Bu haritalar ayrıca bölgelerin, ülke üretimindeki elektrik üretim paylarının da çok büyük farklılıklar gösterdiğini sergilemektedir. Bu dikkate alınmadan bölgelerin termik ve hidro­lik elektrik enerjisi oranları incelenirse, Marmara Bölgesi'nin %100 ile başta, Ege Bölgesi'nin ise %96 ile 2 . sırada yer aldığı gö­rülür (Bkz. Harita: 2).

SONUÇ

Gelişen her toplumun enerji tüketiminde devamlı artışlar kay­detmesi tabiidir.

Elektrik enerjisi, özellikle kullanım kolaylığı ve tüm ekonomik ve sosyal yaşamın içerisine yoğun bir şekilde girmiş olması ve da­ha bir çok avantajları sayesinde diğer enerji çeşitleri arasında en önemlisidir.

Ülkemizin elektrik enerjisi talebinin nüfus artışına ve gelişme­lere bağlı olarak artacağı bir gerçektir. Bu talebi karşılayabilmek için hidrolik ve termik kaynaklardan daha fazla yararlanmaya veya yeni tür enerji üretimine önem vermemiz gerekmektedir.

T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 65

B İB L İY O G R A FY A

Doğanay, H. 1991. Enerji Kaynaklan. Atatürk Üniv. Yay. No: 707, Erzurum.

D em ir, H. 1968. Dünya Enerji Ekonomisi Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniv. SBF Yay. No: 259, Ankara.

Eke, H. - Senaylı, N. 1990. Türkiye'nin Hidroelektrik Enerji Potansiyeli. Türkiye 5. Ener­j i Kongresi Dünya Enerji Konseyi. Türk Milli Komitesi Yayını. Ankara.

K arabulut, Y. 1993. "Hidroelektrik Enerjisi Üretiminde Fırat Havzasının Önenıi" Anka­ra Üniv. Türkiye Cooğrafyası Arş. ve Uyg. Merkezi Dergisi S: 2, s: 185-199, Anka­ra.

M utluer, M . 1990. Gelişimi Yapısı ve Sorunlarıyla Türkiye’de Enerji Sektörü. Ege Üniv. Ede. Fak. Ege Coğrafya Dergisi 5. s. 184-215, İzmir.

O ngün, K. 1986. Türkiye'nin Hidroenerji Kaynaklan. Türkiye 4. Enerji Kongresi Dünya Enerji Konferansı Türk Milli Komitesi Yayını, s: 36-67, İzmir.

Serim , İ. 1979. Günümüz ve Gelec eğin Sorunu Enerji. Ankara.

T anoğlu , A. 1971. Enerji Kaynakları. İst. Üniv. Yay. No: 124, İstanbul.

Ünver, Ö. 1973. Türkiye’de Elektrik Üretim ve Tüketimi. Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayını. No: 68, Ankara.

................... 1968. Türkiye Genel Enerji Raporu. Türkiye 2. Genel Enerji Kongresi, Ankara.

................... 1971. Türkiye Gene! Enerji Envanteri. 1970 Dünya Enerji Konferansı, l'ürkMilli Komitesi Yayını. No: 1, Ankara.

.................... 1984. Türkiye'nin Yeni ve Temiz Enerji Kaynakları. Türkiye Ç evre SorunlarıVakfı Yayını, Ankara.

.................... 1986. Türkiye'nin Bugünkü ve Gelecekteki Enerji Durumu. Türkiye 4. EnerjiKongresi. Dünya Enerji Konferansı. 'Türk Milli Komitesi Yayını. İzmir.

.................... 1990. Enerji İstatistikleri. Türkiye 5. Enerji Kongresi. Dünya Enerji Konseyi.Türk Milli Komitesi Yayını. Ankara.

.................... 1992. Türkiye Elektrik İstatistikleri Özeli. TEK Genel Müdürlüğü Yayını.A l’K -355, Ankara.

gg T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i

HH

>o<O

oa<g5<

<

□

cLü

T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i (>7

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ (1925- 1990)

%

100

TÜRK

İYE'

DE

KURU

LU

GÜCÜ

N Bİ

RİNC

İL

ENER

Jİ K

AY

NA

KLA

RIN

A

GÖ

RED

AĞ

ILIM

I

(>8 T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i

TERM

İK

KUR

ULU

GÜC

ÜN

ENER

Jİ

KA

YN

AK

LA

RIN

A

GÖRE

D

AĞ

ILIM

I(1

990)

rü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim iC>9

JEOT

ERM

A

L

70 T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjis i Ü retim i

TÜRKİYE ELEKTRİK ÜRETİMİ DAĞILIMI (1950-1990)

(G w h )

8.000

r^rhl n1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 Yıllar

□ Te rm ik □ H idrolik

T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 71

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİNDE KURULU GÜÇ (1925 - 1990)

000 (MW)

72 T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i

Atatürk Barajı: Fırat nelıri üzerinde, Şanlıurfa ili sınırlan içinde yeralır. 2400 M W lık kurulu gücü ve 8900 GWh lık yıllık üretim kapasitesi ile Türkiye'nin en büyük ve

dünyanında sayılı projeleri arasındadır.

Karakaya Barajı: Fırat nehri üzerinde. Diyarbakır ili sınırları içinde yer alır. 1800 MW lık kurulu gücü ve 7354 milyon kWh yıllık üretim kapasitesi ile Türkiye'nin Atatürk

Barajından sonra gelen hidroelektrik santralidir.

T ü rk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 73

Keban Barajı: Elazığ ili sınırları içinde, Fırat nehri üzerinde Atatürk ve Karakaya hidro­elektrik santrallarından sonra üçüncü önemli projedir. 1330 MW lık kurulu gücü ve 4900

GWhh lik yıllık üretim kapasitesi vardır.

Haşan Uğurlu Hidroelektrik Santralı: Yeşilırmak nehri üzerinde kurulmuştur. Çarşamba ilçesinin 33 km. güneyinde yeralan bu hidroelektrik santralı 500 M W kurulu güce ve 1217

GWh yıllık üretim kapasitesine sahiptir.

74 T ü rk iy e 'd e K lektrik Knerjisi Ü retim i

Sanyar Hidroelektrik Santralı: Sakarya Nehri üzerinde ve Nallıhan'ın 24 km. güneyinde yer almaktadır. 1956 yılında işletmeye açılan bu barajın 160 MW kurulu gücü. 400 GWh

yıllık üretim kapasitesi vardır.

Afşin-Elbistan Termik Santralı: Bu havzadaki linyiti değerlendirmek için kurulmuştur. 1360 M W lık kurulu güç ve 8500 GWh lik yıllık üretim kapasitesi bulunmaktadır.

T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 75

Hamilahad Termik Santralı: 19X5 yılında işletmeye açılmıştır. Doğalgazla çalışan hu santralın 1200 MW lık kurulu gücü ve 7400 GW h lik yıllık üretim kapasitesi

bulunmaktadır.

Seyitömer Termik Santralı: Burada bulunan düşük kaliteli linyiti değerlendirmektedir. 450 MW kurulu gücü ve 2900 GWIı yıllık üretim kapasitesi vardır.

76 T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i

r *4

S i * i „a , ıM iW4jjö< , Â i'----------------------Fi* m**' m»k R r

• - K3&?İS£S > r î r - " i V . v

Çatalağzı B -l Termik Santralı: Taşkömürü ile çalışan hu santralın 15 M W lık kurulu gücü ve 415 GWh lik üretim kapasitesi vardır.

Yatağan Termik Santralı: Muğla'nın Yatağan ilçesinde 1982 yılında işletmeye açılan hu santralın 630 M W gücü ve 4095 GWh yıllık üretim kapasitesi vardır.

T ürk iy e 'd e E lek trik E nerjisi Ü retim i 77

Soma B Termik Santralı: Bu havzadaki piyasa değeri olmayan linyitlerin değerlendirilmesi için 1981 de kurulmuş. 660 MW giice ve 4290 GWh yıllık kapasiteye

sahiptir.

Orhaneli Termik Santrali.