transport drogowy towarÓw niebezpiecznych ze...

Wyższa Szkoła Logistyki. Materiały Studiów Podyplomowych “Logistyka dla nauczycieli”. Poznań 2012. Monika Kukulska „Trahnsport drogowy towarów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem paliw płynnych”

1

MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI

Monika Kukulska

TRANSPORT DROGOWY

TOWARÓW

NIEBEZPIECZNYCH

ZE SZCZEGÓLNYM

UWGZLĘDNIENIEM

PALIW PŁYNNYCH

Niniejszy materiał dydaktyczny został opracowany w ramach pracy dyplomowej na Studiach podyplomowych “Logistyka i spedycja dla nauczycieli” w Wyższej Szkole Logistyki.

Materiał dydaktyczny przeznaczony jest dla nauczycieli współpracujących z Wyższą Szkołą Logistyki i może być wykorzystywany wyłącznie w sposób niekomercyjny do celów dydaktycznych.

POZNAŃ 2012


2

Spis treści

Wstęp ...................................................................................................................................................... 3

ROZDZIAŁ I PODZIAŁ I REGULACJE PRAWNE TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH .... 4

Towary niebezpieczne i przepisy przewozu towarów niebezpiecznych................................ 5

Umowa europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego towarów

niebezpiecznych (ADR) .......................................................................................................... 7

Klasyfikacja towarów niebezpiecznych ................................................................................ 11

ROZDZIAŁ II PRZEWOZY PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH .................. 16

Opakowania dla towarów niebezpiecznych .......................................................................... 16

Sposoby przewozu płynnych towarów niebezpiecznych ...................................................... 19

Czynności przewozowe ..................................................................................................... 19

Techniczne środki transportu do przewozu paliw płynnych ze szczególnym

uwzględnieniem specyfiki cystern .................................................................................... 23

Oznakowanie i wyposażenie pojazdów ............................................................................... 28

ROZDZIAŁ III BEZPIECZEŃSTWO W TRANSPORCIE PŁYNNYCH TOWARÓW

NIEBEZPIECZNYCH ....................................................................................................................... 35

Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych ......................... 35

Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych ............................ 38

Ochrona towarów niebezpiecznych i nadzorowanie pojazdu ............................................... 42

Postępowanie w sytuacjach awaryjnych ............................................................................... 45

PODSUMOWANIE I WNIOSKI .................................................................................................... 49

BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................ 51


3

Wstęp

Celem pracy jest określenie głównych zasad postępowania w przewozie płynnych

towarów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem paliw płynnych.

Pierwszy rozdział definiuje pojęcie towarów niebezpiecznych i klasyfikuje je

w oparciu o przepisy Europejskiej Umowy ADR. Przedstawia przepisy regulujące przewóz

towarów niebezpiecznych.

Pojazd nim wyruszy w drogę, np. z rafinerii do odbiorcy musi być odpowiednio

sprawdzony pod względem technicznym , zaopatrzony w odpowiednią dokumentację

i oczywiście oznakowany. Czynności przewozowe i obowiązki poszczególnych uczestników

tego typu transportu opisano w rozdziale drugim.

Z roku na rok wzrasta ilość przewozów towarów niebezpiecznych, które mogą

stwarzać zagrożenie zarówno na człowieka jak i środowisko przyrodnicze, i sferę materialną .

Dlatego przy przewozie ładunków niebezpiecznych tak ważną rolę dogrywa bezpieczeństwo,

któremu poświecono wiele uwagi w rozdziale trzecim.


4

ROZDZIAŁ I PODZIAŁ I REGULACJE PRAWNE TOWARÓW

NIEBEZPIECZNYCH

Trzeci sektor gospodarki czyli usługi obejmuje (według Europejskiej Klasyfikacji

Działalności) między innymi transport. Transport w gospodarce narodowej pełni bardzo

ważną funkcję- ma wpływ na rozwój gospodarczy. Transport to działalność, która polega na

świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczanie osób i/lub ładunków z punktu

nadania do punktu odbioru oraz świadczenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tymi

usługami związanych1. Transport z jednej strony korzysta z produkcji poszczególnych gałęzi

gospodarki narodowej (np. przemysł metalowy, hutniczy, drzewny, energetyczny), z drugiej

zaś strony świadczy usługi przewozowe bierze udział w procesie tworzenia wartości we

wszystkich dziedzinach2. Przewozi surowce, materiały i półfabrykaty przeznaczone do dalszej

produkcji a także gotowe produkty konsumpcyjne. Poza obsługą działów produkcji

materialnej transport obsługuje też działy nieprodukcyjne (np. ochrona zdrowia, oświata,

administracja), a także świadczy usługi dla ludności; zaspakaja potrzeby komunikacyjne

ludności, sprzyja rozwojowi turystyki, aktywizuje życie społeczno- gospodarcze i kulturalne.

W gospodarce transport pełni następujące funkcje:

funkcję konsumpcyjną oznaczającą zaspokojenie potrzeb przewozowych przez

świadczone usługi transportowe,

funkcję produkcyjną oznaczająca zaspokojenie potrzeb produkcyjnych przez

świadczenie usług transportowych, tzn. przez tworzenie warunków działalności

gospodarczej, jej stymulację oraz wpływ na funkcjonowanie rynku i wymianę,

funkcję integracyjną, która pozwala zintegrować państwo i społeczeństwo poprzez

usługi transportowe3.

Transport niesie jednak zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa użytkowników

dróg, w postaci zwiększonej emisji zanieczyszczeń oraz liczby wypadków i kolizji

drogowych. Wzrost zapotrzebowania na podstawowe surowce takie jak benzyna, olej

napędowy generują wzrost przewozów towarów niebezpiecznych wraz z nimi zwiększenie

ryzyka i bezpieczeństwa na drodze.

1 M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa ,Transport i spedycja. Podręcznik do kształcenia w zawodzie

technik logistyk, Poznań 2008, wyd. II, s. 9. 2 P. Małek , Ekonomika transportu., PWE, Warszawa 1969, s. 282.

3 W. Rydzykowski, K. Wojewódzka-Król (red.) , Transport, Warszawa PWE 2009, s. 2.


5

Towary niebezpieczne i przepisy przewozu towarów niebezpiecznych

Towary niebezpieczne to takie przedmioty i materiały, których przewóz jest albo

zabroniony, albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych prawem . Mogą one

występować w trzech stanach skupienia: ciekłym, stałym lub gazowym4. Mogą stwarzać

zagrożenia chemiczne, fizyczne lub biologiczne jednocześnie stanowić duże

niebezpieczeństwo dla ludzi, zwierząt, środowiska . Dla takich towarów ustalono precyzyjne

kryteria klasyfikacyjne, których spełnienie jest warunkiem i zarazem obowiązkiem objęcia ich

specjalnymi przepisami transportowymi. Na podstawie stwarzanych zagrożeń, towary

niebezpieczne dzielą się na 13 grup zwanych „klasami”, a podział ten opiera się na

wyodrębnieniu zagrożeń dominujących, których negatywne skutki dla ludzi

i środowiska powstają w krótkim czasie5.

W Polsce głównym sposobem przewozu materiałów niebezpiecznych jest transport

drogowy i stanowi 81% ogólnej ilości przewozów, a dotyczy to szczególnie aglomeracji

miejskich. Pomimo wzrostu popularności transportu kolejowego w ostatnich latach przewozy

towarów niebezpiecznych koleją stanowią tylko 18%6, transport śródlądowy stanowi

niewielki procent tego typu przewozów. W roku 2007 struktura transportu materiałów

niebezpiecznych w Polsce przedstawiała się następująco: paliwa płynne (etylina, olej

napędowy) przewożone cysternami, stanowiące około 72% , gazy skroplone (LPG takie jak:

propan butan, chlor, amoniak) około 19% natomiast substancje toksyczne i żrące – 3,1%5

Ze względu na charakter oraz ilość przewożonych materiałów niebezpiecznych ryzyko

wystąpienia zagrożenia jest znaczące. Takie wypadki mogą spowodować skażenia środowiska

o zasięgu lokalnym a nawet skalę globalną, utratę zdrowia lub życia ludzi, szkody dóbr

materialnych. W 2010 r. organy Inspekcji Ochrony Środowiska przyjęły informacje

o wystąpieniu 114 zdarzeń, mających znamiona poważnej awarii, w tym 31 dotyczyło

4 M. Fertsch, pod.red, Podstawy logistyki. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Poznań 2008,

wyd. II , s.100. 5 J. Fabisiak, J. Michalak, J. Kupiński, System zarządzania jakością w transporcie substancji niebezpiecznych,

Logistyka 6/2010, Poznań, s. 4. 6 I. Grabarek, S. Bęczkowska, Analiza czynników warunkujących ergonomiczne warunki pracy

i bezpieczeństwo podczas transportu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2010, Poznań, s.1. 5 Tamże, s.5.


6

transportu7. Aby przewidzieć oraz minimalizować związane z tym ryzyko, dla każdej gałęzi

transportu istnieją odrębne porozumienia międzynarodowe. Warunki transportu drogowego są

regulowane w przepisach Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego transportu

drogowego towarów niebezpiecznych (ADR)8. Oprócz przepisów ADR istnieją również inne

regulacje prawne, dotyczące pozostałych rodzajów transportu. W transporcie kolejowym jest

to Regulamin RID (Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów

niebezpiecznych- z fr. Reglement concernant le transport Internationale ferroviaire des

marchandises Dangereuses), w transporcie morskim – Kodeks IMDG (miedzynarodowy kod

przewozu towarów niebezpiecznych w formie opakowanej, droga morską, ang. International

Maritime Dangerous Goods Code), w transporcie lotniczym – Instrukcje Techniczne

IATA/DGR (Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Powietrznego –przepisy dotyczące

towarów niebezpiecznych, ang. International Air Transport Association- Dangerous Gooda

Regulations), natomiast w Żegludze śródlądowej – Umowa AND(Europejskie porozumienie

w sprawie międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi

drogami wodnymi, ang European Agreement concerning the international Carriage

of Dangerous foods by Inland Waterways).

Innymi przepisami są:

- Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r.

w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych9,

- Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych10

,

- Ustawa11

z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym.

Również szereg rozporządzeń regulują przepisy w sprawie , np. świadectwa

dopuszczenia pojazdów do przewozu towarów niebezpiecznych12

, wysokości wynagrodzeń

członków komisji egzaminacyjnej prowadzący kurs dla kierowców przewożących towary

niebezpieczne, w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw

7 Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Informacja o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska w 2010

roku. Warszawa czerwiec 2011 , s. 28. 8 J. Sadowski, Bezpieczeństwo transportu drogowego ładunków niebezpiecznych, Logistyka 3/2011 Poznań, s.2. 9 Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r., (Dz. Urz. UE L 260

z dnia 30.09.2008r.). 10

Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz.

1671, z 2004r. Nr 96, poz.959, Nr 97, poz. 962, Nr 173, poz. 1808, z 2005r. Nr 90, poz.757, Nr 141, poz.

1184, z 2006r. Nr 249, poz. 1834 oraz z 2007r. nr 176, poz. 1238 i Nr 192, poz. 1381). 11

Ustawa z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym, (Dz. U. z 2007r. Nr 125, poz. 874, z późn. Zm.). 12

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa dopuszczenia

pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz.2011, z 2005r. Nr 187, poz.

1572 oraz z 2010r. Nr 137, poz.917).


7

bezpieczeństwa13

, formularza listy kontrolnej, w sprawie towarów niebezpiecznych, których

przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia14

czy parkingów na które są usuwane

pojazdy przewożące towary niebezpieczne,15

.

Przewóz pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej

przekraczającej 12 ton, w tym pojazdów transportujących materiały niebezpieczne, jest objęty

okresowymi ograniczeniami i zakazami ruchu. Ograniczenia i zakazy ruchu, niektórych

pojazdów na drogach reguluje Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007 roku

w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu ruchu. Zakaz ruchu pojazdów na drogach,

na obszarze kraju obowiązuje od godziny 8.00 do 22.00 w dni ustawowo wolne od pracy oraz

w okresie wakacyjnym16

.

Nadrzędnym celem tych przepisów jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa

przewozów poprzez zastosowanie najlepszych, zharmonizowanych w skali światowej

standardów technicznych, stworzenie spójnego systemu regulacji. Przewozy towarów

niebezpiecznych podlegają szeregowi wymogów i ograniczeń prawnych, dzięki

międzynarodowym przepisom transport po krajach Europejskich jest łatwiejszy i bardziej

ergonomiczny. Wszystkie te działania podnoszą poziom sprawności funkcjonowania

transportu, bezpieczeństwa oraz umożliwia prowadzenie szeroko rozumianych kontroli

drogowych i granicznych. Najlepiej o tym świadczą dane statystyczne GUS-u : W latach

2005-2009 najszybciej rosła liczna samochodów ładowności 15 ton i więcej (ponad

dwukrotny wzrost) oraz samochodów o ładowności w przedziale od 10 ton do 14,9 tony

(o 43,2%), co miało związek ze znacznym rozwojem transportu międzynarodowego.

Umowa europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego

towarów niebezpiecznych (ADR)

Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów

niebezpiecznych (ADR- ang.The European Agreement concerning the International Carriage

of Dangerous Goods by Road), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 roku

13

Rozporządzenie w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie

transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 200, poz. 1654) 14

Rozporządzenie w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi

zgłoszenia( Dz. U. Nr 161, poz. 1567) 15

K. Grzegorczyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne. Transport w praktyce, Błonie 2011, s. 386. 16 Z. Jóźwiak, Logistyka transportu ładunków niebezpiecznych na przykładzie miasta Gryfino, Logistyka

6/2010, Poznań, s.3.


8

obowiązuje obecnie w 46 krajach, Polska ratyfikowała Umowę ADR w 1975 roku8. Przepis

ten podlega cyklicznej nowelizacji na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ)

w oparciu o jednolite, zharmonizowane zasady dotyczące wszystkich rodzajów transportu.

Cykl nowelizacji wynosi dwa lata, kolejne wersje wchodzą w życie w dniu 1 stycznia roku

nieparzystego (2011, 2013, itd.). Przez pierwsze sześć miesięcy obowiązywania nowej wersji

umowy dopuszcza się stosowanie wersji poprzedniej. Przewozy wykonane zgodnie z ADR

dozwolone są na obszarze całej Europy.

Zgodnie z umową ADR, wszystkie przedsiębiorstwa uczestniczące w przewozie

towarów niebezpiecznych, (tzn. nadawcy, spedytorzy, przewoźnicy, odbiorcy itd.), powinni

opracować, wdrożyć i stosować plan ochrony towarów niebezpiecznych. Wszystkie osoby

uczestniczące w działalności związanej z przewozem towarów niebezpiecznych powinny być

świadome zagrożenia stwarzanego przez towary niebezpieczne i odpowiednio do swoich

obowiązków przestrzegać przepisów dotyczących zabezpieczenia towarów

niebezpiecznych17

.

Umowa ADR stanowi wieloletni dorobek miedzy narodowej grupy ekspertów

z różnych dziedzin nauki i techniki i podlega stałej modernizacji na forum Europejskiej

Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych opracowana i wydana przez

Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego i od tego czasu podlega stałej modernizacji.

Umowa ta składa się z umowy głównej oraz z załączników A i B, będących jej integralną

częścią. Umowa główna określa stosunki prawne między uczestniczącymi państwami,

natomiast przepisy regulujące w szerokim zakresie warunki przewozu poszczególnych

towarów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym są zawarte w jej

załącznikach. Załączniki A i B podzielone są na dziewięć części, przy czym załącznik A

zawiera części od 1 do 7, a załącznik B części 8 i 9. Każdy z załączników podzielony jest na

poszczególne działy tematyczne (Tabela 1)18

.

17

Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy, http://www.ciop.pl/14072.html 15.02.2012. 18

P. Majewski, Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR 2007 – 2009, zeszyty

naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3-4,

http://www.ciop.pl/14072.html


9

Tabela 1. Części tematyczne załącznika A i B do umowy ADR

ZAŁACZNIK A ZAŁACZNIK B

1. Przepisy ogólne.

2. Klasyfikacja.

3. Wykaz towarów niebezpiecznych, przepisy

szczególne oraz wyłączenia dotyczące towarów

niebezpiecznych pakowanych w ilościach

ograniczonych.

4. Przepisy dotyczące stosowania opakowań i

cystern.

5. Procedury nadawcze.

6. Wymagania dotyczące konstrukcji i badań

opakowań, Dużych Pojemników do Przewozu

Luzem (DPPL), dużych opakowań i cystern.

7. Przepisy dotyczące warunków przewozu,

załadunku, rozładunku oraz manipulowania

ładunkiem

8.Wymagania dotyczące załogi pojazdu,

wyposażenia, postępowania i dokumentacji.

9.Wymagania dotyczące konstrukcji

i dopuszczenia pojazdów.

Źródło: P. Maciejewski. Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR 2007 – 2009,

zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3.

Celem przepisów jest wyeliminowanie wypadków oraz rozmiarów szkód mających

wpływ na dla życia, zdrowia człowieka a także środowiska. Przepisy zawarte w Umowie

ADR odnoszą się do wszystkich biorących udział w procesie transportowym, np.: wszystkie

przedsiębiorstwa uczestniczące w przewozie towarów niebezpiecznych, producenci, nadawcy,

spedytorzy, przewoźnicy, odbiorcy, itd..

Tabela 2. Relacje przepisów ADR w stosunku do uczestników przewozu

NUMER I NAZWA CZĘŚCI

TEMATYCZNYCH ZAŁĄCZNIKÓW

ADRESAT PRZEWOZU

1.Przepisy ogólne Wszyscy uczestnicy przewozu

2.Klasyfikacja Producenci materiałów niebezpiecznych oraz ich

nadawcy

3.Wykaz materiałów niebezpiecznych, przepisy

szczególne oraz wyłączenia towarów

niebezpiecznych pakowanych w ilościach

ograniczonych

Wszyscy uczestnicy przewozu

4.Przepisy dotyczące stosowania opakowań i Nadawcy i przewoźnicy


10

cystern

5.Procedury wysyłkowe Nadawcy

6.Wymagania dotyczące konstrukcji i badań

opakowań, DPPL, dużych opakowań i cystern.

Producenci (projektanci) opakowań i cystern,

dozór techniczny (jednostki badawcze i

dopuszczające)

7.Wymagania dotyczące warunków przewozu,

załadunku, rozładunku oraz manipulowania

ładunkiem

Nadawca, załadowca, przewoźnik i odbiorca

materiału niebezpiecznego

8.Wymagania dotyczące załogi pojazdu,

wyposażenia, postępowania i dokumentacji

Przewoźnicy

9.Wymagania dotyczące konstrukcji i

dopuszczenia pojazdów

Producenci pojazdów i przewoźnicy

Źródło: P. Maciejewski. Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR 2007 – 2009,

zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s 4.

Podstawową rolą polskich przepisów ( ustawy i rozporządzeń) jest wprowadzenie

wymagań technicznych do wykonywania wymagań technicznych ADR do transportu

krajowego i wskazanie właściwych władz, tj. jednostek wyznaczonych do wykonywania

badań towarów, opakowań, cystern, szkolenia kierowców itp. 15

. Polskie przepisy zostały

oparte o wymagania międzynarodowe co umożliwiło podniesienie poziomu bezpieczeństwa

przewozów poprzez zastosowaniu międzynarodowych standardów technicznych, stałego

doskonalenia przepisów, stosowanie tych samych wymogów w transporcie krajowym

i międzynarodowym. Bezpieczeństwo ruchu drogowego ma wymiar lokalny, regionalny,

krajowy i ponadnarodowy dlatego tak istotne są porozumienia międzynarodowe. Przepisy

krajowe nie mogą naruszać zasady Umowy ADR o spełnieniu wymagań dotyczących ich

klasyfikacji, pakowania, oznakowania, dokumentacji oraz konstrukcji i wyposażenia pojazdu.

W praktyce oznacza to łatwiejszą identyfikację towarów, spójny system regulacji prawnych,

a przede wszystkim przyjazny system dla użytkownika.

Przewozy drogowe towarów niebezpiecznych w Polsce szacowane są na około

3,5 mld tkm rocznie. Stanowi to około 5% udziału w całości takich przewozów w UE

i sytuuje Polskę na 6 pozycji wśród państw Unii po Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Francji

i Wielkiej Brytanii. Zarówno w Polsce, jak też w pozostałych państwach UE, ponad połowę

towarów stanowią materiały ciekłe zapalne przewożone na krótkich odcinkach w ruchu

krajowym.


11

Zasady postępowania przewożąc towary niebezpieczne są regulowane poprzez wiele

rozporządzeń (o których była mowa w rozdziale 1.2). Jednym z przykładów jest według art.

27.1 . ustawy z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych

Przewóz niektórych towarów niebezpiecznych podlega obowiązkowi zgłoszenia do

komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży

Pożarnej 10

zgłoszenia towarów przez nadawcę, przewoźnika lub właściciele placówki Straży

Granicznej. Odpowiedzialnym za przewóz materiałów niebezpiecznych jest wojewoda

Ustawa informuje o terminach i warunkach zgłaszania tych towarów. Określa wymagania

w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z przewozem,

również organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli.

Kolejnym istotnym Rozporządzeniem określającym okresowe ograniczenia oraz

zakazy ruchu pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej

przekraczającej 12ton, z wyłączeniem autobusów19

.

Klasyfikacja towarów niebezpiecznych

Wszystkie przedmioty lub substancje posiadające cechy materiałów niebezpiecznych

(łatwopalne, żrące, trujące, niebezpieczne dla środowiska itp.) muszą być identyfikowane,

klasyfikowane i nazwane unikatowymi standardowymi nazwami używanymi w przepisach

umowy ADR o przewozie towarów niebezpiecznych. Zgodnie z ADR rozróżnia się

następujące klasy towarów niebezpiecznych:

Klasa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe

Klasa 2 Gazy

Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne

Klasa 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe

odczulone

Klasa 4.2 Materiały samozapalne

Klasa 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne

Klasa 5.1 Materiały utleniające

Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne

10

Tamże. 15

Tamże, s.7. 19

Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007r. w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu

ruchu niektórych pojazdów na drogach.


12

Klasa 6.1 Materiały trujące

Klasa 6.2 Materiały zakaźne

Klasa 7 Materiały promieniotwórcze

Klasa 8 Materiały żrące

Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne20

Materiały niebezpieczne objęte tytułem klasy definiowane są na podstawie ich

właściwości do odpowiedniej klasy. Przypisanie materiałowi lub przedmiotowi

niebezpiecznemu jednego lub kilku zagrożeń dodatkowych dokonuje się na podstawie

kryteriów klasy lub klas odpowiadających tym zagrożeniom, wymienionym odpowiednio

w przepisach ADR. Każdy materiał lub przedmiot zapakowany w określone opakowanie

może być zaklasyfikowany tylko do jednej grupy zgodności, jest to związane z badaniem

prowadzącym do ustalenia kodu klasyfikacyjnego21

.

Warunkiem bezpiecznego przewozu jest prawidłowa klasyfikacja. Za prawidłową

klasyfikację odpowiada nadawca towaru. Dane klasyfikacyjne muszą być wpisane do

dokumentacji przewozowej. Klasyfikacja stanowi podstawę właściwego doboru opakowania

i pojazdu. Dokonując klasyfikacji danego materiału należy brać pod uwagę miedzy innymi

jego właściwości takie jak stan skupienia, temperatury zapłonu czy temperatury wrzenia,

własności toksyczne, żrące, oddziaływanie na środowisko itp. Klasyfikację materiałów

i przedmiotów wybuchowych (klasa 1) przeprowadza Wojskowy Instytut Techniki

i Uzbrojenia. Klasyfikację materiałów promieniotwórczych (klasa 7) przeprowadza

Państwowa Agencja Atomistyki. Klasyfikację pozostałych materiałów i przedmiotów

niebezpiecznych przeprowadza Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie.

Każdy z materiałów posiada własną pozycję oznaczoną czteroliterowym numerem

UN- czyli numery rozpoznawcze, identyfikujące dane substancje np.: UN 1203 - benzyna, klasa

zagrożenia 3 UN 2915 – substancje radioaktywne, klasa zagrożenia 7 22. Numer UN został

ustalony przez Centralny Komitet Narodów Zjednoczonych jest przydzielony do jednej z grup

pakowania (PG). Są one zazwyczaj na tablicach niebezpieczeństw, które umieszczane są na

pojazdach podczas transportu. Te informacje są niezwykle ważne dla służb ratunkowych, aby

20

Umowa ADR obowiązująca od dnia 1stycznia 20011 roku (załącznika A, cz.2, dział 2.1). 21

W. Drewek, Identyfikacja obowiązujących przepisów dotyczących procedur transportu materiałów

niebezpiecznych transportem samochodowym w Unii Europejskiej, Logistyka 6/2010, Poznań, s. 5. 22

A. Janczak, Transport ADR – klasyfikacja towarów niebezpiecznych ,http://www.bhp.abc.com.pl, 21.02.2012.


13

przy wypadkach z materiałami niebezpiecznymi szybko określić potencjał niebezpieczeństwa

substancji i wprowadzić właściwe sposoby postępowania.

System GSH (Global Harmonized System- Globalny System Zharmonizowany)

zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stwarzanych

przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym także zagrożeń związanych

z właściwościami fizycznymi chemikaliów. Określa również zasady informowania

o zagrożeniach, zawiera wymogi dotyczące oznakowania.

Oznakowanie poszczególnych klas materiałów niebezpiecznych przedstawia się

następująco:

Klasa 1 substancje i przedmioty wybuchowe

Są wrażliwe na uderzenie i/lub tarcie i/lub ogrzewanie pod zamknięciem. Mogą powodować wybuch masowy,

rozrzut odłamków, intensywny ogień/promieniowanie cieplne, świecenie, uk lub wydzielanie dymu. Niewielkie

zagrożenie wybuchem i pożarem ( 1.4)

Nalepka ostrzegawcza dla podklasy

1 1.5 1.6 1.4

Klasa 2 Gazy

Gazy palne (2.1), gazy niepalne i nietrujące (2.2), gazy trujące (2.3)

2.1 2.2 2.3


14

Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne

Klasa 4. Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe

odczulone (4.1), materiały samozapalne (4.2), materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą

gazy palne (4.3),

4.1 4.2 4.3 4.3

Klasa 5.1 Materiały utleniające , Klasa 5.2 nadtlenki organiczne

5.1 5.2

Klasa 6.1 Materiały trujące Klasa 6.2 Materiały zakaźne


15

Klasa 7 Materiały promieniotwórcze

Klasa 8 Materiały żrące

Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Dodatkowo ustalono oznakowanie produktu niebezpiecznego dla środowiska

Rysunek 1. Znaki ostrzegawcze dla towarów niebezpiecznych

Źródło: http://www.znaki24.pl/nalepki-przemyslowe-i-ostrzegawcze/nalepki-ostrzegawcze-adr-rid-adn-icao-

imo-mb.html?p=2, 01.03.2012.

http://www.znaki24.pl/nalepki-przemyslowe-i-ostrzegawcze/nalepki-ostrzegawcze-adr-rid-adn-icao-imo-mb.html?p=2

http://www.znaki24.pl/nalepki-przemyslowe-i-ostrzegawcze/nalepki-ostrzegawcze-adr-rid-adn-icao-imo-mb.html?p=2


16

ROZDZIAŁ II PRZEWOZY PŁYNNYCH TOWARÓW

NIEBEZPIECZNYCH

Przewozy płynnych towarów niebezpiecznych wymagają specjalistycznych środków

transportu i opakowań by spełnić ogół wymogów bezpieczeństwa. Osoby uczestniczące

w przewozie takich towarów muszą posiadać niezbędne certyfikaty, zaświadczenia, odbyć

szkolenia. Jest to praca bardzo odpowiedzialna wymagająca doświadczenia i wiedzy,

znajomości rygorystycznych przepisów przez przewoźnika, nadawcę i odbiorcę oraz innych

osób biorących udział całym procesie transportowym

Spośród całej gamy towarów niebezpiecznych najwięcej transportuje się paliw

płynnych, bowiem około 70% wszystkich przewozów. Roczny przewóz paliw płynnych

szacuje się na około 100 mln ton. W związku z tym obserwuje się również najwięcej

wypadków z udziałem klasy 3. Większość zdarzeń i wypadków ma miejsce podczas

czynności związanych z załadunkiem lub rozładunkiem towarów niebezpiecznych, natomiast

mniejsza liczba zdarzeń przypada na czynności związane z przewozem. W tej sytuacji

działania zmierzające do ograniczenia ryzyka katastrofy na Polskich drogach i zapewnienie

bezpieczeństwa przewozu, są niezbędne23

. Niezbędna jest znajomość i umiejętność wdrażania

wszystkich wymogów określonych w przepisach.

Opakowania dla towarów niebezpiecznych

Dobór właściwego opakowania jest podstawowym warunkiem bezpiecznego

transportu i magazynowania. We wszystkich rodzajach transportu powinny być wyłącznie

używane opakowania oznakowane symbolem opakowaniowym ONZ. Prawo umieszczania

takiego symbolu na produkowanych seryjnie opakowaniach uzyskuje jedynie ten producent,

który przedstawił właściwym organom władzy prototyp określonego rodzaju opakowania,

który uzyskał pozytywną ocenę na podstawie wykonanej serii badań. Rodzaje badań i sposób

ich przeprowadzenia określają przepisy ADR w dziale 6.124

.

Opakowanie materiałów niebezpiecznych w świetle przepisów ADR powinno być

takie, aby nie stwarzało zagrożenia w normalnych warunkach przewozu, a także w wypadku

23 M. Nader, S. Bęczkowska, Zintegrowane systemy zarządzania jakością w transporcie towarów

niebezpiecznych., Logistyka 4/2009, Poznań, s.1-2.

24

B. Hancyk, Kryteria doboru opakowań dla przewożonych materiałów niebezpiecznych - cz. II 3/2008,

Instalator Polski, Rynek chemiczny.


17

niewielkiej awarii, powinno być wykonane i zamykane w taki sposób, aby podczas przewozu

w normalnych warunkach, na skutek wibracji, działania chemicznego, zmiany temperatury,

wilgotności lub ciśnienia żaden materiał niebezpieczny nie może uszkodzić zewnętrznej

części opakowani lub do jego wyraźnego osłabienia25

.

Opakowania podzielono według pojemności :

Tabela 3. Rodzaj i opis opakowania

RODZAJ OPAKOWANIA

Wskazany wraz z numerem

instrukcji pakowania

OPIS

P (Packaging) opakowania o pojemności do 450 litrów / 400kg netto

(np. bębny, skrzynie, kanistry)

IBC (Intermediate Bulk Container) duże pojemniki do przewozu luzem (DPPL) o

pojemności nie większej niż 3000 litrów

R (RID/ADR) opakowania metalowe lekkie o pojemność do 40

litrów/ 50kg netto

LP (Large Packaging)

duże opakowania o objętości nie większej niż 3m3,

składające się z opakowania zewnętrznego

zawierającego przedmioty lub opakowania wewnętrzne

o łącznej masie przekraczającej 400kg lub 450 litrów

pojemności

brak symbolu przewóz opakowań jest zabroniony

Źródło: K. Grzegorczyk, R. Buchcar ,Towary niebezpieczne. Transport z praktyce,s.18

Prawidłowo opakowane sztuki towarów niebezpieczne muszą zawierać:

oznakowanie zawartości, dokument w postaci „Certyfikatu klasyfikacyjnego” zawiera

m.in. niezbędny numer UN dla wysyłanego materiału, kierujący nadawcę do

właściwej pozycji w tabeli A w dziale 3.2 ADR. W kolumnie (8) tej pozycji znajdują

się kody wymaganej instrukcji pakowania (przepis ADR 4.1.4)24

. Kolejnym

oznakowaniem są umieszczone nalepki ostrzegawcze , znak „ materiał zagrażający

środowisku”- w przypadku rzeczywistego zagrożenia. Ważnym elementem

opakowania z cieczami są strzałki kierunkowe,

25

W. Drabek. Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych

w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań, s.6.


18

oznakowanie opakowania26

, powinno mieć trwałe i czytelne oznakowanie

o odpowiednich wymiarach, umieszczone w takim miejscu, aby było dobrze

widoczne, ostrzegało i informowało o istniejącym zagrożeniu27

. Każde opakowanie

powinno mieć znakowanie zawierające symbol potwierdzające, że prototyp

opakowania przeszedł z wynikiem pozytywnym określone badania i jest dopuszczone

do przewozu towarów niebezpiecznych,

kod rodzaju opakowania (np., bęben, kanister, worek, skrzynia…),

kod materiału opakowania (np., papier, tworzywo, metal, drewno, szkło…),

kod grupy pakowania (wytrzymałość opakowania- trzy grupy pakowania materiały

stwarzające duże , średnie lub małe zagrożenia),

gęstość, ciśnienie cieczy,

miesiąc, rok produkcji,

znak państwa dopuszczającego opakowanie,

numer rejestracyjny i nazwa lub znak producenta,

obciążenie (wytrzymałość na spiętrzenie).

Sztuki przesyłki zaopatrzone w różne nalepki ostrzegawcze mogą być ładowane

i pakowane razem do tego samego opakowania, pojazdu lub kontenera, gdy jest to

dozwolone odpowiednimi przepisami Umowy ADR21

. Jeśli numery UN i nalepki, wymagane

dla towarów zawartych w opakowaniu zbiorczym, nie są widoczne, to należy je umieścić na

tym opakowaniu wraz z napisem „OPAKOWANIE ZBIORCZE” a w transporcie

międzynarodowym dodatkowo w języku angielskim, francuskim lub niemieckim.

Innym rodzajem opakowań są cysterny stałe , odejmowalne lub baterie. Jeżeli

opakowania są napełniane materiałami ciekłymi, należy pozostawić wolną przestrzeń

gwarantującą, że nie nastąpi ubytek cieczy, ani trwałe odkształcenie opakowania

w wyniku powiększenia się objętości cieczy pod wpływem temperatury, które mogą wystąpić

podczas przewozu.

Opakowanie nowe, wyremontowane, wielokrotnego użytku lub po renowacji powinno

z wynikiem pozytywnym przejść odpowiednie badania zgodnie z przepisami ADR. Przed

napełnieniem i oddaniem do przewozu każde opakowanie powinno być sprawdzone i uznane

21

Tamże, s. 7. 24

Tamże. 26

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009r w sprawie oznakowania opakowań substancji

niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 5, poz. 439) 27

Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy instytut Badawczy, http://www.ciop.pl/14083.html


19

za wolne od wad, zanieczyszczenia lub innych uszkodzeń. Każde opakowanie wskazujące

oznaki zmniejszenia wytrzymałości w porównaniu z zatwierdzonym typem konstrukcji, nie

powinno być używane.

Sposoby przewozu płynnych towarów niebezpiecznych

Czynności przewozowe

Odpowiedzialnym za przewóz materiałów niebezpiecznych jest wojewoda. Podczas

przewozu ich (wg ADR) należy zgłosić to do komendanta wojewódzkiego Policji oraz

komendanta wojewódzkiego państwowej Straży Pożarnej. W zgłoszeniu należy przedstawić

następujące dane:

numer rozpoznawczy towaru niebezpiecznego i jego nazwę (zgodnie z umową ADR),

numer klasy oraz, o ile występuje numer grupy pakowania, numer podklasy oraz literę

grupy zgodności – zgodnie z umową ADR,

ilość towaru i sposób jego przewozu – odpowiednio w cysternie, luzem lub w sztukach

przesyłki,

planowane miejsce i czas rozpoczęcia przewozu,

planowaną trasę przewozu,

odpowiednio imię, nazwisko i miejsce zamieszkania albo nazwę i siedzibę oraz adres

przewoźnika, nadawcy i odbioru towaru.

Tego zgłoszenia dokonuje się w terminie nie krótszym niż 5 dni przed rozpoczęciem

przewozu, jeżeli przewóz rozpoczyna się w kraju lub przed zezwoleniem na wjazd pojazdu

z materiałem niebezpiecznym na terytorium RP, jeżeli przewóz rozpoczyna się za granicą

– właściwa graniczna placówka kontrolna Straży Granicznej.

Nadawca towarów niebezpiecznych jest zobowiązany dostarczyć do przewozu tylko

takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. Powinien on w szczególności:

upewnić sie, ze towary niebezpieczne są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu

zgodnie z ADR,

zaopatrzyć kierowcę w informacje i dane oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane

dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (certyfikat pakowania

kontenera, zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.), pisemna

instrukcje dla kierowcy,


20

używać wyłącznie opakowań, dużych opakowań i dużych pojemników do przewozu

luzem (DPPL), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów

oraz posiadają oznakowanie wymagane przez ADR,

stosować sie do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych,

zapewnić, aby nawet próżne nie oczyszczone pojazdy i duże lub małe kontenery były

odpowiednio oznakowane i posiadały wymagane nalepki ostrzegawcze20

.

Przewoźnik, przyjmując do przewozu towary niebezpieczne , musi dopełnić kilku

obowiązków, które narzuca mu prawo, m.in.:

upewnić się, czy ma prawo przewozić takie materiały, czy dysponuje odpowiednim

sprzętem,

sprawdzić „wzrokowo”, czy ładunek jest dobrze zapakowany,

sprawdzić, czy pojazd, pojazdy nie są przeciążone,

sprawdzić, czy materiały są prawidłowo sklasyfikowane i oznaczone,

upewnić się, że materiały niebezpieczne są prawidłowo oznaczone,

upewnić się, czy pojazd jest prawidłowo oznakowany,

upewnić się, czy ładunek zgłoszono do przewozu odpowiednim organom administracji

i ewentualnie dokonać takiego zgłoszenia ( o ile wymagają tego przepisy ADR),

upewnić się, czy kierowca jest odpowiednio przeszkolony, czy posiada świadectwo ADR,

sprawdzić czy jednostka transportowa posiada o odpowiednie dokumenty20

Do kierowania pojazdem przewożącym towary niebezpieczne […] uprawniona jest

osoba, która ukończyła 21 rok życia10

, posiada świadectwa ADR, które dokumentuje jego

znajomość przepisów w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych i okazywać je na

żądanie organów lub osób uprawnionych do przeprowadzania kontroli. Kierowca według

rozporządzenia musi przejść odpowiednie szkolenia 28

. Kierowca, który jest odpowiedzialny

na przewożony towar musi posiadać:

dokument przewozowy, zawierający opis każdego z przewożonych towarów

niebezpiecznych, w szczególności jego numer rozpoznawczy, nazwę i ilość,

10

Tamże, 20

Tamże, Dział 1.4. 25

Tamże, s. 4-8. 28 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla

kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U.2005 Nr 187 poz.1571).


21

instrukcje pisemne (z listą wyposażenia awaryjnego i ochron osobistych) na wypadek

awarii dotyczące wszystkich przewożonych towarów niebezpiecznych, zgodnie

z zakresem, formą i językiem określonymi przez umowę ADR(rozdz.5.4.3) .

Obsługa cystern przez kierowcę związana z ich napełnianiem lub opróżnianiem

wymaga dodatkowych uprawnień związanych z egzaminem wykonywanym przez TDT

(Transportowy Dozór Techniczny)29

.

Napełniający powinien:

upewnić się przed napełnieniem, że stan techniczny cysterny jak i wyposażenie są

w dobrym stanie,

upewnić się, że w przypadku pojazdów-cystern, pojazdów-baterii, cystern

odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów-cystern oraz MEGC, nie został

przekroczony termin ich następnego badania,

napełniać cysterny jedynie materiałami, które są dopuszczone do przewozu w tych

cysternach,

stosować się, przy napełnianiu cysterny, do wymagań dotyczących załadunku,

przestrzegać, podczas napełniania cysterny, określonych dla danego materiału

maksymalnego dopuszczalnego stopnia napełnienia lub maksymalnej dopuszczalnej

masy zawartości na litr pojemności cysterny,

sprawdzić szczelność zamknięć cysterny, po jej napełnieniu,

zapewnić, aby na zewnętrznej powierzchni napełnionej cysterny, nie było pozostałości

ładowanego materiału,

zapewnić, aby zostały umieszczone wymagane przepisami tablice barwy

pomarańczowej oraz nalepki ostrzegawcze na cysternach, a także innych pojemnikach

służących do przewozu25

.

Załoga pojazdu ma obowiązek uzgodnienia i rozpoznania zagrożeń z przewoźnikiem,

które związane są z przewożonymi towarami, a także uzgodnić czynności i działania, które

należy podjąć w razie wypadku lub zagrożenia25

.

Obowiązkiem kierowcy jest nadzór nad właściwym załadunkiem i zabezpieczeniem towaru,

oznakowaniem pojazdu odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi.

29 M. Różycki, Praktyka Przewozu w Cysternach, kwartalnik, Towary niebezpieczne, s.11


22

Umowa ADR (dział 7) reguluje również obowiązki załadowcy oraz pakującego,

którzy miedzy innymi odpowiadają za sprawdzenie stanu opakowań.

Bardzo ważną rolę w pełni doradca ds. przewozu towarów niebezpiecznych.

Do zadań doradcy należy w szczególności:

doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych,

stwierdzanie zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie

i umowie ADR,

sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorcy w zakresie

przewozu towarów niebezpiecznych oraz z czynności z tym związanych,

sporządzanie raportów powypadkowych, jeżeli w związku z przewozem towarów

niebezpiecznych doznały obrażeń osoby, wystąpiła szkoda majątkowa lub nastąpiło

skażenie środowiska.

Do takich działań zobowiązuje Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10

maja 2005r. w sprawie upoważnienia Dyrektora Dozoru Technicznego do wykonywania

niektórych czynności administracyjnych wynikających z przepisów Umowy europejskiej

ADR30

.

Przewożąc ładunek trzeba podjąć szczególne starania o to by nie ulegał samoistnie

zmianie położenia, np. poprzez użycie pasów spinających, przesuwanych przegród,

regulowanych podpór, poduszek powietrznych i urządzeń przeciwpoślizgowych. Próżne,

nieoczyszczone opakowania (w tym DPPL) powinny być zamknięte i oznakowane tak jak w

stanie napełnionym12

.

Otwieranie opakowań z towarem niebezpiecznym może dokonywać osoba z

uprawnieniami.

W procesie transportu paliw płynnych, ale także i innych towarów niebezpiecznych

stawiane są dodatkowe wymagania takie jak: miejsce parkowania, czas parkowania oraz

zakres czynności formalnych w przypadku przedłużenia czasu parkowania, uzależnione od

przewożonego towaru. W przypadku zatrzymania pojazdu poza parkingiem czas postoju

cysterny lub kontenera cysterny powinien być ograniczony do minimum. Ponadto obsługa

parkingu powinna być powiadomiona o właściwościach materiału niebezpiecznego. Istnieją

30

Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10 maja 2005r. w sprawie upoważnienia Dyrektora Dozoru

Technicznego do wykonywania niektórych czynności administracyjnych wynikających z przepisów Umowy

europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. Urz.

MI Nr 6, poz.31 12

Tamże, s. 40.


23

również ścisłe przepisy dotyczące środków ostrożności związanych z przygotowaniem

pojazdu do przewozu towarów niebezpiecznych: czyszczenia cysterny po wyładunku

poprzedniego ładunku, przed załadunkiem przedmiotów przeznaczonych do przewozu.

W pojeździe przeznaczonym do przewozu paliw płynnych mogą znajdować się tylko osoby

upoważnione do uczestnictwa w przewozie, w tym kierowcy jeden lub dwóch31

.

Techniczne środki transportu do przewozu paliw płynnych ze szczególnym

uwzględnieniem specyfiki cystern

Umowa ADR w dziale 1.2 podaje dokładne definicje dla następujących pojęć:

„Cysterna” – pojecie ogólne - oznacza zbiornik wraz z jego wyposażeniem

obsługowym i konstrukcyjnym. Określenie to użyte samodzielnie może oznaczać kontener-

cysternę, cysternę przenośną, cysternę odejmowalną lub cysternę stałą czy też

wieloelementowy kontener do gazu, zgodnie z odrębnymi definicjami,

„Cysterna do przewozu odpadów, napełniana podciśnieniowo” oznacza cysternę

stałą, cysternę odejmowalną, kontener-cysternę lub cysternę typu „nadwozie wymienne”

używaną głównie do przewozu odpadów niebezpiecznych, o specjalnych cechach

konstrukcyjnych lub wyposażeniu ułatwiających załadunek i rozładunek odpadów,

„Cysterna odejmowalna” oznacza cysternę, inną niż cysterna stała, kontener-

cysterna albo element pojazdu-baterii lub MEGC, o pojemności większej niż 450 litrów, która

nie jest zaprojektowana do przewozu materiałów bez ich rozładunku, a jej przenoszenie

odbywa się zazwyczaj w stanie opróżnionym,

„Cysterna przenośna” oznacza cysternę multimodalną o pojemności większej niż

450 litrów, (zgodną z przepisami ADR lub przepisami Kodeksu IMDG), wskazaną

w instrukcji cysterny przenośnej (kod T),

„Cysterna stała” oznacza cysternę o pojemności większej niż 1000 litrów, która jest

trwale połączona z pojazdem (który w tym wypadku staje się pojazdem-cysterną) lub stanowi

integralną część ramy takiego pojazdu,

„Cysterna typu „wymienne nadwozie" uważana jest za kontener-cysternę,

„Cysterna zamknięta hermetycznie” oznacza cysternę, której otwory są zamknięte

hermetycznie i która nie jest wyposażona w zawory bezpieczeństwa, płytki bezpieczeństwa

31 S. Bęczkowska, P. Bęczkowski, Organizacja i technologia transportu towarów niebezpiecznych na

przykładzie przewozu paliw płynnych31

, Logistyka 4/2009, s.3, 6.


24

lub inne podobne urządzenia. Cysterny wyposażone w zawory bezpieczeństwa poprzedzone

płytkami bezpieczeństwa uważa się za zamknięte hermetycznie,

Największa liczba przewozów w tym również paliw płynnych, odbywa się

przy użyciu cystern stałych. Można je podzielić.

Rysunek 2. Podział cystern stałych Źródło: na podstawie S. Bączkowska, P. Bęczkowski organizacja i technologia transportu towarów

niebezpiecznych na przykładzie przewozu paliw płynnych, Logistyka 4/2009, s.3.

W przypadku przewozu dużych ilości paliw płynnych transportem drogowym

w cysternach stawiane są wysokie wymagania dla osprzętu, zaworów spustowych

i nalewowych zaworów bezpieczeństwa oraz czujników napełniania. Cysterna powinna być

napełniana tylko takimi materiałami, które są dopuszczone w umowie ADR. Cysterna

powinna spełniać wszystkie wymagania techniczne i powinna być sprawna (umowa ADR,

rozdział 7.5.11).

Każdy użytkownik cysterny powinien ściśle przestrzegać zasad przy napełnianiu

dokładnie opisano je w części 4 umowy ADR . Cysternę należy napełniać cysternę zgodnie

z instrukcją producenta cysterny z uwzględnieniem danych na tabliczce znamionowej.

Przed przystąpieniem do napełniania właściwego cysterny należy:

jednostkę transportową ustawić na twardym i równym podłożu i unieruchomić za

pomocą hamulca pomocniczego,

PODZIAŁ

CYSTERN STAŁYCH

ZE WZGLĘDU NA

PRZEZNACZENIE ZE WZGLĘDU NA ZŁOŻONOŚĆ

KONSTRUKCJI

- gazów skroplonych

- do paliw płynnych i ropopochodnych

- do towarów chemicznych

- do mas bitumicznych

- samojezdne

- przyczepiane


25

wyłączyć silnik i wyłącznik akumulator,

ustawić gaśnice do natychmiastowego użycia,

podłączyć uziemienie cysterny ze stałym miejscem uziemienia.

Po napełnieniu właściwym cysterny należy:

sprawdzić, czy wszystkie zawory są zamknięte,

odłączyć i zwinąć przewód uziemienia oraz umieścić go w jego stałym miejscu,

gaśnice umieścić na ich stałym miejscu,

przed odjazdem sprawdzić stan cysterny.

W stanie do jazdy cysterna powinna być napełniona, co najmniej w 80 % albo mniej

niż w 20 %. Podczas opróżniania cysterny postępuje się analogicznie.

Do przewozu paliw stosuje się cysterny o przekroju kufrowym. Zaletą tej konstrukcji

jest znacznie niżej położony środek ciężkości o ponad trzydzieści cm w stosunku do cystern

o innych przekrojach np. okrągłym i eliptycznym przedstawionym na rys. 3.

Rysunek 3. Cysterna do przewozu paliw płynnych (o przekroju kufrowym)

Źródło: Paweł Szostak Krzysztof Kowalski „Cysterny ich przeznaczenie i konstrukcja”

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2005/cysterny.pdf, 15.03.2012.

Cysterny o przekroju kołowym, głównie stosowane są do przewozu materiałów

o malej gęstości. Przekrój owalny i kuferkowy są stosowanie do zbiorników

niskociśnieniowych Przekrój zbiornika ma wpływ na stateczność ruchu i położenie środka

masy pojazdu. Pod tym względem przekrój owalny i kuferkowy, pomimo wyższych kosztów

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2005/cysterny.pdf


26

wytwarzania, ma bardziej korzystne cechy niż kołowy, ponieważ przyczynia się do obniżenia

wysokości środka masy pojazdu32

.

Rysunek 4. Cysterna o przekroju kołowym do przewozu paliw gazowych

Źródło: Paweł Szostak Krzysztof Kowalski „Cysterny ich przeznaczenie i konstrukcja”

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2005/cysterny.pdf ,15.03.2012.

Niezależnie od rodzaju i kształtu cysterny załadowany towar niebezpieczny nie

powinien wchodzić w reakcje ze zbiornikiem cysterny, uszczelnieniami, armaturą oraz osłoną

ochronna i nie powinien wpłynąć na osłabienie konstrukcji cysterny.

32

L. Prochowski, A. Żuchowski, Technika transportu ładunków ,WKi Ł .Warszawa 2009r , s. 160

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2005/cysterny.pdf


27

Rysunek 5. Położenie środka ciężkości w zależności od rodzaju zbiornika

Źródło: S. Głowacka ,: Analiza badan stateczności bocznej cystern do przewozu towarów niebezpiecznych –

zagadnienia wybrane. Prace Naukowe Politechniki Radomskiej -Transport Nr 1(24)/2006, Radom 2006, s.51-58.

Podstawowe zespoły i układy cystern do przewozu paliw płynnych to:

zbiornik,

system napełniania i opróżniania,

układ wentylacji,

układ dystrybucyjno- pomiarowy,

izolacja termiczna,

włazy zintegrowane z zaworami i czujnikami (pokrywy),

wyposażenie bezpieczeństwa,

wyposażenie uzupełniające.

Przyczepa jest tak montowana na podwoziu naczepy, że podczas transportu ma

położenie lekko pochylone ( tylnia część jest niżej). Zbiornik cysterny wewnątrz może być

podzielony na kilka komór. Każda komora może być wypełniona innym płynem. To pozwala

przewozić kilka odmian paliwa w poszczególnych komorach jednej cysterny. Do każdej

z komór powinien być wziernik lub wskaźnik do oceny ilości cieczy w komorze.

Poszczególne komory mają właz z pokrywą i umieszczonym w niej zaworem oddechowym

oraz bezpiecznikiem przeciwogniowym. Zawór oddechowy jest ważnym elementem każdej

komory zbiornika ponieważ jego zadaniem jest umożliwienie wyrównania ciśnienia wewnątrz

zbiornika z poziomem ciśnienia wewnątrz zbiornika z poziomem ciśnienia atmosferycznego.

Cysterna jest wyposażona w instalację zamkniętego obiegu oparów paliwa oraz system


28

zabezpieczający przed przepełnieniem, z czujnikami pneumatycznymi lub optoelektrycznymi.

Szafy armaturowe, osłaniające urządzenia pomiarowe oraz pompę, są rozmieszczone z boków

lub przy dennicy cysterny33

.

Poważnym zagrożeniem jest zanieczyszczenie przewożonego ładunku z powodu

niedokładnego oczyszczenia zbiornika po poprzednim transporcie. W celu uniknięcia tych

zagrożeń pojazdy zbiornikowe są myte w specjalnych myjniach. Procedury mycia powinny

być dostosowane zarówno do wymagań wynikających z właściwości przewożonego ładunku,

jak i stosowanych technologii oczyszczania zbiorników. Instrukcja mycia obejmuje

wymagania względem każdego elementu procesu czyszczenia (mycie wewnątrz, mycie

zewnątrz, płukanie i suszenie).

Procedura mycia jest zwykle ustalona na podstawie listu przewozowego po ostatnim

przewożonym produkcie, który kierowca powinien okazać w myjni. Kierowca powinien także

poinformować o właściwościach przewożonego ładunku, stanie zbiorników i armatury oraz

ewentualnych resztkach w zbiornikach.

Kierowca dokonuje kontroli umycia pojazdu. Po pozytywnym wyniku tej kontroli

następuje zaplombowanie zbiorników za pomocą linki celnej. Następnie kierowca uzyskuje

„Certyfikat mycia”, w którym opisana jest procedura mycia, z uwzględnieniem rodzaju

i właściwości środków myjących, liczba umytych komór, nazwa i dane firmy myjącej, data

i godzina.

Oznakowanie i wyposażenie pojazdów

Pojazdy transportujące towary niebezpieczne w transporcie drogowym, poza

niewielkimi wyjątkami, dotyczącymi ściśle określonych, małych ilości ładunku w pojeździe

przewożącym sztuki przesyłki, powinny być oznakowane prostokątnymi tablicami koloru

pomarańczowego, umieszczonymi z przodu i z tyłu pojazdu lub zestawu pojazdów (jednostki

transportowej), pionowo, prostopadle do osi pojazdu.

33

Tamże, s. 60-61


29

Rysunek 6. Tablica informacyjna umieszczona na pojazdach przewożących substancje

niebezpieczne Źródło: W. Drewek, Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów

niebezpiecznych w ruchu samochodowym, Logistyka 6/2010, s.13.

Dla niektórych cystern i podczas przewozu luzem, mogą to być tablice z numerami

zagrożenia ( w górnej części rysunku 3) i numerem UN (w dolnej części rysunku 3). Jeśli

pojazd przewożący towar niebezpieczny luzem, kontener lub cysterna oznakowane są

z przodu i z tyłu tablicami bez numerów, to na ich bokach dodatkowo muszą być tablice

z numerami, odpowiednio do transportowanych ładunków. W przypadku cystern

wielokomorowych tablice takie powinny być umieszczone na obu bokach na wysokości

każdej z komór.34

Rysunek 7. Tablica informacyjna umieszczona na pojazdach przewożących substancje

niebezpieczne Źródło: W. Drewek, Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów

niebezpiecznych w ruchu samochodowym, Logistyka 6/2010, s.13.

Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 400 mm

i wysokość nie mniejszą niż 300 mm; powinny być otoczone czarnym obrzeżem o szerokości

nie większej niż 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. Jeżeli, ze względu na

wielkość lub konstrukcję pojazdu, powierzchnia dostępna do umieszczenia takich tablic jest

zbyt mała, to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości

i do 10 mm szerokości czarnego obrzeża. Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą

przewożonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub

zakryte34.

Numer rozpoznawczy zagrożenia składa się z dwóch lub trzech cyfr, czasem

poprzedzonych literą „X”. Cyfry najczęściej odpowiadają klasom zagrożeń stwarzanych przez

ładunek i wskazują następujące zagrożenia:

34

K. Kociołek .Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, http://www.firmabhp.com, 11.03.2012.

http://www.firmabhp.com/


30

2 emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną,

3 zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający

się,

4 zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się,

5 działanie utleniające (wzmagające palenie),

6 działanie trujące lub zakaźne,

7 działanie promieniotwórcze,

8 działanie żrące,

9 zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją,

Powtórzenie pierwszej cyfry wskazuje na nasilenie opisanego przez nią zagrożenia.

Jeżeli zagrożenie właściwe dla danego materiału może być wystarczająco określone jedną

cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero.

Numer rozpoznawczy zagrożenia poprzedzony literą „X” oznacza, że materiał reaguje

niebezpiecznie z wodą. W odniesieniu do takich materiałów gaszenie wodą może być

stosowane jedynie za zgodą specjalistów.

Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane

nalepkami ostrzegawczymi:

przewożące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej – na obu bokach i z tyłu pojazdu,

przewożące ładunek luzem w kontenerze – na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera,

przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej – na obu bokach i z tyłu cysterny,

przewożące ładunek cysternie wielokomorowej – na bokach każdej z komór

nalepkami odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po

jednej z nalepek różnych wzorów występującej na oznakowaniu komór,

przewożące ładunek w kontenerze-cysternie – na obu bokach, z przodu i tyłu

kontenera-cysterny,

przewożące towary wybuchowe klasy 1. – na obu bokach i z tyłu pojazdu,

przewożące towary wybuchowe klasy 7. – na obu bokach i z tyłu pojazdu34

.

Pojazdy-cysterny, kontenery-cysterny, cysterny przenośne, specjalne pojazdy lub

kontenery albo specjalnie wyposażone pojazdy lub kontenery, przewożące ciecze

o temperaturze wyższej niż 100oC lub ciała stałe o temperaturze wyższej, niż 240

oC, dla

których wymagany jest znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze, powinny być

zaopatrzone na obu bokach i z tyłu pojazdu, a w przypadku kontenerów, kontenerów-cystern


31

i cystern przenośnych - na obu bokach oraz z przodu i z tyłu - w znak w kształcie trójkąta

o długości boku co najmniej 250 mm, w kolorze czerwonym, zgodny z poniższym wzorem:

Rysunek 8. Znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze

Pojazd i cysterna przewożące towary niebezpieczne muszą być oznaczone zgodnie

z wieloma normami. Poza oznaczeniami wynikającymi z przepisów ADR (tablice

z numerami, nalepki) na jednostce transportowej winny znaleźć się co najmniej następujące

elementy:

1. Tabliczka pojazdu – oznaczenie wynikające z prawa drogowego.

2. Tabliczka zgodna np. z 6.8.2.5.1. ADR zatwierdzona przez producenta.

Każda cysterna winna być wyposażona w metalową, odporną na korozję tabliczkę,

trwale przymocowaną do cysterny w miejscu widocznym, łatwo dostępnym dla kontroli.

Jeżeli tabliczki nie można przymocować do zbiornika w sposób trwały, to zbiornik powinien

być oznakowany co najmniej danymi wymaganymi przez przepisy dotyczące budowy

zbiorników ciśnieniowych. Dane te mogą być umieszczone bezpośrednio na ściankach

samego zbiornika, jeżeli ścianki są tak wzmocnione, że wytrzymałość zbiornika nie będzie

zmniejszona. Na tabliczce powinny być naniesione dane zależne od przeznaczenia cysterny.

Najczęściej wymagane jest naniesienie poprzez stemplowanie lub w inny podobny sposób.

numer zatwierdzenia typu,

nazwa lub znak wytwórcy,

numer fabryczny,

rok produkcji,

ciśnienie próbne (ciśnienie manometryczne),

pojemność, a dla zbiorników wielokomorowych - pojemność każdej komory,

temperatura obliczeniowa (tylko wtedy, gdy jest ona wyższa niż +50°C lub niższa niż

-20°C),


32

data (miesiąc, rok) badania odbiorczego i ostatniego badania okresowego

przeprowadzonego zgodnie z ustaleniami podanymi pod 6.8.2.4.1, 6.8.2.4.2 lub

6.8.2.4.3 stempel rzeczoznawcy, który przeprowadził badania,

materiał zbiornika wraz z normą materiałową jeżeli to możliwe i wykładziny

ochronnej, o ile występuje,

ciśnienie próbne zbiornika w całości i w komorach w MPa lub w barach (ciśnienie

manometryczne), jeżeli ciśnienie w komorach jest niższe od ciśnienia w zbiorniku.

Ponadto, na cysternach napełnianych lub opróżnianych pod ciśnieniem, powinno być

podane najwyższe dopuszczalne ciśnienie robocze.

Dodatkowo na samym pojeździe-cysternie lub na dodatkowej tabliczce- tzw. tabliczka

użytkownika powinny być też naniesione dane, które określają przepisy. Ich przykładowy

zakres to nazwa właściciela lub użytkownika, masa własna, największa dopuszczalna masa.

Wymaganie to nie dotyczy pojazdów do przewozu cystern odejmowalnych. Kod cysterny

powinien być wygrawerowany bezpośrednio na cysternie odejmowalnej lub na tabliczce.

Właściwa władza, a w Polsce jest to TDT, może na podstawie przepisów o dozorze

technicznym zażądać oznaczenia zbiorników numerami ewidencyjnymi oraz datami badań29

.

W celu dopełnienia wszystkich wymogów bezpieczeństwa należy zwrócić szczególną

uwagę na wyposażenie cysterny (zarówno wyposażenie konstrukcyjne jak i wyposażenie

obsługowe), opis wymogów znajduje się w umowie ADR w załączniku B . Niezbędne w

pojeździe jest :

zestaw ADR dla jednego członka załogi pojazdu – 1 sztuka (dla każdej kolejnej osoby

potrzeba kolejnego zestawu ADR. W skład zestawu wchodzi : łopatka składana,

rękawice nitrylowe, okulary ochronne, aparat do płukania oka ZOP- 1, kamizelka

ostrzegawcza EN 471, latarka nieiskrząca, Półmaska cli max, pochłaniacz

wielogazowy A1 B1 E1 K1 P1, osłona otworów kanalizacyjnych (folia magnetyczne),

skrzynka z tworzywa sztucznego- pojemnik do zbierania pozostałości,

gaśnica proszkowa 2KG ABC (1sztuka),

gaśnica proszkowa 6KG ABC (2 sztuki),

pojemnik na gaśnicę, 6KG (2 sztuki),

trójkąt ostrzegawczy (2 sztuki),

klin pod koła (2 sztuki),

lampa sygnalizacyjna (2 sztuki).


33

W zależności od rodzaju przewożonego materiału mogą wystąpić różnice co do

wymagań składu wyposażenia.

Każdy pojazd powinien być poddany pierwszemu badaniu technicznemu

przeprowadzonemu przez właściwą placówkę do tego upoważnioną, zgodnie z wymaganiami

przepisami działu 9.2 do 9.8. ADR. Ponadto każdy pojazd powinien przejść coroczne

„badanie techniczne pojazdu” w kraju ich rejestracji, w celu potwierdzenia zgodności

z odpowiednimi wymaganiami ogólnymi przepisów bezpieczeństwa.

Wymagania dotyczące konstrukcji pojazdów podzielone są na poszczególne grupy

związane z danymi częściami składowymi pojazdu. Jeżeli chodzi o wyposażenie elektryczne

wymagania te dotyczą:

– przewodów elektrycznych, które powinny mieć na tyle duże przekroje, aby nie

dochodziło do ich przegrzania, odpowiednio izolowane oraz zabezpieczone bezpiecznikami

topikowymi lub wyłącznikami automatycznymi,

– głównego wyłącznika akumulatora, który powinien być umieszczony na przewodzie

zasilającym możliwie jak najbliżej akumulatora, a urządzenie sterujące powinno być zainstalowane

w kabinie kierowcy w miejscu łatwo dostępnym,

– akumulatora, którego zaciski powinny być izolowane elektrycznie lub zabezpieczone

izolująca pokrywą obudowy,

– obwodów stałych zasilanych, które powinny być przystosowane do pracy w strefach

niebezpiecznych,

– część instalacji elektrycznej umieszczonej za tylną ścianą kabiny kierowcy. Powinna ona

być zaprojektowana, wykonana i zabezpieczona w taki sposób, aby w normalnych warunkach

użytkowania pojazdu nie była przyczyną iskrzenia lub zwarcia oraz, aby zminimalizować ryzyko

wystąpienia takich zdarzeń w przypadku uderzenia lub deformacji.

Zabezpieczenia przeciwpożarowe kabiny, która nie jest wykonana z materiałów

niepalnych wymaga zastosowania w tylnej ścianie osłony wykonanej z metalu lub innego

niepalnego materiału. Jeżeli znajdują się w niej okna to powinny być wykonane

z bezodpryskowego, ognioodpornego szkła i hermetycznie zamknięte.

Zbiorniki paliwa to powinny być tak skonstruowane, aby w przypadku wycieku

paliwo mogło spływać na podłoże bez kontaktu z gorącymi elementami pojazdu lub

z ładunkiem. Otwory wlewowe zbiorników paliwa zawierających benzynę powinny być

wyposażone w skuteczny przerywacz płomienia lub w hermetyczne zamknięcie. Silnik


34

napędzający pojazd powinien być tak wyposażony i umieszczony, aby nie narażać ładunku na

nagrzanie lub zapalenie35

.

5

Tamże, s. 5. 35

W. Drabek. Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych

w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań, s.18-19.


35

ROZDZIAŁ III BEZPIECZEŃSTWO W TRANSPORCIE

PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH

Po polskich i europejskich drogach codziennie przewozi się tysiące ton płynnych

towarów niebezpiecznych w różnych celach: konsumpcyjnych (na stacji paliw)

lub technologicznych. Taki transport musi być zaplanowany, wymaga specjalistycznego

sprzętu i wiedzy ludzi biorących w nim udział po to by nie stanowił zagrożenia.

Awarie związane z przewozem towarów niebezpiecznych, niezależnie od klasy,

stwarzają wiele zagrożeń oraz trudności podczas akcji ratowniczej. Zdarzenia lokalne mogą

spowodować poważne konsekwencje regionalne stanowiąc problem bezpieczeństwa

publicznego, zniszczenia środowiska naturalnego oraz dóbr materialnych. Istotna rolę

w przeciwdziałaniu lub minimalizowaniu takich zagrożeń spełnia kierowca. Działanie

kierowcy może decydować o końcowych rozmiarach szkód spowodowanych wypadkiem.

Rozsądne, sprawne i zgodne z przepisami postępowanie będzie zdecydowanie ograniczać

negatywne skutki wypadku.

Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych

Ze względu na charakter ładunków przewozy materiałów niebezpiecznych stwarzają

nieodłączne ryzyko wystąpienia zagrożenia. Ładunki te podlegają szczególnym rygorom

w zakresie dopuszczenia do przewozu, doboru opakowań, sposobu załadunku, oznakowania

oraz wymagań odnoszących się do kwalifikacji personelu, środków transportu i procedury

przewozu5 .

Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych można

podzielić na zagrożenia stanowiące niebezpieczeństwo dla człowieka, dla środowiska

i zniszczenie rzeczy materialnych.

Uwolnienie niebezpiecznej substancji może być groźne dla organizmu ludzkiego

i w zależności od rodzaju substancji działanie może być: paralityczno-drgawkowe, parzące,

duszące, ogólno trujące, drażniące i psychotropowe36

. Przebywanie w oparach substancji

paliwowych może mieć wpływ na pogorszenie koncentracji, bóle głowy, wymioty, duszności.

36

S. Bączkowska, I. Grabarek, Badanie poziomu ergonomicznej jakości i bezpieczeństwa układu kierowca-

pojazd do przewozu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2011, Poznań, s.2.


36

Oprócz tego kontakt z niebezpiecznymi substancjami może wywołać następujące skutki dla

zdrowia:

zmiany nowotworowe,

zmiany genetyczne,

uszkodzenia płodu,

zmiany w systemie immunologicznym,

zmiany w systemie nerwowym,

wrodzone nieprawidłowości37

.

Sam wypadek może mieć nieodwracalne skutki na psychikę tych którzy brali w nim

udział, łącznie z chorobami układu nerwowego.

Pod względem realizowanych funkcji transport jest jeden z najważniejszych sektorów

współczesnej uprzemysłowionej gospodarki, którego działalność tworzy wymierną

w pieniądzu wartość dodaną, ale pociąga też za sobą różne skutki negatywne. Skrupulatne

analizy ilościowe wskazują, że przeważają niestety skutki negatywnego wpływu transportu na

środowisko. Transport przede wszystkim zużytkuje ogromne tereny na rozwój infrastruktury

transportowej, zarówno punktowej, jak i liniowej oraz zanieczyszcza poważnie powietrze

atmosferyczne, wody i gleby. Ponadto działalność transportowa zniekształca naturalną rzeźbę

terenu oraz krajobraz, narusza strukturę podłoża skalnego, dewastuje świat roślinny i zagraża

faunie38

.

Hałas wynikający z działalności transportowej powoduje koszty społeczne w postaci

ograniczenia satysfakcji z czasu wolnego, dyskomfortu oraz innych niedogodności, jak np.

kłopoty ze snem, nerwowość itp. Ponadto ekspozycja na hałas zwiększa ryzyko chorób serca

i krążenia, problemy ze słuchem, obniża też subiektywną jakość snu.

Szczególnym wyzwaniem jest przewóz towarów niebezpiecznych przez obszary

zurbanizowane. W Polsce transport drogowy towarów niebezpiecznych jest głównym

sposobem transportu i stanowi ok. 81% ogólnej liczby przewozów, a dotyczy szczególnie

aglomeracji miejskich 16

. Stacje paliw są zlokalizowane blisko miast i w miastach stanowi to

komfort dla konsumentów i jednocześnie może stanowić zagrożenie wynikające z transportu

dostaw niezbędnego surowca, oraz istnienia samych stacji.

37 A. Korcyl, Optymalizacja transportu ładunków niebezpiecznych, Logistyka 2/2011, Poznań, s.2. 36

Tamże, s. 1. 38

Ministerstwo Infrastruktury, Diagnoza polskiego transportu (stan na rok 2009), s. 44.

http://www.transport.gov.pl/files/0/1793988/Za01SRTDiagnozatransportuPolski280311.pdf



37

Każdego roku rejestruje się kilkaset kolizji z udziałem pojazdów z towarami

niebezpiecznymi. Najczęściej są to cysterny, które przewożą paliwa płynne, a każde

uszkodzenie cysterny wypełnionej substancjami ropopochodnymi, niezależnie od jej

wielkości, prowadzi do powstania rozlewisk, które przenikają do gruntu, wód podziemnych,

toków wodnych, powodując degradację życia biologicznego36

. Trzeba także zaznaczyć że

usuwanie skutków katastrof ekologicznych z udziałem produktów naftowych wiąże się

z dużymi kosztami, znacznymi utrudnieniami na drogach, zaangażowaniu wielu

wyspecjalizowanych służb, a także objęcie skażonego obszaru specjalną ochroną. Prace takie

by przywrócić środowisko do poprzedniego stanu wymagają czasu.

Bardzo niebezpiecznym zagrożeniem jest pożar. Aby mógł powstać pożar niezbędne

są trzy elementy: materiał palny, tlen i energia cieplna. Płynne produkty naftowe lub palne

substancje chemiczne nie palą się same - palną się ich opary. W ich przypadku opary

wytwarzane są w każdej temperaturze otoczenia. Niektóre substancje np. nielotna ropa

naftowa i większość palnych ciał stałych, wymagają podgrzania do pewnej temperatury,

zanim wytworzą pary niezbędne do palenia. Z chwilą zapalenia danej substancji, wzrasta jej

temperatura i wytwarzane są coraz to większe ilości par, co w konsekwencji może

doprowadzić do przekroczenia temperatury krytycznej i wywołania reakcji zwanej

eksplozją39

.

Kolejnym zagrożeniem są zniszczenia materialne , które generują ogromne koszty. Mogą

następować zniszczenia samych pojazdów- cystern, infrastruktury drogowej, zabudowy znajdującej

się w pobliżu wypadku.

Innym zagrożeniem w przewozie paliw płynnych są zmieszania różnych gatunków

paliw płynnych w cysternach drogowych. Możemy rozróżnić mikro i makro zmieszania.

Mikro mieszaniny występują wtedy gdy do pozostawionych w komorze resztek jednego

gatunku paliwa (np. olej napędowy) załaduje się paliwo innego gatunku (np. benzyny).

Natomiast gdy na stacji paliw przy rozładunku zostanie pomyłkowo wlany do zbiornika inny

gatunek paliwa niż ten który tam się znajdował wówczas zaliczymy to zmieszanie do makro

(zmieszanie kilkudziesięciu do kilkudziesięciu tysięcy litrów)40

. W wyniku takich pomyłek

generowane są koszty:

16

Tamże, s. 2. 36

Tamże, s. 39

J. Kupiński, J. Michalak, J. Fabisiak, Ryzyko rozlewów produktów ropopochodnych i innych substancji

niebezpiecznych w akwenie Morza Bałtyckiego, Logistyka 6/2010, Poznań, s. 6-7. 40

T. Weremij Innowacja w łańcuchu logistycznym paliw płynnych w Polsce, Logistyka 6/2011, Poznań,s.27


38

obsługi serwisu technicznego,

badań laboratoryjnych,

transportu zmieszanego paliwa do utylizacji oraz koszt dostarczenia nowego,

czystego produktu,

przestoju stacji,

skorelowany z wizerunkiem koncernu.

Takich zmieszań rejestruje się rocznie kilkadziesiąt w kraju.

Każdy wypadek z towarami niebezpiecznymi pociąga za sobą działania prawne

w stosunku do przewoźnika36

.

Szacuje się, że bezpośrednie koszty wypadków drogowych wynoszą ponad 12 mld zł

rocznie, co stanowi około 2,7% PKB. Oznacza to, że każda działalność prewencyjna na rzecz

poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego jest działalnością o bardzo wysokim wskaźniku

efektywności ekonomicznej. Zaoszczędzone pieniądze można przeznaczyć na rozbudowę

infrastruktury drogowej, poprawę warunków pracy kierowców, szkolenia, parkingi, itp.

Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych

Wypadki drogowe w transporcie są nieuniknionym następstwem rozwoju motoryzacji

oraz są ściśle związane z sytuacją jaka panuje w ruchu drogowym. Wśród czynników

mających wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego na pierwsze miejsce wysuwa

się człowiek . Powszechne zachowanie różnych użytkowników dróg generalnie wpływa

na powstawanie wypadków drogowych. W 2008 roku 77 077 kierujących pojazdami

uczestniczyło w wypadkach drogowych. Z ich winy powstało 38318 wypadków co stanowi

78,1% ogółu. Według Głównej Komendy Policji w 2011 roku doszło do 40 065 wypadków

drogowych i w porównaniu do 2010 roku jest to wzrost o 1233 wypadki. W ubiegłym roku

wzrosła także liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych oraz osób rannych. W 2011

roku 49 501 osób zostało rannych w wyniku wypadków drogowych, a 4 189 straciło życie. W

roku 2010 rannych było 48 952 osoby, a 3 907 osób zginęło41

.

Na występowanie wypadków drogowych wpływ mają także warunki atmosferyczne

oraz oświetlenie, przy czym ten ostatni czynnik jest uzależniony od pory dnia i pory roku.

W roku 2011 najwięcej wypadków wydarzyło się przy dobrych warunkach atmosferycznych.

41

Komenda Główna Policji

http://dlakierowcow.policja.pl/portal/dk/807/47493/Wypadki_drogowe__raporty_roczne.html


39

W dobrych warunkach atmosferycznych kierujący czują większy komfort jazdy, rozwijają

większe prędkości, co w przypadku wystąpienia wypadku daje tragiczniejsze skutki.

Głównymi przyczynami wypadków spowodowanych przez kierujących pojazdami są:

niedostosowanie prędkości do warunków ruchu,

nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu,

nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych,

niezachowanie bezpiecznej odległości między pojazdami,

zły stan techniczny drogi.

Towary niebezpieczne stwarzają największe potencjalne zagrożenie dla życia i zdrowia

ludzi oraz środowiska naturalnego. W wyniku awarii, często połączonych z negatywnym

wpływem sił przyrody do otoczenia w sposób niekontrolowany przedostaje się corocznie duża

ilość substancji chemicznych. Główną przyczyną wypadków z udziałem towarów

niebezpiecznych są błędy popełniane przez człowieka. Oprócz błędów wymienionych wyżej

można wymienić błędy wynikające ze specyfiki i organizacji pracy:

zmęczenie kierowcy,

nieprzestrzeganie czasu pracy i przerw,

zbyt duża liczba godzin jazdy,

niewłaściwego i niewystarczającego zabezpieczenia ładunku na pojeździe lub

przepełnienia cystern, niezgodnych z przepisami.

Inne błędy to niezachowanie odległości, cofanie, wyprzedzanie, nieustąpienie

pierwszeństwa, omijanie, wymijanie i zmiana pasa ruchu. Uogólniając, można zaryzykować

stwierdzenie, że podstawową przyczyną wypadków jest nieprzestrzeganie przez kierowcę

przepisów drogowych, niezachowanie ostrożności oraz ograniczona antycypacja zdarzeń

potencjalnie wypadkowych mogących pojawić się na drodze. Brak przerw uniemożliwiają

regenerację organizmu oraz pogarszają zdolności psychomotoryczne kierowcy. Nieostrożne

zachowanie kierowcy na drodze może również wynikać z jego cech osobowościowych, a to

powinno być brane pod uwagę podczas doboru zawodowego i szkoleń 42

.

42

S. Bączkowska, Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych w latach 2007/2008,

Logistyka 4/2010, Poznań, s. 4. 6 Tamże, s 6-7.

36 Tamże, s. 9.


40

W procesie pracy kierowcy samochodu ciężarowego monotonia jest szczególnym

elementem obciążenia psychicznego. Wraz z jej wzrostem obniża się czujność, co może

stwarzać zagrożenie dla życia i bezpieczeństwa kierowcy i innych użytkowników dróg.

Niekorzystne jest, z punktu widzenia zachowania czujności, prowadzenie pojazdu w porze

nocnej, co wiąże się ze szczególnym wytężeniem wzroku. Nowoczesne konstrukcje kabin

sprawiają, że warunki pracy kierowcy ulegają ciągłej poprawie. Zwiększa się komfort pracy

i zmniejsza wysiłek fizyczny związany z kierowaniem pojazdu. Jednak nie da się całkowicie

odizolować kierowcy samochodu ciężarowego od drgań i hałasu wywołanych ruchem

pojazdu. Oddziaływanie tych czynników wzrasta wraz ze wzrostem prędkości i liczby

współużytkowników dróg. Skutkiem oddziaływania tych czynników jest szybko narastające

zmęczenie, czego efektem jest: wydłużenie czasu reakcji, zaburzenia procesów

pamięciowych, malejąca zdolność koncentracji, pogorszenie ostrości widzenia. Zmęczenie

generuje również zmniejszenie sprawności ruchowej, zaburzenia koordynacji ruchu rąk i nóg,

zawężenie pola widzenia – w efekcie narasta senność i apatia 6. Dodatkowym utrudnieniem

jest praca w nocy, która zakłóca rytm dobowy organizmu. Kierowcy wskazują, że dużym

dyskomfortem jest dla nich uciążliwa pozycja przy pracy i niewygodne siedziska

Za uciążliwość w transporcie towarów niebezpiecznych kierowcy uznali kolejno:

odpowiedzialność za sprzęt (18%), pracę w godzinach nocnych (17%), odpowiedzialność za

ładunek (15%), obciążenie informacjami (15%), pracę we wczesnych godzinach porannych

(14%), obciążenie presją czasu (12%). Najmniej badanych, bo zaledwie 9% stwierdziło, że

transport towarów niebezpiecznych jest obarczony monotonią36

.

Dużym zagrożeniem jest :

niekompletna dokumentacja,

uwolnienie się towaru niebezpiecznego z opakowania,

brak wymaganego zamocowania ładunku,

nieprawidłowe oznakowanie pojazdu, cysterny,

brak wymaganych środków ochrony indywidualnej lub wyposażenia,

przewóz w jednym pojeździe towarów wymagających separacji.

Większość zidentyfikowanych naruszeń zaistniała na skutek zaniedbań ludzi

przygotowujących ładunek do transportu oraz osób realizujących proces transportowy43

.

43

P. Bojar, Ocena ryzyka zajścia zdarzeń niepożądanych wynikającego z naruszeń przepisów, Logistyka

6/2011, Poznań, s. 2-4.


41

Do najczęstrzych przyczyn wycieku materiałów niebezpiecznych z transportowanych

cystern i innych opakowań należy zaliczyć:

niedokładne zamknięcie lub uszkodzone włazy górne,

niedomknięcie zaworów,

nieszczelność zaworów,

zniszczone lub źle założone uszczelki i zaślepki na połączeniach,

pęknięcia walczaków cystern w czasie nieostrożnego przetaczania,

korozję nagrzewnic i armatury cystern,

przepełnienie cystern powyżej dopuszczalnych granic.

Zdecydowana większość powstałych zagrożeń wynika z niedbalstwa i lekceważenia

podstawowych zasad bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych przez

pracowników napełniających cysterny i pojemniki, którzy nie kontrolują należycie

szczelności zbiorników przed ich napełnieniem oraz stanu technicznego armatury.

Niebezpiecznym manewrem jest hamowanie to powoduje przesuwanie sie ładunku

(płynu) w kierunku przodu pojazdu. Niebezpieczeństwo tego zjawiska jest mniejsze, gdy

w cysternie jest dużo płynu, mimo dużej masy możliwość przemieszczania jest mała.

Również niebezpieczeństwo jest umiarkowane, gdy płynu jest mało, bo może co prawda

przemieszczać sie znacznie, ale z kolei jego masa nie jest duża. Najtrudniejsza sytuacja

powstaje w chwili, gdy objętość płynu stanowi około połowy zbiornika. Hamowanie

powoduje przemieszczenie sie płynu do przodu i do góry po przedniej ściance, a przy

intensywnym hamowaniu może dosięgnąć sufitu zbiornika (rysunek 8.)44

.

44 J. Unarski, J. Zebala, Wybrane niebezpieczeństwa związane z przewozem ładunków w pojazdach ciężarowych

i cysternach szkolenia kierowców i seminaria, www.malopolskie.pl/pliki/2008/cysternyiesadowych.pdf.


42

Rys.9. Przemieszczanie sie płynu przy hamowaniu cysterny

Źródło: J. Unarski, J. Zebala, Wybrane niebezpieczeństwa związane z przewozem ładunków w pojazdach

ciężarowych i cysternach, Szkolenia kierowców i seminaria,

www.malopolskie.pl/pliki/2008/cysternyiesadowych.pdf.

Podobne problemy pojawiają się przy ruchu cysterny po łuku, wtedy dochodzi do

poprzecznego przemieszczania się ładunku kierunku zewnętrznej ściany zbiornika.

Doświadczony kierowca pojazdu powinien mieć na uwadze powyższe zagadnienia by

w pełni dbać o bezpieczny przewóz ładunku niebezpiecznego.

Ochrona towarów niebezpiecznych i nadzorowanie pojazdu

W celu ochrony towarów niebezpiecznych montuje się w samochodach specjalne

systemy śledzenia i monitorowania, które służą nie tylko do kontrolowania kierowcy, ale

także do zapobiegania przed kradzieżami, i odzyskiwania skradzionych pojazdów w bardzo

krótkim po kradzieży czasie. W ostatnim czasie przybyło bardzo dużo punktów kontrolnych

tak zwanych bramek, które zastąpiły w znacznym stopniu fotoradary przenośne i przewoźne.

Te bramki to również systemy satelitarne służące Inspekcji Transportu Drogowego do

pobierania opłat od właścicieli firm transportowych za przejazd każdego samochodu, który

wykonuje dany transport niezależnie od tego czy to osobowy czy towarowy45

.

Firmy stosują w swoich samochodach rozwiązania teleinformatyczne np. GPS,

GSM, jak również inne systemy co ułatwia właścicielom, jak również służbom kontrolnym

lepsze monitorowanie takich kierowców którzy łamią prawo, a także natychmiastową

informacje o zdarzeniu i możliwość podjęcia szybkiej akcji ratunkowej.

Według badań zaledwie 10 kierowców, co stanowiło 4% wszystkich badanych,

posiadało w wyposażeniu samochodu sprzęt GPS do monitoringu, czyli śledzenia trasy

transportu towarów niebezpiecznych, który stanowi konieczny element bezpiecznej jazdy 36

.

Ze względu na to, iż główną przyczyną wypadków i pomyłek w transporcie substancji

niebezpiecznych jest człowiek (przede wszystkim kierowca) należy dokonywać

odpowiedniego doboru pracowników. Zatrudniony kierowca powinien odznaczać się

określonymi predyspozycjami i doświadczeniem. Powinien przedstawić wymagane

36

Tamże, s. 7. 45 S. Cisowski, Wybrane problemy bezpieczeństwa w ruchu drogowym związane z transportem ładunków

niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań , s. 6-7.


43

dokumenty i świadectwa, wyniki badań lekarskich i psychologicznych. Istotna jest

obserwacja podczas próbnego okresu pracy. Odpowiedni dobór pracowników zdecydowanie

może zmniejszyć ilość niebezpiecznych zdarzeń, ale niestety ich nie zlikwiduje.

Główną zasadą bezpieczeństwa jest prędkość jazdy, którą należy dostosować do

warunków panujących na drodze. Jeśli nawierzchnia jezdni jest złej jakości i ładunek jest

narażony na wstrząsy, prędkość pojazdu powinna być znacznie ograniczona. Ponadto,

prędkość pojazdu powinna być ograniczona przed każdym zakrętem, a szczególnie

w przypadku cystern, ze względu na przemieszczanie się środka ciężkości pojazdu. Podobnie

ruszanie i hamowanie pojazdu z ładunkiem również powinno być łagodne.

Wiele norm prawnych o których była mowa w rozdziale I nakazują zastosowanie

odpowiednich rozwiązań technicznych dotyczących stacji paliw. Zgodnie z rozporządzeniem

Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. w sprawie warunków technicznych jakim

powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne do

transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie46

:

instalacje podczyszczania, prawidłowo eksploatowane i serwisowane

w zakresie okresowego usuwania depozytu substancji ropopochodnych, w zupełności

zabezpiecza przed przedostaniem się produktów ropopochodnych do środowiska. Planowane

do zastosowania rozwiązania techniczne zmierzające do zapobiegania negatywnemu

wpływowi na wody podziemne polegają na:

zainstalowaniu dwupłaszczowego podziemnego zbiornika magazynowego na

paliwa płynne, odpowiednio zabezpieczonego antykorozyjnie, wyposażonego w elektroniczny

system kontrolno – pomiarowy wyposażony w urządzenia do pomiaru i monitorowania stanu

magazynowego produktów naftowych, urządzenie monitorujące szczelność zbiorników oraz

zestaw zaworów zabezpieczających przed zapłonem. System kontrolno – pomiarowy dzięki

czujnikom i sondom oraz wyświetlaczowi elektronicznemu i możliwości wydruku raportu

informuje o stanie magazynowanego paliwa, rejestruje wyciek substancji ropopochodnych do

przestrzeni międzypłaszczowej i do gruntu, informuje o temperaturze paliwa47

.

Bardzo istotną role pełnią parkingi dostosowane dla pojazdów przewożących towary

niebezpieczne.

46

Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. Dz. 119.1 , 97 ust.1 pkt 1”.

47 Biuletyn Informacji Publicznej, Raport, http://bip.maciejowice.pl/upload/Raport.pdf,


44

Podstawa prawna dla parkingów została określona w Rozporządzeniu Ministra Spraw

Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003 r. W sprawie parkingów, na które są

usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne48

.

Parking, na który są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne, powinien

mieć nie mniej niż dwa stanowiska postojowe dla tych pojazdów i być usytuowany

w odległości nie mniejszej niż:

30 m - od stanowisk postojowych dla innych pojazdów, urządzeń

inżynieryjnych niezwiązanych z parkingiem oraz budynków, z wyłączeniem

obiektów, o których mowa w pkt 3,

40 m - od lasu o powierzchni powyżej 3 ha, gazociągów wysokiego ciśnienia

i torów kolejowych,

300 m - od budynków mieszkalnych i innych przeznaczonych na pobyt ludzi

oraz ujęć wody, studni publicznych, urządzeń służących do magazynowania

i uzdatniania wody.

Parking, powinien być wyposażony w odpowiednie znaki drogowe i informacyjno-

ostrzegawcze, sprzęt przeciwpożarowy, skrzynię zawierającą co najmniej 1 m3 piasku oraz

substancje i materiały neutralizujące. Jeśli parking ma ponad 4 stanowiska postojowe dla

pojazdów przewożących towary niebezpieczne powinien mieć dodatkowo źródło wody

o wydajności co najmniej 10 dm3/s lub zapas wody w ilości 100 m3 w przeciwpożarowym

zbiorniku wodnym, zgodnie z zasadami określonymi w przepisach dotyczących

przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę.

Przepisy (Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia

14 sierpnia 2003 r.) określają wymagania dla stanowisk postojowych przeznaczonych dla

pojazdów przewożących towary niebezpieczne. Nie powinny być one usytuowane

w zagłębieniach terenu, na terenie podmokłym oraz w odległości mniejszej niż 10 m od

rowów, studzienek i urządzeń melioracyjnych. Dodatkowo winny mieć odrębny, szczelny

system odwadniania, zaopatrzony w urządzenia do zbierania i neutralizacji wycieków

substancji niebezpiecznych. Nawierzchnia stanowiska postojowego dla pojazdów

przewożących towary niebezpieczne powinna być utwardzona, nienasiąkliwa oraz

48

Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003 r.(Dz. U. z dnia 16

września 2003 r.).


45

zapobiegająca przenikaniu materiałów niebezpiecznych do gruntu, urządzeń wodnych i wód.

Ukształtowanie nawierzchni stanowiska postojowego dla pojazdów przewożących towary

niebezpieczne powinno uniemożliwiać rozprzestrzenianie się ewentualnego rozlewiska

materiałów niebezpiecznych poza terenem stanowiska. Do stanowiska postojowego dla

pojazdów przewożących towary niebezpieczne powinien być zapewniony dojazd

o parametrach technicznych określonych w odrębnych przepisach dotyczących warunków,

jakim powinny odpowiadać drogi pożarowe. Wymagania opisane powyżej powinny

umożliwić minimalizację skutków ewentualnego rozszczelnienia lub uwolnienia towarów

niebezpiecznych49

.

Postępowanie w sytuacjach awaryjnych

Formacją przeznaczoną do walk w wyniku uwalniania się substancji niebezpiecznych,

do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami jest

Państwowa Straż Pożarna.

Państwową Straż Pożarną powołano Ustawą 24 sierpnia 1991 r.50

Do zadań

Państwowej Straży Pożarnej, zgodnie z przedmiotową ustawą należy:

rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,

organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk

żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń,

wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie,

klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby

ratownicze,

kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych jednostek ochrony

przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności,

nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,

prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony ludności,

współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie

49 M. Różycki, Wykaz parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne ,Towary

Niebezpieczne - numer 3/2005Dodatek

50

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351).


46

niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.

Wypadki, do których wzywana jest sekcja ratownictwa chemiczno – ekologicznego,

wymagają gruntownego przygotowania merytorycznego strażaków i wyposażenia ich

w wyspecjalizowany sprzęt do realizacji zadań w strefach szczególnego zagrożenia. Sprzęt

ten powinien umożliwiać zarówno rozpoznanie rodzaju skażeń, określenie skali, podjęcie

działań zmierzających do likwidacji ich skutków i zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu

się.

Szczegółowy zakres zadań realizowanych na poziomie specjalistycznym obejmuje:

ewakuację poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt poza strefę zagrożenia,

rozpoznawanie zagrożeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju, w tym próbę

identyfikacji lub pobieranie do dalszej analizy próbek substancji niebezpiecznych

stwarzających zagrożenia,

ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu oraz informowanie o zasadach zachowania,

stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagrożonych skutkami wycieków

substancji niebezpiecznych,

neutralizację i związywanie substancji niebezpiecznych sorbentami,

prowadzenie dekontaminacji (likwidacji skażeń) ludzi,

prowadzenie dekontaminacji (likwidacji skażeń) sprzętu,

przepompowywanie i przemieszczanie substancji niebezpiecznych (w tym

ropopochodnych) do zastępczych zbiorników,

stawianie kurtyn wodnych,

ograniczanie i zatrzymywanie emisji substancji niebezpiecznych,

zbieranie, w rejonie strefy zagrożenia, substancji niebezpiecznych51

.

Służby ratownicze w miejscu wypadku ostrzegane są o potencjalnym zagrożeniu przez

oznakowanie pojazdu lub oznakowanie sztuk przesyłki w pojeździe. Natomiast taka skrótowa

informacja nie wystarcza do skutecznego i bezpiecznego prowadzenia akcji ratowniczej.

Konieczne wtedy jest uzyskanie dokładnej, wyczerpującej informacji o rodzaju ładunku,

zagrożeniach, jakie stwarza, o jego ilości, rodzaju opakowań i podstawowych informacji

o postępowaniu ratowniczym w przypadku emisji, pożaru, zagrożenia życia lub zdrowia

ludzi. Dlatego w przepisach ADR określono szczegółowo obowiązki nadawcy towaru

51 A. Bartnicki, A. Kruk, Problem likwidacji skutków zdarzeń z niekontrolowanym uwalnianiem się substancji

niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań, s. 5-6.


47

i przewoźnika, co do dokumentacji, jaka musi być przewożona z ładunkiem (rozdział I).

Dokumentacja ta powinna być przechowywana w kabinie pojazdu w taki sposób, aby była

łatwo dostępna, oddzielona od innych dokumentów, niezwiązanych z przewożonym

ładunkiem, tak by niemożliwe było ich wymieszanie. W sytuacji, gdy ratownicy w miejscu

wypadku nie mogą uzyskać potrzebnych informacji od kierowcy, powinni odszukać

w kabinie dokumenty52

.

W akcji ratownictwa chemicznego niezwykle istotnym zadaniem jest wyznaczenie

stref skażenia. Strefa skażenia, określana często jako gorąca (ang. hot zone), znajduje się

najbliżej źródła emisji trucizny. W tym obszarze mogą działać ratownicy specjalnie

przeszkoleni i odpowiednio zabezpieczeni w indywidualne środki ochrony przed skażeniami.

Stopień ochrony ratowników zależny jest od rodzaju zagrożenia.

zabezpieczanym przez policje i inne służby porządkowe, aby zapewnić ratownikom

bezpieczeństwo i swobodę działania, jak również ograniczyć niekontrolowane

przemieszczanie sie ludzi z lub do stref.

Dekontaminacja (wywodzi sie od łacińskiego słowa „ contaminatio" – odplamianie ,

odkażanie) jest to zespół czynności wykonywanych przez służby i jednostki ratownicze

bezpośrednio na terenie akcji ratownictwa chemicznego oraz poza terenem akcji,

zmierzających do zneutralizowania szkodliwego oddziaływania niebezpiecznych substancji

chemicznych na środowisko, obiekty, ludzi i sprzęt53

.

Podejmowanie czynności ratownicze ściśle zależą od skali i rodzaju występujących

zagrożeń. Zadania związane z zabezpieczeniem logistycznym są prowadzone pod presją

wywołaną między innymi rozprzestrzenianiem się zagrożenia, ryzykiem utraty zdrowia bądź

życia, czasem czy oczekiwaniami ludności poszkodowanej. Prowadzenie działań w tak

specyficznych warunkach musi się opierać na zastosowaniu wyspecjalizowanego sprzętu,

maszyn i urządzeń, a także właściwie wyszkolonego personelu by zminimalizować

zagrożenie z jakim może spotkać się ratownik.

Paliwa ciekłe, które mogą przedostać się do środowiska naturalnego mogą

spowodować nieodwracalne skutki, często zaburzenia całego ekosystemu. Z tego powodu

niezwykle ważne jest szybkie i sprawne usuwanie szkód. Inaczej będzie przebiegała akcja

52

T. Kociołek, Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, Szkolenia BHP, s. 13-14.

http://www.firmabhp.com/pliki/Drogowy%20przewoz%20towarow%20niebezpiecznych.pdf 53 J. Nitecki, Pierwsza pomoc przedlekarska oraz zasady postępowania z poszkodowanym narażonym na

działanie materiałów trujących,

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2008/referat_Nitecki.pdf.

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2008/referat_Nitecki.pdf


48

ratownicza w przypadku zanieczyszczenia cieków wodnych a inaczej gdy degradacji ulegnie

gleba.

W przypadku wody trzeba pamiętać że substancje ropopochodne słabo rozpuszczają

się w wodzie, w dużej mierze osadzają się na dnie lub pływają na powierzchni (zależy od

masy substancji). Niejednokrotnie trzeba odpompowywać zanieczyszczona wodę i oczyścić.

Powstały brudny muł zebrać. Jest to związane z dużymi kosztami.

W celu usunięcia zanieczyszczeń substancjami ropopochodnymi stosuje się różne

sposoby rekultywacji. Do sposobów tych należą m.in.: wymiana gruntów, sczerpywanie

wolnego produktu, metody biotechnologiczne, a wśród nich stosowanie bakterii

rozkładających węglowodory i roślin zdolnych do absorbowania, stabilizowania

i metabolizowania tego typu związków.

Obecnie metody biotechnologiczne wykorzystujące bakterie rozkładające

węglowodory wydają się jako najbardziej uzasadnione ze względów ekologicznych

i ekonomicznych. Technologia ta polega na wprowadzeniu odpowiednich szczepów bakterii

oraz dostarczeniu mineralnych i organicznych substancji niezbędnych do istnienia życia

mikroustrojowego, a następnie szybkim rozmnożeniu mikroorganizmów w gruncie, osadzie

lub wodzie. W wyniku współdziałania ze sobą wprowadzonych bakterii dochodzi do rozkładu

zanieczyszczających związków ropopochodnych na nieszkodliwe produkty, czyli dwutlenek

węgla i wodę54.

W transporcie towarów niebezpiecznych nieuniknione jest wystąpienie ryzyka awarii.

54

http://www.dekonta.pl/?sub=rekultywacja


49

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Przewóz materiałów niebezpiecznych jest skomplikowanym procesem wymagającym

specjalistycznej wiedzy. Organizacja transportu zgodnie z obowiązującymi przepisami

i normami w zakresie bezpieczeństwa, gwarantuje nie tylko zminimalizowanie zagrożeń

wynikających z przewozu materiałów niebezpiecznych, ale i pełną jego efektywność.

Możliwość doboru rodzaju opakowania lub środka transportu w zależności od zagrożeń

stwarzanych przez konkretny towar niebezpieczny bez pogarszania bezpieczeństwa

w przewozie - jest wiedzą wartą poznania i stosowania, gdyż głównym czynnikiem procesu

jest stałe ograniczanie zbędnych kosztów.

Bezpieczeństwo transportu ma dwa komplementarne aspekty: ludzki i materialny.

W statystykach większą uwagę przywiązuje się do aspektu ludzkiego wypadków. Ich ryzyko

jest tym większe, im intensywniejszy jest ruch środków transportu, im gorszy jest stan

techniczny tych środków, im gorszy jest stan infrastruktury transportowej, im bardziej

nierozsądne jest zachowanie uczestników procesów transportowy. Ryzyko niebezpiecznych

zdarzeń istnieje we wszystkich gałęziach transportu, ale jest bardzo zróżnicowane.

Bardzo istotnym zadaniem uczestników procesu przewozu paliw płynnych jest

znajomość przepisów w celu odpowiedniego zabezpieczenia towarów niebezpiecznych.

Szczególnie ważnym dokumentem jest Europejska Umowa ADR nowelizowana co dwa lata

i szereg rozporządzeń krajowych, które zostały przedstawione w niniejszej pracy. Przepisy

umożliwiają realizację przewozu w sposób maksymalnie bezpieczny poprzez zastosowanie

sprawdzonych i uzasadnionych ekonomicznie rozwiązań. Ponieważ transport ma charakter

ogólnoeuropejski istotne są porozumienia międzynarodowe, które maja na celu stworzenie

spójnego systemu regulacji a co za tym idzie łatwiejszego stosowania w praktyce. Z nie


50

stosowanie się do ustalonych przepisów nakładane są dotkliwe kary finansowe.

Popularność transportu drogowego wynika z jego dostępności, łatwego pokonywania

przestrzeni, elastyczności. Do przewozu paliw płynnych stosuje się cysterny. W dobie

dzisiejszej technologii konstruuje się pojazdy coraz doskonalsze, bardziej bezpieczne

i ergonomiczne.

Zapewniające jednocześnie bezpieczeństwo podróży jak i komfort dla kierowcy.

Kierowca jest obarczony ogromną odpowiedzialnością i to na nim skupia się szereg czynności

związanych z przewozem. Musi posiadać pełną dokumentacje zarówno dotycząca ładunku jak

i pojazdu oraz swoich kompetencji. Doświadczenie i świadomość możliwości zaistnienia

awarii, wypadku niewątpliwie.


51

BIBLIOGRAFIA

1. Bartnicki A., Kruk A., Problem likwidacji skutków zdarzeń z niekontrolowanym

uwalnianiem się substancji niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań, s. 5-6.

2. Bączkowska S., Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych

w latach 2007/2008, Logistyka 4/2010, Poznań, s. 4.

3. Bączkowska S., Grabarek I., Badanie poziomu ergonomicznej jakości i bezpieczeństwa

układu kierowca-pojazd do przewozu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2011,

Poznań, s.2.

4. Bęczkowska S., Bęczkowski P., Organizacja i technologia transportu towarów

niebezpiecznych na przykładzie przewozu paliw płynnych1, Logistyka 4/2009, s.3, 6.

5. Bojar P., Ocena ryzyka zajścia zdarzeń niepożądanych wynikającego z naruszeń

przepisów, Logistyka 6/2011, Poznań, s. 2-4.

6. Cisowski S., Wybrane problemy bezpieczeństwa w ruchu drogowym związane

z transportem ładunków niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań , s. 6-7.

7. Drabek W., Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu

materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań,

s.18-19.

8. Drabek W., Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu

materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań, s.6.

9. Drewek W., Identyfikacja obowiązujących przepisów dotyczących procedur transportu

materiałów niebezpiecznych transportem samochodowym w Unii Europejskiej,

Logistyka 6/2010, Poznań, s. 5.

10. Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r.,

(Dz. Urz. UE L 260 z dnia 30.09.2008r.).

11. Fabisiak J., Michalak J., Kupiński J., System zarządzania jakością w transporcie

substancji niebezpiecznych, Logistyka 6/2010, Poznań, s. 4.

12. Fertsch M., pod.red, Podstawy logistyki. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik

logistyk. Poznań 2008, wyd. II , s.100.

13. Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Informacja o realizacji zadań Inspekcji Ochrony

Środowiska w 2010 roku. Warszawa czerwiec 2011 , s. 28.

14. Grabarek I., Bęczkowska S., Analiza czynników warunkujących ergonomiczne warunki

pracy i bezpieczeństwo podczas transportu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2010,

Poznań, s.1.

15. Grzegorczyk K., Buchcar R., Towary niebezpieczne. Transport w praktyce, Błonie 2011,

s. 386.


52

16. Hancyk B., Kryteria doboru opakowań dla przewożonych materiałów niebezpiecznych

- cz. II 3/2008, Instalator Polski, Rynek chemiczny.

17. Janczak A., Transport ADR – klasyfikacja towarów niebezpiecznych

,http://www.bhp.abc.com.pl, 21.02.2012.

18. Jóźwiak Z., Logistyka transportu ładunków niebezpiecznych na przykładzie miasta

Gryfino, Logistyka 6/2010, Poznań, s.3..

19. Kociołek T., Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, Szkolenia BHP, s. 13-14.

20. Korcyl A., Optymalizacja transportu ładunków niebezpiecznych, Logistyka 2/2011,

Poznań, s.2.

21. Kupiński J., Michalak J., Fabisiak J., Ryzyko rozlewów produktów ropopochodnych

i innych substancji niebezpiecznych w akwenie Morza Bałtyckiego, Logistyka 6/2010,

Poznań, s. 6-7.

22. Majewski P., Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR

2007 – 2009, zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3-4.

23. Małek P., Ekonomika transportu., PWE, Warszawa 1969, s. 282.

24. Ministerstwo Infrastruktury, Diagnoza polskiego transportu (stan na rok 2009), s. 44,

25. Nader M., Bęczkowska S., Zintegrowane systemy zarządzania jakością w transporcie

towarów niebezpiecznych., Logistyka 4/2009, Poznań, s.1-2.

26. Prochowski L., Żuchowski A., Technika transportu ładunków ,WKi Ł .Warszawa 2009r ,

s. 160. transporcie drogowym, wykonane

27. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów

dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U.2005 Nr 187

poz.1571).

28. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa

dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr

237, poz.2011, z 2005r. Nr 187, poz. 1572 oraz z 2010r. Nr 137, poz.917).

29. Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007r. w sprawie okresowych

ograniczeń oraz zakazu ruchu niektórych pojazdów na drogach.

30. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009r w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych

preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 5, poz. 439).

31. Rozporządzenie w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega

obowiązkowi zgłoszenia( Dz. U. Nr 161, poz. 1567).


53

32. Rozporządzenie w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw

bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr

200, poz. 1654).

33. Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. Dz. 119.1 , 97 ust.1

pkt 1”.

34. Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003

r.(Dz. U. z dnia 16 września 2003 r.).

35. Różycki M., Wykaz parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary

niebezpieczne ,Towary Niebezpieczne - numer 3/2005Dodatek.

36. Różycki M., Praktyka Przewozu w Cysternach, kwartalnik, Towary niebezpieczne, s.11.

37. Rydzykowski W., Wojewódzka- Król K. (red.) , Transport, Warszawa PWE 2009, s. 2.

38. Sadowski J., Bezpieczeństwo transportu drogowego ładunków niebezpiecznych,

Logistyka 3/2011 Poznań, s.2.

39. Stajniak M., Hajdul M., Foltyński M., Krupa A. ,Transport i spedycja. Podręcznik do

kształcenia w zawodzie technik logistyk, Poznań 2008, wyd. II, s. 9.

40. Umowa ADR obowiązująca od dnia 1stycznia 20011 roku (załącznika A, cz.2, dział 2.1).

41. Unarski J., Zebala J., Wybrane niebezpieczeństwa związane z przewozem ładunków

w pojazdach ciężarowych i cysternach szkolenia kierowców i seminaria,

www.malopolskie.pl/pliki/2008/cysternyiesadowych.pdf.

42. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351).

43. Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych

(Dz. U. Nr 199, poz. 1671, z 2004r. Nr 96, poz.959, Nr 97, poz. 962, Nr 173, poz.

1808, z 2005r. Nr 90, poz.757, Nr 141, poz. 1184, z 2006r. Nr 249, poz. 1834 oraz

z 2007r. nr 176, poz. 1238 i Nr 192, poz. 1381).

44. Ustawa z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym, (Dz. U. z 2007r. Nr 125, poz.

874, z późn. Zm.).

45. Weremij T., Innowacja w łańcuchu logistycznym paliw płynnych w Polsce, Logistyka

6/2011, Poznań,s.27.

46. Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10 maja 2005r. w sprawie upoważnienia

Dyrektora Dozoru Technicznego do wykonywania niektórych czynności

administracyjnych wynikających z przepisów Umowy europejskiej dotyczącej

międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. Urz. MI

Nr 6, poz.31).

Wykorzystywane strony internetowe:


54

Biuletyn Informacji Publicznej, Raport, http://bip.maciejowice.pl/upload/Raport.pdf, data

przejrzenia strony 05.03.2012.

Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy,

http://www.ciop.pl/14072.html, data przejrzenia strony 15.02.2012.

Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy,

http://www.ciop.pl/14083.html, data przejrzenia strony 05.02.2012.

Pierwsza pomoc przedlekarska oraz zasady postępowania z poszkodowanym narażonym na

działanie materiałów trujących. http://www.malopolskie.pl/Pliki/2008/referat_Nitecki.pdf,

data przejrzenia strony 08.02.2012

Komenda Główna Policji



Kociołek K., Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, http://www.firmabhp.com, data

przejrzenia strony 01.03.2012

Ministerstwo Infrastruktury, Diagnoza polskiego transportu (stan na rok 2009), s. 44,

http://www.transport.gov.pl/files/0/1793988/Za01SRTDiagnozatransportuPolski280311.pdf,


Rekultywacja, http://www.dekonta.pl/?sub=rekultywacja, data przejrzenia strony 15.03.2012

http://www.ciop.pl/14072.html,%20data%20przejrzenia%20strony%2015.02.2012

http://www.ciop.pl/14083.html

http://www.malopolskie.pl/Pliki/2008/referat_Nitecki.pdf


http://www.firmabhp.com/


http://www.dekonta.pl/?sub=rekultywacja

transport drogowy towarÓw niebezpiecznych ze...

Documents