TO M A S Z R ACZ E K

Krytyk filmowy i publicysta (ur. 1957 r.), autor programów te-lewizyjnych (TVP2, Canal+, Kino Polska, Polsat, nFilmHD) i ra-diowych (Dwójka, RMF FM, Klasyka, TOK FM, nFilmHD), w których przedstawia wybitnych ludzi kultury. Laureat Wikto-ra oraz nagród za osi!gni"cia w dziedzinie krytyki artystycznej.Uko#czy$ wydzia$ wiedzy o teatrze w warszawskiej Akademii Te-atralnej. Publikowa$ na $amach m.in. „Polityki”, „Rzeczpospoli-tej”, „Przegl!du Tygodniowego”, „Kina”, „Pani”, „The European”,„Wprost”. W 1992 roku stworzy$ od podstaw polsk! edycj" „Play-boya” i zosta$ jej pierwszym redaktorem naczelnym. By$ recenzen-tem teatralnym i filmowym, kierownikiem literackim kilku te-atrów oraz Zespo$u Filmowego „Oko”, wicedyrektorem Progra-mu 2 TVP, a tak%e oficerem rozrywkowym na statku pasa%er-skim „Stefan Batory”.

Autor ksi!%ek Pies na telewizj!, Karuzela z madonnami, Karuzela z herosami, Karuzela z Idolami oraz napisanych wraz z Zygmun-tem Ka$u%y#skim: Per"owej ruletki, Po"awiaczy pere", Pere" do lamu-sa oraz pi"ciotomowego leksykonu filmowego Per"y kina.

Obecnie jest szefem dwóch kana$ów filmowych i radia nFilmHDna Platformie „n”, gdzie prowadzi trzy programy po&wi"cone fil-mom: „Per$y i wieprze”, „Hot Spot” i „Bilet do kina”.

Kocha morze i statki pasa%erskie. Chocia% prowadzony przezniego Instytut Wydawniczy Latarnik mie&ci si" w Warszawie,nie opuszcza go marzenie, by zamieszka' w prawdziwej latarni mor-skiej z widokiem po horyzont.

T E G O ! AU T O R A

w k s i ! g a r n i a c ho r a z w s k l e p i e i n t e r n e t ow y m

w w w. l a t a r n i k . c o m . p l

W A R S Z A W A 2 0 1 1

B I B L I O T E K A L A T A R N I K A

T O M A S Z R AC Z E K

karuzelaz idolamigwiazdozb iór osob i st y

I l u s t r o w a ! M a r c i n S z c z y g i e l s k i

Projekt ok!adki i stron tytu!owychMarcin Szczygielski

RedakcjaAnna Nastulanka

KorektaJulia "ywczyk

© Copyright by Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004

ISBN 978-83-60000-63-2

INSTYTUT WYDAWNICZY LATARNIKIM. ZYGMUNTA KA#U"Y$SKIEGOWarszawa, ul. Cypryjska 89tel./fax 22 614 28 34e-mail: latarnik@latarnik.com.pl

Zapraszamy do ksi%garni internetowejwww.latarnik.com.pl

Spis tre"ci

Wst"p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Shirley Bassey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Karen Blixen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17Ma$gorzata Braunek i Barbara Brylska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21Cher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Krystyna Czubówna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31Dalida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35Ewa Demarczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39Ksi"%na Diana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Doda i Violetta Villas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47Ewa Drzyzga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53Kamil Durczok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57Anna Dymna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61Irena Dziedzic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Agnetha Fältskog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Kasia Figura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75Filipinki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Anna German . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85Edyta Górniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91El Greco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Melanie Griffith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103Anne Hathaway . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107Audrey Hepburn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111Whitney Houston . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115Michael Jackson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121Krystyna Janda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

Kalina J"drusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129Zygmunt Ka$u%y#ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133Tadeusz Kantor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143Gladys Knight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149Kora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155Beata Kozidrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159Zarah Leander i Marika Rökk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165Olga Lipi#ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169Tomasz Lis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173Shirley MacLaine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177Madonna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181Helena Majdaniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185Mireille Mathieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189Bette Midler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199Liza Minnelli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203Leni Riefenstahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209Selena i Jennifer Lopez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213Sissel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217Justyna Steczkowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221Barbra Streisand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225Gra%yna Szapo$owska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229Joanna Szczepkowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233Izabela Trojanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237Oprah Winfrey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241Stanis$aw Wyspia#ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .247

9

Wst!p

K a%dy z nas ma swój osobisty gwiazdozbiór: kolekcj" postaci lubia-nych, szanowanych, podziwianych, których obecno&' – wydaje

nam si" – wzbogaca nasze %ycie. W takich gwiazdozbiorach spotykaj!si" idole z ró%nych pó$ek i epok. Czasem s! tam wbrew ogólnie przyj"-tym normom i powszechnej opinii o ich warto&ci. S! na nasz! odpo-wiedzialno&' i dla naszej przyjemno&ci. Najcz"&ciej nie zdajemy sobiesprawy z tego, %e niejako przy okazji okre&laj! nas samych: daj! precy-zyjny odcisk naszej osobowo&ci, czasem mówi!cy o nas wi"cej ni% d$ugaspowied( u psychoanalityka.

W Karuzeli z idolami przedstawiam Pa#stwu mój osobisty gwiazdo-zbiór: ods$aniam si" przed Pa#stwem i zapraszam do mojego &wiata,pe$nego wyj!tkowych postaci, znerwicowanych artystów i odmie#-ców wystaj!cych z ujednoliconej spo$eczno&ci. Moi idole s! wyrazi-&ci, najcz"&ciej zbuntowani, czasem nieszcz"&liwi; zawsze jednak naw$asn! odpowiedzialno&' i nie zwa%aj!c na cen", jak! przyjdzie im za-p$aci' po drodze, d!%! do zrealizowania siebie. S! lub pragn! by' sil-ni. Nie trzymaj! si" ich etykietki, cho' ka%demu z nich próbowano

10

TOMASZ RACZEK

przyklei' niejedn!. Moi idole s! niestandardowi, niepokorni, aledzi"ki temu wewn"trznie wolni.

Poznajcie ich Pa#stwo (je&li nie wszystkich jeszcze znacie), patrz!c namoje szkice jak na obrazy impresjonistów: gdy zmru%y si" oczy i uru-chomi wyobra(ni", z pojedynczych dotkni"' p"dzla, z sugestii, nastro-ju i u%ytych kolorów mo%na przecie% stworzy' sobie obraz cz$owieka.Nieostry, ale sugestywnie wibruj!cy; tak prawdziwy, %e nieomal na wy-ci!gni"cie r"ki.

Karuzela z idolami ci!gle si" kr"ci, ka%!c nieustannie przenosi' uwa-g" z jednego bohatera na drugiego. Z tego wirowania mo%e wy$oni si"u Pa#stwa pragnienie, by nie %y' w zgodzie z regu$ami i ka%d! wyj!tko-wo&' ceni' wy%ej ni% szaro&'. I jeszcze… by tworzy' w$asne gwiazdo-zbiory pe$ne idoli wyra%aj!cych nasze wewn"trzne potrzeby. Warto torobi', bo przecie% w$a&nie od swoich idoli uczymy si" by' sob!.

#uk!cin, wrzesie$ 2006

karuzela z idolami

SHIRLEY

13

Bywaj! jednak gwiazdy, które trwaj! ponad czasem i mod!, które nie wy-pominaj! nam swoj! obecno&ci! naszego wieku, lecz odwrotnie – zda-

j! si" udowadnia', %e w &wiecie sztuki udaje si" czasem zatrzyma' zegar dzi"-ki sile artystycznego wra%enia. Prawdziwych gwiazd mamy coraz mniej, alew&ród tych, które zosta$y, niew!tpliwie jedn! z najja&niejszych i najbardziejgodnych tytu$u estradowej divy jest angielska piosenkarka Shirley Bassey.

Po raz pierwszy zobaczy$em j! 'wier' wieku temu w Londynie i za jej spra-w! natychmiast... straci$em prac". By$em wtedy boyem hotelowym w ele-ganckim hotelu nieopodal Hyde Parku (tak naprawd" by$em studentem

Pioruny w piórachMuzyka rozrywkowa ulega modom. Zmieniaj! si" one

szybko i definitywnie. To, co podoba#o si" jeszcze w ubieg-#ym roku, dzi$ tr!ci myszk!. Chyba naj#atwiej zauwa%y&up#yw czasu, $ledz!c swoje upodobania muzyczne. Dopewnego momentu s! one zgodne z listami przebojów. Po-doba nam si" to, co jest na topie. Potem coraz cz"$ciej lek-cewa%ymy przeboje i ustalamy w#asn! list" upodoba'.Wierzymy, %e to efekt uformowania si" w#asnej, oryginal-nej osobowo$ci. (e to nasz wybór, a nie konieczno$&. Tawiara towarzyszy nam przez wiele lat, a% wreszcie odkry-wamy, %e znowu gustujemy w listach przebojów, tyle %e...tych sprzed lat. S#uchamy starych piosenek s!dz!c, %e donich zat"sknili$my. Ale to nieprawda. Zat"sknili$my zanasz! m#odo$ci!. Za tamtymi czasami. Za tamt! mod!. Zatamt! naiwno$ci!, wiar! i poczuciem, %e wszystko jeszczemo%e si" zdarzy&. Za tamtymi piosenkami.

BASSEY

14

TOMASZ RACZEK

z Polski, który usi$owa$ na Zachodzie dorobi' sobie „na czarno”) i domoich obowi!zków nale%a$o czyszczenie gigantycznych luster w luksuso-wym hallu tu% ko$o sali klubowej. Którego& dnia us$ysza$em dobiegaj!cystamt!d absolutnie elektryzuj!cy g$os.

Jak zaczarowany wszed$em do &rodka i na wielkim ekranie telewizora zoba-czy$em otoczon! piórami twarz Shirley Bassey. To by$a transmisja jej koncer-tu. Zdumiony patrzy$em na jej d$onie, gn!ce si" w konwulsyjnych, pe$nychdramatyzmu gestach; na twarz, która by$a wyrafinowanym teatrem emocji;na jej stroje, które pochodzi$y z nierealnego &wiata cielesnych anio$ów.

Prawie natychmiast spod ziemi wyrós$ mój hotelowy szef.– Co robisz? – zapyta$ zdumiony.– Ogl!dam koncert.– Nie s!dzisz, %e powiniene& raczej czy&ci' lustra? – Zaraz je wyczyszcz", gdy tylko sko#czy si" ten niesamowity koncert!

– odpar$em i zda$em sobie spraw", %e w$a&nie wylatuj" z pracy. Nie mam jednak o to %alu ani do hotelowego bossa, ani do siebie, ani

do Shirley Bassey. W kilka dni pó(niej znalaz$em inne, znacznie cie-kawsze zaj"cie, bo zatrudni$em si" w wytwórni p$ytowej Virgin Re-cords, a fanem Bassey jestem do dzi& i kolekcjonuj" wszystkie jej na-grania, jakie tylko uda mi si" znale('. Kiedy& nawet odsta$em w Lon-dynie par" godzin w kolejce, %eby kupi' bilet na jej koncert urodzino-wy (60-lecie!). Niestety, biletów zabrak$o.

Shirley Bassey to ciemnoskóra Brytyjka (ojciec Kenijczyk, matkaWalijka). Urodzi$a si" w górniczym i szarym Cardiff, lecz jej karieraobfitowa$a w splendor i kolory. Na pocz!tku by$y jednak k$opoty. Gdyw$!czono j! do szkolnego chóru, okaza$o si", %e ma za silny g$os, przezco ci!gle wybija si" na pierwszy plan. Przesuwano j! wi"c do coraz dal-szych rz"dów, a% wreszcie wyl!dowa$a na korytarzu za drzwiami. Sta$osi" jasne, %e mo%e by' tylko solistk!.

Wtedy postanowi$a spróbowa' si$ na zawodowej scenie. Odwa%y$a si" wy-st!pi' w s$awnym Moss Empire Theatre w Glasgow, gdzie przedstawianodebiutantów, a o ich losie decydowa$a publiczno&' w bezwzgl"dny sposóbwygwizduj!ca (b!d( nie) kolejnych &mia$ków. W trakcie pierwszej piosenkiShirley tak%e rozleg$y si" gwizdy. Wtedy przerwa$a i powiedzia$a zdecydowa-nym g$osem: Przyjecha$am tu, by sprawi' wam przyjemno&' moim &pie-wem. Wiem, %e umiem to zrobi', ale na mi$o&' bosk! dajcie mi szans"! I sala

15

SHIRLEY BASSEY

zamilk$a. W ciszy wys$ucha$a ca$ego wyst"pu, a potem zgotowa$a artystceowacj". Pierwsz! z tysi"cy w jej karierze. Pot"ga g$osu o sile pioruna w po-$!czeniu z urod!, elegancj! i poczuciem humoru jest mieszank! i&cie wybu-chow!. Zawsze powoduje grzmoty oklasków i pro&by o wi"cej. A Basseyumie bisowa'! Najpierw uwodzi publiczno&', a potem bawi si" ni! i z ni!flirtuje. Pozwala fanom wybiera' przeboje ze swojego gigantycznego reper-tuaru i uk$ada' ostatni! cz"&' koncertu. Widownia uwielbia t" gr"…

Nieko#cz!ce si" owacje wkrótce sta$y si" obowi!zkowym elementemka%dego jej wyst"pu. M"%czy(ni dawali jej nie tylko kwiaty, ale tak%e rzu-cali pod nogi swoje krawaty. Ona skrupulatnie je zbiera$a i zawiesza$a nawyci!gni"tych r"kach niczym mi$osne trofea. Improwizowa$a swój wyj!t-kowy strój, z$o%ony z dowodów uwielbienia s$uchaczy. O aplauzie na jejkoncertach kr!%! legendy. Podobno po wyst"pie w Los Angeles na wi-downi wybuch$o prawdziwe szale#stwo, trwaj!ce dobre pó$ godziny.Kiedy Shirley zesz$a wreszcie ze sceny, uszcz"&liwiona rzuci$a si" w ramio-na mened%era, wykrzykuj!c: By$o naprawd" wspaniale! Mia$am wra%e-nie, %e scena trz"sie si" od braw! Tymczasem scena naprawd" si" trz"s$a:w Los Angeles w$a&nie mia$o miejsce prawdziwe trz"sienie ziemi...

By$y te% momenty tragiczne. Gdy zgin"$a Samantha, m$odsza córkapiosenkarki (jej cia$o znaleziono potem na brzegu rzeki), dziesi"' tysi"-cy widzów teatru w Sydney sta$o si" &wiadkami dramatu. Shirley wy-sz$a na scen" i... nie za&piewa$a. Nie by$a w stanie wyda' z siebie anijednego d(wi"ku. Zgaszono &wiat$a, odwo$ano koncert. Widzowie d$u-go, na stoj!co bili brawo, aby j! pocieszy'.

Nie zawiod$a. Wróci$a. )piewa dzi& lepiej ni% kiedykolwiek, ale czuje si"samotna. Twierdzi, %e silne kobiety nie mog! liczy' na umiej!cych toznie&' sta$ych partnerów. Jej piosenki najcz"&ciej maj! dramatyczne prze-s$ania: This Is My Life (Oto moje %ycie), I Am What I Am (Jestem, kimjestem), I Who Have Nothing (Ja, która nie mam niczego), YesterdayWhen I Was Young (Wczoraj, kiedy by$am m$oda). Publiczno&' zna je napami"' i &piewa razem z ni!. Shirley dalej zachwyca szczup$!, wysporto-wan! sylwetk!, ol&niewaj!cymi fryzurami i strojami, jakich %adna innakobieta nie odwa%y$aby si" nosi'. Co roku, w czerwcu, widzowie &piewa-j! dla niej Happy Birthday i nawet nie próbuj! liczy' jej lat. Nie robi! te-go nie z grzeczno&ci, lecz raczej z poczucia braku sensu takiego licze-nia. W ich w$asnym interesie Shirley powinna trwa' wiecznie.

KAREN

17

OpowiadaczkaBLIXEN

A % trudno uwierzy', %e to pogodne niebieskie morze to Ba$tyk, a nie rozgrzany równikowym s$o#cem Pacyfik. Pomi"dzy zamo%-

nymi bia$ymi willami znajduje si" cel moich cz"stych wizyt – starydom, otoczony wielkim parkiem, w którym urz!dzono „sanktuariumptaków”. Ów dom nale%a$ kiedy& do fascynuj!cej kobiety Karen Bli-xen, która pod m"skim pseudonimem – Isak Dinesen – zdoby$a pi-sarsk! s$aw", mi"dzy innymi jako autorka autobiograficznej powie&ciPo%egnanie z Afryk&, sfilmowanej ponad 20 lat temu przez SidneyaPollacka i dobrze zapami"tanej przez widzów dzi"ki rolom MerylStreep i Roberta Redforda. Uczciwie przyznaj", %e nie lubi$em tegofilmu. Czu$em, %e zbyt $atwa, pocztówkowa fascynacja afryka#skimipejza%ami (co na kilometr pachnia$o hollywoodzk! manier!) nie mo-g$a by' powodem obecno&ci tej niezwyk$ej Dunki na Czarnym L!-dzie. By$em pewien, %e Karen Blixen szuka$a w %yciu czego& wi"cejni% malowniczych zachodów s$o#ca w bezkresnej sawannie.

Przyje%d%am wi"c do tego domu, gdzie powsta$o Po%egnanie z Afryk&,aby dowiedzie' si" i poczu', jak by$o naprawd" z t! niezwyk$! kobiet!,

Najpierw jedzie si" w$ród po#o%onych tu% nad morzem bia-#ych willi o nazwach kojarz!cych si" ze s#o'cem i wakacja-mi – Capri, Riwiera, Saint Tropez. Przy idealnie równej, czy-stej szosie biegnie asfaltowa $cie%ka, po której poruszaj! si"rowerzy$ci, wrotkowcy, deskowcy i uprawiaj!cy jogging. Namorzu po#yskuj! %agle jachtów i nic nie zak#óca #agodnej ci-szy. Ani warkot, ani krzyki, ani rozmowy. Cicho i pi"kniejest na „du'skiej riwierze”, czyli na pó#nocno-wschodnimwybrze%u Zelandii, którym mo%na dojecha& z Kopenhagi dozamku Hamleta. Gdzie$ w po#owie drogi znajduje si" ma#amiejscowo$& z eleganck! marin!, Rungstedlund.

18

TOMASZ RACZEK

która urodzi$a si" jeszcze w XIX wieku (1885), ale mia$a dusz" wspó$cze-snej, wyzwolonej intelektualistki. Wychowywa$a si" tu, w Rungstedlund,w zamo%nej rodzinie, spowinowaconej z ca$! skandynawsk! arystokracj!.Szybko wi"c pozna$a zasady, etykiet", dobre maniery oraz rol", jak! mado zagrania dobrze urodzona kobieta. Ka%de wakacje sp"dza$a w jakim&pa$acu u krewnych, zdobywaj!c towarzyski polor, tak przydatny, by ol&ni'kandydata na m"%a. Tylko %e ona wcale tego nie chcia$a. Mia$a zbuntowa-n! dusz", przenikliwy intelekt i diabelnie du%o talentów. )wietnie malo-wa$a, pisa$a i... uwielbia$a godzinami opowiada' zmy&lone przez siebie hi-storie. W tamtych czasach takie zalety nie by$y jednak obietnic! szcz"&cia.Szybko dano jej do zrozumienia, %e Leonardem da Vinci nie b"dzie. Jejobrazy mo%e i s! poprawne, ale daleko im do mistrzostwa, a twórczo&' li-teracka (pierwsze opowiadanie opublikowa$a, gdy mia$a 22 lata), hmm...ma$o kogo interesuje. Jeszcze jedna zbuntowana panienka z dobrego do-mu, której talent wystarcza, %eby zak$óci' normalne %ycie, ale za ma$o go,by móc z niego %y'. Mo%e by raczej wysz$a za m!%?

Wi"c dobrze, wysz$a za m!%. Za dalekiego kuzyna, utytu$owanego i zamo%-nego, na szcz"&cie troch" zwariowanego, barona Brora Blixen-Finecke. Oboj-gu dotychczasowe %ycie w Danii wydawa$o si" nudne i bez przysz$o&ci. Posta-nowili wi"c zrobi' co& niezwyk$ego. Z$o%yli wszystkie pieni!dze i… kupili plan-tacj" kawy w brytyjskiej Afryce Wschodniej (dzisiejsza Kenia). Wyjechalitam, gdy Karen Blixen mia$a 29 lat. Wtedy w$a&nie zacz!$ si" najwa%niej-szy okres w jej %yciu, który zdecydowa$ o wszystkim, tak%e o jej twórczo&ci.

Plantacja w Ngong Hills nie okaza$a si" udanym zakupem. By$a po$o-%ona zbyt wysoko, wi"c zyski ze sprzeda%y ziarna z trudem równowa%y-$y koszty uprawy. Na dodatek baron Blixen nie nadawa$ si" na m"%a.Nie tylko nie by$o mi"dzy nim i Karen wspólnoty dusz, ale na dodatekprowadzi$ rozwi!z$e %ycie, co sko#czy$o si" tym, %e zarazi$ %on" syfilisem,b"d!cym wówczas chorob! nieuleczaln! (mniej wi"cej w tym samymczasie zmarli na ni! Paul Gauguin i Stanis$aw Wyspia#ski). Karen uda-$o si" prze%y', ale jej zdrowie na zawsze zosta$o zrujnowane, a ból wywo-$any efektami ubocznymi prymitywnych, ci!gle stosowanych lekarstw i kuracji towarzyszy$ jej przez wszystkie nast"pne lata, a% do &mierci. Na-wet wtedy, gdy po rozwodzie z baronem zakocha$a si" w inteligentnymi fascynuj!cym angielskim arystokracie, który nada$ sens jej %yciu. Wy-kszta$cony w Oxfordzie Denys Finch-Hatton okaza$ si" w$a&ciwym

19

KAREN BLIXEN

partnerem dla Karen. Mia$a o czym z nim rozmawia', podziwia$a jegom!dro&' i odwag" (by$ pilotem samolotowym), kocha$a go. Ale nadewszystko to w$a&nie on obudzi$ w niej pisark". Nazywa$ j! „opowiadacz-k!” i zach"ca$, by spisywa$a historie, które wci!% dla niego uk$ada$a, a potem godzinami opowiada$a, gdy wraca$ ze swych afryka#skich po-dró%y. Lubi$a, gdy k$ad$ si" przed kominkiem w salonie i prosi$: „opo-wiedz mi now! histori"”. S$ucha$ uwa%nie. Nie zasypia$. Czasem tylko– jak sama przyzna$a w Po%egnaniu z Afryk& – w trakcie dramatycznegoopisu jakiej& sceny przerywa$ delikatnie: „Kochanie, przecie% ten boha-ter umar$ ju% na pocz!tku opowiadania, ale mniejsza z tym...”

W 1931 roku wszystko si" zawali$o. Denys zgin!$ w katastrofie lotniczej.Plantacja kawy zbankrutowa$a. Dla Karen nadszed$ czas po%egnania z Afryk!. Mia$a 46 lat. Wróci$a do Danii i znowu zamieszka$a tu, w Rung-stedlund, w domu matki. Bez pieni"dzy, mi$o&ci i nadziei. Pozosta$a jejtylko si$a wewn"trzna, z któr! musia$a co& zrobi'. Przypomnia$a sobieupomnienia Denysa – „Pisz!”. Wi"c usiad$a przy biurku i zacz"$a pisa'.Najpierw, pod m"skim pseudonimem Isak Dinesen, wyda$a Siedem fan-tastycznych opowie'ci. W Ameryce ksi!%k" okrzykni"to bestsellerem mie-si!ca. Potem przysz$y inne, pisane zawsze w dwóch wersjach: po du#skui po angielsku (bez pomocy t$umacza); w&ród nich Po%egnanie z Afryk&.Podobno Ernest Hemingway, odbieraj!c Nagrod" Nobla, powiedzia$:„W tym roku ta nagroda nie nale%y si" mnie, lecz Karen Blixen”.

Karen pisa$a coraz wi"cej, sta$a si" gwiazd! literatury, autorytetem, mu-z! Nowych Czasów. W czasie swojej podró%y do USA zadziwi$a Amery-kanów poczuciem humoru i ekscentrycznym zachowaniem. Zata#czy$anawet na stole z Marilyn Monroe! A przecie% równocze&nie musia$a zno-si' coraz wi"kszy ból, zwi!zany z rozwijaj!c! si" chorob! nowotworow!.By$a jednak zbyt dumna i silna, %eby si" skar%y'. Po powrocie z woja%yb$!dzi$a po alejkach swego dzikiego ogrodu, s$ucha$a ptaków (dla upa-mi"tnienia najpi"kniejszych treli ka%da $awka mia$a swoj! nazw", na przy-k$ad „$awka s$owicza”), a o zmierzchu zawsze stawa$a w oknie wychodz!-cym na po$udnie i przez moment zamy&la$a si". Domownicy starali si" wte-dy nie przeszkadza'; uwa%ali, %e te chwile sp"dza$a z Denysem w Afryce.

Zmar$a w 1962 roku, maj!c 77 lat. Prosi$a, aby pochowa' j! w ogro-dzie, pod drzewem. Jej dom sta$ si" muzeum, park pozosta$ parkiem,a przez okno w gabinecie nadal mo%na zobaczy' Afryk"…

21

Te dwie wybitne aktorki po#!czy# los. Ich kariery, ich %y-cie splot#y si" w bolesny supe#, w ko'cu doprowadzaj!cdo wycofania si" z zawodu jednej i drugiej. Jakby kto$rzuci# na nie kl!tw". Dzisiaj, gdy obie wracaj! na ekrany,jak%e odmienione i na swój sposób pogodzone z losem,warto przypomnie& ich histori". Umówi#em si" na rozmo-wy z obiema. W ró%nych miejscach, w ró%nym czasie. Py-ta#em po swojemu – nie wprost. W odpowiedzi us#ysza-#em s#owa, które mnie zaskoczy#y.

Kl"twa

MA#GORZATABRAUNEKBARBARABRYLSKA

22

TOMASZ RACZEK

Przez wiele lat wyobra%a$em sobie, %e Ma#gorzata Braunek jestdrapie%n! intelektualistk!, pob$a%liwie, a mo%e nawet nieco pogard-

liwie odnosz!c! si" do zawodu aktorki. Krótko mówi!c pos!dza$em j!o arogancj". By$em w b$"dzie. Spotkanie z ni! okaza$o si" jednym z najprzyjemniejszych zaskocze# w moim %yciu zawodowym. Naprze-ciw mnie usiad$a pogodna, emanuj!ca wewn"trznym spokojem kobie-ta, ca$kowicie pozbawiona agresji i %!dzy sukcesu. Wiedzia$em ju% wte-dy, %e od lat zajmuje si" buddyzmem, ale nie podejrzewa$em, %e mo%eto da' tak zdumiewaj!ce efekty.

Rozpoczynaj!c rozmow" z Barbar! Brylsk! nie mia$em w!tpliwo-&ci, %e rzuci ona inne &wiat$o cho'by na s$ynny spór o Ole#k" z Poto-pu. Te dwie aktorki najpierw walczy$y o g$ówne role w polskich fil-mach, potem po$!czy$ je osobisty dramat ich dzieci (wypadek samo-chodu prowadzonego przez Xawerego *u$awskiego, syna Ma$gorzatyBraunek i Andrzeja *u$awskiego, w którym zgin"$a córka Brylskiej,Barbara Kosmal). To w$a&nie z tego ostatniego powodu Brylska wyco-fa$a si" na d$ugi czas z %ycia zawodowego. Znikn"$a. Gdy si" spotkali-&my, zobaczy$em osob" ukrywaj!c! pod narzuconym sobie spokojemst$umione emocje. Siln!, cho' z$aman!. Bardzo &wiadom! tego, co w jej%yciu by$o sukcesem, a co pora%k!.

A by$o tak. I Braunek, i Brylska maj! charakter. Dawa$y tego do-wody ju% od wczesnego dzieci#stwa. Obie zdradza$y talent aktorski,obie z $atwo&ci! dosta$y si" do szko$y teatralnej i obie zosta$y z niejwyrzucone za to, %e zacz"$y gra' w filmach ju% podczas studiów (coby$o zabronione); obie wcze&nie si" zakocha$y i dla swoich m"%ów go-towe by$y po&wi"ci' prawie wszystko. Blondynki. Jedna liryczna i se-xy (Brylska), druga lekko kostyczna intelektualistka (Braunek).Przez d$ugi czas udawa$o im si" %y' równolegle i ich drogi nie musia-$y si" przecina'. Do czasu a% wmiesza$ si" w ich %ycie znany re%yser i pisarz Andrzej *u$awski. To on postanowi$ w roku 1971 wyre%yse-rowa' film Diabe" z Ma$gorzat! Braunek w roli g$ównej. Braunek by-$a wtedy zakochan! w nim %on! i zarazem wkrótce mia$a si" sta' mat-k! jego syna (Xawerego). Ci!%a nie sprzyja$a brutalnej, pe$nej szo-kuj!cych epizodów roli. M$oda aktorka broni$a si" przed ni!, prag-n!c przygotowa' si" do spokojnego porodu. Ale m!% nie ust"powa$.