TOLSTOY

DIN NEDIR? Türkçesi

Murat ÇİFTKAYA

F U R K A N Basım Yayın & Organizasyon

Selami Ali Efendi Cad. No: 34/51-52

Eser Çarşısı Üsküdar/İSTANBUL

T e l : 3 4 1 0 8 6 5 - 3 3 4 6 1 4,8

F a k s : 3 3 4 6 1 4 8

LEO NİKOLAYEVİÇ TOLSTOY:

28 Ağustos 1828 tar ih inde, M o s k o v a ' n ı n g ü n e y i n d e ,

asil bir ai lenin çocuğu olarak dünyaya gözlerini açtı. Babası

Kont Nikolay İlyiç Tolstoy, 1812 yılı Napolyon savaşlarına

iştirak etmiş emekli bir yarbaydı.

Tols toy, çocukluk yı l larında, ağabeyi Nikolay ' ın etki

s inde ka lmış , gençliğe geçiş d ö n e m i n d e Rousseau 'yu oku

m u ş ve gençliğinde ise önce Doğu dilleriyle i lgilenmiş, son

raları hukuk tahsilini tercih etmiştir. Ne ki hürriyete olan tut

kusu hukuk fakültesini de terketmesine sebep olmuştur.

Tols toy, içinde bulunduğu zaman dilimini çok iyi izlemiş ve çok iyi tanımıştır.

İşte, " D i n N e d i r ? " adlı e l inizdeki bu eseri, Tols toy 'un dogmat ik din ve bilim eleştirilerini içerir.

Onun dinî ve felsefî eserlerinin başında yer alır. Tolstoy bu eserinde kendi dünya görüşünü ilk defa toplu olarak açıklar ve temel lendirmeye çalışır. Bunu, aynı çizgideki şu eserleri izler. " İnancım Neden ibarettir?", "Sanat Nedir?" , "Susam a m " , "Dogmat ik Din-Bilimin Eleştirisi" v.d.

Tols toy yazdığı romanlarda, insanı ve tavırlarını konu edinir. "Savaş ve B a n ° " ve " A n n a Karenina" insan tahlilleri ve tasvirleriyle dopdoludur.

Tols toy 'un kendis ini ve Allah'ı arayış maceras ı b ü t ü n ömrüne tekabül etmektedir. Ömrüboyunca anlaşılmadı. Etrafındakiler onu anlamadı. Karısı bile, 82 yaşındaki bu ihtiyar adam, yağışlı bir gecede evden kaçtı. Fakat yolda hastalandı ve yola d e v a m edemedi . 7 K a s ı m 1910'da bir tren istasyon u n d a yolculuğunun ilk durağı olan İstanbul 'a hareket etm e k üzere iken hayata gözlerini yumdu.. .

I Ç I N D E K I L E R

1. B ö l ü m 9

2. B ö l ü m 12

3. B ö l ü m - 15

4. B ö l ü m 17

5. B ö l ü m 20

6. B ö l ü m - 23

7. B ö l ü m 27

8. B ö l ü m 31

9. B ö l ü m 36

10. B ö l ü m 38

11. B ö l ü m 41

12. Bölüm 47

13. B ö l ü m 50

14. B ö l ü m 54

15. B ö l ü m 57

16. B ö l ü m 61

17. Bölüm 63

D i n ve Ahlâk 67

Aşkın K a n u n u ve Şiddetin Kanunu 95

Önsöz 96

1. Bölüm 98

2. Bö lüm 101

3. Bö lüm 104

4. Bölüm 108

5. Bölüm 111

6. Bölüm 114

7. Bö lüm 117

8. Bölüm 122

9. Bö lüm 128

10. Bölüm 135

11. Bölüm • 140

12. Bö lüm 144

13. Bölüm 149

14. Bölüm 155

15. Bö lüm 158

16. Bölüm 163

17. Bö lüm 167

18. Bö lüm 171

19. Bölüm 175

3. Bölüm'e Ek 178

7. Bölüm'e Ek 183

17. Bölüm'e Ek 187.

Notlar 189

7

1. Bölüm

Bütün beşerî toplumların hayatında, bir zaman gelmiş din te

mel anlamından sapmış, kendisinde bu anlamdan eser kalma-

yıncaya dek bu sapmasına devam etmiş, sonunda katılaşarak

halihazırdaki yerleşik biçimlerini almış ve bu noktada insanla

rın yaşamları üzerindeki etkisi fevkalâde azalmıştır.

Mevcut dinî öğretiye artık inancı kalmayan tahsilli azınlık

bu dönemlerde sadece inanıyormuş gibi yaparlar, çünkü kitlele

ri yerleşik hayat düzenine bağlamak için bunu gerekli görürler.

Kitleler, atalet yüzünden yerleşik din biçimlerine sarılsa dahi,

onların yaşamlarını artık dinî gerekler değil, örfler, âdetler ve

devletin kanunî düzenlemeleri yön verir.

Çeşitli insan toplumlarında pekçok defa vuku bulmuştur

bu, ama günümüz Hıristiyan toplumunda bugün yaşananlar, da

ha önce hiç vuku bulmadı.

Kitleler üzerinde en fazla nüfuza sahip olan tahsilli azınlık

mevcut dine inanç duymaz hale hiç gelmemiş; ve bununla kal

mayıp günümüz dünyasında dine artık ihtiyaç olmadığına hiç

kanaat getirmemişti. Bu azınlık, sözde dinin hakikatından şüp

he duyanlar, halihazırdakinden daha makûl ve tutarlı bir akide

nin varolduğuna ikna etmek yerine, bir bütün olarak dinin öm

rünü tamamladığına ve sosyal hayata faydası dokunmamaktan

öte — i n s a n bedenindeki körbağırsak g i b i — zarar veren bir

9

uzuv haline geldiğine inandırıyorlar. Böylesi insanlar, dini, en-

fusî tecrübe yoluyla bileceğimiz birşey değil, tıpkı bir hastalık

gibi, kimi insanları etkileyen ve sadece haricî belirtilerle tetkik

edebileceğimiz haricî bir hadise olarak anlıyorlar. Bu kimsele

rin bazılarına göre, dinin menşei, bütün tabiat hadiselerine birer

ruh atfedilmesi (animizm); diğerlerine göre, ölmüş atalarımızla

haberleşmenin mümkün olduğu şeklindeki faraziye; ve üçüncü

görüşe göre de, tabiat kanunları karşısında duyulan korkudur.

İşte, zamanımızın okumuşları buna dayanarak daha da ile

ri gidip şunu iddia ediyorlar: Bilim tahtanın ve taşın canlana-

mayacağını, ölmüş ataların yaşayanların yaptıklarını yapama

yacağını ve tabiat olaylarının tabiî sebeblerle açıklanabileceği

ni ispatladığına göre, dine ve dinî inançların sonucu olarak in

sanlara ket vuran sınırlamalara da lüzum kalmamıştır. Bu oku-

ır uş ve bilgili kişilerin görüşüne göre, bir cehalet dönemi ya

şandı; insanlık, varoluşunun atalardan kalma kimi belirtilerini

terkederek bu dinî dönemi uzun zaman önce geride bıraktı. Bu

nu bir metafizik dönemi izledi ve bu dönem de geride bırakıl

mış durumda. Bugün biz aydınlanmış kişiler, bilimsel dönem

de, yani dinin yerini alacak ve insanlığı dinin hurafe öğretileri

nin hakimiyeti altındayken ulaşılamayan gelişmenin zirvelerine

götürecek olan pozitif bilim döneminde yaşıyoruz.

1901 yılının başlarında, ünlü Fransız bilgini Berthelot,'

verdiği bir konferansta dinleyicilerine din çağının kapandığını

ve yerini şimdi bilimin almasının mutlak olduğunu bildirmiş.

Elime önce o geçtiği ve herkesin bilgin olarak tanıdığı bir kişi

tarafından tahsilliler dünyanın başkentinde verildiği için bu

konferanstan sözediyorum. Felsefî eserlerden gazetelerin sanat

köşelerine dek heryerde fasılasız bu görüş dile getiriliyor. Bay

Berthelot, konferansında, eskiden insan toplumunu iki ilkenin

harekete geçirdiğini söylemiş: kaba kuvvet ve din. Bu ilkeler,

10

yerlerine bilim geçtiği için bugün gereksizleşmiş.

Anlaşılan o ki, bilime inanan herkes gibi Bay Berthelot da

bilim kel imesiyle insan bilgisinin her yönünü kucaklayan,

ahenkli bir birlik ve bütünlüğe sahip, önem derecesine göre ta

yin edilen ve verilerin toplanmasında şaşmaz biçimde doğru

yöntemlerin kullanıldığı bir bilimi kastediyor.

Fakat, gerçekte böyle bir bilim olmadığına göre, ve bilim

denilen şey tesadüfi, birbirinden tamamen kopuk, çoğu kez hiç

bir fayda taşımayan ve tartışmasız hakikati sunamamakla kal

mayıp çoğu kez ham hayaller sunan, bugün hakikat diye ilân

edilip yarın reddedilen bilgi parçacıkları olduğuna göre, Bay

Berthelot'un dinin yerine geçeceğini iddia ettiği şeyin varolma

dığı aşikârdır. Dolayısıyla, Bay Berthelot ve onunla hemfikir

olanlar bilimin dinin yerini alacağını söylerken, iddiaları tama

men indîdir ve bilimin yanılmazlığına, Kilise'nin yanılmazlığı

na edilen imana çok benzeyen temelsiz bir inanç duyarlar. Üs

telik, okumuşlar diye görülen ve sözü edilenler, dinin yerini al

ması gereken ve alabilecek olan ve dine ihtiyacını çoktan ge

çersiz kılan bir bilimin zaten mevcut olduğuna çokça inanmış

lar.

"Dinin devri geçti; bilimden başka şeye inanmak cehalet

tir. Bilim ihtiyaç duyduğumuz herşeyi tanzim edecek. Hayatı

mızda bize mürşidlik etmesi için sadece bilime ihtiyacımız

var." Bilim adamlarının da, bilimin çok uzağında kalmalarına

rağmen onlara itimat eden ve onların, dinin gereğinden fazla

yaşamış bir hurafe olduğu ve hayatta sadece ve sadece bilimin

mürşidliğine ihtiyaç duyduğumuz şeklindeki kanaatlerini pay

laşan güruhun üyelerinin de söylediği şey bu; diğer bir ifadey

le, mevcut olan herşeyi tetkik etme amacını taşıdığından bilim

insan hayatını irşad edemez ve bu yüzden de hiçbir şeye ihtiya

cımız yok.

11

2. Bölüm

Günümüzün okumuşlarının verdiği karara göre, din lüzumlu

değil ve onun yerini bilim alacak veya aldı bile. Oysa, tıpkı

geçmişte olduğu gibi, bugün de, tek bir insan toplumu veya tek

bir aklıbaşında (rational) kişi dahi dinsiz yaşamamıştır ve yaşa

yamaz da. (Aklıbaşında kişi diyorum, çünkü aklıbaşında olma

yan (irrational) bir kişi, tıpkı bir hayvan gibi, dinsiz yaşayabi

lir.) Aklıbaşında bir varlık dinsiz yaşayamaz, çünkü evvela ve

sonra neyi yapması gerektiği konusunda ona hakikaten yol gös

teren sadece ve sadece dindir. Din ona yaratılışı icabı verildi

ğinden, aklıbaşında insan dinsiz yaşayamaz. Hayvanlara davra

nışlarında yol gösteren şey, (isteklerinin karşılanması ihtiyacıy

la sevkedildikleri hareketler dışında) hareketlerinin hemen son

rasındaki sonuçların gözönüne alınmasıdır. Sahip olduğu kav

rama melekeleri sayesinde bu sonuçlara bakan bir hayvan hare

ketlerini bu sonuçlara uygun yapar ve tereddütsüz hep aynı şe

kilde davranır. Bu açıdan, meselâ bir bal arısı bal peşinde kanat

çırpar ve onu kovanına getirir, çünkü kendisi ve yavruları için

kışlık erzakın olması gerekir; ve bunun ötesinde hiçbirşey bil

mez ve yapamaz. Yuvasını yaparken veya kuzeyden güneşe gö-

çederken bir kuş da aynı şekilde davranır. Doğrudan ve anlık

bir ihtiyacın sonucu olmayan birşeyi yaparken bütün hayvanlar

12

bu şekilde hareket ederler, ve bunu önceden tahmin ettikleri so

nuçlara bakarak yaparlar. Fakat, insanlar böyle değildir. İnsanla

hayvanların arasındaki fark, hayvanların idrak melekelerinin

içgüdü dediğimiz şeyle sınırlı olmasına karşılık, insanın asıl id

rak melekesinin aklı oluşudur. Besin toplayan bir bal arısı, yap

tığının iyi mi yoksa kötü mü olduğuna dair şüphe duyamaz. Fa

kat, ekin biçen veya meyve toplayan bir insan, bir sonraki ha

sada zarar verip vermediğini veya komşusunun hakkı olan

meyveyi toplayıp toplamadığını düşünmeden edemez. Besledi

ği çocuklarının geleceğini de merak etmeden duramaz. Hayatta

nasıl davranılacağına ilişkin daha önemli soruların kesin bir çö

züme kavuşturulması mümkün değildir, çünkü insan ister iste

mez sayısız sonuçların farkına varmaktadır. Aklıbaşında insan,

hayatın daha önemli soruları karşısında kendisine ne şahsî saik-

lerinin ne de hareketlerinin anlık sonuçlarının yol gösteremeye

ceğini, bilmese dahi, hisseder. Bu sonuçların hem apayrı hem

de çoğu kez çelişkili olduğunu; sözgelişi, kendisine ve başkala

rına faydalı olabilecekleri gibi, zararlı da olabileceklerini göre

bilir. Yeryüzüne inip muttaki bir aileye katılan ve bu ailenin be

şikteki çocuğunu öldüren meleğin kıssası vardır. Çocuğu neden

öldürdüğü sorulduğunda, melek açıklamasını şöyle yapar: Öl-

dürmeseydim o çocuk canilerin canisi olacak ve aileyi mutsuz

luğa düşürecekti. Aynı şey, hem nasıl bir insan hayatının arzu

edilir olduğuna, hem de neyin faydasız veya zararsız olduğuna

ilişkin sorular için de geçerlidir. Aklıbaşında bir kişi, hayatın

önemli sorularının hiçbirisini, anlık sonuçlara bakarak çöze

mez. Bir hayvanın davranışlarına yön veren şeyler onu tatmin

edemez. İnsan kendisini, hayvanların arasında yaşayan bir hay

van olarak da görebilir, bir ailenin veya toplumun veya yüzyıl

lardır yaşayan bir milletin üyesi olduğunu da düşünebilir. Veya

kendi kendisini sınırsız bir kâinatın parçası olarak sonsuz bir

z a m a n d a yaşıyor görmek zorunda olduğunu da anlayabi l i r

(çünkü aklı karşı konulmaz şekilde onu buna sevkeder). Dola

yısıyla, onun davranışlarını etkileyen hayatın en küçük olayları

karşısında, aklıbaşında bir kişi matematikte integrasyon (bütün

haline getirme) denilen şeyi yapmalı; yani, hayatın bekleme

kabul etmeyen meseleleriyle, bir bütün olarak algıladığı zaman

ve mekânda sınırsız kâinatla ilişki kurmalıdır. İşte, insanın ken

disini parçası hissettiği ve davranışları için yol gösterici ilkeler

çıkardığı o bütünle kurduğu ilişkidir din. Ve bu yüzden, din

akıl sahibi insanlığın aslî ve vazgeçilmez bir şartı olagelmiştir

ve öyle de olacaktır.

14

3. Bölüm

İnsanı hayvanlardan ayıran yüksek (dinî) şuur melekesinden

mahrum kişiler dini hep böyle anlayagelmiştir. Din (religion)

kelimesinin (religiare: bağlamak) en eski ve en yaygın tamını

şöyledir: Din insan ve Allah arasındaki bağdır. Vauvenargues2

ise "Allah'a karşı insanın yükümlülüğü; işte din budur" diyor.

Dinin esası insanın Allah'a bağımlılığının şuuruna varmasıdır,

derken Schleiermacher3 ve Feuerbach'1 da dine benzer bir anla

mı a t fed iyor la r . " D i n her i n s a n Al lah ile a r a s ı n d a k i bir

meseledir" (Bayie).5 "Din, ruhun ihtiyaçlarının ve aklın etki

lerinin sonucudur." (B. Constant). 6

"Din, insana kendisini bağımlı hissettiği insanüstü ve es

rarlı güçlerle ilişkisini bildiren belli bir yöntemdir" (Goblet

d'Alviella).7 "Din, insanın kendisi ve dünya üzerindeki hüküm

ranlıklarını tanıdığı ve birlik hissettiği esrarlı ruhlarla arasında

ki bağı esas alan bir insan hayatı tanımıdır." (A. Reville).8

İşte, dinin esası, en yüksek insanî melekeye sahip insanlar

tarafından, insanın, güçlerini üzerinde hissettiği sonsuz Varlık

ya da varlıklarla ilişki kurması şeklinde tanımlanmış ve hâlâ

öyle anlaşılmaktadır. Bu ilişki, kişiden kişiye ve zamandan za

mana nasıl değişmiş olursa olsun, hep insanın dünyadaki mu

kadderatını tanımlamış ve nasıl hareket edileceğine dair kural

lar elbette ki bu tanımın meyvesi olmuştur. Yahudi, sonsuzla

15

ilişkisini şöyle anlamışım Bütün kavimler arasından Allah'ın

seçtiği kavmin üyesi olarak, Allah'ın kavmiyle yaptığı akite

Onun huzurunda uygun hareket etmelidir. Eski Yunanlı, bu iliş

kiyi şöyle anlamıştı: Ebediyet temsilcilerine — t a n r ı l a r a — ba

ğımlı olduğundan onları hoşnut etmelidir. Brahman, sonsuz

Brahma ile ilişkisini şöyle anlamıştır: Kendisi Brahma'nın bir

tecellisidir ve hayatı terkederek Yüce Varlık'la birlik kurmaya

çabalamalıdır. Sonsuzla ilişkisini Budist şöyle anlamıştır: Bir

hayat biçiminden diğerine geçerken, ıstırap çekmesi kaçınıl

mazdır. Bu ıstırabın kaynağı ihtiraslar ve tutkular olduğuna gö

re, onları deneyerek geçersiz olduklarını görmeli ve böylece

Nirvana'ya ulaşmalıdır. Bütün dinler, insan ile insanın kendisi

ni bir bütün hissettiği ve yol gösterici ilkeler edindiği sonsuz

Varlık arasındaki ilişkidir. Bu itibarla, eğer bir din bu ilişkiyi

kuramıyorsa —putperest l ik (paganizm) ve büyücülük g i b i —

bir din değil, olsa olsa bir dinin yozlaşmış şeklidir.

Hatta, bir din insan ile Allah arasında bir ilişki kurduğu

halde, bunu insanlann ulaştıkları bilgi seviyesine ters düşecek,

ve hatta onlar tarafından inanılmaz bulunacak şekilde yapıyor

sa, o din değil belki bir din taslağıdır. İnsanı sonsuz varlığa

bağlamıyorsa, yine din değildir. Varsayımlardan ibaret olup in

sana nasıl hareket edeceğini göstermeyen bir inanç da din de

ğildir. İnsanla sonsuz arasında değil sadece insanlık arasında

ilişki kuran Comte'un 9 pozitivizmine de din ismi vermek müm

kün değildir. Bu ilişki, keyfî ve indî olarak, çok yüksek talepler

getirse de temelsiz kalan Comte ahlâkına götürüyor. En tahsilli

bir Comte taraftarı, sonsuz olması şartıyla Tanrı'ya inanan ve

davranışlarını bu inançtan çıkaran alelade bir kişininkiyle kı

yaslanmayacak derecede düşük bir dinî ilişki içinde bulur ken

disini. Comte'çunun "büyük varlık"a ilişkin argümanı Tanrı 'ya

imanı içermez ve onun yerine de geçemez.

4. Bölüm

Hiçbir devirde ve hiçbir yerde insanlar dinsiz yaşamamış oldu

ğu halde, karaciğerin sol tarafta olduğunu söyleyen Moliere'in

"gönülsüz doktor"u gibi, günümüzün okumuşları da "Bütün

bunları değiştirdik" diyorlar ve dinsiz yaşayabileceğimizi ve

yaşamamız gerektiğini söylüyorlar. Fakat, dün gibi bugün de

din, insan toplumlarının baş harekete geçiricisi ve yüreği ola

rak kalmaya devam ediyor. Nasıl kalpsiz yaşanmazsa, din ol

maksızın da aklıbaşında bir hayat yaşanamaz. Dün gibi bugün

de, insanın sonsuzla, Tanrı ya da Tanrılarla ilişkisinin dışavuru

mu devirlere ve farklı halkların gelişim düzeyine göre değiştiği

için, muhtelif sayıda farklı dinler vardır. Ancak, aklıbaşında

(rasyonel) insanın zuhur edişinden bu yana, dinsiz yaşayabil

miş veya yaşamış tek bir insan toplumu bile olmamıştır.

Milletlerin hayatında, mevcut dinin tahrif edildiği ve ha

yattan uzaklaşıp ona yol göstermez hale geldiği dönemler ya

şanmış ve halen de yaşanmaktadır, doğru.

Fakat, bütün dinlerin muhtelif zamanlarda insanların ya

şamları üzerinde nüfuzlarını kaybedişleri hep geçici olmuştur.

Bütün canlılar gibi, din de doğar, gelişir, yaşlanır, ölür ve yeni

den doğar—daha önceki biçimlerinden daha mükemmel biçim

lerde doğar. Büyük bir gelişme döneminin arkasından, din da-

17

ima bir çöküş ve ölüm dönemine girer ve bu dönemi de genel

likle öncekinden daha makûl ve tutarlı bir dinî itikadın yeniden

doğum ve oluşum dönemi izler. Bu gelişim, ölüm ve yeniden

doğum dönemleri bütün dinlerde hep yaşanmıştır. Köklü Brah

manizm dini yaşlanmaya ve donuklaşıp fosilleşmeye başlar

başlamaz, bir tarafta aslî mânâdan sapan kaba biçimler, diğer

tarafta ise insanlığın sonsuzla ilişkisine daha ileri bir anlayış

getiren incelikli Budizm akidesi ortaya çıktı. Aynı çöküşü Yu

nan ve Roma dinleri de yaşadı ve bu çöküşlerin en ileri nokta

sında Hıristiyanlık ortaya çıktı. Putperestlik (paganizm) ve

çoktanrıcılık haline gelen Bizans'taki Kilise Hıristiyanlığı da

aynı şeyi yaşadı. Bu tahrifine mukabil, bir tarafta Paulician'lar,

diğer tarafta ise Teslis ve Bakire Anne akidelerinin zıddına Al

lah'ın birliğini esas alan öğretisiyle mutaassıp İslâmiyet ortaya

çıktı. Aynı şey Ortaçağlar 'da Papalık Hıristiyanlığının başına

geldi ve bu da Reformasyona yolaçtı. Bu itibarla, çoğunluğun

üzerinde dinî nüfuz kalktığında, bu dönemler bütün dinî öğreti

lerin hayat ve tekâmülü için vazgeçilmez bir şarttır. Çünkü, te

kâmül derecesi ne olursa olsun, gerçek anlamda her din hep in

san ile sonsuz arasında bütün insanlar için tek ve değişmez bir

ilişki kurar. Bütün inançlarda, insan sonsuz karşısında aynı de

recede önemsiz ve değersiz kabul edilir; o yüzden, ister şim

şek, rüzgâr, ağaç, hayvan olsun, isterse Roma'daki bir kahra

man veya (yaşayan veya ölmüş) bir Kral olsun, Tanrı adı veri

len şeyin nazarında insanların eşitliği kavramı vardır hepsinde.

Bütün insanların eşitliğinin kabulü, bütün dinlerin aslî ve zarurî

özelliğidir. Gerçekte, hiçbir yerde ve zamanda, bu eşitlik varol

madığından ve gelecekte de olmayacağından, hep şu yaşanmış

tır: Bütün insanların eşitliğini kabul eden yeni bir dinî öğreti

ortaya çıkar çıkmaz, eşitsizlikten kazanç sağlayanlar hemen bu

temel özelliği örtmeye çalışmışlar, böylece gerçek akideye yan-

18

lış anlamlar yüklemişlerdir. Ne zaman yeni bir dinî öğreti çık

mışsa, bu her yerde ve her zaman vuku bulmuştur. Genelde, bu

şuurluca yapılmış değildir, çünkü eşitsizlikten kazanç sağlayan

yönet ic i ler ve zenginler, kendi konumlar ının sars ı lmaması

amacıyla akideye eşitsizliği kabul eden bir anlamı aşılamak

için, ellerindeki her imkânı kullanmış ve kendilerini yeni dinî

öğretinin gözünde meşrulaşt ırmaya çalışmışlardır. Dinin bu

tahrifi, diğerleri üzerinde hakimiyet kurmuş olanların bu yap

tıklarını meşruymuş gibi hissetmelerine fırsat verdiği gibi, kit

lelere geçtiği zaman da, onlara, efendilerine boyun eğmelerinin

ikrar ettikleri dinin gereği olduğu fikrini aşılamıştır.

5. Bölüm

Bütün insan eylemlerini üç saik harekete geçirir: duygu, akıl ve

telkin—doktorların hipnotizma dediği özellik. Bir kişi, bazen,

arzuladığı şeye ulaşmaya çalışarak yalnızca duygularının etki

siyle hareket eder. Zaman zaman da ne yapılması gerektiğini

gösteren aklı, hareketlerinin hareket biricik etkeni olur. Diğer

zamanlarda, daha doğrusu daha sıkça, hareketlerinin nedeni ya

kendisinin ya da başkalarının belli bir eylemi telkin etmiş ol

ması ve kendisinin de bu telkine şuur harici olarak boyun eğ-

mesidir. Normal hayat şartlarında, bir kişinin davranışlarını her

üç saik de etkiler. Duygu onu belli bir harekete zorlar, akıl bu

hareketin onu kuşatan şartlarla, geçmiş ve gelecekle uyumunu

sınar, ve telkin de onu duygunun uyardığı ve aklın da izin ver

diği hareketleri, düşünce veya duygudan bağımsız olarak ta

mamlamaya zorlar. Bir kişi duygu olmaksızın hiçbir işe gir

mez. Akıl olmaksızın ise, birbiriyle çelişen ve hem kendisine

hem de başkalarına zarar veren bir sürü duyguya maruz kala

caktır. Kendisinden veya başkalarından gelen telkine uyma ye

teneği olmadığı takdirde ise, kendisini belli bir harekete sevke-

den duyguyu sürekli yaşayacak, ve aklını sürekli bu duygunun

yerindeliğini doğrulama konusunda yoğunlaştıracaktır. Dolayı

sıyla, en basit insan eylemi için her üç saik de hayatî önem ta

şır. Bir kişi bir yerden başka bir yere yürüyorsa; duygulan onu

2 0

yer değiştirmeye zorladığı, aklı bu niyeti tasdik edip bunun

araçlarını ona kabul ettirdiği (bu örnekte, belli bir yoldan gidil

mesi) içindir ki, kasları itaat ediyor ve öngörülen yoldan yürü

yordun O yürürken duyguları ve aklı bir sonraki eylem için sa

lıverilmiş haldedir ve bu eylem telkine boyun eğme kabiliyeti

olmadan mümkün olmayacaktır. Bu, bütün insan eylemlerinde

yaşandığı gibi, en önemli insan eylemi olan dinî eylemde de

yaşanır. Duygu, insan ile Allah arasında bir ilişki kurma ihtiya

cını uyandırır, akıl bu ilişkiyi tanımlar ve telkin de kişiyi bu

ilişkiden doğan davranışlara sevkeder. Fakat bu, din tahrife uğ

ramadığı sürece böyle olur. Tahrif başladığı an, telkin çok daha

fazla kuvvetlenir ve duygu ile aklın eylemleri zayıflar. Telkinin

yöntemleri her zaman ve her yerde aynıdır. Bu yöntemler, ço

cuklukta veya doğum, ölüm veya evlilik gibi önemli anlarda

olduğu gibi insanın zihnî halinden faydalanmaktan oluşur. Kişi,

evvela sanat eserleri, mimarî, heykel, resim, müzik, tiyatro

eserleriyle etki altına alınır ve (yarı uyur haldeki insanlarda

meydana getirilen hale benzeyen) telkine açıklık haline girince,

iknacının istediği ne ise o aşılanır.

Bu olayı eski dinî öğretilerin hepsinde görmek mümkün

dür: Muhtelif tapınaklarda şarkı ve tu 'ukılması eşliğinde

sayısız suretlere ilkel tapınmaya dönüşen Brahmanizmin yük

sek öğretilerinde; peygamberler tarafından vazedilen ve debde

beli mabedlerde heybetli şarkılar ve ilâhilerle birlikte Allah'a

ibadete indirgenen Yahudilik'te; manastırlarıyla, Buda suretle

rine ve çeşitli coşkulu ayinlere, esrarlı Laminizm'e indirgenen

Budizmin yüksek biçiminde ve büyücülüğü ve efsunculuğuyla

Taoculuk'ta.

Bir din ne zaman bozulmaya başlamışsa, bu dinin koruyu

cuları, aklî eylemlerini zayıflanmış oldukları insanları kendi is

tedikleri şeye inandırmak için her türlü aracı kullanmışlardır.

Bütün inançlarda, insanların, yaşlı dinleri yozlaştıran bü

tün sapıklıkların temeli sayılabilecek şu üç akideye inandırıl

ması şart olmuştur. Birincisi, insan ile Tanrı ya da Tanrılar ara

sında aracılık yapabilecek özel kimseler vardır; ikincisi, aracı

ların söylediği şeylerin hakkaniyetini ispatlayan ve tasdik eden

mucizeler gösterilmiştir ve gösterilmektedir; ve üçüncüsü, Tan

rı ya da Tanrıların şaşmaz iradesini ifade eden sözlü ya da yazı

lı belli sözler vardır ve bunlar kutsal olup yanlışlıkları düşünü

lemez. Hipnotik etki altında by önermeler kabul edildiği an, bu

aracıların söylediği herşey kutsal hakikatler olarak kabul edili

yor ve dini sapkınlığın ana gayesine böylece ulaşılmaktadır. Bu

gaye sadece insanların eşitliği kanununu örtmek değil, aynı za

manda eşitsizliklerin en ilerisine zemin hazırlamak ve onu des

teklemektir. Bu eşitsizlik ise insanların kastlara bölünmesi,

"goy"* olmayanlara ayrımcılık yapılması, Ortodoks ve heretik,

mübarek ve günahkar arasında ayırım yapılmasıdır. Aynı ayı

rım Hıristiyanlık'ta da hep yaşanmış, insanlar arasında küllî bir

eşitsizlik kabul edilmiş ve insanlar doktrinleri anlayışlarına gö

re din adamı ve din adamı olmayan diye ayırmakla kalmayıp

aynı zamanda sosyal konumlarına göre, Aziz Paul 'un öğretisi

ne göre Allah'ın emri olan, iktidar sahipleri ve teb'a ayrımı ya

pılmıştır.

* Goy: Museviler arasında, Musevi olmayanlar için kullanılan tahkir edici

deyim, (ç.n.)

22

6. Bölüm

Din adamları ve din adamı olmayanların arasındaki eşitsizliğin

yanısıra, zengin ve yoksul, efendi ve köle arasındaki eşitsizlik

de Kilise Hıristiyanlığı tarafından keskin çizgilerle tesis edildi.

Bununla birlikte, İnciller'de beyan edilen öğretilerden öğrendi

ğimiz kadarıyla Hıristiyanlığın ilk durumunu esas aldığımızda,

diğer dinlerin kullandığı başlıca tahrif yöntemlerinin önceden

görüldüğü ve onlara karşı açık ve net ikazlar yapıldığı ortaya

çıkıyor. Apaçık bir dille hiçkimsenin bir diğerinin öğretmeni

olamayacağı söylenerek din adamları kastına karşı uyanda bu

lunulmuştur ("Kendinize baba ve öğretmen demeyin").

Kutsal bilginin kitaplara atfedilmesine karşı, önemli ola

nın lafız değil ruh ve anlam olduğu, insanın beşerî geleneklere

inanmaması gerektiği, bütün şeriatların ve peygamberlerin, ya

ni yazılı olanın kutsal sayıldığı bütün kitapların bizi sadece ve

sadece bize ne yapılmasını istiyorsak başkalarına onu yapma

mız gerektiği gerçeğine götürdüğü söylenmiştir. Mucizelere

karşı herhangi birşey söylenmemişse de ve İndi ler in bizzat

kendisinde sanki Hz. İsa tarafından gösterilmiş gibi mucize tas

virleri mevcutsa da, bir bütün olarak öğretinin ruhundan şu ger

çek açıkça ortaya çıkmaktadır: Mesih' in itikadının geçerliliği

mucizelere değil, bizzat öğretinin kendisine dayalıdır ("Her

kim benim öğretimin hak olup olmadığını bilmek istiyorsa, be-

23

nim dediğim gibi yapsın"). En önemlisi, artık temel bir 'evren

sel kardeşlik öğretisi olmaktan çıksa da, Hıristiyanlık bütün in

sanların eşitliğini, bütün insanlar Allah'ın evlâtları olarak: kabul

edildiği için ilân etmektedir. Dolayısıyla, Hıristiyanlığı bütün

insanların eşitliği şuurunu yıkacak şekilde yorumlamak müm

kün görünmüyor.

Fakat insan kurnaz bir varlıktır, ve ister gayrişuurî isterse

yarışuurlu yapılmış olsun, İnciller'deki ikazları ve insanlar ara

sında apaçık şekilde ilan edilen eşitliği hükümsüz hale getir

mek için tamamen yeni bir yöntem (Fransızların deyimiyle bir

"şey") geliştirildi. Bu "şey" yanılmazlığı sadece belli sözlere

değil, aynı zamanda "Ki l i se" adı verilen ve bu yanılmazlığı

kendilerinin seçtiği kişilere aktarma hakkına sahip bir grup in

sana atfetmeyi içeriyordu.

İndi lere ufacık bir ilâve yapıldı. Bu ilâve şöyle diyordu:

Hz. İsa Semaya çıkarken belli kişilere insanlara kutsal hakikati

talim etme yetkisinin yanısıra (İncil metinlerine göre, yılanlara,

zehirlere ve ateşe karşı bağışıklık yetkisini de verdi), insanları

kurtarma ve lanetleme, ve daha önemlisi bu yetkiyi başkalarına

ihsan edebilme yetkisi verdi. Bunun sonucunda, Kilise fikri

kuvvetli biçimde yerleşir yerleşmez, Mesih'in öğretisini tahrif

ten alıkoyan İncil tavsiyelerinin hepsi hükümsüz kaldı, çünkü

Kilise hem aklın, hem de kutsal sayılan kitapların üstüne çıka

rıldı. Akıl bütün yanlışların kaynağı olarak gösterildi ve İndi

ler akl-ı selimin ışığında değil, Kilise mensuplarının istediği

şekilde yorumlandı.

Böylece, dinin tahrifinde kullanılan önceki üç yöntem —

din adamlığı, mucizeler ve Kitapların yanı lmazl ığı— Hıristi

yan âlemi tarafından tam bir gönül rahatlığıyla kabul edildi.

Allah ile insanın arasına aracıların sokulması meşru sayıldı,

çünkü Kilise mensupları kendilerini öyle görüyordu. Mucizele-

24

rin gerçekliği kabul edildi, çünkü Kilise'nin yanılmazlığına şe-

hadet ediyorlardı. İncil'in mukaddesliği kabul edildi, çünkü Ki

lise öyle kabul etmişti.

Hıristiyanlık da diğer tüm dinlerle aynı şekilde saptırıldı,

ama tek bir farkla. Hıristiyanlık bütün insanların eşitliği şeklin

deki aslî ilkesini bu kadar açık-seçik dile getirdiği için, bu öğ

retiyi tahrif etmek ve temel şartını hükümsüz hale getirmek

için özel kuvvet kullanmak gerekti. Kilise kavramının yardı

mıyla, bu, diğer dinlere göre daha geniş ölçüde başarıldı. Ger

çekte, başka hiçbir din, meseleleri Kilise Hıristiyanlığı kadar

akla ve çağdaş bilgiye bu kadar ters şekilde ve fikirlerini bu ka

dar ahlâksızca vazetmedi. Ahd-i Atik'deki, ışığın güneşten ev

vel yaratılması, dünyanın altıbin yıl önce yaratılması, bütün

hayvanların gemiye sığması gibi akla muhalif şeyler ve Al

lah'ın emriyle çocukların ve topyekün toplulukların öldürülme

si gibi çeşitli gayriahlâkî gaddarlıklar da konunun başka bir yö

nü. Sonra vaftizin saçmalığı da ayrı bir konu. Voltaire'in dediği

gibi, bir sürü saçma dinî öğreti gelip geçti ve bazıları da hâlâ

mevcut, ama hiçbirisinde ana dinî eylemi, vaftizde olduğu gibi,

kendi Tanrınızı yemek teşkil etmiyordu. Daha saçma sapanı ise

Meryem Ana'mızın hem anne hem de bakire olduğunu veya

bir sesin çıkartılmasıyla semavatın açıldığını veya Mesih ' in

Baha'sının sağ elinde semaya uçtuğunu, veya Tanrı'nın, Brah

ma, Vişnu veya Şiva10 gibi üç tanrı değil, bir kişide toplanmış

üç kişi olduğunu söylemek gibi daha başka şeyler de sayılabi

lir. Adem'in günahı için herkesi cezalandıran veya bizi necata

erdirmesi için oğlunu yeryüzüne gönderen ve bu arada onu öl

dürecek kişileri önceden bilip onları lanetleyen öfkeli ve kinci

bir Allah'ı beyan eden korkunç öğretiler kadar hiçbir şey gayri

ahlâkî olamaz. Yine, insanın günahlardan felah bulmasının vaf

tizle mümkün olacağını iddia etmek veya Allah'ın oğlunun in-

25

sanları kurtarmak için öldüğü, buna inanmayanların ebediyyen

azaba duçar edilerek Allah tarafından cezalandırılacağı gibi

şeylerin bilfiil vuku bulduğuna inanmak da saçmadır. İşte, bazı

kimselerin aslî dinî nasslara sonradan ilâveler olarak gördüğü,

meselâ mukaddes bazı eşyalara veya Bakire Meryem'in ikonla-

rına, yakarma dualarına, hususiyetlerine göre çeşitli azizlere

seslenmelere, veya Protestanlığın kaza-kader akidesi gibi şey

lere inanmayı bir tarafa bırakın, İznik Konsülü tarafından kabul

ve beyan edilen dinin en temel öncülleri o denli saçma ve gay-

riahlâkî ki, insanlar onlara inanamıyor. Belki bazı sözleri dille

riyle söylüyorlar, fakat onların anlamlarına inanamıyorlar. Bir

kişi diliyle "Dünyanın altı bin yıl önce yaratıldığına inanıyo

r u m " veya "Allah'ın üç kişiden oluşan Baba olduğuna inanıyo

r u m " diyebilir, fakat buna kimse inanamaz, çünkü bu sözlerin

hiçbir anlamı yok. O yüzden, Hıristiyanlık'ın tahrif edilmiş bi

çimini ikrar eden insanlar ona gerçekte inanmıyorlar. Zamanı

mızın acaipliği de bu zaten.

7. Bölüm

İnsanlar bugün hiçbir şeye inanmıyorlar; ama buna rağmen, İb-

ranilere Mektup'tan çıkardıkları ve yanlışlıkla Aziz Paul 'a at

fettikleri iman tanımına bakarak, imanları olduğunu tasavvur

ediyorlar. Bu tanıma göre, iman "ümid edilen şeylerin cismi,

görünmeyen şeylerin delili"dir. Halbuki, iman manevî bir hal

ve ümit edilen şeylerin cismi de haricî bir hadise olduğundan,

iman ümit edilen birşeyin cismi olamaz; aynı şekilde iman gö

rünmeyen şeylerin delili de olamaz, çünkü İncil'in bir sonraki

bölümünde izah edildiği gibi, bu delil hakikate itimada ve haki

katin deliline dayalıdır. İtimat ve hakiki iman ise iki ayrı kav

ramdır. İman ne ümit ne de itimattır, ama belirli bir manevî hal

dir. İman, insanın dünyadaki konumunun onu belli hareketleri

yapmaya mükellef kıldığına ilişkin farkındalığıdır. Bu imana

uygun hareket etmesinin nedeni, akide kitaplarının söylediği

gibi görünmeyen şeylere görünen şeyler gibi inanması veya

ümid edilen şeylere ulaşmayı arzuması değildir. O dünya için

deki konumunu tanımlamış olduğundan, buna uygun hareket

etmek onun için gayet tabiîdir. Nasıl bir çiftçinin toprağı sür

mesinin veya bir denizcinin denize açılmasının nedeni, akide

kitaplarının ileri sürdüğü gibi onların görünmeyen şeyleri inan

maları ve bu eylemleri için mükâfatlandırılacaklarını ümit et

meleri değil (bu ümidi beslerler, ama onlara yol gösteren o de-

27

ğildir), eylemleri meslekleri olarak görmeleridir. Aynen bunun

gibi, bir müminin belli bir şekilde hareket etmesinin nedeni gö

rünmeyen şeylere inanıyor veya bu hareketi karşılığında mükâ

fat bekliyor olması değil, dünyadaki konumunu tanımladıktan

sonra artık bu tanıma uygun hareket etmenin gayet tabiî oluşu

dur. Bir kişi toplumdaki yerini vasıfsız işçi, zenaatkâr, memur

veya tacir olarak tanımlamışsa, tanımladığı konumda çalışaca

ğını düşünür. Aynı şekilde, insanlar dünyadaki konumlarını şu

ya da bu şekilde tanımladıktan sonra, kaçınılmaz olarak bu ta

nıma (ki, bu, bazen bir tanım bile olmayıp muğlak bir şuurdur)

uygun hareket ederler. Nitekim, meselâ, dünyadaki konumunu,

Allah'ın korumasını elde etmek için Onun isteklerini yerine ge

tirmesi gereken, Allah'ın seçilmiş kavminin bir üyeliği şeklin

de tanımlamış bir kişi, bu istekleri yerine getirecek şekilde ya

şayacaktır. Bir varlık biçiminden diğerine geçtiğine ve gelece

ğinin daha iyi veya daha kötü olmasının az ya da çok kendi ey

lemlerine, bağlı olduğuna inanarak konumunu tanımlamış bir

kişinin hayatına bu tanım yol gösterecektir. Konumunu atomla

rın tesadüfen biraraya gelmesi olarak gören şuurun geçici bir

süre çalışıp sonra da ebediyyen sönececeğini düşünen üçüncü

bir kişinin davranışı yukardakilerden tamamen farklı olacaktır.

Bu kişilerin davranışları bambaşka olacaktır, çünkü ko

numlarını farklı farklı tanımlamışlardır ve bu da onların farklı

farklı inandıklarını göstermektedir. Tek bir fark dışında iman

dinle aynı şeydir: Din kelimesiyle kendi dışımızda gözlemle

nen bir olguyu kastederiz, buna karşılık iman dediğimiz şey ise

bu olgunun içimizde tecrübe edilmesidir. İman, insanın sonsuz

kâinatla kurduğu ve eylemleri için yolgöstericiliğine başvurdu

ğu şuurlu ilişkidir. Hakikî anlamda iman hiçbir zaman akla mu

halif olmayacağı ve mevcut bilgilere ters düşmeyeceği için,

onun özellikleri zannedildiği gibi ve "Credo quia absürdüm"

28

diyen Kilise Papazlarının ifade ettiği gibi tabiatüstii veya akıl

dışı olamaz. Bilakis, hakikî imanın şartları ispat edilemese bile,

akla muhalif veya insanların bilgilerine ters hiçbir şey barındır

madığı gibi, hayatta karşılaşılan ve imanî esaslar olmaksızın

akla muhalif veya çelişkili görünecek şeyleri izah etmektedir.

Bu açıdan, kâinatı, yeryüzünü, hayvanları, insanlığı vs. ya

ratmış ve şeriatına uydukları takdirde kavmini koruyacağını

vaadetmiş baki bir Kadîr-i Mutlak'a inanan kadîm İbranî, akla

muhalif veya bilgilerine zıt birşeye inanıyor değildi. Tam tersi

ne, aksi takdirde kendisine izahsız kalacak birçok şey bu iman

la vuzuha kavuşmuştu.

Aynı şekilde, ruhlarımızın hayvanlardan geldiğine ve ya-

şamlarımızdaki hayır ve şer seviyesine göre daha yüksek veya

daha aşağı hayvanlara geçeceğine inanan bir Hindu, diğer türlü

izahsız kalacak birçok şeyin izahına bu imanla kavuşur. Hayatı

kötü, hayatın gayesini de ihtirasların bastırılmasıyla ulaşılan

barış ve huzur olarak gören bir kişi için de aynı şey geçerlidir.

O, akla muhalif birşeye değil, bakışını inanmama haline göre

daha makûl hale getiren birşeye inanır. Allah'ın bütün insanla

rın ruhanî pederi olduğuna inanan ve insanın en yüksek saadete

kendisini Al lah' ın evlâdı ve bütün insanların kardeşi olarak

gördüğünde ulaşacağına inanan gerçek bir Hıristiyan için de

durum aynıdır. İspatlanamasalar dahi bütün bu inançlar, akla

muhalif djeğildir. Onlarsız akla muhalif ve çelişkili görünen ha

yatın hadiselerinin daha makûl izahına vesile olurlar. Üstelik,

bütün bu inançlar, insanın kâinattaki konumunu tanımlayarak,

bu konuma uygun belli hareketleri talep ederler. Ve bu yüzden,

bir dinî öğreti hiçbir şeyi izah etmeyip hayat anlayışını daha da

bulandıran anlamsız önermeler ileri sürecek olursa, o artık bir

iman değil, hakikî bir imanın başta gelen özelliklerini kaybet

miş bir iman bozuntusudur. İşte, günümüz insanları böyle bir

imana sahip oldukları yetmiyormuş gibi, onun ne olduğunu bi

le bilmiyorlarlar ve iman dedikleri şey ya kendilerine imanın

esası diye verilen şeyin dille ikrarı, ya da Kilise Hıristiyanlığı

nın öğrettiği ve kendi ihtiraslarını gerçekleştirmelerine yardım

cı olan bir takım merasimlerin icrasıdır.

30

•

8. Bölüm

Çağımızda insanlar imansız yaşıyorlar. Tahsilli, varlıklı ve

azınlığı teşkil eden bir kesim kendilerini Kilise'nin inançların

dan azade kıldıklarından ve her türlü inancı ya bir saçmalık ve

ya kitleleri kontrol altında tutmanın faydalı bir aracı olarak

gördüklerinden hiçbir şeye inanmıyorlar. Pek az istisnayla ha

kikî mümin olan fakir ve eğitimsiz çoğunluk hipnozun etkisi

altındaki kölelere döndüğünden, kendilerine iman suretinde tel

kin edilen şeye inandıklarını düşünüyorlar. Halbuki, bu iman

değil; çünkü insanın dünyadaki konumunu berraklaştırmaktan

çok bulanıklaştırıyor. Hıristiyan adı verdiğimiz dünyamızın ha

yatını, bu durum ve inanmayan, gösterişçi azınlık ile hipnoz al

tındaki çoğunluk arasındaki karşılıklı ilişkiler şekillendirmek

tedir. Hem hipnoz araçlarını ellerinde tutan azınlığın, hem de

hipnoz altına alınan çoğunluğun hayatı, idarecilerin zalimliği

ve ahlâksız l ığ ından, ve büyük işçi kit lelerinin ezi lmesi ve

uyuşturulmasından dolayı korkunçtur. Hiçbir dinî çöküş döne

minden önce, bütün dinlerin özellikle de Hıristiyanlığın aslî

özelliğine — b ü t ü n insanlığın eşit l iğine— karşı bu dönemdeki

kadar küçümseme ve ihmal gösterilmedi. Günümüzde insanlar

arasındaki bu korkunç zulmün ana nedeni, dinin yokluğu bir ta

rafa, insanlara eylemlerinin sonuçlarından kaçma fırsatı veren,

hayatın karmaşıklığıdır. Oysa zalim Attila," Cengiz Han 1 2 ve

takipçileri için, insanları öldürme eylemi şahsî olarak yüz yüze

işlendiğinden belki de rahatsızlık verici birşeydi, bu cinayetle

rin sonuçları herhalde daha da rahatsızlık vericiydi: feryat eden

akrabalar ve orada buradaki cesetler. İşte bu yüzden onların

zulmü sınırlıydı. Günümüzde ise insanları öyle karmaşık ileti

şim sürecinde öldürüyoruz ve zulmümüzün sonuçları bizden

öylesine titizlikle saklanıyor ki, bu eylemin vahşiliğine hiçbir

sınırlama gelmiyor. Bazılarının diğerlerine zulmü, eşine rast

lanmadık boyutlara ulaşıncaya dek devam edecek.

Kanaatimce, zalim Neron 'un l 3 bi le girişemeyeceği bir işe

girişen sıradan bir müteşebbis, çok bilmiş doktorlarının tavsi

yesine kanan hastalıklı zenginlerin banyo yapması için insan

kanıyla dolu bir havuz yapmak isteseydi, kabul görmüş ve uy

gun usullere riayet gösterdiği takdirde hiçbir engelle karşılaş

madan bunu yapabilirdi. Ama bunu, insanları doğrudan kanla

rından vazgeçmeye zorlayarak değil, istenileni yapmadıkları

takdirde hayatlarının tehlikeye girdiğini ihsas ederek yapardı.

Üstelik, topları, tüfekleri, hapishaneleri, darağaçlarını takdis et

tikleri gibi o havuzu da takdis etmeleri için papazları; savaşla

rın ve fuhuşhanelerin zaruretini kanıtladıkları gibi böyle bir dü

zenin zaruretini ve meşruluğunu kanıtlamaları için de bilim

adamlarını davet ederdi. Bütün dinlerin temel ilkesi, yani tüm

insanların eşitliği, unutuldu, ihmal edildi ve dinin ileriye sürdü

ğü bir sürü saçma dogmanın ayaklarının altına gömüldü; bilim

de (varoluş mücadelesi ve en kuvvetlinin hayatta kalması teori

sinde ifade edilen) bu eşitsizliğin hayatın zarurî bir şartı oldu

ğunu iddia ediyor; yönetimdeki azınlığın işine geliyor diye mil

yonlarca insanın hayatını kaybetmesi yaşamın en sıradan ve

gerekli ve sürekli vuku bulan yönlerinden birisi olarak görülü

yor.

Günümüz dünyasının insanları, ondokuzuncu yüzyıl tek-

32

nolojisinin gözalıcı, eşine rastlanmadık ve muazzam başarıla

rına rağmen hayatlarından lezzet alamıyor.

Şüphesiz ki, tarihin hiçbir döneminde ondokuzuncu yüz

yıldaki kadar maddî başarıya —meselâ , insan tabiatının kuv

vetlerinin fethi g ibi— ulaşılmadı. Fakat yine şüphesiz ki, tari

hin hiçbir döneminde, giderek canavarlaşan şimdiki Hıristiyan

dünyamızdaki kadar ahlâksız, insanın hayvani ihtiraslarına hiç

bir kısıtlamanın getirilmediği bir hayat yaşanmadı. Ondoku

zuncu yüzyılda ulaşılan maddî ilerleme gerçekten muazzam;

fakat bu ilerleme, Attila, Cengiz Han veya Neron'un zamanın

da bile şahit olunmayan şekilde ahlâkın en temel şartlarını ih

mal etme pahasına satınalındı ve halen de satınalınıyor.

Zırhlı gemilerin, demiryollarının, matbaaların, tünellerin,

fonografların, röntgen ışınlarının vs. çok güzel şeyler olduğunu

kimse tartışacak değil. Gerçekten de güzeller, fakat Ruskin'in

de dediği gibi, başka hiçbir şeyle kıyaslanmayacak derecede

daha güzel olan şeyler var ki, bunlar zırhlı gemilerin, yolların

tünellerin, kısacası hayatı güzelleştirmekten çok bozan şeylerin

ele geçirilmesi pahasına milyonlarcası yokedilen insan yaşam

larıdır. Buna her defasında şu cevap verilir: "Şu anda dünya

yüzündeki insan hayatının tahribini kontrol altına alacak aygıt

lar icat ediliyor ve zamanla icat edilecek." Fakat bu doğru de

ğil. İnsanlar bütün insanları kendi kardeşleri olarak görmedik

çe, insan hayatını en mübarek şey olarak kabul etmedikçe, onu

tahrip değil korumayı ve desteklemeyi en birinci vazifeleri bil

medikçe; insanlar birbirlerine kulluk şuuruyla davranmadıkça,

şahsî kazanç uğruna birbirlerinin hayatını mahvedeceklerdir.

Birkaç yüz lira harcayarak ve birkaç insanı "telef e tme" pahası

na elde edebileceği birşeye binlerce lira harcamaya hiçbir ah

mak razı olmaz. Her sene Chicago'da aynı sayıda insan demir

yolunda eziliyor. Demiryolu yöneticileri, yaralanan insanlara

ve ailelerine ödenen yıllık ödemelerin, insanların ezilmelerini

önlemek için yapılacak düzeltmelerin maliyetinden daha az ol

duğunu hesapladıklarından, gayet mantıklı davranarak bu yol

da hiçbir düzeltmeye gitmiyorlar.

Çok muhtemel ki, kendi kârları için insanların hayatlarını

mahvedenler kamuoyu tarafından kınanabilir veya düzeltmeler

yapmaya zorlanabilir. Fakat, insanlar dinlerine bağlanmadığı

ve eylemlerini Allah'ın değil insanların huzurunda işlediği sü

rece, belki bir açıdan insanların hayatını korumak için değişik

likler yapacaklar, fakat başka bir yerde insan hayatını en kârlı

malzeme olarak yine kullanacaklardır.

Tabiatı fethetmek, demiryolları, buharlı gemiler, müzeler

vs. inşa etmek, insanların canlarına kıymadığınız takdirde ko

laydır. Mısır firavunları piramidleriyle gurur duyuyorlardı, biz

de onların inşasında milyonlarca kölenin canının kurban edildi

ğini unutarak onlara gıptayla bakıyoruz. Aynı şekilde, onlara

karşılık neler ödediğimizi unutarak, sergi saraylarımıza, zırhlı

gemilerimize ve kıtalar arası kablolara gıpta duyuyoruz. Oysa

bütün bunlar köleler tarafından değil, hür insanlar tarafından

yapıldığında gurur duymalıyız.

Hıristiyan kavimler Amerikalı Kızılderilileri, Hinduları ve

Afrikalıları ele geçirerek onları zorla kendilerine itaat ettirdiler.

Aynı şeyi şimdi de Çinlilere yapıyorlar ve bununla gurur duyu

yorlar. Oysa bu istilalar ve boyun eğdirmeler, Hıristiyan kavim

lerin manevî üstünlüğü dolayısıyla değil, bilakis diğerlerinden

çok daha aşağı bir manevî seviyede bulunduklarından dolayı

gerçekleşiyor. Hindular ve Çinliler bir tarafa, Zuluların bile yü

kümlülükler getiren, belli eylemlere izin veren bazılarını ya

saklayan dinî kuralları vardır. Biz Hıristiyanların ise böyle ku

rallarımız bulunmuyor. Roma, bütün dinlerle bağlarını koparın

ca dünyayı fethetti. Aynı şey daha geniş ölçekte bugün Hıristi-

yan kavimlerde yaşanıyor.

Hıristiyan kavimlerin hepsi dinden kopuş içindeler ve bu

nun sonucunda hırsızlığın, çapulculuğun, sefahetin, tek tek ve

kitlesel cinayetlerin en küçük vicdan azabı duyulmadan ve hat

ta hatta tam bir gönül rahatlığıyla işlendiği bir suçlular çetesi

ha l inde birleşiyorlar. Bunun örneğini kısa bir zaman önce

Çin 'de gördük. Bazıları hiçbir şeye inanmıyor ve bununla gu

rur duyuyorlar. Diğerleri, kendi menfaatlerine olan ve kitlelere

iman görüntüsü altında inanmaya ikna ettikleri şeylere inanır

görünüyorlar. Geriye kalan büyük çoğunluk ise, kendilerine

uygulanan hipnotizmayı iman olarak kabul ediyorlar ve inanç

sız yöneticiler ve ikna edicilerin kendilerinden istediği herşeye

köle gibi itaat ediyorlar.

Bu ikna ediciler de, hayatlarının boşluğunu bir şekilde

doldurmaya çalışan Neron ve benzerleri hep neyi istemişse onu

istiyorlar: anlamsız, aşırı bir zevk ve sefalı hayat. Bu zevk ve

sefaya başka insanları köleleştirmeden ulaşmak mümkün değil.

Köleliğe başvurulduğu an zevk ve sefada artış elde ediliyor, bu

artış da kaçınılmaz olarak kölelikte artışı teşvik ediyor. Açlık

tan, soğuktan kıvranan ve ihtiyaçla elleri kolları bağlanan; hiç

de ihtiyaç duymadıkları fakat efendilerinin zevki için gerekli

olan birşeyi yaparak bütün hayatlarını harcayanlar ise insanlar

dan başkası değil.

9. Bölüm

Tekvin Kitabı'nın altıncı bölümünde, tufandan önce Allah'ın

insanlara Kendisine kulluk etmeleri için verdiği ruhun onlar ta

yfından nasıl kendi nefsaniyetleri için kullanıldığını gördüğü

-nlatılır. Allah öylesine gazaba gelir ki, onları yarattığına tees-

üf eder ve onları toptan yoketmeden önce insanın hayatını 120

yılla sınırlamaya karar verir. İncil'e göre Allah'ı gazaba getire

rek insan hayatını kısalttıran şey bugün Hıristiyanlar arasında

vuku buluyor.

İnsanın kâinatla ilişkisini tanımlamak için kullandığı kuv-

;t akıldır. Herkes için aynı olan bu ilişkinin kurulması, yani

in, insanları birleştirir. İnsanlar arasındaki birlik, onlara, hem

. iaddî hem de manevî yönden ulaşılabilecek en yüksek saadeti

oahşeder.

En yüksek ve en kâmil akıla, dolayısıyla da saadete tam

i l a m ı y l a nail olma, insanlığın ulaşmaya çabaladığı bir ülkü-

ür. Dünyanın ne olduğunu, dünyada yaşayanların kimler ol

duğunu sorduklarında bir toplumun bütün üyelerine aynı ceva

bı veren bütün dinler, insanları birleştirir ve onları saadetin ha-

kikatına yaklaştırır. Fakat, akıl kendi özel vazifesinden (yani,

Allah'la ilişkinin ve bu ilişkiyi teyid eden eylemlerin açığa çı

karılmasından) sapıp, sadece bedenin ve diğer insanlarla, diğer

varatılmışlarla sert bir mücadelenin hizmetinde ve insanın ya-

ratılış gayesine tamamen ters düşen bu şerli durumun meşrulas

tırılmasında kullanılınca, günümüz insanlarının çoğunluğunu

ıstırabını çektiği bu korkunç felâketler meydana geliyor. Üstr

lik, bu yüzden ortaya çıkan durumdan makûl ve nezih bir ha>.

ta dönmek hemen hemen imkânsız. İlkel dinî öğretilerin birle

tirdiği putperestler, dinsizce yaşayan ve "en ileri" topluluk ol.

rak dinin gereksiz olduğuna, dinsiz yaşamanın çok daha iyi o

duğuna kanaat getiren ve başkalarını da buna ikna eden güm

müzün sözde Hıristiyan kavimlerine göre hakikati kavrama>

çok çok daha yakın ve kabiliyetli.

Putperestler içinde, inançlarının artan bilgileriyle ve akı

larının gerekleriyle düştüğü tutarsızlığı farketmiş ve kavminin

ruhî durumuna daha fazla uyum gösteren ve yurttaşlarını v

mümin kardeşlerini birleştiren bir dinî öğretiyi benimseme'

çalışan kimseler bulmak mümkün. Fakat günümüz insanlar'

dan kimisi, dini, kitlelere hükmetmenin bir aracı, diğerleri I

saçmalık olarak düşünüyor ve vahim bir yanılgı içindeki bü>.

çoğunluk hakikî dine mazhar olduklarını düşünüyor; fakat hk

birisi hakikata bir adım bile yaklaşmak istemiyor.

Bedenin hayatı için ihtiyaç duyulan nesnelerdeki basanla

rıyla, dakik ve faydasız muhakemeleriyle başları dönen, gelmiş

geçmiş bütün kavimlerden üstün olduklarını ispatlamayı hedef

leyen günümüz insanları cehalet ve ahlâksızlık içinde çakılıp

kalmış durumda. Üstelik, insanlığın daha önce hiç ulaşmadığı

bir zirvede bulunduklarına, cehalet ve ahlâksızlık yolunda at

tıkları her adımın onları daha yüksek aydınlanma ve ilerleme

tepelerine çıkardığına tam anlamıyla ikna olmuşlar.

37

10. Bölüm

Aklî (ruhî) eylemler ile c ismanî (maddî) eylemler arasında

ahenk kurmak insanın fıtratında vardır. Bir şekilde bu ahengi

kurmayan kişi, huzur ve sükûna eremez. Sözkonusu ahenk iki

şekilde kurulabilir. Birincisinde, kişi, bir eylemin ya da eylem- '

lerin gerekliliği ya da arzu edilirliğine karar vermek için aklını

kullanır ve daha sonra aklına uygun eylemde bulunur. İkinci

sinde, kişi, duygularının etkisiyle eylemlerde bulunur ve daha

sonra bu eylemler için aklî açıklamalar veya mazeretler icat

eder.

Eylem ile akıl arasında uyuma ulaşmanın ilk yöntemi, bir

dini ikrar eden ve onun ilkelerine dayanarak neleri yapmaları,

neleri yapmamaları gerektiğini bilenlerin yöntemidir. İkinci

yöntem ise, eylemlerinin kıymetini değerlendirmede genel bir

ölçütten mahrum olan ve dolayısıyla da akılları ile eylemleri

arasındaki uyumu eylemlerini akla tâbi kılarak değil —eylem

lerini duygunun etkisiyle yaptıklarından— akıllarını eylemleri

ni meşrulaştırmak için kullanarak kuran dindışı kimselerin ço

ğunluğunun yöntemidir.

Neyin iyi neyin kötü olduğunu, kimin iyi kimin kötü oldu

ğu ııı bilen dindar kişi, kendi (ve diğerlerinin) aklının ve ey-

r win gerekleri arasındaki çelişkiyi gördüğünde, bu çeliş-

' \ . . .ut . ın kaıdımıanın yolunu bulmak için bütün akıl kabili-

3S

yetini kul lanacaktır . Diğer bir ifadeyle, onların arasındaki

ahenge ulaşmanın en iyi yolunu öğrenecektir. Fakat, eylemleri

nin (verdiği zevkin değil) değerini belirlemede yolgösterici il

kelerden mahrum olan ve değişip duran, çoğunlukla birbiriyle

tezat teşkil eden duygularının etkisi altındaki dinsiz birisi, ister

istemez çelişkiye düşer. Kendisini bu durumda bulunca karma

şık, becerikli, fakat daima dürüst olmayan akıl yürütmelerle çe

lişkiyi çözmeye ya da örtmeye çalışır. Dindarların düşünüşleri

daima sade, basit ve dürüst iken, dinsizlerin zihnî faaliyeti bil

hassa ince ve son derece karmaşıktır ve de dürüst değildir.

Basit bir örnek alalım: Sefahete meyilli, yani iffetsiz ve

eşine sadakatsiz veya bekâr ve sefahete meyilli bir kişiyi düşü

nelim. Dindar bir kişiyse yaptığının yanlış olduğunu bilecek ve

bütün zihnî gücünü bu kötü huydan kurtulmak için kullanacak

tır. Diğer erkek ya da kadınlarla ilişkiye girmekten kaçınacak,

daha fazla çalışacak, kadına bir şehvet nesnesi olarak bakmak

tan kendisini alıkoyacaktır, vs. Bütün bunlar gayet basit ve her

kes tarafından anlaşılabilir şeylerdir. Fakat, bu sefih dinsiz biri-

siyse, kadınları sevmenin neden çok güzel birşey olduğunun

binbir türlü açıklamasını icat ediverecektir. Bu ise onu ruhların

birleşmesi, güzellik, özgür aşk vs. üzerine her türlü karmaşık,

şeytanca ve ince düşüncelere sevkedecektir. Bu düşünceler id

dia edildikçe, konuyu bulanıklaştıraca ve ne yapılması gerekti

ğini gözlerden saklayacaktır.

Dinsizlerin bütün eylemlerinde ve düşüncelerinde aynı şey

yaşanır. İç dünyalardaki çelişkileri saklamak için karmaşık, in

ce deliller toplanır ve kişinin dikkatini önemli ve aslî olandan

uzaklaştıran ve onun yalanlar içinde kalakalmasını mümkün kı

lan bir sürü faydasız saçmalık o kişinin zihnini doldurur. İşte,

günümüz insanları farkında olmadan böyle bir durumda yaşa

maktadır.

"İnsanlar karanlığı nurdan daha çok sevdiler, çünkü işleri

kötüydü" diye yazar İncil 'de. "Çünkü her kötülük işleyen nur

dan nefret eder; ve işleri ayıplanmasın diye nura gelmez" (Yu-

hanna, III, 19).*

İşte, dinin yokluğu yüzünden, günümüz dünyasının insan

ları kendilerine gayet zalim, vahşi ve ahlâksız bir hayat kurdu

lar. Aynı zamanda, karmaşık, ince ve faydasız zihnî faaliyetle

rini öyle muğlak ve kafa karıştırıcı bir seviyeye getirdiler ki,

çoğunluğu hayır ile şer, hak ile batıl arasında ayırım yapma ka

biliyetini tamamen kaybetti.

Günümüz dünyasının insanlarının basit ve doğrudan yak

laşabileceği tek bir soru bile yok. İster ekonomik, medenî, dip

lomatik ve bilimsel olsun, isterse dinî ve felsefî olsun, bütün

sorular öylesine suni ve yanlış şekilde yöneltiliyor, öylesine ka

lın bir karmaşık, gereksiz iddia tabakasıyla sarılıp sarmalanıyor

ve öylesine ince anlam ve kelime kaydırmalarıyla, safsatayla

ve tartışmalarla dolduruluyor ki, bu tür sorulara ilişkin bütün

tartışmalar daireler halinde dönüp duruyor ve milinden çıkmış

bir araba tekerleği gibi hiçbir şeye ulaşmıyor. Yöneldiği tek bir

maksad dışında, hiçbir yere götürmüyor: İnsanların yaşadığı ve

işlediği kötülüğü o kişiden ve diğerlerinden gizlemek.

*Kitap boyunca, incil çevirilerinde, İncili Şerif, Avrupa Kıt'ası Yayın

Fonları, 1970, esas alınmıştır, (çev.)

4 0

11. Bölüm

Günümüz sözde bilimlerinin bütün alanlarındaki aynı özellik,

insanların çeşitli bilgi sahalarının araştırılmasına yönelik bütün

zihnî gayretlerini faydasız kılıyor. Sözkonusu özellik şudur:

Zamanımızın bütün bilimsel tetkikleri cevap bekleyen aslî so

rudan kaçıyor; hiçbir yere götürmeyen fakat süreç ilerledikçe

karmaşıklaşan ikincil meseleleri inceliyor. İnsanın araştıracağı

şeylerin öncelik sıralamasını ve nedenlerini tayin eden dinî bir

nazar yerine, konularını rastgele seçen bir bilim için başka tür

lüsü de olamazdı zaten. Bu itibarla, meselâ, sosyolojinin veya

politik ekonominin en moda sorusu şöyledir: Neden ve nasıl

oluyor da, bazıları hiç çalışmazken diğerleri onlar için çalışı

yor? (Bu soruda gizli başka bir soruyu da sormak mümkündür:

Neden insanlar birbirlerine çelme takarak ayn ayrı çalışıyorlar

da çok daha kârlı olabilecek ortak çalışmaya girmiyorlar? Hiç

eşitsizlik olmasaydı, hiçbir çatışma da olmazdı.) Fakat öyle gö

rünüyor ki, sadece ilk sorunun sorulması gerekiyor, fakat bilim

bu soruyu ne ortaya koymaya ne de ona cevap bulmaya yanaş

mıyor, üstelik çok uzaklardan başlattığı soruları öylesine yürü

tüyor ki, vardığı sonuçlar bu temel sorunu ne çözebiliyor, ne de

çözüme yardımcı olabiliyor. Tartışmalar "Neydi?" "Nedi r?" gi

bi sorularla başlıyor, geçmiş ve şimdiki hal semavî cirmlerin

dönüşü gibi değiştirilmez birşeymiş gibi görülüyor. Değer, ser-

4 1

maye, kâr ve faiz gibi soyut kavramlar geliştirilip, tarafların bir

asırdır sürdürdüğü karmaşık bir zekâ oyununa sürükleniliyor.

Çözüm şöyledir: Bütün insanlar birbirinin kardeşi ve eşiti

olduğuna göre, herkes kendisine nasıl davranılmasını istiyorsa

başkalarına öyle davranmalıdır ve dolayısıyla bütün problem

sahte bir şeriat ve düzenin yerine hakikîsinin koyulmasına bağ

lıdır. Fakat Hıristiyanlık dünyasının sivrilmiş isimleri bu cevabı

kabul etmeyecek, bilakis böyle bir çözümün çok mümkün ol

duğunu insanlardan saklamaya çalışacaklar ve bu maksatla da

bilim adını verdikleri faydasız zihnî faaliyete sarılacaklardır.

Aynı şey hukuk sahasında da vuku buluyor. Görünüş itiba

riyle ortada tek aslî soru vardır: Neden başkaları üzerinde zor

kullanmalarını, onları soymalarını hapsetmelerini, idam etme

lerini ve savaşa göndermelerini ve daha birçok şeyi mubah gö

ren insanlar var? Soruya uyan yegâne açıdan, yani dinî açıdan

bakıldığında cevap gayet basittir. Din açısından bakıldığında,

bir kişinin komşusuna karşı şiddet uygulamaması gerekir, dola

yısıyla problemin çözümü için tek birşey gerekir: Şiddete izin

veren bütün batıl itikadları ve safsataları yıkmak, ve insanlarda

şiddet ihtimalini dışlayan dinî ilkeleri yerleştirmek.

Fakat bahsi geçen sivrilmiş isimler bunu yapmadığı gibi,

akıllarını fikirlerini böyle bir çözüm imkânını başkalarından

saklamaya harcıyorlar. Farklı farklı hukuklar üzerine — m e d e n î

hukuk, ceza hukuku, anayasa hukuku, dinî hukuk, malî hukuk

v s . — raflar dolusu kitap yazıyorlar ve sadece faydalı değil aynı

zamanda çok önemli birşey yaptıklarına tam anlamıyla ikna ol

muş bir şekilde bu konulan tartışıyorlar ve izah ediyorlar. "Ba

zıları eşit doğduğu halde neden başkalarını yargılayabiliyor, sı

nırlayabiliyor, soyabiliyor ve idam edebiliyor?" şeklindeki so

ruya karşılık hiçbir cevap vermedikleri gibi, sorunun varlığını

bile kabul etmek istemiyorlar. Onların itikadına göre, bu şiddeti

kişiler değil, devlet denilen soyut bir varlık uyguluyor.

Aynı şeki lde, günümüzün bilgil i kimseleri bütün bilgi

alanlarında asıl sorulardan kaçıyorlar ve bu sorular karşısında

suskun kalarak iç çelişkilerini gizliyorlar. Tarih araştırmasında-

ki asıl soru şudur: İşçi kitleleri, yani insanlığın yüzde doksan-

dokuzu nasıl yaşadılar? Bir disipline mensup tarihçiler XI. Lo-

uis'nin karın ağrıları veya I. Elizabeth'in ve Korkunç İvan'ın

işlediği zulümler hakkında; onlara kimlerin bakanlık yaptığı,

onları eğlendirmek için hangi şiirlerin ve mizah eserlerinin ya

zıldığı konusunda yığınla kitap yazdıkları halde, deminki soru

ya karşılık cevaba benzer hiçbir şey bulamıyoruz; dahası soru

nun bile mevcut olmadığını görüyoruz. Bir başka disipline

mensup tarihçiler insanların nerelerde yaşadığını, neler yediği

ni, neleri değiş-tokuş ettiğini, nasıl elbiseler giydiğini ve buna

benzer, milletin hayatında hiçbir etkisi görülmeyen, dinlerinin

sonucu olarak ortaya çıktıkları halde bu tür tarihçilerin dini do

ğurduğunu zannettiği şeyler hakkında kitaplar yazıyorlar.

Hakikatte, çalışan sınıfların nasıl yaşamış olduğu sorusu,

olsa olsa, dini insanların hayatının aslî şartı kabul ederek ce

vaplanabilir. Dolayısıyla, cevap insanların kabul ettiği ve onları

bulundukları konuma getiren dinlerin incelenmesinde yatmak

tadır.

Tabiat tarihi araştırmasında, insanın akl-ı selimini gölgele

meye özel ihtiyaç varmış gibi davranılıyor. Fakat çağdaş bili

min benimsediği tutum yüzünden, burada da, canlı mahlûklar,

bitkiler ve hayvanlar âleminin ne olduğu, hangi bölümlere ay

rıldığı sorusuna en tabiî cevap verileceği yerde, organizmaların

nasıl vücuda geldiği konusunda (çoğunlukla da İncil'in yaratı

lış hakkındaki görüşünü hedefleyen) gereksiz, muğlak ve hiçbir

faydası olmayan bir gevezelik sürüp gidiyor. Gerçekte kimse

nin bunu bilmeye ihtiyacı veya imkânı yok; ve varlıkların kö-

keninin zaman ve mekânın sonsuzluğunda gizli olduğu bizden

saklanıyor. Binlerce kitap yazılarak teoriler ortaya atılıyor, son

ra bu teoriler çürütülüyor, sonra yeni teoriler ortaya atılıyor; fa

kat bütün kitaplardaki sonuç hep aynı kalıyor: İnsanın itaat et

mesi gereken hayat kanunu, varoluş mücadelesi kanunudur.

Bütün bunlara ilâveten, teknoloji ve tıp gibi uygulamalı

bilimler, yol gösterici dinî bir ilkeden mahrum oldukları için

makûl gayelerinden uzaklaşarak yanlış bir istikamet benimsi

yorlar. Bu açıdan, teknolojinin tamamı çalışan kitlelerin yükü

nü hafifletmeyi değil, zengin sınıfların istediği i lerlemeleri

amaçlıyor; böylece zengin ile fakir, efendi ile köle arasındaki

ayırımı derinleştiriyor. Eğer bu buluş ve ilerlemelerden bazı ni

metler, bazı küçük kırıntılar çalışan sınıfların hissesine düşü

yorsa, bu, o insanlar düşünüldüğü için değil, sadece buluşların

mahiyetleri icabı onlardan uzak tutulamadığındandır.

Aynı şey, girdiği yanlış istikamette sadece zenginlerin eli

ne geçecek ilerlemeler kaydeden tıp bilimi için de geçerlidir.

Hayat tarzları ve sefaletleri nedeniyle ve hiçkimse onların tali

hini düzeltmeyle ilgilenmediği için, kitleler ancak sınırlı şart

larda ondan faydalanabilmekte ve bu da tıp biliminin asıl gaye

sinden nasıl saptığının apaçık bir örneğini teşkil etmektedir.

Asıl sorudan sapılması ve sorunun saptırılması, bugün en

çarpıcı biçimini felsefe adı altında almıştır. Felsefenin çözeceği

tek soru vardır: Ne yapmalıyım. Bir sürü gereksiz kafa karıştır

malarla birleşmiş de olsa, bu soruya öyle veya böyle Hıristiyan

kavimlerin felsefî geleneği içinde cevap verilegelmiştir. Sözge

lişi, K a n t ' ı n Pratik Aklın Eleştirisi'nde, veya S p i n o z a ' d a ,

Schopenhauer'de 1 4 ve özellikle Rouessau'da. Fakat daha yakın

zamanlarda, Hegel mevcut olan herşeyin makûl olduğunu iddia

ettiğinden beri, ne yapılması gerektiği sorusu gerilere itildi ve

felsefe bütün dikkatini nesnelerin mahiyetinin tetkikine ve on-t

AA

lan önceden kurulmuş bir teoriye sokmaya yöneltti. Bu geriye

atılan ilk adımdı. İnsan düşüncesini daha da gerileten ikinci

adım, hayvanlar ve bitkiler arasında gözlemleniyor diye varo

luş mücadelesinin temel bir kanun olarak kabul edilişiydi. Bu

teoriye göre, en zayıfın imhası, karşı çıkılmaması gereken bir

kanundu. Ve nihayet üçüncü adım, Nietzche'in bütünlüklü ve

ya tutarlı hiçbir şey getirmeyen aksine ahlâksız ve temelsiz fi

kir taslakları sunan çocuklara özgü yarı-çılgın düşüncesi önde

gelen isimler tarafından felsefe biliminde söylenmiş son sözler

olarak kabul edilince atıldı. " N e yapmalıyız?" sorusuna artık

doğrudan doğruya şöyle cevap veriliyor: Başkalarının yaşamla

rına dikkat etmeden, nasıl istersen öyle yaşa.

G ü n ü m ü z Hıristiyan dünyasının (Boer ' ler in yakınlarda

Ç i n ' d e işlediği ve din adamlarının meşrulaştırmaya çalıştığı,

bütün dünya güçlerinin de kahramanca bir başarı olarak alkış

ladığı suçları unutmaksızın) ürkütücü bir vicdansızlık ve zalim

lik d u r u m u n a ulaştığından şüphe duyan varsa, Nietzche 'nin

eserlerinin olağanüstü başarısı bunun için yeterli derecede in

kâr edilmez deliller sağlıyor. En iğrenç biçimde etkinlik ara

yan, birbirinden kopuk bu eserlerin, güç manyaklığıyla malûl

cüretkâr, fakat sınırlı ve anormal bir Alman tarafından yazılmış

olduğu anlaşılıyor. Ne kendilerinde görünen yetenek, ne de te

mel iddiaları noktasında bu kitapların umumun dikkatini haket-

miyor. Kant, Leibniz,"' veya H u m e ' u n zamanında veya bundan

elli sene önce, bu eserler hiçbir dikkate mazhar olmaz, dahası

esameleri bile okunmazdı. Fakat bugün bütün sözde tahsilli

kimseler, Bay N'nin abuk sabuk laflarını göklere çıkarıp, onu

konuşuyor, onu anlatıyorlar ve kitaplarının sayısız nüshası bü

tün dillerde basılıyor.

Turgenev, dikkatleri kendi üzerlerine çekmek isteyen ye

teneksiz kimselerin sık sık kullandığı birbirine zıt beylik sözler

olduğunu söyler. Sözgelişi, herkes bilir ki su ıslaktır ve birisi

çıkıp gayet ciddi bir edayla buzun değil suyun kuru olduğunu

söyler ve bunu söylemenin dikkat çekeceğine inanır.

Benzer şekilde, bütün dünya bilir ki, fazilet kişinin ihtiras

larını gemlemesini, yani nefsinin heveslerinden vazgeçmesini

içerir. Bu sadece Nietzche'nin karşısında uluduğu Hıristiyan

dünyasının bildiği birşey değildir; Brahmanizm, Budizm, Kon-

fiçyüsçülük ve kadim İran dininin de dahil olduğu tüm insanlı

ğın ulaşmaya çalıştığı ezelî bir kanundur. Ve birden bir adam

çıkıp, nefsin heveslerinden vazgeçmenin, tevazünün, teslimiye

tin ve sevginin insanlığı tahrip eden fena hasletler olduğuna

inandığını söyler (bu arada, diğer bütün dinleri görmezden ge

len o kişinin aklında sadece Hıristiyanlık vardır). Böyle bir

açıklamanın neden ilk anda insanların kafasını karıştırdığını

anlamak mümkündür. Fakat üzerinde birazcık düşününce ve bu

garip iddiaları destekleyen herhangi bir delil bulamayınca, aklı-

başında her kişi o kitapları bir kenara atıp böylesi saçma sapan

şeylerin nasıl olup da onları yayınlayacak yayıncı bulabildiğine

şaşırır. Fakat, Nietzche'nin kitaplarında böyle olmadı. Sözde

aydınlanmışların çoğunluğu üstün insan teorisini ciddiye alı

yorlar ve bunun yazarının büyük bir felsefeci olduğunu, Des-

cartes'ın, Leibniz'ın ve Kant'ın torunu olduğunu beyan ediyor

lar. Ve bütün bunlar, günümüzün sözde aydınlanmışlarının ço

ğunluğunun fazileti veya onun başta gelen öncülü olan nefsin

heveslerinden vazgeçmek ve sevgiyi —hayat lar ın ın hayvanî

yönüne gem vuran ve onu suçlayan faziletleri— hatırlatan her-

şeye karşı olmalarından kaynaklanmaktadır. Onlar, ne kadar iç

bütünlükten mahrum ve kopuk kopuk ifade edilse de, bencillik

ve zulüm doktrinini alkışlayıp, şahsî mutluluk ve başkalarına

üstün gelme fikirlerini tasdik edip bu fikirler doğrultusunda ya

şarlar.

46

12. Bölüm

Mesih, melekûtun anahtarlarını ellerinde tuttukları halde oraya

ne kendileri giren ne de başkalarının girmesine izin veren Ya

hudi âlimleri ve ferisileri kınamıştı.

Günümüzün bilgili âlimleri de aynı şeyi yapıyorlar: Mele

kûtun değil ama aydınlanmanın anahtarlarını edindikleri halde

oraya ne kendileri giriyorlar, ne de başkalannın girmesine izin

veriyorlar. Her türlü aldatma ve hipnoz gücünü kullanan papaz

lar ve din adamları insanlara şu fikri yerleştirmişler: Hıristiyan

lık bütün insanların eşitliğini ilân eden ve dolayısıyla günümü

zün putperest hayat yapısını bir bütün olarak parça parça eden

bir din değil, bilakis bu yapıyı destekleyen ve bize bir yıldızla

diğeri arasında farkı görür gibi, insanlar arasında farklılık gö

zetmemizi öğreten bir dindir. Bize bütün gücün Allah'tan alın

dığını ikrar ve o güce de mutlak anlamda itaat etmemizi buyu

ruyor. Mazlumlara bu durumlarının Allah'ın bir takdiri olduğu

nu, dolayısıyla ona tevazu ve yumuşaklıkla tahammül edip, za

limlere boyun eğmelerini tavsiye ediyor. İmparator, kral, papa,

piskopos ve her türlü dünyevî ve ruhanî otorite mevkilerini ku

rulmuş bu zalimlerin mütevazi ve yumuşak olması gerekmedi

ği gibi, kendileri debdebe, zevk ve sefa içinde yaşarken başka

larına bu hayatın şartı olan "itaaf ' i öğretirler ve icabında ceza

landırırlar. Onların var güçleriyle desteklediği bu bâtıl öğreti

yüzünden yönetimdeki sınıf halka hükmederek onları zevk ve

sefalarına, gururları ve rezaletlerine hizmet etmeye zorluyor.

Üstelik, kendilerini bu hipnotik etkiden kurtarmış, insanları bo

yunduruklarından kurtarabilecek olan ve bunu yapmak istedik

lerini de söyleyen tek kesim olan bilim adamları, bu yolda bir-

şeyler yapmak yerine tam tersini yapıp böylece insanlara hiz

met ettiklerini zannediyorlar. Yöneticileri en fazla neyin rahat

sız ettiğine dair en üstünkörü bir gözlem bile, bu insanların, ne

yin gerçekten teşvik edici olduğunu ve insanları belli konum

larda neyin tuttuğunu farketmeleri ve bütün güçlerini bu teşvik

edici güce yöneltmeleri gerektiğini gösterir. Onlar ise bunu

yapmamakla kalmayıp, böyle birşeyi çok faydasız buluyorlar.

Bu kimseler, bütün bunları görmeye yanaşmıyorlar ve gayretle,

samimiyetle insanlar için ellerinden gelen herşeyi yaparken,

yukarda bahsedilen şeylerden tekini bile yapmıyorlar. Kitleleri

kölelikten kurtarmak amacıyla gayretlerini nereye yöneltmeleri

gerektiğini anlamaları için, bütün yöneticilerin halkın idaresin

de kullanılan itici kuvvet için hangi coşkuyla yarıştıklarına

bakmaları yeter.

Türk sultanları neyi koruyor ve herşeyden fazla neyin üs

tüne titriyor? Bir şehre girerken neden Rus imparatoru herşey

den önce ikonları ve tasvirleri öpüyorlar? Ve neden ortaya çı

kardığı kültürün şa'şaasına rağmen, Alman imparatoru bütün

konuşmalarında Allah'tan, Mesih'ten, dinin kutsallığından, ye

minlerden vs. bahsediyor. Çünkü hepsi biliyor ki, iktidarları or

duya dayanır ve bir ordunun hayatı da tamamen dine dayanır.

Zengin kimseler özellikle dindar olmuşsa ve kendilerine mü

min görüntüsü veriyorsa, kiliseye gidiyor ve Sebt gününü idrak

ediyorsa, bütün bunların nedeni, kendini koruma içgüdülerinin

onlara toplumdaki özel ve seçkin yerlerinin ikrar ettikleri dine

bağlı olduğunu söylemesidir.

4 8

Bu kimseler, çoğu kez, ellerindeki kudretin dinî aldatma

calara nasıl bağlı olduğunu bilmiyorlar. Bununla birlikte kendi

lerini koruma içgüdüleri, konumlannı neyin devam ettirdiğini

onlara gösteriyor ve onlar da herşeyden önce bunu savunuyor

lar. Bu kimseler, sosyalist ve hatta devrimci propagandaya belli

sınırlar dahilinde hep izin verirler ve izin vermişlerdir. Fakat

dinî ilkelerden bahis açılmasına asla müsamaha etmezler.

İşte bu yüzden, günümüzün önde gelen simaları, bilginler,

liberaller, sosyalistler, devrimciler, anarşistler insanları neyin

harekete geçirdiğini anlamak için tarih veya psikolojiyi kulla-

namıyorlarsa, gördükleri bu hal icabı, insanları maddî şartların

değil yalnız ve yalnız dinin harekete getirdiğine ikna olmaları

gerekir.

Buna rağmen, gariptir, günümüzün bilginleri ve tahsilli ki

şileri insanların yaşam şartları konusunda çok keskin bir basiret

ve idrak sahibi iken, gözlerinin önündeki şeyi görmüyorlar. Şa

yet bu adamlar kendi ayrıcalıklı konumlarını sürdürmek için

milleti dine karşı cahil bıracak şekilde davranıyorlarsa, bu müt

hiş ve korkunç bir sahtekârlıktır. Böyle davrananlar, Mesih'in o

kadar şiddetle kınadığı — b e l k i de kınadığı yegâne kimseler

o l a n — münafıkların tâ kendisidir. O onları kınadı, çünkü başka

hiçbir canavar veya günahkâr onlarınki kadar fazla şerri insan

hayatına getirmiş değildir.

Eğer bu kişiler samimiyse, böylesine acayip zihnî yetersiz

liklerin tek açıklaması şu olabilir: Nasıl kitleler sahte bir dinin

etkisi altındaysa, bu sözde aydınlanmış adamlar da sahte bir bi

limin etkisi altındalar; bu bilim ise insanlığa daima can vermiş

ve halen de vermekte olan ana damarın artık gereksiz olduğuna

ve onun yerine başka birşeyin koyulabileceğine karar vermiştir.

4 9

13. Bölüm

Zamanımızın tuhaflığı, dünyamızdaki kitap hastalarının, yani

tahsilli kişilerin sahtekârlığında ve hıyanetinde yatar. Hıristiyan

dünyasının içinde yaşadığı yoksul halin ve gitgide içine gömül

düğü vahşetin sebebi de orada yatar.

Kural olarak, günümüz dünyasının önde gelen ve tahsilli

kimseleri, kitlelerin beslediği batıl dinî itikatların fazlaca önem

taşımadığını, ve bu itikatları Hume, Voltaire, Rousseau ve di

ğerlerinin daha önce yapmış olduklarıyla doğrudan karşı karşı

ya getirmenin ne zahmete değen, ne de zarurî birşey olduğunu

iddia ediyorlar. Onların görüşüne göre, bilim (yani, insanlar

arasında yayılan incisamsız ve tesadüfi bilgi) bu maksada ken

diliğinden ulaşacaktır. Diğer bir ifadeyle, yeryüzünün güneşten

kaç milyon kilometre uzaklıkta olduğunu, güneşte ve yıldızlar

da hangi metallerin bulunduğunu öğrenen bir kişi Kilise'nin

akidelerine inanmayı bırakacaktır.

İster samimi, ister gayrisamimi olsun bu varsayım ya da

iddiada büyük bir aldanma veya korkunç bir aldatmaca vardır.

Telkine en açık olan küçük çocuklara, onlara ne aktardıklarına

yeterince dikkat etmeyen eğitimciler, sözde Hıristiyanlığın akıl

ve bilgiye ters düşen, saçma sapan ve gayriahlâkî dogmalarını

öğretiyorlar. Çocuklara, sağlıklı bir zihnin kabul edemeyeceği

teslis dogması, üç Allah'ın insan nev'inin necatı için yeryüzüne

50

nazil oluşu, haşri ve Sema'ya yükselişi öğretiliyor. Onlara, bek

lenen ikinci geliş ve bu dogmalara inanmayanları bekleyen

ebedî azab öğretiliyor. İhtiyaçları ve daha pekçok şey için dua

etmeleri öğretiliyor. Hem akıl ve çağdaş bilgiye ve hem de in

san vicdanına ters düşen bütün bu akideler, çocuğun yeni fikir

leri kabule açık zihnine çıkmamacasına kazınıyor ve çocuk,

kuşku duyulmaz hakikat olarak kabul ve tasavvur ettiği dogma

lardan doğan çelişkilerin iç yüzünü anlamada tek başına bırakı

lıyor. Hiçkimse ona bu çelişkileri uzlaştırması gerektiğini ve

nasıl uzlaştırabileceğini anlatmıyor. İlâhiyatçılar bunları uzlaş

tırmaya çabalıyorsa da, meseleyi daha da karıştırmaktan başka

birşey yapamıyorlar. Böylece, insan adım adım (ilâhiyatçıların

güçlü desteğiyle birlikte) aklına güvenemeyeceğini ve dolayı

sıyla da dünyada herşeyin mümkün olduğunu kabule alışıyor,

çünkü hayır ile şerri, yalan ile hakikati ayırmak için kullanabi

leceği hiçbir şey elinde kalmıyor. Ve en önemlisi, —eylemle

r i n d e — ona yol gösterecek şey akıl değil, başkalarının ona söy

lediği şeyler oluyor. Böyle bir eğitimin kaçınılmaz meyvesi

olarak insanın manevî dünyasının nasıl bir korkunç tahrife uğ

ratıldığını görebiliyoruz. Ki, bu tahrif, din adamlarının yardımı

sayesinde, insanlar üzerinde sürekli uygulanan tüm ikna tek

nikleriyle yetişkinlik döneminde de pekiştiriliyor.

Şayet güçlü kişiliğe sahip bir kişi, binbir çaba ve çileden

sonra, çocukluğundan itibaren eğitimle tâbi tutulduğu ve yetiş

kinliğinde de etkisinde kaldığı bu hipnotizmadan kendisini kur-

tarmışsa, kendi aklına güven duymamasına yolaçan ruhundaki

bozulmadan geriye mutlaka bir iz kalır; tıpkı maddî dünyada,

güçlü bir zehirle zehirlenmiş bir organizmada iz kalması gibi.

Bu aldatmacanın hipnotik etkisinden kurtulmuş böyle bir kişi,

daha yeni kurtulmuş olduğu yalana duyduğu nefret nedeniyle,

öne çıkmış simaların doktrinini benimser. Bu doktrin de insa-

51

noğlunun terakki yolundaki ilerleyişinin baş engelinin din ol

duğunu kabul eder. Bu öğretiyi kabul edince de, o kişi, öğret

menlerinin bir benzeri olup çıkar: Prensipsiz mi prensipsiz,

kendi fikrinden başka hiçbir şeyin yolgöstericiliğini tanımayan,

kendi hatalarını görüp kendisini suçlamak yerine kendisini ma

nevî gel işmenin ulaşı labilecek en yüksek noktasında hayal

eden, vicdansız birisi.

Bu, çok güçlü şahsiyete sahip insanlar için geçerli olan du

rumdur. Onlar kadar güçlü olmayanlar ise, şüpheye düşseler bi

le, içinde büyüdükleri aldatmacadan asla tam anlamıyla kurtu

lamazlar. Kabul ettikleri dogmanın saçma sapanlığını meşru

göstermek için kurulmuş çeşitli hayalî ve çapraşık teorilere da

yanarak ve bir şüpheler ve belirsizlikler âleminde yaşayarak

yaptıkları tek şey, kitlelerin basiretsizliğini beslemek ve onların

uyanmasına mani olmaktır.

Yine de, kendilerine dayatılan inançlara karşı mücadele

güç ve imkânına sahip olmayan çoğunluk, şimdi nasıl yaşıyor

sa nesiller boyu öylece, insanın mazhar olduğu en yüce lütuf-

tan, hakikî anlamda dinî hayat anlayışından, mahrum yaşaya

cak; ve ölecektir. Ve bu insanlar, kendilerini yöneten ve aldatan

sınıfların elinde pasif bir âlet olmaktan öteye geçmeyecekler

dir.

Sözkonusu korkunç aldatmacaya gelince, öne çıkmış si

malar onun önemli olmadığını ve onu çözmeye çalışmaya değ-

mediğıni söylerler. Eğer samimiyetle ortaya atılmışsa, böyle bir

iddianın tek açıklaması, onların sahte bir dinin uyutucu etkisi

altında olduklarıdır. Samimiyetsizlik sözkonusuysa, o zaman

da açıklama şöyle olur: Yerleşik inançlara yapılan bir saldın

kâr getirmeyeceği gibi çoğu zaman da tehlikeli olur. Her halü

kârda, şu ya da bu şekilde, sahte bir dinin ikrarının zararsız ve

ya en azından önemsiz olduğu, dolayısıyla dinî aldatmacayı or-

52

tadan kaldırmadan aydınlanmayı yaymanın mümkün olduğu

iddiası kökten yanlıştır.

İnsanlık, ancak, kendisine hükmeden papazların hipnotik

etkisinden ve okumuşların onu sevkettiği yoldan kurtulduğun

da felâketten azade kılınabilir. Dolu bir kaba birşey koyabil

mek için, önce içindekileri boşaltmak gerekir. Aynı şekilde, in

sanları sahih ve insanlığın tekâmülüyle ahenkli olan hakikî di

ne, yani bütün eşyanın menşei olan Allah'la ilişkiye ve bu iliş

kinin meyvesi olan yolgösterici ilkelere uyumlu kılmak için

onları düşürüldükleri aldatmacadan kurtarmak şarttır.

53

14. Bölüm

"Peki ama, hakikî bir din gerçekten var mı ki? O kadar çok

farklı din var ki, sırf hoşumuza en fazla o gidiyor diye içlerin

den birisini hakikî din diye isimlendirme hakkımız yok." İn

sanlar, haricî din biçimlerini kendilerinin kurtulduğu ama baş

kalarının ıstırabını çektiği bir felâketmiş gibi incelerken, böyle

derler. Oysa bu doğru değildir; dinler haricî biçimlerinde ayrıl-

salar da, temel ilkelerde hepsi aynıdır. Bütün dinlerde bu temel

ilkeler hakîkî dini teşkil eder. Günümüzdeki bütün insanlara

uygun olan ve benimsenmesiyle insanları felâketlerden kurtara

cak yegâne hakikî dindir bu.

Varolalı uzun zaman geçen insanlık pratik başarılar göster

di, fakat hayatın temelini teşkil eden manevî ilkeleri ve bu ilke

lerin meyvesi olan davranış düsturlarını bulmayı başaramadı.

Gerçek şu ki, körlerin bu ilkeleri görmemesi onların varolma

dığını ispatlamaz. Bu, tuhaflıkları ve tahrif edilmiş taraflarıyla

dinlerden bir din değil, insan nevinin yüzde doksanının ikrar

ettiği bütün büyük dinlerde bulunabilecek olan dinî ilkelerden

oluşan bir dindir. İnsanlar ıslah edilemez derecede vahşileşme-

mişse bunun nedeni, bütün milletlerin en kâmil insanlarının,

gayrişuurî de olsa, bu dine sarılıp onu tatbik etmesidir. Onu şu

urlu biçimde kabul etmelerini önleyen şey ise, sadece sadece,

din adamlarıyla bilim adamlarının da yardımı sayesinde onla