TÜRKİYE'DE (1966-1986 YILLARI ARASINDA)

ARICILIĞA GENEL BİR BAKIŞ

Araş. Gör. Harun TUNÇELf*)

Giriş

Çok genel anlam ıyla ta r ım ın bal ve b a lm u m u elde ed ilen ve kârlı b ir ko lu olan arıcılık, in san lığ ın ilk d ö n em lerin e ka­d a r u zan m ak tad ır. V alencia 'da (İspanya) m ağara re s im le rin ­de petek , arı, bal ve in san fig ü rü n e ras tlanm ıştır. Boğaz­köy'de b u lu n a n H itit y asa la rında arıcılıkla ilgili m ad d e le rin varlığ ı tesb it ed ilm iştir. Ayrıca H int, M ısır, Y unan ve Rom a u y garlık la rında da arı ve bala ö n em verilm iş b u n la r yasalar­la b e lirtilm iş tir. O sm anlı İm p ara to rlu ğ u d ö n em in d e de arı­cılığa ö n em verilm iş, b u işle u ğ ra şan la rd a n ayrıca verg i a lınm ıştır. H in d u lard an M orm onlara , H ristiyan lık tan M üs­lü m an lığ a k ad ar tü m d in le rd e de arı ve bala önem v erilm iş­tir. Ö rneğ in M üslüm anlığ ın ku tsa l k itab ı o lan Kur'an-ı Ke- rim 'd e N ahl yan i arı, bal arısı ad ın ı taşıyan bö lüm vard ır.

A rıcılık b ir tak ım tek n ik ve biyolojik bilg ileri gerek tir­m ekle b e ra b e r coğrafi o rtam la da doğ ru d an bağ lan tılıd ır. Topoğrafya, iklim , flora ve h id ro g ra fik d u ru m la arıc ılık a ra­

(*) A.Ü. D il v e Tarih-CoğTafya Fakültesi, Coğrafya B ölüm ü.

97

T ürkiye'de Arıcılık

sında sıkı ilişki va rd ır. Y eryüzünün yazları se rin veya çok sıcak geçen bölgeleriy le b ü tü n yıl yağışlı ve rüzgârlı a lan la­r ın d a arıc ılık y ap m ak h em en h em en im kânsızd ır.

Sosyal b ir to p lu lu k olan a rıların , y ap ılan deney lerde 29- 33°C arasında çok faal o ldukları, 10°C a ltın d a ve 37°C üze­rin d e h iç faaliyette b u lu n m ad ık la rı te sp it ed ilm iştir. A rılar için flora b ir h am m ad d ed ir , çünkü a rıla r m eyva ağaçların ­dan , o rm an la rd a n ve k ır çiçekleriyle d iğer k ü ltü r b itk ile rin ­den top lad ık la rı m ad d e le rd en bal yaparlar.

A rıcılık kuzey yarıkü rede 64. en lem e k a d a r yap ılab ilm ek­le beraber, y e ry ü zü n d e özellikle A kdeniz ü lkeleri ik lim ve flora b ak ım ın d an , son derece uygun şa rtla ra sah ip tir. D iğer y an d an A kdeniz ü lkelerinde k ışların ılık geçm esi arıcılığı b u bölgelerde d ah a da kolaylaştırm ıştır. Ç ünkü ılık geçen k ışlar sayesinde a rıla r d ışarıda k ışla tılab ilm ek ted ir. Y eryü­zünde İtalyan, Kıbrıs, Karniol (Yugoslav), Suriye ve Kafkas arı ırk la rın ın yaygın olm ası b ir bak ım a b u n u ispa tlam ak ta­dır.

Arıcılığı topografik şa rtla r da etkiler, ö rn eğ in kısa m esafe­lerde yük se ltin in a rtm ası vejetasyonda çeşitlilik ve çiçeklen­m e sü re le rin d e ve dö n em lerin d e fark lılık lar m eydana geti­r ir ki b u da arıcılığı o lum lu etkiler.

Geceleri çok soğuk olan yerler arıcılık için uyg u n değil­dir, arıcılık yap ılan y erin yak ın ında a rıla r ın y ara rlanab ile ­ceği tem iz b ir su kaynağ ın ın o lm ası gerek lid ir. Arı kovanla­r ın ın k o n u lacağ ı y e r (arılık) rü zg â ra açık o lm a m a lıd ır , kovan lar yazın güneş a ltında k ışın da ru tu b e tli b ir o rtam da b ırak ılm am alıd ır, çünkü nem b ir çok a n hasta lığ ın ın oluş- m ası-gelişm esi iç in en uygun o rtam ı o lu ş tu ru r. Ayrıca a rıla r n em o ran ı yüksek o lan yerlerde verim li o lam azlar.

Ş iddetli y a ğ m u r ve do lu şek lindek i yağ ışlar da a rıla rı o lum suz etkiler, kovana çarpan dolu tan e le ri a rıla rın te d ir­gin o larak kov an d an çıkm alarına n ed en olur, d ışarı çıkan arıla r ise yağ ıştan ö lürler.

B un ların d ış ın d a beşeri olaylar da arıcılığı e tk ilem ekte­dir, ö rneğ in g ü rü ltü lü ya da tozlu yol ve şeh ir yak ın ları, çi-

98

T ürkiye'de Arıcılık

m ento fab rikaları gibi tozlu, veya zehirli a tık ları o lan fab ri­ka y a k ın lan arıcılık için uygun değildir.

A rıcılık Ü rü n le riArı den ince aklım ıza acı ve ta tlı iki özellik gelir, b irinc isi

arı sokm ası, d iğeri ise en yaygın o larak h em en h em en h e r­kesin arı ile b irlik te aklına ilk gelen baldır.

T ürk S tandartla rı E n stitü sü 'n ü n s tan d ard ın a göre bal, b it­k ile r in ç içek lerinde b u lu n a n n e k ta r la r ın veya b itk ile r in canlı k ısım larıy la bazı eşkanatlı böceklerin salgıladığı tali m ad d e le rin b a la rılan (Apis m ellifera, A. m ellifical) ta ra fın ­d an top lanm ası, vücu tla rında b ileşim lerin in değ iştirilip pe­tek gözlerine depo edilm esi ve b u ra la rd a o lgunlaşm ası so­n u c u n d a m eydana gelen koyu k ıvam da tatlı b ir ü rü n d ü r .

A rılar b ir kilo bal vereb ilm ek için 50.000 k adar çiçeği do­la şm a k ta d ır la r . Açık sa r ıd a n k ah v eren g iy e dek d eğ işen ren k le rd e olab ilen balların , h e m e n tü m ü n ü n koku ları da y a ra rlan ılan bitkilere, m evsim lere ve b u lu n d u k la rı yere gö­re değişik lik gösterir. G enel o larak yüksek yerle rden , k u ru ve sıcak g iden dönem lerde to p lan an ballar, alçak kesim ler­d en to p lan an la rd an , nem li ve soğuk d ö n em lerdek ile rden dah a k ıvam lı, kokulu ve lezzetlidir.

Y ukarıda sözü edilen stan d ard a göre, kaynağı aç ısından iki tü r bal vard ır; Çiçek balı ve Salgı balı. Çiçek balı, a rıla rın genellikle b itk ilerin ç içeklerindeki n ek ta rla rd an yap tık ları b a ld ır (ıh lam u r balı, yonca balı, narenciye balı, p a m u k balı, kek ik balı, fu nda balı gibi). Salgı balı ise arıların , genellikle b itk ile rin veya bazı böceklerin sa lg ılarından yap tık ları bal­d ır (çam balı, yaprak balı gibi). Yine aynı s tan d artta p azarla ­m a şek illerine göre ballar şu şekilde s ın ıfland ırılm ak tad ır: Petekli bal; taze yapılm ış pe tek içinde piyasaya a rzed ilen b a ld ır (peteğ in tab ii veya su n i o lu şuna göre, "tabii petek li bal", "suni petekli bal" o larak ad land ırılır). Süzm e bal; pe tek ­li b a lla rın oda sıcaklığında san trfü j yolu ile veya h içb ir iş­lem yap ılm aksız ın k en d iliğ in d en p e teğ in d en elde ed ilen bald ır. Pres balı; pe tek lerin 45°C'ye k ad ar ısıtılarak veya ısı­

99

T ürkiye'de Arıcılık

tılm ad an m ekan ik m etod larla sık ıştırılm asıy la elde ed ilen baldır.

Bal besleyici ve sağlık kazandırıcı b ir gıda m addesid ir, b i­yolojik zayıflığı o rtad an kald ırır, stresi azaltır, iştah ı açar, m ide ve bağ ırsak hasta lık larına iyi gelir, m ongo lizm in teda­v isinde ve seksüel güçsüzlüğün azaltılm asında ku llan ılır. Ayrıca k rem , losyon yap ım ında ku llan ılm ak tad ır.

İşçi a rıla rın balözü, bal yiyerek terlem eyle o lu ştu rduk la rı b ir d iğer ü rü n ise b a lm um udur. Balın süzü lm esi ile elde ed ilen b a lm u m u n d an , kozm etik sanay iinde, k rem ve ru j ya­p ım ında , tıp ta çeşitli pom atla rın h az ırlan m asın d a m obilya ve deri c ila la rın ın ü re tim inde , kalem yap ım ında, dişçilikte, m ürekkep yap ım ında, elektrikli c ihazların p a rça la rın ın ü re ­tim in d e ve elek trik yalıtkanı olarak, ayrıca m ad en ve m aki- na sanayiinde, kağıt yap ım ında, eczacılıkta, tekstil sanay iin ­de ve en önem lisi yen iden sun i pe tek y ap ım ın d a yararlan ıl­m aktadır.

D oğrudan doğruya a rın ın bünyesinde oluşm asa bile b ir d iğer kovan ü rü n ü de polendir, a rıla rın ayak larına ve k a rın ­la rın a yap ışarak kovana gelen polenler, po len tuzağı adı ve­rilen özel b ir sistem le top lan ır. A rılar ta ra fın d a n b ir sezon­da kovana ta şm a n po len m ik tarı 30-40 kg kadard ır. Polen, m ide, bağırsak, ü rem e ve id ra r yolu h asta lık la rın ın tedav i­sinde ku llan ılm ak tad ır, ayrıca vücudu güçlendird iğ i de b i­linm ekted ir.

A rıların getird ik leri polenleri ve b a lö zü n ü yiyerek oluş­tu rd u k la rı b ir d iğer arı ü rü n ü de arı sü tü d ü r. A rılar bu m adde ile yav ru a rıla rı beslerler. Arı sü tü de bal k ad ar önem li b ir ü rü n d ü r fakat elde ed ilm esi de o o randa zordur. Kalbi uyaran , öksürüğü kesen, s in d irim i kolay laştıran arı sü tü de bal gibi fiziksel ve ruhsa l gerg in liğ in g iderilm esin ­de, iş tah ın açılm asında, m ongolizm de, seksüel zayıflığın gi­derilm esinde ku llan ılır.

A rılar ta ra fın d a n bazı b itk ilerin filiz ve to m u rcu k u ç la rın ­d an to p lan an reç ine gibi yapışkan, n o rm al sıcaklıkta son derece sert o lan b ir d iğer arı ü rü n ü de propolis adı verilen m added ir. A rılar b u m adde ile kovan içindeki açıklıkların

100

Türkiye’de Arıcılık

kapatılm asın ı gerçekleştirirler, kovandaki yabancı c isim leri b u n u n la kap layarak tec rit ederler. Propolis de d iğ er arı ü rü n le ri gibi kıym etli b ir m added ir, kulak, b u ru n , boğaz h asta lık la rın ın tedavisinde, cilt hasta lık la rın ın tedav is inde ku llan ılır, ayrıca bak teri ve m an ta rla rı ö ld ü rü cü olm ası, güçlü b ir analjezik özelliğinin b u lu n m ası nedeniy le iltih ap ­lan m ala rd a ve yara lanm alarda da ku llan ılm aktad ır.

D okularla ilgili bazı hasta lık la rın o lu şum una karşı, orga­n izm an ın savunm asın ı destekleyen, ayrıca özellikle k ro n ik rom atizm aya karşı uzu n y ılla rd ır tedavi am acıyla ku llan ıl­m ak ta o lan b ir diğer arı ü rü n ü de a rıla rın kend ilerin i savu­nab ilm ek için ü rettik leri arı zeh irid ir. Y ukarıda belirtild iğ i gibi b u da tıp ta çok ku llan ılan b ir arı ü rü n ü d ü r ancak b u ­n u n da elde edilm esi zordur.

A rıların yararları b u n u n la da b itm ez, bitkisel ü re tim d e çiçekten çiçeğe dolaştıkları için tozlaşm ayı (b itk ilerin döl­lenm esin i) artırırla r, ö rneğ in sebze ve m eyve ü re tim in d e verim i 4-5 katına çıkartırlar. Y apılan a raştırm alarda a rıla rın b itk isel ü re tim e ka tk ıların ın bal ve b a lm u m u ü re tim in d e n elde ed ilen gelir top lam ından 143 katı daha fazla o lduğu so­nu cu çıkm ıştır. A rıların b itk isel ü re tim e yaptık ları ka tk ılar sebebiyle ABD, Kanada ve A vustralya'da p lan tasyon a lan la­rın d a arı ko lon ile rin in k iraland ığ ı ve pek çok arıc ın ın bu yolla arıc ılık tan elde ettiğ ine yak ın gelir sağladığı b ilin m ek ­tedir.

Bal Ü re tim i ve İh racatı A çısından D ünya A rıcılığı İçeri­sinde T ü rk iy e 'n in Yeri

D ünyadaki top lam arı kolonisi say ısın ın 50 m ilyon kadar o lduğu ta h m in edilm ektedir. Bu ü lkeler içerisinde 10 m il­yon k a d a r koloni ile SSCB 1. sırada, ABD 4,5 m ilyon koloni ile 2. sırada, ÇHC 3 m ilyon koloni ile 3. sırada, Türkiye 2,5 m ilyonu geçen koloni m ik tarı ile 4. sırada yer a lm aktad ır.

Türkiye, bal üreticisi ü lkeler içerisinde, 1966 y ılında 7., 1976 y ılında 6., 1986 y ılında ise 5. sırada yer a lm ak tad ır ya­n i k o n u y u bal ü re tim i açısından ele ald ığ ım ızda sürekli

101

T ürkiye'de Arıcılık

ilerlem e sözkonusudur, fakat asıl önem li ve sevind irici artış bal ih racatı açısından o lm uştur, çü n k ü ülkem iz, 1966 y ılın­da 3 ton bal ih racatı ile 51. sırada y e r a lm ak ta iken, 1976 yı­lında 84 to n ile 37. sıraya, 1986 y ılında da 3482 ton la 13. sı­raya yükselm iştir.

Türkiye, D ünya bal ü re tim in in 1966 y ılında %2'sini ih ra ­ca tın ın m ilyonda l 'in i. 1976'da ü re tim in %3'ünü, ih racatı­n ın o n b in d e 5'ini, 1986 y ılında ise ü re tim in %4'ünü, ih raca­tın ın % l 'in i gerçekleştirerek gerçekten önem li b ir ilerlem e gösterm iştir (Bkz. Tablo: I, Şekil: I).

TON(.0 0 0 )

DÜNYA ÜRETİMİ

f im i TÜRKİYE ÜRETİMİ

ih r a c a t

1966 1976 1986

DÜNYÂDA BAL ÜRETİMİ VE İHRACATI

ŞEKİL: I

102

T ürk iye 'de Arıcılık

Tablo I: Yıllara Göre Dünya'da Bal Üretimi, İhracatı ve Türkiye'nin Payı

1966 1976 1986

D ünva Bal Ü retim i (T) 591.350 919.381 974.709

T ürkiye'nin Ü retim (T) 11.407 24.061 39.636

Payı » 2 3 4

D ünya Bal (T) 105.229 176.180 306.441

İhracatı (%) 18 19 31

T ürkiye'nin İhracat (T) 3 m 3.482

Payı 0.002 0.05 1

Kaynak: FAO istatistikleri

Fakat şüphesiz ki b u yeterli değild ir, ö rneğ in 1986 yılı iç in ü re tim i b izden daha az o lan A rjan tin ü re ttiğ i b a lın %85'ini d ışarıya satabilm iştir. Ü lkem iz iç p iyasasında yeterli o lm asa b ile b ir tü k e tim sözkonusudur, fakat arıcılık için son derece u y g u n şartla r taşıyan ü lkem iz in b a lla rın ın da dış p iyasada dah a iyi b ir yere gelm esi gerektiği açıktır. Ç ün­kü 1966 y ılında ü re tilen b a lla rın (11.407 T) %0.03'ü, 1976'da (24.061 T) %0.4'ü, 1986'da (39.636 T) %9'u dış ü lkelere pazar- lan ab ilm iş tir (Bkz. Tablo II ve Şekil II).

TON(000)¿.o-

30'

20

10

0 1 1

nnm üretim

I : • : İh r a c a t

1966 1976 1986

TÜRKİYE'DE BAL ÜRETİMİ VE İHRACATI

ŞEKİL: II

103

T ürkiye'de Arıcılık

Tablo II: Türkiye'nin Yıllara Göre Bal Üretimi ve İhracatı

1966 1976 1986

Bal Ü retim i (T) 11.407 24.061 39.636Bal İhracatı (T) 3 »1 3.482

(%) 0.03 0.4 9

Kaynak: DİE İstatistikleri

Bal ü re tim in in (%62) ve bal ih raca tın ın (%64) b ü y ü k k ısm ı­nı a ra la rında T ürkiye 'n in de b u lu n d u ğ u ilk 6 ülke gerçek­leştirir, tü m dünyada ise ü re tilen ba lla rın %31'i ih raç edil­m ek ted ir (Bkz. Tablo: III).

Tablo III: Dünya'da 1986 Yılı Bal Üretimi ve İhracatı

Bal Ü retim i Bal İhracatı

BaşlıcaÜreticiÜ lkeler

Miktar(T)

DünyaÜ retim iPayı(%)'

Miktar(D

İhracatın Üretim İçindeki Payı (%)

Dünya İhracatı İçindeki Payı (%)

Rusya 205.000 21 20.607 10 7

ÇHC 174.000 18 80.703 46 26USA 91.000 9 4.232 5 1

Meksika 54.000* 6 57.986 100 19

Türkive 39.636 4 3.482 9 1Arjantin 36.000 4 30.915 85 10Toplam 599.636 62 197.925 33 64

Diğerleri 375.060 38 108.516 29 36

G en.Toplam 974.696 100 306.441 31 100

* Değer kesin değildir.Kaynak: FAO İstatistikleri

T ürk iye 'de Bal Ü retim iBal ü re tim i ü lkem izde önceleri çoğunlukla eski tip ko­

van la rda yap ılırken günüm üze doğru b u n la rın sayısında sürekli aza lm alar olm uş, yeni tip kovan m ik tarı ise sürekli

104

T ürkiye'de Arıcılık

artış gösterm iştir. Ü lkem izde yen i tip kovan ların ilk o larak yaygın şekilde ku llan ılm aya başlan d ığ ı ilim iz K ars'tır, I. D ünya Savaşı sırasında R uslar ta ra fın d a n getirilen yen i tip kovanlarla başlayan ku llan ım g iderek yaygınlaşm ıştır. T ü r­kiye'de 1966 y ılında 1.330.000 eski tip (%73), 340.000 yen i tip (%27), top lam 1.670.000 kovan varken , 1971-1972 y ılla rın d an sonra eski tip kovan m ik ta rın d a önem li azalm alar gö rü lm e­ye b aşlan m ış tır , bu azalm a 1980'den son ra h ad safhaya u laşm ıştır. Yeni tip kovanlarda ise doğal o larak b u n u n te rs i­ne sü rek li a rtış la r gö rü lerek say ıları 1986'da 2.000.000'a u laşm ıştır, aynı yılda eski tip kovan sayısı 516.000'e d ü ş­m ü ş tü r (Bkz. Tablo IV, Şekil III).

Tablo IV: Türkiye'de Yıllara Göre Kovan Sayısı, Bal ve Balmumu Üretimi

Yıllar

Kovan Sayısı (Adet) Bal Ü retim i

(Ton)

B alm um u Ü retim i

(Ton)Eski Tİd Yeni Tip

1966 1.329.700 328.200 11.408 1.8501967 1.344.640 392.887 12.744 1.1741968 1.344.023 442.591 12.920 1.1841969 1.330.872 463.198 12.950 1.1731970 1.253.568 567.394 14.889 1.2491971 1.262.792 596.163 16.345 1.2701972 1.225.651 670.109 16.363 1.3361973 1.167.858 729.480 15.612 1.3351974 1.109.681 777.307 16.601 1.3941975 1.068.966 918.628 21.250 1.7131976 1.007.623 1.019.121 24.061 1.7621977 989.330 1.157.295 21.623 1.8251978 941.137 1.105.832 21.671 1.7461979 917.823 1.227.644 26.059 2.0281980 893.260 1.332.217 25.170 2.1101981 848.335 1.500.014 30.041 2.1741982 841.788 î . 705.980 34.030 2.2741983 822.030 1.774.076 33.178 2.6451984 756.191 1.905.209 35.620 2.5131985 645.142 1.940.161 35.840 2.1961986 515.998 2.070.973 39.649 2.083

Kaynak: DİE İstatistikleri

105

106

T ürkiye'de A rıcılık

Ü lkem izde kovan sayısın ın a rtış ın a bağlı o larak özellikle bal ü re tim in d e de a rtış lar sö zk onusudu r. Kovan m ik ta rı 1980'e k a d a r d ü z en li o la rak a rtış g ö ste rm ek ted ir, h a tta 1982'den itib a ren artış adeta d u rm u ştu r , fakat bal ü re tim in ­de sürek li da lga lanm alar sözk o n u su d u r (Bkz. Şekil: IV). Üre-

B A LÜ R E T İ M İ

TON 4 0000

30000

20000-

10000

0J

KOVA N

B A L

K O V A NA D E T(-000 )

-3000

■2500

■2000

• 1500

■1000

•500

u> asıx> <-D

TÜRKİYE’DE YILLARA GÖRE KOVAN SAYISI VE

BAL ÜRETİM İ (1966-1986)

ŞEKİL: IV

tim m ik ta rın d ak i b u dalga lanm ada coğrafi şa rtla rın göster­diği değ işik lik lerin yan ısıra arıcılığa yen i başlayan ların ace­m ilik leri, a rı hastalık larıy la m ü cad e len in yeterince yap ıl­m ayışı, gezici arıcılık yoluyla h asta lık la rın başka kolon ilere de yay ılm ası ve ta r ım ü rü n le r in in ilaç lanm asından ko lon i­le rin za ra r görm esi ile ilgilidir. Fakat genel bal ü re tim i d ik­kate a lın d ığ ın d a 1966-1976 d ö n em in d e %110, 1976-1986 dö­n e m in d e %65 o ran ın d a b ir artış sözkonusudur. Bu a rtış ta yen i tip tek i kovan sayısın ın a rtış ın ın yan ısıra gezici ancılı-

107

T ürkiye'de Arıcılık

ğm yayg ın laşm asın ın da ro lü vard ır. Kovan başına bal ve ri­m i 1966 y ılında 7 Kg, 1976'da 12 Kg, 1986'da ise 15 Kg.dır, bu da gösteriyor ki, yeni tip kovan ve gezici arıcılık ile bal verim i a rasında doğ rudan ilişki sö zk o n u su d u r (Bkz. Tablo: V).

Tablo V: Türkiye'de Yıllara Göre Kovan Miktarı, Bal Üretimi ve Kovan Başına Verim

1966 1976 1986

Kovan Sayısı Adet 1.667.909 2.024.744 2.586.935Bal Ü retim (Kg) 11.407.000 24.061.000 39.636.000

Kovan B aşına V erim (Kg) 7 12 15

Kovan Artışı (%) 21 28

Üretim Artışı (%) 110 65

Ü lkem izde kovan dağılışı b ir fiziki h a rita ile b irlik te ince­lenecek olursa, kovan ların yoğun laşm a a lan ları ile dağ sıra­la rın ın uzan ışları a rasında sıkı b ir ilişk in in o lduğu h em en d ikkati çeker, ayrıca flora şartları b a k ım ın d an uyg u n koşul­la r taşıyan a lan la rda da (çiçek ballarıy la ü n lü Kars çevresi, çam ballarıy la ü n lü Muğla, Aydın çevresi gibi) yoğunlaşm a vard ır. Kovan m ik ta rındak i artışlarla ü re tim arasında adeta b ir para le llik sözkonusudur. D iğer ta ra f ta n özellikle yaz sı­cak ların ın hay li yüksek o lduğu G üneydoğu A nadolu ille rin ­de gerek kovan m ik ta rı ve gerekse ü re tim d e değişiklik ol­m am ış h a tta bazı illerim izde arıcılık gerilem iştir. Ö rneğin Siirt'te h em kovan sayısı, h em bal, h em de b a lm u m u ü re ti­m i azalm ış arıcılık adeta tüm üy le b ırak ılm ıştır. 1966'da ço­ğun luk la kıyı kuşağı ile Doğu A nadolu 'da yoğun laşm a o ldu­ğu görü lür. 1986'ya gelindiğ inde ise ille rin h e m e n tü m ü n d e b ir artış o lm akla beraber, özellikle O rdu ve M uğla ille rinde önem li m ik ta rd a a rtış ın varlığı g ö rü lü r (Bkz. Şekil V ve VI). Bu iki ilim iz gezici arıcılığ ın ü lkem izde en yoğun o larak ya­pıldığı yerlerd ir. Özellikle O rdu 'da kovan m ik ta rın ın 70'li y ılla rdan sonra önem li ö lçüde artm ış o lm ası ile gezici arıcı­lık yap ılm ası a rasında doğrudan bağ lan tı vard ır. Kovan da­

108

T ürkiye'de A ncılık

ğılışı ile bal ü re tim in i karşılaştırd ığ ım ızda ise 1966'da ko­van m ik ta rı fazla olan ille rin bal ü re tim le rin in de doğal ola­rak d iğer illere oran la fazla o lduğu görü lm ekted ir, 1986'ya gelind iğ inde ise bu illerde y ine d iğerlerine göre fazla ü re ­tim yap ılm ak tad ır, ancak ü re tim m ik ta rın d a çok b ü y ü k a r­tış la r sözkonusudur.

1966'da 49 (%73) ilim izde 200 to n d a n az bal ü re tim i sözko- n u su iken 1986'da il sayısı 22'ye (%33) d ü şm ü ştü r, 1966'da 600-800 to n a rasında bal ü re tim i sadece M uğla'da yap ılab i­lirken 1986'da M uğla'da 5600, O rdu 'da 3300, Kars'ta 1800, Sivas'ta 1400 to n ile bu dö rt ilim iz 1986'da ülke bal ü re tim i­n in %30'unu gerçek leştirm işlerd ir (Bkz. Şekil VII).

G erek kovan sayısı, gerekse bal ü re tim i b ak ım ın d an en fazla ile rlem e gösteren ilim iz ise O rd u 'd u r. Kovan m ik ta rı 17.000'den 150.000'e, bal ü re tim i ise 116 to n d an 3310 to n a yükselm iştir.

1966-1986 arasında ille rim izin 18 tan esin d e (%27) kovan sayısı, 7 tan es in d e (%10) bal ü re tim i ve 20 tan esin d e de (%30) b a lm u m u ü re tim i azalm a göste rm iştir (Bkz. Şekil VIII).

H em kovan sayısı h em de bal ü re tim i Eskişehir, Am asya, Bitlis ve S iirt'te azalm a gösterm iştir. B una bakarak b u iller­de arıc ılığ ın adeta m u tlak b ir gerilem e içerisinde o lduğu söylenebilir. D iğer ta ra ftan G aziantep, Urfa ve M ard in 'de ise kovan sayısındaki ufakta olsa artışa rağm en bal ve ba l­m u m u ü re tim i düşüş gösterm iştir. Bu d ü şü şü n sebep leri b ü y ü k olasılıkla, yaz sıcak lık ların ın a rıla rın istediği op tim al sıcaklık tan çok yüksek olm ası ve gezici arıcılığ ın h e m e n h iç y ap ılm am asıd ır. 1966 yılı değerleri 100 kabu l ed ild iğ inde kovan sayısındaki en fazla azalm a Yozgat'ta (%50), bal ü re ti­m in d e en fazla azalm a ballarıy la da ta n ın a n Bitlis'te (%88) b a lm u m u ü re tim in d e ise U rfa 'dad ır (%86). D iğer ta ra fta n E dirne, Balıkesir, M anisa, Uşak, K ütahya, Bilecik, İsparta , Tokat, Elazığ, Tunceli, K ırşehir, M araş, H atay ve Yozgat'da kovan sayısı azalırken bal ü re tim i artış gösterm iştir. Hiç şüphe yok ki b u a rtışlar m o d e m kovan sayısın ın fazlalaş­m ası ve gezici arıcılık yap m ak tan kaynak lanm ak tad ır. Ö r­neğ in kovan sayısı en fazla azalan ilim iz olan Yozgat'ın (ko-

109

T ürkiye'de A rıcılık

110

TÜ

RKİY

E'D

E

KOVA

N

DAĞ

ILIŞ

I (1

966

)

ŞEK

İL:

V

T ürkiye'de Arıcılık

111

T ürkiye'de Arıcılık

(T O N )

1400+

1200-14001000-t200

e o o - ıo o o

6 0 0 -8 0 0 ]4 0 0 -6 0 0 •2 0 0 -4 0 0 ■ ■ • ,

- 200

BAL

ÜRETİM 40 1 İL SAYISI

TÜRKİYE'DE İLLERE GÖRE BAL ÜRETİMİ

ŞEKİL: VII

112

T ürkiye'de Arıcılık

•/. 0 20 40 60 80 1( 0

B A L

0 10 20 30 ¿0 50 60 İL SAYISI

ŞEKİL: VIII

TÜRKİYE'DE KOVAN SAYISI. BAL VE

BALMUMU ÜRETİMİ AZALAN İLLER

(1966-1986)

113

T ürkiye 'de Arıcılık

v an sayısındaki azalm a %50) bal ü re tim i 105 to n d a n 202 to ­na çıkarak %92 o ran ın d a b ir artış gösterm iştir. G aziantep, Urfa ve M ard in 'de ise kovan sayısı a rtm ak la b e rab er bal ü re tim i d ü şm ü ş tü r (Bkz. Tablo VI).

Tablo VI: Türkiye'de İllere Göre Kovan Sayısı, Bal ve Balmumu Üretimi

Kovan Bal B a lm u m uSay181 Ü re tim i Ü re tim i(A det) (Ton) (Ton)

1966 1976 1986 1966 1976 1986 1966 1976 1986

A dana 34.289 35.587 84.145 262 525 1347 24 40 65A d ıy am an 9.440 12.952 11.681 49 55 79 8 10 3A fyon 15.665 15.595 16.732 125 180 ' 296 16 17 17A ğn 4.100 5.980 2.690 26 87 74 1 9 1A m asya 12.041 13.047 9.508 112 50 101 3 5 1A n k ara 60.551 82.062 73.945 435 700 836 26 36 70A ntalya 67.956 96.042 90.414 402 1625 1248 71 143 98A rtvin 18.060 22.050 24.681 81 111 242 5 8 6A ydın 58.725 56.115 74.822 512 660 1054 38 39 46B alıkesir 65.890 77.715 49.134 404 641 830 33 49 55Bilecik 9.391 4.766 8.474 52 33 99 14 4 8Bingöl 6.375 6.272 19.236 46 65 433 4 6 3Bitlis 17.043 19.525 12.717 180 103 20 17 10 3Bolu 26.811 34.450 32.760 185 231 534 47 37 22B u rd u r 12.818 13.932 24.713 83 194 350 5 23 36B ursa 24.875 25.175 31.288 170 280 405 15 24 26Ç anakkale 35.800 35.585 38.147 329 618 636 20 31 47Ç a n k ın 28.060 32.505 46.410 211 545 539 15 42 30Ç o ru m 18.669 29.250 25.768 105 189 291 16 19 10D enizli 22.036 36.954 58.160 180 661 1210 13 33 59D iy arb ak ır 4.890 13.850 8.194 49 106 5 11 10E d im e 42.240 25.705 32.663 281 434 623 23 13 17Elazığ 22.166 29.910 13.041 111 123 125 5 5 20E rz in ca n 20.482 46.066 44.107 177 963 818 13 87 78E rz u ru m 43.685 51.520 53.306 343 1116 996 18 51 50E sk işe h ir 20.287 14.825 11.085 141 179 132 15 28 5G a z ia n te p 37.982 27.536 13.667 88 88 62 4 8 1G ire su n 17.981 26.220 45.083 157 127 890 19 15 27G ü m ü şh a n e 18.290 29.730 44.092 243 419 729 7 18 16

114

T ürkiye'de Arıcılık

Tablo VI'nın Devamı

H ak k ari 4.481 8.060 17.825 75 246 123 0 1 19H atay 22.311 16.819 19.558 105 113 398 11 12 49İsp a rta 17.360 13.460 13.885 52 47 159 5 3 14İçel 34.095 45.850 62.116 337 668 1170 13 67 52İs ta n b u l 12.670 13.220 23.100 100 191 450 12 17 31İzm ir 67.969 75.260 99.669 468 876 1240 38 75 119Kars 33.002 35.215 60.882 409 440 1806 24 33 12K a stam o n u 39.834 46.966 56.219 185 363 573 3i 41 70K ayseri 31.739 41.764 38.358 139 319 696 19 25 36K Irklareli 11.335 23.911 22.314 67 305 456 6 23 33K ırşe h ir 7.075 7.980 6.201 32 69 58 5 25 2K ocaeli 8.398 9.109 10.634 41 96 232 4 9 15Konya , 36.897 47.155 72.398 420 713 897 5i 25 49K ütahya 14.074 12.035 13.839 53 95 175 11 29 21M alatya 41.660 37.103 47.727 150 195 363 15 32 23M an isa 40.760 38.068 33.746 431 486 556 33 57 19K .m araş 25.629 24.909 25.428 146 204 395 15 20 31M ard in 18.893 12.934 19.398 86 77 65 21 15 9M uğla 90.525 187.150 409.704 762 3577 5615 46 57 69M uş 14.910 15.704 4.630 54 195 74 0 14 16N ev şeh ir 15.179 17.209 17.503 67 87 156 4 6 5N iğde 15.041 17.916 20.804 53 217 227 9 24 35O rd u 16.730 32.260 147.374 116 656 3310 23 51 271Rize 15.032 25.625 28.055 117 183 327 10 17 16Sakarya 8.679 8.525 17.877 59 68 304 5 6 12S a m su n 12.674 24.459 33.103 67 111 495 8 8 65Siirt 23.883 22.029 15.835 208 142 68 33 54 9Sinop 11.432 13.568 13.117 61 9E 141 8 10 7Sivas 51.881 63.440 66.306 207 612 1413 25 46 36T ek ird ağ 23.638 31.070 30.370 158 422 568 12 39 13Tokat 21.875 24.018 15.924 98 241 352 5 16 20T rab zo n 12.441 15.615 42.040 66 83 686 7 14 10T u n ce li 13.846 29.865 11.412 95 228 134 28 14 10Ş .u rfa 24.573 9.802 13.731 131 42 52 14 4 2Uşak 6.339 7.460 6.228 28 59 54 3 4 5V an 5.449 5.055 5.488 39 61 77 2 1 13Yozgat 22.975 18.669 11.331 105 164 202 13 27 10Z o n g u ld a k 16.025 24.565 32.143 81 210 507 9 20 21

Kaynak: DİE İstatistikleri

115

T ürkiye'de Arıcılık

T ürk iye 'de G ezici A rıcılık

Daha verim li b ir arıcılık y ap m an ın başlıca yo lla rından b i­risi de gezici (seyyar) arıcılık yapm aktır. Gezici arıcılıkta balözü ve po len kaynak ların ın v e rim le rin e bağlı o larak ko­v an la rın belirli aralık larla yeni kaynak ların b u lu n d u ğ u yer­lere gö tü rü lm esi sözkonusudur.

Ü lkem izdeki kovan ların %50'sinden gezici arıcılık yoluyla yararlan ılm ak tad ır. Elde edilen ü rü n ise ü lkem iz bal ü re ti­m in in %80'ini karşılam aktad ır.

Genel b ir ifade ile, ü lkem izde arıcılık için en uygun dö­n em Doğu A nadolu 'da 4-5, diğer bölgelerde 8-9 ay a rasında­dır.

Gezici arıcılık ta kovan başına bal v e rim i 50-80 kg arasın ­dadır. Sabit arıcılık ta verim , eski tip kovan lar için 5-10, yeni tip kovanlar iç in 20-40 kg arasındad ır. Fakat çok uy g u n şart­la r a ltında sabit, yeni tip b ir kovandan 70-80 kg bal alm ak da m ü m k ü n d ü r.„ v •

Yerli (sabit) arıcılık tan çoğunlukla p e tek bal, gezici arıcı­lık tan ise genellikle süzm e bal elde edilir. Çam balı o larak da b ilinen b a lla rın d iğerlerine o ran la k rista lleşm esin in (şe­kerlenm esi) daha geç olm ası sebebiyle gezici arıc ılar çoğun­lukla h asa ttan önce arıla rın petek lere çam balı da koym ala­rın ı te m in e tm eye çalışırlar, böylece elde ed ilen süzm e ballar u z u n sü re k ristalleşm eden kalabilir.

Ü lkem izde gezici arıcılar, b ah a r ay larında iç k ısım lara ör­neğ in M uğla 'dan hareketle Afyon, Kayseri, A nkara, M alatya ha tta Kars çevresinde, K aradeniz'li arıc ıla r E rzurum , Bingöl c ivarına kovan ların ı gö türm ekte böylece ü rü n m ik ta r ve ka­litesin i a rttırm ak tad ırla r. Balözü ve po len d ö n em in in a rd ın ­dan ise y e n id e n konak layarak ya da d o ğ ru d an k ışla tm a a lan la rına dönm ekted irler. O rografik uzan ış ve yükseltiye bağlı o larak florada çeşitlilik, aynı tü rle rd e ise çiçeklenm e dönem lerinde farklılık lar m eydana gelm ektedir. Gezici a rı­cılar da b u n a bağlı olarak, konaklad ık ları b ir yerdeki balözü ve po len kaynak ları tüken ince flo ran ın b u açıdan h en ü z tü ­

116

Türkiye'de Arıcılık

kenm em iş olan, iç k ısım lara ya da daha yüksek kesim lere kovan larım götürürler.

Ü lkem izdeki gezici arıcılar genellikle kışları d iğer yerlere o ran la ılık geçen Ege ve A kdeniz kıyı kuşağını, k ısm ende Doğu K aradeniz kıyıları, İğd ır civarı, Batı K aradeniz k ıyıla­r ın ı k ışla tm a alanı o larak k u llan ırla r (Bkz. Şekil IX).

Bazı ü lkelerde arıcılık am açlı k ü ltü r b itk isi yetiştiriciliğ i ve kaliteli bal veren o rm an ağacı d ik im lerin in (Akasya gibi) o lduğu b ilinm ek ted ir, oysa T ürk iye 'n in gerek topografik ya­pısı gerek içerisinde b u lu n d u ğ u iklim kuşağı sebebiyle son derece zengin olan florası arıcılık açısından çok u y g u n d u r, ta r ım ü rü n le r i b ir yana b ırak ılırsa arıcılık sayesinde doğal yaşam sü re leri boyunca hayvan o tla tm a d ışında h em en hiç b ir işte ya rarlan ılm ayan bu b itk i ö rtü sü arıcılık yoluyla döl­lenerek daha rah a t çoğalabilm e im kan ı bu lm akta, d iğer ta ­raftan , bal ü re tim i sayesinde ülke ekonom isine de önem li ka tk ılar sağlam aktadırlar.

Deli bal o larak da b ilinen ve y iyen lerde başdönm esi, b u ­lan tı, vb. o lum suz etkileri gö rü len b a lla rın elde edildiği or- m an g ü lü gibi b ir kaç b itk in in ve kalitesi d iğerlerine o ran la daha d ü şü k bal veren atkestanesi, fu n d a gibi b itk ile rin d ı­şında ü lkem izde bal kaynağı aç ısından zengin ve lezzetli, kaliteli bal ve ren pek çok bitk iyi rahatlık la b u lm ak m ü m ­k ü n d ü r, ö rneğ in kekik, yonca, akasya vb. b itk iler en lezzetli ba lları verm ekted irler.

Ü lkem izde b u lu n an ve balözü-polen kaynağı d u ru m u n ­daki b itk ilerin , b u n la rı verm e d önem leri d ikkate a lınd ığ ın ­da h e m e n h em en k ışlatm a dönem leri d ışında tü m sezon bal v e rim i için elverişli a lan lar b u lu n ab ilir (Bkz. Şekil X).

Y apılm ası gereken bu b itk ile rin fenolojik d u ru m la rın ın ay rın tıla rıy la ortaya konarak ü lkem izdeki coğrafi dağ ılım la­r ın ın çıkartılm ası, b itk ilerin ne k ad ar a landa hang i dö n em ­de ne ölçüde verim li o ldukları be lirlenerek h a rita la rın ın çi­zilm esi, gezici arıcıların da b u n a göre yer değ iştirm esin i tem in e tm ektir.

117

Türkiye'de Arıcılık

118

TÜRKİY

E'D

E

GEZİC

İ ARIC

ILARIN

BAŞLI

CA

GÖÇ

YO

LLARI

ŞEK

İL:

IX

MA

RT

. N

İSA

N

. M

AY

IS

. H

AZ

İRA

N

. TE

MM

UZ

.

AĞ

US

TO

S.

EY

LU

l .

EK

İM__

____

____

. K

AS

IM

Türkiye'de Arıcılık

119

ŞEK

İL:

X

Türkiye'de Arıcılık

Gezici arıcılığı sınırlandıran faktörlerin başında ise ta­rım sal am açlı ilaçlam alar gelmektedir, çünkü ilaçlama yapı­lan yerlerde arılar hem doğrudan ilaçlardan etkilenerek hem polenlerden hem de balözünden zehirlenerek ölmekte koloniler sönm ektedir. Buna engel olm ak için iyi bir tarım ­sal örgütlenm eye gereksinim vardır.

Ülkemizde elde edilen balların tüm ünün süzme bal ve kg. fiyatının da en düşük günümüz değerleriyle 15.000 lira olduğu kabul edilirse 15.000*39.636.000=594.540.000.000 ya­ni yaklaşık olarak 600 milyar lira olduğu görülür. Bu du­rumda kovan başına gelir yaklaşık 250.000 liradır. Diğer ta­ra ftan a r ıc ılığ ın tozlaşm a yolu yla m eyd ana g etird iğ i tarım sal gelir artışının 100 katı olduğu kabul edilirse bu ra­kam 600 trilyon liraya yükselir ki bu değerler ülkemiz tarı­mında arıcılığın yeri ve önem inin ne denli büyük olduğu­nu açıkça göstermektedir.

Türkiye'nin Bal, Balm um u İthalat ve İhracatı

Ülkemiz 1966'da sadece 1 ülkeye 2.5 ton, 1976'da 6 ülkeye 175 ton bal ihracatı yapabilmiştir. 1980 yılı sonrasında yü­rütülen politikaların sonucunda İslâm ülkeleriyle olan iliş­kilerin artm asına bağlı olarak 1986'da 12 tanesi İslâm ülkesi olm ak üzere 25 ülkeye yaklaşık 3.500 ton ihracat yapılm ış­tır (Bkz. Tablo VII). Bunun 3.100 tonu İslâm ülkelerine ve süzme bal şeklinde gerçekleşmiştir. Bal ihraç ettiğimiz ülke­ler içerisinde en büvük alıcının, vurtdışında çalışan işçileri­mizin büyük çoğunluğunun bulunduğu, Batı Almanya ol ması da dikkat çekicidir. 1986 yılında sadece süzme baldan eldt edilen döviz 5 milyon $'dır. Fakat aynı dönemde bü­yük kısm ı Avrupa ülkelerine ihraç edilen sadece 400 ton pe­tek baldan ise i .200.000 $ döviz sağlanm ıştır.

Diğer taraftan 1986 yılında, ülkem iz ballarının pek çok diğer ülke balından üstünlüğü olduğu halde, anlaşılmaz birşekilde Avusturya'dan 13.662 Kg bal ithal edilerek 35.902 $ döviz adeta sokağa atılmıştır.

120

Türkiye'de Arıcılık

Bir çok ülke süzme balı tercih etm ektedir, fakat petek ba­lın getirdiği gelir diğerine oranla daha fazladır. Alıcı ülkele­rin çoğunda tercih edilen bal, petek ya da süzme bal olsun, monoflora balözüyle hasadı yapılm ış (kekik balı gibi) ve bu­na göre sın ıfland ırılarak etiketlenip piyasaya sürülm üş olan baldır, bu nedenle arıcılarım ızın konu üzerinde titiz­likle durarak hasatlarını olabildiğince tek kaynaktan yap­maya çalışarak kaliteyi daha da yükseltm eleri gerekm ekte­dir.

Ülkemiz balları, pek çok diğer ülke ballarından daha kali­teli olm asına rağm en reklam ının bugünlere değin yeterin­ce yapılm am ış olması sebebiyle, henüz ihracatı arzu edilen seviyeye gelm em iştir. Ayrıca b ir diğer etken ise arıcıların yeterli örgütlenm eye sahip olm ayışları, elde ettikleri balları kendi başlarına ya da aracı kuruluşlar aracılığıyla ihraç et­meye çalışm alarıdır. Balların, pazar durum undaki ülkele­rin tüketim alışkanlıklarına uygun, istenilen nitelikte, kali­tede ve fiyatta piyasaya v erileb ilm esi dikkat ed ilm esi gereken b ir konudur. Bunun yanısıra balın kalitesinin bo­zulmadan alıcı ülkelere ulaştırılabilm esi için gerekli olan am balajlam a ve koruma şartlarına da dikkatle uyulm ası ge­rekmektedir.

1976 yılında İspanya (5.000 Kg), Hollanda (4.000 Kg), Fransa (2.090 Kg), İsviçre (1.008 Kg) ve İngiltere (40 Kg)'den toplam 12.138 kg balm um u ithalatı yapılm ış ve 49.715 $ dö­viz ödenm iştir. 1986 yılında ise sadece Batı Almanya'dan 10.600 Kg balm um u alınarak bu ülkeye 45.121 $ döviz veril­m iştir, oysa ülkem izin balm um u üretim i sanıyoruz ki bize fazlasıyla yetecek seviyededir (Bkz. Şekil XI). Yine aynı yılda balm um u ihracatım ız ise sadece Irak'a ve 6.200 Kg'dır, bu­nun karşılığında ise 111.900 $ döviz kazanılm ıştır. Değerler gösterm ektedir ki ülkemiz bal ve-veya balm um u ithali yeri­ne ihracına önem verm ekle her zam an kârlı çıkacaktır.

121

Türkiye'de Ancılık

Tablo VII: Türkiye'nin Yıllara ve Ülkelere Göre Bal İhracatı (Kg)

1966 1976 1986Petek Süzme

Batı Almanya 160.132 75.066 2.075.890

Suudi Arabistan 2.632 4.615 233.663 372.709Fransa 19.982 241.546

Yunanistan 20.250 133.786

Irak 7.605 76.091

Belçika-Lüxemburg 40.010Kuveyt 510 2.560 39.951

İsviçre 6.016 1.085 31.205

Ürdün 3.668 12.400

Kuzey Yemen 20.461 10.270İtalya 5.423

K.Kıbns Türk C. 100 4.420

Bir. Arap Emir. 346 3.614

Katar 3.030Libya 12 2.509

Lübnan 1.500 2.192Hollanda 14.286 2.139

Suriye 1.290İsveç 1.082

Bahreyn 192 1.000Danimarka 620 878

Norveç 499İngiltere 280

Avustralya 180Avusturya 20.000 3Kanada 2.318Dubai 129

Toplam 2.632 175.091 420.025 3.062.397

Kaynak: DİE İstatistikleri

122

Türkiye'de Arıcılık

TON40000

30000

20000

10000

1966

umBAL

B A L M U M U

1976 1986

TÜ RK İYE 'D E B A L VE B A LM U M U Ü RET İM !

ŞEKİL: XI

A rıc ılığ ım ız ın G eliştirilm esi İç in Y ap ılm ası G ereken Başlıca İşler

Ülkemiz arıcılığı m odern kovanların yaygınlaşmaya baş­ladığı 60'lı yıllardan buyana sürekli gelişme içerisindedir, yeni tipte önem li artışlar sözkonusudur, fakat arıcılığın da­ha iyi b ir yere gelebilm esi için;

Bilgili ve tecrübeli arıcı yetiştirm ek,Bilgili teknik elem anlar yetiştirm ek,Birlik ve Kooperatifler kurmak,Krediler verm ek,Gezici arıcılık için iyi bir organizasyonu gerçekleştirecek

tarım sal yapılaşm ayı oluşturmak,Gezici arıcıların konaklam a alanlarının özel ya da tüzel

kişilerce kısıtlanm am asını sağlamak,

123

Türkiye'de Arıcılık

Ballı b itkilerin yetiştirilm esini tem in ve teşvik etmek,Bu bitkilerin ayrıntılı fenolojik haritaların ı hazırlamak, Her bölge için en uygun arıcılık yerlerini ve dönem lerini

tesbit etmek,Özellikle gezici arıcılarda, çevrenin besleyebileceğinden

daha fazla koloninin bir araya gelm em esine dikkat ederek, verim in düşm esine engel olmaya çalışm ak,

Her konaklam a alanından alınan balın ayrı am balajlan­m asını sağlamak,

Hem arı kovanlarının rutin bakım larını hem de arı hasta­lık ve zararlılarıyla mücadeleyi iyi b ir şekilde ve zam anında yapmak,

İhbarı zorunlu olan bulaşıcı arı hastalıklarının vakit geçi­rilm eden ilgili yerlere bildirilm esini tem in etmek,

Bu tip hastalığa yakalanan kolonileri karantinaya almak, Eğer gezici arıcılık yapılan koloni iseler kovanların nakli­

ne engel olarak hastalığın yayılm asını engellem eye çalış­mak,

Hastalık taşıyan kolonilerin daha önce götürüldükleri yerlerdeki diğer kolonilerde de bu hastalığın bulaşıp bulaş­m adığını vakit geçirm eden tesbit etmek,

Arıcılıkla ilgili her türlü m alzem enin yurtdışına satılm a­sını veya yurtdışm dan alınm asını doğrudan doğruya arıcı­lar yoluyla değil b ir resm i kurum tarafından yapılm asını te­m in ederek bulaşıcı hastalıkların yayılm asına engel olmaya çalışmak,

Gerek salgın hayvan hastalıklarıyla ilgili gerekse arıcılık­la ilgili uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak,

Kültür bitkilerinin ilaçlanm a dönem leri ile gezici arıcıla­rın aynı anda aynı yerde bulunm am alarını kurulacak ta­rım sal organizasyon yoluyla tem in etmek,

Kültür b itk ilerin in ilaçlanm asın ı m üm kün olduğunca arıların faaliyetlerini en aza indirdikleri zamanlarda yap­mak,

Basın-Yayın organları aracılığıyla insanları arıcılığa yön­lendirm ek ve arıcıların yine bu yolla eğitilm elerini tem in etmek,

124

Türkiye'de Arıcılık

Zaman zam an yarışm alar düzenleyerek çiftçileri teşvik etmek,

Halka açık bilim sel toplantılarla arıcılığın her yönüyle önem ini vurgulayarak halkı bilinçlendirm ek,

Ballarım ızın yurtdışında reklam ının yapılm asını tem in etmek,

Bal ihracatın ın kişisel gayretlerle değil belirli kuruluşlar­ca yapılm asını sağlamak,

Türk Standartlan Enstitüsü'nün belirlediği standarta uy­gun üretim gerçekleştirm ek,

Am balajlam a ve pazarlama da titiz ve dürüst davranm ak gereklidir.

125

Türkiye'de Arıcılık

YARARLANILAN ESERLER

Akbay, R., 1986, An ve İpekböceği Yetiştirm e A.Ü. Zir. Fak. Yay. No: 956, An­kara.

Balcı, F., 1977, Arıcılık. Ankara.DDİE, 1968, Dış Ticaret Yıllık İstatistik, Seri: 1, özel Ticaret (1965-1966). Yay.

No: 535, Ankara.BDİE, 19(38, Tarımsal Yapı ve Üretim 1967. Yay. No: 539, Ankara.BDİE, 1978, Dış Ticaret İstatistiği Seri: 1 (1976-1977) Yay. No: 855, Ankara.BDİE, 1978, Tarımsal Yapı ve Üretim 1974-76. Yay. no: 858, Ankara.BDİE, 1986, Tanm İstatistikleri Özeti 1985. Yay. No: 1199, Ankara.BDİE, 1987, T anm İstatistikleri Özeti 1986. Yay. No: 1251, Ankara.BDİE, 1988, Dış Ticaret İstatistikleri 1986. Yay. No: 1253, Ankara.BDİE, 1988, Tarımsal Yapı ve Üretim 1986. Yay. No: 1275, Ankara.Bodenheimer, F.S., 1941, "Apiaries and Beekeeping in Turkey". La Turquie

Kemaliste, No: 44, s. 24-27, İstanbul.FAO, 1970, Production Yearbook 1969. Vol. 23, Roma.FAO, 1971, Trade Yearbook 1970. Vol. 24, Roma.FAO, 1979, Production Yearbook 1978. Vol. 32, Roma.FAO, 1980, Trade Yearbook 1979, Vol. 33, Roma.FAO, 1988, Trade Yearbook 1987, Statistics No: 84, Roma.FAO, 1989, Production Yearbook 1988. Vol. 42, Roma.Fıratlı, Ç., 1984, Arıcılık. Türkiye İş Bankası Yayım, Ankara.Hemşinlioğlu, M., 1969, Bal Arısı Yetiştirme Tekniği. Ankara.Hodges, D., 1978, "A Calendar of Bee Plants”. Bee World V. 59, No: 3, s. 97-

100, England.Hodges, D., 1978, "A Calendar of Bee Plants". Bee World V. 59, No: 4 s. 170,

England.İnci, A., 1987, "Bal Dış Satımımız ve Sorunları". Teknik Arıcılık S: 14, s. 19-26,

Ankara.Kaftanoğlu, O., 1987, "Arıcılığın Temel Prensipleri". Teknik Arıcılık S: 10. s. 7-

11, Ankara.Kaftanoğlu, O., 1989, "Türkiye’de Arıcılığın Genel Durumu ve Paket Arıcılığı­

nı Uygulama Olanakları". Türk Ziraat Mühendisliği 3. Teknik Kongresi (8-12 Ocak 1990), s. 568-576, Ankara.

Mimioğlu, M., Göksu, K., 1984 Arıcılığımızı Yok Olma Tehlikesiyle Karşı Kar­şıya Getiren Asalak Varroa Jacobsoni. Tanm O rm an ve Köyişleri Bakanlığı Vete­riner İşleri Genel Müdürlüğü Yetiştirici Broşürleri Serisi a- 63, Ankara.

Örsan, A.F., 1984, Pratik Arıcılık. İstanbul.Şenocak, C., 1956, Yeni Arıcılık. Ankara.Şenocak, C., 1971, Arıcılık. Ankara.Şenocak, K., 1988, M odem Ancılık-An Sırnnın Çözümü. İstanbul.Türk Standartlan Enstitüsü, 1978, Türk Bal Standardı (TS 3036/M art 1978).Yılmaz, B.. 1987, 'Türkiye'de Seyyar Ancılık". Teknik Ancılık S: 11, s. 20-24,

Ankara.Yılmaz, Z., 1988, "Kovan Ürünlerinin İnsan Sağlığındaki Önemi ve Etkinliği".

Teknik Ancılık S: 20, s. 18-20, Ankara.

126