title nukleusisasi molekul suku kata : dari akar ke pucuk ...€¦ · title nukleusisasi molekul...

Title Nukleusisasi molekul suku kata : Dari akar ke pucuk sel morfofonemik

Bahasa Melayu Author(s) Paitoon M. Chaiyanara Source

Persidangan Antarabangsa Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu 3 bertemakan “Memeluk akar menyuluh ke langit: Bahasa”, Singapura, 14-16 Julai 2006

This document may be used for private study or research purpose only. This document or any part of it may not be duplicated and/or distributed without permission of the copyright owner. The Singapore Copyright Act applies to the use of this document.

Puwer. Pp. 79-

~ithfulness and

r and Suzanne tsetts Occasional hmality Theory. ~ Association. p and other N<;

~ality Theory in

ttimality theory: ~ar. In John J. rology. Malden:

'

!Malay Revisited. ~a. rlogy Interface ~n ~anberra: Pacific

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KATA: DARI AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

PAITOON M. CHAIYANARA

1. Pendahuluan Kata Catford (1988), setiap suku kata harus memiliki

teras di pertengahannya. Teras suku kata ini diibaratkan sebagai nukleus bagi inti pati suara. Pada umumnya nukleus berkenaan terdiri daripada bunyi vokal. Kata II dan" dalam bahasa Melayu dan kata II stop" dalam bahasa Inggeris misalnya, mengandungi nukleus [a] dan [re]. Terkadang bunyi konsonan juga dapat berfungsi sebagai teras suku kata. Ini dapat dilihat dalam kata "sudden" ['sAdn] dan kata "little" ['ht~] (BI) yang didapati konsonan [n] dan konsonan [1] mengambil tempat dan berperan sebagai teras atau nukleus pada suku kata akhir. Kata [krk] 11 lihir" dalam bahasa Cek didapati likuida [r] berfungsi sebagai teras kata ekasuku tersebut.

Berdasarkan sains fisiologi yang lain, suku kata jug~ dapat dianggap sebagai sel molekul pengujaran dalam sesuatu bahasa. Sel tersebut dibina oleh unit paling kecil sebatian yang terdiri dari dua atau lebih atom atau fonem-fonem tertentu. Unit-unit yang paling kecil ini boleh terlibat dalam sesuatu perubahan makna_ persis atom-atom lain yang terlibat dalam perubahan kimia. Sel atau unit sesuatu mekanisme pengujaran terdiri daripada nukleus dan sitoplasma yang dikelilingi membran sel. Nukleus boleh terdiri daripada vokal, diftong dan unsur-unsur bunyi lain yang bersifat vokalik, manakala sitoplasma adalah konsonan-konsonan yang berfungsi sebagai onset dan/ a tau koda dalam sesuatu suku kata. Dalam konteks silabilisasi, membran dapat dimaksudkan sebagai selaput nipis

yang berliang oleh titik pemisahan suku kata sama ada semula jadi mahupun mengalami perubahan disebabkan artikulasi tambahan.

Dalam transmorfologisasi kata-kata sumber dari bahasa-bahasa asing yang menyuburkan akar perbendaharaan kata bahasa Melayu, ternyata didapati berbagai ragam perubahan suku kata yang berlaku ke atas kata-kata sumber yang telah diserapkan. Perubahan ini berlaku kerana berlakunya pengadaptasian morfofonologi bahasa Melayu · yang tersedia mantap dalam struktur bahasanya. Fenomena ini melibatkan nukleusisasi molekul yang boleh memperlihatkan rumus-rumus perubahan pola suku kata.

Dengan kenyataan di atas, kertas kerja ini akan memaparkan rumus-rumus perubahan suku kata dari akar ke pucuk sel morfofonologi bahasa Melayu berdasarkan rumus fonologi generatif. Di antara rumus yang dijadikan pokok pembicaraan ialah (i) Rumus pelesapan suku kata, (ii) Rumus penyisipan suku kata, dan (iii) Rumus pencantuman bunyi dalam suku kata. Kerangka organisasi suku kata (syllable organization) yang dikemukan oleh Kenneth Pike (1947) akan digunakan bagi huraian nukleusisasi sel morfofonemik bahasa Melayu dalam kertas ini. Dengan ini pada bahagian awal kertas ini secara ringkas dipaparkan teori-teori suku kata dan kerangka organisasi suku kata berkenaan.

2. Teori Suku Kata Dalam penelitian suku kata, Gimson (1974)

membahagikan pengertiannya kepada dua pendekatan, iaitu pendekatan fonetik dan pendekatan linguistik. Dalam pendekatan fonetik, takrif suku kata dapat dihuraikan dengan berlandaskan (i) Teori tekan~n (Protninence theory) dan (ii) Teori denyutan paru-paru (Pulse theory). Tumpuan yang diberi dalam teori tekanan ialah kenyaringan bunyi. Teori ini dapat

68

p

dipersama theory) yar

Ket sesuatu st disebabka1 kekuatan I terdiri d. Berdasarki mengikut kedua dal paru berla: udara kel1 udara dar: penghasila mengguna

Ben bahawa pE penutur ja1 suku kata i Sanskrit m terse but te1

penutur ja terdiri dari dalam bah dalam rur bahasa did sistem fonc

3. Organisa Ahli

seterusnya bahagian, bahagian kt

~a ada semula kan artikulasi

sumber dari ~rbendaharaan

rbagai ragam ~-kata sumber riaku kerana •hasa Melayu I

~ Fenomena ini iemper lihatkan

frja ini akan ~a dari akar ke ~sarkan rumus Jadikan pokok ~ta, (ii) Rumus lntuman bunyi

~, ka ta ( syllable

e (1947) akan onemik bahasa ahagian awal

1 suku kata dan

jimson (1974) tndekatan, iaitu fistik. Dalam ~raikan dengan rheory) dan (ii) ~nan yang diberi ~ Teori ini dapat

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KAlA: DARI AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

dipersamakan dengan teori kenyaringan bunyi (sonority theory) yang dikemukakan oleh Peter Ladefoged (1993).

Ketika kita mengungkapkan sesuatu perkataan atau sesuatu suku kata didapati sesetengah bunyi menyaring. Ini disebabkan bunyi berkenaan lebih bergema kerana diberi kekuatan lebih daripada bunyi yang lain. Setiap satu suku kata terdiri dari satu puncak kenyaringan (sonority peak). Berdasarkan teori ini, jumlah suku kata dapat diperkirakan mengikut jumlah puncak kenyaringan yang dilafaskan. Teori kedua dalam pendekatan fonetik, iaitu teori denyutan paruparu berlandaskan denyutan paru-paru yang menghembuskan udara keluar ke kotak suara. Satu makanisme pemaksaan udara dari paru-paru ke kotak suara dianggap sebagai satu penghasilan suku kata. Kebanyakan ahli fonologi menggunakan teori ini untuk menghuraikan suku kata.

Berdasarkan pendekatan linguistik, Gimson percaya bahawa perkiraan jumlah suku kata terletak pada perasaan penutur jati bahasa berkenaan yang bergantung pada struktur suku kata itu sendiri. Kata Lfa:stra] yang berasal daripada kata Sanskrit misalnya, penutur Melayu beranggapan bahawa kata tersebut terdiri dari tiga suku kata iaitu +sas+te+ra+, mana kala

penutur jati bahasa lain beranggapan bahawa kata tersebut' terdiri dari dua suku kata sahaja iaitu +sas+tra+. Ini disebabkan dalam bahasa Melayu tidak terdapat gugusan konsonan [tr] dalam rumus fonotaktiknya, sedangkan pada sesetengah bahasa didapati gugusan konsonan [tr] dan lain-lain di dal~m sistem fonologinya.

3. Organisasi Suku Kata Ahli bahasa yang bermula dari Kenneth Pike (1947) dan

seterusnya telah menyusun organisasi suku kata kepada tiga bahagian, iaitu bahagian pertama dikenali sebagai onset, bahagian kedua dikenali sebagai nukleus dan bahagian ketiga

69

dikenali sebagai koda. Bahagian nukleus dan koda dapat digabungkan dan dikenali sebagai bahagian perakhiran suku kata yang diistilahkan sebagai rima suku kata (syllable rime). Berdasarkan teori Fonologi Autosegmen, konsep suku kata ini dapat dilihat dalam gambar rajah yang berikut:-

Gambar rajah 1: Organisasi suku kata (0'= suku kata)

Bagi rangkap konsonan dan rangkap vokal atau vokal pangjang, organisasi suku kata dapat diperlihatkan seperti gambar rajah yang berikut:-

Gambar rajah 2: Organisasi suku kata bagi rangkap konsonan dan vokal atau vokal panjang

70

p

Padc Melayu asl

Ons~

K

I p, 1

t, (

k,

c, . s, 1

1, r m,

Jl, ~

w,

Gambar rajc:

5. Nukleusi Nukl

satu perges proses pen!

I koda dapat ~khiran suku (syllable rime). !suku kata ini

I I

Fata) I

~al atau vokal~atkan seperti :

~kap konsonan

I

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KATA: DARI AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

Pada umurnnya organisasi suku kata dalam bahasa Melayu asli dapat digambarkan seperti berikut:-

Onset

K

I p,b

t, d

k, g c, J s, h 1, r

m,n

Jl,IJ

w, j

1 p ,, t,

e ?

£ s, h

a I, r

~ m,n

0 IJ

u

a

Gambar rajah 3: Organisasi suku kata asli bahasa Melayu

5. Nukleusisasi Molekul Suku Kata Bahasa Melayu Nukleusisasi molekul suku kata dimaksudkan sebagai

satu pergeseran atau perubahan struktur suku kata dalam proses pengadaptasian morfofonemik yang berlaku ke atas

71

pemantapan kosa kata mengikut tipologi bahasa masingmasing. Fenomena ini juga dikenali sebagai suplesi (supletion), kemudian dipadankan dengan istilah simbolisme (symbolism) oleh Sapir (1920). Nukleusisasi dalam huraian ini hanya terbatas pada pengadaptasian kata-kata asing ke dalam bahasa Melayu. Berdasarkan suplesi suku kata, nukleusisasi dapat dijelaskan seperti berikut:-

5.1 Nukleusisasi: Pelesapan Suku Kata Struktur atau pola suku kata boleh terjejas apabila

didapati sesuatu bunyi mengalami pengguguran. Kehilangan bunyi vokal dalam sesuatu kata misalnya, boleh melesapkan suku kata tertentu. Ini dapat dilihat dalam perbandingan gaya normal dan formal dengan gaya bahasa basahan (colloquial speech) dalam bahasa Inggeris seperti contoh yang berikut:-

Bentuk Formal sebutan I umlah SK struktur SK

chocolate [C6kelet] 3 KVKVKVK happening [hrep e niiJ] 3 KVKVKVK every [ever!] 3 KVKVKV nursery [n¥ser1] 3 KVKVKV

Bentuk Basahan sebutan Jumlah SK struktur SK

choclate [C6k let] 2 KVKKVK hapning [hrepn1IJ] 2 KVKKVK ev'ry [evr1] 2 KVKV

' [n¥sr1] 2 KVKKV nurs ry

Setelah membandingkan gaya sebutan antara bentuk formal dan basahan didapati suku kata yang terletak di tengah kata dilesapkan. Dengan demikian jumlah suku kata berubah menjadi dua sahaja. Selain daripada itu, suku kata dalam gaya bahasa basahan yang dikenakan tekanan yang paling kuat yakni suku kata

72

p

pertama tekanan ( suku kate

kata teng jika suku tidak di

ditekank; khususn) tidak dit1 Perubah2

dilesapkc: diikuti di

dalam be: KV. Den: terpilih ( ahli fane suku kat berikut:-

[:

[P

Manakal; akan dije

]

~ahasa rna singplesi (supletion), tme (symbolism) taian ini hanya ~e dalam bahasa kleusisasi dapat

l terjejas apabila ~ehilangan bunyi ,apkan suku kata ~aya normal dan t,ch) dalam bahasa

~ SKK

rKVKVK

rKVKV

rKVKV

fktur SK

rKKVK

rKKVK

rKv

rKKV

~ra bentuk formal ~ di tengah kata f berubah menjadi ~am gaya bahasa ~ yakni suku kata

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KATA: OARI AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

pertama merupakan suku kata tertutup. Ini bertentangan dengan tekanan dalam suku kata gaya bahasa formal yang diberikan kepada suku kata terbuka. Apakah punca pengguguran bunyi [e] pada suku

kata tengah dalam contoh-contoh di atas itu? Dalam bahasa Inggeris, jika suku kata yang ditekankan diikuti oleh dua suku kata lain yang tidak ditekankan, didapati bunyi [ e] pada suku kata yang

ditekankan akan digugurkan dalam gaya bahasa basahan, khususnya jika konsonan yang terletak di depan suku kata yang tidak ditekankan adalah konsonan sengauan [n] atau likuida_ [l,r]. Perubahan ini dapat diilustrasikan seperti rumus yang berikut:-

Pelesapan Vokal: [e] 7 [0] I VK_ [: ]

Bunyi vokal [e] pada suku kata yang tidak ditekankan akan

dilesapkan apabila suku kata depan ditekankan dan suku kata yang diikuti dimulai dengan konsonan sengauan atau likuida.

Ahli fonologi dapati bahawa perubahan struktur suku kata dalam bahasa manapun kebanyakan akan berakhir kepada bentuk KV. Dengan ini. Struktur KV dianggap sebagai struktur suku kata terpilih (preferred syllable structure) (Schane: 1968). Setelah dianalisis, ahli fonologi dapati banyak kaedah yang menyebabkan strukhtr suku kata berubah menjadi pola KV. Di antaranya adalah seperti berikut:-

1. KVK n=::> KV [Proses pelenyapan bunyi konsonan akhir]

2 .. KKV n=::> KV [Proses pelenyapan bunyi gugusan konsonan depan]

3. KKV n=::> KVKV [Proses penyisipan vokal di antara gugusan konsonan]

Proses 1. dan 2. merupakan proses pelesapan bunyi. Manakala proses dalam 3. adalah proses penambahan bunyi yang akan dijelaskan dalam bahagian seterusnya.

Pelesapan bunyi boleh berlaku ke atas beberapa kaedah. Di

73

antaranya dapat dilihat dalam contoh-contoh yang berikut:

(i) Kata Arab dalam bahasa Melayu (Abbas:1999)

Bentuk asal Pelesapan makna

[nafaqah] [nafkah] "nafkah" [barakah] [berkah] "berkah" [waraqah] [warkah] "warkah" [ mua <i allim] [mualim] "mualim "

(ii) Kata Sanskrit dalam bahasa Melayu (Paitoon: 1982)

Bentuk asal Pelesapan makna

[?adira:Ja] [diraJa] "diraja" []lijata] [pata] "nyata"

Pelesapan bunyi dalam kata yang ditunjukkan di atas menyebabkan struktur suku kata berubah menjadi lebih kecil seperti rumus pola yang berikut:-

TRISUKU ~ DWISUKU [nafaqah] [nafkah] KVKVKVK KVKKVK [barakah] [berkah] KVKVKVK KVKKVK [waraqah] [warkah] KVKVKVK KVKKVK [ mua <i allim] [mualim] KVVKVKKVK KWKVK [pijata] [pata] KVKVKV KVKV

Nukleusisasi pelesapan suku kata yang berlaku dalam

74

p

morfo£01 seperti b

I<

I n

I

I n

I

~afkah" ~erkah"

IWarkah" I

mualim" i

~82)

1 "diraja"

I "nyata"

pukkan di atas tbih kecil sepertl

berlaku dalam

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KATA: DAR I AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

morfofonemik bahasa Melayu di antara lain dapat digambarkan seperti berikut:-

(J' (J' (J'

~ R

~ ~ 1 0~

r l l Ko

K V K v K v K

I I n a ! I I I J a q a

(J' (J' (J'

11 11 11 R

1 ~ r K 1 K 1 J

I I n a I~ I I J f a q a

1 J 75

lvtemel«JvAkcu- lvt~ululv Kl!/ ~

Nu (J' (J' (J'

gambar ra

11 11 11 dalam bah tengah dib

~ 1 ~ kata awal c

5.2 Nukle Per

l Ko

J J J dengan p suku kata kaedah. [

K K berikut:

I I I .} I I J (i) Kata A

Ber n a f a q a [me

l J [me

0 [me 0 [su~

(J' (J' [Jul

11 11 (ii) Kata S

Ber [sth

i\ ~ [str

Pe menyebab

l Ko

1 ] seperti rur

1 TRJ

K [rna

I I I l I J KVJ D"

n a f a [sth,

Gambar rajah 4: Nukleusisasi Pelesapan suku kata dalam BM KK,

~lam BM


Nukleusisasi pelesapan bunyi yang dinyatakan dalam gambar rajah di atas memperlihatkan fenomena suku kata tengah dalam bahasa sumber digugurkan. Disebabkan organisasi suku kata tengah dibubarkan, maka onset asalnya bergeser ke organisasi suku kata awal dan pada akhirnya menduduki di tempat koda.

5.2 Nukleusisasi: Penyisipan Suku Kata Penyisipan bunyi merupakan proses yang bertentangan

dengan pelesapan bunyi bahkan ia boleh menambah juml~h suku kata . Penyisipan bunyi boleh berlaku ke atas beberapa kaedah. Di antaranya dapat dilihat dalam contoh-contoh yang berikut: (i) Kata Arab dalam bahasa Melayu (Abbas:1999)

Bentuk asal Penyisipan makna [mas? alah] [mas a? alah] II masalah"

[majt] [majat] llmayat" [ mahr] [ mahar] II mahar" [subh] [subuh] 11 SUbuh" [Jukr] [Jukur] 11syukur"

(ii) Kata Sanskrit dalam bahasa Melayu (Paitoon: 1982) Bentuk asal Penyisipan makna [stha:na] [?ista:na] 11 istana"

[stri:] [?istari] 11 isteri"

Penyisipan bunyi dalam kata yang ditunjukkan di atas menyebabkan struktur suku kata berubah menjadi lebih besar seperti rumus pola yang berikut:-

TRISUKU toe::=::> CATURSUKU [mas?alah]

KVKKVKVK DWISUKU [stha:na]

KKVKV

77

[mas a? alah]

KVKVKVKVK TRISUKU [?ista:na]

KVKKVKV

EKASUKU [stri:]

KKKV EKASUKU [majt] KVKK [mahr] KVKK [subh] KVKK [Jukr]

KVKK

TRISUKU [?istari]

KVKKVKV DWISUKU [majat] KVKVK [mahar] KVKVK [subuh] KVKVK [Jukur]

KVKVK

Disebabkan dalam sistem fonologi bahasa Melayu asli tidak terdapat rangkap konsonan, maka penyerapan kata-kata asing yang terdiri dari rangkap konsonan telah melalui satu proses nukleusisasi penyisipan vokal tertentu berdasarkan asimilasi nukleus yang terdekat. Nukleusisasi penyisipan ini pada awalnya dikenal sebagai anaptiksis atau suara bakti (lihat Gorys Kera£:1987). Beberapa contoh yang dikemukakan oleh Gorys Keraf untuk menjelas pengertian tersebut adalah: kata . [Sloka] (Sans.) menjadi [saloka] dalam bahasa Melayu.

Demikian juga kata-kata [gla:na] menjadi [galana] atau

[guiana], kata [frgala] menjadi [sarigala] dan kata [candra]

menjadi [candera] atau [candara]. Berdasarkan contoh-contoh di atas, nukleusisasi penyisipan

suku kata yang berlaku dalam morfofonemik bahasa Melayu di antara lain dapat digambarkan seperti berikut:-

78

p

/ 0

K

+?

[!ill ~] ~KV

JlKU I l< rl tK ~] K ~ IK ~sa Melayu asli ~rapan kata-kata lah melalui satu ~tu berdasar kan ~ penyisipan ini ,uara bakti (lihat ~emukakan oleh but adalah: kata I

~ahasa Melayu.

: [gelana] atau ! In kata [candra]

~sisasi penyisipan .ahasa Melayu di

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KATA: OAR I AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

R

K/.I\ ~ I I I I I s t r 1 1

() () ()

/l /l /l 0 R 0 R 0 R

1\ K v K K v K v

I I K +? + i s t +a r - 1

j 0

79

(J' (J' (J'

/l /l /l 0 R 0 R 0 R

f\ K v K K v K v

I I I ? i s t a r

Gambar rajah 5: Nukleusisasi 12enyisi12an suku kata

Nukleusisasi penyisipan suku kata yang dinyatakan di atas ini memperlihatkan kata ekasuku dari bahasa sumber terbahagikan kepada kata trisuku melalui proses protesis di awal kata dan epentesis di tengah-tengah kata. Di samping itu, disebabkan dalam sistem fonologi bahasa Melayu tidak , terdapat vokal panjang, dengan ini maka proses apokop boleh berlaku pada akhir kata. Ini menyebabkan vokal i panjang dimonoftongisasikan.

5.3 Nukleusisasi: Pencatuman Bunyi Pencantuman bunyi (Coalescence) dapat ditakrifkan

sebagai satu proses penyatuan dua bunyi yang terletak berdekatan. Pencantuman bunyi dalam bahasa dapat dibahagikan kepada 3 bentuk iaitu:-

(i) Bentuk pertama: Konsonan + Konsonan (ii) Bentuk kedua : Vokal + Vokal

80

berikut:-(i)

khususn' konsona1 kedua-d1 contoh d

[nak "gugur"

[kup

E [k] dan [ menghas ciri bun) dalam sa dirumusl

Pencanturr

R

:y

; dinyatakan di bahasa sumber tses protesis di pi samping itu, i Melayu tidak ~ apokop boleh bkal i panjang

pat ditakrifkan 1 yang terletak lbahasa da pat

jSonan


(iii) Bentuk ketiga : Vokal + Konsonan

Ketiga-tiga bentuk ini dapat dihuraikan seperti berikut:-

(i) Pencantuman Antara Konsonan Pencantuman dua bunyi yang berdekatan,

khususnya antara konsonan dan konsonan dapat melahirkan konsonan baru yang menerima fitur asal yang dimiliki oleh kedua-dua konsonan berkenaan. Ini dapat dilihat dalam contoh dalam bahasa Korea seperti yang berikut:-

[nak + hwa] "gugur" "bunga"

Pencantuman buny~ [nakhwa]

"bunga gugur"

[kup + hita] Pencatuman bunyi> [kuphita]

"menjadi bengkok"

Berdasarkan contoh di atas didapati konsonan letupan [k] dan [p] dicantumkan dengan konsonan geseran [h] dapat menghasilkan konsonan letupan beraspirasi [kh] dan ph]. Ciri-· ciri bunyi dalam kedua-dua konsonan telah dimasukkan ke dalam satu konsonan baru. Perubahan bunyi tersebut dapat dirumuskan seperti berikut:-

Pencantuman Konsonan: Konsonan letupan tak-bersuara diikuti oleh konsonan geseran menghasilkan bunyi konsonan letupan tak bersuara ber-aspirasi.

[k] + [h] ~ [kh] [p] + [h] ~ [ph]

81

Dalam beberapa kasus terdapat gabungan dua konsonan yang sama menjadi satu (KiKi -? Ki) . Ini dapat diLihat dalam perkembangan kata bahasa Perancis yang berasal daripada bahasa Latin seperti contoh yang berikut:-

Bahasa Latin IUc=) Bahasa Perancis makna

[terra] [trea] bumi

[bella] [bela] cantik

[gutta] [guta] jatuh [pressa] [presa] tekan

Dalam bahasa Inggeris didapati konsonan yang dihasilkan di gusi (alveolar) seperti [t,d, s, z] yang diikuti oleh [j] akan dicantumkan menjadi bunyi baru iaitu [S] atau [3]

yang dapat dilihat pada akhiran {-ion} seperti dalam kata yang berikut:-

relation {ri'lej Sen] : bunyi [S] dihasilkan kerana

pencantuman [t+i]. Evasion [i'vej3en]: Bunyi [3] dihasilkan kerana

pencantuman [d+i]. Pengwujudan konsonan tinggi [S] dan [3] dapat

ditanggapi oleh ahli fonologi sebagai satu asimilasi yang dipengaruhi oleh bunyi separuh vokal [j] yang dihasilkan di lelangit yang diikuti oleh bunyi vokal [i]. Ini menyebabkan pencantuman konsonan tinggi yang digelar sebagai 11 palatalisasi" a tau 11 asimilasi temp at" (place assimilation) seperti rumus berikut:-relation

evasion

[rile'jt + ion]

[ive'jd + ion]

[rile'j Sen]

[ive'j3en]

Pencantuman konsoan sedemikian dapat dirumuskan

82

seperti 1:

Palatalis

(i I

dalam b konsona hasil pe1

Bahasa 1 [aifikiur [dikwale [kausa] [pouper,

dicantui Spanyol

mengha Bunyi v dan [u] akanmE

lbungan dua ~i) . I~i dapat ~eranCis yang S berikut:-1 I

~akna ~

~mi ~ntik I ~tuh ~kan

~nsonan yang pg diikuti oleh ~ [S] atau [3]

~i dalam ka ta

~erana

~erana

~n [3] dapat

~similasi yang ~ dihasilkan di i menyebabkan telar sebagai ~ilation) seperti

I

rile'j sen]

live'j3en]

~t dirumuskan

NUKLEUSISASI MOLEKUL SUKU KAlA: OARI AKAR KE PUCUK SEL MORFOFONEMIK BAHASA MELAYU

seperti beriku t:-

t s Palatalisasi /[j] _[i]

d 3

(ii) Pencantuman Antara Vokal Pencantuman antara vokal dengan vokal jarang berlaku

dalam bahasa jika dibandingkan dengan pencantuman antara konsonan dengan konsonan. Kebanyakan didapati daripada hasil perkembangan vokal seperti contoh yang berikut:-

Bahasa Latin Bahasa SQanyol Makna [aifikium] [edifisio] udara [dikwalem] [egual] walaupun [kausa] [kosa] bend a

[poupere] [pobre] miskin

Penurunan kata dari bahasa Latin bunyi [ai] . dicantumkan menjadi [ e] dan [au] menjadi [ o] dalam bahasa Spanyol dapat dirumuskan seperti berikut:-

[a] + [i] ~ [e]

[a] + [u] ~ [o] Pencantuman dua vokal menjadi satu vokal dapat

menghasilkan struktur suku kata yang lebih mudah diujarkan. Bunyi vokal baru yang dihasilkan ditentukan oleh vokal [i] dan [u] yang diikuti di bahagian belakang. Ciri-ciri vokal ini akan mempengaruhi pencatuman seperti berikut:-

83

M~A'kcu-M~~Ket~

[a] + [i] ~ [e] Vtengah V depan V depan V leper V leper V leper

[a] + [u] [o] Vtengah V belakang V belakang V leper Vbundar Vbundar

Walaupun pencantuman kedua-dua vokal tersebut ditentukan oleh vokal yang terletak di bahagian belakang, namun vokal yang terletak dibahagian depan dapat menurunkan paras lidah dari yang tertinggi ke paras tengah seperti gambar rajah yang berikut:-

Tinggi [i] [u]

Tengah \ ~silnya => [e] & [o]

Rendah [a]

Gambar rajah di atas jika dibandingkan kesemua. sistem bunyi akan dapati kedukukannya seperti berikut:-

DEPAN TENGAH/PUSAT BELAKANG LEPER LEPER BUNDAR

TINGGI [i] [u]

TENGAH [e] [o]

BAWAH [a]

Pencantuman bunyi yang menghasilkan vokal baru

84

f

tersebu

Pencan

Catata1

bahasa dapatc

Melayu

/

I m

I pan ~r I ~kang ~dar

pkal tersebut ~an belakang, ~epan dapat 1 paras tengah

[o]

~kan kesemua ~erikut:-

~LAKANG ~DAR

fl [o]

~ vokal baru


tersebut dapat dirumuskan seperti berikut:-

Pencantuman Vokal (PV) Vl + V2 ~ V3

Catatan: Vl = [a] V2 = [i] atau [u] V3 = [e] atau [o]

Pencantuman vokal dengan vokal juga berlaku ke atas bahasa Arab yang diserapkan ke dalam bahasa Melayu. Ini dapat dilihat dalam contoh yang berikut:-

B. Arab 1oc::::::> BM makna hair an he bat musim

[haira:n] [haiba:t] [mausim]

[her an] [he bat] [musim]

N ukleusisasi berdasar kan monoftongisasi dalam bahasa Melayu di atas dapat digambarkan seperti berikut:-

(J' (J'

11 11 R

~ ~

N

I K v

I I I I .I I m a u s 1 m

85

(J' (J'

11 11 R

~ I ~

N

K

I I I I .I I m a u s 1 m

~onoftongisasi

(J'

11 R

J I I

m u

(J'

11 ~

K r I I l I s 1 m

Gambar rajah 6: Nukleusisasi dalam bentuk monoftongisasi.

86

Dal. Austrones bahasa A1 dapat dili: *[mataj] ~

6. Kesimp1 Aka

dalam hu1 daripada 1: Arab. Kata Melayu m dalam bah

Pro~

kerja ini ti dapat dib pelesapan nukleusisa:

Sete nukleusisa: bentuk-ber keluar me kata te1 per ben dare dalam bah<:

~oftongisasi.


Dalam sejarah perkembangan keluarga bahasa Austronesia didapati banyak monoftongisasi berlaku di antara bahasa Austronesia Purba dengan bahasa pantulannya. Ini dapat dilihat dalam kata *[hataj] -7 [hati], *[ apuj] -7 [a pi], *[mataj] -7 [mati] dalam bahasa Melayu misalnya (Keraf: 1984).

6. Kesimpulan Akar dalam konteks morfofonemik yang dimaksudkan

dalam huraian ini ialah kata-kata sumber yang diserapkan daripada bahasa asing, khususnya bahasa Sanskrit dan bahasa Arab. Kata-kata tersebut seolah-olah disalurkan ke akar bahasa Melayu melalui proses pengadaptasian mengikut fonotaktik dalam bahasa Melayu khususnya.

Proses pengadaptasian yang diperlihatkan dalam kertas kerja ini tidak lain dari nukleusisasi mulekul suku kata yang dapat dibahagikan kepada tiga bentuk iaitu nukleusisasi pelesapan suku kata, nukleusisasi penyisipan suku kata dan nukleusisasi pencantuman suku kata.

Setelah pengadaptasian yang digelar sebagai nukleusisasi diproses mengikut fonotaktik bahasa Melayu, bentuk-bentuk suku kata yang siap digunakan disalurkan keluar melalui pucuk sel morfofonemik dan menghasilkan kata terbitan melewati pemantapan pembinaan perbendarahaan kata seperti contoh-contoh yang dinyatakan dalam bahagian-bahagian berkenaan.

87

BIBLIOGRAFI

Abbas Mohd Shariff. 1999. Kata-kata Arab dalam Bahasa Melayu: Satu Kajian Perban-ingan ~ 4tln.. segi Fonologi. Tesis PhD. Universiti ~ Teknologi Nanyang, Singa-pura.

Asmah Hj. Omar. 1977. The Phonological Diversity of the Malay Dialects. Kuala Lutnpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Asmah Hj. Omar. 1985. Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala Lumpur

Cattford, J.C. 1977. Fundamental problems in phonetics. Edinburgh University Press.

Cattford, J.C. 1984. "Instrumental data and linguistic Phonetics" in J.A. Higgs and R. Thelwall (eds.) Topics in linguistic phonetics: In honour of E. T. Uldall. Occasional Pa paers in linguistics and language Learning no.9, Department of linguistics, The New University of Ulster.

Cattford, J.C. 1988. A practical introduction to phonetics. Oxford: · Clarendon Press.

Gimson., A.C. 1989. An introduction to the pronunciation of English. 4th Edition. In S. Ramsaram. ( ed). London: Edward Arnold.

Farid M. Onn. 1980. Aspects of Malay Phonology and Morphology: Generative Approach. Kuala Lumpur: Universiti Kebangsaan Malaysia Press.

Gorys Keraf. 1987. Linguistik Bandingan Historis. Jakarta: Penerbity PT Gramedia.

Harms, Robert T. 1968. Introduction to Phonological Theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.

88

Hyman

Ladefo~

Ladefo~

Lehiste,

Lutfi A

~ala~m Bahasa ~an tlltri" segi ~iti ~ Teknologi

~versity of the Pewan Bahasa

1Melayu. Kuala

I in phonetics.

I and linguistic IThelwall (eds.) ~r of E. T. Uldall. i and language ~istics, The New r

~netics. Oxford:

!pronunciation of ~. (ed). London:

phonology and ~ach. Kuala ~laysia Press. [istoris. Jakarta: I

plogical Theory. ~tice-Hall, Inc.


Hyman, L.M. 1975. Phonology: Theory and analysis. New York: Holt, Rinehart, and Winston.

Ladefoged, Peter. 1993. A Course in Phonetics, 3rd Edition. Ft. Worth: Harcourt Brace Jovanovich.

Ladefoged, Peter and Ian Maddieson. 1996. The Sounds of the World's Languages. Cambridge, MA: Blackwell.

Lehiste, I. 1967. Readings in Acoustic Phonetics. Cambridge: The Mit Press.

Lutfi Abbas. 1985. Linguistik Deskriptif dan Nahu Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pus taka.

89

title nukleusisasi molekul suku kata : dari akar ke pucuk ...€¦ · title nukleusisasi molekul...

Documents