Uvoduma kao ekosistem, nastao je uzajamnim djelovanjem ivoga svijeta (biljaka i ivotinja) i uslova ivotne sredine. uma prua ovjeku brojne koristi. Vegetacijska istraivanja treba da prue podatke o: sastavu, strukturi, razvoju, prostornom i vremenskom variranju floristikog sastava, geografskoj distribuciji, diverzitetu, dinamici i okolinskim odnosima biljnih zajednica... Kratki pregled razvoja nauke o vegetaciji Fizionomska orijentacija (Izgled vegetacije)Okolina orijentacija (Stanite)Floristika orijentacija (Braun-Blanquet, Feno-Skandinavska kola)Dinamika orjentacija (Amerika kola)Matematsko statistika orijentacija (Statistiki metodi) Primjenjena orijentacija (Tipoloki pravac) Tipoloki pravacZa umarstvo je veoma znaajan primjenjeni - tipoloki pravac koji je razvijen poetkom prologa vijeka u Skandinaviji. Ova kola se razvila iz zadatka intenzivnoga umarskoga gospodarstva da potrajno i maksimalno koriste potencijalne produktivne sposobnosti umskih stanita. S obzirom na razliitost ciljeva i zadatka drugi vegetacijski pravci nisu mogli odgovoriti postavljenim zadacima. Razliitost ekloko-vegetacijskih uslova, razliiti antropogeni uticaji, razliiti uzgojni, ureajni i ekonomski pogledi u pojedinim dravama, uslovili su i razvijanje razliitih tipoloki kola. Meu najpoznatije tipoloke kole spadaju: Finska tipoloka kola (Cajander), Ruska tiploka kola (Sukaev), Ukrajinska tipoloka kola (Pogrebnjakov), eka tipoloka kola (Zlatnik), Njemaka tipoloka kola (Schlenker)...Zadatak i definicije tipologije uma Zadatak tipologije uma je da izdvoji i proui vegetacijsko stanine jedinice, relativno homogene u pogledu staninih uvjeta, sastava u sloju drvea i produkcije drvne mase, a za koj se propisuju isti proizvodni ciljevi i uzgojni postupci. Definicija tipologije uma: to je disciplina kojoj je konani cilj definisati i razvstati umska stanita u jasno ograniene cjeline (tipove) prema postojeim ili potencijalnim produktivnim sposobnostima, radi lakeg i racionalnijeg gospodarenja. Tipologija se temelji na vie umarskih disciplina, prije svega ekolokih: fitocenologije, pedologije i klimatologije. Zapravo rezultati ove naune discipline predstavljaju sintezu ovih nauka. Ova nauka iako je u vremenskim mjerilima veoma mlada je ope prihvaena od ostalih umarskih disciplina i predstavlja osnov za savremeno uzgajanje, ureivanje iskoritavanje, umske komunikacije, ali i probleme zatienih umskih podruja, pa ak izradu planova za prostorno ureenje. Principi klasifikacija uma u tipolokim sistemima Vegetacijski (biljnoindikatorski) metodiOvi metodi se zasnivaju na koritenju karakteristinih grupa biljaka za procjenu-indikaciju stanita i proizvodnu klasifikaciju. Polazi se od stanovita da je flora odraz ekolokih prilika odreenoga stanita, a time i potencijalnih proizvodnih sposobnosti. Finski tipoloki sistem (Tipoloka klasifikacija Cajandera) S obzirom da predstavlja jednu od prvih tipolokih klasifikacija u svijetu i da je predstavljala matricu po kojoj su se razvijale ostale tipoloke kole ista e biti detaljnije prezentirana. Finska tipoloka kola ima naglasak na prizemnoj vegetaciji koja je posluila karakteriziranje klasifikacijske eme. Baltiko podruje karakterizira nekoliko vrsta drvea koje se moe pojaviti u irokom rangu stanita sa razliitom prizemnom florom. U ovim uvjetima prizemna vegetacija moe dati puno informacija i izraziti efektnije stanine uvjete (a time i produkciju u datim uvjetima). Finski sistem se aplicira u tri nivoa:1. Stanino-tipske klase. Finske ume su podjeljene u pet takvih klasa na bazi irih osobina stanita: vlanosti i fertilnosti- stanite suho i siromano hranivima (planinske tundre)- stanite svjee i umjereno snadbdjeveno hranivima (ume sa mahovinom)- stanite svjee i bogato hranivima (listopadne ume)- stanite mokro i bogato hranivima (poplavne ume)- stanite mokro i siromano hranivima (ume na tresetitima)2. Stanini tipovi. Oni su generalno identificirani generalno na bazi odgovarajue prizemne flore (mada se za imenovanje koristi jedna ili dvije dominantne vrste).Pojava ovih vrsta je vezana za stabilna klimaksna stanita u Baltikom podruju. U ovim uslovima varijabilnost prirasta najvie zavisi od dubine i mehanikog sastava zemljita. Koristei prizemnu vegetaciju Cajander je podjelio npr.: stanino-tipsku klasu visokoplaninske tundre u pet staninih tipova:- Cladonia tip; Myrtillus-Cladonia tip; Calluna tip; Empetrum-Myrtillus tip; Vaccinium tip3. Tipovi uma. Razliiti uvjeti vlanosti i hranjivosti mogu odreenom staninom tipu omoguiti pojavu razliitih vrsta drvea ili razliitu proporciju uea pojedinih vrsta drvea. Npr. Vaccinium tip moe biti podjeljen u vie tipova uma na bazi pojave udruivanja ove vrste sa b.borom ili smrom , pa ak i brezom i javorom u sukcesijskim uvjetima. Finski tipoloki sistem osim u Finsko i Skandinaviji se primjenjuje u Kanadi i djelimino u SAD, i to samo u borealnim uvjetima stanita, za koje se pokazao odlian (s obzirom na klimatske i edafske uvjete). U drugim uvjetima (ne borealnim) sistem je pokazao slabosti s obzirom na vie vrste drvea, vei diverzitet prizemne flore, i razliitost fiziog okolia. Metod Zlatnika (metod bive SSR tipoloke kole)Metod se zasniva na indikaciji sredine preko biljaka. Na temelju dugostajnih istraivanja na trajnim eksperimentalnim plohama Zlatnik je uspostavio a) Difkom diferencijalne kombinacije vrsta (skupine biljaka jednakih ekolokih karakteristika i jednake identifikacione vrijednosti koje su posluile za izdvajanje skupina tipova uma)b) Difspec diferencijalne vrste, (koje su posluile kao kriterij za izdvajanje tipova uma unuar svake skupine tipova) Pri emu je tip ume osnovna umsko proizvodna jedinica, a skupina tipova uma kartografska jedinica. Kartografske jedinice nose nazive prema spratu drvea npr.: Fagetum Quercium skupina tipova ima tip ume npr: Luzula albida-Vaccinium myrtillus....Metdo je veoma zahtjevna jer trai prethodna dugotrajna fitocenoloka istraivanja. O indikatorskoj vrijednosti biljakaS obzirom da se navedeni metodi zasnivaju na indikatorskoj vrijednosti biljaka neohodno je analizrati upotrebljivost pojedinih biljaka ili njihovih skupina za koritenje u u ekoloko proizvodnim klasifikacijama. Navedimo nekoliko bitnih injenica u svezi indikatorske vrijednosti biljaka:1. Biljke ili njihove skupine (asocijacije) namaju istu indikacionu sposobnost, imamo biljke sa uskom ili irokom ekolokom valencom. 2. Indikaciona vrijednost biljaka u ekstramnim uvjetima je pouzdanija nego u umjerenim uvjetima. 3. Kolika god bila ekoloka valenca mora se imati na umu da biljke indiciraju sumarno djelovanje ekolokih faktora, pa prema tome s obzirom na mogunost kompenzacije ekolokih faktora nemoue je na osnovu njih u kvantintativnim odnosima procjeniti pojedine komponente stanita. (Npr. pojava Callune na veoma bazinim zemljitima na peridotitu ili pojave Vacciniuma na rendzini na moreni.) 4. Sve biljke imaju pojedini interval pojavljivanja (min.-opt.-max.)5. Stanini uvjeti se mogu daleko kvalitetnije procjenjivati na osnovu pojave ekolokih grupa vrsta prizemne flore (npr. Corydalis grupa: Corydalis cava, C. solida, Allium ursinum, Gagea lutea, Leucoium vernum, Anemone ranunculoides... Definie svjee do vlano stanite, bogato bazama, u zoni liarskih uma. Na osnovu iznesenog moe se zakljuiti sljedee: Indikatorska vrijednost pojedinih biljaka, skupina biljaka ili vegetacije je ograniena. Indikaciona vrijednost biljaka na ekstremnim stanitima je vea. ak ni najizrazitiji indikatori nemaju apsolutu indikacionu vrijednost. Biljke indikatori imaju lokalni znaaj (nisu univerzalne). U analizi inidikatorskih vriejdnosti pojedinih biljaka, skupina biljaka treba biti oprezan jer u stanitu moe doi do kompenzacije ekolokih faktora. Samo na osnovu indikator, bez ispitivanja (analize zemljita) ne moemo pouzdano prosuivati o pojedinim karakteristikama zemljita. Indikatorske skupine biljaka mogu posluiti samo kao pomono sredstvo pri definisanju ekoloko-proizvodnih jedinica.U naem tipolokom sistemu prizemna flora nema sistematski znaaj nego slui samo kao dijagnostiko sredstvo za laku i sigurniju determinaciju osnovnih tipova uma. Ekoloko-vegetacijski metodiTipoloki metodi ove grupe pri klasifikaciji koriste i vegetaciju i stanite, sa teitem na jednom od ova dva kriterija.Ukrajinska tipoloka kola (Tipoloka kola Pogrebnjakova i Vorobjeva)Teite ove kole je u klasifikaciji edafskih uslova. S toga su izdvojene ekoloke jedinice, edafotopi koje su okarakterisane sa i sa proizvodnog stanovita. Osnovu ini edafska mrea u vidu koordinatnog sistema, gdje su prikazani:a) Na apscisi stepen trofinosti (A-D) (npr.: A- ekstremno neplodna zemljita D plodna zemljita)b) Na ordinati stepen vlanosti (1-5) (npr.: 1 suhi tip 5 tresetni tip) Primjer: A2 oznaava: oligotrofno svee zemljita, pri emu se stepen trofinost i vlanost ustanovljava na osnovu vegetacije kao indikatora svojstava zemljita .Treba imati na umu u razliitim klimatskim uslovima pokazuju razliite karakteristike. S toga su ustanovljeni i klimatogeni nizovi, a lanovi ovih nizova se nazovaju klimatopima. Prema ovoj tipolokoj koli tip ume ini deo ume koji je jednak i po edafotopu i po klimatopu sa odreenom vegetaciskom komponentom. Tip ume mora biti homogen u pogledu ekolokih uvjeta, dok satav vrsta drvea moe biti razliit. Dijelovi ume koji su jednaki i po ekolokim uslovima i po sastavu vrsta drvea predstavljaju tipove sastojina. Osnovni nedostatak ovog metoda je to se trofinost i vlanost ustanovljavaju preko biljke (koja odraava sveukupnost djelovanja ekolokih inilaca). Drugaije reeno: ako pomou neke biljke izraavamo trofinost, onda se u tom rezultatu uvjek krije i uticaj vlanosti.Njemaka i Austrijska tipoloka kolaOsnovne jedinice u ovoj klasifikaciji stvaraju se sintezom pedolokih, vegetacijskih i taksacionih podataka. Do okvirnih jedinica se dolazi posrednim putem, s obzirom da je prirodna vegetacija u ovim dravama antropogeno izmjenjena. Osnovne jedinice u ovoj klasifikaciji su: Vegetacijsko podruje Vegetacijski rejon (okrug) Stanina jedinicaVegetacijski rejon obuhvata u klimatskom pogledu ujednaenu teritoriju, koja se uglavnom poklapa sa rasprostranjenjem regionalne (zonalne biljne zajednice), odgovara u BiH arealu regionalne biljne zajednice (s obzirom da su kod nas ume ouvane). S toga u Njemakoj i Austriji vegetacijski rejon nema stvaran rang vie jedinice nego vie predstavlja geografski pojam. Stanina jedinica je osnovna jedinica ovog sistema i predstavlja skup stanita priblino istih ekolokih karakteristika, koja pokazuje priblino jednake proizvodne mogunosti i izloena je slinim opasnostima. Stanina jedinica se izdvaja za svaki stanini region. U sluajevima gdje nisu ouvane prirodne regionalne zajednice, one moraju da budu rekonstruisane uz pomo istorijskih, klimatskih i paleobotankih istraivanja. U ovim sluajevima vegetacijski region nema svaran rang nego je to vie geografski pojam. S toga vegetacijsko podruje nije via sistematska jedinica nago predstavlja geografski okvir gdje se vri podjela na stanine jedinice. Prema tome ova klasifikacija ima samo regionalni znaaj i ne predstavlja hijerahijski sistem, jer se podjela tipova uma u stvarnosti vri samo na nivou stanine jedinice.U Austriji se slino kao i u Njemakoj dijeli na tipoloke jedinice: vegetacijsko podruje, vegetacijski region i stanina jedinica. Meutim, ovdje se poslije vegetacijskog podruja, vegetacijskog regiona uvodi i jedinica vertikalne podjele visinski pojas, a nakon stanine jedinice nia jedinica lokalnog karaktera vegetacijski tip. Ovdje se istraivanjai kartiranja stvarno sprovode u jednom zahvatu i s toga predstavljaju stvarne kartografske jedinice i to - geografske pojaseve: vegetacijsko podruje, vegetacijski region, visinski pojas i lokalne forme biocenoza: stanina jedinica i vegetacijski tip. U austrijskoj tiplokoj koli stanina jedinica je definisana:

a) poloajem i geografskim karakteristikamab) autohtonih vrstama drveac) Tipom zemljita i tipom humusad) Vodnim reimom stanita.Stanine jedinice se izdvajaju na bazi postojanih malo promjenljivih svojstava stanita. Meutim, ukoliko je dolo do promjena u stanitu pod antropogenim uticajem to se prvo reflektuje na prizemnu floru. Promjene izazvane na osnovu tih pkazatelja slue za izdvajanje vegetacijskih tipova. Vegetacijski tipovi slue za utvrivanje neposrednih meliorativnih i umsko-uzgojnih mjera.Ekoloko-proizvodni metodiOsnovna odlika tipolokih postupaka ove grupe je da se i ekoloke karakteristike umskih stanita i proizvodne karakteristike sastojina ustanovljuju metodama neposrednog mjerenja na reprezentativnim ili sistematski rasporeenim primjernim povrinama. Ovi tipoloki sistemi su dvo ili viefazni, s tima da se u prvoj fazi kreiranja tipolokih jedinica vri klasifikacija na osnovu karakteristika vegetacije i ekolokih inilaca (tzv. ekoloka faza podjele uma). U drugoj fazi se vri objedinjavanje ekolokih i razvojno proizvodnih karakteistika te formiraju ekoloko-proizvodne jedinice. Osim ekolokih, vegetacijskih i proizvodnih karakteristika, pri kreiranju tipolokih jedinica u pojedinim metodama se uzimaju i uzgojne karakteristike, a na odreeni nain se uvaavaju i tehnoloki i ekonomski uslovi poslovanja. Kod veine sistema kao okvir za ekoloka istraivanja uzeta je asocijacija npr.: Bertovi-Cestar, Burlica Fabjani, Jovi et al.). U BiH kao kriterij za formiranje ekolokih- osnovnih tipolokih jedinica uzeti su edifikatori i subedifikatori i tip tla, to se moe shvatiti kao snitaksonomska jedinica vie ranga npr.: sveza ili red. BiH tipoloka kola (Tipoloki sistem iri et al.)Ovaj tipoloki sistem intentzivno se koristi u BiH. Ovaj sistem se zasniva na:-Iskustvima evropskih tipolokih kola (prije svega njemakoj i austrijskoj) podacima inventure uma na velikim povrinama 1964-1968 ouvanosti naih uma i njihovoj dobroj fitocenolokoj istraenostihS obzirom na navedeno predloene su sljedee kategorije:a) Regionalna biljna zajednicab) Osnovni tip umac) Proizvodni tip umaRegionalna biljna zajednica je skup asocijacija karakteristian za odreeno u makroklimatskom smislu ujednaeno geogrefsko podruje (region) ili visinski pojas.(Slii njemakoj klasifkacionoj podjeli vegetacijsko podruje i vegetacijski region).Jedna regionalna zajednica moe biti npr.: montana uma bukve ili uma bukve, jele i smre, koja ve svojim prisustvom pokazuje amplitudu klimatskih karakteristika. Osnovni tip uma je skup sastojina u okviru jedne regionalne zajednice koje imaju priblino jednak sastav vrsta drvea i priblino jednaka svojstva zemljita i ostale uslove stanita npr.: osnovni tip uma bora na dolomitu, osnovni tip uma kitnjaka na distrinim kambisolima, osnovni tip uma bukve i jele na kalkomelanosolu,...Proizvodni tip uma je skup osnovnih tipova uma koji imaju priblino jednake ekoloke i proizvodne karakteristike.Npr.: Proizvodni tip uma bukve na kalkomelanosolima i pjeskovitim dolomitnim rendzinamaU biti ovaj se metod nadovezuje na njemaku i austrijsku tipoloku kolu. Manji nedostatak (prema pojedinim autorima) moe se uzeti nepotpuna primjena vegetacijske komponente. Ovo treba svatiti uslovno jer smo govorili o dopunskoj indikatorskoj vrijednosti prizemne flore. Tipoloki metod Fabijania i BurliceOvo je drugi sistem koji se razvjo u BiH.Ovi autori su smatrali da kod tipoloke klasifikacije treba imati na umu sljedee: da klasifikacioni sistemi moraju prikazati sadanje i potenciajlne ekoloke i proizvodne sposobnosti stanita; da se ove osobine itaju iz samog sistema, a ne iz opisa pojednih jedinica; da sistem (kriteriji) moraju ostati ne promjenjeni pri primjeni klasifikacije na vrlo razliitim podrujima da na to jednostavniji nain ukazuju na stanje stanita i rjeenja koja tom stanju odgovaraju.Postupak klasifikacije se odvijao u III faze. I faza klasifikacijeTip ume se definie sastojinama koje pripadaju jednoj fitocenolokoj jedinici koja u datom podruju predstavlja potencijalnu vegetaciju, dakle klimatogenu zajednicu ili trajni stadij koje rastu na ekoloki jednaki zemljinim jednicama. Npr.: uma bukve i jele na crnicama, uma bukve i jele na smeim zemljitima, uma bukve i jele na ilimerizovanim zemljitimaDalje se definie podtip. Podtipu ume pripadaju sastojine osnovnog tipa koje predstavljaju istu jedinicu sindinamskog razvoja fitocenoze, npr.: inicijalna , optimalna, terminalna, progresivna, regresivna i sl..Edafsko stanina klasa predtavlja posljednju etapu ekolokog klasifikovanja i predstavlja grupu osnovnih tipova u odreenom dijapazanu vlanosti i trofinosti. Za razliku od Ukrajinske kole (indikatorske vrste) u ovoj metodi se predvia direktno mjerenje ovih osobina zemljita.II faza klasifikacijePredstavlja grupisanje osnovnih tipova prema uzgojno-proizvodnom tretmanu. najvia jedinica ove faze klasifikacije je uzgojno-proizvodna klasa. Preloeno je izdavjanje 3 uzgojno proizvodne klase:1. stanita sopsobna za intenzivnu proizvodnju2. stanita zadovoljavajuih proizvodnih sposobnosti3. stanita zatitnog karakteraUnutar svake uzgojne klase grupiu se osnovni tipovi (objedinjavanje stanita) koja odgovaraju odreenim vrstama ili vrsti drvea koje na tom stanitu ostvaruje maksimalnu proizvodnju. Za svaki tip, odnosno podtip uma u okviru jedne uzgojne klase propisuje se odreena uzgojna tehnika i konkretniji ciljevi gazdovanja. III faza klasifikacije Predstavlja klasifikaciju tipova uma prema prinosnim mogunostima stanita. Ova klasifikacija nije izvrena, zbog nedovoljnog broja taksacionih podataka u to vrijeme.Osnovna zamjerka ovom sistemu je to je prekomplikovan i iziskuje izvanredno poznavanje fitocenologije, to je za umara prektiara teak zadatak. Hrvatska tipolpka kla (Metoda Bertovia i Cestara)Hrvatska tipoloka kola zadrala je u biti fitocenoloku podjelu, s tim da se fitocenoloke jedinice definiu pedoloki, mikroklimatski i fenoloki, imajui pri tomu vidu i proizvodne momente. Rjeavanje tipolokih zadataka na ovaj nain teko se mogu obaviti bez istraivanja koja treba da obuhvate:1. Fitocenoloko istraivanje i kartiranje 2. Pedoloko istraivanje i kartiranje 3. Klimatska mjerenja i opaanja4. Miroklimatska mjerenja i istraivanja5. Fenoloka istraivanja i opaanja 6. 6. Specifina umarska istraivanja (uzgojni tipovi, drvna masa, prirast...)7. 7. Sinteza ekolokih i gospodarskih istraivanja te ekonomske elementi8. 8. Davanje Preciznih uputstava za formirane jedinice.Prema ovoj klasifikaciji ustanovljene su sljedee tipoloke jedinice: podruje, zone (regije), tip i podtip. Podruje je tipoloka jedinica najvieg ranga, koja karakteriu odreene makroklimatske i geoloke karakteristike znaajne za rast i razvoj odreenih vrsta drvea. Cijela Hrvatska je podjeljena na III podruja:I dinarskoII panonskoIII eumediteransko sa submediteranskim Zone (regije) predstavljaju odreene cjeline unutar podruja, koja se odlikuju slinim ekolokim i gospodarskim karakteristikama, vanim za uspjevanje pojedih vrsta drvea. Na osnovu prirodne rasprostranjenosti pojedinih vrsta drvea, ustanovljeno je sljedeih 11 zona:A zona klekovine bora i bukveB zona subalpske bukveC zona bukve, jele i sre D zona brdske bukveE zona kitnjakaF zona lunjaka i ceraG zona lunjak i poljskog jasena H zona primorske bukveJ zona crnog grabaK zona bjelograbia L zona crnikeTip ume (Ekoloko-gospodarski tip ume) oznaava se arapskim brojem i obuhvata odreenu povrinu uma ili umskog zemljita podjednakih ekoloko-biolokih i gospodarsko-ekonomskih karakteristika od kojih zavisi nain gospodarenja. Npr.: I-C-10 oznaava umu bukve i jele na krenjacima.Podtip ume (oznaava se malim slovom abecede) je dio tipa a izdvojen je na osnovu nekih, za gazdovanje naroito vnih, ekolokih ili gospodarskih karakteristika. Podtipovi najee odgovaraju subasocijacijama, varijantama ili facijesima. Za svaku ekoloko-vegetacijsku jedinicu na oglednim povrinama se utvruju uzgojne, proizvodne i ekonomske karakteristike. Sva teranska i laboratoriska istraivanja rade specijalizovane jedinice.Zbog sloenosti i raznolikosti ekoloko vegetacijskih karakteristika postoje tri uputstva za metodiku rada na terenu i to za: gorsko, brdsko i nizinsko i primorsko podruje.Tipoloki sistem u Srbiji (Tipoloki sistem Jovi N. et al.)U Srbiji kod kreiranja tipoloke sistematike u prvom stepenu objedinjuju u krupnije jedinice komplekse. Oni su izdiferencirani na osnovu toplote i vlage. Ukupno je izdvojeno 7 kompleksa.Npr.:1 kompleks aluvijalnih higrofilnih tipova uma5 kompleks termofilnih borovih umaKompleksi se dalje dijele na cenoekoloke grupe tipova uma to predstavlja drugi stepen sistematizacije. Ove grupe su najee analogne svezi ili podsvezi u fitocenolokoj hijerarhiji. Trei stepen sistematizacije ptredtsvljaju biljne zajednice (asocijacije ili subasocijacije) okarakterisane tipom zemljita na kojima se javljaju. Ova tipolpka jedinica se naziva grupa ekolokih jedinica. Npr.:Kompleks aluvijalnih i higrofilnih tipova umaCenoekoloke grupe tipova umaGrupe ekolokih tipova umaMovarne ume crne joheZajednice barske ive na tresetno glejnim do jako glejnim zemljitima Movarne ume crne johe na gleju do humogleju ume poljskog jasena na glejnim zemljitimaume sive joheume sive johe na recentnim ljunkovito pjeskovitim aluvijalnim nanosima ume sive johe na pjeskovitim aluvijalnim nanosima Dalje se u tipolokoj podjeli koristi: tip ume koji obuhvata dijelove ume (umskih stanita) podjednakih ili vrlo bliskih ekolokih i razvojno proizvodnih karakteristika. Tipoloka klasifikacija SAD-a i KanadeU fokusu panje u ovim dravama je sastav vrsta drvea i produktivnost. Ova podjela se koristi kako za umarsku klasifikaciju, tako i tokom inventuru uma kao i nauna istraivanja i predstavlja standardizirani model. SAD klasifikacija dijeli Sjevernu Ameriku na dvije plovine. Za svaku polovinu se odreuju pokrovni tipovi uma koji su navedeni i opisni. Pokrovni tipovi uma je kategorija koja je definisana drveem koje trenutno zauzima podruje (nije bitno da li je privremeno ili je to drvee tu stalno (misli se na klimatogenu umu)) Tip ume je definisan kao grupa stanita slinih karakteristika iji sastav i razvoj odgovaraju datim ekolokim faktorima. Naglasak je na sastavu vrsta a manje na razvojnim stadijima (fazama), pri emu se klasifikacija zasniva na postojeem drveu.Primjer klasifikcije uma u SAD-u:Istoni pokrovni tipovi uma su npr.:Borealni region uma,Sjvereni umski region,...Centralni umski region npr.:(brdski hrastov region) bijeli hrast (Quercus alba ), crni hrast (Quercus kelloggii) , medvedji hrast (Quercus ilicifolia),... Kanadska nacionalna umarska klasifikacija prepoznaje umske regione.umski regioni su definisani kao stabilne klimatski definisane biljne formacije karakteriziranie prisustvom odreenih vrsta drvea (klimatski uslovljenih). Definisano je osam regiona (plus dva neumska regiona: travnjacima i tundrom). Regioni su podjeljeni u umske sekcije.umske sekcije su definisane prisustvom odreenih asocijacija, koje pokazuju karakter drugaciji od ostalih dijelova regiona. Termni asocijacija u Kanadskom sistemu opisuje zajednicu u kojoj se pojavljuje jedna ili vie vrsta drvea. Aktualni Kanadski sistem je razvijen za potrebe Kanadske nacionalne inventure uma. O razvoju tipologije uma u Evropi1. U svim tipolokim klasifikacijama postoji faza ekoloke podjele, koja je polazna osnova. Ona prethodi ostalim fazama ili se obavlja uporedo sa njima.2. Gotovo u svim klasifikacijama ekoloka podjela se vri na osnovu vegetacije (drvea) i svojstava zemljita, kao osnovnih kriterijuma. 3. Definicija osnovne klasifikacione jedinice (stanine jedinice, osnovnog tipa uma, tipa uma,...) u sutini je ista u svim klasifikacijama i definie se ekolokim i razvojno-proizvodnim karakteristikama umskog ekosistema. 4. Klasifikacija je ogranienog regionalnog znaenja (nema univerzalni znaaj)5. Stepen detaljisanja u tipolokim klasifikacijama ovisi od namjene. Ekoloko-proizvodne klasifikacija uma u BiH na osnovama reprezentativnih metoda prikupljanja i obrade podatakaPrihvatajui principe reprezentetativnih metoda i sprovodei ih pri prikupljanju , treba imati na umu koncepciju koji e se elementi sakupljati i na koji nain to je uslovljeno dobijanjem realnih podataka a za potrebe umsko-gospodarskih planiranja. Unaprijed su izdvojene ire ekoloko-vegetacijske kategorije, (regionalna biljna zajednica). Znaajne klimatske razlike postoje izmeu rejona i visinskih pojaseva. Te razlike se reflektuju u sastavu vresta drvea i strukturi regionalnih biljnih zajednica. Prema tome jedna regionalna umska biljna zajednica implicira u sebi i odreene klimatske karakteristike stanita, a indicirane su njihovim prisustvom.Na osnovu poznavanja umskih fitocenoza: areala, sastava, grae i prirodnih uslova izdvojeni su osnovni tipovi uma. Osnovi tip ume predstavlja skup sastojina u okviru jedne regionalne zajednice koja ima priblino isiti sastav drvea. U okviru izdvojenih osnovnih tipova se vre teksaciona istraivanja i analiza uzgojnih karakteristika, na osnovu ega se osnovni tipovi ujedinjuju u proizvodne tipove uma.Proizvodni tip ume predstavlja skup osnovnih tipova uma koji imaju priblino jednake ekoloko vegetacijske karekteristike i proizvodnu sposobnost, a koji isto reaguju na uzgojne mjere.Snimanja se zanivaju na osnovu metoda koji je propisan i koji se striktno provodi. Osnovne faze tipolokog izuavanja uma U savremenim tipolokim sistemima (naroioto iz skupine ekoloko gospodarskih sistema), izluavanje tipova uma se vri u dvije faze: ekoloke faze proizvodne faze Ove faze se mogu vriti odvojeno ili simultano ali u svakom sluaju na kraju slijedi njihovo objedinjavanje. Ekoloka faza Ekoloka faza u biti predstavlja istraivanje ekolokih i vegetacijskih karakteristika i formiranje osnovnih tipova uma. U ovoj fazi se na osnovu vegetacije (edifikatora ili subedifikatora) i tipova zemljita izdvajaju ekoloke jedinice podjele uma- osnovni tipovi uma. U tu svrhu se prikupljaju i sintetizuju podaci o vegetaciji i zemljitima i ostalim faktorima stanita. Metodika vegetacijskih i pedolokih istraivanja iz ekoloke faze u biti su sline za sve tipoloke metode u pogledu principa i postupaka. Ovi metodi spadaju zapravo u skupinu standardnih fitocenolokih i pedolokih istraivanja, sa tipolokim ciljem. S toga ce u nastavku biti objasnjeni pojedini postupci i radnje kod tipolokog definisanja uma u BiH. Pripremni radovi:a) topografske karteb) pribavljanje dokumentacije: ekoloskih, geografskihc) uraditi preliminarnu vegetacijsku i pedoloku kartu (priblizne granice regionalnih uma i sastojinske karte i tipova zemljita uz pomo geoloke kartee) terenske fitocenoloko i pedoloko rekognosciranje i kartiranje (za korekciju i upotpunjavanje preliminarne karte)Fitocenoloka prouavanja u ekolokoj fazi podjele umaFitocenoloka prouavanja u okviru ekoloke faze tipolokih radova obuhvataju izradu fitocenlokih snimaka na svim primjenim povrinama na kojima se vri opis morfologije zemljinih profila i vegetacijsko kartiranje. Fitocenoloki snimci se prave po metodi Braun-Blanquet. Svrha njihove izrade je ustanovljavanje karakteristinog skupa, tj. ekoloke grupe vrsta za svaki tip uma, radi potpunijeg definisanja ovih tipova i njihovog lakeg definisanja na terenu.Posebna panja pri ovim poslovima treba se obratiti na sindinamiku pojedinih zajednica (stadiji, faze, recentna potencijalna...). Ciljevi fitocenolokih istraivanja u okviru tipolokih radova1. pribavljanje podataka o vegetaciji, koje slui za izdvajanje osnovnih tipova uma. Ovaj cilj se odvija u dvije etape: a) podjela podruja istraivanja na regionalne zajednice; b) detaljna fitocenoloka istraivanja na terenu2. Na osnovu fitocenolokih istraivanja definisati indikatorsko-dijagnostike vrste od znaaja za tipoloku klasifikaciju.Postupak fitocenolokih istraivanja u ekolokoj fazi podjele uma1. Rekognosciranje terena (uoavaju se zakonitosti horizntalnog i vertikalnog rasporeda vegetacije i ustanovljuju krupnije vegetacijske jedinice2. Detaljna fitocenoloka istraivanja (vegetacijsko kartiranje i uzimanje fitocenolokih snimaka. Kartiranje vegetacije se obavlja istovremeno sa kartiranjem zemljita)3. Sinteza fitocenolokih podataka (za dobijanje uvida u prisustvo klimaregionalnih zajednica, njihovih regresivnih stadija i trajnih stadija vegetacije na podruju tipolokih istraivanja.4. Izrada karte recentne vegetacije ( u odgovarajuoj razmjeri) Pedoloka prouavanja u ekolokoj fazi tipoloke podjele umaPedoloka istraivanja se koriste za: formiranje osnovnih tipova uma odreivanje ekolokih karakteristika osnovnih tipova uma, kao elemenata za ocjenu proizvodne sposobnosti njihovih stanita i izbor ciljeva gazdovanja proizvodnih tipova. za procjenu potrebe i izbor naina melioracije zemljita za ocjenu mogunosti primjene pojedinih tipova mehanizacije za procjenu eventualnih opasnosti pri provoenju odreenih gazdinskih mjera (vjetroizvale, zakorovljavanje, erozija)Intenzitet pedolokih istraivanja zavisi od stepena ranije prouenosti, namjene istraivanja i tipa zemljita. Meutim, potreban broj profila zavisi od stepena verijabilnosti svojstava zemljita.Za svai pedoloki profil treba registrovati dviej grupe podataka: podatke o lokalitetu kopanja profila i podtake o samom profilu. Na terenu se odreuju sljedee karakteristike zemljita: klasifikaciona jedinica morfologija (graa) profila dubina fizioloki aktivnog profila mehaniki sastav skeletnost struktura (oblik, veliina i postojanost agregata) poroznost i vodno vazdune osobine stejnovitost i kamenitost povrine erozija terenska ocjena pH tip (oblik) i koliina humusa trofinost prisustvo CaCO3 Iz otvorenih profila se uzimaju uzorci horizonata za laboratorijske analize. U laboratoriji se odreuju: pH u H2O i KCl P2O5 i K2O Ukupan CaCO3 humus % adsorptivni kompleks higroskopna vlaga i mehaniki sastav zemljitaPedoloke karte i njihova uloga u tipolokim prouavanjimaPrilikom kartiranja treba ucrtati svaku jedinicu pedoloke klasifikacije koja na karti zauzima povrinu bar 1cm2. U prncipu kartiraju se svi tipovi zemljita, s tim da se kod smeih zemljita odvajaju plitka (40 cm). Ako je povrina elementarnog zemljinog areala manja od gore navedenih ucrtavaju se granice kombinacija zemljinih tvorevina. Izdvajanje i oznaavanje kartografskih jedinica se vri u skladu sa spiskom kartografskih jedinica umskih zemljita. Postupak pedolokog kartiranja Postupak izrade pedoloke karte ima sljedee faze:1. Identifikacija sistematske pripadnosti zemljita na otvorenim profilima i prikopkama;2. Ustanovljavanje granice reprostranjenja pojedinih kartografskih jedinica;3. Ustanovljavanje osnovnih svojstava svake kartografske jedinice.Najmanje na svakih 50 hektara vri se opis morfologije otvorenog profilaDefinisanje svojstava kartografskih jedinicaTreba razlikovati dvije vrste kartografskih jedinica: Homogene (unutar jedne dominantne kartografske jedinice moe se pojaviti do 15% umetaka drugih sistematskih jedinica); Heterogene (sastavljene su od dvije ili vie pedosistemskih jedinica, ovo je naroito sluaj na krenjakoj podloziU umarstvu se pedoloka karta koristi pri planiranju gazdovanja: kod umsko uzgojnih radova, izbor vrste za poumljavanje, planiranje primjene ubriva, procjena opasnosti od zakorovljivanja, vjetroizvala). One su znaajne i za zatitu od erozije, kao osnov za tehnoloku tipizaciju terena, pomo pri projektovanju umskih komunikacijaIzdvajanje osnovnih tipova umaNastaje kao rezultat uporednih pedolokih i vegetacijskih istraivanja uma. S toga je svaki osnovni tip ume je okarakterisan: staninim podacima (nadmorska visina, nagib i ekspozicija, matini supstrat, tip i svojstva zemljita) vegetacijskim (edifikatorske i subedifikatorske vrste drvea, grmlja i prizemne floreOsnovni tipovi uma su osnov za formiranje proizvodnih tipova uma to predstavlja sljedeu fazu tzv proizvodnu fazu. Primjer formiranja osnovnih tipova uma:Sastojina (edifikator + subedifikator) + tip tla = Osnovni tip ume Regionalna biljna zajednica Sastojina(edifikator + subedifikator) Tip tla Osnovni tip ume

Brdska uma bukve iste ume bukveume bukve i kestenaume bukve i crnog graba Luvisol na krenjacimaDistrini kambisol na filitima Kalkomelanosol iste ume bukve na luvisoloma na krenjacimaume bukve i kestena na distrinim kambisolima na filitima ume bukve i crnog graba na kalkomelanosolu

Sintezom karte i vegetacije dobija se tipoloka karta (karta osnovnih tipova uma. Na kartu tipova realne umske vegetacije ucrtaju se granice tipova zemljitaOznaka tipa uma na tipolokoj karti je kombinovana od ifre za tip vegetacije i oznake tipa zemljita:11K1 = ista ume bukve na crnici ili plitkom kalkomelanosolu 11K2= ista uma bukve na dubokom kalkokambisolu 21K1,2,3= uma bukve i jele na kombinaciji crnice i pikog smeeg zemljita dubokog smee i ilimerizovanog zemljita.Prema drugom sistemu ifrovanja tipolokih karata oznaka 1 se stavlja za sva plitka (< 40 cm), a oznaka 2 se stavlja za sva duboka zemljita(> 40 cm).Npr. ifra 32P1oznaava ume crnog i bijelog bora na plitkim zemljitima peridotitu 32P2 ume crnog i bijelog bora na dubokim zemiljtima na peridotitu Osim karte pratei dokument je i Komentar pedoloke i tipoloke karteU komentaru pedoloke karte se navodi: povina svake kartografske jedinice i ukupno podruje istraivanja, stepen mozainosti stepen kontrsastosi kombinacije stjenovitost povrine dreniranost trofinost vlanost tekoe i opasnosti uslovljene karakteristikama zemljita i geoloke podloge potreba za djubrenjemU komentaru tipoloke karte se navodi za svaki proizvodni tip uma: naziv proizvodnog tipa (od kojih osnovnih tipolva je sastavljen i GJ u kojima se javlja) glavne vrste drvea realne vegetacije glavni predstavnici prizemne flore i grmlja mogui izbor vrsta drvea i procjena potencijalne produktivnosti cilj gazdovanja ogranienosti i opasnosti vezane za osobine zemljita obrazovanje nepovoljnih forma humusaU predjelima gdje je uma devastirana na veoj povrini, a uoljiva je degradacija zemljita, kao i na poaritima, starim sjeinama, panjacima potrebno je takoer ustanoviti: sadasnje stanje zemljita i vegetacije komparativnim terenskim metodom ustanoviti primarnu umsku zajednicuFormiranje proizvodnih tipova umaNa osnovu rezultata analize ekolokih i razvojno proizvodnih karakteristika vri se grupisanje slinih osnovnih tipova u proizvodne tipove uma. U jedan proizvodni tip grupiu se osnovni tipovi koji su slini u pogledu ekolkih i proizvodnih karakteristika. Osnovni tip ume (1),2,3,..) + proizvodne karakteristike = Proizvodni tip umeSa stanovita proizvodnosti se analiziraju: Nivo ostvarene proizvodnosti s obzirom na proizvodne karakteristike stanita i bioloke osobine osnovnih vrsta drvea Uspjenost prirodnog obnavljanja Mogui proizvodni ciljevi (izbori vrsta drvea, sistema gazdovanja,...) Potencijalna proizvodnost, s obzirom na proizvodne karakteristike stanita, bioloke osobine osnovnih vrsta drvea i mogue proizvodne ciljeve. Potrebe za meliorativnim mjerenjima (ubrenje i kalcifikacija) Opasnostima koji je taj tip izloen (poari, erozia, vjetroizvale, zakorovljavanje...)Heterogenost zemljinog pokrivaa uvjetuje izdvajanje kompleksa tipova uma npr.: ume bukve i jele na kompleksu crnica i ilimerizovanih zemljita na krenjaku. Prilikom odreivanja proizvodnih karakteristika ovakvih kompleksa mora se uzeti u obzir procjenjeno relativno uee pojedinih osnovnih tipova u njohovoj povrini. Egzaktni pokazatelji razvojnih i proizvodnih karakteristika su vrijednosti taksacionih elemenata: omjer smjese, stepen sklopa, bonitetni razred, drvna zaliha (po veliini, debljinskoj strukturi, i kvalitetu), zapreminski prirast, stanje podmlatka po koliini i podmlatku,... Njihove vrijednosti se ustanovljuju taksacionim snimanjima na primjernim povrinama (istovremeno ili odvojeno) od fitocenolokih i pedolokih istraivanja.Diferenciranjem ekoloko-vegetacijskih jedinica po osnovu proizvodnih karakteristika i formiranjem proizvodnih tipova uma zavrena je ua proizvodna podjela uma. Sljedei zadatak je da se na ovaj nain formiran proizvodni tip ume odredi cilj gazdovanja i projektuje model normalnog (optimalnog) stanja.Dobra strana dvofaznog klasifikovanja tipova uma je u tome to se osnovni tipvi mogu grupisati u proizvodne na razliite naine (zavisi od proizvodnog zadatka). Drugi puta prema nainu uzgajanja, trei puta u odnosu na organizaciju lovita. Prema tome, nain grupisanja osnovnih tipova u proizvodne zavisi od definicije proizvodne klasifikacione jedinice koja se kreira. Formiranje gazdinskih klasaNakon to je zavrena proizvodna faza tipoloke podjele, radi se karta proizvodnih tipova. Na osnovu ove karte radi se perliminarni spisak gazdinskih klasa.Gazdinska klasa to je skup sastojina istog proizvodnog tipa ume za koji se propisuje isti tehniki cilj, koji iziskuju jedinsktven uzgojni tretman iz kojeg se po mogunosti obezbjedjuje potrejnost prinosa, tj. ekonominost gazdovanja.Gazdinske klase se mogu formirati iz jednog ili vie proizvodnih tipova uma zavisno od porijekla, zateenog stanja i osnovnog stanja. Najee se gazdinska klasa podudara sa proizvodnim tipom, jer su cilj gazdovanja i uzgojne mjere jednaki za sve sastojine proizvodnog tipa.Ako jedan proizvodni ti (skup sastojina) koji ima isti tehniki cilj (izbor vrsta i sistema gazdovanja) mora se ralaniti na vie gazdinskih klasa ako se sastojine koje ga sainjavaju se sutinski razlikuju u pogledu uzgojnog tretmana koji treba provoditi u narednim decenijama.