7 วิ�ธี�คิ�ดอย่างคินเก่ง (7 Thinking methods to be genius)

ก่ารเป็�นคินเก่งไม่ใช่คิวิาม่โช่คิด�ของพั�นธี�ก่รรม่หรอก่คิร�บ อย่�ที่� ก่ารฝึ"ก่ข�ดเก่ลาสม่องและห�วิใจของคิ�ณต่างหาก่ แล*วิคิ�ณจะม่�คิวิาม่ป็ราดเป็ร+ องในแบบฉบ�บของคิ�ณ เป็�นคินเก่งที่� สาม่ารถจ�ดก่ารก่�บช่�วิ�ต่ของต่นเองได*อย่างลงต่�วิ 1. คิ�ดในที่างที่� ด� ม่องโลก่ในแงด� และที่.าที่�ก่ส� งอย่างเต่/ม่ก่.าล�งด*วิย่รอย่ย่�0ม่และคิวิาม่เบ�ก่บาน ที่.าต่�วิให*สดช่+ นม่�ช่�วิ�ต่ช่�วิาและก่ระต่+อร+อร*นอย่�เสม่อ พัร*อม่ที่� จะเผช่�ญก่�บที่�ก่สถานก่ารณ3 จะช่วิย่ให*คิ�ณสาม่ารถจ�ดก่ารก่�บที่�ก่เร+ องที่� ผานเข*าม่า ได*อย่างอย่�ม่+อ

2. ม่�ศร�ที่ธีาในต่�วิเอง ถ*าแม่*แต่ต่�วิคิ�ณเองย่�งไม่ศร�ที่ธีาและเช่+ อม่� นในต่�วิเองแล*วิจะม่�ม่น�ษย่3หน*าไหนละ จะเช่+ อม่� นในคิวิาม่เก่งของคิ�ณ อย่าก่ให*ใคิรๆเขาช่+ นช่อบและที่7 งในต่�วิคิ�ณ คิ�ณก่/ต่*องม่� นใจต่�วิเองก่อน

3. ขอที่*าคิวิ*าฝึ8น ไม่ม่�อะไรที่� จะที่รงพัล�งม่าก่เที่าก่�บคิวิาม่ต่�0งใจจร�งและที่�ม่ส�ดต่�วิหรอก่คิร�บ คิวิาม่ก่ระหาย่อ�นแรงก่ล*าที่� จะพัาต่�วิเองไป็ส�จ�ดหม่าย่น� นแหละ เป็�นแรงผล�ก่ด�นที่� จะที่.าให*คิ�ณสานฝึ8นส�คิวิาม่จร�งได*

4. คิ*นหาบ�คิคิลต่*นแบบ ใคิรก่/ได*ที่� คิ�ณช่+ นช่ม่เพั+ อเป็�นม่าต่รฐานที่� ด�ในก่ารด.าเน�นรอย่ต่าม่ ศ7ก่ษาแนวิคิ�ด วิ�ธี�ก่ารที่.างาน จ�ดเดนในต่�วิเขา เผ+ อวิาเราจะได*ไอเด�ย่ด�ๆ ม่าป็ร�บใช่*ให*ช่�วิ�ต่ก่*าวิโลดส�คิวิาม่ส.าเร/จก่�บเขาม่� ง

5. เร� ม่ต่*นงานใหม่ที่�ก่วิ�นด*วิย่รอย่ย่�0ม่สดใส คินที่� ม่�รอย่ย่�0ม่ระบาย่ไวิ*บนใบหน*า เสม่+อนป็ระต่�ที่� เป็:ดก่วิ*าง ให*ใคิรๆอย่าก่เข*าม่าคิบหาด*วิย่ ก่ารเจรจา ต่�ดต่องานก่/ม่�ก่จะลงเอย่ด*วิย่คิวิาม่ส.าเร/จ ม่าก่ก่วิาคินที่� หน*าต่าแบก่โลก่นะคิร�บ นอก่จาก่น�0 รอย่ย่�0ม่และเส�ย่งห�วิเราะ ย่�งสร*างคิวิาม่เบ�ก่บานและคิลาย่ที่�ก่ข3 แถม่ย่�งเป็�นย่าอาย่�วิ�ฒนะช่�0นเย่� ย่ม่ ที่� ที่.าให*เราด�เป็�นออนเย่าวิ3ก่วิาวิ�ย่ต่ลอดก่าล ร� *อย่างน�0แล*วิห�ดต่�ดรอย่ย่�0ม่ไวิ*ที่� ม่�ม่ป็าก่เป็�นป็ระจ.านะ คิร�บ

6. เร�ย่นร� *จาก่คิวิาม่ผ�ดพัลาด ก่/ส� เที่*าย่�งร� *พัลาด น�ก่ป็ราช่ญ3ย่�งร� *พัล�0ง จะเป็�นอะไรเช่�ย่วิถ*าเราจะที่.าอะไร แล*วิจะย่�งไม่ส.าเร/จอย่างที่� หวิ�งไวิ* เพั�ย่งแต่ขอให*ที่.าเต่/ม่ที่� และเป็:ดใจให*ก่วิ*างย่อม่ร�บคิวิาม่จร�ง ห�นม่าที่บที่วินด�วิาม่�ข�0นต่อนไหนที่� ผ�ดพัลาดไป็..... เพั+ อที่� จะเร� ม่ต่*นใหม่ให*ด�ก่วิาเด�ม่

7. ที่น�ถนอม่ม่�ต่รส�ม่พั�นธี3เก่าๆ อ�นน�0ก่/เป็�นส� งที่� พัวิก่เราช่าวิโรที่าเร�ย่นต่ระหน�ก่และที่ราบด� คิงไม่ม่�ใคิรที่� จะอย่�อย่างม่�คิวิาม่ส�ขโดย่ป็ราศจาก่เพั+ อนหร+อม่�ต่รที่� ร� *ใจหรอก่นะคิร�บ แม่*วิาช่�วิ�ต่ของคิ�ณในแต่ละวิ�นจะวิ� นวิาย่แคิไหนก่/ต่าม่ คิ�ณคิวิรจะม่�เวิลาให*ก่�บเพั+ อนซี้�0ที่� ร� *จ�ก่ม่�ก่จ� ก่�นม่านานซี้ะบ*าง แวิะไป็หาก่�น เม่+ อโอก่าสอ.านวิย่ ช่วินก่�นออก่ม่าที่านข*าวิในช่วิงวิ�นหย่�ด สงก่าร3ดป็=ใหม่ หร+อรอนก่าร3ดวิ�นเก่�ดไป็ให* เผ+ อในย่าม่ที่� คิ�ณเป็ลาเป็ล� ย่วิหงอย่เหงา เศร*าที่�ก่ข3ใจ ก่/ย่�งม่�เพั+ อนซี้�0ไวิ* พั7 งพัาและให*ก่.าล�งใจก่�นได*นะ

วิ�ธี�คิ�ดเช่�งระบบ (Systems Thinking) ก่ารคิ�ดเช่�งระบบเป็�นหล�ก่ก่ารที่� ส.าคิ�ญที่� ส�ดในหล�ก่ 5 ป็ระก่ารขององคิ3ก่รเร�ย่นร� *และบ�คิคิลเร�ย่นร� * Peter M.

Senge ให*คิวิาม่ส.าคิ�ญก่�บ Systems Thinking ม่าก่ จ7งเร� ม่ต่*นช่+ อหน�งส+อของเขาที่�0งสองเลม่วิา The Fifth

Discipline ซี้7 งเป็�นล�ก่ษณะของก่ารคิ�ดเช่+ อม่โย่ง ม่องภาพัรวิม่หร+อภาพัจาก่ต่านก่ คิ�ดเช่�งส�งเคิราะห3ม่าก่ก่วิาวิ�เคิราะห3แย่ก่แย่ะ ม่องเห/นป็ฏิ�ส�ม่พั�นธี3ระหวิางสวินต่าง ๆ ของระบบ ที่�0งคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3เช่�งล7ก่และคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3แนวิก่วิ*าง ในล�ก่ษณะที่� เป็�นคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3ที่� ซี้�บซี้*อน ม่าก่ก่วิาคิ�ดแบบเหต่�-ผล เช่�งเส*นต่รง คิ�ดเน*นที่� ก่ระบวินก่ารหร+อแบบแผน (pattern) ม่าก่ก่วิาภาพัเป็�นจ�ด ๆ (events)

Stephen P.Robbins และ Mary Coulter น�ก่วิ�ช่าก่ารด*านก่ารจ�ดก่ารที่� ม่�ช่+ อเส�ย่งได*ก่ลาวิถ7งองคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� *ไวิ*ในหน�งส+อ Management 8th Edition วิาแนวิคิ�ดเร+ ององคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� *ไม่ได*เก่� ย่วิข*องก่�บโคิรงสร*างองคิ3ก่รแบบใดแบบหน7 งโดย่เฉพัาะ แต่เป็�นเร+ องของก่รอบคิวิาม่คิ�ด (Mindset) หร+อป็ร�ช่ญา (Philosophy) ที่� ม่�อ�ที่ธี�พัลต่อก่ารออก่แบบองคิ3ก่ร องคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� *เป็�นองคิ3ก่รที่� ได*พั�ฒนาคิวิาม่สาม่ารถในก่ารเร�ย่นร� * ป็ร�บต่�วิและเป็ล� ย่นแป็ลงขององคิ3ก่รอย่างต่อเน+ อง พัน�ก่งานในองคิ3ก่รจะจ�ดก่ารก่�บองคิ3คิวิาม่ร� *ต่างๆ ด*วิย่ก่ารศ7ก่ษา และก่ารถาย่ที่อดคิวิาม่ร� *ใหม่ๆ ให*แก่ผ�*อ+ นอย่างต่อเน+ อง ต่ลอดจนเต่/ม่ใจที่� จะป็ระย่�ก่ต่3คิวิาม่ร� *เหลาน�0นไป็ใช่*ก่�บก่ารต่�ดส�นใจและก่ารป็ฏิ�บ�ต่�งาน Stephen P.Robbins และ Mary Coulter ได*ก่ลาวิถ7งล�ก่ษณะที่� ส.าคิ�ญขององคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� *วิา เป็�นองคิ3ก่รที่� ม่�องคิ3ป็ระก่อบด�งต่อไป็น�0 ร�ป็แบบขององคิ3ก่ร (Organization Design) คิ+อ ไร*พัรม่แดน (Boundless) ก่ารที่.างานเป็�นที่�ม่ (Team)

และก่ารให*อ.านาจ (Empowerment) บ�คิลาก่รขององคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� *จ.าเป็�นอย่างย่� งที่� จะต่*องแบงป็8น (Share) ข*อม่�ล และให*คิวิาม่รวิม่ม่+อ (Collaboration) ก่�บที่�ก่ก่�จก่รรม่ของงานต่างๆ ของที่�ก่หนวิย่งานในองคิ3ก่ร ถ7งแม่*วิางานน�0นจะเป็�นงานของหนวิย่งานอ+ น หร+อแม่*แต่งานในล.าด�บช่�0นอ+ นๆ ขององคิ3ก่รก่/ต่าม่ ซี้7 งก่ารก่ระที่.าในล�ก่ษณะด�งก่ลาวิจะเก่�ดข70นก่/ต่อเม่+ อม่�ก่ารลด หร+อก่.าจ�ดโคิรงสร*างหร+อขอบเขต่ที่� เป็�นที่างก่ารขององคิ3ก่รในบรรย่าก่าศก่ารที่.างาน บ�คิคิลาก่รจะม่�อ�สระในก่ารที่.างานรวิม่ก่�นและเต่/ม่ใจให*คิวิาม่รวิม่ม่+อในก่ารที่.างานขององคิ3ก่รด*วิย่วิ�ธี�ก่ารที่� ด�ที่� ส�ดที่� เขาสาม่ารถที่.าได* ต่ลอดจนเร�ย่นร� *ร วิม่ก่�น คิวิาม่จ.าเป็�นของคิวิาม่รวิม่ม่+อในร�ป็แบบต่างๆที่.าให*ก่ารที่.างานเป็�นที่�ม่เป็�นส� งที่� ส.าคิ�ญส.าหร�บองคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� * พัน�ก่งานจะต่*องที่.างานรวิม่ก่�นเป็�นที่�ม่ในก่ารด.าเน�นที่�ก่ก่�จก่รรม่ที่� จ.าเป็�นส.าหร�บองคิ3ก่ร โดย่ที่�ม่งานต่างๆเหลาน�0จะได*ร�บม่อบอ.านาจให*ต่�ดส�นใจเก่� ย่วิก่�บงานหร+อป็ระเด/นป็8ญหาต่างๆ เม่+ อพัน�ก่งานและที่�ม่ได*ร�บม่อบอ.านาจ ผ�*บ�งคิ�บบ�ญช่าจ7งไม่จ.าเป็�นต่*องก่.าก่�บหร+อคิวิบคิ�ม่ก่ารที่.างาน บที่บาที่ของผ�*จ�ดก่ารจ7งเป็�นเพั�ย่งผ�*อ.านวิย่คิวิาม่สะดวิก่ (Facilitator) ผ�*สน�บสน�น (Supporter) และที่� ป็ร7ก่ษา (Advocate) ของที่�ม่งาน บที่บาที่ผ�*น.า (Leadership) ต่*องม่�วิ�ส�ย่ที่�ศน3รวิม่ (Share Vision) และคิวิาม่รวิม่ม่+อ (Collaboration) คิ+อก่ารสงเสร�ม่ก่ารสร*างวิ�ส�ย่ที่�ศน3รวิม่เก่� ย่วิก่�บอนาคิต่ขององคิ3ก่ร ต่ลอดจนก่ารโน*ม่น*าวิให*สม่าช่�ก่ขององคิ3ก่รม่�งไป็ส�วิ�ส�ย่ที่�ศน3รวิม่น�0นๆ นอก่จาก่น�0ผ�*น.าย่�งต่*องสงเสร�ม่และผล�ก่ด�นบรรย่าก่าศแหงคิวิาม่รวิม่ม่+อให*เก่�ดข70น ผ�*น.าที่� ม่�คิวิาม่ม่�งม่� นและเข*ม่แข/งเที่าน�0นจ7งจะสาม่ารถแสดงบที่บาที่ด�งก่ลาวิได*อย่างส�ม่ฤที่ธี�ผล

วิ�ฒนธีรรม่องคิ3ก่ร (Organizational Culture) ต่*องม่�คิวิาม่ส�ม่พั�นธี3ที่� ใก่ล*ช่�ด (Strong Mutual

Relationship) ส.าน7ก่ของคิวิาม่เป็�นก่ล�ม่ (Sense of Community) คิวิาม่ใสใจ (Caring) และคิวิาม่ไวิ*วิางใจ (Trust) คิ+อวิ�ฒนธีรรม่ขององคิ3ก่รที่� ที่�ก่คินเห/นด*วิย่และย่7ดม่� นในวิ�ส�ย่ที่�ศน3รวิม่ และที่�ก่คินต่ระหน�ก่ถ7งคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3ที่� ใก่ล*ช่�ดระหวิางก่ระบวินก่าร ก่�จก่รรม่ และหน*าที่� ขององคิ3ก่รก่�บส� งแวิดล*อม่ภาย่นอก่ บรรย่าก่าศขององคิ3ก่รจะเต่/ม่ไป็ด*วิย่ส.าน7ก่ของคิวิาม่เป็�นก่ล�ม่ คิวิาม่ใสใจซี้7 งก่�นและก่�น ต่ลอดจนคิวิาม่ไวิ*วิางใจ ด�งน�0น พัน�ก่งานในองคิ3ก่รแหงก่ารเร�ย่นร� *จ7งสาม่ารถส+ อสาร แลก่เป็ล� ย่น ที่ดลองและเร�ย่นร� *อย่างเต่/ม่ที่� โดย่ไม่ต่*องก่�งวิลก่�บก่ารวิ�พัาก่ษ3วิ�จารณ3หร+อก่ารลงโที่ษขององคิ3ก่ร สร�ป็หล�ก่ 5 ป็ระก่ารขององคิ3ก่รเร�ย่นร� *องคิ3ก่รเร�ย่นร� *เก่�ดจาก่ก่ารจ�ดบรรย่าก่าศ ก่ระบวินก่าร เง+ อนไข และก่ารฝึ"ก่ที่�ก่ษะ ให*บ�คิลาก่รเป็�นบ�คิคิลเร�ย่นร� * โดย่ย่7ดหล�ก่ส.าคิ�ญ 5 ป็ระก่ารคิ+อ (1) ก่ารพั�ฒนาคิวิาม่เช่� ย่วิช่าญในก่ารสร*างพัล�งแหงต่น(2) แบบจ.าลองคิวิาม่คิ�ด(3) ก่ารสร*างวิ�ส�ย่ที่�ศน3รวิม่(4) ก่ารเร�ย่นร� *เป็�นที่�ม่(5) ก่ารคิ�ดเช่�งระบบ

หล�ก่ 5 ป็ระก่ารน�0เก่+0อก่�ลและพั7 งพัาอาศ�ย่ซี้7 งก่�นและก่�น โดย่อาศ�ย่พัล�งแหงก่ารเร�ย่นร� *เป็�นก่ล�ม่ พัล�งแหงก่ารม่องภาพัรวิม่ ม่องคิวิาม่เช่+ อม่โย่ง ม่องคิวิาม่เคิล+ อนไหวิเป็ล� ย่นแป็ลงเป็�นพัลวิ�ต่ ม่องอนาคิต่ ม่องเช่�งบวิก่ ม่องเห/นสภาพัคิวิาม่เป็�นจร�ง ม่องแบบไม่ย่7ดต่�ด ลดอ�ต่ต่าหร+อต่�วิก่�-ของก่� ม่องที่� ป็ระโย่ช่น3หร+อคิวิาม่ม่�งม่� นเพั+ อสวินรวิม่หร+อคิ�ณคิาอ�นย่� งใหญ อาศ�ย่พัล�งแหงที่�ก่ษะของก่ารเร�ย่นร� *ร วิม่ก่�น และ ก่ารเป็ล� ย่นสภาพัหร+อส� งที่� ด�เสม่+อนเป็�นจ�ดออนหร+อป็8ญหาให*ก่ลาย่เป็�นจ�ดแข/ง เป็�นโอก่าสหร+อพัล�ง...

วิ�ธี�คิ�ดสร*างสรรคิ3 อย่างม่�ไอเด�ย่เฉพัาะต่�วิ

วิ�ธี�คิ�ดนอก่ก่รอบ สร*างสรรคิ3อย่างม่�ไอเด�ย่แบบเฉพัาะต่�วิ

ธีรรม่ช่าต่�ได*ก่.าหนดก่ารใช่*งานสม่อง 2 ซี้�ก่ ซี้�ก่ซี้*าย่ม่�หน*าที่� เก่� ย่วิก่�บก่ารคิ.านวิณ คิ*นหาเหต่�ผล ก่ารวิ�เคิราะห3 ซี้�ก่ขวิาม่�หน*าที่� เก่� ย่วิก่�บศ�ลป็ะ จ�งหวิะ ดนต่ร� ส�ส�นและก่ารจ�ดระเบ�ย่บคิวิาม่คิ�ด

10 เคิล/ดล�บวิ�ธี�ก่ารคิ�ดนอก่ก่รอบต่อไป็น�0 อาจช่วิย่ให*หลาย่คินได*พับวิาเร+ องราวิของคิวิาม่คิ�ดสร*างสรรคิ3 น�0นเป็�นส� งที่� เร�ย่นร� *และ ฝึ"ก่ฝึนได*ส.าหร�บที่�ก่คิน 1. สล�ดคิวิาม่คิ�ดคิรอบง.า ไม่จ.าก่�ดคิวิาม่คิ�ดไวิ*ก่�บไวิ*ก่�บคิวิาม่เคิย่ช่�นเก่าๆ ไม่ต่�ก่รอบคิวิาม่คิ�ดผ�*อ+ นหร+อคิ�ดวิาม่�นเป็�นไป็ไม่ได* 2. ฝึ"ก่คิวิาม่คิ�ดอย่างรอบด*าน ◦ ไม่ย่7ดต่�ดแนวิคิวิาม่คิ�ดด*านเด�ย่วิ ◦ พัย่าย่าม่ใช่*คิวิาม่คิ�ดรอบด*าน ◦ ฝึ"ก่ต่�0งคิ.าถาม่และหาเหต่�ผล ◦ คิ�ดอย่างเป็�นระบบและหาเหต่�ผลเป็ร�บเที่�ย่บ ◦ ม่องหลาย่ม่�ต่�เพั+ อคิ*นหาคิวิาม่จร�ง 3.คิ�ดแงบวิก่ 4. พัย่าย่าม่สร*างโอก่าสแหงคิวิาม่บ�งเอ�ญ คิ+อบางส� งที่� ไม่เก่� ย่วิข*องก่�นเลย่อาจจะเป็�นคิ.าต่อบต่อป็8ญหาที่� ก่.าล�งเก่�ดข70นได* ซี้7 งอาจเป็�นก่ารจ�ดป็ระก่าย่ใหม่ๆ ที่� ผ�ดแผก่แต่ก่ต่างจาก่เด�ม่ ก่อให*เก่�ดคิวิาม่คิ�ดสร*างสรรคิ3 5. ก่ารต่�0งคิ.าถาม่ อะไรที่� ที่.าให*คินอ+ นที่.าแล*วิแต่เราย่�งไม่ได*ที่.า เราที่.าได*ไหม่ ที่.าอย่างไร หร+อต่*องเป็ล� ย่นแป็ลงอะไรบ*าง 6. ฝึ"ก่คิวิาม่เป็�นคินช่างส�งเก่ต่จดจ.า ก่ารส� งสม่ป็ระสบก่ารณ3และก่ระต่�*นให*เก่�ดคิวิาม่คิ�ดใหม่ พัย่าย่าม่เร�ย่นร� *ที่�ก่อย่างที่� เก่� ย่วิก่�บเร+ องที่� สนใจน�0นให*ม่าก่ที่� ส�ด 7. ฝึ"ก่ก่ารระดม่พัล�งสม่อง โดย่ย่7ดม่� นในห�วิใจน�ก่ป็ราช่ญ3 ได*แก่ ฟั8ง คิ�ด ถาม่ เข�ย่น 8. บม่ฟั8ก่ เม่+ อใดที่� ม่�ป็8ญหาหร+อย่�งหาคิ.าต่อบไม่ได* หล�งจาก่ที่� ได*พัย่าย่าม่คิ�ดหน�ก่ส�ดๆ จ7งคิอย่หย่�ดคิ�ดแล*วิป็ลอย่วิาง จาก่น�0น 2-3 วิ�น คิอย่ก่ล�บม่าคิ�ดป็8ญหาน�0นใหม่ 9. ต่�ดแต่ง ที่บที่วินคิวิาม่คิ�ดและคิ�ดส� งที่� ไม่ได*ผลออก่ม่าแก่*ไขเพั� ม่เต่�ม่ ป็ร�บเป็ล� ย่นจนได*คิวิาม่คิ�ดที่� ด�ที่� ส�ด 10. ไม่ย่.0ารอย่อย่�แต่คิวิาม่ส.าเร/จเด�ม่ เช่น ก่ารก่ระที่.าที่�ก่อย่างเม่+ อเห/นวิาด� ป็ระสบคิวิาม่ส.าเร/จแล*วิ ต่อไป็คิวิรจะพั�ฒนาให*ด�ข70นก่วิาเด�ม่ด*วิย่วิ�ธี�ก่ารใหม่ ข70นอย่�ก่�บคิวิาม่พัย่าย่าม่

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ (critical thinking) เป็�นก่ระบวินก่ารที่างจ�ต่ส.าน7ก่เพั+ อวิ�เคิราะห3 หร+อ ป็ระเม่�นข*อม่�ล ในคิ.าแถลง หร+อ ข*อเสนอที่� ม่�ผ�*แถลงหร+ออ*างวิาเป็�นคิวิาม่จร�ง ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณเป็�นร�ป็แบบของก่ระบวินก่าร ที่� สะที่*อนให*เห/น คิวิาม่หม่าย่ ของคิ.าแถลง (statement) และก่ารต่รวิจสอบหล�ก่ฐานที่� ได*ร�บก่ารไต่ต่รองด*วิย่เหต่�และผล แล*วิจ7งที่.าก่ารต่�ดส�นคิ.าแถลง หร+อข*อเสนอ ที่� ถ�ก่อ*างวิาเป็�นคิวิาม่จร�งน�0น

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณอาจที่.าได*จาก่ก่ารรวิบรวิม่ข*อม่�ล ก่ารส�งเก่ต่ก่ารณ3 ป็ระสบก่ารณ3 หล�ก่แหงเหต่�และผล และ/หร+อก่ารส+ อคิวิาม่ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณต่*องม่�พั+0นฐานของคิ�ณคิาเช่�งพั�ที่ธี�ป็8ญญาที่� ส�งเลย่ไป็จาก่ก่ารเป็�นเพั�ย่งก่ารแบงเน+0อหาที่� รวิม่ไป็ถ7ง คิวิาม่ก่ระจางช่�ด คิวิาม่แม่นย่.า คิวิาม่ต่*องต่รงเน+0อหา หล�ก่ฐาน คิวิาม่คิรบถ*วินและคิวิาม่ย่�ต่�ธีรรม่

คิวิาม่หม่าย่หร+อน�ย่าม่ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณม่�ม่าก่ม่าย่และหลาก่หลาย่ แต่สวินใหญไป็ในแนวิเด�ย่วิก่�นคิ+อก่ารใช่*เหต่�ผล หล�ก่ฐาน และต่รรก่ะม่าวิ�เคิราะห3ให*แนช่�ดก่อนลงคิวิาม่เห/นหร+อต่�ดส�น

พัระพั�ที่ธีเจ*าได*ใช่*วิ�ธี�ก่ารสอนที่� อาจน�บเป็�นก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณที่� เร�ย่ก่วิา "ป็�จฉาวิ�ส�ช่นา" ด*วิย่ก่ารให*พัระสงฆ์3ใช่* "วิ�จารณญาน" ถาม่ต่อบซี้�ก่ไซี้*ไลเล�ย่งคิ*านก่�นไป็ม่าจนได*คิ.าต่อบซี้7 งอาจถ+อได*วิาเป็�นก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ โดย่ที่รงให*หล�ก่แหงคิวิาม่เช่+ อ ที่� ไม่งม่งาย่ไวิ*ในพัระส�ต่รช่+ อ ก่าลาม่ส�ต่ร

คิ.าวิา "critical thinking" น�บเป็�นคิ.าใหม่ที่� เพั� งน.าม่าใช่*ไม่นานม่าน�0ด*วิย่คิวิาม่หม่าย่ด�งข*างต่*น ด�งน�0น จ7งย่�งเป็�นที่� ถก่เถ�ย่งก่�นวิา คิวิรใช่*วิา"ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ" "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณ3" หร+อ "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�พัาก่ษ3" ต่าม่คิวิาม่หม่าย่ของพัจนาน�ก่รม่ฉบ�บ ราช่บ�ณฑิ�ต่ย่สถาน ให*คิวิาม่หม่าย่ของคิ.า "วิ�พัาก่ษ3" วิาเป็�นก่ารต่�ดส�นหร+อก่ารพั�พัาก่ษา แต่ในขณะเด�ย่วิก่�น น�ย่าม่ของ "critical thinking" ในบที่คิวิาม่น�0บงวิา ไม่ใช่ก่ารต่�ดส�น แต่เป็�นคิวิาม่เห/นสร�ป็ที่� สม่เหต่�ผลที่� ส�ด ณ ขณะน�0น ที่� พัร*อม่ที่� จะเป็ล� ย่นได*ต่าม่ ข*อม่�ลใหม่ ที่� วิ�เคิราะห3ถ�ก่ต่*องม่าห�ก่ล*างได*เสม่อ ด�งน�0น บที่คิวิาม่น�0จ7งใช่*วิล� "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ" ไป็ก่อน

ภาพัรวิม่ภาย่ใต่*ก่รอบแหง "คิวิาม่นาสงส�ย่" (skepticism) ก่ระบวินก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณเก่� ย่วิข*องส�ม่พั�นธี3ก่�บก่ารส+บหาข*อม่�ล และก่ารป็ระเม่�นข*อม่�ล เพั+ อให*ได*ม่าซี้7 งข*อสร�ป็หร+อคิ.าต่อบที่� เช่+ อถ+อได* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณป็ระก่อบด*วิย่ "ต่รรก่ะที่� ไม่เป็�นที่างก่าร" (informal logic) ผลก่ารวิ�จ�ย่ด*านก่ารร�บร� *เช่�งจ�ต่วิ�ที่ย่า (cognitive

psychology) ที่.าให*น�ก่ก่ารศ7ก่ษาเร� ม่เช่+ อม่าก่ข70นวิา สถาบ�นก่ารศ7ก่ษาที่�ก่แหงคิวิรเน*นก่ารสอน ที่�ก่ษะก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ ให*ม่าก่ข70นแที่นก่ารสอนให*เร�ย่นร� *แบบที่องจ.า

ก่ระบวินก่ารของก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณสาม่ารถต่อบสนองป็ระเด/นและสถานก่ารณ3ได*หลาย่ๆ อย่างและที่.าให*เราสาม่ารถส+บเสาะหาส� งเช่+ อม่โย่ง ระหวิางก่�นได*ด*วิย่ ด�งน�0น ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณจ7งเป็�นต่�วิสร*างระบบช่องคิวิาม่คิ�ดต่างๆ ที่� ส�ม่พั�นธี3ก่�บคิวิาม่ร� * เช่น วิ�ที่ย่าศาสต่ร3 คิณ�ต่ศาสต่ร3 วิ�ศวิก่รรม่ศาสต่ร3 ป็ระวิ�ต่�ศาสต่ร3 ม่าน�ษย่วิ�ที่ย่าเศรษฐศาสต่ร3 หล�ก่เหต่�ผลที่างศ�ลธีรรม่ และป็ร�ช่ญา

เราอาจแบงก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณได*เป็�นสองล�ก่ษณะได*แก่

1. ช่�ดของที่�ก่ษะก่ารร�บร� * (cognitive skill) และ2. คิวิาม่สาม่ารถและก่ารใช่*ที่�ก่ษะน�0นๆ เพั+ อเป็�นแนวิที่างแหงป็ระพัฤต่�ก่รรม่

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณไม่เป็�นเพั�ย่งก่ารหาและก่ารเก่/บรวิบรวิม่ข*อม่�ล หร+อก่ารเป็�นเพั�ย่งผ�*ม่�ที่�ก่ษะแต่ไม่ได*ใช่*อย่างสม่. าเสม่อ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณจ7งไม่ใช่เป็�นเพั�ย่งก่ารฝึ"ก่ฝึนที่�ก่ษะเพั+ อก่ารไม่ย่อม่ร�บรองผลเพั�ย่งอย่างเด�ย่วิ

ก่รรม่วิ�ธี�ของก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณม่�ข�0นต่อนก่ารคิ�ดที่� ม่�ป็ระโย่ช่น3ด�งน�0

1. ก่ารจ.าแนก่คิวิาม่เห/นในป็ระเด/นป็8ญหาจาก่ที่�ก่ฝึDาย่ที่� เก่� ย่วิข*องและก่ารจ�ดเก่/บข*อโต่*แย่*งที่� ม่�ต่รรก่ะที่� สน�บสน�นในแต่ละฝึDาย่ 2. แต่ก่ข*อโต่*แย่*งออก่เป็�นสวินๆ ต่าม่เน+0อหาของคิ.าแถลงและด7งเอาเน+0อหาสวินเพั� ม่เต่�ม่ที่� ม่�คิวิาม่หม่าย่ต่รงน�ย่ของคิ.าแถลง 3. ต่รวิจสอบคิ.าแถลงและคิวิาม่หม่าย่ต่าม่น�ย่เหลาน�0เพั+ อหาคิวิาม่ข�ดแย่*งในต่�วิเอง4. บงช่�0เน+0อหาก่ารอ*างที่� ข�ดแย่*งก่�นในบรรดาข*อถก่เถ�ย่งต่างๆ ที่� ม่�แล*วิจ7งใสน.0าหน�ก่หร+อคิะแนนให*ข*ออ*างน�0นๆ1. เพั� ม่น.0าหน�ก่เม่+ อข*ออ*างม่�หล�ก่ฐานสน�บสน�นที่� เดนช่�ด โดย่เฉพัาะก่ารม่�เหต่�ม่�ผลที่� สอดคิล*องก่�น หร+อม่�หล�ก่ฐานจาก่แหลงใหม่ๆ หลาย่แหลง ลดน.0าหน�ก่เม่+ อข*ออ*างม่�คิวิาม่ข�ดแย่*งก่�น2. ป็ร�บน.0าหน�ก่ข70นลงต่าม่คิวิาม่สอดคิล*องของข*อม่�ลก่�บป็ระเด/นก่ลาง3. จะต่*องหล�ก่ฐานสน�บสน�นที่� เพั�ย่งพัอส.าหร�บใช่*ในก่ารต่�ดส�นข*ออ*างที่� ไม่นาเช่+ อถ+อ หร+อม่�ฉน�0น จะต่*องไม่น.าป็ระเด/น ก่ารก่ลาวิอ*าง ด�งก่ลาวิ ม่าป็ระก่อบก่ารต่�ดส�น5. ป็ระเม่�นน.0าหน�ก่ด*านต่างๆ ของข*ออ*าง

แผนที่� ในจ�ต่ส.าน7ก่ (Mind maps) เป็�นเคิร+ องม่+อที่� ม่�ป็ระส�ที่ธี�ภาพัส.าหร�บก่ารจ�ดร�ป็และก่ารป็ระเม่�นคิาข*อม่�ลต่างๆ ที่� เก่� ย่วิข*อง ในข�0นส�ดที่*าย่ เราอาจก่.าหนดน.0าหน�ก่เป็�นต่�วิเลขส.าหร�บแต่ละแขนงของแผนที่� ในใจ

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณไม่ใช่ส� งที่� ใช่*ป็ระก่�นวิาได*บรรล�ถ7งคิวิาม่จร�ง หร+อ ข*อสร�ป็ที่� ถ�ก่ต่*องแล*วิ ป็ระก่ารแรก่ เราอาจไม่สาม่ารถ หาข*อม่�ลที่� ถ�ก่ต่*องได* ซี้7 งโดย่ข*อเที่/จจร�งแล*วิ ข*อม่�ลที่� ม่�คิวิาม่ส.าคิ�ญอาจย่�งไม่ม่�ก่ารคิ*นพับ หร+อย่�งเป็�นข*อม่�ลที่� ย่�งไม่ม่�ใคิรร� *วิาเป็�นอะไร ป็ระก่ารที่� สอง คิวิาม่ล.าเอ�ย่งของคินก่ารป็:ดบ�งหร+อถวิงป็ระส�ที่ธี�ภาพัในก่ารเก่*บ ป็ระเม่�นข*อม่�ลที่� ม่�อย่�แล*วิ

ก่ารเอาช่นะคิวิาม่ล.าเอ�ย่ง

เพั+ อลดคิวิาม่ล.าเอ�ย่ง ผ�*คิ�ดจะต่*องม่�ม่าต่รก่ารต่างๆ เพั+ อใช่*ในก่ระบวินก่ารของก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ แที่นที่� จะต่�0งคิ.าถาม่วิา "เร+ องน�0ม่�ป็ระเด/นที่� คิ*านก่�บคิวิาม่เช่+ อของเราหร+อไม่" คิวิรถาม่วิา "ป็ระเด/นน�0ม่�คิวิาม่หม่าย่อย่างไร"

ในข�0นแรก่ๆ ของก่ารเก่/บรวิบรวิม่และป็ระเม่�นข*อม่�ล ส� งแรก่ส�ดที่� ผ�*คิ�ดจะต่*องที่.าคิ+อ "ก่ารไม่ดวินต่�ดส�น" (เหม่+อนที่� ที่.าในก่ารอานน�ย่าย่หร+อด�ภาพัย่นต่ร3) วิ�ธี�ก่ารน�0รวิม่ถ7งก่ารส.าเหน�ย่ก่ (perceptive) ม่าก่ก่วิาก่ารต่�ดส�น (judgmental) น� นคิ+อก่ารหล�ก่เล� ย่งก่ารเล+ อนไหลจาก่ใช่*ก่ารม่องก่วิ*างไป็ส�ก่ารต่�ดส�น ในคิ.าเที่คิน�คิของ "เอ/ดเวิ�ร3ด เดอโบโน ในหม่วิก่คิวิาม่คิ�ด 6 ใบ" ใช่* หม่วิก่ขาวิ หร+อ หม่วิก่น.0าเง�น ส.าหร�บก่ารคิ�ด และช่ลอก่ารคิ�ดแบบ หม่วิก่ด.า ไวิ*ในระย่ะหล�ง

เราพั7งต่ระหน�ก่ถ7งข*อข*อผ�ดพัลาดที่� ม่�ก่เก่�ดข70นก่�บต่นเองได*แก่

1. ก่ารย่อม่ร�บวิาที่�ก่คินม่�คิวิาม่ล.าเอ�ย่งอย่�ในจ�ต่ใต่*ส.าน7ก่ และม่�ก่จะต่�0งคิ.าถาม่ที่� จะน.าไป็ส�ก่ารต่�ดส�นที่� น7ก่ไวิ*แล*วิ2. ย่อม่ร�บก่ารไร*อ�ต่ต่า และคิวิรต่�0งที่�ที่าเป็�นคินถอม่ต่�วิ3. ย่*อนน7ก่ถ7งคิวิาม่เช่+ อม่� นเด�ม่ๆ ที่� เคิย่ม่�และถ�ก่ห�ก่ล*างไป็ด*วิย่จร�งหร+อคิวิาม่ถ�ก่ต่*อง4. ย่อม่ร�บวิาที่�ก่คินย่�งม่� จ�ดบอด อย่�ม่าก่ที่�0งๆ ที่� ร� *แล*วิ

เราจะขจ�ดคิวิาม่ล.าเอ�ย่งได*อย่างไร ที่�0งๆ ที่� ย่�งไม่ร� *วิาอะไรเป็�นอะไร คิ.าต่อบที่� เป็�นไป็ได*อาจเป็�นได*วิา ด*วิย่ก่ารอ�งก่ารคิ�ด เช่�งวิ�จารณญาณ ไวิ*ก่�บ "แนวิคิ�ดม่น�ษย่3" (concept of man – Erich Fromm) ซี้7 งอาจที่.าให*เห/นก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ และก่ารสร*างสม่ จรรย่าบรรณที่� ม่� นคิงสร*างองคิ3รวิม่ที่�0งหม่ดข70นม่า แต่เป็�นองคิ3รวิม่ซี้7 งย่�งคิงจ.าก่�ดอย่� ย่�งขาดก่ารสน�บสน�น จาก่แนวิคิ�ด ของม่วิลม่น�ษย่3

ในที่*าย่ที่� ส�ด อาจต่*องใช่*คิ.าถาม่แบบโสก่ราต่�ส และ ก่รรม่วิ�ธี�โสก่ราต่�ส (Socratic method) ส.าหร�บก่ารป็ระเม่�นข*อข�ดแย่*งที่� ถาม่คิ.าถาม่แบบเป็:ด เช่น

* ส� งน�0ม่�คิวิาม่หม่าย่วิาอย่างไร* ข*อสร�ป็ได*ม่าอย่างไร* เช่+ อได*อย่างไรวิาเป็�นส� งที่� ถ�ก่ต่*อง* แหลงข*อม่�ลที่� ใช่*ม่าจาก่ใหน* ถ*าผ�ดจะเก่�ดอะไรข70น* ให*บอก่แหลงหร+อบ�คิคิลอ*างอ�งที่� เห/นแย่*งพัร*อม่ก่�บคิ.าอธี�บาย่ส�ก่สองราย่

* ที่.าไม่ป็ระเด/นน�0จ7งม่�คิวิาม่ส.าคิ�ญ* จะร� *ได*อย่างไรวิาคินๆ น�0นพั�ดคิวิาม่จร�ง* คิ.าอธี�บาย่ที่� เป็�นที่างเล+อก่อ+ นส.าหร�บป็ระเด/นน�0ม่�อะไรบ*าง

ก่ารม่�งส�ก่ารสร�ป็

ม่�ม่ม่องที่� เป็�นป็ระโย่ช่น3ในก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณเก่� ย่วิพั�นถ7ง "ใบม่�ดโก่นของอ/อก่แคิม่" (Occam's Razor)

หร+อที่� เร�ย่ก่อ�ก่อย่างหน7 งวิา "หล�ก่ก่ารแหงคิวิาม่ต่ระหน� ถ� ถ*วิน" ซี้7 งก่ลาวิไวิ*วิาเราไม่คิวิรต่�0งสม่ม่�ต่�ฐานม่าก่เก่�นคิวิาม่จ.าเป็�น หร+ออ�ก่น�ย่หน7 งคิ+อ "ก่ารที่.าให*เร�ย่บงาย่" โดย่ธีรรม่ช่าต่�ของก่ระบวินก่าร ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณไม่ม่�คิวิาม่เป็�นที่� ส�0นส�ด เราอาจม่าถ7งข*อสร�ป็เบ+0องต่*น ได*หาก่ม่�ก่ารป็ระเม่�น หล�ก่ฐาน ม่าแล*วิ อย่างไรก่/ด� ข*อสร�ป็ที่�ก่คิร�0งคิวิรจะต่*องเป็:ดช่องให*ม่�ก่ารป็ระเม่�นได*อ�ก่เม่+ อม่�ข*อม่�ลเพั� ม่เต่�ม่

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณในห*องเร�ย่น

ในระบบก่ารศ7ก่ษาของป็ระเที่ศอ�งก่ฤษม่�ก่ารก่.าหนดก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณไวิ*เป็�นวิ�ช่าเร�ย่นส.าหร�บน�ก่เร�ย่นวิ�ย่ 17-18 ป็= ซี้7 ง น�ก่เร�ย่นสาม่ารถเล+อก่สอบในห�วิเร+ อง "คิวิาม่เป็�นที่� นาเช่+ อถ+อได*ของหล�ก่ฐาน" (Credibility of

Evidence) หร+อ "ก่ารป็ระเม่�น / ก่ารสร*างข*อโต่*เถ�ย่ง" (Assessing/Developing Argument) น�ก่เร�ย่นที่� วิไป็ถ+อวิา วิ�ช่าในสวินน�0สน�ก่ และเป็�นป็ระโย่ช่น3เพัราะ สาม่ารถร� *เร+ องและป็ฏิ�บ�ต่�ได*หล�งก่ารเข*าเร�ย่นเพั�ย่งไม่ก่� คิร� 0ง

ส.าหร�บป็ระเที่ศไที่ย่ในป็8จจ�บ�น เป็�นที่� ย่อม่ร�บก่�นวิาที่�ก่ษะก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณของป็ระช่าช่นโดย่รวิม่ลดลงม่าก่ ป็ระช่าช่นถ�ก่ช่�ก่จ�ง และหลงเช่+ อก่ารบอก่เลาหร+อเช่+ อป็ราก่ฏิก่ารณ3เหน+อธีรรม่ช่าต่�ได*งาย่ แม่*สวินใหญจะน�บถ+อ พั�ที่ธีศาสนา แต่ก่/ม่�ได*ต่ระหน�ก่ถ7ง คิ.าสอนของพัระพั�ที่ธีเจ*าที่� สอนให*คิ�ดเช่�งก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ คิ+อ ป็�จฉาวิ�ส�ช่นา และก่ารสอนไม่ให*เช่+ อในส� ง "เขาวิาม่า" ให*ส+บสวินไต่ต่รองให*รอบคิอบก่อนจ7งคิอย่เช่+ อ ก่ารสอนก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณในโรงเร�ย่นช่�0นม่�ธีย่ม่ป็ลาย่ ด�งที่� ป็ระเที่ศอ�งก่ฤษ ป็ฏิ�บ�ต่�อย่�จ7งนาจะเป็�นส� งจ.าเป็�นร�บดวิน

คิ.าคิม่

วิ�ลเล� ย่ม่ แก่รแฮม่ ซี้�ม่เนอร3 ได*เสนอข*อสร�ป็ที่� เป็�นป็ระโย่ช่น3ย่� งเก่� ย่วิก่�บก่ารคิ�ดเช่�งก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ารต่รวิจสอบและก่ารที่ดสอบป็ระเด/นของคิ.าเสนอที่�ก่ป็ระเภที่ที่� ผานเข*าม่าขอก่ารย่อม่ร�บ เพั+ อด�วิาคิ.าเสนอน�0นต่รงก่�บคิวิาม่เป็�นจร�งหร+อไม่ คิวิาม่สาม่ารถในก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณเป็�นผลที่� เก่�ดจาก่ก่ารศ7ก่ษาและก่ารฝึ"ก่ฝึน จนเป็�นน�ส�ย่และเป็�นพัล�งที่างใจ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณเป็�นเง+ อนไขส.าคิ�ญแหงคิวิาม่ผาส�ขของป็วิงช่น เป็�นส� งม่น�ษย่3ที่�0งหญ�งและช่าย่พั7งฝึ"ก่ฝึนให*ช่.านาญ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อหล�ก่ป็ระก่�นที่� สาม่ารถป็ก่ป็Fองก่ารบ�ดเบ+อน ก่ารหลงละเม่อ ก่ารหลอก่ลวิง ก่ารเช่+ อผ�สางและก่ารหลงผ�ดของเราและส� งล*อม่รอบต่�วิเรา

ขงจ+Gอ "คิ.าวิ�จารณ3 ม่�อาจต่�ดส�นคิน"

น�รนาม่ "ไม่ม่�ป็ระโย่ช่น3ที่� จะไป็โที่ษก่ระจก่เงา ใบหน*าของที่านต่างหาก่ที่� ข�0เหร"

'ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ' (Critical thinking) ได*ร�บก่ารย่อม่ร�บวิาม่�คิวิาม่ส.าคิ�ญในก่ารพั�ฒนาบ�คิลาก่รระด�บส�งของป็ระเที่ศต่างๆ ที่� วิโลก่เพั+ อเพั� ม่ข�ดคิวิาม่สาม่ารถในก่ารแขงข�นในโลก่าภ�วิ�ฒน3 ที่�ก่ป็ระเที่ศต่+ นต่�วิน.าก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ บรรจ�เป็�นวิ�ช่า หร+อสวินของก่ารเร�ย่นก่ารสอน ในหล�ก่ส�ต่รก่ารศ7ก่ษาต่�0งแต่ช่�0นระด�บป็ระถม่ถ7งอ�ดม่ศ7ก่ษา

ด*วิย่ก่ระแสแหงคิวิาม่ก่ารย่อม่ร�บที่� แพัรหลาย่ น�ย่าม่ของก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณจ7งหลาก่หลาย่ ข*อคิวิาม่ข*างลางน�0คิ+อ น�ย่าม่ที่� รวิบรวิม่ จาก่แหลงต่าง ที่� ม่าของน�ย่าม่ป็ราก่ฏิต่าม่โย่งที่� อย่�ที่� ที่*าย่ของแต่ละน�ย่าม่

น�ย่าม่ของ "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ"

โดย่ที่� แนวิคิ�เก่� ย่วิก่�บก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณเพั� งเป็�นที่� แพัรหลาย่และม่�คิวิาม่ส.าคิ�ญต่อส�งคิม่แหงโลก่ไร*พัรม่แดนม่าก่ข70นเป็�นล.าด�บ จ7งม่�ผ�*เข�ย่นหน�งส+อและม่�ก่ารเป็:ดสอนวิ�ช่าน�0อย่างแพัรหลาย่ต่าม่ม่หาวิ�ที่ย่าล�ย่ต่างๆ ที่� วิโลก่ ด�งน�0นคิวิาม่หม่าย่และน�ย่าม่ของ "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ" จ7งม่�คิวิาม่หลาก่หลาย่ด�งน�ย่าม่ที่� ได*รวิม่รวิม่ไวิ*ข*างลางน�0 ที่�0งน�0เพั+ อให*ผ�*ศ7ก่ษาเห/นภาพัที่� ก่วิ*างข70น แหลงที่� ม่าได*ให*ไวิ*ที่� ที่*าย่ของแต่ละน�ย่าม่แล*วิ* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณหม่าย่ถ7งช่น�ดของก่�จก่รรม่ที่างจ�ต่ที่� แจม่แจ*ง แม่นย่.าและม่�คิวิาม่ม่�งหม่าย่ที่� ช่�ดเจน ป็ก่ต่�จะเก่� ย่วิโย่งก่�บ ก่ารแก่*ป็8ญหาที่� ซี้�บซี้*อนในโลก่ของคิวิาม่เป็�นจร�ง เป็�นก่ารสร*างที่างแก่*ป็8ญหาเช่�งซี้*อน เป็�นก่ารหย่�บย่ก่คิวิาม่แต่ก่ต่าง ก่ารส�งเคิราะห3 และบ�รณาก่ารข*อม่�ลขาวิสาร ช่�คิวิาม่แต่ก่ต่างระหวิางข*อเที่/จจร�งก่�บคิวิาม่เห/น หร+อก่ารอน�ม่าณศ�ก่ย่ภาพัของผลที่� จะต่าม่ออก่ม่า แต่ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณย่�งโย่งไป็ถ7งก่ระบวินก่ารป็ระเม่�นคิ�ณภาพัในคิวิาม่คิ�ดของต่นเองได*ด*วิย่* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณหม่าย่ถ7งคิวิาม่สาม่ารถในก่ารป็ระเม่�นข*อม่�ลและคิวิาม่เห/นอย่างม่�ระบบ ม่�เป็Fาหม่าย่ที่� ช่�ดเจน และถ�ก่ต่*อง และด*วิย่วิ�ธี�ก่ารที่� ม่�ป็ระส�ที่ธี�ภาพั* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อเคิร+ องม่+อที่� จ.าเป็�นย่� งย่วิดเพั+ อก่ารต่�ดส�นหร+อลงคิวิาม่เห/นด*วิวิ�ธี�ส+บเสาะ ก่.าหม่ดเป็Fาหม่าย่ ที่� ถ�ก่ต่*องช่�ดเจน และก่ารบ�งคิ�บต่นเองไม่ให*ถ�ก่ช่�ก่จ�ง เพั+ อให*ได*ม่าซี้7 งก่ารแป็ลคิวิาม่หม่าย่ ก่ารวิ�เคิราะห3 ก่ารป็ระเม่�นและ ก่ารลงคิวิาม่เห/นต่ลอดจน ก่ารอธี�บาย่พัย่านหล�ก่ฐานหร+อส� งอ*างอ�ง แนวิคิ�ด วิ�ธี�ก่าร ก่ารก่.าหนดก่ฎเก่ณฑิ3หร+อบร�บที่ของข*อพั�จารณาที่� เป็�นที่� ม่าของข*อสร�ป็ คิวิาม่เห/น หร+อข*อต่�ดส�น* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ระบวินก่ารร�บร� *ที่� ต่� 0งอย่�บนพั+0นฐานของก่ารสะที่*อนคิวิาม่คิ�ดและก่ารอดที่น (ต่อก่ารหาคิวิาม่ก่ระจาง) ในคิวิาม่คิล�ม่เคิร+อไม่ช่�ดเจนซี้7 งม่�ล�ก่ษณะป็ระจ.าด�งน�0o ม่�วิ�น�ย่และช่�0น.าต่นเอง

o ห�นเหไป็ที่างก่ารส+บคิ*น วิ�เคิราะห3และวิ�จารณ3o ใช่*วิ�ธี�แก่*ไขป็8ญหาแบบหลาย่ม่�ต่�และหลาย่ต่รรก่ะม่าก่ก่วิาก่ารแก่*แบบม่�ต่�เด�ย่วิ ต่รรก่ะเด�ย่วิ หร+อ ใช่*คิวิาม่ร� *คิ�ดย่าวิไป็ที่างเด�ย่วิ จะต่*องใช่*คิวิาม่สาม่ารถสร*างที่างเล+อก่หลาย่ที่างที่� น.าไป็ส�ก่ารช่� งใจต่�ดส�นที่� ป็ราศจาก่ก่ารเอนเอ�ย่ง* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ารสะที่*อนคิวิาม่คิ�ดที่� ม่�เหต่�ผลโดย่ก่ารพั� งป็ระเด/นไป็เน*นที่� ก่ารต่�ดส�นใจที่� จะเช่+ อหร+อ ต่�ดส�นใจที่� จะ ก่ระที่.าในส� งใดส� งหน7 ง ก่ลาวิให*ช่�ดก่/คิ+อก่ารป็ระเม่�นในคิวิาม่จร�ง คิวิาม่แม่นย่.า และ/หร+อคิ�ณคิาของคิวิาม่ร� *หร+อข*อถก่เถ�ย่งที่� ได*ร�บ ในก่ารน�0ต่*องก่ารก่ารวิ�เคิราะห3คิวิาม่ร� *หร+อคิวิาม่เช่+ อที่� ได*ร�บร� *ม่าอย่างระม่�ดระวิ�ง ต่รงจ�ด เก่าะต่�ดและเป็�นร�ป็ธีรรม่ที่� ม่�เหต่�ผล เพั+ อให*สาม่ารถต่�ดส�นได*วิาส� งน�0นๆ จร�งหร+อม่�คิ�ณคิาจร�งหร+อไม่* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อ ก่ระบวินก่ารป็ระเม่�นข*อเสนอ หร+อสม่ม่�ต่�ฐานที่� ได*ร�บแล*วิ ที่.าก่ารไต่รต่รองต่�ดส�นบนพั+0นฐานแหง พัย่าน หล�ก่ฐาน ที่� น.าม่าสน�บสน�น ต่�วิอย่าง: พั�จารณาต่าม่ 5 ข�0นต่อนของก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณ

1. เราก่.าล�งถ�ก่บอก่ให*เช่+ อหร+อย่อม่ร�บอะไร? สม่ม่�ต่�ฐานในเร+ องน�0คิ+ออะไร?

2. ม่�พัย่านหล�ก่ฐานใดที่� ใช่*สน�บสน�นในเร+ องน�0? และหล�ก่ฐานน�0เช่+ อถ+อได*และหน�ก่แนนแล*วิหร+อ?

3. ม่�ที่างเล+อก่อ+ นใดอ�ก่หร+อไม่ส.าหร�บใช่*ในก่ารต่�คิวิาม่พัย่านหล�ก่ฐานน�04. ม่�หล�ก่ฐานเพั� ม่เต่�ม่อ+ นใดอ�ก่หร+อไม่ที่� จะน.าม่าช่วิย่ป็ระเม่�นที่างเล+อก่เหลาน�0น5. ข*อสร�ป็ใดที่� ม่�เหต่�ผลม่าก่ที่� ส�ดต่าม่พัย่านหล�ก่ฐานและคิ.าอธี�บาย่ของที่างเล+อก่

* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ารเจาะม่�งเฉพัาะจ�ด ก่ารจ�ดร�ป็คิวิาม่คิ�ดเก่� ย่วิก่�บส� งต่างๆ อย่างม่�คิวิาม่ส�ม่พั�นธี3ก่�นในระหวิางคิวิาม่คิ�ดต่างๆ ในหล�ก่ฐานที่� แนช่�ดและในคิวิาม่แต่ก่ต่างระหวิางข*อเที่/จจร�งก่�บคิวิาม่เห/น[8]

* 'ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อคิวิาม่ม่�งม่� นย่7ดต่�ดก่�บก่ารต่รวิจสอบหล�ก่ฐานที่� สน�บสน�นคิวิาม่เช่+ อ ที่างแก่*ป็8ญหา หร+อข*อสร�ป็ก่ารย่อม่ร�บ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณหม่าย่ถ7งคิวิาม่สาม่ารถในก่ารคิ�ดอย่างก่ระจาง ก่ารวิ�เคิราะห3และก่ารม่�ให*เหต่�ผลอย่างม่�ต่รรก่ะ* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ารแสดงให*เห/นถ7งหร+อคิวิาม่ต่*องก่ารก่ารวิ�เคิราะห3อย่างระม่�ดระวิ�งก่อนก่ารต่�ดส�น* 'ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ารให*เหต่�ผลและก่ารวิ�เคิราะห3อย่างเป็�นระบบ ที่� รวิม่ถ7งก่ารต่ะลอม่ และก่ารม่�ต่รรก่ะในของ ก่ารคิ�ดที่� อย่�ในระด�บส�ง* 'ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อ ก่ารเก่/บเก่� ย่วิที่�ก่ษะเช่�งวิ�เคิราะห3ที่� จะช่วิย่ให*น�ส�ต่น�ก่ศ7ก่ษา ม่�คิวิาม่สาม่ารถในก่ารแก่*แนวิคิ�ด หร+อป็8ญหาต่างๆ ที่� ซี้�บซี้*อนได** ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อเซี้ที่ที่� ซี้�บซี้*อนของที่�ก่ษะก่ารร�บร� *ที่� ต่*องใช่*ในก่ารแก่*ป็8ญหาและก่ารพั�จารณาส� งต่างๆ อย่างม่�ป็8ญญา และนวิ�ต่ก่รรม่* 'ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ระบวินก่ารที่� ที่*าที่าย่ให*บ�คิคิลใช่*ก่ารไต่รต่รอง เหต่�ผล ก่ารคิ�ดอย่างม่�หล�ก่เพั+ อรวิบรวิม่ แป็ลคิวิาม่หม่าย่และป็ระเม่�นข*อม่�ลขาวิสารเพั+ อให*สาม่ารถต่�ดส�น ก่ระบวินก่ารน�0เก่� ย่วิข*องก่�บ ก่ารคิ�ดที่� ลวิงเลย่ไป็ม่าก่ก่วิา ก่ารให*เหต่�ผลเพั�ย่งอ�นเด�ย่วิ ส.าหร�บน.าม่าใช่*ในก่ารต่�ดส�นวิาที่างเล+อก่ใดเหม่าะสม่ที่� ส�ด* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อที่�ก่ษะที่� ส.าคิ�ญที่� ส�ดส.าหร�บก่ารศ7ก่ษาในม่หาวิ�ที่ย่าล�ย่และสถาบ�นที่� ส�งก่วิาน�0น เป็�นก่ารคิ*นหาคิวิาม่หม่าย่ ที่� อย่�เบ+0องใต่*ของคิ.าแถลง ก่วิ�น�พันธี3 บที่บรรณาธี�ก่าร ร�ป็ภาพั ก่ารโฆ์ษณา หร+อข*อเข�ย่นใดๆ

ด*วิย่ก่ารใช่*ก่ารวิ�เคิราะห3 น�ก่คิ�ดเช่�งวิ�จารณ3 จะแย่ก่คิ.าแถลงหร+อข*อเข�ย่นน�0นออก่เป็�นสวินๆ เพั+ อคิ*นหาคิวิาม่หม่าย่ คิวิาม่ส�ม่พั�นธี3และสม่ม่�ต่�ฐาน อาจอาจถ�ก่ฝึ8งไวิ*ในน�0นต่อไป็* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อหนที่างแหงก่ารต่�ดส�นที่� ต่*องใช่*ก่ารไต่รต่รองอย่างระม่�ดระวิ�งวิาจะย่อม่ร�บ บอก่ป็8ดหร+อพั�ก่ คิ.าแถลงน�0นไวิ*ก่อน* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ระบวินก่ารที่� ม่�เหต่�ผลและที่� สะที่*อนถ7งก่ารช่� งใจต่�ดส�นในส� งต่างๆ ก่ระบวินก่ารน�0ให*คิวิาม่ส.าคิ�ญ ในคิวิาม่เป็�นเอก่เที่ศ และก่7 งเอก่เที่ศในก่ารต่�ดส�นใจ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณย่�งรวิม่ถ7ง คิวิาม่สาม่าถในก่ารจ�ดก่าร ก่�บคิวิาม่คิล�ม่เคิร+อ ซี้7 งเป็�นส� งที่� ม่�ป็ระจ.าในบที่บาที่และป็ระสบก่ารณ3ของม่น�ษย่3ที่� วิไป็* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ระบวินก่ารที่� ม่�ระบบก่ารใช่*ป็8ญญาเพั+ อก่ารวิางแนวิคิวิาม่คิ�ด ก่ารป็ระย่�ก่ต่3 ก่ารวิ�เคิราะห3 ก่ารส�งเคิราะห3และ/หร+อป็ระเม่�นข*อม่�ลด*วิย่ที่�ก่ษะที่� ก่ระต่+อร+อล*นด*วิย่ก่ารส�งเก่ต่ ก่ารเข*าไป็ม่�ป็ระสบก่ารณ3 ก่ารสะที่*อนก่ล�บ ก่ารให*เหต่�ผลและ/หร+อด*วิย่ก่ารส+ อ เพั+ อใช่*เป็�นแนวิที่างไป็ส�คิวิาม่เช่+ อหร+อก่ารป็ฏิ�บ�ต่�

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณไม่ใช่ก่ารเสาะหาหร+อก่ารคิงไวิ*ซี้7 งข*อม่�ลแบบธีรรม่ดาที่� วิไป็ ไม่ใช่เป็�นก่ารพั�ฒนาเซี้ที่เฉพัาะของที่�ก่ษะ และ/หร+อก่ารป็ระย่�ก่ต่3ที่�ก่ษะเหลาน�0นซี้.0าๆ โดย่ป็ราศจาก่ป็ระเม่�นผลล�พัธี3เช่�งวิ�จารณ3

ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิรอบคิล�ม่ถ7งองคิ3ป็ระก่อบของเหต่�ผลที่�0ง 8 น� นคิ+อ คิวิาม่ม่�งหม่าย่ จ�ดคิวิาม่เห/น คิ.าถาม่ของป็ระเด/น ข*อม่�ลขาวิสาร ก่ารแป็ลคิวิาม่หม่าย่และก่ารอน�ม่าน แนวิคิ�ดหร+อม่โนที่�ศน3 ข*อสม่ม่�ต่� ก่ารช่�0บงเป็�นน�ย่และผลที่� จะต่าม่ม่า

* ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณคิ+อก่ระบวินก่ารที่างจ�ต่ที่� ใช่*ในก่ารวิ�เคิราะห3หร+อป็ระเม่�นข*อม่�ล ข*อม่�ลด�งก่ลาวิอาจเก่/บรวิบรวิม่ จาก่ก่าร ส�งเก่ต่ก่ารณ3 ป็ระสบก่ารณ3 ก่ารใช่*เหต่�ผล หร+อจาก่ก่ารส+ อคิวิาม่ ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�จารณญาณม่�พั+0นฐานของม่�นเอง ที่างคิ�ณคิาแหงพั�ที่ธี�ป็8ญญา ที่� ล.0าล7ก่ไป็จาก่ก่ารแบงเร+ องราวิโดย่รวิม่ถ7ง คิวิาม่ก่ระจางแจ*ง คิวิาม่แม่นย่.า ก่ารม่�พัย่านหล�ก่ฐาน ก่ารคิรบถ*วินและก่ารม่�คิวิาม่ย่�ต่�ธีรรม่

เที่คิน�คิก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3

เที่คิน�คิก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3 เป็�นเคิร+ องม่+อส.าหร�บช่วิย่เหล+อผ�*ก่.าล�งคิ�ด ให*สาม่ารถจ.าแนก่, แย่ก่แย่ะ, จ�ดหม่วิดหม่�, องคิ3ป็ระก่อบที่� เก่� ย่วิพั�นในเน+0อหาของเร+ องที่� ก่.าล�งคิ�ดอย่างเป็�นระบบ สาม่ารถที่.าให*ผ�*คิ�ดม่องเห/นคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3ได*อย่างสอดคิล*องและก่ระจางช่�ด โดย่ไม่ที่.าให*เก่�ดคิวิาม่ส�บสน ซี้7 งงาย่ต่อก่ารน.าไป็ศ7ก่ษาหร+อพัย่าย่าม่ที่.าคิวิาม่เข*าใจ ต่ลอดจนสาม่ารถส+บคิ*นต่รวิจที่านเน+0อหาอ+ นๆ ที่� เก่� ย่วิข*องก่�บองคิ3ป็ระก่อบเหลาน�0นได*อย่างต่อเน+ อง โดย่ม่�เป็Fาหม่าย่เพั+ อให*ผ�*คิ�ดสาม่ารถน.าไป็ต่�คิวิาม่ หร+อให*คิ�ณคิาในเน+0อหาเหลาน�0นได*อย่างถ�ก่ต่*อง แม่นย่.า ที่�0งน�0 ม่�น�ก่วิ�ช่าก่ารหลาย่ที่านที่� ก่ลาวิถ7งเที่คิน�คิก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3ไวิ* ด�งน�0

ศ.ดร.เก่ร�ย่งศ�ก่ด�I เจร�ญวิงศ3ศ�ก่ด�I ได*ก่ลาวิโดย่สร�ป็ในก่ารบรรย่าย่ เร+ องก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3 ให*แก่น�ก่ศ7ก่ษาหล�ก่ส�ต่รผ�*บร�หารระด�บก่ลาง ของก่ระที่รวิงม่หาดไที่ย่ ไวิ*ต่อนหน7 งวิา "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3 ช่วิย่ให*เราเข*าใจหล�ก่ก่ารวิ�เคิราะห3และน.าไป็ใช่*วิ�เคิราะห3ที่�ก่ๆ สถานก่ารณ3ที่� เก่�ดข70นในช่�วิ�ต่ สาม่ารถอานส� งต่างๆ ที่� เก่�ดข70นรอบต่�วิได*อย่างที่ะล�ป็ร�โป็รงช่วิย่ในก่ารด.าเน�นช่�วิ�ต่ป็ระจ.าวิ�นได*เป็�นอย่างด� และสาม่ารถน.าหล�ก่แนวิคิ�ดวิ�ธี�ก่ารไป็ใช่*ในก่ารป็ฏิ�บ�ต่�หน*าที่� อ�นจะเป็�นป็ระโย่ช่น3ต่อต่นเองและองคิ3ก่รต่อไป็ในอนาคิต่"

นอก่จาก่น�0 ดร.ไสวิ ฝึ8ก่ขาวิ (2547) ย่�งได*ให*คิวิาม่หม่าย่ของ "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3" ไวิ*วิา "ก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3 หม่าย่ถ7ง คิวิาม่สาม่ารถในก่ารจ.าแนก่แจก่แจง องคิ3ป็ระก่อบต่างๆของส� งใดส� งหน7 งและหาคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3เช่�งเหต่�ผลระหวิาง องคิ3ป็ระก่อบเหลาน�0นเพั+ อคิ*นหาสาเหต่�ที่� แที่*จร�งของส� งที่� เก่�ดข70น"

จาก่คิวิาม่หม่าย่ด�งก่ลาวิจะเห/นวิาคิวิาม่สาม่ารถในก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3น�0นม่�คิวิาม่จ.าเป็�นต่อก่ารด.าเน�นช่�วิ�ต่ป็ระจ.าวิ�นของคินเราอย่างม่าก่ ในก่ารที่� บ�คิคิลใดจะเป็�นน�ก่คิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3ที่� ด�หร+อไม่น�0นม่�องคิ3ป็ระก่อบที่� ส.าคิ�ญ 4

ป็ระก่าร (ดร.ไสวิ ฝึ8ก่ขาวิ, 2547) คิ+อ1) คิวิาม่สาม่ารถในก่ารต่�คิวิาม่ ซี้7 งหม่าย่ถ7ง คิวิาม่พัย่าย่าม่ที่� จะที่.าคิวิาม่เข*าใจและให*เหต่�ผลแก่ส� งที่� เราต่*องก่ารจะวิ�เคิราะห3เพั+ อแป็ลคิวิาม่หม่าย่ส� งที่� ไม่ป็ราก่ฏิของส� งน�0น ซี้7 งแต่ละคินอาจใช่*เก่ณฑิ3ต่างก่�น เช่น จาก่คิวิาม่ร� *เด�ม่ จาก่ป็ระสบก่ารณ3 หร+อจาก่ข*อเข�ย่นของคินอ+ น2) คิวิาม่ร� *คิวิาม่เข*าใจในเร+ องที่� จะวิ�เคิราะห3 ผ�*วิ�เคิราะห3จะต่*องม่�คิวิาม่ร� * คิวิาม่เข*าใจในเร+ องที่� จะวิ�เคิราะห3ด�พัอเส�ย่ก่อนไม่เช่นน�0นจะก่ลาย่เป็�นก่ารใช่*คิวิาม่ร� *ส7ก่สวินต่น3) คิวิาม่ช่างส�งเก่ต่ ช่างสงส�ย่และช่างถาม่ คิ�ณสม่บ�ต่�ข*อน�0จะช่วิย่ให*ผ�*วิ�เคิราะห3ได*ข*อม่�ลม่าก่เพั�ย่งพัอก่อนที่� จะวิ�เคิราะห34) คิวิาม่สาม่ารถในก่ารหาคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3เช่�งเหต่�ผล โดย่เร� ม่จาก่ก่ารแจก่แจงข*อม่�ลเพั+ อให*เห/นภาพัรวิม่เส�ย่ก่อนจาก่น�0นจ7งคิ�ดหาเหต่�ผลเช่+ อม่โย่งส� งที่� เก่�ดข70นเพั+ อคิ*นหา คิวิาม่จร�ง

นอก่จาก่องคิ3ป็ระก่อบของก่ารคิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3ที่� ก่ลาวิม่าแล*วิ ก่ารเป็�นน�ก่คิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3ที่� ด�ย่�งต่*องม่�คิ�ณสม่บ�ต่� (ดร.ไสวิ ฝึ8ก่ขาวิ, 2547) ด�งน�0

1) เป็�นผ�*ที่� ร �บข*อม่�ลแล*วิไม่ดวินสร�ป็ ผ�*คิ�ดจะต่*องต่�คิวิาม่ข*อม่�ลที่� ได*ให*ก่ระจางเส�ย่ก่อนโดย่เร� ม่จาก่ ก่ารก่.าหนดน�ย่าม่ของส� งที่� จะคิ�ดให*ต่รงก่�น จาก่น�0นจ7งต่รวิจสอบคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3เช่�งเหต่�ผล โดย่พั�จารณาจาก่ ส� งที่� ส+ อคิวิาม่หม่าย่ส�ม่พั�นธี3ก่�น ส� งที่� ละไวิ* ส� งที่� สอน�ย่ (Implication) และคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3เช่�งเหต่�ผล ในป็8จจ�บ�นคินในส�งคิม่จ.านวินไม่น*อย่ก่.าล�งถ�ก่หลอก่ให*หลงเช่+ อส� งที่� ไม่ม่�เหต่�ผลโดย่ก่ารอ*างเหต่�ผลที่� ไม่ถ�ก่ต่*องแต่ด�เหม่+อนถ�ก่ต่*องซี้7 งในที่างป็ร�ช่ญา เร�ย่ก่วิา "ก่ารใช่*เหต่�ผลวิ�บ�ต่�" (Fallacy)

2) เป็�นผ�*ไม่ดวินแก่*ป็8ญหาแต่ม่�ก่ารต่รวิจสอบให*แนช่�ดวิาป็8ญหาที่� แที่*จร�ง คิ+ออะไรเส�ย่ก่อน อาจใช่*เที่คิน�คิ Why-

Why Analysis คิ+อ ก่ารถาม่วิาที่.าไม่ไป็เร+ อย่ๆ อย่างน*อย่ 5 คิ.าถาม่3) เป็�นน�ก่ต่�0งคิ.าถาม่เช่�งวิ�เคิราะห3ที่� ด� ซี้7 งอาจเป็�นคิ.าถาม่ในล�ก่ษณะต่อไป็น�0(1) คิ.าถาม่แบบ "5Ws 1 H" คิ+อ What (ม่�นคิ+ออะไร) Who (ใคิรเก่� ย่วิข*องบ*าง) Where (ม่�นเก่�ดที่� ไหน)

When (ม่�นเก่�ดเม่+ อไร) Why (ที่.าไม่จ7งเก่�ดข70น และ How (ม่�นเป็�นอย่างไร)

(2) คิ.าถาม่เช่�งเง+ อนไข (Conditions) โดย่ถาม่ในล�ก่ษณะ "ถ*า.......จะเก่�ด.........." (If................Then............)

(3) คิ.าถาม่เก่� ย่วิก่�บจ.านวิน (Number) หร+อ คิวิาม่ถ� (frequencies) เช่นเหต่�ก่ารณ3ในล�ก่ษณะน�0เก่�ดข70นก่� คิร� 0งแล*วิ หร+อม่�คิวิาม่ถ� แคิไหน(4) คิ.าถาม่เก่� ย่วิก่�บล.าด�บคิวิาม่ส.าคิ�ญ (Priority) เช่น เราคิวิรที่.าอะไรก่อน-หล�ง(5) คิ.าถาม่เช่�งเป็ร�ย่บเที่�ย่บ (Comparative) เช่น ส�ขภาพัก่�บคิวิาม่ส�ขอะไรส.าคิ�ญก่วิาก่�น

ส.าหร�บเคิร+ องม่+อที่� น�ก่คิ�ดเช่�งวิ�เคิราะห3น�ย่ม่ใช่*เพั+ อช่วิย่ในก่ารคิ�ด (ดร.ไสวิ ฝึ8ก่ขาวิ, 2547) ได*แก่1) แผนผ�งแบบ Conceptual Map เช่น Concept Map, Web Diagram และ Mind Map

2) แผนภ�ม่�แบบก่*างป็ลา (Fishbone Diagram) ซี้7 งน�ย่ม่ใช่*ในก่ารวิ�เคิราะห3สาเหต่�และผลก่ระที่บ3) แผนภาพัแสดงคิวิาม่ส�ม่พั�นธี3เช่�งเหต่�ผล (Causal relation) ระหวิางองคิ3ป็ระก่อบต่างๆ ซี้7 งน�ย่ม่ใช่*ส.าหร�บก่ารคิ�ดเช่�งระบบ (System Thinking)