temmuz 2017 - fuat ustakara · 2018-06-28 · koçu (2003, 39), “tarihimizde garip vakalar”...

SAYI:2CİLT:5

TEMMUZ 2017

ISSN: 1308-3198 akademia.erciyes.edu.tr

akad

emia

I

ERCİYES İLETİŞİM 2017TEMMUZ

akademia.erciyes.edu.trwww.akademia-erciyes.com

akademia

II

akademia

akademia.erciyes.edu.tr

Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Akademia(ISSN 1308-3198)

SahibiProf. Dr. Mustafa AKDAĞİletişim Fakültesi Dekanı

EditörlerYrd. Doç. Dr. Ahmet ÖZTEKİNYrd. Doç. Dr. Hülya ÖZTEKİN

Yayın KuruluProf. Dr. Mustafa AKDAĞ / Prof. Dr. Hakan AYDIN

Doç. Dr. Hasan GÜLLÜPUNAR / Doç. Dr. Mustafa KOÇER / Doç. Dr. Vahit İLHAN

SekreteryaArş. Gör. Ceyhun BAĞCI / Arş. Gör. Ahmet BİÇER / Arş. Gör. Ömer Faruk KOÇAK

Danışma Kurulu

Prof. Dr. A. Haluk YÜKSEL (Anadolu Ü.)Prof. Dr. Ahmet KALENDER (Selçuk Ü.)Prof. Dr. Alev PARSA (Ege Ü.)Prof. Dr. Aytekin CAN (Selçuk Ü.)Prof. Dr. Bünyamin AYHAN (Selçuk Ü.)Prof. Dr. Filiz B. PELTEKOĞLU (Marmara Ü.)Prof. Dr. Gaye EREL (Ege Ü.)Prof. Dr. Hamza ÇAKIR (Manas Ü. )Prof. Dr. H. İbrahim GÜRCAN (Anadolu Ü.)Prof. Dr. Mete ÇAMDERELİ (İstanbul Ticaret Ü.)

Prof. Dr. Murat ÖZGEN (İstanbul Ü.)Prof. Dr. Müge ELDEN (Ege Ü.)Prof. Dr. Nurettin GÜZ (Gazi Ü.)Prof. Dr. Şükrü BALCI (Selçuk Ü.)Prof. Dr. Ümit ATABEK (İzmir Yaşar Ü.)Prof. Dr. Yusuf DEVRAN (Marmara Ü.)Prof. Dr. Zakir AVŞAR (Gazi Ü.)Doç. Dr. Enderhan KARAKOÇ (Selçuk Ü.)Doç. Dr. Ümit ARKLAN (Süleyman Demirel Ü.)

Yazışma AdresiYrd. Doç. Dr. Ahmet ÖZTEKİNTelefon/Faks: 0 352 437 52 61

Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi 38039 Talas / KAYSERİ

e-posta: [email protected]

Erciyes İletişim Dergisi “akademia”, 2009 yılından beri düzenli olarak Ocak ve Temmuz aylarında yılda iki kez yayınlanan hakemli bir dergidir. Dergimizde yayınlanan yazıların her türlü sorumluluğu yazarına

aittir. Yayımlanan yazıların telif hakkı dergiye aittir ve referans gösterilmeden aktarılamaz.

Dergimiz Ulakbim, Sobiad, Asos, Arastirmax, SciLit ve Acarindex tarafından indekslenmektedir.

209


akad

emia

www.erciyes-akademia.com

Başvuru Tarihi: 21.02.2017

Yayına Kabul Tarihi: 27.05.2017

Yayınlanma Tarihi: 31.07.2017

Received Date: 31.07.2017

Accepted Date: 27.05.2017

Published Date: 31.07.2017

210

Toplumsal İletişim Kurumu Olarak Kahvehanelere Dair Bir Araştırma: Gaziantep Örneği

akad

emia


TOPLUMSAL İLETİŞİM KURUMU OLARAK KAHVEHANELEREDAİR BİR ARAŞTIRMA: GAZİANTEP ÖRNEĞİ

Öz Kahvehaneler, 16. yüzyıldan günümüze değin,Türk toplum hayatının önemli sosyal

iletişimmekânları olarak kabul edilmektedir. Kahvehaneler, tarihsel süreç içerisinde önemlitartışmalarınyapıldığı,siyasaleleştirileringetirildiğimekânlarolarakdikkatçekmektedir.Buçalışma, sosyo-kültürel açıdan önemli olarak kabul edilen kahvehanelerin iletişim yönündenözelliklerini açığaçıkarmayı amaçlamaktadır.Gaziantepörneğindekikahvehanelerdeyapılanaraştırmasonuçlarınagöre,bireylerkahvehanederahatladıklarınıhissetmekte;kahvehanelerdekisohbetortamıtoplumsalgündemkonularınayönelikkanaatlerietkilemektedir.Kahvehanelerdesiyaset ve gündem öne çıkmakta; kahvehanelerdeki tartışmalar eleştirel bir niteliktaşıyabilmektedir.Bunagöre,kahvehanelerinkamusaliletişimmekânlarıolduğudüşünülebilir.

Anahtar Kelimeler: Kahvehane,SosyalEtkileşim,Kamusallık,KamusalAlan.

A RESEARCH OF COFFEEHOUSES AS THE SOCIAL COMMUNICATION INSTITUTIONS: THE EXAMPLE OF GAZİANTEP

AbstractWenoticethatcoffeehousesareimportantsocialcommunicationplacesofTurkishsocial

lifefrom16thcenturytonowadays.Peoplehavemadeimportantdiscussions,andbroughtpoliticcriticismatcoffeehousesinthehistoricalprocess.Thestudyaimstodisclosecommunicativefeaturesofcoffeehouseswhichareacceptedvery importantplaces in termsof socio-culturalstructure.AccordingtodataoftheexampleofGaziantepcoffeehouses,individualsfeelcomfortedincoffeehouses,andalsotalkenvironmentofcoffeehousesinfluencethethoughtsaboutsocialagenda topics. Incoffeehouses,politicsandagendabecomeprominent,and thediscussionatcoffeehousesmayhaveacriticalcharacteristic.Accordingly,weconcludethatcoffeehousesarepubliccommunicationenvironments.

Keywords: Coffeehouse,SocialInteraction,Publicity,PublicSphere.

FuatUSTAKARA(Doç.Dr.)GaziantepÜniversitesiİletişimFakültesi

[email protected]

EmreBURHANGaziantepÜniversitesiS.B.E.Yük.Lis.Öğrencisi

[email protected]

ISSN:1308-3198ErciyesİletişimDergisiakademia 2017Cilt(Volume):5,Sayı(Number):2,(210-226)

211


akad

emia


Giriş Kahvehane, Türk toplum hayatının önemli bir gerçeğidir. Bir sosyal mekân olarak

kahvehaneyeadınıverenkahve,Türkkültürününayrılmazbirparçasıolarakkabuledilmektedir.Bunungöstergeleriolarak,birfincankahveninkırkyılhatırınınolduğu,görücüyeçıkıldığındakahveninikramedilmesişeklindekarşılıkbulduğuanlatılabilir.

“Kahvehane”sözcüğü,ismindendeanlaşılacağıüzere,Türkçedekahveiçilentopluyerlereverilenaddır.Tarihselsüreçaçısındanilkkahvehanelerinneredeyeraldığınabakıldığındaise1511’deMekke’de, daha sonra Kahire’de vücut bulduğu görülmektedir (Hattox, 1998, 12).İstanbul’daiseilkkahvehanelerin1553’teaçıldığıvehalkınhızlıbirşekildebukültürelortamıkanıksadığı bilinmektedir (Hattox, 1998, 24). Sosyalleşme açısından kahvehanelerin Türktoplumyaşantısındaönemlibiryertuttuğusugötürmezbirgerçektir.

Türktoplumundakahvehanekültürünün,aslında1553’tenöncedeyeraldığıbilinmektedir.KahvehanekültürününOsmanlı’dagörülmesiberaberindebumekânlaradönükbirhiyerarşininşekillenmesine de neden olmaktadır. İlk etapta kahve tüketenler üst sınıftan olduğu için,başlangıçta halk arasında yayılmamıştır. Kahvenin halk tarafından sevilmesiyle birliktekahvehaneleryaygınlaşmıştır.Kahvehaneler,birsüresonrahalkiçinboşvakitlerinigeçirecek,herkeseaçıkmekânlarhalinegelmiştir.

Kahvehaneileeşanlamlıolarakkullanılan“kıraathane”sözcüğü,kahvehanelerinkökenolarakokumaişleviningerçekleştiğitoplumsalmekânlarolduğuvezamanlabuişleviniyitirerekdönüşüm geçirdiği düşüncesini uyandırmaktadır. Bu noktada kahvehanelerin tarihsel süreçtenasılbirdönüşümeuğradığıönemlibirdetayolarakortayaçıkmaktadır.Bugerçeklik,konuyabağlı olarak çalışmanın önemini teşkil etmektedir. Bunun yanı sıra, çalışmanın araştırmabölümünde,yöntemolarakbelirlenenanketuygulamasıylagünümüztoplumununkahvehanelereyönelikbakışaçısıanalizedilmeyeçabalanmaktadır.

Buçalışma,kahvehanelerin sosyalmekânlarolarakTürk toplumu içerisindeki iletişimişlevlerini anlamaya yönelik bir araştırmadır.Çalışmanın birinci bölümünde, kahveye ilişkingenelbirbilgilendirmeyapılmıştır.İkincibölümde,kahvehanelerintarihselsüreçtekigelişimiaktarılmış; böylece sosyal işlevlerini anlamaya dönük bir açılım getirilmeye çabalanmıştır.Üçüncü bölüm, kahvehane olgusunun sosyal işlevine bağlı olarak kamusallık özelliğiniaçıklamayagirişmektedir.Dördüncübölümde,kahvehanelerinTürktoplumkültürününsosyaldokuları olarak iletişimsel fonksiyonları bir bilimsel araştırma metodu ile araştırılmaktadır.Çalışma, iletişim sosyolojisi açısından araştırmacılar için önemli veriler içermesi yönüyleliteratürekatkısağlamaktadır.

1. KahveKahvehaneye geçmeden önce, ona adını veren “kahve” sözcüğüne kısaca değinmekte

yararolduğugörülmektedir.Kahve,ArabistanYarımadası kökenli olanRubiaceae ailesindenolan Coffea cinsi bir ağacın meyvesinin çekirdeğidir (Koz, 2011, 13). İsminin kökenitartışmalarındankaydadeğerolanlardanbiri,isminAfrikakökenliolduğuyönündedir.İsmini,ilkçıkışnoktasıolarakgösterilenEtiyopya’nınKaffaBölgesi’ndenaldığısöylenmektedir(Hattox,1998, 16). Tartışmalardan bir diğeri ise, ismin Arapça kökenli olduğudur. Arapçada şarapmanasınagelen“kahva”kelimesindentüretildiğidilegetirilmektedir(Aydın,2011,81).İçecekolarakkullanılmadanöncezindelikverdiğindendolayı çiğnenmişolabileceği aktarılmaktadır(Standage,2016,137).

Kahvehaneningelişimiöncesinde,busosyalmekânaadınıverenkahveninortayaçıkışınailişkinbirönbilgiverilecekolduğunda,şubilgilereerişilmektedir.KahveninvatanıEtiyopyaolmaklabirlikte,buradanYemen’egetirilmiştir(Heise,2001,13).Önemlibirdetayolarak,14.yüzyıldaiçecekhalinialdığıyerYemen’dir(Koz,2001,17).İstanbul’daaçılanilkkahvehaneyegelmedenöncedahicamiiavlusundakahveiçip,muhabbetedeninsanlarilkkahveyasaklarıylakarşılamışlardır. 1510 tarihine gelindiğinde, kahve Mekke ve Medine’de iyice bilinir hale

212


akad

emia


gelmiştivetarihtebilinenilkkahveyasağıMekke’de1511yılındaHayırBeğ(MekkeEmiri)tarafından konulmuştur (Hattox, 1998, 12). Daha sonra 1532 ve 1533’te Kahire’de kahveyasakları uygulanmıştır (Tez, 2015, 224). Kahire’nin fakihlerinden Ahmet Bin AbdullahSunbati’nin fetvası üzerine konulan kahve yasağı kalıcı olamamıştır (Demiray, 2011, 68).KahveninKahire’denhackervanlarıileSuriye’yegeçmesiyaklaşıkonyılsürmüştür;buradaniseİstanbul’aulaşmıştır(Hattox,1998,24).Birsel’egöre(2014,11),kahveninYemen’densonraSuriye,Mısır,İranveHindistan’adoğruyayılmasıbirasırsürmüştür.Bubilgilerdençıkarılacaksonuç,kahveiçeceğininyasaklarileanılmasıdır.Farklıtoplumlardadatoplumunfarklısosyaltabakalarından insanların bir araya gelip, iktidar için tehdit oluşturabilecek fikirler etrafındatoplanmaları, yasakların en önemli sebebi olarak görülmektedir. Toplumlar farklı, ancakiktidarlarınkendilerinikorumaşeklibenzerdir.

2. Kahvehanelerin Tarihsel Süreçteki GelişimiFikirlerin paylaşılması ve yayılabilmesi için bu fikirlerin tartışılabileceği mekânlara

ihtiyaçvardır.Osmanlı’dabukamusalmekânlarınoluşumlarıilkkahvehanelerdenbaşlayarakdevametmektedirler(Öztürk,2010,332).Buaçıdan,kahvehane,Osmanlıdönemindebirsosyaliletişimkurumuolarakoldukçaönemlibirişlevesahipolmuştur.

KahveninOsmanlı toplumunagirişi, sosyal kurumolarakkahvehaneyi de bu topraklaragetirmiştir.Heise(2001,21),kahveninİstanbul’dailkkez1517yılındaiçildiğiniaktarmaktadır.Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520-1566), HabeşistanValisi Özdemir Paşa tarafındangetirildiğibilgisiverilmektedir(Ulusoy,2011,161).Lewis(1975,154),1554-1555yılınakadarİstanbul’dakahvehaneolmadığınıvedahasonraHalepliHakim(Hakem)veŞamlıŞemsadındakişilerin gelip İstanbulTahtakale’de birer kahvehane açtığını belirtmektedir. Hakem ve Şems,kahveninİstanbul’dayaygınlaşmasınısağlayarakbüyükbirserveteldeetmişlerdir(Hattox,1998,64).Kurulanmahalletipikahveleriyeniçeri,tulumbacıvesemaikahveleriizlemiştir(Nazır,2011,304). 16. yüzyılda kahve içmenin yaygınlaşmasıyla birlikte kent, köy ve kasabalarda toplumyaşamınıetkileyecek,kamusalbirmekânolankahvehanedoğmuştur(Hattox,1998,65).Kahve,dahasonraBabıali’nintuğrasınıvesancağınıizleyerekBatıyadoğruyayılmıştır(Heise,2001,21).

Kahvenin yasaklanması gerçekliği gibi, kahvehanelerin yasaklanması da dikkatçekmektedir.Buyasaklarıaktaranbilgilereyervermekgerekir.KahvevekahvehanelerinAnadolutopraklarınagelişi,yaklaşık500yılöncesinedayanmaktadır(Ürer,2010,11).İlkkahveyasaklarıher ne kadar helâl-haram tartışmaları arasında başlamış olsa da, asıl sebep toplumun farklısınıflarındainsanlarınbirarayagelerekfikiralışverişindebulunmuşolmalarıydı(Deniş,2011,6).Yaşar’agöre(2010,1405),iktidarınasılhedefiiçecekolankahvedenziyadekahvehanelerdi.

Kahvehaneyasaklarınıntarihselgeçmişinineskiyedayandığıkaynaklardakibilgilerdenaçığa çıkmaktadır. İlk kahve yasağının, Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520-1566),Şeyhülislam Ebusuud Efendi’nin fetvası ile meydana geldiği vurgulanmaktadır (Demiray,2011,69).Birsel(2014,13),kömürleşinceyekadarkavrulanşeyleringünaholduğufetvasıyla,kahve çuvallarının delinip denize döküldüğünü aktarır.Ancak bu yasağa padişah tarafındanonaygelmediğindenötürühalküzerindebiretkisininolmadığınıdilegetirir.Öteyandanbazıkaynaklarböylebir fetvanınolupolmadığıkonusundabelirsizlikolduğundansözetmektedir(Saraçgil, 1999, 30; akt. Şahbaz, 2007, 48; Yaşar, 2010, 1403). İlk kahve yasağının hangipadişahdönemindeolduğunailişkinfarklıkaynaklarfarklıdönemlerdenbahsetmektedir.Ancakbudönemyapılankahvevekahvehaneyasağıhalkvekahvetüccarlarınıntepkisiylekarşılaşıncapekuzunömürlüolmamıştır(Demiray,2011,69).

Koçu (2003, 39), “Tarihimizde Garip Vakalar” adlı kitabında ilk kahve ve kahvehaneyasağınınIII.Muratdöneminde(1574-1595)olduğunadeğinmektedir.Yasaklarıdelmeyeçalışanvebu iştenkâr sağlayankahveciler, tenhayerlerdekahveciliği sürdürmeyedevametmişlerdir.Bu işi sürdürebilmek için ise döneminkollukkuvvetlerine kendilerini görmezliktengelmeleriiçinrüşvetvermişlerdir(Göktaş,1999,74).Butenhadakikahvehaneler“koltukkahvesi”olarakisimlendirilmiştir (Birsel, 2014, 13). Bu yasağın sebebi ise, kahvehanelerde devlet işlerinin

213


akad

emia


konuşulması,devletadamlarınıneleştirilmesisonucuulemanınçoğunluğununkahvekarşıtıtutumsergilemesiydi.Ancak1517’denitibarenkahveninulemadahilyöneticilerinsaraydakahveiçiyorolmaları,yasağınasılnedenininkahveolmadığınıortayakoymaktadır(Öztürk,2010,334).KahveyasağınınakabindeŞeyhülislamBostanzadeMehmetEfendi(1539-1605),yenifetvailekahveninmekruhgörüldüğünüaçıklamıştır(Göktaş,1999,75).Buyenifetvaüzerine1592’deIII.Muratkahveyasağınıkaldırırvehızlıbirşekildekahveleryenidenaçılmayabaşlar(Birsel,2014,14).

III.Mehmetdöneminde(1595-1603),kahvelerdekiyönetimekarşıolantutumunartmasıve toplumsal düzeni bozucu olarak görülmesi yeni bir kahve yasağına sebebiyet vermiştir(Şahbaz, 2007, 49). Bu yasak gösteriyor ki, asıl tehlike kahve içmek değil, kahvehanelerdeoluşanyönetimkarşıtı söylemlerdir.Öztürk’ündebelirttiğigibi, iktidardenetimindenuzaktakalanmekânlardapaylaşılanfikirleriktidarlariçintehlikeoluştururlar(Öztürk,2010,332).

I. Ahmet döneminde (1603-1617), tütünün İngiliz gemiciler tarafından İstanbul’agetirilmesi,kahvehanelerindahafazladolmasınısağlamıştır(Koçu,2003,50).Naima,tütünün1606yılındaFrenklertarafındangetirildiğinidilegetirmiştir(Birsel,2014,15).Peçevi’yegöreise1600yılında(III.Mehmetdönemi)gelmiştirveşifacıetkisiolduğunuönesürerekpazarladıklarıtütününyayılması çokuzun sürmemiştir (Göktaş, 1999, 75-76).Kahvehanelere bu dönemdekayıkçı,tersanekalyoncu,yeniçeri,hamal,hamamuşağı,fırınuşağıgibibekârayaktakımınınçokça gelmesi beyefendilerin, kibar kimselerin büyük kahvehanelerden çekilerek mahallekahvehanelerinegitmelerinenedenolmuştur(Koçu,2003,40).DervişPaşaileNasuhPaşa’nınkahvehaneyevetütünegetirdikleriyasaklar,tepkilerdolayısıileçokuzunömürlüolamamıştır(Göktaş,1999,76).Buradakiörneklerdendeaçıkçagörülmektedirki,kahvehanelerin sosyalmekânlar olarak tüm yeniliklere açık yapısı, bu mekânların yasaklanmalarına da zeminhazırlamaktadır.

Kahvehanelerin kötü ün edinmesindeki sebeplere de kaynaklardaki bilgilerdenrastlanmaktadır.YeniçeriOcağı’nıkaldırmakisteyenGençOsman’ın(1618-1622)katledilmesininardından,kahvehaneler isyancılarınbir arayageldikleriyerlerolmuşlardır.Naima, IV.Muratdöneminde (1623-1640), 1633yılına gelindiğinde büyük İstanbul yangını bahanesiyle, tütünvekahveyeyasakgetirildiğinisöyler(Birsel,2014,14).Göktaş(1999,76)ise,buyasağınasılamacınınahlaksızlarıterbiyeetmekvehalkıkorkutmakolduğunuaktarır.Koçu’nundeyimiyle(2003,40),“kahvehanelertütünateşineyandı”veçokşiddetlibirkahveyasağıçıktı.Yasakokadarsertolduki,Edirne’dekahveaçıldığıhaberiüzerineIV.Murat,kahveişletenleriastırdı(Koçu, 2003, 40).Kapanankahveler bekâr odalarına dönüştürüldü (Birsel, 2014, 15).Yasaksebebi,kahvedeyönetimlealakalıolandedikodulardır(Ortaylı,1987,152;akt.Kazancı,2006,14).Heise(2001,22),buyasağın17.yüzyılminyatürlerindekahvehanemotifinineksikliğindeciddibiretkisininolabileceğindensözeder.

I.İbrahim’inhükümsürdüğüdönemde(1640-1648)isedahaçoktütünyasağınaağırlıkverilmesiylekahveyasağıiyiceortadankalkar(Göktaş,1999,76).Kahvehanelerdoluptaşmayabaşlar.Odönemvezirlerdahikahvehaneyaptırıpkirayavererekburalardangelireldeederler(Birsel,2014,17).

Belli dönemlerde yasaklanan kahveler II. Mahmut dönemine (1808-1839) kadaryasaklanmamıştır.Yasağınnedeni isehalkıkısıtlamakdeğil,kanlıbirmücadele ilekaldırılanYeniçeri Ocağı’nın destekçilerinin kahvehanelerde buluşup fitne çıkarmasını ve toplantıyapmasınıengellemektir(Koçu,2003,40).1826’daocağınkaldırılmasınınardındanyeniçerilereait olanBoğaziçiKıyılarındaki kahveleri yıkar (Birsel, 2014, 18).Ocak kaldırıldıktan sonrakahvehanelerinkapatılması,iktidariçinriskoluşturduklarınıgöstermektedir(Ediz,2008,180).Bu yasak çok uzun sürmeden kalkar ve kahveler yavaş yavaş açılmaya başlar (Koçu, 2003,40).Birdaha topluolarakkahveyasaklarıolmamıştır;ancakdüzenibozucuniteliktesayılankahvehanelerzamanzamantekolarakyıkılmışlardır(Birsel,2014,17).

Tümbuyasaklarabakıldığında,ortayasiyasikontrolsebeplerindendolayıyapılanyasaklarçıkmaktadır.Genelliklebuyasaklarınsağlamdayanaklarıolmasıadına ilketaptadini temelli

214


akad

emia


tartışmalargösterilmiştir.Yinedebuyasaklarinsanlarınbirarayagelmesiniengelleyememiş;zamanzamanyavaşlatmışvehattadurdurmuşolsadahi,insanlarıniletişimihtiyacıyasaklarıbirşekildedelmeyibaşarmışgibigörünmektedir.

3. Tartışmalı Yönleriyle Kamusal İletişim Mekânları Olarak Kahvehaneler Kahvehaneler farklı demografik özelliklerdenve farklı görüşlere sahip olan insanların

bir araya gelebileceği bir mekân olma özelliğini taşımaktadır (Öztürk, 2005, 102). Tarihselsüreçboyuncaçoktartışılmışolmaklabirlikte,kahvehanelerönemlisosyaliletişimmerkezleriolarak işlev görmüşlerdir. Kahvehanelerin pek çok sosyal, entelektüel, psikolojik, siyasal,kültürel,dinselvs.işlevlerindensözedilebilir(Okumuş,2013,122).Bununlabağlantılıolarak,insanlarbumekânlaraeğlenmek,günlükyaşamınstresinigidermekvesohbetetmekamacıylagitmektedirler(YağbasanveUstakara,2008,258).

Kahvehanelerin toplumsal işlevselliğine yönelik bilgiler eşliğinde nasıl bir iletişimmekanizmasına sahip oldukları anlaşılabilir. Kahvehaneler ortaya çıkmadan önce erkeklergünlükyaşamiçerisindeev,camii,dükkânarasındamekikdokumaktadır.Bukültürüninsanlarınhayatınagirmesiylesosyalleşebilmişlerdir(Tunç,2014,1).16.yüzyılkentliinsanınkahvehaneyegösterdiğiaşırıilgininsebebi,birnevievdendışarıçıkmakiçinsosyalleşebilecekbirmazeretininolmasıdır (Hattox, 1998, 83). Kahvehaneler, gayrimüslimlerin uğrak yeri olan meyhaneleregidemeyen Müslümanlar için fevkalade güzel mekânlar olmuşlardır. Vakit geçirmek, oyunoynamak,sohbetetmekamacıylagidilenbumekânlar,birMüslümanınitibarınızedelemediğiiçin insanlar tarafından çok hızlı bir şekilde benimsenmiştir (Heise, 2001, 21). Buna göre,kahvehanelerinOsmanlıtoplumundaerkeklerinidealbuluşmamekânlarıolduklarısöylenebilir.

Kahvehanelerin ilk ortaya çıkışında, sosyal hayat içerisinde önemli roller üstlendiğiaktarılmaktadır.ÖzdemirNutku’ya göre (1976, 74; akt.Göktaş, 1999, 70), kahvehaneler ilkzamanlarında kıraathane adı verilen okuma evleri gibi gazete, dergi, kitap okunan, çeşitlioyunlaroynananvemeddahlarınhikâyeanlattığıyerlerdir.Edebiveönemlisiyasaltartışmalarınyapıldığıbumekânlar,zamaniçindedeğişimeuğramışlardır(YağbasanveUstakara,2008,234).

Kahvehaneler, iktidar adına düzeni bozucu ara form niteliğindeydiler. Daha önceleriolmamasına rağmen yöneten ve yönetilenin bir araya gelebileceğimekânlar olma özelliğinesahip oldular (Öztürk, 2005, 103). Berkes (2012, 44), Osmanlı Dönemi’nde ilk defa siyasidedikoduların yapıldığı yerin kahvehaneler olduğunu dile getirmektedir. Bu gerçekliklebağlantılı olarak, kahvehaneleri hedef gösteren nedenlerden biri, siyasal söylentinin bumekânlardayoğunlaşmasıolarakgösterilmektedir(Öztürk,2006,65).Bilhassabüyükİstanbulkahvehaneleri,toplumunherkesimindeninsanıağırlamaktaveburalardahalkındevletileilgiligörüşvefikirleriaçığaçıkmaktaydı(Hattox,1998,84-90).Tarihselgeçmişdikkatealındığında,özellikleİstanbulkahvehanelerininönemlisosyalişlevlerüstlendiğianlaşılmaktadır.

Kahvehanelerin bu eleştirel aleni yapısının bir kamusallığa işaret ettiği, Habermas’ınKamusallığın Yapısal Dönüşümüadlıeseriölçütolarakalındığındarahatlıklagörülebilmektedir.Habermas’agöre(2009,189),düşünceüretenkamusaltopluluğunkanaati,kamusalmeselelerüzerindeki özel düşünceden ve kamusal tartışmadan doğmaktadır. Habermas’ın iletişimselkamualanımodelinebaktığımızda,kamualanınıburjuvazininüstünlükkurarakkendinidevamettirmekiçinkullanmakyerinediğerinsanlarlaortakbirdüşünce,söylemgeliştirerektoplumsalkurallar ve alınan politik kararlardan etkilenenlere söz hakkı tanıması olarak yorumlanabilir(Ünüvar,2006,240;akt.Deniş,2011,3).Osmanlıtoplumundaotoriteyieleştiricibusohbetler,içecekolankahvedenziyademekânlarayönelikyasaklarasebepolmuşlardır(Çağlayan,2001,9; akt. Şahbaz, 2007, 49). Devlet sırları, saray çalışanları ve padişah yakınları tarafındankahvehanelerdedilegetirilmiştir(Tutal,2014,157).

Kahvehanelerdekitoplumsalçeşitlilik,halkınsiyasetveedebiyathakkındabilgiedinmesinisağlamıştır.Konuşulansiyasisohbetler,dahaönceleribilgisahibiolmayanhalkıbilinçlendirmeyebaşlamıştır(Deniş,2011,6).Buradankahvehanelerinbirkanaatoluşturmaişlevselliğineçıkarım

215


akad

emia


yapmakmümkündür.“Ortaylıda(1983)gelenekseltoplumlardakamuoyununoluştuğuçeşitliyerlerinolduğunubunlarınbaşındadahamamlar, tekkevekahvehanegibiyerlerinolduğunuifadeetmektedir”(akt.Ulusoy,2011,89).

Osmanlıtoplumundaönemlikanaatönderlerininkahvehanelerdebulunduğunakaynaklaryervermektedir.Bumekânlarageçmişteokumayazmabilenaydınkimselergelir;siyaset,din,gündelikvb.konularüzerindekonuşur;diğerinsanlardinleyiciolarakbusohbetlerdebulunarakbilgisahibiolmaktadır (Sami,2010,167).Edebiyatçılarokadarsıkgelipsohbetetmektedirlerki,HasanAliYücelkahvehaneleriakademiolarakadlandırılmaktadır(Birsel,2014,233).

Herzamanhalkarasındakisohbetlerbilgilendiriciniteliktedeğil;bununyanısıramahallededikodularıveboşsohbetlerdeyapılırmış.Hattox(1998,88),konuşulankonune olursaolsunsohbetsanatıiçinkahvehanedendahauygunbirmekândüşünülemeyeceğindenbahsetmektedir.Kahvehaneler,edebiyattadakendinesıkçayerbulmuştur(YağbasanveUstakara,2008,238).Edebiyatçılar,kahvehanelerdeinsanlarlafikiralışverişindebulunmuşveaynızamandainsanlarıgözlemleyerekkendilerinemalzemeçıkarmakadınaburalardanbeslenmişlerdir (Tunç,2014,57).Meddahlar, otorite tarafından alınan kararları halka aktarır ve padişahları eleştirirlermiş(Çetinkanat,1997,13;akt.Şahbaz,2007,64).Bunagöre,kahvehanelerineleştirelniteliklerikamusallığaaçıkoluşlarındankaynaklanmaktadır.

Kahvehanelerin sosyal mekânlar olmaları, kötü amaçlı kullanılmaya açık olmalarıanlamınadagelmekte;çeşitlikaynaklardabunadikkatçekilmektedir.İktidaraçısındanenrisklimekânlardanbiri,yeniçerikahvehaneleriolarakbelirmiştir.Buralar, savaşmakvehizmet içindevşirilenyeniçerilerinbuluşmaalanlarıolmuşlardır.Bubuluşmalardasadecesiyasieleştirilertartışmalarlakalmamış,iktidarkarşıtıeylemleriçinplanlarındahazırlıklarıyapılmıştır(Öztürk,2005, 103). Tutal’ın örneği, buna uygun görünmektedir. III. Selim’in tahttan indirilmesiylesonuçlanan Patrona Halil İsyanı, isyanın liderlerinden olan bir yeniçerinin kahvehanesindebaşlaması gibi sıkıntılı ve iktidar karşıtı eylemlere zemin hazırlamıştır (Tutal, 2014, 157).AyrıcaAkdağda (1995),“1583yılındaAnkaralıların İstanbul’agönderdikleribir temsilcinin,otuzyıldırfaaliyettebulunankahvehaneleriniyiniyetleaçılmasınarağmen,zamanlaamacındanuzaklaştığındanvetürlüahlaksızlıklarınsergilendiğifesatyuvalarıhalinegeldiğindenyakındığını;Karahisar’dan gönderilen dilekçelerde ise kahvehanelerde çengi oynatıldığının, dedikoduyapıldığınınveneticedebatakhaneyedönüştüğününilerisürüldüğünü;buyüzdenbunlarınıslahıyadakapatılmasıhususundapadişahtanyardımistendiğiniifadeetmiştir”(akt.KuzucuveKoz,2015,57). Kahvehaneler,buyönleriyledeeleştirilmeyeaçıkmekânlarolmuşlardır.

Baskının kitlesel olarak gerçekleşmesi, geniş okuyucu kitlesine erişimi beraberindegetirmiştir. Böylece kahvehanelerin işlevsel düzeyde okurlara açık konuma gelmesiylekıraathane adı öne çıkmıştır. Çeşitli kaynaklar, kıraathanelerin işlevlerini açıklamaktadır.1857’deilkkıraathaneaçılmış,ilkdefamüşterileriiçingazetevedergibulundurmayabaşlamıştır(Tunç,2014,79).Böyleliklegazetekahvehaneyegirdiktensonrakahvehanemüdavimisayısıartmıştır(Çağlayan,2012,107).Gazetelerokumayazmabilmeyenleriçinyükseksesleokunur,böylelikle onların da günlük haberleri alması sağlanırdı (Deniş, 2011, 6). Kahvehaneler, buyönüyle toplumsal iletişim kurumları olarak daha da önemli bir konuma gelmişlerdir. Bunudestekleyenbiraçıklamayagöre,“BirinciDünyaSavaşısırasındaİstanbul’dayapılanbiranketegöre,yüzyirmikişidenkırkaltısıyaniyaklaşıkyarısıkahvehaneyegazeteokumakiçingittiğinibelirtmiştir”(Georgeon,1999,71;akt.Çağlayan,2012,107).Radyodatıpkıgazetedeolduğugibi kahvehanelerde kendine yer bulmuş; insanlar için yeni bir haber alma ve eğlence aracıhalinegelmiştir(Çağlayan,2012,108).Sosyalmekânolarakkahvehane,çağıngetirdiğiiletişimaraçlarınıbünyesinealarakçekiciliğiniartırmıştır.

Cumhuriyet döneminde de kahvehanelerin önemli sosyal kurumlar olarak kendinigösterdiği anlaşılmaktadır. Kahvehanelerin sosyal hayatta öneminin göstergeleri, SaitFaik’inMahalle Kahvesiadlıeserindeokunabilir(Abasıyanık,2005,9-13).AyrıcagünümüzedebiyatındaOrhanPamuk, İstanbul -Hatıralar ve Şehir adlı eserindekendihatıralarından

216


akad

emia


bahsederken kahvehanelere de yer vermiştir (Pamuk, 2013). Kahvehanelerin edebiyatıniçerisine girmesi, aslında bu sosyal mekânların toplumsal hafızada önemli bir yere sahipolduğunu göstermektedir. Türk sinemasında, dizilerinde ve yer yer reklamlarda dahikahvehanelereyerverilmektedir.Kahvehanelerinsanlarıbiraradatutmasıişlevigözönündebulundurularak, senaryolarda önemli bir yere sahip olmaktadır (örneğin,CanımKardeşim,1973;AslanBacanak,1977;YüzNumaralıAdam,1978;UmudumuzŞaban,1979;ÜçKâğıtçı1981;YediBelaHüsnü,1982;OrtaDirekŞaban,1984;EkmekTeknesi,2002;KardeşPayı,2014).Bahsigeçenyapımlar,kahvehanelerinTürktoplumhayatındasosyaliletişimkurumlarıolaraköneminigözlerönünesermektedir.

“Kahvehane”ileeşanlamlıolarakkullanılan“kıraathane”sözcüğü,kahvehanelerinkökenolarakokumaişleviningerçekleştiğitoplumsalmekânlarolduğuvezamanlabuişleviniyitirerekdönüşümgeçirdiğidüşüncesiniuyandırmaktadır.Sözlükanlamınabakıldığında,temelbaşvurukaynağındageçenşekliyle“kahve,çay,ıhlamur,bira,nargileiçilen;hafifyiyeceklerbulunduran;tavla,domino,bilardo,kâğıtvb.oyunlaroynananyerler”(TürkDilKurumu[TDK],16Haziran2016)olaraktanımlanmıştır.

Kahvehanelerin önemli sosyal işlevlerini açıklayan araştırmalara literatür taramasındarastlanmaktadır.Örneğin,Ulusoy’unçalışmasınınsonucunagöre(2011,168),kahvehanelerdegüncelkonularvekültürelkonulardafaaliyetleringerçekleştirilmekteoluşuönemlibirdurumolarak saptanabilir. Buna ek olarak, Yağbasan ve Ustakara’nın çalışmasında (2008, 248),kahvehanelereinsanlarındahaçokeğlenmek,sohbetetmekveoyunoynamakamacıylagittikleriveri göstergeleriyle ortaya konmaktadır. Buradan da sosyal mekânlar olarak kahvehanelerinTürktoplumuiçinönemliiletişimmerkezleriolduğukanısınavarılabilir.

4. AraştırmaÇalışmanın dördüncü bölümü, sosyal mekânlar olarak kahvehanelerin iletişimsel

özelliklerinitespitetmeyedönükbiralanaraştırmasınadayandırılmaktadır.Bubölüm,içeriğindeproblemdurumu, araştırmanın amacı ve önemi, araştırmanın yöntemi, veri toplama araçları,verilerinanalizivebulgularınyorumukesitlerinitoplamaktadır.

4.1. Araştırmanın ProblemiTarihselsüreçiçerisinde,kahvehanelerinsosyaliletişimmekanizmalarıolaraknekadar

önemli bir yer tuttuğu literatür taramasından ortaya çıkmaktadır.Günümüzde kahvehanelereyöneliminnesıklıklaolduğu,kahvehanelerdehangikonularınönplanaçıkarakkonuşulduğu,kahvehane ortamının eleştirel yönünün ne yoğunlukta olduğu konuları araştırılması gerekenolgular olarak görünmektedir. Bu çalışmanın problem durumunu, sosyal iletişim kurumlarıolarakkahvehanelerinsosyalişlevselliklerininaraştırılmasıoluşturmaktadır.

4.2. Araştırmanın Amacı ve ÖnemiKahvehanelerin sosyal iletişimin önemli merkezleri olarak araştırılmasından ortaya

çıkacaksonuç,iletişimsosyolojisiaçısındanönemliverileriçerecektir.Buaraştırmanınamacı,toplumsaliletişimkurumlarıolarakkahvehanelerinişlevselliğineilişkinbilgiedinmektir.Sosyalhayattakiöneminikavramakaçısından,bireylerinkahvehaneyegelişnedenleri,kahvehanelerdekonuşulankonularınhangialanlardayoğunlaştığıhususlarındabilgitoplamayaçalışılmaktadır.Araştırma,buyönüyleiletişimsosyolojisiaçısındanönemlidir.

4.3. Araştırmanın YöntemiAraştırma, bir alan araştırması olarak anket uygulamasına dayandırılmaktadır.Kuş’un

belirttiğigibi(2009,44),anketuygulamalarıkişiselifadeleredayalıinançlarayadadavranışlarailişkinaraştırmasorularınınaktarılmasınoktasındaelverişlibiryöntemolmaktadır.Araştırmasonucunda, kişisel yargıların toplamını öğrenmekaçısından anket uygulamasınınverileri yolgöstericiolacaktır.

217


akad

emia


Anket çalışması, Gaziantep kent merkezinde yer alan 11 farklı kahvehaneden 457katılımcıyauygulanmıştır.BukahvehanelerGaziantepkentmerkezininfarklımevkilerindeyeraldıklarıiçinanketuygulamasındasosyo-demografikaçıdankatılımcılarınheterojenbirdağılımıolmuştur. Anketin uygulanması sürecinde, katılımcıların gönüllülüğü esas alınmıştır. Anketuygulaması,2016yılıTemmuzayındayapılmış;uygulama,kahvehanelerilesınırlıtutulmuştur.

4.4. Veri Toplama AraçlarıAraştırmasürecinde,veri toplamaaraçlarıolarakçoğaltılmışanket formları ilekalem,

silgigibikırtasiyemalzemesikullanılmıştır.Araştırma,verilerinbilgisayarortamındaişlenmesiile gerçekleştirilmiştir.Araştırma sürecinde; frekans analizi, aritmetik ortalama hesaplamasıveANOVA analizi gibi istatistik uygulamalarından yararlanılmıştır.Aritmetik ortalamalardagerçekleşen sorgulamalarbeşli likert ölçeğegöreyapılmıştır.Bukapsamdakiölçümleme, endüşükdüzeydeyeralan“kesinliklekatılmıyorum”seçeneğindenenyüksekdüzeydeyeralan“kesinliklekatılıyorum”seçeneğinedeğinsıralanmıştır.

4.5. Verilerin Analizi Araştırmadakisosyo-demografikdeğişkenler;cinsiyet,yaş,medenidurum,meslek,gelir

durumu,eğitimdurumuvememleketolmaküzereyeditemelsorgulamadanoluşmaktadır.Bunagöresosyo-demografiközellikleregöredağılımaşağıdakigibidir:

a)Cinsiyetegöredağılımda,katılımcıların%100’ü(457kişi)erkektir. b) Katılımcılarınyaşa göredağılımında;%22,1’i (101kişi)26-33yaşarası,%20,5’i(94kişi)34-41yaşarası,%16’sı(73kişi)42-49yaşarası,%12,9’u(59kişi)58-65yaşarası,%12,5’i(57kişi)50-57yaşarası,%11,8’i(54kişi)18-25yaşarasıve%4,2’si(19kişi)66yaşveüzerişeklindeolduğugörülmektedir.

c) Katılımcılarınmedeni duruma göredağılımları;%74,4’ü (340kişi) evli,%25,6’sıisebekârolarakşekillenmektedir.Evliolankatılımcılarınçocuksayısınagöredağılımında;%30’unun(102kişi)ikiçocuğu,%28,2’sinin(96kişi)üççocuğu,%22,7’sinin(77kişi)dörtvedörttenfazlaçocuğu,%16,2’sinin(55kişi)birçocuğuolduğubelirtilmiştir.%2,9’u(10kişi)“çocuğumyok”demiştir.

d) Katılımcılarınmesleğe göredağılımında;%39,2(179kişi)esnaf,%27,6(126kişi)işçi,%17,5(80kişi)emekli,%6,1(28kişi)işsiz,%4(18kişi)devletmemuru,%3,5(16kişi)öğrenci,%0,6diğerkategorisiniişaretlemiştir.Busoruyacevapvermeyenler%1,5(7kişi)oranıilesınırlıkalmıştır.

e) Aylık gelir durumuna göre1dağılımda;katılımcıların%40,9’unun(197kişi)1301-2000TLarası,%38,1’inin(174kişi)2001-3000TLarası,%13,1’inin(60kişi)0-1300TLarası,%4,2’sinin (19kişi)3001-4000TLarası,%1,5’inin (7kişi)4001-5000TLarasıve%0,4’ünün(2kişi)5001TLveüzerindegeliresahipolduğugörülmektedir.Cevapsızlarınoranı,%1,8’dir(18kişi).

f) Katılımcıların eğitim durumuna göre dağılımında;%66,7’sinin (305 kişi) ilkokul/ilköğretim düzeyinde eğitim aldığı, %13,6’sının (62 kişi) lise düzeyinde eğitim aldığı,%11,6’sının(53kişi)okuryazarolduğu,%2,4’ünün(11kişi)fakültedüzeyindeeğitimaldığıve%2’sinin(9kişi)yüksekokuldüzeyindeeğitimaldığıgörülmektedir.Bukategoriye%3,7(17kişi)oranındacevapverilmemiştir.

g)Katılımcılarınmemleketine göre dağılımında;%35,2 (161 kişi)Gaziantep,%11,8(54kişi)Kahramanmaraş,%10,5(48kişi)Şanlıurfa,%10,3(47kişi)Kilis,%8,5(39kişi)Adıyaman,%6,6(30kişi)Diyarbakır,%5(23kişi)Mardin,%3,7(17kişi)Malatya,%3,3(15kişi)Adana,%2(9kişi)Hatay,%0,7(3kişi)Osmaniyekökenliolduklarınıbelirtmişlerdir.“Diğer”kategorisi%2,4(11kişi)ilesınırlıdır.

1 Anket uygulama sürecinde asgari ücret miktarı 1300 TL olarak geçmektedir.

218


akad

emia


Katılımcılarınkahvehaneyetemelgelişnedenleriaşağıdakitablodakigibiyansımaktadır(bkz.Tablo1):

Tablo 1. Katılımcıların Kahvehaneye Temel Geliş Nedeni

Geliş Nedeni N % Geliş Nedeni N %Oyun oynamak (52, okey, tavla vb.) 215 47,0 Maç seyretmek 27 5,9Gazete okumak 61 13,4 Televizyon izlemek 9 2,0Sohbet etmek 48 10,5 Kumar oynamak 4 0,9Kişisel sorunları unutmak 40 8,8 Radyo dinlemek 1 0,2Dedikodu yapmak 28 6,1 Cevapsız 2 0,4İşsizlikten dolayı 22 4,8 Toplam 457 100,0

Tablo1’inverilerinegöre,kahvehaneyegelişnedenlerigösterilirken,ilksırada%47(215

kişi)ileoyunoynamak(52,okey,tavlavb.)yeralmaktadır.İkincienyüksekoranise,%13,4(61kişi)ilegazeteokumakolarakgörülmektedir.Sohbetetmek,%10,5(48kişi)oranıileüçüncüsırayayerleşmektedir.

Katılımcılarınkahvehaneyegelişsıklığı;%49,7(227kişi)ilehaftadabirkaçkez,%25,6(117kişi)ilehaftasonları,%19,3(88kişi)ilehergün,%2,8(13kişi)ileaydabirkaçkezve%2,6(12kişi)ilenadirenşeklindeoranlanmıştır.

Evlerinkahvehaneyeyakınlığınagöredağılım;%45,7’si(209kişi)yakın,%26,5’i(121kişi)neyakınneuzak,%18,4’ü(84kişi)çokyakın,%8,5’i(39kişi)uzakve%0,9’u(4kişi)çokuzakşeklindebiroranasahiptir.

Kahvehane alışkanlığının aile bireyleriyle iletişimlerini olumsuz yönde etkilemesisorusunaverdiklericevaplarındağılımı;%67(306kişi)hayır,%22,5(103kişi)kısmen,%10,3(47kişi)evetşeklindedir.Busoruyacevapvermeyenler,%0,2(1kişi)oranındakalmaktadır.

Kahvehanedeençokkonuşulanalan,yinebirtabloilegösterilmektedir(bkz.Tablo2):

Tablo 2. Kahvehane Sohbetlerinde En Çok Konuşulan Alan

En Çok Konuşulan Alan N % En Çok Konuşulan Alan N %Siyaset 108 23,6 Cinsellik 13 2,8Futbol 107 23,4 Ekonomi 13 2,8Gündem 93 20,4 Edebiyat 8 1,8Dini konular 47 10,3 Magazin 7 1,5İş 40 8,8 Diğer 6 1,3Bilim 15 3,3 Toplam 457 100,0

Tablo2’yegöre,kahvehanesohbetlerindeençokkonuşulanalanlar;ilksırada%23,6(108kişi)oranıilesiyaset,ikincisırada%23,4(107kişi)ileoranıilefutbol,üçüncüsırada%20,4(93kişi)gündemolarakyansımaktadır.

Katılımcıların farklı siyasi görüşten kişilerle sohbet etme sıklığı ise;%55,6 (254 kişi)ile ara sıra,%35,9 (164 kişi) ile sürekli ve%8,5 (39 kişi) ile hiçbir zaman şeklinde olarakoranlanmıştır.

Farklısiyasigörüşesahipinsanlarlasohbetedildiğinde;%72,4(331kişi)oranındabazızamanlar fikirlerinin değişebildiği yönünde cevap verilirken, %26,5 (121 kişi) oranında isefikirlerinehiçbiretkisiolmadığışeklindecevapverilmiştir.%1,1’likkesim(5kişi),busoruyucevapsızbırakmıştır.

Kahvehanedekitap,gazete,dergivb.okunduğunda,ençokokumayapılanalanınhangisiolduğunayöneliksorgulamadaaşağıdakitabloilekarşılaşılmaktadır(bkz.Tablo3):

219


akad

emia


Tablo 3. Kahvehanede En Çok Okunan Alan

En Çok Okunan Alan N % En Çok Okunan Alan N %Siyaset 180 39,4 Diğer 12 2,6Gündem 75 16,4 Magazin 10 2,2Spor 56 12,3 Kültür-Sanat 6 1,3Ekonomi 39 8,5 Cevapsız 27 5,9Edebiyat 27 5,9

Bilim 25 5,5 Toplam 457 100

Tablo3’egöre,ençokokumayapılaniçerikkategorisi;%39,4oranı(180kişi)ilesiyaset,%16,4oranı(75kişi)ilegündem,%12,3oranı(56kişi)ilesporşeklindeyansımıştır.

Katılımcılarınkahvehanedeokuduklarıüzerinesohbetetmelerinegöredağılımı;%52,3’ü(239kişi)evet,%26,3’ü(120kişi)arasırave%19’u(87kişi)hayırşeklindegerçekleşmiştir.Katılımcıların%2,4’ü(11kişi)busoruyucevapsızbırakmıştır.

Kahvehanederadyodinleme;%44,4(203kişi)hayır,%28,5(130kişi)arasırave%27,1(124kişi)evetşeklindebirdağılımasahipolmuştur.

Kahvehanedetelevizyonizlemeoranlarıise;%59,7(273kişi)evet,%28(128kişi)arasırave%12,3(56kişi)hayırşeklindedir.

KahvehanedeTVizlendiğinde,nelerin izlendiğinisorgulayansoruyakatılımcılarşöyleyanıtvermiştir(bkz.Tablo4):

Tablo 4. Kahvehanede TV’de En Çok İzlenen Programlar

En Çok İzlenen TV Programları N % En Çok İzlenen TV

Programları N %

Siyaset Programları 120 26,3 Evlilik Programları 15 3,3

Haberler 119 26,0 Diğer 8 1,8

Spor Programları 107 23,4 Cevapsız 16 3,5

Sağlık Programları 46 10,1

Ekonomi Programları 26 5,6 Toplam 457 100,0

Tablo4’egöre,kahvehanedeençok izlenenprogramlar;%26,3(120kişi) ilesiyasetprogramları, %26 (119 kişi) ile haberler ve %23,4 (107 kişi) ile spor programları olarakgerçekleşmektedir.

İzlenenprogramlar ile ilgili sohbetetmeninoranları ise;%58,9 (269kişi)evet,%29,1(133kişi)arasırave%9,8(45kişi)hayırşeklindedir.Busoruyucevapsızbırakanlarınoranı,%2,2(10kişi)düzeyindeolmaktadır.

Aktif olarak kullanılan sosyal medya (Facebook, Periscope, Twitter vb.) hesabı olmasorusunaverilencevaplarındağılımı;%56,2(257kişi)evetve%43,8(200kişi)hayırşeklindeolmaktadır.

Sosyalmedyadagündemegelenkonularınkahvehanesohbetlerindekonuşulmaoranları;%47,9(219kişi)hayır,%28(128kişi)evetve%23,9(109kişi)arasıraolarakyansımaktadır.Sorununcevapsızbırakılmaoranı,%0,2(1kişi)düzeyindedir.

Katılımcıların kahvehane ortamının sosyal niteliğine ve psikolojik etkilerine dönükalgılamalarışöyleyansımıştır(bkz.Tablo5):

220


akad

emia


Tablo 5. Katılımcıların Kahvehanelerin Sosyal Niteliğine Yönelik Algıları

Kahvehanelerin Sosyal Nitelikleri ve Psikolojik Etkilerine Yönelik Yargılar N Min. Mak. A.O. Std.

SapmaKahvehanelerde insanların sohbet ederek rahatladıklarını gözlemliyorum. 452 1,00 5,00 3,74 1,22

Kahvehanelerdeki sohbet ortamının toplumsal gündem konularına yönelik kanaatleri etkilediğini gözlemliyorum. 457 1,00 5,00 3,73 1,30

Kahvehanelerdeki tartışmaların eleştirel bir nitelik taşıdığını düşünüyorum. 451 1,00 5,00 3,62 1,10

Kahvehanelerdeki sohbetlerde kanaat önderlerinin önemli bir rolü olduğunu düşünüyorum. 457 1,00 5,00 3,60 1,30

Kahvehanelerde tartışılan siyasal söylemlerin belirli bir statükoya hizmet eden görüşler olduğunu düşünüyorum. 456 1,00 5,00 3,53 1,27

Kahvehanelerin önemli toplumsal iletişim merkezleri olduğunu düşünüyorum. 457 1,00 5,00 3,52 1,26

Kahvehaneler insanların kendilerini ifade edebildikleri sosyal mekânlardır. 457 1,00 5,00 3,50 1,25

Kahvehanelerdeki sohbetlerde toplumun örf ve adetlerine uygun bir üslupta tartışma yapıldığını gözlemliyorum. 456 1,00 5,00 3,48 1,40

Kahvehanelerdeki dini konulu tartışmaların bilgilendirici olduğunu düşünüyorum. 457 1,00 5,00 3,24 1,31

Kahvehane sohbetlerinde siyasal konuların iyi analiz edildiğini düşünüyorum. 454 1,00 5,00 3,17 1,20

Kahvehanelerin insanları aylak hale dönüştürdüğünü düşünüyorum. 457 1,00 5,00 3,14 1,42

Kahvehanelerdeki siyasi tartışmaların insanların demokratik tartışma kültürüne katkı sağladığını gözlemliyorum. 457 1,00 5,00 3,13 1,21

Kahvehanelerin insanları topluma duyarlı bireyler haline getirdiğini düşünüyorum. 457 1,00 5,00 3,09 1,35

Kahvehanelerin insanların boş zamanlarını boşa harcadıkları toplumsal mekânlar olduğunu düşünüyorum. 457 1,00 5,00 3,09 1,39

Kahvehanelerdeki siyasi tartışmaların bilgi düzeyi açısından düşük düzeyli olduğunu gözlemliyorum. 457 1,00 5,00 3,08 1,35

Kahvehanelerin yaşam tecrübesi yönünden eğitici olduğunu düşünüyorum. 453 1,00 5,00 3,00 1,25

Kahvehanelerdeki güncel siyasete yönelik tartışmalarda tarihi gerçeklerin analiz edildiğini gözlemliyorum. 457 1,00 5,00 2,86 1,32

Kahvehanelerde edebiyat (şiir, roman, hikâye vb.) üzerine tartışmalar yapıldığını gözlemliyorum. 457 1,00 5,00 2,48 1,28

Tablo 5’in verilerine göre, katılımcılar, kahvehane sohbetlerinin rahatlatıcı etkisiolduğunu (A.O.= 3,74) oranı ile düşünmektedirler. Kahvehanelerdeki sohbet ortamınıntoplumsal gündem konularına yönelik kanaatleri etkilediğini (A.O.= 3,73) düzeyinde ifadeetmişlerdir. Kahvehanelerdeki tartışmaların eleştirel bir nitelik taşıdığı, (A.O.=3,62)oranı iledüşünülmektedir.Bunlar, katılımcıların en yüksek düzeyde katıldıkları yargılardır. En düşükdüzeydekatılımgösterilenyargılaradayervermekgerekirse,kahvehanelerdegüncelsiyaseteyönelik tartışmalardatarihigerçeklerinanalizedildiği(A.O.=2,86)oranı ilealgılanmaktadır.Kahvehanelerde edebiyat (şiir, roman, hikâye vb.) üzerine tartışmaların yapıldığı yönündekigörüşler,(A.O.=2,48)düzeyindeyinedüşükdüzeydebirkatılımileaktarılmıştır.

221


akad

emia


Tablo 6. Katılımcıların Kendi Deneyimlerine İlişkin Görüşleri

Bireysel deneyimlere ilişkin yargılar N Min Mak. A.O. Std. Sapma

Kahvehanede samimi bir arkadaşlık ortamına sahibim. 457 1,00 5,00 3,67 1,20

Kahvehanede iyi bir iletişim ortamına sahibim. 457 1,00 5,00 3,65 1,35

Kahvehanede Gaziantep’teki gelişmeler üzerine geniş bir bilgi birikimine sahip oluyorum. 456 1,00 5,00 3,44 1,15

Kahvehanede Türkiye’deki gelişmeler üzerine geniş bir bilgi birikimine sahip oluyorum. 457 1,00 5,00 3,36 1,19

Kahvehanedeki arkadaşlarımla siyasi konular üzerine demokratik bir şekilde tartışma fırsatını ediniyorum. 457 1,00 5,00 3,11 1,19

Kahvehanede insanların sosyal statüsüne bakmadan sohbet ederim. 455 1,00 5,00 3,10 1,45

Kahvehanede dünyadaki gelişmeler üzerine geniş bir bilgi birikimine sahip oluyorum. 456 1,00 5,00 2,63 1,22

Tablo 6’daki verilere göre, bu kamusal alanlarda samimi arkadaşlık ortamına sahipolunduğu,(A.O.=3,67)oranındasavunulmaktadır.Yinekahvehanedeiyibiriletişimortamınasahip olma, (A.O=3,65) ortalamanın üzerinde bir düzeyde hissedilmektedir. Burada yapılansohbetlerindünyadakigelişmelerüzerinegenişbirbilgibirikimisağladığı,(A.O.=2,63)oranıiledüşükorandadüşünülmektedir.

Sosyo-demografikdeğişkenlerileçeşitliyargılararasındakiilişkiyedönükANOVAtestisonuçları da araştırmayakatkı sağlayacaktır.Bunedenle yapılanbirkaç sorgulama aşağıdakigibiyansımaktadır:

Katılımcılarınsorularaverdiklericevaplarda,yaşileboşzamanlarıboşaharcamadüşüncesiarasındaanlamlıbirfarklılıkbulunmaktadır(F=2,80,p=,011).18-25yaşarasıkatılımcılarbuyargıya (A.O.=3,27) oranında katılırken, 34-41 yaş arası katılımcılar (A.O=2,94) oranındakatılmaktadırlar.

Meslek ile kahvehanelerin önemli toplumsal iletişim merkezleri olduğu yönündekicevaplar arasında anlamlı bir fark ortaya çıkmaktadır (F=2,63 p=,023). Buna göre, esnaflar(A.O.=3,62)ortalamailebugörüşekatılırken,işsizler(A.O=2,89)ortalamailekatılmaktadırlar.

Memleket ile kahvehanelerdeki sohbetlerde toplumun örf ve adetlerine uygun birüslupta tartışmayapılması arasında anlamlı bir farklılıkvardır (F=3,41, p=,001).Bunagöre,Adanalılarbuyargıya(A.O.=3,00)oranındakatılırken,Adıyamanlılarise(A.O.=3,92)oranındakatılmaktadırlar.

Yaş ile kahvehanede iyi bir iletişim ortamına sahip olma yargısı arasında anlamlı birfarklılıkgörünmektedir(F=3,99p=,001).18-25yaşarasındakikatılımcılar(A.O=3,00)oranıilekatılırken,42-49yaşarasındakiler(A.O.=3,61)oranındakatılmaktadırlar.

Eğitim düzeyi ile kahvehanedeki arkadaşlarla siyasi konular üzerine demokratik birşekilde tartışmafırsatıedinmedüşüncesiarasındaanlamlıbir farkbulunmamaktadır (F=,361p=,697).Buyargı içinyapılansorgulamada; lisedüzeyindekikatılımcılar (A.O.=3,20),okur-yazarlık düzeyindeki katılımcılar (A.O=3,11) ve ilkokul/ilköğretim düzeyindeki katılımcılar(A.O.=3,06)oranınasahiptirler.

4.6. Bulguların Yorumu Gaziantepkentmerkezindeyapılanaraştırmaverilerideğerlendirildiğinde;kahvehaneler,

sadeceerkeklerintercihettiği;dahaçokortayaşgrubundayoğunlaşmaolduğu;evliveçocuksahibierkeklerinağırlıklabumekânlarayöneldiği;meslekyönündenesnaf,işçiveemeklilerintercihettiği;Türkiye standartlarındaorta sınıfdenebilecekbireylerinuğradığı; eğitimdüzeyi

222


akad

emia


yüksekolmayankişilerindahaçokrağbetgösterdiği;Gaziantepveçevreillerdengelenaileleremensupkişilerinvakitgeçirdiklerimekânlardır(bkz.sosyo-demografikdeğişkenlereaitveriler).

Bireylerin kahvehaneye geliş nedenlerinde oyun oynamak başat rolü üstlenirken;gazeteokumakvesohbetetmekdeönemlinedenlerarasındagösterilebilmektedir(bkz.Tablo1).Buradaki sonuçlar, kahvehanelerin önemli iletişimmerkezleri olduğu yönündeki bilgileridestekleyiciniteliktedir.

Kahvehaneler, müdavimlerinin sık denebilecek yoğunlukta uğradıkları mekânlarolarak dikkat çekmektedir.Aynı zamanda kahvehane müdavimleri genellikle evlerine yakınmuhitlerdekikahvehaneleregitmektedirler.Katılımcılar,kahvehanealışkanlığınınçokfazlaailemeselesihalinegetirilmediğinibelirtmektedirler.

Kahvehanelerde en yoğun konuşulan kategorilere bakıldığında; siyaset, futbol vegündeminöneçıktığı;dinikonularüzerinetartışmalarındayapıldığıgörülmektedir(bkz.Tablo2). Buna göre, kahvehanelerin sosyal konular üzerine tartışmak açısından zengin bir yapıyasahipolduğudüşünülebilir.Kahvehanelerdefarklısiyasalgörüştenkişilerlesohbetetmeyeaçıkbiryapıolduğuvebugörüşmelerdebazenfikirdeğişikliklerininyaşanabileceğianlaşılmaktadır.Buveriler,kahvehanelerinkamusallığaaçıkbiryapıyasahipolduğunudüşündürmektedir.

Kahvehanede okuma yapıldığında, konu olarak siyasetin yoğun düzeyde, gündem vesporkategorilerinindeönemlisayılabilecekölçüde ilgiçektiğigörülmektedir (bkz.Tablo3).Buveriler,tartışmaortamındakiilgilenimlerileaynıyönelimdedir.Nitekimokunanşeylerileilgiligenelliklesohbetedildiğisonucunaulaşılmaktadır.Kahvehanederadyodinlemeyekıyaslatelevizyon izleme alışkanlığının rağbette olduğu anlaşılmaktadır. Kahvehanede televizyonizlerken,enyoğundüzeydesiyasetprogramları,haberlervesporprogramlarınıntakipedildiğibilgisi ortayaçıkmaktadır.Kahvehanemüdavimleri, izledikleriprogramlarüzerinede sohbetetmevetartışmaeğiliminedeyönelmektedirler.

Kahvehane müdavimlerinin çoğunluğu sosyal medya kullanıcıları olarak görünse de,sosyalmedyadaöneçıkankonularıkahvehaneortamındaaynıyoğunluktatartışmamaktadırlar.

Kahvehanelerin sosyal niteliklerine ve psikolojik etkilerine bakıldığında; kahvehanemüdavimlerinin kendilerini bu mekânlarda rahatlamış hissettiklerini; kahvehanelerdegündemeilişkinkanaatlerinetkilendiği;kahvehanetartışmalarınıneleştirelbiryapıdaolduğu;kahvehanelerdekanaatönderlerininönemlirollerüstlendiği;kahvehanelerdekisiyasalsöylemlerinbelirli bir statükodan yana üretildiği; kahvehanelerin önemli sosyal iletişim mekanizmalarıolduğu; kahvehane ortamında bireylerin kendilerini en iyi şekilde ifade edebildikleri sonucuortaya çıkmaktadır. Kahvehane ortamında güncel siyasete ilişkin tartışmalarda tarihigerçekliklerinanalizedilmesine;edebieserlerüzerinetartışmalaryapılmasınasıkrastlanmadığıdaaçığaçıkmaktadır(bkz.Tablo5).

İnsanlar, kahvehane ortamında samimi arkadaşlıklar kurmakta; yaşadığı şehir ve ülkehakkında bilgi edinmektedir. Bununla birlikte dünyadaki gelişmeleri sık takip etmemektedir(bkz.Tablo 6).Buradan kahvehanelerin daha çok yerel bilgi kaynakları olduğu yönünde birçıkarımyapılabilir.

Sosyo-demografikdeğişkenlerileçeşitliyargılararasındabirbağıntıkurulduğunda,şöylebirtabloortayaçıkmaktadır:Kahvehanemüdavimleriarasındagençkesimortayaşaralığındakibirkesimegörecekahvehanelerdevakitgeçirmeyiboşzamankaybıolarakdeğerlendirmektedir.Esnaf kesimi, işçi kesim ile kıyaslandığında, kahvehaneyi belirgin bir yönelimde önemlitoplumsal iletişimmerkeziolarakalgılamaktadır.Adıyamankökenlikahvehanemüdavimleri,Adanakökenlilerdendahaçokkahvehanesohbetlerinintoplumunörfveadetleriyleörtüşenbirüsluptagerçekleştiğinidüşünmektedir.Yineyaşüzerindenbirsorgulamayapıldığında,ortayaşcivarındanbirkesimkahvehanedeoldukçaiyibiriletişimortamınasahipolduğunudüşünürken,gençkesiminbuyöndekidüşüncesidahamuğlaktır.Eğitimdüzeyi,siyasikonulardademokratiktartışmaiçinbirayırıcıkriterolarakgörülmemektedir(bkz.ANOVAtestiverileri).

223


akad

emia


SonuçKahvehane müessesesi, ortaya çıktığı 16. yüzyıldan günümüze kadar Anadolu

topraklarında önemli işlevler üstlenen sosyal iletişimmekanizmaları olarak kabul edilebilir.Kahvehaneninhalenönemliolduğugerçeği,bumekânlararağbetinyoğunolmasıneticesindenanlaşılabilir.

Kahvehaneler, Türk toplumunda erkeklerin özellikle de muhitlerine yakın yerlerdeuğradıkları; oyun oynayarak ve sohbet ederek stres attıkları; kimi zaman siyaset, gündemüzerinekonuşarakkanaatedindiklerivefikirpaylaşımındabulunduklarısosyalmekânlarolmaözelliğinitaşımaktadır.

Araştırmasonuçlarınagöre,kahvehanelerdeinsanlarınboşvakitleriniamaçsızbirşekildetükettikleri belirgin değildir. Üstelik siyasete yönelik demokratik tartışma ortamının dahayüksekdüzeydeortayaçıkışı,kahvehanetartışmalarınıneleştirelniteliktaşımasınınyüksekbirorandakabulgörmesi,günümüzdedahiönemlikamusal iletişimmerkezleriolduğugörüşünüdestekleyicibirniteliktaşımaktadır.

Kahvehanelerde gazete okuma alışkanlığının yer etmesi, geçmişteki kıraathanekültürününetkisinindevamıolarakyorumlanabilir.Kahvehaneortamında insanlarınpek çokalanda bilgilendiği gerçeği, araştırmanın bir diğer önemli sonucudur. Buna göre, kahvehanemüdavimleribusosyaletkileşimortamlarınasaltoyunoynamaamacıylagelmemekte;bununyanısıraözellikleyerelkonulardabilgilenmekte,siyasal tartışmalarayönelmektedir.Böylecekahvehanelerinsosyalaçıdançokişlevliolduklarıkanısınavarılabilir.

Sosyaliletişimkurumlarıolarakkahvehanelerüzerineçalışmayapacakolanaraştırmacılariçinbuçalışmaönemlinicelverileriçermektedir.Bukonudaçalışacakaraştırmacılarakahvehaneortamındagözlemleryapmaları,kahvehanemüdavimleriilederinlemesinegörüşmeleryoluylanitel araştırmalara yönelmeleri önerilmekte; böylece iletişim sosyolojisi açısından literatüreönemlikatkılaryapılacağıdüşünülmektedir.

224


akad

emia


Kaynakça Abasıyanık,S.F.(2005).Mahalle Kahvesi.İstanbul:YapıKrediYayınları.

Aydın,C.(2011).KahvehanelerinKültürelYaşamdakiRolü.K.Kahraman,(Ed.).Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve(s.81-89).İstanbul:TBMMMilliSaraylarDaireBaşkanlığıYayını.

Berkes,N.(2012).Türkiye’de Çağdaşlaşma.İstanbul:YapıKrediYayınları.

Birsel,S.(2014).Kahvehaneler Kitabı.İstanbul:SelYayıncılık.

Çağlayan,S.(2012).Anadolu’nunİlkKamusalMekânı:Kahvehane.Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,(29),95-110.

Demiray,G.(2011).SufiMeclislerindenKahvehanelere.K.Kahraman(Ed.).Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve(s.65-79).İstanbul:TBMM MilliSaraylarDaireBaşkanlığıYayını.

Deniş,H.E.(2011).OsmanlıveCumhuriyetDönemindeKahvehaneler:SosyalveSiyasalYaşamınİncelenmesi.Akademik Bakış Dergisi,(27),1-16.

Ediz, İ. (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyet’in İlkYıllarınaKahvehaneler ve Sosyal Değişim.Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi,10(8),179-189.

Göktaş,E.(1999).OsmanlıDönemindeKahvehaneler,KıraathanelerveBunlarınİşlevleri.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,(11),67-80.

Habermas,J.(2009).Kamusallığın Yapısal Dönüşümü.(T.BoraveM.Sancar,Çev.).İstanbul:İletişimYayınları.

Hattox,R.S.(1998).Kahve ve Kahvehaneler.(N.Elhüseyni,Çev.).İstanbul:TarihVakfıYu r tYayınları.

Heise,U.(2001).Kahve ve Kahvehane.(M.Tüzel,Çev.).Ankara:DostKitabevi.

Kazancı,M.(2006).Osmanlı’daHalklaİlişkiler.Selçuk İletişim,4(3),5-20.

Koçu,R.E.(2003).Tarihimizde Garip Vakalar.İstanbul:DoğanKitapçılık.

Koz,G.F.(2011).ÇekirdektenFincana:BirYudumKahveKırkYılHatır.K.Kahraman(Ed.),Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve (s.13-35). İstanbul: TBMMMilliSaraylarDaireBaşkanlığıYayını.

Kuş,E.(2009).Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri.Ankara:AnıYayıncılık.

Kuzucu,K.VeKoz,M.S.(2015).Türk Kahvesi. İstanbul:YapıKrediYayınları

Lewis,B.(1975).İstanbul ve Osmanlı Uygarlığı.(N.Önol,Çev.).İstanbul:VarlıkYayınevi.

Nazır,B.(2011).Dersaadet’te Ticaret.İstanbul:İstanbulTicaretOdasıYayınları.

Okumuş,E.(2013).OdunpazarıEvlerindeRamazanGecelerindeBoşZamanMekânları.Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,4(ÖzelSayı),103-140.

Öztürk,S.(2005).OsmanlıİmparatorluğundaKamusalAlanınDinamikleri.Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayını, 21,95-124.

Öztürk,S.(2006).Cumhuriyet Türkiyesinde Kahvehane ve İktidar (1930-1945).İstanbul:KırmızıYayınları.

225


akad

emia


Öztürk,S.(2010).Osmanlı’da İletişimin Diyalektiği.Ankara:PhoenixYayınevi.

Pamuk,O.(2013).İstanbul -Hatıralar ve Şehir.İstanbul:YapıKrediYayınları.

Sami,K.(2010).HalkKültürüBağlamındaKahvehanelerinToplumsalveMekânsalDönüşümleriDiyarbakırKentÖrneği.Milli Folklor,22(85),159-172.

Standage, T. (2016).Altı Bardakta Dünya Tarihi. (A. Fehmi, Çev.). İstanbul: Kırmızı KediYayınevi.

Şahbaz,S.(2007).Geçmişten Günümüze Kahvehaneler, Kahvehanelerin Sosyal Ya ş a m d a k i Yeri ve Önemi: Aydın Merkez Örneği.YayımlanmamışYüksekLisans Tezi, AdnanMenderesÜniversitesi,Aydın.

TDK (Türk Dil Kurumu ). (2016) Sözcük arama: kahve. Erişim Tarihi: 16 Haziran 2016http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.578827b6667438.03787734

Tez,Z.(2015).Lezzetin Tarihi.İstanbul:Hayykitap.

Tunç,Ş.(2014).Osmanlı Payitahtında Kahvehane ve Kahvehane Kültürünün Yeri. YayımlanmamışYüksekLisansTezi,İstanbulÜniversitesi,İstanbul.

Tutal,O.(2014).KırkYıllıkHatırınİletişimMekânıOlarakKahvehaneler.Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,12(3),151-166.

Ulusoy, K. (2011). Türk Toplum Hayatında Yaşatılan Kahve ve Kahvehane Kültürü. Milli Folklor,23(89),159-169.

Ürer,H.(2010).Osmanlı’daKahve/kahvehaneKültürüveSalihli’denBirKahvehaneÖrneği“Himaye-iEtfal”.Sanat Tarihi Dergisi,19(2),1-26.

Yağbasan,M.veUstakara,F.(2008).TürkToplumundaKahvehaneveKafelerdekiİletişimselOrtamıBelirlemeyeYönelikBirAlanAraştırması(GaziantepİliÖrneği).Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,18(1),233-260.

Yaşar,A.(2010).Osmanlı’daKamuMekânıÜzerineMücadele:KahvehaneYasaklamaları.XV. Türk Tarih Kongresi.(s.1403-1410),Ankara:TürkTarihKurumuBasımevi.

FilmveDiziKaynakçası

Alp,M.Y.,(Yapımcı),Aydemir,S.,Kaman,M.VeKaman,E.(Senarist),Aydemir,S.(Yönetmen).(2014).Kardeş Payı [Dizi].Türkiye:NTCYapım.

Barkan,O.veAtaman,N.(Yapımcı),Şendil,S.(Senarist),Eğilmez,E.(Yönetmen).(1973).Canım Kardeşim [Film].Türkiye:ArzuFilm.

Erman,H.(Yapımcı),Bugay,U.(Senarist),Alasya,Z.(Yönetmen).(1977).Aslan Bacanak [Film].Türkiye:ErmanFilm.

Kılıç,Y.(Yapımcı),Baytan,N.(Senarist),Baytan,N.(Yönetmen).(1981).Üç Kâğıtçı [Film].Türkiye:CumhurFilm.

Kılıç,Y.(Yapımcı),Üstel,A.(Senarist),Baytan,N.(Yönetmen).(1982).Yedi Bela Hüsnü [Film].Türkiye:CumhurFilm.

Sınav,O.veŞaşmazR.(Yapımcı),Özdener,B.,Kaçan,H.,Turgut,M.,Şaşmaz,R.Ve

226


akad

emia


Aktuğ,E.(Senarist),Kaçan,H.,Ateş,G.,Günay,M.VeEkiz,E.(Yönetmen).(2002).Ekmek Teknesi [Dizi].Türkiye:SinegrafLtd.vePanaFilm.

Sunal,K.veGirik,F.(Yapımcı),Seden,O.F.(Senarist),Seden,O.F.(Yönetmen).(1978).Yüz Numaralı Adam[Film].Türkiye:CanFilm.

Ün,M.(Yapımcı),Tekiner,S.;Yurdakul,R.;Oran,B.(Senarist),Tibet,K.(Yönetmen).(1979).Umudumuz Şaban[Film].Türkiye:UğurFilm.

Ün,M.(Yapımcı),Seden,O.F.(Senarist),Tibet,K.(Yönetmen).(1984).Orta Direk Şaban[Film].Türkiye:UğurFilm.

temmuz 2017 - fuat ustakara · 2018-06-28 · koçu (2003, 39), “tarihimizde garip vakalar”...

Documents