1

“Copyright

Fatbardha KADIU

2014”

2

Udhёheqёsi i Fatbardha KADIU vёrteton se ky ёshtё njё version i miratuar i disertacionit

tё mёposhtёm:

RAPORTET E NJЁJTA TЁ TAKSAVE NЁ NJЁ SISTEM

FISKAL

Prof.Dr.Mit’hat MEMA

3

RAPORTET E NJЁJTA TЁ TAKSAVE NЁ NJЁ SISTEM

FISKAL

MSC.Fatbardha KADIU

Disertacioni i paraqitur nё

Fakulteti i Biznesit

Universiteti “Aleksandёr Moisiu” Durrёs

Nё pёrputhje tё plotё

Me kёrkesat

Pёr gradёn “Doktor”

Universiteti “Aleksandёr Moisiu” Durrёs

Shkurt,2014

4

MIRЁNJOHJE

Ky kёrkim ёshtё kryer dhe shkruar pёrgjatё periudhёs sime si studente doktorante nё

Universitetin “Alkesandёr Moisiu”, Durrёs. Gjej rastin kёtu tё falenderoj tё ndjerёn

Profesoresh Esmeralda Uruci, pёr mbeshtёtjen dhe durimin e saj. I gjithё punimi ёshtё

pёrftuar nga ndihma e Profesor Mit’hat Mema. Pёr borxhin mё tё madh intelektual i

detyrohem pikёrisht Profesor Memёs .

Gjatё periudhёs qё kam shkruar kёtё disertacion, punimin e kam diskutuar me shumё

individё, si nё ambjente familjare, nё punё, nё konferenca dhe nё shumё okazione tё

tjera. Pёr disa, fatmirёsisht ka qёnё interesante; pёr disa madje dhe stimuluese; pёr disa

tё tjerё mund tё ketё qёnё ndonjёherё e vёshtirё pёr tё ndjekur arsyetim e ideve tё mia.

Do doja ti shprehja falenderimet e mia tё gjithё individёve qё mё kanё dёgjuar, qё mё

kanё mbёshtetur dhe qё kanё folur me mua.

E fundit por jo mё pak e rёndёsishme, falenderoj bashkёshortim tim Lulzim-in, pёr

mbёshtёtjen dhe inkurajimin e tij tё vazhdueshёm. Pёrfundimi i kёtij punimi nuk do tё

kishte qёnё i mundur pa tё.

Ja dedikoj kёtё punim prindёrve tё mi dhe vajzave tё mija, ato janё burim i frymёzimit

pёr punёn time, gjithmonё mё kujtojnё se tё menduarit rreth ekonomiksit nuk mund tё jetё

aq magjepёse dhe misterioze sesa lumturia dhe harmonia nё familje.

5

Dekleratё mbi origjinalitetin

Fatbardha Kadiu

Deklaroj se kjo tezё pёrfaqёson punёn time origjinale dhe nuk kam pёrdorur

burime tё tjera, pёrveç atyre tё shkruajtura nёpёrmjet citimeve.

Tё gjitha tё dhёnat, tabelat, figurat dhe citimet nё tekst, tё cilat janё riprodhuar

prej ndonjё burimi tjetёr, duke pёrfshirё dhe internetin, janё pranuar nё mёnyrё

eksplicite si tё tilla.

Jam e vetёdijshme se nё rast tё mospёrputhjeve, Kёshilli i Profesorёve tё UAMD-sё

ёshtё i ngarkuar tё mё revokojё gradёn “Doktor”, qё mё ёshtё dhёnё mbi bazёn e

kёsaj teze, nё pёrputhje me “Rregulloren e programeve tё studimit tё ciklit tё tretё

(Doktoratё) tё UAMD-sё, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik tё UAMD-sё me

Vendim nr. , datё______

Durrёs, mё_________________ Firma

6

PЁRMBLEDHJE NЁ SHQIP

Qёllimi i kёsaj teme ёshtё kёrkimi, bazuar nё supozimet e ngritura mbi sistemin aktual tё

taksave dhe disa vendeve tё cilat kanё aplikuar raporte tё sheshta taksash, pёr tё

identifikuar lidhjen e tyre mё njё rritje tё qёndrueshme ekonomike, pёr tё pёrftuar njё

sistem optimal taksimi. Nismat e para tё njё sistemi optimal taksimi janё bazuar nё

publikimet e para tё autorёve si Ramsey (1927)1, Atkinson(1971)

2, Diamond dhe Mirrles

(1971)3 duke u zhvilluar mё tej dhe aplikuar nё pёrcaktim e raporteve tё taksave tё

vendeve tё ndryshme. Mirrles (1971)4dhe Vicrey (1996)

5 formuluan modele dhe

ekuacione ekonomike bazuar nё njё sistem ku informacioni ekonomik ёshtё asimetrik ose

i paplotё duke konsideruar dhe pricipet e “rrezikut moral”. Modeli i tyre akoma nuk ka

gjetur njё aplikim tё gjёrё nё sistemet fiskale tё vendeve.

Shkurtimisht, ky punim studion disa çёshtje tё lidhura me sistemin fiskal duke pёrdorur

kёto metoda; njё pёrshkrim tё sistemit tё taksave pёr Shqipёrinё dhe disa vende tё cilat

kanё aplikuar raporte tё sheshta, duke identifikuar problematikat dhe disa rekomandime

tё mundshme, njё analizё teorike nё lidhje me vendim marrjen e raporteve tё taksave mbi

tё ardhurat, fitimit dhe konsumit dhe njё analizё empirike dukё pёrdorur njё model

ANOVA, analizё regresioni me disa variabla dummy tё llojit tё taksave mё raporte tё

sheshta.Teza është e përbërë nga pesë kapituj.

Kapitulli i parë përmban një pamje të përgjithshme të sistemit fiskal tё vendeve tё rajonit,

tё pёrbёrё nga pesёmbёdhjetё shtete, tё cilat kanё aplikuar raporte tё sheshta nё tatimin

mbi tё ardhurat, mbi fitmin dhe mbi konsumin. Çështjet e prekura në këtë kapitull janë: si

duhet tё jenё sistemet e taksave, karakteristikat kryesore qё duhet tё pёrmbajё njё sistem

taksash, standartet, parametrat makroekonomik tё tyrё para dhe pas aplikimit tё raporteve

tё sheshta tё taksave.

1 Ramsey, Frank. (1928). "A Mathematical Theory of Saving," Economic Journal, vol.

38, pp. 543-559. 2 Atkinson, Anthony and Joseph E. Stiglitz, (1976). "The Design of Tax Structure: Direct

Versus Indirect Taxation," Journal of Public Economics vol. 6, pp. 55-75. 3 Diamond, Peter A. and James A. Mirrlees (1971). “Optimal Taxation and Public

Production I: Production Efficiency,” American Economic Review, vol. 61, pp. 8-27. 4 Mirrlees, James A., (1971). "An Exploration in the Theory of Optimal Income

Taxation," Review of Economic Studies 38, 175-208. 5 Vickrey, William (1939). “Averaging of Income for Income-Tax Purposes.” Journal of

Political Economy, vol. 47.

7

Me kalimin e viteve si çdo aspekt tjetër i ekonomisë dhe konceptet apo karakteristikat e

një sistemi fiskal filluan të përmirësoheshin dhe të detajoheshin. Krijimi i një sistemi

fiskal në vetvete nuk është thjesht krijimi i disa rregullave apo institucioneve përkatesë të

cilat shërbejnë për të mbledhur taksat. Praktika ka treguar që sistemi fiskal është një

shtresëzim i rregullave. Kohë pas kohe apo vit pas viti sistemi fiskal ka nevojë për

rregullime gjithmonë nën qёllimin për të arrirë një sistem fiskal optimal. Një sistem fiskal

optimal do të jetë optimal atëherë kur barra fiskale është e shprëndarë në mёnyrë të drejtë

përmes taksa paguesve, atëherë kur taksat të mos shkaktojnë shtrëmbërime nё sjelljet dhe

vendimet e taksapaguesve apo investitorëve në sektorë të ndryshëm apo industri të

ndryshme.

Është e vështirë të vlerësohet një sistem fiskal pa marë në konsideratë një sërë aspektesh

makroekonomike, gjeografike apo historike të një vendi. Numri i popullsisë, sjellja e

taksapaguesve, kushtet historike dhe ato gjeografike janë elemente që ndikojnë në llojin

dhe natyrën e taksave. Për të pasur një sistem fiskal optimal ekzistojnë disa standarte të

cilat duhet të jenë pjesë e sistemit. Jo domosdshmërisht ato gjënden të gjitha të

implementuara brenda një sistemi. Këto standarte janë efektiviteti ekonomik, thjeshtësia,

fleksibiliteti, transparenca dhe drejtësia. Nga kёto karakteristika kuptohet arsyeja se pёrse

ekonomitё e mirё zhvilluara synojnё njё sistem tatimor standart, qё me kalimin e kohёs i

ёshtё pёrshtatur gjendjes sё vendit tё tyre dhe zhvillimeve ekonomike e sociale.

Ndёr vendet e para ( duke nisur nga fillimet e kёtij shekulli) qё e kanё aplikuar taksёn e

sheshtё ka qёnё Jersey nё vitin 1940 me njё raport prej 20%6. Pёrgjatё vlerёsimit tё

raporteve duhet pasur nё konsideratё se njё pjesё e vendeve i kanё aplikuar raportet e

sheshta vetёm pёr tё ardhurat personale, njё pjesё dhe pёr tatimin mbi fitimin apo dhe

mbi konsumin (TVSH). Shikohet se deri mё tashmё ka 25 vende tё cilat janё bёrё pjesё e

klubit tё “Flat Rate Tax Club”. Totali i raportit si pёr taksёn mbi tё ardhurat personale

dhe atё tё tatimit mbi fitimit varion nga 20% deri ne 36%. Ku me 20 % kryeson

Kirgistani. Kryesisht TVSH aplikohet nё tre kategori, nё rapotin standart, nё raportin e

zvogёluar dhe nё raportin zero. Mesatarisht raporti mbi tё ardhurat personale ёshtё 17%

dhe raporti mbi fitimit (nё vende tё tjera njihet si taksa e korporatёs) ёshtё 16.3%7. Nga

njё vёshtrim i pёrgjithshёm vihet re se sa mё afёr 20% tё qёndrojё raporti mesatar i

kёtyre dy kategorive taksash aq mё pozitiv duket trendi i GDP-sё nё raport me mesataren

e vendeve tё rajonit.

6 Emes, J, Clemes, J, Basham, P, Samida, D, (2001). “Flat Tax: Principles and Issues,”

Vancouver, Fraser Institute. 7 http://www.taxrates.cc/html/bosnia-herzegovina-tax-rates.html (Institut Ndёrkombёtar i

Raporteve tё Taksave).

8

Kapitulli i dytë merr në shqyrtim literaturën në lidhje me modelin optimal tё taksimit.

Modelet dhe teoritё e taksimit optimal duke nisur qё nga Vickrey e deri nё publikimet e

fundit mbi taksimin optimal tё Mirrles (1996). Nё kёtё kapitull trajtohen edhe disa

punime empirike mbi efeketet e raporteve tё sheshta tё taksёs nё ekonomi, tё kryera nga

institucione ndёrkombёtare si Banka Botёrore dhe OCDE.

Njё ndёr aspket mё tё keqkuptuara dhe fondamentale tё raporteve tё sheshta tё taskave

ёshtё efekti i tyre progresiv dhe taksimi marxhinal. Progresiviteti i referohet shumёs sё

taksuar pёr çdo grup. Koncepti tradicional i progresivitetit, ku shpeshherё i referohet dhe

barazisё vertikale ёshtё qё individёt tё cilёt fitojnё mё shumё duhet tё kontribojnё mё

shumё nё vlerё absolute. Pra indivёt apo familjet qё fitojnё mё shumё duhet tё paguajnё

proporconialisht mё shumё nё taksa. Progresiviteti nё ditёt tona arrihet pёrmes normave

ligjore progressive. Por duke konsideruar efektet negative tё normave rritёse marxhinale

tё taksave atёherё krijohen dhe pengesa apo dekurajime mbi aktivitetet sipёrmarrёse,

inovacionet, kursimet dhe investimet.

Raportet e njёjta tё taksave mund tё eliminojnё efektet negative tё normave rritёse

marxhinale dhe ndёrkohё tё ruajnё dhe progresivitetin. Individёt, familjet apo bisneset

ndёrkohё qё vazhdojnё tё kontribojnё njё sasi mё tё madhe pёr aq kohё sa kanё rritje tё tё

ardhurave tё tyrё ato nuk pёrballen mё me norma marxhinale rritёse.

Duhet tё pёrcaktojmё se nomra mesatare e njё takse ёshtё dhe indikatori i shkallёs sё

progresitetit tё njё sistemi fiskal pra raporti i sasisё sё taksёs dhe niveli i tё ardhurave i

taksuar. Ndёrkohё qё shumё individё e keqkuptojnё progresivitetin e sistemit nё bazё tё

normёs marxhinale e cila shpreh raportin qё aplikohet nё njё lek mё shumё tё tё

ardhurave qё do tё fitohen.

Kriteret e utilitetit marxhinal janё mjaft tё gjёra por ky punim i referohet kriterit tё

utilitetit marxhinal tё sygjeruar nga Edgeworth8, Neumann and Morgenstern

9 dhe

F.Zeuthen10

. Sipas kёtyre autorёve kriteri kryesor i utilitetit marxhinal ёshtё “minimumi i

sakrificёs”. Sigurisht qё autorё tё ndryshёm kanё pikёpamje tё ndryshme siç ёshtё rasti i

Simons11

i cili e kundёrshton nё tёrёsi nocionin e sakrificёs si kriter pёr taksimin. Disa

8 Edgeworth, F, (1897) "The Pure Theory of Taxation." The Economic Journal, vol. 7,

pp. 550-571. 9 Neuman, J, Morganster, O, (1944) “Game Theory and Economic Behavior,” Princeton.

10 Zeuthen,F, (1937). “Determinateness of the Utility Function,” Review of Economic

Studies, vol. 4. pp. 236-239. 11

Simons, H, (1938). “Personal Income Taxation,” University of Chicago Press.

9

autorё tё tjerё argumentojnё kriterin e sakrificёs proporcionale apo sakrificёs sё

barabartё.

Njё numёr i konsiderueshme studimesh tregojnё pёr njё lidhje domethёnёse tё normave

mesatre dhe marxhinale tё taksave me rritjen ekonomike.

Nё njё kuptim teorik, si normat mesatare dhe ato marxhinale tё taksave kanё njё lloj

influence apo impakti mbi mirёqёnien ekonomike. Gwartney, Halocombe dhe Lawson12

nё studimin e tyre gjetёn qё: sa mё e madhe madhёsia e shtetit dhe sa mё i lartё kufiri i

normёs mesatare tё taksave rezultojnё nё njё performncё tё ulёt ekonomike, kryesisht kur

rritja e shtetit tenton tё jetё e pёrfshirё nё aktivitete tё cilat nuk janё konsistente me rritjen

e mёtejshme ekonomike. Megjithatё normat marxhinale tё taksave mund tё kenё njё

impakt tё veçantё mbi nxitjet e fakotёve tё prodhimit dhe mbi mirёqёnien ekonomike.

Shumё autorё janё munduar ti veçojnё kёto dy efekte.

Si njё rregull i pёrgjithshёm, tё ardhurat rriten me tё njёjtin ritёm me atё tё rritjes

ekonomike. Elasticiteti i tё ardhurave tё sistemit tё taksave mat se sa shpejt rriten tё

ardhurat relativisht me ekonominё. Elasticiteti pёrcaktohet si njё pёrqindje ndryshimi i tё

ardhurave nga taksat nё raport me pёrqindjen nё ndryshim tё GDP-sё. Kur elasticiteti

ёshtё i barabartё me 1 (njё) do tё thotё qё tё ardhurat nga taksat rriten me njё konstantё

tё njёjtё me atё tё GDP-sё. Kur elasticiteti ёshtё mё i madh se njё kjo dikton qё tё

ardhurat nga taksat rriten mё shpejt. Teorikisht tё ardhurat duhet tё rriten mё tё njёtin

raport me atё tё shpenzimeve tё dёshiruara. Me fjalё tё tjera, elasticiteti i tё ardhurave

dhe shpenzimeve duhet tё jetё i njёjtё. Shqipёria ka dёshtuar nё arritjen e kёtij targeti dhe

ndaj ajo kalon njё sёrё reformash taksash nё mёnyrё frekuente.

Pёr shembull Koester dhe Kormendi13

gjejnё qё pasi kontrollohet norma mesatare e

taksave, normat marxhinale rritёse tё taksave sjellin efekte negative mbi aktivitetet

ekonomike. Pra ulja e progresivitetit tё njё sistemi, ndёrkohё qё shtetit i lejohet e njёjta

taksё mbi tё ardhurat si njё pёrqindje e GDP-sё, çon nё njё rritje tё tё ardhurave

kombёtare. Kur baza e taksёs rritet ndёrkohё qё norma mesatare e taksёs mbetet e

pandryshueshme, kjo sugjeron qё shteti mund tё rrisё tё ardhurat e tij duke lёvizuar drejt

njё sheshimi tё sistemit tё taksave.

12

Gwartney, J, Holcombe, R, Lawson, R,( 1998). “The Scope of Government and the

Wealth of Nations,” Cato Journal, vol. 18, no. 2, pp. 163-190. 13

Koester, R. and R. Kormendi, (1989), "Taxation, Aggregate Activity and Economic

Growth” Economic Inquiry vol. 27, pp. 2.

10

Mullen dhe Williams14

pёrdorёn njё model tё ngjashёm me atё tё Koester dhe

Kormendit-it pёr Shtetet e Bashkuara. Po ashtu dhe kёta dy studiues konkluduan nё faktin

qё normat e ulta marxhinale tё taksave mund tё kenё njё impakt tё konsiderueshёm

pozitiv mbi rritjen ekonomike.

Besci15

pёrdori gjithashtu njё metodё tё ngjashme me atё tё Koester dhe Kormendi-it. Ai

konkludoi qё taskat kanё efekte tё pёrkoshme mbi rritjen dhe janё mё tё fuqishme nё

periudhat afatshkurtra sikurse kanё dhe efekte permanente mbi rritjen tё cilat nuk shuhen

me kalinim e kohёs. Poulson dhe Kaplan16

nё 2008 gjejnё pёrsёri ndikime negative tё

normave tё larta marxhinale tё taksave mbi rritjen ekonomikё tё vendit.

Dhe sё fundmi Engen dhe Skinner17

kanё studiuar njё sёrё evidencash si nё Shtet e

Bashkuara ashtu dhe mё gjerё. Ata konkludojnё qё: njё reforme mbi uljen e normave

marxhinale tё taksave sjell njё rritje ekonomike nё pёriudhё afatgjate.

Tё gjithё studimet e lartpёrmёndura rezultojnё nё njё konkluzion: norma tё ulta

marxhinale tё taskave sjellin efekte positive nё ekonomi. Megjithёse efektet mund tё jenё

tё ndryshme nё shkallёn e influencёs nё periudha afatgjata dhe afatshkurtra, ato sjellin

pozitivitet nё aktivitet ekonomike dhe rritjen ekonomike.

Dizenjimi i njё sistemi optimal taksash ёshtё njё çёshtje e cila ka tёrhequr vёmendjen e

shumё ekonomistёve. Teoritё pёr njё sistem tё tillё janё tё ndёrlikuara sepse teoria ёshtё

mjaft e ndёrthurur me politikat fiskale nё praktikё. Teoritё e para mbi sistemin optimal

nisin me Ramsey18

dhe Mirrles19

tё cilёt kanё kryer dhe kёrkimet mё fondandamentale nё

lidhje me kёtё çёshtje. Kanё qёnё tё shumta dhe sugjerimet e mёvonshme mbi teoritё e

njё sisitemi optimal fiskal tё tillё si: normat marxhinale optimale tё taksave varen nga

aftёsia e shpёrndarjes; normat optimale marxhinale tё taksave mund tё ulen tek tё

14

Mulle,K and Williams,M, (1996). “Marginal Tax Rates And State Economic Growth,"

Regional Science and Urban Economics, Elsevier, vol. 24/6, pp. 697-704. 15

Besci, Z. (1996). “Do State and Local Taxes Affect Relative State. Growth?”

Atlanta Federal Reserve Bank Economic Review, vol. March/April, pp. 34. 16

Poulson, B, Kaplan, J, (2008). “State Income Taxes and Economic Growth,” Cato

Journal, Vol. 28/1, pp. 67. 17

Engen, E, Skinner, J, (1996). “Taxation and Economic Growth,” National Tax Journal

vol 49, pp. 617-42. 18

Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic

Journal, vol. 37, pp. 47-61. 19

Mirrlees, J. Diamond, P. (1971). “Optimal Taxation and Public Production II,” The

American Economic Review, vol. 61/3, pp 261-278.

11

ardhurat e nivelit tё lartё; njё taksё e sheshtё, me njё trasfertё universale lump-sum mund

tё jetё afёr optimales; shtrirja optimale e rishpёrndarjes rritet me pabarazinё e pagave;

taksat duhet ti referohen si karakteristikave personale ashtu dhe tё ardhurave;vetёm

produktet e fundit duhet tё taksohen, dhe ato madje duhet tё taksohen nё mёnyrё uniform;

tё ardhurat kapitale nuk duhet tё taksohen; nё ekonomitё dinamike dhe stokastike

politikat optimale tё taksave kёrkojnё njё sofistikim tё lartё.

Megjithёse jo gjithmonё e kudo kёto konkluzione teorike janё marrё nё konsideratё

pёrgjatё bёrjes sё politikave fiskale, mund tё shohim qё nё njё pjesё tё vendeve tё

OECD-sё, normat margjinale kanё rёnё, normat marxhinale tё tё ardhurave janё bёrё mё

tё sheshta, taksat mbi konsumin janё mё uniforme dhe tipikisht tё vendosura nё produktet

finale. Ndёrkohё qё taksat mbi kapitalin janё mbi zero pra ndryshe nga ajo qё na sygjeron

teoria.

Teoria standarte e taksimit optimal konsiston nё njё sistem i cili duhet tё maksimizojё

mirёqёnien sociale sipas disa kufizimeve tё caktuara. Literatura tipike e taksimit optimal

e trajton vendim marrёsin e politikave fiskale si utilitarian; pra mirёqёnia sociale ёshtё

njё funksion i dobive tё individёve nё shoqёri. Studime tё ndryshme e supozojnё

dobishmёrinё si dobi mesatare e cila e kthen funksionin e mirёqёnies sociale nё njё

funksion linear. Sikurse studime tё tjera e konsiderojnё funksionin nё fjalё si njё funksion

jo linear, pra kёrkohet njё barazi nё shpёrndarjen e dobishmёrisё. Sikurse ka dhe

funskione tё mirёqёnies sociale individualistike20

siç ёshtё funskioni i quajtur funskioni i

mirёqёnies sё Bergson-Samuelson, ku dobia e çdo individi varet vetёm nga konsumi i tij.

Problemi i mirёqёnies mund tё kuptohet nё njё nivel makroekonomik sikurse mund tё

kuptohet dhe nё njё nivel mikroekonomik ku mirёqёnia pёrfshin njё sёrё perceptimesh

individuale dhe standarte jetesё individuale21

. Megjithatё pёrgjatё kёtij punimi kёto

ndryshime janё tё njё rёndёsie sekondare.

Nё njё pjesё tё konsideruar tё studimeve pёr tё thjeshtuar pikёrisht kёtё problem autorёt e

konsiderojnё popullatёn si homogjene, ku çdokush nё shoqёri ka preferenca tё njёjta nё

lidhje me konsumin dhe kohёn e lirё. Por ky lloj supozimi ku konsumatorёt janё tё

pёrcaktuar si homogjenё mund tё çojё nё probleme tё tjera.

20

Varian, H, (2006). “Welfare, In. “Intermediate Economics,” Norton & Company, Inc

pp. 620-621. 21

Greve, B, (2008). “What is Welfare, ” Central European Journal of Public Policy, vol.

2, pp. 58

12

Megjithatё pasi ёshtё caktuar qёllimi i funksionit nё vetvete hapi pasardhёs i takon

pёrcaktimit tё kufizimeve me tё cilat projektuesi pёrballet gjatё dizenjimit tё sistemit tё

taksave. Frank Ramsey22

nё vitin 1927 sygjeroi qё projektuesi duhet tё rrisё tё ardhurat

pёrmes taksёs mbi konsumin. Ai tregoi qё njё taksё e tillё duhet tё aplikohet nё raport tё

anasjelltё me elasticitetin e kёrkesёs sё konsumatorit nё lidhje me produktin. Pra

produktet qё kanё njё kёrkesё inelastike duhen tё taksohen mё shumё. Pёrpjekjet e tij

patёn njё impakt mjaft tё madh nё teoritё e taksimit sikurse dhe nё teoritё e produkteve

publike. Por nga ana tjetёr nga njё kёndvёshtrim i taksimit optimal nuk ёshtё shumё

bindёs, sepse vendosja e njё sistemi taksash nё bazё tё supozimeve ёshtё nё vetvete

problematike.

Sikurse nёse projektuesi do tё ishtё i lirё nё pёrzgjedhjen e sistemit tё taksave atёherё

problemi do tё ishte shumё mё i thjeshtё. Taksa optimale ёshtё njё taksё e thjeshtё lump-

sum. Nёse ekonomia ёshtё e pёrshkruar si njё konsumator pёrfaqёsues, atёherё

konsumatori mund t’ja paguaj taksёn shtetit si njё tё vetme panvarёsisht nga format apo

llojet e ndryshme tё taksave. Por nё jetёn reale pёrdorimi i kёtyre lloj taksave ёshtё

shumё i rrallё. Kjo taksё rёndon njёsoj si tek tё pasurit ashtu dhe tё varfёrit duke bёrё tё

mundur njё barrё mё tё madhe nё tё ardhmen. Sepse politikisht kjo taksё nuk mund tё

aplikohet pёr shkak tё pakёnaqёsive qё sjell tek masa e gjёrё, siç ishte rasti i Britanisё nё

1990 kur Margaret Thatcher vendosi njё taksё lump-sum nё nivel lokal duke i dhёnё

kёshtu pёrparёsi konceptit tё efiçensёs.

Nё kёto kushtё projektuesit i duhet tё marrё nё konsideratё aftёsitё heterogjene paguese

tё taskapaguesve. Nёse projektuesi do tё dallonte apo pёrcaktonte diferencat e

qёnёsishme tё taskapaguesve ai pёrsёri do tё pёrzgjidhte taksёn lump-sum. Por tashmё

kjo taksё do tё ishte e kushtёzuar nga aftёsia. Kjo taksё nuk do tё varej nga zgjedhjet

individuale, pra nuk do tё shkaktonte shtrёmbёrime tё nxitjeve, po ashtu dhe projektuesi

do arrinte barazinё pa kosto nё efiçencё. Sepse për të zgjedhur midis efiçencës dhe

barazisë duhet të pranojmë që për të fituar një nivel të caktuar të njërës prej tyre do të

thotë të heqim dorë në të njëtin nivel nga tjetra23

. Aktualisht pёr shtetin ёshtё e pamundur

tё pёrcaktojё aftёsitё e individёve duke bёrё qё modeli tё jetё joprakitk dhe jorealist.

Pёrgjatё studimit tё njё sistemi taksash optimal duhet tё konsiderohet dhe fenomeni i

evzazionit fiskal. Evazioni ka dy momente kyçe pёr tu analizuar: sё pari evazioni i cili

lind nga mosregjistrimi nё databazё i subjekteve dhe kryesisht kjo vjen si pasojё e

22 Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic Journal,

vol. 37, pp. 47-61. 23

Mirrles,J,(1997). “Information And Incentives: The Economics Of Carrots And Sticks

,” The Economic Journal, vol. 107, pp. 1311–1329.

13

marrёdhёnieve tё administratorёve tё sistemit, dhe sё dyti kemi evazionin e shmangjes sё

taksave i cili vjen si pasojё e marrёdhёnieve midis taksapagesit dhe inspektorёve.

Individi gjithmon kёrkon tё maksimizojё tё ardhurat e tij, qё do tё thotё ai kёrkon

gjthmonё tё fsheh njё sasi tё caktuar parash nga organet tatimore.

Organet tatimore nuk kanё informacion mbi tё ardhurat e vёrteta tё individit, por

kontrollet tatimore kryhen nё formё rastёsore. Pra ekziston njё lloj probabiliteti, p, qё

individi do tё kontrollohet. Nёse sistemi i kontrollit do tё ishtё pa kosto atёherё mundёsia

pёr evasion do tё ishte zero. Por kjo kosto nuk ёshtё zero, gjё qё pёrben dhe problemin

primar tё teorisё. Modeli parashikon qё evazioni ulet kur normat marxhinale tё taksave

ulen.

Nga ky parashikim mer zё dhe reforma e kryeministrit Mart Laar, tё Estonisё kur

ndёrmori reformёn e taksavё me raporte tё njёjta tё tё ardhurave prej 26 pёrqind. Ai tha “

Kjo reform ul evazionin fiskal sepse nё botёn reale tё pasurit e gjejnё rrugёn pёr t’ju

shmangur taksave, nё kёtё formё ata nuk shqetёsohen mё pёr tё ardhurat e tyre “gri”.

Nё sistemin tonё fiskal nuk ka asnjё lloj qasje nga teoria, pra format e penalitet nuk

pёrfshijnё raportet e taksave dhe as probabilitetin e kapjes. Njё studim mё i thelluar nё

kёtё aspekt do tё ishte shumё i dobishёm pёr politikё- bёrёsit tanё nё tё ardhmen.

Kapitulli i tretё ndalet nё modelin e pёrdorur pёr tё identifikuar rolin e raporteve te

sheshta tё taksave mbi GDP. Modeli pёrfshin vendet e rajonit tё cilat kanё njё historik tё

ngjashёm ekonomik me vendin tonё.

Ёshtё paraqitur njё model ANOVA mё disa variabla dummy. Nё kёtё model regresioni

variabel i varuar apo i regresuar ёshtё diferenca e parё e GDP-sё nё vlerё nominale. Nё

variablat e varur do tё pёrfshij variablat kualitativ, qё janё grupe vendesh tё cilat kanё

aplikuar raporte tё njёta taksash pёr kategori tё ndryshme taksash. Kёto variabla dummy

mё shёrbejnё pёr tё klasifikuar vendet nё grupe me kategori “mutually exclusive”. Tё

dhёnat e modelit janё marё nga Banka Evropiane pёr Zhvillim dhe Rindёrtim, BERZH,

pёr vitet 1990-201124

. Vlerat e GDP-sё janё tё shprehura nё dollar. Disa tё dhёna tё

munguara janё pёrllogaritur nga ana ime, sepse nё rast mungese tё gjithё tё dhёnat e

vendeve tё tjera nuk do tё konsideroheshin nga modeli. Pёr Bosnje-Hercegovinёn kam

pёrllogaritur nё formё lineare, pёr Estoninё kam konsideruar njё rritje prej 2%, dhe pёr

Malin e Zi njё rritje prej 3%, Serbia 5 pёrqind. Pёr kёto vende, pёr vitet e munguara tё

tyre ёshtё kёrkuar dhe nё Bankёn Botёrore, nё Eurostat dhe pёrfundimi ka qёnё i njёtё.

Tё dhёnat pёr kёto vite dhe vende mungojnё.

24

Tё dhёnat mund ti gjeni nё Apendiks

14

Vendet qё kam konsideruar kanё njё historik pothuajse tё njёjtё me vendin tonё,

(ekonomi tё mbyllura para viteve’90), duke konsideruar elementёt qё duhet tё

konsiderohen pёrgjatё vlerёsimit siç ёshtё e kaluara ekonomike, struktura ekonomike,

marrёdhёniet social-ekonomike, territori dhe numri i banorёve.

Grupi i parё pёrfaqёsohet nga vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta takse vetёm

mbi konsumin, tatimin mbi vlerёn e shtuar. Kryesisht vendet aplikojnё raporte standarte,

dhe raporte zero. Vendet me kёto dy kategori janё tё konsideruara si vende me raporte tё

njёjta sepse raportet zero pёrfaqёsojnё pёrjashtimin nga kjo kategori takse.

Grupi i dytё pёrfshin vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёta vetem mbi tё ardhurat

personale, TAP. Subjekt i kёsaj takse janё tё ardhura tё ndryshme siç ёshtё paga,

dividentet, qira, emfiteoza, etj. Vende tё ndryshme aplikojnё grupime tё ndryshme.

Modeli ёshtё i kufizuar nё nёnzёrat e subjektit tё kёsaj takse.

Grupi i tretё pёrfaqёsohet nga vendet tё cilat aplikojnё raporte tё njёjta vetёm mbi tatim

fitimin apo taksёn e korporatёs. Pёrllogaritja e fitimit ёshtё e ndryshme nga vendi nё

vend.

Grupi i katёrt pёrbёhet nga vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta vetёm mbi tё

ardhurat dhe fitimin. Ёshtё zgjedhur ky lloj grupimi sepse TAP dhe TF janё tatime qё nё

njё kuptim tё gjёrё lidhen drejtpёrsёdrejti me paratё qё realizon apo gjeneron individi.

Sё fundmi nё grupin e pestё pёrfshihen vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta nё tё

tre kategoritё e taksave tё mёsipёrme, TVSH, TAP dhe TF.

Numri total i observimeve ёshtё 252 observime duke konsideruar 15 vendet (kam

pёrjashtuar Rusinё sepse numri i popullsisё, madhёsia e GDP-sё ёshtё relativisht shumё

mё e madhe se vendet e tjera tё grupit).

Nё secilin prej pesё regresioneve tё kryera njё nga kёto pesё grupe e ёshtё konsideruar si

grup kontrolli, benchmark. Nё çdo ekuacion β1 prezanton mesataren e diferencёs sё parё

tё GDP-sё pёr grupin e kontrollit. Çdo koefiçient tjetёr ёshtё diferencial, i cili tregon sesa

ndryshon koeficineti qё merr vlerёn 1 nga koefiçineti i kategorisё sё benchmark-ut, grupit

tё kontrollit.

Pёrgjatё vlerёsimit tё modelit duhet tё mirёkuptojmё ekzistencёn e njё numri relativisht

tё vogёl tё observimesh. Konsiderimi i tё gjithё vendeve tё europёs mund tё konsiderohet

nё njё studim tё ardhshёm. Sikurse njё kufizim tjetёr i modelit ёshtё moskonsiderimi i

vitit tё implementimit tё kёtyre reformave pёr secilin vend. Vende tё ndryshme i kanё

aplikuar raportet e njёjta nё periudha tё ndryshme.

15

Rezultati i modelit ku grupi i dyti ёshtё i vetmi i cili pёson ndryshim statistikisht

sinjikativ nga mesatarja e grupit tё kontrollit tregon teorikisht qё regjimi i taksёs i grupit

tё dytё (raport i njёjtё vetёm mbi tё ardhurat) ka njё ndikim mё tё madh mbi diferencёn e

parё tё GDP-sё. Teorikisht taksa mbi konsumin ёshtё zёri mё i lartё i buxhetit, dhe

ndikimi nё GDP pritet tё jetё i lartё. Rezultatet mund tё shpjegohen mё anё tё vendim

marrjes sё individit i cili ёshtё mё i prirur tё ndikohet nga tatimi mbi tё ardhurat e tij sesa

nga tatimi i produktit qё ai konsumon. Pёrtej pёrqindjes sё saj tё lartё nё buxhet, tatimi

mbi tё ardhurat ёshtё mё ndikues nё vendim marrjet ekonomike tё individёve pёrgjatё

konsumit tё tyre.

Kapitulli i katërt pёrfshin njё pёrmbledhje tё kryer me intervista, me vendim marrёsit e

politikave fiskale tё Shqipёrisё nga vitet 1990 e nё vazhdim.

Pёr tё kuptuar mё mirё sistemin fiskal tё Republikёs sё Shqipёrisё nё kёtё punim ёshtё

pёrfshirё dhe njё pasqyrim i shkurtёr i intervistave, tё cilat janё zhvilluar gjatё kёtij

proçesi kёrkimi, me disa prej politikё-bёrёsve tё vendit tonё. Secili prej tyre ka dhёnё

kontribut tё rёndёsishёm nё sistemin tonё fiskal25

. Vёrehet njё qasje jo e qartё ndaj

raporteve tё sheshta tё taksave dhe mendoj qё ky punim do tё mund t’i vij nё ndihmё dhe

nga kёndvёshtrimi teorik pёr tё pasqyruar arritjet e fundit mbi kёto raporte, mё qёllimin

qё pёrgjatё proçeseve tё vendim marrjes tё pёrfshihen dhe arritjet shkencore tё fushёs.

Janё intervistuar26

shtatё personalitete tё shqyuara tё ekonomisё Shqiptare duke

konkluduar nё:

Kryesisht objektiva kryesore dhe fillestare e aplikimit tё taksёs sё sheshtё nё vendin tonё

ka qёnё rregjistrimi mё i lartё i numrit tё bisneseve duke ndikur nё uljen e evazionit tё

taksave. Por administrata tatimore Shqiptare pёrjeton jo vetёm problemin e evazionit

fiskal por dhe atё tё shmangjes sё taksave. Megjithёse njihet si njё sjellje natyrale e

individit duhet theksuar se thjeshtёsia e raporteve tё sheshta ndihmon jo vetёm nё uljen e

evazionit por dhe nё shmangjen e taksёs. Deri mё tani mungojnё punimё tё cilat mund tё

hedhin dritё mbi efektin aktual qё dha taksa e sheshtё mbi fenomenin e shmangjes sё

taksёs.

Tё intervistuarit mendojnё se aplikimi i raporteve tё sheshta nuk ndikon pozitivisht nё

mirёqёnien sociale pёrkundrazi mund tё sjellё dhe efekte negative. Kjo lloj pёrqasje nuk

25

Emrat e tё intervistuarve i gjeni nё Biblografi. 26

Modeli i Interisitёs gjendet nё pjesёn e Apendiks-it.

16

vjen nga teoria. Madje teoria tregon se pas njё periudhe shtatё vjeçare taksimi linear

ndikon pozitivisht nё mirёqёnien sociale dhe formimin e kapitalit27

.

Teoria na tregon se raportet e njёjta tё taksave kanё njё ndikim pozitiv lidhur mё kohёn e

punёs28

, ndёrkohё ky lloj efekti ёshtё i paaplikueshёm pёr rastin tonё tё Shqipёrisё.

Ndёr kagoritё e subjekteve mё tё prekura nga raportet e sheshta ёshtё biznesi i vogёl,

adminitrata tatimore. Nё tё dy rastёt ndikimi ёshtё pozitiv duke konsideruar qё biznesi i

vogёl ёshtё zemra e ekonomisё sikurse dhe duke konsideruar nivelin profesional tё

administratёs tatimore.

Vendim marrёsit mendojnё sё efekti i rishpёrndarjes mungon nё aplikimet e raporteve tё

njёjta, ndёrkohё pёrqasja teorike mё pak e afirmuara por pika mё e fortё e kёtyre

raporteve ёshtё pikёrisht, efekti rishpёrndarёs29

sipas Stein nё vitin 1987.

Pёrsa i pёrket efekteve qё raportet e sheshta kanё mbi konsumin dhe kursimin mendimet

janё disi komplekse sepse statistiksat mbi konsumin nё vendin tonё nuk bёjnё njё ndarje

midis konsumit korent dhe atij afatgjatё gjё e cila bёn tё pamundur tё shikohen realisht

efektetet mbi konsum. Pёrsa i pёrket kursimit efekti i krizёs e vёshtirёson dallimin e

efekteve reale tё raporteve tё njёjta.

Tё gjithё vendim marrёsit janё tё mendimit qё sistemi ka nevojё pёr disa ndёrhyrje tё reja

gjё e cila do tё trajtohet nё pjesёn e konkluzioneve. Njё pjesё e vendim marrёsve

mendojnё se aplikimi i raporteve tё njёjta ka njё parakusht mjaft tё rёndёsishёm i cili

ёshtё administrimi maksimal dhe efiçent i administratёs tatimore.

Kapitulli i pestё ёshtё njё diskutim i rezultateve dhe konkluzioneve. Konkluzionet janё

ndarё nё konkluzione teorike dhe empirike sikurse nё fund kam paraqitur disa

rekomandime mbi ndёrhyrjet e mundshme qё mund ti bёhet sistemit tё vendit tonё.

Studimet mbi normat marxhinale tregojnё sё pёr tё maksimizuar mirёqёnien sociale

sistemi optimal i taksave duhet tё ketё tiparё rёnёse, ose tё paktёn jo rritёse tё normave

27

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill. 28

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill. 29

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill.

17

marxhinale, megjithёse mund tё ketё norma mesatarё rritёse.30

Ky pёrfundim tregon se

njё sistem proporcional ndihmon rritjen e mirёqёnies.

Eliminimi i taksave mbi kapitalin ka efekte positive mbi akumulimin e kapitalit.31

Norma tё ulta marxhinale tё taskave sjellin efekte positive nё ekonomi. Megjithёse

efektet mund tё jenё tё ndryshme nё shkallёn e influencёs nё periudha afatgjata dhe

afatshkurtra, ato sjellin pozitivitet nё aktivitetet ekonomike dhe rritjen ekonomike.

Normat e taksёs duhet tё jenё tё tilla qё ulja nё pёrqindje e sasisё sё kёrkuar tё jetё e

njёjtё pёr çdo produkt32

. Ky pёrfundim ndihmon teorikisht dhe debatin mbi

progresivitetin e TVSH-sё nё vendin tonё. Pёrtej problematikave administrative qё ka

Shqipёria teoria na tregon se normat e taksёs mbi produktet duhet tё jetё e njёjtё.

Nёse do tё aplikoheshin taksa tё larta mbi produket tё cilat janё komplemnetare me kohёn

e lirё atёherё do tё ishte e mundur arrijta e njё sistemi efiçent perfekt.33

Megjithёse ёshtё

e pamundur qё tё taksojmё kohёn e lirё, mund tё taksojmё produket qё konsumohen

bashkarisht me kohёn e lirё, duke bёrё kёshtu qё nё mёnyrё indirekte tё ulet kёrkesa pёr

kohё tё lirё. Ky pёrfundim kёrkon njё studim tё detajuar pёr tё pёrcaktuar kёto lloj

produktesh nё shoqёrinё tonё.

Optimizimi arrihet atёherё kur normat marxhinale tё taksave janё zero.34

Pra njё normё

marxhinale positive pёr taksapaguesit me tё ardhura mё tё larta nuk mund tё jetё

optimale. Kёto norma sjellin devijime nё vendim marrjen e individёve.

Pёr tё pёrcaktuar pikёrisht kufirin e individёve me norma tё larta dhe ato tё ulta, problem

qё mbetet i identifikueshёm pothuasje nё çdo sistem, mund tё konsiderojmё sistemin e

taksave islame i cili e thjeshtёzon kёtё problem. Sipas sistemit islam, taksa mbi tё

ardhurat ёshtё njё taksё e paaplikueshme, taksa qё e zёvendёson kёtё koncept ёshtё taksa

30

Saez, Emmanuel, (2001). "Using Elasticities to Derive Optimal Income tax Rates,"

Review of Economic Studies, vol. 68, pp. 205-229. 31

Ventura,G,(1999). “Flat Tax Reform: A Quantitative Exploration ,” Journal of

Economic Dynamics and Control, Elsevier , vol. 23, pp. 1454. 32

Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic

Journal, vol. 37, pp. 47-61. 33

Corlet, W, Hague, D, (1953). “Complementarity and the Excess Burden of Taxation,”

Review of Economics Studies, vol. 21/1, pp. 22-30. 34

Mirrlees, J. Diamond, P. (1971). “Optimal Taxation and Public Production II,” The

American Economic Review, vol. 61/3, pp 261-278.

18

mbi pasurinё35

. Pёrkufizimi i termit tё pasurisё ёshtё i qartё nё sistemin e tyre. Pasuria

ёshtё teprica pёrtej nevojave basike apo standarteve normale tё jetesёs. Pra taksat u

mblidhen vetёm individёve tё cilёt kanё sufiçite dhe asgjё nuk i merret atyre tё cilёt nuk

kanё sufiçite tё tilla, pra pasuri.

Njё raport prej 19% do tё sjellё nxitje nё ekonomi dhe nxitje nё orёt e punёs duke bёrё

kёshtu tё mundur rritjen e prodhimit. Nxitjet mbi investimet po ashtu do tё jenё pozitivё

duke bёrё tё mundur qё investimet tё kanalizohen nё fushat mё produktive36

. Pёr tё nxitur

punёn Hall dhe Rabushka konsiderojnё qё njё pjёse e taksapaguesve tё cilёt megjithёse

nё njё sistem progresiv mund tё renditen nё raportet mё tё ulta tё mundshme nё njё

sistem tё sheshtё pjesa e individeve tё cilёt nuk arrijnё tё ardhurat pёr tё pёrballuar njё

standart minimal jetese janё totalisht tё pёrjashtuar nga taksat. Kjo tregon se nё sistemin

tonё pagat minimale duhet tё pёrjashtohen nga sistemi i taksimit.

Ndikimet e taksёs sё sheshtё mbi ekonomi nuk janё tё menjёhershme por rritja nё

ekonomi mund tё vёrehet vetёm pas shtatё vitesh aplikimi tё saj. Nё pёrgjithёsi tё gjithё

janё tё mendimit qё ekzistojnё efekte favorizuese mbi formimin e kapitalit37

. Kёtu duhet

tё konsiderojmё se nё sistemin tonё tё ardhurat nga dividentёt apo interesat bankare

kategorizohen subjekte tё taksёs mbi tё ardhurat personale.

Aplikimi i taksёs sё sheshtё ёshtё njё burim i pёrmirёsimit tё barazisё horizontale dhe

efiçencёs sikurse dhe e thjeshtёsisё. Po ashtu dhe stabilizatori automatik pёrforcohet dhe

jo dobёsohet.38

Evazioni ulet kur normat marxhinale tё taksave ulen. Kjo ndodh sepse njё vlerё e vogёl

raporti takse ul pёrfitimin marxhinal tё evazionit, duke ulur pёrfitimin marxhinal.

Pёrdorimi i raporteve tё sheshta tё taksave si nё konsum dhe nё tё ardhura tregon qё

politikё bёrёsit e politikave fiskale nё vendin tonё kanё qёnё nёn ndikimin e arritjeve

teorike mbi taksimin optimal. Pёrtej oponencave si kombetarё ashtu dhe ndёrkombёtare.

Njё ndёr kundёr argumentat e pёrdorur pёr mos aplikimin e raporteve tё njёjta tё taksave

ёshtё ndёshkimi qё i bёhet tё varfёrve. Por ky argyment ka nevojё pёr njё analizё tё

35

Rizvi, S, (1992). “Khums,’ Islamic Libary Project. 36

Hall,R, Rabushka, A, (2007). “The Flat Tax,” Hoover Institution. 37

Auerbach, Alan J & Kotlikoff, Laurence J & Skinner, Jonathan, (1983). "The

Efficiency Gains from Dynamic Tax Reform," International Economic Review, Osaka

University Institute of Social and Economic Research Association, vol. 24/1, pp. 81-100. 38

Keen, M., Kim, Y, Varsano, R. (2007). “The 'Flat Tax(es): Principles and Evidence.

International Tax and Public Finance,” Springer Science Media vol. 06, pp. 218.

19

thellё. Dhe sigurisht qё problemi lind nga mospёrcaktimi i kategorisё “i varfёr”, pra

mospёrcaktimi i kufirit qё shtrihet nёn kёtё kategori. Pas pёrcaktimit tё katёgorive ne

duhet tё konsidrojmё sesi ti ndihmojmё kёto kategori dhe jo tё rёndёrojmё situatёn e tyre.

Njё ndёr politikat qё mund tё ndiqet ёshtё aplikimi i taksёs zero tek kjo lloj katёgorie.

Rёndёsia e politikave fiskale ka ndryshuar ndёr vite, dhe veçanёrisht pёr vendet e

Ballkanit tё cilat po pёrjetojnё njё lloj konkurence fiskale midis tyre. Tendenca ёshtё ulja

e taksave nё mёnyrё qё tё tёrhiqen investimet e huaja. Ky trend nga njёra anё rezulton

positive pёr individёt dhe korporatat por nga ana tjetёr ajo bёhet shkaktare pёr rritjen e

defiçitit tё buxhetit dhe borxhit tё huaj. Megjithesё vetёm pak jemi mbi limitet e kufirit tё

borxhit publik (60%) duket qartё sё do tё jemi shumё pёrtej kёtij kufiri nё vitet nё

vazhdim. Qeverisё i mbeten dy opsione nё njё situatё tё tillё: ose tё rrisё raportin e

taksave e cila politikisht mund tё jetё e kushtueshme, ose tё ule investimet dhe

shpenzimet publike. Shpenzimet qeveritare nё Shqipёri, duke ju referuar faktit qё ёshtё

njё qeveri e vogёl arrin nё 32 pёrqind tё GDP-sё. Nё pёrgjithёsi, vendet i referohen

“qeveri e vogёl” kur shpenzimet arrin nё 35 pёrqind tё GDP-sё. Nё kёtё mёnyrё opsioni

pёr tё ulur shpenzimet qeveritare pёr vendin tonё ёshtё e tashmё e pёrdorur. Megjithёse

politikisht e kushtueshme ёshtё e nevojshme tё rishikohet njё lloj raporti mё i lartё se ai

aktual pёr katёgoritё e tё ardhurave dhe tё fitimit.

Njё sistem fiskal ёshtё mjaft kritik nё perspektivёn e barazisё. Pёrtej barazisё vertikale

dhe horizontale nga ana teorike, ёshtё e rёndёsishme qё trajtimi i grupeve tё caktuara tё

shoqёrisё tё marrin trajtimin e duhur dhe sё dyti rezultatet e reformave tё taksave tё jenё

konsistente me atё çka pritet. Tentativat pёrshembull tё rishpёrndarjes sё tё ardhurave

pёrmes taksave pothujase nё pёrgjithёsi nuk ka qёnё efektive nё njё pjesё tё mirё tё

vendeve nё zhvillim39

.

Shpeshherё ёshtё e paqartё tё pёrcaktosh kostot ekonomike tё taksimit. Duke qёnё se

kushtet ekonomike pёrmes vendeve tё ndryshme ndryshojnё, taksat tё cilat kanё tё njёtёn

bartje legale kanё bartje ekonomike tё ndryshme nё vende tё ndryshme40

. Ёshtё vёnё re

se vendet me tё ardhura tё ulta kanё mё pak kapacitet nё rishpёrndarjen e tё ardhurave

39

Davoodi, H, Gupta, S, (2000). “Income Distribution and Tax and Government

Spending Policies in Developing Countries,” IMF Working Paper 00/62. 40

Shah, A, Whalley, J, (1990). “An alternative view of tax incidence analysis for

developing countries,” Policy Research Working Paper,The World Bank vol 462.

20

pёrmes sistemit tё taksave41

. Mёnyra mё e mirё pёr tё zvogёluar pabarazitё nuk ёshtё

pёrmes taksimit por pёrmes programeve tё caktuara qёllimisht pёr individёt e varfёr. Pёr

rastin e vendit tonё duhet tё rikonsiderohet kategoria e individёve tё cilёt duhet tё

taksohen me normat zero. Ky kategorizim mund tё bёhet dhe bazuar nё familje jo vetem

tek individi.

Politika mё e mirё fiskale vetё nuk mund tё jetё e tillё nёse implemtimi efektiv ёshtё i

pamundur42

. Dizenjimi i taksave nё Shqipёri ёshtё mjaft i influecuaar nga struktura

ekonomike e tij. Shqipёria ka njё traditё nё sektorin agrobuqёsor i cili nuk taksohet.

Sikurse ka njё ekonomi informale tё konsiderueshme qё ёshtё jashtё strukturёs formale tё

taksave. Kjo tregon qё madhёsia e ekonomisё sё pa taksuar kthehet nё pjesё tё funksionit

tё politikёs fiskale.

Tre elementё duhet tё konsiderohen pёrgjatё administrimit efektiv tё taksave nё Shqipёri:

vullneti politik pёr tё administruar njё sistem efektiv, njё strategji tё qartё dhe burimet e

nevojshme pёr tё arritur kёtё. Administrimit tё taksave duhet ti jepet njё formё e

pёrshtatshme institucionale, qё nёnkupton njё autoritet tё ardhurash tё veçantё. Tre

pricipet qё duhet tё konsiderohen: sistemi i taksave duhet tё dizenjohet si njё i tёrё.

Mёnyra sesi taksat (dhe lehtrёsirat e sistemit) shkojnё sё bashku ёshtrё mjaft e

rёndёsishme. Sistemi duhet tё kёrkoj neutralitet duke mos krijuar inefiçence,

kompleksitet dhe mundёsi shmangjeje taksash.

Njё taksё mbi pronёn dhe njё taksё lump-sum mund tё zvogёlonte pabarazitё e pasurisё,

megjithёse mbetet pёr tu studiuar mё tej.

Njё pjesё tjetёr e rёndёsishme ёshtё mbajta e ndershmёrisё nё administratёn tatimore.

Asnjё qeveri nuk mund tё presё nga taksapaguesit tё kontribojnё vullnetarisht, nёse

taksapaguesi beson qё struktura e taksёs ёshtё e padrejtё ose kur tё ardhurat e mbledhura

pёrdoren nё menyrё joefektive. Vendeve tё zhvilluara ju deshёn shekuj tё krijonin dhe tё

implementonin praktika tё shёndetshme tё administrimit tё taksave43

.

41

Bird M,(2005). “Redistribution via Taxation: The Limited Role of the Personal Income

Tax in Developing Countries,” UCLA Law Review vol. 52. 42

Bird, M, (2004). “Administrative Dimensions of Tax Reform,” Asia-Pacific Tax

Bulletin. 43

Webber, C, Wildavsky, A, (1986). “Taxation and Spending History on west

World,”New York Inc.

21

Nuk eksiston njё strategji definitive e cila inkurajon rritjen ekonomike. Disa vende me

taksa tё larta kanё rritje tё konsiderueshme sikurse ka vende me raporte tё ulta taksash tё

cilat kanё rritje tё vogёl. Sigurisht kjo nuk nёnkupton qё raportet e larta janё çelёsi i

rritjes. Lidhja midis tyre eshtё disi komplekse. Pёr shembull rasti i Shqipёrisё tregon krejt

tё kundёrtёn.

Raporti prej zero pёrqind duhet tё aplikohet nё njё limit mё tё lartё tё ardhurash pёr ti

ardhur kёshtu nё ndihmё katёgorive me tё ardhura mё tё ulta.

Administrata fiskale ka nevojё pёr njё startegji afat gjatё dhe sigurisht pёr njё vullnet tё

mirё nё arenёn politike parlamentare.

Ajo çka tjetёr teoria na paraqet ёshtё se pёr tё arritur njё taksim optimal mundet qё

normat marxhinale tё taksёs tё jenё rёnёse ndёrkohё qё tё ardhurat tё jenё rritёse.

Praktikisht nё vitet e fundit normat mesatare tё taksave kanё rёnё, por mbetet problemi i

kufirit tё “tё ardhura tё larta”.

Taksimi optimal duhet tё varet si nga karakteristikat personale ashtu dhe nga tё ardhurat.

Taksat qё janё kontigjent i karakteristikave personale mund tё pёrmirёsojnё sistemin e

taksave mbi tё ardhurat. Dhe nё bazё tё karakteristikave personale tё indivive, qё mund tё

meren nga njё sёrё burimesh si shkollimi, vendi i banimit, mosha etj, mund tё bёhet njё

lloj etiketimi, apo kategorizimi taksash dhe individёsh. Por sigurisht qё ky lloj

kategorizimi do te implikonte kosto administrative nё sistem. Katergorizimi nё bazё tё

karakteristikave personale praktikisht mund tё pёrfshijё disa lloj pёrfitimesh nga taksat,

shёrbime tё veçanta apo trasferta parash nё kategori tё caktuara individёsh.

Vetёm produktet e fundit duhet tё taksohen, dhe tipikisht ato duhet tё taksohen nё mёnyrё

uniforme. Ishte studimi i Diamond & Mirrlees44

mbi taksimin optimal tё produkteve dhe

shёrbimeve tё cilёt sygjeruan qё taksa optimale ёshtё zero pёr tё gjithё produktet

intermediate. Nё vitin 1976, Atkinson dhe Stiglitz45

sygjeruan qё taksat optimale janё tё

barabarta pёr tё gjithё llojet e produkteve. Sigurisht qё kёtu bёjnё pёrjashtim taksat

Pigoviane apo subvencionet pёr produktet tё cilat krijonё eksternalitete. Kjo i referohet

44

Diamond, Peter A. and James A. Mirrlees (1971). “Optimal Taxation and Public

Production I: Production Efficiency,” American Economic Review, vol. 61, pp. 8-27. 45

Atkinson, Anthony and Joseph E. Stiglitz, (1976). "The Design of Tax Structure:

Direct Versus Indirect Taxation," Journal of Public Economics vol. 6, pp. 55-75.

22

taksёs sё konsumit (TVSH) e cila duhet tё jetё vetёm pёr produktet pёrfundimtare dhe e

njёjtё pёr tё gjithё produktet, pёr aq kohё sa konsumi i produkteve nuk varet nga aftёsitё

e invidit por nga tё ardhurat e tyre.

Tё ardhurat kapitale nuk duhet tё taksohen sepse sё pari kapitalin mund ta konsiderojmё

si njё produkt i ndёrmjetёm sipas Diamond & Mirrlees ajo nuk duhet taksuar dhe sё dyti

ajo ndihmon nё akumulimin e kapitalit i cili ёshtё themelor pёr nivelin e outputit agregat

tё ekonomisё. Por nёse do tё konsideronim modelet “overlapping i gjeneratave” ateherё

do tё konkludonim qё taksimi i kapitalit duhet tё ekzistojё. Ishte Judd46

nё 1985 i cili

analizoi taksёn optimale mbi kapitalin dhe gjeti qё taksa mbi kapitalin duhet tё ekzistojnё

nё periudhёn afatshkurtёr (konsiderohet si njё taksё mbi kapitalin e vjetёr) dhe nuk ёshtё

shtrёmbёruese. Ndёrkohё nё periudhёn afatgjatё taksa optimale e kapitalit ёshtё zero.

Sistemi i taksave duhet tё jetё shumё i sofistikua nё njё ekonomi kaq dinamike. Taksat

nuk duhet tё shikohen si stokastike, por pёrkundrazi ato ashtu si e gjithё ekonomia duhet

tё jenё dinamike. Individi nё periudha tё caktuara mund tё pёrftojё aftёsi tё ndryshme nga

aftёsitё e para tё tij, sikurse nё periudha tё caktuar tё jetёs aktiviteti i tij mund tё jetё

shumё mё ndryshe se ai i mёparshёm, ndaj nevojitet qё sistemi i taksave tё jetё dinamik

duke bёrё tё mundur qё taksapaguesit tё lёvizin nё kategori tё ndryshme pёrgjatё

periudhave tё caktuara. Sofistikimi i sistemit tё taksave konsiston dhe nё mbёshtetjen e

historisё tё vetё taksapaguesit (punё-kapital).

Trendi botёror drejt sistemeve tё taksave me raporte tё sheshta duket si njё mёsim i marrё

nga arritjet teorike. Kujtojmё kёtu se puna e Mirrles nis me qёllimin pёr tё krijuar njё

strukturё optimale, e cila rezultoi nё njё sistem tё sheshtё.

46

Judd, Kenneth. (1985). "Redistributive Taxation in a Simple Perfect Foresight Model,"

Journal of Public Economics,vol. 28, pp. 59-83.

23

EXECUTIVE SUMMARY

The purpose of research theme is, based on assumptions of the current tax system and

some countries which have applied the flat tax rates, the identification of their

relationship with a more sustainable economic growth, in order to derive an optimal tax

system. The first initiatives of an optimal tax system are based on previous publications

as Ramsey (1927), Atkinson (1971), Diamond and Mirrles (1971) being developed

further, and applied in the designation of the tax reports of different countries. Mirrles

and Vicrey (1996) formulated economic models and equations based on an economic

system where information is asymmetric or imperfect and considering the "moral

hazard". Their model has not yet found an application to fiscal systems in the country.

Briefly, this paper examines some of the issues related to the fiscal system by using these

methods, a description of the tax system for Albania and some of which have applied to

flat rates, identifying the problems and some possible recommendations, a theoretical

analysis in relation with decision making reports to the tax on income, profits and

consumption and an empirical analysis by using a model of ANOVA, regression analysis

with dummy variables to some kind of taxes. The paper is composed of five chapters.

The first chapter contains an overview of the fiscal system of the countries within the

region, which have applied flat rate taxes on income and consumption. Issues affected in

this chapter are: how should the tax systems be proportional, the main features that a tax

system should have it’s standards etc.

Over the years as every other aspect of the economy and concepts or features of a fiscal

system began to improve and subsequently being detailed. Creating a fiscal system itself

is not simply the creation of some relevant rules or institutions which serve to collect

taxes. Practice has shown that fiscal system is a stratification of rules. Time after time,

year after year the fiscal system needs always to achieve the scope of adjustments in

order to reach optimal fiscal system. An optimal tax system would be optimal when the

tax burden is distributed in the right way through taxpayers, when taxes do not cause

distortions in the behavior and decisions of taxpayers or investors in different sectors or

different industries.

It is difficult to estimate a fiscal system without considering a range of macroeconomic

aspects, geographical or historical background. The population, taxpayer behavior,

historical and geographical conditions are elements that affect the type and nature of the

tax system. For an optimal tax system there are some standards that should be part of the

system. Not necessarly allof them are implemented within the same system. These

standards are economic efficiency, simplicity, flexibility, transparency and fairness.

24

The second chapter reviews the literature on the optimal taxation model. Models and

theories of optimal taxation that starts from Vickrey (1927) and up to recent publications

on optimal taxation of Mirrles (1996). This chapter addresses some empirical work on the

effects of the flat rates of taxes on the economy carried out by international institutions

like the World Bank and OECD.

One of the most misunderstood aspect inter and reports the fundamental task of the flat is

their effect and progressive marginal taxation. The traditional concept of progressiveness,

which refers mostly to the vertical equality is that individuals who earn more must

contribute more in absolute value. Considering the negative effects of increasing

marginal tax rates, creates barriers or disincentives on activities of entrepreneurs,

innovation, savings and investments.

In the paper it will be refered to the marginal utility criteria suggested by Edgeworth,

Neumann and Morgenstern and F.Zeuthen. According to those authors marginal utility

refers to "minimum sacrifice". Certainly there are other authors that have different views;

it is like the case of Simons who disagree on the entire notion of sacrifice as a criteria for

taxation.

A considerable number of studies indicate a connection of average rates of tax and

marginal rates of tax on economic growth. In a theoretical sense, average and marginal

rates of taxation have a kind of influence or impact on economic wellfare. As an overall

rule, income grows to the same rates of the economic growth. In achieving the temporal

target and it is necessary to pass trough a number of tax reforms frequently.

All the studies that I have gone thorugh result in a conclusion: the lower marginal rates of

task bring positive effects on the economy. Although the effects may be dissimilar in the

scale of influence in the long term and short term, they bring positivity in economic

activity and growth. The design of an optimal tax system is an issue that has got the

attention of many economists. T

Although not always and everywhere these theoretical conclusions are taken into account

along fiscal policy makers. Meanwhile, the tax on capital above zero are so different from

the rezults that theory suggests.

Standard theory of optimal taxation consists in a system which should maximize social

wellfare according to some certain limitations. Optimal taxation literature typically treats

the social planner (fiscal policy maker) as utilitarian; where the well-being is a function

of the social benefits of individuals in society.

25

Welfare problem can be understood at a macro level and also it can be understood at a

micro level where the well-being includes a number of individual perceptions and

individual minimum life standard.

In some circumstancesthe policy makers must take into account the heterogeneous skills

of taxpayers. If the policy maker will distinguish the differences between the tax payers

he still will prefer to locate lump-sum tax.

Throughout the study of an optimal tax system should be considered and fiscal evzazion

phenomenon. Evasion has two key moments for an analysis: firstly tax evasion which

arises from the failure to register in the database and this is mainly a consequence of the

relations of system’s administrators, and we secondly avoidance of tax which is attributed

to relations between taxpayers and inspectors.

The third chapter stops in using economtric model to identify the role of the flat tax rates

on GDP. The model includes the countries of the region which have a history of the same

background

In ANOVA model it is presented a few dummy variables. In this model the dependent

variable regression or retrogressed is the first difference of GDP in nominal amount. The

resources of the data are taken from the World Bank for the years 1990-2011. Some

missing indications are estimated as above: Bosnia-Herzegovina is estimated in linear

form, for Estonia it is considered an increase of 2%, for Montenegro an increase of 3%,

and 5% for Serbia. Prior to starting the estimation for these countries, it has been

searched also in BERZH, Eurostat and the results are the same. The data for these years

and countries are missing.

The fourth chapter includes a summary of the interviews conducted with the decision

makers of fiscal policy in Albania in the years following 1990.

To understand better the fiscal system of the Republic of Albania in this paper it is

included a brief overview of the interviews, of which it is developed during this process

of RESEARCH. There are interviewed seven personalities of Albanian. Mostly main

objectives and the initial application of flat rates in our country imples the reduction of

tax evasion. All of decision makers are of the opinion that the system is in need of some

new interventions..

In the fifth chapter it is presented a discussion of the results and conclusions. Conclusions

are divided into theoretical and empirical conclusions where as in the end of the chapter

there are presented some recommendations on possible interventions that can be done to

the tax system of our country.

26

PЁRMBAJTJA E LЁNDЁS

1.Hyrje………….………………………………………………………………………..32

1.1 Struktura e Tezёs……………………………………………………..34

1.2 Qasja Filozofike e Sistemit Fiskal tё Taksave……………………….34

1.2.1 Karakteristikat e Njё Sistemi Fiskal……………………….36

1.2.1.1 Efektiviteti Ekononik……………………………...37

1.2.1.2 Thjeshtёsia Administrative………………………...37

1.2.1.3 Fleksibiliteti……………………………………….38

1.2.1.4 Trasparenca Politike……….………………………38

1.2.1.5 Drejtёsia…………………………………………...39

1.3 Konkurenca Fiskale.............................................................................40

1.3.1 Politka Fiskale Diskrete……………………………………40

1.3.2 Stabitizatori Automatik…………………………………….43

1.4. Struktura e Taksёs sё Sheshtё nё Botё………………………………43

1.5 Struktura e Taksёs sё Sheshtё nё Rajon……………………………...45

1.6 Struktura e Taksёs sё Sheshtё nё Shqipёri…………………………...47

1.7 Sistemet e Taksave tё Vendeve tё Rajonit…………………………...48

2. Literatura……………………………………………………………………………..71

2.1 Influenca e Normave Marxhinale Rritёse tё Taksave………………..71

2.1.1 Normat Marxhinale tё Taksave Rritja e Mirёqёnies Sociale.72

2.1.2 Normat e Larta Marxhinale tё Taksave Formimi i Kapitalit.72

2.1.3 Normat e Larta Marxhinale tё Taksave Rritja Ekonomike…73

2.2 Korniza Teorike e Modeleve tё Taksimit Optimal………………...…75

2.2.1 Teoria e Ramsey-it……………….………………………….78

2.2.2 Teoria e Corlett-Hague……………………………………...80

2.2.3 Teoria e Edgeworth-it……………………………………….80

2.2.4 Teoria e Mirrles-it…………………………………………...81

27

2.2.5 Stein……………………………………..……………………83

2.2.6 Hall Dhe Rabushka…..………………………………………86

2.2.7 Kim, Keen Dhe Varsano…..………………………………….88

2.3 Teoria mbi Evazionin Fiskal………………………………………….88

3.Metodologjia…...………………………………………………………………...……91

3.1 Përshkrimi i Modelit………………….………………………………...91

3.2 Testimi dhe Rezultatet e Modelit…….………………………………....95

4. Përmbledhje me Vendim Marrësit e Politikave Fiskale të Vëndit Tonë…….…...98

5. Konkluzione dhe Rekomandime…..……………………………………….………100

5.1 Konkluzione………………………………………………………….100

5.2 Rekomandime………………………………………………………...104

Apendix…...………………………………………………………………..…….…….110

Biblografi……………………………………………………………………...……….128

28

LISTA E TABELAVE

Tabela 1 Vendet qё Kanё Aplikuar Raporte tё Sheshta tё Taksave nё Botё

Tabela 2: Vendet qё Kanё Aplikuar Raporte tё Sheshta tё Taksave nё Rajon

Tabela 3: Aplikimi i Raporteve tё Taksёs

Tabela 4: Grupi i Vendende Sipas Modelit

Tabela 5: GDP pёr Vendet e Modelit 90-01

Tabela 6: GDP pёr Vendet e Modelit 02-11

Tabela 7: GDP pёr çdo Vend

Tabela 8: ∆ GDP pёr çdo Vend

29

LISTA E GRAFIKЁVE

Grafiku 1: Rritja e Taksave ose Ulja e Shpenzimeve Qeveritare Rezultojnё nё Ulje tё

Kёrkesёs Agregate

Grafik 2: Ulja e Taksave apo Rritja e Shpenzimeve Qeveritare Rezultojnё nё Rritje tё

Kёrkesёs Agregate

Grafiku 3: Vendet qё Kanё Aplikuar Raporte tё Sheshta Sipas Viteve

Grafiku 4: Ecuaria e GDP-sё sё Shqipёrisё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 5: Ecuaria e GDP-sё sё Bosnje-Hercegovin-ёs dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё

Vendeve tё Rajonit

Grafiku 6: Ecuaria e GDP-sё sё Bullgari-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 7: Ecuaria e GDP-sё sё Ceki-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 8: Ecuaria e GDP-sё sё Estoni-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 9: Ecuaria e GDP-sё sё Maqedoni-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Grafiku 10: Ecuaria e GDP-sё sё Gjeorgji-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Grafiku 11: Ecuaria e GDP-sё sё Letoni-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 12: Ecuaria e GDP-sё sё Lituani-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 13: Ecuaria e GDP-sё sё Malit tё Zi dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

30

Grafiku 14: Ecuaria e GDP-sё sё Rumani-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Grafiku 15: Ecuaria e GDP-sё sё Rusi-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 16: Ecuaria e GDP-sё sё Serbi-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 17: Ecuaria e GDP-sё sё Sllovaki-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Grafiku 18: Ecuaria e GDP-sё sё Ukrain-ёs dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Grafiku 19: Barra e Tepёrt Marxhinale

Grafiku 20: Njё Taksё Lineare mbi tё Ardhurat

Grafiku 21: Evazioni Fiskal Pozitiv

Grafiku 22: Evazioni Fiskal Zero

Grafiku 23: GDP e Vendeve tё Modelit

31

LISTA E SHKURTIMEVE

ANOVA - Analizё e Variancёs

BB - Banka Botёrore

BERZH - Banka Evropiane Pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

BSH - Banka e Shqipёrisё

FMN - Fondi Monetar Ndёrkombёtar

INT - Instituti Ndёrkombёtar i Taksave

IHD - Investimet e Huaja Direkte

NMT - Norma Marxhinale tё Taksёs

NM - Norma Mesatare tё Taksёs

OECD - Oragnizata Pёr Zhvillim dhe Koperim Ekonomik

RSH - Raporte tё Sheshat

SF - Sistemi Fiskal

ST - Sistemi i Taksave

TAP - Tatimi mbi tё Ardhurat Personale

TF - Tatimi mbi Fitimin

TSH - Taksa e Sheshtё

TVSH - Tatimi mbi Vlerёn e Shtuar

32

1.HYRJE

Shpeshherё taksat njihen si çmimi i cili duhet tё paguhet pёr civilizimin, ndaj dhe ёshtё

njё çёshtje ku secili prej nesh ёshtё dhe duhet tё ndihet pjesё e tij. Me ndryshimet

ekonomike tё vendit tonё, tё rajonit dhe tё vendeve tё cilat ndodhen pёrgjatё rrugёs drejt

Bashkimit Europian, politikat fiskale mbeten tё vetmet politika makroekonomike me tё

cilat qeveritё mund tё operojnё brenda territorit tё tyre. Qeveritё me ekonomi tё

madhёsive nga mё tё ndryshmet dhe nё tё gjithё nivelet e zhvillimit tё tyre janё duke

“luftuar” pёr tё zgjedhur politika fiskale tё cilat mund tё jenё tё arritshme pёr to.

Megjithёse ekonomistёt e shkollёs Keynes-iane mendojnё e besojnё se politikat monetare

kanё efekete mё tё shpjeta tё ndikimit nё ekonomi se politikat fiskale, dhe neglizhojnё

efektet dytёsore tё kёtyre tё fundit mbi tregjet ndёrkombёtare financiare, me rёnien e

tregjeve globale, modelet ekonomike apo tё menduarit ekonomik kanё pёsuar ndryshime.

Kёto tentativa tё vendeve tё ndryshme pёr tё gjetur njё nivel optimal tё taksuari kanё

nxitur mendimin kritik rreth kёsaj çeshtjeje si dhe ambicien pёr t’u paraqitur me njё

kontribut, qё sado modest, mund tё ndihmojё pёr tё hedhur dritё drejt njё “vёshtrimi

ndryshe”, nё gjetjen e njё niveli optimal tё taksmit.

Nё ditёt tona ekziston njё debat i gjёrё mbi tё ashtuquajturёn fenomeni mё i madh fiskal i

dy dekadave tё fundi “raportet e sheshta tё taksave”. Raportet e sheshta e kanё origjinёn e

tyre nё sistemin e taksave tё Persisё sё lashtё47

. Qё nga kjo kohё, ky sistem taksimi ka

funksionuar si i vetmi deri nё fillim tё shekullit tё 20-tё kur eksistenca e tij pёr herё tё

parё u vu nё pikёpyetje pёr shkak tё krizёs botёrore (1929-1933), duke kaluar nё njё

sistem progresiv taksimi. Megjithatё raportet e sheshta tё taksave nisёn tё riaplikohen nё

dy dekadat e fundit, duke mbetur tё limituara nё aplikim, nё vendet e Europёs Lindore.

E impresionuar nga kjo origjinё e lashtё e kёsaj strukture taksimi si dhe duke parё njё

sёrё efektesh tё shkaktuara pothuajse nё tё gjithё vendet qё e kanё aplikuar atё, dhe pёr

mё tepёr kur kёto vende nuk i janё kthyer mё sistemit progresiv, nxitёn qё punimi tё jetё

njё pёrpjekje pёr tё provuar ekzistencёn e efekteve pozitive tё taksimit proporcional.

Qёllimi i kёsaj teme ёshtё identifikimi i lidhjes qё ekziston midis taksimit propocional

dhe rritjes sё qёndrueshme ekonomike, pёr tё pёrftuar njё sistem optimal taksimi.

47

Fateh, M, K, (1928). “Taxation in Persia” A Synopsis from the Early Times to the

Conquest of Mongols, “Bulletin of the School of Oriental Studies“, vol. 4/4, pp. 726-743.

33

Kёrkimi bazohet nё sistemet aktuale tё taksave, tё disa vendeve qё kanё aplikuar raporte

tё njёjta taksash.

Nismat e para tё njё sistemi optimal taksimi janё bazuar nё publikimet e para tё autorёve

si Ramsey (1927)48

, Atkinson(1971)49

, Diamond dhe Mirrles (1971)50

duke u zhvilluar

dhe aplikuar mё tej nё pёrcaktimin e raporteve tё taksave tё vendeve tё ndryshme.

Mirrles dhe Vicrey (1996) formuluan modele dhe ekuacione ekonomike bazuar nё njё

sistem ku informacioni ekonomik ёshtё asimetrik ose i paplotё duke konsideruar dhe

principet e “rrezikut moral”. Modeli i tyre akoma nuk ka gjetur njё aplikim tё gjёrё nё

sistemet fiskale reale.

Metodat e studimit tё pёrdorura nё kёtё punim janё: pёrshkrim i sistemit tё taksave nё

Shqipёri dhe nё disa vende qё kanё aplikuar raporte tё sheshta, duke identifikuar

problematikat dhe disa rekomandime tё mundshme; njё analizё teorike nё lidhje me

vendim marrjen e raporteve tё taksave mbi tё ardhurat, fitimin dhe konsumin; si dhe njё

analizё empirike qё pёrdor modelin ANOVA (analizё regresioni me disa variabla dummy

tё llojit tё taksave me raporte tё sheshta). Puna kёrkimore ka pёr qёllim gjetjen e

zgjidhjeve pёr pyetjet e mёposhtme:

Pёrse disa shtete pasi kanё aplikuar raportet e sheshta tё taksave nuk janё kthyer

mё nё sistemin progresiv tё mёparshёm?

Cilat kanё qenё pasojat mbi disa parametra makroekonomikё tё ekonomisё sё

kёtyre vendeve pas aplikimit tё raporteve tё sheshta?

A ka ndikim pozitiv aplikimi i raporteve tё sheshta nё zhvillimin e qёndrueshёm

ekonomik?

Nё fund tё punimit janё paraqitur rezultatet e intervitave tё zhvilluara me vendim marrёs

tё politikave fiskale tё cilёt pёrzemёrisht i falenderoj pёr ndihmёn e tyre nё kёtё punim.

Si dhe pёr kontributin konkret qё kanё dhёnё nё krijimin dhe adaptimin e sistemit aktual

tё taksimit nё Republikёn e Shqipёrisё.

48

Ramsey, Frank. (1928). "A Mathematical Theory of Saving," Economic Journal, vol.

38, pp. 543-559. 49

Atkinson, Anthony and Joseph E. Stiglitz, (1976). "The Design of Tax Structure:

Direct Versus Indirect Taxation," Journal of Public Economics vol. 6, pp. 55-75. 50

Diamond, Peter A. and James A. Mirrlees (1971). “Optimal Taxation and Public

Production I: Production Efficiency,” American Economic Review, vol. 61, pp. 8-27.

34

Objektivi kryesor i punimit ёshtё tё tregoj efektet e raportit tё sheshtё tё taksёs nё

ekonomi si dhe situatat qё kanё rezultuar pas aplikimit tё kёtyre raporteve. Njё tjetёr

objketiv po kaq i rёndёsishёm ёshtё dhe parashtrimi i njё sёrё argumentash tё cilёt

mundёsojnё krijimin e njё panorame qё ndihmon pёr tё zgjedhur nёse duhet tё aplikohen

apo jo raporte tё njёjta tё taksёs. Ndёrsa modeli ekonometrik shёrben pёr tё paraqitur

ndikimin qё raportet e sheshta tё taksave kanё mbi zhvillimin dhe rritjen ekonomike tё

qёndrueshme. Nё fund tё punimit, janё paraqitur konkluzione teorike nga tё cilat janё

nxjerrё rekomandime qё mund ti shёrbejnё politikёbёrёsve fiskal.

1.1 STRUKTURA E TEZЁS

Teza është e përbërë nga pesë kapituj.

Kapitulli i parë përmban një pamje të përgjithshme të sistemit fiskal tё vendeve tё rajonit,

tё pёrbёrё nga pesёmbёdhjetё shtete, tё cilat kanё aplikuar raporte tё sheshta nё tatimin

mbi tё ardhurat, mbi fitimin dhe mbi konsumin.

Çështjet e prekura në këtë kapitull janë: si duhet tё jenё sistemet e taksave, karakteristikat

kryesore qё duhet tё pёrmbajё njё sistem taksash, standartet, parametrat makroekonomik

tё tyrё para dhe pas aplikimit tё raporteve tё sheshta tё taksave.

Kapitulli i dytë merr në shqyrtim literaturën në lidhje me modelin optimal tё taksimit.

Modelet dhe teoritё e taksimit optimal duke nisur qё nga Vickrey (1927) e deri nё

publikimet e fundit mbi taksimin optimal tё Mirrles (1996). Nё kёtё kapitull trajtohen

edhe disa punime empirike mbi efeket e raporteve tё sheshta tё taksёs nё ekonomi, tё

kryera kёto nga institucione ndёrkombёtare si Banka Botёrore dhe OCDE.

Kapitulli i tretё ndalet nё modelin e pёrdorur pёr tё identifikuar rolin e raporteve tё

sheshta tё taksave mbi GDP-nё. Modeli pёrfshin vendet e rajonit tё cilat kanё njё historik

tё ngjashёm ekonomik me vendin tonё. Tё dhёnat e modelit i pёrkasin vendeve tё

sipёrpёrmendura pas aplikimit tё raporteve tё sheshta, tё dhёnat janё “panel data” dhe

variabёlat janё kategorizuar nё pesё grupe.

Kapitulli i katërt pёrfshin njё pёrmbledhje tё kryer me intervista, me vendim marrёsit e

politikave fiskale tё Shqipёrisё nga vitet 1990 e nё vazhdim.

Kapitulli i pestё ёshtё njё diskutim i rezultateve dhe konkluzioneve. Konkluzionet janё

ndarё nё konkluzione teorike dhe empirike sikurse nё fund janё paraqitur disa

rekomandime mbi ndёrhyrjet e mundshme qё mund ti bёhen sistemit tё vendit tonё.

35

1.2 QASJA FILOZOFIKE E SISTEMIT FISKAL TЁ TAKSAVE

Sistemi fiskal është një mekanizëm i cili ka ekzizstuar që në kohërat e primitivitetit ku

njerëzit jetonin në bashkësi. Këto pagesa kanë qënë jo në terma monetare, por filozofia

mbetet e njëjtë. Individët jepnin një pjesë të caktuar të gjahut apo ushqimeve që ato

mblidhin në mënyrë që të jetonin në një bashkësi të caktuar. Ajo çka ofrohej nga

bashkësia, ishte thjesht mbrojtja. Duke u bazuar në të njëjtën filozofi në kohërat moderne

njerëzit derdhin një pjesë të të ardhurave të tyre në kasën e shtetit në mënyrë që ky i

fundit t’i garantojë siguri, infrastrukturë e telekomunikacion. Kështu mund tё themi se

fisku qёndron gjithmonё midis dy forcave qё kundёrshtojnё njёra tjetrёn. E thёnё ndryshe

nga Colbert51

“Arti i taksimit konsiston në përcaktimin e një niveli të tillë të taksave në

mënyrë qё të sigurojë të ardhurat më të mëdha të mundshme me minimumin e reagimit të

taksapaguesve.

Vlerat kanё marrё njё formё gjithnjё e mё tё sofistikuar. Nuk ka mё gjahtarё qё sjellin

prenё nё bashkёsi, nuk ka mё mbretёr qё vendosin vlerat apo bёjnё ripshpёrndarjen nё

funksion tё subjektivizmit tё tyre. Tashmë kemi individёt qё caktojnё vlerat dhe shtetin

me individё tё punёsuar. Megjithёse janё krijuar sisteme tё bazuara nё parime ekonomike

dhe sociale tё vetёzgjedhura nga shoqёria, rishpёrndarja nё vetvete nuk ka ndryshuar nё

koncept dhe do tё vazhdojё deri nё ekzitencёn e njeriut si njё qёnie sociale. Individёt janё

ata qё formojnё shoqёrinё dhe si tё tillё me tё drejta tё barabarta janё ata qё duhet tё

pёrfitojnё nga rishpёrndarja. E parë kjo nga këndvështrimi i një ekonomiksi është disi

më e komplikuar. Për të shpjeguar më mirë këtë koncept do të ishte me vend të

përmёndej këtu katër aksiomat e Adam Smith-it nё “ Pasuria e Kombeve” ku ai propozon

katёr aksioma orientuese për sistemin e taksimit në një ekonomi tregu:

“Secili subjekt në çdo shtet duhet të kontribuojë në mënyrë që të mbështesë

qeverinë sa të jetë e mundur në përpjestim me kapacitetet – dmth të ardhurat e tij

respektive.

Taksa që secili duhet të paguajë duhet të jetë e sigurtë, e saktë dhe jo arbitrare.

Secila nga taksat duhet të merret në kohën dhe në mënyrën në të cilën është mё e

pranueshme për kontribuesin që ta paguajë atë.

Secila nga taksat të merret dhe të mbahet jashtë sistemit sa më pak të jetë e

mundur .“52

51

Jean Baptist Colbert, (XIV). Luigi Financial Minister XIV, France. 52

Smith,A, (1999). “The Wealth of Nationas,” Penguin Group.

36

Ekonomistët Break dhe Pechman53

e përshkruajnë principin më të rëndësishëm të

politikës fiskale, në mënyrë të tillë: Qëllimi parësor i taksimit është transferimi i

kontrollit të burimeve nga një grup në një shoqëri në një grup tjetër, dhe e realizuar në

mënyrë të tillë që nuk e kompromenton, por përkundrazi ndihmon realizimin e qëllimeve

të tjera ekonomike.

1.2.1 KARAKTERISTIKAT E NJЁ SISTEMI FISKAL

Me kalimin e viteve si çdo aspekt tjetër i ekonomisë dhe konceptet apo karakteristikat e

një sistemi fiskal filluan të përmirësoheshin dhe të detajoheshin. Krijimi i një sistemi

fiskal në vetvete nuk është thjeshtё krijimi i disa rregullave apo institucioneve përkatёse

të cilat shërbejnë për të mbledhur taksat. Praktika ka treguar që sistemi fiskal është një

shtresëzim i rregullave. Kohë pas kohe apo vit pas viti sistemi fiskal ka nevojë për

rregullime gjithmonë nën qellimin për të arrirë një sistem fiskal optimal. Një sistem fiskal

optimal do të jetë optimal atëherë kur barra fiskale është e shprëndarë në mёnyrë të drejtë

përmes taksa paguesve, atëherë kur taksat të mos shkaktojnë shtrëmbërime nё sjelljet dhe

vendimet e taksapaguesve apo investitorëve në sektorë të ndryshëm apo industri të

ndryshme.

Është e vështirë të vlerësohet një sistem fiskal pa marë në konsideratë një sërë aspektesh

makroekonomikё, gjeografike apo historike të një vendi. Numri i popullsisë, sjellja e

taksapaguesve, kushtet historike dhe ato gjeografike janë elementё që ndikojnë në llojin

dhe natyrën e taksave. Për të pasur një sistem fiskal optimal ekzistojnë disa standarte të

cilat duhet të jenë pjesë e sistemit. Jo domosdoshmërisht ato gjënden të gjitha të

implementuara brenda një sistemi. Këto standarte janë efektiviteti ekonomik, thjeshtësia,

fleksibiliteti, transparenca dhe drejtësia. Nga kёto karakteristika kuptohet arsyeja se pёrse

ekonomitё e mirё zhvilluara synojnё njё sistem tatimor standart, qё me kalimin e kohёs i

ёshtё pёrshtatur gjёndjes sё vendit tё tyre dhe zhvillimeve ekonomike e sociale. Sistemi

tatimor mund tё krahasohet me njё veshje qё ka njё model tё caktuar por qё duhet tё jetё

qepur sipas trupit tё atij qё e vesh atё.

53

Break,G., Peachman,J, (1975). “Tax Reform. A an Realized Dream”. Brookings

Institution.

37

1.2.1.1 Efektiviteti Ekonomik

Efektiviteti ekonomik ka si qёllim kryesor rishpёrndarjen e tё ardhurave dhe nxitjen e

ekonomisё. Kёto efekte megjithёse jo nё pak raste kanё efekte shtrёmbёruese ato

preferohen tё kenё efekte neutrale. Nocioni neutral nёnkupton qё sistemi fiskal apo niveli

i taksave tё mos ndikojё nё zgjedhjet apo vendimet e konsumatorёve, investirorёve etj.

Njё efekt tjetёr i rёndёsishёm i sistemit tatimor ёshtё ai mbi strukturёn financiare tё

shoqёrisё. Kjo rezulton nga fakti qё dividentёt, fitimet kapitale, interesat tё trajtuara nё

mёnyrё tё ndryshme nga sistemi tatimor mund tё influencojnё mbi zgjedhjet e

ndёrmarrjes pёr tё financuar aktivitetet e saj duke pёrdorur borxhin ose duke pёrdorur

kapitalin aksionar nё varësi tё llojit tё tatimit qё aplikohet. Kёto lloj vendimesh ndikojnё

strukturёn financiare tё ndёrmarrjeve duke pasur pasoja reale.

Efekti i njoftimit ёshtё ndikimi nё ekonomi i prezantimit tё njё tatimi tё ri i cili nuk

pёrthithet nё çast. Disa efekte tё tatimit mund tё njihen dhe para futjes së ndryshimit tё

njё tatimi vetёm nёpёrmjet njoftimit pёrkatёs. Fakti qё efektet e njoftimit, tё quajtura

ndryshe efeketet e ndikimit, mund tё jenё shumё tё rёndёsishme shpjegon thёnien sipas

sё cilёs: “ Njё tatim i vjetёr ёshtё njё tatim i mire”54

. Jo vetёm efekti i njoftimit mund ti

japё shkas problemeve qё lidhen me drejtёsinё tatimore, por edhe parashikimi i thjeshtё i

njё njoftimi tё ardhshёm mund tё provokojё njё rritje tё efektit shtrёmbёrues mbi çmimet

ose variabla tё tjerё qё ndikohen nga tatimi.

1.2.1.2 Thjeshtёsia Administrative (Kostot Administrative)

Administrimi i sistemit tatimor kёrkon njё njohje tё kostove tё krijuara prej tij. Njihen

kostot direkte, qё janё kostot e funksionimit tё organeve tatimore, dhe kostot indirekte qё

rёndojnё tek taksapaguesi. Kostot indirekte pёrfshijnё njё shumёllojshmёri formash tё

tilla si: kosto e kohёs sё pёrdorur pёr tё mbedhur formularёt e deklarimit tatimor, kostot e

mbajtjes sё rregjistrave kontabёl, kosto tё shpёrblimeve tё konsulentёve tatimor. Kostot

administrative tё njё sistemi tatimor varen nga njё sёrё faktorёsh:

Sё pari, kёto kosto varen nga tipi i regjistrimit qё do tё kryhet dhe nga lloji i biznesit

tё cilit i lind detyrimi pёr ta kryer.

Sё dyti, kostot administrative varen nga kompleksiteti i normave tatimore.

Sё treti, taksimi i disa kategorive tё tё ardhurave mund tё jetё me i shtrenjtё sesa

taksimi i disa kategorive tё tjera.

54

Buchanan,J, (1999). “Public Finance in Democratic Process: Fiscal Institutions and

Individual Choice,” Indianapolis, Liberty Fond,Inc.

38

Pёrgjithёsisht besohet se kostot administrative tё lidhura me vendosjen e tatimeve mbi

kapitalin janё mё tё mёdha se ato tё lidhura me tatimin e punёs, pjesёrisht sepse ёshtё e

vёshtirё tё bёhet diferencimi midis tё ardhurave dhe kapitalit.

1.2.1.3 Fleksibiliteti

Ndryshimi i kushteve tё ekonomisё bёn tё domosdoshme ndryshimin e normave tё

tatimit. Nё disa struktura tatimore rregullimi i tyre ёshtё lehtёsisht i realizueshёm, ndёrsa

nё raste tё tjera kёto rregullime kёrkojnё njё hapёsirё tё gjёrё tё debatit politik, por ka

dhe raste kur ndryshimet vijnё automatikisht. Stabilizuesi automatik është një element i

fleksibilitetit. Ai nënkupton kur njё shtet pёrjeton rёnien ekonomike, njё ulje e tё

ardhurave tatimore mund tё jetё e nevojshme nё atё masё qё ёshtё e dёshirueshme pёr

ekonominё. Me çmime tё pandryshueshme, tatimi mbi tё ardhurat personale me tarifa

margjinale progresive do tё karakterizohet nga njё shkallё e lartё “stabiliteti automatik”

pёr shkak tё strukturёs progresive tё tij. Konkretisht gjatё rёnies ekonomike, tё ardhurat

kombёtare ulen (ose rriten shumё pak) norma mesatare (raporti midis tatimit dhe tё

ardhurave pёrkatёse) e tatimit mbi tё ardhurat personale zvogёlohet (ose rritet shumё

pak).

Vёshtirёsitё politike pёr ndryshimin e normave tatimore: nё rast se synohet njё ndryshim

i dёshirueshёm pёrmes njё reforme tatimore (pёr shembull njё ndryshim i tarifёs)

realizimi i kёsaj manovre pёrbёn burim pёr ndezjen e njё debati politik. Shumё grupe

sociale qё ndikohen nga njё tatim synojnё tё pёrfitojnё nё rastet e ndryshimeve tatimore.

Shpejtёsia e rregullimit ёshtё njё aspekt i rёndёsishёm i fleksibilitetit (elasticitetit) tё

sistemit tatimor si instrumet i stabilizimit tё ekonomisё. Koha dhe shpejtёsia me tё cilёn

ёshtё i mundur implementimi i normёs sё re ligjore dhe ndikimi apo vonesat e mundshme

nё grumbullimin e tё ardhurave tatimore janë pjesë të fleksibilitetit të tij. Nёse efektet e

ndryshimeve duan kohё tё ndodhin atёherё ekziston rreziku qё tatimet fillojnё tё

mblidhen mё shumё atёherё kur ekonomia kёrkon reduktime tatimore dhe e kundёrta e

saj.

1.2.1.4 Trasparenca Politike

Njё sistem tatimor duhet tё jetё transparent me qёllim qё qytetarёt tё njohin barrёn

tatimore qё ato duhet tё paguajnё. Shumё ekonomistё tё njohur mbrojnё mendimin se do

tё ishte shumё pozitiv fakti qё shteti synon tё jetё transparent ndaj kontribuesve dhe nuk i

disinformon taksapaguesit. Sipas kёsaj pikёpamje ato lloj tatimesh nё tё cilat janё tё

pёrcaktuara qartё subjektet qё do tё paguajnё detyrimin tatimor janё mё tё preferueshme.

39

Tatimi mbi fitimin i ndёrmarrjeve aksionere mund tё konsiderohet njё tatim i mirё, sepse

ndёrmarjet qё paguajnё tatimet janё anonime nё bartjen e barrёs. Por nga aspekti i

transparencёs, tatimi mbi fitimin ёshtё njё nga mё tё kёqinjtё sepse nuk ёshtё i dukshёm

ai qё paguan realisht tatimin. Tatimet paguhen nga njerёzit, jo nga isnstitucionet dhe janё

aksionerёt, punonjёsit, klientёt e tё tjerё qё mbajnё barrёn e tatimit nё njё rast tё tillё.

1.2.1.5 Drejtёsia

Shumё kritika janё drejtuar ndaj sistemeve tatimore nё lidhje me drejtёsinё e tyre.

Megjithatё ёshtё shumё e vёshtirё tё pёrcaktohet me saktёsi se çfarё ёshtё e drejtё e çfarё

jo. Ekzisitojnё dy dallime pёrsa i pёrket kuptimit tё drejtёsisё. E thёnё ndryshe drejtёsia

tatimore pёrbёhet nga dy elementё. Drejtёsia horizontale: nё njё sistem tatimor bёhet

fjalё pёr drejtёsi horizontale kur persona tё njёjtё nё tё gjithё aspektet (e rёndёsishme)

trajtohen nё mёnyrё tё njёjtё. Ndonёse ideja e drejtёsisё horizontale ёshtё e qartё,

pёrkufizimi i dhёnё mё sipёr pёrmban dy koncepte tё dyshimta. E para, çfarё do tё

kuptojmё qё dy persona janё identike nё tё gjitha aspektet themelore (relative) tё tyre?

Dhe si duhen trajtuar dy persona nё tё njёjtёn mёnyrё? Atёherё cilat dallime, tipare do tё

jenё tё pranueshme? Parimi i drejtёsisё horizontale i jep njё pёrgjigje jo tё drejtpёrdrejtё

kёtyre pyetjeve. Sё pari, duhet pёrcaktuar se cili dallim duhet tё jetё i pranueshёm;

mosha, seksi, gjendja civile, etj... duhet tё jenё tё gjitha dallime tё pa rёndёsishme?? Kjo

pikёmapje orthodokse, siç do ta shohim nё pjesёn e literaturёs bie ndesh me arritjet e

fundit tё teorive mbi taksimin optimal. Sipas teorive optimale sistemet e taksave kanё

nevojё pёr njё sofistikim tё tyre, ku nёnkuptohet pikёrisht konsiderimi i kёtyre aspekteve

tё lart pёrmendura.

Mos vallë kategori të caktuara të taksapaguesve siç janë femrat, apo nënat kryefamiljare

duhet tё trajtohen ndryshe?! Duhen gjetur aspekte ose kritere tё rёndёsishme pёr tё

aplikuar drejtёsinё horizontale dhe kёto kritere duhet tё jenё tё mirё specifikuara.

Shpeshherё duke dashur tё krijojmё incentiva tё caktuara, apo lehtёsira pёr kategori tё

caktuara, ato kthehen nga njё dritare e vogёl nё njё derё tё madhe duke humbur dhe

qёllimin e tyre kryesor.

Drejtёsia vertikale: ndёrkohё qё sipas parimit tё drejtёsisё horizontale persona tё njёjtё

duhet tё trajtohen nё tё njёjtёn mёnyrё, parimi i barazisё vertikale mban nё konsideratё

faktin se disa janё nё kushte tё paguajnё tatime mё tё larta se tё tjerёt, dhe duhet ta bёjnё

atё. Nё kёtё rast ndeshemi me tre probleme kryesore.

Sё pari tё pёrcaktosh nё parim kush duhet tё paguajё njё tarifё mё tё lartё pёrmes njё

aspekti apo kriteri tё rёndёsishёm.

Sё dyti tё vёsh nё praktikё kёtё kriter (ta zbatosh atё).

40

Së treti kur dikush gjёndet nё kushte pёr tё paguar njё tarifё mё tё lartё, tё caktohet se

sa mё tepёr ai duhet tё paguaj se tё tjerёt.

Pёrgjithёsisht janё propozuar tre kritere pёr tё gjykuar nёse njё person duhёt tё paguaj mё

shumё se tё tjerёt.

Tё vlerёsosh nesё zotёron njё aftёsi kontribuese mё tё madhe.

Tё vlerёsosh nёse gёzon njё nivel mё tё lartё tё mirёqёnies ekonomike.

Tё vlerёsosh nёse siguron njё pёrfitim mё tё madh nga aktiviteti i shtetit.

Nёse pranohen kёto tre kritere, do tё mbetet gjithmonё nё kontraditё mёnyra pёr tё matur

aftёsinё kontribuese, mirёqёnien ekonomike, pёrfitimin e siguruar. Nё shumё raste tё

njёjtёt tregues si tё ardhurat apo konsumi mund tё pёrdoren pёr tё matur qoftё aftёsinё

kontribuese, qoftё mirёqёnien ekonomike.

1.3 KONKURENCA FISKALE

Konkurueshmëria mes qeverive në shërbimet publike që ato ofrojnë dhe në taksat e

tatimet që ato mbledhin, mund të konsiderohet po aq produktive sa konkurenca mes

firmave për mallrat dhe shërbimet që ato ofrojnë në treg. Analistë të ndryshëm të

ekonomisë dhe të politikave fiskale mendojnë që konkurueshmëria është e mirë pasi i heq

qeverive oreksin për rritjen e taksave dhe promovon rritjen ekonomike e produktivitetin

në ekonomi.

Revista ekonomike “The Economist” (2007) theksonte që konkurueshmëria në politikat

fiskale është i vetmi “agjent” që kanë qeveritë për të stimuluar produktivitetin. Nga ana

tjetër konkurueshmëria në politikat fiskale shihet si nxitëse me peshë për investimet e

huaja direkte (IHD), pasi jo rrallë ka ndikuar në tërheqjen e investitorëve drejt një vendi

tjetër. Njё fenomen ky mjaft i pёrhapur kёto vitet e fundit nё vendet e Ballkanit

Perёndimor.

1.3.1 Politka Fiskale Diskrete

Politikat fiskale diskrete mendohet tё ndihmojnё nё arritjen e disa parametrave

makroekonomik siç ёshtё niveli optimal i punёsimit, stabiliteti i çmimeve dhe rritja

ekonomike. Politikat fiskale bёhen nga pushteti ekzekutiv dhe ai legjislativ i shtetit

pёrmes programeve tё shpenzimeve qeveritare dhe taksave. Politkat fiskale janё pjesё e

nje proçesi ligjesh dhe buxheti shteti. Politikat diskrete nuk mund tё veprojnё menjёherё.

41

Nevojitet njё periudhё e caktuar kohore pёr tё grumbulluar informacionin nё tё cilёn

gjendet aktualisht ekonomia.

Qёllimi i politikave fiskale mund tё jetё alokativ, shpёrndarёs dhe stabilizues. Me

qёllimin alokativ pёrdoren politikat buxhetore tё qeverisё nё alokimin e resurseve tё

shoqёrisё, si psh. ofrimi i tё mirave publike. Qёllimi shpёrndarёs ёshtё i lidhur me

politikat buxhetore nё shpёrndarjen e tё ardhurave tё shoqёrisё midis shtresave tё

ndryshme tё popullsisё. Dhe sё fundmi qёllimi stabilizues i politikave fiskale ka tё bёjё

me ndikimin e qeverisё mbi inflacionin, papunёsinё, shtimin dhe zhvillimin ekonomik.

Duke konsideruar ekuacionin bazё tё GDP-sё si njё shumatore tё konsumit, investimeve,

(duke konsideruar qё investimet nё vetvete janё funksion i normave tё interesit),

shpenzimeve qeveritare dhe eksporteve neto dhe duke barazvlerёsuar ato mё kёrkesёn

agregate atёherё ne mund t’i ndajmё politikat fiskale nё dy pjesё.55

GDP = C + I + G + NX

Nё pjesёn e parё do tё konsiderojmё ndryshimin e taksave dhe raportin e tyre e cila i jep

efektet e saj ne nivelin e konsumit total. Nё pjesёn e dytё do tё konsiderojmё ndryshimet

nё nivelin e shpenzimeve qeveritare tё cilat sjellin drejtpёrsёdrejti ndryshimin nё raportin

e rritjes sё GDP-sё.

Ku:

Y= Tё ardhurat;

T = taksat e paguara;

Y-T = Tё ardhurat pas taksёs dhe

r = norma e interest.

AD = GDP = C(Y - T) + I(r) + G + NX

Politikat fiskale tё pёrdorura pёr tё reaguar mbi ciklin e biznesit ndahen nё dy grupe:

Politika fiskale ekspansioniste dhe politika fiskale kufizuese.

Politikat fiskale ekspansioniste pёrdoren pёr tё pёrshpjetuar raportin e rritjes sё GDP-sё

ose mund tё pёrdoren gjatё periudhave tё reçensionit kur rritja e GDP-sё ёshtё negative.

Njё ulje taksash apo njё rritje e shpenzimeve qeveritare rezulton nё njё stimulim tё

ekonomisё dhe uljen e papunёsisё. Kёto lloj politikash sjellin dhe rritjen e defiçitit

buxhetor. Politkat fiskale kufizuese pёrfshijnё rritjen e taskave ose uljen e shpenzimeve

qeveritare nё pёrpjekje pёr tё ulur fluktacionet e rritjes sё GDP-sё apo kёrkesёn agregate

55

Mankiw, G, (2008). “Aggregate Demand, In: Macroeconomics,” Worth, pp. 280-29.

42

si dhe pёr tё ulur presionet inflancioniste. Politikat fiskale ndikojnё nё rrijten e kёrkesёs

agregate duke supozuar njё rritje konstante tё ofertёs agregate.56

Me anё tё grafikut 1 shpjegohet impakti i njё politike fiskale tё kufizuar e cila rezulton nё

njё ulje tё raportit tё rritjes sё kёrkesёs agregate nё proporcion me ofertёn agregate.

Presionet inflacionsite ulen por do tё kemi njё rritje tё raportit tё papunёsisё. Ndryshe nga

politikat fiskale kufizuese tё cilat rrisin tё ardhurat apo ulin shpenzimet qeveritare njё

politikё fiskale ekspansioniste pёrfshin njё ulje taksash ose njё rritje tё shpenzimeve

qeveritare. 57

Grafiku 1: Rritja e Taksave ose Ulja e Shpenzimeve Qeveritare Rezultojnё nё Ulje Tё

Kёrkesёs Agregate

Burimi: Mankiw, G, (2008). “Macroeconomics,” Worth.

Njё politikё fiskale ekspanioniste do tё rrisё kёrkesёn agregate nё lidhje me ofertёn

agregate ashtu siç shihet nё kurbёn AD1. Tashmё kemi njё nivel mё tё lartё tё output-it

dhe njё rritje nё kёrkesёn pёr punё58

.

56

Mankiw, G, (2008). “Macroeconomics,” Worth. 57

Mikesell, J, (2007). “Fiscal Administration, Analyses and Implication in Public

Sector,” Thomson Wadsworth.

58

Lipsey, R, Courant, P, (1996). “Economics,” Haper Collins.

P

Y

43

Grafik 2: Ulja e Taksave apo Rritja e Shpenzimeve Qeveritare Rezultojnё nё Rritje tё

Kёrkesёs Agregate

Burimi: Mankiw, G, (2008). “Macroeconomics,” Worth.

Grafikisht mund tё shikohet qё ka njё pjesё tё konsideruar tё kapacitetit ekonomik i cili

ёshtё i pashfrytёzuar.

1.3.2 Stabiliizatori Automatik

Karakteristikat strukturale tё shpenzimeve tё shtetit dhe taksimi tё cilat ulin fluktacionet e

tё ardhurave disponibёl dhe konsumit pёrbёjnё atё qё quhet stabilizatori automatik.

Ёshtё e rёndёsishme tё theksohet se politkat fiskale diskrete luajnё njё rol minor nё

ekonomi. Sigurisht qё kjo nuk duhet tё kuptohet sikur sektori jopublik ёshtё i

parёndёsishёm, por debatet e shumta tё fundit nё vendit tonё orientohen drejt reagimit tё

ciklit tё biznesit. Pra defiçitet buxhetore tё viteve tё fundit tё vendit tonё nuk mund t’i

faturohen plotёsisht dhe vetёm politikave fiskale tё aplikuara.

1.4. STRUKTURA E TAKSЁS SЁ SHESHTЁ NЁ BOTЁ

Ndёr vendet e para ( duke nisur nga fillimet e kёtij shekulli) qё e kanё aplikuar taksёn e

sheshtё ka qёnё Jersey nё vitin 1940 me njё raport prej 20%59

. Pёrgjatё vlerёsimit tё

raporteve duhet pasur nё konsideratё se njё pjesё e vendeve i kanё aplikuar raportet e

59

Emes, J, Clemes, J, Basham, P, Samida, D, (2001). “Flat Tax: Principles and Issues,”

Vancouver, Fraser Institute.

P

Y

44

sheshta vetёm pёr tё ardhurat personale, njё pjesё dhe pёr tatimin mbi fitimin apo dhe

mbi konsumin (TVSH). Tё dhёnat nё tabelёn e mёposhme tregojnё raportet e sheshta tё

taksave mbi tё ardhurat personale dhe ato mbi tatim fitimin nё tё gjithё botёn. Shikohet se

deri mё tashmё ka 25 vende tё cilat janё bёrё pjesё e klubit tё “Flat Rate Tax Club”.

Totali i raportit si pёr taksёn mbi tё ardhurat personale dhe atё tё tatimit mbi fitimit

varion nga 20% deri ne 36%. Ku me 20 % kryeson Kirgistani. Nё tabelё nuk janё

pёrfshirё raportet mbi konsumin sepse kjo lloj takse jo nё tё gjitha vendet ёshtё e sheshtё,

sikurse ka dhe vende tё tjera jashtё kësaj liste tё cilat aplikojnё raporte tё sheshta pёr

TVSH-nё. Kryesisht TVSH aplikohet nё tre kategori, nё raportin standart, nё raportin e

zvogёluar dhe nё raportin zero. Mesatarisht raporti mbi tё ardhurat personale ёshtё 17%

dhe raporti mbi fitimit (nё vende tё tjera njihet si taksa e korporatёs) ёshtё 16.3%60

.

Tabela 1 Vendet qё Kanё Aplikuar Raporte tё Sheshta tё Taksave nё Botё

Shteti

Tё ardhurat

Personale %

Tatim mbi

Fitimin %

Bos. & Her. 10 10

Çeki 15 19

Bullgari 10 10

Hungari 32 19

Mal i Zi 9 10

Sudan 10 10

Irak 15 15

Serbia 15 10

Guernsey 20 20

Ukrainё 15 25

Sllovaki 19 19

Rusi 13 24

Rumani 16 16

Mongoli 10 25

Maqedoni 12 12

Letoni 27 15

Lituani 25 15

Kёrgistan 10 10

Island 36 18

Hong Kong 16 17.5

60

http://www.taxrates.cc/html/bosnia-herzegovina-tax-rates.html (Institut Ndёrkombёtar

i Raporteve tё Taksave).

45

Gjeorgjia 12 20

Estonia 22 24

Mauritius 15 15

Jersey 20 20

Shqipёri 10 10

Burimi: Normat e Taksave nё Botё. www.taxrates.cc

Sipas figurёs sё mё poshme mund tё shohim qartёsisht se numri i vendeve qё kanё

aplikuar raportet e sheshta tё taskave ka pёsuar njё rritje gjatё viteve tё fundit. Grafiku i

mёposhtëm ёshtё i shprehur nё mёnyrё akumulative. Nё periudhёn 1998-2008 vihet re

njё rritje e konsiderueshme e numrit të vendeve dhe pёrafёrsisht njё trefishim i kёtij

numri. Njё fakt qё duhet theksuar ёshtё se asnjё nga kёto vende nuk e ka braktisur

sistemin proporcional. Sё dyti, numri i vendeve tё cilat e kanё studiuar dhe diskutuar nё

kuvendet e tyre aplikimin e raporteve tё njёjta ёshtё shumё mё i madh. Shtetet e

Bashkuara tё Amerikёs po argumentojnё çdo ditё e mё shumё nevojёn pёr tё aplikuar

normat e sheshta tё taskave.

Grafiku 3: Vendet qё Kanё Aplikuar Raporte tё Sheshta Sipas

Viteve

Burimi:Autori

1.5 STRUKTURA E TAKSЁS SЁ SHESHTЁ NЁ RAJON

Nё kёtё pjesё tё punimit do tё konsiderohen si vende tё rajonit shtetet qё bёjne pjesё nё

Gadushillin Ballkanik si dhe disa vende tё Europёs Lindore qё kanё njё pozitё

gjeografike tё afёrt me Shqipёrinё apo njё background historik tё njёjtё me vendin tonë.

46

Ky grupim ёshtё nisur nga fakti qё njё vlerёsim i njё sistemi fiskal nuk mund tё jetё

kurrsesi i kompletuar pa u marё nё konsideratё dhe kushtet historike tё atij vendi.

Pra tabela e mёsipёrme tashme ёshtё reduktuar nё 15 vende tё konsideruara si vende tё

rajonit. Shohim tashmё që normat e raporteve variojnё nga 10% nё 27%. Vihet re njё ulje

e normave nё rajon. Ndёrkohё norma mesatare pёr raportet mbi tё ardhurat personale

ёshtё 15.4% dhe pёr tatimin mbi fitimin ёshtё 16%. Siç shikohet dhe nga tabela e

mёposhtme normat mё tё ulta janё ato tё aplikuara nё Mal tё Zi me njё total prej 19%,

(2009-2010, TAP ishte 9%).

Tabela 2: Vendet qё Kanё Aplikuar Raporte tё Sheshta tё Taksave nё Rajon nё %

Shteti

Tё ardhurat

Personale

Tatim mbi

Fitimin

Bos. & Her. 10 10

Çeki 15 19

Bullgari 10 10

Mal i Zi 9 10

Serbia 15 10

Ukrainё 15 25

Sllovaki 19 19

Rusi 13 24

Rumani 16 16

Maqedoni 12 12

Letoni 27 15

Lituani 25 15

Gjeorgjia 12 20

Estonia 22 24

Shqipёri 10 10

Burimi: Normat e Taksave nё Botё. www.taxrates.cc

Duhet theksuar se në vendet e Europёs janё tё shumta vendet qё po diskutojnё mbi

kalimin e sistemit tё tyre fiskal nё njё sistem proporcional, pra me raporte tё sheshta tё

taksave. Tё tilla mund tё pёrmenden, Gjermani, Itali, Greqi, Spanjё, Danimarkё etj. Me

kёtё raport tё sheshtë kurrsesi nuk duhet tё kuptojmë pagesë të njëjtë të individëve me të

ardhura të ndryshme. Pra për të pasur një lloj progresiteti, i cili ndihmon shpërndarjen e

47

të ardhurave nga një grup shoqëror në tjetrin, nuk mund ta shohim progresivitetin në njё

sistem por nё çdo taksë.

1.6 STRUKTURA E TAKSЁS SЁ SHESHTЁ NЁ SHQIPЁRI

Raportet e sheshta tё taksave nuk u prezantuan pёr herё tё parё nё vitin 2008 siç njё pjesё

e mirё e individeve mendojnё. Po tё shkojmё pas nё kohё do tё shohim se Shqipёria e ka

aplikuar normёn e sheshtё qё nё fillim tё krijimit tё sistemit fiskal pas viteve 90 dhe

pikёrisht e ka aplikuar kёtё normё mbi taksёn e konsumit dmth mbi TVSH-nё. Tashmё

kjo taksё nё vendin tonё ёshtё nё njё normё prej 20% pёr çdo lloj dhe kategori produkti.

Nё vitin 2008 ishte taksa mbi tё ardhurat si pёr individёt ashtu dhe tatim fitimi mbi

biznesin qё u njёhsuan me njё normё tё sheshtё prej 10% nё tё dy rastet. Po ashtu raportet

mbi sigurimet e kontributet shoqërore janё tё sheshta nё vendin tonё.

Arsyet e aplikimit tё njё takse tё tillё nё vendin tonё lidhen me njё sёrё faktorёsh tё

sistemit fiskal, tё administratёs fiskale, tё nivelit tё evazionit fiskal, tё thithjes sё

investime tё huaja etj, ku secila prej tyre ёshtё e lidhur zinxhir me njёra tjetrёn. Vlen tё

pёrmendet qё niveli i evazionit fiskal ishte i lartё, kjo vinte si pasojё e dy faktoreve mjaft

tё diskutueshёm nё Shqipёri, tё profesionalizmit tё administratёs fiskale si dhe tё vetё

nivelit tё edukimit tё bisneseve apo taksapaguesve tё cilёt e shikonin sistemin e asokohe

tё komplikuar. Pёr tё zvogёluar efektet negative tё kёtyre faktorёve raportet e sheshta

duken si zgjidhja mё e mirё. Duhet tё theksohet qё ulja e taksave dhe raportet e sheshta

janё koncepte mjaft tё ndryshme me njёra tjetrёn.

Aplikimi i normave tё sheshta shpesh konfuzohet nga individёt si njё ulje taksash, por nё

tё vёrtetё ulja e taksёs ёshtё e lidhur me nivelin paraprak tё sistemit dhe jo me vetё

aplikimin e normave tё sheshta. Pёr tu kthyer pёrsëri nё Shqipёri mund tё thuhet qё

aplikimi i normave tё sheshta u shoqёrua me konceptimin e uljes sё taksave sepse niveli i

mёparshёm i tyre ishte relativisht mё i lartё se 10%.

Nё atё periudhё aplikimi i kёsaj lloj takse pёr shumё ekonomistё u quajt si njё zgjidhje

strategjike pёr qeverinё duke bёrё qё njё pjesё e mirё e tё ardhurave apo fitime nё tё zezё

tё ktheheshin nё formё legale, tё nxitur kёto nga norma e ulёt e taksёs. Kjo do tё sillte

pikёrisht dhe uljen e evazionit apo rritjen e numrit tё taksapaguesve. Kёto tё fundit do tё

rezultonin nё rritjen e tё ardhurave tё qeverisё, rritjen e tё ardhurave individuale, rritjen e

fitimeve, dhe mё vonё kёto do tё ktheheshin nё kursime e investime ose nё rritje tё

nivelit tё konsumit. Reklamat apo marketingu i bёre nё drejtim tё kёsaj takse ishin nga

mё tё ndryshmet por nuk janё pёrfshirё nё këtё punim pёr faktin se kjo lloj propagande u

bё nё mungesё tё evidencave.

48

Njё arsye tjetër pёr tё cilin Shqipёria ndёrmori njё vendim tё tillё ёshtё dhe konkurenca

fiskale e vendeve tё rajonit. Ku tashmë secila prej tyre po mundohet tё nxisin investitorët

e huaj nё territoret pёrkatёse. Po tё shohim nga tabela e mёsipёrme vendet mё tё afёrta tё

rajonit pikёrisht kanё dhe normat mё tё ulta. Megjithёse nё Shqipёri pas aplikimit tё

normave tё sheshta tё taksёs pati njё rritje tё investimeve tё huaja ёshtё e vёshtirё tё

pёrcaktohet saktёsisht efekti i drejtpёrdrejtё i kёsaj taksё mbi investimet e huaja.

Sigurisht ёshtё me vend tё thuhet që kalimi nga njё sistem progresiv nё njё sistem

proporcional nё Shqipёri bёri qё njё pjesё e individёve me paga tё ulёta minimale tё

kishin njё lloj pёrkeqёsimi tё nivelit tё tyre tё tё ardhurave, por kёtё pёrkeqёsim e

pёrcaktojmё vetёm nё terma monetare. Nёse do tё na duhej tё përllogarisnim nivelin total

tё gjendjes sё tё ardhurave tё individeve (e parё kjo nga njё pikёpamje utilitariste) mund

tё themi qё ky nivel u pёrmirёsua.

Sipas raportit tё fundit tё IMF-sё u vu re njё performancё jo pozitive mbi tё ardhurat e

buxhetit tё shtetit, ku tё ardhurat e mbledhura mbetёn larg atyre tё projektuara.

Propozimet e Fondit Monetar Ndёrkombёtar ishin mbi rritjen e raportit tё taksёs (10%)61

,

sado e vogёl tё jetё rritja e kёtij raporti, i cili aktualisht ёshtё ndёr mё tё ultit, do tё sjell

njё rritje nё tё ardhurat e buxhetit. Pra vendit tonё nuk ju sёgjerua kalimi nё njё sistem

progresiv por njё rritje tё raportit tё sheshtё, sikurse raportet e aplikuara aktualisht janё

mё tё ultat nё rajon.

Aplikimi i taksës së sheshtë në Shqipëri solli një sërë efektesh. Ka pasur një rritje të

kalimit të vendeve të punës në rregjistrat formal, investimet e huaja kanë pësuar njё rritje,

rritje në fondin e pensioneve nga kontributet etj. Këto rezultuan në rritje në të ardhurat e

taksapaguesve, në rritje tё investimeve, kursimeve dhe konsumit. Sigurisht dhe evazioni

fiskal pati një ulje por jo nё nivelet e pritura.

Një ndër efektet të cilat mund të konsiderohen jo si pozitive janë të ardhurat nga tatim

fitimi i korporateve të huaja, të cilat e kalojnë fitimin e tyre jashtë kufijve tanë. Madje

diskutohet dhe një rishikim i normave të tatim fitimit për sektorin e telekomunikacionit

dhe atij bankar tё cilat janё kryesisht korporata multinacionale.

1.7 SISTEMET E TAKSA-VE TЁ VENDEVE TЁ RAJONIT DHE

TRENDI I RRITJES EKONOMIKE TЁ TYRE

Kryesisht vendet e rajonit e kanё aplikuar taksёn e sheshtё rreth viteve 2000. Do tё

shohim nё kёtё pjesё sistemet e taksave tё tyre dhe sesi paraqitet trendi i GDP-sё nё

vendet e rajonit, sipas grupimit tё pёrcaktuar dhe mё lart.

61

Raport i Fondit Ndёrkombёtare Monetar, Nr 11/313, Viti 2011, faqe 18.

49

Sistemi i Taksave nё Shqipёri:

Taksa mbi tё ardhurat

Taksa mbi tё ardhurat ёshtё njё raport i sheshtё prej 10 pёrqind. Individёt tё cilёt

realizojnё mё pak se 800.000 lek nё vit tё ardhura pёrfitojnё nga disa lehtёsira, ndёrsa

individёt tё cilёt realizojnё mё shumё se ky kufi nuk pёrfitojnё.

Rezidentёt Shqiptar taksohen si pёr tё ardhurat qё gjenerojnё brenda vendit ashtu dhe

jashtё vendit. Taksapaguesit jorezidentё janё subjekt i taksave vetem pёr tё ardhurat tё

cilat i realizojnё nё vendin tonё. (qёndrimi mё shumё se 183 ditё quhet rezident tatimor).

Taksapaguesit Shqiptar janё subjekt i taksёn vjetore sipas vitit kalendarik. Ata nuk janё

subjekt i taksёs pёr pasurinё. Taksa mbi kapitalin ёshtё 10 pёrqind, po ashtu me kёtё

raport taksohen trashёgimnia, dhurimi etj.

Taksa mbi pasurinё ёshtё objket i pushteteve lokale, tё pёrcaktuara nё ligj por me njё

tolerance prej +-30% pёr çdo qytet. Ndёrtimet e reja, aktivitetet agrokulturore janё

subjekt i kёsaj lloj takse e cila varion nga 1%-4%. Pёr Tiranёn ky raport ёshtё 2%- 4%.

Llojё tё ndryshme aktivitetesh agrokulturore kanё raportё tё ndryshme, dhe nё varёsi tё

projektit aplikohen dhe pёrjashtimet nga kjo taksё.

Taksa mbi fitimin

Ёshtё njё raport i njёjtё prej 10 pёrqind. Subjket i kёsaj takse janё si biznesi i vogёl ashtu

dhe ai juridik. Nёse njё subjekt operon nё Shqipёri efektivisht ai ёshtё subjekt i kёsaj

takse, si resident. Edhe nёse subjketi ёshtё permanent nё vendin tonё ai ёshtё pёrsёri

subjekt i tatimit mbi fitimin.

Tё ardhurat nga kapitali tё cilat gjenerohen nga shitjet e pasurive tё paluajtshme trajtohen

si tё ardhura nga biznesi me 10%. Nёse pas shitjes rezulton humbje, kjo humbje mund tё

mbartet pёr tre vjet. (nёse shitja pёrfshin mё shumё se 25% tё aksioneve tё kompanisё).

Donacionet trajtohen njё soj si shitje e pasurisё dhe taksohet mё tё njёjtin raport pёr

diferencёn e çmimit tё shitjes apo donacionit. Nё tё dy rastet si shitёsi apo donatori duhet

tё paguajnё taksёn e transferimit tё pasurisё para se tё kryhet transferimi dhe tё bёhet

regjistrimi pёrkatёs.

Kjo taksё ёshtё 9.000lekё pёr metёr katror (ndёrtesё banimi) dhe 1500 lekё pёr qёllime

tregtare. Taksa mbi dividentёt ёshtё 10%. Kёtu pёrfshihen dhe tё ardhurat nga dividenёt

pёr jorezidentёt. Tё njёjtit raport i nёnshtrohet taksa mbi interesat dhe pagesat honorare.

50

Pagesat honorare pёr jorezidentet mund tё pёrjashtohen nё varёsi tё marrёdhёnieve dy

palёshe tё vendeve.

Grafiku 4: Ecuaria e GDP-sё sё Shqipёrisё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Penalitetet

Punёmarrёsit janё tё obliguar tё vёnё nё dijeni organet tatimore minimalisht 24 orё para

ditёs sё parё tё punёs sё punonjёsve tё rinj. Mos zbatim i kёtij akti rezulton nё njё

penalizim prej 100.000 lekё - 150.000 lekё si pёr personat fizik ashtu dhe ato juridik.

Penalitet aplikohen dhe pёr çёshtje tё tjera dhe janё relativisht tё larta, si pёrshembull pёr

kuponat fiskal. Po ashtu organet taimore kanё tё drejtёn e konfsikimit tё

dokumentacioneve mbi taksat dhe tё dhёnave tё tjera tё taksapaguesit ku ata pёrmbajnё

informacione tё besueshme mbi shmangjen e taksave tё taksapaguesit.

Taksa mbi konsumin

Taksa mbi konsumin ёshtё 20 pёrqind. Produktet e eksportit janё tё pёrjashtuara nga kjo

taksё.Taksat doganore me vendet e EU-sё janё zero ndёrsa pёr vendet e tjera variojnё nё

pёrqindje tё ndryshme.Subjekt tё kёsaj takse janё personat apo entitetet juridike.

51

Duke u nisur nga grafiku i mёsipёrm vihet re se rritja e GDP-sё sё vendit tonё ka njё

trend pozitiv nё krahasim mё mesateren e vendeve tё rajonit. Shikohet njё rёnie e saj

relativisht shumё mё e vogёl se ajo mesatare, por duhet tё dallohet se dhe trendi i rёnies

sё vendeve tё rajonit pas 2009 ёshtё shumё mё i shpjetё se ai i Shqipёrisё.

Sistemi i Taksave nё Bosnje- Hercegovinё

Tatimi mbi tё ardhurat

Bosnje-Hercegovina aplikon njё raport tё sheshtё prej 10 pёrqind pёr kёtё lloj takse. Si

pёr rezidentёt ashtu dhe pёr tё huajt rezident. Rezidenti tatimor duhet tё qёndrojё 183 ditё

brenda vendit.

Tё ardhurat mbi kapiatlin kanё tё njёtin raport prej 10 pёrqind, ndёrkohё qё aplikohet dhe

njё raport prej 8 pёrqind kur individёt kanё nёn kujdejse individё tё tjerё. Taksa mbi

pasurinё ёshtё 5% ose 3% sipas kategorive tё ndryshme. Taksa mbi trashёgimninё ёshtё 3

pёrqind. Nё kёtё sistem nuk aplikohet taksa pёr pasurinё. Ndryshe nga vendet e

mёparshme nё Bosnje –Hercegovinё edhe individёt tё cilёt nuk janё resident por

gjenerojnё tё ardhura nga vendi janё subjekt i kёsaj takse.

Tatimi mbi fitimin

Ёshtё njё tatim i sheshtё prej 10 pёrqind. Nё kёtё sistem kompanitё tё cilat kanё realizuar

30 pёrqind tё tё ardhurave tё tyre nga eksportet pёrjashtohen nga kjo taksё. Kjo si njё

incentivё pёr tё nxitur prodhuesin- esportuesin vendas.

Pёrjashtohen nga kjo taksё dhe kompanitё tё cilat punёsojnё mё shume se 50% tё

punёtorёve tё cilёt janё persona invalid. Pёrfitimet tё trasferuara nga jashtё nuk janё

subjekt i kёsaj takse. Njё nxitёs i mirё pёr sistemin ёshtё dhe pёrfshirja nё shpenzime pёr

tё gjithё llojet e kostove pёr zhvillim dhe kёrkim. Taksa mbi pasurinё varion nga qyteti

nё qytet.

Tatimi mbi konsumin

Tatimi mbi konsumin ёshtё 17 pёrqind. Njё sёrё transaksionesh janё tё pёrjashtuar nga

kjo taksё si pёrshembull shёrbimet publike shёndetёsore, shёrbimet financiare etj.

Produktet e eksportit taksohen me raportin zero.

Pёr herё tё parё Bosnje –Hercegovina e aplikoi taksёn e sheshtё nё vitin 2006 dhe ritmi i

rritjes sё GDP-sё ёshtё pak mё i lartё se vendet e rajonit sipas garfikut tё mёsipёrm.

52

Grafiku 5: Ecuaria e GDP-sё sё Bosnje-Hercegovin-ёs dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё

Vendeve tё Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Sistemi i Taksave pёr Bullgarinё

Tatimi mbi tё ardhurat

Tatimi mbi tё ardhurat ёshtё njё raport i njёjtё prej 10%. Rezidenёt bullgarё janё subjekt i

kёsaj takse pёr çdo tё ardhur qё gjenerojnё dhe jashtё kufijve tё vendit. Tё ardhurat qё

gjenerohen nga shitja e dy ose mё shumё pasurive ёshtё, nёse eksiston njё taksim i

dyfishtё, nёse paratё gjenerohen nga bursa, nga interesat bankare tё bankave lokale ato

pёrjashtohen nga ky tatim.

Tё ardhurat nga dividentёt janё 5%. Tё trashёguarat variojnё nga 3.3%-6.6%, ky raport

ёshtё i aplikueshёm dhe pёr rastet e dhurimit. Ashtu sikurse nё vendin tonё rezidenti

tatimor kёrkon njё qёndrim prej 183 ditёsh brenda vendit. Nё kёtё lloj taksimi pёrfshihen

tё ardhurat qё gjenerohen nga punёsimi, biznesi, aktivitete tё ndryshme profesionale,

qira, kapital etj. Taksa mbi pasurinё varion nga 0.01%-0.25% tё vlerёs sё pronёs. Nё

sistemin e tyre nuk ka taksa pёr pasurinё. Taksat bazohen nё vit kalendarik.

53

Penalitetet

Aplikohen interesa mbi pagesat e vonuara dhe gjoba administrative nё situata tё

ndryshme.

Tatimi mbi fitimin

Ёshtё njё raport 10 pёrqind. Taksa mbi kompanitё ka dhe disa pёrjashtime sipas natyrёs

sё aktivitetit. Pёr shёmbull mbi kompanitё e lojrave tё fatit aplikohet njё raport mё i lartё

prej 15%. Humbjet mund tё mbarten deri nё pesё vjet. Pёrdoren disa lloj incentivash pёr

tё inkurajuar investitorёt lokal ku papunёsia ёshtё e lartё.

Tatimi mbi konsumin

Tatimi mbi konsumin nё Bullgari ёshtё 20%. Ka njё sёrё pёrjashtimesh nga ky tatim siç

ёshtё edukimi, shёrbimi shёndetёsorё, sportet etj. Sikurse nё Bullgarti pёrdoret dhe njё

raport prej 7 pёrqind pёr shёrbimet e akomodimit, si hotelet, pra kur aktiviteti ёshtё pjesё

e organizimit tё turizmit.

Grafiku 6: Ecuaria e GDP-sё sё Bullgari-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Bullgaria e aplikoi taksёn e sheshtё nё vitin 2007 mbi tё ardhurat personale dhe nё vitin

2008 mё tё njёjtin raport prej 10% mbi tatim fitimin. Trendi i GDP-sё sё saj ndjek tё

njёjtёn trajektore me mesataren e vendeve tё rajonit, por ёshtё mё i lartё se ai vendeve tё

rajonit.

54

Sistemi i Taksave pёr Çekinё

Tatimi mbi tё ardhurat

Çekia aplikon njё raport tё njёjtё taskash prej 15 pёrqind. Kjo paguhet si nga residentёt

Çekё ashtu dhe ato jorezident. Kёta tё fundit vetem pёr tё ardhurat qё gjenerojnё nё Çeki.

Rezidenti tatimor duhet tё qendrojё mё shumё se 183 ditё nё vend.

Nё kёtё katёgori pёrfshihet tё ardhurat nga bisnesi, punёsimi, kapitali, dividentёt, qira,

interes etj. Taksa mbi kapitalin ёshtё 15 pёrqind. Taksa mbi trasferimin e pasurisё ёshtё

3 pёrqind. Ajo mbi trashёgimninё varion nё formё progresive nga 7 pёrqind deri nё 40

pёrqind. Nuk aplikohet taksё pёr pasurinё.

Penalitetet

Gjoba dhe interesa aplikohen pёr deklarime tё ulta (fshehje te ardhurash), vonesa nё

pagesa, mosregjistrim etj.

Tatim fitimi

Tatim fitimi ёshtё 19%. Subjekt i kёsaj takse janё rezidentёt dhe jo resident. Pёr

kompanitё si fondet e pensionit, fondet e investimeve aplikohet njё raport prej 5%.

Interesat bankare tё cilat i paguhen jo rezidenteve taksohen me 15%.

Humbjet mund tё mbarten deri nё 5 vjet. Humbja nuk mbartet nёse 80 pёrqind e tё

ardhurave gjenerohet nga i njёjti aktivitet. Gjobat dhe ineresat aplikohen pёr deklarime tё

ulta, vonesa nё pagesa, nё mosregjistrim etj.

Si incentive pёr sistemin pёrdoren aplikimi i pёrjashtimit nga taksa pёr pesё vitet e para

pёr investimet. Tё gjitha kostot pёr zhvillim dhe kёrkim janё tё zbritshme. Sikurse dhe

kompanitё tё cilёt punёsojnё persona invalidё.

Tatimi mbi konsumin

Pёrdoren dy raporte prej 20 pёrqind dhe 10 pёrqind. 10 pёrqind pёrdoret pёr kategoritё ku

vendet e mesipёrme pothujse i kanё tё pёrjashtuara nga tatimi mbi konsumin.

55

Grafiku 7: Ecuaria e GDP-sё sё Ceki-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Çekia aplikoi taksёn e sheshtё nё vitin 2008 15/20% respektivisht mbi tё ardhurat

personale dhe mbi korporatat. Trajektorja e GDP-sё ёshtё e njёjtё me mesatren e vendeve

tё rajonit por ritmi i rёnies sё saj ёshtё mё i vogёl sesa mesatarja.

Sistemi i Taksave pёr Estoninё

Tatimi mbi tё ardhurat

Tatimi mbi tё ardhurat ёshtё raport i sheshtё prej 22 pёrqind. Rezidentёt taksohet pёr tё

ardhurat qё gjenerojnё nё tё gjithё botёn. Jorezidentёt pёr tё ardhurat qё gjenerojnё vetёm

nё vend. Tё ardhurat e taksuara janё tё ardhurat e gjeneruara nga punёsimi, biznesi,

dividentёt, interest, qira, grante etj. Tё ardhurat nga kapitali trajtohen po nga kjo kategori.

Nuk aplikohen taksa mbi pasurinё e paluajtshme, mbi trashёgimninё dhe pёr pasurinё.

Penalitet

Aplikohet njё interes prej 0.06 pёrqind pёr çdo ditё vonesё.

Tatim fitimi

Ky tatim ёshtё 24 pёrqind. Qytetarёt vendas janё subjekt i kёtij tatimi pёr çdo fitim qё

realizojnё jashtё. Dividentёt janё pjesё ё kёtij taksimi. Kapitali taksohet vetёm atёherё

56

kur ai shpёrndahet. Humbjet nuk mbarten. Taksa mbi pasurinё varion nga 0.1 pёrqind nё

2.25 pёrqind tё vlerёs sё pasurisё.

Tatimi mbi konsumin

Ky tatim ёshtё 20 pёrqind. Pёrdoret dhe njё raport prej 9 pёrqind pёr librat, gazetat

medikamente tё ndryshme. Pёrjashtohen nga kjo taksё exportet, shёrbimet postare,

shёndetёsore, sociale etj.

Grafiku 8: Ecuaria e GDP-sё sё Estoni-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Estonia aplikoi raportin e sheshtё mbi te ardhurat nё nivelin prej 22%. Raporti i taksёs

mbi tё ardhurat dhe ai mbi fitimin nuk janё tё njёjta. Raporti i taksёs mbi fitimin ёshtё

24% dhe u aplikua nё 1994. Trendi i GDP-sё ёshtё shumё mё i ulёt se ai vendeve tё

rajonit.

Sistemi i taksave pёr Maqedoninё

Tatimi mbi tё ardhurat

Ky tatim ёshtё njё raport i njёjtё prej 10 pёrqind. Kёtu pёrfshihen tё ardhurat nga

punёsimi, interesat, dividentёt, qira etj. Janё subjekt i kёsaj taksё si individёt resident

ashtu dhe ato jo residentёt.

57

Tatimi mbi fitimin

Ky ёshtё njё raport i sheshtё prej 10 pёrqind. Dividentёt tё paguar midis residentesh nuk

pёrfshihen nё tё ardhurat e taksueshme. Pёr çdo lloj rezidenti dhe kompanie aplikohet i

njёti raport.

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart ёshtё 18%. Aplikohet dhё njё raport prej 5% pёr disa kategori tё

caktuara produktesh. Nuk aplikohen raporte prej zero pёrqind.

Grafiku 9: Ecuaria e GDP-sё sё Maqedoni-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Maqedonia i aplikoi raportet 10/10 pёrqind pёr tё dy kategoritё e taksave nё vitin 2006.

Sistemi i Taksave pёr Gjeorgjinё

Tatimi mbi tё ardhurat

Ky raport ёshtё 12 pёrqind dhё ёshtё i njёjtё. Pёrfshihen tё ardhurat nga punёsimi, qira,

biznes, interesat etj. Tё ardhurat nga dividentёt dhe interesat taksohen me 5 pёrqind.

Tatimi mbi fitimin

58

Aplikohet njё raport prej 15 pёrqind. Dividentёt qё vijnё nga kompani tё tjera vendase

ose tё huaja janё tё pёrjashtuara nga baza. Humbjet mund tё mbarten nё 10 vjet. Mbartja

pas e humbjeve nuk lejohet. Dividentёt qё i pagohen individёve apo jorezidentёve

taksohen mё njё raport prej 5%. Taksa mbi pasurinё vendoset nga pushteti lokal dhe nuk

mund tё kalojё vlerёn e 1 pёrqind tё vlerёs mesatre.

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart ёshtё 18 pёrqind. Aplikohen nё disa raste dhe raporti zero pёrqind.

Grafiku 10: Ecuaria e GDP-sё sё Gjeorgji-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Gjeorgjia e aplikoi raportin e sheshtё nё vitin 2005 mbi tё ardhurat personale me 12%

dhe 15% mbi tatim fitimin. Ritmi i rёnies sё GDP-sё sё saj ёshtё shumё mё i ulёt se ritmi

i rёnies sё mesatares sё vendeve tё rajonit.

Sistemi i taksave pёr Letoninё

Tatimi mbi tё ardhurat

Tatimi mbi tё ardhurat ёshtё 25 pёrqind, njё raport i njёjtё. Rezidentёt taksohen pёr tё

ardhura qё mund ti gjenerojnё kudo. Sikurse jorezidentёt janё subjekt i kёsaj takse pёr tё

ardhurat qё i gjerojnё nё Letoni.

59

Taksa mbi kapitalin ёshtё 15 pёrqind. Nё kёtё kategori pёrfshihen investimet, letrat me

vlerё, tё drejtat intelektuale, shit-blerja e aseteve etj. Pёr qёllim takse nga pёrdorimi i

makinave tё kompanisё pёrfitohen lehtёsira nёse ajo pёrdoret pёr aktivitete tё tjera jashtё

biznesi.

Tatimi mbi fitimin

Ky tatim ёshtё njё raport prej 15 pёrqind, i njёjtё pёr tё gjithё. Si nё vendin tonё paguhet

para realizimit tё aktivitetit. Taksa e pasurisё ёshtё 1.5 pёrqind e vlerёs sё pasurisё

(pasuri e patundshme). Humbjet mund tё mbarten deri nё 8 vjet. Dividentёt qё merren

nga konpanitё vendase nuk taksohen. Nёse kёto dividend pёrftohen nga jorezidentё ato

janё subjekt i njё takse prej 10%. Kostot pёr kёrkim dhe zhvillim janё shpenzime tё

zbritshme.

Tatimi mbi konsumin

Raporti i kёsaj kategorie ёshtё 21 pёrqind. Sikurse pёrdoret dhe njё raport prej 10% nё

disa lloj shёrbimesh e produktesh si ato medicinale, libra etj. Pёr eksportet aplikohet njё

raport prej zero pёrqind, sikurse pёr grupe tё tjera produktesh aplikohet zero pёrqindёshi.

Grafiku 11: Ecuaria e GDP-sё sё Letoni-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

60

Taska e sheshtё, nё Letoni, u prezantua nё vitin 1997 me njё nivel prej 15% mbi tatim

fitimin dhe me njё nivel prej 25% mbi tё ardhurat personale. Qё nga viti 1997 trendi i

GDP-sё sё kёtij vendi ёshtё shumё mё poztiv se ai i vendeve tё rajonit.

Sistemi i taksave pёr Lituaninё

Tatimi mbi tё ardhurat

Tё gjithё llojet e tё ardhurave tё individёve tatohen me 15%. Dividentёt taksohen mё 20

pёrqind. Rezidentёt janё subjekt i kёsaj takse pёr tё gjithё tё ardhurat qё gjenerojnё kudo

nё botё. Jorezidentёt janё subjet i kёsat takse vetёm pёr tё ardhurat qё gjenerojnё brenda

vendit. Kёtu pёrfshihen tё ardhurat nga punёsimi. Taksa mbi pasurinё e paluajtshme ёshtё

0.3 %-1% e vlerёs sё pronёs. Taksa mbi trashёgimninё ёshtё 5 % - 10% - 70%. Nuk

aplikohen taksa pёr pasurinё.

Penalitetet

Mund tё aplikohen 10 pёrqind deri nё 50 pёrqind tё taksёs, varion nga lloji i

kundravajtjes. Pёr vonesa nё pagesa aplikohen interesa 0.05% tё shumёs.

Grafiku 12: Ecuaria e GDP-sё sё Lituani-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Tatimi mbi fitimin

61

Ёshtё njё raport prej 15%. Pёr ndёrmarrjet e vogla mund tё aplikohet deri nё 5%. Objekt

i saj janё si rezidentёt ashtu dhe jorezidentёt. Dividentёt taksohen me 15%. Humbjet

mund tё mbarten pafundimisht. Kostot pёr kёrkim dhe zhvillim mund tё zbriten tre herё.

Sikurse ekzistojnё dhe zona “free tax”. Interesat taksohen me 10 pёrqind. Taksa mbi

pasurinё varion nga 0.3 pёrqind deri nё 1 pёrqind tё vlerёs sё pronёs.

Penalitetet

Aplikohen 10 deri nё 50 pёrqind tё vlerёs sё taksёs, nё varёsi tё kundravajtjes, dhe i

shtohet njё interes prej 0.05 pёrqind pёr çdo ditё vonesё.

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart ёshtё 21 pёrqind, por aplikohen dhe raporte tё tjera si 9 pёrqind, 5

pёrqind dhe zero pёrqind.

Lituania e aplikoi taksёn e sheshtё ne vitin 1994 me njё raport prej 33% mbi tё ardhurat

personale. Tatimi mbi fitimin u aplikua me njё raport prej 29%. Ku mё vonё nё vitin

2002 u reduktua nё nivelin prej 15%.

Sistemi i Taksave pёr Malin e Zi

Tatimi mbi tё ardhurat

Ёshtё njё raport prej 10 pёrqind. Subjekt janё si rezidentёt ashtu dhe jorezidentёt.

Pёrfshihen tё ardhurat nga punёsimi, dividentёt, interesat, aktivitetet profesionale etj. Tё

ardhurat nga kapitali nuk taksohen.nuk aplikohen ulje pёr kategori tё caktuara. Taksa mbi

pasurinё varion nga 0.08 % nё 0.8 % tё vlerёs sё pronёs. Taksa mbi trashёgimninё ёshtё

3 pёrqind. Nuk aplikohen taksa pёr pasurinё.

Penalitetet

Aplikohet njё interes prej 0.03 pёrqind vonesa nё pagesё.

Tatimi mbi fitimin

Ky ёshtё njё raport i sheshtё prej 10 pёrqind. Dividentёt tё paguar midis residentesh nuk

pёrfshihen nё tё ardhurat e taksueshme. Pёr çdo lloj rezidenti dhe kompanie aplikohet i

njёjti raport.

Tatimi mbi konsumin

62

Aplikohen dy kategori raportesh 17 dhe 7 pёrqind. Po ashtu aplikohen dhe pёrjashtimet

(raporte zero pёrqind) pёr kategori tё caktuara, si pёr eksportet, pajisjet medicinale etj.

Grafiku 13: Ecuaria e GDP-sё sё Malit tё Zi dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Maqedonia e aplikoi taksёn e sheshtё nё vitin 2007 me raportet 10/% mbi tё ardhurat

personale dhe tatimin mbi fitimin. Trendi i saj pas kёtyre viteve ёshtё mё pozitiv se ai

mesatar i vendeve tё rajonit.

Sistemi i taksave pёr Rumaninё

Tatimi mbi tё ardhurat

Tatimi mbi tё ardhurat ёshtё njё raport i sheshtё prej 16 pёrqind. Subjekt i kёsaj takse

janё si rezidentёt ashtu dhe jo rezidentёt. Nё kёtё kategori pёrfshihen tё ardhurat si nga

punёsimi, e drejta intelektuale, shitjet (diferenca), dividentёt, interesat etj. Humbjet mund

tё mbarten deri nё pesё vjet.

Tatimi mbi fitimin

Raporti i kёsaj takse ёshtё 16 pёrqind. Pёr disa kategori tё caktuara aplikohet njё raport

prej 5 pёrqind. Subjekt i kёsaj takse janё tё gjitha llojet e kompanive rezidentё apo jo.

Dividentёt paguar kompanive rezidente taksohen me 10 pёrqind.

Tatimi mbi konsumin

63

Aplikohet njё raport prej 19 pёrqind, njё raport prej 9 pёrqind dhe zero pёrqind, pёr grupe

tё ndryshme produktesh dhe shёrbimesh. Sikurse aplikohet dhe njё raport prej 5% pёr

disa lloj ndёrtesash tё caktuara qё kategorizohen si pjesё e politikave sociale tё vendit.

Grafiku 14: Ecuaria e GDP-sё sё Rumani-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Rumania aplikoi raportin e sheshtё prej 16% mbi tё ardhurat personale nё vitin 2005 po

ashtu dhe tatimi mbi fitim arriti nё nivelin 16% nga 25 %. Trendi i tij zbritёs ёshtё mё

pozitiv se ai vendeve tё rajonit, ndёrsa ngjitja duket mё e ngadaltё.

Sistemi i taksave pёr Rusinё

Tatimi mbi tё ardhurat

Ky tatim ёshtё 13 pёrqind. Aplikohet dhe njё raport i veçantё prej 35% mbi disa lloj tё

ardhurash, siç janё çmimet e fituara, interesat mbi disa banka tё caktuara (depozita tё

caktuara). Mbi tё ardhurat nga dividentёt aplikohet njё taksё prej 9 pёrqind. Tё gjithё

llojet e tё ardhurave pёr jorezidentёt taksohen mё njё raport prej 30 pёrqind.

Taksa mbi pasurinё ёshtё 1.5 pёrqind e vlerёs kadastrale. Nuk aplikohen taksa pёr

pasurinё.

64

Tatimi mbi fitimin

Raporti standart ёshtё 20 pёrqind. Humbjet mund tё mbarten pёr 10 vjet.

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart ёshtё 18%. Aplikohet dhё njё raport prej 10% pёr disa kategori tё

caktuara produktesh. Nuk aplikohen raporte prej zero pёrqind.

Grafiku 15: Ecuaria e GDP-sё sё Rusi-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Rusia e aplikoi taksёn e sheshtё nё vitin 2001 me njё raport prej 13% mbi tё ardhurat

perosnale dhe me njё raport prej 35% mbi fitimin dhe mё vonё nё 20%. Rritja e saj

ekonomike nga viti 2001 ёshtё mё pozitive se ajo e mesatares sё vendeve tё rajonit.

Sistemi i taksave pёr Serbinё

Tatimi mbi tё ardhurat

Tё ardhurat taksohen nё bazё tё llojit tё tyre duke variuar nga 10 pёrqind deri nё 15

pёrqind. Kёtu pёrfshihen taksat nga punёsimi. Taksa mbi pasurinё varion nga 0.3 nё 0.4

pёrqind tё vlerёs sё saj. Taksa mbi trashёgimninё dhe pёr dhuratat varion nga 2 deri nё 5

pёrqind. Nuk aplikohet taksa pёr pasurinё.

65

Tatimi mbi fitimin

Tё gjithё kompanitё, rezidentё dhe jorezidentё, janё subjekt i kёsaj takse me njё raport

prej 10 pёrqind. Fitimet e kapitalit pёr rezidentёt taksohen me 10 pёrqind dhe

jorezidentёt me 20 pёrqind. Humbjet mbarten deri nё pesё vjet. Interesat qё i paguhen

jorezidentёve taksohen mё 20 pёrqind.

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart i Serbisё ёshtё 18 pёrqind. Aplikohet njё raport mё i ulёt pёr njё kategori

tё caktuar me njё raport prej 8 pёrqind dhe zero pёrqind.

Grafiku 16: Ecuaria e GDP-sё sё Serbi-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Serbia e aplikoi taksёn e sheshtё nё vitin 2003 me raportet 10-15%/10-20% pёr tё dy

kategoritё e taksave tё tё ardhurave dhe fitimit.

Sistemi i taksave pёr Slovakinё

Tatimi mbi tё ardhurat

66

Tatimi mbi tё ardhurat ёshtё njё raport i njёjtё prej 19 pёrqind. Subjekt i kёsaj takse janё

si rezidentёt ashtu dhe jorezidentёt. Kёtu pёrfshihen tё ardhurat si dividentёt, interesat,

punёsimi, taksa mbi pasurinё varion nga qyteti nё qytet. Nuk aplikohet taksa pёr

pasurinё.

Tatimi mbi fitimin

Tatimi mbi fitimin ёshtё 19 pёrqind. Kompanitё rezidente janё subjekt i kёsaj takse,

sikurse dhe kompanitё jorezidente. Pёrfitimet nga kapitali janё tё zbritshme, po ashtu dhe

dividentёt nga rezidentёt. Interesat konsiderohen si çdo shpenzim tjerёr i kompanisё.

Humbjet mund tё mbarten deri nё pesё vjet.

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart ёshtё 19 pёrqind, aplikohet gjithashtu njё raport prej 10 pёriqnd pёr

kategori tё caktuara si pёr librat, medikamentet etj.

Grafiku 17: Ecuaria e GDP-sё sё Sllovaki-sё dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve

tё Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Sllovakia aplikoi njё raport tё njёtё si mbi tё ardhurat personale ashtu dhe mbi fitimin nё

nivelin prej 19% nё vitin 2004. Pas vitit 2004 trendi i saj ёshtё mё pozitiv se ai mesatar i

vendeve tё rajonit.

Sistemi i taksave pёr Ukrainёn

67

Tatimi mbi tё ardhurat

Ky tatim ёshtё njё raport i njёjtё prej 15 pёrqind. Tё ardhurat qё i kalohen jorezidentёve

ёshtё 30 pёrqind. Subjekt i kёsaj takse janё si rezidentёt ashtu dhe jo rezidentёt. Kёtu

pёrfshihen tё ardhurat nga punёsimi, aktivitete profesionale, dhurata etj. Tё ardhurat nga

kapitali taksohen me 15 pёriqnd. Nuk aplikohet taksa pёr pasurinё. Taksa mbi pasurinё e

paluajtshme ёshtё 1 pёrqind e vlerёs sё saj. Taksa mbi trashёgimninё aplikohet me

raportet 15 pёrqind, 5 pёrqind dhe zero pёrqind.

Penalitetet

Aplikohen interesa pёr vonesat e pagesave. Gjobat arrijnё nga 10 pёrqind deri nё 50

pёrqind tё shumёs. Penalitet mund tё arrijnё deri nё 200% tё vleras sё taksёs.

Grafiku 18: Ecuaria e GDP-sё sё Ukrain-ёs dhe Ecuria Mesatare e GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

Burimi: Banka Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim

Tatimi mbi fitimin

Ky tatim ёshtё i sheshtё me njё raport prej 25 pёrqind. Pёr disa kategori si bankat apo

aktivitet agrikultuore aplikohen raporte mё tё ulta. Subjekt i kёsaj takse janё si kompanitё

rezidentё ashtu dhe ato jo rezidentё. Kompanitё e angazhuara pёr zhvillim teknologjik

mund tё pёrfitojnё deri 50 pёriqnd ulje.

68

Tatimi mbi konsumin

Raporti standart ёshtё 20 pёrqind. Tek eksportet aplikohet njё raport prej zero pёrqind.

Nё janar tё vitit 2004 u aplikua njё raport takse prej 13% mbi tё ardhurat personale e cila

u shoqёrua me njё rirtje nё 15% nё vitin 2007. Raporti i taksёs mbi tatim fitimin arriti nё

nivelin prej 25%.

Nga njё vёshtrim i pёrgjithshёm vihet re se sa mё afёr 20% tё qёndrojё raporti mesatar i

kёtyre dy kategorive taksash aq mё pozitiv duket trendi i GDP-sё nё raport me mesataren

e vendeve tё rajonit.

Parametrat makroekonomik tё vёndeve tё rajonit nga viti 1994-2012

Nё kёtё pjesё do tё gjeni ecurinё e vendeve tё rajonit pёr disa parametra makroekonomik

tё tyre. Parametrat e konsideruar janё: tё ardhurat nga taksat, GDP, panunёsia, inflancioni

dhe borxhi publik.

Pas paraqitjes grafike pёr çdo parameter dhe çdo vend ёshtё paraqitur njё tabelё

pёrmbledhёse pёr ecurinё e parametrave pas aplikimit tё raporteve tё njёjta nё sistemet e

tyre. Viti i referimit pёr ecurinё e tyre ёshte konsideruar viti nё tё cilin ёshte aplikuar

sistemi proporcional.

Burim i tё dhёnave tё pёrdorura ёshtё Banka Botёrore. Nisur nga vendi i parё pёr

Shqipёrinё viti i referimit ёshtё 2008, pёr Bulgarinё ёshtё 2008, pёr Bosnje –

Hercegovinёn ёshtё 2004, pёr Çekine ёshtё 2008, pёr Estoninё ёshtё 1994, pёr Gjeorgjinё

ёshtё 2005, pёr Lituaninё ёshtё 1995 po ashtu dhe pёr Letoninё, pёr Maqedoninё ёshtё

2006, pёr Malin e Zi ёshtё 2007, pёr Rumaninё ёshtё 2005, pёr Rusinё ёshtё 2001, pёr

Serbinё ёshtё 2003, pёr Sllovakinё ёshtё 2004 dhe sё fundmi pёr Ukrainёn ёshtё viti

2004. Nё tabelёn pёrmbledhёse tregohet drejtimi i çdo parametri nё rritje ose ulje,

konstant apo mungesё tё dhёnash.

69

Tё ardhurat nga taksat

70

GDP

71

Borxhi Publik

72

Inflacioni

73

Papunёsia

74

Tabela Pёrmbledhёse

Sikurse shikohet dhe nga tabela e mёsipёrme efektet pozitive janё mё tё shumta se ato

negative. Dhe kryesisht efektet pozitive vёrehen tek vendet si Rusia, Rumania, Estonia,

Gjeorgjia dhe Sllovakia.

1.8 AVANTAZHET DHE DIZAVANTAZHET

Përgjithësisht, nga kritikët e saj, Taksa e Sheshtë cilësohet si një masë krejt e kundërt me

filozofinë e Robin Hudit, “merr para të pasurve për t’ua dhënë të varfërve” . Mbrojtësit e

taksës së sheshtë shprehen se kjo masë shmang diskriminimin, pra nëse dikush është i

aftë të fitojë më shumë para, nuk ka pse të “penalizohet”. Ndërkaq, kundërshtarët e saj

shprehen se kjo masë shkon kundër moralit social dhe godet më të dobëtit. Fundja

koncepti i barazisë apo i drejtësisë se sistemit fiskal është gjithmonë objekt disktutimi.

Më shumë barazi vertikale apo me shume barazi horizontale etj?!! Kjo është dilemma. Në

fakt, edhe pse në rastin e tatimit progresiv kemi të bëjmë me një diskriminim të qartë, jo

domosdoshmërisht diskriminimi përbën një argument, pasi ky term në vetvete nuk

paraqitet domosdoshmërinë me konotacion negativ. Preçedent interesant është

diskriminimi pozitiv që vlen veçanërisht në rastin e pakicave etnike apo fetare në vende

të ndryshme, apo edhe të femrave në disa vende me probleme të zhvillimit shoqëror, siç

është rasti i Shqipërisë. Në këtë kuptim, mbrojtja dhe garantimi i shanseve të barabarta

për më të dobëtit është pjesë e filozofisë bashkëkohore të sistemit demokratik.

75

Nga ana tjetër, sistemi demokratik bazohet edhe mbi parimin e meritokracisë. Në ”48-ën,

Karl Marks, mbështeste hapur sistemin e tatimit progresiv te “Manifesti Komunist”62

. Në

sistemin komunist tentohet një barazi uniforme sociale, çka është logjikisht një dështim

që në formulim. Kjo sepse individët më profesionistë të përkushtuar, natyrshëm do të

fitojnë më shumë të mira materiale dhe jo vetëm, qoftë duke ndjekur vetë rregullat e

sistemit, çka rezulton në mënyrë të pashmangshme, në diferencim social. Në këtë pikë,

duhet të hynte në veprim parimi i rishpërndarjes, çka rezultoi një dështim për faktin e

thjeshtë se koncepti i pronës, më shumë se mësim apo eksperiencë, është një instinkt

njerëzor, që mbështetet mbi egon. Në këtë kuptim, tatimi progresiv duket sikur shkon

kundër vlerave të meritokracisë dhe rregullave të natyrës63

, ndërsa taksa e sheshtë duket

se tenton ta ndreqë këtë “padrejtësi”. Nga ana tjetër, duhet nënvizuar se parimi i tatimit

progresiv gjeti një përdorim shumë efektiv nga vendet kapitaliste dhe jo nga ato

komuniste, siç shpresonte Marksi.

Taksa e sheshtë përmirёson transparencën e të ardhurave tatimore, ul kostot

administrative dhe nëse normat janë të ulta ul tentacionin për shmangje. Madje stimulon

rritjen sipas mbrojtësve të saj. Por sigurisht për këtë ka njё çmim: lëvizja përdrejt

normave të sheshta ndikon shpërndarjen e të ardhurave. Mbrojtësit e kësaj ideje thonë që

në Rusi ajo tashmë tregoi anën e saj më të mirë si dhe në ekonomi të tjera në tranzicion

siç ishte Sllovakia. Madje ideja po i duket interesante dhe disa vendeve si Italia, Greqia

dhe Meksika. (Jeffrey Oёens Drejtor, OECD Qëndra për Politika Fiskale dhe

Administrim).

Teorikisht normat e ulëta krijojnë nxitje për punё, për kursime dhe investime, e për të

marë më shumë risk. Për më tepër thjeshtësia e sistemit inkurajon njerёzit të përputhem

me rregullat fiskale. Ndihmon individet jo mirë të edukuar apo të vjetërit në moshë të

cilët mund të kenë probleme me kompleksitetin e sistemit fiskal. Pyetja mbetet nëse

normat e sheshta të taksës a e shpërndajnë në mënyrë të drejtë barrën fiskale??!!! Në

varësi të normës reformat e sistemit fiskal me norma tё sheshta bëjnë që individët me të

ardhura të larta të fitojnë në kurriz të individëve me të ardhura të mesme të cilëve u

duhet të paguajnë me norma më të larta. Ndërsa masat e ulta përfitojnë nga kjo taksë nё

varёsi tё normave apo rregullave bazё tё mёparshme. Dobësia e sistemit progresiv apo

avantazhi i sistemit proporcional është ulja e efiçencës për shkak të normave të larta dhe

progresive dhe kostove të larta administrative. Aktualisht asnjë vend nuk ka sistem të

thjeshtë fiskal por në pergjithësi kanë taksa apo norma specifike për objekte të caktuara

(fitimi, shtëpia, pensione etj).

62

Marx, Karl, Engel, (1848). “Communist Manifesto,” Friedrich. 63

Kurani, Sure El-Enfale: 8/41

76

Vëndet Skandinave kanë aplikuar pikërisht një kombinim ku një sistem progresiv për të

ardhurat mbi pagën dhe një sistem proporcional për të ardhurat e tjera (kapitale). Sistemi

proporcional mbi të ardhurat e tjera vjen si pasojë sepse të ardhurat kapitale janë shumë

më të lëvizshme se sa të ardhurat nga paga. Por përsëri një dobësi e këtij sistemi mund të

jetë që të ardhurat nga tatimi mbi të ardhurat do të varet relativisht nga shuma e të

ardhurave të pagave dhe të ardhurave të tjera të përfituara. Kjo mund të nënvlerësojë

barazinë vertikale sepse të ardhurat nga të ardhurat e tjera kapitale ndodhen më shume tek

shtresat e larta të shoqërisë. Dhe sigurisht në një sistem të tillë të dyanshëm ekziston një

nxitje për të lëvizur nga taksa të larta mbi pagën në taksa të ulta mbi kapitalin.

Është e vështirë të përcaktohet nëse një taksë e sheshtë mundet të adresojë në mënyrë të

mjaftueshme një nga sfiadat më të mëdha të ekonimisё globale: mbajtja e një baze të

fortë taksash në një botë ku lëvizja e kapitalit është gjithmonë e më e madhe. Duke pasur

parasysh nevojën e një shteti për të ardhura, aplikimi i një sistemi me norma të sheshta

tatimi mbi të ardhurat personale dhe mbi pagën mund të nevojitet një normë e lartë e cila

mund të krijojë problem për shkak të taksave bazë të lëvizjes se kapitalit. Nga ana tjetër

nëse implemtohen norma të ulta do të nënvlerësohen përftimet e sistemit dhe do të

ndikohet rishpërndarja e të ardhurave. Asnjë vend nuk ka aplikuar një sistem plotësisht

me norma të sheshta megjithëse trendi duket drejt normave të sheshta. Se sa gjatë do të

qëndrojnë shtetet në këtë trend është një pyetje e hapur. Taksat mund të bëhen më të

sheshta por duhet shumë pёr tu kuptuar impkati i taksës së sheshtë mbi nxitjen e punës

nuk është i provuar (nuk ka evidence) sikurse dhe efekti i shpërndarjes ndrejt normave të

sheshta është shumë kompleks për shkak dhe të reformave që përfshihen në rritjen e

bazës.

Keen, Kim dhe Varsano64

kanё diskutuar e debatuar mbi këtë. Dhe ato kanë mbrojtur

idenë” lëvizja drejt normave të sheshta mund të forcojё stabilizuesin automatik dhe jo ta

dobësojë atë: “Normat e sheshta janë adoptuar kryesisht nga vendet apo shtetet të cilat

kanë qënë anciose për të bërë një lëvizje të thellë të regjimit drejt një tregu më të hapur.

Në shumë raste sinjalet kanё qënë të mirë kuptuara.” Autorët përfundojnë me pyetjen

rreth qëndrueshmërisë së politikës të lëvizjes drejt normave të sheshta: “Ajo që mbetet e

paqartë është qëndrueshmëria e taksës së sheshtë. Nga ana strukturore taksa e sheshtë

është adaptuar por nuk ka dhënë asnjë provë sesi ajo mund të përballet me vështirësitë që

këto vende mund të hasin me taksat ndërkombëtare të lëvizjes së kapitalit.” Normat e

taksёs sё sheshtё janё politika të mira por jo optimale për aq kohë sa sistemi tjeter ka

qënë shpesh herë subjekt i abuzimeve të shumta.

64

Keen, M., Kim, Y, Varsano, R. (2007). “The 'Flat Tax(es): Principles and Evidence.

International Tax and Public Finance,” Springer Science Media vol. 06, pp. 218.

77

2. LITERATURA

Njё ndёr benefitet mё tё rёndёsishme tё raporteve tё sheshta ёshtё se ajo arrin

progresivitet nё njё sistem taksash: ato tё cilёt fitojnё mё shumё paguajnё mё shumё, dhe

nё tё njёjtёn kohё eliminon efektet dёmtuese tё normave tё larta dhe rritёse marxhinale tё

taksave qё do ti shohim nё vijim tё punimit.

Njё ndёr aspektet mё tё keqkuptuara dhe fondamentale tё raporteve tё sheshta tё taskave

ёshtё efekti i tyre progresiv dhe taksimi marxhinal. Progresiviteti i referohet shumёs sё

taskuar pёr çdo grup. Koncepti tradicional i progresivitetit, ku shpeshherё i referohet dhe

barazisё vertikale ёshtё qё individёt tё cilёt fitojnё mё shumё duhet tё kontribojnё mё

shumё nё vlerё absolute. Pra indivёt apo familjet qё fitojnё mё shumё duhet tё paguajnё

proporconialisht mё shumё nё taksa.

Progresiviteti nё ditёt tona arrihet pёrmes normave tё larta ligjore progressive. Por duke

konsideruar efektet negative tё normave rritёse marxhinale tё taksave atёherё krijohen

dhe pengesa apo dekurajime mbi aktivitetet sipёrmarrёse, inovacionet, kursimet dhe

investimet.

Taksat e sheshta mund tё eliminojnё efektet negative tё normave rritёse marxhinale dhe

ndёrkohё tё ruajnё dhe progresivitetin. Individёt, familjet apo bizneset ndёrkohё qё

vazhdojnё tё kontribojnё njё sasi mё tё madhe pёr aq kohё sa kanё rritje tё tё ardhurave

tё tyre ato nuk pёrballen mё me norma marxhinale rritёse.

Duhet tё pёrcaktojmё se nomra mesatare e njё takse ёshtё dhe indikatori i shkallёs sё

progresivitetit tё njё sistemi fiskal pra raporti i sasisё sё taksёs dhe niveli i tё ardhurave të

taksuar. Ndёrkohё qё shumё individё e keqkuptojnё progresivitetin e sistemit nё bazё tё

normёs marxhinale e cila shpreh raportin qё aplikohet nё njё lek mё shumё tё tё

ardhurave qё do tё fitohen.

2.1 INFLUENCA E NORMAVE MARXHINALE RRITЁSE TЁ

TAKSAVE

Kur njё individ vendos tё rrisё orёt e punёs, kapitalin e tij human pёrmes shkollimit apo

tё investojё kursimet e tij raporti i taksёs mbi kёtё individ ёshtё raporti marxhinal i

taksёs. Kjo ёshtё mjaft e rёndёsishme sepse pёrmes kёtij raporti marxhinal do tё varet

dhe sasia e rritur e tё ardhurave qё do ti mbeten individit. Sa mё e lartё kjo normё

marxhinale takse, aq mё e vogёl norma e kthimit tё punёs, pra aq mё e vogёl do tё jetё

nxitja pёr individin, familjen apo biznesin.

78

Kёrkesa e lartё pёr norma tё larta marxhinale taksash pёr atё kategori individёsh me tё

ardhura tё larta nuk sjell gjё tjetёr veç pengesa pёr ato individё tё cilёt mund tё jenё

produktiv nё shoqёri65

. Kjo sjell njё ulje tё rritjes ekonomikё pёr tё gjithё anёtarёt e

shoqёrisё, rritja e normave tё taksёs rezulton eventualisht nё njё situatё mё tё keqe pёr

secilin nga ne sesa mund tё ishim mё parё, edhe sikur normat tona marxhinale tё taksave

tё ishin disa herë mё tё ulta sesa tё individёve mё tё pasur.

2.1.1 Normat Marxhinale tё Taksave Dhe Rritja e Mirёqёnies Sociale

Lidhjen midis normave marxhinale tё taksave dhe mirёqёnies sociale e ka studiuar

pёrsёri Gruber dhe Saez. Autorёt kanё derivuar normat optimale tё taksave nё bazё tё

supozimeve tё ndryshme sesi qeveria vlerёson tё ardhurat e qytetarёve tё kategorive tё

ndryshme dhe reagimet e tyre sipas normave margjinale rritёse66

. Detyra e qeverisё ёshtё

tё rrisё tё ardhurat e ndёrkohё qё duhet dhe tё maksimizojё mirёqёnien sociale, duke

marrё tё mirёqёnё sesi do tё ndryshojnё sjelljet individёt pёrgjatё modifikimit tё normave

tё taksave.

Gruber dhe Saez paraqesin njё sёrё situatash tё ndryshme. Ato i ndjanё grupet e

individёve me tё ardhura shumё tё larta dhe i trajtojnё ata nё formё progresive dhe nё

grupin e dytё pёrfshijnё individёt me tё ardhura tё ulta, ku kёta tё fundit trajtohen njёsoj.

Ajo çfarё studuesit gjeten pёr tё pasur njё strukturё optimale tё normave marxhinale tё

taksave ёshtё qё ato duhet tё jene zbritёse pёr aq kohё sa lёvizet nga grupi i tё ardhurave

tё ulta nё ato tё larta. Pra me fjalё tё tjera normat marxhinale tё taksave duhet tё jenё

rёnёse pёrgjatё levizjes nga tё ardhurat e ulta nё ato tё larta.

Si rezultat i kёtij studimi, duke supozuar tё dhёnё sjelljen e individёve autorёt

konkludojnё qё pёr tё maksimizuar mirёqёnien sociale sistemi optimal i taksave duhet tё

ketё tipare rёnёse, ose tё pakten jo rritёse tё normave marxhinale, megjithёse mund tё

ketё norma mesatarё rritёse.

2.1.2 Normat e Larta Marxhinale tё Taksave Dhe Formimi i Kapitalit

Shumё ekonomistё janё tё mendimit se investimet janё mjaft tё rёndёsishme pёr

mirёqenien e njё kombi nё tё ardhmen. Sipas njё pjese tjetёr autorёsh tё ekonomiksit ata

janё tё mendimit qё koncepti i investimeve ёshtё mjaft i gjёrё dhe ёshtё i diskutueshёm

65

Gruber, Jon and Emmanuel Saez (2002). "The Elasticity of Taxable Income: Evidence

and Implications,” Journal of Public Economics, vol. 84, pp. 1-32. 66

Saez, Emmanuel, (2001). "Using Elasticities to Derive Optimal Income tax Rates,"

Review of Economic Studies, vol. 68, pp. 205-229.

79

vetё koncepti nёse çdo lloj investimi sjell mirёqёnie nё tё ardhmen. Autorёt si Carroll,

Holtz-Eakin, Rider dhe Rosen konkludojnё qё normat e larta marxhinale tё taksave ulin

raportin e kthimit tё investimeve sikurse ulin dhe iniciativat e sipёrmarrёsve67

.

Nё njё studim tjetёr tё Gustavo Ventures68

i cili modeloi efektet e raporteve tё sheshta tё

taksave ashtu sikurse Hall dhe Rabushka69

, konkludoi qё eliminimi i taksave mbi

kapitalin ka efekte positive mbi akumulimin e kapitalit.

2.1.3 Normat e Larta Marxhinale tё Taksave dhe Rritja Ekonomike

Kriteret e utilitetit marxhinal janё mjaft tё gjёra por ky punim i referohet kriterit tё

utilitetit marxhinal tё sygjeruar nga Edgeworth70

, Neumann and Morgenstern71

dhe

F.Zeuthen72

. Sipas kёtyre autorёve kriteri kryesor i utilitetit marxhinal ёshtё “minimumi i

sakrificёs”. Sigurisht qё autorё tё ndryshёm kanё pikёpamje tё ndryshme siç ёshtё rasti i

Simons73

i cili e kundёrshton tёrё nocionin e sakrificёs si kriter pёr taksimin. Disa autorё

tё tjerё argumentojnё kriterin e sakrificёs proporcionale apo sakrificёs sё barabartё.

Njё numёr i konsiderueshëm studimesh tregojnё pёr njё lidhje domethenёse tё normave

mesatare dhe marxhinale tё taksave me rritjen ekonomike.

Nё njё kuptim teorik, si normat mesatare dhe ato marxhinale tё taksave kanё njё lloj

influence apo impakti mbi mirёqёnien ekonomike. Gwartney, Halocombe dhe Lawson74

nё studimin e tyre gjetёn qё: sa mё e madhe madhёsia e shtetit dhe sa mё i lartё kufiri i

normёs mesatare tё taksave rezultojnё nё njё performncё tё ulёt ekonomike, kryeshisht

kur madhësia e shtetit tenton tё jetё e pёrfshirё nё aktivitete tё cilat nuk janё konsistente

67

Carroll,R, Holtz-Eakin,D, Rider,M, dhe Rosen, H., (1998). “'Entrepreneurs, Income

Taxes, And Investment,” NBER Working Paper, vol. 6374. 68

Ventura,G,(1999). “Flat Tax Reform: A Quantitative Exploration ,” Journal of

Economic Dynamics and Control, Elsevier , vol. 23, pp. 1454. 69

Hall,R, Rabushka, A, (2007). “The Flat Tax,” Hoover Institution. 70

Edgeworth, F, (1897) "The Pure Theory of Taxation." The Economic Journal, vol. 7,

pp. 550-571. 71

Neuman, J, Morganster, O, (1944) “Game Theory and Economic Behavior,”

Princeton. 72

Zeuthen,F, (1937). “Determinateness of the Utility Function,” Review of Economic

Studies, vol. 4. pp. 236-239. 73

Simons, H, (1938). “Personal Income Taxation,” University of Chicago Press. 74

Gwartney, J, Holcombe, R, Lawson, R,( 1998). “The Scope of Government and the

Wealth of Nations,” Cato Journal, vol. 18, no. 2, pp. 163-190.

80

me rritjen e mёtejshme ekonomike. Megjithatё normat marxhinale tё taksave mund tё

kenё njё impkat tё veçantё mbi nxitjet e faktorёve tё prodhimit dhe mbi mirёqёnien

ekonomike. Shumё autorё janё munduar ti veçojnё kёto dy efekte.

Nё tё gjithё botёn politikat fiskale, mesatarisht janё 20% tё GDP-sё. Nё 168 vende taksat

janё rreth 18.8% tё GDP-sё75

. Raportet e taksave variojnё nga 10 pёrqind nё disa vende,

kryesisht vendet e Ballkanit dhe Europёs Lindore deri nё 40 pёrqind nё disa vende tё

tjera, kryesisht me tё ardhura tё larta. Kjo nuk pёrjashton faktin qё disa vende me tё

ardhura tё larta nuk aplikojnё raporte tё ulta. Megjithatё disa vende me tё ardhura tё ulta

kanё gjithashtu raporte tё larta siç ёshtё Ukraina dhe vende me tё ardhura tё larta, siç

ёshtё USA e cila aplikon raporte tё ulta taksash.

Si njё rregull i pёrgjithshёm, tё ardhurat rriten me tё njёtin ritёm me atё tё rritjes

ekonomike. Elasticiteti i tё ardhurave tё sistemit tё taksave mat se sa shpejt rriten tё

ardhurat relativisht me ekonominё. Elasticiteti pёrcaktohet si njё pёrqindje ndryshimi i tё

ardhurave nga taksat nё raport me pёrqindjen nё ndryshim tё GDP-sё. Kur elasticiteti

ёshtё i barabartё me njё do tё thotё qё tё ardhurat nga taksat rriten me njё konstantё tё

njёjtё me atё tё GDP-sё. Kur elasticiteti ёshtё mё i madh se njё kjo dikton qё tё ardhurat

nga taksat rriten mё shpejt. Teorikisht tё ardhurat duhet tё rriten mё tё njёtin raport me

atё tё shpenzimeve tё dёshiruara. Me fjalё tё tjera, elasticiteti i tё ardhurave dhe

shpenzimeve duhet tё jetё i njёjtё. Shqipёria ka dёshtuar nё arritjen e kёtij targeti dhe

ndaj ajo kalon njё sёrё reformash taksash nё mёnyrё frekuente.

Pёr shembull Koester dhe Kormendi76

gjejnё qё pasi kontrollohet norma mesatare e

taksave, normat marxhinale rritёse tё taksave sjellin efekte negative mbi aktivitetet

ekonomike. Pra ulja e progresivitetit tё njё sistemi, ndёrkohё qё shtetit i lejohet e njёjta

taskё mbi tё ardhurat si njё pёrqindje e GDP-sё, çon nё njё rritje tё tё ardhurave

kombёtare. Kur baza e taksёs rritet ndёrkohё qё norma mesatare e taksёs mbetet e

pandryshueshme, kjo sugjeron qё shteti mund tё rrisё tё ardhurat e tij duke lёvizur drejt

njё sheshimi tё sistemit tё taksave.

Mullen dhe Williams77

pёrdorёn njё model tё ngjashёm me atё tё Koester dhe

Kormendit-it pёr Shtetet e Bashkuara. Po ashtu dhe kёta dy studiues konkluduan nё faktin

75

Fox, W, Gurley, T, (2005). “An Exploration of Tax Patterns around the. World,” Tax

Notes International. 76

Koester, R. and R. Kormendi, (1989), "Taxation, Aggregate Activity and Economic

Growth” Economic Inquiry vol. 27, pp. 2. 77

Mulle, K and Williams, M, (1996). “Marginal Tax Rates And State Economic

Growth," Regional Science and Urban Economics, Elsevier, vol. 24/6, pp. 697-704.

81

qё normat e ulta marxhinale tё taksave mund tё kenё njё impakt tё konsiderueshёm

pozitiv mbi rritjen ekonomike.

Nё vitin 1996 Cassou dhe Lansink 78

gjithashtu konkluduan qё aplikimi i njё takse

neutrale tё sheshtё sjell njё rritje ekonomike pёr kapita.

Besci79

pёrdori gjithashtu njё metodё tё ngjashme me atё tё Koester dhe Kormendi-it. Ai

konkludoi qё taskat kanё efekte tё pёrkohshme mbi rritjen dhe janё mё tё fuqishme nё

periudhat afatshkurtra sikurse kanё dhe efekte permanente mbi rritjen tё cilat nuk shuhen

me kalinim e kohёs. Poulson dhe Kaplan80

nё 2008 gjejnё pёrsёri ndikime negative tё

normave tё larta marxhinale tё taksave mbi rritjen ekonomike tё vendit.

Dhe sё fundmi Engen dhe Skinner81

kanё studiuar njё sёrё evidencash si nё Shtetet e

Bashkuara ashtu dhe mё gjerё. Ata konkludojnё qё: njё reformё mbi uljen e normave

marxhinale tё taksave sjell njё rritje ekonomike nё pёriudhё afatgjatё.

Nga tё gjithё studimet e lartё pёrmёndura konkludohet se:

Studimet mbi normat marxhinale tregojnё sё pёr tё maksimizuar mirёqёnien sociale

sistemi optimal i taksave duhet tё ketё tipare rёnёse, ose tё paktёn jo rritёse tё normave

marxhinale, megjithёse mund tё ketё norma mesatare rritёse.82

Ky pёrfundim tregon se

njё sistem proporcional ndihmon rritjen e mirёqёnies.

Autorёt si Carroll, Holtz-Eakin, Rider dhe Rosen konkludojnё qё normat e larta

marxhinale tё taksave ulin raportin e kthimit tё investimeve sikurse ulin dhe iniciativat e

sipёrmarrёsve83

.

Eliminimi i taksave mbi kapitalin ka efekte positive mbi akumulimin e kapitalit.84

78

Cassou, S dhe Lansing, K, (1996). “Growth Effects of a Flat Tax,” Working Paper

9615, Federal Reserve Bank of Cleveland, pp. 21. 79

Besci, Z. (1996). “Do State and Local Taxes Affect Relative State. Growth?”

Atlanta Federal Reserve Bank Economic Review, vol. March/April, pp. 34. 80

Poulson, B, Kaplan, J, (2008). “State Income Taxes and Economic Growth,” Cato

Journal, Vol. 28/1, pp. 67. 81

Engen, E, Skinner, J, (1996). “Taxation and Economic Growth,” National Tax Journal

vol 49, pp. 617-42. 82

Saez, Emmanuel, (2001). "Using Elasticities to Derive Optimal Income tax Rates,"

Review of Economic Studies, vol. 68, pp. 205-229. 83

Carroll,R, Holtz-Eakin,D, Rider,M, dhe Rosen, H., (1998). “'Entrepreneurs, Income

Taxes, And Investment,” NBER Working Paper, vol. 6374. 84

Ventura,G,(1999). “Flat Tax Reform: A Quantitative Exploration ,” Journal of

Economic Dynamics and Control, Elsevier , vol. 23, pp. 1454.

82

Normat marxhinale rritёse tё taksave sjellin efekte negative mbi aktivitetet ekonomike.

Pra ulja e progresivitetit tё njё sistemi, çon nё njё rritje tё tё ardhurave kombёtare. Kur

baza e taksёs rritet ndёrkohё qё norma mesatare e taksёs mbetet e pandryshueshme, kjo

sugjeron qё shteti mund tё rrisё tё ardhurat e tij duke lёvizuar drejt njё sheshimi tё

sistemit tё taksave.85

Aplikimi i njё takse neutrale tё sheshtё sjell njё rritje ekonomike pёr kapita.86

Ekzistojnё ndikime negative tё normave tё larta marxhinale tё taksave mbi rritjen

ekonomike tё vendit.87

Tё gjithё studimet e lartpёrmёndura rezultojnё nё njё konkluzion: norma tё ulta

marxhinale tё taskave sjellin efekte positive nё ekonomi. Megjithёse efektet mund tё jenё

tё ndryshme nё shkallёn e influencёs nё periudha afatgjata dhe afatshkurёtra, ato sjellin

pozitivitet nё aktivitetet ekonomike dhe rritjen ekonomike.

2.2 KORNIZA TEORIKE E MODELEVE TЁ TAKSIMIT OPTIMAL

Dizenjimi i njё sistemi optimal taksash ёshtё njё çёshtje e cila ka tёrhequr vёmendjen e

shumё ekonomistёve. Teoritё pёr njё sistem tё tillё janё tё ndёrlikuara sepse teoria ёshtё

mjaft e ndёrthurur me politikat fiskale nё praktikё. Teoritё e para mbi sistemin optimal

nisin me Ramsey88

dhe Mirrles89

tё cilёt kanё kryer dhe kёrkimet mё fondandamentale nё

lidhje me kёtё çёshtje. Kanё qёnё tё shumta dhe sugjerimet e mёvonshme mbi teoritё e

njё sisitemi optimal fiskal tё tillё si: normat marxhinale optimale tё taksave varen nga

aftёsia e shpёrndarjes; normat optimale marxhinale tё taksave mund tё ulen tek tё

ardhurat e nivelit tё lartё; njё taksё e sheshtё, me njё trasfertё universale lump-sum mund

tё jetё afёr optimales; shtrirja optimale e rishpёrndarjes rritet me pabarazinё e pagave;

85

Koester, R. and R. Kormendi, (1989), "Taxation, Aggregate Activity and Economic

Growth” Economic Inquiry vol. 27, pp. 2. 86

Cassou, S dhe Lansing, K, (1996). “Growth Effects of a Flat Tax,” Working Paper

9615, Federal Reserve Bank of Cleveland, pp. 21. 87

Poulson, B, Kaplan, J, (2008). “State Income Taxes and Economic Growth,” Cato

Journal, Vol. 28/1, pp. 67. 88

Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic

Journal, vol. 37, pp. 47-61. 89

Mirrlees, J. Diamond, P. (1971). “Optimal Taxation and Public Production II,” The

American Economic Review, vol. 61/3, pp 261-278.

83

taksat duhet ti referohen si karakteristikave personale ashtu dhe tё ardhurave;vetёm

produktet e fundit duhet tё taksohen, dhe ato madje duhet tё taksohen nё mёnyrё uniform;

tё ardhurat kapitale nuk duhet tё taksohen; nё ekonomitё dinamike dhe stokastike

politikat optimale tё taksave kёrkojnё njё sofistikim tё lartё.

Megjithёse jo gjithmonё e kudo kёto konkluzione teorike janё marrё nё konsideratё

pёrgjatё bёrjes sё politikave fiskale, mund tё shohim qё nё njё pjesё tё vendeve tё OECD,

normat marxhinale kanё rёnё, normat marxhinale tё tё ardhurave janё bёrё mё tё sheshta,

taksat mbi konsumin janё mё uniforme dhe tipikisht tё vendosura nё produktet finale.

Ndёrkohё qё taksat mbi kapitalin janё mbi zero pra ndryshe nga ajo qё na sygjeron teoria.

Teoria standarte e taksimit optimal konsiston nё njё sistem i cili duhet tё maksimizojё

mirёqёnien sociale sipas disa kufizimeve tё caktuara. Literatura tipike e taksimit optimal

e trajton projektuesin social (vendim marrёsin e politikave fiskale) si utilitarian; pra

mirёqёnia sociale ёshtё njё funksion i dobive tё individёve nё shoqёri. Studime tё

ndryshme e supozojnё dobishmёrinё si dobi mesatare e cila e kthen funksionin e

mirёqёnies sociale nё njё funksion linear. Sikurse studime tё tjera e konsiderojnё

funksionin nё fjalё si njё funksion jo linear, pra kёrkohet njё barazi nё shpёrndarjen e

dobishmёrisё. Sikurse ka dhe funskione tё mirёqёnies sociale individualistike90

siç ёshtё

funskioni i quajtur funskioni i mirёqёnies sё Bergson-Samuelson, ku dobia e çdo individi

varet vetёm nga konsumi i tij.

Problemi i mirёqёnies mund tё kuptohet nё njё nivel makroekonomik sikurse mund tё

kuptohet dhe nё njё nivel mikroekonomik ku mirёqёnia pёrfshin njё sёrё perceptimesh

individuale dhe standarte jetese individuale91

. Megjithatё pёrgjatё këtij punimi kёto

ndryshime janё tё njё rёndёsie sekondare.

Nё njё pjesё tё konsideruar tё studimeve pёr tё thjeshtuar pikёrisht kёtё problem autorёt e

konsiderojnё popullatёn si homogjene, ku çdokush nё shoqёri ka preferenca tё njёjta nё

lidhje me konsumin dhe kohёn e lirё. Por ky lloj supozimi ku konsumatorёt janё tё

pёrcaktuar si homogjenё mund tё çojё nё problem tё tjera.

Megjithatё pasi ёshtё caktuar qёllimi i funksionit nё vetvete hapi pasardhёs i takon

pёrcaktimit tё kufizimeve me tё cilat projektuesi pёrballet gjatё dizenjimit tё sistemit tё

90

Varian, H, (2006). “Welfare, In. “Intermediate Economics,” Norton & Company, Inc

pp. 620-621. 91

Greve, B, (2008). “What is Welfare, ” Central European Journal of Public Policy, vol.

2, pp. 58

84

taksave. Frank Ramsey92

nё vitin 1927 sygjeroi qё projektuesi duhet tё rrisё tё ardhurat

pёrmes taksёs mbi konsumin. Ai tregoi qё njё taksё e tillё duhet tё aplikohet nё raport tё

anasjelltё me elasticitetin e kёrkesёs sё konsumatorit nё lidhje me produktin. Pra

produktet qё kanё njё kёrkesё inelastike duhen tё taksohen mё shumё. Pёrpjekjet e tij

patёn njё impakt mjaft tё madh nё teoritё e taksimit sikurse dhe nё teoritё e produkteve

publike. Por nga ana tjetёr nga njё kёndvёshtrim i taksimit optimal nuk ёshtё shumё

bindёs, sepse vendosja e njё sistemi taksash nё bazё tё supozimeve ёshtё nё vetvete

problematike.

Sikurse nёse projektuesi do tё ishte i lirё nё pёrzgjedhjen e sistemit tё taksave atёherё

problemi do tё ishte shumё mё i thjeshtё. Taksa optimale ёshtё njё taksё e thjeshtё lump-

sum. Nёse ekonomia ёshtё e pёrshkruar si njё konsumator pёrfaqёsues, atёherё

konsumatori mund t’ja paguaj taksёn shtetit si njё tё vetme pavarёsisht nga format apo

llojet e ndryshme tё taksave. Nё mungesё tё ndonjё perfeksioni tё tregut, (njё rregull

efiçent93

nёn kupton taksimin e prodhuesit ekzaktёsisht me shumёn e kostos marxhinale

tё jashtme) siç janё eksternalitetet paraekzistuese pёr projektuesin njё taksё lump-sum do

tё ishte zgjidhja mё e mirё. Por nё jetёn reale pёrdorimi i kёtyre lloj taksave ёshtё shumё

i rrallё. Kjo taksё rёndon njёsoj si tek tё pasurit ashtu dhe tё varfёrit duke bёrё tё mundur

njё barrё mё tё madhe nё tё ardhmen. Sepse politikisht kjo taksё nuk mund tё aplikohet

pёr shkak tё pakёnaqёsive qё sjell tek masa e gjёrё, siç ishte rasti i Britanisё nё 1990 kur

Margaret Thatcher vendosi njё taksё lump-sum nё nivel lokal duke i dhёnё kёshtu

pёrparёsi konceptit tё efiçensёs.

Nё kёto kushtё projektuesit i duhet tё marrё nё konsideratё aftёsitё heterogjene paguese

tё taskapaguesve. Nёse projektuesi do tё dallonte apo pёrcaktonte diferencat e

qёnёsishme tё taskapaguesve ai pёrsёri do tё pёrzgjidhte taksёn lump-sum. Por tashmё

kjo taksё do tё ishte e kushtёzuar nga aftёsia. Kjo taksё nuk do tё varej nga zgjedhjet

individuale, pra nuk do tё shkaktonte shtrёmbёrime tё nxitjeve, po ashtu dhe projektuesi

do arrinte barazinё pa kosto nё efiçencё. Sepse për të zgjedhur midis efiçencës dhe

barazisë duhet të pranojmë që për të fituar një nivel të caktuar të njërës prej tyre do të

thotë të heqim dorë në të njëtin nivel nga tjetra94

.

92

Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic

Journal, vol. 37, pp. 47-61. 93

Samuelson, W, Marks, S, (2006). “Rules, Public Goods and Cost Benefit Analyses, In.

Managerial Economics,” Wiley, 2006, pp. 582-583. 94

Mirrles,J, (1997). “Information And Incentives: The Economics Of Carrots And

Sticks” The Economic Journal, vol. 107, pp. 1311–1329.

85

Aktualisht pёr shtetin ёshtё e pamundur tё pёrcaktojё aftёsitё e individёve duke bёrё qё

modeli tё jetё joprakitk dhe jorealist.

2.2.1 Teoria e Ramsey-it

Nё teorinё e Ramsey-it pyetja kryesore qёndron se si duhet tё jetё norma e taksёs sё dy

produketeve nё mёnyrё tё tillё qё barra e tepёrt e taksёs tё jetё sa mё e vogёl. Pёr tё

minimizuar barrёn totale tё taksёs, duhet qё barra marxhinale e krijuar nga çdo e ardhur

pёr secilin nga produktet duhet tё jetё e njёjtё. Pёr tё thjeshtёzuar analizёn apo modelin

Ramsey konsideroi qё konsumatori tё cilin do tё analizojmё apo pёrfaqёsuesin e shoqёriё

si njё konsumator qё konsumon vetёm dy produkte X dhe Y. Kёto dy produkte nuk janё

as komplementuese dhe as zёvendёsues tё njёri tjetrit. Por nga ana tjetёr çdo ndryshim i

çmimit tё njёrit prej produkteve ndikon ose jo nё kёrkesёn e produktit tjetёr. Nё grafikun

e mёposhtёm shikojmё qё individi mund tё ble X produkte me çmimin P0, duke e bёrё

kёshtu kurbёn e ofertёs tё X-it horizontale dhe kurbёn e kёrkesёs pёr X-in Dx.

Grafiku 19: Barra e Tepёrt Marxhinale

Burimi: Financё Publike, Gayer

Supozojmё qё aplikohet njё taksё ux mbi produktin X. Kjo taksё sjell uljen e sasisё sё

kёrkuar nga XO nё X1, e cila paraqitet si ∆X nё grafik. Atёherё barra e tepёrt e taksёs

mbetet sipёrfaqja e trekёndёshit abc. Tani supozojmё qё kemi njё rritje tё taksёs me 1

duke e bёrё taksёn (ux + 1).

86

Tashmё dhe çmimi i produkti X ёshtё P0 + (ux +1); sasia e kёrkesё sё tij bie e ∆x nё X2

dhe barra e tepёrt e krijuar ёshtё trekёndёshi fec. Barra e tepёrt marxhinale ёshtё pikёrisht

diferenca midis kёtyre dy trekendeshave duke krijuar trapezoidin fbae. Sipёrfafja e

trapezoid-it ёshtё ½ e lartёsisё (∆x) herё shumёn e bazёs [ux + (ux + 1)]. Pra barra e

tepёrt marxhinale ёshtё ½ ∆x[ux + (ux + 1)]. Tashmё qё barra e tepёrt marxhinale krijohet

nga rritja e taksёs, na duhet tё pёrllogarisim rritjen nё tё ardhurat qё krijohen nga rritja e

taksёs.

Pra tё pjesёtojmё barrёn e tepёrt marxhinale me ndryshimin e tё ardhurave. Kjo quhet

ndryshe barra e tepёrt marxhinale e krijuar nga çdo njёsi shtesё e tё ardhurёs. Nё

momentin kur taksa ёshtё ux tё ardhurat nga taksat janё uxX1. Nё grafikun e mёsipёrm kjo

shprehet si drejtkёndёshi hbaj.

Dhe nё tё njёjtёn formё kur norma e taksёs ёshtё (ux +1), tё ardhurat nga taksat janё gfej.

Duke krahasuar kёto dy drejtkёndёsha, shohim qё taksa rritet, pёrfitimi i shtetit ёshtё gfih

dhe humbjet janё ibae. Pra ndryshimi nё tё ardhurat ёshtё gfih-ibae. Algjebrikisht kjo

ёshtё X2 – (X1 – X2)ux dhe matematikisht ndryshimin nga tё ardhurat e taksat mund ta

shprehim si:

X1 - ∆X= Tё ardhurat marxhinale nga taksat.

Duke qёnё se kushtin pёr minimizimin e barrёs sё tepёrt totale e arrinim pёrmes njё barrё

tё tepёrt marxhinale tё njёjtё pёr çdo produkt atёherё mund tё themi qё:

∆X/X1-∆X = ∆Y/Y1-∆Y

Nga kёtu marim:

∆X/X1=∆Y/Y1

Pra rregulli i Ramsey-it i vitit 1927 thotё se pёr minimizimin e barrёs totale tё tepёrt,

normat e taksёs duhet tё jenё tё tilla qё ulja nё pёrqindjen e sasisё sё kёrkuar tё jetё e

njёjtё pёr çdo produkt.

2.2.2 Teoria e Corlett-Hague

Nё vitin 1953 kёta dy studiues95

provuan njё implikim tё rёndёsishёm tё rregullit tё

Ramsey-it. Nёse kemi vetёm dy produkte, taksimi efiçent kёrkon taksimin e produktit i

cili ёshtё relativisht mjaft komplemnetues me kohёn e lirё. Kjo nёnkupton, qё nёse do qe

95

Corlet, W, Hague, D, (1953). “Complementarity and the Excess Burden of Taxation,”

Review of Economics Studies, vol. 21/1, pp. 22-30.

87

e mundur qё tё taskohej koha e lirё, tё ardhurat nga taksat mund tё rriten pa prodhuar njё

barrё tё tepёrt tё taksёs. Megjithёse ёshtё e pamundur qё projektuesi tё taksoje kohёn e

lirё, ata mund tё taksojnё produket qё konsumohen bashkarisht me kohёn e lirё, duke

bёrё kёshtu qё nё mёnyrё indirekte tё ulet kёrkesa pёr kohё tё lirё. Sipas kёtyre dy

autorёve nёse do tё aplikoheshin taksa tё larta mbi produket tё cilat janё komplemnetare

me kohёn e lirё atёherё do tё ishte e mundur arrijta e njё sistemi efiçent perfekt.

Sigurisht qё duhet tё konsiderojmё situatёn kur ndёrhyrja e shtetit sjell ndryshim nё

sasinё e tregut, rezultati ёshtё inefiçenca, humbje e mirёqёnies96

.

2.2.3 Teoria e Edgeworth-it

Sipas teorisё sё Edgewoth-it97

, mbi optimizimin e taskёs mbi tё ardhurat, qёllimi i teorisё

sё tij ёshtё tё modelojё njё mёnyrё tё menduari sistematike pёr sasinё e duhur tё taksёs

progresive. Modeli i tij, nё fund tё shekullit tё 19-tё, studion pikёrisht pyetjen mbi

taksimin optimal tё tё ardhurave duke pёrdorur njё model tё thjeshtё me disa supozime tё

caktuara. Supozimi primar ёshtё maksimizimi i mirёqёnies sociale nё varёsi tё tё

ardhurave tё kёrkuara. Pra mirёqёnia sociale ёshtё njё funksion shumatore-je i çdo

funksioni tё dobishmёrisё individuale. Supozimi i dytё ёshtё qё tё gjithё individёt kanё

tё njёjtin funksion dobishmёrie dhe sё treti shuma e tё ardhurave totale ёshtё fikse. Duke

qёnё se funksionet e dobishmёrisё janё identike kjo nёnkupton qё dhe dobitё marxhinale

janё tё njёjta nёse tё ardhurat janё tё njёjta.

Sipas kёtij modeli taksat duhet tё jenё tё tilla qё pas shpёrndarjes sё taksёs mbi tё

ardhurat kёto tё fundit tё jenё sa mё tё barabarta. Nё veçanti tё ardhurat duhet tё meren sё

pari nga tё pasurit duke qёnё se humbja e dobisё marxhinale ёshtё mё e vogёl sesa ajo e

tё varfёrve. Dhe sё fundimi sipas kёsaj teorie nёse shtetit i nevojiten mё shumё tё ardhura

edhe pasi ka arritur barazinё totale atёherё barra e taksёs duhet tё shpёrndahet nё mёnyrё

tё barabartё. Modeli i Edgeworth-it ёshtё njё sistem progresiv ku individёt me tё ardhura

mё tё larta duhet tё kenё njё normё marxhinale 100%.

Nё dekadat e fundit ekonomistё tё ndryshёm kanё invesituguar sesi rezultatet e modelit tё

Edgeworth-it ndryshojnё kur supozimet e modelit janё disi mё tё ndryshme.

2.2.4 Teoria e Mirrles-it

96

Hall,R, Lieberman, M, (2005). “Economic Efficiency and Government Role, In.

Microeconomics,” Thomson South Western, pp 480-481. 97

Edgeworth, F, (1897) "The Pure Theory of Taxation." The Economic Journal, vol. 7,

pp. 46-70.

88

Nё vitin 1971 ishte Mirrlёs98

i cili sygjeroi njё mёnyrё tjetёr formulimi tё problemit tё

projektuesit. Ndryshimi nё formulim lidhet drejtё pёrsёdrejti mё heterogjenitetin e

taksapaguesve. Nё versionin e parё tё modelit tё tij, individёt gёzojnё aftёsi tё ndryshme

tё lindura pёr tё fituar para. Projektuesi mund tё pёrcaktojё tё ardhurat, ku kёto varen si

nga aftёsitё ashtu dhe pёrpjekjet, dhe vetё projektuesi nuk mund ti pёrcaktojё kёto dy tё

fundit si aftёsitё ashtu dhe pёrpjekjet e individёve. Nёse projektuesi do tё taksonte tё

ardhurat me njё tendencё pёr tё taksuar ato me aftёsi tё shumta apo tё larta, individёt do

tё diskurajoheshin dhe nuk do tё pёrpiqeshin tё fitonin mё shumё tё ardhura. Nё teorinё e

tij problemi i taksimit behёt njё lojё me informacion inperfekt midis taksapaguesve dhe

projektuesit. Projektuesi dёshiron tё taksojё ato me aftёsi tё lartё dhe ti kaloj ato tek

individёt mё aftёsi mё tё ulёt.(Vine re se studimi i tij nis me qёllimin pёr t’ja marrё atyre

qё gjenerojnё mё shumё dhe t’ja kaloj atyre qё gjenerojnё mё pak). Sigurisht qё

projektuesit i duhet tё sigurohet qё sistemi i taksave nuk duhet tё lejojё qё individёt me

aftёsi tё larta tё shtiren si individё me aftёsi tё ulta.

Ndёrkohё analizat moderne tё Mirrlesit mbёshteten nё “ Parimin e Shpalljes (Zbuluar)”.

Sipas teorisё klasike tё lojrave, çdo alokim optimal i burimeve mund tё arrihet pёrmes njё

politike tё tillё ku çdo individ nё formё vullnetare tregon tipin e tij nё pёrgjigje tё

reagimeve tё parashikuara99

. Me fjalё tё tjera projektuesit i duhet tё sigurohet qё sistemi

tё japё nxitjet e duhura pёr taksapaguesit me aftёsi tё lartё nё mёnyrё qё ata tё vazhdojnё

tё prodhojnё nё nivele tё larta respektive me aftёsitё e tyre, megjithёse projektuesi do tё

donte t’a taksonte kёtё grup me taksa tё larta.

Pika mё e fortё e modelit tё Mirrlёs-it ёshtё se ai i lejon projektuesit tё konsiderojё tё

gjithё llojet e realizueshme tё sistemeve tё taskave. Ndёrkohё pika mё e dobёt e qasjes sё

tij ёshtё niveli i lartё i kompleksitetit. Mbajtja e kufizimit nxitje-pajtueshmёri, e cila

nevojitet qё individёt tё mos punojnё nё nivele mё tё ulta sesa aftёsitё qё ata gёzojnё e

bёn mё tё vёshtirё.

Nё modelin e Mirrlёs-it optimizimi arrihet atёherё kur normat marxhinale tё taksave janё

zero (sistem proporcional). Supozimi i tij ёshtё mbi ekzistencёn e njё norme marxhinale

takse, y, tek individёt me tё ardhurat mё tё larta nё ekonomi. Kjo normё positive

marxhinale e taksёs pёrbёn njё efekt diskurajues pёr pёrpjektjet e individeve, duke

gjeneruar kёshtu njё lloj kostoje tё efiçencёs. Nёse norma marxhinale mbi atё lloj

taksapaguesi do tё ishte zero pёr çdo lloj tё ardhure mbi y, atёherё e njёjta sasi tё

ardhurash do tё mblidhej dhe kostoja e efiçences do tё eliminohej. Pra njё taksё

98

Mirrlees, J. Diamond, P. (1971). “Optimal Taxation and Public Production II,” The

American Economic Review, vol. 61/3, pp 261-278. 99

Kёtu “Parimi i Shpalljes” biё vetё ndesh me supozimin, nёse ata tregojnё tipin e tyre nё

varёsi tё pёrcaktimeve tё parashikuara.

89

marxhinale positive pёr taksapaguesit me tё ardhura mё tё larta nuk mund tё jetё

optimale.

Ky fenomen i cili njihet si “goditёs dhe kundёrshtues” shpesh ёshtё neglizhuar pёr

kufizimet e tij nё praktikё. Potenciali i rishpёrndarjes nga individёt me tё ardhura mё tё

larta tek pjesa tjetёr e popullatёs mund tё justifikoj norma tё larta marxhinale pёr pjesёn e

dytё tё individёve me tё ardhura tё larta. Pra mbetet e paqartё kush do tё pёrcaktohet si

individё me tё ardhura mё tё larta. Madje Saez argumenton qё: shpёrndarja e pakufizuar

ёshtё me mё shumё interes sesa shpёrndarja e kufizuar pёr tё zgjdhur problemin e

taksimit optimal mbi tё ardhuart e larta100

. Pa kёtё pjesё me individё me tё ardhura mё tё

larta, intuita pёr norma marxhinale zero nuk mund tё aplikohet, dhe normat marxhinale

pranё grupit me individё tё tillё mund tё jetё positive dhe e lartё101

.

Pёr tё pёrcaktuar pikёrisht kufirin e individёve me norma tё larta dhe ato tё ulta, problem

qё mbetet i identifikueshёm pothuasje nё çdo sistem, mund tё pёrmёndim sistemin e

taksave islame i cili e thjeshtёzon kёtё problem. Sipas sistemit islam, taksa mbi tё

ardhurat ёshtё njё taksё e paaplikueshme, taksa qё e zёvendeson kёtё koncept ёshtё taksa

mbi pasurinё102

. Pёrkufizimi i termit tё pasurisё ёshtё i qartё nё sistemin e tyre.

Pasuria ёshtё teprica pёrtej nevojave tё tyre bazike apo standarteve normale tё jetesёs. Pra

taksat u mblidhen vetёm individёve tё cilёt kanё sufiçite dhe asgjё nuk i merret atyre tё

cilёt nuk kanё sufiçite tё tilla, pra pasuri. Kjo ёshtё e ngjashme mё konceptin e sistemit

tonё perёndimor ku njё sasi e caktuar e tё ardhurave tё individёve ka taksё zero. Por nё

sistemin tonё nuk konsiderohen dhe shpenzimet minimale qё i nevojiten individit pёr tё

jetuar. Pra i pasur ёshtё çdo individ i cili mund tё pёrballojё nevojat e tij, pastaj tё

familjarёve tё tij dhe mё pas tё pjesёs tjetёr tё popullatёs.

Pra pagimi i taksave nё rastet kur individi nuk mund tё pёrballojё nevojat e tij dhe tё

familjarёve tё tij nuk ёshtё pjese e sistemit tё taksave islame. Sikurse njё element tjetёr

mjaf pozitiv i kёtij sistemi ёshtё aplikimi i normave tё sheshta pёr individёt e pasur. Ku

normat marxhinale bёhen zero dhe nuk krijohet asnjё lloj shtrёmbёrimi mbi iniciativat e

individёve pёr tё punuar mё shumё.

100

Saez, Emmanuel, (2001). "Using Elasticities to Derive Optimal Income tax Rates,"

Review of Economic Studies, vol. 68, pp. 205-229. 101

Saez, Emmanuel, (2001). "Using Elasticities to Derive Optimal Income tax Rates,"

Review of Economic Studies, vol. 68, pp. 205-229. 102

Rizvi, S, (1992). “Khums,’ Islamic Libary Project.

90

Pёr mё tepёr normat marxhinale zero nё pjesёn me tё ardhura mё tё larta sjellin njё detyrё

tё rёndёsishme pёr tё identifikuar formёn e pjesёs me tё ardhura mё tё larta dhe aftёsisё

sё shpёrndarjes. Nё njё simulacion numerik sipas modelit tё Mirrlёs-it tё bёrё nga

Tuomala103

u gjet qё: nё tё gjithё rastet e konsideruara normat marxhinale tё taskave

rriten me pёrjashtim tё nivelit tё tё ardhurave qё janё nё fund tё çdo grupimi. Pёrcaktimi i

kufijve midis grupeve me tё ardhura tё ulta, tё mesme dhe tё larta kthehet nё njё

vёshtirёsi mё vete. Nёse nё sistemin tonё, pra nё sistemet kapitaliste do tё adoptonim

pёrcaktimin e pasurisё dhe individёt e pasur sipas sistemit islam, atёherё do tё

eliminoheshin njё sёrё veshtirёsish dhe debatesh fiskale dhe politike.

2.2.5 Stein

Njё ndёr supozimet mё jo reale tё modelit tё Edgeworth-it ёshtё supozimi i tij i tretё mbi

tё ardhurat fikse nё shoqёri. Pёr tё qёnё disi mё realist supozojmё qё dobishmёria e

inidvidёve varet jo vetёm mbi tё ardhurat por dhe nё kohёn e lirё. Taksat mbi tё ardhurat

shtrembёrojnё vendimet mbi orёt e punёs duke krijuar barrё tё tepёrt.

Njё shoqёri me njё funksion social mirёqёnie shtesё pёrballet me njё sёrё dilemash tё

pashmangshme. Nga ana tjetёr objektiva ёshtё vendosja e barrёs sё tasksёs nё mёnyrё tё

tillё qё tё arrihet njё barazi mё e madhe pas vendosjes sё taksёs. Nё njё sistem optimal tё

taksave mbi tё ardhurat ёshtё maksimizimi i mirёqёnies sociale, por pёr arritjen e saj

duhet tё konsiderohen kostot e arritjes sё barazisё.

Dhe kostoja e arritjes sё barazisё konsiston nё barrёn e tepёrt tё krijuar pёr tё arritur kёtё

barazi. Tek modeli i Edgeworth-it kosto e arrijtes sё barazisё ёshtё zero e cila shpjegon

apo pёrshkruan dhe barazinё perfekte.

Nё vitin 1987 Stern104

studio njё model tё ngjashёm me atё tё Edgeworth-it, por ai

konsideroi pёrveç tё ardhuarve dhe kohёn e lirё tё individёve. Nё analizёn e tij Stern

supozoi qё tё ardhurat e taksёs tё mbledhura nga njё person janё si mё poshtё:

Tё ardhurat = -α + t x tё ardhurat

Ku α pёrshruan shumёn e parave qё i nevojitet individit pёr tё jetuar dhe t pёrshkruan

normёn marxhinale tё taksёs. Ekuacioni i Stern-it mund tё paraqitet nё forme grafike si

mё poshtё.

103

Tuomala, Matti, (1990). “Optimal Income Tax and Redistribution,” New York:

Oxford University Press. 104

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill.

91

Grafiku 20: Njё taksё Lineare mbi tё Ardhurat

Burimi: Financё Publike, Gayer

Nё boshtin e x-ve kemi tё ardhurat e individit dhe nё boshtin e y-ve kemi tё ardhurat nga

taksat. Kur tё ardhurat janё zero barra e taksёs ёshtё negative, qё nёnkupton njё lloj

subvencioni apo granti qё shteti i jep individit. Pas kёtij kufiri pёr çdo tё ardhur shtesё

individi duhet tё paguaj taksё. Pra, t-ja ёshtё norma marxhinale e taksёs. Duke qёnё se

interpretimi i ekuacionit gjeometrik tё Stern-it ёshtё njё vijё e drejtё kjo quhet njё skemё

lineare e taksёs mbi tё ardhurat, qё ne e njohim si taksa e sheshtё mbi tё ardhurat. Ёshtё

e rёndёsishme tё theksohet se kjo skemё lineare me norma konstante marxhinale pёrfshin

progresivitet nё vetvete, sepse sa mё tё larta tё ardhurat e individit aq mё tё larta janё

vlerat monetare tё taksёs qё ata paguajnё. Se sa progresiv ёshtё sistemi kjo varet nga

vlera qё mer α dhe t-ja. Sa mё e lartё t-ja aq mё progresiv ёshtё sistemi, por nga ana tjetёr

kёto vlera tё larta tё t-sё shoqёrohen apo e thёnё ndryshme krijojnё barra mё tё larta tё

taksёs. Tashmё problemi kthehet nё gjetjen me optinmale tё kombinimit midis α-ёs dhe t-

sё, nё mёnyrё qё tё maksimizohet mirёqёnia sociale.

Nё studimin e tij Stern gjeti qё raporti mё i mirё i t-sё do tё ishtё norma prej 19%105

. Kjo

ёshtё njё normё shumё mё e vogёl se ajo e modelit tё Edgeworth-it106

. Nё terma mё tё

pёrgjithёshme mund tё themi qё Sterni-i provoi qё sa mё elastike tё jetё kёrkesa pёr punё

aq mё e vogёl duhet tё jetё vlera e t-sё dhe se kostoja e rishpёrndarjes ёshtё krijimi i

barrёs sё tepёrt.

105

Rezultat ky nёn supozimin qё elasticiteti i zёvendёsimit midis tё ardhurave dhe kohёs

sё lirё, ёshtё 0.6. 106

Raporti i Edgeworth-it pёr individёt me tё ardhura tё larta ёshtё 100%.

t=norma

marxhinale

e takses

92

Njё ndёr limitimet e analizёs sё Stern-it ёshtё se ai e pёrcakton sistemin vetёm me anё tё

njё norme marxhinale takse-je.

Mё vonё nё vitet 2002 Gruber dhe Saez107

analizuan njё sistem tё ngjashёm por ky i

fundit lejonte katёr norma marxhinale tё taksave. Gjetja e tyre mё interesante ishte qё

individёt nё grupin me tё ardhura mё tё larta duhet tё pёrballeshin mё norma marxhinale

mё tё ulta se ato tё individeve nё grupin e individёve me tё ardhura mё tё ulta. Kjo

bazohen nё mendimin qё individёt me tё ardhura mё tё larta mund tё krijojnё vende tё

reja pune, pra tё rrisin ofertёn pёr punё. Ajo çka ёshtё mё e rёndёsishmё ёshtё qё

megjithёse normat marxhinale ulen, normat mesatare tё taksave rriten.

Pas njё sёrё studimesh mbeten shumё vlera apo gjykime polemike mbi taksimin optimal

pёr tё arritur maksimizimin e mirёqёnies sociale.

Studimet dhe diskutimet e shumta mbi teorinё e efiçencёs sё taksёs nuk janё mjaft tё

drejta sepse efiçenca ёshtё vetёm njё kriter i evaluimit tё sistemit tё taksave. Njё kriter

tjetёr ёshtё dhe drejtёsia. Sistemi i taksave duhet tё ketё dhe njё barazi vertikale. Ai duhet

tё ketё shpёrndarje tё barrёs nё mёnyrё tё drejtё midis individёve me aftёsi tё ndryshme

pёr pagesё.

Sё fundmi mund tё themi qё njё taksё lump-sum mund tё aplikohet pa krijimin e njё

barre tё tepёrt. Duke qёnё se taskat lump-sum nuk janё politiksht tё aplikueshme

problemi qёndron se si mund tё rrisim tё ardhurat nga taksat me njё barrё tё tёpert sa mё

tё vogёl tё jetё e mundur.

Dhe nё pёrgjithёsi sipas rregullit tё Ramsey-it minimizimi i barrёs sё tepёrt kёrkon qё

taksa tё jetё e tillё nё mёnyrё qё kёrkesa pёr tё gjithё produktet (edhe koha e lirё) tё ulet

nё proporcion tё njёjtё. Nё pёrgjithёsi barra bie mbi blerёsin kur elasticiteti i kёrkesёs/

elasticiteti i ofertёs ёshtё i vogёl, dhe zakonisht mbi shitёsin kur elasticiteti i kёrkesёs/

elasticitetin e ofertёs ёshtё i madh108

.

2.2.6 Hall dhe Rabushka

Nё punimin e tyre Hall and Rabushka109

mbi taksёn e sheshtё konluduan tre elementё tё

rёndёsishёm mbi taksёn e sheshtё. Sё pari, taksa e sheshtё ёshtё njё taksё e ndershme dhe

107

Gruber, Jon and Emmanuel Saez (2002). "The Elasticity of Taxable Income: Evidence

and Implications,” Journal of Public Economics, vol. 84, pp. 1-32. 108

Pidyck, R, Rubinfeld, D, (1986). “Competitive Market Analysis, In.

Microeconomics,” Maxmillian Inc, pp. 314-315. 109

Hall,R, Rabushka, A, (2007). “The Flat Tax,” Hoover Institution.

93

e drejtё bazuar mbi konceptin praktik primar mbi drejtёsinё. Sё dyti,taksa e sheshtё ёshtё

e drejtё bazuar mbi paguesin dhe sё treti taksa e sheshtё po pёrfshin njё suport tё madh nё

kahun politik nё dy dekadat e fundit.

Taksa e sheshtё sjell njё frymё positive mbi nxitjen e punёs, aktiviteteve sipёrmarrёse

dhe formimit tё kapitalit dhe kёto tё shoqёruar nё thelb me njё rritje tё prodhimit dhe

standarteve tё jetesёs. Çdokush do tё ishtё pro kёsaj rilindjeje ekonomike. Pra rritja

ekonomike nuk mund tё bazohet thjeshtё nё rritjen e sektorёve si shёrbimet apo patentave

tё ndryshme por ajo duhet tё jetё e bazuar mbi njё rritje tё drejtpёrdrejtё tё prodhimit.

Pyetjet qё ngrihen mbi taksёn e sheshtё janё nga mё tё shumtat, p.sh; a ka ndikime tё

tjera tё saj mbi ekonominё, a ёshtё ajo njё dhuratё pёr tё pasurit, a e shkatёrron ajo

tregun; a mundet tё mbijetojnё entitet e shumta qё japin ndihma tё caktuara mbi kategori

tё caktuara indivesh apo aplikojnё ulje taksash nga mё tё ndryshmet, a mundet taksa e

sheshtё ti japi fund defiçitit tё shtetit.

Punimi i kёtyre dy studiuesve i konsideron seriozisht pёrgjigjet e pyetjeve tё

lartpёrmendura. Sipas tyre njё raport prej 19% do tё sjellё nxitje nё ekonomi dhe nxitje

nё orёt e punёs duke bёrё kёshtu tё mundur rritjen e prodhimit. Nxitjet mbi investimet po

ashtu do tё jenё pozitive duke bёrё tё mundur qё investimet tё kanalizohen nё fushat mё

produktive.

Pёr tё nxitur punёn Hall dhe Rabushka konsiderojnё qё njё pjёse e taksapaguesve tё cilёt

megjithёse nё njё sistem progresiv mund tё renditen nё raportet mё tё ulta tё mundshme

nё njё sistem tё sheshtё pjesa e individeve tё cilёt nuk arrijnё tё ardhurat pёr tё

pёrballuar njё standart minimal jetese janё totalisht tё pёrjashtuar nga taksat.

Njё elementet tjetёr i ngritur prej Hall dhe Rabushkёs ёshtё qё normat marxhinale tё

taksave pёrcaktojnё nxitjet pёr tё gjithё llojet e aktivitete familjare. Megjithatё rasti i

Shqipёrisё mbi nxitjet ekonomike tё orёve tё punёs ёshtё disi i veçantё. Nga anketimi i

kryer nё 600 (gjashtёqind) biznese nё Shqipёri110

, u pa qё ky efekt nuk ёshtё real pёr

vendin tonё. Megjithatё teorikisht mbetet fakti qё normat marxhinale kanё ndikim mbi

nxitjen e orёve tё punёs sё individёve.

Njё pikё qё duhet tё konsiderohet ёshtё dalja e individёve nё pension. Sepse dhe dalja nё

pension ёshtё njё lloj nxitjeje. Normat e larta marxhinale tё taksave nxisin njё pjesё tё

individёve tё mos vazhdojnё punёn, pra tё dalin nё pension.

110

Modelin e Anketёs pёr Bizneset e gjeni nё Apendiks.

94

Ekonomistёt mendojnё qё reformat e taksave kanё njё ndikim tё konsiderueshёm mbi

formimin e kapitalit. Sigurisht qё problemi mё i madh mbetet taksimi i dyfishtё qё i bёhet

tё ardhurave nga biznesi, pra tatimit tё fitimit si dhe taksimi i dividentit.

Nga ana tjetёr nuk ekziston njё taksim mbi investimet qё kryhen nga fonde tё caktuara

apo tё investuara pёrmes huave. Kjo sjell njё nxitje tё bizneseve nё drejtim tё pasigurisё

dhe huave financiare. Taksa e sheshtё eliminon kёtё lloj iniciative, duke taksuar çdo lloj

kategorie apo biznesi me njё taksё tё vetme tё sheshtё. Pra mund tё themi qё taksa e

sheshtё sjell dhe ndikime indirekte duke mos lejuar nxitjen e bizneseve tё caktuara apo

spekulative.

Nё njё sistem taksash ku tё gjithё llojet e tё ardhurave nё mёnyrё tё barabartё lejojnё

shpenzimet e investimeve ёshtё taksa mbi konsumin. Madje dy ekonimistё tё financave

publike111

kanё parashikur qё pёrdori i njё takse tё sheshtё mbi konsumin nё vend tё njё

takse mbi tё ardhurat sjell njё rritje nё forminin e kapitalit. Ndёrkohё ekonomistё tё tjerё

janё mё pak optimist mbi taksimin e dyfishtё tё kursimeve.

Po nga studimi i dy ekonomistёve Auerbach dhe Kotlikoff112

ata mendojnё qё ndikimet e

taksёs sё sheshtё mbi ekonomi nuk janё tё menjёhershme por rritja nё ekonomi mund tё

vёrehet vetёm pas shtatё vitesh aplikimi tё saj. Nё pёrgjithёsi tё gjithё janё tё mendimit

qё eksistojnё efekte favorizuese mbi formimin e kapitalit.

2.2.7 Kim, Keen dhe Varsano

Njё ndёr çёshtjet mё tё diskutuara tё taksёs sё sheshtё ka qёnё stabilizatori automatik.

Sipas punimit tё Kёn, Kim dhe Varsano113

tё cilёt kanё studiuar principet dhe evidencat

e taksёs sё sheshtё, ata konkludojnё qё taksa e sheshtё pёrforcon mё shumё stabilizatorin

automatik. Duke qёnё se stabilizatori automatik ёshtё njё element nё vetevete i

fleksibilitetit qё pёrmban sistemi i taksave ata provuan qё njё sistem nёn taksёn e sheshtё

tenton tё jetё mё shumё fleksibёl.

111

Auerbach, Alan J & Kotlikoff, Laurence J & Skinner, Jonathan, (1983). "The

Efficiency Gains from Dynamic Tax Reform," International Economic Review, Osaka

University Institute of Social and Economic Research Association, vol. 24/1, pp. 81-100. 112

Auerbach, Alan J & Kotlikoff, Laurence J & Skinner, Jonathan, (1983). "The

Efficiency Gains from Dynamic Tax Reform," International Economic Review, Osaka

University Institute of Social and Economic Research Association, vol. 24/1, pp. 81-100. 113

Keen, M., Kim, Y, Varsano, R. (2007). “The 'Flat Tax(es): Principles and Evidence.

International Tax and Public Finance,” Springer Science Media vol. 06, pp. 218.

95

Nё studimin e tyre ata konkluduan qё nё asnjё nga vendet e Europёs Lindore tё cilёt

aplikuan taksёn e sheshtё nuk janё shfaqur efekte tё Laffer-it. Efektet e rishpёrndarjes me

aplikimin e taksёs sё sheshtё janё disi komplekse. Sipas tyre aplikimi i taksёs sё sheshtё

ёshtё njё burim i pёrmirёsimit tё barazisё horizontale dhe efiçencёs sikurse dhe e

thjeshtёsisё. Po ashtu dhe stabilizatori automatik pёrforcohet dhe jo dobёsohet.

Nga teorittё mbi taksimin optimal konkludojmё

Normat e taksёs duhet tё jenё tё tilla qё ulja nё pёrqindje e sasisё sё kёrkuar tё jetё e

njёjtё pёr çdo produkt.114

Ky pёrfundim ndihmon teorikisht diskutimet e progresivitetit tё

TVSH-sё nё vendin tonё. Pёrtej problematikave administrative qё ka Shqipёria teoria na

tregon se normat e taksёs mbi produktet duhet tё jetё e njёjtё.

Nёse do tё aplikoheshin taksa tё larta mbi produket tё cilat janё komplemnetare me kohёn

e lirё atёherё do tё ishte e mundur arrijta e njё sistemi efiçent perfekt.115

Megjithёse

ёshtё e pamundur qё tё taksojmё kohёn e lirё, mund tё taksojmё produket qё

konsumohen bashkarisht me kohёn e lirё, duke bёrё kёshtu qё nё mёnyrё indirekte tё ulet

kёrkesa pёr kohё tё lirё. Ky pёrfundim kёrkon njё studim tё detajuar pёr tё pёrcaktuar

kёto lloje produktesh nё shoqёrinё tonё.

Nёse shtetit i nevojiten mё shumё tё ardhura, pasi ka arritur barazinё totale, atёherё

barra e taksёs duhet tё shpёrndahet nё mёnyrё tё barabartё. Njё sistem progresiv ku

individёt me tё ardhura mё tё larta duhet tё kenё njё normё marxhinale 100%.116

Ky

pёrfundim tregon progresiviteti i sistemit aplikohet nё njё ambjent utopik.

Optimizimi arrihet atёherё kur normat marxhinale tё taksave janё zero.117

Pra njё normё

marxhinale pozitive pёr taksapaguesit me tё ardhura mё tё larta nuk mund tё jetё

optimale. Kёto norma sjellin devijime nё vendim marrjen e individёve.

Pёr tё pёrcaktuar pikёrisht kufirin e individёve me norma tё larta dhe ato tё ulta, problem

qё mbetet i identifikueshёm pothuasje nё çdo sistem, mund tё konsiderojmё sistemin e

taksave islame i cili e thjeshtёzon kёtё problem. Sipas sistemit islam, taksa mbi tё

ardhurat ёshtё njё taksё e paaplikueshme, taksa qё e zёvendeson kёtё koncept ёshtё taksa

mbi pasurinё118

. Pёrkufizimi i termit tё pasurisё ёshtё i qartё nё sistemin e tyre. Pasuria

114

Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic

Journal, vol. 37, pp. 47-61. 115

Corlet, W, Hague, D, (1953). “Complementarity and the Excess Burden of Taxation,”

Review of Economics Studies, vol. 21/1, pp. 22-30. 116

Edgeworth, F, (1897) "The Pure Theory of Taxation." The Economic Journal, vol. 7,

pp. 46-70. 117

Mirrlees, J. Diamond, P. (1971). “Optimal Taxation and Public Production II,” The

American Economic Review, vol. 61/3, pp 261-278. 118

Rizvi, S, (1992). “Khums,’ Islamic Libary Project.

96

ёshtё teprica pёrtej nevojave tё tyre bazike apo standarteve normale tё jetesёs. Pra taksat

u mblidhen vetёm individёve tё cilёt kanё sufiçite dhe asgjё nuk i merret atyre tё cilёt

nuk kanё sufiçite tё tilla, pra pasuri.

Nё terma tё pёrgjithshёm themi qё sa mё elastike tё jetё kёrkesa pёr punё aq mё e vogёl

duhet tё jetё vlera e taksimit dhe se kostoja e rishpёrndarjes ёshtё krijimi i barrёs sё

tepёrt.119

Njё raport prej 19% do tё sjellё nxitje nё ekonomi dhe nxitje nё orёt e punёs duke bёrё

kёshtu tё mundur rritjen e prodhimit. Nxitjet mbi investimet po ashtu do tё jenё pozitive

duke bёrё tё mundur qё investimet tё kanalizohen nё fushat mё produktive120

. Pёr tё

nxitur punёn Hall dhe Rabushka konsiderojnё qё njё pjesё e taksapaguesve tё cilёt

megjithёse nё njё sistem progresiv mund tё renditen nё raportet mё tё ulta tё mundshme

nё njё sistem tё sheshtё pjesa e individёve tё cilёt nuk arrijnё tё ardhurat pёr tё pёrballuar

njё standart minimal jetese janё totalisht tё pёrjashtuar nga taksat. Kjo tregon se nё

sistemin tonё pagat minimale duhet tё pёrjashtohen nga sistemi i taksimit.

Ndikimet e taksёs sё sheshtё mbi ekonomi nuk janё tё menjёhershme por rritja nё

ekonomi mund tё vёrehet vetёm pas shtatё vitesh aplikimi tё saj. Nё pёrgjithёsi tё gjithё

janё tё mendimit qё eksistojnё efekte favorizuese mbi formimin e kapitalit121

. Kёtu duhet

tё konsiderohet se nё sistemin tonё tё ardhurat nga dividentёt apo interesat bankare

kategorizohen subjekte tё taksёs mbi tё ardhurat personale.

Aplikimi i taksёs sё sheshtё ёshtё njё burim i pёrmirёsimit tё barazisё horizontale dhe

efiçencёs sikurse dhe e thjeshtёsisё. Po ashtu dhe stabilizatori automatik pёrforcohet dhe

jo dobёsohet.122

Ajo çfarё kemi kuptuar nga teoritё e taksimit optimal ёshtё se normat optimale

marxhinale tё taksave varen nga aftёsia e shpёrndarjes. Pёr tё arritur balancimin optimal

midis efiçencёs dhe barazisё, normat marxhinale tё taksёs duhet tё jenё tё pёrcaktuara

sipas aftёsisё sё shpёrndarjes. Praktikisht koncepti mbetet shumё i gjёrё pёr tu aplikuar.

Njё argument tjetёr kundёr taksёs sё sheshtё ёshtё : heqja e progresivitetit nga sistemi

zbeh aftёsinё e rishpёrndarjes sё sistemit. Megjithatё studimet empirike tregojnё se efekti

119

Stern, N,(1987).“The Effects Of Taxation, Price Control And Government Contracts

In Oligopoly And Monopolistic Competition ,” Journal of Public Economics, vol. 32/2,

pp.133–158. 120

Hall,R, Rabushka, A, (2007). “The Flat Tax,” Hoover Institution. 121

Auerbach, Alan J & Kotlikoff, Laurence J & Skinner, Jonathan, (1983). "The

Efficiency Gains from Dynamic Tax Reform," International Economic Review, Osaka

University Institute of Social and Economic Research Association, vol. 24/1, pp. 81-100. 122

Keen, M., Kim, Y, Varsano, R. (2007). “The 'Flat Tax(es): Principles and Evidence.

International Tax and Public Finance,” Springer Science Media vol. 06, pp. 218.

97

i rishpёrndarjes sё sistemit ka dёshtuar dhe nё njё sёrё vendesh tё cilat kanё aplikuar

sistemin progresiv123

.

Aplikimi i taksёs sё sheshtё solli njё sёrё pёrfitimesh si rritjen e investimeve tё huaja,

uljen e evazionit fiskal, ulja e ekonomisё informale dhe rritje tё aktivitetit ekonomik124

.

Rrallё herё flitet pёr argumentin kryesor tё aplikimit tё taksёs sё sheshtё , nga

kёndvёshtrimi i politikё bёrёsit, i cili ёshtё : çdo kush ёshtё i barabartё para ligjit125

.

Pёrdorimi i kёtyre raporteve ul tendencёn pёr ulje taksash dhe rrit nxitjen pёr aktivitete

ekonimike pa ndonjё lloj shtrёmbёrimi nga sektori nё sektor. Tё gjitha kёto sjellin njё

rritje tё ardhurash, nё mё shumё kursime dhe sigurisht nё mё shumё investime ose

konsum.

2.3 TEORIA MBI EVAZIONIN FISKAL

Pёrgjatё studimit tё njё sistemi taksash optimal duhet tё konsiderohet dhe fenomeni i

evzazionit fiskal. Evazioni ka dy momente kyçe pёr tu analizuar: sё pari evazioni i cili

lind nga mosregjistrimi nё databazё i subjekteve dhe kryesisht kjo vjen si pasojё e

marrёdhёnieve tё administratorёve tё sistemit, dhe sё dyti kemi evazionin e shmangjes sё

taksave i cili vjen si pasojё e marrёdhёnieve midis taksapagesit dhe inspektorёve

tatimorё.

Individi gjithmon kёrkon tё maksimizojё tё ardhurat e tij, qё do tё thotё ai kёrkon

gjthmonё tё fsheh njё sasi tё caktuar parash nga organet tatimore, tё cilёn e pёrcaktojmё

me R. Teoria supozon qё raporti i tё ardhurave marxhinale tё taksave ёshtё 0.3. Ky ёshtё

dhe pёrfitimi marxhinal i individit kur ai arrin ti fsheh tё ardhurat. Pra kur individi ka njё

raport tё normёs marxhinale prej t, atёherё pёrfitimi i tij marxhinal do tё jetё t.

Organet tatimore nuk kanё informacion mbi tё ardhurat e vёrteta tё individit, por

kontrollet tatimore kryhen nё formё rastёsore. Pra eksiston njё lloj probabiliteti, p, qё

individi do tё kontrollohet. Nёse individi identifikohet atёherё ai do tё paguaj njё gjobё e

cila e kalon vlerёn R. Nёse sistemi i kontrollit do tё ishtё pa kosto atёherё mundёsia pёr

evazion do tё ishte zero. Por kjo kosto nuk ёshtё zero, gjё qё pёrbёn dhe problemin

primar. Supozojmё qё individi e din vlerёn e probabilitetit p, dhe skemёn e gjobёs,

atёherё ai bёn njё zgjedhje duke krahasuar kostot marxhinale dhe pёrfitimet nga evazioni.

123

Davoodi, H, Gupta, S, (2000). “Income Distribution and Tax and Government

Spending Policies in Developing Countries,” IMF Working Paper 00/62. 124

Mara, I. Narazani, E. Permeti, E, (2011). “Did the flat tax reduce informal

employment in Albania?,” CERGE-EI, Prague. 125

Kushtetuta e Republikёs sё Shqipёrisё, Neni 18.

98

Grafiku 21: Evazioni Fiskal ёshtё Pozitiv

Burimi: Financё Publike, Gayer

Vlera e tё ardhurave e cila nuk raportohet gjёndet nё boshtin horizontal dhe tё ardhurat

nё boshtin vertikal. Pёrfitimi marxhinal pёr çdo tё ardhur tё fshehur, tё paraportuar, ёshtё

t, sasia e taksёs sё kursyer. Kosto marxhinale e pritur ёshtё sasia e gjobёs dhe

probabiliteti i kapjes. Modeli parashikon qё evazioni ulet kur normat marxhinale tё

taksave ulen. Kjo ndodh sepse njё vlerё e vogёl t-je ul pёrfitimin marxhinal tё evazionit,

duke ulur poshtё pёrfitimin marxhinal. Nga ky parashikim mer zё dhe reforma e

kryeministrit Mart Laar, tё Estonisё kur ndёrmori reformёn e taksave me raporte tё njёta

tё tё ardhurave prej 26 pёrqind. Ai tha “ Kjo reformё ul evazionin fiskal sepse nё botёn

reale tё pasurit e gjejnё rrugёn pёr t’ju shmangur taksave, nё kёtё formё ata nuk

shqetёsohen mё pёr tё ardhurat e tyre “gri”. Gjithashtu ky pёrfundim vjen dha nga

studime ekonometrike siç ёshtё rasti i Fisman-it dhe Wei-it (2004) pёr Kinёn126

tё cilёt

konkluduan qё tarifat e larta rezultojnё nё njё evazion tё lartё fiskal. Sipas parashikimit tё

tyre njё rritje prej 1 pёrqind nё raportin e taksave mbi importet sjell njё rritje tё shmagjes

prej 3 pёrqind.

Grafiku 22: Evazioni Fiskal ёshtё Zero

126

Fisman, R, Wei, Sh, (2004). “Tax Rates and Tax Evasion: Evidence from "Missing

Imports" in China," Journal of Political Economy, University of Chicago Press, vol. 112,

pp. 471-500.

99

Burimi: Financё Publike, Gayer

Por modeli kёtu supozon vetёm rastin kur individёt kёrkojnё tё maksimizojmё tё ardhurat

e tyre pa konsideruar kostot spikologjike tё evazionit. Sepse pёr individёt e ndershёm kjo

ёshtё njё kosto shumё e lartё.

Nё sistemin tonё fiskal nuk ka asnjё lloj qasje nga teoria, pra format e penalitet nuk

pёrfshijnё raportet e0. taksave dhe as probabilitetin e kapjes. Njё studim mё i thelluar nё

kёtё aspekt do tё ishte shumё i dobishёm pёr politikё- bёrёsit tanё nё tё ardhmen.

Konluzione nga teoritё e evazionit fiskal mund tё pёrmblidhen nё:

Evazioni ulet kur normat marxhinale tё taksave ulen. Kjo ndodh sepse njё vlerё e vogёl e

raportit tё taksёs ul pёrfitimin marxhinal tё evazionit, duke ulur pёrfitimin marxhinal.

I njёjti pёrfundim vjen edhe nga studimet ekonometrike siç ёshtё rasti i Fisman-it dhe

Wei-it pёr Kinёn127

tё cilёt konkluduan qё tarifat e larta rezultojnё nё njё evazion tё lartё

fiskal. Sipas parashikimit tё tyre njё rritje prej 1 pёrqind nё raportin e taksave mbi

importet sjell njё rritje tё shmagjes prej 3 pёrqind. Por modeli kёtu supozon vetёm rastin

kur individёt kёrkojnё tё maksimizojmё tё ardhurat e tyre pa konsideruar kostot

psikologjike tё evazionit. Sepse pёr individёt e ndershёm kjo ёshtё njё kosto shumё e

lartё.

127

Fisman, R, Wei, Sh, (2004). “Tax Rates and Tax Evasion: Evidence from "Missing

Imports" in China," Journal of Political Economy, University of Chicago Press, vol. 112,

pp. 471-500.

100

3. METODOLOGJIA

Nё kёtё punim janё pёrfshirё dy pjesё kёrkimi: Njё pёrmbledhje e teorive mbi taksimin

optimal e parё kjo nё kapitullin e mёparshёm dhe mёnyrёn sesi politikёbёrёsit mbi

sistemin e taksave mund tё pёrfitojnё nga kёto arritje.

Sё dyti ёshtё paraqitur njё model ANOVA me disa variabla dummy. Nё kёtё model

regresioni variabёl i varuar apo i regresuar ёshtё diferenca e parё e GDP-sё nё vlerё

nominale. Nё variablat e varur do tё pёrfshihen variablat kualitativ, qё janё grupe

vendesh tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta taksash pёr kategori tё ndryshme taksash.

Kёto variabla dummy shёrbejnё pёr tё klasifikuar vendet nё grupe me kategori “mutually

exclusive”.

3.1 Pёrshkrimi i Modelit Ekonometrik

Tё dhёnat e modelit janё marё nga Banka Europiane pёr Zhvillim dhe Rindёrtim pёr vitet

1990-2011128

. Vlerat e GDP-sё janё tё shprehura nё dollar. Disa tё dhёna tё munguara

janё pёrllogaritur, sepse nё rast mungese tё gjithё tё dhёnat e vendeve tё tjera nuk do tё

konsideroheshin nga modeli. Pёr Bosnje-Hercegovinёn ёshtё pёrllogaritur nё formё

lineare, pёr Estoninё ёshtё konsideruar njё rritje prej 2%, dhe pёr Malin e Zi njё rritje prej

3%, Serbia 5 pёrqind. Para se tё bёhej pёrllgaritja pёr kёto vende, pёr vitet e munguara tё

tyre ёshtё kёrkuar dhe nё Bankёn Botёrore, nё Eurostat dhe pёrfundimi ka qёnё i njёtё.

Tё dhёnat pёr kёto vite dhe vende mungojnё.

Ёshtё pёrdorur paketa statikstikore EVIEW. Paketa ofron njё koleksion tё gjёrё pёr

trajtime tё tё dhёnave, statistikave, parashikimeve etj. Trajtimi i tё dhёnave bёhet nё

bazё: numerike, alfabetike, trasformim tё dhёnash egzistuese. Paketa ofron mbёshtetje

pёr tё dhёnat komplekse. Paketa EVIEW garanton pёrmbledhje tё tё dhёnave, t-test,

ANOVA, F-test (me ose pa pёrputhje tё heteroskedasticitetit, kovariancё dhe analiza

korrelacioni) etj. Paketa lejon grupin e tё dhёnave nё bazё grupi dhe periudhe kur tё

dhёnat janё panel.

Paketa EVIEW mundёson tё dhёnat seri, panel dhe kryq.Vlerёson nё formё lineare dhe

jolineare me efekte shtuese siç ёshtё variabli fiks, i cili supozon njё efekt shtesё i cili

ёshtё i njёjtё ndёr vite pёr tё gjithё variablat, dhe nё kёtё formё sheshon efektet e

ndryshme ndёr vite. Paketa bёn tё mundur pёrftimin e grafkikёve dhe tabelave tё

ndryshme.infrastruktura e paketёs ofron akses, pёrditёsim tё dhёnash, nё programe tё

ndryshme.

128

Tё dhёnat mund ti gjeni nё Apendiks

101

Vendet qё janё konsideruar kanё njё historik pothuajse tё njёjtё me vendin tonё,

(ekonomi tё mbyllura para viteve’90). Duke konsideruar elementёt qё duhet tё

konsiderohen pёrgjatё vlerёsimit siç ёshtё e kaluara ekonomike, strurktura ekonomike,

marrёdhёniet social-ekonomike, territori dhe numri i banorёve, vendet qё janё grupuar

janё si nё tabelёn 3.

Pёr tё bёrё mё tё qartё hipotezat e ngritura nё pjesёn e parё tё punimit, ёshtё ndёrtuar ky

model ekonometrik i cili ngre si hipotezё: “Nisur nga teoria e politikave buxhetore mbi

zёrat e buxhetit, tё ardhurat tё cilat pёrftohen nga taksa mbi konsumin, TVSH ёshtё zёri

mё i rёndesishёm i buxhetit. Duke qёnё i tille tё ardhurat nga kjo taksё duhet tё kenё njё

efekt tё konsiderueshёm mbi rritjen e qёndrueshme ekonomike tё vёndit”. Siç do tё

vёrehet dhe nё fund tё punimit TVSH-ja nuk ka njё efekt tё tillё mbi rritjen e

qёndrueshme ekonomike, por ёshtё taksa mbi tё ardhurat personale e cila krijon njё

impakt mbi diferencёn e parё tё GDP-sё.Vendet e rajonit i kam grupuar si mё poshtё.

Grupi i parё pёrfaqesohet nga vendet tё cilat kanё aplikuar raportё tё njёjta takse vetёm

mbi konsumin, tatimin mbi vlerёn e shtuar. Kryesisht vendet aplikojnё raporte standarte,

dhe raporte zero. Vendet me kёto dy kategori janё tё konsideruara si vende me raporte tё

njёjta sepse raportet zero pёrfaqёsojnё pёrjashtimin nga kjo kategori takse.

Grupi i dytё pёrfshin vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta vetёm mbi tё ardhurat

personale, TAP. Subjekt i kёsaj takse janё tё ardhura tё ndryshme siç ёshtё paga,

dividentet, qira, emfiteoza, etj. Vende tё ndryshme aplikojnё grupime tё ndryshme.

Modeli ёshtё i kufizuar nё nёnzёrat e subjektit tё kёsaj takse.

Tabela 3: Aplikimi i Raporteve tё Taksёs

Vendi Kodi TAP TF TVSH

Albania ALB 10* 10 20

Bosnia and Herzegovina BIH 10 10 17

Bulgaria BGR 10 10 20

Croatia HRV 40 20 23

Czech Republic CZE 15 19 20

Estonia EST 21 21 20

Georgia GEO 20 15 18

Latvia LTV 26 15 21

Lithuania LTU 15 15 21

Macedonia, FYR MKD 10 10 18

Montenegro MNE 10 9 17

Romania ROU 16 16 19

Russian Federation RUS 13 20 18

102

Serbia SRB 15 10 18

Slovak Republic SVK 19 19 19

Ukraine UKR 15 25 20

Burimi: Raportet Botёrore tё Taksave 2011

* Kuadret e hijёzuara nёnkuptojnё raporta tё njёjta taksash.

Grupi i tretё pёrfaqёsohet nga vendet tё cilat aplikojnё raporte tё njёjta vetёm mbi tatim

fitimin apo taksёn e korporatёs. Pёrllogartija e fitimit ёshtё e ndryshme nga vendi nё

vend.

Grupi i katёrt pёrbёhet nga vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta vetёm mbi tё

ardhurat dhe fitimin. Ёshtё zgjedhur ky lloj grupimi sepse TAP dhe TF janё tatime qё nё

njё kuptim tё gjёrё lidhen drejtpёrsёdrejti me paratё qё realizon apo gjeneron individi.

Sё fundmi nё grupin e pestё pёrfshihen vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta nё tё

tre kategoritё e taksave tё mёsipёrme, TVSH, TAP dhe TF.

Numri total i observimeve ёshtё 252 observime duke konsideruar 15 vendet (ёshtё

pёrjashtuar Rusia sepse numri i popullsisё, madhёsia e GDP-sё ёshtё relativisht shumё

mё e madhe se vendet e tjera tё grupit).

Variabli dummy merr vlerёn 1 kur observimi i pёrket njё grupi tё caktuar dhe vlerёn zero

kur nuk i pёrket kёtij grupi apo kёsaj katёgorie.

Yi= β1+β2D2i+β3D3i+ β4D4i + β5D5i + ui

Ku:

Yi = diferenca e parё e GDP-sё (∆GDP) sё kёtyre vendeve

D1i =1 grupi i vendeve tё cilёt kanё aplikuar raporte tё sheshta vetёm mbi konsumin

=o nё tё kundёrt

D2i =1 grupi i vendeve tё cilat kanё aplikuar raporte tё sheshta vetёm mbi tё ardhurat.

=0 nё tё kundёrt

D3i = 1 grupi i vendeve tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta vetёm mbi fitimin.

= 0 nё tё kundёrt.

103

D4i = 1 grupi i vendeve tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta vetёm mbi tё ardhurat

dhe mbi fitimin.

= 0 nё tё kundёrt

D5i = 1 grupi i vendeve tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta vetёm mbi tё ardhurat,

fitimin dhe konsumin.

= 0 nё tё kundёrt

Nё çdo regresion tё kryer (pesё) njё nga kёto pesё grupe ёshtё konsideruar si grup

kontrolli, benchmark. Pёr çdo ekuacion β1 prezanton mesataren e diferencёs sё parё tё

GDP-sё pёr grupin e kontrollit. Çdo koefiçient tjetёr ёshtё diferencial, i cili tregon sesa

ndryshon koefiçineti qё merr vlerёn 1 nga koefiçineti i kategorisё sё benchmark-ut, grupit

tё kontrollit.

Modeli tregon qё mesatarja e diferencёs sё parё tё GDP-sё pёr grupin e parё, qё e kanё

aplikuar vetёm mbi konsumin ёshtё:

E=(Yi|D1i = 1, D2i = 0, D3i = 0, D4i = 0) =β1+β2

Mesatarja e diferencёs sё parё tё GDP-sё pёr grupin e dytё, qё kanё aplikuar norma tё

njёjta vetem mbi tё ardhurat ёshtё:

E = (Yi| D1i = 0, D2i = 1, D3i = 0, D4i = 0) = β1 + β3

Mesatarja e diferencёs sё parё tё GDP-sё pёr grupin e tretё, qё e kanё aplikuar raportin e

njёjtё si mbi fitimin ёshtё:

E = (Yi| D1i = 0, D2i = 0, D3i = 1, D4i = 0) = β1 + β4

Mesatarja e diferencёs sё parё tё GDP-sё pёr grupin e katёrt, qё e kanё aplikuar raportin

e njёjtё mbi tё ardhurat dhe mbi fitimin ёshtё:

E = (Yi| D1i = 0, D2i = 0, D3i = 0, D4i = 1) = β1 + β5

Atёherё mesatarja e diferencёs sё parё tё GDP-sё pёr vendet qё e kanё aplikuar si mbi

konsumin, tё ardhurat dhe fitimin tregohet me koeficentin β1, koefincenёt β2, β3, β4 dhe β5

tregojnё sesa ndryshon mesatarja nё grupet e kёtyre vendeve (sipas grupimit) me grupin e

kontrollit sipas rastit. (Janё regresuar tё njёjtat tё dhёna por duke ndryshuar grupin e

kontrollit pёr secilin rast).

104

Pёrgjatё vlerёsimit tё modelit duhet tё mirёkuptojmё ekzistencёn e njё numri relativisht

tё vogёl tё observuara. Konsiderimi i tё gjithё vendeve tё evropёs mund tё konsiderohet

nё njё studim tё ardhshёm. Sikurse njё kufizim tjetёr i modelit ёshtё moskonsiderimi i

vitit tё implementimit tё kёtyre reformave pёr secilin vend. Vende tё ndryshme i kanё

aplikuar raportet e njёjta nё periudha tё ndryshme.

3.2 Rezultatet

Rezultatet pёr secilin rast tё pёrmbledhura janё si mё poshtё129

:

Rasti 1 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -1.01E+09 2.43E+09 -0.415112 0.6784

D2 4.93E+09 1.66E+09 2.971290 0.0032

D3 -2.84E+08 1.54E+09 -0.185017 0.8534

D4 -89493439 1.66E+09 -0.053902 0.9571

C 2.04E+09 1.09E+09 1.875551 0.0618

Rasti i parё konsideron si grup kontrolli grupin e vendeve tё cilat aplikojnё raporte tё

njёjta mbi konsumIN, tё ardhura dhe fitimin, pra grupin e pestё. Variabli i kёtij grupimi

ёshtё “C”. variablat e tjerё pёrfaqёsojnё variablat e grupeve tё tjera. “D1” ёshtё

koefiçenti i grupit tё parё, TVSH. Koefiçenti i grupit tё dytё ёshtё “D2”, TAP. Koefiçenti

i grupit tё tretё pёrfaqёsohet nga “D3”, TF. Dhe sё fundmi grupi i katёrt pёrfaqёsohet nga

“D4”, TAP&TF.

Rasti 2

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -9.19E+08 2.51E+09 -0.366277 0.7145

D2 5.02E+09 1.77E+09 2.829808 0.0050

D3 -1.95E+08 1.66E+09 -0.117391 0.9066

D5 89493439 1.66E+09 0.053902 0.9571

C 1.95E+09 1.26E+09 1.552970 0.1216

Nё rastin e dytё grupin e vendeve tё cilat kanё aplikuar raporte tё njёjta si nё tё ardhura

dhe nё fitim ёshtё marrё grup kontrolli. Variabli i kёtij grupimi ёshtё “C”. variablat e

tjerё pёrfaqёsojnё variablat e grupeve tё tjera.

129

Rezultatet e detajuara pёr çdo rast i gjeni nё Apendiks

105

Rasti 3

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -7.25E+08 2.43E+09 -0.298096 0.7659

D2 5.22E+09 1.66E+09 3.142583 0.0019

D4 1.95E+08 1.66E+09 0.117391 0.9066

D5 2.84E+08 1.54E+09 0.185017 0.8534

C 1.75E+09 1.09E+09 1.613897 0.1077

Nё rastin e tretё ёshtё vendosur grup kontrolli vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё

njёjta vetёm mbi fitimin. Variabli i kёtij grupimi ёshtё “C”. variablat e tjerё pёrfaqёsojnё

variablat e grupeve tё tjera.

Rasti 4

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -5.94E+09 2.51E+09 -2.367254 0.0186

D3 -5.22E+09 1.66E+09 -3.142583 0.0019

D4 -5.02E+09 1.77E+09 -2.829808 0.0050

D5 -4.93E+09 1.66E+09 -2.971290 0.0032

C 6.97E+09 1.26E+09 5.554922 0.0000

Nё rastin e katёrt ёshtё konsideruar grup kontrolli vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё

njёjta mbi tё ardhurat. Variabli i kёtij grupimi ёshtё “C”. variablat e tjerё pёrfaqёsojnё

variablat e grupeve tё tjera.

Rasti 5

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D2 5.94E+09 2.51E+09 2.367254 0.0186

D3 7.25E+08 2.43E+09 0.298096 0.7659

D4 9.19E+08 2.51E+09 0.366277 0.7145

D5 1.01E+09 2.43E+09 0.415112 0.6784

C 1.03E+09 2.17E+09 0.473667 0.6361

Nё rastin e pestё ёshtё konsideruar grup kontrolli vendet tё cilat kanё aplikuar raporte tё

njёjta vetёm mbi konsumin. Variabli i kёtij grupimi ёshtё “C”. variablat e tjerё

pёrfaqёsojnё variablat e grupeve tё tjera.

106

Shikohet se nё tё pestё rastet p – “ value < 0.5” e grupit tё dytё ku raportet e njёjta

aplikohen vetёm mbi tё ardhurat personale ka mjaftueshmёrisht evidencё pёr tё hedhur

poshtё , nё favor tё hipotezёs alternative H1, (H0= vlera e koefiçentit tё grupit tё kontrollit

ёshtё zero, statistikisht mesatarja e grupit tё shqyrtuar sipas rastit nuk ёshtё ndryshe nga

baza) qё koefiçienti nё fjalё ёshtё ndryshe nga zero, pra mesatarja e diferencёs sё GDP-sё

sё grupit tё parё ёshtё realisht ndryshe nga mesatarja e diferencёs sё grupit bazё.

Pёr secilin rast ёshtё konsideruar dhe hipotezёn ku mesatarja e grupeve tё tjera, tё marra

bashkarisht, ёshtё ndryshe nga grupi bazё130

.

Rezultati i modelit ku grupi i dyti ёshtё i vetmi i cili pёson ndryshim statistikisht

sinjikativ nga mesatarja e grupit tё kontrollit tregon teorikisht qё regjimi i taksёs i grupit

tё dytё (raport i njёjtё vetёm mbi tё ardhurat) ka njё ndikim mё tё madh mbi diferencёn e

parё tё GDP-sё. Teorikisht taksa mbi konsumin ёshtё zёri mё i lartё i buxhetit, dhe

ndikimi nё GDP pritet tё jetё i lartё. Rezultatet mund tё shpjegohen mё anё tё vendim

marrjes sё individit i cili ёshtё mё i prirur tё ndikohet nga tatimi mbi tё ardhurat e tij sesa

nga tatimi i produktit qё ai konsumon. Pёrtej pёrqindjes sё saj tё lartё nё buxhet, tatimi

mbi tё ardhurat ёshtё mё ndikues nё vendim marrjet ekonomike tё individёve pёrgjatё

konsumit tё tyre. Nisur nga gjetje nё pjessen e rekomadimeve do tё gjeni dhe sygjerimet

pёr kёtё lloj takse nё vendin tonё.

130

Pёr mё shumё shikoni Apendiks

107

4. INTERVISTAT ME VENDIM MARRЁSIT E

POLITIKAVE FISKALE NЁ REPUBLIKЁN E

SHQIPЁRISЁ 1990-2012

Pёr tё kuptuar mё mirё sistemin fiskal tё Republikёs sё Shqipёrisё nё kёtё punim ёshtё

pёrfshirё dhe njё pasqyrim i shkurtёr i intervistave, tё cilat janё zhvilluar gjatё proçesit tё

kёrkimit, me disa prej politikё-bёrёsve tanё. Secili prej tyre ka dhёnё njё kontribut tё

rёndёsishmёm nё sistemin tonё fiskal131

. Vёrehet njё qasje jo e qartё ndaj raporteve tё

sheshta tё taksave dhe mendoj qё ky punim do tё mund t’i vij nё ndihmё dhe nga

kёndvёshtrimi teorik pёr tё pasqyruar arritjet e fundit mbi kёto raporte, mё qёllimin qё

pёrgjatё proçeseve tё vendim marrjes tё pёrfshihen dhe arritjet shkencore tё fushёs.

Janё intervistuar132

shtatё personalitete tё shqyuara tё ekonomisё Shqiptare duke

konkluduar nё:

Kryesisht objektiva kryesore dhe fillestare e aplikimit tё taksёs sё sheshtё nё vendin tonё

ka qёnё rregjistrimi mё i lartё i numrit tё bisneseve duke ndikuar nё uljen e evazionit tё

taksave. Por administrata tatimore Shqiptare pёrjeton jo vetёm problemin e evazionit

fiskal por dhe atё tё shmangjes sё taksave. Megjithёse njihet si njё sjellje natyrale e

individit duhet theksuar se thjeshtёsia e raporteve tё sheshta ndihmon jo vetёm nё uljen e

evazionit por dhe tё shmangjes sё taksёs. Deri mё tani mungojnё punime tё cilat mund tё

hedhin dritё mbi efektin aktual qё dha taksa e sheshtё mbi fenomenin e shmangjes sё

taksёs.

Vendim marrёsit tanё mendojnё e besojnё se aplikimi i raporteve tё sheshta nxit

investimet e huaja sikurse dhe ul koston e kapitalit, njё pёrqasje kjo e cila pёrputhet me

pjesёn teorike tё taksimit optimal. Sikurse ata mendojnё qё ky lloj taksimi linear ndikon

nё mёnyrё jo tё drejtё dhe jo tё barabartё nё shoqёri, kjo mbetet njё pёrqajse e cila nuk

gjen vend nё pjesёn teorike, por kryesisht bazohet nё gjykime e vlera filozofike qё gёzon

çdo individ nё shoqёri.

Tё intervistuarit mendojnё se aplikimi i raporteve tё sheshta nuk ndikon pozitivisht nё

mirёqёnien sociale pёrkundrazi mund tё sjellё efekte negative. Kjo lloj pёrqasje nuk vjen

nga teoria. Madje teoria tregon se pas njё periudhe shtatё vjecare taksimi linear ndikon

pozitivisht nё mirёqёnien sociale dhe formimin e kapitalit133

.

131

Emrat e tё intervistuarve i gjeni nё Biblografi. 132

Modeli i Interisitёs gjendet nё pjesёn e Apendiks-it. 133

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill.

108

Lidhur me vetё raportin prej 10% tё taksёs mbi tё ardhurat dhe tatim fitimit vendim

marrёsit tanё mendojnё sё ky raport ёshtё adekuat, nga pjesa teorike ndryshe nga 10%,

raporti ideal shkon drejt 20% - 19%.

Pёrsa i pёrket ndikimeve qё pati nё buxhet, vitet e para tё aplikimit pjesa e tё ardhurave

pati rritje tё tij. Nga pjesa teorike duhet tё kujtojmё qё qёllimi primar i sistemit nuk mund

tё bazohet nё mbledhjen e sa mё shumё tё ardhurave134

, por nё njё rishpёrndajё tё drejtё

tё barrёs pa shtrёmbёruar vendim marrjet natyrale tё individёve.

Teoria na tregon se raportёt e njёjta tё taksave kanё njё ndikim pozitiv lidhur mё kohёn e

punёs135

, ndёrkohё ky lloj efekti ёshtё i paaplikueshёm pёr rastin tonё tё Shqipёrisё.

Ndёr kategoritё e subjekteve mё tё prekura nga raportet e sheshta ishte biznesi i vogёl,

adminitrata tatimore. Nё tё dy rastet ndikimi ёshtё pozitiv duke konsideruar qё biznesi i

vogёl ёshtё zemra e konomisё sikurse dhe duke konsideruar nivelin profesional tё

administratёs tatimore.

Vendim marrёsit mendojnё sё efekti i rishpёrndarjes mungon nё aplikimet e raporteve tё

njёjta, ndёrkohё pёrqasja teorike ёshtё mё pak e afirmuara por pika mё e fortё e kёtyre

raporteve ёshtё pikёrisht, efekti rishpёrndarёs136

sipas Stein nё vitin 1987.

Pёrsa i pёrket efekteve qё raportet e sheshta kanё mbi konsumin dhe kursimin mendimet

janё disi komplekse sepse statistiksat mbi konsumin nё vendin tonё nuk bёjnё njё ndarje

midis konsumit korent dhe atij afatgjatё gjё e cila bёn tё pamundur tё shikohen realisht

efektetet mbi konsum. Pёrsa i pёrket kursimit efekti i krizёs e vёshtirёson dallimin e

efekteve reale tё raporteve tё njёjta.

Tё gjithё vendim marrёsit janё tё mendimit qё sistemi ka nevojё pёr disa ndёrhyrje tё reja

gjё e cila do tё trajtohet nё pjesёn e konkluzioneve. Njё pjesё e vendim marrёsve

mendojnё se aplikimi i raporteve tё njёjta ka njё parakusht mjaft tё rёndёsishёm i cili

ёshtё administrimi maksimal dhe efiçent i administratёs tatimore.

Mos pёrputhja e teorisё me sistemin fiskal nё vendin tonё ёshtё njё cёshtje komplekse e

cila mund tё ketё njё sёrё argymentash, por ato tё cilat unё konstatoj ёshtё sё pari

mungesa e studiuesve tё mirёfilltё tё sistemeve fiskale tё vendit tonё. Megjithёse Banka

Botёrore dhe OECD kanё disa raporte nё lidhje me sistemet fiskale progresive apo

proporcionale ku kёtu pёrfshijnё dhe vendin tonё, ato nuk kanё rekomandime konkrete

pёr secilin prej vendeve.

134

Jean Baptiste Colbert, Ministër i Financave i Luigjit XIV, Francё (1619-83). 135

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill. 136

Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill.

109

Se dyti munges e literaturёs sё huaj, por e pёrkthyer nё gjuhёn shqipe ёshtё pothuajse

inekzistente.

Duke konsideruar kёto dy arguemnente ёshtё e kuptueshme mos pёrputhja e sistemit

aktual me atё çka thotё teoria.

110

5. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Nga i gjithё kёrkimi nё lidhje me sistemet proporcionale apo progresive tё taksave tё

gjetura nga autorё tё huaj, konkluzionet e tё cilave i gjeni nё fund tё kapitullit tё dytё, si

dhe nga rezultatet e modelit tё kёtij punimi do tё sygjerohej:

Tё gjitha teoritё e taksimit konvergjojnё nё njё pёrfundim: normat marxhinale tё taksave

rezultojnё nё efiçencё tё sistemit ekonomik panvarёsisht nga subjekti i taksёs. Normat

marxhinale tё taksave pёrfaqёsojnё sistemin proporcional. Nё sistemin propocional

ekziston “progresiviteti i tatimit” nё vlera absolute. Ky i fundit ёshtё njё koncept i

veçantё nga “sistemi progresiv”. Sistemi proporcional mbёshtetet nё dy shtylla positive

“stabilizatori automatiK” dhe “efiçenca”. Sistemi progresiv supozon tё sjellё njё shkallё

barazie mё tё lartё se sistemi proporcional. Por ky konklzion nuk ёshtё i vёrtetuar

shkencёrisht, madje vendet si Shtetet e Bashkuara tё Amerikёs janё njё model qё tregojnё

tё kundёrten, nisur nga diferenca e shtresave me tё ardhura tё ndryshme e cila ёshtё

thelluar nё dekadat e fundit, (Infographics on distribution wealth in USA, Published on

Nov 20, 2012).

Sistemi i taksave duhet tё jetё i komplikuar, (i detajuar) nё mёnyrё qё tё jetё sa mё i

drejtё. Sa mё i detajuar tё jetё sistemi i taksave aq mё e shёndoshe rritet dhe ekonomia e

vendit si dhe shoqёria e saj. Sistemi i taksave duhet tё shikohet pikёrisht si rrёnjet e njё

peme tё cilat e ushqejnё atё. Sistem i komplikuar nuk duhet tё konsiderohet si sistem

progresiv por si njё sistem proporcional ku taksat mbi tё ardhurat janё pjesa mё e

rёndёsishme e sistemit duke konsideruar efektin e tyre mbi rritjen e qёndrueshme, bazuar

nё rezultatet e modelit tё ketij punimi.

Gjatё dizenjimit tё sistemit duhet tё konsiderohen dy elementё tё rёndesishёm tё sistemit

ekonomiko-social. Sё pari efiçemca qё krijon puna apo produkti qё ata prodhojnё me

punёn e tyre. Nisur nga ky pёrkufizim çdo pune e kryer nga çdo individ panvarёsisht nga

lloji apo pozicioni i tij (drejtor apo sanitar) kanё rёndёsi pёr shoqёrinё. Tё ardhurat qё

vijnё nga paga (puna e drejt pёr drejtё e çdo individi) duhet tё taksohen me tё njёjtёn

normё duke qёnё se i shёrbejnё si individit vete ashtu dhe shoqёrisё nё tёrёsi. Bazuar nё

kёtё koncept ajo qёndron midis MPS dhe MPC (ku MPS pёrfaqёson rёndesinё e punёs

pёr vetё individin dhe MPC pёrfaqёson rёndesinё e punёs pёr komunitetin, shoqёrinё).

Nisur nga ky element mund tё konsiderojmё tё ardhurat qё krijohen nga “e drejta e

autorit”. Kёto lloj tё ardhurash e kanё shumё mё tё lartё normёn e MPC krahasur me atё

tё MPS. Apo tё ardhurat qё gjenerohen nga shit-blerjet e pasurive tё patundshme janё tё

ardhura qё mё shumё krijohen pёr interes tё individit qё ёshte subjekt i tatimit sesa pёr

interes tё komunitetit, pra kjo lloj e ardhure ka MPS>MPC. Pozicionimi i tyre mund tё

shikohet mё qartёsisht nё skemёn e mёposhtme.

111

Elementi i dytё po aq i rёndesishёm sa i pari ёshte nxitja qё duhet tё krijojё sistemi pёr

individёt qё tё punojnё mё shumё, tё jenё mё inovator, tё prodhojnё mё shumё e tё gjitha

kёto tё rezultojnё nё njё rritje ekonomike mё tё madhe dhe mё reale. Elementi i dytё

ёshtё pikёrisht e ardhura qё gjenerohet drejt pёr sё drejti nga puna e individit apo e

ardhura e cila krijohet nga njё palё e dytё, por e pёrfton individi i cili ёshtё subjket i

taksёs. Nisur nga ky element mund tё konsiderojmё tё ardhurat tё cilat pёrftohen nga

dhёnia me qera e njё objekti pёr aktivitete tё ndryshme. Ky burim tё ardhurash qёndron

112

pikёrisht nёn skemёn e mёsipёrme sepse nuk gjenerohet nga vete individi siç ёshte rasti i

pagёs, e drejta e autorit etj. Po nё kёtё kategori mund tё pozicionohen burimet e tё

ardhurave nga lojrat e fatit, trashёgimnia, dividentёt etj. Secili prej tetё burime tё

pozicionuara nё skemё duhet tё ketё raporte tё ndryshme taksimi dhe çdo nivel i tё

ardhurave brenda tё njёjtit zё duhet tё ketё raporte tё njёjta taksimi.

Elementi i parё krijon politika nxitёse dhe frenuese pёr individёt tё cilёt punojnё mё

shumё apo mё pak dhe elementi i dytё krijon politka nxitёse dhe frenuese pёr individёt tё

cilёt i gjenerojnё kёto tё ardhura pa punuar.

Pra rekomadimi do tё ishte nje dualizim i sistemit porporcional me atё progresiv.

Dizenjimi i njё sistemi taksash kёrkon ndёrmarjen e njё sёrё hapash si mё poshtё: Hapi i

parё pёr sistemin e taksimit nёr vendin tonё do tё ishte deklarimi i pasurisё dhe i tё

ardhurave i çdo individi, panvarёsisht nga shuma e tё ardhurave qё ai gjeneron, pra si

individёt qё gjenrojnё mё shumё 800.000 lekё nё vit (obligim i legjislacionit aktual), si

ata qё gjenerojnё mё pak, apo kategoria e pensionisteve etj.

Hapi i dytё ёshte pёrllogaritja e tё ardhurave tё cilat nevojiten pёr njё periudhё

minimalisht 30 vjecare. Nga shuma e pёrllogaritur pёrcaktohet sasia qё duhet tё

financohet nga vetё buxheti dhe format e tjera tё financimit si borxhet e huaja etj.

Kur kёrkohet tё kemi njё sistem tё detajuar nё lidhje me tё ardhurat, duhet tё

konsiderohen burimet nga tё cilat gjenerohen kёto tё ardhura, ashtu siç ёshtё shpejguar

dhe mё lartё. Nё rastin e vendit tonё tё gjithё llojet e tё ardhurave janё objekt i tё njёjtit

raport taksash. Kёtu duhet tё veçohen tё ardhurat mbi pagat tё cilat me paketёn e re tё

vitit 2014 janё progresive.

Burimet e tё ardhurave sipas sistemit aktual dhe rekomandimi

Sistemi Aktual Rekomandimi

Lloji Raporti ne % Lloji Raporti ne %

Paga 10-13 E Drejte Autori 5

Anetaresime 10 Paga 10

Divident 10 Qera 15

Qera, Enfiteoz 10 Dividend 20

E Drejte Autori 10 Anetaresim 25

Shit-Blerje 10 Shit-blerje 30

Lojra fati 35

Trashegimni 40

113

1. Tё ardhurat nga pronёsia intelektuale

2. Tё ardhuart nga paga

3. Tё ardhura nga qera, enfiteoza

4. Tё ardhura nga dividentёt (bankar apo aksioner)

5. Tё ardhurat nga shpёrblime apo anёtaresime

6. Tё ardhurat nga shit-blerja

7. Tё ardhurat nga lojrat e fatit

8. Tё ardhurat nga trashёgimnia (inekzizstente nё legjislacionin tonё)

(numri i burimeve pёrkon me listimin e mёsipёrm)

Duhet tё theksohet se normat e taksave tё aplikuara kёrkojnё parashikimet dhe

pёrcaktimet e pёrmendura mёsipёr, por rankimi i tyre ёshtё i domosdoshёm si dhe subjekt

i hapur pёr debat. Panvarёsisht politikave stimuluese apo shtrёnguese qё i duhet tё

ndёrmarrё njё qeveri nё momente tё ndryshme tё ekonomisё rritja apo ulja e raportit tё

taksave duhet ta ruaj rankimin dhe diferencimin e burimeve tё ndryshme tё tё ardhurave.

Rankimi i burimeve sipas dy elementёve tё sygjeruar nga ky punim nxisin individin pёr

tё punuar mё shumё dhe njёkohёsiht frenojnё pasivitetin e brezave tё rinj.

114

APENDIKS

Model i Intervistёs Pёrdorur me Vendim Marrёsit e Politikave

Fiskale

Kjo intervistё zhvillohet pёr qёllime studimore. Ajo zgjat rreth 60 minuta. Informacionet

e dhёna do tё mbeten konfidenciale.

PYETJET

1.Cili ёshtё roli juaj nё Politikat Fiskale nё Shqipёri?

Vendim Marrёs

Grup Pune

Kёshillues

Teknicien

Biznes

Tё tjera

2.A mund tё na listoni disa prej objektivave fillestare tё aplikimit tё taksёs sё sheshtё?

Rregjistrim mё i lartё i numrit tё subjekteve

Mё shumё para nё duart e individeve fizikё e juridikё

Mё shumё investime tё huaja

Mё shumё tё ardhura nё buxhet

Mё pak kosto ekonomike pёr biznesin

Ulje e evazionit fiskal

Tё tjera

3.A mund tё na listoni disa prej aspekteve negative e pozitive tё cilat janё evidentuar

mbas aplikimit tё taksёs sё sheshtё.

Aspekte Negative

Shkalla shume e ulte

nxiti aplikimin e cmimeve dhe pagave te references

Perkeqesoj administrimin fskal

115

Ka efeke ne rritjen e pabarazise

Aspekte Pozitive - teorikisht

Thjeshtim procedurash

Nxitje investimi

Zgjerim baze

Rritje te ardhurash

4.A mund tё arrihet njё mirёqёnie sociale mё e lartё nёpёrmjet kёsaj takse? Nёse

pёrgjigja juaj ёshtё “Po” kaloni tek pyetja numёr 5 (pesё), nёse pёrgjigjja juaj ёshtё “Jo”

kaloni tek pyetja 6 (gjashtё).

5.Si mendoni qё efekti i taksёs sё sheshtё ndikon nё mirёqёnien sociale?

6.Pёrse mendoni qё kёta dy element nuk ndikojnё tek njёri - tjetri?

7.A mendoni qё aplikimi prej 10% ёshtё njё raport i pёrshtatshёm pёr Shqipёrinё?

8.Cilat ishin efektet qё pritej tё sillte nё buxhet aplikimi i taksёs sё sheshtё?

9.Si ndikoi struktura e taksёs sё sheshtё mbi sjelljen e individёve lidhur me kohёn e

punёs?

10.Cilёt grupe individёsh pёrfituan nga kjo taksё nё mёnyrё direkte dhe indirekte?

Nё mёnyrё direkte

Biznesi i madh

Biznesi i vogёl

Administrata Tatimore

Individёt buxhetore

Individёt tё punёsuar nё kompani private

Individёt me pagё minimale

Tё tjerё

Nё mёnyrё indirekte

Biznesi i madh

Biznesi i vogёl

Administrata Tatimore

Individёt buxhetore

Individёt tё punёsuar nё kompani private

116

Individёt me pagё minimale

Tё tjerё

11.Si e komentoni ju pёrfitimin pёr secilin nga alternativat e pёrzgjedhura nga ana juaj nё

pyetjen e mёsipёrme?

12.Cilёt grupe individёsh humbёn nga kjo taksё nё mёnyrё direkte dhe indirekte?

Nё mёnyrё direkte

Biznesi i madh

Biznesi i vogёl

Administrata Tatimore

Individёt buxhetore

Individёt tё punёsuar nё kompani private

Individёt me pagё minimale

Tё tjerё

Nё mёnyrё indirekte

Biznesi i madh

Biznesi i vogёl

Administrata Tatimore

Individёt buxhetore

Individёt tё punёsuar nё kompani private

Individёt me pagё minimale

Tё tjerё

13.Si e komentoni ju humbjen pёr secilin nga alternativat e pёrzgjedhura nga ana juaj nё

pyetjen e mёsipёrme?

14.Mendoni se aplikimi i taksёs sё sheshtё solli ndryshimet e pritura nё buxhet?

15.Mendoni se aplikimi i taksёs sё sheshtё pati efekte rishpёrndarёse?

16.Mendoni se aplikimi i taskёs sё sheshtё ndikoi nё kursimet e individeve si fizik ashtu

dhe ata juridik?

17.Mendoni se aplikimi i taskёs sё sheshtё ndikoi nё nivelin e konsumit tё individёve?

18.Mendoni se aplikimi i taskёs sё sheshtё ndikoi nё nxitjen e individёve pёr tё punuar

mё shumё?

117

19.Mendoni se aplikimi i taskёs sё sheshtё ndikoi nё nivelin e investimeve nё Shqipёri?

20.Mendoni se aplikimi i taskёs sё sheshtё ndikoi nё rritjen ekonomike tё Shqipёrisё?

21.Cilat janё kostot dhe pёrfitimet ekonomike tё kёsaj takse tё sheshtё nё sektorin privat?

22.Cilat janё kostot dhe pёrfitimet ekonomike tё kёsaj takse tё sheshtё nё sektorin

publik?

23.Mendoni se aplikimi i taksёs sё sheshtё ndikoi nё nivelin e prodhimit vendas?

24.Mendoni se aplikimi i taksёs sё sheshtё i arriti qёllimet e parashikuara?

25.A mendoni qё ka nevojё pёr ndёrhyrje tё reja nё sistemin e taksave? Nёse pёrgjigja

juaj ёshtё “Jo” kaloni nё pyetjen 27 (njёzet e shtatё), nёse pёrgjigja juaj ёshtё “Po” kaloni

tek pyetja 26 (njёzet e gjashtё).

26.Çfarё ndyrshimesh mendoni se duhet t’i bёhen sistemit tё taksave nё Shqipёri, duke

konsideruar pёrafrimin e politikave fiskale tё Bashkimit Evropian?

27.Mendoni se aplikimi i taksёs sё sheshtё ёshtё njё strategji pёr njё periudhё tё caktuar

apo ёshtё filozofi qё duhet tё pёrdoret gjithmonё? Komente

28.A mendoni qё sistemi ynё i taksave ёshtё mё shumё efiçient sesa i barabartё?

29.Si e shikoni ju aplikimin e taksёs sё sheshtё nё tё ardhmen si nё Shqipёri ashtu dhё nё

rajon?

30.A mendoni se nё njё tё ardhme jo shumё tё largёt ashtu si politikat monetare dhe

politikat fiskale do tё pёrcaktohen dhe monitorohen nga njё institucion qёndror pёr tё

gjithё vendet e Bashkimit Europian?

31.A mundet tё jenё raportet e sheshta tё taksave njё opsion i mundshёm pёr njё politikё

tё pёrbashkёt pёr vendet e Bashkimit Europian?

32.Nё kёtё pjesё mund tё shtoni aspkete tё ndryshme, te cilat nuk mundёt ti pёrshkruanit

sa mё sipёr, por qё ju i konsideroni tё rёndёsishme nё lidhje me raportet e sheshta tё

taksave.

118

Anketa Drejtuar Bizneseve

1.Cili ёshtё lloji i biznesit tuaj?

Biznes i vogel Biznes i madh

2.A mund tё na tregoni nese aplikimi i takses se sheshte ishte nje ndryshim

Pozitiv Per ju Negativ Per ju

3.Cili eshte lloji i biznesit tuaj?

Prodhim Tregtar (produkte) Tregtar (sherbime)

4.A mendoni se aplikimi I takses se shehste per te ardhuart personale dhe tatimin mbi

fitimin ka ndikuar ne nivelin e prodhimit apo tregtimit tuaj?

Po Jo

5. A ju eshte ulur barra juaj fiskale nga aplikimit te kesaj takse ne vitin 2007?

Po nese “Po” Sa perqind? Jo

6. A eshte rritur niveli I kursimeve tuaja pas aplikimit te kesaj takse?

Po nese “Po” Sa perqind? Jo

7. A eshte rritur niveli I investimeve tuaja pas aplikimit te kesaj takse?

Po nese “Po” Sa perqind? Jo

8. A mendoni se niveli prej 10% I kesaj takse eshte I arsyeshem (I perballueshem) per

biznesin tuaj?

Po Jo

9. A ka ndikuar struktuar e takses se sheshte ne oret e punes se te punesuarve tuaj?

Po Jo

10. A jane permiresuar (lehtesuar, thjeshtuar) marresheniet tuaja me administraten

tatimore?

Po Jo

11. A ka pasur ulje ne numrin e te punesuarve (ekonomisteve) thjeshtimi I sistemit te

taksave?

Po Jo

12. A eshte rritur niveli I konsumit tuaj pas aplikimit te kesaj takse?

119

Po nese “Po” Sa perqind? Jo

13. A keni pasur ju lehtesi ne perllogaritjen e tatimeve tuaja pas aplikimit te kesaj takse?

Po Jo

14. Cfare ndryshimet mendoni se duhet ti behen sistemit te taksave ne vendin tone?

Tabela 4: Grupi i Vendende sipas ANOVA-ёs

Grupi Emri Kodi

Grupi 5 Albania ALB

Grupi 4 Bosnia and Herzegovina BIH

Grupi 3 Bulgaria BGR

Grupi 3 Croatia HRV

Grupi 2 Czech Republic CZE

Grupi 1 Estonia EST

Grupi 5 Georgia GEO

Grupi 5 Latvia LTV

Grupi 2 Lithuania LTU

Grupi 4 Macedonia, FYR MKD

Grupi 3 Montenegro MNE

Grupi 2 Romania ROU

Grupi 2 Russian Federation RUS

Grupi 3 Serbia SRB

Grupi 4 Slovak Republic SVK

Grupi 5 Ukraine UKR

120

Tabela 5: GDP pёr Vendet e Modelit 90-01

Kodi 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

ALB 2101624960 1139166679 709452572.7 1228071037 1985673026 2424498953 3013217853 2196223714 2727745453 3434402453 3686649387 4091020249

BIH 1255802465 1866572993 2786045392 3671816538 4116699576 4685729743 5505984456 5748990555

BGR 20726300435 10943548724 10371900499 10831999517 9704877673 13069087677 8890314315 10053468883 13060786261 13228374665 12903546576 13868600612

HRV 24782163174 18156461130 10279479681 10900520388 14578386962 22045607399 23341405840 23501676220 25106400616 23077661294 21517784659 23052044813

CZE 38734054435 28397387190 33100268156 38865101399 45631394734 57787339864 64894609845 59463982355 63863336207 62165739783 58807244368 64375288107

EST 3776938817 4727884887 5052078018 5593921752 5709010492 5675174662 6237914200

GEO 7737994864 6337314652 3691110628 2701180604 2513870709 2693731880 3094915506 3510540844 3613500142 2800024342 3057453461 3219487823

LTV 1849196082 2535333632

LTU 10506695074 10287023246 8562311027 7424597884 6958636950 7904895791 8426600000 10128700000 11254050000 10971375000 11434200000 12159225000

MKD 4471828622 4694744807 2316618515 2550194959 3381270267 4449375526 4422159849 3735312201 3571043202 3673288166 3586883989 3436961385

MNE 984279596.4 1159891560

ROU 38299106120 28846858763 25090303817 26361161948 30072623842 35477055619 35333677695 35285888482 42115494069 35592337083 37052636395 40180746113

RUS 5.16814E+11 5.09382E+11 4.60205E+11 4.3506E+11 3.95087E+11 3.95528E+11 3.91721E+11 4.04927E+11 2.70953E+11 1.95906E+11 2.59708E+11 3.06603E+11

SRB 21380951576 16204161184 17632705913 6082791506 11390468619

SVK 11716492830 13119169442 14271366596 16145671514 19705254560 25253597386 27284429658 27039033647 29278281687 29947934157 28724041828 30318731991

UKR 81456431292 77464043753 73942294099 65648559195 52549555010 48213868185 44558077827 50150399813 41883241480 31580639053 31261527363 38009344577

121

Tabela 6: GDP pёr Vendet e Modelit 02-11

Kodi 1990 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

ALB 4449373456 5652325082 7464446950 8376483740 9132562332 10704660840 12968653525 12118583126 11858216877 12959563902

BIH 6651226179 8370020196 10022840635 10948051122 12400102623 15280615815 18543289395 17082889410 16647485125 18088238053

BGR 15979194408 20668176666 25283228736 28895083540 33209188725 42113655820 51824867627 48568714012 47726844946 53514098360

HRV 26524896398 34143409062 41003558916 44821408831 49855078905 59335976948 69911233238 63435948447 60851743541 63850068202

CZE 78425201661 95292530753 1.13977E+11 1.30052E+11 1.48345E+11 1.80511E+11 2.25449E+11 1.96182E+11 1.97656E+11 2.15215E+11

EST 7318186727 9840743037 12025943710 13905561150 16798495348 21993658964 23882826894 19225808565 18822715730 22184722472

GEO 3395778661 3991374540 5125763952 6411141778 7745401718 10172869674 12795044475 10766836277 11638264782 14366566609

LTV 2702427047 3355083117 3639935348 3743116980 3915494726 4677361256 5641557748 5434843012 5583576159 6446205171

LTU 14163949142 18608709857 22551543054 25962254181 30088510798 39103973051 47252926429 36846183172 36306384146 42725404055

MKD 3791306758 4756221629 5514253043 5985809060 6560546900 8159825620 9834038367 9313573965 9137543773 10165373218

MNE 1284504509 1707662608 2073255525 2257181943 2695897629 3668857104 4519731947 4141382328 4110821471 4550463278

ROU 45824529874 59507345650 75489440362 98913392472 1.22642E+11 1.69282E+11 2.00071E+11 1.6111E+11 1.61629E+11 1.79794E+11

RUS 3.4511E+11 4.30348E+11 5.91017E+11 7.64001E+11 9.89931E+11 1.29971E+12 1.66085E+12 1.22265E+12 1.48752E+12 1.85777E+12

SRB 15102567925 19550781969 23649854234 25234408773 29221081587 38952093544 47760580366 40147697712 38444296921 45043430299

SVK 34638306042 45837416479 56073225726 61328471583 69002095095 84108560088 97908891167 87239747152 87077443709 95994147901

UKR 42392896031 50132953288 64883060726 86142018069 1.07753E+11 1.42719E+11 1.79992E+11 1.17228E+11 1.36419E+11 1.65245E+11

122

Tabela 7: Ecuaria e GDP-sё nё Vendet e

Modelit

0.0E+00

4.0E+09

8.0E+09

1.2E+10

1.6E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

ALB

0.0E+00

5.0E+09

1.0E+10

1.5E+10

2.0E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

BIH

0E+00

1E+10

2E+10

3E+10

4E+10

5E+10

6E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

BGR

0E+00

2E+10

4E+10

6E+10

8E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

HRV

0.0E+00

5.0E+10

1.0E+11

1.5E+11

2.0E+11

2.5E+11

94 96 98 00 02 04 06 08 10

CZE

0.0E+00

5.0E+09

1.0E+10

1.5E+10

2.0E+10

2.5E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

EST

0.0E+00

4.0E+09

8.0E+09

1.2E+10

1.6E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

GEO

0E+00

1E+10

2E+10

3E+10

4E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

LTV

0E+00

1E+10

2E+10

3E+10

4E+10

5E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

LTU

2.0E+09

4.0E+09

6.0E+09

8.0E+09

1.0E+10

1.2E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

MKD

0

1,000,000,000

2,000,000,000

3,000,000,000

4,000,000,000

5,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

MNE

0.0E+00

5.0E+10

1.0E+11

1.5E+11

2.0E+11

2.5E+11

94 96 98 00 02 04 06 08 10

ROU

0E+00

1E+10

2E+10

3E+10

4E+10

5E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

SRB

0E+00

2E+10

4E+10

6E+10

8E+10

1E+11

94 96 98 00 02 04 06 08 10

SVK

0.0E+00

4.0E+10

8.0E+10

1.2E+11

1.6E+11

2.0E+11

94 96 98 00 02 04 06 08 10

UKR

GDP

123

Tabela 8: Ndryshimi i GDP-sё sё Vendeve tё

Rajonit

-1,000,000,000

0

1,000,000,000

2,000,000,000

3,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

ALB

-2,000,000,000

-1,000,000,000

0

1,000,000,000

2,000,000,000

3,000,000,000

4,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

BIH

-5,000,000,000

-2,500,000,000

0

2,500,000,000

5,000,000,000

7,500,000,000

10,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

BGR

-8.0E+09

-4.0E+09

0.0E+00

4.0E+09

8.0E+09

1.2E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

HRV

-4E+10

-2E+10

0E+00

2E+10

4E+10

6E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

CZE

-6,000,000,000

-4,000,000,000

-2,000,000,000

0

2,000,000,000

4,000,000,000

6,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

EST

-3,000,000,000

-2,000,000,000

-1,000,000,000

0

1,000,000,000

2,000,000,000

3,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

GEO

-8.0E+09

-4.0E+09

0.0E+00

4.0E+09

8.0E+09

1.2E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

LTV

-1.5E+10

-1.0E+10

-5.0E+09

0.0E+00

5.0E+09

1.0E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

LTU

-1,000,000,000

-500,000,000

0

500,000,000

1,000,000,000

1,500,000,000

2,000,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

MKD

-400,000,000

0

400,000,000

800,000,000

1,200,000,000

94 96 98 00 02 04 06 08 10

MNE

-6E+10

-4E+10

-2E+10

0E+00

2E+10

4E+10

6E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

ROU

-1.5E+10

-1.0E+10

-5.0E+09

0.0E+00

5.0E+09

1.0E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

SRB

-1.2E+10

-8.0E+09

-4.0E+09

0.0E+00

4.0E+09

8.0E+09

1.2E+10

1.6E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

SVK

-8E+10

-6E+10

-4E+10

-2E+10

0E+00

2E+10

4E+10

94 96 98 00 02 04 06 08 10

UKR

DGDP

124

Grafiku 23: Ecuria e GDP-ve tё Vendeve tё Modelit

-8E+10

-6E+10

-4E+10

-2E+10

0E+00

2E+10

4E+10

6E+10

1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

ALB BIHBGR HRVCZE EST

GEO LTVLTU MKD

MNE ROUSRB SVK

UKR

125

Rasti 1

Dependent Variable: D(GDP)

Method: Panel Least Squares

Date: 11/07/12 Time: 17:53

Sample: 1993 2011

Periods included: 18

Cross-sections included: 15

Total panel (balanced) observations: 270

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -1.01E+09 2.43E+09 -0.415112 0.6784

D2 4.93E+09 1.66E+09 2.971290 0.0032

D3 -2.84E+08 1.54E+09 -0.185017 0.8534

D4 -89493439 1.66E+09 -0.053902 0.9571

C 2.04E+09 1.09E+09 1.875551 0.0618

R-squared 0.048730 Mean dependent var 2.86E+09

Adjusted R-squared 0.034372 S.D. dependent var 9.39E+09

S.E. of regression 9.22E+09 Akaike info criterion 48.74612

Sum squared resid 2.25E+22 Schwarz criterion 48.81276

Log likelihood -6575.726 Hannan-Quinn criter. 48.77288

F-statistic 3.393773 Durbin-Watson stat 1.769523

Prob(F-statistic) 0.009949

Wald Test:

Equation: Untitled

Test Statistic Value df Probability

F-statistic 0.062033 (3, 265) 0.9798

Chi-square 0.186099 3 0.9798

Null Hypothesis: C(1)= C(3)= C(4)=0

Null Hypothesis Summary:

Normalized Restriction (= 0) Value Std. Err.

C(1) -1.01E+09 2.43E+09

C(3) -2.84E+08 1.54E+09

C(4) -89493439 1.66E+09

Restrictions are linear in coefficients.

ituDDDDy 453423121it

126

Rasti 2

Dependent Variable: D(GDP)

Method: Panel Least Squares

Date: 11/07/12 Time: 17:53

Sample: 1993 2011

Periods included: 18

Cross-sections included: 15

Total panel (balanced) observations: 270

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -9.19E+08 2.51E+09 -0.366277 0.7145

D2 5.02E+09 1.77E+09 2.829808 0.0050

D3 -1.95E+08 1.66E+09 -0.117391 0.9066

D5 89493439 1.66E+09 0.053902 0.9571

C 1.95E+09 1.26E+09 1.552970 0.1216

R-squared 0.048730 Mean dependent var 2.86E+09

Adjusted R-squared 0.034372 S.D. dependent var 9.39E+09

S.E. of regression 9.22E+09 Akaike info criterion 48.74612

Sum squared resid 2.25E+22 Schwarz criterion 48.81276

Log likelihood -6575.726 Hannan-Quinn criter. 48.77288

F-statistic 3.393773 Durbin-Watson stat 1.769523

Prob(F-statistic) 0.009949

Wald Test:

Equation: Untitled

Test Statistic Value df Probability

F-statistic 0.062033 (3, 265) 0.9798

Chi-square 0.186099 3 0.9798

Null Hypothesis: C(1)= C(3)= C(4)=0

Null Hypothesis Summary:

Normalized Restriction (= 0) Value Std. Err.

C(1) -9.19E+08 2.51E+09

C(3) -1.95E+08 1.66E+09

C(4) 89493439 1.66E+09

Restrictions are linear in coefficients.

ituDDDDy 553423121it

127

Rasti 3

Dependent Variable: D(GDP)

Method: Panel Least Squares

Date: 11/07/12 Time: 17:53

Sample: 1993 2011

Periods included: 18

Cross-sections included: 15

Total panel (balanced) observations: 270

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -7.25E+08 2.43E+09 -0.298096 0.7659

D2 5.22E+09 1.66E+09 3.142583 0.0019

D4 1.95E+08 1.66E+09 0.117391 0.9066

D5 2.84E+08 1.54E+09 0.185017 0.8534

C 1.75E+09 1.09E+09 1.613897 0.1077

R-squared 0.048730 Mean dependent var 2.86E+09

Adjusted R-squared 0.034372 S.D. dependent var 9.39E+09

S.E. of regression 9.22E+09 Akaike info criterion 48.74612

Sum squared resid 2.25E+22 Schwarz criterion 48.81276

Log likelihood -6575.726 Hannan-Quinn criter. 48.77288

F-statistic 3.393773 Durbin-Watson stat 1.769523

Prob(F-statistic) 0.009949

Wald Test:

Equation: Untitled

Test Statistic Value df Probability

F-statistic 0.062033 (3, 265) 0.9798

Chi-square 0.186099 3 0.9798

Null Hypothesis: C(1)= C(3)= C(4)=0

Null Hypothesis Summary:

Normalized Restriction (= 0) Value Std. Err.

C(1) -7.25E+08 2.43E+09

C(3) 1.95E+08 1.66E+09

C(4) 2.84E+08 1.54E+09

Restrictions are linear in coefficients.

ituDDDDy 554423121it

128

Rasti 4

Dependent Variable: D(GDP)

Method: Panel Least Squares

Date: 11/07/12 Time: 17:53

Sample: 1993 2011

Periods included: 18

Cross-sections included: 15

Total panel (balanced) observations: 270

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D1 -5.94E+09 2.51E+09 -2.367254 0.0186

D3 -5.22E+09 1.66E+09 -3.142583 0.0019

D4 -5.02E+09 1.77E+09 -2.829808 0.0050

D5 -4.93E+09 1.66E+09 -2.971290 0.0032

C 6.97E+09 1.26E+09 5.554922 0.0000

R-squared 0.048730 Mean dependent var 2.86E+09

Adjusted R-squared 0.034372 S.D. dependent var 9.39E+09

S.E. of regression 9.22E+09 Akaike info criterion 48.74612

Sum squared resid 2.25E+22 Schwarz criterion 48.81276

Log likelihood -6575.726 Hannan-Quinn criter. 48.77288

F-statistic 3.393773 Durbin-Watson stat 1.769523

Prob(F-statistic) 0.009949

Wald Test:

Equation: BAZA_D2

Test Statistic Value df Probability

F-statistic 3.393773 (4, 265) 0.0099

Chi-square 13.57509 4 0.0088

Null Hypothesis: C(1)=C(2)= C(3)= C(4)=0

Null Hypothesis Summary:

Normalized Restriction (= 0) Value Std. Err.

C(1) -5.94E+09 2.51E+09

C(2) -5.22E+09 1.66E+09

C(3) -5.02E+09 1.77E+09

C(4) -4.93E+09 1.66E+09

Restrictions are linear in coefficients.

ituDDDDy 554433121it

129

Rasti 5

Dependent Variable: D(GDP)

Method: Panel Least Squares

Date: 11/07/12 Time: 17:53

Sample: 1993 2011

Periods included: 18

Cross-sections included: 15

Total panel (balanced) observations: 270

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

D2 5.94E+09 2.51E+09 2.367254 0.0186

D3 7.25E+08 2.43E+09 0.298096 0.7659

D4 9.19E+08 2.51E+09 0.366277 0.7145

D5 1.01E+09 2.43E+09 0.415112 0.6784

C 1.03E+09 2.17E+09 0.473667 0.6361

R-squared 0.048730 Mean dependent var 2.86E+09

Adjusted R-squared 0.034372 S.D. dependent var 9.39E+09

S.E. of regression 9.22E+09 Akaike info criterion 48.74612

Sum squared resid 2.25E+22 Schwarz criterion 48.81276

Log likelihood -6575.726 Hannan-Quinn criter. 48.77288

F-statistic 3.393773 Durbin-Watson stat 1.769523

Prob(F-statistic) 0.009949

Wald Test:

Equation: Untitled

Test Statistic Value df Probability

F-statistic 0.062033 (3, 265) 0.9798

Chi-square 0.186099 3 0.9798

Null Hypothesis: C(2)= C(3)= C(4)=0

Null Hypothesis Summary:

Normalized Restriction (= 0) Value Std. Err.

C(2) 7.25E+08 2.43E+09

C(3) 9.19E+08 2.51E+09

C(4) 1.01E+09 2.43E+09

Restrictions are linear in coefficients.

ituDDDDy 554433221it

130

Reziduals

Rasti 1

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-6.0e+10 -4.0e+10 -2.0e+10 50000.0 2.0e+10 4.0e+10

Series: Standardized Residuals

Sample 1993 2011 IF RU=0

Observations 270

Mean 8.48e-07

Median -1.06e+09

Maximum 3.97e+10

Minimum -6.48e+10

Std. Dev. 9.15e+09

Skewness -0.686223

Kurtosis 18.09545

Jarque-Bera 2584.757

Probability 0.000000

Rasti 2

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-6.0e+10 -4.0e+10 -2.0e+10 50000.0 2.0e+10 4.0e+10

Series: Standardized Residuals

Sample 1993 2011 IF RU=0

Observations 270

Mean 8.19e-07

Median -1.06e+09

Maximum 3.97e+10

Minimum -6.48e+10

Std. Dev. 9.15e+09

Skewness -0.686223

Kurtosis 18.09545

Jarque-Bera 2584.757

Probability 0.000000

Rasti 3

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-6.0e+10 -4.0e+10 -2.0e+10 50000.0 2.0e+10 4.0e+10

Series: Standardized Residuals

Sample 1993 2011 IF RU=0

Observations 270

Mean 4.52e-07

Median -1.06e+09

Maximum 3.97e+10

Minimum -6.48e+10

Std. Dev. 9.15e+09

Skewness -0.686223

Kurtosis 18.09545

Jarque-Bera 2584.757

Probability 0.000000

131

Rasti

4

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-6.0e+10 -4.0e+10 -2.0e+10 50000.0 2.0e+10 4.0e+10

Series: Standardized Residuals

Sample 1993 2011 IF RU=0

Observations 270

Mean 1.58e-06

Median -1.06e+09

Maximum 3.97e+10

Minimum -6.48e+10

Std. Dev. 9.15e+09

Skewness -0.686223

Kurtosis 18.09545

Jarque-Bera 2584.757

Probability 0.000000

Rasti

5

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-6.0e+10 -4.0e+10 -2.0e+10 50000.0 2.0e+10 4.0e+10

Series: Standardized Residuals

Sample 1993 2011 IF RU=0

Observations 270

Mean 8.34e-07

Median -1.06e+09

Maximum 3.97e+10

Minimum -6.48e+10

Std. Dev. 9.15e+09

Skewness -0.686223

Kurtosis 18.09545

Jarque-Bera 2584.757

Probability 0.000000

132

Biblografi

Citimi i Revistave

1. Atkinson, Anthony and Joseph E. Stiglitz, (1976). "The Design of Tax Structure: Direct

Versus Indirect Taxation," Journal of Public Economics vol. 6, pp. 55-75.

2. Auerbach, Alan J & Kotlikoff, Laurence J & Skinner, Jonathan, (1983). "The Efficiency

Gains from Dynamic Tax Reform," International Economic Review, Osaka University

Institute of Social and Economic Research Association, vol. 24/1, pp. 81-100.

3. Bird M, Martinez-Vazquez J, R, Torgler B, (2008)” Tax Effort in Developing Countries

and High Income Countries” Economic Analysis & Policy, vol. 38/1, pp.50-55.

4. Bird M,(2005). “Redistribution via Taxation: The Limited Role of the Personal Income

Tax in Developing Countries,” UCLA Law Review vol. 52.

5. Corlet, W, Hague, D, (1953). “Complementarity and the Excess Burden of Taxation,”

Review of Economics Studies, vol. 21/1, pp. 22-30.

6. Diamond, Peter A. and James A. Mirrlёs (1971). “Optimal Taxation and Public

Production I: Production Efficiency,” American Economic Review, vol. 61, pp. 8-27.

7. Diamond, Peter (1998). "Optimal Income Taxation: An Example with a U-Shaped

Pattern of Optimal Marginal Tax Rates," American Economic Review, vol. 88.

8. Sofia, D, Michael,M, (1992). "The Comparison betwёn Ad Valorem and Specific

Taxation under Imperfect Competition." Journal of Public Economics, vol. 49/3, pp. 351-

67.

9. Shantayanan, D, Don, F, Richard, M, (1980). "Estimating the Distribution of Tax

Burdens: A Comparison of Different Approaches." Journal of Public Economics, vol.

13/2, pp. 155-82

10. Edgeworth, F, (1897) "The Pure Theory of Taxation." The Economic Journal, vol. 7, pp.

46-70.

11. Edgeworth, F, (1897) "The Pure Theory of Taxation." The Economic Journal, vol. 7, pp.

550-571.

12. Engen, E, Skinner, J, (1996). “Taxation and Economic Growth,” National Tax Journal

vol 49, pp. 617-42.

13. Fateh, M, K, (1928). “Taxation in Persia” A Synopsis from the Early Times to the

Conquest of Mongols, “Bulletin of the School of Oriental Studies“, vol. 4/4, pp. 726-743.

14. Fisman, R, Wei, Sh, (2004). “Tax Rates and Tax Evasion: Evidence from "Missing

Imports" in China," Journal of Political Economy, University of Chicago Press, vol. 112,

pp. 471-500.

15. Greve, B, (2008). “What is Welfare, ” Central European Journal of Public Policy, vol. 2,

pp. 58.

16. Gruber, Jon and Emmanuel Saez (2002). "The Elasticity of Taxable Income: Evidence

and Implications,” Journal of Public Economics, vol. 84, pp. 1-32.

133

17. Gwartney, J, Holcombe, R, Lawson, R,( 1998). “The Scope of Government and the

Wealth of Nations,” Cato Journal, vol. 18, no. 2, pp. 163-190.

18. Judd, Kenneth. (1985). "Redistributive Taxation in a Simple Perfect Foresight Model,"

Journal of Public Economics,vol. 28, pp. 59-83.

19. Kёn, M., Kim, Y, Varsano, R. (2007). “The 'Flat Tax(es): Principles and Evidence.

International Tax and Public Finance,” Springer Science Media vol. 06, pp. 218.

20. Koester, R. and R. Kormendi, (1989), "Taxation, Aggregate Activity and Economic

Growth” Economic Inquiry vol. 27, pp. 2.

21. Mara, I. Narazani, E. Permeti, E, (2011). “Did the flat tax reduce informal employment in

Albania?,” CERGE-EI, Prague.

22. Mirrles,J,(1997). “Information And Incentives: The Economics Of Carrots And Sticks ,”

The Economic Journal, vol. 107, pp. 1311–1329.

23. Mirrlёs, J. Diamond, P. (1971). “Optimal Taxation and Public Production II,” The

American Economic Review, vol. 61/3, pp 261-278.

24. Mirrlёs, J, (2012). “A Proposal For Systematic Tax Reform,” National Tax Journal,

Vol.65/3, pp. 655–684.

25. Mirrlёs, James A., (1971). "An Exploration in the Theory of Optimal Income Taxation,"

Review of Economic Studies 38, 175-208.

26. Mulle,K and Williams,M, (1996). “Marginal Tax Rates And State Economic Growth,"

Regional Science and Urban Economics, Elsevier, vol. 24/6, pp. 697-704.

27. Poulson, B, Kaplan, J, (2008). “State Income Taxes and Economic Growth,” Cato

Journal, Vol. 28/1, pp. 67.

28. Ramsey, Frank. (1927). "A Contribution to the Theory of Taxation," Economic Journal,

vol. 37, pp. 47-61.

29. Ramsey, Frank. (1928). "A Mathematical Theory of Saving," Economic Journal, vol. 38,

pp. 543-559.

30. Saez, Emmanuel, (2001). "Using Elasticities to Derive Optimal Income tax Rates,"

Review of Economic Studies, vol. 68, pp. 205-229.

31. Shah, A, Whalley, J, (1990). “An alternative view of tax incidence analysis for

developing countries,” Policy Research Working Paper,The World Bank vol 462.

32. Stern, N,(1987).“The Effects Of Taxation, Price Control And Government Contracts In

Oligopoly And Monopolistic Competition ,” Journal of Public Economics, vol. 32/2,

pp.133–158.

33. Tanzi, V,( 1987). “The response of Other Industrial Countries to the US Tax Reform

Act,” National Tax Journal, vol. XL/3, pp 339-355.

34. Tiebout, M, (1956). "A Pure Theory of Local Expenditures." Journal of Political

Economy, vol. 64, pp. 416-24.

35. Ventura,G,(1999). “Flat Tax Reform: A Quantitative Exploration ,” Journal of Economic

Dynamics and Control, Elsevier , vol. 23, pp. 1454.

134

36. Vickrey, William (1939). “Averaging of Income for Income-Tax Purposes.” Journal of

Political Economy, vol. 47.

Citimi i Korporatave Qeveritare

37. Besci, Z. (1996). “Do State and Local Taxes Affect Relative State. Growth?”

Atlanta Federal Reserve Bank Economic Review, vol. March/April, pp. 34.

38. Bird, M, (2004). “Administrative Dimensions of Tax Reform,” Asia-Pacific Tax Bulletin.

39. Break,G., Peachman,J, (1975). “Tax Reform. A an Realized Dream”. Brookings

Institution.

40. Buchanan,J, (1999). “Public Finance in Democratic Process: Fiscal Institutions and

Individual Choice,” Indianapolis, Liberty Fond,Inc.

41. Carroll,R, Holtz-Eakin,D, Rider,M, dhe Rosen, H., (1998). “'Entrepreneurs, Income

Taxes, And Investment,” NBER Working Paper, vol. 6374.

42. Cassou, S dhe Lansing, K, (1996). “Growth Effects of a Flat Tax,” Working Paper 9615,

Federal Reserve Bank of Cleveland, pp. 21.

43. Davoodi, H, Gupta, S, (2000). “Income Distribution and Tax and Government Spending

Policies in Developing Countries,” IMF Working Paper 00/62.

44. Emes, J, Clemes, J, Basham, P, Samida, D, (2001). “Flat Tax: Principles and Issues,”

Vancouver, Fraser Institute.

45. Fox, W, Gurley, T, (2005). “An Exploration of Tax Patterns around the. World,” Tax

Notes International.

46. http://www.taxrates.cc World Tax Rates

47. Hall,R, Rabushka, A, (2007). “The Flat Tax,” Hoover Institution.

48. Lledo,V, Schneider,A, Moore, M, (2003). “A Critical Survey And Policy

Recommendations ,” Institute of Development Studies, University of Sussex.

49. McLure, C, (1999). “Tax Holidays and Investment Incentives,” Bulletin for Internatinal

Fiscal Documentation, Vol 56.

50. World Bank Report 2010.

51. Rizvi, S, (1992). “Khums,’ Islamic Libary Project.

52. Simons, H, (1938). “Personal Income Taxation,” University of Chicago Press.

53. Taliercio, R, (2004). “Designing Performance: The Semi-Autonomous Revenue

Authority Model,” World Bank, Working Paper 3423, 2004.

54. Tuomala, Matti, (1990). “Optimal Income Tax and Redistribution,” New York: Oxford

University Press.

55. Zeuthen,F, (1937). “Determinateness of the Utility Function,” Review of Economic

Studies, vol. 4. pp. 236-239.

Citimi i Librave

135

56. Hall,R, Lieberman, M, (2005). “Microeconomic,” Thomson South Western.

57. Jean Baptist Colbert, (XIV). Luigi Financial Minister XIV, France.

58. Keynes,M, (1936). “theory on Employment, Interests and Money,” Maxmillan, Londёr,

59. Kurani, Sure El-Enfale: 8/41

60. Lipsey, R, Courant, P, (1996). “Economics,” Haper Collins.

61. Mankiw, G, (2008). “Macroeconomics,” Worth.

62. Marx, Karl, Engel, (1848). “Communist Manifesto,” Friedrich.

63. Mikesell, J, (2007). “Fiscal Administration, Analyses and Implication in Public Sector,”

Thomson Wadsworth.

64. Neuman, J, Morganster, O, (1944) “Game Theory and Economic Behavior,” Princeton.

65. Pidyck, R, Rubinfeld, D,(1986). “Microeconomic,” Maxmillian Inc.

66. Rosen,H, Gayer,T,( 2008). “Public Finance,” McGraw-Hill.

67. Slemrod, J, Bakija,J,(1996). “Taxing Ourselves,” Cambridge, Massachusetts.

68. Smith,A, (1999). “The Wealth of Nationas,” Penguin Group.

69. Samuelson, W, Marks, S, (2006). “Managerial Economics,” Wiley.

70. Varian, H, (2006). “Intermediate Economics,” Norton & Company, Inc.

71. Webber, C, Wildavsky, A, (1986). “Taxation and Spending History on west World,”New

York Inc.

Citimi i Kapitujve

72. Kushtetuta e Republikёs sё Shqipёrisё, Neni 18.

73. Hall,R, Lieberman, M, (2005). “Economic Efficiency and Government Role, In.

Microeconomics,” Thomson South Western, pp 480-481.

74. Mankiw, G, (2008). “Aggregate Demand, In: Macroeconomics,” Worth, pp. 280-29.

75. Pidyck, R, Rubinfeld, D, (1986). “Competitive Market Analysis, In. Microeconomics,”

Maxmillian Inc, pp. 314-315.

76. Samuelson, W, Marks, S, (2006). “Rules, Public Goods and Cost Benefit Analyses, In.

Managerial Economics,” Wiley, 2006, pp. 582-583.

77. Varian, H, (2006). “Welfare, In. “Intermediate Economics,” Norton & Company, Inc pp.

620-621.

Intervista me:

Prof.Dr. Adrian Civici, Bord Member of Albania Bank, Actual

Prof.Dr. Ananstas Angjeli, Ex-Secreatary of Economy

Prof.Dr. Arben Malaj, Member of Economic Committё, Actual

Florian Mima, Secreatary of Economy, Actual

Dr. Selami Xhepa, Member of Economic Committё, Actual

Prof.Ass. Sherefedin Shehu, Member of Economic Committё, Actual

Dr. Sybi Hida, Member of Economic Committё, Actual

136

Abstrakti

Trendi i raporteve tё njёjta tё taksave ka tёrhequr vёmёndjen e njё sёrё ekonomistevё dhe politikё-bёrёsve

fiskal. Ёshtё paraqitur njё pёrbledhje e punimeve nё fushёn e taksimit optimal nga vitet 1939 e deri nё ditёt

tona.

Vendet e Eurposё Lindore kanё pasur njё aplikim mё tё gjёrё tё raporteve tё njёjta. Janё marrё nё shqyrtim

disa vende tё rajonit. U vu re qё regjimi i taksёs me raporte tё njёjta vetёm mbi tё ardhurat ka njё ndikim

mё tё madh mbi diferencёn e parё tё GDP-sё. Rezultatet mund tё shpjegohen mё anё tё vendim marrjes sё

individit i cili ёshtё mё i prirur tё ndikohet nga tatimi mbi tё ardhurat e tij sesa nga tatimi i produktit qё ai

konsumon. Pёrtej pёrqindjes sё saj tё lartё nё buxhet, tatimi mbi tё ardhurat ёshtё mё ndikues nё vendim

marrjet ekonomike tё individёve pёrgjatё konsumit tё tyre.

Punimi sygjeron njё trajtim shumё mё tё sofistikuar tё sistemit tё taksave, duke i dhёnё prioritet taksimit

mbi tё ardhurat. Mёnyra mё e mirё pёr tё zvogёluar pabarazitё nuk ёshtё pёrmes taksimit por pёrmes

programeve tё caktuara qёllimisht pёr individёt e varfёr. Duhet tё rikonsiderohet kategoria e individёve tё

cilёt duhet tё taksohen me normat zero. Megjithёse politikisht e kushtueshme ёshtё e nevojshme tё

rishikohet njё lloj raporti mё i lartё se ai aktual (10%) pёr katёgoritё e tё ardhurave dhe tё fitimit.

Fjalёt Kyce: Raporte tё Njёjta tё Taksave, Taksimi Optimal, Norma Marxhinale, Taksat mbi tё Ardhurat

Abstract

Trend on the same rates of taxes got the attention of many economists and fiscal policy makers. It is

presented a review of optimal taxation studies from the years 1939 up to our days.

Eastern European countries have a broad application of flat rate taxes. Several countries of the region are

taken under the research study. It was observed that flat rates on income have a huge impact on the first

difference of the nominal GDP. The results can be explained as most of the decisions taken from the

individual are more affected by the tax on income rather than on the product. Unlike the theory, where the

main revenues on the budget come from tax on consumption, the income tax is more influential in making

economic decisions.

The paper suggests a higher sophisticated treatment of the tax system, with priority given to taxation on

income. The best means in order to reduce inequality is not through taxation but through the specific

programs for poor individuals. It should be reconsidered the category of individuals that should be taxed by

zero rates. Although politically costly, it is necessary to review the rate at a higher level of the existing one

(10%) for revenue and the profit.

Key words: Flat Rate Taxes, Optimal Taxation, Marginal Rate, Tax on Income