televizioni në evropë

��

��

��

Televizioninë Europë:

rregullimi, politikat

dhe pavarësia

Monitorim

2005

��

M O N I T O R I M I I T E L E V I Z I O N I T N Ë E U R O P Ë

2 OPEN SOCIETY INSTITUTE 2005

Publikuar nga

OPEN SOCIETY INSTITUTE (OSI)

Október 6. u. 12.H-1051 Budapest

Hungary

400 West 59th StreetNew York, NY 10019

USA

© OSI/EU MONITORING AND ADVOCACY PROGRAM, 2005Të drejta të rezervuara.

TM dhe Copyright © 2005 Instituti i Shoqërisë së Hapur (OSI)

EU MONITORING AND ADVOCACY PROGRAM

Október 6. u. 12.H-1051 Budapest

Hungary

Website<www.eumap.org>

Kopje të librit mund të porositen nga EU MONITORING AND ADVOCACYPROGRAM

<[email protected]>

Printuar nga shtupshkronja “Maluka”,Tiranë, 2005Faqosja nga Mitrulla Thodhori

http://www.eumap.org

mailto:[email protected]

TREGUESI I LËNDËS

3EU MONITORING AND ADVOCACY PROGRAM (EUMAP)NETWORK MEDIA PROGRAM (NMP)

��

Falenderime.................................................................................................................5

Hyrje...............................................................................................................9

Parathënia.............................................................................................................11

Vështrim i përgjithshëm.................................................................................13

Shqipëria...........................................................................................................189

FALENDERIME


��

Programi i BE për Monitorim dhe Avokaci i Institutit të Shoqërisë së Hapur do tëdëshironte të bënte të ditur rolin kryesor të personave të mëposhtëm në hulumtimindhe shkrimin e raporteve monitorues. Përgjegjësia përfundimtare për përmbajtjen eraporteve i mbetet Programit.

Vështrimi Marius Dragomir (kontribuesi kryesor)i Përgjithshëm Konsulent i pavarur

Dušan Relji Studiues, Instituti Gjerman për ÇështjeNdërkombëtare dhe të Sigurisë, BerlinKonsulent Editorial

Mark Thompson Konsulent i pavarur

Andreas Grünwald (për sektorin ligjor)Ekspert i Ligjit për Median, Jurist përHogan & Hartson,L.L.P., Dega Berlin

Shqipëri Ilda Londo Koordinatore e kërkimeve,Instituti Shqiptar i Medias

Mirela Shuteriqi Juriste

Bosnje dhe Tarik Jusi Drejtor Programi, Hercegovinë Mediacentar Sarajevo

Bullgari Assya Kavrakova Drejtore Programi,Programi përintegrim Europian dhe StabilitetRajonal, Programi i Shoqërisë Civile,Instituti i Shoqërisë së Hapur - Sofie

Kroaci Zrinjka Peruško Studiuese, Departamenti për Kulturëdhe Komunikim, Instituti përmarrëdhënie Ndërkombëtare, Zagreb

Republika Çeke Eva Rybkova Gazetare, Menaxhere Projekti, TOL

Estoni Urmas Loit Drejtor Administrativ, Shoqata eTransmetuesve Estonezë

Francë Thierry Vedel Studiues në CNRS,Qendra për StudimePolitike në Sciences-Po, Paris

Gjermani Runar Woldt Ekspert për mediat, Frankfurt,Gjermani

�

�



Hungari Péter Bajomi-Lázár Studiues, Qendra Hungareze për Lirinëe Shtypit

Itali Gianpietro Mazzoleni Profesor, Fakulteti i Shkencave Politike,Universiteti i Milanos

Giulio Enea Vigevani Profesor, Fakulteti Juridik Universitetii Milano-Bicocca.

Letoni Sergei Kruk Lektor, Universiteti i Letonisë

Lituani Marius Lukosiunas Profesor i Jashtëm, Universiteti i VilniusInstituti i Gazetarisë

Poloni Andrzej Krajewski Këshilltar i pavarur

Republika e Vesna Šopar Drejtore e Qendrës për Komunikim, Maqedonisë Media dhe Kulturë Instituti për Studime

Sociologjike, Politike dhe Juridike,Universiteti Shën Cirili dhe Metodi,Shkup

Veton Latifi Lektor, Universiteti i EJLAnalist i lirë politik

Rumani Manuela Preoteasa Drejtore Administrative, EurActivRomania

Serbi Snje ana Milivojevi Profesore e Jashtme, Fakulteti iShkencave Politike Universiteti i Beogradit

Sllovaki Rasto Kuzel MEMO 98

Ivan Godarsky MEMO 98

Slloveni Marko Milosavljevi Fakulteti i Shkencave Sociale,Universiteti i Ljubljanës

Turqi Bulent Capli Profesor, Fakulteti i Komunikimit,Universiteti i Ankarasë Mbretëria eBashkuar

David Ward Qendra për Politikat dhe Zhvillimin eMedias, Londër

Gjithashtu do të donim të falenderonim organizatat e mëposhtme për ndihmesën e tyre tëçmuar dhe partneritetit gjatë gjithë procesit të përpilimit të raporteve:

Instituti Shqiptar i Medias (Shqipëri); Mediacentar Sarajevo (Bosnja dhe Hercegovina);Instituti i Shoqërisë së Hapur – Sofie (Bullgari); Instituti për Marrëdhënie Ndërkombëtare(Kroaci);, CEES Qendra për Studime Mediatike pranë Charles University (Republika Çeke);Meediaseire, Universiteti i Tartu (Estoni); CEVIPOF, Qendra për Studime Politike pranëFondacionit Kombëtar për Shkenca Politike (Francë); Qendra për Gazetari të Pavarur(Hungari); Providus (Letoni); Qendra Lituaneze për Gazetari (Lituani); Instituti Maqedonas

�

�

å

FALENDERIME


për Median (Maqedoni); Qendra për Gazetari të Pavarur (Rumani), Fondacioni Concept(Rumani); Qendra e Medias Beograd (Serbi); Memo 98 (Sllovaki); Mirovni institut/Institutii Paqes (Slloveni); Qendra e Politikave në Stamboll pranë Universitetit Sabanci, Fondacionipër Ndihmë i Institutit të Shoqërisë së Hapur – Turqi (Turqi).

Në mënyrë të veçantë do të donim të falenderonim personat e mëposhtëm për ndihmesën etyre për raportet: Prof. Karol Jakubowicz, Dr. Alina Mungiu-Pippidi, Guillaume Chenevière,Peter Noorlander.

Më tej do të donim të falenderonim njerëzit dhe institucionet e mëposhtme për ndihmesëne tyre për raportet: IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, për lejen për të botuar tëdhënat e tyre; Mirjana Miloševi , Agjencia Rregullatore për Komunikacionet (Bosnja dheHercegovina); Instituti Goethe, Pragë (Republika Çeke); TNS Letonia (Letoni).

EUMAP

Penelope Farrar Drejtore Programi

Miriam Anati Zëvendës Drejtore Programi

Katy Negrin Administratore Projekti

Alphia Abdikeeva Administratore e Website

Joost Van Beek Administrator i Website

Andrea Gurubi Watterson Koordinatore Programi

Csilla Tóth Asistente Programi

Marius Dragomir Këshilltar i pavarur

Dušan Relji Studiues, Instituti Gjerman për Çështje Ndërkombëtaredhe të Sigurisë, BerlinKonsulent Editorial

Mark Thompson Këshilltar i pavarur

Quentin Reed Këshilltar i pavarur

Danail Danov Këshilltar i pavarur

�

�



PROGRAMI I RRJETIT TË MEDIAVE – FONDACIONI ISHOQËRISË SË HAPUR

Gordana Jankovic Drejtore Programi

Stewart Chisholm Administrator Programi

Morris Lipson Këshilltar Ligjor

Miguel Castro Koordinator Programi

Gernot Eberle Ish-Administrator Programi-Ligji për Median

HYRJE


��

Programi i BE për Monitorim dhe Avokaci (EUMAP) i Institutit të Shoqërisë së Hapurmonitoron çështjet e të drejtave të njeriut dhe shtetit ligjor në gjithë Europën, së bashkume OJQ vendase dhe organizata të shoqërisë civile. Raportet e EUMAP theksojnërëndësinë e monitorimit të shoqërisë civile dhe nxisin një dialog të drejtpërdrejtë midisaktorëve qeveritarë dhe atyre joqeveritarë mbi tema të lidhura me të drejtat e njeriut dheshtetin ligjor. Përkrah raportit “Televizioni në Europë: rregullimi, politikat dhepavarësia”, EUMAP ka botuar raporte monitorimi të përqendruara në Mbrojtjen eMinoriteteve, Pavarësia dhe Kapaciteti Gjyqësor, Korrupsioni dhe Politikat Anti-korrupsion, Të drejtat e Njerëzve me Paaftësi Intelektuale, si dhe Mundësitë e Barabartapër Gratë dhe Burrat. Për momentin EUMAP po përgatit raporte për Aksesin e Barabartëpër Arsimin Cilësor për Romët; botimi pritet në 2006.

Raportet e EUMAP punohen nga ekspertë të pavarur në vendet e monitoruara. Atakanë për qëllim të venë në dukje domethënien e çështjeve të të drejtave të njeriut si dherolin kyç të shoqërisë civile në nxitjen e respektimit nga qeveria të standarteve të tëdrejtave të njeriut dhe shtetit ligjor në një Europë që po zgjerohet gjithnjë e më shumë.Të gjitha raportet e EUMAP përfshijnë rekomandime të hollësishme drejtuar në nivelkombëtar dhe ndërkombëtar. Drejtuar qeverive, organizatave ndërkombëtare dhe palëvetë tjera të interesuara, rekomandimet kanë për qëllim të garantojnë së konstatimet eraporteve do të kenë një ndikim të drejtpërdrejtë në politikat e fushave të monitoruara.

Raporti i tanishëm është përgatitur në bashkëpunim me Programin e Rrjetit të Medias(NMP) të Institutit të Shoqërisë së Hapur. Programi i Medias nxit median e pavarur,profesionale dhe të qëndrueshme, si dhe gazetarinë cilësore. Në mënyrë më konkrete,ai mbështet nisma që kanë për qëllim të ndihmojnë që legjislacioni për median të jetëkonform standarteve demokratike ndërkombëtare, të rrisin profesionalizmin egazetarëve dhe menaxherëve të medias, të fuqizojnë shoqatat e profesionistëve të medias,si dhe krijimin e mekanizmave të vetë-rregullimit në media. Gjithashtu Programi iMedias përkrah ato media që përfaqësojnë vlerat e një shoqërie të hapur, si dhe përpjekjetqë kanë për qëllim të monitorojnë dhe kundërshtojnë cënimet e lirisë së shtypit dhe tënxisin ndryshime të politikave të medias që garantojnë pluralizmin e pronësisë së mediasdhe diversitetin e mendimeve në media. Programi funksionon në mënyrë globale,kryesisht në vende të cilat përjetojnë një proces demokratizimi dhe krijimi tregjeshfunksionalë mediatikë.

Vendimi për të monitoruar televizionin në gjithë Europën u frymëzua nga vëzhgimi setelevizioni – një element dhe tregues themelor i demokracisë – po përjeton ndryshime tëvrullshme në gjithë Europën. Transmetuesit e shërbimit publik përballen me sfida paprecedent në të gjithë kontinentin. Konkurenca ekonomike gjithnjë në rritje dhe lindjae teknologjive të reja janë sfida kryesore, ndërsa transformimi i transmetuesve dikur tëkontrolluar nga shteti është shoqëruar me polemika në shumë vende në tranzicion.Transmetimi i televizionit privat, nga ana tjetër, vihet gjithashtu në pikëpyetje përsa ipërket programacionit të tij dhe skemës së pronësisë së transmetuesve.



Monitorimi “Televizioni në Europë: rregullimi, politikat dhe pavarësia”, u bazua në njëmetodologji të hollësishme – e cila gjendet në www.eumap.org - e cila kishte për qëllim tësiguronte një qasje krahasuese për të gjitha vendet e monitoruara. Raportet mbulojnë tetëvendet e Europës Qendrore dhe Lindore (EQL) të cilat hynë në BE në maj 2004 (RepublikaÇeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia, Sllovakia, dhe Sllovenia); Bullgaria dheRumania, të cilat priten të hyjnë në 2007; dy vende kandidate (Kroacia dhe Turqia); katërshtete anëtare më të hershme të BE (Franca, Gjermania, Italia, dhe Mbretëria e Bashkuar) sidhe vendet e mundshme kandidate në Europën Juglindore (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovinadhe Republika e Maqedonisë, plus një raport special mbi Serbinë). Përgatitja e raporteve sipër shtetet anëtare, ashtu dhe për ato jo-anëtare vë në dukje se standartet ndërkombëtareduhet të zbatohen dhe monitorohen njëlloj në të gjitha vendet. Gjithashtu ajo përbën njëmundësi për të komentuar rreth prirjeve të përgjithshme të zhvillimit dhe zbatimit në politikatë këtyre standarteve.

Ky botim përfshin raportin kombëtar si dhe një vështrim të përgjithshëm që përmbledhkonstatimet kryesore në të gjitha vendet e monitoruara. Draftet e para të raportevekombëtare u diskutuan në tryeza të rrumbullakëta në secilin prej vendeve. Këto takimeu organizuan me qëllim që të mblidheshin komentet për draftin nga qeveritarë, organizatatë shoqërisë civile dhe organizata ndërkombëtare. Raportet përfundimtare pësuan njëndryshim të ndjeshëm duke u nisur nga komentet dhe kritikat e marra gjatë këtij procesi.EUMAP merr përsipër përgjegjësi të plotë për përmbajtjen e tyre përfundimtare.

http://www.eumap.org

PARATHËNIE


��

Ky varg studimesh, i përgatitur nga Programi i BE për Monitorim dhe Avokaci, degë eInstitutit të Shoqërisë së Hapur (OSI), në bashkëpunim me Programin e Rrjetit të Mediavetë OSI është një ndihmesë tejet në kohë dhe e rëndësishme për debatin e vazhdueshëmdhe gjithnjë e më urgjent rreth të ardhmes së televizionit në Europë.

Kjo seri botimesh përfshin një vështrim të përgjithshëm rajonal dhe 20 studime të veçanta tëcilat përqendrohen në gjendjen e televizionit – si për televizionin e shërbimit publik ashtuedhe për atë komercial. Vendet e monitoruara përfshijnë gjithë Europën Qendrore dhe Lindore,Europën Juglindore, një përzgjedhje të vendeve të Europës Perëndimore dhe Turqinë.

Raporti paraqet interes të posaçëm për mua në detyrën time si Përfaqësues i Posaçëm i OSBEpër Lirinë e Medias, për një sërë arsyesh.

Së pari, pasi 20 vendet e monitoruara këtu janë shtete pjesëmarrëse në OSBE dhe përfaqësojnëpothuajse gjysmën e gjithë anëtarësisë sonë.

Së dyti, pasi gama e vendeve të paraqitura këtu është mjaft e gjerë, politikisht dheekonomikisht, dhe për pasojë studimi ka një rëndësi të posaçme për vetë shtrirjen e OSBE.

Së treti, dhe më e rëndësishmja, pasi shumë vende në studim po dalin nga një e kaluartotalitare dhe shpresohet që të shkojnë drejt një të ardhme demokratike.

Pasqyrimi i mirë televiziv – pasqyrim objektiv dhe i paanshëm në lajme, larmia epërmbajtjes cilësore, mbulimi i temave për të gjitha shtresat, përfshirë minoritetet, nësecilin prej vendeve – për mendimin tim është krejt thelbësor për demokracinë. Për fattë keq, standartet e shkëlqyera në televizion gjenden nën një presion gjithnjë e më tëmadh, për shkak të pasojave të ndërthurura të komercializimit gjithnjë në rritje, së bashkume përparimet teknologjike.

Këto raporte sjellin një pamje të pasur të zhvillimeve të tanishme dhe atyre që mund tëna shqetësojnë në të ardhmen përsa u përket tre fushave kryesore: rregullatorët etransmetimit, transmetimi i shërbimit publik, si dhe transmetimi privat. Më lejoni tëkomentoj shkurtimisht për secilën prej tyre.

Rregullatorët e transmetimit janë ato organe të cilat mundësojnë funksionimin e tërë sistemittë transmetimit. Ato japin dhe mbikqyrin licensat e transmetimit dhe i kundërvihen vendosjessë monopoleve. Për shkak të këtij roli të rëndësishëm, është jetësore që rregullatorët të jenëkrejtësisht të pavarur nga qeveria, si përsa i përket veprimtarisë, ashtue dhe financimit të tyre.Megjithatë, si mësojmë nga raportet në secilin vend, kjo pavarësi është e rrezikuar. Proceset eemërimit shpesh kanë mangësi dhe sjellin si pasojë emërimin e “të preferuarve” të zyrtarëveqeveritarë në role të rëndësishme të organeve rregullatore. Rregullatorët nuk kanë financimtë mjaftueshëm dhe për rrjedhojë nuk janë në gjendje të kryejnë monitorimin dhe detyra tëtjera të domosdoshme për mbikqyrjen e transmetuesve. Në disa raste, atyre nuk u jepetpushteti i mjaftueshëm sanksionues për të pasur një ndikim të qenësishëm në strukturën etransmetimit kombëtar në vend.



Ndoshta një nga konstatimet më domethënëse të raporteve është se nuk ekziston një“model” i vetëm që u përgjigjet nevojave të të gjithë rregullatorëve përsa i përket pavarësisësë tyre. Një procedurë emërimi që krijon një rregullator mjaft të pavarur në një vend jopatjetër do të funksionojë në një vend tjetër. Një procedurë që i jep shoqërisë civilefuqinë për të bërë emërime mund të jetë efikase në vende me lojtarë aktivë dhe të pavarurtë shoqërisë civile dhe nuk do të ketë efekt në ato vende ku shoqëria civile është e dobët.Në këtë pikë vërejmë se konteksti shpërfillet, duke rrezikuar dukshëm.

Raportet për secilin vend tregojnë se transmetimi i shërbimit publik po përballet me një krizëidentiteti. Lindja e transmetuesve privatë – shpesh edhe si një vërshim – i ka vendosurtransmetuesit e shërbimit publik nën një trysni të jashtëzakonshme për të hyrë në “betejaaudience” me transmetuesit privatë. Pasoja e pashmangshme ka qenë ulja e cilësisë e përmbajtjessë shërbimit publik në shumë vende. Në të njëjtën kohë, me lindjen e pritur të kanalevetematikë dhe transmetuesve të tjerë të një lloji të ri, të “buqetave” dixhitale dhe të shërbimevetë tjera me pagesë, po paraqiten argumenta se përmbajtja e shërbimit publik do të ofrohetgjithsesi dhe nuk ka më nevojë që qeveritë të marrin pjesë në biznes duke e siguruar këtëpërmbajtje. Këto argumenta, të bëra rëndom nga lojtarët komercialë, po lëshojnë rrënjë:tarifa për licensën, e cila përbën mjetin tradicional për mbështetjen e transmetuesve të shërbimitpublik, shihet me dyshim gjithnjë në rritje nga publiku dhe madje edhe nga KomisioniEuropian. Unë mendoj se argumente të tilla duhet të hidhen poshtë si në parim, ashtu dhe nëpraktikë, nëpërmjet një analize dhe avokacie të kujdesshme: përndryshe do të vazhdojmë tëshohim një erozion të parimeve dhe shërbimeve të shërbimit publik, si dhe kërcënimin qëpason për vetë procesin demokratik, si e bëra të njohur dhe më sipër.

Së fundmi, i lidhur ngushtë edhe me pikën e mëparshme, qëndron fakti se diversiteti ipërmbajtjes dhe paanshmëria e informacionit po rrezikohen gjithnjë e më shumë nësektorin e transmetimit privat, ku pronësia e ndërthurur po vjen duke u shtuar, strukturate pronësisë po bëhen gjithnjë e më të mjegullta dhe numri i i lojtarëve të medias elektronikepo rrudhet në një mënyrë rrënjësore. Mungesa apo tërheqja e pluralizmit në televizionpo përhapet në të gjitha rajonet e mbuluara në këtë studim dhe po kërcënon edhe më tejnevojat për informacion dhe kulturë që kanë qytetarët e këtyre rajoneve.

Për mendimin tim, ky varg raportesh është jetësor, pasi sjell një fotografi se si televizionipo i shërben për momentin – dhe shpesh, nuk po i shërben, për hir të së vërtetës –zhvillimit të demokracisë në një pjesë domethënëse të territorit të OSBE. Studimigjithashtu përbën edhe një burim tejet të rëndësishëm për atë se si media elektronikemund të përshtatet për t’i ardhur në ndihmë këtij zhvillimi.

Presioni është i madh, ashtu si edhe sfidat. Rekomandimet e raporteve tregojnë një rrugë përpara,me qëllimin për të siguruar një rol kryesor për transmetuesit në procesin e demokratizimit dhenë shërbim të të drejtës për informacion, një pronë e të gjithëve. Unë i përkrah rekomandimetpërzemërsisht dhe jap mbështetjen time në punën që do të bëhet për zbatimin e tyre.

Miklós HarasztiPërfaqësues i OSBE për Lirinë e Medias

OPEN SOCIETY INSTITUTE 2005

TELEVIZIONI NË EUROPËRREGULLIMI, POLITIKAT DHE PAVARËSIA

��

��

��

VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM


��

I. Rezultatet kryesore.........................................................................................21

1. Përmbledhja e përgjithshme dhe përfundimet .......................................21

2. Rekomandimet......................................................................................25

2.1 Rekomandimet në nivel ndërkombëtar..........................................25

2.1.1 Politikat.............................................................................25

2.1.2 Rregullimi i medias elektronike..........................................27

2.1.3 Media elektronike publike dhe private ...............................27

2.1.4 Transmetimet e shërbimit publik .......................................28

2.1.5 Transmetimet e televizionit privat......................................28

2.2 Rekomandimet në nivel kombëtar.................................................28

2.2.1 Politikat.............................................................................28

2.2.2 Organet rregullatore të transmetimit..................................30

2.2.3 Transmetimet e shërbimit publik........................................31

2.2.4 Transmetimet e shërbimit privat.........................................32

2.2.5 Të tjera..............................................................................32

II. Gjendja aktuale e transmetimeve televizive në Europë ..................................33

1. Konteksti...............................................................................................33

1.1 Modelet perëndimore ...................................................................33

1.2 Skemat lindore...............................................................................34

1.2.1 Blloku post-socialist............................................................34

1.2.2 Turqia.................................................................................37

1.3 Modelet dhe financimet perëndimore............................................38

2. Vështrim i përgjithshëm mbi transmetimet europiane............................39

2.1 Audiencat televizive........................................................................39

2.2 Biznesi i televizionit.......................................................................40

2.3 Çfarë shfaqet në TV?......................................................................42

3. Legjislacioni mbi transmetimet në Europë.............................................43

3.1 Detyrat.........................................................................................44

3.2 Skemat rregullatore.......................................................................46

3.3 Organi kryesor rregullator për transmetimet– struktura.................47

3.4 Organi kryesor rregullator për transmetimet–financimi.................48

3.5 Organi kryesor rregullator për transmetimet–pavarësia..................49

3.5.1 Pavarësia nga presioni politik..............................................49

3.5.2 Pavarësia nga presioni ekonomik........................................52

3.5.3 Mungesa e pushtetit...........................................................53

4. Televizioni i shërbimit publik: Në kërkim të një identiteti......................54

4.1 Gjendja.........................................................................................54

4.2 Drejtimi........................................................................................55

4.2.1 Struktura e drejtimit..........................................................55

4.2.2 Emërimet...........................................................................56

4.3 Misioni dhe detyrimet e shërbimit publik .....................................57

4.4 Financimi .....................................................................................59

4.5 Transmetimet e shërbimit publik në udhëkryq..............................60

4.6 Pavarësia.......................................................................................61

4.6.1 Pavarësia financiare............................................................62

4.6.2 Pavarësia administrative.....................................................63

4.6.3 Pavarësia editoriale.............................................................64

5. Televizioni privat: Përqendrimi i pronësisë.............................................67

5.1 Detyrimet.....................................................................................67

5.2 Përqendrimi i pronësisë.................................................................68

5.3 Pronësia e ndërthurur....................................................................69

5.4 Transparenca e pronësisë...............................................................70

5.5 Tregu............................................................................................71

5.6 Pavarësia e televizionit privat .........................................................72

6. Programet televizive...............................................................................73

6.1 Formate në ndryshim....................................................................73

6.2 Televizioni i shërbimit publik........................................................74

6.3 Televizioni privat...........................................................................75

6.4 Kuotat ..........................................................................................76

6.4.1 Kuotat europiane...............................................................76

6.4.2 Kuotat e pakicave...............................................................77

6.5 Lajmet e pavarura dhe gazetaria investigative.................................77

6.6 Kanalet e specializuara dhe alternative...........................................78

6.7 Televizioni lokal............................................................................78

6.8 Media komunitare.........................................................................79

7. Multi-media dhe teknologjitë e reja......................................................79

7.1 Rishikimi i tregut..........................................................................80

7.2 Revolucioni dixhital .....................................................................81

7.3 Statusi i dixhitalizimit...................................................................83

III. Legjislacioni europian dhe ndërkombëtar mbi mediat elektronike ............88

1. Hyrje......................................................................................................88

1.1 Vështrim i përgjithshëm mbi traktatet detyruese dhe legjislaciontjetër ndërkombëtar dhe europian................................................89

1.1.1 Ligji i përgjithshëm mbi konkurrencën................................89

1.1.2 Legjislacion për sektorë të posaçëm të medias.....................90

1.2 Bashkërregullim dhe vetërregullim................................................92

2. Burimet e ligjit....................................................................................94

2.1 Organizata Botërore e Tregtisë(OBT)............................................95

2. 2 Kombet e Bashkuara ....................................................................96

2.3 Bashkimi Europian (BE)...............................................................99

2.3.1 Legjislacion i nivelit të parë..............................................101

2.3.2 Legjislacion i nivelit të dytë..............................................102

2.4 Këshilli i Europës (KE)...............................................................105

2.4.1 E drejta e lirisë së shprehjes..............................................106

2.4.2 Legjislacion për sektorë të posaçëm të medias...................107

3. Rregullat teknike.................................................................................109

3.1 Administrimi i spektrit radiofonik ..............................................109

3.2 Rojtarët e televizionit dixhital .....................................................111

4. Rregullimi i përmbajtjes......................................................................114

4.1 Standartet dhe programet editoriale.............................................115

4.2 E drejta për raportimin e shkurtër dhe listimin e ngjarjeve..........116

4.3 Rregullimi i kuotave....................................................................116

4.4 Reklama dhe sponsorizimi ..........................................................117

4.5 Mbrojtja e të miturve..................................................................118

5. Televizioni i shërbimit publik............................................................119

5.1 Qasja e politikave europiane .......................................................119



5.2 Ndihma nga shteti......................................................................121

6. Kontrolli i pronësisë së medias.............................................................123

6.1 Gjendja në treg...........................................................................123

6.2 Debati mbi politikat....................................................................124

6.3 Kuadri ligjor ekzistues ................................................................126

Aneks 1. Legjislacioni dhe rekomandimet e cituara në raport....................127

Aneks 2. Bibliografi..................................................................................136

Aneks 3. Tabelat.......................................................................................137



��

Tabela 1. Koha individuale e shikimit të televizionit (2003)..................................137

Tabela 2. Shikim i përgjithshëm mbi TV (2003)....................................................138

Tabela 3. Tregu i transmetimit në EU- ndarje sipas tipit të transmetuesit (1998 -

2002).........................................................................................................139

Tabela 4. 10 kompanitë më të mëdha europiane të televizionit (2003).................140

Tabela 5. Përqëndrimi i audiencave kombëtare (2003).........................................141

Tabela 6. Ndarja e audiencës së kanaleve kryesore (2003).....................................142

Tabela 7. Shikim i përgjithshëm mbi rregullatorët e transmetimit.........................143

Tabela 8. Rregullatorët e transmetimit- spektri i rregullimit................................151

Tabela 9. Shikim i përgjithshëm i transmetuesve të televizioneve publike..............156

Tabela 10. Struktura drejtuese e transmetuesve të televizioneve publike..................161

Tabela 11. Detyrimet kryesore të shërbimit publik të vendosura mbi

transmetuesit publikë.........................................................................168

Tabela 12. Financimi i transmetuesve të televizioneve publike................................173

Tabela 13. Ndarja ditore e audiencës së televizionit publik (1995-2003)................175

Tabela 14. 10 kompanitë më të mëdha private të televizionit privat (2003)............176

Tabela 15. Investuesit kryesorë perëndimorë në sektorin e televizionit në Europën

Qendrore dhe Juglindore ......................................................................177

Tabela 16. Shpenzimet bruto të reklamës (2003)....................................................178

Tabela 17. Detyrimet kryesore të shërbimit publik të vendosura nga ligji mbi

televizionet private...............................................................................179

Tabela 18. Kuotat ligjore për programimin e gjuhëve dhe të përfaqësimit të

grupeve të minoritetit në kohën e transmetimit.................................181

Tabela 19. Depërtimi i sistemit satelitor dhe kabllor (2003....................................182

Tabela 20. Pajisjet audiovizuale dhe teknologjia e komunikimit (2003)..................183



Tabela 21 Televizioni dixhital tokësor- një shikim i përgjithshëm i përparimit të

zbatimit të DVB-T (2004).....................................................................184

��

API Zbatimi i aplikimit ndërfaqës

CAS Sistemet e aksesit të kushtëzuar

CEE Europa Qendore dhe Lindore

ECTT Këshilli i Konventës Europiane mbi Televizionin Ndërkufitar

EPG Guida e programeve elektronike

EU Bashkimi Europian

EU 15 Shtetet anëtare të BE përpara zgjerimit të vitit 2004

DVB-T Transmetimi video dixhital- Tokësor

ECJ Gjykata Europiane

GATS Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tregtinë e Shërbimeve

OSCE Organizata për Sigurimin dhe Bashkëpunimin në Europë

SEE Europa Juglindore

TWFD Direktivat e Bashkimit Europian mbi “Televizionin pa Kufi”

UN Kombet e Bashkuara

UNESCO Organizata e Kombeve të Bashkuara mbi Arsimin, Shkencën

dhe Kulturën

WTO Organizata Botërore e Tregtisë



��

1. PËRMBLEDHJA E PËRGJITHSHME DHE PËRFUNDIMET

Në 25 vendet anëtare të Bashkimit Europian (BE) dhe në dhjetë vendet dhe territorete tjera të kontinentit që aspirojnë të bëhen anëtarë të BE tashmë gjenden pothuajse4,000 kanale televizive.1 Televizioni është burimi kryesor i informacionit për shumicëne njerëzve dhe konsiderohet si media më me ndikim në formimin e opinionit publik.Koha e shikimit televiziv është rritur me ritme të qëndrueshme në vitet e fundit.Televizioni i ka ruajtur pozitat e tij dominuese pavarësisht lindjes së teknologjive tëreja të komunikimit si Interneti.

Në Europën Perëndimore liberalizimi i shumicës së tregjeve televizive në vitet 80 i dhafund përparësisë së autorizuar që gëzonin transmetuesit e shërbimit publik apo televizionetpublikë, pasi frekuencat u hapën edhe për aktorë privatë. Gjatë viteve 90, televizionishtetëror në demokracitë e reja të Europës filloi një proces të ngadaltë të transformimitnë televizion të shërbimit publik, i cili ende nuk ka përfunduar. Në të njëjtën kohë, patinjë përhapje të pamatë të kanaleve transmetuese televizive në këto vende, kanale shpeshtë palicensuar dhe të paligjshme.

Për shumë vende në tranzicion përshtatja e modelit europian perëndimor të organizimittë sektorit të medias elektronike ishte jo vetëm një kusht për t’u plotësuar për anëtarësimine tyre në BE, por gjithashtu edhe pjesë e “europianizimit” të përgjigjshëm të jetës së tyrepolitike, sociale dhe ekonomike. Megjithëse legjislacioni për median elektronike në vijatë përgjithshme është në të njëjtën linjë me standartet europiane perëndimore, zbatimi itij është shpesh i pamjaftueshëm dhe pavarësia vepruese dhe financiare e autoriteteverregullatore ka shpesh mangësi.

Megjithatë, në shumicën e vendeve media elektronike funksionon, ku më shumë e kumë pak, si një sistem “dualist” i shërbimit publik dhe i televizionit privat.

Në Europë televizioni ka ende rregulla të forta, pasi përdor një burim natyror të kufizuar,spektrin e frekuencave, i cili kontrollohet nga shteti. Rëndësia dhe pushteti qëperceptohet se ka televizioni është një arsye tjetër për legjislacionin e dendur për të.Leggislacioni që garanton shkallë të ndryshme pavarësie të rregullatorëve të mediaselektronike është adoptuar në shumicën e vendeve. Megjithatë, presionet politike dheekonomike mbi autoritetet kombëtare rregullatore që janë përgjegjëse për licensimin etransmetuesve ende vazhdojnë.

1 Studimi i EUMAP dhe i Observatorit Audiovizual Europian, Televizioni Transkufitar në BashkiminEuropian: Ndikimi i Tregut dhe Aspekte të Përzgjedhura Ligjore,Strasburg, 2004, f. 6.



Televizioni i shërbimit publik gëzon vlerësim të veçantë në nivelin e vendimmarrjespolitike europiane, pasi konsiderohet si një element jetësor i demokracisë si dhe pjesë ekulturës europiane. Ai shihet se i shërben misionit për të ofruar një alternativë përtelevizionin privat, madje edhe të rrisë standartet e këtij të fundit. Megjithatë, dixhitalizimidhe konvergjenca e teknologjive të komunikimit dhe informacionit, si dhe konkurencanga transmetuesit privatë e kanë vënë nën presion transmetimin e shërbimit publik nëEuropë për të ripërkufizuar misionin e tij specifik – të veprojë në pavarësi nga interesatpolitike dh ekonomike– duke pasur parasysh rrethanat e reja.

Përveç kësaj, Komisioni Europian ka kërkuar transparencë dhe dhënie llogarie më tëmadhe për financat e transmetuesve të shërbimit publik, dhe organizata qeveritarendërkombëtare si Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) kanë kritikuar pozicionin eprivilegjuar të transmetuesve të shërbimit publik përsa i përket financimit të tyre. Sinë Europën Perëndimore, ashtu dhe në atë Lindore, transmetuesit e televizionit tëshërbimit publik shpesh kritikohen për lidhjet e tyre me qeverinë apo me parti politike,si dhe për një komercializim në rritje, i cili sjell sio pasojë një dobësim të cilësisë sëpërgjithshme, ndërkohë që ata përpiqen t’i bëjnë ballë konkurencës nga transmetuesite televizioneve private.

Lindja e transmetimeve private tronditi monopolet e transmetuesve të shërbimit publikqë po lindnin në vendet në tranzicion dhe uli ndjeshëm numrin e shikuesve. Për mëtepër, në këtë zonë të Europës transmetuesit e shërbimit televiziv publik shpesh kanëmungesa fondesh dhe përballen me ndërhyrje dhe presione politike, si dhe me njëndërgjegjësim të dobët publik dhe profesional të rolit që duhet të luajë televizioni ishërbimit publik. Shumë nga ata që raportuan për këtë studim shkruajnë se në vendet etyre dallimi midis transmetuesve të shërbimit publik dhe konkurrentëve të tyre privatëështë bërë gjithnjë më i mjegullt përsa i përket përmbajtjes dhe cilësisë së programit.Gazetaria investigative dhe programet për pakicat janë të rralla si në televizionin publik,ashtu dhe në atë privat. Edicionet e lajmeve shpesh janë bërë shumë të rëndomta, sidomosnë kanalet televizive private.

Në Europë, tregjet televizive janë mjaft të përqendruara, si në pronësi, ashtu edhe nëshikueshmëri. Në shumicën e vendeve tre kanalet televizive më të mëdha gllabërojnëedhe pjesën më të madhe të shikueshmërisë. Në të njëjtën kohë, pronësia e transmetuesveprivatë priret të jetë mjaft e përqendruar, pavarësisht deklaratave politike kundërmonopolizimit të tregjeve mediatike dhe legjislacionit për të kufizuar një përqendrim tëtillë. Në Europën Perëndimore ekziston një përqendrim më i madh i pronësisë sesa nëvendet në tranzicion. Megjithatë, në dekadën e kaluar vendet në tranzicion kanë pasurshkrirje dhe blerje masive, si dhe kanë përjetuar krijimin e grupeve të mëdha të mediasqë kontrollojnë një pjesë të madhe të tregut të transmetimeve. Kur mbështetenfinanciarisht nga politikanë apo janë pjesë e ndërmarrjeve të mëdha që kanë aktivitet nësektorë të tjerë përveç medias, televizioni privat mund të kthehet në një instrument përtë plotësuar interesa politike apo biznesi; shpesh kjo gjë ka ndodhur tashmë. Në shumicëne rasteve ekziston një nivel i ulët transparence e pronësisë dhe interesave të medias.



Komisioni Europian e ka pasur të vështirë të propozojë ndonjë lloj përafrimi të rregullavembi pronësinë e medias në vendet anëtare të BE dhe ka lënë të kuptohet që kjo çështje iduhet lënë në dorë shteteve anëtare. Zbatimi i standarteve pan-europiane ekzistuese, siKonventa mbi Televizionin Ndërkufitar e Këshillit të Europës (ECTT) apo direktiva eBE “Televizioni Pa Kufij” (TWF,) shpesh është i pavendosur ose i mangët, sidomos nëanëtarët e rinj të BE si dhe në vendet kandidate.

Pavarësisht pranisë në rritje të investuesve ndërkombëtarë në sektorin etransmetimeve, marrëdhëniet industriale në këtë segment të tregut mediatik luhenkryesisht në nivel kombëtar, me pak shembuj të bashkëpunimit midis gazetarëvedhe profesionistëve të tjerë të medias në Europë. Ekzistojnë vetëm përpjekje fillestarepër të vendosur standarte minimale të mbrojtjes në punë dhe rregulla të tjera,pavarësisht nga investimet e huaja masive, sidomos në industrinë e medias elektroniketë Europës Qendrore dhe Lindore. Sidomos në vendet në tranzicion, gazetarët kanëshumë pak mbrojtje në vendin e punës. Është bërë zakon që investuesit e huaj ofrojnëkushte pune jo aq të favorshme sa në vendin e tyre.

Dixhitalizimi ka përparuar me shpejtësi në Europën Perëndimore dy vitet e fundit, pasnjë fillimi të pavendosur rreth vitit 2000. Tradicionalisht, produktet e industrisë sëmedias sjanë shitur si të mira materiale konkrete, si për shembull librat dhe CD-të,ose janë përhapur me anë të transmetimit televiziv tokësor analog. E shndërruar nësinjale dixhitale, përmbajtja mediatike tashmë është ndarë nga forma e saj materialedhe mund të përhapet nëpërmjet Internetit, telefonisë së lëvizshme, transmetimitsatelitor dhe platformave të tjera të ngjashme të përparuara. Megjithëse në të gjithëEuropën ka ende shumë pyetje që kërkojnë përgjigje në lidhje me shpërthimin dixhital,sidomos pyetjet për financimin e tij si dhe implikimet që ai sjell për legjislacionin, kashumë të ngjarë që dixhitalizimi ta bëjë konkurencën më të mprehtë si dhe të nxisëdiversitetin dhe pluralizmin. Në të njëjtën kohë, dixhitalizimi pritet që të paraqesësfida të reja për transmetuesit e shërbimit publik si dhe për kornizat ekzistueserregullatore. Megjithatë, në vendet në tranzicion dixhitalizimi është një proces i ngadaltëpër shkak të mungesës së fondeve, politikave dhe kornizave ligjore.

Ky vështrim i përgjithshëm përmbledh rezultatet kryesore të një monitorimi të realizuarnë 20 vende europiane, të cilat përfshinin si vendet në tranzicion, ashtu edhe demokracitëe konsoliduara; si vendet anëtare të BE, ashtu edhe vendet kandidate dhe kandidatët emundshëm në të ardhmen. Në përgjithësi, nëse do të nxirrnim ndonjë mesazh konsistentnga të gjitha raportet e këtyre vendeve – dhe ky mesazh është i tillë që mbartparalajmërimet e shumë përfaqësuesve të kësaj industrie si dhe të shumë studiuesve të saj– ai do të ishte që transmetimi i shërbimit publik gjendet në prag të një ndryshimirrënjësor. Vrulli i ndryshimit teknologjik, dallgët e të cilit po mbërrijnë edhe në sektorëte transmetimit më pak të zhvilluar në këtë raport, është i pandalshëm.

Në këtë moment, transmetuesit e fuqishëm privatë duket se do të bëhen përfituesit eqartë të këtij ndryshimi, ndërsa transmetuesit e shërbimit publik ka të ngjarë të humbasinshumë, për të mos thënë shumicën e justifikimeve tradicionale për privilegjet që atakanë gëzuar. Gjithsesi, si e vërteton dhe ky raport, argumentet për transmetimin e



shërbimit publik mbeten të fuqishme. Transmetimi i shërbimit publik nuk është vetëmnjë mburojë kundër prirjeve komerciale, të cilat nëse lihen pa fre ka të ngjarë të ulinstandartet akoma më shumë, duke i bërë prirjet më pak fitimprurëse pothuajse tëpadukshme. Përveç kësaj, transmetimi i shërbimit publik ofron një pikënisje kryesorepër të rritur standartet në të gjitha gjinitë e programeve.

Për rrjedhojë, qëlimi i hartuesve të politikave dhe rregullatorëve të mediave elektronike,profesionistëve të medias dhe i qytetarëve në përgjithësi është të vjelin përfitimet ekëtij ndryshimi – përsa i përket një zgjedhjeje më të pasur të programeve, të cilatmund të gjenden në një numër gjithnjë e më të madh platformash të leverdisshme –pa i humbur në këtë proces arritjet e transmetimit tradicional të shërbimit publik, prapërmbajtjen cilësore, të larmishme dhe me të vërtetë pluraliste të programeve, të cilati përgjigjen segmenteve të caktuara të shoqërisë si dhe shoqërisë në përgjithësi.Megjithatë, nuk ekziston një mënyrë e sigurtë për të përmbushur këtë qëllim. Asnjëpërqasje nuk mund të sigurojë e vetme një “sistem dualist” të balancuar dhe tëqëndrueshëm transmetimi apo të një rregullimi të pavarur. Gjithashtu, nuk ekzistonasnjë model i vetëm i transmetimit të suksesshëm të shërbimit publik. Televizioni i karrënjët thellë në përvojën politike të një shoqërie, në institucionet dhe supozimet e sajdhe varet nga to – për të mos përmendur këtu traditat dhe burimet e gazetarisë – dhenë këtë mënyrë çdo shoqëri duhet të përshtasë modelin e saj.

Në këtë parashtrim, kushtet e transmetimit të shërbimit publik në domokracitë e rejatë Europës janë veçanërisht shqetësuese dhe e ardhmja e këtij transmetimi është epasigurt. Këto shtete në tranzicion janë angazhuar të rujanë transmetimet e shërbimitpublik, edhe pse është ende një vlerë e panjohur në shoqëritë e tyre. Në fakt, mospërfilljae përhapur profesionale dhe publike ndaj rolit të transmetimit të shërbimit publik nëkëto vende nuk duhet të na habisë. Ajo pasqyron si risinë e konceptit të transmetimittë shërbimit publik, ashtu edhe dështimin e gjerë të transmetuesve të shërbimit publikqë po lind, ose të paktën që quhet i tillë, të krijojë programe që i lë mbresa shumë tëndryshme publikut në krahasim me televizionet private, të tilla që ia vlejnë të përkrahen.Në përgjithësi, politikanët kanë treguar pak prirje për të respektuar autonominë etransmetuesve të shërbimit publik. Edhe në ato shtete të cilat e konsiderojnë veten sipost-trancizion, transmetuesit e shërbimit publik janë kryesisht në tranzicion e sipër,pa bërë shumë hapa përpara.

Seksioni vijues paraqet 41 rekomandime, të cilat përqendrohen në katër fusha kryesore– legjislacioni dhe politikat për median, rregullatorët e medias elektronike, transmetuesite shërbimit publik dhe transmetuesit privatë – dhe kanë për qëllim të japin ndihmesën etyre në debatin politik europian. Të gjitha rekomandimet bazohen në rezultatet emonitorimit, ashtu si jepen në këtë sektor të përgjithshëm dhe si zhvillohen më tej nëraportet për çdo vend – secili prej të cilëve përmban edhe rekomandime më specifike përkontekstin e posaçëm të vendit.



2. REKOMANDIMET

Rekomandimet në këtë sektor mbështeten në rezultatet e monitorimit të 20 vendeveeuropiane – në Europën Perëndimore, Qendrore, Lindore, atë Juglindore si dhe në Turqi.Megjithatë, këto rekomandime duhet të merren gjithashtu parasysh nga BE, KE dheOSBE, si dhe nga qeveritë dhe parlamentet përkatëse edhe nga shtete të tjera që nukpërfshihen në këtë monitorim, sidomos vendet e Politikës së Fqinjësisë Europiane tëBE2, pasi këta aktorë angazhohen dhe ndihmojnë në procesin e transformimit të sektorittë medias elektronike në këtë rajon më të gjerë.

2.1 Rekomandimet në nivel ndërkombëtar

2 .1 .1 Po l i t i k a t

Politikat mbi median1. Bashkimi Europian (BE), Këshilli i Europës (KE) dhe Organizata për

Bashkëpunim dhe Siguri në Europë (OSBE) duhet të vazhdojnë të mbështesinparimin që pavarësia e stacioneve të radios dhe televizionit në një sistem dualisttë kanaleve publike dhe private është një element thelbësor i demokracisë dhepjesë e identitetit politik dhe kulturor europian. Ky parim duhet të shërbejë sibazë për politikat dhe legjislacionin për median.

2. BE, KE dhe OSBE duhet të garantojnë që ndërsa industritë europiane të mediasnxiten të mbeten konkuruese, zhvillimi i tyre të mos shoqërohet me kompromiseqë mund të dëmtojnë cilësinë dhe pluralizmin e transmetimeve europiane.

3. BE, KE dhe OSBE duhet të forcojnë përpjekjet e tyre për të kapërcyer hendekune zhvillimit të medias elektronike që ndan vendet në tranzicion të Europës ngavendet e tjera.

4. BE duhet t’i kushtojë më shumë vëmendje funksionimit demokratik të medias,si dhe qëndrueshmërisë dhe transparencës së ambientit rregullues në sektorinaudiovizual, kur të vlerësojë gatishmërinë e vendeve kandidate për anëtarësim,sipas të ashtuquajturave “kritere të Kopenhagenit”.

Legjislacioni5. Parë në perspektivën e zgjerimit të mëtejshëm të BE dhe nevojës për zhvillim të

komunikacionit me vendet e Ballkanit Perëndimor dhe ato të cilat mbulon

2 Vendet e lidhura me Politikën e Fqinjësisë Europiane të BE janë: Algjeria, Armenia, Azerbajxhani,Bjellorusia, Egjipti, Gjeorgjia, Izraeli, Jordania, Libani, Libia, Moldavia, Maroku, Siria, Tuniziadhe Ukraina; si dhe Autoriteti Palestinez.



Politika e Fqinjësisë Europiane të BE, BE duhet të rishohë Direktivën e TWFnë mënyrë të tillë që të ripërkufizojë në mënyrë të përshtatshme kategorinë e“produkteve audiovizuale europiane”.

Asistenca dhe monitorimi6. OSBE, KE, BE dhe institucione të tjera ndërkombëtare qeveritare dhe

joqeveritare duhet që, secila sipas misionit të saj, të kenë prioritetet e mëposhtme:

• Monitorimin e legjislacionit dhe politikave për median, si dhe të zbatimit tëtyre në praktikë;

• Garantimin e konsulencës, studimeve dhe financimit në mbështetje tëreformave mediatike.

7. BE duhet të jetë në krye të përpjekjeve për të përmirësuar koordinimin mesqeverive anëtare të BE, OSBE, KE dhe organizatave mediatike ndërkombëtaredhe kombëtare, në mënyrë që të shmangen projektet e përsëritura dhe të rritetefikasiteti dhe impakti i projekteve dhe programeve për median.

8. BE duhet të koordinojë dhe më tej të integrojë masat ekzistuese që mbështesinzhvillimin mediatik në BE me masa që mbështesin median në vende të mbuluaranga Politika e Fqinjësisë Europiane të BE dhe Procesi i Stabilizim-Asocimit, nëmënyrë që të krijojë sinergji dhe të përmirësojë efektshmërinë dhe cilësinë.

Dixhitalizimi9. BE, KE dhe OSBE duhet të nxisin studimet shkencore dhe debatin publik mbi

pasojat sociale, politike dhe kulturore të dixhitalizimit në sektorin etransmetimeve, si dhe mbi përpilimin e politikave kombëtare në këtë fushë.

Përfshirja e shoqërisë civile10. BE, KE dhe OSBE, duke marrë parasysh rëndësinë e shoqërisë civile për

ndryshimet demokratike në Europë dhe nevojën për të vazhduar reformat, duhettë përfshijnë përfaqësues nga shoqëria civile – në veçanti shoqatat ekonsumatorëve, organizatat e medias dhe OJQ të tjera, organizata profesionale,akademikë dhe të tjerë partnerë civilë– në të gjitha aspektet e përpjekjeve të tyrepër të zhvilluar dhe formuar politikat për median. Këta përfaqësues të shoqërisëcivile duhet të këshillohen në lidhje me çështje themelore të medias, dukepërfshirë temat e mëposhtme e më gjerë:

• Pavarësinë e rregullatorëve të transmetimeve;

• dixhitalizimin dhe zhvillime të tjera teknologjike të lidhura me televizionin;

• masa që të sigurojnë se radiotelevizionet po i shërbejnë interesit publik;



• monitorimin për përmbushjen e detyrimeve ndërkombëtare përtransmetimet.

2 .1 .2 Rregu l l im i i t r an sme t imeve

Pavarësia11. BE, KE dhe OSBE duhet të mbështesin transformimin e mëtejshëm të

rregullatorëve të transmetimeve në organizata të pavarura me burime tëmjaftueshme dhe fuqi të zgjeruara, në gjendje të monitorojnë me efikasitet sjelljene transmetuesve, përputhjen e tyre me legjislacionin në fuqi dhe me kushtet elicensës. Në të njëjtën kohë, ata duhet të dënojnë çdo ndërhyrje apo presionpolitik të pajustifikuar ndaj rregullatorëve të transmetimeve.

12. KE në veçanti, por edhe OSBE, duhet të shtrëngojnë monitorimin e tyre tëpërmbushjes së angazhimeve për pavarësi të autoriteteve rregullatore të transmetimitnga ana e vendeve të tyre anëtare.

2 .1 .3 Tran sme t imi pub l i k dhe p r i va t

Trajnimi13. BE, KE dhe OSBE duhet të forcojnë përpjekjet e tyre për të nxitur dhe

mbështetur trajnimin dhe zhvillimin profesional të stafit mediatik, si nëpërmjetmbështetjes të trajnimit në redaksi, ashtu edhe nëpërmjet zhvillimit të mëtejshëmtë institucioneve të specializuara për trajnim.

14. Shoqatat kombëtare dhe ndërkombëtare të gazetarëve, së bashku me pronarët emedias dhe profesionistë të tjerë në media, duhet të kenë nisma dhe të mbështesinprograme trajnimi për gazetarët e të gjitha organeve mediatike.

Etika profesionale15. Shoqatat kombëtare dhe ndërkombëtare të gazetarëve, së bashku me pronarët e

medias dhe profesionistë të tjerë në media, duhet të mbështesin adoptimin ekodeve të etikës, procedurave të ankimit dhe instrumente të tjera tëvetërregullimit në të gjitha organet mediatike.

Të drejtat e punësimit16. Shoqatat kombëtare dhe ndërkombëtare të gazetarëve dhe profesionistë të tjerë

në media, sindikatat dhe pronarët e medias duhet të bashkëpunojnë në fushëne marrëdhënieve industriale në industrinë e medias. Në veçanti ata duhet tënxisin adoptimin e legjislacionit kombëtar që do t‘u kërkonte investuesvekombëtarë dhe atyre ndërkombëtarë që të respektonin parime të tilla themelore



të punës si marrëveshjet kolektive, të drejtën për paga dinjitoze dhejodiskriminuese, si dhe nevojën për standarte minimale mbrojtjeje sociale.

2 .1 .4 Te l ev i z i on i i sh ë rb imi t pub l i k

17. BE, KE dhe OSBE duhet të vazhdojnë të vlerësojnë dhe të mbrojnë transmetimine shërbimit publik si një arritje e rëndësishme europiane, si një institucion merëndësi jetësore për demokracinë dhe koherencën sociale, si dhe si një nxitje përstandarte më të larta programesh në përgjithësi. Politikat dhe legjislacioni duhettë respektojnë parimin se forcat e tregut të vetme nuk munden dhe nuk duhettë përcaktojnë politikat mbi transmetimin.

2 .1 .5 Te l ev i z i on i p r i v a t

Transparenca18. Komisioni Europian dhe OSBE duhet të nxisin legjislacionin për garantimin e

transparencës së pronësisë në sektorin e transmetimeve.

19. BE duhet të krijojë një agjenci të pavarur me mandat monitorimin e tregjevemediatike dhe përqendrimit mediatik në BE dhe në tregun global.

Pluralizmi mediatik20. Komisioni Europian, OSBE dhe KE duhet të nxisin dhe mbështesin një debat

publik të vazhdueshëm rreth masave të përshtatshme për të mbrojtur pluralizminmediatik në Europë, si dhe mbi të drejtën për informacion dhe për lirinë eshprehjes.

2.2 Rekomandimet në nivel kombëtar

2 .2 .1 Po l i t i k a t

Këshillimi publik21. Qeveritë dhe parlamentet duhet të sigurojnë këshillime të zgjeruara publike

rreth politikave dhe legjislacionit për median. Autoritetet publike, sidomos nëvendet në tranzicion, duhet t’i kushtojnë vëmendje të veçantë përfshirjes sëpërfaqësuesve të shoqërisë civile – përfshirë këtu grupet e konsumatorëve, OJQdhe organizatat për të drejtat në media, organizata profesionale, akademikëtdhe partnerë të tjerë civilë – në politikat dhe legjislacionin për median. Nëveçanti, përfaqësues të tillë të shoqërisë civile duhet të këshillohen në lidhje me:

• Masat për të garantuar që rregullatorët e transmetimeve, si dhe vetëtransmetuesit, të jenë plotësisht të pavarur;



• Dixhitalizimin dhe zhvillime të tjera teknologjike që lidhen me transmetimin;

• Masat për të garantuar që transmetuesit po i shërbejnë interesit publik;

• Monitorimi i transmetuesve për sjelljen e tyre në përputhje me detyrimete tyre ligjore dhe ato të licensës.

Edukimi dhe ndërgjegjësimi publik22. Qeveritë, parlamentet dhe televizionet duhet të angazhohen dhe të mbështesin

përpjekjet serioze dhe të zgjeruara për të informuar publikun rreth të gjithaaspekteve e politikave dhe zhvillimeve të medias që përbëjnë interes publik.

Trajnimi23. Qeveritë, së bashku me pronarët e medias, universitetet dhe organizatat e

shoqërisë civile duhet të rrisin përpjekjet e tyre për të garantuar trajnimin dhezhvillimin profesional të stafit të mediave, duke mbështetur trajnimin në redaksidhe zhvillimin e mëtejshëm të institucioneve të specializuara për trajnim.

Programacioni24. Qeveritë dhe rregullatorët duhet ose të vendosin detyrime themelore të shërbimit

publik për transmetuesit privatë si një instrument i nevojshëm dhe i dobishëm irregullimit të medias elektronike, ose duhet të nxisin me anë të motivimeve tëpërshtatshme televizionet privatë të transmetojnë programe me interes publik.

25. Qeveritë apo rregullatorët, sipas rastit, duhet të sigurojnë mbështetje financiareapo të ndonjë lloji tjetër për prodhuesit që krijojnë programacion për minoriteteetnike, gjuhësore apo të tjera, si dhe për transmetuesit që transmetojnë programetë tilla. Në të njëjtën kohë, rregullatorët duhet të njohin rëndësinë thelbësore enjë programacioni të tillë në procesin e licensimit, atëherë kur rasti është ipërshtatshëm.

26. Kur të jetë e nevojshme, parlamentet duhet të amendojnë legjislacionin që tëfuqizojnë rregullatorët e transmetimit që të monitorojnë nga afër programacionine televizioneve, në mënyrë që të garantohet përputhshmëria me detyrimet elicensës dhe ato ligjore.

Dixhitalizimi27. Qeveritë duhet të adoptojnë politika kombëtare mbi dixhitalizimin si dhe plane

veprimi për tranzicionin në dixhitalizim.

28. Qeveritë duhet të marrin nisma ligjore që garantojnë dhënien automatike tëlicensave për transmetimin dixhital të transmetuesve të shërbimit publik, meqëllim që të sigurohet ruajtja e transmetimit të shërbimit publik edhe nëambientin dixhital.



29. Parlamentet duhet të ndërmarrin nisma ligjore për të ndaluar krijimin ekonglomerateve të grupeve të operatorëve në një zinxhir dixhital – si operatorëtdixhitalë të shumëfishtë, stacionet televizivë, platformat e programeve dheprovajderat e software – me qëllim që të parandalojnë krijimin e pozitavedominuese në tregun televiziv dixhital.

30. Duke pasur parasysh pasojat e mundshme shndërruese që do të ketë dixhitalizimite mediat elektronike, qeveritë duhet të nxisin fushata të edukimit publik dhedebate mbi arritjen e dixhitalizimit.

Televizioni lokal dhe media komunitare31. Qeveritë duhet të përfshijnë në politikat e tyre kombëtare për mediat strategji

për zhvillimin e stacioneve televizive lokale dhe për median e komunitetit.Stacione dhe media të tilla duhet të gëzojnë akses në spektrin e frekuencave dhenëse një nevojë e arsyeshme provohet, duhet të përfitojnë mbështetje për tënisur transmetimet.

2 .2 .2 Rregu l l a to r ë t e t r an sme t imeve

Pavarësia dhe transparenca32. Qeveritë duhet të garantojnë, si në legjislacion, ashtu edhe në praktikë, pavarësinë

politike dhe operacionale të rregullatorëve të transmetimeve, në përputhje merekomandimet e KE.3

33. Qeveritë duhet të garantojnë që organeve rregullatore të medias elektronike usigurohet financim i mjaftueshëm për të realizuar të gjitha aspektet e misionit tëtyre. Veçanërisht kjo duhet të përfshijë detyrat e rregullatorëve në lidhje memonitorimin e zbatimit të detyrimeve kontraktuale të licensës si dhe atyre ligjorenga ana e transmetuesve, hetimin e tyre në raste moszbatimi dhe kur të jetë enevojshme, vendosjen e sanksioneve të përshtatshme.

34. Qeveritë duhet të vihen në lëvizje për të futur në fuqi, atje ku nuk janë, rregullatë detajuara mbi konfliktin e interesit për emërim dhe anëtarësim të vazhduarnë organet rregullatore të medias elektronike.

3 Rekomandimi kryesor në këtë rast është rekomandimi i Këshillit të Europës mbi pavarësinë dhefunksionet e autoriteteve rregullatore për sektorin e transmetimeve në vitin 2000 dhe udhëzimete tij në lidhje me pavarësinë dhe funksionet e autoriteteve rregullatore për sektorin e transmetimeve.(Këshilli i Europës, Komiteti i Ministrave, Rekomandimi (2000) 23 i Komitetit të Ministrave përvendet anëtare mbi pavarësinë dhe funksionet e autoriteteve rregullatore për sektorin etransmetimeve, e adoptuar nga Komiteti i Ministrave në 20 dhjetor 2000, në mbledhjen e 735 tëZëvendës Ministrave).



Caktimi i frekuencave35. Rregullatorët e transmetimeve duhet të sigurojnë procedura transparente,

jodiskriminuese dhe proporcionale për caktimin e frekuencave radio-elektrike.Vendet anëtare të BE duhet të garantojnë veçanërisht që përmbajtja e Direktivavetë BE 2002/21/CE (Direktiva e Kuadrit Ligjor)4 dhe ajo 2002/22/CE (Direktivae Shërbimit Universal)5 të vendosen të plota në legjislacionin kombëtar.

Licensimi për transmetimin dixhital36. Rregullatorët e transmetimeve duhet të garantojnë që licensat dixhitale t’u jepen

një game të gjerë operatorësh, në mënyrë që të garantohet se nuk do të nxitenpozitat dominuese aktuale.

2 .2 .3 Te l ev i z i one t e shë rb imi t pub l i k

37. Qeveritë duhet të vazhdojnë të mbështesin televizionin e shërbimit publik sinjë element jetësor të demokracisë. Politikat dhe legjislacioni duhet të respektojnëparimin se forcat e tregut të vetme nuk munden dhe nuk duhet të përcaktojnëpolitikat për televizionin e shërbimit publik.

Pavarësia dhe financimi38. Qeveritë duhet të ndërmarrin nisma ligjore ku është e nevojshme dhe të zbatojnë

legjislacionin ekzistues sipas normave, që të garantojnë se procedurat e emërimitpër Drejtorin e Përgjithshëm dhe anëtarët e Bordit në televizionet e shërbimitpublik janë të pavarura, transparente dhe të drejta.

39. Qeveritë duhet të ndërmarrin nisma ligjore që detyrojnë televizionet e shërbimitpublik të vendosin mekanizma për të siguruar transparencën e shpenzimeve tëtyre dhe sidomos përdorimin e tyre të fondeve publike.

40. Bordet e televizioneve të shërbimit publik duhet të detyrohen – dhe atëherë kurata janë të detyruar, këto detyrime duhen zbatuar – të garantojnë qëprogramacioni i transmetuesve është në përputhje me misionin e tyre të shërbimitpublik. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh faktin qëtelevizionet e shërbimit publik janë prirur të mos i bëjnë ballë presionit ekonomik,duke e përshtatur programacionin e tyre në mënyrë që të rritet numri i shikuesve.

4 Direktiva 2002/21/EC e Parlamentit Europian dhe të Këshillit në 7 mars 2002 për një kuadër tëpërbashkët rregullator për rrjetet dhe shërbimet e komunikacioneve elektronike, L108/33, Bruksel,24 prill 2002. (Direktiva e Kuadrit Ligjor)

5 Direktiva 2002/22/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit në 7 mars 2002 mbi shërbiminpublik dhe të drejtat e përdoruesve në lidhje me rrjetet dhe shërbimet e komunikacioneveelektronike, L108/51, Bruksel, 24 prill 2002. (Direktiva e Shërbimit Universal)



2 .2 .4 Te l ev i z i one t p r i v a t e

Transparenca41. Qeveritë duhet të adoptojnë dhe të zbatojnë legjislacionin që garanton

transparencën e pronësisë së të gjithë organeve mediatike, përfshirë këtu edheinvestuesit e huaj.

2 .2 .5 Të t j e r a

Mbrojtja e punonjësve42. Kur një legjislacion i tillë nuk është i vendosur, qeveritë duhet të adoptojnë ligje

për të garantuar mbrojtjen e veçantë dhe atë të punës për profesionistët e mediastë punësuar si në televizionet privatë, ashtu edhe në ata publikë.



�� !��"��#

1. KONTEKSTI

Televizioni ka përjetuar një evolucion mjaft të ngjashëm, edhe pse jo të njëkohësishëm,si në Europën Perëndimore, ashtu edhe në atë Lindore. Gjatë pesë dekadave të kaluaratelevizioni ka kaluar në një proces komercializimi të vazhdueshëm.6 Nga një ndërmarrjee kontrolluar kryesisht nga shteti për më shumë se gjysëm shekulli në Europë, televizionivetëm në dy-tre dekadat e fundit u shndërrua në një sistem dualist, të përbërë nga sektoripublik i cili konkurohet gjithnjë e më shumë, shpesh duke u kthyer në lojtarin më tëdobët, nga televizionet komercialë me pronësi private. Në vendet e Europës Qendroredhe Lindore shteti e liroi darën e tij mbi televizionet vetëm në fillim të viteve 90, gjë qëu shkaktua nga rrëzimi i regjimeve komuniste në të gjithë rajonin. Me të filluar, i gjithëky proces ishte shumë më i përshpejtuar sesa në Europën Perëndimore. “Europianizimi”i shumëtrumpetuar i organizimit të sistemeve sociale, politike dhe ekonomikenënkuptonte për sektorin e medias elektronike një përpjekje për t’iu përshatur modeleveperëndimore të rregullimit si dhe të gjitha mënyrave dhe mjeteve perëndimore me tëcilat funksionojnë televizionet. Ajo që u erdhi e papritur shumë vetave ishte fluksi masivi kapitalit perëndimor në industrinë televizive, duke i katandisur shpesh lojtarët vendasnë cepat e tregut.

1.1 Modelet perëndimore

Në fazën e parë të televizionit në Europën Perëndimore, një filozofi e bazuar në njëkombinim të paternalizmit kulturor, vlerave të shërbimit publik dhe logjikësadministrative mbizotëroi në median elektronike, e cila u projektua si një ndërmarrjekombëtare që kishte detyrë të nxiste kulturën dhe arsimimin, si edhe shpërndarjen einformacionit politik të kontrolluar.

Në MB, televizioni gjithnjë ka pasur një rol kryesor në bërjen e politikave, falë njëkonsensusi të përgjithshëm mbi rolin e televizionit në shoqëri si dhe falë një njohjeje tëpërgjithshme të pavarësisë së televizionit si një parim kyç në krijimin e sistemit televiziv.Motoja e Reith “të informojmë, të arsimojmë dhe të zbavisim” u kthye në gur themeli të

6 Shënim: vendet e mbuluara nga raporti i EUMAP janë ndarë në këtë Vështrim të Përgjithshëm nëtre rajone kryesore. Europa Juglindore (EJL) përfshin: Shqipërinë, Bosnjën dhe Hercegovinën,Kroacinë, Republikën e Maqedonisë, dhe Serbinë dhe Malin e Zi (n.b. Raporti i EUMAP mbulonvetëm Serbinë). Europa Qendrore dhe Lindore (EQL) përfshin: Bullgarinë, Republikën Çeke,Estoninë, Hungarinë, Letoninë, Lituaninë, Poloninë, Rumaninë, Sllovakinë dhe Slloveninë. EuropaPerëndimore i referohet katër vendeve të pasqyruara në raport: Franca, Gjermania, Italia dheBritania e Madhe. Turqia është trajtuar veçmas.



“filozofisë” së mediave elektronike në MB dhe mbetet një pikë referimi për vlerat eshërbimit publik deri në ditët e sotme.7 Transmetuesit e vetëm në tregun e MB deri në1982 ishin BBC dhe rrjeti ITV, të cilat nisën transmetimet përkatësisht në 1936 dhe1955. Të dyja u përgjigjen detyrimeve të shërbimit publik. Sistemi u reformua rrënjësishtnë 1990, kur legjislacioni i ri e forcoi konkurencën.

BBC ishte modeli për rikrijimin e transmetimeve të Gjermanisë Perëndimore pas 1945,nën mbikqyrjen e forcave pushtuese aleate. Transmetuesi gjerman i shërbimit publikndryshon nga modeli i BBC pasi organet qeverisëse të transmetuesve gjermanë nuk janënjë grup i vogël i përbërë nga “të mëdhenjtë dhe të mirët” të zgjedhur nga qeveria (sipastraditës britanike), por nga përfaqësues të grupeve të rëndësishëm të interesit në shoqëri(gesellschaftlich relevante Gruppen). Për vendet post-autoritare të Europës Qendroredhe Lindore ky model i përfshirjes së shoqërisë civile – përfshirë këtu edhe grupimetpolitike – në qeverisjen e transmetuesve ishte mjaft i rëndësishëm. Monopoli itransmetuesit të shërbimit publik përfundoi në 1982, kur pas një lobingu tëkonsiderueshëm nga industria, Qeveria konservative e liberalizoi tregun e transmetimevedhe lejoi transmetuesit privatë të funksionojnë, duke i hapur rrugën krijimit të sistemitdualist radioteleviziv.

Koncepti i bazuar në bashkëjetesën e kontrollit politik dhe ambicjes kulturore mbijetoinë Francë deri në 1968, atëherë kur televizioni nisi t’u përkulej shijeve të shikuesve dheu çel për reklamat. Monopoli shtetëror mbi transmetuesit francezë përfundoi në 1982,kur lojtarët privatë u lejuan të hynin në treg. Megjithatë, shteti vazhdon të luajë një roltë rëndësishën në rregullimin e transmetimeve.

Italia paraqet një rast të veçantë të përfshirjes së debatueshme të politikanëve në rregullimine transmetimeve dhe sidomos në transmetuesin nën pronësi shtetërore RAI. Televizionikomercial lindi në vitet 1970 në një treg tërësisht të parregulluar. Në mes të viteve 1990,televizioni komercial ndihmoi ardhjen në pushtet të sipërmarrësit nga Italia e Veriut,Silvio Berlusconi, i cili, si kryeministër i Italisë ka gëzuar një pushtet të caktuar si mbitelevizionin e shërbimit publik, ashtu edhe mbi atë privat vitet e fundit, gjë e cila nuk kaasnjë precendent në ndonjë demokraci europiane të zhvilluar.

1.2 Modelet lindore

1 .2 .1 Bl l oku po s t - soc i a l i s t

Europa Qendrore dhe LindoreGjatë komunizmit, në gjithë vendet e Europës Qendrore dhe Lindore televizioni përdorejsi zëdhënës i partisë së vetme në pushtet dhe zakonisht i shërbente glorifikimit të

7 John Charles Walsham Reith, Baroni i Parë Reith (1889–1971), krijoi traditën britanike tëtransmetimit të shërbimit publik të pavarur. Deri më sot, Karta e BBC përfshin përkufizimin edrejtorit të saj të parë (1927–1938) se misioni i BBC është “të informojë, edukojë dhe zbavisë”.



udhëheqësve autoritarë në vend. Me rrëzimin e komunizmit në 1989-1990, mediaelektronike e rajonit nisi një erë të re. Ristrukturimi i saj pasoi zhvillimin e televizionitnë Europën Perëndimore. Në fillim të viteve 90, qeveritë post-komuniste nisën tëndryshonin sistemet e tyre kombëtare të transmetimit duke hapur tregun edhe për lojtarëtprivatë, ndërkohë që ndërmerrnin edhe hapa për të shndërruar transmetuesin shtetërornë një njësi më të pavarur. Liria e medias së shpejti do të nënkuptonte para të gjithashlirinë për të drejtuar median si biznes privat. Transmetuesit privatë, të cilët rendnin parasë gjithash pas fitimit, dolën me shpejtësi në ballë të transmetuesve shtetërorë, shumicae të cilëve nuk kishin dëshirë ose mundësi për t’i bërë ballë garës. Në përgjithësi, shkallae suksesit të reformave në sektorin e medias elektronike reflektoi natyrshëm ritmin epërgjithshëm të transformimit në secilin vend.

Në fillim të viteve 90, shumë vende post-komuniste u rrënuan nga “luftëra mediatike”midis elitave politike dhe komuniteteve të gazetarëve për kontrollin mbi media. NëHungari, për shembull, qëkur elita politike ndryshoi në 1989-1990, peizazhi mediatiknë vend ka qenë fushë beteje e një konflikti të tillë midis elitave politike dhe gazetarëvembi atë se cili duhet të jetë funksioni i medias në një shoqëri të hapur dhe pluraliste.

Në shumë vende post-komuniste, ndryshimet në sektorin televiziv u bënë në mënyrëkaotike, pa ndonjë politikë të qartë apo pa ndonjë kornizë ligjore ekzistuese, gjë që sollinjë shpërthim mediash elektronike të palicensuara. Në Poloni, për shembull, në fillim të1993 kishte 57 televizione të paligjëruara. Midis 1993 dhe 1997 u licensuan transmetuesittelevizivë kryesorë kombëtarë (dmth me mbulim kombëtar). Pavarësisht një fillimi tëvonuar në liberalizimin e tregut të medias elektronike, Shqipëria gëzoi një rritje të shpejtënë këtë sektor. Megjithatë, ky proces u zhvillua në një kontekst kaotik dhe të paligjëruar,pa asnjë legjislacion në fuqi. Radio Televizioni Shqiptar ishte monopol deri në 1995, kurstacioni privat televiziv Shijak TV nisi të transmetonte.

Sllovakia ishte e shpejtë në shndërrimin formal të transmetuesve të saj shtetërorë nëoperatorë të shërbimit publik. Në 1991, si Televizioni Sllovak (STV) ashtu dhe RadiojaSllovake (SR) u shndërruan formalisht në transmetues të shërbimit publik dhe në fillimtë viteve 90 u licensuan gjashtë operatorë televizivë privatë. Në Republikën Çeke, stacionii parë televiziv privat që theu monopolin e transmetuesit shtetëror Televizioni Çek (ÈT)ishte TV Nova, një sipërmarrje televizive e cila është pjesë e Sipërmarrjeve Mediatike tëEuropës Qendrore (CME), e krijuar në një ishull të Karaibeve nga një ish-ambasador iSHBA në Hungari. Ndryshe nga fqinjët e saj të Europës Qendrore, si ish- Çekosllovakiadhe Polonia, Hungaria ishte e ngadaltë në miratimin e legjislacionit për medianelektronike, i cili hyri në fuqi vetëm në 1996. Liberalizimi i tregut gjithashtu erdhi mevonesë në Hungari, ku operatorët e parë privatë televizivë u licensuan vetëm në 1997.

Në Bullgari, me hyrjen në treg në mes të viteve 90 të dy stacioneve televizive kombëtare,bTV dhe Nova TV, televizioni u kthye në një industri konkuruese dhe TelevizioniKombëtar Bullgar (BNT) e humbi dominimin e tij. bTV është nën pronësinë e BalkanNews Corporation, një kompani që i përket pronarit ndërkombëtar të mediave RupertMurdoch. Në Rumani, investues vendas dhe të huaj hapën stacione midis 1993 dhe1998, duke e shndërruar industrinë e medias elektronike në një industri të gjallë dhe



duke e detyruar transmetuesin shtetëror (SRTV) të rinovonte transmetimet e tij disaherë që t’i bënte ballë konkurrencës.

Në vendet Balltike, Lituania i kishte lejuar transmetuesit privatë të funksiononin që në 1992.Në 1996 ristrukturimi i ish-transmetusit shtetëror në një stacion të shërbimit publik kishtepërfunduar. Në Estoni, gjatë komunizmit, natyrisht që televizioni shtetëror kishte misioninideologjik të përhapjes së propagandës sovjetike. Megjithatë – të frymëzuar shpesh ngatelevizioni finlandez, i cili mund të shihej dhe kuptohej nga shumica e popullsinë në Estoni– deri në njëfarë mase ai arriti të transmetonte programacion të larmishëm dhe cilësor. Estoniagjithashtu përkrahu liberalizimin e sektorit televiziv në vitet 90, dhe ia arriti që të paktënformalisht të kryente transformimin e transmetuesit televiziv shtetëror në një transmetues tëshërbimit publik në 1994. Procesi i liberalizimit ishte disi më i ngadaltë në Letoni, kutransmetuesi i parë privat, LNT, nisi të transmetonte vetëm në 1996, duke sfiduar kështumbizotërimin e LTV, televizionit publik.

Ish- JugosllaviaPër shkak të natyrës së saj multikulturore, përbërjes federale dhe sistemit ideologjiktolerant, ish- Jugosllavia gëzonte një sistem mediatik relativisht të larmishëm dhe liberal,me një numër të madh mediash rajonale dhe lokale. Stacionet televizive transmetoninshumë programe perëndimore në gjuhën e tyre origjinale dhe me titra. Për shembull, qënga krijimi i tij në fillim të viteve 50 në Slloveni, republika më veriore e ish-gjashtërepublikave federale jugosllave, televizioni kishte një pamje perëndimore dhe televizionishtetëror transmetonte si programe popullore për masat, ashtu edhe ato elitare, përfshirëkëtu programe të prodhuara në Europën Perëndimore dhe në SHBA. Për më tepër, përshkak të pozitës gjeografike, publiku mund të shihte kanalet italiane dhe ato austriake.Kjo hapje e Sllovenisë ndaj Perëndimit dhe liberalizimi i shpejtë i tregut të transmetimevenë vend – stacioni i parë televiziv u licensua që në 1990 dhe dy të tjerë u krijuan në 1995– bënë që ndryshimi i sistemit politik dhe ekonomik në Slloveni në fund të viteve 80 tëishte më gradual se në vendet e tjera në tranzicion.

Republika më jugore, Maqedonia, nisi reformat në sektorin e transmetimit menjëherëpasi fitoi pavarësinë. Stacionet e parë televizivë nisën të transmetonin në Maqedoni qënë 1991 dhe 1992. Në 1991, Parlamenti e shndërroi zyrtarisht transmetuesin shtetërormaqedonas në televizion të shërbimit publik. Reformat e konsiderueshme u realizuanshumë më vonë dhe janë ende në vazhdim, të ndihmuara nga misione ndërkombëtare,të cilat janë përpjekur të ndihmojnë vendin të zgjithë tensionet etnike të cilat sollënkryengritjen me dhunë të shqiptarëve vendas në 2001.

Tre shtetet e tjera që pasuan ish-Jugosllavinë ende duhet të përballojnë pasojat e konfliktevedhe luftërave etnike të viteve 90, edhe pse secili vend në një shkallë të ndryshme ngatjetri. Media, sidomos televizioni, ishin ndër instrumentet të rëndësishme të luftës dhekontrolloheshin nga udhëheqës nacionalistë dhe populistë, duke ndezur kështu urrejtjendhe duke denigruar opozitën demokratike.



Sipas termave të marrëveshjes që i dha fund luftës të viteve 1992–1995 në Bosnjë dheHercegovinë, vendi është ngarkuar me një strukturë qeverisjeje mjaft të ndërlikuar, e cilapasqyron – por gjithashtu edhe nxit – mungesën ekzistuese të konsensusit politik midistre udhëheqjeve kombëtare. Organizatat ndërkombëtare, të cilat kanë mbikqyrurrindërtimin e vendit pas luftës, ishin të ngadalta në përballjen me sfidën e reformimit tësektorit të transmetimeve. Mbetet ende e paqartë nëse këto organizata – dhe ato qëqëndrojnë pas tyre, në thelb Bashkimi Europian, i cili po fiton gjithnjë e më shumëkontroll mbi procesin e rindërtimit dhe zhvillimit – zotërojnë mjetet dhe vendosmërinëpër të parandaluar bllokimin e krijimit të transmetuesve të shërbimit publikë të pavarurnga elitat nacionaliste.

Serbia dhe Mali i Zi është një bashkim shtetesh që ende nuk e ka vendosur të ardhmene tij. Ndërsa qeveria e Malit të Zi ka zgjedhur pavarësinë, provinca jugore e Serbisë,Kosova dhe Metohija, ka qenë një protektorat i OKB që në 1999, pas ndërhyrjes ushtaraketë NATO për t’i dhënë fund gjakderdhjes që shkaktoi konflikti etnik mes kryengritësveshqiptarë etnikë dhe qeverisë serbe. Media elektronike në Serbi ka ndryshuar rrënjësishtnë 15 vitet e fundit. Gjatë viteve 90, shumica e mediave ishin nën kontrollin e qeverisëdhe s’ishin gjë tjetër veçse zëdhënës të regjimit autoritar dhe agresiv të Sllobodan Miloševi.Megjithatë, disa media këmbëngulën në opozitën e tyre ndaj qeverisë, duke pasur njëpërkrahje të fuqishme politike dhe ndihmë financiare nga Perëndimi. Si për ironi, regjiminuk u shqetësua fare për përhapjen e stacioneve radiofonike dhe televizive private, tëcilat arritën me qindra në numër, për sa kohë që ato vazhdonin programet zbavitësejocilësore dhe të tjera programe për të humbur mendjen për popullsinë e çorientuarpolitikisht. Ndryshimet e vërteta në politikat e medias, të cilat i dhanë fund mbizotërimittë televizionit shtetëror, erdhën vetëm pas rrëzimit të këtij regjimi në tetor 2000 dhembeten ende të brishta dhe të papërfunduara.

Në Kroaci, nën regjimin e Franjo Tudjman, presidenti i parë i zgjedhur në mënyrëdemokratike pas përfundimit të qeverisjes nga një parti e vetme, qëndrimi autoritar iqeverisë ndaj medias ishte i dukshëm edhe para fillimit të luftës në verën e 1991. Mëvonë gjatë viteve 90, ky qëndrim solli rezistencë nga ana e partive politike demokratedhe shoqërisë civile në vend si dhe tensione me komunitetin ndërkombëtar, i cilikëmbëngulte që t’i jepej fund gjuhës së urrejtjes dhe propagandës nxitëse kundërpakicave etnike dhe opozitës demokratike. Dominimi i transmetuesve shtetërorë nënndikimin e qeverisë vazhdoi deri në fund të 1999, kur Tudjman vdiq dhe partia e tijhumbi si zgjedhjet presidenciale, ashtu edhe ato parlamentare. Sistemi i mediaselektronike në atë pikë iu nënshtrua reformave që zgjeronin pavarësinë e televizionit.Sipas BE, ndryshimet do të duhet të vazhdojnë në mënyrë që të plotësohen standartete kërkuara për anëtarësim në BE.

1 .2 .2 Tu rq i a

Për më shumë se dy dekada televizioni turk u dominua nga transmetuesi shtetëror, tëcilit iu dha licensa e vetme në vend në 1964 dhe e gëzoi këtë monopol deri në 1990, kur

�



filloi të transmetonte stacioni i parë televiziv privat nga Republika Federale e Gjermanisë.Të tjerë stacione e pasuan atë. Heqja zyrtare e monopolit të transmetimit u bë në 1993.

1.3 Modelet dhe financimet perëndimore

Zhvillimet post-komuniste të televizionit në Europën Qendrore dhe Lindore janë karakterizuarnga adoptimi i modeleve të transmetimit të shërbimit publik sipas Europës Perëndimore si dhenga fluksi i investuesve të huaj. Gjatë krijimit të sistemeve televizive të shërbimit publik, vendete rajonit krysisht janë frymëzuar nga shembujt konkretë britanikë, francezë dhe gjermanë.

Modeli i zakonshëm “europian” që është përdorur për ristrukturimin e sektorëve të mediasnë vendet post-komuniste ka dy elementë kryesorë: një sektor mediatik privat në gjendjetë vetëmbahet në përputhje me ligjet vendase, me kodet e etikës dhe rregulla të tjera tëvendosura nga rregullatorët kombëtarë, si dhe një sektor transmetimi të shërbimit publik,i cili operon në mënyrë të pavarur nga shteti, edhe pse në fund të fundit mban përgjegjësipara përfaqësuesve të zgjedhur të popullit. Këta dy sektorë duhet të bashkëjetojnë në njëekuilibër të qëndrueshëm, por konkurues, në kuadrin e një legjislacioni të përshtatshëmqë zbatohet në mënyrën e duhur.

Një tjetër ndikim i rëndësishëm te televizionet në tranzicion kanë qenë ethet e brendshmetë investimit të huaj, të cilat kanë ndryshuar krejtësisht formën e tregjeve. Në disa raste,investimi në vendet në tranzicion u nxit nga kufijtë mbi pronësinë e medias e vendosuranë disa vende perëndimore – fitimet e marra në Perëndim u investuan në media nëLindje, atje ku kishte mundësi për fitime më të mëdha.

Në ditët tona, vendet e monitoruara në këtë studim nuk ndahen më sipas dallimeve madhoreideologjike apo filozofike, gjë që natyrisht ndikon dhe në industrinë televizive. Shkalla e“europianizimit” në rajonet e EQL dhe EJL, përsa i përket lirisë politike dhe strukturavemediatike, ndryshon ndjeshëm nga njëri vend në tjetrin. Megjithatë, “kuadri europian” ështëkthyer në një koncept që pranohet gjerësisht, pasi secili vend ka zhvilluar forma specifikelegjislacioni dhe politikash për transmetimet, të cilat garantojnë një lloj pavarësie mediatike.

Dallimi thelbësor tanimë gjendet në ndjeshmërinë më të madhe të transmetuesve tëshërbimit publik ndaj presionit ekonomik dhe politik në vendet në tranzicion, si dhe nëato në post-tranzicion. Megjithatë, edhe këtu ekzistojnë përjashtime të rëndësishme:situata e transmetimit të shërbimit publik në Itali, ku kryeministri kontrollon pjesënkryesore të televizionit privat, ka nxitur Përfaqësuesin për Lirinë e Medias të Organizatëspër Bashkëpunim dhe Siguri në Europë (OSBE) të shprehë shqetësimin e tij. Zakonishtkëto qortime u drejtohen vendeve me sisteme politike demokratike të pakonsoliduara.

Transmetuesit e shërbimit publik në Europë përballen me sfida të përbashkëta përsa ipërket misionit të tyre tradicional. Këto sfida rrjedhin nga prirje të fuqishme liberalizuese,një farë humbjeje besimi në rëndësinë e komunikimit publik jokomercial dhe në risiteknologjike, të cilat duke i shumëfishuar ndjeshëm kanalet dhe duke copëzuar në këtëmënyrë audiencën, kanë ndryshuar natyrën e televizionit dhe kësisoj kanë dobësuar



justifikimet e zakonshme për institucionet e përgjithshme që transmetojnë përmbajtjen eshërbimit publik si dhe për taksën e detyruar që paguhet për televizionin publik. Kjogjendje favorizon transmetuesit privatë, të cilët kanë denoncuar mbrojtjen dhe financimine posaçëm që gëzon transmetimi i shërbimit publik në Europë si të padrejtë. Gjithashtu kapasur edhe presion të jashtëm nga ana e SHBA dhe nga institucione ndërkombëtare siOrganizata Botërore e Tregtisë, të cilët duket se duan ta trajtojnë televizionin, si dhe kulturënnë përgjithësi, thjesht si një mall dosido.

2. NJË VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI TELEVIZIONIN

EUROPIAN

Megjithëse Interneti dhe platforma të tjera mediatike u konsideruan kërcënuese përpopullaritetin e televizionit, ky i fundit ia ka dalë mbanë të ruajë vendin e parë përsa ipërket konsumit të medias. Megjithatë, në 2002, në klimën e ngadalësimit ekonomikglobal pas sulmeve terroriste mbi New York në 11 shtator 2001, rrjetet kombëtaretelevizive gjithashtu nisën të përjetonin një rënie ekonomike, ndërsa lojtarët e specializuar,si kanalet tematikë, televizionet me pagesë, apo kanalet e shitjeve me anë të televizionit,po gëzojnë një rritje ekonomike, edhe pse në një masë shumë më të ulët. Megjithëfragmentarizimin e shikuesve pas liberalizimit të tregjeve televizivë, pjesa dërrmuese eaudiencës në rrafsh kombëtar ende tërhiqet nga jo më shumë se tre lojtarë kombëtarë.

2.1 Audiencat televizive

(Shih Tabelën 1)Disa kritikë mediash menduan se me lindjen e Internetit para disa vitesh erdhi dhe fundii televizionit. Ata pretenduan se shikuesit do të tërhiqeshin më shumë nga ndërveprimiqë ofron Interneti sesa nga mënyra pasive tradicionale që ofron televizioni. Megjithatë,edhe pse Interneti ka pasur një zgjerim të menjëhershëm, televizioni e ka ruajtur tërheqjene tij masive për shikuesit në të gjithë botën. Gjatë dhjetë viteve të fundit, shikueshmëriae televizionit ka pësuar një rritje dhe në 2003 koha mesatare e shikimit në Europë ishtemë shumë se tre orë në ditë (shih Tabelën 1). Në Europën Perëndimore, koha mesataree shikimit për të rriturit u rrit nga 195 minuta në 1995 në 217 në 2003, kurse në EQLnga 208 minuta në 2000 në 228 minuta në 2003.8 Midis vendeve të Europës Qendroredhe Lindore serbët dhe hungarezët janë shikuesit më të zellshëm. Në Europën

8 IP, Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Televizioni 2004. Faktet Kryesore Ndërkombëtare,tetor 2004, fq. 25, (që këtej e tutje, IP, Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Televizioni 2004).Rajoni i EQL në studimin e IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut përfshin 17 vende:Bjellorusia, Bullgaria, Republika Çeke, Vendet Balltike, Hungaria, shtetet e ish- Jugosllavisë mepërjashtim të Bosnje dhe Hercegovinës, Polonia, Rusia, Turqia dhe Ukraina.



Perëndimore, jugu (Italia) ka pasur gjithnjë një pozicion të lartë në shikimin e televizionit,ndërsa vendet nordike (Danimarka, Suedia dhe Finlanda) gjithnjë kanë patur kohën eshikimit më të ulët, një mesatare prej vetëm 162 minuta në 2003.

Përkrah një rritjeje të përgjithshme të kohës së shikimit, secili prej vendeve paraqet zakonetë veçanta shikimi në varësi të kulturës vendase, ofertës së programeve, si dhe ngjarjevepolitike, shoqërore dhe kulturore në vend. Në Gjermani, për shembull, më tepër se njëdekadë pas bashkimit, ende ekzistojnë ndryshime në kohën e shikimit, pasi në GjermaninëLindore, e cila vuan më shumë nga papunësia, shihet më shumë televizion se nëGjermaninë Perëndimore – 249 minuta në krahasim me 217 minuta në ditë, sipas tëdhënave të 2004. Në përgjithësi, ngjarje të mëdha sportive si Lojrat Olimpike apokampionatet botërore kanë tendencë të rrisin shumë kohën e shikimit. Ngjarjet politike,sidomos krizat e rëndësishme, por gjithashtu edhe ngjarje të tjera të rëndësishme, edhepse jo aq dramatike, si zgjedhjet, gjithashtu tërheqin audienca të mëdha. Në Republikëne Maqedonisë, për shembull, shikimi i televizionit u ngjit nga rreth 259 minuta në 325minuta në ditë gjatë kryengritjes së armatosur nga grupet rebele shqiptare në pranverëdhe verë 2001.

Në përgjithësi, megjithëse në disa vende besimi i përgjithshëm në media është lëkundurvitet e fundit, të gjitha raportet e këtij studimi pohojnë se televizioni mbetet ende burimikryesor i informacionit për popullsinë. Në të vërtetë, prania e televizionit në jetën epërditshme është e kudondodhur. Në Bullgari, shikimi i televizionit është veprimtariamë e rëndësishme në kohën e lirë. Sipas të dhënave të fundit, në Rumani dhe Sllovaki,televizioni është burimi kryesor i informacionit të përgjithshëm për 73 përqind dhe 76.9përqind të popullsisë, përkatësisht, ndërsa në Estoni, televizioni është burimi kryesor, sii lajmeve në vend, ashtu dhe i atyre në botë, për shumicën e audiencës.

Një tjetër fakt i konfirmuar gjerësisht është se televizioni i shërbimit publik mbetetburimi kryesor i lajmeve për pjesën më të madhe të popullsisë në shumicën e vendeve qëpasqyron ky studim. Vetëm në pak vende, si Republika Çeke, Sllovakia dhe Hungaria,kanalet private tërheqin më shumë shikues për edicionet e lajmeve.

2.2 Biznesi televiziv

(Shih Tabelat 2, 3 dhe 4)Me liberalizimin e tregjeve televizivë – në vitet 80 në Europën Perëndimore dhe pas1990 në Europën post-komuniste – televizioni u kthye në një industri konkuruese dhenë të shumtën e kohës edhe fitimprurëse. Investimet kanë vërshuar në gjithë Europëngjatë dy dekadave të fundit, falë popullaritetit gjithnjë në rritje të këtij mediumi sigarantuesi kryesor si i informacionit, ashtu edhe i zbavitjes. Në 2003, në të gjithë Europën,numri i shtëpive me televizion përputhej pothuajse plotësisht me numrin total të shtëpive.Përqindja e shtëpive të cilat kishin të paktën një televizor në 2003 ishte më shumë se 90përqind në të gjitha vendet e këtij studimi, me përjashtim të Republikës së Maqedonisë



dhe Shqipërisë, të cilat, përkatësisht, kishin 83 përqind dhe 68.8 përqind të shtëpivegjithsej me një televizor. (Shih Tabelën 2.)

Megjithë kapitalin e madh që ka tërhequr industria e transmetimeve, gjithsesi, rritja e sajështë ngadalësuar në vitet e fundit. Në 2002, transmetuesit në BE patën të ardhura prej65.4 bilion Euro, një rënie prej 1.3 përqind në krahasim me një vit më parë.9 Kjo ulje ushkaktua kryesisht nga një rënie e të ardhurave si në televizionet private, ashtu edhe në atopublike. Në të njëjtën kohë, segmente relativisht më të reja dhe ende në zhvillim, si stacionettelevizive me pagesë, kanalet tematike, platformat televizive10 dhe kanalet e shitjes me anëtë televizionit patën një rritje, megjithëse në total shumë më e pakët se stacionet e tjera.Rënia e industrisë në 2002 erdhi pas pesë vitesh rritjeje ekonomike të vazhdueshme. Industriae transmetimeve në BE pati një rritje të ardhurash prej 15.1 bilion Euro nga 1998 në2002. Në 2002, transmetuesit e shërbimit publik (radio dhe televizioni) zinin rreth 42.5përqind të të ardhurave totale në të ardhurat e BE, ndërsa transmetuesit privatë (radio dhetelevizioni) zinin 32.5 përqind. Përqindja që mbetej ndahej midis kompanive të shitjeveme anë të televizionit, televizionit me pagesë, platformave televizive dhe kanaleve tematike(shih Tabelën 3).

Përsa i përket fitimit, sektori me më shumë rritje në industrinë audiovizuale në BE në2001 ishte televizioni satelitor, i cili midis 1998 dhe 2002 kishte një fitim vjetor midis24 përqind (2002) dhe 44 përqind, një shifër mahnitëse (2000).11

Në 2002, humbja totale që patën 391 operatorë transmetimi publikë dhe privatë, si ështëvëzhguar nga Observatori Europian Audiovizual, ishte rreth 3 bilion12 Euro. Krejt ndryshe,televizionet në tregjet e reja të Europës Qendrore dhe Lindore shënuan fitime, ku disa ngakëto stacione u përfshinë në 50 kompanitë më të mëdha televizive private në Europë në2003. Disa nga këto ishin Telewizja Polsat, TVN dhe Wizja TV e Polonisë, CET 21,operatori i TV Nova në Republikën Çeke, dhe Magyar RTL Televizio dhe MTM-SBSTelevizio në Hungari. Madje edhe në një ambient ekonomik të varfëruar si Serbia, TVPink, një transmetues televiziv privat, grumbulloi fitim të mjaftueshëm për të lançuarinvestime tej kufijve brenda rajonit. Megjithatë, gjendja e stacioneve private që operojnënë vendet në tranzicion nuk është kudo rozë. Shumë operatorë televizivë privatë janëpërpjekur të mbijetojnë në dekadën e fundit. Në Rumani, për shembull, stacionet privatetelevizive më të mëdhenj, si Pro TV dhe Antena1, kanë kaluar kriza financiare të mëdha nëvitet e fundit, duke mos arritur të paguajnë taksat e prapambetura dhe duke hyrë në borxhme buxhetin e shtetit.

9 Observatori Europian Audiovizual, Vjetari 2004, Strasburg, 2004, Vol. 1, fq. 30, errata slip, (qëkëtej e tutje, Observatori Europian Audiovizual, Vjetari 2004).

10 Një platformë televizive është një kompani e cila vendos bashkë kanale të ndryshme televizivë dhei hedh ato në treg si një paketë programesh, të transmetuara në mënyrë satelitore, kabllore ose meanë të operatorëve dixhitalë tokësorë. Shih: André Lange (ed.), Zhvillimet në Televizionin Dixhitalnë Bashkimin Europian, Observatori Europian Audiovizual, Francë, 4 dhjetor 1999.

11 Observatori Europian Audiovizual, Vjetari 2004, Vol. 1, fq. 32.12 Kjo shifër nuk përfshin lojtarët e vegjël rajonalë dhe lokalë. Observatori Europian Audiovizual,

Vjetari 2004, Vol. 1, fq. 35.



Franca, Gjermania, Italia dhe Britania e Madhe mbeten vendet më të rëndësishme nëindustrinë televizive në rrafshin pan-Europian. Dhjetë kompanitë më të mëdha tëtransmetimit në 2003 vinin nga këto vende dhe së bashku gëzonin të ardhura prej22.7 bilion Euro.

2.3 Çfarë shfaqet në TV?

(Shih Tabelat 5 dhe 6)Me gjithë rritjen e qëndrueshme të kohës mesatare të shikimit televiziv, liberalizimi itregjeve televizive ka theksuar edhe më tej fragmentimin e audiencave kombëtare dhelojtarët televizivë ish-shtetërorë kanë humbur përqindje të konsiderueshme të tregut.Megjithatë, në shumicën e vendeve të mbuluara nga ky raport, televizioni privat ështënë duart e pak lojtarëve të mëdhenj dhe pjesa dërrmuese e audiencave kombëtare – nëBullgari, Kroaci dhe Republikën Çeke më shumë se 80 përqind – përqendrohet në njënumër të kufizuar kanalesh, zakonisht jo më shumë se tre. Përjashtim përbëjnë Gjermaniadhe Turqia, ku tre kanalet më të mëdha së bashku tërheqin një audiencë prej më pak se50 përqind. (Shih Tabelën 5.)

Në përgjithësi, stacionet televizive private kanë audiencat më të mëdha. Në 2003, vetëmnë Bosnje dhe Hercegovinë, Kroaci, Itali, Poloni, Rumani dhe Britaninë e Madhe arritëntelevizionet publikë të tërhiqnin një numër më të madh shikuesish në shkallë vendi.13

(Shih Tabelën 6).

Programacioni televiziv ka patur një evolucion jashtëzakonisht dinamik gjatë viteve tëfundit, ku formatet e programeve janë përzier vashdimisht dhe rinovuar shpesh. Prirjakryesore është komercializimi, ku zbavitja ka pushtuar të gjitha formatet për të krijuaroferta hibride. Rritja më e suksesshme në programet e kohës më të lakmuar televizivekanë qenë formatet e “reality TV,” të cilat kanë filluar të sajojnë formate të reja, si “doku-novelë” (The Osbournes), spektakle garash reality (Big Brother), spektakle quiz (Kushdo të bëhet milioner?), telenovela Latino-Amerikane me replika të mëdha për këtë llojdrame dhe spektakle reality hibride (Hell’s Kitchen nga ITV 1, 2004, në Britaninë eMadhe). Natyrisht, sporti është një element shumë i vlerësuar i programacionit, me njërritje rrënjësore në kostot e të drejtave të transmetimit. Përveç këtyre, dokumentarëtcilësorë kanë fituar shikueshmëri gjithnjë në rritje. Studiuesja Carine Dubois ka shkruar:“Cilësia e këtyre dookumentarëve është përmirësuar me efektet e kushtueshme specialedhe me përparimin teknologjik. Për rrjedhojë, bashkëproduksionet po bëhen mënyra evetme për të financuar këto projekte tejet të kushtueshme.”14

13 Në shumicën e këtyre vendeve, përqindja e audiencës e televizionit publik ka shënuar rritje që ngaajo pikë. Në Kroaci, për shembull, me hyrjen e RTL në treg, televizioni publik kroat pa qëshikueshmëria e tij u rrudh në mënyrë shumë të ndjeshme.

14 Dokumentarë të tillë cilësorë përfshijnë “Pompei: Dita e fundit”, i cili ka shënuar shikueshmëri tëlartë në France 2, dhe “D-Day”, i cili tërhoqi një numër të madh shikuesish në Discovery dhe nëProSieben gjerman.IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Televizioni 2004, f. 43



3. LEGJISLACIONI MBI TRANSMETIMET NË EUROPË

(Tabelat 7 dhe 8)Legjislacioni mbi transmetimet në të gjitha vendet e pasqyruara në këtë raport është pjesëe procesit politik. Ndikimi i institucioneve politike dhe përfaqësuesve të tyre mbi medianelektronike është legjitim dhe qeveritë janë përfaqësuesit legjitimë të publikut. Megjithatë,legjislacioni mbi transmetimet shpesh bie viktimë e presionit politik dhe ndërhyrjes ngapartitë, industritë dhe grupime të tjera, të cilët dëmtojnë pavarësinë e medias elektronikeduke i detyruar ato t‘u shërbejnë interesave të posaçme ekonomike dhe politike.

Një përfundim i qartë i raporteve të këtij studimi ishte se nuk ekziston një model ivetëm i legjislacionit mbi transmetimet. Sjellja e autoriteteve rregullatorë të transmetimitreflekton veçantitë e çdo vendi, përfshirë këtu kodet kulturore, historinë e mediaselektronike, si dhe veçantitë e kulturës politike në vend. Në Britaninë e Madhe, mund tëmjaftojë thjesht të presësh që qeveria, kur të caktojë bordin e autoritetit rregullatorkombëtar, të respektojë të ashtuquajturat “parimet Nolan”.15 Sipas këtyre rregullave, jetapublike duhet të qeveriset nga shtatë vlera: altruizmi, integriteti, objektiviteti, përgjegjësia,sinqeriteti, ndershmëria dhe udhëheqja. Në vende të tjera europiane edhe thjesht idejaqë qeveria duhet të emërojë drejtuesit e rregullatorit të pavarur mbi transmetimetkonsiderohet në kundërshtim me pavarësinë e rregullatorit. Në shumë kontekste post-autoritare, si një shprehje e qartë e mosbesimit ndaj shtetit dhe partive politike, publikutregon preferenca për një situatë ku përfaqësuesit e shoqërisë civile dhe akademisë luajnënjë rol të rëndësishëm te autoritetet rregullatore kombëtare. Megjithatë, ekziston njëbesim normativ në përgjithësi e pranuar në Europë, i cili favorizon rregullatorët e pavarurtë transmetimeve, të cilët duhet të kenë një mburojë ligjore dhe funksionale që t’i mbrojënga ndikimet politike dhe ato ekonomike.

Në shumë shtete në tranzicion, strukturat e legjislacionit mbi median elektronike janënë fuqi, por zbatimi i legjislacionit që garanton pavarësinë e tyre është i mangët. Procesii anëtarësimit në BE ka ndihmuar si anëtarët e rinj të BE, ashtu edhe vendet aktuale dheato të ardhshme kandidate që të përshpejtojnë reformën e legjislacionit të tyre mbitransmetimet. Gjithsesi, në shumë vende ekziston një debat i vazhdueshëm rrethmospërputhjes mes normave ligjore dhe zbatimit të tyre. Në Republikën Çeke, përshembull, emërimi i anëtarëve të Këshillit të Transmetimeve Radiofonike dhe Televizivevetëm nga një dhomë e parlamentit konsiderohet si e dëmshme për pavarësinë erregullatorit. Shpërndarja e pushtetit emërues mes më shumë autoriteteve shtetërore –Dhoma e Deputetëve dhe Senati, për shembull – do të rriste shkallën e pavarësisë sërregullatorit çek, sipas mendimit të studiuesve të medias në vend. Në Serbi, qeveria dhe

15 Për më shumë informacion mbi “parimet Nolan” shih: http://www.bbc.co.uk/foi/docs/governance_of_the_bbc/board_of_govenors/Standing_Orders.htm dhe http://www.public-standards.gov.uk/about_us/seven_principles.htm (të dyja të para në 24 gusht 2005).

http://www.bbc.co.uk/foi/docs

http://www.public-standards.43





parlamenti vendosën të shpërfillin procesin ligjor për emërimin e anëtarëve të këshillit tëparë post-autoritar mbi median elektronike, duke kërcënuar kështu legjitimitetin e tij.Në demokraci të konsoliduara, si Britania e Madhe, ka shqetësime që nënvizojnë dualitetinterminologjik “qytetar ose konsumator,” të përdorur gjerësisht nga Ofcom, rregullatorimbi transmetimet i krijuar në 2003. Terminologjia e Ofcom sugjeron se dy koncepte tëshoqërisë dhe individit, të cilat ndonjëherë janë diametralisht të kundërta, gëzojnë tënjëjtin status në politikat e tij – një vështrim që fatkeqësisht vë konsumatorin para qytetarit.Me fjalë të tjera, ekziston një shqetësim se interesat e biznesit do të jenë më lart seinteresi i publikut.Në Itali, edhe pse ka patur përpjekje për të neutralizuar legjislacionin e medias dukekrijuar rregullatorë të pavarur, politikanët ende ushtrojnë kontroll mjaft të madh mbilegjislacionin, falë një sistemi rregullator të paqartë dhe të ndërlikuar. Mbivendosja dhepërplasjet midis disa organeve të përfshira në rregullimin e medias elektronike e bëjnëkëtë rregullim shumë të vështirë.Në Francë, edhe pse Këshilli i Lartë për Transmetimet (CSA) është tashmë një rregullatori konsoliduar qartë, herë pas here ai ka rënë pre e kritikave nga profesionistët e mediaselektronike, gazetarë dhe ekspertë, si dhe nga publiku dhe madje edhe nga vetëkomisionerët e tij. Këto kritika vinin në shënjestër mungesën e pavarësisë politike tëCSA, pushtetin e tij të pamjaftueshëm, ngadalësinë e tij në reagimin ndaj problemeve tëtregut, si dhe nivelin e ulët të pjesëmarrjes publike të CSA në vendimmarrje.

3.1 Detyrat

Detyrat kryesore të llojeve të ndryshme të organeve rregullatore mund të përmblidhen simë poshtë:

• Detyra rregullatore:

• Licensimi i veprimtarive transmetuese – duke përfshirë, në disa vende,caktimin e kritereve të programacionit dhe detyrimet e transmetimit tëshërbimit publik në kontratat e licensës;

• monitorimi – duke u nisur nga legjislacioni dhe/ose kontrata e licensës;

• Fuqitë zbatuese dhe sanksionuese;

• Detyra specifike – si emërimi i organeve administrative të transmetuesve tëshërbimit publik;

• Hartimi i politikave për median dhe propozimeve ligjore;

• Caktimi i frekuencave.

Detyrat e organeve rregullatore mund të ndahen edhe sipas subjekteve të cilët atarregullojnë:

• Transmetues tokësorë (kombëtarë/rajonalë/lokalë), kabllorë dhe/ose satelitorë;



• Transmetues publikë/privatë:

• Detyra të përbashkëta të të gjithë transmetuesve – për shembull, monitorimii respektimit të ligjit nga transmetuesit dhe hartimi i politikave për mediat;

• Detyra specifike për transmetuesit privatë – për shembull, licensimi dhekontrollimi i kufizimeve të pronësisë;

• Detyra specifike për transmetusit publikë – për shembull, emërimi iorganeve menaxhuese.

Ndryshe nga media e shkruar, media elektronike ka një legjislacion të pasur. Për disadekada, në fazën e saj të hershme, media elektronike ndikohej dhe rregullohej drejtpërdrejtnga shteti. Megjithatë, me hapjen e tregjeve televizive për lojtarët privatë në dy-tre dekadate fundit, një sistem më kompleks rregullimi – saqë shpesh është quajtur decentralizim –erdhi në fuqi. Në thelb ky kompleks kishte dy forma: njëra ishte një çlirim nga kontrollipolitik, ndërsa tjetra ishte çelja e spektrit të frekuencave për transmetuesit privatë, pa idetyruar ata të merrnin përsipër një mision të ngjashëm me shërbimin publik (me disapërjashtime), ashtu si janë të detyruar të bëjnë transmetuesit e shërbimit publik.

Përveç licensimit, detyrat e rregullatorëve të medias elektronike përfshijnë edhemonitorimin e zbatimit të legjislacionit në fuqi dhe kushteve kontraktuale ngatransmetuesit, si dhe një sërë fuqish sanksionuese. Në rastet e shkeleve të ligjit apomosrespektimit të kontratave dhe kushteve të licensës, shumica e rregullatorëve kanë tëdrejtë të caktojnë ndëshkime. Sanksionet kryesore që ata mund të vendosin janëparalajmërimet dhe kërkesat për të riparuar shkeljen, gjobat, pezullimi i licensës sëtransmetimit dhe në rastet më serioze edhe heqja e kësaj license.

Monitorimi i pronësisë së medias dhe nxitja e konkurencës në disa raste janë përparësitëkryesore të rregullatorëve të transmetimeve, të cilët marrin në këtë mënyrë mbi vete nëfushën e transmetimeve disa kompetenca të autoriteteve kombëtare anti-monopol.Rregullatorët e medias elektonike dalëngadalë kanë fuqizuar profilin e tyre në procesin ehartimit të politikave mbi median, duke ndihmuar në nismat ligjore në këtë fushë.Megjithatë, në shumicën e vendeve, sidomos në ato në tranzicion, ato ende nuk përbëjnënjë faktor vendimtar ose ndikues në politikat mbi median.

Me përjashtim të Gjermanisë dhe Lituanisë – ku ekzistojnë autoritete rregullatore tëndara për transmetuesit e shërbimit publik dhe për transmetuesit privatë – autoritetetrregullatore zakonisht janë përgjegjës për licensimin dhe monitorimin si të stacionevepublikë, ashtu edhe të atyre privatë. Në Bullgari, Letoni, Poloni, Serbi, Estoni dheFrancë, këshillat e transmetimeve gjithashtu emërojnë disa organe administrative tëtelevizioneve publike.



3.2 Modelet e rregullimit

Në shumicën e vendeve të monitoruara rregullatori kryesor në vend ka një status zyrtartë pavarur. Në vende të tilla si Kroacia, Lituania, Republika e Maqedonisë dhe Rumania,ato janë autoritete rregullatore të pavarura.16 Në Republikën Federale të Gjermanisë,rregullimi kryhet nga 15 autoritete në njësitë federale me statusin e organizatave tëshërbimit publik, ndërsa në Britaninë e Madhe, Ofcom është një korporatë statutore epavarur, përgjegjëse para parlamentit nëpërmjet komiteteve parlamentare dhe ZyrësKombëtare të Kontrollit Financiar.

Përveç rregullatorit kryesor, i cili zakonisht është përgjegjës për veprimtaritë e licensimitdhe monitorimit, rregullimi i medias elektronike plotësohet nga institucione të tjera, tëcilat ndahen në dy kategori kryesore.

Së pari, në disa vende autoritetet ose organet shtetërore përfshihen në rregullim në mënyrëtë drejtpërdrejtë. Të tilla janë rastet e Estonisë, ku Ministria e Kulturës ka një rol tërëndësishën në median elektronike – licensimi i transmetuesve privatë, monitorimi iveprimtarisë së tyre dhe vendosja e sanksioneve. Në Poloni, shteti është gjithashtu ipërfshirë drejtpërdrejt në rregullimin e medias elektronike. Rregullatori kryesor, KëshilliKombëtar Polak i Transmetimeve (KKRiT), sipas statutit të tij është një institucionshtetëror përgjegjës për rregullimin e medias elektronike. Në Republikën e Maqedonisë,qeveria është organi përgjegjës për licensimin e transmetuesve (në bashkëpunim meKëshillin Kombëtar të Transmetimeve) dhe gëzon fuqi të rëndësishme sanksionuese nëkëtë fushë, si tërheqjen e licensës së transmetuesve. Megjithatë, legjislacioni i ri është nëproces dhe fuqizon autonominë e autoritetit rregullator.

Së dyti, në shumicën e vendeve të monitoruara puna e organeve kryesore rregullatoreplotësohet nga të ashtuquajturit rregullatorë teknikë, përgjegjës për administrimin espektrit të frekuencave. Veprimtaritë e këtyre rregullatorëve lidhen kryesisht metelekomunikacionin; megjithatë, meqë ato menaxhojnë spektrin e frekuencave, misionii tyre mbulon gjithashtu edhe transmetimet radiofonike dhe televizive. Shkalla e përfshirjese agjencive teknike në rregullimin e medias elektronike dhe ndikimi i tyre në tregun eradios dhe të televizionit ndryshon nga njëri vend në tjetrin. Ndonjëherë, rregullatorëtteknikë kanë fuqinë ligjore të vendosin sanksione mbi transmetuesit, por zakonisht rolii tyre kufizohet me koordinimin e caktimit dhe përdorimit të frekuencave me rregullatorëte medias elektronike.

Në Estoni, Ministria e Kulturës ka të drejtën të vendosë gjoba; në Kroaci, AgjenciaKroate e Telekomunikimit ka të drejtën të heqë licensat, ndërsa në Bullgari, Komisionii Rregullimit të Komunikimit mund të heqë licencat me kërkesën e rregullatorit tëmedias elektronike. Në Rumani, roli i Inspektoriatit të Përgjithshëm për Teknologjinëe Komunikimit dhe Informacionit (IGCTI) në median elektronike është formal –detyrimi ligjor i aplikuesve për licensë transmetimi për t’u regjistruar në Inspektoriatështë thjesht një formalitet. Gjithsesi, ekzistojnë ende shqetësime rreth pavarësisë së

16 Në Bosnjë dhe Hercegovinë, ato kanë statusin e agjencisë së pavarur shtetërore.



rregullatorëve teknikë, të cilët zakonisht kontrollohen drejtpërdrejt nga qeveria. IGCTIrumun, për shembull, mund të ushtrojë ndikim të rëndësishëm në procesin e licensimit,pasi si një administrator i spektrit të frekuencave mund të bllokojë dhënien efrekuencave për hyrjet e reja në treg.

Një model tjetër i rregullimit, i cili po fiton hapësirë sidomos në EuropënPerëndimore, është ai i një rregullatori që bashkërendon transmetimin metelekomunikacionin, duke bërë që rregullatori kryesor i medias elektronike në vendtë ketë dhe detyra “teknike,” normalisht të zbatuara nga një rregullator i veçantë. Kymodel është i pranishëm në Francë (Këshilli i Lartë për Transmetimin, CSA) dhetrajton çështjet e përmbajtjes së transmetimit dhe administrimin e frekuencave, nëItali (Autoriteti i Garantimit të Komunikacioneve, AGCOM) dhe tanshmë gjithashtuedhe në Britaninë e Madhe (Ofcom).

3.3 Organi kryesor rregullator i transmetimit – struktura

Në shumicën e vendeve të monitoruara, rregullatori kryesor i transmetimit numëronmidis shtatë dhe nëntë anëtarë. Përjashtimet janë të mëposhtmet: Republika Çeke dheLituania, ku rregullatorët kanë nga 13 anëtarë; Rumania, me 11 anëtarë; Hungaria, metë paktën pesë anëtarë. Gjermania ka një sistem të ndërlikuar me 15 autoritete rajonalepër transmetuesit privatë, ku secili i shërben një shteti (Landi) dhe kanë një numër tëndryshuëshëm anëtarësh, midis 11 dhe 50.17 Transmetuesit e shërbimit publik nëGjermani mbikqyren nga organet e veta rregullatore.

Zakonisht, anëtarët e këshillave të rregullatorëve të medias elektronike caktohen ngaparlamenti me emërimin e organeve të ndryshme, të cilat mund të jenë presidenti irepublikës, një komision parlamentar i specializuar për median, qeveria, një nga dhomate parlamentit, deputetët, partitë politike, ose organizata të shoqërisë civile.

Modeli i dytë është sistemi miks i emërimit, ku presidenti i republikës dhe dy dhoma tëparlamentit kanë së bashku këtë përgjegjësi. Një nga mënyrat më krijuese të emërimitgjendet në Lituani, ku nëntë nga 13 anëtarët e këshillit të medias elektronike emërohennga organizata profesionale që përfaqësojnë profesione, si piktorët, kineastët, shkrimtarëtdhe gazetarët. Gjermania ka një sistem të ndërlikuar për emërimin e anëtarëve tërregullatorëve të medias elektronike, të cilët delegohen nga grupe të rëndësishme sociale,vendet e të cilëve në këshill vendosen me ligj. Ofcom ne Britaninë e Madhe gjithashtungrihet mbi një strukturë komplekse, e cila i ngjan një korporate komerciale. Bordi iOfcom ka një përbërje prej drejtuesish dhe jodrejtuesish, ku këta të fundit përbëjnëshumicën dhe caktohen nga qeveria sipas një sërë parimesh mbi standartet e jetës publike,të vendosura nga një komitet i pavarur – “parimet Nolan” (të lartpërmendura).

17 Landet e Berlinit dhe Brandenburgut kanë një organ të përbashkët rregullator përtransmetuesit privatë.



Me disa përjashtime – si Franca, Hungaria, Lituania dhe Republika e Maqedonisë, kuanëtarët e këshillit të transmetimeve nuk mund të hiqen – organi që cakton anëtarëtgjithashtu ka të drejtën ligjore t’i pushojë ata. Në shumicën e rasteve kushtet e largimitnga puna kapin një aspekt të ngushtë dhe janë të përcaktuara qartë me ligj. Në shumicëne vendeve të monitoruara legjislacioni për median elektronike përmban dispozita mbikonfliktin e interesave të anëtarëve të këshillave të transmetimit. Ata janë të ndaluar tëjenë anëtar të një partie politike ose të bëjnë pjesë në strukturat e qeverisë, ose të punojnëapo kenë interesa në biznesin e medias elektronike. Megjithatë, në një numër të madhvendesh, pavarësisht nga këto dispozita, anëtarët e këshillit kanë lidhje me qarqe politike,interesat e të cilave u shërbejnë. Në Gjermani, anëtarët e autoriteteve rregullatorepërfaqësojnë grupe me rëndësi sociale si sindikatat apo kishat – por shpesh ata janë edheanëtarë të partive politike. Në Poloni, për shembull, megjithë masat mbi konfliktin einteresave për Këshillin Kombëtar të Transmetimeve (KKRiT), në të vërtetë anëtarët erregullatorit janë emëruar më tepër në bazë lidhjesh me partitë politike që kontrollojnëparlamentin, Senatin dhe presidencën. Edhe në Itali në 1997 hynë në fuqi masa mbikonfliktin e interesit të anëtarëve të Autoritetit të Garantimit të Komunikacioneve(AGCOM), si për shembull anëtarët janë të ndaluar të punojnë për kompani të përfshiranë sektorin e komunikacioneve për katër vjet pas përfundimit të mandatit të tyre.Megjithatë, studiuesit e medias shprehin dyshime nëse këto masa mund të sigurojnëpavarësinë e rregullatorit, pasi pushteti vendimtar në Autoritet është i përqendruar nëduart e Presidentit të tij, emërimi i të cilit kontrollohet nga kryeministri.

Në shumë vende anëtarët e këshillave të transmetimit nuk emërohen në bazë tëkualifikimit të tyre profesional. Megjithatë, ligjvënësit në Kroaci dhe disa vende të tjeravitet e fundit kanë vendosur disa masa që kërkojnë që kandidatët për anëtarë të këshillittë transmëtimeve të kenë përvojë në media. Anëtarët e këshillave të transmetimeve kanëmandate prej katër deri në gjashtë vjet. Vetëm në Itali ata emërohen për shtatë vjet,ndërsa në Gjermani qëndrimi i tyre mund të zgjasë disa mandate. Në shumicën e vendevemandatet janë të shkallëzuara, në mënyrë që të shmanget varësia e tyre nga cikliparlamentar. Ky përbën një pranim të heshtur të ndikimit të përhershëm dhe tëkudondodhur të partive politike mbi autoritetet rregullatore normalisht të pavarura,megjithë përpjekjet e bëra për të krijuar pengesa ligjore kundër këtij ndikimi.

3.4 Organi kryesor rregullator i transmetimit – financimi

Ekzistojnë dy këndvështrime të rëndësishme mbi financimin e rregullatorëve. Së pari,burimi i tij – nëse financimi vjen nga buxheti i shtetit, kjo gjë mund të ndikojë nëpavarësinë e rregullatorëve. Së dyti, sasia e financimit – pa një financim të mjaftueshëmata nuk mund të kryejnë veprimtaritë e tyre, sidomos monitorimin.

Modeli më i pëhapur i financimit të këshillave të transmetimit në vendet e monitoruaraështë ai ku financimi vjen nga buxheti i shtetit. Në disa raste, buxhetet e këshillave tëtransmetimit plotësohen nga burime të tjera, si taksat e licensës, të ardhurat e vetërregullatorit nga taksa teknike apo ajo e aplikimit, taksat mbi të ardhurat e transmetuesve,



donacionet dhe grantet. Kroacia, Lituania dhe Gjermania janë vende ku rregullatorëtfinancohen nga një burim i vetëm financimi që nuk është buxheti i shtetit. Në Kroacidhe Lituani, veprimtaritë e rregullatorëve financohen nga një taksë e vendosur mbitransmetuesit, ndërsa në Gjermani ata marrin një pjesë të të ardhurave nga taksat elicensës. Krejt ndryshe, në Shqipëri rregullatori për transmetimet përdor një larmiburimesh për të financuar veprimtaritë e tij. Këto përfshijnë fondet nga taksat për licensën,të ardhurat nga aplikimet për licensë transmetimi, taksat mbi të ardhurat e transmetuesveprivatë, buxhetin e shtetit dhe donacionet.

3.5 Organi kryesor rregullator i transmetimit – pavarësia

Kushti që duhet plotësuar që autoritetet rregullatore të përmbushin detyrat e tyre ështëse ata duhet të funksionojnë të pavarur nga presionet. Mekanizmat kryesore ligjore qëbesohet se garantojnë pavarësinë e këshillave të transmetimit lidhen me kushtet e emërimitdhe pushimit të anëtarëve të këshillit, kushtet për mandatin e tyre, masat për konfliktine interesit në kushtet për anëtarësim, si dhe kriteret për emërimin e anëtarëve. Gjithsesi,sërish, në fund të fundit është kultura dhe tradita politike në secilin vend që ushqenqëndrimin mbizotërues kundrejt rregullatorëve joqeveritarë. Sidomos në demokracitë ereja, shpesh elita politike dhe ajo ekonomike ende nuk kanë krijuar vetëpërmbajtje ndajorganeve autonome si rregullatorët e transmetimeve. Ndonjëherë mungesa e pavarësisëvjen edhe nga legjislacioni i mangët.

Në Bullgari, për shembull, ekspertët e medias kanë bërë thirrje për miratimin e dispozitavemë të qarta për konfliktin e interesit. Megjithatë, shpesh mungesa e pavarësisë shkaktohetnga një kulturë përplasjeje midis rregullatorëve individualë dhe organeve që i caktojnëata, sidomos institucionet shtetërore, një gjendje që shkaktohet ose të paktën tolerohetnga një zbatim i dobët i ligjit. Ndërkohë që pothuajse kudo ekziston një legjislacion qëpërmban klauzola të qarta për konfliktin e interesit në zgjedhjen e anëtarëve tërregullatorëve të transmetimit, zbatimi i tij lë për të dëshiruar.

3 .5 .1 Pava r ë s i a nga p re s i one t po l i t i k e

Qeveritë në të gjithë Europën kanë treguar, të paktën formalisht, vullnetin për të liruardarën e tyre mbi rregullatorët e transmetimeve. Rezultati i këtij procesi ka qenë miratimii legjislacionit që garanton një shkallë pavarësie për rregullatorët e transmetimit.

Megjithatë, legjislacioni i përmirësuar nuk është e thënë të ketë ndryshuar gjendjen nëvend. Në Bullgari, shpresohej se legjislacioni për median që ndalonte qeverinë të pushonteanëtarë të rregullatorit kryesor kombëtar, Këshillit për Median Elektronike, do t’u jepteatyre një autonomi më të madhe – dhe, në fund të fundit, më shumë guxim – për tëmarrë vendime duke u nisur nga gjykimi i tyre dhe nga interesi i publikut. Megjithatë,qeveritë në vijim kanë ndërhyrë në mënyrë flagrante në veprimtaritë e Këshillit, dukendërmarrë hapa që t’u japin fund në mënyrë të paligjshme mandateve të anëtarëve tëKëshillit. Në Rumani, gjithashtu, edhe pse shkalla e autonomisë që gëzon rregullatori



kryesor kombëtar për transmetimet, Këshilli Kombëtar Audiovizual (CNA), është rritur,ende ekzistojnë dyshime serioze për drejtësinë e procesit të licensimit. Në Serbi, koalicioniqeverisës në parlament në gusht 2003 vendosi të konfirmonte zgjedhjen e parregullt tëkëshillit të parë për transmetimet, në vend që të zbatonte ligjin dhe të përsëristeprocedurën.

Procedurat e emërimit në shumë raste krijojnë hapësira për ndërhyrje politike, duke dëmtuarkështu pavarësinë e funksionit të rregullatorëve. I tillë ëshë rasti i Këshillit Çek për TransmetimetRadiofonike dhe Televizive (RRTV), anëtarët e të cilit zyrtarisht emërohen nga kryeministri.Megjithatë, në të vërtetë Dhoma e Deputetëve në parlament, e cila propozon anëtarët, kakontrollin total të procesit të emërimit dhe shkarkimit. Emërimi i anëtarëve vendimmarrës tërregullatorëve nga një institucion i vetëm e kthen Këshillin në një institucion tejet të politizuar,duke pasqyruar shpërndarjen e pushtetit në Dhomën e Deputetëve. Studiesit çekë të mediasmendojnë se shpërndarja e detyrës së emërimit të anëtarëve të Këshillit të Transmetimeve nëmë shumë autoritete – si Senati apo Presidenca – do të rrudhte pushtetin që Dhoma eDeputetëve gëzon e vetme në procesin e emërimit.

Këshilli Sllovak për Transmetimin dhe Ritransmetimin në pesë vitet e fundit ka arriturqë të zbatojë në mënyrë të kënaqshme legjislacionin për median si dhe të sigurojë njëfarë transparence për veprimtaritë e tij. Në 1998, emri i Këshillit u njollos për shkak tëparagjykimit të tij të dukshëm në favor të qeverisë së asaj kohe. Miratimi i mandateve tëalternuara për anëtarët e Këshillit në 2000 gjithashtu u pa si një hap pozitiv përpaanshmërinë e rregullatorit. Megjithatë, ekzistojnë dyshime serioze se kandidadët përanëtarësim në Këshill janë të lidhur ngushtë me partitë politike. Për më tepër, emërimii tyre vetëm nga Parlamenti – edhe pse të caktuar si nga deputetët, ashtu edhe ngashoqëria civile – është vënë në pikëpyetje nga mediat dhe studiuesit e saj, pasi ai lë vendpër ndërhyrje të rëndësishme politike. Në Shqipëri, klasa politike përzihet hapur nëçështjet e Këshillit Kombëtar të Radios dhe Televizionit, duke ndërhyrë në zgjedhjen eanëtarëve të tij ose duke kundërshtuar vendimet e tij.

Në Estoni, është qeveria ajo që rregullon drejtpërdrejt sektorin e medias elektronike.Ministria e Kulturës kryen funksionet rregullatore dhe sanksionuese më të rëndësishme,si licensimin dhe monitorimin e përmbajtjes, vendosjen e gjobave, si dhe pezullimin dheheqjen e licensave të transmetimit. Megjithatë, për shkak të kundërshtimit të fuqishëmtë transmetuesve kundër ndërhyrjes politike, Ministria e ka kufizuar pushtetin e saj nëgarantimin e respektimit të masave ligjore nga transmetuesit, pa ushtruar presion mbi tapër të ndjekur axhenda politike. Ajo gjithashtu propozoi krijimin e një rregullatori të ri,por ende nuk është arritur një marrëveshje për misionin e institucionit të ri.

Megjithatë, në disa vende shteti është përpjekur të rivendosë kontrollin e tij mbirregullimin. Në Letoni, sipas dy projektligjeve të reja të hartuar në 2003 dhe 2004 ngakomisioni parlamentar i specializuar për median, Këshilli Letonez për Transmetimet,përgjegjës për rregullimin e televizionit privat dhe të atij të shërbimit publik, do të shkrihejdhe Ministria e Kulturës do të merrte përsipër shumicën e detyrave rregullatore përtransmetuesit privatë, përfshirë licensimin dhe parandalimin e monopoleve, ndërsa fuqitërregullatore mbi transmetimin e shërbimit publik do t’i kalonin një autoriteti të ri. Në



Serbi, parlamenti u ka dhënë një mandat gjashtë-vjeçar në Këshillin e Transmetimeveatyre anëtarëve që ishin emëruar nga partitë politike, ndërsa të emëruarit e shoqërisëcivile dhe shoqatave profesioniste shërbejnë vetëm për katër vjet.

Organizatat e shoqërisë civile kanë shtuar presionin mbi autoritetet shtetërore në procesine reformimit të rregullatorëve të medias elektronike dhe fuqizimit të autonomisë së tyre.Megjithatë, disa nga këto organizata janë gjithashtu nën ndikimin e faktorëve politikë,ose përfaqësuesit e tyre janë rekrutuar nga partitë politike për të nxitur interesat e tyre nëlidhje me vendimet e rregullatorit. Në Sllovaki, për shembull, megjithëse emërimet përanëtarët në Këshillin Kombëtar të Transmetimit dhe Ritransmetimit i dorëzohenparlamentit si nga deputetët, ashtu edhe nga OJQ-të, në të vërtetë anëtarët e këshillitkanë qenë shpesh emërime politike.

Bosnja dhe Hercegovina, e cila është ende një protektorat ndërkombëtar edhe dhjetëvjet pas përfundimit të luftës, përbën një rast të veçantë. Autoriteti Rregullator iKomunikacioneve (RAK) u krijua si një agjenci ndërkombëtare, e mbrojtur nga presionipolitik nga Zyra e Përfaqësuesit të Lartë. Tashmë, Autoriteti shihet si një rregullatorefikas dhe i pavarur. Megjithatë, disa herë mbi të është ushtruar presion politik dheekonomik nga grupe të ndryshme. Shpresohet që shoqëria civile do të bëhet forca kryesoreqë pakëson këto presione, por zhvillimi i një shoqërie të fuqishme civile ka ende njërrugë të gjatë për të bërë.

Krijimi i një sistemi emërimi për rregullatorin e transmetimeve në Lituani, ku një shumicëanëtarësh vijnë nga shoqata profesionale, e ka fuqizuar pavarësinë e Komisionit për Radiondhe Televizionin, i cili është përgjegjës vetëm për rregullimin e televizioneve privatë.Nuk ka pasur përpjekje nga qeveria apo parlamenti për të ndërhyrë në punët e brendshmetë Komisionit. Përveç Komisionit, Lituania ka edhe një sistem të pranuar vetërregullimi,i cili përbëhet nga Komisioni Lituanez për Etikën e Gazetarëve dhe Botuesve dhe ngaInspektoriati i Etikës së Gazetarëve.

Edhe në vendet e Europës Perëndimore puna e rregullatorëve të transmetimeve ështëparë me sy kritik. Në Francë, Këshilli i Lartë për Transmetimet (CSA) është kritikuar përvarësinë e tij politike. Komisionerët e CSA janë dyshuar në mënyrë të përsëritur përmungesë paanshmërie, pasi ata emërohen nga autoritete politike. Në Itali, gjithashtu,megjithë masat ligjore që ndalojnë anëtarët e AGCOM të kenë konflikte interesash,ekzistojnë dyshime të bazuara nëse këto masa ligjore sigurojnë pavarësinë e rregullatorit,pasi sistemi i votimit të anëtarëve të AGCOM në fund i jep pushtetin më të madh njëpersoni të vetëm, Presidentit të AGCOM. Zakonisht anëtarësia e AGCOM pështë njëkopje besnike e ndarjes së pushtetit politik në parlament (katër me katër) dhe si rrjedhojëpushteti vendimtar qëndron në duart e presidentit të AGCOM, i cili emërohet ngaqeveria.

Në mënyrë që të sigurojë një shkallë të lartë pavarësie nga shteti, Ofcom-i britanik ukrijua mbi një strukturë të ndërlikuar qeverisëse, një veçanti e sistemit britanik –domethënë një marrëdhënie e përshtatshme bashkëpunuese midis qeverisë, industrisëdhe regullatorëve, një situatë që nuk gjendet në asnjë vend tjetër në Europë. Megjithëse



ky sistem emërimi nga ana teknike krijon hapësira për ndërhyrje nga shteti, Ofcomfunksionon në një kulturë politike që ku pavarësia e transmetuesve përbën një vlerëthemelore. Ndërsa kjo situatë nuk garanton pavarësinë rregullatore, ajo mund të përbëjënjë kusht të domosdoshëm për të arritur këtë pavarësi në mënyrë konsistente. Ndërkohëqë afrimiteti i disa zyrtarëve të rëndësishëm të Ofcom me qeverinë është bërë temëdiskutimi në shtyp, rregullatori duket se gëzon një nivel të lartë besimi. Megjithatë,është ende herët për Ofcom, pasi ai është një institucion i ri.

Pas 1945, gjermanët ndoqën shembullin britanik dhe zgjodhën një sistem kontrolli “tëbrendshëm” për rregullimin e transmetuesit të shërbimit publik dhe një sistem kontrolli“të jashtëm” për transmetuesit privatë. Në mënyrë që të garantohet pavarësia e të dyjallojeve të rregullatorëve, ata përbëhen nga përfaqësues të grupeve me rëndësi sociale. Njëaspekt më pak pozitiv i rregullimit të medias elektronike në Gjermani është fakti sestrukturat e tij rregullatore që në fillim kanë integruar mes tyre autoritetin e partivepolitike dhe si të tilla nukk kanë imunitet ndaj pazareve politike (shih seksionin 4.6.2).

3 .5 .2 Pava r ë s i a nga p re s i one t komerc i a l e

Lobimi nga stacionet televizive private dhe/ose skandalet e korrupsionit kanë njollosurreputacionin e rregullatorëve në vende të tilla si Letonia dhe Polonia.

Këshilli Letonez i Transmetimit shpesh është konsideruar si jotransparent dhe i prirurpër t’iu nënshtruar lobimit nga televizioni privat. Me ardhjen në fuqi të një Ligji të rimbi Transmetimin Publik, kuadri rregullator mund të ndryshojë. Një rregullator i ri dotë marrë përsipër rregullimin e transmetimit të shërbimit publik, ndërsa Ministria eKulturës do të zbatojë të gjitha detyrat rregullatore mbi transmetimet private. Arsyetimipër këtë propozim është fakti se Këshilli i tanishëm Letonez i Transmetimit (NRTP)është i dëmtuar nga konflikti i interesave, pasi ai cakton buxhetin e transmetuesit tëshërbimit publik dhe në të njëjtën kohë rregullon televizionin privat dhe të dy lojtarëtluftojnë për të njëjtin burim reklamash.

Në Poloni, Këshilli Kombëtar i Transmetimit është akuzuar për licensim arbitrar tëtransmetuesve. Këshilli u përzie në një skandal korrupsioni që shkatërroi skenën politike në2003. Skandali shpërtheu kur u zbulua se kineasti i njohur Lew Rywin i kishte propozuar njëmarrëveshje botuesit polak Agora. Kjo marrëveshje parashikonte që qeveria do të kishteshfuqizuar një dispozitë e cila ndalonte pronësinë e ndërthurur të botimeve dhe televizionitnë një amendament të propozuar për Aktin e Transmetimeve. Rywin i kërkoi Agorës 13milion Euro për shërbimet e tij. Ai tha se po vepronte si ndërmjetës për një grup “në pushtet.”Më pas u bë e ditur se grupi “në pushtet” të cilit i referohej Rywin supozohej se përfshinteedhe presidentin e transmetuesit publik, Sekretarin e Këshillit të Transmetimeve dhe vetëKryeministrin Leszek Miller. Të gjithë ata mohuan çdo përfshirje në këtë aferë. Një raportfinal i kryer nga një komision parlamentar zbuloi se “zyrtarë të paautorizuar kishin bërëndryshime të paligjshme në tekstin zyrtar të ligjit.”



Në Europën Perëndimore rregullatorët janë kritikuar për qëndrimin e tyre tolerant ndajtransmetuesve privatë. Sipas ligjit francez, për shembull, CSA gëzon një gamë të gjerëmasash detyruese, por nuk ka pasur vullnetin për t’i zbatuar ato. Mendimi se kjo mungesëvullneti vjen kryesisht për shkak të fuqisë së konsiderueshme ekonomike të transmetuesveprivatë, e cila nuk e nxit rregullatorin të mendojë për marrjen e hapave rrënjësorë siheqja e licensave të transmetimit, është i përhapur. Regjimi rregullator italiankarakterizohet gjithashtu nga masa të dobëta ligjore mbi pozitat dominuese si dhe ngamasa detyruese të paqarta, të cilat bëjnë që AGCOM të jetë i pavendosur për vendime tëashpra kundër transmetuesve të fuqishëm.

3 .5 .3 Munge s a e pu sh t e t i t

Përkrah presionit politik dhe ekonomik, një problem tjetër me të cilin janë përballurrregullatorët e medias elektronike ka qenë mungesa e fuqive të mjaftueshme për të detyruarzbatimin e rregullimit ose për të rregulluar tregun pozitivisht. Në shumë venderregullatorët e transmetimeve nuk kanë mundësi të mjaftueshme dhe iu mungon pushtetipër të monitoruar veprimtaritë e transmetuesve për ndonjë shkelje të mundshme. Mungesae aftësive të tilla ka një efekt negativ në sanksionimin e pushtetit të rregullatorëve. SipasLigjit të tanishëm të Transmetimeve, i cili ka mundësi të ndryshojë së shpejti, KëshilliMaqedonas i Transmetimeve është një shembull i kompetencave tejet të kufizuara. Aivetëm mund të formulojë mendime dhe propozime mbi çështje të tilla si licensimi dhesanksionimi i transmetuesve, ndërsa qeveria ka pushtetin të marrë vendime në këto fusha.

Në mënyrë që të rregullojnë tregun më mirë, rregullatorëve të medias elektronike uështë dhënë e drejta të bëjnë propozime për politikat mbi mediat në një numër gjithnjëe më të madh vendesh. Në Poloni, Këshilli Kombëtar i Transmetimit (KKRiT) ka tëdrejtën të formulojë politikën shtetërore mbi transmetimin në marrëveshje mekryeministrin. Megjithatë, si rregull, edhe pse kanë të drejtën të marrin pjesë në hartimine politikave të medias, ndikimi i vërtetë i rregullatorëve të medias elektronike në miratimine legjislacionit është mjaft i vogël.

Pjesëmarrja publike në politikat mbi median është shumë e ulët në shumicën e vendevetë monitoruara. Hapi i parë i ndrojtur në këtë drejtim ishte krijimi në Itali i KëshillitKombëtar të Përdoruesve, i përbërë nga ekspertë të deleguar nga shoqatat ekonsumatorëve. Ata i bëjnë propozime për projektligje mbi median Autoritetit përGarancinë e Komunikacioneve (AGCOM), Parlamentit, qeverisë dhe organeve të tjera.Në Francë, pjesëmarrja e ulët publike në debatin mbi miratimin e vendimeve ngarregullatori i medias elektronike në vend, Këshilli i Lartë për Transmetimet (CSA), ështëkritikuar shpesh. Edhe pse CSA i bën publike vendimet e tij, ai rrallëherë u kërkonqytetarëve të japin ndihmesën e tyre në këtë proces, duke e kthyer rregullimin e mediaselektronike në një debat me dyer të mbyllura mes ekspertësh, drejtuesve të mediaveelektronike, bizneseve dhe zyrtarëve të qeverisë.



4. TELEVIZIONI I SHËRBIMIT PUBLIK: NË KËRKIM TË

IDENTITETIT

Transmetuesi publik është vlerësuar nga Këshilli i Europës dhe organizata dhe organe tëtjera ndërkombëtare si një element jetësor i demokracisë në Europë dhe pjesë etrashëgimisë së saj kulturore. Gjithsesi ekziston një konsensus i përhapur se për momentinai po sfidohet nga interesa politike dhe ekonomike, nga pasojat e platformave të rejamediatike, nga konkurenca në rritje me transmetuesit privatë dhe nga faktorë të tjerë.Në të vërtetë ka një krizë e thellë identiteti të transmetimit të shërbimit publik.

Nga njëra anë, politikanët europianë e konsiderojnë transmetimin e shërbimit publik sinjë pasuri kulturore, e cila duhet të ruhet. Megjithatë, organizata ndërkombëtare dhendërqeveritare si OBT dhe ndoshta dhe Komisioni Europian (shih seksionin III.5.2) ekanë kritikuar pozicionin e privilegjuar të transmetuesve të shërbimit publik, të cilëtmarrin fonde publike ndërkohë që (në shumicën e rasteve) konkurojnë në të njëjtënkohë me transmetuesit privatë për të njëjtat të ardhura nga reklamat.

Në Europën Perëndimore televizioni i shërbimit publik e ka stabilizuar pozicionin e tij nëtreg prej një kohe më të gjatë dhe gëzon një shikueshmëri më të qëndrueshme. Gjithsesi, nëtë gjithë Europën vëzhguesit e medias dhe organizatat e shoqërisë civile kritikojnë transmetuesite shërbimit publik për lidhjet e tyre me partitë politike dhe për uljen e cilësisë së programacionittë tyre, të nxitur nga konkurenca me transmetuesit privatë. Në vendet në tranzicion, televizionipublik shpesh vuan sidomos nga mungesa e profesionalizmit, nga një dobësim i misionit tëtyre, nga mungesa e financimit të qëndrueshëm, nga ndërhyrja politike në organet e tijqeverisëse, si dhe nga ndërgjegjësimi i ulët i publikut në lidhje me rolin e posaçëm të televizionitpublik. Për pasojë, në këto vende pak pritet nga transmetimi i shërbimit publik. Në mes tëviteve 90, me lindjen e transmetuesve privatë, monopoli i ish-televizioneve shtetërorë u shpërbë.Që nga 1995, numri i shikuesve i televizionit publik pati një rënie të theksuar, e cila kavazhduar deri në ditët tona. Në Hungari, televizioni publik pati një rënie dramatike nëshikueshmëri mes 1995 dhe 2001 nga pothuajse 80 përqind deri në 13.2 përqind. Në 2004,pas hyrjes në tregun kroat të transmetimeve të stacionit privat RTL Televizija, kompaniatelevizive e shërbimit publik HTV pa se numri i shikuesve të saj u përgjysmua. Megjithatë, nëdisa vende, si në Poloni, Republikën Çeke, Sllovaki, Serbi apo Hungari, televizioni i shërbimitpublik kohët e fundit e ka marrë sërish veten. (Shih Tabelën 13)

4.1 Gjendja

(Shih Tabelën 9)Transmetuesit e shërbimit publik në Europë janë mjaft të politizuar, megjithëse zyrtarishtjanë organizata publike të pavarura nga shteti. Në shumë raste ka patur ndërhyrje.

Televizionet publikë po përpiqen të legjitimojnë ekzistencën e tyre në ambientin tonëme multikanale dhe t’ia komunikojnë këtë mision publikut që normalisht i shërbejnë.



Kjo gjendje është pasojë e tre faktorëve kryesorë: Mangësi të mprehta në strukturatqeverisëse të transmetuesve të shërbimit publik, burime financimi të pamjaftueshmedhe/ose të manipulueshme lehtësisht, si dhe reforma e ngadaltë e programacionit tëtyre, në mënyrë që të dallohen nga programacioni komercial. Natyrisht që këta faktorëjanë të lidhur me njëri-tjetrin.

Organet qeverisëse të transmetuesve të shërbimit publik normalisht përfshijnë njerëz tëlidhur me elitën politike vendase. Si këshilltarë në organet qeverisëse të transmetuesve tëshërbimit publik, këta njerëz shpesh përfaqësojnë interesat e partive politike dhepolitikanëve të cilët i kanë sjellë ata në pushtet. Ja përse qeverisja dhe menaxhimi itransmetuesve ë shërbimit publik është kthyer, sidomos në vendet në tranzicion, por jovetëm atje, në një lojë politike, ku strukturat qeverisëse të transmetimit të shërbimitpublik ndërrojnë sipas qeverive.

Në EQL dhe EJL, transformimi zyrtar i transmetuesve shtetërorë në ente të shërbimitpublik – i cili u zhvillua pas 1990 – ka ndodhur, me pak përjashtime. Megjithatë,transformimi në ente të shërbimit publik në shumicën e rasteve është më tepër formalsesa i qenësishëm. Në të vërtetë, shteti ende luan rolin e “administratorit të fshehtë”,duke kontrolluar nga afër transmetuesit e shërbimit publik.18 Shumica e këtyretransmetuesve kanë statusin e organizatave ose korporatave publike. Përjashtimet e vetmejanë LTV letonez, i cili është një kompani me përgjegjësi të kufizuar nën pronësinë eshtetit, si dhe TVP polak, i cili është i gjithi nën pronësinë e një shoqërie anonime tëThesarit të Shtetit. Hungaria gjithashtu përbën një përjashtim: Transmetuesit e shërbimitpublik MTV dhe Duna TV janë shoqëri anonime të drejtuara nga një fondacion ikrijuar në vitet 90 posaçërisht për këtë qëllim. Në Serbi, në mars-prill 2004, qeveriaanashkaloi përmbajtjen e Aktit të Transmetimeve dhe emëroi drejtpërdrejt një Drejtor tëri të Përgjithshëm dhe një Bord Qeverisës të ri për transmetuesin e shërbimit publikRTS, duke cituar si burim të kësaj kompetence Ligjin mbi Ndërmarrjet Publike dheFushat me Interes Publik. Në Europën Perëndimore përjashtimi i vetëm është RAI italian,shumica e të cilit është nën pronësinë e Ministrisë së Ekonomisë dhe Financës.

4.2 Drejtimi

(Shih Tabelën 10)4 .2 .1 St r uk tu r a d re j tue s e

Struktura drejtuese e transmetuesve të shërbimit publik në vendet e monitoruara në këtëraport si rregull përbëhet nga tre nivele kryesore: një këshill guvernatorësh, një bordadministrativ dhe një drejtor i përgjithshëm. Këshilli është përgjegjës kryesisht përpolitikën e përgjithshme dhe mbikqyrjen e buxhetit dhe veprimtarive të stacionit. Bordi

18 Termi “administrator i fshehtë” u përdor nga ekspertja e medias Alina Mungiu-Pippidi te Ngashtetëror në publik: Reforma e dështuar e televizionit shtetëror në Europën Lindore dhe Qendrore,1999, Qendra Joan Shorenstein për Shtypin, Politikën dhe Politikat Publike.



administrativ kryen administrimin e përditshëm të transmetuesit. Përkrah këtyre dystrukturave, disa transmetues të shërbimit publik, si Televizioni Çek, (ÈT), kanë njëkomision mbikqyrës, detyra e të cilit është të mbikqyrë veprimtaritë e këshillave dhekontrollin financiar.

Një model rregullimi i ndryshëm nga ana teknike i transmetuesit të shërbimit publikështë ai që funksionon nëpërmjet një strukture drejtuese “të jashtme”, e cila emëronadministratën e stacionit dhe monitoron veprimtaritë e saj. Në Estoni, stacioni i shërbimitpublik ETV rregullohet nga Këshilli i Transmetimit, një organ i pavarur përgjegjës përmbikqyrjen e ETV. E njëjta gjendje është edhe në Lituani, ku LRT mbikqyret nga Këshillipër Radion dhe Televizionin Lituanez. Një tjetër model qeverisjeje është ai i cili funksiononme anë të një strukture më të thjeshtëzuar, i cili përbëhet vetëm nga një grup administrues.Ky model përdoret në vende si Bullgaria, ku Bordi i Administrimit prej pesë anëtarësh istacionit të shërbimit publik BNT emërohet nga rregullatori kryesor për transmetimin,Këshilli për Median Elektronike, dhe në Letoni, ku LTV administrohet nga një Bordprej tetë anëtarësh, Drejtori i Përgjithshëm i të cilit emërohet nga rregullatori kombëtari transmetimeve, NRTP, dhe është përgjegjës për caktimin e grupit të vet të administruesve.Në këtë sistem nuk ekziston një këshill i posaçëm që të jetë mbi administratën etransmetuesit të shërbimit publik.

4 .2 .2 Emër ime t

Përgjithësisht këshillat e transmetuesve të shërbimit publik kanë midis nëntë dhe 15anëtarë. Një shembull që bie në sy është Gjermania, ku këshillat e transmetimit të dhjetëorganizatave rajonale anëtare të ARD dhe Këshilli Televiziv i ZDF kanë një numër tëndryshueshëm anëtarësh, secili prej të cilëve arrin edhe në 77. Këshillat e RTV Slovenia,(radio dhe televizion) me 25 anëtarë, kanë gjithashtu një strukturë të madhe drejtuese.Mandatet e këshillave të televizionit të shërbimit publik zgjasin nga tre deri në gjashtëvjet. Anëtarët e këshillave të transmetimit të shërbimit publik normalisht emërohen ngaparlamenti. Në disa vende, si Polonia dhe Serbia, ata caktohen nga këshillat e përgjithshëmtë transmetimit. Në Letoni, vetëm Drejtori i Përgjithshëm i transmetuesit publik caktohetnga rregullatori i përgjithshëm i transmetimeve dhe pastaj ai ose ajo emëron këshilltarëte vet. Megjithatë, tashmë ka një propozim ligjor për të krijuar një këshill të ri transmetimii cili do të rregullojë vetëm televizionin e shërbimit publik, ndërsa Ministria e Kulturësdo të marrë përsipër rregullimin e transmetuesve privatë. Anëtarët e këtyre këshillavezakonisht shkarkohen nga organet që i emërojnë ata.

Bordet drejtuese të transmetuesve të shërbimit publik përbëhen nga profesionistë tëtelevizionit, zakonisht drejtorë të departamenteve të brendshëm kryesorë të stacioneveapo kandidatë të propozuar nga Drejtori i Përgjithshëm i stacionit. Normalisht ataemërohen nga Këshillat e transmetuesve të shërbimit publik.

Drejtori i Përgjithshëm i transmetuesit luan një rol kryesor në ekuacionin qeverisës.Vetëm me pak përjashtime – si Rumania dhe Republika e Maqedonisë, ku Drejtori iPërgjithshëm emërohet nga parlamenti dhe Turqia, ku Drejtori i Përgjithshëm caktohet



nga qeveria – Drejtorët e Përgjithshëm e transmetuesve të shërbimit publik emërohennga këshilli rregullator i stacionit.

Në Europën Perëndimore mekanizmat e emërimit të strukturave drejtuese të televizionitpublik janë më të ndërlikuara. Në Francë, për shembull, qeveria, parlamenti, rregullatorii transmetimeve dhe stafi i ndërmarrjes të shërbimit publik France Télévisions emërojnënjerëzit e tyre në Këshillin e Administratës së stacionit. Në Gjermani, këshillat e stacionevetelevizive të shërbimit publik ARD dhe ZDF përbëhen nga grupe të rëndësishëm sociale,vendet e të cilëve në këto këshilla garantohen me ligj. Megjithatë, në fund të fundit, nëshumicën e rasteve, publiku është i ndërgjegjshëm se cila parti fshihet pas secilit kandidat.

Këshillat e televizionit të shërbimit publik kanë pushtetin më të madh midis organevedrejtuese të transmetuesve. Në shumicën e vendeve ata emërojnë Drejtorin e Përgjithshëmtë stacionit, i cili më pas përzgjedh administratorët e tij. Megjithatë, në disa vende nëtranzicion pozicioni i Drejtorit të Përgjithshëm ka marrë një rëndësi më të madhe. NëRepublikën Çeke, për shembull, vëzhguesit theksojnë se Televizioni Çek (ÈT) ka nevojëpër një personalitet të fuqishëm që të udhëheqë stacionin dhe t’i bëjë ballë ndërhyrjespolitike drejtpërdrejt në çështjet e stacionit ose nëpërmjet këshillit të stacionit, i ciliemërohet nga Dhoma e Deputetëve. Në vende të tjera, si Rumania, pushteti në rritje nëduart e një njeriu të vetëm – duke kombinuar pozicionet e Drejtorit të Përgjithshëm dhePresidentit të Këshillit të Administratës në një post të vetëm – ka patur pasoja negativenë pavarësinë e stacionit, pasi Drejtori i Përgjithshëm-Presidenti emërohet nga parlamenti.

4.3 Misioni dhe detyrimet e shërbimit publik

(Shih Tabelën 11)Transmetuesit e shërbimit publik kudo kanë një sërë detyrimesh të bazuara në tre parimekryesore: programacioni i përshtatur transmetimit të shërbimit publik, informacion ipaanshëm dhe i saktë, si dhe akses për të gjithë. Në shumicën e vendeve transmetuesit eshërbimit publik janë të detyruar të bëjnë si më poshtë (shih Tabelën 11):

• Të transmetojnë lajme dhe informacione të pavarura, të sakta, të paanshme, tëbalancuara dhe objektive;

• Të sigurojnë diversitetin e programacionit dhe të këndvështrimeve;

• Të transmetojnë një farë përqindjeje lajmesh, programacioni kulturor, artistik,edukativ, për minoritetet, fetare, për fëmijët dhe zbavitje;

• Të nxisin kulturën dhe vlerat kombëtare;

• Të prodhojnë dhe transmetojnë programe me rëndësi për të gjitha rajonet nëvend;



• Të sigurojnë kohë transmetimi pa pagesë për lajmërime me interes publik, si përkujdesin shëndetësor, sigurinë rrugore dhe mesazhe urgjente të autoriteteveshtetërore.

Stacionet e televizioneve private zakonisht kanë një sërë detyrimesh të përgjithshmetransmetimi, si shmangja e nxitjes së urrejtjes dhe dhunës etnike, apo transmetimin eprogrameve erotike vetëm në orët e vona. Përkrah këtyre, tranmetuesit e shërbimit publikduhet të ndjekin një numër më të madh udhëzimesh dhe të funksionojnë brenda njëmisioni të caktuar me ligj. Në shumicën e vendeve të monitoruara ekzistojnë disa detyrimetë përbashkëta për stacionet televizive publike dhe private, por këto ndryshojnë në mënyrëdomethënëse (shih seksionin 6).

Normalisht transmetuesit e shërbimit publik janë të detyruar të transmetojnë edhe rrymaprogramesh të cilat nuk është e thënë të transmetohen në televizionin privat, sidomosprogramacioni kulturor dhe edukativ, programet për minoritetet dhe lajmet rajonale.Detyrimet e vendosura për tranmetuesit e televizionit të shërbimit publik dëshmojnëpër një konsensus se televizioni i shërbimit publik është më shumë se një mjet komunikimidhe duhet të përmbushë një rol shoqëror shumë më të gjerë. Misioni i tij përfshin nxitjene kulturës, traditave dhe vlerave të vendit. Në disa vende ky rol theksohet me anë tëlegjislacionit. Në Turqi transmetuesi i shërbimit publik TRT është i detyruar të punojëpër qëllimet kombëtare të vendit, duke u bazuar në reformat dhe parimet e Atatürkut,themeluesit të shtetit modern laik turk. Në Poloni, transmetuesi publik është i detyruartë respektojë sistemin e vlerave të krishtera dhe të fuqizojë familjen.

Megjithatë, detyrimet e vendosura për transmetuesit e shërbimit publik në më të shumtëne rasteve janë të formuluara në terma të përgjithshme ose të paqarta, duke lënë shumëvend për interpretim. Në Britaninë e Madhe, vetëm BBC i duhet të transmetojë “ njëproporcion dhe larmi të arsyeshme” programesh për Skocinë, Uellsin, Irlandën e Veriutdhe rajonet angleze. Në Kroaci dhe në Bosnjë dhe Hercegovinë, transmetuesit e shërbimitpublik janë të detyruar të transmetojnë përqindje “të mjaftueshme” informacioni dheprogramesh kulturore, edukative dhe zbavitjeje. Në Republikën e Maqedonisë dhe nëSerbi ekzistojnë detyrime për transmetuesit e shërbimit publik që të sigurojnëprogramacion për pakicat kombëtare në gjuhën e tyre. Në përgjithësi, transmetuesit eshërbimit publik u kushtojnë kohë të pamjaftueshme programacionit kulturor dhe atijpër pakicat, ose i transmetojnë këto programe në orare të papërshtatshme.

Disa vende të Europës Perëndimore paraqesin modele më të ndërlikuara të detyrimevetë shërbimit publik. Në Francë, secili prej tre kanaleve të France Télévisions’ ka detyrimespecifike të shërbimit publik. France 2 dhe France 3, për shembull, janë të detyruar tësigurojnë kohë transmetimi falas për partitë politike që përfaqësohen në parlament dhepër sindikatat dhe shoqatat profesionale të cilat konsiderohen përfaqësuese të kombit,duke u bazuar në rregulla të caktuara nga rregullatori i përgjithshëm i transmetimeve nëvend, Këshilli i Lartë për Transmetimin (CSA). France 2 duhet të transmetojë programefetare dhe të treja kanalet publike duhet të transmetojnë rregullisht programe për shkencëndhe teknologjinë. Megjithëse shumë nga këto programe jepen në orët e vona, vendosja e



një sërë detyrimesh më të detajuara të transmetimit publik e ka ndihmuar FranceTélévisions të ketë një zë më të shquar në skenën franceze të medias elektronike.

Të gjithë transmetuesit tokësorë në Britaninë e Madhe kanë detyrime të shërbimit publik.Kjo përbën edhe veçantinë e modelit britanik të transmetimit, ku BBC mban përgjegjësinëmë të madhe si transmetuesi publik kryesor, e ndjekur nga Channel 4. ITV dhe Channel5 kanë më pak detyrime: ato pasqyrojnë produksione rajonale dhe kanë detyrime minimaletë programacionit, të cilat përfshijnë aktualitetin dhe lajmet. Si BBC, ashtu edhe Channel4 nuk paguajnë për frekuencat e tyre në shkëmbim të detyrimeve të shërbimit publik qëato respektojnë.

4.4 Financimi

(Shih Tabelën 12)Transmetuesit e televizionit të shërbimit publik janë ndërmarrje të stërmëdha sipasstandarteve lokale në të gjitha vendet europiane. Një një rrafsh pan-europian, pesë ngadhjetë kompanitë e transmetimit më të mëdha, të renditura sipas të ardhurave operativejanë ndërmarrje publike (Italia, MB, Franca dhe Gjermania). (Shih Tabelën 4).

Në trejget më të vogla europiane, transmetuesit e shërbimit publik kanë punësuar disaqindra punonjës. Mesatarisht transmetuesit e shërbimit publik në Europën Qendroredhe Lindore kanë secili një staf midis 1,500 dhe 3,000 vetash, por borderoja rritet nëpërpjestim me madhësinë e vendit. TVP polak ka një forcë pune prej 4,600 vetash,ndërsa TRT turke punëson rreth 8,000 vetë. Në Europën Perëndimore, transmetuesitpublikë gjermanë ARD dhe ZDF kanë së bashku një staf prej pothuajse 25,000 personash.Është tipike që transmetuesit e shërbimit publik të kenë shumë më tepër të punësuar sestacionet e televizionit privat në të njëjtin treg, edhe pse transmetojnë sasi të ngjashmeprogramacioni. Në Hungari, për shembull, televizioni i shërbimit publik kishte punësuarrreth 1,600 veta në 2004. Stacionet televizive private RTL Klub dhe TV 2 prodhojnë tënjëjtën sasi programacioni dhe nuk kanë më shumë se 400 punonjës.

Në shumicën e vendeve financimi i transmetuesit të shërbimit publik është një modelhibrid, i cili kombinon dy të ardhura nga tre burimet e mëposhtme: taksat mbitransmetuesit të marra nga taksapaguesit, shumat e caktuara nga buxheti i shtetit, si dhetë ardhurat komerciale nga reklamat, të drejtat e transmetimit, donacionet, si dhe dhëniame qera e pajisjeve teknike dhe pajisje të tjera që ka stacioni nën pronësi. Ndër vendet epakta ku transmetuesi kryesor i shërbimit publik financohet nga një burim i vetëm janëBritania e Madhe19 – ku BBC i financon veprimtaritë e saj vetëm me anë të të ardhuravetë taksës së licensës (të ardhurat e saj private janë relativisht të vogla) – dhe Estonia, kuETV i mbulon shpenzimet e tij kryesisht nëpërmjet subvencioneve shtetërore. Estoniaështë, në fakt, vendi që testoi një model të ri financimi për transmetuesin e saj të shërbimit

19 Kanali televiziv i BBC World financohet në mënyrë komerciale, ndërsa kanali radiofonik BBCWorld Service gëzon financim shtetëror.



publik nga taksa të vendosura për transmetuesit privatë. I nisur në 1998, ky modelfunksionoi deri në mes të 1999. Ai u vlerësua shumë në vend, pasi i lejoi ETV tëzhvendoste vëmendjen nga programet me potencial të madh komercial drejt programevemë kulturore. Nëpërmjet këtij modeli një sasi e madhe të ardhurash nga reklamat devijoinë stacionet televizive private. Megjithatë, modeli u anullua kur një stacion televizivprivat, TV1, nuk arriti të paguante në kohë kontributin e tij financiar vjetor për ETV.

Në shumë nga vendet e monitoruara, përfshirë Kroacinë, Republikën Çeke, Italinë, Britaninëe Madhe, Republikën e Maqedonisë, Rumaninë, Sllovakinë, Slloveninë dhe Turqinë, mëshumë se 50 përqind e financimit total të transmetuesve të shërbimit publik vjen nga taksae licensës. Në vende të tjera, si Shqipëria, Lituania, Estonia, Letonia, Serbia (ku një taksëdetyruese për licensën do të hyjë në fuqi nga 1 tetori 2005) dhe Hungaria, financimikryesor i televizionit të shërbimit publik përfaqësohet nga financimi shtetëror.

4.5 Transmetuesit e shërbimit publik në udhëkryq

Gjatë dekadës së fundit, transmetimi i shërbimit publik është vlerësuar dhe kritikuar ponjëlloj. I konsideruar si një pjesë thelbësore e identitetit kulturor europian nga elita politikeeuropiane, transmetimi i shërbimit publik është mbështetur nga organet politike europiane.Në Protokollin për sistemin e transmetimit publik të bashkëngjitur Traktatit të Amsterdamittë 1997, transmetimi i shërbimit publik shihet si “i lidhur drejtpërdrejt me nevojatdemokratike, sociale dhe kulturore të secilës shoqëri dhe me nevojën për të ruajturpluralizmin në media”. Protokolli përmban një dispozitë e cila u lë shteteve anëtarekompetencën për të siguruar financimin e transmetuesit të shërbimit publik “përpërmbushjen e misionit të transmetimit të shërbimit publik”.20 Në 2005, Në Konferencëne tij të Shtatë Ministeriale për Politikat mbi Masmedian (Kiev), Këshilli i Europës pohoisërish rëndësinë e transmetimit të shërbimit publik “si një element kohezioni social, pasqyrimi diversitetit kulturor dhe si një faktor thelbësor për komunikimin pluralist, ku të gjithëkanë akses.”21 Në të njëjtën kohë, Komisioni Europian theksoi se ndihma e shtetit përtelevizionin e shërbimit publik duhet të kalojë provën e proporcionalit, që nënkupton sendihma nuk duhet të tejkalojë shpenzimet neto të misionit të shërbimit publik.22

20 Traktati i Amsterdamit si amendament i Traktatit mbi Bashkimin Europian, Traktatet të cilatcaktojnë Komunitetet Europiane dhe disa akte të së njëjtës fushë, firmosur në 2 tetor, C 340, 10nëntor 1997, Protokoll Nr. 9 mbi sistemin e transmetimit publik në shtetet anëtare, C340/109,gjendet në http://europa.eu.int/eur-lex/en/treaties/selected/livre545.html (e parë në 30 korrik2005) (që këtej e tutje Protokolli i BE mbi Transmetimin Publik (1997)).

21 Këshilli i Europës, “Integrimi dhe diversiteti: kufijtë e rinj të medias dhe politikës sëkomunikacioneve europiane. Tekste të përshtatura”, Konferenca e Shtatë Ministrore Europianembi Politikat e Masmedias, Kiev (Ukrainë), 10-11 mars 2005, Rezoluta Nr. 2, Diversiteti kulturordhe pluralizmi i medias në periudhë globalizimi, fq. 7, gjendet në http://www.coe.int/T/E/Human_Rights/media/MCM%282005%29005_en.pdf (e parë në 30 korrik 2005).

22 Për më tepër mbi pozicionin e Komisionit nmbi ndihmën e shtetit për transmetimin e shërbimitpublik, shih: seksioni III.5.2 në Vështrim i Përgjithshëm, i këtij raporti.

http://europa.eu.int/eur-lex/en/treaties/selected/livre545.html

http://www.coe.int/T/E



Nga ana tjetër, mbi transmetimin e shërbimit publik është ushtruar presion nga OBT, ecila e ka bërë thirrje për liberalizim e krejt tregut audiovizual, i cili do të sillte asgjësimine trajtimit të privilegjuar për transmetuesit e shërbimit publik.23 Në të njëjtën kohë,Banka Botërore argumentoi në një studim të 2002 se detyrimet e shërbimit publik mundtë përmbushen në mënyrë më efikase nga transmetuesit privatë.24

Edhe transmetuesit privatë kanë kritikuar modelin e financimit të transmetuesve tëshërbimit publik, i cili sipas tyre, është i padrejtë për konkurentët privatë. Në mënyrë tëpërsëritur ata kanë akuzuar transmetuesit e shërbimit publik se “blejnë” përqindjet eaudiencës me paratë e shtetit ose të taksapaguesve. Megjithatë, një studim i fundit itransmetimit të shërbimit publik në botë, i kryer nga kompania ndërkombëtarekonsultuese McKinsey, për llogari të Ofcom britanik, arrin në përfundimin se nukekzistojnë prova se financimi privat “nxirret jashtë loje” nga nivele të larta të financimitpublik.25 Autorët e studimit shkruajnë se nga ana statistikore efekti më i ndjeshëm vintenga prodhimi i brendshëm bruto, i cili ka një ndikim veçanërisht të fuqishëm në niveline financimit të reklamave.

Së fundmi, në vendet në tranzicion publiku i gjerë ende e lidh televizionin eshërbimit publik me televizionin shtetëror, për shkak të historisë së gjatë tëmonopolit të shtetit komunist mbi televizionin si dhe për shkak të daljes nëdritë të ndërhyrjeve të shumta të shtetit në veprimtarinë dhe programacionin etransmetuesve publikë. Në Serbi, drejtori i tanishëm i RTS, i emëruar nga qeveria,preferon ta quajë ish-transmetusin shtetëror “televizion kombëtar”. Kjo magjepsjeme rëndësinë e supozuar të një “institucioni kombëtar”, në këtë rast me RTS,ruan ende në rradhët e para të rëndësisë të axhendës së transmetuesit fantazitë e“madhështisë kombëtare”, me gjithë rreziqet e tyre.

4.6 Pavarësia

Kushti më i rëndësishëm që transmetuesit e shërbimit publik të përmbushin rolin e tyreështë se ata duhet të jenë në gjendje të funksionojnë në mënyrë të pavarur nga shteti. Katre fusha ku pavarësia është jetësore për funksionimin e përgjithshëm të transmetimit tëshërbimit publik si një masmedia objektiv dhe i besueshëm: pavarësia financiare, pavarësiaadministrative dhe pavarësia editoriale. Të treja këto janë të ndërlidhura dhe kanë njëndikim të drejtpërdrejtë në mbarëvajtjen e pëgjithshme të televizionit publik.

23 Shih: Pauwels, Caroline – Jan Loisen, OBT dhe Sektori Audiovizual. Tregtia e Lirë Ekonomikepërkundrejt Shkëmbimeve Kulturore, në European Journal of Communication, 18, 3/2003, fq.291–313; shih gjithashtu seksionin III.2 të Vështrimit të Përgjithshëm, i këtij raporti.

24 Për më tepër, shih: Studimet për Zhvillim të Institutit të Bankës Botërore, E Drejta për të Treguar.Roli i Masmedias në Zhvillimin Ekonomik, Banka Botërore, Washington, D.C., 2002.

25 McKinsey & Company, Studim i Transmetimit të Shërbimit Publik në Botë, Londër, shtator2004, fq. 2, gjendet te: http://www.ofcom.org.uk/consult/condocs/psb2/psb2/psbëp/wp3mck.pdf(e parë në 1 shtator 2005).

http://www.ofcom.org.uk/consult/condocs/psb2/psb2/psb�p/wp3mck.pdf



4 .6 .1 Pava r ë s i a f i nanc i a re

Subvencionimi i transmetuesve të shërbimit publik nga buxheti i shtetit në përgjithësikonsiderohet si modeli më i rrezikshëm i financimit, pasi ai krijon automatikisht varësinëe transmetuesit nga strukturat shtetërore.

Subvencionet shtetërore rrezikojnë seriozisht pozicionin e pavarur të transmetimit tëshërbimit publik. Kjo ndodh në Shqipëri, ku pjesa dërrmuese e fondeve të përdoruranga transmetuesi publik RTSH vjen drejtpërdrejt nga arka e shtetit (shih Tabelën 12).Mungesa e transparencës për administrimin e këtyre fondeve ka rritur shqetësimin përpavarësinë e stacionit. Në të njëjtën kohë, kjo formë financimi nuk e nxit RTSH tëpërfundojë reformën e saj dhe të kërkojë metoda më elastike administrimi. Edhembështetja e transmetuesve publikë bullgarë BNT dhe BNR në financimet ngasubvencionet e shtetit ka ngjallur dyshime serioze për pavarësinë e tyre politike. NëSerbi pati një protestë publike kur në gusht 2005 parlamenti miratoi sërish taksat edetyruara për licensën, të cilat do të paguhen së bashku me faturën elektrike. Shumëekspertë të medias argumentuan se taksat e detyruara nuk justifikohen derisa të ketë njëtelevizion të shërbimit publik.

Taksa e licensës është një taksë e paguar nga pronarët e televizorëve dhe është e ndarë ngabuxheti i shtetit. Në disa vende ajo quhet taksë për tëlevizorin dhe paguhet bashkë mefaturën elektrike. Të ardhurat nga taksa për licensën konsiderohen si modeli më ipërshtatshëm i financimit të transmetimit të shërbimit publik, për sa kohë që ekzistontransparenca dhe përgjegjësia për shpenzimin e fondeve publike. Megjithatë, financiminga taksa e licensës është vënë seriozisht në pikëpyetje në vende ku kjo formë taksimiuniversal nuk justifikohet nga cilësia apo programacioni i larmishëm, të cilat do ta dalloninmjaftueshëm transmetuesin publik nga programet e televizionit privat. (Shih seksioninII.6.) Një fenomen mjaft i zakonshëm – sidomos në ato vende në tranzicion të cilatpërdorin sistemin e taksës së licensës për transmetimin publik – është një rënie në pagesëne taksës së licensës, për shkak të sistemeve të mangëta të vjeljes së taksës dhe vështirësisësë përhapur ekonomike, si dhe për shkak të refuzimit të njerëzve të paguajnë tksën, pasiata mendojnë se nuk u vjen ndonjë e mirë nga kjo gjë.

Në shumë nga vendet e monitoruara të ardhurat nga taksa e licensës përfaqësojnë pjesënmë të madhe të buxheteve të transmetuesve të shërbimit publik (shih Tabelën 12). Edhepse taksa e licensës në thelb është një formë e fshehur taksimi, fakti që nuk vjendrejtpërdrejt nga buxheti i shtetit e bën atë një mënyrë të ligjshme për të financuartransmetuesit e shërbimit publik, pasi ajo garanton një pavarësi më të madhe financiare.Në Hungari, eliminimi i taksës së licensës në 2002 u pa si një mesazh simbolik negativ,i cili tregonte se qeveria në pushtet po sfidonte hapur pavarësinë e transmetuesit tëshërbimit publik.

Gjithsesi, miratimi i thjeshtë i një takse për licensën e televizionit publik nuk është imjaftueshëm për të siguruar pavarësinë financiare të transmetuesit të shërbimit publik.Për sa kohë që niveli i taksës së licensës përcaktohet nga parlamenti apo qeveria dhe rritjae saj kërkon një ndryshim në legjislacion, taksa mund të kthehet në një mjet tjetër me



anë të të cilit shteti mund të kontrollojë transmetuesit. Në Gjermani ekziston një Komisioni pavarur për Shqyrtimin e Kërkesave Financiare të Transmetuesve të Shërbimit Publik(Kommission zur Ermittlung des Finanzbedarfs der Rundfunkanstalten). Financimi itransmetuesve të shërbimit publik hungarez para heqjes së taksës së licensës nuk ishte ikënaqshëm, pasi qeveritë e mëparshme ushtruan presion politik në mënyrë të përsëriturmbi stacionin, duke e mbajtur taksën e licensës në një nivel të ulët për ta penguar stacioninqë të bëhej me të vërtetë i pavarur. Pavarësia financiare e transmetimit të shërbimitpublik garantohet nëpërmjet vendosjes së një burimi të qëndrueshëm dhe të mjaftueshëmtë financimit të pavarur, të lidhur me tregues ekonomikë si përqindja e inflacionit, si dheme një përfaqësim të përshtatshëm publik.

4 .6 .2 Pava r ë s i a admin i s t r a t i v e

Vitet e fundit kanë sjellë një larmi në rritje të organeve që emërojnë strukturat qeverisësetë transmetuesve të shërbimit publik në vendet në tranzicion. Ky është një zhvillimpozitiv, pasi zvogëlon kontrollin politik mbi transmetuesit. (Shih seksionin II.4.2.)Megjithatë, procesi i emërimit ende është i dobët nga grindjet politike dhe për pasojëdyshimet e ndërhyrjes politike te drejtuesit e transmetuesve të shërbimit publik janëende të mëdha.

Në Shqipëri sindikata e punonjësve të RTSH ka pretenduar vazhdimisht se zgjedhja eDrejtorit të Përgjithshëm është një çështje krejtësisht politike duke cituar fakte qëvërtetojnë këtë supozim. Në Republikën e Maqedonisë, megjithë ndryshimet ligjore në1997 dhe 1998 me qëllim rritjen e nivelit të pavarësisë të strukturave drejtuese tëtransmetuesit publik, tradita e militantizmit politik në radion dhe televizionin publik,MRT, ka mbijetuar dhe drejtuesit e transmetuesit në përgjithësi janë të afërt me partitënë pushtet. Po në Maqedoni, si rregull, partitë politike garantojnë që pozicionet më tëlarta administrative ndahen midis kandidatëve me prejardhje të ndryshme etnike, tëcilët, në këmbim, ua detyrojnë emërimin e tyre partive politike.

Një shembull që ilustron administrimin e politizuar të transmetuesit të shërbimit publikishte kriza e Televizionit Çek në 2000-2001, e cila shpërtheu kur Jiøí Hodaè, një gazetarqë supozohej se ishte i lidhur me Partinë Qytetare Demokratike (ODS), u emërua drejtori stacionit. Protestat e zemëruara nga shumë anëtarë të stafit më tej u mbështetën ngademonstrata të mëdha në rrugë. Në fund Hodaè dha dorëheqjen dhe parlamenti u vunën presionin e publikut për të ndryshuar mënyrën e emërimit të organeve qeverisëse tëTelevizionit Çek, më saktë Këshillin e Televizionit Çek, i cili më pas emëron Drejtorin ePërgjithshëm të televizionit. Ndryshimi qëndronte në faktin se parlamenti duhet tëemërojë anëtarët e Këshillit TV Çek jo drejtpërdrejt, si bëhej më parë, por nga një grupdelegatësh të emëruar nga organizatat e shoqërisë civile. Megjithatë, sistemi i ri nuk sollindryshime rrënjësore, pasi partitë politike normalisht kërkojnë kandidatët e vet nëorganizatat e shoqërisë civile dhe në fund i shtyjnë ata drejt bordeve drejtuese. Përfshirjae shoqërisë civile në emërimin e strukturave qeverisëse është në këtë mënyrë një hap



drejt pavarësisë më të madhe për organet qeverisëse, por ajo nuk garanton pavarësinëadministrative.

Një shembull tjetër i ndikimit të vogël që ka pasur shoqëria civile në strukturat e transmetuesvepublikë është Hungaria, ku stacionet televizive të shërbimit publik MTV dhe Duna TVqeverisen nga borde të mëdha këshilltarësh të cilët përfshijnë edhe përfaqësues të OJQ-ve.Në përgjithësi, struktura drejtuese e këtyre stacioneve është kritikuar për shkak të numrit tëmadh të anëtarëve (të dyja stacionet së bashku kanë rreth 60 anëtarë), i cili e bën të paqartëpërgjegjësinë për vendimet e marra. Përveç kësaj, përfaqësuesit e OJQ-ve përzgjidhen pandonjë mekanizëm formal delegimi – atyre u mungon përfaqësimi, nuk kanë përvojë nëmedia dhe shpesh janë të lidhur me partitë politike.

Edhe në një sistem rregullator të krijuar prej kohësh dhe të sofistikuar të shërbimitpublik si është ai i Gjermanisë, ndikimi politik në strukturat qeverisëse është i rëndësishëm.Së pari, partitë politike përfaqësohen drejtpërdrejt në Këshillat e Transmetimit të ARDdhe ZDF nëpërmjet parlamenteve të shtetit. Anëtarët e dërguar në Këshill nga grupetsociale dhe OJQ-të gjithashtu rreshtohen shpesh me një parti politike. Në Italitransmetuesi i shërbimit publik RAI, edhe pas reformave të shumta ligjore, ka mbeturnën kontrollin e drejtpërdrejtë dhe të hapur të parlamentit dhe për pasojë nën ndikimine partive politike. Gjendja u përkeqësua me rritjen e pushtetit politik të Silvio Berlusconi,manjatin e medias që kontrollon operatorin më të madh televiziv në vend, Mediaset.

Mungesa e rregullave të qarta për konfliktin e interesave në shumë vende ka një ndikimnegativ në pavarësinë e organeve drejtuese të transmetuesve të shërbimit publik. Kështundodh në Poloni, ku anëtarët e Këshillit Mikqyrës të TVP nuk e kanë të ndaluar të kenëpozicione të tjera të paguara përveç atij në TVP. Kjo gjendje i ka lejuar anëtarët e Borditqë shpesh të merren me punë të tjera në TVP apo në kompani të lidhura me TVP.

4 .6 .3 Pava r ë s i a ed i to r i a l e

Pavarësia editoriale është e lidhur ngushtë me pavarësinë financiare dhe atë administrativetë transmetuesve të shërbimit publik. Pa një financim të shëndoshë që i lejon transmetuesittë shërbimit publik të kryejë raportim investigativ dhe të plotë lajmesh dhe programaciontë një cilësie të lartë, apo pa struktura drejtuese të cilave u garantohet imuniteti ndajpresioneve të jashtme, nuk mund të arrihet pavarësia editoriale.

Të gjithë transmetuesit e shërbimit publik funksionojnë sipas një sërë standartesh editorialedhe udhëzimesh për produksionin, të cilat kanë për qëllim të sigurojnë programe mecilësi të lartë, si dhe lajme të sakta dhe të paanshme. Këto standarte plotësohen ngamekanizma vetërregulluese si kodet e etikës së gazetarëve. Megjithatë, standartet ebrendshme të transmetuesve priren të formulohen në mënyrë të vagullt dhe thjesht ishërbejnë një qëllimi formal. Pavarësia editoriale e transmetuesve të shërbimit publikvaret në nivelin e tyre të përgjithshëm të pavarësisë funksionale dhe pjesërisht gjithashtunga profesionalizmi i gazetarëve dhe vendosmëria e tyre për t’i shërbyer publikut me njëgazetari të vërtetë dhe objektive.



Udhëzimet e programacionit të BBC janë marrë ose përshtatur në shumë vende nëtranzicion. Këto udhëzime udhëhiqen nga parimet e paanshmërisë, saktësisë dhepërfaqësimit të drejtë të gjithë grupeve sociale dhe individëve. Kryesore për politikëneditoriale të BBC është koncepti i “paanshmërisë së duhur,” i cili nënvizon një kulturëprogramacioni të udhëhequr nga saktësia, drejtësia dhe respekti për të vërtetën. Megjithësasinë e madhe të programacionit, BBC i ka shkelur këto parime shumë rrallë.

Gjendja e raportimit të lajmeve dhe e pavarësisë editoriale ndryshon ndjeshëm. Ka vendeku pasqyrimi i lajmeve në televizionin e shërbimit publik është përmirësuar disi, por nëvende të tjera transmetuesit e shërbimit publik bëjnë raportime partizane, politike dhetë pasakta. Gazetarët e transmetuesve të shërbimit publik përballen me ndërhyrje dhepresione politike të drejtpërdrejta ose të tërthorta në punën e tyre.



Vëzhgim i pavarësisë editoriale në transmetuesit e shërbimit publik

Bullgaria

Praktikat e gazetarisë në përgjithësi kanë nisur të jenë profesioniste dhe raportimi zakonisht është i drejtë dhe me burime të shumta. Megjithatë, mungesa e një muri mbrojtës mes administruesve dhe redaksisë, si dhe presionet nga partia në pushtet e kanë penguar BNT të arrijë pavarësinë e vërtetë.

Kroacia

Ecuria e transmetuesit të shërbimit publik është përmirësuar ndjeshëm, ku programet informative në televizionin vendas nuk tregojnë ndonjë paragjykim për t’u shënuar kundrejt partive në pushtet.

Republika Çeke

Gazetarët e Televizionit Çek nuk përballen me ndërhyrje të drejtpërdrejta dhe serioze të politikanëve apo menaxhimit në punën e tyre, por ata akuzojnë deputetët për presionet e tërthorta kur ata dënojnë hapur raportimet investigative.

Hungaria

Anshmëria politike është më e përhapur në televizionin e shërbimit publik sesa në median private. Megjithatë, qëndrimi pro-qeveri i televizionit hungarez të shërbimit publik nuk ka pasur ndonjë ndikim të madh në preferencat politike të publikut të gjerë.

Shqipëria

Pavarësia editoriale në Shqipëri është mjaft e dobët si në median private, ashtu dhe në atë publike, pjesërisht për shkak të mungesës së mekanizmave vetë-rregulluese, të cilat nuk janë miratuar për shkak të rezistencës ndaj tyre nga të gjitha qeveritë post-komuniste.

Letonia

Televizioni publik nuk siguron raportim objektiv. Edicionet e tij informative përfshijnë gjithashtu komente dhe opinione. Kjo prirje vjen nga formulimi i vagullt i standarteve të gazetarisë në Kodin e Etikës të stacionit, duke bërë të mundur që raportimet e njëanshme të transmetohen.

Polonia

Gazetarët e TVP ishin viktimë e manipulimit të drejtpërdrejtë nga menaxhimi i stacionit, i cili nuk pranonte të paguante gazetarët ose hiqte emisionet e tyre nga programi nëse nuk u përmbaheshin disa kërkesave politike të administrimit të stacionit.

Rumania

SRTV ka qenë i njohur si zëdhënës i qeverisë, e cila e kontrollonte dhe e censuronte drejtpërdrejt programacionin e lajmeve në stacion. Pas zgjedhjeve të përgjithshme të 2004 SRTV ka ndërmarrë një proces të rëndësishëm ristrukturimi të stacionit, i cili shpresohet se do i japë fund ndërhyrjes së qeverisë në çështjet e stacionit.

Estonia, Lituania

Nuk ka shembuj të ndërhyrjes politike në pavarësinë editoriale të tansmetuesit të shërbimit publik.

Italia

Për shkak të drejtimit të dobët të RAI, gazetarët e stacionit janë të pambrojtur nga sulmet e koalicionit në fuqi. Dy raste famëkeqe ishin pushimi nga puna i gazetarëve të mirënjohur të RAI, Enzo Biagi dhe Michele Santoro pasi pronari i madh i mediave dhe kryeministri Silvio Berlusconi i sulmoi ata publikisht.

Franca

Pavarësia editoriale është një çështje praktike. Kur përballen me presion, gazetarët francezë mbështeten nga sindikatat ose organizatat profesionale. Një zhvillim më i rrezikshëm është marrëdhënia midis gazetarëve dhe burimeve politike, ku gazetarët shkëmbejnë informacionin e freskët me mbulimin mediatik.



5. TELELEVIZIONI PRIVAT: PËRQËNDRIMI I PRONËSISË

Përqendrimi i pronësisë së medias dhe mungesa e transparencës në lidhje me kushzotëron çfarë në kompanitë e mëdha të medias janë pengesat kryesore në krijimin etelevizioneve private të pavarur dhe të besueshëm. Megjithatë, në disa vende të voglapërqendrimi i medias mendohet se është zgjidhja e vetme për krijimin e biznesevemediatike të qëndrueshme. Niveli i përqendrimit është më i lartë në EuropënPerëndimore në krahasim me vendet në tranzicion, por konsolidimi i organevemediatike po zhvillohet me një ritëm më të shpejtë në vendet në tranzicion. Nëvende të tjera, televizioni privat mbështetet me mjete financiare nga politikanë oseështë pjesë sipërmarrjesh më të mëdha dhe si i tillë funksionon si një mjet për arritjene interesave të biznesit dhe atyre politike. Televizioni privat në Europë shpeshkritikohet për “programet e lehta”, pasi sakrifikon cilësinë për të rritur sa më shumënumrin e shikuesve dhe për të rritur në këtë mënyrë mundësitë për të tërhequrfonde reklamash. Gazetarët që punojnë në ambientet e televizionit privat në vendetnë tranzicion paguhen pak – edhe pse në disa raste ata fitojnë më shumë se kolegëte tyre në transmetuesit e shërbimit publik – dhe gëzojnë mbrojtje të kufizuar nëpunë ose nuk kanë fare diçka të tillë. Të gjithë këta faktorë kompromentojnëpavarësinë e redaksive në stacionet televizive private.

5.1 Detyrimet

Televizioni privat funksionon në bazë të licensave të dhëna nga rregullatorët etransmetimit në vend, të cilët gjithashtu monitorojnë programin e tyre, në mënyrëqë të garantohet se operatorët privatë zbatojnë masat ekzistuese ligjore që qeverisintelevizionin në secilin prej vendeve. (Shih seksionin III.) Megjithëse janë të lirë tëkrijojnë programacionin e tyre dhe të vendosin për përmbajtjen e programeve,stacionet private në Europën Perëndimore zakonisht kanë disa detyrime tëpërgjithshme, të cilat i shërbejnë interesit publik. Në vende post-autoritare nocionii vendosjes së detyrimeve të shërbimit publik mbi transmetuesit privatë nuk ështëshumë i përhapur. Këto detyrime specifikohen në legjislacionin për transmetimetdhe/ose në licensën e transmetimit.

Në mesin e katër vendeve të Europës Perëndimore të monitoruara në këtë studim kishtekërkesa të gjera të shërbimit publik për kanalet private në Britaninë e Madhe dhe nëGjermani. Në Francë legjislacioni i detyron transmetuesit privatë të japin lloje të veçantaprogramesh, shpesh të lidhura me ruajtjen e trashëgimisë kulturore kombëtare. Në Italiekzistojnë vetëm detyrime minimale cilësie për kanalet private.

Si transmetuesit e shërbimit publik dhe ata privatë janë të detyruar të respektojnë njëpaketë ligjore detyrimesh të përgjithshme për përmbajtjen e transmetimeve, siç ështëmbrojtja e të miturve, duke shmangur transmetimin e dhunës së tepruar dhe përmbajtjessë qartë erotike para një farë orari, për shembull ora 21.00 (9 e darkës). Ekzistongjithashtu ndalimi i nxitjes së urrejtjes etnike apo fetare. Për shtetet anëtare të BE, disa



nga këto detyrime rrjedhin nga Direktiva e BE “Televizioni pa Kufi” (këtej e tutje,Direktiva TWF)26 ndërsa për vendet që nuk janë anëtare të BE, ekzistojnë dispozita tërëndësishme në Konventën Europiane mbi Televizionin Ndërkufitar të Këshillit tëEuropës (ECTT).27 Ka një përputhje të gjerë mes masave të Direktivës TWF dhe atyretë ECTT. (Shih seksionin III.4.)

Në disa vende, transmetuesit privatë janë të detyruar të zbatojnë një sërë detyrimeshshtesë për programacionin, të gjendura në kontratën e licensës, e cila firmoset kurrregullatorët e transmetimit u japin transmetuesve privatë një licensë për transmetimetelevizive. (Shih seksionin II.6)

5.2 Përqendrimi i pronësisë

(Shih Tabelat 14 dhe 15)Si në çdo biznes tjetër, nxitësi kryesor i transmetimit privat është arritja e një fitimi sa mëtë madh. Në mënyrë që të fitojnë para, stacionet private duhet të tërheqin një publikmjaft të gjerë, gjë e cila sjell të ardhura nga reklamat. Megjithatë, televizioni nuk ështënjë biznes si gjithë të tjerët: ai prodhon një mall të një natyre të veçantë – lajme dheinformacion – dhe më pas e shpërndan atë duke përdorur një pjesë të një spektri tëkufizuar frekuencash, të cilat janë pjesë e një pasurie publike të administruar nga shteti.Për më tepër, televizioni është media me më shumë ndikim në shoqëritë e zhvilluara tëkohës sonë dhe si i tillë ka një rol kryesor në nivel shoqëror, rol ky që krijon edhe bazënpër të justifikuar rregullimin e kësaj fushe.

Zhvillimi më negativ në sektorin e televizionit privat që nga liberalizimi i televizionit kaqenë përqendrimi i vazhdueshëm i pronësisë, i cili vë në rrezik larminë dhe pluralizmine televizionit, si edhe pavarësinë editoriale. Përqendrimi i pronësisë televizive në duart epak njerëzve ka mundësi të jetë i rrezikshëm, pasi nënkupton një përqendrim ndikimi qëmund të përdoret për përfitime politike, personale, ideologjike, apo ekonomike.

Gjatë dekadës së fundit, industria e medias ka përjetuar një sërë shkrirjesh dhe blerjeshmasive, të cilat sollën konsolidimin e disa perandorive të mëdha mediatike në të gjithëkontinentin dhe kalimin e tregjeve lokale në duart e pak grupeve mediatike. Edhe atjeku ekziston legjislacioni anti-monopol dhe zbatohen tavane për pronësinë, korporatat

26 Direktiva e BE-së “Televizion pa Kufi”: Direktiva e Këshillit e 3 tetorit 1989 mbi koordinimin edisa dispozitave ligjore, rregullores ose veprimit administrativ në vendet anëtare që lidhet mendjekjen e aktiviteteve të stacioneve televizive, 89/552/EEC, OJ L 298 e 17 tetorit 1989, amenduarnga Direktiva e Parlamentit Evropian e qershorit 1997, 97/36/EC, OJ L 202 60 e 30 korrikut1997, teksti i konsoliduar gjendet në faqen e internetit të Komisionit Evropian http://Evropa.eu.int/eur-lex/en/consleg/pdf/1989/en_1989L0552_do_001.pdf

27 Këshilli i Europës, Konventa Europiane për Televizionin Ndërkufitar (ECTT), 5 maj 1989,amenduar sipas dispozitave të Protokollit (E.T.S nr 141) të Këshillit të Europës i 9 shtatorit 1989,hyrë në fuqi në 1 mars 2002, gjendet në http://conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html/132.htm (e parë në 30 qershor 2005), (këtej e tutje ECTT).

http://Evropa.eu.int

http://conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html



televizive kanë shfrytëzuar ligjet tolerante, boshllëqet ligjore apo mekanizmat e dobëtarregullatore për të ruajtur dhe për të rritur përqindjen e tyre të pronësisë. Ata ose ifshehin gjurmët e pronësisë së tyre në juridiksionin e huaj që mbron fshehtësinë e tyre,ose përdorin struktura pronësie të sofistikuara, me shumë hallka, për të shmangur çdohetim të nisur nga organet rregullatore.

Nivelit i përqendrimit të pronësisë së medias është më i lartë në Europën Perëndimoresesa në vendet në tranzicion. Transmetimi privat italian është shembulli më famëkeq,pasi shoqëria Mediaset, nën pronësinë e sipërmarrësit milanez dhe tashmë kryeministritSilvio Berlusconi, ka nën pronësi të treja kanalet televizive private kombëtare në vend,Canale 5, Italia Uno dhe Rete4. Në Gjermani pragu prej 30 përqind i përqendrimit përtransmetuesit privatë në të vërtetë nënkupton që ligjvënësit kanë pranuar një duopol nëtelevizionin privat, i cili ka filluar të zhvillohet që nga mesi i viteve 80. Franca përballetme dilemën e përhershme për mënyrën se si të pajtojë pluralizmin dhe diversitetin mediatikme krijimin e konglomerateve të mëdha mediatikë francezë, të cilët janë në gjendje tëkonkurojnë në tërë botën.

Në dekadën e kaluar, me hapjen e tregjeve të Europës Lindore dhe asaj Qendrore përinvestuesit privatë, disa grupe perëndimore u turrën në rajon dhe krijuan rrjete të gjeratelevizive. Në vendet e ish-bllokut komunist legjislacioni kombëtar në fillim të viteve1990 ndalonte pronësinë e huaj, por tani kushtet për pronësinë e medias janë shumë mëtolerante, pasi shoqëritë e huaja lejohen të bëjnë investime të drejtpërdrejta në media.Vetëm në Serbi ekzistojnë ende kufizime ligjore për pronësinë e huaj të medias, e cilalejohet vetëm në masën 49 përqind të kapitalit themelor.

Operatorët më të mëdhenj rajonalë në Europën Qendrore dhe Lindore përfshijnëshoqërinë amerikane Central European Media Enterprises (CME), e cila në 15 vitet ekaluara ka krijuar një rrjet prej nëntë stacionesh në gjashtë vende, grupin gjerman RTL,pjesë e konglomeratit mediatik Bertelsmann, i cili ka stacione në Hungari dhe Kroaci,dhe ka në plan blerje të tjera, Modern Times Group (MTG) suedez, i cili operon mestacione kombëtare në të treja vendet balltike, News Corporation i Rupert Murdoch,pronar i stacionit më të madh televiziv bullgar, si dhe SBS Broadcasting, i cili operon nëHungari. (Shih Tabelën 15)

5.3 Pronësia e ndërthurur

Rregullat për pronësinë e ndërthurur variojnë ndjeshëm. Në shumicën e vendeve tëmonitoruara marrëveshjet e pronësisë së ndërthurur ndalohen me ligj. Zakonisht njëshoqëri nuk lejohet të zotërojë dy transmetues në të njëjtën zonë gjeografike. Për shembull,normalisht legjislacioni ndalon zotërimin e dy stacioneve televizive kombëtare apo dyrrjeteve radiofonike kombëtare. Për më tepër, shumica e vendeve kanë ligje kundërpronësisë së përbashkët të medias së shkruar dhe asaj elektronike. Megjithatë, në Bullgari,Lituani ose Poloni nuk ekzistojnë kufizime për pronësisë e ndërthurur.



Gjatë viteve të fundit prirja europiane-perëndimore për të krijuar sipërmarrje multi-mediatike po mbërrin edhe në vendet në tranzicion, ku tashmë ekzistojnë më shumëshkrirje multi-mediatike. Edhe në vende ku ka ligje kundër pronësisë së ndërthurur,përqendrimi vertikal është rritur pasi pronarët përdorin struktura të stërholluara pronësiepër të maskuar pronësinë e tyre. Në Sllovaki, megjithë kufizimet e rrepta ligjore përpronësinë e ndërthurur, manjati i medias vendase Ivan Kmotrík thuhet se zotëronn aksionenë tre stacione televizive, si dhe në shoqërinë Mediaprint & Kapa Pressegrosso, e cila karrjetin më të madh të shpërndarjes së gazetave në vend.

Në vende të vogla përqendrimi i pronësisë së medias shpesh nuk shihet si një kërcënim.Hartuesit e politikave për mediat në Estoni, për shembull, argumentojnë se në tregjekaq të vegjël, kompanitë mediatike nuk do të ishin në gjendje të mbijetonin nëse nuk dotë konsolidonin bizneset e tyre të ndryshme. Megjithatë, Estonia paraqet një përqendrimmediatik vertikal dhe horizontal të konsiderueshëm, ku grupi norvegjez Schibsted, i cilidrejton sipërmarrjet më të mëdha në vend. Një argument tjetër që përkrah nevojën përkonsolidimin e pronësisë së ndërthurur u soll nga shoqëria polake Agora – botuesi igazetës kryesore të përditshme polake, Gazeta Wyborcza, si dhe drejtues i rrjetit tëstacioneve radiofonike lokale – e cila tha se kërcënimi i vërtetë për pluralizmin e mediaspërfaqësohet nga nisma të pronësisë së ndërthurur nën pronësinë e gjigantëve mediatikëmultinacionalë dhe jo nga shoqëritë vendase.

5.4 Transparenca e pronësisë

Një mangësi tjetër e tregjeve private televizive është mungesa e transparencës për pronësinëe medias, të cilat mund të fshehin nga syri publik konfliktet e mundshme të interesavedhe ndërhyrjen e pronarëve në programacionin e stacioneve. Një nga mënyrat e shpeshtatë fshehjes së pronësisë është regjistrimi i kompanisë mediatike në vende të largëta tëhuaja si Qipro, ose në vende të tilla si Zvicra, ku konfidencialiteti i pronësisë është igarantuar. Në Bullgari, pronarët e vërtetë të shumë organeve mediatike janë të panjohur,pasi ata i regjistrojnë mediat e tyre me emrat e kompanive të huaja. Edhe në Rumani,shumë stacione televezive e fshehin pronësinë e tyre nëpër vende të huaja. Gjatë dyviteve të fundit, nën presionin e shoqërisë civile, rregullatori rumun i transmetimevedetyroi disa kompani televizive që të zbulojnë pronësinë e tyre, por pronësia e mediasmbetet ende mjaft e paqartë. Në Serbi, një nga “oligarkët” e rinj, Bogoljub Kari� , sëbashku me vëllezërit e tij, zotëron BK Telecom, një kanal televiziv kombëtar të njohurpër qëndrimin e tij konservativ dhe para kësaj për përkrahjen e dhënë regjimit të Miloševi.por herë pas here dalin zëra se kompania e tyre i ka bërë publike përqindjet e pronësisënë disa të përjavshme dhe në media të tjera të shkruara.

Hyrja në fuqi e ligjeve që u japin rregullatorëve të transmetimit fuqinë për të shqyrtuartë gjitha nivelet e pronësisë të transmetuesve mund të jetë një zgjidhje për të hedhur mëshumë dritë në këtë sektor. Në të njëjtën kohë, hapa të tillë si krijimi i bazave të tëdhënave qendrore për pronarët e medias, të hapura për publikun, si dhe zbatimi i

�

�



sanksioneve më drastike për kompanitë e transmetimeve që fshehin të dhënat e pronësisëose japin të dhëna të rreme, mund të ndihmojnë që sektori të bëhet më transparent.

Fshehja pas juridiksioneve të huaja nuk duhet të nënkuptojë që transmetuesit mund tëshkelin kërkesat kombëtare për të qenë krejtësisht transparentë. Edhe nëse një shoqëriqë zotëron një stacion televiziv, i cili zyrtarisht është i regjistruar në Zvicër ku garantohetkonfidencialiteti i pronësisë, asgjë nuk e ndalon rregullatorin në vendin ku ky stacionfuksionon ta detyrojë transmetuesin në fjalë të zbulojë pronësinë e tij.

5.5 Tregu

(Shih Tabelat 15, 16)Televizioni privat financohet nga të ardhurat nga reklamat dhe të ardhura të tjera tëbiznesit, si sponsorizimet apo shitjet me anë të televizionit. Në tregun e medias, televizioniështë sektori që ka përfituar pjesën më të madhe të të ardhurave nga reklama gjatë dekadëssë fundit dhe përqindja e tij është në rritje, në kurriz të mediave të tjera, si media eshkruar, radioja, dhe reklamat në ambient të hapur. 28

Italia është tregu më i madh i reklamës përsa i përket shpenzimit të reklamës për frymë.Megjithëse mospërputhja midis tregjeve perëndimore dhe atyre të vendeve në tranzicionmbetet e thellë, tregjet e reklamës në vendet në tranzicion janë rritur gjithnjë e mëshpejt. Në aspektin e shpenzimit të reklamës për frymë, Hungaria vjen e dyta pas Italisëndër vendet e monitoruara në këtë raport (shih Tabelën 15). Shqipëria dhe Bosnja dheHercegovina ende mbeten prapa fqinjëve të tyre në rajon. Në shumicën e vendevetelevizioni thith më shumë se gjysmën e shpenzimit total të reklamës në vend. Vetëm nëkatër vendet e Europës perëndimore të analizuara në këtë raport (Francë, Itali, Britani eMadhe dhe Gjermani), në Republikën Çeke, dhe në dy vende balltike (Letoni dhe Estoni),televizioni tërheq më pak se gjysmën e krejt reklamës. Me përjashtim të Bosnjës dheHercegovinës dhe Polonisë, në vendet e tjera televizioni privat tërheq përqindjen më tëmadhe të reklamës totale të televizionit.

Megjithatë, është e rëndësishme të vërejmë se të dhënat për shpenzimet e reklamës (për2003) në Tabelën 15 nisen nga shifra bruto. Në shumë nga vendet në tranzicion këtoshifra nuk janë të besueshme, pasi ato bazohen në tarifat zyrtare që stacionet televizive ujapin reklamuesve dhe nuk përfshijnë zbritjet në çmim, marrëveshjet e ofruara apokomisionet e marra nga agjencitë e reklamave dhe kompanitë që blejnë produktemediatike, veprime të cilat janë të gjitha mjaft të përhapura. Në këto vende shifrat evërteta neto janë shumë më të ulëta. Dallime të theksuara midis shifrave neto dhe atyrebruto shfaqen në vende të tilla si Turqia, Rumania dhe Hungaria. Edhe pse jo aq tëtheksuara, dallimet midis shifrave bruto dhe atyre neto të të ardhurave nga reklamaekzistojnë edhe në tregjet e Europës perëndimore.

28 IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Televizioni 2004, fq. 46.



5.6 Pavarësia e televizionit privat

Lindja e televizionit privat e ka ndryshuar rrënjësisht peizazhin televiziv në vendet nëtranzicion dhe i ka detyruar ish-transmetuesit shetërorë të rinovojnë programacionin etyre në mënyrë që t’i mbijetojnë konkurrencës. Në fillim të veprimtarisë së tyre në këtovende disa transmetues privatë eksperimentuan me lajme dhe programe politike dinamikedhe sollën përvojën e gazetarisë investigative në këto vende. Megjithatë, tashmë televizioniprivat normalisht nuk është një simbol i gazetarisë së shëndoshë investigative dhe iprogrameve informative cilësore, pasi këto stacione, duke u përpjekur të tërheqin njëpublik gjithnjë e më të madh, u janë kthyer gjithnjë e më shumë zbavitjes me cilësi tëulët dhe lajmeve sensacionale.

Mekanizmat vetë-rregulluese në televizionin privat në vendet në tranzicion janë të paktënë numër dhe gazetarët e punësuar në këto stacione shpesh vihen nën shënjestrën epresioneve të drejtpërdrejta apo të tërthorta. ANEM, Shoqata e Medias Elektronike tëPavarur në Serbi është një nga shembujt e pakët të transmetuesve privatë që formulojnënjë kod etike. Rregulloret e qarta të punës mungojnë në shumë vende, dhe gazetarët janëtë paguar pak dhe duhet ta pranojnë këtë në heshtje, sepse ofertat e punës në vendet etyre janë të kufizuara. Si normë kompanitë e huaja të transmetimit ofrojnë kushte punepër stafin e tyre në vendet në tranzicion të cilat do të konsideroheshin poshtë standartitnë vendet e tyre të origjinës. Shoqatat e gazetarëve dhe organizatat e tregtisë në Kroaci,Serbi dhe vende të tjera shpesh janë ankuar për këtë shkak. Gazetarët shpesh janë tëshqetësuar për punën e tyre, pasi marrëveshjet kolektive, mbrojtja nga sindikatat dheforma të tjera të ngjashme të marrëdhënieve industriale perëndimore ende nuk kanëzënë rrënjë në shumë vende në tranzicion. Në një ambient kaq të pasigurtë dhe në njëkontekst ndërhyrjesh të përhapura politike në programacion dhe presionesh ekonomike,vetëcensura ka lulëzuar.

Në Rumani, programet e zgjeruara politike dhe talk show-t janë hequr nga programacioni istacioneve televizive private, duke u zëvendësuar me “kabare politike” të cilësisë së ulët, tëcilat janë një përzierje e debatit politik me shfaqjet variete. Stacionet private e justifikojnëkëtë programacion duke thënë që treguesi i vetëm i suksesit për ta është përqindja eshikueshmërisë dhe se shikuesit i kërkojnë këto programe. Nga ana tjetër, televizionettransmetojnë zbavitje më të lehtë dhe bëjnë një televizion të një cilësie të ulët, pasi kjo shmangpasqyrimin e temave politike dhe ekonomike që ngjallin polemikë dhe mund të sjellinzemëratën e politikanëve dhe bizneseve të rëndësishëm, të cilët i mbështesin ata me anë tëlegjislacionit të favorshëm ose kontratave për reklamë.

Edhe lidhjet e pronarëve të medias me bizneset e tjera kanë një ndikim negativ nëpavarësinë editoriale, pasi pronarët i përdorin mediat e tyre për të çuar përpara interesate bizneseve të tjera që kanë sesa për t’u shërbyer shikuesve të tyre. Kjo ndodh në disavende në tranzicion, si Rumania, Shqipëria, Serbia dhe Republika e Maqedonisë, si dhenë Turqi. Në këtë të fundit, meqë televizioni normalisht nuk është një biznes me fitim,mediat ose mbështeten nga qarqe politike ose janë pjesë e shoqërive më të mëdha, pronarëte të cilave kanë investuar në sektorë të tjerë dhe e përdorin median vetëm si një vegël metë cilën të arrijnë interesat e tyre ekonomike.



6. PROGRAMACIONI TELEVIZIV

Programacioni televiziv po ndryshon me ritme të shpejta që të jetë në harmoni me shijet epublikut dhe të pasqyrojë risitë dhe konkurencën e kësaj industrie. Të gjendur nën presionine konkurencës nga televizioni privat, transmetuesit e shërbimit publik po prodhojnë dhetransmetojnë gjithnjë e më shumë programe komerciale dhe si rrjedhojë po i ngjajnë gjithnjëe më shumë rivalëve të tyre komercialë. Televizioni privat prodhon edicione lajmesh shabllonësi një mënyrë për të tërhequr shikuesit dhe për të shmangur pasqyrimin e temave delikate,gjë që do vinte në rrezik biznesin e tyre. Gazetaria investigative është i papërfillshëm si nëtelevizionin publik, ashtu edhe në atë privat. Programimit për minoritetet i lihen orare tëpamjaftueshme dhe në orare të papërshtatshme në televizionin e shërbimit publik dhe nukekziston fare në të gjitha televizionet private.

6.1 Formate në ndryshim

Prirja kryesore në programacionin televiziv është hulumtimi i pandërprerë për formatetë reja programesh me një komercializim të tepruar të përmbajtjes. Në një tregmasmediash gjithnjë e më konkurues, me media të panumërta që ndeshen për shikues,televizioni përpiqet të tërheqë shikuesit nëpërmjet programacionit inovativ, dinamik egjithnjë më sensacionalist. Kanalet po i rinovojnë vazhdimisht programet e tyre. Atakrijojnë formate hibride televizive, duke kombinuar programacionin elitar, si lajmetapo debatet politike, me zbavitjen e lehtë, si shfaqjet variete. Ata krijojnë edicioneinformative të nisur nga një strukturë krejtësisht shabllone, duke nxjerrë në pah lajmesensacionale dhe të pazakonta, ndërkohë që lënë jashtë programit gazetarinë investigativedhe programet e zgjeruara, të cilat kërkojnë kohë dhe shpenzime për t’u realizuar.Programacioni tipik i televizionit privat konsiston në reality show, filma komercialë,telenovela, kuice, argëtimet në vend dhe reklamat.

Në një ambient ku mbizotëron gjithnjë e më shumë përqendrimi mediatik dhekonkurenca nga media private, roli i televizionit të shërbimit publik, si është deklaruarnë mënyrë të përsëritur edhe nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës, është tënxisë diversitetin dhe pluralizmin dhe të transmetojë programe për tërë publikun, përfshirëkëtu dhe programet për minoritetet dhe programet kulturore, gazetarinë e zgjeruarinvestigative, lajme dhe informacion, programe për fëmijë, lajme rajonale si dhe shfaqjeteatrore.29 Në këtë mënyrë, televizioni i shërbimit publik rrit qytetarinë sociale, politikedhe kulturore dhe nxit kohezionin social.

Megjithatë, në të vërtetë një numër televizionesh të shërbimit publik kanë hyrë nëkonkurencë me televizionin privat dhe në vend që të farkëtojnë identitete të reja, të cilatdo t’i dallonin ata nga transmetuesit privatë, transmetuesit e shërbimit publik kopjojnëprogramacionin e eksperimentuar nga televizioni privat.

29 Këshilli i Europës, Rekomandimi 1641 i Asamblesë Parlamentare (2004) për Transmetimin eShërbimit Publik, miratuar në 27 janar 2004.



6.2 Televizioni i shërbimit publik

Megjithëse ligji përcakton një mision dhe detyrime të posaçme për transmetuesit eshërbimit publik, programacioni i tyre gjithnjë e më shumë i ngjan përmbajtjes sëtelevizionit privat, veçanërisht në vendet në tranzicion. Gjatë dekadës së fundittransmetuesit televizivë të shërbimit publik kanë bërë disa përmirësime në programacionine tyre, duke transmetuar më shumë lajme dhe programe aktualiteti, dokumentarë dheprograme fetare dhe për minoritetet në krahasim me stacionet private. Megjithatë, mekonkurencën gjithnjë e më të fortë që vjen nga televizioni privat, televizioni i shërbimitpublik ka shtuar përqindjen e programeve argëtuese me cilësi të ulët, duke i zhvendosurprogramet kulturore dhe ato për minoritetet në orare jo tërheqëse. Sidoqoftë, duhetthënë se disa nga transmetuesit kryesorë të shërbimit publik në Europën perëndimore, siBBC, ARD dhe ZDF, kanë arritur të ruajnë një profil të qartë programacioni si dhe njëshikueshmëri të lartë, pa iu nënshtruar dukshëm kërkesave jo cilësore të tregut.

Në Slloveni, për shembull, transmetuesi i shërbimit publik ofronte një kombinimprogramesh elitare me ato popullore, por pas daljes së televizionit privat nisi tëtransmetonte në formate më komerciale, si lojëra dhe soap opera europiane.

TVR 1, kanali i parë i transmetuesit të shërbimit publik rumun SRTV, transmetonkomedi të një cilësie të ulët dhe reality show të bëra në vend, të cilat arrijnë njëshikueshmëri të lartë në shkallë vendi. Përveç TVR 1, SRTV transmeton në dy kanale tëtjerë tokësorë, TVR 2 dhe TVR Cultural, i cili transmeton vetëm programe mbi temakulturore.

Kjo formulë, ku një kanal transmeton programe më komerciale, i plotësuar nga kanaletë tjerë të cilët transmetojnë programe të një natyre të shërbimit publik, përdoret ngarrjete televizive të shërbimit publik në disa vende europiane. Kanali i parë i televizionitçek ÈT1 është një kanal me tematikë të gjerë, i cili përmbledh gjithfarë lloj programesh,përfshirë lajmet, teatrin, seriale dhe filma komercialë, spektakle dhe programe për fëmijë,ndërsa kanali i dytë i stacionit, ÈT2, përqendrohet te programet për minoritetet, sportet,muzika, dokumentarët dhe filmat e pavarur. Një formulë e ngjashme përdoret edhe nëSllovaki, ku kanalii dytë i stacionit të transmetimit të shërbimit publik STV, Dvojka,përqendrohet te grupe më të vogla shikuesish, duke transmetuar muzikë dhe sport,programe për pakicat etnike, programe fetare dhe dokumentare. Kanali i parë i stacionit,Jednotka, i ngjan një stacioni televiziv privat, pasi transmeton spektakle, filma tësuksesshëm të llojit hollivudian, programe me thashetheme dhe family dhe reality show.

Edicionet informative zinin një pjesë të mirë të programacionit në kanalin e parë tëtransmetuesit publik serb RTS, por sasia e tyre ka pësuar një ulje të vazhdueshme sipasojë e konkurencës nga stacionet private, kryesisht TV Pink, i cili që nga krijimi i i tijnë 1994 është kthyer në tendencën e televizioneve komerciale në tërë rajonin. Filozofiae tij jo e sofistikuar “as lajme, as sport, thjesht zbavitje”, provoi se ishte e suksesshme. Pas2000 Pink nisi të prodhonte edicione lajmesh, duke u përpjekur të distancohej nga njëprogramim i mbingarkuar me reklama dhe zbavitje të lirë. Megjithatë, ai ruan një profil



ku mbizotëron argëtimi. Pink ka ngritur stacione dhe në Bosnjë dhe Hercegovinë dheMal të Zi, duke u bërë stacioni i parë mbarërajonal i krijuar në rajon.

Programacioni ndikohet drejtpërdrejt nga financimi i shërbimit të televizionit publik.Garantimi i një burimi financiar të qëndrueshëm dhe afatgjatë është një kusht kryesorqë stacionet e shërbimit publik të përmbushin rolin e tyre. Në Estoni heqja totale ereklamës nga programacioni i stacionit të shërbimit publik ETV në 1998 i erdhi nëndihmë stacionit për të ndryshuar identitetin e tij dhe për t’u bërë një stacion i njëprofili më publik, duke transmetuar më shumë reportazhe mbi tema lokale dhe mëtepër programe për fëmijë, në kurriz të argëtimit jo cilësor. Përfaqësuesit e ETVpretendojnë se ETV e ripërkufizoi rolin e tij në mënyrë që të bëhej tërheqës përintelektualët në vend dhe që shikueshmëria është rritur në këtë segment të popullsisë.

Në Europën perëndimore transmetuesit publikë kanë një zë më ndryshe nga stacionetprivate. Në Gjermani, për shembull, transmetuesit e shërbimit publik ARD dhe ZDFjanë deri më sot më të mirët përsa i përket programave informative, ndërsa kanaletkomerciale orientohen drejt shfaqjeve argëtuese jo funksionale dhe një të pestën e kohëse mbushin me reklama. Kanalet gjermanë të shërbimit publik në përgjithësi kanë njëkombinim më të ekuilibruar të zhanreve të programeve. Megjithatë, ata konsiderohen sejanë disi më të mërzitshëm se stacionet komerciale, të cilat mburren për një imazh mërinor. Edhe në Francë kanalet publikë kanë arritur të ndërtojnë një imazh disi më ndryshenë peizazhin televiziv. Ata transmetojnë rregullisht debate dhe programe politike të cilatnuk ekzistojnë në televizionin privat dhe kanë një pasqyrim të zgjeruar të sportit dhederi më sot janë përmbajtur që të mos transmetojnë reality TV. Edhe rrjeti italian ishërbimit publik RAI prodhon dhe transmeton një përqindje të lartë teatri dhe zbavitjeje,si dhe një sasi të konsiderueshme lajmesh dhe programesh informative, përfshirë ato përarsimin dhe sportin, përkrah programeve për minoritetet. Megjithatë, gjatë tre viteve tëfundit RAI ka transmetuar një numër gjithnjë në rritje programesh thjesht komerciale,të tilla si reality show.

6.3 Televizioni privat

(Shih Tabelën 17)Televizioni privat përdor një formulë të ngjashme kudo, të bazuar në lajme shabllonë,reality show, filma komercialë, soap opera, telenovela të lira të Amerikës së Jugut si dhespektakle jo cilësore. Të orientuar drejt shikueshmërisë masive, shumë stacione privatepo i heqin nga programet e tyre gazetarinë investigative dhe programet për minoritetetapo segmente të tjera të caktuara të popullsisë. Elementi edukativ dhe kulturor pothuajseështë zhdukur nga televizioni privat.

Ulja e cilësisë së programit deri në njëfarë shkalle vjen si pasojë e rregullimit jo efikas. Nëdisa vende si Britania e Madhe dhe Gjermania licensat e transmetimit jepen së bashkume disa detyrime për përmbajtjen. Të gjithë televizionet privatë tokësorë në Britaninë emadhe kanë disa detyrime publike dhe rregullohen në një kuadër i cili i detyron ata të



sigurojnë një shërbim të qeverisur nga një sërë parimesh dhe udhëzimesh për programetsi përkufizohen nga ligji. Pra, si pjesë e kushteve të tyre kontraktuale transmetuesit papagesë rregullohen të gjithë sipas parimeve të cilat kanë për qëllim të sigurojnë një përzierjeprogramore cilësore, e cila pasqyron nevojat dhe shijet e një publiku të larmishëm. Nëvitet e fundit këto kërkesa janë zbehur disi. Në Gjermani autoritetet rregullatore kanëmundësi dhe në fakt i detyrojnë kanalet private të transmetojnë programe me cilësi tëlartë të realizuara nga prodhues të pavarur, shpesh edhe në oraret më të mira të mbrëmjes.Në Francë stacionet private radiofonike dhe televizive janë të detyruara të respektojnënjë sërë detyrimesh të përcaktuara në kontratën e tyre të licensimit. Për shembull, kanalimë i madh televiziv në vend, TF1, është i detyruar nga kontrata e licensës që të transmetojëtë paktën 800 orë lajme dhe programe aktualiteti në vit.

Megjithatë, në shumë vende të tjera detyrime të ngjashme shpesh kanë një formulim tëmjegullt, që i krijon mundësi transmetuesve privatë t’i shmangin ato. Për shembull, nëRepublikën Çeke ligji nuk i jep autoritetit rregullator, Këshillit për Transmetimet nëRadio dhe Televizion (RRTV)fuqinë për të detyruar stacionet private të respektojnëkushtet e licensës. Për rrjedhojë, stacioni më i madh privat në vend, TV Nova, megjithëzotimin për të transmetuar “përmbajtje intelektuale,” transmeton programe tipikekomerciale dhe është kthyer në simbol të programacionit me cilësi të ulët.

Transmetuesit privatë janë të detyruar me ligj të zbatojnë pak detyrime publike. NëBosnjë dhe Hercegovinë, Bullgari, Letoni, Lituani, Republikën e Maqedonisë, Polonidhe Sllovaki, transmetuesit privatë nuk kanë detyrime të shërbimit publik. Në vendetë tjera, si Rumania, detyrimet e shërbimit publik janë shumë të përgjithshme(transmetimi i informacionit objektiv dhe ruajtja e pluralizmit politik dhe social) oseformale (transmetimi falas i lajmërimeve shtetërore në shërbim të interesit publik)dhe si të tilla nuk kanë ndonjë ndikim në programacionin tërësor të stacioneve. NëHungari ekzistojnë detyrime publike mjaft të detajuara për televizionin privat, ku lijii detyron stacionet komerciale të transmetojnë “programe publike” ose të paktën 10përqind të kohës ditore të transmetimit dhe të paktën një edicion informativ 20-minutësh dhe 25 minuta programe publike në oraret më të ndjekura. Ligji i përkufizonqartë “programet publike” si lajme apo programe për fëmijë dhe adoleshentë,informacion të dobishëm për qytetarët në jetën e përditshme, vepra arti, programe nëshërbim të lirisë së besimit fetar, etj. Megjithatë, edhe me detyrime publike të detajuaranë këtë mënyrë, përmbajtja e televizionit komercial hungarez ka mbetur e përqendruarnë zhanret popullore te programeve.

6.4 Detyrimet

6 .4 .1 Dety r ime t eu rop i ane

Kuadri kryesor i rregullimit të programacionit televiziv në BE konsiston në Direktivën TWFdhe Konventën Europiane mbi Televizionin Ndërkufitar (ECTT). (Shih seksionin III.4.3.)Direktiva TWF është bërë pjesë e legjislacionit kombëtar dhe transmetuesit në vendpërmbushin kërkesat e kësaj direktive. Megjithatë, në disa vende në tranzicion ka patur një



monitorim të pamjaftueshëm të zbatimit të Direktivës TWF. Në Slloveni, RTV Slovenia iplotëson këto detyrime, po për shkak të mungesës së monitorimit nuk është e qartë nësekanalet televizive i respektojnë ato. Megjithëse Direktiva ka ndihmuar të nxisë përmbajtjeneuropiane, por ndikimi i saj në cilësinë e programeve nuk ka qenë i madh. Transmetuesit eshumë vendeve kanë zgjedhur të përmbushin detyrimet europiane duke transmetuar shumëprodhime vendase, gjë që kushton shumë pak për t’u prodhuar.

6 .4 .2 Dety r ime t p ë r m inor i t e t e t

Programacioni për minoritetet është i nxitur pak në televizionet kryesore. Nuk ka detyrimepër transmetuesit privatë për asnjë program për pakica linguistike dhe etnike. Për mëtepër, edhe pse programet për minoritetin duhet të jenë një përparësi në televizioninpublik (për shkak të detyrimit të tij universal për të tërhequr të gjitha shtresat e shoqërisë),vetëm në Maqedoni ligji cakton detyrime për programacionin për minoritetet përtransmetimin e shërbimit publik. Po ashtu në Serbi, megjithëse nuk janë caktuar detyrimepër programe në gjuhët e minoriteteve, transmetuesit e shërbimit publik janë të detyruar“të respektojnë standartet linguistike jo vetëm për shumicën e popullsisë por gjithashtu,proporcionalisht, për pakicat kombëtare dhe grupet etnike në zonën ku transmetohetprogrami”. Në të gjithë vendet e tjera, transmetuesit publikë kanë vetëm disa detyrimetë përgjithshme për të përfshirë programet për minoritetet në programacionin e tyre(shih Tabelën 18). E tillë është Hungaria, ku programet për minoritetin konsiderohen si“programe publike,” dhe Rumania, ku transmetuesit e shërbimit publik kanë një detyrimtë përgjithshëm për t’u kushtuar programe pakicave kombëtare. Në Sllovaki, televizionetpublikë janë të detyruar me ligj të pasqyrojnë minoritetet dhe në Slloveni transmetuesi ishërbimit publik është i detyruar vetëm të garantojë që programet për minoritetet arrijnë90 për qind në zona të banuara nga pakicat hungareze dhe italiane. Ekziston dhe rasti iItalisë, ku detyrimet për programet e minoritetit janë caktuar për RAI me anë tërregulloreve dhe kontratave të shërbimit.

6.5 Lajmet e pavarura dhe gazetaria investigative

Megjithëse ka patur përmirësime të shkallës së pavarësisë së redaksive si në televizioninpublik, ashtu edhe në atë privat, prodhimi i lajmeve është ende nën presionin e tregutdhe të agjentëve politikë dhe pronarëve, ndërsa gazetaria investigative është e papërfillshmenë shumicën e stacioneve televizive.

Për shumë stacione në vendet në tranzicion, qofshin publike apo private, shabllonizimii edicioneve informative është kthyer në një mënyrë për të shmangur prekjen e çështjevetë ndjeshme. Në Hungari për shembull, stacionet televizive private vendosën të ishinapolitikë – në kuptimin që ata nuk diskutojnë politikat parlamentare – në vend që tëishin neutralë. E njëjta gjendje është edhe në Rumani, ku për vite tashmë stacionettelevizive private janë në borxh me buxhetin e shtetit për mospagim taksash në kohë,dhe ata vendosën të pasqyronin tema dytësore ose të bënin lajme “të buta” si aksidentetapo vjedhjet, në vend që të pasqyronin tema të ndjeshme politike që do të trazonin elitat



e rëndësishme politike dhe ekonomike. Për më tepër, raportimi në shumë stacionekomerciale anon në favor të pronarëve të stacionit apo të aleatëve të tyre. Të tilla pasqyrimeka në Turqi, ku transmetuesit privatë shpesh zbatojnë një qëndrim editorial që favorizoninteresat e pronarëve të tyre.

Megjithatë, ekzistojnë edhe disa raste të gazetarisë së shëndoshë dhe prodhimit të lajmevecilësore në vendet në tranzicion. Stacioni sllovak i shërbimit publik STV, pas ndërrimit tëmenaxhimit në 2003, nisi të prodhonte programe cilësore të gazetarisë investigative si Reportéri(“Gazetarë”), i cili shpejt fitoi një emër të mirë. Një shembull tjetër vjen nga transmetuesiserb B92, i cili është marrë vazhdimisht me informacionin dhe gazetarinë investigative.

Në Europën perëndimore transmetuesit e shërbimit publik i përmbushin më mirë detyrimete tyre programore dhe në disa vende ato kanë krijuar një programacion të dallueshëm lehtënë krahasim me stacionet private. Megjithatë, ende shihen rrallë shembuj të një gazetarieinvestigative të shëndoshë.

6.6 Kanalet e specializuara dhe ato alternative

Një prirje tjetër në fushën e televizionit është lindja e kanaleve tematike, të cilat po fitojnëpopullaritet të menjëhershëm. Kanalet vetëm me lajme, për shembull, janë hapur me ritmetë shpejta në vendet në tranzicion si Rumania (Realitatea TV dhe N24), Sllovakia (TA 3),dhe Republika Çeke (ÈT 24). Edhe pse shikueshmëria e tyre është më e ulët në krahasimme kanalet kryesore, ato transmetojnë lajme dhe programe informative të larmishme. Disanga këto stacione janë pritur mirë në vendet e tyre për dhënien e lajmeve relativisht tëbesueshme dhe të paanshme, si është rasti i Realitatea TV në Rumani dhe i B92 në Serbi.

6.7 Televizioni lokal

Në vendet në tranzicion televizionet lokale ndodhen në kushte shumë të vështira financiare.Meqë pjesa e luanit në buxhetin e reklamave shkon për stacionet televizive kombëtare, tëcilat zotërojnë pjesën më të madhe të audiencës në vend, stacionet lokale janë vënë nënkontrollin e bashkive apo janë kthyer në vegla për nxitjen e interesave të pronarëve të tyre.

Në Serbi, mediat lokale janë ekspozuar në mënyrë të përsëritur ndaj ndikimit tëautoriteteve lokale dhe vazhdojnë të operojnë në kushte të skajshme pasigurie, një gjendjeqë vetëm është keqësuar nga shtyrja e afatit ligjor për privatizimin e tyre. Në gusht 2005,Parlamenti miratoi ndryshimet në Ligjin e Transmetimit, duke e shtyrë afatin e privatizimittë medias lokale për në fund të 2007.

Rregullatorëve të transmetimit u mungojnë burimet për të monitoruar programacionine stacioneve lokale dhe rajonale. Gazetarët e punësuar në stacionet lokale nuk gëzojnëmbrojtje kontraktuale dhe paguhen me rroga të ulëta. Për të mbijetuar, stacionet etelevizionit lokal lidhen me stacionet kombëtare private dhe u japin atyre lajme lokale,por nuk janë në gjendje të transmetojnë programet e veta.



6.8 Media komunitare

Një realitet i ri në televizion është lindja e medias komunitare, e cila përbëhet nga medialokale të drejtuara nga OJQ, organizata jofitimprurëse apo komunitete minoritare.Megjthatë, në përgjithësi atyre u mungojnë burimet dhe rrallë u jepen licensa transmetimiapo autorizime për transmetim. Përpjekjet për të stimuluar organizimin e mediaskomunitare janë forcuar në nivelin pan-europian. Ato përfshijnë fushatën për krijimin enjë rrjeti ndërkombëtar të medias komunitare të minoriteteve, zyrtarisht e krijuar në 18dhjetor 2003, e cila më pas u kurorëzua në botimin e Manifestos Europian për mediankomunitare gjatë zgjedhjeve europiane të 2004.

Në Manifesto, media komunitare e minoriteteve u bëri thirrje Komisionit Europian,Parlamentit europian dhe qeverive të shteteve anëtare të njohin median e minoriteteve sishërbim publik për komunitetin si dhe të pranojnë se detyrimet duhet të jenë të njëjtapër të gjitha platformat e rëndësishme të transmetimit. Gjithashtu ata u bënë thirrjepolitikanëve të garantojnë që minoritetet të kenë media në gjuhën amëtare.30 Fushatambështetet nga Programi i Veprimit Komunitar për të Luftuar Diskriminimin i KomisionitEuropian (2001-2006). Megjithëse nuk ka shifra të sakta për median komunitaremendohet se ekzistojnë me mijëra media të tilla në BE, të cilat u drejtohen me milionashikuesve, lexuesve dhe dëgjuesve.31

7. MULTI-MEDIA DHE TEKNOLOGJITË E REJA

Progresi i shpejtë teknologjik në sferën e komunikimit paraqet një sërë sfidash kundrejttransmetimit tradicional radio-televiziv. Përparimi i shpejtë në përdorimin e telefonisëcelulare dhe të kompjuterave software i ka dhënë hov platformave të reja si Interneti dhekomunikimi mobil, i cili, në të ardhmen e afërt, do të jetë në gjendje të mbartë përmbajtjetelevizive. Kjo gjë do të bëjë të nevojshëm një koncept të ri për kuadrin rregullator.Zhvillimi më sinjifikativ në zhvillimin e industrisë televizive tokësore është dixhitalizimi,i cili, përgjatë dy viteve të fundit, ka njohur një zhvillim të shpejtë në EuropënPerëndimore. Teknologjia e re e transmetimit radio-televiziv zëvendëson atë analoge mesinjalet dixhitale, që mund të përdoren lehtësisht nga platformat e ndryshme mediatike,siç janë Interneti ose aparaturat e telefonisë celulare. Sidoqoftë në vendet në tranziciondixjitalizimi është një proces i ngadaltë. Ndonëse në fazën fillestare, edhe atje ka disastrategji shtetërore për dixhitalizimin dhe një numër i kufizuar testesh janë kryer, po nëpjesën më të madhe të rasteve nuk ka ndonjë politikë të qartë, ndërsa debati rreth futjessë transmetimit dixhital zhvillohet ndërmjet një numri të kufizuar specialistësh dhekërkuesish të fushës.

30 Manifesto mund të shihet online te http://www.multicultural.net/manifesto/index.htm (e parënë 30 gusht 2005).

31 Për më shumë informacion mbi nismat e medias komunitare shih http://www.multicultural.net/minoritymedia_project_info.htm (e parë në 30 gusht 2005).

http://www.multicultural.net/manifesto/index.htm

http://www.multicultural.net



Tekefundit, dixhitalizmi pritet të fusë xixat e një konkurrence të re në transmetim anë embanë Europës. Ende nuk është e qartë se si do të financohet televizioni dixhital dhe cilatdo të jenë saktësisht implikimet e tij për kuadrin rregullator të transmetimit. Sidoqoftëështë e qartë se një fikje e parakohshme e sinjaleve analoge në disa prej vendeve europianenuk është një skenar realist, për shkak të ritmit të ngadaltë të kalimit në drejtim të dixhitalit.

7.1 Pasqyrë e tregut

(Shih tabelat 19 dhe 20)Përveç televizionit tokësor, platformat më të përdorura për përhapjen e valëve televizivejanë ato me kabëll dhe satelitor. Ekspansioni i këtyre platformave ka qenë jashtëzakonishti ndryshëm në vende të ndryshme, në varësi si të politikës shtetërore në fushën ekomunikimit ashtu edhe në gjeografinë lokale.

Në Europën Perëndimore ka pasur disa modele të zhvillimit të televizionit kabllor e atijsatelitor, që filloi të praktikohej kryesisht aty nga vitet 1980. Së pari, ka vende, siGjermania, që kanë investuar në mënyrë masive si në shpërndarjen kabllore ashtu edheatë satelitore për të shtrirë sa më shumë ofertat e tyre televizive. Një tjetër model izhvillimit të depërtimit kabllor e satelitor gjendet në vendet e jugut, siç është Italia, kupothuajse nuk ka as edhe një lidhje kabllore ose depërtim të vogël satelitor.

Në vendet post-komuniste depërtimi satelitor e kabllor është ende i pakët dhe një pjesëe madhe e popullsisë ushqehet nëpërmjet kanaleve televizivë tokësorë. Në vendet medepërtim të ulët të televizionit satelitor e kabllor hyjnë Kroacia, Republika Çeke, Lituania,Republika e Maqedonisë, Serbia e Mali i Zi, Sllovakia dhe Turqia (shih tabelën 18).Gjithsesi televizioni kabllor ka pasur një rritje të qëndrueshme në disa prej vendeve tëkëtij rajoni si Rumania, Bullgaria, Hungaria, Polonia dhe Sllovenia. Depërtimi i televizionitsatelitor është i ulët si në EJL ashtu edhe në EQL, ku vetëm Kroacia gëzon një mbulimsatelitor në masën mbi 25 përqind.

Duke pasur parasysh të gjitha mjetet e komunikimit , industria e telekomunikimit kapësuar një rritje të konsiderueshme gjatë këtyre pesë vjetëve të fundit. Më shumë segjysma e ekonomive familjare të këtyre vendeve kishin nga një linjë telefonike në vitin2003, me përjashtim të Shqipërisë dhe Lituanisë (ku përdorimi i telefonisë celulare ështëi lartë). Po atë vit, më shumë se gjysma e popullsisë zotëronte një telefon celular, mepërjashtim të Bullgarisë, Shqipërisë, Maqedonisë, Rumanisë dhe Serbi e Mal i Zi. Sidoqoftëindustria e telefonisë celulare është një nga industritë me rritje më të shpejtë në rajon.

Po rritja më premtuese pritet nga Interneti, i cili ka njohur një ekspansion të madhpërgjatë viteve të fundit. Mesatarja e përdoruesve të Internetit në Europën Perëndimore,në vitin 2003, ishte 46 përqind, krahasuar me 13 përqind në EQL. Por depërtimi iInternetit është rritur me një shpejtësi të jashtëzakonshme në dy vitet e fundit, dheaftësia e tij e pashtershme për të mbartur në vetvete të gjitha llojet e komunikimit, dukepërfshirë radion, televizionin dhe shërbimet me zë, e bën atë mediumin me një ngapotencialët më të lartë për rritje në industrinë e ardhshme të komunikimit.



Me rritjen e rrufeshme të tregut online në vitin 2003, industria ka parë përpjekje edhemë intensive në frontin e konvergjencave. Operatorët kabllorë ishin të parët në Europëtë lidhnin ekonomitë familjare me shërbimet kabllore të modemit, duke e vendosurInternetin dhe televizionin kabllor në një paketë të vetme. Fill paskëtaj ato u ndoqënnga kompanitë e telefonave që në vitin 2002 lëshuan shërbimin DSL. Aty nga fundi ivitit 2002, ekonomitë familjare me DSL ia kaluan në numër ekonomive familjare memodem kabllor.32

Martesa e Internetit me televizonin, e cila pësoi fiasko në pranverë të vitit 2000, kurplasi flluska e dot.com-it, po rishfaqet si një mundësi reale për transmetimet televizivenë të ardhmen. Kompani si Microsoft lëshuan software dhe kuti set-top të afta për tërrokur protokollin Internet TV, i cili do të hedhë në eter programime të mbledhura ngatransmetuesit për këtë platformë specifike. Ashtu si edhe në vitin 2005, kompanitëtelefonike kanë punuar për të ofruar pamje televizive nga ekranet e telefonave celularë.

Ndonëse të gjitha këto platforma të reja janë ende në foshnjërinë e tyre, përparimiteknologjik është duke sfiduar ndjeshëm televizionin tradicional, duke qenë se pamjet enxjerra nga televizioni do të mund të gjenden thuajse në çdo pajisje komunikacioni.Nga ana tjetër ngre një sërë pyetjesh që kanë të bëjnë me si më poshtë:

• rregullimin e televizionit (duke qenë se pjesa më e madhe e këtij mjedisi nukështë i rregulluar dhe mund të rezultojë praktikisht i pamundur për t’urregulluar);

• roli dhe influenca e televizonit në shoqëri në të ardhmen (meqenëse numri iproducentëve dhe provajderave do të jetë virtualisht i pakufizuar);

• impakti i reklamave dhe përmbajtjes në përgjithësi (meqenëse teknologjitë ereja do të lejojnë çmbështjelljen ose fshirjen e programeve);

• stabiliteti dhe realizueshmëria e industrisë (meqenëse një numër i papërcaktuarlojtarësh do të ketë akses në kanalet e komunikimit).

E megjithatë, para se këto teknologji konvergjente të shkëputen plotësisht nga toka,televizioni tradicional – transmetimi tokësor – është duke u gatitur për dixhitalizimin,një ndryshim madhor teknologjik në spektrin e radios që pritet të rrisë ndjeshëm numrine kanaleve televizive që familjarët përftojnë në aparatet e tyre tradicionalë.

7.2 Revolucioni dixhital

Në një fjalim rreth peizazhit të ri të transmetimeve në Europë, të mbajtur vitin e kaluarnë Samitin e Liderave të Medias Europiane, Viviane Reding, Komisioneria Europianepërgjegjëse për Median dhe Shoqërinë e Informacionit, u shpreh optimiste lidhur metelevizionin dixhital në Europë,

32 Observatori Audiovizual Europian, The Yearbook 2004, f. 43.



Me sa duket çdo gjeneratë përjeton një revolucion mediatik. Për gjeneratën e paraLuftës së Dytë Botërore ishte radioja. Për gjeneratën e pas luftës ishte televizioni. Përtë rinjtë e sotëm është dixhitali. Tash, dhjetë vjetë të përfshirë në revolucionin dixhital,është e qartë se impakti do të jetë po aq i thellë sa edhe televizioni i radios dhe televizionitqë i parapriu.33

Pas një starti të ngadaltë në vitin 2000, me një sërë paketash televizive dixhitale qëfalimentuan, televizioni dixhital e mori veten dhe tanimë ka arritur të sigurojë një fetëprej 14 përqindësh nga totali i tregut në Europë.

Transmetimi dixhital do të përmirësojë cilësinë e pamjes dhe zërit, si dhe receptimin nëmobile. Ai e shfrytëzon spektrin në mënyrë më efikase, ndaj dhe do të jetë në gjendje tëofrojë edhe më shumë kanale televizive e radiofonike në të njëjtën frekuencë, së bashkume shërbime të përforcuara informacioni ku hyjnë edhe shërbimet televizive ndëraktive,siç janë blerjet online, shikimi nga kënde të shumëfishta dhe bastimi i drejtpërdrejtë.Ekzistojnë standarde transmetimi dixhital për televizionet satelitore, kabllore dhe tokësore.

Në mënyrë që të përdorë spektrin e frekuencave në mënyrë sa më eficiente, për shembullduke i lënë disa frekuanca të lira për përdorimin e telefonit, Marrëveshja e TransmetimitEuropian, Stokholm, 1961, ka nevojë të rishihet. Kjo gjë është planifikuar të bëhet nëKonferencën e Planifikimit të ITU-së, e programuar për vitin 2006. Plani i ri i shpërndarjessë frekuencave do të merret me dixhitalizimin pa shtrëngimet e imponuara ngatransmetimi analog (siç është përmbajtja e kufizuar në një frekuencë të vetme) si dhelypset të sigurojë që shërbimet dixhitale janë të mbrojtura nga ndërhyrjet.

Në përgjithësi modeli i biznesit për televizionin dixhital që po bëhet gjithnjë e më popullorështë televizioni free-to-air, i cili, deri tani, ka mundur modelin e TV-së me pagesë.Popullariteti i këtij modeli i dha hov manifakturës së pajisjeve teknike për prodhimin meçmim sa më të lirë të kutive set-top që familjarëve iu nevojitet të blejnë në mënyrë që tëpërfitojnë sinjalet e dixhitalit. Por të gjitha këto pajisje dixhitale me kosto kaq të ulëtnuk do t’u japin mundësi shikuesve të shtinë në punë shërbimet e përparuara ndëraktiveqë dixhitalizimi premton. Për të qenë në gjendje të përfitojnë sinjalin dixhital, shikuesitduhet të blejnë ose një kuti set-top për konvertimin e sinjalit ose një aparat televizivdixhital të integruar më të kushtueshëm.

Megjithëse kohët e fundit televizioni dixhital ka bërë një progres sinjifikativ, ekspertëte medias nuk presin ndonjë rritje të jashtëzakonshme të kanaleve siç edhe ishteparashikuar në fillimet e dixhitalizimit, për shkak të diversitetit kulturor në Europë sidhe të ndarjes së saj në grupe të vogla të popullsisë që të lejojë një ekspansion të këtillëme një kosto të pranueshme.34

33 Fjala në “Biznes pa kufij: Peizazhi i ri i transmetimeve në Europë,” Samiti i Liderave të MediasEuropiane 2004, Londër, 7 dhjetor 2004.

34 Didier Lefevre në: Komitetin Ndërkombëtar të Marketingut IP, Television 2004, f. 54.



Komisioni Europian është duke u rrekur të përshpejtojë dixhitalizimin, ndaj dhe kapropozuar vitin 2012 si afatin e fundit kohor për shtetet anëtare për të nxjerrë ngaqarkullimi transmetimet radio-televizive tradicionale tokësore.35 Ndërrimi do të thotëgjithashtu ndryshime në rregulloren e televizionit. Në vitin 2003, Komisioni ndërmorikonsultime të gjithanshme lidhur me rishikimin e Direktivës TWF, dokumentit kryesorqë rregullon përmbajtjen e transmetimeve televizive në BE. Konkluzioni i dalë nga këtokonsultime ishte se parimet që gjenden në themel të Direktivës – ruajtja e diversitetitkulturor, mbrojtja e disa kategorive të shikuesve, si dhe lëvizja e lirë e shërbimeve – do tëjenë ende të vlefshme në tregun dixhital.36

7.3 Statusi i dixhitalizimit

(Tabela 21)Zhvillimi i televizionit dixhital ndryshon në mënyrë dramatike në mbarë kontinentin,me vendet e Europës Perëndimore që janë në pararojë të këtij revolucioni. Një pjesë eaktorëve të tregut, politikëbërësve dhe vëzhguesve të medias ishin skeptikë në lidhje mesuksesin e dixhitalizimit, duke parashikuar se ekonomitë familjare do të qenë të ngadaltanë blerjen e pajisjeve të reja për të parë televizion dhe se një ofertë e tillë televizive aq egjerë nuk kish për të qenë e volitshme, ndërkohë që koha e shikimit nuk mund të rritejnë mënyrë të ndjeshme aq sa t’i përshtatej ekspansionit të programeve televizive tëpremtuar nga dixhitalizimi.

Gjithsesi dixhitalizimi ngjan të jetë një biletë vetëm me vajtje, për shkak të rritjes sëpapushuar të teknologjive të reja dhe planeve mbarërajonale për rishpërndarjen efrekuencave. Ana pozitive është se dixhitalizimi ka për të zhdërvjelltësuar konkurrencënnë tregun televiziv të përqëndruar të Europës, ku një numër i kufizuar aktorësh kontrollontrungun e shikuesve dhe të ardhurat nga reklamat. Nga ana tjetër dixhitalizimi iu impononnjë sërë sfidash rregullatorëve, duke qenë se ekziston një rrezik që pozicionet aktualedominuese në tregun televiziv ka të ngjarë të hendekohen edhe më tej në qoftë sestacioneve televizive kryesore të sotme iu jepen një numër i mjaftueshëm licensash për tëruajtur dominimin e tyre edhe në të ardhmen në tregjet dixhitale.

Perëndimi i shpejtëNë Itali, dy aktorët kryesorë, televizioni publik RAI dhe gjiganti mediatik i Berlusconi-t, Mediaset, janë duke u përpjekur të gllabërojnë licensat dixhitale me synimin për tëkonsoliduar pozicionin e tyre në treg. Përpjekjet e tyre përkrahen edhe nga qeveria, e cila

35 Komisioni Europian, Komunikim nga Komisioni për Këshiilin, Parlamentin Europian, KomitetinEuropian për Çështjet Ekonomike dhe Sociale si dhe për Komitetin e Rajoneve për përshpejtimine tranzicionit nga transmetimi analog në atë dixhital (nga “switchover” i dixhitalit në “switch-off”të analogut), COM (2003) 541 final, 17 shtator 2004.

36 Fjala e Komisioneres Reding në “Biznes pa kufij: Peizazhi i ri i transmetimeve në Europë,” SamitiEuropian i Liderave të Medias, Londër, 7 dhjetor 2004.



ka zgjedhur të subvencionojë kutitë dixhitale set-top, sipas të gjitha gjasave me syniminpër të përshpejtuar procesin e dixhitalizimit. Këto masa ka fort të ngjarë të konsolidojnëdominimin e mëtejshëm të dy transmetuesve radio-televizivë shumë para vitit 2010,afatit më të hershëm kohor të vendosur për kalimin në dixhital.

Në Francë, rregullatori i transmetimeve radio-televizive, Këshilli i Lartë për TransmetimetRadio-Televizive (Council Superiore Audio-Visuel-CSA) iu ka dhënë tanimë licensa dixhitaletetë operatorëve të ndryshëm privatë. Licensa dixhitale kanë përfituar gjithashtu edhetransmetuesit radio-televizivë publik. Dixhitalizimi tokësor në Francë u lëshua në mars tëvitit 2005, kur përveç kanaleve ekzistuese tokësore, nisën nga puna edhe shtatë kanaledixhitale free-to-air. Transmetuesit televizivë analogë do të fiken kur televizioni dixhital tëketë mbërritur të paktën 80 përqind të popullsisë në total. E megjithatë është ende epaqartë se si kanalet dixhitale do të rifitojnë investimet e kryera prej tyre. Përveç kësaj, ndëraktorët aktualë, mbizotëruesja TF1 në veçanti është duke e sfiduar dixhitalizimin në terreninteknik, ngaqë i trembet konkurrencës që pas të gjitha gjasave kjo gjë ka për të sjellë.

Mbretëria e Bashkuar është në pararojë të zhvillimeve dixhitale dhe ka hartuar një ngaplanet më ambicioze për t’i dhënë fund transmetimeve analoge. Në tremujorin e tretë tëvitit 2004 depërtimi dhe shtrirja e dixhitalit në Mbretërinë e Bashkuar arriti në 56 përqind.Tregu dixhital i TV-së me pagesë është tejet i amullt krahasuar me platformat free-to-air.Duke bërë të vetën licensën dixhitale të ITV Dixhital, e cila përfshinte në vitin 2002ofertën Freeview të një modeli free-to-air, me mundësinë për t’u abonuar gjithashtuedhe në kanalet premium siç janë kanalet e filmave dhe kanalet sportivë. Freeview ështënjë konsorcium i BBC-së, Crown Castle dhe BSkyB. Përveç Freeview, BBC-ja ka paraqiturpërgjatë viteve të kaluara edhe një sërë kanalesh të reja dixhitale si BBC3, BBC4, CBeebies,CBBC, BBC Parliament dhe BBC News 24. Të gjithë këta kanale janë piketuar si shërbimendihmëse përkundrejt kanaleve kryesore të BBC-së dhe janë ende në proces vlerësimi.

Në Gjermani televizioni dixhital ka pasur një start të ngadaltë pavarësisht nga përkrahjae përgjithshme që ka hasur te transmetuesit radio-televizivë, operatorët e infrastrukturëssi dhe prodhuesit e pajisjeve teknike, të cilët dëshirojnë t’i përmbahen afatit zyrtar përmbylljen e transmetimeve analoge të vendosur nga Qeveria Federale për vitin 2010.Rajoni i Berlin-Brandenburgut ka qenë i pari në mbarë botën që ka kryer mbylljenpërfundimtare të transmetimeve analoge qysh në vitin 2003. Transmetuesit radio-televizivëpublikë janë përfshirë në zhvillimet dixhitale qysh në hapat e para, por aktorët privatë siRTL-ja ose ProSiebenSat. 1 nuk kanë shfaqur ndonjë interes të veçantë, duke qenë se ekanë kuptuar se dixhitalizimi do të pakësojë të ardhurat e tyre të nxjerra nga reklamat.Në fund të vitit 2004, Gjermania kishte mbi pesë milion përdorues dixhitalë familjarë,ose 15 përqind të përdoruesve televizivë familjarë në total, që ishte dyfishi i numrit që qenë vitin 2002, por që nuk mund të thuash ende që qe një përmbysje.

Lindja e ngadaltëNë të gjithë vendet post-komuniste dixhitalizimi ka mbetur pas. Në një pjesë tëmirë të vendeve nuk ka ndonjë politikë të artikuluar për dixhitalizimin, ndërsa debatipublik as që ekziston.



Në Kroaci, Bosnjë dhe Hercegovinë, si dhe në Republikën e Maqedonisë nuk ka kurrfarëpolitike publike ose ndonjë plan veprimi për fillimin e transmetimeve radio-televizivedixhitale. Në Shqipëri, pavarësisht nga mungesa e udhëzuesve dhe kuadrit ligjor përndërmarrjen e dixhitalizimit, një stacion televiziv, Digitalb, ka nisur transmetimet dixhitalembasi organi rregullues vendas i transmetimeve radio-televizive, ka përgatitur një projekt-strategji për zhvillimin e televizionit dixhital, i cili ka propozuar mbylljen e sinjalit analogndërmjet viteve 2016 dhe 2020.

Rregullatori i transmetimeve radio-televizive në Bullgari, Këshilli për KomunikimetElektronike, adoptoi një Deklaratë mbi transmetimet dixhitale tokësore, e cila hidhtepiketat në hartën e ardhshme të kanaleve dixhitale, si dhe një projekt pilot dixhital për tëtestuar sinjalin dixhital që është duke u përgatitur.

Përveç një dokumenti strategjik për RTV Slovenia për periudhën 2004-2010, i cilipërmend detyrimet e transmetuesit radio-televiziv publik për të ofruar kanale radio-televizive dixhitale, planet për kalimin nga transmetimi me sinjal analog në atë me sinjaldixhital janë fare të pakta.

Në Republikën Çeke transmetimi radio-televiziv dixhital u testua në vitin 2000, ndërsanjë vit më vonë qeveria çeke hartoi një kuadër politikash ku përshkruhej në mënyrë tëdetajuar plani i tranzicionit drejt dixhitalizmit. Industria e reklamave, e cila ka nxitur njëkonkurrencë të madhe në tregun çek, pret që dixhitalizimi të çmontojë përqëndrimin nëtregun e televizioneve. E megjithatë ekzistojnë shqetësime serioze se aktorët e mëdhenjaktualë, në mënyrë të veçantë TV Nova, do të ushtrojnë tërë influencën e tyre të rrokinpjesën më të madhe të spektrit dixhital në të ardhmen. Licencat e para dixhitale nëRepublikën Çeke do të jepeshin përgjatë vitit 2005.

Disa teste periferikë të transmetimit dixhital tokësor u kryen më së pari në Hungari nëvitin 1999, ndërsa ndërprerja e sinjalit analog mendohet diku nga viti 2012. Në vitin2004 kompanisë së transmetimeve në pronësi shtetërore, Antenna Hungaria, i ishte dhënëdrita jeshile të ndërmerrte transmetimet dixhitale eksperimentale tokësore të programevenë të tre kanalet televizivë të shërbimit publik.

Rregullatori i transmetimeve radio-televizive të Lituanisë, Komisioni i Radios dheTelevizionit, nisi të lëshojë licensat dixhitale në vitin 2004. E megjithatë Lituania endenuk ka një politikë për dixhitalizimin. Transmetimi dixhital zuri të testohet në Lituaninë vitin 2002, por i gjithë procesi shkoi e përfundoi në gjendje pati pas shpërthimit tënjë polemike midis qeverisë lokale dhe kompanisë britanike Kempmayer Media Ltd., ecila ishte përzgjedhur për të instaluar rrjetin tokësor të transmetimeve dixhitale radio-televizive. Në shtator të vitit 2004, Këshilli i Transmetimeve ndërmori një strategji të repër dixhitalizimin, e cila, sidoqoftë, është e vagullt dhe nuk përmend kurrfarë kuadrikohor për vënien në punë të dixhitalizimit. Në Estoni televizioni dixhital u testua nëmaj të vitit 2004, por eksperimenti u mbyll në fillim të vitit 2005 për arsye financiare.Sipas një dokumenti politik rreth televizionit dixhital, dixhitalizimi i plotë i transmetimevetelevizive do të zërë fill diku aty nga viti 2015.



Rumania e nisi televizionin eksperimental dixhital në vitin 2002, por ekspertët lokalëthonë se dixhitalizimi është një “non-starter” në vend, ngaqë mungojnë investimetsubstanciale si dhe një debat serioz ku të përfshihen të gjitha palët – duke përfshirëkëtu transmetuesit televizivë, rregullatorët, organizatat e shoqërisë civile dhe qeverinë.Përveç televizionit eksperimental dixhital, në Rumani nuk ka një plan ose strategjiqeveritare për dixhitalizimin. Polonia nisi t’i kthejë sytë nga nga televizioni dixhital nëfund të viteve 1990, duke identifikuar një strategji lidhur me dixhitalizimin qysh ngaviti 1997. Në vitet 2001 dhe 2003, Këshilli i Transmetimeve vendas përgatiti dy planezyrtare për zhvillimin e televizionit dixhital. Në maj të vitit 2005, qeveria miratoi njëstrategji kombëtare për tranzitimin drejt dixhitalit, sipas të cilit transmetimi analogduhet të ndërpritet aty nga viti 2015. Projekti i parë për një multipleks dixhital ulançua nga Polsat-i në bashkëpunim me TVN-në. Në Sllovaki, në qershor të vitit2001, qeveria ngriti një Grup Pune për Transmetimin Dixhital (SKDV) ndërdikasterialdhe në të njëjtën kohë nxorri një dokument strategjik për implementimin edixhitalizimit. Dokumenti parashikon ndërprerjen totale të sinjalit televiziv analogmë së shumti në fund të vitit 2015. Katër projekte pilotë për të testuar dixhitaliziminu ndërmorën në vitin 2004. Lançimi i transmetimit të rregullt dixhital është përcaktuartë fillojë në vitin 2006. Në fund të vitit 2002, rregullatori i transmetimeve turke nxorinjë plan veprimi dhe një udhëpërshkrues lidhur me dixhitalizimin e transmetimeve,ku parashikohej fillimi aty nga viti 2018.

Debat i zbehtëNë vendet në tranzicion debati mbi dixhitalizimin është i zbehtë, madje edhe atë herëkur ndodh të zhvillohet, zakonisht shkon e përmblidhet te hulumtuesit e medias dhespecialistët, industria e reklamave dhe politikëbërësit. Në një sërë vendesh, grupet eshoqërisë civile janë përpjekur ta rrisin interesin e publikut lidhur me këtë çështje, por,sot për sot, me pak sukses të dukshëm.

Kjo mungesë debati reflekton vizibilitetin e ulët të dixhitalizimit në peizazhin etransmetimeve radio-televizive relativisht të pazhvilluar të vendeve në tranzicion, siedhe nivelet e larta të indiferencës publike dhe profesionale përkundrejt transmetimevepublike si të këtilla. Gjithsesi është vërtet për të ardhur keq duke pasur parasysh impaktine pashmangshëm që dixhitalizimi ka për të pasur mbi transmetimet në shërbimin publik.Shumëfishimi i platformave të komunikimit dhe provajderave të përmbajtjes, dukerritur në mënyrë të jashtëzakonshme mundësitë për zgjedhje të konsumuesve tëtelevizionit, ka për të brejtur marzhet e përfitimit të transmetuesve komercialë, dukeminuar anën racionale për të imponuar mbi ta detyrimet që rrjedhin prej shërbimitpublik. Përsa u takon transmetuesve më të mëdhenj radio-televizivë të shërbimit publik,të financuar nga pagesat e licencave ose buxheti i shtetit, ata do të ballafaqohen melloje të tjera trysnish të pashmangshme nga shumëfishimi i mundësisë për zgjedhje,zhvlerësimi i spektrit analog si dhe rritjes në vazhdimësi të abonimeve për shërbimetsatelitore dhe kabllore.



Deri më tani të menduarit qartësisht i avancuar lidhur me këto çështje është vërejturnë Mbretërinë e Bashkuar, ku rregullatori kombëtar, Ofcom, ka nxjerrë një sërëraportesh rreth perspektivës së shërbimit publik në transmetim në epokën e afërtdixhitale. Ndonëse e trajton çështjen në kontekstin e Mbretërisë së Bashkuar – ku tëgjithë transmetuesit televizivë kombëtarë tokësorë kanë detyrime ndaj shërbimit publikdhe ku transmetimi në shërbimin publik është pakrahasueshmërisht më mirë i zhvilluarse sa në vendet në tranzicion – analizat e Ofcom-it janë të vlefshme për të gjitha atovende ku transmetuesit komercialë janë të kushtëzuar nga detyrimet kundrejt shërbimitcivil. Mbasi vëzhgon se transmetimi në shërbimin publik ka qenë i mbështetur nga“balanca delikate” e një sërë institucionesh, financime dhe rregullore që “nuk do tëmund t’i mbijetojnë lëvizjes në kohën e dixhitalit”37 Ofcom propozoi që “një model iri transmetimi do të nevojitet në kohën e dixhitalit në qoftë se transmetimi i shërbimitpublik ka për të ruajtur aftësinë e vet unikale për të mbërritur te miliona njerëz me njëshumëllojshmëri ofruesish që të ofrojnë një përmbajtje të veçantë.” Qartë e shkoqur,Ofcom deklaron se “Transmetuesit e shërbimit publik duhet që në të ardhmen tëdefinohen më fort në raport me qëllimet dhe karakteristikat e tyre sesa në raport mellojet specifikë të programeve ose të ardhurat nga disa institucione të caktuara.” Nëmënyrë më konkrete, ky model i ri mund të marrë trajtën e “një shërbimi të ri mefonde publike”, i quajtur Botues i Shërbimit Publik (BSHP). BSHP-ja ka për të pasursi “detyrë të ndjekë interesat publike me ide të rinovuara”, në mënyrë që “t’i japë njështysë të re transmetimit në shërbimin publik në botën e pas kthimit të sinjalit.” Ai kapër të “eksploruar rrugë e mënyra të reja për të kontribuar në drejtim të interesave tëshërbimit publik, pa qenë i shtrënguar nga nevoja të mbrojë kanalet ekzistuesetelevizivë,” për shembull, duke porositur material për shpërndarjen dixhitale lidhurme platforma të ndryshme (në konkurrencë me shërbimet dixhitale të BBC-së).38 Kjoështë një çështje që pa dyshim ka për të provokuar edhe më shumë studime dhe debatenë të gjithë Europën, në mënyrë të veçantë rreth impaktit të mundshëm që ka për tëpasur ky hap i hedhur në drejtim të cilësisë dhe harkut të gjerë të përmbajtjes sëtransmetimeve të shërbimit publik, si edhe në mbështetjen publike për transmetimete shërbimit publik si të atilla, duke përfshirë këtu mbështetjen për taksën e licensës.

37 Citimet në këtë paragraf janë nga: Ofcom, Review of public service broadcasting, Phase 2 –Meeting the digital challenge, përmbledhje ekzekutive dhe rekomandime, 28 shtator 2004, egjendshme edhe në http://www.ofcom.org.uk/consult/condocs/psb2/psb2/execsum (edisponueshme 12 gusht 2005.)

38 Një shqyrtim i pavarur i këtij propozimi i porositur nga BBC-ja shtjellonte se koncepti i BSHP-sëka për të pasur përfitime edhe më të qarta sikur të ketë një qasje eksplicite rajonale, në mënyrë qëtë kompensojë shkurtimet e mundshme në programet e e shërbimit publik rajonal e lokal nga anae transmetuesve komercialë nën trysninë e dixhitalizimit. Shih: Independent Assesment of Ofcom’sPSP proposal, porositur nga BBC, nëntor 2004, i vlefshëm edhe në http://www.bbc.co.uk/thefuture/text/spectrum_psp.htm (i disponueshëm 12 gusht 2005).

http://www.ofcom.org.uk/consult/condocs/psb2/psb2/execsum

http://www.bbc.co.uk/thefuture



��$��$�� %��"�� &��

1. HYRJE

Transmetimi televiziv i nënshtrohet rregullave të hartuara nga një sërë organizmashndërkombëtarë dhe europianë. Në nivelin ndërkombëtar, lypset të merren në konsideratësuazat ligjore të Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) dhe Organizatës së Kombeve tëBashkuara (OKB). Në nivelin europian kuadri i kompetencave të normave rregullatoreka të bëjë me Bashkimin Europian (BE) si edhe me Këshillin e Europës (KE). Të gjithëkëta organizma kanë adoptuar një sërë konventash të detyrueshme nga ana ligjore, siedhe deklarata e rekomandime jo të detyrueshme por që janë relevante përsa i përketnormave rregullatore të transmetimeve televizive.39 Përveç kësaj, një sërë rekomandimeshdhe deklaratash shtesë janë nxjerrë nëpërmjet forumeve ndërqeveritare dhe organizmavendërkombëtarë si Organizata për Siguri e Bashkëpunim në Europë (OSBE), Komiteti itë Drejtave të Njeriut të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB), Komisioni iOKB-së për të Drejtat e Njeriut, si dhe raporterët specialë për lirinë e shprehjes dhemedian të caktuar nga OSBE dhe OKB.40

Si rezultat kemi një bollëk instrumentesh ndërkombëtarë, forca detyruese ligjore e tëcilëve varion. Të gjithë traktatet ndërkombëtarë dhe disa prej instrumenteve të adoptuarnga BE-ja41 janë detyrimisht të imponueshëm nga ana e ligjit ndërkombëtar. Ngainstrumentet e tjerë të përmendur, ndonëse askush prej tyre nuk ka detyrimin striktligjor që kanë traktatet ndërkombëtare, një pjesë e tyre konsiderohet se reflektojnë tëdrejtën ndërkombëtare, ndaj dhe klauzolat e tyre janë të detyrueshme pikërisht për këtë

39 Për shembull, Rekomandimi Rec (2004) i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës drejtuarshteteve anëtare lidhur me të drejtën e përgjigjes në mjedisin e ri mediatik është i natyrëskëshillimore, ndërkohë që Konventa e Televizionit Transkufitar (ECTT), e adoptuar nën autoritetine të njëjtit organizëm më 1989, është e detyrueshme nga ana ligjore për të gjithë ato shtete që ekanë ratifikuar ose kanë hyrë në të. Rekomandimi Rec (2004) 16 i Komitetit të Ministrave tëKëshillit të Europës drejtuar shteteve anëtare lidhur me të drejtën e përgjigjes në mjedisin e rimediatik, është adoptuar më 15 dhjetor 2004.

40 Shih, për shembull: Deklarata e Samitit të Stambollit dhe Karta për Sigurinë Europiane, adoptuarnga Kryetarët e Shteteve të vendeve të OSBE-së, në vitin 1999, paragrafi 26, 27; 10 Komente tëPërgjithshme të Komitetit të të Drejtave të Njeriut të OKB-së mbi Lirinë dhe të Drejtën e Shprehjes,OKB, dok. HRI\GEN\1\Rev.1 më 11 (1994); Komisioni i të Drejtave të Njeriut të OKB-së,Rezoluta 2004/42 mbi të drejtën dhe lirinë e shprehjes dhe të opinioneve, 19 prill 2004; Deklaratëe përbashkët nga Raporteri Special i OKB-së mbi Lirinë e Shprehjes dhe të Opinionit, përfaqësuesii OSBE-së mbi Lirinë në Media dhe Organizata e Shteteve Amerikane (OSHA) Raporteri Specialmbi të Drejtën për t’u Informuar, 6 dhjetor 2004.

41 Vetëm disa pjesë të legjislacionit të BE-së janë drejtpërdrejt të detyrueshëm (shih seksioni 2.3).



arsye, ndërkohë që të tjerat mund të përdoren për të interpretuar natyrën e saktë tëklauzolave të detyrueshme nga ana ligjore të traktateve si dhe të përftojnë sadopak forcëtë detyrueshme ligjore nëpërmjet asocimit me traktatet. Madje edhe masat që nuk mundtë argumentohet të kenë ndonjëfarë force të detyrueshme ligjore mund të jenë tërëndësishme politikisht si dhe të kenë një impakt mbi procedurat legjislative, ndaj dhepër këtë arsye nuk mund të shpërfillen.42

Në varësi të klauzolave dhe qëllimeve të tyre, normat rregullatore europiane dhendërkombëtare implementohen dhe/ose mbikëqyren si nga organizmat ndërkombëtarëashtu edhe nga ata ndërkombëtarë, siç janë OBT-ja ose Komisioni Europian, ose nga mediatkombëtare dhe autoritetet e konkurrencës – për shembull, OFCOM në Mbretërinë eBashkuar ose Zyra Federale e Kartelit dhe Autoriteti i Medias Shtetërore në Gjermani.

Paragrafët e mëposhtëm ofrojnë një vështrim të shkurtër të përgjithshëm mbi hapësirate ndryshme të ligjit që kanë të bëjnë me transmetimet radio-televizive, ku marrëveshjetndërkombëtare ekzistojnë. Kapitulli 2 përbën një diskutim edhe më të hollësishëm tëpërmbajtjes së ligjeve ndërkombëtare më të rëndësishme lidhur me normat rregullatoretë transmetimit.

1.1 Vështrim i përgjithshëm mbi traktatet detyruese dhe normat etjera rregulluese ndërkombëtare dhe europiane

Traktatet ndërkombëtare ligjërisht të detyrueshme që kanë të bëjnë me politikat etransmetimit përgjithësisht janë të lidhura me dy zona të ndryshme të normaverregullatore. Në njërën anë, industria e transmetimit është subjekt i ligjit të përgjithshëmtë konkurrencës, ndërsa në anën tjetër ajo rregullohet nga legjislacioni mbi median përsektorët specifikë.

Historikisht, synimi i normave rregulluese të transmetimit ndërkombëtar shpalos triaspekte: mbrojtjen e pluralizmit në media dhe lirisë së shprehjes, mbrojtjen e normaverregulluese të tregtisë ndërkombëtare (dhe, për rrjedhojë, të tregjeve kombëtare të medias),duke siguruar që autostradat ndërkombëtare të komunikimit (duke përfshirë trafikunsatelitor, Internetin, kabllorin dhe atë free-to-air) të mos kongjestionohen. Të gjithakëto synime të ndryshme rregullatore – shpesh të realizuara nën autoritetin e organizatavetë ndryshme ndërkombëtare – kanë rezultuar në qasje të ndryshme rregullatore.

1 .1 .1 Lig j i i pë rg j i thshëm i konkurrencë s

Ashtu si edhe çdo industri tjetër, sektori i transmetimeve administrohet nga ligji ipërgjithshëm ndërkombëtar dhe i BE-së i konkurrencës, i cili synon të mbrojë dhe nxisëkonkurrencën në një ekonomi të lirë tregu, si dhe të ndërhyjë vetëm në ato raste për të

42 Ky është rasti, për shembull, për shumë nga rekomandimet dhe deklarimet e nxjerra nga mandatetspeciale lidhur me të drejtën e shprehjes të përcaktuar nga OSHA, OSBE dhe OKB.



parandaluar qëndrime që nuk janë në përputhje me rregullat e tregut të lirë. Për shembull,teksa sektori i transmetimit konsolidohet, shkrirjet midis kompanive të ndryshme kanëshpënë në ngritjen e korporatave të mëdha (ngandonjëherë gjigante) të medias. Ligji ikonkurrencës vepron dhe ndërhyn në atë pikë kur përmasat e këtyre kompanive vijnë ebëhen të atilla saqë ushtrojnë një efekt të dëmshëm mbi konkurrencën e lirë dhe tëhapur. Ligji për konkurrencën ka fituar një relevancë të jashtëzakonshme në luftrat rrethtë drejtave që shpesh zhvillohen për ngjarje të mëdha sportive, siç janë Lojrat Olimpiketurnetë e mëdhenj të futbollit: në kësi rastesh, këto ligje parandalojnë formimin e karteleve.Dhe së fundi, brenda për brenda Europës, ligji anti-konkurrencë përfiton një relevancëtë jashtëzakonshme në ato vende ku shteti subvencion në sektorin e medias, duke qenëse një gjë e tillë mund të deformojë tregun e lirë. Herë pas here kjo pikë debatohet nëkontekst të transmetimeve të shërbimit publik dhe subvencioneve shtetërore të përfituaranë atë sektor (shih seksionin 5.2).

Në mënyrë të tërthortë, ligji mbi konkurrencën ka gjithashtu një impakt mbi pluralitetine medias. Hamendja e përgjithshme është se në një treg ku konkurrenca nuk është edeformuar numri i transmetuesve që mund të operojnë është më i madh, prej këndejmund të nisemi për të thënë se edhe spektri i opinioneve ka të gjitha gjasat që të rritet.Ligji i përgjithshëm i konkurrencës shndërrohet në një mekanizëm relevant për kontrollinmbi pronësinë në media deri në atë shkallë sa disa shkrirës të mediave duhet të bëjnë medije dhe të miratohen nga autoritetet e konkurrencës, si dhe që ligji të zbatohet nëmënyrën e duhur në praktikë (shih seksioni 6).

1 .1 .2 Legj i s lac ioni mbi sektorë t spec i f ikë të medias

Ligji mbi konkurrencën nuk rregullon përmbajtjen, ndaj dhe operatorët nuk mund tëbëhen objekt i tij lidhur me synimin për të promovuar programe kulturorë dhegjuhësorë të diversifikuar. Për këtë arsye, ligji mbi konkurrencën vetëm nuk mund tëkonsiderohet i mjaftueshëm për të mbrojtur pluralizmin në media, prandaj dhe kanevojë të përplotësohet me klauzola sipas sektorëve specifikë të medias. Në qoftë se dotë mbështeteshim vetëm e vetëm në ligjin mbi konkurrencën, atëherë sektori itransmetuesve radio-televizivë do të ishte krejtësisht i hapur dhe në dorën e zotërvefuqiplotë të tregut për të luajtur si të duan. Kjo do të ngjallte rrezikun që vetëm njëgrusht aktorësh të fuqishëm të tregut do t’ia dilnin të mbizotëronin sektorin dhe, përrrjedhojë, numri dhe shkalla e “zërave” transmetues do të ishte larg të qenurit optimalnga këndvështrimi i pluralizmit real.

Është gjerësisht i njohur fakti se, klauzola e shërbimeve televizive nuk ka vetëm ethjeshtë implikime ekonomike, por luan gjithashtu edhe një rol jashtëzakonishtkuptimplotë social, kulturor dhe politik. Për këtë arsye agjenci të ndryshmendërkombëtare janë të lidhura me normat rregulluese të përmbajtjes së transmetimeve,siç është Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsimin, Shkencën dhe Kulturën(UNESCO), ndërsa në Europë, BE-ja. Veç kësaj, aspekte teknikë të transmetimit kanë



nevojë të rregullohen në mënyrë që të sigurojnë që sinjalet e ndryshme të transmetimittë mos ndërhyjnë te njëri-tjetri.

Rregullimi i përmbajtjesBrenda hapësirës së BE-së, përpjekjet e para serioze për rregullimin e përmbajtjes sëtransmetimit u bë në fillim të viteve 1980, duke qenë se kishte një rritje të vetëdijeslidhur me implikimet serioze të rritjes së deficitit tregtar me Shtetet e Bashkuara përsai takon transmetimeve audiovizuale. Në vitin 1984, Komisioni Europian botoi Kartëne Blertë lidhur me krijimin e një tregu të përbashkët për transmetimet,43 në të cilënpërvijohej vizioni i Komisionit për politikat europiane të transmetimit. Fokusuarfillimisht në televizionin kabllor e satelitor, aksionet e BE-së tanimë janë adoptuar nëtri sfera kryesore:

43. krijimi i mekanizmave mbështetës europianë për median radio-televizive;

44. mbrojtjen e interesave kulturore europiane në kontekst të një debati të gjerëndërkombëtar, për shembull, në Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT);

45. krijimin e një kuadri rregullator që mundëson realizimin e një tregu të vetëm,të brendshëm europian.

Masat e marra në sferat (1) dhe (2) kanë pasur vetëm një impakt të kufizuar tëdrejtpërdrejtë në përmbajtjen e transmetimeve europiane, duke u fokusuar në mbrojtjene prodhimeve të veta kundër përmbajtjes së produkteve të sjella nga jashtë (kryesisht ngaShtetet e Bashkuara). Në sferën (3) normat rregulluese janë fokusuar në çështje të tilla simbrojtja e të miturve nga ajo çka është cilësuar “përmbajtje e dëmshme”, duke siguruar“të drejtën për t’u përgjigjur” si dhe rregullimin e reklamave. Direktiva për “Televizioninpa kufij” (TWF)44 ka qenë jetike në arritjen e një tregu të brendshëm europian tëtransmetimeve, duke siguruar që vendet anëtare të BE-së të mos mund të kufizojnëreceptimin ose ritransmetimin e emisioneve radio-televizive nga vende të tjera anëtarepër arsye të përmbajtjes që hyjnë brenda për brenda qëllimit të kësaj direktive.

Në kontrast me kuadrin e detyrueshëm ligjor të hartuar brenda për brenda BE-së, normatrregulluese të UNESCO-s kanë qenë më shumë të një natyre këshillimore dhe/ose

43 “Karta e Blertë” është zhargoni i BE-së lidhur me një propozim politik të përcaktuar për të stimuluardebatin. Komisioni Europian, Televizioni pa kufij. Kartë e Blertë për krijimin e një Tregu tëPërbashkët për Transmetimet, sidomos ato satelitore dhe kabllore, COM (84) 300, Bruksel, 14qershor 1984.

44 Direktiva e BE-së “Televizioni pa kufij” (këtu e më pas, DTWF): Direktivë e Këshillit 89/552/EEC e 3 tetorit 1989 mbi koordinimin e disa klauzolave të parashtruara nga ligji, normaverregulluese ose veprimit administrativ në vendet anëtare lidhur me ndjekjen e veprimtarive tëtransmetimeve televizive (Direktiva Televizioni pa kufij), OJ L 298, 17 tetor 1989, siç ështëamenduar nga Direktiva e Parlamentit Europian 97/36/EC e qershorit 1997, OJ L 202 60, 30korrik 1997.



deklarative. “Deklarata e Sofies” e vitit 1997 është një shembull i mirë. Kjo Deklaratë – që,ndër të tjera, bën thirrje për pluralizëm në media, hyrje të lirë në burimet e informacionitdhe respekt për pavarësinë e editorialit – fillimisht u adoptua nga pjesëmarrësit e një seminaritë organizuar nga UNESCO, deri sa përfundimisht u përkrah nga Konferenca e Përgjithshmee UNESCO-s.45 Ndonëse Deklarata në vetvete nuk ka kurrfarë force të detyrueshme ligjore,ajo parashtron një sërë parimesh të rëndësishme dhe, tanimë e miratuar edhe nga Asamblejae Përgjithshme e UNESCO-s ajo është një dokument i rëndësishëm politik.

Aspekte teknikeRregullat ndërkombëtare për aspektet teknike të transmetimit janë koordinuar kryesishtnën autoritetin e Unionit Ndërkombëtar të Telekomunikacionit (UNT). I themeluar nëmaj të vitit 1865 në Paris, si Unioni Ndërkombëtar i Telegrafit, UNT-ja është organizatamë e moçme ndërkombëtare në botë. Sot e kësaj dite ajo vepron si një Agjenci e OKB-së, me një anëtarësi të gjerë nga të gjithë sektorët e shoqërisë.46 Ka të bëjë kryesisht measpektet teknike të normave rregulluese të telekomunikacionit, duke përfshirë edherregullat për transmetimin, dhe ndërsa funksionimi i tij është thelbësor për ekzistencëne industrisë së transmetimit, rregullat nuk ndikojnë mbi përmbajtjen. Për këtë arsye nukka për t’u shqyrtuar më që nga ky çast e më pas – por duke mbajtur shënim se mekonvergjencën në rritje ndërmjet formave të ndryshme të komunikimit, roli i tij mundtë vijë e të bëhet edhe më i rëndësishëm.47

1.2 Bashkë-rregullimi dhe vetë-rregullimi

Klauzolat e detyrueshme të konkurrencës dhe ligji i medias për sektorët specifikësuplementohen nga instrumentet vet-ë-rregullues dhe bashkë-rregullues. Vetë-rregullimi ka të bëjë me masat e marra nga vetë transmetuesit, nxjerrë nga vetë ekspertizae tyre për të zhvilluar normat e tyre rregulluese në fusha të tilla si etika gazetareske.Bashkë-rregullimi është një përzierje e vetë-rregullimit dhe rregullimit të ndëmarrënga një organ mbikëqyrës i pavarur.

45 UNESCO, Deklarata e Sofies, Rezoluta 35, adoptuar nga Konferenca e Përgjithshme nësesionin e vet të njëzet e nëntë, 1997, (këtu e më pas, UNESCO, Deklarata e Sofies).

46 Anëtarësia në UNT konsiston në Shtetet pjesëmarrëse dhe, gjithashtu, ajo çka është e pazakontëpër një organizatë ndërkombëtare edhe në anëtarësinë e kompanive dhe organizatave të tjera tëkësingjashme, të cilat mund të mbajnë një status anëtarësie që njihet si Anëtar Sektori osestatus të Asociuari. Kjo lejon, për shembull, pjesëmarrjen e drejtpërdrejtë nga ana e njëkompanie në zhvillimin e standardeve teknike, diçka që nuk lejohet në organe të tjera që kanëtë bëjnë me standardet, fjala vjen si ONS (Organizata Ndërkombëtare e Standardizimeve), kukompanitë kanë të drejtë pjesëmarrjeje vetëm tërthorazi, nëpërmjet delegacioneve shtetërore.

47 Përmbajtja “tradicionale” e transmetimeve televizive sot e kësaj dite mund të shpërndahetnëpërmjet telefonave celularë ose edhe Internetit, vetëm sa për të përmendur një numër tëpakët shembujsh. Kjo gjë imponon sfida të vështira rregullatore.



Vetë-rregullimi konsiderohet të jetë më efektiv se sa detyrimet e imponueshme, teksakuadreve ligjore statutore mund t’u mungojë fleksibiliteti dhe përshtatshmëria. Përshembull, nëpërmjet vetë-rregullimit mund të bëhet e lehtë për të marrë parasysh kushtetrajonale ose lokale. Gjithsesi, vetë-rregullimi mbart gjithashtu edhe një sërë rreziqesh.Për shembull, ai mund t’i lejojë aktorët e fuqishëm të tregut të vendosin rregulla qëfavorizojnë interesat e tyre në kurriz të konkurruesve të tjerë dhe përdoruesve. Funksionimii tregut të brendshëm mund të rrezikohet në qoftë se sasia e kodeve vetë-rregullueseshpie në fragmentarizim të tregjeve.

Për vendet anëtare të BE-së, Komisioni Europian ka ndërtuar qasjen e përgjithshmepërkundrejt instrumenteve bashkë-dhe-vetë-rregulluese në atë që quhet Karta e Bardhëpër Qeverisjen Europiane48 (2001) si dhe “Planin e Veprimit për një Legjislacion më tëMirë” (2002).49 Në mënyrë eksplicite Komisioni njeh dhe inkurajon vetë-rregullimin nësektorin audiovizual. Në Komunikatën mbi të Ardhmen e Politikës Europiane tëRregullimit Audiovizual (1999), Komisioni thekson pikëpamjen e vet mbi ndërveprimine masave detyruese ligjore dhe vetë-rregulluese,

Vetë-rregullimi lejon implementimin e objektivit të definuar nga Komuniteti nëpërmjetmasave të marra nga aksionerët e njohur në një fushë të caktuar. Legjislatura vendos sederi në ç’shkallë përvijimi dhe aplikimi i masave implementuese mund t’u besohetaksionerëve nisur nga përvoja e tyre e njohur lidhur me çështjen në fjalë. Atje ku kymekanizëm dështon të prodhojë rezultatet e pritura, legjislatura rezervon të drejtën tështjerë drejtpërdrejtë në punë masat statutore.50

Në sektorin e transmetimit, vetë-rregullimi tanimë përdoret në një masë tëkonsiderueshme. Fusha kryesore e aplikimit ka të bëjë me reklamat dhe mbrojtjene të miturve. Sipas Rekomandimeve të Këshillit lidhur me Mbrojtjen e të Miturvedhe Dinjitetin Njerëzor, palët dhe industritë e interesuara janë të gatshme tëkooperojnë në hartimin e kodeve të sjelljes si në sektorin e transmetimeveaudiovizuale ashtu edhe atë të Internetit.51 Në prill të vitit 2004, Komisioni

48 Komisioni Europian, Qeverisja Europiane. Karta e Bardhë, COM (2001) 428 final, Bruksel, 25 korrik 2001.49 Komisioni Europian, Komunikatë nga Komisioni. Plan Veprimi “simplifikimi dhe përmirësimi i

mjedisit rregullator”, COM (2002) 278 final, Bruksel, 5 qershor 2002.50 Komisioni Europian, Komunikatë nga ana e Komisionit në adresë të Këshillit, Parlamentit Europian, Komitetit

Social dhe Ekonomik Europian dhe Komitetit të Rajoneve mbi të ardhmen e politikave audiovizuale dherregullatore europaine, COM (2003) 784 final, 15 dhjetor 2003, Bruksel, f. 23, (këtu e më pas, Komunikatae Komisionit Europian mbi të ardhmen e politikave audiovizuale dhe rregullatore europiane); Shih gjithashtu:Komisioni Europian, Komunikatë nga ana e Komisionit në adresë të Këshillit, Parlamentit Europian, KomitetitSocial dhe Ekonomik Europian dhe Komitetit të Rajoneve mbi parimet dhe direktivat lidhur me politikataudiovizuale Komunitare në erën dixhitale, COM (1999) 657 final, Bruksel, 14 dhjetor 1999.

51 Rekomandimi i Këshillit i datës 24 shtator 1998 mbi zhvillimin e konkurrencës në industrinë eshërbimeve të informacionit dhe audiovizualit europian duke nxitur e inkurajuar kuadret kombëtareqë synojnë në arritjen e një niveli efektiv dhe të krahasueshëm për mbrojtjen e të miturve dhedinjitetin njerëzor, 98/560/EC, L270/48, 1998.



lëshoi një propozim për të përditësuar Rekomandimin, që sillej rreth zhvillimittë modeleve vetë-dhe-bashkë-rregullues.52 Ndonëse sektori i reklamave i ështënënshtruar tanimë rregullimit të detajuar sipas Direktivës së TPK-së dhe ligjevenacionale, transmetuesit kanë hartuar kode shtesë të sjelljes që, fjala vjen, kanëtë bëjnë me reklamimin e pijeve alkoolike. Vetë-rregullimi ekziston gjithashtunë respekt të standardeve tenike. Për shembull, brenda për brenda Europës ështëarritur një marrëveshje mbi përdorimin e transmetimeve dixhitale tokësorestandard (Transmetimet Video Dixhitale Tokësore, TVD-T) në televizionetdixhitale tokësore.

Dhe së fundi, mekanizmat vetë-rregullues luajnë një rol të rëndësishëm në mbrojtjene pavarësisë editoriale dhe në sigurimin e standardeve editoriale (shih gjithashtuseksioni 4.1). Për shembull, Federata Ndërkombëtare e Gazetarëve (FNG) adoptonrregullisht rezoluta me një larmi të gjerë temash, siç janë të drejtat e autorit,politikat e punësimit në media, si dhe çështje të tjera që lidhen me lirinë eshprehjes,53 që hedh e formon bazat e mekanizmave vetë-rregullues. Përsa u takonreklamave, parimi i vetë-rregullimit është përkrahur gjithashtu edhe nga grupetglobale të industrisë, të tilla si Shoqata Ndërkombëtare e Reklamave (SHNR).SHNR-ja, në bazë të “Deklaratës mbi Vetë-Rregullimin & Privacinë” (2000),asiston organizatat kombëtare që janë anëtare të këtij organizmi në implementimine mekanizmave vetë-rregullues në këtë fushë.54

2. Burime të Ligjit

Ky seksion ofron një vështrim edhe më të hollësishëm të standardeve ligjorendërkombëtare në fushën e rregullimeve të transmetimit audiovizual, sipasorganizatave ndërkombëtare: rregullat e konkurrencës të pranuara në kuadër të OBT-së, traktatet e ndryshme, marrëveshjet dhe rekomandimet e ndryshme e nxjerra ngadhe të lëshuara nëpërmjet OKB-së, si dhe të organizmave e agjencive të themeluarae që veprojnë nën të, BE-së dhe KE-së.55

52 Komisioni Europian, Propozim për një Rekomandim të Parlamentit Europian dhe Këshillit lidhurme mbrojtjen e të miturve dhe dinjitetin njerëzor, si dhe për të drejtën e përgjigjes në lidhje mekonkurrencën në industrinë e shërbimit të informaconit dhe audiovizualit Europian, COM (2004)341 final, Bruksel, 30 prill 2004.

53 Shih, për shembull: FNG, Rezoluta të adoptuara nga Kongresi Botëror i FNG 2004, 21 qershor2004, i vlefshëm edhe në visin në internet të FNG, http://www.ifj.org/ (i parë në 30 qershor 2005).

54 Shoqata Ndërkombëtare e Reklamave (SHNR), Deklaratë mbi Vetë-Rregullimin & Privacinë, 2000,e disponueshme edhe në visin e SHNR-së, http://www.iaaglobal.org (i parë në 30 qershor 2005).

http://www.ifj.org

http://www.iaaglobal.org



2.1 Organizata Botërore e Tregtisë (OBT)

OBT-ja merret kryesisht me hartimin e rregullave të tregtisë ndërkombëtare. Dukeqenë se transmetimi audiovizual është një biznes me aspekte ndërkombëtare,potencialisht është subjekt i normave rregullatore të OBT-së. Ndër rregullat e OBT-së, Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tregtinë në Shërbime (GATS)56 ka impakt mbitransmetimet. Kjo Marrëveshje mbulon të gjitha format e tregtisë ndërkombëtare nëfushën e shërbimeve. Në mënyrë që të krijojë një rrjedhje të lirë të shërbimeve, GATSka përcaktuar tri parime kryesore:

• Trajtimi i kombit më të favorizuar (klauzola MFN) – çdo anëtar duhet që nëmënyrë të menjëhershme e të pakushtëzuar të sigurojë shërbime si dhe t’i ofrojëshërbime një tjetër vendi anëtar me një trajtim që nuk është më pak favorizuesse sa trajtimi ai akordon për shërbime të ngjashme dhe oferta shërbimi ndaj njëvendi tjetër.57

• Trajtim të barabartë – të huajt, duke përfshirë edhe kompanitë dhe produktet etyre nuk duhet kurrsesi të diskriminohen.

• Hyrja në treg – hyrja në treg nuk duhet të kufizohet.

Pavarësisht nga argumenti, shpesh i përsëritur, se media audiovizuale duhet përjashtuarplotësisht nga GATS-i, ky përjashtim, deri më sot, nuk është realizuar ende. Gjithsesi,vendet anëtare të OBT-së mund edhe të derogojnë nga parimi i kombit më të favorizuar,me kusht që t’i shënojnë në një regjistër të veçantë gjithë aktet e përjashtimeve të kryera.Lidhur me shërbimet audiovizuale, BE-ja dhe vendet anëtare kanë shënuar disa përjashtimeprej klauzolës së KMF. Një përjashtim, për shembull, janë kuotat e rregullimit kombëtar,ashtu siç është përcaktuar edhe në Direktivën TPK të BE-së (shih seksionin 4.3).

55 Bashkimi Europian (BE) nuk duhet të ngatërrohet me Këshillin e Europës (KE). Këshilli i Europësështë një grupim i madh shtetesh europiane, i krijuar në fillim të viteve 1950, me qendër nëStrasbourg, arritje parësore e të cilit ka qenë zhvillimi i një kuadri ligjor të detyrueshëm lidhur metë drejtat e njeriut nëpërmjet Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut (ECHR). Vendetanëtare të këtij organizmi kanë përfunduar me qindra traktate mes njëri-tjetrit, duke përfshirëkëtu edhe disa mbi rregullat e transmetimit audiovizual. E megjithatë, krahasuar me BE-në, KEvazhdon të mbetet një strukturë relativisht e lirë shtetesh. BE-ja është një grupim më i vogëlshtetesh europiane, të cilët, kanë ndërtuar mes veti një treg të vetëm ekonomik si dhe një kuadërtë përbashkët ligjor që shkon e rrok fusha ligjore duke nisur nga emigrimi deri te rregullat earsimimit, transmetimit audiovizual, bujqësisë dhe peshkimit. Qendra e BE-së është në Brukseldhe nga 6 shtete anëtare që ka pasë qenë tani është zgjeruar në 25. Në një mënyrë që krijonkonfuzion, një nga organizmat e tij kryesorë është quajtur “Këshilli” i Bashkimit Europian. Nënjë mënyrë që është tipike, traktatet e pranuara nën autoritetin e KE-së iu lënë më shumë hapësirëdiskrete vendeve anëtare në implementimin e politikave sesa ç’ndodh me rregullat shumë herëmë të detajuara dhe normat rregulluese që nxjerr “Brukseli”.

56 Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tregtinë në Shërbime (GATS), (Aneks 1 B i Marrëveshjes sëPërgjithshme për krijimin e Organizatës Botërore të Tregtisë).

57 GATS, neni II.



Prandaj BE-ja dhe vendet anëtare të saj kanë ruajtur, në një masë të konsiderueshme,sovranitetin kombëtar dhe kushtet e Komunitetit në sektorin e transmetimeve audiovizive.E megjithatë kjo situatë edhe mund të ndryshojë pas raundit aktual të negociatave përtregtinë, i njohur edhe si “Raundi i Dohas”, gjatë të cilit janë bërë thirrje, sidomos ngapërfaqësuesit e Shetetve të Bashkuara, për akses të plotë në treg dhe trajtim të barabartënë të gjithë sektorët e shërbimit. Pra, nëse BE-ja dhe vendet e saj anëtare do të jenë nëgjendje të mbajnë transmetimet jashtë regjimit të GATS-it kjo është diçka që mbetet përt’u parë.58 Implikacionet për transmetimet audiovizive janë të konsiderueshme. Njëvendim në favor të pretendimeve të ngritura nga lobet komerciale do të përshpejtonteerozionin e transmetimeve të shërbimit publik, duke intensifikuar trusninë komercialembi programet pa ndonjë fitim të madh ekonomik si dhe mbi kuotat e prodhimit vendas.

2.2 Kombet e Bashkuara

E drejta për lirinë e shprehjesNeni 19 i Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut (UDHR) thotë se,

Çdokush ka të drejtë të gëzojë lirinë e opinionit dhe të shprehjes; kjo e drejtëpërfshin lirinë për të pasur opinionet e tua pa të ndërhyrë kurrkush, si dhe tëkërkosh, të marrësh e të përcjellësh informacion e ide nëpërmjet çfarëdollojorgani të medias dhe pa njohur pengesa kufijsh.59

Edhe pse nuk është drejtpërdrejt i aplikueshëm nga vendet anëtare, ky nen shërben si njëthirrje e rëndësishme në politikën globale. Nga një pjesë e mirë vendesh konsiderohetgjithashtu si pjesë përbërëse e korpusit ligjor të njohur si “e drejta ndërkombëtare” e cilaështë e aplikueshme për të gjithë Shtetet anëtare.

Ky nen është substancializuar edhe më shumë nga Konventa Ndërkombëtare mbi tëDrejta Civile dhe Politike (ICCPR).60 Ky traktat, i ratifikuar nga më shumë se 150shtete anë e mbanë botës,61 elaboron substancën e së drejtës së lirisë së shprehjes (që ehasim gjithashtu edhe në Nenin 19) në terma që janë shumë të ngjashëm me ata tëNenit 19-të të UDHR-së. E megjithatë aty shtohet edhe klauzola thelbësore se liria eshprehjes mund të kufizohet vetëm në qoftë se kjo gjë parashikohet nga ligji, ndjek njësynim të legjitimuar dhe është përnjëmend i nevojshëm për të arritur atë qëllim. Dukeqenë se transmetimi audioviziv është një ushtrim i dorës së parë i lirisë së shprehjes, çdoligj audioviziv ose normë rregullatore që cenon si aftësinë e transmetuesve për të ushtruar

58 Për hollësira të mëtejshme rreth zhvillimeve më të fundit shih në faqen në Internet të OBT-së,http://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/serv_e.htm (e parë në 4 gusht 2005).

59 Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut (UDHR), adoptuar dhe proklamuar nga Rezolutae Asamblesë së Përgjithshme 217 A (III) më 10 dhjetor 1948.

60 Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR), hyri në fuqi më 23mars 1976, 999 U.N.T.S. 171.

61 Deri më 27 prill 2005, ICCPR-ja ishte ratifikuar nga 154 vende të botës.

http://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/serv_e.htm



të drejtën e lirisë së shprehjes apo po aq të rëndësishmen të drejtë të publikut për t’uinformuar nga transmetuesit audiviziv, mund të justifikohet nëpërmjet kësaj formule.Kjo nuk nënkupton se ekziston një e drejtë e pakufizuar transmetimi, por do të thotë serregullat në mënyrë disproporcionale ndërhyrëse ose kërkesat e vagullta, siç është kërkesapër të gjithë transmetuesit që të respektojnë “nderin kombëtar dhe dinjitetin e shtetit”nuk mund të konsiderohen legjitime. Ai (sipas të gjitha gjasave) do të thotë se normatrregulluese të transmetimit duhet të zbatohen nga organizma që janë të pavarur ngashteti dhe që i shërbejnë interesit publik.

Agjenci dhe organizma të ndryshme të OKB-së kanë nxjerrë deklarata dhe rekomandime qëpërpunojnë kuptimin e së drejtës së lirisë së shprehjes në normat rregulluese të transmetimit.Ndërkohë që në vetvete nuk janë të detyrueshme, këto deklarata dhe rekomandime përpunojnëpjesën e detyrueshme të traktatit të Nenit 19-të të ICCPR-së, të ratifikuar nga pjesa më emadhe e vendeve europiane, ndaj dhe për këtë arsye nuk mund që të injorohet. Dy organizmajanë të një rëndësie të veçantë: Raporteri Special i OKB-së mbi Lirinë e Shprehjes dhe Komitetipër të Drejtat e Njeriut i OKB-së. I pari është një organ i veçantë i ngritur nga Komisioni përtë Drejtat e Njeriut i OKB-së, organi parësor për të drejtat e njeriut në hierarkinë politike tëOKB-së, për të raportuar lidhur me shkeljet e lirisë së shprehjes, por gjithashtu edhe për tëshqyrtuar synimet dhe përmbajtjen e saj. Komiteti për të Drejtat e Njeriut është një strukturëekspertësh i ngritur nën autoritetin e ICCPR-së për të mbikëqyrur implementimin e traktatitnë shtetet anëtare si dhe për të shqyrtuar ankesat e individëve të ndryshëm.62

Në vitin 2003 Raporteri Special i OKB-së për lirinë e shprehjes së bashku me kolegët e tij tëOSBE-së dhe OSHA-së lëshuan një Deklaratë të Përbashkët ku parashtroheshin disa parimenë fushën e normave rregulluese të transmetimit: Në mënyrë më të shkoqur, si më poshtë:

• Të gjithë autoritetet publike që ushtrojnë pushtet rregullues formal mbi medianduhet të jenë të mbrojtur nga çfarëdolloj ndërhyrjeje, në mënyrë të veçantë ngandërhyrjet e natyrës politike dhe/ose ekonomike, duke përfshirë edhe procesine “emërimit” të anëtarëve i cili duhet të jetë transparent, lejon që publiku tëinformohet dhe që nuk kontrollohet nga asnjë parti e veçantë.

• Sistemet rregullatore duhet të kenë parasysh dallimet themelore që ekzistojnëmidis sektorëve të shtypit të shkruar dhe atij audioviziv, si edhe të Internetit.Transmetuesve nuk duhet t’u kërkohet të regjistrohen sërish në mënyrë që tëpërfitojnë një licensë transmetimi. Caktimi i frekuencave të transmetimit duhettë bazohet mbi kritere demokratike si dhe duhet të sigurojë mundësi të barabartapër akses. Çdo normë rregulluese për Internetin duhet të marrë parasysh tiparetjashtëzakonisht të veçanta të këtij mediumi të komunikimit.63

62 Kjo kompetencë e fundit kërkon që shtetet të nënshkruajnë një traktat specifik, ProtokollinOpcional të ICCPR-së.

63 Deklaratë e Përbashkët e Raporterit Special për Lirinë e Shprehjes e të Opinionit të OKB-së,Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Medias dhe Raporterit Special mbi Lirinë e Shprehjes sëOSHA-së, më 18 dhjetor 2003.



Kjo deklaratë iu bën jehonë një sërë deklaratash të tjera të adoptuara nga KE, si dheDeklaratës së Sofies së UNESCO-s.

Komiteti për të Drejtat e Njeriut i OKB-së, në konsideratën e vet lidhur meimplementimin e Nenit të 19-të të ICCPR-së nga ana e Shteteve anëtare, ka bërë njësërë rekomandimesh të ngjashme lidhur me normat rregulluese në media.64 Të gjithakëto rekomandime janë tejet autoritative dhe tregojnë qëllimin e përmbajtjen edetyrueshmërisë së ligjit ndërkombëtar mbi të drejtën e lirisë së shprehjes në lidhje menormat rregulluese të transmetimit audioviziv. Ndonëse iu drejtohen shteteve të veçantë,rregullat e përgjithshme mund të ekstrapolohen prej tyre.

UNESCOSi një agjenci e specializuar e OKB-së në fushat e kulturës, politikave sociale dhe arsimit,roli i UNESCO-s nuk mund të anashkalohet. Në dritën e rreziqeve potenciale ndajsovranitetit kulturor kombëtar që vjen nga implementimi i GATS-it, UNESCO kandërmarrë një sërë masash që kanë të bëjnë me dimensionin kulturor të transmetimitaudioviziv. Në vitin 2001 UNESCO adoptoi Deklaratën Universale mbi DiversitetinKulturor.65 Gjithsesi, duke qenë se deklarata nuk është e detyrueshme ligjërisht, disashtete anëtare e kanë konsideruar jo adekuate në epokën e globalizmit. Për këtë arsye,një instrument i ri standard-caktues – një konventë e detyrueshme për mbrojtjen ediversitetit të përmbajtjes kulturore dhe shprehjes artistike – është duke u shqyrtuaraktualisht. Në korrik të vitit 2004, UNESCO-ja publikoi një projekt paraprak tëKonventës, që përcakton dispozitat si më poshtë: “Shtetet Palë […] afirmojnë të drejtëne tyre sovrane për të adoptuar masa për mbrojtjen dhe promovimin e diversitetit tëshprehjes kulturore brenda për brenda territorit të tyre, si dhe njohin detyrimet që kanëpër t’i mbrojtur dhe promovuar ato si brenda territorit të tyre ashtu edhe në nivel global.”66

Një projekt i konsoliduar ku mishërohen përgjigjet ndaj projektit paraprak do t’iparashtrohet Konferencës së ardhshme të Përgjithshme të UNESCO-s në tetor 2005.

64 Për shembull, në vitin 2002, lidhur me implementimin e ICCPR-së në Moldavi, Komiteti për tëDrejtat e Njeriut i OKB-së shprehu shqetësimin e vet lidhur me faktin se transmetuesi audivizivshtetëror në atë vend nuk u jepte hapësirë transmetimi partive të opozitës (UN Doc. CCPR/CO/75/MDA – 26 korrik 2002). Përsa i takon Kirgiztanit, ky Komitet ka shprehur shqetësimin e vetlidhur me ndërhyrjet qeveritare në licensimin dhe politikat arbitrare të licensimit në përgjithësi(Kirgiztan – CCPR/CO/69/KGZ – 24 korrik2000). Përsa i takon Armenisë, ky Komitet kashprehur shqetësimin e vet lidhur me kontrollin qeveritar mbi median elektronike si një shkeljetë lirisë së shprehjes (CCPR/C/79/Add.100 – 19 nëntor 1998).

65 UNESCO, Deklaratë Universale mbi Diversitetin Kulturor, adoptuar nga Sesioni i 31-t iKonferencës së Përgjithshme të UNESCO-s , Paris, 2 nëntor 2001.

66 Neni 5 (1) i projektit paraprak të konventës për mbrojtjen e diversitetit të përmbajtjes kulturoredhe shprehjes artistike.Projekti, si dhe një informacion më i hollësishëm rreth zhvillimeve më tëfundit, mund të gjendet në faqen e Internetit teUNESCO-s,http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php URL_ID=11281&URL_DO=DO_TOPI&URL_SECTION=201.html (e parë në 30qershor 2005).

http://portal.unesco.org/culture/en



Për më tepër ka edhe një sërë deklaratash të tjera, jo të detyrueshme, relevante për medianqë janë adoptuar nën patronazhin e UNESCO-s. Në Europë, nga këto më e rëndësishmjaështë Deklarata e Sofies. Ajo parashtron një numër parimesh mbi rregullat në media,duke përfshirë si më poshtë,

Të gjithë Shtetet duhet të ofrojnë, ose të përforcojnë në ato vende ku ekzistojnë,garanci konstitucionale dhe ligjore për lirinë e shprehjes dhe lirinë e shtypit, sidhe duhet të rishikojnë, të korrigjojnë dhe/ose shfuqizojnë të gjithë ato ligje,rregulla dhe masa që kufizojnë ushtrimin e kësaj të drejte themelore. Ata duhett’i kushtojnë një vëmendje të veçantë në mënyrë që të sigurojnë respektimin etë këtyre garancive. Tendencat për të vendosur kufij ose tabu jashtë sferës sëligjit, i kufizojnë këto liri dhe janë të papranueshme. […]

Hyrja e lirë në burimet e informacionit nga autoritetet publike duhet garantuar.Asnjë gazetar nuk duhet të shtrëngohet të zbulojë burimet e informacionit.Garanci adekuate duhet të vendosen. […]

Organet audiovizive shtetërore dhe agjencitë e lajmeve duhet të reformohen si dhet’u jepet statusi i gazetarisë dhe editorialistit të pavarur si institucione të hapura tëshërbimit publik dhe kjo duhet parë si një çështje me përparësi të plotë. […]

Në qoftë se autoritetet mbikëqyrëse dhe rregullatore të transmetimeveaudiovizive janë krijuar, ato duhet të jenë krejtësisht të pavarura nga qeveria.67

Ndonëse nuk zotëron forcë detyruese ligjore, kjo deklaratë parashtron parime tërëndësishme dhe është mbështetur nga Konferenca e Përgjithshme e UNESCO-s, dukei dhënë kësisoj një peshë të konsiderueshme politike.

2.3 Bashkimi Europian (BE)

Siç është parashtruar edhe më sipër, në nivelin e BE-së, transmetimet audiovizive janë subjekti një kuadri të gjerë rregullash, si për aspektin e përmbajtjes ashtu edhe për atë ekonomik dheteknik. Deri në atë shkallë që ka fuqi të drejtpërdrejta detyruese, të gjithë vendet anëtare tëBE-së janë ngushtësisht të lidhur për të implementuar këtë korpus rregullash.

Sipas ligjeve të BE-së, vetëm një pjesë e rregullave ligjore janë të një natyre të drejtpërdrejtëdetyruese. Përveç këtyre rregullave të imponuara në mënyrë të drejtpërdrejtë nga njëprej traktateve themeluese, të cilët janë ngushtësisht e rreptësisht të detyrueshëm ndajligjit dhe që janë të njohur si “legjislacioni parësor”, vendet anëtare kanë rënë në ujdimes tyre që institucionet legjislative në Bruksel,68 do të kenë fuqinë të kalojnë një tjetër

67 UNESCO, Deklarata e Sofies, shënimi 11.68 Organizmat legjislativë të BE-së janë Komisioni Europian, një organ i shërbimit civil që përgatit

legjislacionin, Parlamenti Europian, një organ i zgjedhur në mënyrë të drejtpërdrejtë që sjell nëfuqi legjislacionin dhe Unioni i Këshillit Europian, një organ i nivelit ministror në të cilin janë tëpërfaqësuar të gjithë vendet anëtare të BE-së.



numër instrumentesh të njohur si “legjislacion dytësor” po kështu të detyrueshëm ngaana ligjore. Këtu hyjnë si më poshtë:69

• urdhëresa – instrumente detyrues ligjorë që janë të zbatueshëm në mënyrë tëdrejtpërdrejtë, pa qenë e nevojshme të “transpozohen” ose të “hyjnë në fuqi”veçasi nga masat legjislative nacionale në vendet anëtare të BE-së;70

• direktiva – instrumente ligjorë që janë detyrues në varësi të rezultatit që duhetarritur, por që e lenë këtë gjë në diskrecionin e vendeve anëtare, ashtu si edheformën dhe metodën përmes të cilave kjo gjë mund të arrihet brenda për brendasistemit ligjor vendas;

• vendime – masa ligjore që janë detyruese në tërësinë e tyre, por vetëm në vendetanëtare ose për entitete të tjera që u adresohen.

Nga të treja këto, dy të parat janë instrumentet më të përhapur legjislativë. Midis këtyretë dyjave nuk ka ndonjë dallim në hierarki: janë thjesht trajta të ndryshme urdhëresash.Një direktivë mund të përdoret atje ku nevojitet të ndërkallet një politikë e caktuar, porformulimi i saj i saktë nuk është i rëndësishëm, ndërkohë që një urdhëresë përdoret atjeku detaji është i rëndësishëm, si në formën e masës legjislative ashtu edhe në rezultatin edëshiruar të arritur prej politikës. Vendimet, instrumenti i tretë i vlefshëm dhedrejtpërdrejtë i detyrueshëm, gjenden shpesh në fusha si ligji për konkurrencën dhendihma shtetëtore, dhe mund t’i drejtohen një shteti të vetëm anëtar për t’i vënë në dijerreth një çarjeje në rregullat e konkurrencës. Ato janë aty për aty ligjërisht të detyrueshme.

Përveç tri instrumenteve të sipërpërmendur, mund të adoptohen edhe “Rekomandime”dhe “Opinione”.71 Komisioni Europian, që funksionon si shërbimi civil i BE-së, ka fuqinëtë formulojë rekomandime ose të shpërndajë opinione lidhur me problematikat ligjoretë BE-së, si atje ku kjo fuqi është përcaktuar në mënyrë specifike, ose atje ku Komisionie gjykon të rëndësishme të përçojë opinionet e veta ose rekomandimet.72

Së fundmi, është e udhës që gjithashtu të përmendim fuqinë që ka Gjykata Europiane eDrejtësisë të japë gjykime të detyrueshme për ato çështje që kanë të bëjnë me legjislacionine BE-së. Para kësaj gjykate kanë të drejtë të paraqesin raste për gjykim vendet anëtare,institucione të BE-së, siç mund të jetë Komisioni Europian, ose edhe një gjykatë nacionale– në rastin e fundit, kjo gjë njihet si “referencë” dhe duhet të ketë të bëjë me interpretimine një mase legjislative të BE-së.

69 Neni 249, Traktati themelues i Komunitetit Europian (Traktati i KE-së).70 Sidoqoftë vendet anëtare mund të kenë nevojë të ndryshojnë disa prej ligjeve të tyre ekzistuese që

mund të mos jenë kompatibël me Urdhëresat.71 Traktati i KE-së, neni 249.72 Traktati i KE-së, neni 211.



2 .3 .1 Legj i s lac ioni i n ive l i t parë sor

Rregullat e fiksuara në Traktatin zanafillës të Komunitetit Europian,73 janë bërë të njohurasi legjislacioni i “nivelit parësor”. BE-ja ka aftësi të konsiderueshme për të drejtuarlegjislacionin dhe politikat e shteteve anëtare për kah aspektet ekonomike të transmetimitaudioviziv. Në këtë drejtim, BE-ja mund të ndërmarrë veprime për të nxitur lirinë nëofrimin e shërbimeve74 si dhe për t’iu përmbajtur të “drejtës të krijimit”.75 Veç kësaj,rregullat e konkurrencës të Traktatit të KE-së mundësojnë Komisionin Europian të vërërregull në proceset e përqëndrimit76 (shih seksioni 6), dhe ndihmën e Shteteve77 (shihseksioni 5.2), duke përfshirë edhe ato në industrinë e transmetimit audioviziv. Për vendetanëtare të BE-së, në qoftë se ngrihet çështja nëse një transmetues është duke aplikuarpraktika restriktive ose është duke abuzuar me një pozicion dominues, Traktati i KE-sëka për të qenë relevant.78 Ai gjithashtu parashikon bazat ligjore për të shqyrtuar nësefondet e transmetuesve të shërbimit publik nëpërmjet pagesave të licensave shtrembëronkonkurrencën në disfavor të transmetuesve privatë, të cilët i nxjerrin të ardhurat e tyrenëpërmjet reklamave dhe shërbimeve të abonimit.79

73 Traktati i KE-së është më i vjetri nga të gjithë traktatet që bënë atë që njihet me emrin “BashkimiEuropian”, dhe ka të bëjë me atë që disa i referohen si “thelbi i biznesit” të BE-së, thënë më shkoqur,rregullat për të gjitha ato çështje të nevojshme për të krijuar një treg ekonomik të brendshëm, tëvetëm europian. Me kalimin e viteve janë adoptuar traktate të tjerë që zgjeronin kompetencat e“Unionit”. Më i rëndësishmi nga të gjithë këta ka qenë “Traktati i Bashkimit Europian”, i cili filloit’i jepte Unionit kompetenca në çështjet politike, juridike, emigracionit, marrëdhënievendërkombëtare dhe mbrojtjes. Ai gjithashtu vendosi krijimin e “Bashkimit Europian”, të përbërënga tri “shtylla”: bashkëpunimi ekonomik nëpërmjet Komunitetit Europian “të vjetër”, bashkëpuniminë çështjet e brendshme dhe ato të gjyqësorit dhe bashkëpunimi për marrëdhëniet ndërkombëtaredhe të mbrojtjes. Rregullat dhe legjislacioni relevant lidhur me transmetimin audioviziv janë tëgjitha adoptuar në kontekst të shtyllës së parë, asaj të “vjetrës”, të Komunitetit Europian. Megjithëseështë korrekte nga ana teknike për t’iu referuar këtyre si legjislacioni i Komunitetit, në gjuhën epërditshme shpesh iu drejtohen edhe si legjislacioni i “BE”-së.

74 Traktati i KE-së, neni 49. Sipas një precedenti ligjor të Gjykatës Europiane të Drejtësisë (ECJ),transmetuesit audiovizivë ofrojnë shërbime sipas asaj që është përcaktuar në nenin 49 të traktatittë KE-së. Shih: C-155/73 Sacchi [1974] 409; C-52-79 Dehauve [1980] 833; C-352/85 Bond vanAdverteerders [1988] 2085; C-260-89 ERT [1991] I-2925; C-148/91 Veronica [1993] I-487.

75 Traktati i KE-së, neni 43. Traktati e përvijon këtë të drejtë si “të drejtën për të ndërmarrë dhezhvilluar veprimtari si persona të vetëpunësuar si dhe për të ngritur e menaxhuar ndërmarrje nëkompani ose firma të veçanta. Shih: vendimi i Gjykatës Europiane të Drejtësisë në çështjen C-155/73 Sacchi [1974] 409, dhe çështja C-52/79 Dehauve [1980] 833.

76 Traktati i KE-së, neni 81.77 Traktati i KE-së, neni 87. 78 Traktati i KE-së, nenet 81, 82.79 Traktati i KE-së, neni 87.



Përsa i takon dimensionit kulturor të transmetimeve audiovizive, sidomos çështjes sëpërmbajtjes, kompetencat rregulluese të BE-së janë të kufizuara. Traktati i KE-së pohonse “Komuniteti duhet të kontribuojë në lulëzimin e kulturave të vendeve anëtare […].Ai duhet të marrë parasysh aspektet kulturore në veprimtaritë e veta në klauzolat e tjeratë këtij Traktati dhe në mënyrë të veçantë me qëllimin për të respektuar dhe promovuardiversitetin e kulturave.”80 Sidoqoftë, po ky nen në mënyrë eksplicite përjashtonharmonizimin e masave në politikat kulturore në nivelin e BE-së.81 Prandaj dhe nëpraktikë, BE-ja nuk ka asnjë kompetencë të ndërhyjë në mënyrë të drejtpërdrejtë nërregullat e transmetimit audioviziv të vendeve anëtare, përderisa kjo ndërhyrje mund tëndikojë në përmbajtjen e transmetimeve. E megjithatë BE-ja ka ushtruar pushtetin e vetduke ofruar rregullat e përmbajtjes në disa fusha të caktuara, dhe në mënyrë të veçantëato që kanë të bëjnë me mbrojtjen e të miturve, në emër të realizimit të asaj që mund tëquhet “treg i vetëm”.82

2 .3 .2 Nive l i dytë sor i l eg j i s lac ioni t

Në nivelin dytësor të legjislacionit – direktivat, normat rregulluese dhe vendimet tëreferuara si më sipër – instrumentet kryesorë ligjorë janë si më poshtë:

• “Televizioni pa kufij” Direktivë (Direktivë TWF);

• Direktiva për Kabllor e Satelitor;83

• Kuadri Rregullator për Rrjetet e Komunikimit Elektronik dhe Shërbimeve(2002);

• Rregullatori i shkrirjeve të KE-së.84

80 Traktati i KE-së, neni 151.81 Traktati i KE-së, neni 151 (5).82 Justifikimi i ofruar për rregullat e përmbajtjes në këtë rast është se, në qoftë se çdo vend do të

kishte rregullat e veta, specifike, për rregullimin e përmbajtjes së transmetimeve, atëherë do tëjetë tepër e vështirë për transmetuesit për të operuar përtej kufive – në kësi rastesh atyre u duhettë njohin dhe të kenë parasysh ligjet e çdo vendi të veçantë të BE-së ku ata operojnë. Prandaj dheBE-ja është munduar të krijojë një fushë loje duke ofruar të njëjtat rregulla bazike lidhur me disaçështje të caktuara që kanë të bëjnë me përmbajtjen në të gjithë vendet anëtare të BE-së.

83 Direktiva e Këshillit 93/83/EEC e 27 shtatorit 1993 mbi koordinimin e një sërë rregullash lidhurme të drejtën e autorit si dhe të drejtat e lidhura me kopirajtin të aplikueshme në transmetiminsatelitor dhe ritransmetimin kabllor, O.J. L248/15, o tetor 1993 (këtu e më pas Direktiva Kablloree Satelitore).

84 Normat rregulluese të Këshillit (EC) Nr. 139/2004 të 20 janarit 2004 mbi kontrollin epërqëndrimeve ndërmjet ndërmarrësve, L24/1, 29 janar 2004, (këtu e më pas, rregullatori iShkrirjeve të KE-së).



Ligji i përgjithshëm i konkurrencësRregulluesi i Shkrirjeve të KE-së është një nga instrumentet kryesorë të ligjit antimonopolnë Europë. Në tregun e sotëm të konsoliduar, klauzolat e këtij ligji kanë një farë vleresidomos në sektorin e transmetimit (shih seksioni 6.3).

Specifika e sektorit të rregullimeve në media

Aspektet teknikeLigji i konkurrencës është gjithashtu i vlefshëm kur merret në konsideratë infrastrukturaqë është përdorur për transmetimet audiovizive, si në rrugë satelitore, kabllore ose përmesrrjeteve tokësore ose formave të tjera të komunikimit elektronik. Përveç kësaj, kuadri i rirregullator i BE-së për komunikimet elektronike – Kuadri Rregullator për Rrjetet eKomunikimit Elektronik dhe Shërbimet – u adoptua në vitin 2002, për t’u aplikuar ngavendet anëtare në korrik të vitit 2003.85 Kuadri përfshin katër direktivat e mëposhtmedhe një vendim mbi politikën e spektrit:

• Direktiva Kuadër;86

• Direktiva për Akses;87

• Direktiva e Shërbimit Universal;88

• Direktiva e Autorizimit;89

• Vendimi për Spektrin e Radios (shih seksioni 3.1).90

Ndonëse rregullimi i përmbajtjes mbetet jashtë qëllimit të këtij kuadri, gjithsesi ai ështëjetik për transmetuesit audiovizivë.91 Kjo vjen ngaqë ai aplikohet në të gjitha infrastrukturat

85 Detaje të tjera mbi Kuadrin mund të gjenden në http://europa.eu.int/information_society/topics/telecoms/regulatory/new_rf/index_en.htm (të para në 30 qershor 2005).

86 Direktiva 2002/21/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit të datës 7 mars 2002 mbi njëkuadër të përgjithshëm rregullues për rrjetet e komunikimit elektronik dhe shërbimet, L108/33,24 prill 2002, Bruksel, (këtu e më pas, Direktiva Kuadër).

87 Direktiva 2002/19/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit të datës 7 mars 2002 mbi aksesinnë, dhe ndërlidhjen e, rrjeteve të komunikimit eletronik dhe lehtësirave bashkëshoqëruese, L108/7, Bruksel, 24 prill 2002, (këtu e më pas, Direktiva për Akses).

88 Direktiva 2002/22/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit të datës 7 mars 2002 mbi shërbiminuniversal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet e komunikimit elektronik dhe shërbimeve,L108/51, Bruksel, 24 prill 2002, (këtu e më pas, Direktiva e Shërbimit Universal).

89 Direktiva 2002/20/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit të datës 7 mars 2002 mbi autorizimine rrjeteve të komunikimit elektronik dhe shërbimeve, L108/21, Bruksel, 24 prill 2002, (këtu emë pas Direktiva e Autorizimit).

90 Vendimi Nr. 676/2002/EC i Parlamentit Europian dhe i Këshillit të datës 7 mars 2002 mbikuadrin rregullator për politikat e spektrit të radios në Komunitetin Europian, L108/1, Bruksel,24 prill 2002, (këtu e më pas Vendimi për Spektrin e Radios).

http://europa.eu.int/information_society/topics



e transmetimit,92 ndaj dhe rregullon kushtet sipas të cilave sinjalet e tyre transmetohendhe përfitohen. Në respekt të transmetuesve, kuadri përfshin klauzola mbi “duhet tëmbartë detyrime”,93 si edhe rregulla mbi sistemet e aksesit të kondicionuar dhe “lehtësivebashkëshoqëruese” për televizionet dixhitale (shih seksionin 3.2.3).

Rregullimi i përmbajtjesNë nivelin e BE-së, normat rregulluese për sektorë specifikë të medias mund të gjendenkryesisht në Direktivën TWF. Kjo direktivë parashtron atë minimum standardesh qënormat rregulluese të transmetuesve televizivë nga vendet anëtare duhet të garantojnë.Kjo direktivë u fut në mënyrë që të sigurohej ajo çka në gjuhën e BE-së njihet si “treg ilirë” në shërbimet audiovizive: një treg i vetëm europian me rregulla të përbashkëtaligjore që lehtësojnë ofrimin e shërbimeve brenda-e-jasht-ë kufijve pa pengesa ligjore(brenda hapësirës së BE-së transmetimet audiovizive njihen me termin “shërbime”).

Para hyrjes së Direktivës TWF, ishte shumë e vështirë për transmetuesit audiovizivë nëEuropë që të transmetonin përtej kufive, për shkak të kuadrit të ndryshëm ligjor qëaplikohej në vende të ndryshme europiane. Kësisoj direktiva kërkon të lehtësojëtransmetimet përtej kufive europianë (prej nga rrjedh edhe emri i saj), duke përshkruarnjë kuadër të njëjtë rregullash në një sërë fushash, si dhe duke bërë të mundur kështu qëasnjë vend europian të mos mund të kufizojë ritransmetimin ose thithjen e valëvetransmetuese që vijnë nga një tjetër vend europian për arsye që përkojnë me synimin edirektivës. Qëllimi kryesor i direktivës ishte që të lehtësonte rritjen e një industrie tëfuqishme audiovizive në Europë, e cila të shërbente si kundërpeshë kundrejt programevetë Shteteve të Bashkuara, që perceptoheshin si një kërcënim ndaj kulturës europiane.Klauzolat e saj kryesore kanë të bëjnë si më poshtë (shih seksioni 4):

• “listimin” e ngjarjeve madhore të një rëndësie të dorës së parë për shoqërinë;

• rregullimin e kuotave;

• reklamimet dhe sponsorizimet;

• mbrojtjen e të miturve;

• të drejtën për t’u përgjigjur.

Direktiva TWF bazohet në parimin e vendit-të-origjinës – transmetuesve iu duhet vetëmtë pajtohen me ligjin kombëtar të vendit anëtar ku ata janë vendosur.94 Mbasi kjo përputhjeverifikohet, një emision audioviziv që transmetohet në një tjetër vend anëtar nuk duhet

91 Shih: recitali 5 i Direktivës Kuadër: “Ky kuadër nuk mund të […] mbulojë përmbajtjen eshërbimeve të shpërndara përmes rrjeteve të komunikimit elektronik duke përdorur shërbimet ekomunikimit elektronik, siç edhe është përmbajtja e transmetimeve […].”

92 Shih: përkufizimi ligjor i “rrjeteve të komunikimit elektronik” në Nenin 2(a) të Direktivës Kuadër.93 Direktiva e Shërbimit Universal, neni 31.94 DTWF, neni 2(1).



të bëhet objekt i një kontrolli të dytë sipas ligjeve kombëtare të shtetit marrës.Ritransmetimi mund të pezullohet nga ana e shtetit pritës vetëm në rrethana tëjashtëzakonshme.95

E adoptuar në vititn 1989, direktiva u rishikua për herë të parë më 1997, në mënyrë qëtë mbante parasysh zhvillimet teknologjike dhe ato të tregut. Implementimi i saj ngavendet anëtare duhet të monitorohet vazhdimisht, nëpërmjet një raporti që Komisioni iparaqet Parlamentit Europian, Këshillit dhe Komitetit Ekonomik e Social.96 Në janar tëvitit 2003, Komisioni shpërndau raportin e katërt të kësaj natyre, i cili përmban detajelidhur me statusin implementues në të gjithë vendet anëtare.97 Qysh nga viti 2003, ështëkryer edhe një rishikim i dytë i direktivës, duke u fokusuar në aspektet e mëposhtme:

• rregullimet në përmbajtjen audiovizive;

• niveli i detajit në rregullimet e reklamave;

• e drejta për t’u informuar dhe e drejta për raportime të shkurtra;

• promovimi i distribucionit dhe prodhimi i programeve televizivë;

• masat bashkërregulluese në sektorin e medias;

• trajtimet rregullatore në televizionin ndëraktiv.98

Komisioni Europian ka planifikuar të paraqisë një Direktivë të re TWF para fundit tëvitit 2005.

2.4 Këshilli i Europës (KiE).

Këshilli i Europës është një afiliacion i shteteve europiane që kanë adoptuar, ndërmjettyre, një sërë traktatesh të detyrueshme nga ana ligjore. Ndonëse ky Këshill zhvillon njëtakim ministrash dhe ka gjithashtu edhe një Parlament, asnjëri prej tyre nuk ka fuqi tëadoptojë rregulla ligjore të detyrueshme. E megjithatë, si Komiteti i Ministrave ashtuedhe Asambleja Parlamentare, adoptojnë vazhdimisht rekomandime të detajuara dheinstrumente të tjerë që kanë një rëndësi politike – si për shkak të natyrës së tyre tëdetajuar dhe, në rastin e Komitetit të Ministrave, ashtu edhe për shkak të nivelit të lartëqeveritar që ato adoptohen. Këto rekomandime përdoren gjithashtu vazhdimisht për të

95 DTWF, neni 2a(2).96 DTWF, neni 26,97 Komisioni Europian, Raporti i Katërt i paraqitur nga ana e Komisionit për Këshillin, Parlamentin

Europian, Komitetin Europian Ekonomik dhe Social dhe Komitetin e Rajoneve, lidhur meaplikimin e Direktivës 89/552/EEC “Televizioni pa Kufij, COM (2002) 778 final, 6 janar 2003,i vlefshëm edhe në http://europa.eu.int/comm/avpolicy/regul/twf/applica/comm2002_778final_en.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

98 Komunikatë e Komisionit Europian mbi të ardhmen e politikave rregullatore audiovizive në Europë,f. 24.

http://europa.eu.int/comm/avpolicy/regul/twf/applica



interpretuar klauzolat e shkurtra të nevojshme që gjenden në traktatet e detyrueshmenga ana ligjore dhe që përfitojnë një farë force ligjore nga asocimi me kësi traktatesh.

Përsa u takon normave rregulluese audiovizive, traktatet dhe rekomandimet kryesorejanë si më poshtë:

• Konventa Europiane mbi të Drejtat e Njeriut (ECHR)99 – një traktat flamurtari të drejtave të njeriut, si dhe instrumenti përgjithësisht më i vjetër i të drejtavetë njeriut në epokën moderne;

• Konventa e Televizionit Ndërkufitar (ECTT)100 – përmban rregulla të ngjashmeme ato të Direktivës së BE-së me të njëjtin emër;

• Dy rekomandime ministeriale – njëri mbi pavarësinë dhe funksionet eautoriteteve rregullatore për sektorin e transmetimeve audiovizive (2000) dhetjetri mbi garancitë e pavarësisë së shërbimeve publike audiovizive (1996).101

2 .4 .1 E dre j ta pë r l i r inë e shprehjes

ECHR-ja është një traktat ligjor i detyrueshëm që ka status pothuajse kushtetues nëpjesën më të madhe të vendeve europiane. Anëtarësimi në KE është i lidhur me pranimine ECHR-së: nuk mund të bëhesh një vend anëtar në KE pa raktifikuar dhe implementuarECHR-në. Klauzolat e këtij traktati janë përpunuar edhe më tej në një korpus ligjor tëzhvilluar nga Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut, një organ gjyqësor i të drejtavetë njeriut, që ka fuqinë të japë vendime të detyrueshme e të pakthyeshme. Neni 10 iECHR-së mbron të drejtën e lirisë së shprehjes në terma të ngjashëm me ata që gjendennë Nenin 19 të UDHR-së. Sidoqoftë këtu shtohen dy elementë të rëndësishëm që kanëtë bëjnë me gjuhën e UDHR-së. Së pari, shprehet në mënyrë eksplicite se e drejta e lirisësë shprehjes nuk i ndalon Shtetet për krijimin e mekanizmave të licensimit në sektorinaudioviziv; së dyti, ofron një klauzolë të detajuar lidhur me kufizimet mbi të drejtën elirisë së shprehjes. Kjo klauzolë kufizimesh, e cila aplikohet gjithashtu edhe në normatrregullatore të transmetimeve audiovizive, parashikon që,

99 Konventa Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (ECHR),adoptuar më 4 nëntor 1950, e hyrë në forcë më 3 shtator 1953, E. T. S. 005.

100 Këshilli i Europës, Konventa Europiane mbi Televizionin Ndërkufitar (ECTT), 5 maj 1989,amenduar sipas klauzolave të Protokollit (E. T. S. nr. 141) të Këshillit të Europës më 9 shtator1998, hyrë në forcë më 1 mars 2002.

101 Këshilli i Europës, Rekomandim Rec (2000) 23 i Komitetit të Ministrave për Shtetet anëtare mbipavarësinë dhe funksionet e autoriteteve rregullatore për sektorin audioviziv, adoptuar nga Komitetii Ministrave më 20 dhjetor 2000, në takimin e 735të të Zëvendësministrave (këtu e më pas,Këshilli i Europës, Rekomandim Rec (2000) 23); dhe Rekomandim Rec (96) 10 i Komitetit tëMinistrave për Shtetet anëtare mbi Garancinë e Pavarësisë së Shërbimit Publik Audioviziv, adoptuarmë 11 shtator 1996 (këtu e më pas, Këshilli i Europës, Rekomandim Rec (96) 10).



Ushtrimi i [së drejtës së lirisë së shprehjes], duke qenë se mbart në vetvete detyrimedhe përgjegjësi, mund të bëhet subjekt i një sërë formalitetesh, kushtesh,kufizimesh ose ndëshkimesh, siç parashikohen me ligj dhe janë të nevojshme nënjë shoqëri demokratike në interes të sigurisë kombëtare, integritetit territorialose shpëtimit publik, për parandalimin e trazirave ose krimit, për mbrojtjen eshëndetit ose moralit, për mbrojtjen e reputacionit ose të së drejtës së personavetë tjerë, për parandalimin e zbulimit të informacionit të marrë në mirëbesim osepër ruajtjen e autoritetit dhe paanshmërisë së gjyqësorit.102

Kjo gjë është interpretuar si krijimi i një testi tri palësh, duke kërkuar që çdo kufizim (1)të parashikohet me ligj, (2) të ndjekë një qëllim të fortë ligjor, dhe (3) të jetë e nevojshmenë një shoqëri demokratike. Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka deklaruar sekërkesa e parë do të përmbushet vetëm atëherë kur ligji të jetë i aksesueshëm dhe i“formuluar me precizion të mjaftueshëm në mënyrë që të mundësojë qytetarin të rregullojëqëndrimin e vet.”103 Së dyti, ndërhyrja duhet të ndjekë një nga qëllimet e listuara nëNenin 10(2) – Lista e qëllimeve është tërësisht shterruese, kështu që çfarëdollojinterference që nuk ndjek një nga qëllimet e listuara shkel Nenin 10. Së treti, ndërhyrjamund të jetë e nevojshme për të siguruar një prej qëllimeve të listuara. Fjala “e nevojshme”do të thotë që duhet të ekzistojë “presioni i një nevoje sociale” për ndërhyrjen.104 Arsyete dhëna nga Shteti për të përligjur ndërhyrjen duhet të jenë “të rëndësishme dhe mëse tëmjaftueshme” dhe Shteti duhet të tregojë edhe më pas që ndërhyrja është proporcionalepërkundrejt qëllimit të ndjekur.105

Çdo normë rregullatore audiovizive duhet të kalojë këtë test në mënyrë që të legjitimohet.

2 .4 .2 Normat r regul luese mediat ike në sektorë spec i f ikë

Rregullat e përmbajtjesECTT-ja është një traktat ligjor me karakter detyrues, klauzolat e të cilit janë në njëmasë të konsiderueshme të ngjashme me ato të Direktivës TWF të BE-së dhe në njëpjesë të mirë mbështetet në parime të njëjta (shih seksioni 4). Ky traktat u adoptua meqëllim që të siguronte objektivin politik të krijimit të një tregu të madh e të fuqishëmeuropian audioviziv, përtej kufijve të ngushtë të Europës. Në mënyrë që të koordinohetmidis dy instrumenteve, ECTT-ja aplikohet vetëm në vendet anëtare të BE-së dukeqenë se tani për tani nuk ka ndonjë rregull të paracaktuar të BE-së (dmth., nuk ka asnjëklauzolë në Direktivën TWF që qeveris ndonjë subjekt të veçantë në fjalë).106

102 ECHR, neni 10.103 Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut, Sunday Times kundër Mbretërisë së Bashkuar, 26 prill

1979, Aplikim Nr. 6538/74, paragrafi 49.104 Shih, për shembull, Hrico kundër Sllovakisë, 27 korrik 2004, Aplikim Nr. 41498/99, paragrafi 40.105 Lingens kundër Austrisë, 8 korrik 1986, 8 EHRR 407, paragrafët 39-40.106 ECTT, neni 27.



Organet rregullues në sektorin audiovizivKomiteti i Ministrave i Këshillit të Europës ka adoptuar dy rekomandime të rëndësishmelidhur me normat rregulluese të transmetimeve audiovizive: një mbi pavarësinë dhefunksionet e autoriteteve rregulluese për sektorin audioviziv (2000), dhe tjetri mbigarantimin e pavarësisë së shërbimit publik në transmetimet audiovizive (1996).107

Megjithëse këto rekomandime nuk kanë fuqi ligjore detyruese, ato nuk mund tëshpërfillen, mbasi bazohen në kuptimin e Nenit të 10-të të ECHR-së, i cili është idetyrueshëm, në fushën e rregullave audiovizive, për shkak të nivelit të lartë ministerialgjatë të cilit janë adoptuar dhe, ngaqë nuk janë të ngjashëm me rekomandimet e OKB-së, mbasi u janë përshtatur në mënyrë specifike rrethanave europiane.

Në qendër të të dy rekomandimeve është ideja se organet rregullatore audiovizive dheorganet mbikëqyrëse të mjeteve të shërbimit publik audioviziv duhet të ngrihen në mënyrëtë atillë që minimizojnë rreziqet e ndërhyrjeve në veprimtaritë e tyre – për shembull,nëpërmjet një procesi të hapur emërimesh për të promovuar pluralizmin dhe që përfshingaranci kundër shkarkimeve dhe rregullave të vendosura lidhur me konfliktin e interesave.Për shembull, rekomandimi mbi pavarësinë dhe funksionet e autoriteteve rregullatorepër sektorin audioviziv (Rec (2000) 23), pohon në mënyrë specifike se duhen vëzhguarrregullat e mëposhtme:108

3. Rregullat që qeverisin autoritetet rregullatore për sektorin audioviziv, sidomosanëtarësinë e tyre, përbëjnë një element kyç për pavarësinë e tyre. Prandaj dheato duhet të përvijohen në mënyrë të atillë që t’i mbrojnë kundër çdo llojndërhyrjeje dhe në mënyrë të veçantë nga forcat politike dhe/ose interesatekonomikë.

4. Për këtë qëllim, lypset të përvijohen rregulla specifikë përsa i takonmospërputhshmërisë me qëllim që të shmanget që:

• autoritetet rregullatore të jenë nën influencën e pushtetit politik;

• anëtarë të autoritetit rregullator t’i ushtrojnë funksionet ose të kenë interesa nëndërmarrje ose organe të tjera të medias, ose të lidhur me sektorin në fjalë, çkamund të shpjerë në një konflikt interesash në lidhje me të qenurit anëtar iautoritetit rregullator.

5. Përveç kësaj, rregullat duhet të garantojnë që anëtarët e këtyre autoriteteve:

• janë caktuar në një mënyrë demokratike dhe transparente;

• të mos mund të marrin ndonjë mandat ose të marrin udhëzime nga personaapo organizma të tjerë;

107 Këshilli i Europës, Rekomandim Rec (2000) 23; dhe Rekomandim Rec (96) 10.108 Këshilli i Europës, Rekomandim Rec (2000) 23, Apendiks, Kapitulli II.



• të mos bëjnë deklarata ose të ndërmarrin veprime që mund të ngjallinparagjykime lidhur me pavarësinë e funksionit që kryejnë, si dhe të mos krijojnëpërfitime prej kryerjes së funksioneve.

6. Së fundi, duhet të hartohen rregulla të sakta përsa i takon mundësisë që anëtarëte autoriteteve rregullatore të shkarkohen, në mënyrë që të shmanget çfarëdollojmundësie që shkarkimi i tyre të shfrytëzohet si mjet presioni politik.

7. Në mënyrë të veçantë, shkarkimi duhet të bëhet i mundshëm vetëm në rast tëmos respektimit të rregullave të mospërputhshmërisë, të cilave, ata, si anëtarë,duhet t’u nështrohen ose paaftësisë për të ushtruar funksionet e veta që tanimënjihen, pa pasur kurrfarë paragjykimi për mundësinë që personi i interesuar t’idrejtohet gjykatës kundër shkarkimit. Veç kësaj, shkarkimi në bazë të ndonjëshkeljeje të kryer, e lidhur ose jo me funksionet e sipërpërmendura, duhet tëbëhet i mundur vetëm në raste tepër serioze të përcaktuara në mënyrë të qartënga ligji, objekt i një vendimi përfundimtar të marrë nga gjykata.

3. RREGULLAT TEKNIKE

Rregullat audiovizive nuk kanë të bëjnë vetëm me rregullimin e përmbajtjes sëtransmetimeve, por gjithashtu edhe me rregullimin e rrjeteve teknike, aparaturave dheshërbimeve që janë të domosdoshme për kryerjen e transmetimeve. Dy aspekte tërregullave teknike kanë rëndësi të veçantë. Së pari, çdo transmetim audioviziv tokësor zëpjesë nga spektri i radios, ndaj dhe kërkon ndarje të duhur të kapaciteteve. Së dyti,megjithëse dixhitalizimi ka reduktuar në një farë mase problemin e spektrit ose të mungesëssë brezit të valëve, ai nuk e ka shterruar krejt problemin. Shtrëngesa të tjera janë shfaqurnë mjedisin e televizionit dixhital, që bën thirrje për veprim rregullator.

3.1 Menaxhimi i spektrit të radios

Çdo transmetim audioviziv tokësor shfrytëzon valët, ndaj dhe kërkon norma rregulluesetë kapaciteteve të kufizuara ende të vlefshme. Në rrafshin ndërkombëtar, spektri i radioskoordinohet sipas Planit të Stokholmit, i cili u adoptua në vitin 1961 nga UnioniNdërkombëtar i Telekomunikacionit (ITU). Është më se e natyrshme që Plani iStokholmit nuk mund të parashihte zhvillimet e vrullshme teknike të kohëve të fundit,siç është transmetimi audioviziv dixhital tokësor. Prandaj dhe është diskutuar gjerë egjatë për një amendim të përgjithshëm të Planit të Stokholmit, por që nuk pritet të hyjënë forcë para vitit 2005 ose 2006. Në këtë pikë, parimet që do të vijojnë nuk njihenende sa e siç duhet, meqenëse krejt rishikimi i tekstit është ende në diskutim e sipër.

Në rrafshin e BE-së, Komisioni Europian publikoi një Kartë të Gjelbër mbi politikat espektrit në vitin 1998.109 Projekti i parë i një propozimi lidhur me Vendimin për njëSpektër të Radios vijoi më 2000.110 Qyshkur shtetet anëtare reaguan në mënyrë hezituese



ndaj këtyre masave, paskëtaj Komisioni ndoqi një politikë thjesht të përkrahjes dhendjekjes së arranxhimeve të spektrit në rrafsh ndërkombëtar. Gjithsesi, me adoptimin eVendimit të Spektrit të Radios në vitin 2002, para pak kohësh Komisioni është rikthyernë nismat e mëparshme lidhur me krijimin e një kuadri rregullator për politikat e spektritnë Komunitetin Europian.111 Në interes të politikave Komunitare, vendimi inkurajonaksion të koordinuar të Komisionit dhe Shteteve anëtare në negociatat ndërkombëtarelidhur me menaxhimin e spektrit.

Në rolin e pionierit mbarëbotëror, në Gjermani, rajoni i Berlin/Brandenburgut ndërmoritransmetimet tokësore dixhitale (Transmetimet Tokësore Video Dixhitale, DVB-T) dukembyllur plotësisht sinjalin analog në gusht të vitit 2003. Rajone të tjera në Gjermani,ashtu si edhe në Mbretërinë e Bashkuar, Spanjë, Suedi, Finlandë e Austri ndoqën këtëmodel (shih seksioni II.7.3).

Në krahasim me transmetimin analog, teknologjia dixhitale lejon deri në dhjetë herë mëshumë kanale që të transmetojnë në të njëjtën frekuencë. Edhe pse dixhitalizimi zvogëlondilemën e kapaciteteve të kufizuara të transmetimit, ai krijon sfida të reja për caktimin evalëve në transmetim. Para shfaqjes së teknologjive dixhitale, frekuencat e përcaktuarapër transmetimet televizive tokësore në Europë ishin tanimë të zëna nga kanalët analogë.Prandaj dhe transmetimet dixhitale tokësore mund vetëm të implementohen në kurriztë teknologjisë analoge mbi të cilën kanë qenë të mbështetur deri më sot transmetuesitdhe shikuesit. Pyetja që ngrihet është se si të rregullohet tranzicioni për kah transmetimidixhital dhe mbyllja përfundimtare e transmetuesve analogë në një mënyrë që merrparasysh interesat e të gjitha palëve të përfshira në këtë proces. Për shembull, duhet tëjetë e sigurtë që konsumatorët kanë informacion të mjaftueshëm që të njihen me tëgjitha mundësitë për shërbimet e reja dixhitale tokësore si dhe t’u përshtaten teknologjivetë reja të transmetimit duke blerë bokse dixhitale set-top.

Komisioni Europian ka ofruar udhëzues për Shtetet anëtare në një Komunikatë mbi hapjene dixhitalit më 2004.112 E megjithatë nuk mund të thuash se janë parashikuar masa specifikenga ana e BE-së lidhur me zbatimin e skenarit të hapjes. Veçanërisht, Komisioni nuk kavendosur për një afat kohor të “kyçjes” së analogut në hapësirën e BE-së, por nga ana tjetëras që ka kushtëzuar ndalimin e shitjes të marrësave analogë.113 Më 24 maj 2005, Komisioni

109 Komisioni Europian, Kartë e Gjelbër mbi Politikat e Spektrit në Radio në Kontekst të Politikavetë Komunitetit Europian siç janë Telekomunikimet, Transmetimet Audiovizive, Transportin dheR&D, COM (!998) 596 final, 9 dhjetor 1998.

110 Komisioni Europian, Propozim i Parlamentit Europian dhe i Këshillit mbi një kuadër rregullatorpër politikat e spektrit të radios në Komunitetin Europian, COM (2000) 407.

111 Vendimi për Spektrin e Radios.112 Komisioni Europian, Komunikatë nga Komisoni në drejtim të Këshillit, Parlamentit Europian,

Komitetit Ekonomik dhe Social Europian si dhe Komitetit të Rajoneve lidhur me tranzicioninnga transmetimi analog në atë dixhital (nga “hapja” e dixhitalit në “kyçjen” e sinjalit analog),COM (2003) 541 final, 17 shtator 2004, (këtu e më pas, Komisioni Europian, Komunikatë –nga “hapja” e dixhitalit te “kyçja” e analogut).

113 Komunikatë e Komisionit Europian – nga “hapja” e dixhitalit te “kyçja” e analogut, f. 5, 16.



adoptoi një Komunikatë mbi Përshpejtimin e Tranzicionit nga Transmetimet Analoge nëato Dixhitale, ku mbyllet me konkluzionin se aty nga viti 2010 pjesa më e madhe etransmetimeve në BE të jenë dixhitale, si dhe propozon një afat kohor, fillimin e vitit2012, për nxjerrjen jashtë të transmetimeve tradicionale analoge tokësore.114

3.2 Rojtarët e televizionit dixhital

Ndërkohë që dixhitalizimi prodhon një mënyrë më efektive në përdorimin e kapacitetevetransmetuese, ai paraqet edhe një sërë rreziqesh të reja lidhur me pluralizmin e përmbajtjesnë media. Përveç aktorëve ekzistues, siç janë operatorët në rrjet kabllor, satelitor osetokësor, transmetimi dixhital krijon mundësi për hyrësit e rinj në treg, të cilët, nga ana etyre, mund të shndërrohen e bëhen portierët e dixhitalit. Këta janë si më poshtë:

• operatorët e shërbimeve multipleks;

• prodhuesit e pajisjeve dixhitale (duke përfshirë edhe bokset set-top);

• provajderat e aplikimit e lidhjes së dy sistemeve të programimit (API);

• provajderat e sistemeve të aksesit të kondicionuar (CAS);

• si dhe provajderat e guidave të programeve elektronikë (EPG).

Ajo çka gjithë këto shërbime kanë të përbashkët është fakti se një pozicion dominant nëtregun në fjalë mund edhe të abuzohet kundër palëve të treta edhe me akses në shërbimete veçanta teknike dhe në termat e kushteve të pagesës. Problemet përkeqësohen në qoftëse provajderat e shërbimit janë ndërmarrje të integruara vertikalisht që janë gjithashtu tëinteresuara në shpërndarjen e përmbajtjes së tyre.

Shërbimet multiplekse sigurojnë që sinjalet e transmetimit dixhital janë të paketuar nëkontenierë transmetues të dhënash. Ky paketim mbartet në qendra dixhitali play-out.Në këtë aspekt, transmetuesit edhe mund, fjala vjen, të vuajnë nga diskriminimi në njëmënyrë të atillë që programet e tyre mblidhen në disa buqeta dixhitale kundër dëshirëssë tyre ose që shërbimi shtesë i informacionit lidhur me programet e tyre nuk është ipërfshirë në sinjalin multipleks.

Shërbimet multipleks nuk janë subjekt i rregullave ligjore specifike në rrafshin europian.Në qoftë se shtetet nacionale nuk kanë aktivizuar rregulla lidhur me multipleksin, atëherëkëtyre shërbimeve iu duhet vetëm që të përmbushin kërkesat e ligjit të konkurrencës së

114 Komisioni Europian, Komunikatë nga Komisioni në adresë të Këshillit, Parlamentit Europian,Komitetit Ekonomik dhe Social Europian, si dhe Komitetit të Rajoneve lidhur me përshpejtimine tranzicionit nga transmetimi analog në atë dixhital, COM (2005) 204 final, 24 maj 2005, f. 9.Në Komunikatë, Shtetet anëtare të BE-së ndahen në dy grupe: Grupi A, me datën e kyçjes nëfund të vitit 2010 ose edhe më herët (Austria, Gjermania, Spanja, Finlanda, Italia, Malta dheSuedia), ndërsa Grupi B, me datën e kyçjes në fund të vitit 2012 ose edhe më herët (Belgjika,Hungaria, Republika Slovake, Slovenia dhe Mbretëria e Bashkuar).



përgjithshme. Në shtetet anëtare të BE-së, në atë shkallë që një multiplekser është aktordominues i tregut, për rrjedhojë është i detyruar nga parimet e Nenit 82 të Traktatit tëKE-sësi dhe kaunterpartëve relevantë në legjislacionin kombëtar (domethënë, ai mundtë mos e përdorë pozicionin e vet mbizotërues për të diskriminuar një palë të tretë).

Ose shikuesit duhet të kenë një televizion dixhital, ose sinjali dixhital multipleks duhettë konvertohet në sinjal analog nga marrësi, me qëllim që të jetë në gjendje ta shohë menjë aparat televiziv analog. Kjo gjë mund të kryhet si nëpërmjet një konvertuesi analog/dixhital që është vendosur në aparatin televiziv ose nëpërmjet një dekoderi të jashtëm(set-top box). Ligjet e BE-së nuk imponojnë kurrfarë rregullash mbi dekoderin në vetvete.Ndërkohë që klauzolat kanë të bëjnë vetëm me hardware-t dhe software-t që përdorennë bokset set-top. Për vendet anëtare të BE-së, Kuadri Rregullator për Rrjetet eKomunikimit Elektronik dhe Shërbimet është relevant (shih seksioni 2.3.2).

Sinjalet e televizionit dixhital mund të kodohen në një mënyrë që vetëm shikuesit qëzotërojnë aparatin kodues relevant, siç është smart card, mund ta shohin një program tëcaktuar. Teknologjia që bën të mundur procese të tilla si ato të enkriptimit/dekriptimit,përgjithësisht cilësohet si sistemi i kondicionuar i aksesit (CAS).115 Sipas këtij përkufizimi,një CAS mund të aplikohet jo vetëm në një mjedis televizioni me pagesë, por gjithashtuedhe në një mjedis televiziv të lirë. Kuadri Rregullator për Rrjetet e KomunikimitElektronik dhe Shërbimet e trajton CAS-in në kuadër të “faciliteteve të asociuara”.116 Nëvendet anëtare të BE-së, Direktiva e Aksesit, inter alia, i detyron operatorët CAS t’uaofrojnë shërbimet e tyre të gjithë transmetuesve mbi “baza të arsyeshme, të ndershmedhe jo diskriminuese” kompatibël me ligjin e konkurrencës të BE-së.117

115 Neni 2(f ) i Direktivës Kuadër e përkufizon një CAS si “çdo masë teknike dhe/ose arranxhim kuaksesi në një shërbim transmetimi radioje ose televizioni në trajtë të kuptueshme është bërë ikushtëzuar nëpërmjet abonimit ose formash të tjera të autorizimit individual”.

116 Neni 2(f ) i Direktivës Kuadër i përkufizon “facilitetet e asociuara” si “facilitete të asociuara me njërrjet komunikimesh elektronike dhe/ose një shërbim komunikimesh elektronike që mundëson dhe/ose mbështet ofrimin e shërbimeve nëpërmjet atij rrjeti dhe/ose shërbimi. Përfshin sistemi aksesi tëkushtëzuar dhe guida programi elektronik.” Direktiva Kuadër, neni 2(e).

117 Klauzola për sistemet e aksesit të kushtëzuar (CAS) mund të gjenden në Nenin 6, në lidhje meAneksin 1 Pjesa I të Direktivës së Aksesit. Edhe pse as Neni 6, as Aneksi I Pjesa I të direktivës nukjapin ndonjë udhëzim se çfarë duhet të kuptohet me “terma të ndershëm, të arsyeshëm dhe jodiskriminues”, klauzola të tjera të Direktivës hedhin dritë mbi kërkesën për mosdiskriminim. Neni9(2) kushtëzon se atje ku një operator është i lidhur nga obligime jo diskriminuese, autoritetetrregullatore kombëtare mund t’i kërkojnë të publikojë një ofertë standarde për blerës potencialë.Kjo ofertë standard duhet të parashikojë për një klauzolë shërbimesh “jo të paketuara”, domethënë,asnjë klienti nuk do t’i kërkohet të paguajë për facilitetet ose shërbimet që nuk janë të domosdoshmepër shërbimin e kërkuar. Prandaj oferta standard duhet zbërthyer në komponentë të ndryshëm sipasnevojave të tregut, me gjithsecilin prej këtyre komponenteve të ofruar me një çmim specifik. Veçkësaj, Neni 10(2) pohon se, operatori është i lidhur me me obligime jo diskriminuese për të aplikuarkushte ekuivalente në rrethana ekuivalente kundrejt ndërmarrjeve të tjera që ofrojnë të njëjtin shërbim,si dhe t’u ofrojë shërbime e informacion të tjerëve sipas të njëjtave kushte dhe me të njëjtën cilësi qëofron për shërbimet e veta, ose për ato të bashkëpunëtorëve apo partnerëve të vet.



Programet e aplikimit ndërfaqës (API) janë software-t që kontrollojnë komponentëthardware të set-top box-it. Shërbimet dixhitale që mund të përfitohen me të njëjtin set-top box, përgjithësisht përfshijnë jo vetëm transmetuesit televizivë dixhitalë, por gjithashtuedhe guidat e programeve elektronike (EPG-të) si dhe një shumëllojshmëri aplikimeshmulti-media. Në qoftë se këto shërbime dixhitale ofrohen nga provajdera të ndryshëm,teknologjitë e përdorura mund të ndryshojnë dhe i takon API-t të sigurojë që shërbimetmund të procesohen që të gjitha dhe të pasqyrohen në set-top box-in.

Për vendet anëtare të BE-së, në pajtim me Direktivën e Aksesit, autoritetet rregullatorekombëtare janë në gjendje të imponojnë obligime mbi operatorët në mënyrë që të ofrojnëakses për API-n në terma jo diskriminues, të ndershëm e të arsyeshëm. 118 DirektivaKuadër u kërkon vendeve anëtare të BE-së të inkurajojnë provajderat e shërbimevetelevizive ndëraktive dhe pajisjeve marrëse ndëraktive të ofrojnë një API të hapur, si dhetë inkurajojnë klauzola transparente nga të gjithë provajderat e API-t për të gjithëinformacionin e nevojshëm ndaj aplikimeve të tjera.119 Gjithashtu i jep fuqi Komisionittë përpilojë një listë standardesh dhe/ose specifikimesh (këtu e më pas Lista e Standardeve2002) që të shërbejë si një bazë për inkurajimin e harmonizimit të klauzolave të facilitetevetë asociuara.120 Kjo listë u bë publike në dhjetor të vitit 2002 dhe ka të bëjë edhe meAPI-n.121 Ndërfaqësi i përbashkët burim-hapur i përmendur në listë është platformashtëpiake multi-media (PSHM) për të cilën grupi i transmetimit video dixhital (GTVD),ashtu si edhe transmetues të tjerë europianë, rregullatorë dhe prodhues kanë rënë nëujdi. Është debatuar gjatë nëse ky standard, i një ndërfaqësi të hapur, duhet bërë idetyrueshëm. Sidoqoftë, ashtu siç paraqitet, PSHM-ja nuk është mandatore sipas normaverregullatore europiane. Në pajtim me Direktivën Kuadër përdorimi i standardeve tëparashtruar në listë është i inkurajueshëm,122 por për vendet anëtare nuk ka ndonjë obligimtë detyrueshëm nga ana ligjore për t’i implementuar. Në një Komunikim të shpërndarënë korrik të vitit 2004, Komisioni konfirmoi se nuk kishte ndonjë synim të mandatontestandardet në të gjithë BE-në.123 Prandaj, as edhe një sistem specifik API, qoftë ky PSHMose çfarëdolloj programi tjetër ndërfaqës, është i stipuluar aktualisht.

Në erën dixhitale, guidat e programeve elektronike (EPG) janë duke marrë përsipërrolin e guidave televizive tradicionale (p.sh. të shkruar). Në mënyrë krejt të ngjashmeme motorët e kërkimit në rrjet, të cilët lundrojnë në Internet, EPG-t i ndihmojnë shikuesittë orientohen në shumësinë e kanaleve të ndryshme të ofruar nga televizioni dixhital, si

118 Direktiva Akses. Neni 5(1)(b), në lidhje me Aneks I, Pj.II.119 Direktiva Kuadër, neni 18.120 Direktiva Kuadër, neni 17.121 Lista e standardeve dhe/ose specifikimeve për rrjetet e komunikimit elektronik, shërbimeve,

faciliteteve të asociuara dhe shërbimeve, 2002, C33/47.122 Sipas klauzolave të Nenit 17(2) të Direktivës Kuadër.123 Komunikatë nga Komisioni në drejtim të Këshillit, Parlamentit Europian, Komitetit Ekonomik

dhe Social Europian dhe Komitetit të Rajoneve, mbi interoperabilitetin e shërbimeve televizivendëraktive dixhitale, COM(2004) 541 final, 30 korrik 2004, Bruksel, f. 7.



dhe të hyjnë në programin e përzgjedhur. Në këtë aspekt, EPG-t mund të marrin dyforma. E para, një transmetues mund të ketë EPG-n e vet që iu prin marrësve në buqetëne larmishme dixhitale të programeve të veta. E dyta, një provajder platforme, siç mundtë jetë një operator rrjeti kabllor ose satelitor, që mund të ofrojë një EPG që jo vetëmofron informacion mbi kanalet ose rreth buqetës së një transmetuesi të veçantë, porgjithashtu i informon klientët rreth përmbajtjes së vlefshme që gjendet në platformë.Natyrisht, transmetusit kanë për të dashur akses te superordinatori EPG i operatoritrelevant të platformës. Përveç çmimeve, një tjetër shqetësim që mund të kenëtransmetuesit është edhe renditja e programeve të listuara. Ekziston një ndjenjë e fuqishme,sidomos ndërmjet transmetuesve komercialë, se në një mjedis televiziv shumëkanalësh,pozicioni i tyre në listimin e EPG-së do të influencojë mbi numrin e shikuesve. Fjalavjen, kur bëjnë negociatat për lidhjen e kontratës me operatorin e një rrjeti kabllor qëofron EPG-në e vet, transmetuesit shpesh hartojnë një listë specifike pozicionesh tësubjekteve që do të bëhen pjesë e këtyre kontratave.

Sipas Kuadrit Rregullator për Rrjetet e Komunikimit Elektronik dhe Shërbimeve, EPG-tkanë gjithashtu të bëjnë edhe me “facilitetet e asociuara”. Për një EPG ajo çka më shumërëndësi është Direktiva e Aksesit, e cila, ashtu si edhe për API-t, pohon se vendet anëtaremund t’i obligojnë operatorët EPG të sigurojnë akses në facilitetet e tyre në terma “jodiskriminues, të ndershëm e të arsyeshëm”.124 EPG-ja gjithashtu iu përket “faciliteteve tëasociuara” po qe se do t’i referohemi klauzolës së standardizimit të Direktivës Kuadër.125 Emegjithatë, ndryshe nga ç’ndodh me API-t, ato nuk përmenden në Listën e Standardeve2002. Lypset thënë gjithashtu se, elementët e përmbajtjes dhe të shfaqjes që kanë të bëjnëme EPG-n nuk mbulohen nga Kuadri Rregullator për Rrjetet e Transmetimit dhe tëShërbimit.126 Në mënyrë të veçantë, duhet thënë se i është lënë në dorë të çdo shteti tëveçantë të vendeve anëtare nëse, dhe si, ata dëshirojnë të sigurohen që ekzistojnë masambrojtëse për përmbajtjen e disa transmetuesve të caktuar, siç janë kanalet e televizionitpublik, në mënyrë që ata të jenë plotësisht të disponueshëm nëpërmjet EPG-s. Kjo do tëthotë, inter alia, që kuadri i BE-së nuk paragjykon aftësinë e vendeve anëtare të hartojnëklauzola speciale për listimin e përmbajtjes së transmetuesve të shërbimit publik.

4. RREGULLIMI I PËRMBAJTJES

Transmetimet audiovizive duhet të shërbejnë për të përforcuar lirinë e shprehjes, tëopinionit dhe të informacionit.127 Gjithsesi, këto të drejta themelore – mbartësit e tëcilave rrokin një numër të shumtë e të ndryshëm partish, duke përfshirë këtu edhetransmetues, gazetarë dhe përfitues – nuk mund të ruhen pa marrë parasysh edhekonfliktet që mund të shfaqen midis këtyre lirive dhe pa i balancuar ato me një sërë të

124 Direktiva Akses, neni 5(1)(b), në lidhje me Aneksin I(Pj.II).125 Direktiva Kuadër, neni 17.126 Direktiva e Aksesit, neni 6(4).



drejtash ose interesash të tjera po aq legjitime, siç janë promovimi i diversitetit kulturordhe gjuhësor ose mbrojtja e të miturve. Normat rregullatore lidhur me përmbajtjenjanë një kontribut i nevojshëm për zgjidhjen dhe sheshimin e këtyre konflikteve.

4.1 Standardet programuese dhe editoriale

Instrumentet e nivelit europian rreken të mbrojnë standardet editoriale si nëpërmjetklauzolave të detyrueshme nga ana ligjore ashtu edhe normave vetërregulluese. Standardete përgjithshme të programimit janë parashtruar si në Direktivën e TWF ashtu edhe nëECTT.128 Ndërkohë që Direktiva TWF kufizohet nga kushtëzimi se transmetimetaudiovizive nuk duhet kurrsesi të përmbajnë e të nxisin urrejtjen nisur nga raca, seksi,feja ose kombësia, ECTT-ja përmban një sërë rregullash edhe më të hollësishme. Nëmënyrë krejt eksplicite ndalon pornografinë dhe çdo shfaqje të panevojshme që mundt’i jepet dhunës dhe, përveç këtyre, përmban një sërë kërkesash për emisionet e lajmeve,duke kërkuar që të paraqesin e t’u përmbahen fakteve dhe ngjarjeve ndershmërisht, sidhe të inkurajojë formimin e lirë të opinioneve.

Normat vetërregulluese përsa u takon standardeve editoriale arrihen kryesisht nga kodete praktikës për gazetarinë dhe statuset e editorialit. Sindikatat e gazetarëve në vendetanëtare si edhe shoqatat e federatat europiane dhe ndërkombëtare, kanë të gjitha kod tëetikës, që këqyren zakonisht nga organizma ankimorë të pavarur. Standardet kërkojnë,inter alia, saktësim, ndershmëri dhe respektim të intimitetit.

Përtej hetimit nga organet kompetente, shkelja e standardeve editoriale mund të shpjerënë të drejtën e përgjigjes. Si Direktiva TWF ashtu edhe ECTT-ja parashikojnë të drejtënnatyrore/ligjore të personit për t’u përgjigjur në rast të një raportimi të rremë osekeqinformues.129 Sipas kësaj të drejte, transmetuesi duhet të ofrojë hapësirë televizive përpërgjigje kurdoherë që interesat legjitime të një personi, si reputacioni dhe emri i mirë janëdëmtuar si rrjedhojë e publikimit të fakteve jo korrekte. Udhëzimet e ECTT-së lidhur mekëtë gjë janë tejet të vagullta dhe kërkojnë vetëm që arranzhimet të kryhen në vend për njëushtrim efektiv të së drejtës për t’u përgjigjur, si përsa i takon kohës ashtu edhemodaliteteve.130 Direktiva e TWF përmban klauzola më specifike: përgjigja duhet tëtransmetohet brenda një kohe të arsyeshme fill mbasi kërkesa të jetë substanciuar, dhe nënjë kohë e një mënyrë të përshtatshme për transmetimin së cilës i referohet edhe kërkesa.131

127 Siç është parashtruar, për shembull, si më poshtë vijon: Neni 10 i ECHR-së, që është edhe dokumentimë i lartë ligjor i Këshillit të Europës; Neni 11 i Kartës së të Drejtave të Njeriut të BE-së; Neni 19i UNDHR-së. Për një mbikëqyrje të rasteve ligjore të shqyrtuara gjatë dyzetë viteve të fundit ngaGjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut, shih: Këshilli i Europës, Liria e Shprehjes në Europë –Precedentët ligjorë në lidhje me Nenin 10 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut, Dosja e tëDrejtave të Njeriut Nr. 18, e rishikuar, Botime të Këshillit të Europës, Strasbourg, 2002.

128 DTWF, neni 22(a); ECTT, neni 7.129 DTWF neni 23; ECTT, neni 8.130 DTWF neni 8(1).131 DTWF neni 23(1).



4.2 E drejta për raportim të shkurtër dhe ngjarjet e listuara

Ndërkohë që ECTT-ja përcakton të drejtën për një “përgjigje të shkurtër”132 nëDirektivën TWF nuk gjejmë një klauzolë ekuivalente. E drejta aplikohet për ngjarjeme interes të madh publik. Në praktikë, e drejta për raportim të shkurtër deri më sotështë ushtruar kryesisht lidhur me ngjarje sportive, siç janë ndeshjet e kampionatevekombëtare të futbollit. Kjo gjë bën të mundur që çdo transmetues i licensuar në Europëka të drejtën e aksesit në këto aktivitete për qëllime raportimi lajmesh. Organizatori iaktivitetit mund t’i kërkojë reporterit të paguajë një taksë të rregullt hyrjeje nëveprimtari, por nuk mund kurrsesi t’i pengojë ata që të raportojnë rreth aktivitetitedhe në ato raste kur të drejtat e transmetimit mund t’i jenë shitur në mënyrë ekskluzivenjë kanali tjetër. ECTT-ja nuk i specifikon aktivitetet për të cilat bëhet fjalë, por kjogjë duhet të lexohet në kuptimin e gjerë të fjalës.

Sipas DTWF dhe ECTT shfrytëzimi i disa aktivitete sportive nga TV-të me pagesë ështëi lejueshëm vetëm në ato raste kur i njëjti transmetues ose edhe një tjetër ofrojnëtransmetim të lirë e të njëkohshëm të po këtij aktiviteti.133 Në mënyrë të ngjashme me tëdrejtën për raportim të shkurtër, këto klauzola synojnë të sigurojnë akses publik përtransmetimin e atyre aktiviteteve që kanë rëndësi të dorës së parë për shoqërinë. Vendetanëtare mund të bien dakord në përcaktimin (“listimin”) e këtyre aktivitete, të cilatpaskëtaj shqyrtohen nga Komisioni Europian ose Komiteti i Zbatimit të Konventave.Lista që tanimë ekziston shërben kryesisht për të identifikuar aktivitetet sportive, siç janëLojrat Olimpike, por gjithashtu edhe veprimtari kulturore, si Festivali Italian i muzikësSan Remo ose Balloja e Operas së Vienës. E megjithatë, ato janë përgjithësisht të kufizuaratek aktivitetet më prestigjioze dhe më popullore. Për shembull, përsa i takon mbulimittë ndeshjeve të futbollit listat në mënyrë tipike mbulojnë vetëm ndeshjet e ekipevekombëtare, por nuk aplikohen edhe te ndeshjet e kampionateve kombëtare. Ndaj dhendeshjet e kampionateve kombëtare shfaqen ende ekskluzivisht në TV-të me pagesë, siçështë rasti i Italisë (Sky Italia), Mbretërisë së Bashkuar (BSkyB) dhe Gjermanisë (Premiere).

4.3 Rregullimet e kuotave

Si Direktiva TWF dhe ECTT-ja sigurojnë një kuotë në favor të veprave europiane.134

DTWF përfshin gjithashtu një kuotë në favor të producentëve të pavarur.135 Këtorregulla rrahin të sigurojnë diversitetin e programeve si dhe të promovojnë prodhimettelevizive në Europë.

132 ECTT, neni 9.133 DTWF, neni 3(a); ECTT, neni 9.134 DTWF, Kapitulli III (Promovim i shpërndarjes dhe prodhimit të programeve televizive), nenet

4-6; ECTT, neni 10.135 DTWF, neni 5.



Kuota për veprat europiane parashikon që transmetuesit duhet t’i dedikojnë “pjesën mëtë madhe” – pa e specifikuar më tej këtë term në ligj – të kohës për drama dhe programedokumentare veprave europiane. Një vepër konsiderohet me zanafillë europiane kurprodhuesi i saj është i ngulitur në një vend anëtar të BE-së ose në një tjetër vend europianqë e ka raktifikuar ECTT-në.136 Gjithsesi ky përkufizim shkon e shtrihet edhe në degët ekompanive të prodhimit jo europiane, përsa kohë që entitetet e tyre të vendosura nëEuropë operojnë me staf të qëndrueshëm, ku më e pakta, 50 përqind e tyre janë qytetarëeuropianë. Mbas implementimit të Direktivës së TWF nga një vend anëtar i BE-së,plotësimi i kuotave të sipërpërmendura duhet të monitorohet nga autoritetet kombëtaretë medias (shih seksioni II.6.5).

Kuotat për producentë të pavarur vendosin një kërkesë prej 10 përqind në terma të kohëssë transmetimit ose buxhetit të programacionit për vepra europiane të krijuara ngaproducentë që nuk janë të asociuar me ndonjë transmetues. Direktiva TWF parashikongjithashtu që feta prej 10 përqind duhet arritur në mënyrë progresive, duke marrë parasyshpërgjegjësitë e transmetuesit përkundret shikuesit të tij në aspektin e informimit, edukimit,kulturor dhe zbavitës, dhe kjo gjë duhet arritur duke lënë mënjanë një fetë “adekuate” tëpapërcaktuar për vepra të paradokohshme (dmth. vepra të transmetuara brenda pesëvjetëve qysh nga koha e prodhimit të tyre).

4.4 Reklamat dhe sponsorizimet

Direktiva TWF dhe ECTT-ja parashtrojnë një sërë rregullash për reklamat, teleblerjetdhe sponsorizimet, duke përfshirë edhe klauzola lidhur me reklamat që kanë të bëjnë metë miturit.137 Këto kërkesa formale përfshijnë rregullin themelor se përmbajtja e reklamavedhe përmbajtja e editorialit të një programi televiziv duhet të ndahen në mënyrë të qartënga mjetet vizive,138 për çka ka klauzola të detajuara mbi kohëzgjatjen dhe futjen e spotevetë reklamave dhe atyre të teleblerjeve.139 Direktiva TWF dhe ECTT trajtojnë gjithashtuedhe rregullimin e përmbajtjes së spoteve të reklamave dhe sponsorizimeve.140

Përsa i takon reklamave, si Direktiva TWF ashtu edhe ECTT-ja kanë përpunuar standardetë përgjithshme. Supozohet që reklamat nuk duhet të paragjykojnë respektin për dinjitetinnjerëzor.141 Reklamat nuk duhet të keqinformojnë si dhe nuk duhet të paragjykojnëinteresat e konsumatorëve. Veç kësaj, reklamuesit nuk duhet të ushtrojnë asnjë influencëeditoriale mbi përmbajtjen e programeve.142 Për më tepër, që të dyja ndalojnë ose kufizojnë

136 “Vepra europiane” janë formuluar në nenin 6 të DTPK; Formulimi i “veprave audioviziveeuropiane” gjendet në nenin 2(e) të ECTT-së.

137 DTWF, Kapitulli IV; ECTT, Kapitujt III dhe IV.138 DTWF, neni 10.139 DTWF, nenet 11, 18.140 DTWF, nenet 12-17; ECTT, nenet 11, 15, 17-18.141 DTWF, neni 12(a).142 ECTT, neni 11.



reklamimin për një sërë produktesh, si prodhimet e duhanit, prodhimet medicinale dhetrajtimin e pijeve alkoolike.143 Po as edhe njëra nuk ndalon në mënyrë eksplicite reklamatpolitike ose fetare. Sidoqoftë, DTWF kushtëzon se reklamat televizive dhe spotet eteleblerjeve nuk duhet të kenë karakter ofensiv lidhur me besimet politike ose religjioze.144

Përsa u takon sponsorizimeve, sipas rregullave specifike, ndërkohë që përgjithësishtsponsorizimi është i pranueshëm, në të njëjtën kohë ai u nënshtrohet edhe kufizimeve tëmëposhtme:

• Një sponsor nuk duhet të vishet me fuqi për të influencuar mbi përmbajtjeneditoriale dhe/ose skedulimin e programeve televizive, ndaj dhe përgjegjësiadhe pavarësia editoriale e transmetuesit nuk mund të cenohen.

• Ndryshe nga reklamat komerciale, sponsorizimi është i kufizuar në thjeshtprofilizimin e sponsorit përmes kushtit të promovimit të një programi të caktuarteleviziv, pa dhënë asnjë incentiv relevant për konsum.

• Industria e duhanit nuk duhet të shërbejë si sponsor i as edhe një programiteleviziv.

• Kompanitë farmaceutike dhe kompanitë e prodhimit të pajisjeve mjekësoremund të veprojnë si sponsor me kusht që sponsorizimi i tyre të promovojëvetëm imazhin dhe emrin e kompanisë, por jo atë barnave apo të pajisjevemjekësore.145

Me qëllim që të garantojë siguri ligjore dhe trajtim të barabartë në vende të ndryshmeanëtare për reklama të reja dhe teknika sponsorizimi – siç janë ekranet e ndara,reklamacioni ndëraktiv dhe reklamacioni virtual – Komisioni Europian specifikoi në njëkomunikatë interpretative se si rregullat e Direktivës së TWF aplikohen te këto teknikatë reja.146 Për shembull, këtu është specifikuar për klauzolat e TWF se si duhet të aplikohennë ekranet e ndarë reklamat dhe kohëzgjatja e tyre ditore dhe me orë, ose se si duhet tëpërputhen me direktivën reklamat virtuale dhe teknikat e sponsorizimit, siç është shpalosjatri dimensionale e imazheve në fushat e futbollit.

4.5 Mbrojtja e të miturve

Regjimi rregullator për mbrojtjen e të miturve është i dyfishtë, nga njëra anë konsistonnë masat e përgjithshme të mbrojtjes dhe, nga ana tjetër, në mbrojtjen speciale në fushëne reklamave.

143 DTWF, nenet 13-15; ECTT, neni 15.144 DTWF, neni 12(c).145 DTWF, neni 17; ECTT, nenet 17, 18.146 Komisioni Europian, Komunikatë interpretuese e Komisionit mbi disa aspekte të klauzolave që

kanë të bëjnë me reklamacionin në televizor në Direktiva e “Televizioni pa kufij”, C102/2, Bruksel2004.



Me mbrojtjen e përgjithshme të të miturve, si Direktiva TWF ashtu edhe ECTT-jabëjnë thirrje për marrjen e masave që parandalojnë dëmtimet fizike, mendore ose moraletë të miturve.147 Direktiva e TWF bën një dallim të qartë midis programeve që mund tëdëmtojnë seriozisht zhvillimin e të miturve dhe atyre programeve që ka të ngjarë t’icënojnë këto zhvillime. Sipas Direktivës së TWF, programet që mund të dëmtojnë seriozishtzhvillimin e të miturve janë krejtësisht të ndaluar148 - kjo ka të bëjë në mënyrë të veçantëme transmetime ku ka pornografi dhe dhunë të skajshme. Në kontrast me këtë, atoprograme që kanë vetëm të ngjarë të dëmtojnë zhvillimin e të miturve nuk janë krejtësishttë ndaluar nga transmetimi në televizione; ata edhe mund të transmetohen, por duke iunënshtruar kufizimeve të rrepta.149 Për më tepër, kur këto prgrame transmetohen nëformë të pakoduar, atyre duhet t’u paraprihet me një paralajmërim akustik, ose tëidentifikohen nëpërmjet pranisë së një simboli viziv gjatë gjithë kohëzgjatjes sëtransmetimit.150 Mjete të përshtatshme teknike, siç janë teknologjitë e dekodimit mundgjithashtu që të përdoren.151

Rregulla specifike lidhur me publicitetin për të miturit mund të gjenden si në DirektivënTWF ashtu edhe në ECTT. ECTT-ja është e përcaktuar për ndalimin e reklamave qëpas gjasave mund të dënojnë interesat e fëmijëve, si dhe teleblerjet që i nxisin të miturittë blejnë ose të marrin me qira mallra ose shërbime që u ofrohen.152 Direktiva e TWFofron rregulla edhe më të detajuara, për shembull duke ndaluar në mënyrë specifikereklamat që përshkruajnë të miturit duke konsumuar pije alkoolike ose duke shfrytëzuarbesimin e veçantë që ata kanë te prindërit, mësuesit ose persona të tjerë.153

5. TELEVIZIONI I SHËRBIMIT PUBLIK

5.1 Qasja politike europiane

Anë e mbanë Europës, transmetimi audioviziv i shërbimit publik përbën një komponenttë natyrshëm të peizazhit mediatik. Programet televizive të shërbimit publik kapin njëfetë të rëndësishme të audiencës në të gjithë vendet anëtare – mbi 40 përqind në Francë,Gjermani, Itali, Poloni dhe Mbretërinë e Bashkuar për vitin 2003 (shih Tabelën 12).

147 DTWF, neni 22; ECTT, neni 7(2).148 DTWF, neni 22(1).149 DTWF, neni 22(2); ECTT, neni 7(2).150 DTWF, neni 22(3).151 DTWF, neni 22(2). Lidhur me facilitetet teknike për të kontrolluar programet që mund t’i shohin

të miturit, shih gjithashtu: DTWF, neni 22b(2).152 ECTT, neni 11(3), (4).153 DTWF, neni 15(a), 16.



Krejt ndryshe nga transmetuesit komercialë, pjesa më e madhe e transmetuesve audiovizivëtë shërbimit publik financohen, pjesërisht ose tërësisht, nga pagesa e një takse prej tëgjithë zotëruesve të një aparati televiziv, mbi baza mujore ose vjetore. Në Mbretërinë eBashkuar, programet e BBC-së duhet të jenë krejtësisht të lira e të mos përmbajnë reklama.Në vende të tjera, duke pasur parasysh këtë financim të privilegjuar, funksionojnë njësërë kufizimesh speciale që kanë të bëjnë me sasinë e reklamave dhe të sponsorizimeve nëprogramet televizivë të transmetuesve audiovizivë publikë. Për shembull, në GjermaniARD-ja dhe ZDF-ja nuk mund të transmetojnë as edhe një reklamë çdo ditë të javës,pas orës 20.00, si dhe gjatë gjithë ditës të dielën. Transmetuesit audiovizivë të shërbimitpublik iu nënshtrohen gjithashtu një sërë kërkesash specifike në mënyrë që të ofrojnë njëdiversitet të gjerë programesh, ku hyjnë ato edukative, kulturore dhe elementesh të reja,sipas ligjeve në vend (shih seksioni II.4.3).

Transmetimi audioviziv i shërbimit publik njihet dhe pranohet eksplicitisht si nëpërmjetrekomandimeve të Këshillit të Europës ashtu edhe legjislacionit të BE-së. Në një protokollmë vete, “duke mbajtur parasysh se sistemi i transmetimit audioviziv publik në vendetanëtare është i lidhur drejtpërdrejt me nevojat demokratike, sociale dhe kulturore të çdoshoqërie si dhe me domosdoshmërinë për të mbrojtur pluralizmin në media”, palëtkontraktuese të Traktatit të Amsterdamit të BE-së ranë dakord që të gjithë vendet anëtarejanë të vetmet që përgjithësisht kanë për kompetencë të sigurojnë fondet për sistemin etransmetimit publik, duke iu nënshtruar një sërë kushtesh.154 Kjo gjë reflekton atë kuptimqë ekziston në Europë lidhur me transmetimet audiovizive publike si një element irëndësishëm i kulturës dhe sistemit politik demokratik në të gjithë vendet anëtare. Përmë tepër, pavarësia e transmetuesve të shërbimit publik nga influenca qeveritare shtjellohetnë një Rekomandim specifik nga ana e Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës, icili shprehet që “kuadri ligjor [kombëtar] që drejton organet e transmetimit audiovizivtë shërbimit publik duhet të kushtëzojnë në mënyrë të qartë pavarësinë e tyre editorialedhe autonominë institucionale”.155

Në kontrast me sa më sipër, modeli i transmetuesve audiovizivë në Shtetet e Bashkuaraështë krejtësisht komercial, operacion i zotëruar nga orientimi drejt tregut, me një elementfare të vogël që mbulon shërbimet publike. Ky i fundit, rreket për një fetë të vetën nëtregun e përgjithshëm të audiencës televizive që është nën pesë përqind. Sipas Aktit tëTransmetimit Publik të vitit 1967, Korporata për Transmetimet Publike (CPB) u krijuasi një organizatë ombrellë për 350 stacionet televizivë publikë në të gjithë vendin të cilëtformojnë Sistemin e Transmetimit Publik (PBS).156 CPB-ja u krijua të “inkurajojë rritjendhe zhvillimin e transmetuesve radio-televizivë publikë, duke përfshirë këtu përdorimine këtyre organeve të medias për qëllime arsimore, edukative dhe kulturore”. Duke qenënjë organizatë jo fitimprurëse, financohet nga qeveria Federale si dhe nga qeveritë eShteteve dhe ato lokale, por përfiton gjithashtu grante nga donatorë privatë e korporatash,

154 Protokolli i BE-së mbi transmetimet audiovizive publike (1997).155 Këshilli i Europës, Rekomandim Nr. R (96) 10.156 47 U.S.C. 396, siç është amenduar.



si dhe nga kolegje, universitete dhe fondacione. Në kontrast me shumë nga transmetuesite shërbimit publik europian, stacionet e transmetimit publik nuk janë të mandatuar tëpërfitojnë nga taksa e paguar nga çdo zotërues aparati televiziv. Në qershor të vitit 2005,një nga nënkomitetet e Kongresit të Shteteve të Bashkuara votoi për të shkurtuar fillimishtnë mënyrë drastike dhe, më pas, për një periudhë kohore dy vjeçare, të eliminojë tëgjitha paratë federale që shkojnë për CPB-në. Duke shprehur alarmin e tyre për këtë gjë,transmetuesit publik dhe përkrahësit e tyre në Kongres e interpretuan këtë lëvizje si njëpërshkallëzim të një fushate të udhëhequr nga Republikanët kundër një orientimi tëperceptuar si liberal në programet e transmetuara prej tyre. Kongresi ka për ta marrëvendimin përfundimtar lidhur me financimet në sektorin e transmetimeve audiovizivetë shërbimit publik në fund të vitit 2005.

5.2 Ndihma shtetërore

Përgjatë viteve të fundit, transmetuesit publikë në të gjithë Europën e kanë parë vetvetenvazhdimisht të sfiduar nga konkurrentët e tyre komercialë pavarësisht nga regjimi i ndihmëssiç është parashikuar në Traktatin Shtetëror të KE-së.157 Transmetues privatë, në një sërëvendesh anëtare, i janë ankuar Komisionit Europian, duke kërkuar qartësim të faktit nësepagesa e taksës në favor të transmetuesve publikë hyn brenda skemës së ndihmës shtetërore,çka, sipas tyre, është e papajtueshme me klauzolat e Traktatit të KE-së.158

Debati nis me pyetjen nëse taksa e licencës a mund të cilësohet si ndihmë shtetërorebrenda për brenda kuptimit që përfton në Nenin 87(1) të Traktatit të KE-së. Sipaskësaj klauzole, çfarëdolloj ndihme duhet të jetë e papajtueshme me tregun epërbashkët në qoftë se ajo është “falur nga një Shtet anëtar ose nëpërmjet burimeveshtetërore në çfarëdolloj forme dhe shtrembëron ose rrezikon të shtrembërojëkonkurrencën duke favorizuar disa ndërmarrje si të tilla, çka cënon tregtinë midisShteteve anëtare”. Si përgjigje, transmetuesit audiovizivë të shërbimit publik dheqeveritë e Shteteve anëtare argumentojnë se, taksa e licencës nuk u ofron ndonjëavantazh ekonomik transmetuesve publikë, mbasi kësisoj ata thjesht e vetëmkompensojnë transmetuesit publikë për kostot e tyre shtesë që rrjedhin ngapërmbushja e obligimeve të posaçme sipas Protokollit mbi sistemin e transmetimitpublik në vendet anëtare bashkëngjitur Traktatit të Amsterdamit.159

Por përtej këtij debati, ekziston gjithashtu edhe një kundërshti lidhur me faktin nësefalja e ndihmës shtetërore mund të justifikohet me Traktatin e KE-së. Sipas Traktatit tëKE-së, ndihma e dhënë prej një sërë shtetesh konsiderohet e pajtueshme me tregun epërbashkët për promovimin e kulturës (Neni 87(3)d), dhe ndihma shtetërore mund të

157 Traktati i KE-së, neni 87 et seq.158 Traktati i KE-së, neni 87 et seq.127 Një listë e rasteve më të fundit të ndihmës shtetërore në

sektorin e transmetimeve audiovizivë mund të gjendet te http://europa.eu.int/comm/competition/state_aid/decisions/additional_docs.html (e parë në 4 gusht 2005).

159 Protokolli i BE-së lidhur me transmetimet publike (1997).

http://europa.eu.int/comm/competition



justifikohet kur kjo iu falet atyre ndërmarrjeve të cilave u janë besuar shërbimet e interesittë përgjithshëm ekonomik (Neni 86(2)).160

Komisioni Europian e ka bërë të qartë se e konsideron taksën e licensës si pjesë përbërësetë ndihmës Shtetërore brendapërbrenda kuptimit të Nenit 87(1) të KE-së.161 Nëkëndvështrimin e tij, e vetmja mundësi për ta deklaruar atë në përputhje me Traktatin eKE-së lidhur me regjimin e ndihmës Shtetërore është justifikimi te Neni 86(2). Emegjithatë, kërkesave që iu referohet Komisioni me qëllim që të aprovojë skemën etaksës së licensës siç justifikohet sipas Nenit 86(2), janë tejet të larta. Komisioni pret ngatransmetuesit publik të përmbushin tri kushtet e mëposhtme:

• Aktivitetet e transmetuesit duhet të përcaktohen në mënyrë të qartë e të saktënga autoritetet kombëtare si shërbime që kanë të bëjnë me interesin epërgjithshëm ekonomik (përcaktim).

• Transmetuesit duhet t’i besohet zyrtarisht detyrimi për ta kryer atë shërbim(besimi).

• Fondet Shtetërore nuk duhet të tejkalojnë koston neto të atij lloj shërbimi,duke marrë parasysh të ardhurat e tjera direkte ose indirekte që rrjedhin ngashërbimi (proporcionaliteti).162

Kërkesa e parë përbën pikën më thelbësore në mënyrë që të sigurojë nëse autoritetetofrojnë më shumë kompensim nga ç’është në mënyrë strikte e nevojshme për kostotneto të transmetimit të shërbimit publik.163 Këtu Komisioni është duke ushtruarpresion për të aplikuar Direktivën e Transparencës164 kundrejt transmetuesve tëshërbimit publik, mbi bazë të asaj që vendet anëtare ka të ngjarë që të pajtohen meregjimin e ndihmës shtetërore vetëm në qoftë se humbjet e shërbimit publik janë tëpërcaktuara më saktë, si dhe në qoftë se financimi i transmetuesve të shërbimit publikështë rregulluar në mënyrë më transparente. Kjo gjë përbën një sfidë për sistemet etransmetimit audioviziv të shërbimit publik për një numër Vendesh anëtare, përshkak se ende nuk ka edhe sot e kësaj dite një përkufizim të qartë e të saktë tëdetyrës së shërbimit publik (shih seksioni II.4.3).

161 Shih, për shembull, si vijon: Komisioni Europian, Komunikim nga ana e Komisionit lidhur meaplikimin e rregullave të ndihmës shtetërore për transmetuesit audiovizivë të shërbimit publik,C320/5, Bruksel, 15 nëntor 2001, paragrafi 16 et seq., (këtu e më pas Komunikim i KomisionitEuropian mbi ndihmën Shtetërore); Komisioni Europian, Vendim i 19 majit 2004 lidhur memasat Nr. C 2/2003 (ex NN 22/02) implementuar nga Danimarka për TV2/Danimarkë, C(2004)1814 final, paragrafi 56 et seq., (këtu e më pas, TV2/Danimarkë Vendimi).

162 TV2/Danimarkë Vendimi, paragrafi 82.163 Komunikim i Komisionit Europian mbi ndihmën Shtetërore.164 Komisioni Europian, Direktivë 80/723/EEC i 25 qershorit 1980 mbi transparencën e

marrëdhënieve financiare midis Shteteve anëtare dhe ndërmarrjeve publike, L195/35, 1980,amenduar së fundmi nga Direktiva e Komisionit 2000/52/EC e 26 korrikut 2000, L193/75,2000, (këtu e më pas, Direktiva mbi Transparencën).



Vetëm para pak kohësh Komisioni ka ndërmarrë një aksion specifik në këtë drejtim. Më3 mars 2005, Komisioni Europian njoftoi se i kishte kërkuar Holandës, Irlandës dheGjermanisë të qartësonin politikat e tyre lidhur me financimet në drejtim të transmetuesveaudiovizivë të shërbimit publik.165 Në rastin e Gjermanisë, Komisioni ka ndërmarrë njëhetim në drejtim të ARD-së dhe ZDF-së.166 Në vijim të ankesave të ardhura ngatransmetuesit audiovizivë privatë gjermanë, Komisioni i ofroi qeverisë gjermane njëpyetësor të hollësishëm që kishte të bënte me financimet e shërbimeve online dhe marrjene të drejtave sportive nga ana e transmetuesve publikë. Qeveria gjermane e ktheu përgjigjenlidhur me pyetësorin në maj të vitit 2005, duke theksuar sërish këndvështrimin e vet setaksa e licencës në Gjermani nuk përmbush kriteret e duhura për t’u cilësuar si njësubvencionim duke iu referuar legjislacionit të BE-së. Bazuar në këtë përgjigje, taniështë në dorën e Komisionit për të vendosur se çfarë do të bëjë, nëse do ta ndjekë më tejkëtë çështje duke hapur një procedurë formale rreth paligjshmërisë së ndihmës shtetërore.Në qoftë se do të vendosë të veprojë në këtë mënyrë – gjë që në kohën e shkrimit kishfort të ngjarë të qe pikërisht kështu – rezultati i këtij procedimi mund të ketë me tëvërtetë një impakt kuptimplotë mbi bazat e transmetimit publik dhe jo vetëm nëGjermani, por gjithashtu edhe në një sërë vendesh të tjera anëtare të BE-së. Në rast tënjë vendimi kundër ARD-së dhe ZDF-së hidhet në erë justifikimi i deritanishëm përtaksën e licencës dhe vjen e fuqizohet argumenti i lobit të transmetuesve komercialë setransmetuesit e shërbimit publik duhet të kufizohen në veprimtari jo fitimprurëse, dukei përjashtuar kësisoj nga segmentët më popullorë e më fitimprurës të sferës audiovizive.

6. KONTROLLI MBI PRONËSINË NË MEDIA

Globalisht, ashtu si edhe në kontekstin mbarë europian, përgjatë dhjetëvjeçarit të kaluarështë parë një përqendrim në rritje e pronësisë në media në një shkallë që kërcënon tërrezikojë ekzistencën e një spektri të gjerë këndvështrimesh dhe opinionesh në sektorine transmetimeve audiovizive. Në BE ky zhvillim është ende duke u trajtuar nëpërmjetligjit të përgjithshëm për konkurrencën, pavarësisht nga thirrjet për të implementuarrregulla mbi pronësinë sipas specifikës së sektorit në media.

6.1 Situata e tregut

Tregjet televizive anë e mbanë Europës shfaqin ngjashmëri strukturore – në shumë prejvendeve europiane ekziston një shërbim publik audioviziv i fuqishëm, ndërsa sektoriprivat është i dominuar nga fare pak kompani. Në një sërë vendesh të vogla, siç janështetet e Balltikut, numri i stacioneve televizive është jashtëzakonisht i kufizuar ngaqëshpesh tregu nuk ka potencial për më shumë se një apo dy operatorë, kjo edhe për shkaktë mungesës së burimeve publicitare. Qysh nga koha e lejimit të televizioneve komerciale,mesi i viteve 1980 e këndej, Vivendi dhe Bertelsmann/RTL Group kanë ardhur duke urritur për t’u shndërruar në grupin e dytë më të madh në Europë të transmetimeve



audiovizive komerciale. Ato pak kanale që dominojnë sektorin privat shpesh janë nëpronësi të kompanive ndërkombëtare të medias, të cilat, veç kësaj, janë aktorë të integruarnë multimedia, çka do të thotë aktivë jo vetëm në sektorin televiziv, por, gjithashtu,edhe në atë të radios dhe të shtypit të shkruar. Për shembull, kompanitë gjigande siMediaset, NewsCorp, Bonnier, Bertelsmann/RTL dhe Axel Springer janë që të gjitha tëangazhuara si në sektorin audioviziv ashtu edhe atë të botimeve. (Shih seksioni II.5.)

6.2 Debati rreth politikave

Në pjesën më të madhe të vendeve europiane, pronësia mbi median është shndërruartanimë në objekt të legjislacionit kombëtar sipas specifikave të sektorit përkatës. Gjithsesi,ka pasur edhe një sërë iniciativash nga Komisioni Europian, Parlamenti Europian, KomitetiEkonomik dhe Social Europian, si dhe Këshilli i Europës për të krijuar një regjim kontrollimbi pronësinë në media mbarë europian.

Përgjatë viteve 1990, Komisioni Europian ndërmori dy iniciativa që u rrëzuan që të dyjanga Këshilli i BE-së. Në vitin 1992, Komisioni publikoi një Kartë të Gjerlbër rrethpluralizmit dhe përqëndrimit të medias në tregun e brendshëm,167 ndërsa më 1996-1997 parashtroi një projekt-direktivë lidhur me përqëndrimin në media. Propozimisugjeronte kufizime mbi televizionin, radion dhe pronësinë në tërë sektorët e medias,por nuk u adoptua, kryesisht për arsye të mungesës së kompetencës. Në vitin 2003, pramëse një dhjetë vjeçar pas së parës Kartë të Gjelbër, Komisioni bëri sërish thirrje përkomente lidhur me kontrollin mbi pronësinë në median në Europë.168 Raporti i vitit2004 rreth konsultimeve publike lidhur me Kartën e Gjelbër të 2003-shit, shpalosi sepalët e interesuara kishin rrëzuar në shumicë propozimin e Komisionit. Në janar të vitit2004, Komisioni paraqiti një propozim për një direktivë rreth shërbimeve, që mund tëkrijonte sfondin për një normë rregulluese të BE-së rreth përqëndrimit në media, dukeshkuar kësisoj përtej masave tanimë të ndërmarra sipas ligjit për konkurrencën epërgjithshme.169 E megjithatë, kjo projekt direktivë është ende duke u diskutuar.170 Ndërçështjet më të rrahura është mungesa e një përjashtimi ose e një klauzole specifike kulturore

165 Shih: Komisioni Europian, Deklaratë për Shtyp IP/05/250 e datës 3 mars 2005, e vlefshme edhenë http://merlin.obs.coe.int/redirect.php?id=9587, si dhe kontributi i dobishëm i KomisionitFAQ mbi këtë subjekt, MEMO/05/73 e datës 3 mars 2005, e vlefshme edhe në http://merlin.obs.coe.int/redirect.php?d=9588 (të dyja sipas aksesit të datës 28 gusht 2005).

166 Çështja E 3/2005; Shih gjithashtu: Kapitulli mbi Gjermaninë në raportet e EUMAP-it.167 Komisioni Europian, Pluralizmi dhe përqëndrimi i medias në tregun e brendshëm. Një vlerësim për

nevojën e ndërmarrjes së një aksioni të përbashkët, COM (92) 480 final, dhjetor 1992.168 Komisioni Europian, Kartë e Gjelbër rreth shërbimeve me interes të përgjithshëm, COM (2003) 270

final, Bruksel, 21 maj 2003.169 Komisioni Europian, Propozim për një Direktivë nga ana e Parlamentit Europian dhe e Këshillit

rreth Shërbimeve në Tregun e Brendshëm, COM (2004) 2 final, Bruksel, 5 mars 2004.170 Për zhvillimet më të fundit, shih: http://europa.eu.int/comm/internal_market/en/services/services/

(4 gusht 2005).

http://merlin.obs.coe.int/redirect.php?id=9587

http://merlin.obs.coe.int/redirect.php?d=9588

http://merlin.obs.coe.int/redirect.php?d=9588

http://europa.eu.int/comm/internal_market/en/services/services



që do ta parandalonte direktivën të cënonte aftësinë e shteteve anëtare për të mbajtur oseparaqitur rregulla ose politika specifike për sektorin me qëllim që të promovojnëdiversitetin kulturor e gjuhësor si dhe pluralizmin në media. Për më tepër, vetë Komisionika deklaruar së fundmi se nuk sheh bazë ligjore në rrafshin e BE-së për hartimin e njëlegjislacioni kundër përqendrimit, për hir të pluralizmit në media.

Parlamenti Europian ka përkrahur dhe pjesërisht iniciuar nismat e Komisionit mbirregullat e BE-së rreth përqendrimit në media.171 Vetëm para pak kohësh, disa anëtarë tëParlamentit Europian i kanë bërë thirrje sërish Komisionit të veprojë në fushë tëpërqendrimit në media. E megjithatë, deri më sot, formalisht Komisioni nuk ka reaguarndaj këtyre kërkesave.

Në mars të vitit 2000, Komiteti Ekonomik dhe Social Europian ndërmori një iniciativërreth pluralizmit në media dhe koncentrimit në epokën e globalizmit dhe konvergjencësdixhitale, si dhe rekomandoi koordinimin e organizmave rregullatorë kombëtarënëpërmjet Komisionit.

Edhe Këshilli i Europës ka qenë gjithashtu aktiv në trajtimin e çështjes së koncentrimitnë media, nëpërmjet rekomandimeve dhe raporteve të veta. Për shembull, ky Këshill kapublikuar një raport lidhur me koncentrimin në media në mjedisin dixhital, në tetor tëvitit 2000, dhe çështjet e koncentrimit në media janë diskutuar vazhdimisht në KomitetinDrejtues të Këshillit të Europës mbi Mass Median – tanimë i riemëruar Komiteti Drejtuespër Median dhe Shërbimet e Reja të Komunikimit. Në nëntor 2004, Këshilli i Europësparaqiti një studim mbi koncentrimet në Europë të medias transnacionale, i cili sugjerontevazhdimësinë e monitorimit, mundësisht një konventë në nivel të Këshillit të Europësdhe marrjen e masave të mëtejshme në nivel të vendeve anëtare.172

E megjithatë, pavarësisht nga gjithë ato debate dhe shqetësime rreth rritjes sëpërqendrimit në industrinë e medias, ende nuk ka pasur një harmonizim të rregullavetë pluralizmit në media në nivel të BE-së dhe Këshillit të Europës. Kjo gjë ndodhkryesisht për shkak të faktit se kompetencat në këtë fushë vazhdojnë t’u mbeten Shteteveanëtare, dhe gjithashtu ngaqë masa e tregjeve kombëtare dhe modelet rregullatorejanë tepër të ndryshëm për t’u harmonizuar.173 Po kështu, qeveritë kombëtare, si dhe

171 Shih, për shembull: Parlamenti Europian, Rezolutë e datës 22 prill 2004 rreth rrezikut të shkeljes,në vendet e BE-së dhe sidomos në Itali, të lirisë së shprehjes dhe informacionit (Neni 11(2) iKartës për të Drejtat Themelore), 2003/2237 (INI), A5-0230/2004; shih gjithashtu: Kapitullipër Italinë i raporteve të EUMAP-it.

172 Këshilli i Europës, Koncentrimi në Europë i Medias Transnacionale, raport i përgatitur nga APMD,(Paneli Këshillimor i CDMM lidhur me koncentrimin në media, pluralizmin dhe probleme tëdiversitetit), Divizioni i Medias, Direktorati i Përgjithshëm i të Drejtave të Njeriut, Strasbourg,nëntor 2004.

173 Shih, për shembull: Unioni i Transmetuesve audioviziv Europianë, Dokument Pozicioni rrethPropozimit të Komisionit për një Direktivë lidhur me Shërbimet në Tregun e Brendshëm, 8dhjetor 2004, f. 10, i vlefshëm edhe në http://www.ebu.ch/CMSimages/en/leg_pp_directive_services_081204_tcm6-23334.pdf (4 gusht 2005).

http://www.ebu.ch/CMSimages/en



industria mediatike vetë, kanë dëshmuar qartë se do të parapëlqenin që problemi ipronësisë në media të trajtohet në nivel kombëtar.

6.3 Kuadri ligjor ekzistues

Për shkak të mungesës së kompetencës juridiksionale të organizmave të BE-së, mbrojtjae pluralizmit në media përbën një detyrë parësore për të gjithë Shtetet anëtare. Përsa itakon përqendrimit në media nuk ekziston asnjë kriter nga ana e BE-së. Madje, në rrafshine BE-së, ekziston vetëm ligji Komunitar i konkurrencës mbi të cilin mund të mbështeteshnë përpjekje për të ndaluar deri në një farë shkalle kontrollin e akumuluar ose pjesëmarrjennë kompanitë e medias çka mund të rrezikojë pluralizmin në transmetimet audiovizive.

Përsa u takon masave legjislative ekzistuese, as Traktati i KE-së, as Direktiva e TWF (përvendet anëtare të BE-së) apo ECTT-ja (për vendet anëtare të Këshillit të Europës), nukpërmbajnë klauzola specifike për sektorin në fjalë lidhur me përqendrimin në media.

Për vendet anëtare të BE-së, në vend që t’i nënshtrohen një legjislacioni audiovizivspecifik, bashkuesit në sektorin televiziv janë të mbikqyrur vetëm sipas NormaveRregullatore të Bashkimit, gjë që, si një instrument i ligjit të përgjithshëm përkonkurrencën, është i aplikueshëm për të gjithë bashkuesit. Normat rregulluese nukparashikojnë asgjë përsa i takon pragjeve speciale të fitimit për rastet e bashkimeve nëmedia. Për më tepër, është krejtësisht në kompetencën e Komisionit Europian për tëvendosur nëse një shkrirje bie brenda kuadrit të rregullimit. Dhe së fundmi, normatrregulluese përmbajnë një përjashtim për vendet anëtare për të mbrojtur interesatlegjitime dhe në mënyrë eksplicite liston mbrojtjen e pluralizmit në media si njërënprej këtyre interesave.174 Për shembull, kjo klauzolë është përmendur në çështjen e“Newspaper Publishing” të vitit 1994, e cila, fillimisht u trajtua nga Komisioni, pormë pas nuk u miratua nga autoriteti i konkurrencës në Mbretërinë e Bashkuar, përshkak të shqetësimit që kishte të bënte me pluralizmin në media.175

174 Rregullore e Bashkimit të KE-së, neni 21(4).175 Çështja Nr. IV/M,423 – Newspaper Publishing.



��'��(��(��#��

Bashkimi Europian

Traktatet

Traktati për krijimin e Komunitetit Europian (Traktati i KE-së).

Versioni i konsoliduar i vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/ eur-lex/lex/ en/treaties/ dat/ 12002E/ pdf/ 12002E_EN .pdf(30 qershor 2005).

Traktati i Amsterdamit amendues i Traktatit të Bashkimit Europian, Traktatet themeluestë Komunitetit Europian dhe një sërë aktesh të lidhura me to, firmosur më 2 tetor, C340, 10 nëntor 1997, Protokolli nr. 9 mbi transmetimin e transmetimit publik në Shtetetanëtare, O.J. C340/109. ( Protokolli i BE-së mbi transmetimin publik (1997))

I vlefshëm në http://europa.eu.int/eur-lex/en/treaties/selected/livre545.html (i parë në30 korrik 2005).

Direkt ivat

Direktiva 2002/22/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e datës 7 mars 2002 mbishërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesit lidhur me rrjetet e komunikimitelektronik dhe shërbimeve, L108/51, Bruksel, 24 prill 2002. (Direktiva e ShërbimitUniversal)

E vlefshme nëhttp:/ / europa. eu. int/ information_society / topics/ telecoms/ regulatory/ new_rf/documents/l_10820020424enO0510077.pdf (e parë në 30 qershor 2005).

Direktiva 2002/21/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e datës 7 mars 2002 mbinjë kuadër të përbashkët rregullator për rrjetet e komunikimit elektronik dheshërbimeve, L108/33, Bruksel, 24 prill 2002. (Direktiva Kuadër)

E vlefshme nëhttp:/ / europa.eu.int/information_society/ topics/ telecoms/ regulatory/ new_rf/documents/l _10820020424en00330050.pdf (e parë në 30 qershor 2005).

Direktiva 2002/19/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e datës 7 mars 2002 mbiaksesin në, dhe ndërlidhjen e, rrjeteve të komunikimit elektronik dhe faciliteteve qëi shoqërojnë, L108/7, Bruksel, 24 prill 2002. (Direktiva e Aksesit)

E vlefshme nëhttp:/ / europa.eu.int/information_society/ topics/ telecoms/ regulatory/ new_rf/documents/l _10820020424enOO070020.pdf (e parë në 30 qershor 2005).

http://europa.eu.int/eur-lex/en/treaties/selected/livre545.html



Direktiva 2002/20/EC e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e datës 7 mars 2002 mbiautorizimin e rrjeteve të komunikimit elektronik dhe shërbimeve, L 108/21, Bruksel,24 prill 2002. (Direktiva e Autorizimit)

E vlefshme nëhttp:// europa.eu.int/information_society/topics/ telecoms/ regulatory/ new _rf/documents _10820020424enO0210032.pdf (e parë në 30 qershor 2005).

Direktivë e Këshillit 9383/EEC e datës 27 shtator 1993 mbi koordinimin e disa rregullaveqë kanë të bëjnë me të drejtën e autorit dhe të drejtta e lidhura me të drejtën eautorit të aplikueshme në transmetimet satelitore dhe ritransmetimet kabllore, L248/15, 6 tetor 1993. (Direktiva Kabllore dhe Satelitore)

E vlefshme në http://europa.eu.int/comm/avpolicy/legis/legis_en.htm#Directives (eparë në 30 qershor 2005).

Direktiva e Këshillit 89/552/EEC e datës 3 tetor 1989 mbi koordinimin e disa klauzolavetë parashtruara nga ligji normat rregulluese ose veprimet administrative në Shtetetanëtare që kanë të bëjnë me veprimtaritë e transmetimeve televizive (Direktiva eTelevizionit pa Kufij), OJ L 298, 17 tetor 1989, sipas amendimit nga Direktiva eParlamenti Europian 97/36/EC e qershorit 1997, OJ L 20260, 30 korrik 1997.(Direktiva TWF)

Teksti i konsoliduar i vlefshëm në http://europa.eu.int/eur-Iex/en/consleg/pdf/1989/en- 1989L0552_do_001.pdf (e parë në 30 qershor).

Komisioni Europian, Direktivë 80/723/EEC e datës 25 qershor 1980 lidhur metransparencën e marrëdhënieve financiare ndërmjet Shteteve anëtare dhendërmarrjeve publike, L195/35, 1980, e amenduar për herë të fundit nga Direktivae Komisionit 2000/52/EC e datës 26 korrik 2000, L193/75, 2000. (Direktiva eTransparencës).

Rregul lore

Rregullore e Këshillit (EC) No 139/2004 e datës 20 janar 2004 mbi kontrollin epërqendrimeve ndërmjet ndërmarrjeve, L24!1, 29 janar 2004. (Rregullore eBashkimit EC)

E vlefshme në http://europa.eu.int/eur-ex/pri/en/oj/dat/2004/l_024/1_02420040129en0001 0022.pdf (e parë në 30 qershor 2005).

Vendime

Vendimi Nr. 676/2002/EC i Parlamentit Europian dhe i Këshillit i datës 7 mars 2002mbi një kuadër rrregullues për një politikë në spektrin e radios në KomunitetinEuropian, L108/1, 24 prill 2002. (Vendimi mbi Spektrin e Radios)

http://europa.eu.int/information_society/topics

http://europa.eu.int/comm/avpolicy/legis/legis_en.htm#Directives

http://europa.eu.int/eur-Iex/en/consleg/pdf/1989

http://europa.eu.int/eur-ex/pri/en/oj/dat/2004/l_024



I vlefshëm nëhttp:// europa.eu.int!information_society/ policy/ radio_spectrum/ docs/ policy_outlin ision_6762002/en.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Vendim i datës 19 maj 2004 mbi masat Nr. C 2/2003 (ex NN22/02) implementuar nga Danimarka për TV2/Danmark, C(2004) 1814 final.

I vlefshëm në http:/ / europa.eu.int/ comm/competition/state_aid/ decisions/c2_2003/en.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

Rekomandime

Rekomandim i Këshillit i datës 24 shtator 1998 mbi zhvillimin e konkurrencës nëindustrinë e shërbimeve audiovizuale dhe të shërbimit në Europë, duke promovuarkuadrin ligjor kombëtar me synimin për të arritur një nivel krahasues dhe efektiv tëmbrojtjes së pakicave dhe dinjitetit njerëzor, 98/560/EC, L270/48, 1998.

Rekomandim Rec (2004) 16 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës për Shtetetanëtare mbi të drejtën e përgjigjes në mjedisin e ri në media, adoptuar më 15 dhjetor2004.

E vlefshme në

http://www.coe.int/T/E/Human_Rights/media (e parë në 30 qershor 2005).

Rezoluta

Parlamenti Europian, Rezolutë e datës 22 prill 2004 mbi rrezikun e dhunimit, në BEdhe sidomos në Itali, të lirisë së shprehjes dhe të informacionit (Neni 11 (2) i Kartëssë të Drejtave Themelore), 2003/2237 (INI), A5-0230/2004.

Komunikime

Komisioni Europian, Komunikim i Komisionit për Këshillin, Parlamentin Europian,Komitetin Ekonomik dhe Social Europian dhe Komitetin e Rajoneve në lidhje mepërshpejtimin e tranzicionit nga transmetimi analog në atë dixhital (nga dixhital“switchover” tek analog “switch-off ’), COM (2003) 541 final, 17 shtator 2004.

I vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/information_society/ policy/ ecomm/ doc/info_centre/documentation /communic_reports/switchover/com_2005_0204_f_en_acte.pdf (iparë në 24 gusht 2005).

Komisioni Europian, Komunikim i Komisionit për Këshillin, Parlamentin Europian,Komitetin Ekonomik dhe Social Europian dhe Komitetin e Rajoneve, në lidhje me

http://europa.eu.int!information_society

http://www.coe.int/T/E/Human_Rights/media



tranzicionin nga transmetimi analog në atë dixhital (nga dixhital “switchover” nëanalog “switch-off ’), COM (2003) 541 final, 17 shtator 2004.

I vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/ eur-lex/lex/LexUriServ/site/ en/com/2003/com2003_0541en01.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Komunikim i Komisionit për Këshillin, Parlamentin Europian,Komitetin Ekonomik dhe Social Europian dhe Komitetin e Rajoneve, në lidhje mendëroperabilitetin e shërbimeve televizive dixhitale interaktive, COM (2004)541final, Bruksel, 30 korrik 2004.

I vlefshëm në

http:// europa.eu.int/information_society/ policy/ ecomm/ doc/info_centre/documentation /communic_reports/interoperability _idrv/com_2004_541_en.pdf(i parë në 4 gusht 2005).

Komisioni Europian, Komunikim i Komisionit për Këshillin, Parlamentin Europian,Komitetin Ekonomik dhe Social Europian dhe Komitetin e Rajoneve, E Ardhmja ePolitikave Rregulluese Audiovizuale Europiane, .COM (2003) 784 final, Bruksel, 15dhjetor 2003.

I vlefshëm në

http:// europa.eu.int/ eur-lex/en/ com/ cnc/2003/ com2003 _0784en01. pdf (i parënë 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Komunikim i Komisionit, Plan Veprimi “Thjeshtëzimi dhepërmirësimi i mjedisit rregullator”, COM (2002) 278 final, Bruksel, 5 qershor 2002.I vlefshëm në

http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/cnc/2002/com2002_0278en0l.pdf (i parë në30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Komunikim nga ana e Komisionit lidhur me aplikimin e rregullavetë ndihmës shtetërore ndaj transmetuesve të shërbimit publik, C320/5, Bruksel, 15nëntor 2001.

I vlefshëm në

http://www.ebu.ch/CMSimages/enleg._ref_ec_communic_state_aid_15110l_tcm6-5013.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Komunikim i Komisionit për Këshillin, Parlamentin Europian,Komitetin Ekonomik dhe Social Europian dhe Komitetin e Rajoneve, Parimet dheDirektivat për Politikën Audiovizuale të Komunitetit në Erën Dixhitale, COM (1999)657 final, Bruksel, 14 dhjetor 1999.

I vlefshëm në

http://europa.eu.int/ comm/ avpolicy/legis/key _doc/legispdffiles/ av _en. pdf (iparë në 30 qershor 2005).

http://europa.eu.int/information_society

http://europa.eu.int

http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/cnc/2002/com2002_0278en0l.pdf

http://www.ebu.ch/CMSimages/enleg._ref_ec_communic_state_aid_15110l_tcm6-5013.pdf

http://www.ebu.ch/CMSimages/enleg._ref_ec_communic_state_aid_15110l_tcm6-5013.pdf

http://europa.eu.int



Kar ta e Bardhë

Komisioni Europian, Qeverisja Europiane. Kartë e Bardhë, COM (2001) 428 final, Bruksel,25 korrik 2001.

I vlefshëm në

http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/cnc/2001/com200 1_0428en0l.pdf (i parënë 30 qershor 2005).

Kar tat e Gje lbra

Komisioni Europian, Kartë e Gjelbër lidhur me Shërbimet e Interesit të Përgjithshëm,,COM (2003) 270 final, Bruksel, 21 maj 2003.

E vlefshme në

http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/gpr/2003/com2003_0270en01. pdf (i parënë 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Kartë e Gjelbër mbi Politikën e Spektrit në Radio në Kontekst tëPolitikave të Komunitetit Europian si Telekomunikimet, Transmetimet Audiovizive,Transportin, dhe R&D, COM (1998) 596 final, Bruksel, 9 dhjetor 1998.

I vlefshëm në

http://europa.eu.int/ISPO/infosoc/telecompolicy/en/sgp.doc (i parë në 30 qershor2005).

Komisioni Europian, Televizioni pa Kufij. Kartë e Gjelbër lidhur me Krijimin e Tregut tëPërbashkët për Transmetimet Audiovizive, sidomos ato Satelitore dhe Kabllore, COM(84) 300, Bruksel, 14 qershor 1984.

Të t j e ra

Komisioni Europian, Propozim për një Rekomandim të Parlamentit Europian dhe tëKëshillit lidhur me mbrojtjen e pakicave dhe dinjitetit human, si dhe të drejtën përt’u përgjigjur në lidhje me konkurrencën në industrinë europiane të shërbimit tëinformacionit dhe transmetimeve audiovizuale, COM (2004) 341 final, Bruksel,30 prill 2004.

I vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/ comm/ avpolicy/legis/key _doc/legispdffiles/ com04- 341-en.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Komunikim interpretues i Komisionit lidhur me disa aspekte tëklauzolave që kanë të bëjnë me reklamat televizive në “Televizioni pa Kufij” Direktivë,C102/2, Bruksel, 2004.

http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/cnc/2001/com200

http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/gpr/2003/com2003_0270en01

http://europa.eu.int/ISPO/infosoc/telecompolicy/en/sgp.doc



Komisioni Europian, Propozim për një Direktivë të Parlamentit Europian dhe të Këshillitmbi Shërbimet në Tregun e Brendshëm, COM (2004) 2 final, Bruksel, 5 mars2004.

I vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/eur-Iex/ en/com/pdf/2004/com2004_0002en03.pdf (i parënë 4 gusht 2005).

Komisioni Europian, Raporti i Katërt nga Komisioni për Këshillin, Parlamentin Europian,Komitetin Ekonomik dhe Social Europian dhe Komitetin e Rajoneve, lidhur meaplikimin e Direktivës 89/552/EEC “Televizioni pa Kufij” 78 final, Bruksel, 6 janar2003.

I vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/ comm/ avpolicy/ regul/twf/ applica/ comm2002_778final_en.pdf (i parë në 30 qershor 2005).

Lista e standardeve dhe/ose specifikimeve për rrjetet e komunikimit elektronik, shërbimetsi dhe facilitetet dhe shërbimet e asociuara, C331/47, Bruksel, 31 dhjetor 2002.

E vlefshme në

http:/ / europa.eu. int/ information_society/ topics/ telecoms/ regulatory/ maindocs/docue s/c_33120021231enO0320049.pdf (i parë në 4 gusht 2005).

Komisioni Europian, Propozim për një Vendim të Parlamentit Europian dhe të Këshillitmbi kuadrin rregullator për politikën e spektrit në radio në Komunitetin Europian,COM (2000) 407, Bruksel, 21 korrik 2000.

I vlefshëm në

http:/ / europa.eu.int/ comm/information_society/ policy/ framework/ pdf (i parënë 30 qershor 2005).

Komisioni Europian, Pluralizmi dhe Përqendrimi i Medias në Tregun e Brendshëm. NjëVlerësim i Nevojës për Aksion Komunitar, COM (92) 480 final. Bruksel, dhjetor1992.

Këshilli i Europës

Traktate

Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtta Civile dhe Politike (ICCPR), hyrë në fuqi 23mars 1976, 999 U.N.T.S. 171.

E vlefshme në

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_ccpr.htm (i parë në 30 qershor 2005).

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_ccpr.htm



Konventa

Konventa Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore(ECHR), 3 shtator 1953. E.T.S. 005.

E vlefshme në

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/005.htm (nga data 22 tetor2004).

Këshilli i Europës. Konventa Europiane mbi Televizionin Ndërkufitar, 5 maj 1989.amenduar sipas klauzolave të Protokollit (E.T.S. no.141) të Këshillit të Europës tëdatës 9 shtator 1998, hyrë në fuqi më 1 mars 2002. (ECTT)

E vlefshme në

http:/ / conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html/132.htm (i parë në 30 qershor2005).

Rekomandime

Këshilli i Europës, Rekomandim i Asamblesë Parlamentare 1641 (2004) lidhur meTransmetimet Audiovizive të Shërbimit Publik, adoptuar më 27 janar 2004.

Rekomandim Rec (2004) 16 i Komitetit të Ministrave të Vendeve anëtare lidhur me tëdrejtën e përgjigjes në mjedisin e ri në media, adoptuar më 15 dhjetor 2004.

I vlefshëm në

http://www.coe.int/T/E/Human_Rights/media (i parë në 30 qershor 2005).

Rekomandim Rec (2000) 23 i Komitetit të Ministrave të Vendeve anëtare lidhur mepavarësinë dhe funksionet e autoriteteve rregullatore për sektorin e transmetimeve,adoptuar nga Komiteti i Ministrave më 20 dhjetor 2000 në takimin e 735-të tëZëvendësministrave.

I vlefshëm në

http:/ /cm.coe.int/ta/rec/2000/2000r23.htm (i parë në 30 qershor 2005).

Rekomandim Rec (96) 10 i Komitetit të Ministrave të Vendeve anëtare lidhur meGarantimin e Pavarësisë së Transmetimeve Audiovizive të Shërbimit Publik, adoptuarmë 11 shtator 1996.

I vlefshëm në

http://www.ebu.ch/CMSimages/en/le~ref_coe_r96_10_psb_110996_tcm6-4322.pdf (i parë në 4 gusht 2005)

Të tjera

Këshilli i Europës, Integrimi dhe Diversiteti: kufijtë e rinj të medias europiane dhepolitikave të komunikimit. Tekstet e adoptuara, Konferenca e 7-të Ministrore mbi

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/005.htm

http://www.ebu.ch/CMSimages/en/le~ref_coe_r96_10_psb_110996_tcm6-4322.pdf

http://www.ebu.ch/CMSimages/en/le~ref_coe_r96_10_psb_110996_tcm6-4322.pdf

http://www.coe.int/T/E/Human_Rights/media



Politikat në Mass Media, Kiev (Ukrainë), 10-11 mars 2005, Rezoluta Nr. 2,Diversiteti kulturor dhe pluralizmi në media në epokën e globalizmit.

I vlefshëm në

http:/ /www .coe.int/T /E/Human_Rights/ media/M CM%282005%29005 _en.pdf (i parë në 30 korrik 2005).

Traktatet e Kombeve të Bashkuara

Kombet e Bashkuara, Deklarata mbi të Drejtat e Njeriut (UNDHR), adoptuar dheshpallur nga Asambleja e Përgjithshme, Rezoluta 217 A (III) e datës 10 dhjetor1948.

E vlefshme në

http://www.un.org/Overview/rights.html (nga data 30 qershor 2005).

Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR), hyrë në fuqi më23 mars 1976, 999 U.N.T.S. 171.

E vlefshme në

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_ccpr.htm (i parë në 30 qershor 2005).

Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (CESCR),hyrë në fuqi më 3 janar 1976, 993 U.N. T.S. 3.

E vlefshme në

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_cescr.htm (e parë në 30 qershor 2005).

Deklara ta

Deklarata Universale mbi Diversitetin Kulturor, adoptuar nga Sesioni i 31-të i Konferencëssë Përgjithshme të UNESCO-s, Paris, 2 nëntor 2001.

E vlefshme në

http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001271/127160m.pdf (e parë në 30 qershor2005).

Të t j e ra

UNESCO, Projekti paraprak i një konvente mbi mbrojtjen e përmbajtjes së diversitetitkulturor dhe shprehjes artistike.

I vlefshëm në

http://ponal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=11281&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (i parë në 30 qershor 2005).

http://www.un.org/Overview/rights.html

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_ccpr.htm

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_cescr.htm

http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001271/127160m.pdf

http://ponal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=11281&URL_DO=



Organizata Botë rore e Tregt i së

Marrëveshje e Përgjithshme mbi Tregtinë në Shërbime (GATS), Aneksi 1B i Marrëveshjessë Përgjithshme për themelimin e Organizatës Botërore të Tregtisë.

E vlefshme në

WTO website http:/ /www .Wto.org/ english/ docs_e/legal_e/26-gats.pdf (e parënë 30 qershor 2005).

Deklarata të Pë rbashkë ta

Deklaratë e Përbashkët nga Raporteri Special i OKB-së mbi Lirinë e Opinionit dhe tëShprehjes, Përfaqësuesi i OSBE-së mbi Lirinë në Media dhe Raporteri Special iOSHA-së lidhur me aksesin në Informacion, 6 dhjetor 2004.

E vlefshme në

http://www.osce.org/documents/rfm/2004/12/3945_en.pdf (e parë në 30 qershor2005).

Deklaratë e Përbashkët nga Raporteri Special i OKB-së mbi Lirinë e Shprehjes dhe tëOpinionit, Përfaqësuesi i OSBE-së mbi Lirinë e Medias dhe Raporteri Special iOSHA-së mbi Lirinë e Shprehjes, 18 dhjetor 2003.

Rekomandime të Përbashkëta nga Përfaqësuesi i OSBE-së mbi Lirinë në Media dhe iReporterëve pa Kufij nga Konferenca e Parisit për Ligjet mbi Shpifjen dhe Fyerjen,24 dhe 25 nëntor 2003.

Të vlefshme në

http:/ /www .osce.org/documents/ rfm/2003/ 11 /3346_en.pdf (të para në 30 qershor2005).

http://www.osce.org/documents/rfm/2004/12/3945_en.pdf

��)��*��+�

Council of Europe, Transnational Media Concentrations in Europe, report prepared bythe AP-MD, (Advisory Panel to the CDMM on media concentrations, pluralismand diversiry questions), Media Division, Directorate General of Human Rights(Strasbourg: CoE, November 2004).

European Audiovisual Observatory, The Yearbook 2004 (Strasbourg: CoE, 2004) EuropeanBroadcasting Union (EBU), Position Paper on the Commission Proposa lfor a

Directive on services in the Internal Market (Geneva: EBU, 8 December 2004).

IP International Marketing Committee, Television 2004. International Key Facts, October2004, IP International Marketing Committee.

Lange, Andre (ed.), Developments in digital television in the European Union, European

Audiovisual Observatory, (Strasbourg: CoE, 4 December 1999)

McKinsey & Company, Review of Public Service Broadcasting around the world (London:McKinsey & Company, September 2004)

Mungiu-Pippidi, Alina, State into Public: The Failed Reform of State TV in East Central

Europe, The Joan Shorenstein Center on the Press, Politics and Public Policy (HarvardUniversity, 1999)

Ofcom, Review of public service broadcasting. Phase 2 -Meeting the digital challenge (London:Ofcom, 28 September 2004)

World Bank Institute Development Studies, The Right to Tell. The Role of Mass Media in

Economic Development (Washington, D.C.: The World Bank, 2002)


��

Burimi: IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut176

Tabela 1. Koha e shikimit televiziv për njeri (2003)Renditur sipas kohës së shikimit

Mesatarja e kohës së shikimit për të rriturit, e hënë-e dielë (minuta në ditë)

Serbi- Mali i Zi 278 Hungari 274 Maqedoni 259 Kroaci 254 Poloni 250 Itali 245 Estoni 239 Britani e Madhe 239 Sllovaki 235 Rumani 235 Turqi 224 Gjermani 217 Republika Çeke 214 Francë 213 Lituani 210 Letoni 207 Bullgari 185 Slloveni 178 Shqipëri NA BosnjeHercegovinë NA Mesatarja (18 vende) 219


Tabela 2. Vështrim mbi TV (2003)Rradhitur sipas popullsisë

Zotëruesit e televizorëve (TVHH) (me së paku 1 aparat TV)

Popullsia (mijëra)

Zotëruesit (mijëra) Totali

(mijëra) Përqindjet e zotëruesve

(për qind)

Numri i kanaleve tokësore që merren nga 70 për qind e popullsisë

Gjermani 82,537 38,720 34,370177 91.1 25 Turqi 71,271 16,460 10,789 97.9 15 Francë 61,684 24,870 23,750 95.0178 7 Britani e Madhe 59,232 25,043 24,482 97.8 5 Itali 55,696 21,645 21,320 98.5 9 Poloni 38,195 13,337 12,982 97.3 6 Rumani179 21,698 7,392 6,763 91.5 3 Republika Çeke 10,230 3,738 3,735 97.6 4 Hungari 10,117 3,863 3,785 98.0 3 Serbi – Mali i Zi180 8,120 2,700 2,300181 98.0 6 Bullgari 7,845 2,905 2,754 94.8 2 Sllovaki 5,379 1,645 1,628 99.0 4 Kroaci 4,438 1,477 1,448 97.5 4 Bosnjië dhe Hercegovinë182 3,832 NA NA 97.0 6 Lituani 3,463 1,357 1,331 98.1 4 Shqipëri183 3,144 726 500 68.8 1 Letoni 2,331 803 780 97.2 4 Maqedoni 2,023 564 467 83.0 7 Slloveni 1,964 685 673 98.0 5 Estoni 1,356 582 565 97.1 3

Burimi: IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut,184 EUMAP raportet kombëtare; EUMAP studim


Tabela 3. Tregu i transmetuesve në BE – ndarja sipas llojit të transmetuesit (1998–2002)

Totali i të ardhurave neto ( milion)

Ndryshimi në të ardhurat

neto 2002/2001

Përqindjet e totalit të të

ardhurave neto 2002

1998 1999 2000 2001 2002 (për qind) (për qind) Totali 50,213 56,961 63,269 66,259 65,387 -1.3 100 Transmetuesit publikë (radio dhe televizioni) 23,353 25,689 26,896 28,549 27,769 -2.7 42.5

Transmetuesit privatë (televizioni) 14,548 16,640 18,713 18,187 17,349 -4.6 26.5 Transmetuesit privatë (radio) 3,302 3,302 3,893 3,898 3,935 1.0 6.0 Kompanitë e blerjeve nga shtëpia 727 1,034 1,297 1,518 1,730 13.9 2.1 Kompanitë e TV me pagesë 2,989 3,320 3,569 3,784 3,915 3.5 6.0 Paketat TV 3,671 4, 956 6,485 7,410 7,722 4.2 11.8 Kanalet tematikë 1,623 2,019 2,416 2,912 2,967 1.9 4.5

Burimi: Observatori Audiovizual Europian185


Tabela 4. 10 kompanitë më të mira televizive në Europë (2003)Renditur sipas të ardhurave operative të pakonsoliduara

Renditja Kompania Vendi Aktivitetet kryesore Tipi (publik/privat)

Të ardhura operative të pakonsoliduara

( milion)

1 British Sky Broadcasting Britani e Madhe

TV Privat 4,242.1

2 BBC Shërbimi i Brendshëm Britani e Madhe

TV+Radio Publik 4,214.1

3 RAI Itali TV+Radio Publik 2,736.7 4 RTI Itali TV Privat 2,008.2186 5 ZDF Gjermani TV Publik 1,778.4187 6 TF1 Francë TV Privat 1,596.2 7 RTL Television Gjermani TV Privat 1,589.0 8 Canal+ Francë TV Privat 1,585.0 9 France 2 Francë TV Publik 1,573.5 10 France 3 Francë TV Publik 1,416.0 Totali – – – 22,739.2



Tabela 5. Përqendrimi i audiencës kombëtare (2003)Renditur sipas përqindjes së audiencës së akumuluar

3 kanalet më të mira

(në aspektin e ndarjes së audiencës)

Përqindjet e audiencës së akumuluar për tre kanalet

më të mira (për qind)

Republika Çeke TV Nova, ?T 1, Prima TV 86.1 Bulgaria bTV, Kanal 1, Nova TV 84.2 Kroacia189 RTL Televizija, HTV 1, Nova TV 83.8 Hungaria RTL Klub, TV2, MTV 1 75.7 Sllovakia Markíza TV, STV 1, Joj 72.9 Franca TF 1, France 2, France 3 66.9 Sllovenia Pop TV, SLO 1, SLO 2 64.2 Lituania LNK, TV 3, LRT 63.4 Polonia TVP 1, TVP 2, Polsat 62.6 Britania e Madhe BBC 1, ITV 1, BBC 2 61.7 Maqedonia A1 TV, MTV 1, Sitel 60.0 Estonia TV3, Kanal 2, ETV 59.9 Italia RAI 1, Canale 5, RAI 2 59.4 Rumania Romania 1, Pro TV, Antena 1 57.5 Letonia LNT, TV 3, LTV 1 52.2 Serbia dhe Mali i Zi Pink, RTS 1, BK 51.8 Germania RTL, ARD, ARD 3 43.4 Turkey Kanal D, Show TV, ATV 43.0

Burimi: Llogaritjet nga EUMAP , bazuar në të dhënat e IP Komitetit Ndërkombëtar të Marketingut190


Tabela 6. Ndarja e audiencës mes kanaleve kryesore (2003)

Burimi: Studim i EUMAP, bazuar në të dhënat e IP Komitetit Ndërkombëtar të Marketingut dhe Observatorit Audiovizual Europian195

Vendi Kanali

Ndarja e Audiencës (të rritur) (për qind)

Lloji i stacionit Vendi Kanali

Ndarja e Audiencës (të rritur) (për qind)

Lloji i stacionit

Klan TV 21.5 Privat LNT 22.2 Privat Shqipëria191 TVSH 17.1 Publik

Letonia TV3 15.1 Privat

FTV 23.8 Publik LNK 27.0 Privat Bosnje dhe Hercegovina192 HRT Zagreb 10.5 Publik (Kroacia)

Lituania TV3 23.9 Privat

RTL Televizija 39.5 Privat A1 28.9 Privat Kroacia193 HTV1 31.8 Publik

Maqedonia MTV1 16.9 Publik

TV Nova 43.4 Privat Romania 1 28.4 Publik Republika Çeke

�T 1 22.1 Publik Rumania

Pro TV 15.6 Privat TV3 22.1 Privat Pink TV 21.2 Privat Estonia

Kanal 2 19.8 Privat Serbia dhe Mali i Zi RTS 1 20.4 Publik

TF1 31.8 Privat Markíza 45.9 Privat Franca194 France 2 20.5 Publik

Sllovakia STV 1 15.7 Publik

RTL 15.0 Privat Pop TV 29.0 Privat Gjermania ARD 14.5 Publik

Sllovenia SLO 1 24.9 Publik

RTL Klub 29.5 Privat Kanal D 15.0 Privat Hungaria TV2 29.4 Privat

Turqi Show 14.4 Privat

RAI 1 24.2 Publik BBC 1 26.3 Publik Italia Canale 5 23.2 Privat

Britania e Madhe ITV 1 24.3 Privat


Tabela 7. Vështrim mbi rregullatorët radio-televizivëBurimi: Raporte të EUMAP

Vendi Emri Statusi zyrtar Nr. i

anëtarëve të bordit

Kush i emëron ata Kush mund t’i shkarkojë ata

Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)

Nr. i mandateve Financimi

Këshilli Kombëtar i Radio Televizionit,

– KKRT

Organ Rregullator i pavarur

7

Parlamenti – me propozim të: Presidentit të Republikës (1) Komitetit Parlamentar të Medias (6)

Parlamenti 5 Maks. 2 në vazhdimësi (me shkallë)

Pjesë nga tarifat e licenses të ardhurat nga aplikimet për licensat transmetuese 5 për qind e të ardhurave vjetore nga taksat e paguara nga transmetuesit Buxheti i shtetit donacione

Shqipëria

Enti Rregullator i Telecommunikacione

ve –ERT

Organ Rregullator i pavarur

5 Presidenti i Republikës (1) Këshilli i Ministrave (2) Parlamenti (2)

Institucioni që i cakton ata

5 Maks. 2 Buxheti i Shtetit Të ardhurat e veta

Bosnje dhe Hercegovina

Autoriteti Rregullator i

Komunikacioneve (Regulatorna agencija za

komunikacije – RAK)

Agjensi shtetërore e pavarur, institucion

Jo-fitimprurës

7 (+ Drejtor

i Përgjithshëm)

Parliamenti – sipas caktimit nga Këshilli i Ministrave (anëtarët e Këshillit) Këshilli i Ministrave miraton Drejtorin e Përgjithshëm, sipas caktimit nga Këshilli RAK

Institucioni që i cakton ata

4 Maks. 2

Tarifa teknike paguar nga Operatorët e telecomunikacionit dhe transmetuesit grantet dhe donacionet





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Këshilli për Median Elektronike (Svet za

elektroni medii – CEM)

Organ i pavarur i specializuar

9 Asambleja Kombëtare (5) Presidenti i Republikës (4)

Këshilli për Median

Elektronike 6

Maks. 2 të njëpasnjëshme (të shkallëzuar)

Buxheti i Shtetit

Bullgaria Komisioni Rregullator i

Komunikacioneve (Komisia za regulirane na

sobsceniata – KRS)

Person juridik 5 Parlamenti (3) – i zgjedhur Presidenti (1) Këshilli i Ministrave (Kryetari)

Autoriteti që i cakton ata

5 Maks. 2 të vazhdueshëm

Buxheti i shtetit

Këshilli për Median Elektronike (Vijeüe za elektroni ke medije – CEM)

Organ rregullator i pavarur 7 Parlamenti – me propozim

të Qeverisë

Parlamenti – me propozim të

Qeverisë 5 Maks. 2

(shkallëzuar) Taksë mbi

transmetuesit

Kroacia Agjensia kroate e Telekomunikacionit (Hrvatska agencija za

telekomunikacije – CTA)

Autoritet Rregullator i

Pavarur 5 Parlamenti – me propozim

të Qeverisë

Parlamenti – me propozim të

Qeverisë 5 I pa-

specifikuar

5 për qind e tarifës së licensës transmetuese Një taksë mbi përdorimin e adresave dhe numrat postare në telekom. 0.2 për qind e të ardhurave vjetore bruto të ofruesve të shërbimit të telekom.

Republika Çeke

Këshilli për Transmetuesin e

Radios dhe Televizionit, (Rada

pro rozhlasové a televizní vysílání –

RRTV)

Autoritet administrativ i

pavarur 13

Emëruar nga Dhoma e Deputetëve dhe të caktuar

nga Kryeministri.

Kryeministri, bazuar në një propozim të Dhomës së Deputetëve.

6 (i pa-

shkallëzuar) Maks. 2 Buxheti i Shtetit





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Zyra e Telekomunikacionit

Çek (ýeský Telekomunikaþní

Ú ad – ýTÚ)


pavarur 5 Qeveria (me propozim të

Ministrit të Informatikës)

Qeveria (me propozim të Ministrit të

Informatikës)

5 vjet (i shkallëzuar)

I pa specifikuar

Buxheti i Shtetit

Ministria e Kulturës(Kultuuri

Ministeerium) Departamenti i

Medias

Qeveria Ministria – – – – – Buxheti i Shtetit

Këshilli i Radiotelevizionit

(Ringhäälingunõukogu)

Autoriteti Rregullator që i

jep llogari Parlamentit

9 Parlamenti – me propozim të

Komitetit Parlamentar për Çështjet Kulturore

Parlamenti 5 I pakufizuar Buxheti i Shtetit Estoni

Bordi shtetoror i Komunikacioneve

(Sideamet)

Institucione shtetërore në

varësi të Ministrisë së Çështjeve

Ekonomike dhe Komunikacioneve

– – – – – Buxheti i Shtetit

Franca

Këshilli i Lartë për Radiotelevizionet

(Conseil supérieur de l’audiviosuel – CSA)


pavarur 9 komisionerë

Presidenti i Republikës (3) Presidenti i Senatit (3) Presidenti i Asamblesë Kombëtare (3)

Nuk mund të hiqet

6 vjet (i

shkallëzuar) Maks. 1 Buxheti i Shtetit

Gjermania

15 autoritete rajonale

(Landesmedienanstalt) për çdo Land, me

përjashtim të Berlinit dhe

Brandenburgut që kanë një rregullator

të përbashkët

Organizatë e shërbimit publik

Kryetari ose Drejtori + Asamblea (numri i

anëtarëve të tyre varion nga 11 deri

në 50)

Nga Asambleja (Kryetari) Nga përfaqësues të grupeve të shquara sociale (Asambleja) Shpërndarja e vendeve të grupeve është e përcaktuar në ligjet e Landeve

Asambleja (Kryetari) Grupe të rëndësishme shoqërore anëtarë të Asamblesë )

4-8

Zakonisht i rinovueshëm (Kryetari) i rinovueshëm (Anëtarët e Asamblesë)

Përqindja e tarifave të licensës





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Hungaria

Komisioni Kombëtar i Radio

Televizionit (Országos Rádió és Televízió Testület –

ORTT)

Ent i pavarur nën mbikqyrjen e Parlamentit

Së paku 5 anëtarë

Presidenti i Republikës së bashku me Kryeministrin Zgjidhen nga Parlamenti me propozim të fraksioneve parlamentare të partive politike (pjesa tjetër e anëtarëve)

Ata nuk mund të shkarkohen

4 I papërcaktuar ( i shkallëzuar)

Buxheti i Shtetit

Italia

Autoriteti për Garancitë në

Komunikacion (Autorità per le Garanzie nelle

Comunicazioni –AGCOM)

Autoritet i pavarur me

kompetenca në telekomunikacionin audiovizual

dhe botime

9

Presidenti i Republikës – në këshillim me Kryeministrin dhe me marrëveshje me Ministrin e Telekomunikacioneve Dhoma e Përfaqësuesve (4) Senati (4)

Organi që i cakton ata me propozim të AGCOM

7 Maks. 1 Buxheti i Shtetit taksat e paguara nga

operatorët telekom.

Letonia

Këshilli Kombëtar i Radio Televizionitl (Nacionãlã radio un telev zijas padome –

NRTP)


pavarur 9 Parlamenti, me emërim të së

paku 5 anëtarëve Parlamenti 4

Maks. 2 të vazhdueshme (shkallëzuar

Buxheti i Shtetit

Lituania

Komisioni i Radio Televizionit të

Lituanisë (Lietuvos Radijo ir Televizijos Komisija

– LRTK)

Institucion i pavarur 13

Parlamenti (3) Presidenti i Republikës (1) Të tjerët: (9) caktohen nga shoqatat profesioniste (psh. e piktorëve, kineastëve, shkrimtarëve, aktorëve, gazetarëve, kisha, botuesit)

Nuk mund të shkarkohen (me

përjashtim të rasteve me probleme

shëndetësore, dorëheqje,

bindje)

Kohëzgjatja e Parlamentit, kohëzgjatja e mandatit të Presidentit

dhe organeve drejtuese të

shoqatave që i caktojnë ata

Maks. 2 të vazhdueshëm (shkallëzuar)

Përqindja e të ardhurave të

transmetuesve komercialë





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Maqedonia

Këshilli i Radiotelevizionit

(Sovet za radiodifuzia – SRD)

Autoritet rregullator i

pavarur 9 Parlamenti

Nuk mund të shkarkohen, vetëm nëse dorëhiqen,

mungojnë mbi 6 muaj ose për

shkak të bindjeve

6 Maks. 2 shkallëzuar

Një pjesë nga tarifa e licensës Një pjesë e tarifave administrative private që televizionet paguajnë për përdorimin e licenës transmetuese

Këshilli Kombëtar i Radio Televizionit

(Krajowa Rada Radiofonii i

Telewizji – KRRiT)

Institucion shtetëror

9 Dhoma e Deputetëve (4) Senati (2) Presidenti i Republikës (3)

Nga institucioni që i cakton ata

6 (shkallëzuar)

Vetëm një Buxheti i shtetit

Polonia Zyra e Telekomunikacioneve dhe Rregullimit

Postar (Urz d Regulacji

Telekomunikacji i Poczty – URTiP)

Zyra e administratës

qeveritare

Presidenti i URTiP Kryeministri Kryeministri 5 I paspecifikuar Buxheti i Shtetit

Rumania

Këshilli Kombëtar Audiovizual

(Consiliul Na ional al Audiovizualului –

CNA)

Autoritet publik autonom

11

Parlamenti – me emërim të: Presidentit (2) Qeverisë (3) Dhomës së Deputetëve (3) Senati (3)

Parlament me propozim të komisionit të

posaçëm parlamentar

6 (shkallëzuar)

Nuk specifikohet

me ligj Buxheti i Shtetit





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Inspektoriati i përgjithshëm për

Komunikimin dhe Teknologjinë e Informacionit (Inspectoratul

General pentru Comunica ii úi

Tehnologia Informa iei –

IGCTI)

Institucion publik autonom

Bordi i IGCTI

(Zëvendës-Presidenti

dhe Presidenti)

Kryeministri I paspecifikuar me ligj

I paspecifikuar

me ligj

I paspecifikuar me ligj

Të ardhurat e veta (shërbime teknike)

Serbia

Agjensia e Radiodifuzionit të

Republikës (Republiþka radiodifuzna

agencija – RBA)

Rregullator i pavarur 9

Parlamenti – sipas emërimit nga politikanë, akademikë, OJQ, media dhe organizata

profesionale

Parlamenti 4-6 vjet196 I shkallëzuar Tarifat e licensës transmetuese

Sllovakia197

Këshilli për Radiotelevizionin

dhe Ritransmetimin (Rada pre vysielanie

a retransmisiu – RVR)

Organ i pavarur 9 Parlamenti – sipas emërimit nga MP dhe organizata të

shoqërisë civile

Parlamenti (në rastin e thyerjes së rregullave të

përputhshmërisë, dënimeve etj.)

6 Maks. 2 ( i shkallëzua)

Buxheti i Shtetit

Sllovenia

Agjensia për Komunikacionin

Postar dhe Elektronik (Agencija

za pošto in elektronske

komunikacije Republike Slovenije –

APEK)

Organ i pavarur Drejtori Qeveria Qeveria 5 Maks. 1 Buxheti i Shtetit





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Këshilli i Radiodifuzionit i

Republikës së Sllovenisë (Svet za

radiodifuzijo Republike Slovenije –

SRDF)

Organ i pavarur 7

Parlamenti –sipas emërimit nga Univeresiteti i Sllovenisë,

Dhomës së Kulturës dhe Tregtisë, shoqatave të

gazetarëve

Parlamenti 5 Maks. 2 Buxheti i Shtetit

Ministria e Kulturës Autoritet shtetëror

– – – – – Buxheti i Shtetit

Këshilli i Lartë i Radio Televizionit

(Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun –

RT K)

Autoritet rregullator

9

Parlamenti – sipas emërimit nga: Partitë politike në qeveri (5) Partitë politike në opozitë (4)

Nuk mund të shkarkohen

4 I pa-specifikuar

Tarifa vjetore nga transmetuesit komercialë Taksa mbi të ardhurat nga reklamat të televizioneve private Gjobat ndaj transmetuesve komercialë Fonde nga buxheti i Asamblesë

Autoriteti i Telekomunikacione

ve (TK)

Autoritet i pavarur

5 Këshilli i Ministrave I paspecifikuar 5 I paspecifikuar

Burimet e veta (plus subvencione

shtetërore kur është e nevojshme)

Turqia

Këshilli i Lartë i Komunikacionit

(HYK)

Organ miratimi për politikat e

komunikacionit 5 Anëtarët janë përfaqësues të qeverisë – – –





Kohë-zgjatja në

detyrë (vite)


Mbretëria e Bashkuar

Zyra e Komunikacioneve

(OFCOM)

Korporata Statutore e pavarur e

qeverisë, që jep llogari para Parlamentit

Bordi198 (9 anëtarë – 6

Anëtarë jo-ekzekutivë duke përfshirë kryetarin + 3

anëtarë ekzekutivë,

ku përfshihen Shefi

Ekzekutiv i Ofcom dhe 2 anëtarë nga Ekzekutivi i

Ofcom)

Ministra, bazuar në parimet Nolan 199 (anëtarët jo ekzekutivë) Sekretari i Shtetit për Kulturën, Median dhe Sportin dhe Sekretari i Shtetit për Tregtinë dhe Industrinë (kryetari) Bordi i Ofcom (CEO)

Sekretari i Shtetit për Kulturën,

Median dhe Sportin dhe Sekretari i Shtetit për

Tregtinë dhe Industrinë

5 (kryetari) I paspecifikuar

Nga një numër burimesh si:: Tarifat e licensës të transemtimit televiziv. Tarifat e licensës së transmetimit të radios. Detyrime administrative për rrjetet dhe shërbimet elektronike dhe fasilitete të tjera. Fonde për të mbuluar kostot operative të Ofcom-it për spektrin drejtues (grante në ndihmë nga qeveria)


Tabela 8. Rregullatorët Radiotelevizivë – sfera e rregullatoritBurimi: raporte të EUMAP

Vendi Emri Sfera e regullatorit

Kompetencat kryesore rregullatore Kompetencat kryesore në sanksione

Këshilli Kombëtar i Radio Televizionit (KKRT)

Transmetuesit shtetërorë dhe

privatë

Licensimi Përcaktimi i prodhimeve dhe i standardeve transmetuese Monitorimi i programeve informative të radiotelevizioneve kombëtare, dhe ndonjëherë të atyre lokalë

paralajmërime gjoba pezullim ose kufizim të licensës transmetuese heqje e licensës transmetuese Shqipëria

Enti Rregullator i Telekommunikacioneve (ERT)

Transmetues kabllorë inspektim teknik i transmetuesve urdhëra që synojnë zgjidhjen e situatës

heqje e licensës

Bosnja dhe Hercegovina

Autoriteti Rregullator i Komunikacioneve (RAK)

Stacionet publike dhe private

licensimi i stacioneve private monitorimi i licensës që t’i përmbahet kushteve të licensimit dhe rregullave të RAK

vërejtje gjoba pezullim të transmetimit heqje e licensës transmetuese

Këshilli për Median Elektronike (CEM)

Stacionet publike dhe private

licensimi monitorimi i programeve zgjedhja dhe shkarkimi i Drejtorit të përgjithshëm të radiotelevizionit të shërbimit publik miratimi i bordit të drejtorëve të radiotelevizionit të shërbimit publik organizimi dhe kryerja e studimeve mbi radiotelevizionin

gjoba shkarkim të Drejtorit të përgjithshëm të transmetuesit të shërbimit publik heqje e licencës Bullgaria

Komisioni Rregullator i Komunikacioneve (KRS) Rregullator teknik administrimi i spektrit të frekuencave

lëshimi i licensave të telekomunikacionit heqja e licensave të telekomunikacionit me kërkesë të CEM




Këshilli për Median Elektronike (CEM)

Transmetuesit publikë dhe

privatë

licensimi monitorimi i përputhjes së transmetimeve me dispozitat ligjore dhe kushtet e licensës

vërejtje heqje e licensës

Agjensia Kroate e Telekomunikacioneve (CTA)

Rregullator teknik administrimi i spektrit të frekuencave heqje e licensës transmetuese Kroacia

Ministria e Kulturës Të gjithë transmetuesit

vëzhgimi i përputhjes së transmetuesit me ligjin vërejtje

Këshilli i Radiotelevizionit (RRTV)

Radiotelevizionet publike dhe

private

licensimi monitorimi i përputhjes së transmetimeve me dispozitat ligjore monitorimi i programit të transmetuesit pjesëmarrja në politik-bërjen e medias

vërejtje gjoba pezullim të licensës transmetuese Republika

Çeke Zyra e Telekomunikacionit

Çek (ýTÚ) Rregullator teknik administrimi i spektrit të frekuencave asnjë

Ministria e Kulturës Radiotelevizionet

publike dhe private

licensimi i radiotelevizioneve private monitorimi i përputhjes së transmetimeve me kushtet e licensës dhe me Aktin e Transmetimit (Departamenti i Medias në Ministrinë e Kulturës)

gjoba pezullim të licensës (për 14 ditë) heqje e licencës

Këshilli i Radiotelevizionit Transmetuesit publikë

organi kryesor përgjegjës për vëzhgimin e transmetuesve të shërbimit publik

mund të shkarkojë drejtuesit e transmetuesit të shërbimit publik

Estonia

Bordi i Komunikimeve Shtetërore

Rregulaltor teknik administrimi i spektrit të frekuencave mbikqyrje teknike

gjoba

Francë Këshilli i Lartë për Radiotelevizionet (CSA)


privatë

licensimi monitorimi i përputhjes së transmetimeve me detyrimet programore caktimi i shefave të transmetuesve të shërbimit publik dhënia e mendimeve mbi ndikimin e qeverisë mbi radiotelevizionet administrimi i frekuencave

vërejtje gjoba kufizim i licensës dhe tërheqja e saj




Gjermania Autoritetet rregullatore Federale (15)

Transmetuesit privatë

licensimi kontrolli i përqendrimit të medias vëzhgimi i përmbajtjes së programit kryerja e kërkimeve në fushën e medias

gjoba heqje e licensës

Hungaria Bordi Kombëtar i Radio Televizionit (ORTT)


privatë

licensimi monitorimi i kontrollit dhe monitorimit komente mbi projekt ligjet mbi administrimin e frekuencave

vërejtje pezullim i transmetimeve gjoba përfundimi i transmetimeve

Italia Autoriteti për Garantimin e Komunikacionit (AGCOM)


privatë (rregullator i

komunikimeve të integruara)

vendosja e standardeve për industrinë vëzhgimi i tregut dhe verifikimi i ekzistencës së pozitave dominuese licensimi (në bashkëpunim me Ministrinë e Telekomunikacioneve) propozimi i ligjeve dhe i politikave administrimi i spektrit të frekuencave detyruar transmetuesit që të veprojnë në përputhje me ligjin

gjoba

Letonia Këshilli i Radiotelevizionit (NRTP)


privatë

licensimi formulimi i strategjisë kombëtare për radiotelevizionet kryerja e studimeve kërkimore monitorimi i transmetimeve caktimi i Drejtorit të përgjithshëm të televizionit publik dhe miratimi i bordit të stacionit përcaktimi i parametrave bazë të transmetuesve publikë përgatitja e buxhetit të televizionit të shërbimit publik

vërejtje hartimi i raporteve për gjykatën mbi shkeljet administrative pezullim i licensës (deri në shtatë ditë) heqje e licensës

Lituania Komisioni i Radio dhe

Televizionit të Lituanisë (LRTK)


privatë

licensimi mbikqyrja e përputhjes së transmetimeve me ligjin dhe kushtet e licensës

vërejtje gjoba ndaj drejtuesit e transmetuesve komercialë dhe të shërbimit publik pezullim i licensës transmetuese heqje e licensës transmetuese

Maqedonia Këshili i Radiotelevizionit (SRD)


privatë

asistojë qeverinë për licensimet monitorojë përmbajtjen e transmetimeve që të jetë në një linjë me kushtet e licensës

vërejtje propozime për Inspektoriatin përkatës që të vendosë gjoba ndaj transmetuesve ose t’i propozojë qeverisë heqjen e licensës




Qeveria Transmetusit privatë

licensimi (pas konsultimeve me Këshillin e Radiotelevizionit)

gjoba heqje e licensës heqje e frekuencës (Inspektoriate përkatëse brenda Ministrisë së Kulturës, Ministrisë së Ekonomisë dhe Ministrisë së Transportit dhe Telekomunikacioneve)

Këshilli Kombëtar i Transmetimitl (KRRiT)


privatë

licensimi caktimi i Këshillit mbikqyrës të radiotelevizionit publik monitorimi i përshtatjes së transmetimeve me ligjin monitorimi i përshtatjes së transmetuesve privatë me kushtet e licensës

ndëshkimet financiare heqja e licensës së transmetimit

Polonia

Zyra e Telekomunikacioneve dhe rregullatorit Postar

(URTiP) Rregullator teknik administrimi i spektrit të frekuencave Asnjë

Këshilli Kombëtar Audiovizual (CNA)

Transmetues publikë dhe

privatë

Licensimi i transmetuesve privatë Monitorimi i përshtatjes së transmetimeve me ligjin Bërja e rekomandimeve mbi politikën radiotelevizive

dëshmi për të zgjidhur shkeljet e ligjit gjoba heqje e licensës transmetuese

Rumania Inspektoriati i Përgjithshëm për Komunikacionet dhe

Teknologjinë e Informacionit (CTI)

Rregullator teknik menaxhimi i spektrit të frekuencave monitorimi i përshtatjes së transmetimeve me kushtet e përdorimit të frekuencave

Asnjë

Serbia dhe Mali i Zi

Agjencia e Radiodifuzionit e Republikës (RRA)

Transmetues publikë dhe

privatë

licensimi (në bashkëpunim me Agjensinë e Telekomunikacioneve, që s’është formuar ende) monitorimi i përputhjes së transmetimeve me kërkesat programore caktimi i bordit të drejtorëve të transmetuesit publikë

vërejtje heqje e licensës transmetuese

Sllovakia Këshilli për Radiotelevizionin dhe Ritransmetimin (RVR)


privatë

licensimi monitorimi i përshtatjes së transmetimeve me legjislacionin

denoncime me shkrim kërkesë për veprim gjyqësor gjoba heqje e licensës transmetuese




Këshilli i Radiotelevizionit (SRDF)


privatë

kontroll zbatimit nga radiotelevizionet të detyrimeve programore të instruktojë Agjensinë për lëshimin e licensave

Ministria e Kulturës Transmetuesit publikë dhe

privatë

përgatitja e legjislacikonit në fushën e transmetuesve radiotelevizivë mbikqyrja e zbatimit të legjislacionit për median të marrë ankesa nga publiku mbi shkeljen e legjislacionit në media (Inspektori për Median në Ministri)

vërejtje gjoba paralajmërime kërcënuese heqje e përkohshme ose e përhershme e licensës

Këshilli i Lartë i Radio Televizionitl (RT K)

Transmetuesit privatë dhe pjesërisht

transmetuesit publikë

licensimi monitorimi i përmbajtjes emërimi i kandidatëve për Drejtorinë e Përgjithshme dhe Bordin Ekzekutiv të televizionit të shërbimit publik TRT

vërejtje pezullim të transmetimit heqje të licensës

Autoriteti i Telekomunikacionit (TK)

Rregullator teknik administrim i spektrit të frekuencave Asnjë Turqia

Këshilli i Lartë i Komunikacionit (HYK)

Bordi mbikqyrës që mblidhet dy

herë në vit miratimi i planit të frekuencave të bërë nga TK Asnjë


Zyra e Komunikacioneve (OFCOM)

Rregullatori i komunikimit të

integruar (transmetuesit, telekom. dhe

komun. pa fije.)

Licensimi Sistemi tri-planësh i rregullimit të përmbajtjes: (1) monitorimi i programeve dhe standardeve të reklamave dhe paanshmëria; (2) monitorimi i detyrimeve sasiore (kuotat); (3) monitorimi i realizimit të programeve të premtuara nga transmetuesit (vetë-rregullimi) Administrimi i spektrit Monitorimi i pronësisë në media (duke nxitur konkurencën)

Gjoba heqja e licensës transmetuese


Tabela 9. Vështrim mbi transmetuesit televizivë të shërbimit publik

Vendi Emri Hollësi Nr. i kanaleve televizive

analoge tokësore në shkallë kombëtare

Statusi/ Pronësia Numri i punonjësve

Shqipëria RTSH Radio Televizioni Shqiptar

Televizioni Shqiptar – TVSH dhe Radio Tirana (RT) janë grupuar së

bashku në RTSH. 1 Person juridik

publik

210 (TVSH vetëm nëTiranë, numri i përgjithshëm është

NA)

Bosnje Hercegovina

BHRT BiH

Shërbimi i Radiotelevizionit publik i B&H,

Javni radio-televizijski servis BiH

Sistemi i Radiotelevizionit Publik i B&H (Javni radiotelevizijski sistem Bosne i Hercegovine – JRTS BiH)

konsiston në: BHRT BiH (më parë përdorej shkurtimi PBS B&H ) Radio-Televizioni i Federatës së Bosnje Hercegovinës (Radio-Televizija Federacije BiH – RTF BiH), Radio-Televizioni i Republikës Srpska (Radio-televizija Republike Srpske – RTRS)

3 (1 me shtrirje

kombëtare+2 me shtrirje entiteti)

Korporata publike

145 (radio dhe televizion,

në 2004)

Bullgaria BNT

Televizioni Kombëtar Bullgar,

Blgarska Nacionalna Televizia

BNT drejtohet në mënyrë të pavarur nga Radio Kombëtare

Bullgare (BNR) 1

Institucion publik 1,965 (2002)

Kroacia HTV Televizioni Kroat, Hrvatska televizija

Radio kroate (Hrvatski radio) dhe HTV drejtohen sëbashku si HRT

(Radio-Televizioni Kroat) , Hrvatska radiotelevizija)

2

Institucion publik me të

drejta themelimi nga qeveria

1,735 (2002)

Republika Çeke �T TV Çek, �eská

televize �T drejtohet e ndarë nga Radio

Çeke (�eský rozhlas) 2

Korporatë e shërbimit publik të pavarur

2,500 (2004)





Estonia ETV Televizioni Estonez,

Eesti Televisioon ETV drejtohet i ndarë nga Radio

Estoneze (Eesti Raadio) 1 Institucion

publik 497 (2003)

Franca – France Télévisions

Sektori i radiotelevizionit publik është i përbërë nga pesë entitete të

ndryshme: France Télévisions, Radio France, Radio

France International (RFI), ARTE dhe Instituti Kombëtar Audiovizual

(INA)

3 Korporatë e

radiotelevizionit publik

6,900 (2003)

ARD

Shoqata e Transmetuesve të

Shërbimit Publik në Gjermani,

Arbeitsgemeinschaft der öffentlich-

rechtlichen Rundfunkanstalten

Deutschlands

Një rrjet i 9 transmetuesve rajonalë

+ Deutsche Welle 21,000 (2003)

Gjermania

ZDF

Televizioni i Dytë Gjerman,

Zweites Deutsches Fernsehen

Çdo transmetues publik ka tre autoritete përgjegjëse për drejtimin

dhe mbikqyrjen e organizatës.

1

Organizata të transmetuesve të shërbimit

publik

3,600 (2004)





MTV

Radio dhe Televizioni Hungarez,

Magyar Televízió

2 1,600 (2004)

Hungaria

Duna TV

Duna Televízió, Duna Televizion

Radio publike hungareze dhe televizioni funksionojnë së bashku si MTV, kurse Duna TV funksionon

si entitet i pavarur 1

MTV dhe Duna TV

janë të dyja kompani

aksionere të përbashkëta

të administruara

nga Fondacioni i Televizionit

Publik Hungarez

NA

Italia RAI Radiotelevisione

Italiana Radio dhe televizioni publik italian

janë të bashkuar në një, RAI 3

Korporatë me pronar

shumice Ministrinë e Ekonomisë

dhe Financës

13,000 (2003)

Letonia LTV Televizioni

Letonez, Latvijas Telev zij

LTV funksionon më vete nga Radio Letoneze

(Latvijas Radio – LR) 2

Kompani shtetërore me përgjegjësi të

kufizuar

NA





Lituania LRT

Radio dhe Televizioni

Kombëtar Lituanez, Lietuvos

nacionalinis radijas ir televizija

Televizioni Lituanez (Lietuvos televizija)dhe Radio Lituaneze (Lietuvos radijas) funksionojnë

sëbashku si LRT

2 Kompani publike

650 (2005)

Maqedonia MRT

Radio & Televizioni, Maqedonas

Makedonska radio-televizija

Televizioni Maqedonas (Makedonska televizija – MTV) dhe

Radio Maqedonase (Makedonsko radio) janë pjesë e korporatës së radio televizionit publik MRT.

3

Ndërmarrje transmetuese

publike e themeluar

nga Parlamenti

NA

Polonia TVP Televizioni Polak, Telewizja Polska – 3

Kompani aksionere

shtetërore me pronar të

vetëm Thesarin e

Shtetit

4,600 (2003)

Romania TVR

Korporata Rumune e Transmetimit

Televiziv, Societatea Român de

Televiziune (SRTV)

TVR është e ndarë nga Korporata Rumune e Radiodifuzionit

(Societatea Român de Radiodifuziune – SRR)

3 (kanali i tretë, TVP3

transmeton nëpërmjet 12 stacioneve rajonale)

Korporatë publike

Afërsisht 3,000 (2004)

Serbia RTS Radio Television

Serbia, Radio-televizija Srbije

Në Serbi-Mali i Zi ka sisteme të ndara transmetuesish

3 Vepron me një status të

paqartë ligjor

6,126 (2004)





Sllovakia STV Televizioni Sllovak

Television, Slovenská Televízia

STV është i ndarë nga Radio Sllovake (Slovenský rozhlas – SRO) 2

Institucion i shërbimit

publik 900 (2004)

Sllovenia RTV Slovenia

RTV Slovenija, Radio-televizioni i

Sllovenisë

Televizioni i Sllovenisë (Televizija Slovenija – TVS) dhe Radio Sllovenia (Radio Slovenija)

funksionojnë sëbashku si RTV Sllovenia

2 Institucion publik

2,150 (2004) (përfshirë radion)

Turqia TRT

Korporata turke e Radio Televizionit

Türkiye Radyo Televizyon

Struktura drejtuese e TRT përfshin aktivitetet e televizionit dhe të

radios 4

Korporatë publike

asnjëanëse

8,000 (2004, përfshirë radion)

BBC Korporata e

Transmetuesit Britanik

Struktura drejtuese e BBC përfshin si aktivetet televizive ashtu dhe ato

të radios 2 Korporatë

publike 19,579 (2004)

MB

Kanali 4 – – 1 Korporatë publike

884 (2004)


Tabela 10. Strukturat drejtuese të transmetuesve televizivë të shërbimit publik

Vendi

Emri

Organet drejtuese

Nr. i anëtarëve Procedura e emërimit

Kohëzgjatja në detyrë

(vite) Kushtet e mbarimit të detyrës

Këshilli drejtues 15

Propozuar nga: Shumica qeverisëse (5) Opozita (5) OJQ (5) Të zgjedhur nga Parlamenti

5 (rizgjedhur-

vetëm pas një pauze 3 vjeçare)

Nga Parlamenti në raste të konfliktit të interesave, paaftësisë ligjore dhe mendore, mospjesëmarrjes në

mbledhje, dorëheqjes

Drejtori i Përgjithshëm

– Emërimi dhe shkarkimi nga Këshilli Drejtues 5

Këshilli Drejtues në raste të: Shkeljes së ligjit Dënimit për akte kriminale Dorëheqjes

Shqipëria RTSH

Bordi Administrativ

5 Propozuar nga Drejtori i Përgjithshëm dhe zgjedhur nga Këshilli Drejtues

4 (nëse nuk del në pension)

Me vendim të së paku 8 anëtarëve të Këshillit Drejtues në rastet e:

Shkeljes së ligjit dhe rregullave Dënimit për akte kriminale Mungesës së pajustifikuar në katër mbledhje rresht

Bordi i Guvernatorëve200

9

Caktuar nga: Parlamenti (4) Bordi i Guvernatorëve (3) – sipas emërimit nga shoqëria civile + kryetari i organeve qeverisëse të radiotelevizioneve publike RTV FbiH RTRS (2)

3 (rizgjidhet vetëm një

herë)

Nga organi që e ka propozuar vetëm me propozim nga Bordi i

Guvernatorëve Bosnje

Hercegovina BHRT BiH

Drejtori i Përgjithshëm – Emërohet dhe shkarkohet nga Bordi i

Guvernatorëve

4 (rizgjidhet një

herë)

Nga Bordi i Guvernatorëve në rastet kur: Jep dorëheqjen Dështon të kryejë detyrat ligjore dhe kontraktuale


Vendi

Emri

Organet drejtuese




Bordi Administrativ

5 Këshilli për Mediat Elektronike (CEM), me propozim të Drejtorit të Përgjithshëm të BNT

3 (maks. 2 herë

me radhë)

Me vendim të CEM, me propozim të Drejtorit të Përgjithshëm të BNT në

rastet kur: jep dorëheqjen, pamundësia për të kryer detyrën për gjashtë muaj,

kur dënohet ose kur vepron në kundërshtim me kriteret e anëtarësisë

Bullgaria BNT


– CEM 3

(maks. 2 herë me radhë)

Me vendim të CEM, njëlloj si në rastet e Bordit Administrativ të BNT

Këshilli Programues

11 Parliamenti me propozim të NGO-ve pas konkursit publik

4 (i ndarë në jo më shumë se dy mandate

Nga Parlamenti në rastet e: Shkeljes së ligjit Mungesës për 6 muaj në takimet e këshillit Ndërhyrje të palejueshme në programim

Bordi Administrativ 5

Emërohet nga: Këshilli Programues i HRT(4) Sindikata e punonjësve (1)

4 (mund të rizgjidhet)

Nga Këshilli Programues i HRT (me të paktën dy të tretat e anëtarëve), në rastet e refuzimit për të ekzekutuar vendimet e Këshillit Programues

Kroacia HRT

Drejtori i Përgjithshëm – Këshilli Programues i HRT (në një konkurs

publik) 4

Nga Këshilli Programues i HRT në rastet e: Refuzimit për të ekzekutuar vendimet e Këshillit të Programues Punës joetike dhe që dëmton stacionet

Këshilli i ?T 15 Emërohet nga Parlamenti me propozim të shoqatave dhe organizatave civile

6 (mandate të

ndarë)

Nga Parliamenti nëse ai hedh poshtë raportin vjetor të Këshillit


Emërohet nga Këshilli i ?T 6 Nga Këshilli i ?T Republika

Çeke ýT

Bordi i Drejtorëve

Drejtuesit kryesorë të rangut të parë


Vendi

Emri

Organet drejtuese




Estonia ETV Bordi Administrativ Deri në 5 Këshilli i Transmetimit, në një konkurs publik Deri në 5 vjet

Me votë mosbesimi të dy të tretave të Këshillit të Transmetimit: Nëse jepet vendim gjyqi për dënim Për aryse që rrjedhin nga kontrata administrative

Franca France Télévisions

Këshilli Administrativ

14

2 deputetë të emëruar nga Asambleja Kombëtare (1) dhe Senati (1) 5 nëpunës të lartë të emëruar nga qeveria 5 personalitete të emëruar nga Këshilli Administrativ 2 të zgjedhur nga personeli i France Télévisions

5 vjet Nuk është e specifikuar në legjislacion


– Nga Këshilli i Transmetimit

Zakonisht deri në 4 vjet (me

mundësi për të rinovuar

kontratën)

Nga Këshilli i Transmetimit në rastet e moszbatimit serioz të detyrës

Këshilli Transmetues

(ARD) Dhe Këshilli i Televizionit

(ZDF)

ndryshon (mund të arrijë

77 te ZDF)

I përbërë nga grupe sociale të rëndësishme (parlamente, kisha të mëdha, zyrtarë, sindikata, universitete, shoqata

kulturore dhe sportive, organizata që merren me problemet e gruas, të të moshuarve dhe të huajve).

Shpërndarja e vendeve vendoset nga ligjet transmetuese të Landeve

Ndryshon (zakonisht, 4 në 6 vjet që rinovohen)

Nga organizata shoqërore të rëndësishme që i kanë emëruar

Gjermania ARD dhe ZDF201


Ndryshon (deri në 15

anëtarë)

Nga Këshilli i Transmetimit (dhe në disa raste nga të tjerë siç janë parlamenti, punonjësit e televizioneve, etj.)

Ndryshon (zakonisht nga 4 deri në 6 vjet që rinovohen)

Nga Këshilli i Transmetimit kur, për shembull, një anëtar gjendet fajtor pasi

ka vepruar kundër transmetuesve.


Vendi

Emri

Organet drejtuese




MTV 29

Hungaria

Duna TV


(Komiteti Ekzekutiv dhe

anëtarët e zakonshëm)

31

Komiteti Ekzekutiv (të paktën 8 anëtarë): të deleguar nga koalicioni qeverisës (gjysma) dhe opozita (gjysma); kryetari zgjidhet nga parlamenti; Anëtarët e zakonshëm zgjidhen nga shoqëria civile

4 (Komiteti Ekzekutiv) 1 (anëtar i

zakonshëm)

Mandati i Këshillit Administrativ mund të shfuqizohet para mbarimit të tij nga parlamenti, me rekomandim të komitetit parlamentar përkatës, mbi bazën e dispozitave të Kodit Civil hungarez. Mandati i anëtarëve individualë të Bordit Ekzekutiv (ose kryetari) mund të përfundojë për arsye të konfliktit të interesave, për dështim në përmbushjen e përgjegjësive që rrjedhin nga mandati për një periudhë tremujore të vazhdueshme; ose kur një anëtar dënohet si fajtor me anën e një vendimi të paapelueshëm që çon në burgimin e tij. Parliamenti vendos mbi këtë çështje me dy të tretat e deputetëve të pranishëm. Për anëtarët e zakonshëm, vendimi për të mbaruar mandatin merret nga organizata që e ka deleguar.

Bordi i Drejtorëve

9 Ministria e Ekonomisë dhe Financave (2) Komisioni Parlamentar për Transmetimin (7)

3

Nga Ministri i Ekonomisë dhe Financave në përputhje me rezolutën e

Komisionit Parlamentar të Transmetimit mbi shkarkimin (ligji nuk e specifikon se në cilat raste).

Italia RAI

Drejtori i Përgjithshëm – Bordi i Drejtorëve të RAI (në marrëveshje me

Ministrinë e Ekonomisë dhe Financave)

E njëjtë si edhe e anëtarëve të

Bordit

Nga Bordi i Drejtorëve (në marrëveshje me Ministrinë e Ekonomisë dhe

Financave)


Vendi

Emri

Organet drejtuese




Letonia LTV Bordi 8

donacione donacione i Përgjithshëm ( 7 anëtarë të tjerë të Bordit)

5 (Drejtori i

Përgjithshëm, max. 2

mandate të njëpasnjëshme

)

Me dy të tretat e votave të Këshillit të Transmetimit (Drejtori i Përgjithshëm)

Lituania LRT

Këshilli i Radio Televizonit të

Lituanisë (LRT)

12

Presidenti i Republikës (4) Parlamenti (4) Këshilli Shkencor i Lituanisë, Bordi i Arsimit të Lituanisë, Shoqata Lituaneze e Krijuesve të Artit dhe Kongregacioni i Peshkopëve (secili nga 1)

6 (të emëruar nga presidenti)

4 (Parlamenti) 2 (shoqëria

civile) max. 2

mandate

Mund të anullohet vetëm në rastet e dorëheqjes, dënimit ose lënies së

qytetarisë lituaneze.

Bordi 11 Parlamenti (4 janë nëpunës të MRT të propozuar nga Këshilli i Nëpunësve të MRT)

4 Mungesë, dorëheqje, etj.

Bordi Mbikqyrës Financiar 5 Parlamenti 4 Parlamenti Maqedonia MRT


– Parlamenti 4 Parlamenti

Këshilli Mbikqyrës 9 Këshilli Kombëtar i Trasmetimit (KRRiT) (8)

Ministri i Thesarit (1) 3 Nga institucioni që i emëron ata dhe në rastet e shkeljes së ligjit

Bordi Administrativ

1 deri në 5 Bordi Mbiqkyrës i TVP 4

Me dy të tretat e votave të Këshillit Mbikqyrës në rastet kur anëtarët

dështojnë të përmbushin strategjinë e programeve të TVP ose veprojnë në

dëm të interesave të TVP

Polonia TVP

Këshilli i Programimit

15 Këshilli Kombëtar i Programimit (KRRiT) 4 Nuk përcaktohet


Vendi

Emri

Organet drejtuese





13

Grupet e përbashkëta parlamentare (8) Presidenti i Rumanisë (1) Qeveria (1) Personeli i stacionit televiziv (2) Grupet parlamentare të minoriteteve kombëtare (1)

4 Nga Parlamenti (nëse ai hedh poshtë

raportin vjetor financiar ose propozimet e buxhetit)

Komiteti Drejtues

8 përfshirë Drejtorin e

Përgjithshëm Këshilli Administrativ

Nuk përcaktohet në

ligji Nga Këshilli Administrativ Rumania TVR

Drejtori i Përgjithshëm-

Presidenti i Këshillit

Administrativ

– I zgjedhur nga parlamenti Nuk

përcaktohet në ligj

Nga Parlamenti

Bordi Drejtues 9 Këshilli i Agjensisë së Transmetimit të Republikës (RBA)

5 Nuk ka kërkesa lidhur me përgjegjësinë Serbia RTS

Drejtori i Përgjithshëm – Bordi Drejtues në bazë të konkursit publik 4 Nuk ka kërkesa lidhur me përgjegjësitë

Këshilli i STV 15

Zgjedhur nga Parlamenti mbi bazën e emërimit nga: Komiteti për Arsimin, Shkencën, Sportin dhe Rininë, Kulturën dhe Median në Parlament Deputetët Ose organizatavt e shoqërisë civile

6 Nga parlamenti (në rastet e veprave kriminale, konfliktit të interesave, etj.)

Komisioni Mbikqyrës

3 Parlamenti (1) Qeveria (1) Presidenti i Republikës (1)

3 –

Sllovakia STV

Drejtori i Përgjithshëm – Emëruar nga Këshilli i STV 5 (max. 2 me

radhë) Nga Këshilli i STV (në rastet e veprave kriminale, konfliktit të interesave, etc.)

Sllovenia RTV

Slovenia Këshilli i RTV

Slovenia 25

Shoqëria civile dhe akademia (17) Parlamenti (5) Personeli i RTV Slovenia (3)

4 (mund të rinovohet)

Nga institucioni që i emëron (arsyet e dorëheqjes duhet të deklarohen në

statutin e çdo institucioni)


Vendi

Emri

Organet drejtuese




Bordi Mbikqyrës 7 Parlamenti (5) Personeli i RTV Slovenia (2)

4 Nga institucioni që i emëron

Bordi Ekzekutiv 6 Këshilli i Ministrave – mbi bazën e emërimit nga RT?K 4 Mandati nuk mund të pezullohet


– Këshilli i Ministrave – mbi bazën e emërimit nga RT K

4

Nga Këshilli i Ministrave me propozim nga RT K kur ka: shkelje të paanësisë;

shkelje shumë serioze në ushtrimin e detyrës; humbje e kualifikimeve të

nëpunësit civil

Turqia TRT

Bordi i Koordinimit

6 (administrator

ë të TRT) – – –

Bordi i Drejtorëve 12 Sekretari i Shtetit për Kulturën, Median dhe

Sportin 5 max.

Nëse mbretëresha i jep fund mandatit të Drejtorit; Pasja e një posti tjetër që krijon konflikt interesash Faliment bankar Nëse drejtori vuan nga ndonjë sëmundje mendore, e tillë që ai ose ajo të jetë shtruar në spital, të jetë nën mbiqkyrje ose të ruhet nga agjent i policisë Të mungojë në takime pa arsye për tre muaj rresht

BBC

Bordi Ekzekutiv 10 Bordi Ekzekutiv kryesor i BBC përbëhet nga 9 drejtorë dhe kryesohet nga Drejtori i Përgjithshëm, i cili cakton këta të fundit

Nuk përcaktohet

Për drejtorët – në përputhje me kontratën e punës


Channel 4 Bordi

13 deri në 15 anëtarë

ekzekutivë dhe jo ekzekutivë

Në marrëveshje me Sekretarin e Shtetit për Kulturën, Median dhe Sportin (anëtarë joekzekutivë) Bordi (Drejtori Ekzekutiv) Drejtori Ekzekutiv emëron anëtarët ekzekutivë

Mandat i pandryshuar (për anëtarët joekzekutivë)

–


Table 11. Detyrimet kryesore të shërbimit publik të vendosura mbi transmetuesit e shërbimit publikVendi Detyrimet kryesore të shërbimit publik

Shqipëria Të transmetojë një gamë të gjerë programesh si përsa i përket sasisë ashtu edhe cilësisë Të transmetojë programe që i shërbejnë gjithë publikut, duke përfshirë edhe produksione pa pagesë dhe transmetimin e programeve të caktuara, lajmërimeve dhe hapësirave të reklamave

Bosnjë Hercegovina

Të informojë saktësisht publikun Të mbështesë proceset demokratike Të sigurojë një proporcion të drejtë midis lajmeve, programeve zbavitëse kulturore, artistike, arsimore, sportive dhe programeve për fëmijë Të sigurojë që publikut t´i serviret cilësia më e lartë për programet duke paraqitur informacione të shumëllojshme faktike

Bullgaria

Të transmetojë informacione politike, ekonomike, kulturore, shkencore dhe arsimore si edhe informacione të tjera të rëndësishme shoqërore Të transmetojë programe kulturore dhe arsimore në bullgarisht dhe në gjuhë të huaj për të gjithë grup moshat Të inkurajojë krijimet dhe veprat e autorëve bullgarë Të nxisë kulturën bullgare

Kroacia Të ofrojë programe të ndryshme për rajone të caktuara të vendit Të transmetojë në proporcione të drejta programe zbavitëse, informative, kulturore dhe arsimore Të prodhojë programe për kroatët që banojnë jashtë, dhe për minoritetet kombëtare në Kroaci, duke përdorur për këtë qëllim fonde direkte të qeverisë

Republika Çeke

Të prodhojë dhe transmetojë programe që shërbejnë si pikë referimi për të gjithë shoqërinë Të forcojë kohezionin social dhe integrimin e të gjithë individëve, grupeve dhe komuniteteve Të veprojë si një forum për debat publik të hapur për një spektër sa më të gjerë të mundshëm opinionesh dhe pikëpamjesh, dhe të sigurojë lajme, informacione dhe analiza të pavarura dhe të paanshme Të prodhojë programe pluraliste, të shumëllojshme dhe krijuese që kanë një nivel të lartë etik dhe cilësor, dhe që nuk ndikohen nga presionet e tregut duke ulur standartet e programeve të tij Të krijojë programe që të jenë në gjëndje të tërheqin një proporcion të gjerë publiku duke mbetur gjithmonë të ndjeshëm ndaj nevojave të grupeve të pakicave Të reflektojë diversitetin aktual të koncepteve filozofike dhe fetare Kategorizim i programeve Të sigurojë që struktura e programeve të përmbajë një proporcion të rëndësishëm programesh origjinale, veçanërisht filma artistikë, teatër dhe shfaqje të tjera krijuese, dhe të bashkëpunojë me producentë të pavarur dhe sektorin e filmit

Estonia

Të ruajë dhe të zhvillojë kombin estonez, gjuhën dhe kulturën e tij, të forcojë institucionet shtetërore estoneze dhe të ngrejë më lart pozitën ndërkombëtare të Estonisë Të zhvillojë dhe të promovojë kulturën kombëtare estoneze dhe trashëgiminë e saj, dhe të ruajë dhe të bëjë të njohur arritjet e saj më të mëdha T´i sjellë publikut arritjet më të mëdha të kulturës botërore Të prodhojë dhe transmetojë programe të balancuara dhe me tematika të ndryshme të standarteve të larta artistike, teknike dhe gazetareske Të plotësojë nevojat për informacion të të gjithë sektorëve të popullsisë, duke përfshirë minoritetet Të prodhojë në rradhë të parë programe informative, kulturore, zbavitëse dhe edukative


Vendi Detyrimet kryesore të shërbimit publik

Franca

Të transmetojë mesazhe të një interesi të gjerë, të tilla si informacione mbi shëndetin dhe sigurinë në rrugë, programe për të informuar konsumatorët për të drejtat e tyre dhe programe që synojnë për të integruar rezidentët e huaj Të verë në dispozicion kohë të lirë transmetimi për organizatat e caktuara nga qeveria që merren me mbrojtjen e problemeve me interes kombëtar Të transmetojë në çdo kohë dhe çdo deklaratë ose mesazh të qeverisë për popullin francez Të sigurojë vazhdimësinë e shërbimit në raste grevash Bazuar mbi rregullat e përcaktuara nga Këshilli Administrativ, France 2, France 3 and Radio France duhet të ofrojnë kohë të lirë transmetimi për partitë politike të përfaqësuara në Parlament dhe për ato sindikata dhe shoqata profesionale që konsiderohen se janë përfaqësi në nivel kombëtar France 3 është e detyruar që të mbulojë aktivitetin e Parlamentit përmes një transmetimi direkt të përjavshëm sesionet që kanë të bëjnë me seancat e pyetjeve të deputetëve drejtuar qeverisë France 2 duhet të transmetojë programe fetare Gjatë fushatave elektorale të transmetojë reklamat e deputetëve France 2 dhe France 3 duhet të transmetojnë secila një minimum prej 15 shfaqjesh publike muzikore, baleti, ose teatri në vit, dhe duhet gjithashtu të transmetojnë programe muzikore France 2, France 3 dhe France 5 duhet të transmetojnë rregullisht programe mbi shkencën dhe teknologjinë, dhe shkencat sociale

Gjermania Të prodhojë dhe shpërndajë programe që kontribuojnë në debatin publik Të ofrojë një mbulim gjithëpërfshirës të zhvillimeve rajonale, kombëtare, europiane dhe ndërkombëtare Të kontribuojë për procesin e mirëkuptimit ndërkombëtar, integrimit europian dhe zhvillimit social në nivel federal dhe rajonal

Hungaria

Të informojë rregullisht, në mënyrë tërësore, të paanshme, besnike dhe të saktë për zhvillimet kombëtare dhe ndërkombëtare që kanë interes publik Të sigurojë diversitetin e tematikës së programeve dhe të këndvështrimeve, dhe të paraqitjes së opinionit të pakicave, dhe të plotësojë interesat e një shtrese të gjerë të publikut T´i kushtojë vëmendje të veçantë trashëgimisë kulturore kombëtare dhe universale dhe të sigurojë diversitetin kulturor Të transmetojë programe që i shërbejnë zhvillimit fizik, intelektual dhe mendor të të miturve Të bëjë të njohura vlerat e kishave dhe të feve, kulturat kombëtare, etnike dhe të minoriteteve T’i jepet hapësirë informacioneve të rëndësishme për grupet ose individët që janë në një pozicion të pafavorshëm për shkak të moshës, kondicionit fizik, mendor dhe psikik Të shfaqë programe të cilat tregojnë jetën kulturore, shoqërore, ekonomike të rajoneve të ndryshme të vendit

Italia

Të transmetojë një numër të përshtatshëm programesh radio televizive që i kushtohen krijimtarisë arsimore, informative, trajnimit, promovimit të kulturës, teatrit dhe veprave kinematografike, televizive dhe muzikore, duke përfshirë krijime në gjuhën origjinale dhe që konsiderohen se kanë një vlerë të madhe artistike ose janë të një krijimtarie të lartë Në përputhje me legjislacionin t’i jepet kohë transmetimi të gjitha partive dhe grupeve të përfaqësuara në parlament, kuvendeve dhe këshillave rajonale, shoqatave të autonomive lokale, sindikatave,grupeve fetare, lëvizjeve politike, institucioneve publike, shoqatave kulturore dhe politike, të njohura ligjërisht Shoqatave të bashkëpunimit kombëtar, dhe grupeve gjuhësore dhe etnike Të transmetojë në gjuhën gjermane dhe Ladino për provincat autonome të Bolcanos dhe Trentos, në frëngjisht për krahinën autonome të Val D’Aostës, dhe në sllovenisht për krahinën autonome të Friuli Venecia Xhulias Të transmetojë pa pagesë lajmërime me interes publik dhe shoqëror me kërkesë të kryeministrit, dhe të transmetojë informacione mbi trafikun rrugor Të transmetojë programe për fëmijë në orët e përshtatshme Të japë programe për mësimin në distancë



Letonia

Të sigurojë programe të balancuara dhe të shumëllojshme, që konsistojnë në transmetime informative, edukative dhe zbavitëse për të gjithë grupet e shoqërisë Të sigurojë lirinë e informacionit dhe të shprehjes dhe objektivitetin e transmetimeve Të shpërndajë informacione të plota rreth ngjarjeve në Letoni dhe jashtë saj Të raportojë mbi aktivitetet e parlamentit, presidentit, qeverisë dhe qeverive lokale Të ofrojë transmetime edukative, kulturore, shkencore, zbavitëse, për fëmijë dhe sportive Të promovojë prodhimin e transmetimeve që lidhen me jetën dhe kulturën e minoriteteve etnike Të sigurojë hapësira për fushtatat para elektorale

Lituania

Të sigurojë informacion të saktë, objektiv dhe të balancuar, programe me cilësi të mirë edukative, kulturore dhe zbavitëse Të mbledhë dhe shpërndajë informacione rreth Lituanisë dhe botës Të forcojë pavarësinë dhe demokracinë në Lituani Të krijojë, zhvillojë dhe mbrojë vlerat kombëtare kulturore Të forcojë tolerancën, humanizmin dhe kulturën e bashkëpunimit, të të menduarit dhe të gjuhës Të forcojë moralin publik dhe qytetarinë

Maqedonia

Të sigurojë që programet të jenë të mbrojtura nga ndikimi i organizatave politike ose interesave ekonomikë Të prodhojë dhe transmetojë programe që synojnë të gjitha shtresat e shoqërisë, pa diskriminim, duke pasur në vëmëndje të veçantë grupe të caktuara shoqërore, të tillë si fëmijët, të rinjtë, minoritetet dhe grupet etnike, njerëzit e sëmurë dhe me aftësi të kufizuar, dhe njerëzit që janë të privuar nga jeta shoqërore Të ruhet dhe forcohet identiteti kulturor i komuniteteve etnike Të promovohet dialogu publik, toleranca dhe zhvillimi i mëtejshëm i karakterit multikulturor të vendit Të promovohet respekti i lirive themelore të njeriut, vlerave demokratike, privatësisë dhe dinjitetit Të respektohen standartet e gjuhës si të komunitetit të shumicës ashtu edhe atij të pakicës Të forcohet krijimtaria artistike audiovizuale në vend, e cila kontribuon në zhvillimin e kulturës në Maqedoni Të ofrojë trajtim të përshtatshëm dhe të paanshëm të të gjitha subjekteve politike gjatë fushatave elektorale

Polonia

Të inkurajojë aktivitetet artistike, letrare, shkencore dhe edukative, dhe të përhapë njohuritë mbi gjuhën polake Të prodhjë programe edukative dhe të sigurojë hapësira në këto programe për njerëz me origjinë polake dhe polakë që jetojnë jashtë Të sigurojë informacion të besueshëm rreth larmisë së madhe të ngjarjeve dhe proceseve që ndodhin në Poloni dhe jashtë saj Të respektohen vlerat e sistemit kristian Të ndihmohet në forcimin e lidhjeve të familjes, dhe të zhvillimit të propagandës për mbrojtjen e shëndetit Të sigurohet kohë e lirë dhe e nevojshme transmetimi për paraqitjen e drejtëpërdrejtë dhe shpjegimin e politikave shtetërore nga autoritetet e larta shtetërore; për partitë politike, sindikatat dhe organizatat e nëpunësve që të bëjnë të njohura qëndrimet e tyre në lidhje me problemet me rëndësi publike; për organizatat e shërbimit publik që të japin informacion rreth shërbimeve pa pagesë që ato ofrojnë; për entet dhe individët që marrin pjese në zgjedhjet e presidentit, parlamentit, senatit, dhe qeverisjes lokale, parlamentit europian dhe në referendume ku paraqiten programet e tyre elektorale

Rumania Të sigurojë pluralizmin dhe lirinë e informacionit, të ideve dhe opinionit, dhe të informojë publikun në një mënyrë korrekte dhe të saktë Të transmetojë programe që plotësojnë disa standarte profesionale si informacioni objektiv dhe i balancuar, promovimi i kulturës, vlerave kulturore, shkencore dhe artistike rumune, ruajtjen e të drejtave të minoriteteve dhe të vlerave demokratike, civile, morale dhe sportive



Serbia

Të transmetojë programe të lajmeve dhe programe të tjera që “janë të interesit publik” Të tregojë “respekt të veçantë për trashëgiminë kombëtare”, dhe të “respektojë rëndësinë shpirtërore tradicionale, historike, kulturore, humanitare dhe edukative dhe rolin e kishave dhe të komuniteteve fetare në shoqëri” Të prodhojë dhe transmetojë programe me përmbajtje informative, kulturore, artistike, edukative, fetare, shkencore, programe për fëmijë, zbavitje, sporte dhe të tjera, duke plotësuar nevojat e qytetarëve, dhe duke siguruar larminë dhe balancën e përmbajtjes, dhe duke mbështetur vlerat demokratike të një shoqërie moderne, në mënyrë të veçantë respektin për të drejtat e njeriut dhe diversitetin e pikëpamjeve dhe të opinioneve kulturore, kombëtare dhe etnike Të transmetojë programe lajmesh që përputhen me parimet e paanësisë dhe të korrektesës Të mbështesë lirinë e fjalës dhe pluralizmin e opinioneve, dhe të parandalojë çdo formë të urrejtjes raciale, fetare, kombëtare, etnike, gjinore ose shprehje të tjera të intolerancës Të “respektojë standartet gjuhësore dhe të fjalës jo vetëm të shumicës së popullsisë, por edhe, në mënyrë proporcionale, të minoriteteve kombëtare dhe grupeve etnike në zonën e transmetimit të emisioneve”

Sllovakia

Të transmetojë programe që kontribuojnë në zhvillimin e një shoqërie demokratike Të krijojë hapësira për pluralizmin e opinioneve pa favorizuar interesat e ndonjë partie politike, lëvizje politike, grupi ose pjese të shoqërisë ose të besimit fetar Të mbështesë zhvillimin e veprave artistike, kulturore dhe edukative Të prodhojë programe për një publik të gjerë shikuesish, në përputhje me parimet e pavarësisë editoriale, të prodhuara nga profesionistë që marrin përsipër përgjegjësinë e tyre para shoqërisë Të ofrojë informacion të paanshëm, të verifikueshëm, të paparagjykimtë, të freskët, të kuptueshëm, të balancuar dhe shumëburimësh rreth ngjarjeve në Sllovaki dhe jashtë saj

Sllovenia

Të respektojë integritetin njerëzor dhe dinjitetin e programeve të tij Të respektojë parimin e paanësisë, dhe të sigurojë verifikimin e informacionit, pluralizmin e opinioneve dhe besimeve fetare Të transmetojë në radio dhe televizion Programe për minoritetet italiane dhe hungareze në Slloveni Të sigurojë akses të përgjithshëm në kanalet e tij

Turqia

Të zbatojë parimet dhe reformat e Atatürk dhe realizimin e qëllimeve kombëtare të Republikës Turke Të mbrojë dhe forcojë ekzistencën dhe pavarësinë e Shtetit, integritetin e pandashëm të kombit dhe të mirëqënies publike Të zhvillojë më tej arsimin kombëtar dhe kulturën kombëtare Të mbrojë politikat e sigurimit kombëtar dhe të interesave kombëtare dhe ekonomike të shtetit Të krijojë një opinion publik të lirë dhe të shëndetshëm në përputhje me orientimet e kushtetutës



Mbretëria e Bashkuar202

BBC: Të mbajë standarte të larta në të gjitha aspektet Të ofrojë një gamë të gjerë tematikash, duke plotësuar nevojat dhe interesat e publikut Të transmetojë informacion të përditshëm, të paanshëm dhe profesional mbi punimet në të dyja dhomat e parlamentit Shërbimet e BBC përcaktohen si shërbime publike që duhet: Të ofrojnë informacion, edukim dhe zbavitje Të stimulojnë, mbështesin dhe pasqyrojnë në teatër, komedi, muzikë dhe në artet vizuale dhe të aplikuara diversitetin e aktiviteteve kulturore në Mbretërinë e Bashkuar, të ketë lajme të plota, të cilësisë së lartë dhe të paanshme mbi çështjet aktuale në Mbretërinë e Bashkuar dhe në tërë botën, të mbështesë një debat të hapur dhe cilësor në nivelin lokal, rajonal dhe kombëtar Të ofrojë një mbulim të gjerë të sportit dhe të aktiviteteve të tjera që kanë të bëjnë me kohën e lirë Të përmbajnë programe të një natyre edukative Të përfshijë programe origjinale për fëmijë dhe të rinj të një standarti të lartë Të përmbajë programe që pasqyrojnë jetët dhe shqetësimet si të publikut lokal ashtu edhe të atij kombëtar Të përmbajë në një masë dhe gamë të arsyeshme programe për audiencat kombëtare në Irlandën e Veriut, Skoci, Uells dhe në rajonet angleze jashtë Londrës dhe në Juglindje

Channel 4: Të demonstrojë inovacion, eksperimentim dhe kreativitet T’i përgjigjet shijeve dhe interesave të një shoqërie kulturore të larmishme Të përfshijë programe të një natyre edukative Të ketë një karakter të vetin


Tabela 12. Financimi i transmetuesve të televizionit publik

Pjesa e buxhetit të përgjithshëm ( në përqindje)

Vendi Emri Tarifa e licensës

Buxheti i shtetit

Të ardhura tregtare (reklama dhe sponsorizime)

Të tjera

Buxheti vjetor (milion euro)

(viti)

Shqipëria TVSH NA 58 8.6 33.4 7.8 (2004) Bosnjë

Hercegovina BHRT B&H NA NA NA NA NA

Bullgaria BNT 25.05 (2004)

Kroacia HTV 57.4 0 36.0 6.6 171 (2002) (duke përfshirë radion)

Republika Çeke ýT 66.7 0 29.1 4.2 140.39 (2003) Estonia ETV 0 93.0 0 7.0 13.5 (2004)

Franca France Télévisions

64.8 0 30.3 4.9 2,308.9 (2003)

ARD 94.0 0 6.0 (vetëm reklama) NA 5,371.0 (2003)

(vetëm reklama dhe tarifa e licensës) Gjermania

ZDF 93.3 0 6.7 (vetëm reklama) NA 1,677.0 (2003) (vetëm reklamë dhe tarifë license)

MTV 122.5 (2004) Hungaria

Duna TV 0 82.0 12.0 6.0 30.6 (2003)

Italia RAI 55.2 0 38.8 6.0 2,593 (2003) Letonia LTV 0 57.0 43.0 12.35 (2004) Lituania LTV 0 76.0 23.0 1.0 14.5 (2003)

Maqedonia MTV 80.2 0 12.1 7.7 15.7 (2004) (duke përfshirë radion)

Polonia TVP 31.9 0 56.3 11.8 416.5 (2004) Rumania SRTV 75.5 14.3 8.38 0 96.0 (2003)


Pjesa e buxhetit të përgjithshëm ( në përqindje)

Vendi Emri Tarifa e licensës

Buxheti i shtetit

Të ardhura tregtare (reklama dhe sponsorizime)

Të tjera

Buxheti vjetor (milion euro)

(viti)

Serbia RTS 0203 75.2 24.8 60.7 (buxheti i parashikuar për 2004, duke përfshirë radion)

Sllovakia STV 60.2 16.8 18.8 4.2 59.76 (2004) Sllovenia TVS 72.8 0 16.5 10.7 111.1 (2003) (duke përfshirë radion)

Turqia TRT 53.7 21.8 (kryesisht)

10.4 14 254.7 (2003)


BBC 94.0 0 0 6.0 4,211 (2002/3)


Tabela 13. Ndarja e tregut të audiencës ditore të televizionit të shërbimit publik (1995–2003)Renditur sipas ndarjes së tregut të audiencës në 2003

Ndarja e tregut të audiencës së përditshme të televizionit publik (në përqindje) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Kroacia204 NA NA NA NA 94.5 94.3 88.0 90.0 72.9 Polonia 80.0 70.0 57.5 52.6 51.1 46.2 45.4 45.9 51.2 Italia 48.2 47.9 48.1 48.0 47.6 47.3 46.9 46.5 48.6 Franca 43.9 44.9 44.1 43.0 42.2 42.3 45.3 45.3 46.4 Mbretëria e Bashkuar 54.3 54.9 53.0 51.1 49.5 48.5 48.0 47.6 46.2 Gjermania 40.1 40.6 40.5 42.5 42.8 43.1 43.3 44.4 44.4 Serbia dhe Mali i Zi205 NA NA NA NA NA 26.4 NA 35.7 35.5 Rumania NA NA NA 46.4 39.2 40.4 35.9 33.3 35.0 Sllovenia 61.5 41.0 33.0 32.4 32.1 32.9 34.4 35.1 34.7 Bosnja dhe Hercegovina206 NA NA NA NA NA NA NA NA 31.8 Republika Çeke NA 27.35 NA 33.29 32.1 31.22 29.2 29.4 30.2 Bullgaria NA 89.8 75.1 76.0 69.6 66.5 31.8 30.0 24.8 Sllovakia 73.7 63.2 27.5 24.3 18.1 18.4 20.2 21.0 21.8 Maqedonia207 NA NA NA NA NA 37.6 NA 32.0 21.2 Letonia NA NA NA 24.9 18.3 18.2 18.1 17.4 18.4 Hungaria 79.0 72.7 NA 25.5 15.6 13.6 13.2 15.3 17.5 Shqipëria208 NA NA NA NA NA NA NA 17.1 NA Estonia 28.0 26.0 NA 22.4 18.3 16.6 17.1 18.0 16.7 Lituania NA NA NA 16.3 10.3 10.2 9.1 12.2 11.8 Turqia NA 4.1 NA 2.2 5.3 5.9 6.9 8.3 9.9

Burimi: Observatori Audiovizual Europian: IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut; studim i EUMAP 209


Tabela 14. 10 kompanitë televizive private më të rëndësishme europiane(2003)Renditur sipas të ardhurave operative të pakonsoliduara (në milionë euro)


Të ardhura operative të pakonsoliduara (në milionë euro)

Renditja Kompania Vendi

2003 1 RTI210 Itali 2,008.2 2 TF1 Francë 1,596.2 3 RTL Television Gjermani 1,589.0 4 ITV Network211 Angli 1,375.3 5 SAT1 Gjermani 776.0 6 ProSieben Media Gjermani 687.0 7 Metropole Television (M6) Francë 659.0 8 Central Independent Television212 Angli 639.6 9 Gestevision Telecinco Spanjë 564.4 10 Antena 3 de Television Spanjë 538.9 Totali 10,433.6


Tabela 15. Investuesit perëndimorë më të mëdhenj në televizion në Europën Qendrore dhe Juglindore214

Burimet: studim i EUMAP ;215 bazuar mbi Komitetin Ndërkombëtar të Marketingut216

Ndarja e audiencës

Grupi Stacioni Vendi Viti i

investimit

Mbulimi teknik

(në përqindje të territorit të

vendit)

Shpërndarja Ndarja

(në përqindje)

Pozicioni në tregun kombëtar

Ndarja e shpenzimeve të

reklamës televizive në vend(në përqindje)

Nova TV Kroacia 2000 87 Tokësor 14.3 4 NA

TV Nova Republika Çeke

1994 100 Tokësor, kabllor, satelit

43.4 1 66.5

PRO TV Rumania 1995 77.0 Tokësor, kabllor 15.6 2 25.1 Acas? Rumania 1998 53.7 Kabllor 6.7 4 5.9

Markíza TV Sllovakia 1996 96.8 Tokësor, kabllor 45.9 1 76.2 Pop TV Sllovenia 1995 80.0 Tokësor, kabllor 29.0 1 57.6

Shoqëritë e Medias të Europës Qendrore (CME)

Kanal A Sllovenia 1991 80.0 Tokësor, kabllor 9.1 4 18.4 RTL Klub Hungaria 1997 96.2 Tokësor, kabllor 29.5 1 31.1

RTL Group RTL Televizija

Kroacia 2004 NA Tokësor, kabllor 39.5 1 NA

TV3 Lituania 1992 98 Tokësor 23.9 2 48.4 TV3 Letonia 1998 85.8 Tokësor 15.1 2 32.1

Modern Times Group (MTG)

TV3 Estonia 1993 97.0 Tokësor, kabllor 22.1 1 53.7 News Corporation BTV Bullgaria 2000 86.4 Tokësor, kabllor 37.9 1 45.1 SBS Transmetimi TV2 Hungaria 1997 96.8 Tokësor, kabllor 29.4 2 58.0


Tabela 16. Shpenzimet bruto të reklamës (2003)Renditja sipas shpenzimeve totale bruto për reklama për frymë

Vendi

Shpenzimet bruto të reklamës

televizive për frymë (euro)217

Shpenzime bruto të reklamës televizive (në milion euro)

Shpenzime totale bruto për reklamën

(në milionë euro)

Ndarja e reklamës televizive

(në përqindje)

Kanali me pjesën më të madhe të tregut të

reklamës (ndarja në përqindje)

Tipi i kanalit

Italia 164.17 9,143 25,624 35.7 Canale 5 (33.1) Privat Hungaria 91.34 924 1,412 65.4 TV 2 (58.0) Privat Gjermania 90.00 7,428 17,407 42.7 RTL (30.7) Privat

Anglia 88.42 5,237 11,986 43.7 ITV1 (51.4) Privat Franca 87.10 5,373 16,366 32.8 TF1 (54.4) Privat Turqia 82.31 5,866 7,855 74.7 Samanyolu TV (20.5) Privat

Sllovenia 82.17 161 276 58.3 Pop TV (57.6) Privat Sllovakia 53.65 288 411 70.1 Markíza (76.2) Privat Kroacia 53.15 235 394 59.8 Nova TV (55.1) Privat

Rumania 51.50 1,117 1,294 86.3 Prima TV (26.6) Privat Letonia218 49.45 115 NA 33.5 LNT (37) Privat

Republika Çeke 48.89 500 1,034 48.3 TV Nova (66.5) Privat Lituania 48.35 167 231 72.3 TV3 (48.4) Privat Estonia 44.59 60 101 25.6 TV3 (53.7) Privat Polonia 36.82 1,406 2,410 58.3 TVP1 (25.5) Publik

Serbia dhe Mali i Zi 25.94 210 261 80.6 Pink TV (46.2) Privat Bullgaria 17.28 135 193 70.0 bTV (45.1) Privat

Maqedonia 16.63 33 44 75.8 A1 (38.3) Privat Bosnje

Hercegovina219 4.69 11 18 63.8 FTV (50) Publik

Shqipëria220 4.42 7 14 54.0 NA NA Burimi: Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut IP221


Tabela 17. Detyrimet kryesore të shërbimit publik të parashikuara nga ligji mbi televizionin komercialBurimi: raportet e EUMAP

Vendi Detyrimet

Shqipëria Transmetimi pa pagesë i mesazheve dhe informacioneve që paraqesin interes të madh për publikun (në situata emergjence)

Bosnjë Hercegovina

Asnjë

Bullgaria Asnjë

Kroacia

Transmetimi: Lajme dhe informacione Programe të rëndësishme për ushtrimin e të drejtave të njeriut, të drejtave politike, shtetit ligjor dhe zhvillimit të shoqërisë civile

Republika Çeke

Transmetimi: Lajmërime shtetërore që i shërbejnë publikut Përdorimi i nëntitujve për personat me vështirësi në dëgjim

Estonia Transmetimi i lajmeve të paktën 5 % të kohës së transmetimit

Franca

Sigurimi i pluralizmit politik të brendshëm Dispozita ligjore për mbulimin e fushatave elektorale Sigurimin e diversitetit kulturor Mbrojtjen e të miturve

Gjermania Transmetimi i një sasie të “arsyeshme” të programeve edukative, informuese dhe kulturore Rregulla mbi standartet editoriale

Hungaria Transmetimi i “programeve publike” në të paktën 10% të programeve ditore (me përjashtim për kanalet e specializuara) Programet publike që janë të paktën 25 minuta duhet të shfaqen në orët më kryesore Transmetimi i të paktën 20 minutave lajme çdo ditë

Italia Respektimi i orientimeve editoriale që sigurojnë një paraqitje besnike të fakteve dhe ngjarjeve Hapësirë e barabartë në lajme për politikanët Transmetimi i lajmërimeve zyrtare dhe deklaratave nga organet kushtetuese

Letonia Asnjë Lituania Asnjë

Maqedonia Asnjë


Vendi Detyrimet Polonia Asnjë (vendoset nga kushtet e licensës)

Rumania Transmetimi i informacionit objektiv përmes paraqitjes së fakteve dhe ngjarjeve Mbështetja e pluralizmit social dhe politik, diversitetin kulturor, fetar dhe gjuhësor, informacion, programe edukative dhe zbavitje për publikun

Serbia Transmetim i informacionit të pavarur, të plotë dhe aktual Transmetim i lajmërimeve urgjente në lidhje me kërcënimin e jetës njerëzore, shëndetit, sigurisë dhe pasurisë

Sllovakia Asnjë

Sllovenia Transmetim deri në 20 % i produksionit të vet Transmetim i krijimeve sllovene mbi shkencën dhe artin, si edhe letërsinë dhe filma sllovenë në të paktën 2% të kohës vjetore të transmetimit

Turqia Transmetim i kuotave të programimit mbi edukimin, kulturën, folklorin turk dhe programe të muzikës klasike turke Transmetim i lajmërimeve publike mbi probleme të tilla si siguria në rrugë, pirja e cigares, etj

Anglia Të gjithë transmetuesit komercialë kanë detyrime për shërbimin publik dhe janë të detyruar të sigurojnë një programim të caktuar me qëllim që të sigurojnë një cilësi të lartë të programeve për një audiecë të larmishme. Detyrimi për çdo shërbim të Channel 3 dhe Channel 5 është ofrimi i një game të gjerë programesh cilësorë dhe të shumëllojshëm


Tabela 18. Kuotat ligjore për përfaqësimin në transmetim të gjuhëve dhe grupeve të minoritetit

Teelevizioni i shërbimit publik Televizioni komercial

Shqipëria Asnjë Asnjë Bosnjë Hercegovina Asnjë Asnjë Bullgaria Asnjë Asnjë Kroacia Asnjë Asnjë Republika Çeke Asnjë Asnjë Estonia Asnjë Asnjë Franca Asnjë Asnjë Gjermania Asnjë Asnjë Hungaria Asnjë (programet për minoritet konsiderohen si “programe publike”) Asnjë

Italia Kërkesa (në aktet nënligjore dhe kontratat e shërbimit) për programet që synojnë minoritetet gjuhësore

Asnjë

Letonia Asnjë Asnjë Lituania Asnjë Asnjë Maqedonia Po Asnjë Polonia Asnjë Asnjë

Rumania Asnjë (detyrime të përgjithshme për të transmetuar programe që i kushtohen minoriteteve kombëtare) Asnjë

Serbia Asnjë Asnjë Sllovakia Nuk specifikohet (detyrime të përgjithshme për të mbuluar minoritetet) Asnjë

Sllovenia Asnjë (transmetuesi publik është i detyruar që të arrijë të mbulojë me programet e tij për minoritetet 90% të zonave të banuara nga minoritetet hungareze dhe italiane)

Asnjë

Turqia Asnjë Asnjë Anglia [?] [?]


Tabela 19. Depërtimi i sistemit kabllor dhe satelitor (2003)

Depërtimi (përqindja për shtëpi) Kabllor Satelitor222 Vetëm tokësor

Shqipëria NA NA NA Bosnje Hercegovina223 NA 19.0 NA

Bullgaria 52.1 9.8 36.5 Kroacia 12.2 26.3 61.9

Republika Çeke 19.3 8.9 71.8 Estonia 48.0 3.0 49.0

Franca224 14.0 14.4 65.6255 Gjermania 55.8 37.1 7.1 Hungaria 57.8226 5.2 37.0

Italia 0.3 17.0 NA Letonia NA 4.7 48.3 Lituania 38.3 NA 61.7

Maqedonia 16.0 23.0227 70.0228 Polonia 44.0 16.9 40.8

Rumania 58.0 3.8 42.0 Serbia dhe Mali i Zi 25.0 6.0 70.0

Sllovakia 39.2 25.2 51.7 Sllovenia 55.9 9.7 35.0 Turqia 10.2 11.6 83.0 Anglia 13.3 27.7 49.4229

Burimi: Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut,220 të dhëna të nxjerra nga raportet vendore të EUMAP


Tabela 20. Pajisjet audiovizuale dhe teknologjia e komunikimit (2003)

Numri i familjeve (në përqindje) Numri i popullsisë (në përqindje) Telefon PC VCR DVD Celular Përdorues interneti

Shqipëria 31.6 NA NA NA 38.1231 0.5 Bosnjë Hercegovina232 99.0 10.0 NA NA NA 11.0 Bullgaria 76.4 14.2 40.5 7.9 27.9 21.8 Kroacia 96.3 42.2 53.9 8.3 80.0 (familje) 31.4 (familje) Republika Çeke 72.7 37.0 48.9 6.0 71.7 30.0 Estonia 64.3 (popullsi) 38.3 (popullsi) 36.8 7.5 70.8 46.6 Franca 96.0 42.7 80.4 31.8 69.1 42.9 Gjermania 98.7 58.2 67.8 27.1 72.5 (familje) 55.0 Hungaria 68.4 24.4 53.2 6.2 74.8 10.5 Italia 83.0 (popullsi) 39.6 66.7 11.4 87.8 30.2 Letonia 62.0 (popullsi) 20.6 (popullsi) 42.7 NA 51.3 22.8 Lituania 23.0 (popullsi) 19.9 (popullsi) 29.6 4.5 62.0 26.5 Maqedonia 93.0 17.0233 52.0234 2.0235 37.0 12.0 Polonia 77.8 23.0 49.6 4.7 50.9 13.6 Rumania 67.7 17.5 (popullsi) 11.8 NA 27.7 14.7 Serbia dhe Mali i Zi 75.0 17.0 35.0 4.0 35.0 13.0 (familje) Sllovakia 57.5 31.8 59.6 4.7 78.7 (familje) 9.2 (familje) Sllovenia 88.7 49.8 54.2 32.2 91.5 49.7 Turqia 86.6 15.4 8.8 4.3 74.1 12.3 Anglia 93.4 57.0 84.7 38.5 75.8 57.1

Burimi: Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut IP236


Tabela 21. Televizioni dixhital tokësor – DVB-T Pasqyrë e progresit të zbatimit (2004)

Numri i familjeve që tashmë (ose priten në të ardhmen e afërt) të marrin të paktën një multiplex (në përqindje)

Bullgaria 26 Republika Çeke Më shumë se 10 Estonia 40 Anglia 81 Kroacia 40 Italia 60 Lituania 25 Maqedonia 10 Polonia rreth 14 Sllovenia 15 Sllovakia 17

Burimi: Observatori Audiovizual Europian 237


176 Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Televizioni 2004. Fakte kryesore ndërkombëtare, Tetor 2004, fq. 29, (këtej e tutje, IP InternationalMarketing Committee, Televizioni 2004)

177 Kjo e dhënë nuk përfshin familjet me televizor të rezidentëve që nuk janë qytetarë të Bashkimit Evropian.178 Të dhëna nga raporti kombëtar i EUMAP179 Të dhëna për popullsinë dhe familjet për Rumaninë janë të vitit 2002180 Të dhënat për familjet në Serbi janë të 2002181 Të dhënat për Serbinë janë pa Malin e Zi182 Të dhënat për Bosnje Hercegovinë përfshijnë të dhëna që jepen nga Agjensia për Statistikat për Bosnje Hercegovinën dhe të dhëna nga

kapitulli mbi Bosnje Hercegovinën në këtë raport të EUMAP. Përqindja e familjeve me televizion i referohet vetëm popullsisë urbane. Shiko:SEE Regional Information and Communications Technologies Sector, Status and Usage Report: Building an Information Society for all,2004, fq. 85, (këtej e tutje eSEEevrope, Status and Usage Report).

183 Të dhënat për Shqipërinë përfshijnë të dhëna të sjella nga : Instat (“Albania population in 2001”) dhe nga EBU, dhe të dhëna nga kapitulli përShqipërinë në këtë raport të EUMAP.

184 IP International Marketing Committee, Television 2004, fq. 14.185 Observatori Evropian Audiovizual , The Yearbook 2004, Volumi 1, fq. 30–31186 Të dhëna për 2002187 Të dhëna për 2002188 Observatori Evropian Audiovizual, The Yearbook 2004, Volumi 1, fq. 34.189 Të dhëna për 2004.190 IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Television 2004, raporti vendor191 Të dhënat janë nga kapitulli i Shqipërisë në raportin EUMAP (për vitin 2002)192 Të dhënat janë nga kapitulli për Bosnje Hercegovinën në raportin e EUMAP (për vitin 2004)


193 Të dhëna të marra me e-mail nga AGB Puls Agency (për vitin 2004)194 Të dhënat për Francës janë marrë nga Kapitulli kombëtar mbi Francën (për vitin 2004)195 IP Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, Television 2004, raportet vendore; Observatori Evropian Audiovizual, The Yearbook 2004; EUMAP

raportet vendore196 Në bazë të amendamenteve të Aktit të Transmetimit të gushtit 2005, anëtarët e Këshillit Republikan të Agjensisë Transmetuese (RBA) do të

kenë mandate që shkojnë midis 4 dhe 6 vjet. Ata anëtarë që do të jenë zgjedhur me propozim të Komitetit Parlamentar të Kulturës dheInformacionit do të kenë një mandat 6 vjeçar; ata të zgjedhur nga Parlamenti i krahinës autonome të Vojvodinës, universiteteve dhe komunitetevefetare do të kenë një mandat 5 vjeçar, ndërsa ata të propozuar nga OJQ-të do të kenë një mandat 4 vjeçar.

197 Institucione të tjera të tilla si Autoriteti i Konkurrencës, Ministria e Kulturës dhe Zyra e Telekomunikacioneve përfshihen vetëm pjesërisht nërregullimin e transmetimit në Sllovaki

198 Ofcom ka një numër bordesh dhe komitetesh të tjerë puna e të cilëve përfshihet në bordin kryesor. Një nga organet më të rëndësishme janëBordi i Përmbajtjes së Ofcom (një nënkomitet i pavarur i Ofcom me 11 joekzekutivë dhe 2 ekzekutivë, anëtarët e të ciñëve emërohen ngaBordi i Ofcom nga rajone të ndryshme; Paneli i Konsumatorëve (që vepron në mënyrë të pavarur nga Ofcom, ka 11 anëtarë nga rajonet dheshoqëria civile të emëruar nga Ofcom, si edhe një sekretariat të pavarur)

200 “Parimet Nolan” janë vendosur nga Komiteti i Standarteve në Jetën Publike dhe parashtruar në një kod të hartuar nga Zyra e Komisionerit përEmërimet Publike. Sipas regullave Nolan, jeta publike duhet të drejtohet nga 7 parime: altruizmi, integriteti, objektiviteti, përgjegjshmëria,qënia i hapur, ndershmëria dhe udhëheqja. Rregullat përcaktojnë se një proces i hapur dhe transparent duhet të qeverisë emërimet publike

201 Meqë BHRT BiH përbëhet nga tre stacione transmetuese televizive publike, aktivitetet e tyre koordinohen nga një Komitet Ekzekutiv qëgrupon tre kryetarë të Bordeve të Drejtorëve (BHRT BiH, RTF FBiH dhe RT RS). Struktura drejtuese në BHRT BiH ekziston edhe në RTFFBiH dhe RT RS.

202 Çdo transmetues i shërbimit publik ka tre autoritete që përgjigjen për manaxhimin dhe mbikqyrjen e organizatës203 Për BBC: detyrimet publike të BBC përcaktohen në Royal Charter (1996), dhe shërbimet dhe standartet e saj janë specifikuar në marrëveshjen

shoqëruese midis qeverisë dhe BBC; Për Channel 4: informacioni nga faqja web e Channel 4, bazuar mbi detyrimet në seksionin 265 dhe tëCommunications Act 2003.


204 Amendamentet në Aktin e Transmetimit në gusht 2005 rifutin një tarifë license të detyrueshme që shikuesit dhe dëgjuesit duhet ta paguajnësëbashku me faturën e elektrikut duke filluar nga 1 tetori 2005.

205 Të dhënat për Kroacinë janë marrë nga Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut,IP, Television 2004, fq. 316; dhe nga Komiteti Ndërkombëtari Marketingut,IP, Television 2003. Faktet kryesore ndërkombëtare, nëntor 2003, fq. 18.

206 Të dhënat për Serbi-Mali i Zi janë marrë nga Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, IP, Televizioni 2004, raporti vendor207 Të dhënat për Bosnje Hercegovinën janë vlerësime nga raportet vendore të EUMAP208 Të dhënat për Maqedoninë janë nga Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, IP, Televizioni 2004, raporti vendor209 Të dhënat për Shqipërinë janë vlerësime nga raportet vendore të EUMAP210 Observatori Audiovizual Evropian, The Yearbook 2004, Vol. 2, fq. 65.211 Të dhëna për 2002212 Të dhëna për 2002213 Të dhëna për 2003 për 15 muaj214 Observatori Audiovizual Evropian, The Yearbook 2004, Vol. 1, fq. 40215 Të dhënat janë për 2003, përveç për Kroacinë që janë të vitit 2004216 Studimi i EUMAP bazohet mbi të dhëna nga: AGB Puls, TNS A-Connect, IP/RTL Group: Televizioni 2004, Visio Slovakia, AGB TNS

International Romania, programet e Radios dhe TV në Slloveni nga SRDF, Media Services AGB Slovenia, GfK-USM: Monitoring SMIUkraine, AGB Ukraine, nga vlerësimet e ekspertëve ukrainas; AGB Puls Croatia, AGB Hungary, Noema Bulgaria, TNS-Emor Estonia, TNSBMF Latvia, TNS Gallup Lithuania (Të dhënat për Kroacinë në këtë tabelë janë marrë përmes e-mail nga AGB Puls Agency (për vitin 2004).

217 Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut,IP, Televizioni 2004, raporti vendor218 Në disa vende, ka një hendek të madh midis të dhënave bruto dhe atyre neto për shkak të skontove dhe komisioneve që përdoren. Vende të tilla

janë Rumania, Turqia, Hungaria219 Pjesa e shpenzimeve për televizionin për Letoninë është nga të dhënat neto


220 Të dhënat për Bosnje Hercegovinën janë të dhëna neto për vitin 2002. Të gjitha të dhënat për Bosnje Hercegovinën janë të përafërta (shikoraportin vendor EUMAP).

221 Vlerësimet nga Qendra Shqiptare e Monitorimit të Medias (shiko raportin vendor EUMAP).222 Komiteti Ndrëkombëtar i Marketingut,IP, Televizioni 2004, raporti vendor223 Antena private dhe kolektive224 Të dhënat për Bosnje Hercegovinën janë vetëm për popullsinë urbane. Shiko: eSEEevrope, Status and Usage Report, fq. 85.225 Të dhënat për Francën janë nga kapitulli mbi Francën në raportin e EUMAP226 Vlerësimet e rrjetit të IP227 Të dhënat përfshijnë gjithashtu tokësore, MMDS dhe UPC Direct.228 Të dhëna nga viti 2002.229 Vlerësime nga Këshilli i Transmetimit i Republikës Maqedonase230 Pa familjet me dixhital tokësor231 Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut, IP, Televizioni 2004.232 Të dhëna nga kompanitë lokale të telefonisë celulare AMC dhe Vodafone dhe Albtelecom.283 Të dhënat për Bosnje Hercegovinën janë vetëm për popullsinë urbane. Shiko: eSEEevrope, Status and Usage Report, fq. 85.284 Vlerësime nga Zyra e Statistikave e Republikës Maqedonase285 Vlerësime nga Zyra e Statistikave e Republikës Maqedonase286 Vlerësime nga Këshilli i Transmetimit i Republikës Maqedonase287 Komiteti Ndërkombëtar i Marketingut,IP, Televizioni 2004, raporti vendor289 Observatori Audiovizual Evropian, The Yearbook 2004, Vol. 2, fq. 56–57.

OPEN SOCIETY INSTITUTE 2005

TELEVIZIONI NË EUROPËRREGULLIMI, POLITIKAT DHE PAVARËSIA

��

��

��

SHQIPËRIA


��

1.Përmbledhje........................................................................................................193

2.Konteksti....................................................................................................194

2.1. Përvoja...............................................................................................194

2.2. Struktura e sektorit të televizionit........................................................195

2.3. Ndarja e tregut sipas operatorëve kryesorë...........................................196

3.Struktura dhe rregullat e përgjithshme të transmetimit...............................197

3.1. Autoritetet rregulluese të sektorit të televizionit...................................198

3.1.1. Struktura dhe përbërja..............................................................199

3.1.2. Kompetencat kryesore të KKRT................................................201

3.2. Licensimi............................................................................................202

3.3. Masat e zbatimit.................................................................................205

3.4. Pavarësia e transmetimit.....................................................................208

4.Rregullimi dhe menaxhimi i transmetuesit të shërbimit publik...................209

4.1. Sistemi i transmetimit publik..............................................................210

4.2. Shërbimet...........................................................................................211

4.3. Financimi...........................................................................................212

4.4. Struktura qeverisëse............................................................................216

4.5. Kuadri i Programeve...........................................................................222

4.5.1. Produksioni..............................................................................222

4.5.2. Parimet kryesore të programeve ...............................................223

4.6. Standartet editoriale...........................................................................226

5. Rregullimi dhe administrimi i transmetimit privat.....................................227

5.1. Sistemi i transmetimit privat...............................................................227

5.2. Shërbimet...........................................................................................229

5.3. Pronësia e televizioneve privatë dhe pronësia e ndërthurur...................229

5.4. Financimi...........................................................................................232

5.5. Kuadri i programeve...........................................................................237

5.6. Standartet editoriale...........................................................................242

6. Legjislacioni europian................................................................................243



7. Ndikimi i teknologjive dhe shërbimeve të reja............................................244

7.1. Mediat e reja.......................................................................................245

7.2. Kushtet e tregut..................................................................................246

7.3. Shërbimet...........................................................................................247

7.4. Financimi...........................................................................................248

7.5.Televizioni dixhital..............................................................................248

8. Përfundime...............................................................................................249

9. Rekomandime..........................................................................................251

9.1. Politikat..............................................................................................251

9.2. Autoritetet rregullatore (KKRT).........................................................253

9.3. Transmetuesit publikë dhe privatë.......................................................253

9.4. Transmetuesi publik (RTSH)..............................................................254

9.5. Shoqëria civile....................................................................................255

Apendiksi 1. Legjislacioni i përmendur në raport...........................................256

Apendiksi 2. Bibliografi.................................................................................257

SHQIPËRIA


1. PËRMBLEDHJE

Sektori i medias elektronike në Shqipëri është zhvilluar mjaft, me shumë stacioneradiotelevizive që mbulojnë pjesën më të madhe të vendit. Në pjesën e tyre më të madhekëta operatorë e kanë tejkaluar stadin e luftës kundër tentativave të qeverisë për tëkontrolluar informacionin. Edhe në rastet kur ndërhyrja është e motivuar politikisht ajokryhet nëpërmjet mjeteve ekonomike, siç janë dhënia e reklamave shtetërore dhe embështetjes së qeverisë ose vënia e pengesave në aktivitetet e tjera të biznesit të pronarëvetë mediave. Megjithatë, shumë prej konflikteve midis qeverisë dhe mediave shkaktohennga interesat ekonomike sesa nga ato politike. Ndonëse kushtet ekonomike në Shqipërinuk lejojnë që këta operatorë të mbahen me mjetet e tyre, shumë pak prej tyre kanëmbyllur dyert.

Megjithëse në kuadrin e përgjithshëm legjislacioni i medias është i përshtatshëm, kapërsëri nevojë për rishikime në mënyrë që të pasqyrohen zhvillimet e reja ose ato që do tëvijnë së afërmi në sektorin e medias. Përveç kësaj, ligji ende nuk e ka siguruar transparencënnë lidhje me pronësinë e medias dhe të financimit. Për më tepër, ai duhet të jape garancimë të forta për transmetuesit shqiptarë dhe të huaj në lidhje me funksionimin e sektorittë medias në bazë të rregullave të tregut të lirë.

Nga ana tjetër, zbatimi i përpiktë i ligjit, i cili ka qënë një problem i vazhdueshëm në tëkaluarën, është shumë i rëndësishëm për një zhvillim të mbarë të medias shqiptare.Rregullatori nuk ka bërë shumë përpara në përmbushjen e misionit të tij: vendimet e tijshpesh janë kundërshtuar dhe disa herë kanë ngjallur protesta. Vetërregullimi i efektshëmështë praktikisht i panjohur. Duke pasur parasysh mungesën e kontratave të punësimitpër gazetarët dhe tregun shumë të brishtë të punës, në vend të vetërregullimit ështëvetëcensura ajo që është bërë normë pune në rradhët e gazetarëve.

Në përgjithësi, në sajë të qëndrimit pozitiv të vetë operatorëve të medias dhe gjithashtunë sajë të mbikqyrjes nga ana e rregullatorit kryesor të transmetimit, Këshillit Kombëtartë Televizionit (KKRT), shumë transmetues punojnë tani në përputhje të përpiktë meligjet e transmetimit. Gjithësesi, dalja e transmetimit dixhital nxiti disa transmetues qët’i kthehen zakonit të keq duke pritur derisa KKRT të vendosë gjoba shembullore.

Zbatimi i përpiktë i ligjit është veçanërisht i nevojshëm për forcimin e rolit të RTSH,transmetuesit publik dhe për ta ndihmuar atë që të përmbushë misionin e tij. Roli itransmetuesit publik është venitur shumë përballë daljes së medias elektronike privatedhe investimeve e përpjekjeve të saj të vazhdueshme për të përmirësuar aspektinprofesional. Në të njëjtën kohë transmetuesi publik ka mbetur në vend, duke e pasur tëvështirë që të reformojë një strukturë të madhe që ka trashëguar nga periudha komuniste.Trashëgimia e një kontrolli të fortë nga shteti është një gjë e vështirë për t’u flakur tej.Ndonëse kuadri ligjor për shndërrimin e këtij televizioni në një transmetues publik ështënë fuqi qysh prej 6 vjetësh, ende vazhdojnë akuzat për prirjet e tij proqeveritare. Gjatëviteve të fundit, asnjë prej organeve qeverisëse dhe këshillimorë nuk janë përpjekur që tëpërpilojnë një strategji të përshtashme për të shndërruar institucionin në një transmetues



publik të efektshëm. Përveç kësaj, nuk është gjetur ende një zgjidhje për problemin efinancimit të RTSH: mbështetja e tij afatshkurtër mbi buxhetin e shtetit e bën atë tepërtë prekshëm ndaj trysnisë politike dhe në fund të fundit nuk është në përputhje memisionin e një shërbimi publik.

Një aspekt më pozitiv i transmetuesit publik është fakti se ai ka qenë pionier i disateknologjive të reja në fushën e medias, megjithëse mbetet të shihet nëse këto do të kenësukses në kushtet e Shqipërisë. Këto teknologji janë të reja në fushën e medias dhe ështëende shpejt që të thuhet diçka me siguri mbi ndikimin e tyre. Në fakt, mungesa ekërkimeve serioze, monitorimit, pasqyrave vëzhguese dhe llojeve të tjera të të dhënave ebëjnë të vështirë nxjerrjen e konkluzioneve të përgjithshme rreth zhvillimeve në fusha tëndryshme të medias në Shqipëri.

2. KONTEKSTI

Situata e tanishme e tregut të televiziv në Shqipëri, si edhe evolucioni i tij në vitet efundit është vërtet i madh. Për shumicën e shqiptarëve deri në vitin 1995, mediaelektronike do të thoshte rrjeti shtetëror i radios dhe televizionit. Në bazë të të dhënavezyrtare, sot në Shqipëri ka 66 stacione televizive dhe 45 radio.1 Mungesa e anketavesistematike dhe shkencore mbi audiencën e bën të vështirë vlerësimin e vendit që zenënë treg operatorët e ndryshëm shqiptarë. Po ashtu e vështirë për t’u vlerësuar mbetetedhe mbulimi i territorit nga ana e tyre. Megjithatë, është një fakt i njohur se RTSH,transmetuesi publik, mbulon deri 80% të territorit të vendit.

2.1 Përvoja

Sektori i televizionit privat ka njohur një rritje të vonshme por të shpejtë, që në mungesëtë rregullimit është karakterizuar nga mosrespektimi i ligjit dhe kaosi. Edhe pasi u vendosënrregullat, organi rregullator nuk ka qënë gjithmonë i aftë që të vendosë autoritetin e tijmbi mediat elektronike, ndonëse ai ka arritur disa suksese të rëndësishme. Megjithësetregu i televizionit, si çdo treg tjetër i medias në vend, është pothuaj i deformuar nga njënumër i madh stacionesh televizive që nuk mund të mbahen dot nga tregu i vogël,përsëri vetëm pak televizione kanë mbyllur dyert e tyre.

Rëndësia e televizioneve private është rritur edhe në sajë të shërbimeve të dobëta tëtransmetuesit publik, i cili nuk ka arritur që të reformojë vetveten në një transmetues tëvërtetë publik. Nga ana tjetër, disa televizione komerciale që në shumicën e tyre ndodhennë Tiranë kanë përfituar nga investime të mëedha, veçanërisht në lidhje me pajisjet,

1 KKRT, lista e liçensave, mund të shikohet në versionin shqip në faqen web të KKRT në http://www.kkrt.gov.al/licenca_frame.htm (parë në 22 mars 2005).

http://www.kkrt.gov.al/licenca_frame.htm

http://www.kkrt.gov.al/licenca_frame.htm

SHQIPËRIA


duke u bërë kështu popullorë dhe të rëndësishëm në sytë e publikut. Megjithatë, edhekëta operatorë nuk ia kanë dalë ende që të bëhen të qëndrueshëm, duke pasur parasyshse të ardhurat nga reklamat zënë vetëm gjysmën e të ardhurave vjetore, gjë që tregon setregu i televizionit është ende larg së qëni i pavarur dhe i stabilizuar.

2.2 Struktura e sektorit të televizionit

Rrjeti i radios dhe televizionit shtetëror, RTSH, ishte i vetmi transmetues deri në vitin1995, kur TV Shijak, i pari televizion privat, filloi aktivitetin e tij në një banesë private.Transmetuesit private u shtuan brenda pak viteve, dhe sot, sipas Këshillit Kombëtar tëRadiove dhe Televizioneve (KKRT), Shqipëria ka 66 televizione dhe 45 stacione radiosh.Këta numra ishin edhe më të lartë përpara fundit të vitit 2003, kur KKRT anulloi licensëne disa operatorëve sepse nuk kishin paguar taksat ose nuk kishin paraqiturdokumentacionin e nevojshëm. Shumë prej operatorëve të mediave elektronike janëpërqëndruar në pjesën perëndimore të vendit, veçanërisht në kryeqytet, me 75% të tëgjitha stacioneve televizive dhe 72% të të gjitha stacioneve të radiove.2 Megjithatë, cilësiae transmetimit ka mbetur shumë mbrapa shpejtësisë me të cilën po rritet ky sektor.

Aktualisht janë dy stacione private televizive kombëtare: TV Klan, i krijuar në 1998, icili mbulon 43% të territorit të Shqipërisë, dhe TV Arbëria, e krijuar në 1996, që mbulon30% të territorit. Shpejtësia e ngadaltë e mbulimit të këtyre stacioneve kombëtaretelevizive mund të paraqesë shumë shpejt probleme, sepse stacionet nuk po tregojnë qëtë jenë në gjëndje të ndjekin kushtet e licensës, veçanërisht TV Arbëria, e cila mbulon30% të territorit në vend të 47% që i është kërkuar.3 Ndërkohë, stacione më të vogla poshtrihen më shumë sesa u është lejuar: disa stacione kanë instaluar përforcues transmetimi,megjithëse liçensa që ata kanë nuk ua lejon një gjë të tillë. Në këtë mënyrë, disa stacionetelevizive me license rajonale përsa i përket nivelit të mbulimit me sinjal kanë arritur atëtë stacioneve private kombëtare, dhe bile edhe duke i tejkaluar ata.4

Kur është fjala për mbulimin e tyre territorial, dy stacionet private kombëtare të radiosjanë më mire sesa stacionet private kombëtare televizive. Top Albania Radio, e cila kafilluar aktivitetin e saj nga viti 1998 dhe mbulon 87% të territorit, ndërsa Radio+2 (ekrijuar në 1998) mbulon 72% të të gjithë territorit.5

2 KKRT, Raporti Vjetor 2003 për parlamentin, http://www.kkrt.gov.al/raporte.htm, e parë nëqershor 2003.

3 KKRT, Raporti Vjetor 2004 për parlamentin, fq.13, (këtej e tutje si KKRT, Raport Vjetor 2004).4 KKRT, Raporti Vjetor 2004.5 KKRT, Raporti Vjetor 2003 për parlamentin, http://www.kkrt.gov.al/raporte.htm, e parë në qershor

2003.

http://www.kkrt.gov.al/raporte.htm




RTSH mbulon pjesën më të madhe të territorit: Radio Tirana (RT) mbulon 80,5 % tëterritorit, ndërsa Televizioni Shqiptar (TVSH), i cili transmeton vetëm një një kanal, mbulon73% dhe në këtë kuptim është i vetmi televizion kombëtar.6 Nuk ka të dhëna në lidhje membulimin e popullsisë, prandaj diferenca midis transmetuesve publikë dhe atyre privatëmund të jetë më pak e rëndësishme sesa duket.7 Përveç RT dhe TVSH me seli në Tiranë,RTSH ka edhe degët e saj rajonale të radios në katër qytete dhe studio televizive në treqytete jashtë Tiranës. Këto degë punojnë me buxhete dhe kohë transmetimi të kufizuar.

Kohët e fundit kanë dalë në treg edhe kanalet e lajmeve, siç janë News24 dhe TV Alsat.Ky lloj i ri televizioni është imituar nga stacione të tjera lokale, pjesërisht për shkak tëpamundësisë së shumë stacioneve për të blerë programe që kanë të drejtën e autorit(copyright) pas hyrjes në fuqi të ligjit antipirateri në tetor 2003 dhe pasi parlamenti ekishte miratuar në korrik 2003.8

2.3 Ndarja e tregut sipas operatorëve kryesorë

Nuk ka ndonjë mundësi për të njohur ndarjen reale të tregut sipas operatorëve televizivë,sepse studimet për audiencën janë sporadike, të kufizuara, dhe përfundimet e tyrekundërshtohen nga komuniteti i televizioneve. Përpjekjet për të monitoruar audiencëne televizionit janë bërë midis viteve 2001 dhe 2003. Këto anketa nuk përfshijnë të gjithëvendin ose të gjitha stacionet televizive dhe janë të kufizuara në kohë, për rrjedhojëmund të përdoren vetëm pjesërisht. Por, ato janë i vetmi burim të dhënash që kemi nëdorë në lidhje me audiencën. Tabela 1 tregon kanalet televizive që kanë audiencën më tëlartë, në bazë të anketës së vitit 2002.

Tabela 1. Përqindjet e audiencës të dhjetë televizioneve më të

Burimi: Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve9

Stacioni Përqindja

e audiencës 1 Klan 21.5 2 TVSH 17.1 3 Top Channel 11.9 4 Telenorba Shqiptare 11.3 5 TVA 8.2 6 Vizion + 3.4 7 Telesport 3.2 8 TV Shijak 2.7 9 TV Teuta 2.2

10 Gjeli Vizion 1.3 Total 82.8

SHQIPËRIA


Gjykuar mbi studimet e bëra gjatë tre vjetëve të fundit, transmetuesi publik ka një performancëtë dobët në kryeqytetin Tiranë, ku ai mezi arrin në 10% të audiencës gjatë ditës dhe kjopërqindje rritet fare pak gjatë edicionit të lajmeve të mbrëmjes. Duket se transmetuesi publikështë më popullor nëpër rrethe dhe jashtë Tiranës. Vendi i dytë që zë TVSH në Tabelën 1pasqyron ndoshta faktin se me tepër sesa interesi që zgjojnë programet e tija, është mundësiae tij për të mbuluar me sinjal shumë më tepër njerëz meqënëse televizioni publik ka ende njëinfrastrukturë më të madhe sesa çdo stacion tjetër televiziv kombëtar.

Nga ana tjetër, nuk ka fare studime të audiencës ose vëzhgime mbi industrinë e radios, qëdo të pasqyronin rëndësinë e televizionit në krahasim me radion. Ndërkohë që kjo e bën tëvështirë vlerësimin e operatorëve më të rëndësishëm në lidhje me ndarjen e tregut, njëpërshtypje e përgjithshme mund të përftohet duke u përqendruar te struktura e programitdhe e projekteve të stacioneve televizive të veçanta. Duke e shikuar në këtë këndvështrim,stacionet më të rëndësishme televizive, përveç TVSH, e cila ka mbulimin më të madh, janëTV Klan dhe TV Arbëria (stacionet televizive kombëtare), Top Channel, Vizion+, TVKoha dhe ndoshta TV Shijak dhe stacionet e lajmeve News24 dhe TV Alsat.

3. STRUKTURA DHE RREGULLAT E PËRGJITHSHME TË

TRANSMETIMIT

Kuadri ligjor i aktivitetit transmetues në Shqipëri përcaktohet nga Ligji mbi RadioTelevizionin Privat dhe Publik në Republikën e Shqipërisë (këtej e tutje, Ligji mbi Radiondhe Televizionin).10 Ky ligj, i cili është amenduar 4 herë qysh nga koha e miratimit të tij

6 Ibid.7 Instituti Shqiptar i Statistikave (INSTAT), (Popullsia e Shqipërisë 2001), Tiranë 2002, fq.32,

(këtej e tutje, INSTAT, Popullsia e Shqipërisë 2001). Në bazë të regjistrimit më të fundit tëpopullsisë, Shqipëria ka një popullsia mbi 3,087,000. Rreth 58% e popullsisë është rurale dhe42% është urbane. Kryeqyteti i Shqipërisë, Tirana, me 523,000 banorë zë rreth 11,1% të të gjithëpopullsisë së vendit. Një vlerësim më i vonshëm i popullsisë (korrik 2004), i cituar nga USCensus Bureau (Byroja Amerikane e Regjistrimit), jep shifrën 3,544,808. Shiko: USAID, USAIDCountry Health Statistical Report (Raport Statistikor i Shëndetit i USAID), që mund të shihetnë faqen web http://www.usaid.gov/our_work/global_health/home/Countries/eande/albania.pdf(parë në mars 2005).

8 Ligji nr. 9124 i 29 korrikut 2003, mbi disa amendime të Ligjit Nr.8410 i 30 shtatorit 1998 mbi Radiondhe Televizionin Publik dhe Privat në Republikën e Shqipërisë (këtej e tutje, Ligji nr.9124/2003).

9 Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2002, Tiranë, 2002, fq.54, (këtej e tutje, Instituti iSondazheve dhe Opinioneve, Media 2002). Për më tepër informacion mbi këto sondazhe shikoparagrafin 5.4.

10 Nëqoftëse nuk pohohet ndryshe, ky kapitull i referohet versionit aktual (2003) të ligjit të amenduar:Ligji nr.8410 i 30 shtatorit 1998 mbi Radio Televizionin Publik dhe Privat në Republikën e Shqipërisë,i amenduar nga Ligji nr.8657 i 30 korrikut 2000; Ligji nr.8794 i 10 majit 2001; Ligji nr.9016 i 20shkurtit 2003; Ligji nr.9124 i 29 korrikut 2003 (këtej e tutje, Ligji mbi Radion dhe Televizionin).

http://www.usaid.gov/our_work/global_health/home/Countries/eande/albania.pdf



në vitin 1998, synon të rregullojë në detaje aktivitetin e medias elektronike, duke përfshirëedhe transmetuesin publik. Për fat të keq nuk e ka arritur këtë qëllim. Dalja kohët efundit e transmetimit dixhital konfirmoi se ligji dështoi që të rregullojë në mënyrë tëpërgjithshme këtë sektor. Kjo gjë është veçanërisht problematike në një vend ku gjykatate ndjekin ligjin gërmë pas gërme, duke refuzuar që të përdorin mjete interpretative dheanalogjike.11 Për më tepër, zbatimi i duhur i ligjit pengohet nga faktorë të ndryshëmekonomikë dhe politikë, si edhe nga mungesa e traditës së një medie të pavarur dheinstitucioneve të forta dhe të pavarura.

3.1. Autoritetet rregulluese të sektorit të televizionit

Ligji mbi Radion dhe Televizionin cakton Këshillin Kombëtar të Radios dhe Televizionit(KKRT) si organin kryesor rregullator. Përveç Ligjit mbi Radion dhe Televizionin, dyligje të tjera të telekomunikacionit janë të rëndësishme për sektorin e televizionit. Këtajanë Ligji mbi Telekomunikacionet në Republikën e Shqipërisë12 dhe Ligji mbi EntinRregullator të Telekomunikacioneve13, i cili përcaktoi krijimin e organit të dytë regullator,Entin Rregullator për Telekomunikacionet (ERT).

Përpara se të miratohej Ligji mbi Radion dhe Televizionin në vitin 1998, transmetimiteleviziv në Shqipëri ka qënë i paligjshëm. Kur në vitin 2000 KKRT filloi aktivitetin evet14, shumë operatorë kishin filluar aktivitetin e tyre dhe i bindeshin vetëm interesave tëtyre. Kjo situatë shpjegon pjesërisht vështirësitë e hasura nga KKRT gjatë procesit tënjohjes së tij si rregullatori i transmetuesve. Edhe sot, KKRT nuk është gjithmonë isuksesshëm në imponimin tërësor të përgjegjësive të tij të shumta. Në shumë raste,vendimet e KKRT janë kundërshtuar, jo vetëm nga transmetuesi që është prekur ngakëto vendime, por edhe nga politika shqiptare.

Në fakt, ndërhyrja e politikës - duke u përfshirë në zgjedhjen e anëtarëve të KKRT, dukekundërshtuar vendimet e tij ose duke përdorur mënyra të tjera - e ka ndërlikuar

11 Në traditën ligjore anglo-saksone, gjykatësit kanë një liri të madhe interpretuese dhe, në njëfarëmënyre, edhe të bëjnë ligjin. Në Evropën Perëndimore, gjykatësit kontribuojnë në zbatimin eligjit duke e interpretuar atë sipas rrethanave specifike. Në të kundërt, në Shqipëri nëse nje çështjenuk rregullohet në mënyrë specifike sipas ligjit,- siç është rasti edhe i transmetimit dixhital-,atëhere palët e interesuara e konsiderojnë atë si të pambështetur në ligj, dhe vetë gjykatësit equajnë veten të paaftë që ta shqyrtojnë atë.

12 Ligji nr.8038 i 23 nëntorit 1995 mbi Telekomunikacionin në Republikën e Shqipërisë, i amenduarnga Ligji nr.8287 i datës 18 shkurt 1998.

13 Ligji nr.8288 i 18 shkurtit 1998 mbi Entin Rregullator të Telekomunikacioneve (këtej e tutje,Ligji mbi ERT).

14 Në 8 dhjetor 1999, KKRT mori miratimin e Këshillit të Ministrave dhe filloi të paguajë personeline tij. Në bazë të nenit 138 të Ligjit mbi Radion dhe Televizionin, KKRT filloi të funksionojë tremuaj pas marrjes së këtij vendimi.

SHQIPËRIA


marrëdhënien midis rregullatorit dhe transmetuesve të ndryshëm. Për shembull, pasvalës së parë të licensimit të stacioneve kombëtare të radios dhe televizionit në vitin2000, shumë stacione televizive refuzuan të pranonin vendimet e KKRT, duke pretenduarse transmetuesit të cilëve u ishte dhënë licensa kombëtare ishin të afërt me partinë nëfuqi. Shumë stacione shprehën refuzimin e tyre duke transmetuar ekrane bosh ose dukelëshuar për ditë të tëra deklarata dhe intervista kundër vendimit të KKRT. Ndërkohë qëKKRT e ka forcuar gradualisht pozicionin e tij, KKRT është ende larg së pari si njërregullator i pavarur dhe i paanshëm.

Rregullatori i dytë transmetues, ERT, është “person juridik i një natyre publike”, dheështë përgjegjës për përmirësimin e telekomunikacionit në Shqipëri, i bazuar mbi parimete mosdiskriminimit, transparencës dhe konkurrencës së ndershme. Ai përbëhet nga 5anëtarë, njëri prejt të cilëve emërohet nga Presidenti, dy nga Këshilli i Ministrave dhe dynga Parlamenti.15 Në sektorin e televizionit, kompetencat e këtij autoriteti përqëndrohenmbi caktimin e frekuencave të lira për median elektronike, të cilat pastaj i paraqitenKKRT. Për më tepër, ai luan një rol të rëndësishëm, së bashku me KKRT, në kontrolline aspekteve teknike të sinjalit të transmetimit nga ana e operatorëve të licensuar.

3.1.1 Struktura dhe përbërja

Ligji mbi Radion dhe Televizionin thotë se KKRT është një institucion i pavarur, qëpërbëhet nga një kryetar, një zëvëndëskryetar dhe 5 anëtarë të tjerë, të zgjedhur mbibazën e eksperiencës së tyre dhe kualifikimeve në fushat shoqërore, juridike, ekonomike,arsimore, të medias, radios dhe televizionit16. Presidenti i Republikës propozon njëkandidat, ndërsa 6 kandidatët e tjerë propozohen nga Komisioni Parlamentar i Mjetevetë Informimit Publik (këtej e tutje: Komisioni Parlamentar i Medias). Parlamenti zgjedhanëtarët ndërmjet kandidatëve dhe pastaj zgjedh kryetarin. Nënkryetari zgjidhet më tejnga anëtarët. Anëtarët kanë një mandat 5-vjeçar, dhe nuk mund të zgjidhen më shumëse dy mandate të njëpasnjëshme. Në mënyrë që të sigurohet vazhdimësia, afatet e anëtarëvejanë të ndryshme. Kjo arrihet duke i njohur kryetarit të pare të zgjedhur dhe nënkryetaritnjë mandat prej 6 vjetësh.

Ligji radhit disa kufizime përsa i përket zgjedhjes në KKRT17. Anëtarët nuk lejohen qët’u përkasin partive politike dhe shoqatave, të jenë anëtarë të parlamentit ose të qeverisë,ose ta deklarojnë veten publikisht si mbështetësit e tyre ose të veprojnë në interes të tyre.Ata nuk lejohen që të jenë anëtarë të kompanive që kanë interesa në media ose tëpërfaqësojnë interesa tregtare që bien në konflikt me funksionin e tyre. Gjatë kohës nëdetyrë, dhe deri në një vit pasi kanë mbaruar detyrën, ata nuk duhet të kenë interesafinanciare që lidhen me transmetimet radio-televizive nëpërmjet pronësisë ose punësimit

15 Ligji mbi ERT, neni 3.16 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 8.17 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 14.



ose marrëdhënieve tregtare, as të mos mbrojnë interesat e ndonjë kompanie ose firme qëprodhon materiale audio-vizuale, botime të shtypit, reklama ose telekomunikacion.

Në vijim të këtyre kufizimeve, Komisioni Parlamentar i Medias duhet të sigurojë qëpërbërja e KKRT të pasqyrojë një balancim të drejtë të grupeve të ndryshme politike18.Ky parim balancimi respektohet duke lejuar shumicën parlamentare dhe opozitën për tëpatur tre anëtarë secila, duke shtuar këtu edhe personin e propozuar nga presidenti. Kyparim balancues nuk ka qënë i efektshëm deri kohët e fundit, meqënëse opozita e PartisëDemokratike ka refuzuar që të propozojë kandidatin e saj në KKRT dhe deri në korriktë 2004 ky institucion ka punuar me 6 anëtarë dhe jo me 7 anëtarë, derisa opozitapranoi më në fund që të dërgojë përfaqësuesit e saj dhe të plotësohet në këtë mënyrëKKRT.

Një problem tjetër i rëndësishëm që preket nga Ligji mbi Radion dhe Televizionin ështëse para kujt përgjigjet KKRT. Duke u përpjekur që të krijohet një autoritet transmetuesi pavarur, Ligji mbi Radion dhe Televizionin siguron gjithashtu se ky autoritet do t’ipërgjigjet parlamentit. Ai parashikon tre mekanizma: raportin vjetor, rastet kur shkarkohenanëtarët dhe mundësia e shkrirjes së të gjithë Këshillit.19

KKRT është i detyruar që t’i paraqesë komisionit parlamentar të medias dhe parlamentitnjë raport vjetor të aktivitetit. Nëse parlamenti refuzon që të miratojë një raport vjetorpër dy vite radhazi atëherë Këshilli shkrihet. KKRT kaloi një provë të vështirë në 2002,kur KKRT dështoi të merrte dy të tretat e votave në parlament. Disa nga akuzat më tërëndësishme kundër KKRT, të shprehura kryesisht nga opozita, ishin standartet e dyfishtanë vënien e taksave dhe dhënien e licensave dhe të frekuencave si edhe mungesa epërgjithshme e paanshmërisë. Përveç kësaj, ligji i jep parlamentit të drejtën që të shkarkojënjë anëtar të KKRT në rrethanat e mëposhtme:

• nëse një anëtar dënohet nga vendimi i formës së prerë të gjykatave për kryerjen ekrimeve;

• nëse një anëtar nuk do të jetë në gjëndje që të kryejë detyrën e tij për shkak tësëmundjes;

• nëse një anëtar mungon në më shumë se një të tretat e takimeve të Këshillit gjatëvitit;

• nëse një anëtar nuk i përmbush kufizimet e përmendura në lidhje me anëtarësinë.20

Çdo anëtar i shkarkuar nga KKRT mund ta apelojë shkarkimin e tij në gjykatë, teorikishtderi në Gjykatën Kushtetuese. Nëse një anëtar shkarkohet nga pozicioni i tij, zëvëndësuesiduhet të zgjidhet në bazë të procedurave normale. Zëvëndësuesi ka të drejtën që tëushtrojë funksionin e tij vetëm për kohën që i kishte mbetur paraardhësit të tij.

18 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 9.19 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, nenet 7(19) dhe 15.20 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 15.

SHQIPËRIA


Fillimisht KKRT u financua nga një fond direkt i Këshillit të Ministrave në dhjetor tëvitit 1999. Normalisht, ligji parashikon 5 burime të financimit: një përqindje nga taksate licensave; të ardhura nga procedurat e aplikimeve për marrjen e licensave dhe nga tëgjitha taksat për transmetuesit e radiove dhe televizioneve si për çdo biznes tjetër; 5% etaksës së të ardhurave vjetore të paguar nëpërmjet licensës; fonde nga buxheti i shtetit;donacione.

Këto burime të ardhurash shërbejnë për të paguar shpenzimet e përgjithshme të KKRT,me 4 departamente dhe një drejtori.21

3.1.2 Kompetencat kryesore të KKRT

Kompetencat e shumta të KKRT janë formuluar në mënyrë të përgjithshme në ligj,duke i dhënë KKRT një hapësirë të gjerë për veprim dhe interpretim. Megjithatë, nëshumë raste grupet politike dhe mediat nuk e kanë mirëpritur këtë rol aktiv të luajturnga KKRT. Në bazë të Ligjit mbi Radion dhe Televizionin, KKRT ka përgjegjësi që tëmbikqyrë zbatimin e Ligjit mbi Radion dhe Televizionin. Ndërkohë që në bazë të ligjitduhet të sigurohet konkurrencë e ndershme midis mediave elektronike, KKRT ështëgjithashtu e detyruar nga ligji që të sigurojë ekzistencën dhe zhvillimin e mëtejshëm tëtransmetuesit publik, RTSH.22

KKRT ka edhe një rol këshillimor: ai jep mendime mbi të ardhmen e radios dhe tëtelevizionit në Shqipëri, duke ratifikuar dhe futur në fuqi marrëveshje ndërkombëtare tërëndësishme dhe duke zgjeruar amendamente për legjislacionin kombëtar dhe rregulloret.Jashtë vendit, ai përfaqëson Shqipërinë në organizatat, aktivitetet dhe negociatatndërkombëtare në lidhje me median elektronike duke mbështetur bashkëpunimin metransmetuesit e huaj ndërkombëtarë.

Përsa i përket kompetencave të tij për përmbajtjen e programeve, KKRT është ngarkuargjithashtu që të përcaktojë standartet e prodhimit dhe të transmetimit për operatorëtelektronikë publikë dhe privatë. Ai është përgjegjës për mbikqyrjen e programeveinformative të transmetuesve kombëtarë dhe, kur e sheh të arsyeshme, të transmetuesvelokalë. Në lidhje me këtë, ligji përcakton ngritjen e Këshillit të Ankesave si një organkëshillimor i KKRT.23 Ky organ, që përbëhet nga një kryetar dhe dy anëtarë të caktuarnga KKRT, ëshë përgjegjës për shqyrtimin e aspekteve etike dhe morale të programeve tëmedias elektronike. Ai ka të drejtën për të mbikqyrur programimin me qëllim që tësigurohet se nuk ka abuzime me dhunën, seksin dhe dinjitetin nga ana e medias elektronikepublike dhe private dhe heton të gjitha ankesat në këtë drejtim. Megjithatë, duhet vënëre se vendimeve të Këshillit të Ankesave u mungon forca ligjore detyruese. Këshilli është

21 Vendim i KKRT nr.12 (26 qershor 2000), “Rregullore e brendshme e Këshillit Kombëtar tëRadios dhe Televizionit dhe Administratës së tij”, te http://www.kkrt.gov.al/keshilli_frame.htm,e parë në maj 2003.

22 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 15.23 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 18.

http://www.kkrt.gov.al/keshilli_frame.htm



krijuar për të ndihmuar KKRT, për të përmbushur përgjegjësitë e tij në lidhje mepërmbajtjen e programeve. KKRT ka në kompetencë të tij edhe procedurën e licensimittë transmetimit. Ai është i autorizuar që të miratojë rregulla dhe akte nënligjore qëinterpretojnë dispozitat e përgjithshme të Ligjit mbi Radion dhe Televizionin në lidhjeme licensimin. (Shiko gjithashtu seksionin mbi licensimin). Amendimet e fundit të ligjite kanë bërë KKRT përgjegjës edhe për mbikqyrjen nëse operatorët i përmbahen ligjitmbi të drejtën e autorit.24

Në përmbushjen e përgjegjësive të tij, KKRT mund të kërkojë çdo informacion që ai equan si të nevojshëm për aplikantët dhe të licensuarit, administratën shtetërore, gjyqet,bankat dhe institucionet e tjera të rëndësishme. Megjithatë, deri tani KKRT nuk ka qenëshumë aktiv dhe i suksesshëm në këtë aspekt. Për shembull, raporti i tij vjetor i 2003pohonte se 49% e të ardhurave vjetore të stacioneve televizive vijnë nga burime të panjohuradhe se asnjë stacion televiziv nuk ka pasur fitime.25 Këto ishin përfundime të rëndësishme,por KKRT nuk vazhdoi që të hidhte më tej dritë mbi to. Ndërkohë, për vitin 2004, vetëm60% e operatorëve të licensuar paraqitën pranë KKRT pasqyrën e tyre financiare vjetore,dhe shumica e tyre e bëri këtë jo shumë të detajuar, duke e bërë kështu të vështirë përKKRT që të arrinte në përfundim të saktë rreth të ardhurave të tyre.26

3.2 Licensimi

Ligji mbi Radion dhe Televizionin pohon se:

“Një licensë për transmetimin radioteleviziv është e vlefshme si një leje për tëinstaluar pajisje teknike dhe i jep të drejtën e transmetimit subjektit privat.Licensa autorizon shfrytëzimin e rrjeteve të transmetimit me një mbulim lokalose kombëtar dhe specifikon frekuencat e punës, fuqinë, vendin e transmetimit,zonën e mbulimit si edhe elementë të tjerë.”27

Licensat e dhëna nga KKRT mbulojnë transmetimin e teletekstit, tokësor, kabllor dhesatelitor. KKRT jep licensa edhe për instalimin e përforcuesve të transmetimit në zona tëcaktuara ose në të gjithë territorin të programeve të huaja si edhe ritransmetimin ngatransmetues të huaj në Shqipëri për publikun shqiptar. KKRT mund të autorizojëoperatorë publikë ose privatë që të transmetojnë nga Shqipëria për në vende të tjera, nëpërputhje me marrëveshjet ndërkombëtare. Të gjitha licensat e dhëna nga KKRT bazohenmbi frekuencat që ofrohen paraprakisht për median elektronike nga ana e ERT.

24 Ligji nr. 9124 (29 korrik 2003), “Mbi disa amendime të ligjit nr. 8410 (3 shtator 1998), “MbiRadion dhe Televizionin Publik dhe Privat në Republikën e Shqipërisë”.

25 KKRT, raporti vjetor 2003 për parlamentin, http://www.kkrt.gov.al/raporte.htm, e parë në qershor2003.

26 KKRT, Raporti Vjetor 2004, Aneksi 1, fq.4.27 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 19.


SHQIPËRIA


Në bazë të ligjit, ka dy lloje licensash: për transmetim lokal dhe kombëtar.28 Licensat etransmetimit jepen ekskluzivisht nga KKRT me përjashtim të programeve kabllore, kuEnti Rregullator për Telekomunikacionin (ERT) është autoriteti kryesor për inspektiminteknik të transmetimit dhe jep lejen për veprimtarinë e rrjetit kabllor.29

Mbi bazën e kritereve të vendosura nga Ligji mbi Radion dhe Televizionin, dhe rregulloressë miratuar nga KKRT, numrit të kërkuesve dhe preferencat e tyre, si edhe nga frekuencatqë jepen nga ERT, KKRT hap tenderin për licensa.30 Ligji garanton transparencën eprocedurës, duke i kërkuar KKRT që të bëjë publike të gjitha detajet. Vetëm aplikantëtfitues nënshkruajnë një kontratë me KKRT. Mirëpo në praktikë nuk ka patur shumëaplikantë për këto licensa, sepse shumica e transmetuesve kanë qënë krijuar përparaKKRT; prandaj edhe gara nuk ka qenë e forte. KKRT kontrollon përputhjen e licensësme kushtet e kontratës. Në rast të ndonjë shkeljeje, KKRT vendos për vënien e sanksionevesiç e parashikon ligji dhe mund t’u kërkojë edhe institucioneve të tjera që të ndërhyjnë,në përputhje me kompetencat e tyre dhe me rrethanat e rastit në fjalë.

Në bashkëpunim me ERT, KKRT kontrollon cilësinë e marrjes së sinjalit në zonat elicensuara dhe kërkon që ankesat e publikut të gjejnë një përgjigje. Megjithëse cilësia esinjalit në përgjithësi është e kënaqshme, ka raste kur rregullorja nuk arrin që të zgjidhëproblemet midis televizioneve, bile edhe probleme teknike. Për shembull, në janar 2004,TV Shijak u ankua se KKRT i kishte lejuar TV News 24 që të forconte transmetuesin etij, duke ndërhyrë kështu në marrjen e sinjalit nga ana e TV Shijakut.31 MegjithëseKKRT u përgjigj duke urdhëruar News 24 që të rregullonte fuqinë e transmetuesit nëpërputhje me kushtet e licenses, TV Shijak ende vazhdon të ketë probleme me sinjalinherë pas here.

Ligji përjashton grupet ose personat e mëposhtëm nga e drejta për të mbajtur një licensë:

• persona që u është mohuar e drejta për të vepruar nga një vendim gjykate i formëssë prerë;

• organizata dhe parti politike, shoqata dhe komunitete fetare, autoritetet dhe qeverialokale, si edhe autoritete të tjera shtetërore;

• ente publike me karakter ekonomik, banka dhe institucione të tjera të kredisë.32

28 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 20.29 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 127.30 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 21.31 Instituti Shqiptar i Medias, “Albanian Media Newsletter”, janar 2004, www.institutemedia.org, e

parë në shtator 2004.32 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 26.

http://www.institutemedia.org



Në lidhje me kapitalin, aplikantët për marrjen e licensës së televizionit ose radioskombëtare duhet të kenë një kapital të deklarueshëm dhe të verifikueshëm të paktën100 milionë lekë, (afërsisht 800.000 Euro)33 ose 20 milionë lekë (afërsisht 160.000Euro) respektivisht. Ata duhet të jenë të aftë të paguajnë taksën e licensës, siçparashikohet nga ligji, dhe gjithashtu edhe taksat mbi përdorimin e frekuencave.34 Ataduhet të jenë të aftë të mbulojnë mbi 70% të territorit, në të cilin ata duan tëtransmetojnë, me perspektivën që brenda 6 vjetëve ta shtrijnë këtë mbulim në jo mëpak se 90% të territorit dhe të popullsisë. Ky mbulim duhet të kryhet në përputhje menormat teknike të shqyrtuara nga KKRT.

Licensat e televizioneve kombëtare jepen për një periudhë kohore prej 8 vjetësh dhelicensat e radios FM për 6 vjet. Aplikantët për licensat lokale dhe kombëtare duhet tëangazhohen për të respektuar kriteret ligjore dhe rregullatore mbi strukturën e programit,kohëzgjatjen dhe përmbajtjen, mbi transmetimin e lajmeve, lajmërimet për kualifikimetprofesionale të stafit, mbi shërbimet publike dhe të drejtën e autorit. Përveç kësaj,aplikantët për licensa kombëtare duhet të angazhohen që të transmetojnë programe nëlidhje me kriteret e vendosura, për shembull jo më pak se dhjetë orë në ditë për radionFM, dhe jo më pak se 6 orë në ditë për televizionin. Transmetimet e radios duhet tëfillojnë brenda një viti nga marrja e licensës. Për televizionin, kjo periudhë lejimi vazhdonnjë vit e gjysëm. Megjithatë, këto periudha lejimi nuk janë respketuar gjithmonë ashtusiç duhet. Në disa raste licensat e televizioneve nuk janë anulluar edhe pse ka kaluarkoha e lejuar pa transmetim, gjë e cila ka nxitur deklarata mbi standartet e dyfishta qëkemi përmendur më sipër.

Njëlloj si me kërkesat e mësipërme, aplikantët për licensa për transmetime lokale duhettë kenë një kapital të verifikueshëm. Për licensat për radio lokale, kërkesat variojnë nga2 milion deri në 5 milion lekë (afërsisht 16.000 Euro deri në 40.000 Euro). Për televizionetlokale, kjo varion nga 5 milion deri në 25 milion lekë (afërsisht 40.000 deri në 200.000euro), në varësi të vendndodhjes së zonës së transmetimit.

Licensat e radiove lokale duhet të transmetojnë jo më pak se 6 orë në ditë dhe duhet tëfillojnë 180 ditë nga marrja e licenses. Televizionet e licensuar duhet të transmetojnë jomë pak se 4 orë në ditë brenda 270 ditëve nga marrja e licenses. Operatorët e licensuarkabllorë duhet të transmetojnë jo më pak se 6 orë në ditë brenda 1 muaji nga data emarrjes së licensës. Licensat për radio dhe televizione lokale jepen respektivisht për tre,pesë dhe gjashtë vjet. Brenda një viti nga marrja e licensës, marrësi i saj duhet të jetëteknikisht në gjëndje që të futet në 10% të shtëpive në zonën e tij të transmetimit, dukeu shtrirë në 20% pas dy vjetësh dhe 50% pas 5 vjetësh.

Shumë transmetues pretendojnë se taksat e licensës të parashikuara në ligj janë tëekzagjeruara.35 Eshtë argumentuar se arsyeja që e ka shtyrë KKRT për të miratuar të

33 Kursi i këmbimit që është përdorur gjatë raportit është 1 euro= 127 lekë shqiptare.34 Ligji nr. 8435 i 28 dhjetorit 1998 mbi Sistemin e Taksave në Republikën e Shqipërisë (këtej e

tutje, Ligji mbi Sistemin e Taksave).

SHQIPËRIA


gjitha aplikimet, duke inkurajuar një numër të madh operatorësh që nuk janë në gjëndjetë mbajnë veten, ka qenë nevoja për të siguruar fonde.36 KKRT është përgjigjur se ështëmë mire që të mbështesë zhvillimin e operatorëve të medias sesa ta rëndojë atë me kufizimetë panevojshme.37 Fakti është se shumë transmetues kanë qënë ndërkohë duke transmetuarkur është krijuar KKRT. Kur KKRT filloi nga puna ishte e vështirë që ata të mbylleshindhe e vetmja zgjidhje ishte që të jepeshin licensa në vend që KKRT të akuzohej se pocënonte lirinë e medias. Megjithatë, ligji është fleksibël në kuptimin se ai parashikonvariantin e përmbushjes së disa kushteve brenda një periudhe kohore pas marrjes sëlicensës. Nga ana tjetër, vetë KKRT ka qenë fleksibël në mbikqyrjen dhe zbatimin eligjit, duke arsyetuar se një zbatim rigoroz do të çonte në mosdhënien e asnjë license.

3.3 Masat e zbatimit

Ligji mbi Radion dhe Televizionin rendit rrethanat në të cilat KKRT mund të tërheqëlicensën:

1. Kur licensa është paraqitur mbi bazën e dokumentave false

2. Kur detyrimet që rrjedhin nga kontrata e licensës nuk janë respektuar

3. Kur detyrimet që parashikon ligji dhe detyrime të tjera ligjore të lidhura metransmetimin janë shkelur rëndë

4. Kur transmetimi nuk ka filluar edhe pasi është dhënë licensa prej:

a) 180 ditësh për radio lokale dhe 270 ditë për televizion lokal

b) 12 muaj për radio kombëtare dhe 18 muaj për televizion lokal

5. Kur nuk ka pasur transmetim për 30 ditë në një vit kalendarik, duke përjashtuarndërprerjet teknike përtej autoritetit të të licensuarit

6. Kur rrethanat e të licensuarit kanë ndryshuar, duke e bërë të pamundurrespektimin e kushteve të licensës

7. Kur prona e të licensuarit ka dalë në ankand.38

KKRT mbikqyr dhe monitoron respektimin e kërkesave ligjore dhe kontraktuale ngaana e transmetuesve dhe ka fuqi ligjore që të verë sanksione për shkeljet. Sanksionet

35 Elda Spaho, “Televizionet private: jo diskriminimit nga RTVSH”, Shekulli, 29 janar 2004.36 IREX, Media Sustainability Index 2002, te http://www.irex.org/msi/2002/country/albania.pdf, e

parë në qeshor 2003.37 KKRT, Raporti Vjetor 2003 për parlamentin, http://www.kkrt.gov.al/raporte.htm, e parë në qershor

2003.38 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 34.

http://www.irex.org/msi/2002/country/albania.pdf




duhet të vihen jo më vonë se një vit pasi është kryer shkelja.39 Shkalla e sanksioneveshkon nga paralajmërimi, te gjobat (që ndryshojnë nga 20.000 lekë deri në 1.500.000lekë, ose afërsisht nga 160 euro deri në 12.000 euro), dhe arrin te pezullimi, shkurtimiose edhe tërheqja e licensës. KKRT duhet ta lajmërojë të licensuarin përpara se të vendosënjë sanksion, duke u dhënë atyre një mundësi për t’u përgjigjur. Në rast se KKRT do tëvazhdojë me sanksionin, të licensuarit i duhet dhënë një kopje e vendimit. KKRT ështëe detyruar që të botojë vendimin e marrë në numrin vijues të Gazetës Zyrtare dhe nëBuletinin e tij.

Sanksionet e vendosura nga KKRT janë sanksione administrative dhe mund tëapelohen në KKRT dhe në gjykatën respektive. Madje edhe një vendim i KKRT përtë refuzuar një aplikim mund të apelohet ligjërisht nga ana e aplikuesit ose nga palëte tjera të interesuara.

Duhet pasur parasysh këtu se sektori i transmetimit në Shqipëri ka qënë gjerësisht ipaligjëruar deri në vitin 1998. Për këtë aryse, KKRT nuk kërkoi qysh në fillim një cilësitë lartë. Megjithatë, KKRT gradualisht e forcoi pozitën e tij, duke rritur presionin mbitransmetuesit shqiptarë që t’i përmbahen ligjit. Veçanërisht qysh nga 15 tetori 2003, kuru futën në fuqi amendamentet e fundit në Ligjin për Radion dhe Televizionin, duke ebërë KKRT kompetente për të siguruar respektimin e legjislacionit të të drejtës së autorit,KKRT ka vendosur sanksione kundër një numri transmetuesish. TV Shijak, TelenorbaShqiptare, TV Koha, AVN, Skampa, Alsat dhe të tjerë janë gjobitur për thyerje të ketyreamendamenteve.40 Midis këtyre transmetuesve, TV Shijak, i cili është gjobitur disa herëpër shkelje të së drejtës së autorit, ka pretenduar se sanksionet kanë qenë të motivuarapolitikisht.41 Argumenti kryesor ishte se KKRT nuk kishte gjobitur për të njëjtat shkeljestacione të tjera televizive që mbështesin qeverinë. Gjithësesi, kjo vërejtje nuk ishte bindësesepse TV Shijak kishte shkelur vërtet ligjin dhe sepse ai nuk solli asnjë të dhënë përshkeljet e kryera nga operatorë e tjerë që KKRT nuk kishte gjobitur. Megjithatë në fundtë dhjetorit 2004, KKRT vendosi t’ia heqë licensën e transmetimit nga TV Shijaku,sepse ai nuk kishte paguar detyrimet ndaj rregullatorit dhe kishte vazhduar të transmetonteprograme pa të drejtën e transmetimit. Qysh nga koha e marrjes së këtij vendimi, stacioniteleviziv filloi të paguante dhe ndaloi së transmetuari programe televizive pirate, porçështja është ndërkohë në gjykatë, ku TV Shijaku ka apeluar gjykimin në favor të KKRT.42

39 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 137.40 Për shembull: gjobë nr.63 për Rozafa TV, 3 mars 2004; gjobë nr.68 për TV Skampa, 12 mars

2004, gjobë nr.90 për Telesport, 29 shtator 2004. Informacioni është marrë nga DepartamentiJuridik dhe i Licensave i KKRT, 23 maj 2005.

41 TV Shijak është i njohur për lidhjet e tij me politikanët e djathtë dhe për kritikat e tij ndajqeverisë socialiste.

42 Vendimi i gjyqit nr. 1732, 30 mars 2005, nr. i aktit 2166, informacion marrë nga Argita Shkupi,drejtore e Departamentit Juridik dhe të Licensave të KKRT, Tiranë 23 maj 2005.

SHQIPËRIA


Një sanksion tjetër që ka shkaktuar polemika ka qenë rasti i Alba TV dhe Alsat. KKRTia hoqi Alba TV transmetuesin në 7 gusht 2003, me arsyetimin se stacioni kishte shkelurligjin dhe nuk kishte paguar taksën e licensës vjetore te KKRT dhe kishte ndërprerëtransmetimin pa lajmëruar KKRT. Alsat u përzie gjithashtu në këtë rast, sepse ai përdortetransmetuesin e Alba TV. Në qershor 2003, Alba TV nënshkroi një marrëveshje meAlsat, i cili kishte vetëm një licensë për transmetime satelitore. Ky i fundit mund tëbënte transmetime tokësore nëpërmjet Alba TV. Sipas KKRT, kjo marrëveshje nuk ishtee vlefshme, meqënëse legjislacioni në kohën e marrëveshjes i ndalonte mbajtësit e licensëssatelitore që të kishin edhe një licensë të transmetimit tokësor. Ky ndalim u hoq pasi ubënë disa amendamente të mëtejshme në ligj, të cilat lejojnë licensat për transmetimetokësore që t’i ritransmetojnë programet e tyre nëpërmjet satelitit dhe anasjelltas.43

Alsat dhe Alba TV kanë pretenduar se ky vendim ishte thjesht politik, meqënësemospagimi i taksave nuk lidhej vetëm me Alba TV dhe se KKRT duhet ta kishteparalajmëruar stacionin para se t’i hiqte transmetuesin. Për më tepër, Alsat u shpreh senë kohën kur u hoqën transmetuesit, parlamenti miratoi amendamentet e reja ligjorenë vitin 2003. Alsat e kundërshtoi veprimin e KKRT duke pasur parasysh faktin sehyrja në fuqi e këtyre amendamenteve ishte vetëm një formalitet.44 Rasti shkoi në gjyqdhe Alba TV u mbyll për shkak të falimentimit, ndërsa Alsat, pasi mori licensën ekërkuar, tani po transmeton në sistemin tokësor si edhe në kanalin E7 VHF, dukembuluar zonën Tiranë- Durrës.

KKRT mbikqyr respektimin e detyrimeve të transmetuesit publik dhe mund të vendosësanksione në rast shkeljeje. Sipas Ligjit mbi Radion dhe Televizionin, KKRT mundose të gjobisë ose të verë në dijeni autoritetet nëse transmetuesi publik nuk i përmbushtë gjitha detyrimet e tij45, por KKRT ende nuk e ka bërë një gjë të tillë. Mendohet sekjo ka ndodhur për shkak të statusit publik të RTSH dhe për pasojat dëmtuese që këtosanksione mund të sillnin. Ato nuk do ta përmirësonin as imazhin e transmetuesitpublik, i cili është ende i dobët. Përpara daljes së stacioneve televizive private RTSHishte në qendër të vëmendjes, por qysh prej asaj kohe situata ka ndryshuar shumë dheRTSH nuk tërheq shumë vëmëndje në debatin që zhvillohet në publik.

Në mënyrë të përmbledhur mund të thuhet se KKRT nuk ia ka dalë ende që të shmangëshqetësimet se shumë prej vendimeve të tij janë të ndikuara nga njëri apo tjetri gruppolitik dhe mbi të gjitha nga qeveria. Ky shqetësim ende mbetet ndonëse, siç ështënënvizuar shpesh nga vetë KKRT, po thuaj të gjitha ndjekjet ligjore kundër KKRT kanëpërfunduar në favor të tij.46 Ndonëse autoriteti i tij është rritur, KKRT ka shumë rrugëpër të bërë derisa të fillojë të shihet si një rregullator i paanshëm dhe i pavarur.

43 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 136 (1).44 Sipas ligjit, çdo amendament hyn në fuqi pas botimit të tij në Gazetën Zyrtare, ose brenda një

periudhe kohore të vendosur nga ligji. Asnjë nga këto kritere nuk u plotësua në rastin në fjalë.45 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 137.



3.4 Pavarësia e transmetimit

Në nenin 22 të Kushtetutës thuhet se liria e shtypit, radios dhe televizionit është egarantuar.47 Në po të njëjtat terma të përgjithshme Ligji mbi Radion dhe Televizioninpohon se “pavarësia editoriale është e garantuar me ligj”.48 Në vazhdim të kësaj dispozitenë terma të përgjithshme, ligji kërkon të garantojë pavarësinë e transmetimit nëpërmjetdispozitave të rëndësishme mbi autoritetin rregullator, transmetimin publik, përmbajtjen,sponsorizimet dhe kështu me radhë.

Për fat të keq, transmetuesit shqiptarë nuk janë përpjekur që t’i japin një kuptim konkretkëtyre garancive të shprehura në terma të përgjithshme. Brenda sferës së punës Shqipëriavuan nga kultura e varësisë. Ka shumë pak iniciativë, dhe të punësuarit janë shumë tëprirur ndaj nënshtrimit. Kultura e bindjes së verbër ndihet shumë në sektorin e medias.Varësia që vihet re ende vjen pjesërisht si pasojë e regjimit komunist, kur media ishte nënkontrollin e plotë të partisë shtet. Gazetarët jetonin nën kërcënimin e vazhdueshëm sendonjë shprehje politike jo korrekte e bërë pa qëllim mund ta vinte jetën e tyre në rrezik.Liria e shprehjes ishte një nocion që nuk mund të mendohej dhe mendimi kritik dhe ipavarur shtypej pa mëshirë nën regjimin stalinist shqiptar, duke kontribuar edhe nëmendësinë e tanishme, e cila nuk kërkon në mënyrë aktive pavarësinë editoriale, të paktënmidis gazetarëve në moshë të vjetër dhe të mesme.

Trashëgimia e asaj frike është mungesa e sotme e vullnetit për të debatuar, ose për të mos iubindur drejtuesit. Megjithatë, gjendja e tanishme brenda sektorit të medias nuk i nxit këtoveprime. Tregu i punës në këtë sektor nuk është shumë i qëndrueshëm. Është shumë e lehtëtë hysh në këtë treg. Siç thuhet në një raport: “Në Shqipëri ju mund të mbaroni studimet përbujqësi dhe megjithatë mund të futeni menjëherë të punoni si gazetar”.49 Në fakt, shumë prejpronarëve të mediave preferojnë të punësojnë si gazetarë njerëz të rinj dhe pa eksperiencë.Këta gazetarë të rinj duhet pastaj t’u binden urdhërave të qarta të drejtuesve të tyre. Ata nukpërpiqen që të mos binden, sepse nga njëra anë nuk kanë përgatitjen profesionale që ta bëjnënjë gjë të tillë dhe nga ana tjetër nuk do të trajtoheshin ndryshe nga punëdhënësit e tjerë.

Përsa i përket gazetarëve me eksperiencë, të cilët së bashku me publikun duan që tëforcojnë pavarësinë e transmetimit, edhe ata shumë pak mund të bëjnë në këtë drejtimpër shkak të pozitës së tyre të dobët dhe të paqartë ligjore përballë pronarëve të tyre.

46 Koment nga tryeza e rrumbullakët e Open Society Institute, Tiranë, 8 nëntor 2004 (këtej e tutjekomentet e tryezës së rrumbullakët OSI). Shënim shpjegues: OSI mban tryeza të rrumbullakëtanë secilin vend të monitoruar për të nxitur kritika ndaj versionit paraprak të raportit. Ekspertët epranishëm përfshijnë në përgjithësi përfaqësuesit e qeverisë dhe të transmetuesve, të medias,akademikë dhe organizata joqeveritare. Raporti final merr në konsideratë komentet e tyre meshkrim dhe me gojë.

47 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, miratuar nga Parlamenti në 21 tetor 1998 dhe ngareferendumi i 22 nëntorit 1998. Ka hyrë në fuqi pas miratimit të Presidentit të Republikës në 28nëntor 1998.

48 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 5.49 IREX, Media Sustainability Index 2003, 2004, fq.6.

SHQIPËRIA


Shumë transmetues veprojnë pa ndonjë rregullore të brendshme që do të krijonteinstrumenta konkretë për të garantuar pavarësinë në transmetim. Megjithëse disa kohëmë parë është përgatitur një kod i etikës nga dy shoqatat më të rëndësishme të gazetarëve,Instituti Shqiptar i Medias dhe organizatat joqeveritare më të rëndësishme në vend, qëmerren me problemet e medias, nevoja e tij nuk ndihet ende nga pronarët e mediave.Ajo që është më e keqe, disa media as nuk nënshkruajnë kontrata punësimi me tëpunësuarit e tyre. Edhe kur këto kontrata ekzistojnë, ndodh shpesh që punëdhënësi tëveprojë në kundërshtim me kontratën pa pasur asnjë pasojë ligjore, sepse autoritetetshtetërore tregohen indiferente dhe nuk dëshirojnë të veprojnë. Procedurat gjyqësore nëShqipëri janë të kushtueshme dhe marrin shumë kohë, ndërkohë që nuk ka besim tëmadh te sistemi gjyqësor. Në disa raste ekzekutimi i vendimeve të gjykatave është edhemë i vështirë. Kjo mund të shpjegojë faktin se edhe pse një numër i madh gazetarëshjanë pushuar nga puna nga mediat e tyre respektive gjatë këtyre 5 vjetëve të fundit,shumë pak prej tyre, në mos asnjë, i janë drejtuar gjyqit.

Ka disa shoqata gazetarësh, të cilat mbeten ende shumë të dobëta. Të dy shoqatat kryesore nukkanë bërë ndonjë përpjekje të dukshme për të ngritur ndërgjegjësimin midis gazetarëve dhe t’iorganizojnë ata për të mirën e tyre të përbashkët. Ka edhe disa shoqata të tjera gazetarësh që janëngritur mbi bazën e interesave specifike, siç janë raportimet mbi ambjentin, ose mbi baza rajonale,siç është Lidhja e Gazetarëve të Veriut, ose edhe mbi bazë gjinie. Megjithatë, në vend që tangrenë zërin e tyre për diçka në të mire të komunitetit të medias dhe ndoshta edhe të interesitpublik, këto shoqata, shpesh të përbëra nga një person, duket se janë shtuar vetëm për interesatpersonale të themeluesve të tyre. International Research and Exchange Board (IREX) kambështetur idenë e themelimit të një sindikate, por të gjitha përpjekjet e deritanishme përkrijimin e një organizate të efektshme kanë dështuar për shkak të mungesës së organizimitbrenda komunitetit të medias ose edhe për mungesë interesi për të ndryshuar gjëndjen.

Edhe organizata të tjera joqeveritare dhe organizata qeveritare ndërkombëtare nuk janëmarrë gjerësisht me këtë problem, pjesërisht për shkak të mungesës së interesit dhepjesërisht nga mendimi se kjo inisiativë duhet të vijë nga brenda vetë komunitetit tëmedias dhe jo e krijuar nga lart. Si përfundim, për shkak të arsyeve të ndryshme, gjendjae pavarësisë së transmetimit është po aq problematike si në sektorin publik ashtu edhenë atë tregtar. Ndryshimi qëndron në faktin se rritja e rëndësisë së medias privateelektronike ka sjellë me vete edhe rritjen e vëmëndjes mbi të.

4. RREGULLIMI DHE MENAXHIMI I TRANSMETUESIT TË

SHËRBIMIT PUBLIK

Transmetuesi i shërbimit publik është Radio Televizioni Shqiptar (RTSH), i cili, mehyrjen në fuqi të ligjit mbi Radion dhe Televizionin në vitin 1998, pësoi një transformimnga një institucion shtetëror në një transmetues me karakter publik. Në vitet e fundit,RTSH ka marrë më shumë se gjysmën e buxhetit nga shteti. Një varësi e tillë nga qeveria



e bën këtë organ shumë të ndjeshëm ndaj politikave të qeverisë dhe gjithashtu e shkurajonRTSH që të marrë iniciativa për të reformuar vetveten në një transmetues të vërtetëpublik. Si rrjedhim, gama e programeve të prodhuara dhe informacioni i përcjellë ngaRTSH nuk e kënaq interesin e publikut. Programimi i dobët ka shkaktuar një rënie tëndikimit të stacionit televiziv të RTSH, Televizionit Shqiptar, i cili është eklipsuar ngazhvillimi i shpejtë i sektorit televiziv komercial.

RTSH-së nuk i është dhënë ndonjë ndihmë apo ekspertizë e rëndësishme për të reformuarvetveten dhe për t’u zhveshur nga trashëgimia e transmetuesit shtetëror. Duke pasurparasysh mënyrën sesi politika mund të ushtrojë ndikim mbi RTSH, mungesa etransparencës dhe reformave në administrate, si edhe motivimin e ulët të personelit,situata e tanishme shtron në mënyrë urgjente nevojat për amendime ligjore dhe reformatë vazhdueshme që do t’i jepnin një kuptim të vërtetë shërbimit publik që ligji ia jepkëtij institucioni.

4.1 Sistemi i transmetimit publik

Transmetimi i shërbimit publik kryhet nëpërmjet Radio Televizionit Shqiptar (RTSH), icili përbëhet nga Televizioni Shqiptar (TVSH) dhe nga Radio Tirana (RT). Pas miratimittë Ligjit mbi Radion dhe Televizionin këto institucione u shndërruan nga radio dhetelevizione që ishin pronë e shtetit në radio dhe televizione publike. Por, mbetet endeshumë punë për të bërë që ky transmetues ta përmbushë misionin e tij publik. RTSHfunksionon si një njësi e vetme administrative, ndërsa TVSH dhe RT kanë kompetenca tëkufizuara, si p.sh. e drejta për të hyrë në marrëdhënie bashkëprodhimi me palë të treta .50

Veprimtaria e RTSH rregullohet nga Ligji mbi Radion dhe Televizionin si edhe ngastatuti i tij, i cili përcakton strukturën e institucionit, organet qeverisëse dhekompetencat e tyre, kriteret dhe procedurat për caktimin dhe shkarkimin e nëndrejtorittë përgjithshëm dhe të drejtorëve të RT dhe TVSH si edhe të shefave të departamenteve,përshkrimin e punës për të gjithë punonjësit dhe përshkrimin e aktivitetit financiardhe ekonomik të RTSH.51

Për shkak të objektit të veçantë të punës së tij, për shembull të sigurojë transmetim tëshërbimit publik, dhe përveç faktit se RTSH përbën një person juridik, ka një numërndryshimesh të rëndësishme midis RTSH dhe transmetuesve lokalë. Së pari, “RTSHnuk ka nevojë për licensë”.52 Së dyti, programet kombëtare të RTSH duhet të mbulojnë

50 Neni 4, Vendimi 440 (1 qershor 2000) i Parlamentit Shqiptar, “Mbi aprovimin e Statutit tëRadio Televizionit Shqiptar”.

51 Statuti i RTSH, neni 4.52 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 21.53 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 71.

SHQIPËRIA


90% të qytetarëve të Shqipërisë.53 Akualisht sinjali i RT mbulon 80,54% të Shqipërisë,ndërsa TVSH mbulon 73,3% të vendit.54 Për shkak të mungesës së monitorimit dhe tënjohjes së kapaciteteve, duke u shoqëruar kjo edhe me lëvizjen e brendshme të popullsisë,nuk ka të dhëna të përgjithshme mbi përqindjen e popullsisë që banon në territorin esipërpërmendur.

Megjithatë, ndryshimi më i rëndësishëm qëndron në përmbajtjen e programeve. RTSHduhet të ketë një gamë më të gjerë në aspektin e sasisë dhe të cilësisë dhe të transmetojëprograme që i shërbejnë të gjithë publikut, duke përfshirë këtu prodhimin pa pagesë dhetransmetimin e disa programeve, lajmërimeve dhe reklamave.

Në përmbushje të misionit të tij, RTSH merr asistencë nga buxheti i shtetit, sasia e tëcilit mund të ndryshojë nga viti në vit në bazë të vendimit të qeverisë. Burime të tjerapërfshijnë të ardhurat nga reklamat, shitja e prodhimeve televizive palëve të interesuara,dhënia me qera e antenave dhe transmetuesve për operatorët lokalë dhe një taksë fiksevjetore që paguhet nga banorët.

4.2 Shërbimet

RTSH transmeton në dy kanale televizivë kombëtarë dhe në dy programe kombëtarëradiofonikë, në një program radiofonik në gjuhë të huaja dhe në transmetimin në valë tëshkurtra për bashkatdhetarët, si dhe në qendrat e transmetimit në të gjithë vendin.Megjithë numrin e kufizuar të frekuencave të lira kombëtare dhe megjithë peformancëne dobët të transmetuesit publik në krahasim me sektorin privat, ligji i njeh RTSH dyfrekuenca kombëtare televizive. Megjithatë njëra nga këto frekuenca mbetet epashfrytëzuar sepse buxheti i kufizuar nuk e ka lejuar RTSH që të hapë kanalin e dytë.55

Në mënyrë që RTSH të arrijë objektivat e saj, ligji i jep mundësinë të prodhojëprograme si dhe të prodhojë e të marrë përqindje nga prodhimet televizive, tëorganizojë koncerte dhe shfaqje publike, të nxjerrë prodhime muzikore, video dheaudio, gazeta, revista dhe libra që lidhen me programet e tij, të shesë programet e tijsi edhe kohën e reklamës, të botojë mesazhe të paguara dhe për këto qëllime të hyjënë marrëdhënie kontraktuale me palë të treta.56

Statuti i RTSH përcakton bizneset në të cilat ai mund të marrë pjesë. Sipas këtij statuti,RTSH mund të kryejë shërbime të teletekstit, të prodhojë dhe të shesë prodhime përpalët e treta, të organizojë prodhime nga të cilat merr përqindje, të prodhojë dhe të shesë

54 KKRT, Raporti Vjetor 2003 për parlamentin shqiptar, http://www.kkrt.gov.al/raporte.htm, e parënë qershor 2003.

55 Intervistë me Alfred Dalipin, nëndrejtor i përgjithshëm i RTSH, Tiranë, 4 shkurt 2005.56 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, kapitulli VIII.




lajmërime dhe mesazhe të tjera tregtare, të blejë, shesë, të këmbejë dhe të japë me qeraprograme, filma dhe video, të shesë regjistrimet e tij muzikore, t’u japë me qera palëve tëtreta studiot televizive dhe të radios dhe pajisjet e tij.57 RTSH mundet po ashtu që tëprodhojë dhe të botojë revista dhe materiale të tjera që promovojnë programet e tij siedhe të botojë libra që i vlejnë interesit publik. Prona e RTSH nuk mund të shitet.

4.3 Financimi

Sipas nenit 115 të Ligjit mbi Radion dhe Televizionin, RTSH financohet nga këto burime:

• taksat që paguhen për pronësinë mbi aparatet televizive për programet e RTSH

• kontratat me palët e treta për transmetime të ndryshme për përdorimin emundësive teknike

• shërbime të tjera për programet

• nxjerrja e videove dhe e prodhimeve të tjera muzikore, botimi i librave, gazetavedhe revistave që lidhen me programet e ndryshme

• aktivitete publike dhe shfaqje publike

• aktivitete të tjera që parashikohen nga statuti

• reklama dhe botimi i njoftimeve të mesazheve me pagesë

• donacione dhe sponsorizime

• shitja e programeve te palët e interesuara

• buxheti i shtetit.58

Më tej, neni 118 parashikon se “ministritë dhe institucionet e tjera do të financojnëprojekte të një rëndësie kombëtare në fushën e kulturës, shkencës dhe arsimit memiratimin e Këshillit Drejtues të RTSH”.59

Përveç kësaj, statuti parashikon që të ardhurat e RTSH mund të vijnë edhe nga dhëniame qera e aparaturave, dhënia e të drejtës për përdorim të ambjenteve dhe infrastrukturestransmetuese, stacioneve televizive dhe repetitorëve si edhe shërbimeve të tjera mbështetësesi prodhimi dhe transmetimi i programeve për palët e treta.

57 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 49.58 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 115.59 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 118.

SHQIPËRIA


“Shpenzimet që lidhen me përdorimin e ambjenteve të RTSH, ose të apraturave, instalimiose përdorimi i aparaturave të transmetimit për operatorët e tjerë të radios dhe televizionit,si edhe kontratat përkatëse do të përgatiten nga RTSH bazuar mbi treguesit teknikë dheekonomikë. Këshilli Kombëtar i Radios dhe Televizionit i miraton ato pasi ka shqyrtuarçdo vërejtje të ngritur nga operatorët radiotelevizivë.”60

Sasia e fondeve nga buxheti i shtetit vendoset nga Ligji mbi Buxhetin Shtetëror Vjetor,dhe bazohet mbi buxhetin vjetor të RTSH të miratuar nga Këshilli Drejtues. Parlamentimiraton buxhetin vjetor të shtetit, i cili përfshin shumën që i jepet RTSH, por nukmerret në mënyrë specifike me buxhetin e RTSH, i cili përgatitet nga administrata, papasur nevojën e miratimit parlamentar dhe të KKRT. Sasia e fondeve vendoset në fillimtë vitit nga qeveria, kur planifikon buxhetin vjetor shtetëror të përgjithshëm, i cili ndryshonçdo vit. Kjo shumë përdoret gjithashtu për të financuar transmetimet radiofonike përshqiptarët jashtë Shqipërisë; transmetimet e radios për dëgjuesit e huaj (në gjuhë tëhuaja); transmetimet televizive për shqiptarë jashtë Shqipërisë; për projekte teknike tërëndësishme që fusin teknologji të reja në produksion dhe transmetim; projekte tërëndësishme për prodhimin e filmave ose aktivitete artistike mbarëkombëtare; si edhepër orkestrën simfonike të Kinematografisë dhe RTSH.

Siç tregohet edhe në Tabelën 2, buxheti i përgjithshëm i RTSH për vitin 2004 ishte 990milion lekë (afërsisht 7,92 milion euro), 58% (575 milionë lekë) e të cilit vjen ngabuxheti i shtetit (përfshirë 141 milionë që duhet të investohen në pajisje dhe teknologji).61

Dy vitet e fundit kanë pasur shifra të ngjashme: 930 milion lekë (afërsisht 7,44 milioneuro) dhe një milliard lekë (afërsisht 8 milion euro) përkatësisht për vitet 2002 dhe2003, nga të cilat 65% dhe 57% kanë ardhur nga buxheti i shtetit. Në dy vitet emëparshme shumat ishin të ngjashme. 62 Projektbuxheti i RTSH për vitin 2005 në totalështë 951 milionë lekë (7,48 milion euro), nga të cilat 58% vijnë nga buxheti i shtetit.63

Tabela 2. Buxheti i RTSH (2000–2005)

Burimi: RTSH64

2000 2001 2002 2003 2004 2005

(i planifikuar) Lekë (milion) – – 930 1,000 990 951 Buxheti total Euro (milion) – – 7.322 7.874 7.795 7.48 Lekë (milion) 550 600 640 571 575 560 Euro (milion) 4.331 4.724 5.039 4.496 4.527 4.409 Financimi nga

buxheti i shtetit

Si pjesë e buxhetit total (në përqindje)

– – 69 57 58 59

Lekë (milion) – – – – 86 86 Euro (milion) – – – – 0.677 0.677 Financimi nga

të ardhurat e reklamës

Si pjesë e buxhetit total (në përqindje)

– – – – 8.6 9.0



Taksa e licensës aktualisht është vendosur 800 lekë (6,3 euro) në vit për familje dhemendohet të përbëjë një nga burimet kryesore të të ardhurave për transmetuesin publik,duke garantuar kështu pavarësinë e tij. Megjithatë, është për t’u shënuar se e ardhuranuk përbën një zë më vete në buxhetin e RTSH dhe nuk ka ndonjë informacion përshumat e mbledhura.65

Ndërkohë që niveli i taksës së licensës vendoset nga ligji66, të ardhurat nga reklamatvaren kryesisht nga vetë RTSH. Taksat e reklamës vendosen nga Departamenti iMarketingut i RTSH, pasi shqyrtohen nga Bordi i Administrimit dhe pasi miratohennga Drejtori i Përgjithshëm, dhe janë në varësi të kohëzgjatjes së tyre dhe të kohës sëtransmetimit. Njëlloj si e ardhura nga taksa e licensës, të ardhurat e reklamave janëgjithashtu të kufizuara, megjithëse nuk ka pengesa ligjore mbi sasinë e reklamave qëmund të transmetohen nga RTSH. Në vitin 2004 e ardhura nga reklama ishte 86 milionëlekë (ose rreth 677,165 euro), që i përgjigjej 17% të të ardhurave që siguron vetë RTSHose 9% e buxhetit total. Projekt buxheti i 2005 i RTSH pohonte se RTSH planifikon tëgjenerojë të njëjtën përqindje të ardhurash nga reklamat edhe për këtë vit.67

Niveli i financimit të RTSH dhe përdorimi i fondeve në dispozicion mbetet ende njëçështje shqetësuese, sepse këto probleme nuk diskutohen shumë në publik. Sipas Ligjitmbi Radion dhe Televizionin, Këshilli Drejtues duhet të kryejë një analizë financiarevjetore për institucionin dhe të bëjë një raport publik. Deri më sot, Këshilli Drejtuesnuk e ka përmbushur këtë detyrë. Si rrjedhim, publiku i gjerë dhe palët e interesuara nëkëtë sektor, nuk kanë informacion mbi administrimin e fondeve të RTSH.

Fakti që RTSH merr rregullisht një pjesë të rëndësishme të buxhetit të tij nga shteti nukndihmon krijimin e një klime sipërmarrjeje, iniciative, reforme dhe metodash të reja nëadministrimin e këtij transmetuesi. Për më tepër, ka një rritje të natyrshme të shqetësimit

60 ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 85 (2).61 RTSH, Projektbuxheti për vitin 2005, Drejtoria e Përgjithshme e RTSH, Tiranë, 11 shkurt 2005,

fq.3, (këtej e tutje RTSH, Projektbuxheti 2005).62 Intervistë me Afred Dalipin, Nëndrejtor i Përgjithshëm i Radio Televizionit Publik Shqiptar, 29

korrik 2004.63 RTSH, Projektbuxheti 2005, fq.15.64 Të dhëna për 2005 nga: RTSH, Projektbuxheti për 2005, fq.1; dhe intervistë me Alfred Dalipin,

29 korrik 2004. (Dalipi korrigjoi disa të dhëna në projektbuxhet, i cili nuk është në dispoziciontë publikut).

65 Qeveria vjel taksën e licensës cdo vit, si shtesë e një prej faturave mujore elektrike; në këtë mënyrëtë ardhurat përfshihen në buxhetin e përgjithshëm të marrë nga shteti.

66 Ligji mbi Sistemin e Taksave67 RTSH, Projekt buxheti për vitin 2005.

SHQIPËRIA


në lidhje me pavarësinë editoriale kur kihet paraysh fakti se qeveria në këtë rast ështëdonatori i këtij institucioni, si edhe keqadministrimi dhe korrupsioni i mundshëm.

Shqetësimi ngrihet kryesisht, por jo dhe vetëm, nga punonjësit e RTSH. Në dhjetor të2004, Drejtori i Kontrolli i të Lartë të Shtetit lëshoi akuza për abuzim detyre ndaj Drejtorittë Përgjithshëm të RTSH Artur Zheji.68 Kontrolli i Lartë i Shtetit ka shqyrtuarmenaxhimin financiar të transmetuesit publik për vitin 2003 dhe gjysmën e parë të vitit2004. Gjatë këtij kontrolli u zbuluan shkelje të ndryshme dhe Zheji u konsiderua sipërgjegjësi zyrtar kryesor. Në shumicën e rasteve bëhej fjalë për shkelje që lidheshin mefaktin se transmetuesi publik nuk kishte vepruar kundër palëve të treta që nuk kishinpërmbushur detyrimet financiare të kontratave të tyre. Borxhi i akumuluar i këtyre palëvendaj RTSH ka arritur në 131,089,229 lekë (1,032,198 euro).69 Raporti i Kontrollit tëLartë të Shtetit hedh dritë të mëtejshme mbi situatën gjithnjë e më të vështirë financiaretë transmetuesit publik, një situate kjo që vjen si pasojë e një menaxhimi joefikas. Kontrollii Lartë i Shtetit duhet ta kontrollojë RTSH çdo vit.70 Kontrolli synon që të shqyrtojërespektimin nga ana e RTSH e legjislacionit përkatës në lidhje me procedurat financiaredhe dokumentacionin, siç janë procedurat e tenderit dhe prokurimet e llojeve tëndryshme. Megjithatë, ky kontroll nuk është kryer mbi një bazë të rregullt.71

Kohët e fundit, Sindikata e Punonjësve të RTSH paraqiti një numër ankesash në lidhjeme kushtet e punës dhe situatën financiare të RTSH, duke akuzuar administratën përshpërdorim fondesh dhe qeverinë për lënie pas dore të këtij problemi. Akuza të tilla nukjanë të reja. Edi Mazi, i cili ishte paraardhësi i drejtorit të tanishëm Artur Zheji, dhadorëheqjen pas akuzave për korrupsion, që më vonë u hodhën poshtë për shkak tëmungesës së provave.72

Përveç të ardhurave që nxjerr vetë dhe ato që merr nga buxheti i shtetit, RTSH mund tëpranojë ndihma të huaja dhe donacione të tjera. Megjithatë, gjatë dekadës së funditndihma që ka ardhur nga jashtë ka qënë sporadike dhe e përqëndruar kryesisht mbiprobleme teknike, të tilla si pajisja dixhitale dhe nuk ka qenë ndonjë element i rëndësishëmtë ardhurash për RTSH. Ndërkohë që kjo ndihmë ka qënë padyshim e dobishme, nukka pasur ndonjë konsulencë të huaj në shkallë të gjërë. RTSH mund të përfitonte ngaasistenca dhe konsulenca e huaj në lidhje me sfida të tilla si hartimi i një strategjie afatgjatëdhe të përshtatshme për reformimin e stacionit në një transmetues publik. Por, ndihmae jashtme ka qënë e vogël. Për shembull, në 2004 ndihma e huaj, në formën e asistencës

68 Padia e Kontrollit të Lartë të Shtetit, 24 dhjetor, 2004, botuar në gazetën SOT, 16 janar 2005,fq.7.

69 Kontrolli i Lartë i Shtetit, Raport përfundimtar kontrolli në Drejtorinë e Përgjithshme të RTSH,botuar te Monitori Shqiptar i Medias, 2004/2, fq.250.

70 Ligji nr.8270 i 23 dhjetorit 1997 mbi Kontrollin e Lartë të Shtetit.71 Intervistë me Alfred Dalipin, Nëndrejtor i Përgjithshëm i RTSH, Tiranë, më 24 shkurt 200572 Instituti Shqiptar i Medias, Albanian Media Newsletter, te adresa http://www.institutemedia.org/

newsletter, e parë në qershor 2003.

http://www.institutemedia.org



teknike, llogaritej në 10,000 euro nga Deutsche Welle dhe 5000 euro nga ZDF.73 SipasAlfred Dalipit, RTSH nuk merr asistencë ose fonde nga qeveri, palë të dyta ose ngaKomuniteti Europian.74

Situata ndryshoi shumë në 2005, kur RTSH nënshkroi një kontratë me qeverinë kinezepër ndihmë, - përfshirë këtu pajisje dhe asistencë teknike - që arrinte në 116,000 europër një periudhë 15 vjeçare.75 Më tej, RTSH ka dhënë me qera një transmetues lokal përRadio Pekinin, duke bërë të mundur kështu transmetimin e saj në FM, dhe duke iushtuar kështu Deutsche Welle dhe Voice of America, që kanë marrë me qera njëtransmetues tjetër. Pala kineze do të ndërmarrë rikonstruksionin e plotë të transmetuesitqë u është dhënë atyre. Gjithë projekti që vazhdon për 15 vjet shkon te 27 milionë euro,ndërsa qeraja vjetore që i paguhet RTSH për koncesionin e transmetimit është 386,500euro dhe 773,000 euro për një transmetues të dytë, i cili përdoret edhe nga radiostacionetë tjera.76 Gjithësesi, ndërkohë që RTSH mund të përfitojë asistencë të huaj të çdo lloji,ekspertiza për të kryer një reformë të suksesshme do të ishte një ndihmë e rëndësishmepër TVSH që të përmbushte në mënyrë të suksesshme misionin e tij të shërbimit publik.

4.4 Struktura qeverisëse

Ligjit mbi Radion dhe Televizionin përcakton tre organe qeverisëse, Këshillin Drejtues,Drejtorin e Përgjithshëm dhe Bordin e Administrimit.77

Këshilli DrejtuesKëshilli Drejtues është organi më i lartë i RTSH. Ai përbëhet nga 15 anëtarë dhe zgjidhetnga parlamenti për një periudhë kohore prej 5 vjetësh me mundësinë për t’u rizgjedhurpas një periudhe ndërprerjeje prej 3 vjetësh. Anëtarët zgjidhen midis personaliteteve tënjohura në fushën e kulturës, artit, kinemasë, gazetarisë, ligjit, ekonomisë, shtypit,marrëdhënieve me publikun, marrëdhënieve ndërkombëtare, të universitetit dheAkademisë së Shkencave. Anëtarët e parlamentit, ministrat, zyrtarët e lartë të qeverisë,anëtarët e partive politike, punëdhënësit dhe punëmarrësit e RTSH dhe pronarët emediave private janë të përjashtuar nga anëtarësimi.

Me formulën e tanishme të përdorur për të zgjedhur Këshillin Drejtues, 5 anëtarëpropozohen nga maxhoranca qeverisëse, 5 anëtarë propozohen nga opozita dhe 5 anëtarë

73 Intervistë me Alfred Dalipin, 4 shkurt 2005.74 Intervistë me Alfred Dalipin, 29 korrik 2004.75 Intervistë me Alfred Dalipin, 4 shkurt 2005.76 Intervistë me Alfred Dalipin, 24 shkurt 200577 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 86.78 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 88.

SHQIPËRIA


të tjerë duhet të vijnë nga radhët e aktivistëve të shoqërisë civile.78 Opozita e quan se kjoformulë dëmton pavarësinë e institucionit. Sipas kësaj pikëpamjeje, anëtarët e shoqërisëcivile mbështesin në fakt shumicën parlamentare.79 Do të ishte shumë e vështirë në mose pamundur që kjo të provohej. Nga ana tjetër, mbështetësit e kësaj formule pohojnë sekjo është e vetmja mënyrë për të siguruar pjesëmarrjen e elementit të shoqërisë civile nëinstitucionet civile. Në përgjithësi formula e tanishme shënon një përmirësim ndaj asajtë mëparshmes, sipas së cilës nëntë anëtarë përfaqësonin institucionet publike dhe tëshoqërisë civile, ndërkohë që 6 anëtarët e tjerë zgjidhen nga një listë prej 12 kandidatësh,në përpjestim me rëndësinë e partisë së tyre.80 E drejta de facto e opozitës për të ndikuarpërbërjen e Këshillit Drejtues ishte vënë shumë në dyshim nga formula e vjetër, e cilabënte që zgjedhja e 6 kandidatëve të varej nga vota e shumicës. Për më tepër, ekzistonterreziku që të ishin 9 anëtarë nga opozita që të përfaqësojnë institucionet publike dhe tëshoqërisë civile. Sipas formulës së tanishme, të paktën është garantuar e drejta e opozitëspër të ndikuar përbërjen e Këshillit Drejtueses me të paktën 5 anëtarë. Këshilli i tanishëmDrejtues është zgjedhur më 29 korrik 2002.

Këshilli Drejtues duhet të mblidhet të paktën një herë në dy muaj, me një kuorum prejtë paktën gjysmën e anëtarëve të tij. Ai cakton kryetarin dhe nënkryetarin. Ai është njëorgan i rëndësishëm i vendimmarrjes dhe vendimet e tij kërkojnë mbështetjen e një tëtretës së votave.

Kompetencat kryesore të Këshillit Drejtues janë si vijojnë:

• të miratojë rregulloren e aktiviteteve të tij

• të miratojë statutin brenda 70 ditëve nga dita e mbledhjes së parë

• të emërojë dhe shkarkojë Drejtorin e Përgjithshëm me dy të tretat e votave, nëpërputhje me procedurat e përcaktuara nga statuti dhe jo më vonë se një muajnga mbledhja e tij e parë

• të emërojë dhe shkarkojë Nëndrejtorin e Përgjithshëm dhe drejtorët e Radios dheTelevizionit me votën e shumicës së thjeshtë pas propozimit të Drejtorit tëPërgjithshëm, jo më vonë se një muaj pas emërimit të këtij të fundit

• të miratojë anëtarët e Bordit Administrativ pas propozimit të Drejtorit tëPërgjithshëm

• të miratojë strategjinë, strukturën organizative dhe të programeve të RTSH

• �� • të miratojë kriteret kryesore të marrjes në punë të stafit, vlerësimin e punës dhe

shpërblimit të tyre

79 Komentet e tavolinës së rrumbullakët të OSI.80 Ligji nr.8655 i 31 korrikut 2000 mbi Disa Amendime të Ligjit nr.8410 i 30 shtatorit 1998 mbi

Radio Televizionin Privat dhe Publik në Republikën e Shqipërisë.



• të këshillojë Drejtorin e Përgjithshëm në lidhje me programin dhe të ndihmojënë përcaktimin e normave dhe parimeve të programeve

• të këshillojë dhe ndihmojë Drejtorin e Përgjithshëm që të përmbushë përgjegjësitëe tij mbi programet

• të paraqesë me shkrim pozicionin e tij ndaj shkeljeve në transmetim të parimevetë programeve të RTSH, të këshillojë në të tilla raste Drejtorin e Përgjithshëmdhe të kërkojë garanci për të parandaluar shkelje të mëtejshme

• të hartojë raportin vjetor të aktiviteteve të RTSH që i paraqitet parlamentit nëfund të marsit.81

Parlamenti i jep fund anëtarësisë në Komitetin Drejtues kur ka konflikt interesash, paaftësimendore dhe ligjore, mospjesëmarrje në mbledhje për 6 muaj radhazi, ose mbas paraqitjesme shkrim të kërkesës për dorëheqje. Duke kufizuar heqjen nga detyra vetëm në këtorrethana specifike, ligji kufizon fuqinë vendimore të parlamentit mbi anëtarët e KomitetitDrejtues. Nëpërmjet raportit vjetor që i paraqet parlamentit Këshilli Drejtues mbetetnjë organ në varësi të tij.

Megjithë zbatimin e kësaj formule, dhe shumicën aktuale parlamentare, asnjë prejKëshillave Drejtues që janë zgjedhur deri tani nuk ia ka dalë që të hartojë një dokumentstrategjie mbi perspektivën e zhvillimit të RTSH. Për më tepër, Këshillat Drejtues kanëdështuar që të adoptojnë një kuadër programor (shiko seksionin e mëposhtëm 4.5), përshkak të cilësisë së dobët të propozimeve që vijnë nga stafi artistik i RTSH.82

Drejtori i PërgjithshëmDrejtori i Përgjithshëm gëzon kompetenca të mëdha. Ai ose ajo raporton përpara KëshillitDrejtues, por nuk është i detyruar që të ekzekutojë urdhërat e Këshillit Drejtues.Kompetencat më të mëdha të Drejtorit të Përgjithshëm janë si vijon:

• menaxhon programet e RTSH, aktivitetin financiar dhe të biznesit

• propozon Nëndrejtorin e Përgjithshëm, anëtarët e Bordit të Administrimit,Drejtorin e TVSH dhe të Radios në Këshillin Drejtues

• emëron, pezullon ose shkarkon shefat e departamenteve dhe sektorëve dhezëvëndësit e tyre pas propozimeve të drejtorëve të Radios dhe Televizionit, mepërjashtim të rastit kur ligji ose statuti vendos ndryshe

• siguron që programet të jenë në përputhje me ligjin

• merr vendime në lidhje me organizimin, financat dhe rrogat, pasi konsultohetme Bordin Administrativ mbi bazën e kritereve të përcaktuara nga Këshilli Drejtues

81 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 99.82 Komentet e tavolinës së rrumbullakët OSI.

SHQIPËRIA


• përfaqëson RTSH në vend dhe jashtë tij, si edhe para gjykatave

• siguron legjitimitetin e aktivitetit të institucionit;

• si edhe koordinon punën e sektorëve administrative të RTSH duke zgjidhurmosmarrëveshjet midis tyre.83

Përveç kësaj, në bazë të statutit Drejtori i Përgjithshëm është përgjegjës për organizimine përmuajshëm të mbledhjeve me drejtorët e departamenteve, për paraqitjen e raportevetë shkruara drejtuar Këshillit Drejtues, ndërhyn në ndryshimin ose ndalimin etransmetimit të programeve, në rastet e emrgjencave kombëtare ose kur shkelen të drejtate njeriut dhe në mënyrë të veçantë ato të fëmijëve.84

Këshilli Drejtues emëron dhe shkarkon Drejtorin e Përgjithshëm. Anëtarët e parlamentitdhe të qeverisë, anëtarët që mbajnë poste të larta në partitë politike, anëtarët e KëshillitDrejtues të RTSH, pronarët dhe bashkëpronarët ose anëtarët e kompanive private tëmediave nuk mund të zgjidhen në postin e Drejtorit të Përgjithshëm, i cili duhet tëzgjidhet mes të paktën dy kandidatëve që dalin nga konkurrimi i hapur i përcaktuarnga statuti. Nëse asnjë kandidat nuk merr dy të tretat e votave, ata paraqesin veç e veçpërpara Këshillit Drejtues planet e tyre për strukturën dhe administrimin e RTSH.Pas kësaj Këshilli voton sërish. Nëse përsëri asnjë kandidat nuk merr shumicën enevojshme, atëherë votimi përsëritet. Kur ndodh që edhe përpjekja e tretë dështon,Drejtor i Përgjithshëm zgjidhet kandidati që merr më shumë vota. Mandati i Drejtorittë Përgjithshëm është 5 vjeçar.85

Këshilli Drejtues që u krijua në 29 korrik 2002 u mor me zgjedhjen e Drejtorit tëPërgjithshëm aktual Artur Zheji nga ana e këshillit të mëparshëm me arsyetimin se aikishte marrë më pak vota se sa gjysma e anëtarëve.86 Megjithatë, pas shqyrtimesh tëmëtejshme, dhe shpjegimit vijues të Gjykatës Kushtetuese,87 Këshilli arriti në përfundiminse autoriteti i tij në lidhje me këtë problem kufizohet me emërimin dhe shkarkimin eDrejtorit të Përgjithshëm dhe nuk shtrihej edhe mbi rishqyrtimin e zgjedhjes së tij ngakëshilli i mëparshëm.

Sindikata e punonjësve të RTSH ka përsëritur vazhdimisht se zgjedhja e Drejtorit tëPërgjithshëm ka qënë një çështje e pastër politike. Sipas sindikatës, drejtorët e përgjithshëmnuk janë zgjedhur për shkak të aftësive të tyre të rëndësishme, por vetëm në sajë të

83 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 102.84 Statuti i RTSH, neni 17.85 Statuti i RTSH, neni 11.86 Ligji mbi Radion dhe Televizionin (neni 95) përcakton se mbledhjet e rregullta të Këshillit Drejtues

bëhen kur janë të pranishëm gjysma e anëtarëve.87 Instituti Shqiptar i Medias, Albanian Media Newsletter, shkurt 2004.



lidhjeve të tyre politike.88 Këtë mendim e ndajnë edhe grupe të tjera, përfshirë këtu edheanëtarë të ndryshëm të Këshillit Drejtues.89 Bile edhe politikanë të lidhur ngushtë memedian, si Musa Ulqini, Kryetar i Komisionit Parlamentar të Medias, e pranon se deritan në zgjedhjen e Drejtorit të Përgjithshëm i është dhënë rëndësi gjetjes së një njeriu qëtë garantojë paanësinë e lajmeve sesa caktimit të një personi që mund të garantojë njëmenaxhim të përgjithshëm efikas të institucionit.90

Drejtues të tjerë të lartë të RTSH janë Nëndrejtori i Përgjithshëm dhe drejtorët e RTdhe TVSH. Ata i përgjigjen Drejtorit të Përgjithshëm, i cili cakton ata, dhe përparaKëshillit Drejtues, që vendos për emërimin dhe shkarkimin e tyre. Drejtuesit edepartamenteve brenda Radios dhe TVSH i raportojnë drejtorëve të tyre përkatës.

Bordi i AdministrimitBordi i Administrimit është një organ këshillimor i Drejtorit të Përgjithshëm. Ai e këshillonatë për një numër problemesh të rëndësishme, edhe kur nuk ka ndonjë rol këshillimornë lidhje me përmbajtjen e programeve. Kompetencat e tij kryesore janë si më poshtë:

• të përpilojë rregullat financiare (që i kalohen për miratim Drejtorit të Përgjithshëm)

• të hartojë buxhetin, të përgatisë bilancet vjetore dhe të mbikqyrë mënyrën sesijanë zbatuar ato nga ana e Drejtorit të Përgjithshëm

• të vlerësojë rentabilitetin e aktiviteteve të biznesit të RTSH, të tilla si dhënie me qerae aparaturave, ofrim i shërbimeve me pagesë, prodhim me pagesë i programeve, etj

• shqyrtimi i kontratave që përfshijnë një shpenzim mbi 5% të buxhetit vjetor tëRTSH

• dhënia e mendimeve mbi shpenzimet që parashikohen nga buxheti vjetor. KëshilliDrejtues miraton masat e propozuara nga Bordi i Administrimit që lidhen meshpenzimet e parashikuara në buxhet

• paraqitja te Drejtori i Përgjithshëm i raporteve financiare dhe të kontabilitetit, siedhe kryerja e detyrave të tjera siç janë përcaktuar në statut

• kërkesa dhe marrja e informacioneve të kërkuara nga departamentet e RTSH dhesektorët e tjerë.91

Dhënia e miratimit nga ana e Bordit të Administrimit është e detyrueshme për një sërërastesh, duke përfshirë këtu transaksionet e pasurisë, kontratat e punësimit dhe negociatae marrëveshje të tjera me stafin dhe sindikatat.

88 Deklaratë për shtyp e Sindikatës së RTSH, 21 shkurt 2004, botuar në gazetën Sot, 22 shkurt 2004.89 Komentet e tavolinës së rrumbullakët OSI.90 Komentet e tavolinës së rrumbullakët të OSI.91 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 112.

SHQIPËRIA


Bordi i Administrimit ka 5 anëtarë, të cilët propozohen nga Drejtori i Përgjithshëm dhezgjidhen nga Këshilli Drejtues. Dy anëtarë nuk duhet të jenë staf i RTSH dhe anëtarësiae tyre nënkupton vetëm përgjegjësi part-time. Anëtarët duhet të jenë ekspertë në financë,biznes dhe administrim. Kufizimet për zgjedhjen e Drejtorit të Përgjithshëm janë njëllojtë vlefshme edhe për anëtarësinë në Bordin e Administrimit. Anëtarët mund të shkarkohenkur shkelin ligjin dhe rregullat; kur dënohen për vepra kriminale; për mungesa tëpajustifikueshme në 4 mbledhje radhazi dhe kur 8 ose më shumë anëtarë të KomitetitDrejtues i gjykojnë ata si të paaftë për të ushtruar detyrat e tyre. Në rastet e konfliktitmidis Drejtorit të Përgjithshëm dhe Bordit të Administrimit, ky i fundit mund t’i drejtohetKëshillit Drejtues.

Marrëdhëniet midis RTSH dhe organeve qeverisëseStruktura hierarkike e përmendur më lart synon që të garantojë balancën e RTSH dhefunksionimin e tij të paanshëm, si edhe legjitimitetin e tij si një institucion publik. Përfat të keq, dispozitat ligjore nuk kanë sjellë rezultatet e dëshiruara. Në fakt, shumëvëzhgues, përfshirë këtu anëtarët e strukturave qeverisëse të RTSH, ankohen se burimi iproblemeve është mënyra sesi është ndërtuar vetë sistemi.

Anëtarët e Këshillit Drejtues thonë se fuqia e tyre përballë Drejtorit të Përgjithshëmështë shumë e kufizuar.92 Disa prej anëtarëve të Këshillit Drejtues thonë se vendimetkryesore merren nga Drejtori i Përgjithshëm dhe roli i tyre është më pak i rëndësishëm.Për shembull, shumë prej punonjësve të RTSH janë caktuar dhe shkarkuar nga Drejtorii Përgjithshëm, prandaj është e vështirë për ta që të marrin vendime që bien ndesh meinteresat e Drejtorit të Përgjithshëm, edhe në rastet kur punonjësit duhet ta bëjnë këtëgjë. Një shembull që u përmend te tavolina e rrumbullakët e OSI në Tiranë ështëpunësimi në Drejtorinë e Kontrollit, që merret me kontrollin dhe menaxhimin e fondevenga strukturat e RTSH, duke përfshirë këtu edhe Drejtorin e Përgjithshëm. Ankesat etjera përqëndrohen rreth autoritetit të Bordit të Administrimit. Disa thonë se ky organe ka kapërcyer kufirin e një organi këshillimor në mënyrë të veçantë në disa raste qëlidhen me financat.93

Si përfundim, strukturat qeverisëse të RTSH kanë dëshmuar një respekt të ulët dhe nuki përmbahen marrëdhënieve të tyre ashtu siç ato përshkruhen në ligj. Kjo mund të jetënjë nga arsyet se përse ka ankesa për një sistem që është ndërtuar mbi parimet e ndarjessë përgjegjësive dhe decentralizimit, por që në fakt kontrollohet nga një person, ngaDrejtori i Përgjithshëm. Zgjidhja më e shpejtë në këto rrethana do të ishte tëamendoheshin kompetencat dhe marrëdhëniet midis strukturave të RTSH dukeamenduar përsëri Ligjin e Radio Televizionit dhe statutin e RTSH, duke krijuar ndarjetë qarta të kompetencave dhe me pak ndërvarësi. Por, sidoqoftë, nëse kjo do të ishtezgjidhja më e mire kjo mbetet të diskutohet.

92 Komentet e tavolinës së rrumbullakët të OSI.93 Komentet e tavolinës së rrumbullakët të OSI.



Përsa i përket rolit të luajtur nga Drejtorët e Përgjithshëm, ata kanë pasur probleme mereformat dhe permirësimet e mëtejshme, jo dhe aq për shkak të aftësive të tyre profesionalesesa për faktin se është e vështirë të gjendet një Drejtor i Përgjithshëm që të mos jetëakuzuar se ka qëndruar shumë pranë interesave të qeverisë dhe atyre të partisë që qeveris.

4.5 Kuadri i Programeve

4.5.1. Produksioni

Nuk ka statistika për prodhimet vjetore të RTSH sipas zërave. Në këtë drejtim nuk kavrojtime dhe as anketime të pavarura. Sipas monitorimit të KKRT përgjatë një periudhenjëmujore në dhjetor 2003, i cili vrojtoi strukturën programore të stacioneve televizivepas hyrjes në fuqi të ligjit antipirateri94, rezultoi se 73% e programeve të RTSH ishte evetëprodhuar95. Gjatë periudhës së monitorimit doli se programet e zbavitjes radhiteshintë parat me 47% të kohës së transmetimit. Programet informative ishin të dytat, dukepërfshirë transmetime nga parlamenti me 35%. Programet mbi arsimin dhe çështjetsociale nuk arrinin as 2%. Nëse kjo analizë e shkurtër është me të vërtetë përfaqësuese easaj që prodhon RTSH në përgjithësi, ky prodhim nuk ndryshonte shumë nga ai istacioneve private televizive, ku emisionet zbavitëse zinin pjesën më të madhe të kohëssë transmetimit.

Në fakt, duket se programet e RTSH pasqyrojnë një model të servirur nga transmetuesitprivatë, diçka që në vetvete hedh dyshime lidhur me përmbushjen e misionit të shërbimitpublik që duhet të ketë RTSH. Për TVSH shembujt e gazetarisë investigative janë tëpanjohur, meqënëse ky lloj raportimi në përgjithësi mungon në gazetarinë shqiptare.Programet zbavitëse dhe ato artistike, shpesh herë të përsëritura, përbëjnë pjesën më tëmadhe të produksionit të TVSH. Programet që merren me çështjet sociale janë ende tërrallë dhe sipërfaqësorë. Mbulimi i aktiviteteve kulturore dhe intervistat me personalitetetë famshme zënë një përqindje të lartë të kohës së transmetimit në TVSH. Si përfundim,nuk është e lehtë që të përcaktohet në terma të qarta kuadri programor i TVSH. Siç utha edhe më sipër, disa here ai ka vepuar pa pasur një kuadër programor të miratuar ngaKëshilli Drejtues.96

Ndërsa është e pamundur që të përcaktohet sasia ose zhanri i programeve të reja, RTSHnuk i është shmangur praktikës së përsëritjes së programeve të vjetra. Meqënëse numri irealizimit të programeve të reja është shumë i kufizuar, RTSH vazhdon që të ritransmetojëdhe si rrjedhojë e konkurrencës nga mediat private, numri i shikuesve që ndjekin RTSH

94 Ligji nr.9124/2003.95 Monitorim i televizionit nga KKRT në dhjetor 2003 (material i pabotuar), (këtej e tutje KKRT,

Monitorim i Televizionit).96 Komentet e tryezës së rrumbullakët të OSI.

SHQIPËRIA


ka pësuar një rënie të madhe. Për shembull, në 2002 audienca e TVSH arriti pikun e sajgjatë emisionit të lajmeve të mbrëmjes, me një audiencë që shkonte nga 19% deri në25% të të gjithë shikuesve të anketuar në Tiranë gjatë një jave.97 Sipas të njëjtit anketimpër vitin vijues, i njëjti edicion lajmesh pati një përqindje shikuesish nga 6 deri në 12.98

4.5.2 Parimet kryesore të programeve

Pjesa më e madhe e detyrimeve mbi përmbajtjen e programeve është e vlefshme si përtransmetuesit publikë ashtu edhe për ata privatë. Ligji mbi Radion dhe Televizionin i kavënë RTSH detyrime të tjera, prandaj shërbimet e tij duhet të jenë të një cilësie të lartëdhe t’i shërbejnë “të gjitha grupeve të shoqërisë, duke përfshirë këtu edhe minoritetetkombëtare”.99 Programet e RTSH duhet të pasqyrojnë varietetin e jetës shqiptare për tëgjithë grupmoshat e dëgjuesve dhe të shikuesve shqiptarë. Programet duhet t’i shërbejnënjë qëllimi specifik: të informojnë, të edukojnë, të zbavisin dhe të pasurojnë jetënshpirtërore dhe intelektuale të publikut.100 Informacioni duhet të merret nga i gjithëterritori i Shqipërisë; duhet të ketë një shumëllojshmëri informacioni dhe zbavitjeje siedhe informacion për publikun jashtë vendit. Mbulimi i lajmeve kombëtare dhendërkombëtare duhet të jetë tërësor dhe i paanshëm.101 RTSH nuk duhet të transmetojëpropagandë fetare apo politike.

Përveç mbrojtjes së interesave të të gjithë kombit, RTSH duhet të promovojë kulturën,gjuhën, krijimtarinë artistike dhe letrare. Për fat të keq, raportet më të fundit të KKRTvërtetojnë se programet edukative, kulturore dhe të zbavitjes së RTSH gjatë vitit 2003kanë qënë të dobëta. Përveç kësaj, raporti vjetor i 2004 për Këshillin Drejtues nuk vërejtindonjë përmirësim në këtë drejtim: “TVSH, e cila ka qënë e vetme në llojin e vet, taniështë një prej operatorëve që ka vështirësitë më të mëdha për konkurruar në tregun emedias shqiptare”.102 Ky vlerësim është edhe më domethënës po të kihet parasysh seRTSH ka një staf shumë të madh prej 210 punonjësish në Tiranë,103 po të krahasohetme numrin e vogël të njerëzve të punësuar në sektorin privat. Raporti rekomandonte se“RTSH duhet të planifikojë, prodhojë dhe të transmetojë më shumë programe tëkarakterit edukativ, kulturor, artistik dhe zbavitës në mënyrë që ta mbushë këtë

97 Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2002, fq.192-205.98 Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2003, Tirana, 2003, (këtej e tutje, Instituti i

Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2003), fq.174-187.99 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 66(1).100 Ligji mbi radion dhe Televizionin, neni 66.101 Ibid.102 RTSH, Raporti Vjetor për Veprimtarinë e RTSH, (Raport Vjetor mbi Aktivitetin e RTSH),

Këshilli Drejtues i RTSH, 2004, fq.18.103 Intervistë me Gentian Grabovari, Shef i Departamentit të Burimeve Njerëzore, TVSH, Tiranë,

24 maj 2005.



boshllëk”.104 KKRT e ka bërë këtë rekomandim te Këshilli Drejtues i RTSH, por nukpati ndonjë reagim publik kur KKRT paraqiti raportin e tij vjetor në parlament në mars2004. RTSH duhet t’i përmirësojë këto aspekte, sepse këta elementë janë themelet etransmetimit të shërbimit publik dhe përndryshe misioni i shërbimit publik nuk do tëishte i plotë.

Ligji mbi Radion dhe Televizionin i detyron si transmetuesin publik ashtu edhe atëprivat që të kryejnë disa transmetime pa pagesë. Tematika e këtyre transmetimeve, siçpërcaktohet nga KKRT, duhet të jetë e dobishme për shoqërinë ose të pasqyrojë njëinteres të rëndësishëm për publikun në përgjithësi. Statuti i RTSH përcakton seinformacioni i prodhuar dhe/ose transmetuar pa pagesë duhet të ketë të bëjë me shëndetindhe rendin publik, si edhe me emergjencat kombëtare. Në çdo rast kërkohet miratimi iDrejtorit të Përgjithshëm.105 Ligji i kërkon gjithashtu RTSH që të transmetojë pa pagesëshërbime fetare ose ceremoni mbi ditët e shënuara zyrtare fetare, sesionet e parlamentit(siç është parashikuar në legjislacionin mbi zgjedhjet dhe referendumet).

Kodi Elektoral i ka vendosur edhe detyrime të tjera RTSH në lidhje me përmbajtjen eprogramit dhe transmetimet pa pagesë.106 Kodi bën dallimin midis partive “parlamentare”dhe “joparlamentare”, që ndahen nga pragu i 2,5% i votës së popullit. Midis partiveparlamentare, Kodi dallon midis atyre me rreth 20% të vendeve në parlament. Mbulimii çdo partie duhet të bëhet në përputhje me statusin e saj në lidhje me këto kritere. Përshembull, ligji vendos minimumin e kohës që lejohet për çdo kategori partie dhe kërkonqë koha shtesë që i jepet çdo partie të shoqërohet me shtimin e kohës edhe për partitë etjera të së njëjtës kategori, me një rritje proporcionale shtesë edhe për partitë e kategorivetë tjera. Mediat nuk lejohen që të transmetojnë propagandë elektorale gjatë 24 orëvepërpara ditës së votimit.

Këto detyrime janë të vlefshme gjithashtu edhe për transmetuesit privatë. Përveç kësaj,neni 136 i Kodit Elektoral rregullon kohën pa pagesë që RTSH i jep çdo partie politikepjesëmarrëse në zgjedhje.107 Kjo kohë pa pagesë nuk do të përfshihet në lajmet ose nëprogramet informative, por do të transmetohet në hapësirën kohore midis ores 18.00dhe 22.00. Për më tepër, RTSH do të prodhojë dhe do të transmetojë pa pagesë lajmërimete kandidatëve.

Kodi Elektoral specifikon gjithashtu edhe përqindjet e mbulimit për kategori specifiketë programeve, duke përfshirë programet e lajmeve të RTSH.108 Në mënyrë domethënëse

104 KKRT, raporti vjetor 2003 për parlamentin mund të gjendet te faqja në internet http://www.kkrt.gov.al, e parë në qershor 2003.

105 Statuti i RTSH, neni 40.106 Kodi Elektoral i Shqipërisë, Ligji nr. 9087 (19 qershor 2003).107 Ligji mbi Kodin Elektoral, neni 136.108 Ligji mbi Kodin Elektoral, neni 137.

http://www.kkrt.gov.al


SHQIPËRIA


Kodi kërkon që koha e caktuar për transmetimin e aktiviteteve të caktuara qeveritare, tëtilla si inaugurimet e objekteve nga një ministër ose vizita e tij në një vend të caktuarduhet të përllogaritet në përputhje me partinë politike së cilës i përket anëtari i qeverisë.Koha që i jepet pa pagesë në RTSH Komisionit Qëndror Zgjedhor (KQZ) vendosetgjithashtu me ligj.

Në një monitorim të kryer nga KKRT mbi buletinin e lajmeve në televizionin publikdhe në televizionet kombëtare në shkurt 2002, politika e brendshme zinte 24% të kohëssë përgjithshme të edicioneve të lajmeve.109 Përqindja që zinte Presidenti dhe kryeministrii asaj kohe, qeveria dhe partite qeverisëse (shumica qeverisëse si grup) ishte pothuajse39%, e krahasuar kjo me 8% që i lihej opozitës dhe ajo që mbetej aktorëve të ndryshëm.110

Në mënyrë të ngjashme në të njëjtin studim, personat që kishin më shumë hapësirëzanore ishin Presidenti dhe Kryeministri, të dy nga partia në pushtet, me një kombinimprej 46% të totalit të kohës zanore.111 Një monitorim i vonshëm nuk tregoi për ndonjëndryshim thelbësor në këtë drejtim: kryeministri zuri 21% të edicionit kryesor të lajmevenë TVSH përgjatë pjesës më të madhe të 2004, dhe qeveria zuri 29% të mbulimit,ndonëse përqindja e mbulimit për partinë opozitare ishte pak më e madhe se ajo e partisëqeverisëse (duke mos përfshirë këtu kryeministrin). Në mënyrë të ngjashme, qeveria zuri31% të kohës zanore të lajmeve kryesore dhe kryeministri kishte 16% të totalit të kohëszanore.112 Këto të dhëna tregojnë përsëri vështirësinë me të cilën ndeshet transmetuesipublik për të ndryshuar praktikën dhe imazhin e një institucioni që është i lidhur ngushtëme partinë në pushtet dhe me qeverinë, në vend të shndërrimit të tij në një institucionpër dhe i publikut.

Së bashku me opozitën, e cila e ka dënuar vazhdimisht udhëheqjen dhe administrimin eRTSH, komuniteti i medias e shikon gjithashtu RTSH si një institucion që është “publik”vetëm sepse kështu e ka përcaktuar ligji. Kritikë të ndryshëm, duke përfshirë përfaqësuesite Këshillit Drejtues, KKRT, dhe Komisionin Parlamentar mbi Mjetet e Informimit Publik,janë të një mendje se RTSH ka bërë shumë pak për të përmbushur misionin e tij publik.113

Kjo vërtetohet nga programimi i dobët i RTSH, që e ka vënë RTSH në një pozicion tëdobët krahasuar me sektorin privat. Megjithëse nuk ka statistika të qarta që ta provojnë

109 Sipas Ligjit mbi Radio Televizionin (neni 7) kompetencat e KKRT përfshijnë monitorimin ebuletineve të lajmeve dhe të stacioneve kombëtare televizive, dhe nëse është e nevojshme, edhe tëstacioneve lokale. Përveç kësaj, në zgjedhjet e përgjithshme të 2001, në bashkëpunim me OSBEdhe Komisionin Qëndror Zgjedhor, KKRT monitoroi stacione televizive gjatë fushatës zgjedhorezyrtare njëmujore. Monitorimi është planifikuar të kryhet edhe përpara zgjedhjeve të 3 korrikuttë 2005. Intervistë me Andrea Nathanaili, Shef i Departamentit të Programimit, KKRT, Tiranë,23 maj 2005.

110 Njoftime të KKRT, http://www.kkrt.gov.al/informacion/njoftime/monitorimitvkombetare.htm, parë në tetor 2004.

111 Ibid.112 KKRT, Raporti Vjetor 2004, Aneksi.113 Komentet e tryezës së rrumbullakët OSI.

http://www.kkrt.gov.al/informacion/njoftime/monitorimitvkombetare.htm



këtë, duket qartë se të gjitha debatet e rëndësishme politike dhe sociale organizohen ngastacionet televizive kombëtare komerciale, TV Klan dhe TV Arbëria, ose Top Channel,TV Koha ose stacione të tjera private televizive. Kjo është e vërtetë për momentet engarkuara politikisht, të tilla si zgjedhjet, por edhe në periudha të ndryshme. Transmetuesipublik ka injoruar prej kohësh edhe debatet kyçe për çështje të interesit publik.

Për shkak të natyrës së tij publike, RTSH ende gëzon një monopol ligjor mbi sportet erëndësishme dhe ngjarjet kulturore, të tilla si Lojrat Olimpike, koncerte muzikore dheprograme të tjera të këtij lloji. Megjithatë, të drejtat transmetuese të RTSH po sifidohenseriozisht nga media private, dhe nuk respektohen gjithmonë në praktikë. Në të gjithafushat e tjera, RTSH mbetet larg konkurrencës private.

4.6 Standartet editoriale

Siç është thënë edhe më sipër, pavarësia editoriale është e dobët si në median publikeashtu edhe në atë private. Të dy sektorët vuajnë nga mungesa e një kulture ose tradite tëvetërregullimit. Qysh nga rënia e komunizmit dhe deri në ditët tona, RTSH nuk ia kaarritur që të vendosë dhe të respektojë standarte të qarta editoriale, duke garantuar kështunë një mënyrë të kënaqshme pavarësinë editoriale. Arsyet për këtë janë të ndryshme.

Nga njëra anë ka presion të forte nga pushteti politik dhe në mënyrë të veçantë ngaqeveria. Megjithëse ky presion ushtrohet sistematikisht, ai ndihet më tepër gjatëmomenteve delikate politike, të tilla si periudhat parazgjedhore. Siç e kemi përmenduredhe më sipër, dispozitat ligjore që rregullojnë mbulimin që i bën media fushataveelektorale janë një gjë e re.

Nga ana tjetër, vetë RTSH nuk ka pasur vullnetin dhe ka qënë e paaftë që t’i bëjë ballëpresionit politik. Qysh prej fillimit të viteve 90, pas rënies së komunizmit, problemi mëi madh me drejtorët e përgjithshëm nuk kanë qënë aftësitë ose përvoja e tyre profesionale,sesa varësia e tyre nga/ose lidhja e tyre e ngushtë me qeverinë dhe partinë në pushtet.Zgjedhja e drejtorit të RTSH, i cili ka shumë fuqi ekzekutive, ende konsiderohet si njëçështje politike nga komuniteti i medias. Në këtë kontekst, nuk është e papritur qëmungesa e reformave të suksesshme dhe ndikimi i vazhdueshëm i qeverisë mbitransmetuesin publik të mos kenë krijuar një terren të favorshëm për të vendosur dherespektuar standartet editoriale që i shërbejnë interesit publik. Ky fakt ka ndikimin e tijnegativ mbi funksionimin e pavarur të institucionit si edhe të imazhit të tij në shoqëri.

Përveç kësaj, edhe nëse ka pasur disa lëvizje të brendshme të cilat kanë kërkuar pavarësieditoriale më të madhe, këto nuk kanë qenë të forta dhe të organizuara aq mire sa tëshënonin sukses. Si edhe në rastin e administratës publike, RTSH ka pësuar ndryshimerrënjësore në personel kur ka pasur ndryshim të partisë në pushtet. Çdo protestë e vogëlnga stafi i RTSH në lidhje me përmbajtjen dhe standartet editoriale ka qenë tepër ecopëzuar për të tërhequr vëmendjen e mjaftueshme nga pushteti politik, media ose ngapubliku i gjerë. Si rrjedhojë, vetë stafit të RTSH i mungon një motivim i fortë për tëmbështetur reformat. Për shkak të pagave të ulta në RTSH, disa punonjës janë punësuar

SHQIPËRIA


me kohë të reduktuar në media të tjera private. Në fakt, qysh nga koha kur RTSH ishtei vetmi stacion televiziv në vend në vitin 1995, stafi i tij ishte pika e nisjes për stacionetkomerciale që u krijuan meqënëse ata ishin të vetmit që zotëronin njohuritë e punës nëkëtë profesion. Tani, pothuaj një dekadë më vonë, shumë të rinj kanë vërshuar nëpërstacionet televizive; por, përvoja e gjerë e stafit të RTSH dhe pagat relativisht të ulta iinkurajojnë ata që të mbajnë dy punë. Ata mendojnë se punësimi në RTSH nuk sjellshumë avantazhe përveç sigurisë së të pasurit një punë. Kjo ndihmon për të kuptuarshkakun e mungesës së shqetësimit në mesin e stafit për standartet editoriale ose llojet etjera të reformës.

5. RREGULLIMI DHE ADMINISTRIMI I TRANSMETIMIT PRIVAT

Sektori i transmetimi privat në Shqipëri është i gjerë dhe i fuqishëm. Megjithatë, është evështirë që të jepet një pasqyrë e detajuar për shkak të mungesës së informacioneve dhestudimeve profesionale të bëra nga vetë sektori në fjalë. Ka mungesë informacioni rrethfaktit se si transmetuesit i gjejnë fondet për veprimtaritë e tyre në një treg të vogël reklame,dhe se si ndikojnë menyrat e tyre të financimit mbi kredibilitetin dhe pavarësinë e tyre.

Shumë stacione televizive dolën para sesa të miratohej legjislacioni përkatës, dhe u deshkohë derisa këto stacione të respektonin autoritetin e rregullatorit. Në disa raste, kjoende nuk është arritur. Si edhe në rastin e tregut të medias së shkruar, numri i operatorëveështë në rritje të vazhdueshme.

Mungesa e sindikatave të gazetarëve ose të shoqatave profesionale efikase, dhe rrjedhimishtmungesa e marrëveshjeve kolektive, do të thotë se vetrregullimi është pothuaj joekzistent.Pavarësia editoriale në transmetimet shqiptare është në mëshirën e pronarit të medias.Zbatimi i ligjit antipirateri114 i ka bërë transmetuesit që të punojnë më shumë për tëprodhuar programet e tyre. Megjithatë, duhen më shumë përpjekje për të prodhuarprograme që të zgjojnë vërtet interesin e publikut të gjerë, dhe veçanërisht në fushën egazetarisë investigative, që mungon si në median e shkruar ashtu edhe në atë elektronike.Ka ende pengesa në mënyrën e zhvillimit të një mjedisi të shëndetshëm transmetimikomercial, duke përfshirë këtu mungesën e transparencës në shumë aspekte të aktivitetitkomercial, një tendencë e përgjithshme e mbizotërimit të interesave politike dheekonomike mbi parimet e lirisë së medias, dhe presionet politike indirekte e tëvazhdueshme si mbi transmetuesit ashtu edhe mbi autoritetin rregullator.

5.1. Sistemi i transmetimit privat

Sistemi i transmetimit komercial u shfaq në vitin 1995 dhe qysh nga ajo kohë ështëzhvilluar me shpejtësi. Stacioni i pare komercial filloi transmetimet në vitin 1995 dhe

114 Ligji nr.9124/2003.



pas një viti ai u shoqërua edhe me një numër të madh operatorësh të tjerë. Regjistri iKKRT i transmetuesve të licensuar deri tani përfshin dy stacione televizive kombëtare,62 televizione lokale në të gjithë vendin dhe 31 stacione të televizionit kabllor.115 Janëedhe dy operatorë dixhitalë, njëri me transmetim tokësor dhe tjetri me dixhital, që filluantransmetimet të palicensuar meqënëse KKRT nuk ka kompetencë që të autorizojëlicensimin e tyre (shiko pikën 7.5 më poshtë).

Panorama e medias komerciale vazhdon të karakterizohet nga dalja kaotike në këtë fushëe elementëve të parregulluar. Parlamenti miratoi legjislacionin që rregullonte medianeletronike komerciale vetëm në 1998; vala e parë e licensimeve filloi në vitin 2000 dhestudimi i parë dhe i vetëm mbi spektrin e frekuencave u krye në fund të vitit 2002.Kësisoj, legjislacioni ka ardhur gjithmonë pas transmetimit komercial në vend që t’iparaprinte atij. Kjo është një situatë që krijon një model të vagullt për zhvillimin eprocesit rregullator.

Transmetuesit privatë rregullohen nga Ligji mbi Radion dhe Televizionin dhe ngavendimet e KKRT. Gjithashtu, meqënëse të gjitha mediat elektronike regjistrohen nëRegjistrin Tregtar, ato duhet të respektojnë ligje të tilla të rëndësishme, si Ligjin mbiKompanitë Tregtare dhe Ligjin për Mbrojtjen e Konkurrencës.116

Në lidhje me rregullimin e brendshëm të kompanive të transmetimit komercial, kjo ështënjë gjë e paparishikuar në ligj; këtë e vendos administrata e televizionit. Në fakt, nuk kaasnjë operator të medias elektronike që të ketë hartuar dhe t’i përmbahet një rregullatori tëvet të etikës. Në raste mosmarrëveshjesh pronarët, administratorët, drejtuesit dhe në disaraste edhe kryeredaktorët vendosin në përputhje me rrethanat dhe interesat e tyre.

Sektori privat i medias ka një përqendrim të konsiderueshëm në kryeqytet, gjë që e bënTiranën kryeqytetin e medias po të kihen parasysh të gjitha gazetat kombëtare që dalinnë Tiranë, së bashku me dy stacionet televizive kombëtare, 16 stacione televizive lokale,një televizion kabllor dhe dy operatorë dixhitalë. Si rrjedhojë, pjesa më e madhe eshpërndarjes së reklamës në televizion bëhet në stacionet televizive të kryeqytetit.

Megjithatë, buxheti i reklamave dhe financimi i sistemeve të transmetimit komercial nëpërgjithësi mbetet larg së qëni transparent dhe sidomos gjatë vitit 2004 është bërë njëpikë e nxehtë e debatit publik. Raporti vjetor i KKRT për vitin 2003 pohonte se stacionettelevizive vuanin nga humbjet në bilancet e tyre vjetore, duke vënë në pikëpyetje kështumënyrat e financimit të medias elektronike dhe rrjedhimisht edhe pavarësinë dheqëndrueshmërinë e tyre.117

115 Lista e subjekteve të licensuara të KKRT mund të shikohet te http://www.kkrt.gov.al/licensa_frame.htm, e parë në shtator 2004.

116 Ligji nr.9121 i 28 korrikut 2003 mbi Mbrojtjen e Konkurrencës; Ligji nr. 7638 i 4 nëntorit 1992mbi Kompanitë Tregtare.

117 KKRT, Raporti Vjetor 2003.


SHQIPËRIA


5.2 Shërbimet

Stacionet televizive komerciale janë të detyruara që të transmetojnë pa pagesë mesazhedhe informacione që paraqesin një interes të madh për publikun, në përputhje merregullimin e hartuar nga KKRT ose me kërkesë të institucioneve të qeverisë vendore.Zakonisht ky informacion është në formën e njoftimeve të shkurtra që paraqesin interespër publikun e një zone të caktuar, veçanërisht në situata emergjencash, të tilla sikatastrofa natyrore, shëndeti dhe siguria publike dhe kështu me radhë.118 Ky është ivetmi detyrim i shërbimit publik për transmetuesit komercialë që parashikohet ngaligji. Në përgjithësi nuk ka pasur probleme në lidhje me respektimin e kësaj dispozitenga ana e transmetuesve privatë.

5.3 Pronësia e televizioneve privatë dhe pronësia e ndërthurur

Me qëllim që të kuptohet më mire modeli i pronësisë së televizionit, është e nevojshmenjë paraqitje e shkurtër e panoramës së medias dhe e zhvillimit të saj. Në kohën e bërjessë këtij raporti në Shqipëri janë 255 operatorë mediatikë, që përfshijnë 21 gazeta tëpërditshme, 18 stacione televizive dhe 17 stacione radiosh që transmetojnë vetëm nëkryeqytet.119 Duke pasur parasysh madhësinë e tregut dhe gjëndjen e ekonomisë në njëvend me tre milion banorë120, ky është një numër shumë i lartë.

Ky bum erdhi pas vitit 1991, kur shumë prej mediave ekzistuese të asaj kohe utransformuan, ose thjesht pushuan së ekzistuari. Kundër çdo lloj logjike ekonomike,numri i operatorëve mediatikë ka vazhduar të rritet. Për shembull, ekspertët e mediasdhe gazetarët kanë qënë në një mëndje prej kohësh se 14 gazeta të përditshme do të ishinshumë për këtë treg; megjithatë ky numër ka arritur në 21.

Në këtë bollëk operatorësh dhe duke pasur parasysh rritjen e popullaritetit të mediaselektronike ndaj asaj të shkruar, stacionet televizive përbëjnë sektorin më të gjerë dhe mëtë rëndësishëm. Sipas një anketimi të botuar nga Këshilli i Ankesave në KKRT, numri iorëve që shqiptarët shpenzojnë duke pare televizor ka shënuar një rritje në vitin 2003, ekrahasuar kjo me një vit më parë. Rreth 67% e njerëzve të anketuar shikonin të paktën3 orë në ditë dhe disa edhe më shumë,121 duke nxjerrë në pah praninë e fortë të televizionitnë jetën e shqiptarëve. Përpjekjet për të anketuar audiencën dhe lexuesit e mediave kanëvërtetuar këto përfundime, me 70% të njerëzve që e rendisin televizionin si mediuminqë përcjell informacionin më të besueshëm, ndonëse 55% e karakterizojnë këtëinformacion si mjaftueshmërisht të besueshëm dhe 28% e konsiderojnë atë si pak të

118 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 39.119 Instituti Shqiptar i Medias, “Monitorimi i Peisazhit të Medias Shqiptare,” korrik 2003.120 INSTAT, Popullsia e Shqipërisë 2001, fq.32.121 KKRT, Këshilli i Ankesave, “Antena”, mars 2004.



besueshëm.122 Në këtë kontekst, të dish se kush zotëron çfarë në median shqiptare nandihmon që të hedhim më shumë dritë mbi prirjet që ka zhvillimi i sektorit të medias.

Ligji mbi Radion dhe Televizionin përmban disa kufizime përsa i përket pronësisë. Partitëpolitike, institucionet fetare dhe organizatat ekonomike si banka dhe institucionet ekredisë nuk mund të mbajnë licensë transmetimi. Këto kufizime janë edhe më shtrënguesepër licensat kombëtare në aspektin e dokumentave që kërkohen kur aplikohet për licensë,për kapitalin fillestar të nevojshëm, strukturën e kompanisë, programet e kërkuara dhepërqindjen e aksioneve që mund të mbahen nga pronarët e kompanive.

Aplikuesit për licensat lokale që mbulojnë më pak se 200.000 banorë nuk janë të detyruarqë të themelojnë një kompani. Në raste të tjera kur popullsia është më e madhe se200.000, pronari i radios ose televizionit duhet të regjistrohet si person juridik. Nga anatjetër, ligji nuk lejon që të jepen më shumë se dy licensa lokale për të njëjtin territor,qoftë kjo për radio ose televizion. Motivi kryesor i këtij kufizimi ka qenë pengimi ikrijimit të monopoleve në tregun e transmetimit lokal, gjë që mund të ndodhte lehtësishtnë Shqipëri duke patur parasysh përqendrimin e popullsisë në një pjesë të territorit.123

Nga ana tjetër, ligji e lejon të njëjtin person që për të njëjtin territor të ketë licensë përradio dhe televizion.

Për licensat lokale nuk ka kufizime në përqindjet e pronësisë: pronari mund të ketë100% të aksioneve, qoftë ky person fizik apo juridik. Nuk ka kufizime mbi licensat nëlidhje me kombësinë: edhe shtetas joshqiptarë kanë të drejtë që të marrin një licensëduke patur të njëjtat detyrime.

Por, përsa i përket një license kombëtare, askush nuk duhet të ketë më shumë se40% të pronësisë së transmetuesit. Kjo kërkon që një radio ose televizion kombëtartë ketë të paktën 3 pronarë. Megjithatë, pronarët e një transmetuesi kombëtar nuklejohen që të kenë aksione në një tjetër stacion. Po ashtu, ligji e ndalon që një pronaraksionesh në një transmetues kombëtar të ketë aksione në një televizion ose radiolokale. Kjo ka për qëllim që të ruhet pluralizmi i medias dhe diversiteti i saj, si edhetë parandalohet përqëndrimi dhe monopolet e medias kombëtare. Megjithatë, kapasur raste kur janë shkelur këto dispozita. Një nga pronarët e një stacioni televizivkombëtar mori pjesë në një ankand për transmetimin e ndeshjeve të skuadrëskombëtare të futbollit, duke pretenduar se ai përfaqësonte një stacion lokal ku aiishte në mënyrë të paligjshme aksioner.124

Mungesa e një legjislacioni të detajuar do të thotë se nuk ka ndalesa për pronësi tëndërthurura të operatorëve elektronikë dhe të medias së shkruar. Pronarët eoperatorëve elektronikë janë të detyruar me ligj që të regjistrojnë çdo ndryshim

122 Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, “Media 2002,” 2002.123 Instituti i Studimeve Publike dhe Ligjore, “Guidë e Medias Elektronike”, Tiranë, janar 2000, fq.27.124 “Skandal me tenderin e Kombëtares në FSHF”, në gazetën Koha Jonë, 22 qershor 2004, fq.3.

SHQIPËRIA


pronësie në regjistrin tregtar, përveç detyrimit që t’i raportojnë këto ndryshime dhetë marrin miratimin e KKRT.125

Përveç kufizimit në zotërimin e aksioneve, ligji detyron mbajtësit e licensave tëtransmetimit kombëtar që të regjistrojnë ndërmarrjen e tyre si një shoqëri anonime, kuaksionet të jenë nominale.126 Qëllimi i kësaj dispozite ka qenë se shoqëritë anonime janëmë të besueshme dhe transparente. Kështu, Asambleja e Ortakëve, që është tërësia epronarëve të kompanisë, cakton dy të tretat e Komitetit Mbikqyrës, ndërsa të punësuaritcaktojnë një të tretën127. Komiteti Mbikqyrës nga ana e tij cakton drejtorët e kompanisë.128

Sipas ligjit tregtar, çdo shoqëri anonime është e detyruar të ketë një Komitet Mbikqyrës,i cili cakton bordin e drejtorëve të kompanisë që përbëhet nga një ose më shumë personadhe i cili përgjigjet për kontrollin e aktivitetit të kompanisë.129 Megjithatë, nuk ka tëdhëna të ekzistencës së këtyre mekanizmave të kontrollit në kompanitë mediatike nëShqipëri; ato janë më shumë mekanizma fantazëm.130 As KKRT dhe as Regjistri Tregtari Gjykatës nuk i monitoron aktivitetet e strukturës së brendshme të kompanive të medias.Në këtë kontekst, pronarët e medias mund të veprojnë lirshëm dhe pa u shqetësuar ngasistemi i kontrollit që siguron Komiteti Mbikqyrës. Nuk ka pasur as edhe një rast publikkur vendimi i pronarit të jetë kundërshtuar ose diskutuar nga Komiteti Mbikqyrës.

Pjesa më e madhe e pronarëve të mediave nuk kanë pasur eksperienca të mëparshme nëfushën e medias. Po ashtu, është e vështirë të gjendet një aksioner i rëndësishëm nëkompanitë e mediave që të ketë hequr dorë nga interesat e tjera të biznesit. Zakonisht,ato jo vetëm i mbajnë këto biznese, por i zhvillojnë ato më tepër.131

Eshtë një gjë e vështirë që të gjënden pronarë të grupeve të medias që të kenëpërqëndruar kapitalet e tyre vetëm në një lloj mediumi. Pronësia e ndërthurur është ezakonshme në grupet kryesore të mediave, të cilat zotërojnë të paktën një botim, siedhe stacione radioje dhe televizioni. Për shembull, grupi Klan zotëron një stacionteleviziv kombëtar, ka aksione në dy të përditshme dhe një revistë javore dhe ka edhenjë stacion radio. Grupi Spektër zotëron të përditshmen më të madhe në vend, një tëpërditshme ekonomike dhe sportive, një revistë javore, një radio kombëtare, një stacion

125Ligji nr.7667 (28 janar 1993), “Mbi regjistrin tregtar”, neni 33.126 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 20.127 Asambleja e Përgjithshme e Ortakëve, duke përfshirë të gjithë ortakët, organi më ri rëndësishëm

vendimmarrës në një shoqëri anonime, dhe ekzistenca e tij kërkohet nga Ligji mbi KompanitëTregtare, cituar në: IPLS, Guide to Electronic Media, fq.13 (Guidë e Medias Elektronike).

128 Instituti i Studimeve Publike dhe Ligjore, “Guidë e Medias Elektronike”, Tirana, janar 2000,fq.13.

129 Ibid, fq.27.130 Peace Institute, “Media ownership and its impact on media independence and pluralism”, qershor

2004, fq.52.131 Ibid, fq.58.



televiziv, një shërbim interneti dhe një agjensi reklamash. Grupi Koha zotëron një tëpërditshme, një gazetë sportive, një stacion radio dhe kishte pronësinë edhe mbi njëstacion televiziv dhe një revistë kulturore. Grupi i katërt më i madh është Edisud, i cilizotërohet i tëri nga pronarë të huaj.

Brenda panoramas së gjerë të medias elektronike nuk ka ndonjë pronar të huaj të rëndësishëm.Megjithë mundësitë e mëdha për t’u futur në të, tregu mediatik shqiptar nuk ka qënë tërheqëspër investuesit e huaj. Prania më e rëndësishme e huaj në fushën e medias është Edisud, njëshoqëri anonime, e cila zotëron një të përditshme që botohej përpara Luftës së Dytë Botëroredhe rifilloi me sukses botimin e saj në fillim të viteve 1990. Edisud hapi pastaj edhe një stacionradioje dhe një agjensi lajmesh online dhe së fundmi një televizion. Megjithëse kompania ështëitaliane, stafi është i gjithi shqiptar me përjashtim të administratorit të përgjithshëm.

Aktorët e tjerë të huaj në median shqiptare janë gjithashtu italianë. Telenorba shqiptare, njëstacion televiziv lokal është 55% i zotëruar nga italianët. Alba TV ishte një tjetër stacion televizivlokal i zotëruar nga italianët; televizioni e ndërpreu transmetimin sepse nuk kishte paguar taksatdhe KKRT ia tërhoqi licensën në vitin 2003. Një pronar tjetër i huaj dhe i rëndësishëm jovetëm në fushën e medias, por edhe në biznese të tjera në Shqipëri është Julien Roche, njështetas francez që zotëron 25% të transmetuesit kombëtar TV Klan dhe zotëronte gjithashtuedhe Radio Klan e cila u mbyll. Roche është pronar i barabartë me një biznesmen shqiptar në dykompani, në njërën prej të cilave zotëron 70% të aksioneve në “Albanian Daily News,” një epërditshme në gjuhën angleze dhe në një kompani tjetër ku zotëron 51% të kompanisë qëboton “Korrieri,” një e përditshme e suksesshme dhe e përjavshmja Klan, ndoshat revista më enjohur e llojit të vet.132 Megjithëse në përgjithësi pronarët e huaj kanë qenë të suksesshëm dhe ikanë zgjeruar bizneset e tyre të medias në Shqipëri, perspektiva e investimeve të mëtejshme nënjë të ardhme të afërt nuk është edhe aq e mirë.

5.4 Financimi

Megjithëse tanimë pranohet nga të gjithë dominimi i televizionit mbi mediat e tjera dheimpakti i tij mbi opinionin publik, përsëri është e vështirë që ta përkthesh atë në shifra.Siç e kemi thenë në seksionin 2.3, studimet mbi audiencën janë në fillesat e tyre. Sondazhetmbi audiencën kanë qenë “Lexueshmëria dhe shikueshmëria e medias” në vitin 2001,“Media 2002” dhe “Media 2003”133, të cilat ishin të kufizuara në kohë dhe hapësirë134.

132 Ibid, fq.53.133 Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Lexueshmëia dhe Shikueshmëria e Mediave, 2001, Tiranë;

Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2002; Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve,Media 2003.

134 Këto sondazhe mbuluan rajonet më të rëndësishme të vendit dhe zbatuan një metodologji tëbazuar mbi ditarin. Shembujt e zgjedhur rastësisht duhej të kishin në ditar zëra në lidhje mezakonet e shikimit të televizionit (dhe për vitin e pare edhe për ato të leximit të shtypit gjithashtu)gjatë një muaji ose për një javë, në varësi të vitit. Këto zëra pastaj analizoheshin për të arritur nëpërfundime mbi përqindjet e medias.

SHQIPËRIA


Projekti u fillua nga IREX dhe u zbatua nga Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, njëorganizatë e pavarur joqeveritare e përqendruar në kërkime statistikore. Përfundimet nëtë cilat arriti kjo organizatë u kundërshtuan nga industria televizive. Për shembull, nëbazë të sondazhit të 2002 tre televizionet më të rëndësishme ishin TV Klan, TVSH dheTop Channel135, rezultate që u përsëritën vazhdimisht te lajmet e TV Klan dhe që ukundërshtuan me forcë nga Top Channel. Në sondazhin e 2003, autorët vendosën që tëmos botojnë asnjë renditje të përgjithshme.

Rivaliteti i ashpër midis televizioneve kryesore i ka penguar ato që të krijojnë një komitetindustrial të përbashkët që do të shërbente me paanësi duke testuar tregun dhe popullaritetine stacioneve të ndryshme.136 Si rrjedhojë çdonjëri prej stacioneve kryesore televizivepretendon që të jetë më i miri. “Koncepti i bashkimit për të mirën e përbashkët nuk kalëshuar ende rrënjë te pronarët e mediave, të cilët duket se kanë frikë humbjen e fuqisë dhendikimit individual brenda industrisë”.137 Çdo përpjekje për të rinovuar programet oseteknikat shkakton të tallurat e televizioneve rivale. Rasti më i fundit ndodhi kur u shfaqëntelevizionet dixhitale. Secili prej operatorëve dixhitalë ka aksionet e veta në dy stacionetelevizive të transmetimit tokësor dhe edicionet e lajmeve u përpoqën të denigronin teknikëndixhitale rivale duke ngritur suksesin dhe efikasitetin e operatorit të tyre dixhital. Ky ështëvetëm rasti i fundit i fërkimeve midis stacioneve televizive të cilat shpesh arrijnë deri nëkufijtë e shpifjes. Rasti më i fundit i këtij fenomeni ishte fërkimi i vazhdueshëm gjatë 2004midis TV Klan dhe lajmeve të tij dhe Top Channel me programin e tij popullor satirik“Fiks Fare”. Duket qartë se klima për median në vend është shumë larg së qeni e pjekur përt’i bashkuar pronarët e mediave për të mirën e përbashkët.

Mungesa e të dhënave të besueshme për audiencën i ka shtyrë stacionet televizive që tamasin suksesin e tyre duke u mbështetur te intuita ose te emri i përkohshëm që gëzontelevizioni. Kjo ka shkaktuar kaos në tregun e reklamës. Përveç kësaj, mungesa e dispozitavetë detajuara ligjore në lidhje me dhënien e reklamave shtetërore e ka bërë më të lehtë përqeverinë që të hyjë në pazarllëqe për çmimin e reklamës në mënyrë që të sigurojë njëmbulim sa më të favorshëm nga televizionet. Ky fenomen ka kërcënuar zhvillimin emedias së shkruar në të kaluarën dhe mund të shkaktojë të njëjtën gjë edhe për televizionet.Ndryshimi qëndron në faktin se problemet që u krijuan në median e shkruar nga reklamate kontrolluara nga qeveria u bënë shkak për shqetësime që çuan në kryerjen e studimeve,ndërsa po i njëjti problem me televizionet duket se është pranuar në heshtje. Nuk kaende studime mbi reklamat e qeverisë në shkëmbim të mbulimit të favorshëm dherrjedhimisht mungojnë edhe të dhënat sesa është e pranishme një praktikë e tillë.

Për shembull, një nga shembujt më të dukshëm të fushatave të reklamave shtetëroreështë ajo e AlbTelekom, kompania e telekomunikacioneve të pronësi të shtetit, e cila

135 Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2002, fq.54136 Një komitet i përbashkët industrial është një organizëm i krijuar nga vetë industria, në të cilin

aktorët kryesorë pranojnë që të bëjnë ose të porosisin studime dhe të pranojnë rezultatet e tyre.137 IREX, “Media Sustainability Index 2003”, 2004, fq.9.



paguan për fushatën e saj publicitare megjithëse kjo e fundit nuk lajmëronte asnjë shërbimapo informacion të ri. Motivi mbrapa kësaj fushate ishte misterioz, meqënëse AlbTelekomgëzon monopolin e plotë mbi instalimin dhe mirëmbajtjen e linjave të telefonave fiks.Ky nuk është një rast i izoluar i praktikave të tilla të dyshimta. Siç ka konkluduar edheraporti i fundit i IREX mbi qëndrueshmërinë e medias:

“Qeveria ka prirjen që t’u bëjë publicitet ndërmarrjeve të saj si AlbTelekom, KESH dheINSIG nëpërmjet operatorëve të medias që e mbështesin atë. Të ardhurat nga këtoreklama janë të konsiderueshme dhe shikohen si shpërblime për mbulimet proqeveritare.Anasjelltas, stacionet dhe gazetat që mbështesin opozitën ndëshkohen me injorim ngaana e reklamuesve shtetërorë”.138

Vlerësimet për madhësinë e tregjeve të reklamës janë të mjegullta, sepse studimi dheanaliza e tregut janë praktikisht të panjohura në të gjithë sektorët tregtarë. Sipas njëpërpjekje për të matur tregun, e kryer nga Qendra Shqiptare për Monitorimin eMedias, totali i tregut të reklamës në Shqipëri në vitin 2003 kapi një vlerë prej12.000.000 euro.139

Qendra pohonte se televizioni ka marrë pjesën më të madhe të kësaj shume, me54%, ose 6.570.000 euro. Reklamat për gazetat dhe ato të vendosura në ambjentete jashtme vinin respektivisht me 20% dhe 16%, ndërsa përqindja për radiot dherevistat ishin të parëndësishme.140 Vëreni se këto të dhëna nuk janë zyrtare dhe mundtë mos jenë të besueshme.

Megjithëse KKRT duhet të luajë rolin e tij në mbikqyrjen e shpenzimeve që vijnë ngareklamat, ai ka vendosur që mos ta kryejë këtë detyrë. Për fat të mire kjo mund tëndryshojë tani që Plani i Veprimit të KKRT përfshin zbatimin e monitorimit tëkujdesshëm të reklamës si një nga burimet kryesore të të ardhurave.141Studime të kësajnatyre janë të kushtueshme dhe bëhen rrallë. Megjithatë, raporti vjetor i KKRT përvitin 2003 nxirrte në pah një shifër alarmuese për të ardhurat e operatorëve të mediaselektronike: 46% e të gjithë të ardhurave vjetore vinte nga reklamat, 5% nga donacionedhe sponsorizime, ndërsa 49% vinin nga “burime të tjera”.142

138 Ibid.139 “Monitori Shqiptar i Medias,” 2004/1, Qendra Shqiptare për Monitorimin e Medias, korrik

2004, fq.52.140 Ibid.141 KKRT, Plani i Veprimit 2005, fq.11, cituar në KKRT, Raporti Vjetor 2004.142 KKRT, Raporti Vjetor 2003.143 KKRT, Raporti Vjetor 2003.

SHQIPËRIA


Tabela 3. Skema e financimit për stacionet televizive private (2003)

Burimi: KKRT143

Kjo kategori e paqartë “burime të tjera” ka çuar në debate në lidhje me pavarësinë dhetransparencën e medias, duke përfshirë këtu qeverinë, operatorët dhe pronarët e medias,të gjithë duke akuzuar njëri tjetrin. Meqenëse nuk ka ndonjë kërkesë ligjore për pronarëtqë të deklarojnë burimet e tyre të të ardhurave, nuk ka transparencë mbi këtë problemshumë të rëndësishëm. Tregu shqiptar i reklamave është tepër i vogël për të mbajtur nëkëmbë një treg të deformuar mediash. Në shumë raste, “burimet e tjera” do të thonëbiznese të shumta të pronarëve të mediave, duke përfshirë ndërtimet (biznesi mëfitimprurës sot në Shqipëri), tregti import-eksport, reklama, shërbime interneti dhekështu me radhë.

Megjithatë, më ogurzi se këto janë deklaratat e fundit se mbulimi i medias shfrytëzohetpër të marrë favore nga politikanët në biznese të tjera dhe anasjelltas. Me fjalë të tjera,politikanët e shtrijnë tutelën e tyre mbi bizneset e tjera të pronarëve, ose e tërheqin atënë bazë të politikës editoriale të operatorit mediatik. Alba Malltezi, ish nëndrejtoreshë eGazeta Shqiptare dhe aktualisht drejtore e TV News 24, pohon se: “Kërcënimi më seriozpër lirinë e shtypit sot është varësia e tij ekonomike, e cila çon në marrëveshje të fshehtamidis bizneseve, politikës dhe shtypit: këto marrëveshje nuk kanë asgjë të përbashkët meinformacionin e saktë dhe të lire”.144 Anasjelltas, politikanët përpiqen që të ndëshkojnëbizneset e pronarëve të medias të cilët nuk ofrojnë mbulim të favorshëm.

Shembulli më i fundit ishte debati në parlament në korrik 2004, kur kryeministri FatosNano akuzoi disa pronarë mediash të rëndësishme për evazion fiskal, duke mos u bërëkontrata pune punonjësve të tyre dhe për burime jotransparente të ardhurash, jo vetëmnë lidhje me operatorët e mediave, por edhe në lidhje me aktivitetet e tjera të biznesit qëata kishin. Në mënyrë të veçantë ai akuzoi Grupin Koha, Grupin 2K dhe AdaConstruction (aksioneri më i madh i Grupit Klan) se kishin shkelur ligjet mbi ndërtesat.145

Akuzat përfshinin mashtrime në pagesat e sigurimeve shoqërore. Për shembull, televizionikombëtar Klan kishte paguar sigurime shoqërore për 21 veta, me një pagë minimale prej1.184 lekësh ose 81 euro, TV kombëtar Arbëria kishte deklaruar 30 punonjës, me njëpagë mesatare prej 13.000 lekësh ose 104 euro, Top Channel kishte deklaruar 90 punonjësme nje pagë mesatare 10.000 lekësh ose 80 euro dhe kështu me radhë. Nano deklaroi sekëto shifra ishin shumë të ulta dhe nuk korrespondonin me pagat reale të punonjësve të

Burimi Pjesa në buxhetin total

(përqindje) Të ardhura nga reklama 46 Sponsorizime 5 Burime të tjera 49

144 PI/SEENPM, Pronësia e medias- Shqipëria, fq.57.145 Fjalimi i kryeministrit Fatos Nano në parlament, siç është botuar te gazeta Sot, 6 korrik 2004.



medias. Kur Nano bëri këto deklarata, politikat editoriale të këtyre grupeve mediatikeishin kundër kryeministrit dhe qeverisë, që në vetvete nuk është situatë e rrallë në Shqipëri.Gjithsesi, nuk doli se përse kryeministri zgjodhi pikërisht këto kompani për t’i kritikuardhe se përse nuk ka një monitorim sistematik dhe të pavarur të këtyre problemeve.

Megjithëse pronësia mbi median dhe transparenca e financimit janë shumë të rëndësishmepër zhvillimin e një media të pavarur dhe të lirë, vetë pronarët, komuniteti i medias dheqeveria nuk kanë bashkuar ende interesat për të ndjekur dhe arritur këtë transparencë.Në vend të saj, këto të dhëna bëhen simbole për t’u shfaqur sa herë situata bëhet kritikepër ndonjërën nga palët e interesuara dhe kur stuhia fashitet edhe debati kalon në ndonjëtemë tjetër.

Në këtë kontekst, është shumë e vështirë që të kesh një pamje të qartë të tregut tëreklamës dhe të aksioneve të secilit stacion televiziv. Natyrisht që do të ishte po aq evështirë për të bërë një analizë krahasuese të detajuar mbi të ardhurat e reklamës përtransmetuesin publik dhe transmetuesit privatë.

Ajo që mund të thuhet me siguri është se TVSH merr më pak reklama sesa pjesa më emadhe e stacioneve komerciale. Në bazë të monitorimit të KKRT në dhjetor 2003,reklama zinte vetëm 5,5% të kohës së transmetimit në TVSH.146 Nga stacionet privatetë monitoruara, vetëm një kanal televiziv lajmesh ishte mbrapa TVSH.147 Kjo nuk do tëthotë se e ardhura nga reklamat e TVSH është domosdoshmërisht më e vogël sesa ajo estacioneve komerciale, sepse sasia e të ardhurave varet edhe nga tarifat e reklamës dhenga ata që porosisin reklamën.

Një tregues tjetër i balancimit relativ të reklamës në TVSH janë reklamat nga ana eqeverisë. Sipas të dhënave të paraqitura në parlament nga ana e kryeministrit, KESHkishte blerë 85.000 euro kohë publiciteti në transmetuesin publik gjatë tre vjetëve tëfundit, krahasuar kjo me 139.000 euro dhe 93.000 euro të dy stacioneve privatekombëtare. Proporcionet ishin të njëjta për buxhetin e reklamës për ndërmarrjet e tjerashtetërore- në pjesën më të madhe shërbime shtetërore.148

Ngjarjet e fundit kanë treguar se stacionet komerciale janë bërë edhe më kompetitiveme transmetuesin publik dhe kjo jo vetëm në aspektin e tërheqjes së porositësve tëreklamave. Një tender i diskutueshëm u zhvillua në qershor 2004 për të përcaktuar tëdrejtën për të transmetuar ndeshjet e ekipit kombëtar të futbollit gjatë sezonit 2004-2005, ndërkohë që ligji149 vendoste se prioritetin në transmetimin e fazave eliminatoretë garave ndërkombëtare ku merrte pjesë ekipi kombëtar e kishte transmetuesi publik.

146 Sipas Alfred Dalipit, Nëndrejtor i Përgjithshëm i RTSH, të ardhurat e reklamave gjatë 7 vjetëvetë fundit nuk i kalojnë 10% të totalit të të ardhurave të RTSH. Komentet e tryezës së rrumbullakëtOSI.

147 KKRT, Monitorimi i Televizioneve.148 Kryeministri Nano, op.cit.149 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 77.

SHQIPËRIA


Megjithëse në fund ky tender u anullua për shkak të procedurave të parregullta dhetransmetuesi publik vazhdon të transmetojë edhe këtë vit ndeshjet e ekipit kombëtar,fakti që ky tender u organizua tregon vendosmërinë e stacioneve komerciale për tëfituar të drejta që me ligj i takojnë transmetuesit publik dhe profilin e tyre në rritjekonkurrues ndaj transmetuesit publik. Në fakt SAT+, operatori dixhital satelitor, kablerë tani të drejtat për të transmetuar ndeshjet e futbollit të ekipit kombëtar të futbollitkur ky luan jashtë vendit.

Prirjet e përgjithshme të konkurrencës midis transmetuesve private janë po ashtu tëvështira për t’u përcaktuar në mungesë të të dhënave të detajuara mbi reklamën. Mungesae këtyre të dhënave në këtë fushë e ka lënë marketingun të pazhvilluar. Shumë prejstacioneve televizive nuk kanë një departament marketingu; departamente marketingume vetëm një njeri është një gjë e zakonshme. Çmimet e reklamës që vendosen pa iupërshtatur audiencës së programeve të veçanta pasqyron gjithashtu njohuritë e mjegulltambi shikuesit. Për shembull, nga 11 stacione televizive, të gjitha prej tyre me përjashtimtë një stacioni kombëtar në Tiranë, TV Klan dhe Top Channel kanë vendosur çmime tëdiferencuara për transmetime të veçanta, duke vendosur për shembull tarifa të ndryshmegjatë programeve të tyre më të suksesshme ose gjatë buletineve të lajmeve më të ndjekur.Të gjitha stacionet e tjera televizive i ndanin çmimet e reklamës midis jo më shumë se treose katër hapësirave kohore, pa pasur parasysh programin dhe momentin gjatë ditës.Stacione të tjera nuk bëjnë diferencime sipas hapësirave kohore, por vetëm sipasshpeshtësisë së transmetimit të reklamës.150

Përveç sektorit relativisht primitiv të marketingut televiziv, edhe agjensitë e reklamavenë Shqipëri nuk janë të zhvilluara. Ka vetëm disa agjensi të vogla të cilat veprojnë sindërmjetës, duke blerë blloqe kohorë nga televizionet dhe pastaj i shesin ato te klientë tëndryshëm. Megjithatë, sipas indeksit të qëndrueshmërisë së medias të kryer nga IREXato nuk janë shumë të rëndësishme. “Çdo promovim prodhohet për biznese specifikeose interesa politike pa marrë parasysh masën e shikuesve dhe të lexuesve. Për këtë arsye,tregu i reklamës në Shqipëri mungon tërësisht”151

5.5 Kuadri i programeve

Dispozita të ndryshme të Ligjit mbi Radion dhe Televizionin merren me përmbajtjene programeve dhe shumë prej tyre janë të zbatueshme si për transmetuesin publikashtu edhe për ato privatë. Pavarësia editoriale garantohet nga neni 5, ndërsa neni 35(2) e ndalon censurën. Neni 4 thekson se aktiviteti i radios dhe televizionit duhet tërespektojë të drejtën për informacion dhe të drejtat dhe liritë e njeriut, duke përfshirëkëtu edhe bindjet politike dhe fetare të qytetarëve, personalitetin, dinjitetin dheprivatësinë në një mënyrë të paparagjykuar. Aktiviteti i Radios dhe Televizionit duhet

150 “Çmimet e reklamës në stacionet televizive në janar 2004”, Monitor, korrik 2004.151 IREX, “Media Sustainability Index 2003,” 2004, fq.8.



të jetë në përputhje me rendin kushtetues, sovranitetin dhe integritetin kombëtar. Kydetyrim pohohet në nenin 36:

Radioja publike dhe private dhe programet televizive duhet të repsektojnëdinjitetin personal dhe të drejtat themelore, paanshmërinë, tërësinë dhepluralizmin e informacionit, të drejtat e fëmijëve dhe të adoleshentëve, rendinpublik dhe sigurinë kombëtare, gjuhën dhe kulturën shqiptare, të drejtat enjeriut dhe ato kushtetuese të qytetarëve, të minoriteteve kombëtare, nëpërputhje me konventat ndërkombëtare të nënshkruara nga Republika eShqipërisë, si edhe diversitetin fetar në Shqipëri

Neni 41 mbështet pavarësinë dhe saktësinë e lajmeve duke u kërkuar transmetuesve tëpasqyrojnë faktet dhe ngjarjet në një mënyrë të ndershme dhe të paparagjykuar dheduke inkurajuar formimin e lirë të opinioneve, duke ndaluar paragjykimet në favor tëndonjë partie ose organizate politike, ekonomike, grupi, shoqate fetare dhe komuniteti.Për dëmet që vijnë nga transmetimi i informacioneve shpifëse, neni 45 quan përgjegjësgazetarin dhe redaktorin përgjegjës.

Dispozitat mbi sponsorizimin janë gjithashtu të rëndësishme për pavarësinë editoriale.Neni 59 e përkufizon sponsorizimin si “kontributi direkt ose indirekt nga ana e njëpersoni fizik ose juridik për një program radioje dhe televizioni, me qëllim promovimine emrit, kompanisë prodhuese ose të imazhit të atij personi”. Në asnjë rrethanë sponsorinuk duhet të përzihet me përmbajtjen ose me kohën e programit të sponsorizuar.152

Lajmet dhe informacioni nuk duhet të jetë i sponsorizuar. Kur një program është isponsorizuar atëherë duhet të jepet edhe ky informacion. Megjithatë, personat fizikëdhe juridikë, aktiviteti i të cilëve konsiston në prodhimin, shitjen ose ofrimin e mallravedhe shërbimeve që janë të ndaluara me ligj, nuk mund të veprojnë si sponsorë.

Për fat të keq, këto masa ligjore nuk respektohen gjithnjë. Është shumë e vështirë që tëgjesh një kryeredaktor apo gazetar që të kundërshtojë politikën editoriale të pronarit.Mungesa e kontratave të punësimit ose kontratat e parregullta inkurajojnëpaqëndrueshmërinë e tregut të punës. Ndonëse nuk ka të dhëna nga studime të rregulltambi këtë problem, sipas një raporti rreth 90% e gazetarëve punojnë pa kontrata: “Shumëgazetarë vijnë në punë duke pasur frikë se mos pushohen nga puna”.153 Në këtë situatënuk është për t’u çuditur që vetëcensura është e përhapur dhe ushtrimi i pavarësisëeditoriale është i dobët.

Ndryshimet e vetme në këtë situate mund të vijnë nga presioni i shtetit për të paguarsigurimet shoqërore dhe taksat e tjera të punësimit. Kjo mund t’i detyrojë pronarët emediave që të hartojnë dhe të nënshkruajnë kontrata punësimi. Ndërkohë që të tillakontrata mund të mos ofrojnë ndonjë mbrojtje thelbësore për të punësuarit, ato të paktënmund të shërbejnë si bazë ligjore, të cilës mund t’i referohesh në gjyq. Mbetet të shihet

152 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 61.153 IREX, “Media Sustainability Index 2003”, 2004, fq.9.

SHQIPËRIA


nëse pronarët do të ndërmarrin një hap të tillë dhe nëse gazetarët dhe punonjësit e tjerëtë medias do t’i çojnë konfliktet në gjyq. Pastaj do t’i mbetet gjykatave që t’i bëjnëmediat të përgjigjen para gjyqit duke parandaluar kështu në të ardhmen rastet e abuzimit.

Në lidhje me listën e programeve të ndaluara, Ligji mbi Radion dhe Televizionin ipërmbledh ato në nenin 39. Ato përfshijnë programet që nxisin dhunë, urrejtjen racore,kombëtare dhe fetare, veprimet antikushtetuese, dhunimin e integritetit territorial tëShqipërisë, diskriminimin mbi bazën e bindjeve politike dhe përkatësisë fetare.Transmetimi i informacionit që përbën sekret shtetëror, “mesazhet e koduara” kundërinteresave themelore të shtetit, materialet pornografike dhe informacionet që dhunojnëtë drejtën e qytetarit për privatësi janë të ndaluara.

Shqipja është gjuha e detyrueshme e të gjitha programeve, me përjashtim të vepravemuzikore me skenar në gjuhë të huaj, programet e mësimit të gjuhëve të huaja, programetpër minoritetet kombëtare dhe stacionet televizive dhe radiot lokale që janë të licensuarapër të transmetuar në gjuhët e minoritetit.

Ligji nuk jep kuota specifike për përfaqësimin e gjuhëve dhe grupeve të minoritetit.Programet që jepen aty këtu për minoritetet kombëtare nga RTSH janë arbitrare nëkohëzgjatje dhe në politikën editoriale. Arsyeja kryesore për këtë mund të jetë faktise Shqipëria është një vend pak a shumë homogjen përsa i përket minoritetevekombëtare. Megjithatë, në vitin 2003 u krijua Radio Prespa në zonën kufitare meMaqedoninë; ajo transmeton në gjuhën maqedone. Edhe stacionet e radios në jug tëShqipërisë transmetojnë programe të përditshme në gjuhën greke. Shtypi i shkruarduket se ka qënë më tërheqës për minoritetet, duke qënë se ka një numër më tëmadh gazetash në gjuhën greke sesa media elektronike që transmetojnë në këtë gjuhë.Kjo ndoshta ndodh për arsye financiare. Gjithsesi, të gjitha gazetat janë iniciativaindividuale; ligji nuk vendos asnjë detyrim në këtë aspekt dhe nuk ka financime ngaqeveria për median minoritare.

Kuota e vetme që është vendosur nga ligji thekson se për licensat lokale të paktën 15%e programeve të javës duhet të përfshijnë informacion jokomercial dhe programe që tëlidhen me realitetin e zonës. Nga ana tjetër, amendamentet e bëra në ligj kanë rriturdetyrimet për licensat kombëtare në lidhje me strukturën e programit: ato duhet tëkenë jo më shumë se 15% të kohës televizive me programe të prodhuara vetë dhe jomë pak se 30% të programeve të prodhuara në Shqipëri. Më tej, si stacionet televizivekombëtare dhe ato lokale në programet e tyre duhet të respektojnë: kushtetutën eShqipërisë, paanshmërinë, tërësinë dhe pluralitetin e informacionit, dinjitetin personaldhe liritë themelore, në mënyrë të veçantë ato të fëmijve dhe të adoloshentëve,personalitetin njerëzor dhe jetën private, gjuhën dhe kulturën shqiptare, të drejtat enjeriut dhe ato kushtetuese për qytetarin, diversitetin fetar, konfidencialitetin e burimevetë informacionit dhe të drejtën e replikës.154

154 Vendimi i KKRT nr.10 (15maj 2000), i amenduar nga vendimi i KKRT nr.52 (16 korrik 2001),“Kriteret mbi licensimin e operatorëve privatë për Radion FM dhe transmetimin televiziv”.



Këshilli i Ankesave dhe KKRT monitorojnë zbatimin e këtyre kërkesave në përputhjeme ligjin, por nuk janë zbatuar sanksione në rastet kur ka pasur shkelje të qarta. Këshillii Ankesave nxjerr një botim që diskuton, inter alia, raste konkrete në dritën e këtyrenormave dhe si ato respektohen nga ana e transmetuesve. Megjithatë, vetëm pak personatregojnë interes për të marrë këtë botim. Mesa duket, mënyra më e lehtë për të gjykuarnëse këto janë përmbushur është të shikosh vetë televizionin.

Sipas një monitorimi që ka kryer për një muaj KKRT, të gjitha stacionet kryesore televizivee kanë respektuar kuotën prej 15% për programet e prodhuara vetë; në fakt, kjo shifërnuk binte poshtë 40% për çdo stacion.155 Megjithatë, ky anketim është kryer menjëherëpas zbatimit të ligjit antipirateri, dhe amendimeve të fundit të Ligjit mbi Radion dheTelevizionin,156 kur stacionet ishin të detyruara të transmetonin prodhimet e tyre. Nukka arsye që të mendojmë se kjo kuotë ka qënë respektuar në periudhat e mëparshme.

Ligji antipirateri u kthye në një gur prove për televizionin në Shqipëri. Ndërsa shumëishte folur në të kaluarën për të drejtat e autorit, të gjitha stacionet private i mbushninprogramet e tyre me programe të piratuara, duke përfshirë filmat e Hollywood-it qëtransmetoheshin aktualisht në kinematë e mbarë botës. Kësaj gjendje i erdhi fundi mezbatimin e ligjit antipirateri në tetor 2003, i cili i respektua menjëherë nga shumica etelevizioneve me të cilën u bashkuan edhe ata që u gjobitën nga KKRT. Ky ligj shënoinjë ndryshim dramatik në realizimet e stacioneve televizive, duke detyruar shumë prejtyre që të transmetonin vetëm muzikë me logon e tyre, ose duke shfaqur thjesht mesazhin“rifillojmë së shpejti”. Ndërsa prodhimet e huaja të zbavitjes u pakësuan dukshëm,stacionet televizive u përpoqën që ta kompensojnë këtë me programe të prodhuara vetë.Një muaj pas hyrjes në fuqi të ligjit, përqindja e programeve të vetëprodhuara nuk bintemë poshtë se 45% në stacionet kryesore dhe në disa raste u ngrit deri në 80% të kohës sëpërgjithshme të transmetimit.

Për shkak se nuk ka një vlerësim të preferencave të audiencës, është e vështirë që tëtregohet nëse publiku preferon programet zbavitëse më shumë sesa zhanret më seriozë.Megjithatë, gjykuar nga ajo që prodhojnë në përgjithësi stacionet më kryesore televizive,mund të arrihet në përfundimin se lajmet dhe debatet mbi probleme të rëndësishmepolitike kanë një peshë të padiskutueshme në skemën e programit. Për shembull, përveçbuletineve të lajmeve, disa programet më popullore janë ato javore “Opinion” dhe “Shqip”,ndërtuar mbi intervista ose debate mbi probleme të rëndësishme. Një program tjetërpopullor është “Fiks Fare”, një emision satirik i përditshëm që përmban elementë tërëndësishëm të gazetarisë investigative. Ky program ia detyron popullaritetin e tij mbulimittë problemeve të jetës së përditshme, të tilla si korrupsioni dhe neglizhenca qeveritare.Por, përdorimi në emision i kamerave të fshehta ose pretendimi i dhunimit të privatësisëka ngritur çështje dhe nxitur kritika. Ndërkohë, programet zbavitëse dhe ato të lojravejanë gjithashtu në ngritje. Më shumë dokumentarë dhe programe edukative mund ta

155 Monitorimi i programeve televizive nga KKRT, dhjetor 2003.156 Ligji nr.9124/2003.

SHQIPËRIA


ngrinin vlerën në përgjithësi të programeve, por, për momentin, këto gjini kanë hapësirëtë kufizuar. Megjithatë, kohët e fundit, stacionet televizive kanë filluar të përqëndrohenmbi programe të një natyre më shoqërore, duke u përpjekur të sjellin më shumë historime interes njerëzor nga jeta e përditshme.

Dispozitat ligjore që merren me reklamën janë më konkrete dhe të detajuara dhe janë tëzbatueshme si për transmetuesit publikë ashtu edhe për ata privatë. Neni 49 e përkufizonreklamën si “çdo mesazh që bëhet me qëllimin e promovimit të shitjes dhe të blerjes sëmallrave ose shërbimeve, duke paraqitur nga ana e atij që bën reklamën një ide për tëarritur efektet e dëshiruara, të cilit i është dhënë koha respektive e transmetimit kundrejtpagesës ose ndonjë forme tjetër kompensimi”. Stacionet televizive nuk duhet të japin mëshumë se 15% të kohës së transmetimeve të tyre ditore, ose më shumë se 12 minuta nëorë, për reklama. Reklamat duhet të transmetohen midis programeve, me përjashtim tërasteve të përcaktuara në nenin 52. Ligji rregullon gjatësinë e ndërprerjes publicitare, ecila ndryshon në varësi të llojit dhe gjatësisë së programit.

Në lidhje me përmbajtjen, neni 50 i ligjit përcakton se reklamat duhet:

të shfaqen në shqip ose të subtitruara në shqip; të jenë të ndershme dhe tëmos dëmtojnë subjektet e tjera; të mos jenë mashtruese dhe kurrë të mosparagjykojnë interesat e konsumatorëve; të mos bëhen nga spikerët e rregullttë lajmeve ose nga paraqitësit (paraqitëset) e programeve në një transmetuespublik.

Reklamat subliminale janë të ndaluara. Në vazhdim të këtyre kushteve të përgjithshme,Ligji mbi Radion dhe Televizionin ndalon:

1. reklamat që ndikojnë përmbajtjen e programeve

2. reklamat që nxisin pornografinë dhe dhunën

3. reklama për prodhimet e duhanit

4. reklama për armët dhe pajisjet ushtarake

5. reklama e t të mos prezantohen nga folës profesionistë, ose lajmëruesprogramesh të punësuar në stacionet e transmetimit publik

6. reklamat indirekte

7. reklamat ateiste dhe fetare

8. reklama për ushqime që nuk janë miratuar nga organe kompetente, sipasnenit 19 të Ligjit nr.7941 (31 maj 1995), “Për ushqimin”

9. reklama për partitë dhe shoqatat politike, me përjashtim të rasteve tëparashikuara në ligj

10. reklama në kundërshtim me ligjet në fuqi.



Të ndaluara janë gjithashtu reklamat për medikamente që nuk janë prodhuar dhe miratuarsipas ligjeve në fuqi ose që nuk pasqyrojnë efektet e medikamentit ashtu siç ështëpërshkruar nga autoritetet kompetente. Reklama për pijet alkolike është gjithashtu ekufizuar, ndërsa Ligji mbi Konkurrencën ndalon reklamat krahasuese kur krahasimi nukmund të vërtetohet në mënyrë objektive.157

Përsa i përket mbulimit të Bashkimit Evropian dhe Evropës në përgjithësi, edhe pseShqipëria nuk është e lidhur me direktivat e BE, ky mbulim në disa televizione ështështuar veçanërisht pas hyrjes në BE të anëtarëve të rinj në maj 2004.

5.6 Standartet editoriale

Një Kod i Përgjithshëm Etike u hartua në vitin 1998, por ai zbatohet rrallë, sepse nukështë etika por interesat ato që përcaktojnë vendimet e gazetarëve dhe të botuesve. Nukka kode të brendshme etike në stacionet televizive, me përjashtim të rregullave tëpërgjithshme të vendosura nga kryeredaktori. Po ashtu, ndryshimet e shpeshta të punëstë kryeredaktorëve nuk bëjnë të mundur vendosjen e një sistemi vetërregullimi. Më erëndësishmja, veprimet e kryeredaktorit i nënshtrohen miratimit të pronarit dheadministratorit, jo si një normë e shkruar por si një praktikë e zakonshme.

Siç thamë për modelin e pronësisë mbi mediat në Shqipëri, është shumë e vështirë tëgjesh një pronar të një medie i cili të mos jetë i lidhur me disa biznese, me politikën osenë disa raste me të dyja së bashku. Kjo ndërvarësi, ose siç e ka thenë në raportin e sajOSBE “një trekëndësh marrëdhëniesh për shtim reciprok përfitimesh”158, ka një ndikimtë madh mbi lirinë e medias dhe mbi mundësinë që të kihet një pavarësi editoriale nësistemin komercial të medias. Siç e ka thenë një analist i medias dhe anëtar i KomisionitParlamentar të Medias :

“Ne kemi liri shtypi, por kam frikë se nuk kemi shtyp të lirë. Sot shtypi po përjeton atëqë mund ta quajmë si censurë ekonomike dhe pikërisht për këtë arsye shpesh ndodh qënjë pjesë e mire e shtypit detyrohet ose tenton të bëhet një zgjatim i qarqeve politike oseekonomike, të cilat dëmtojnë thelbin e asaj që është shtypi i lirë”.159

Me një bollëk të tillë mediash që qëndron para shqiptarëve, është kënaqësi të vëreshtërësinë e spektrit të opinioneve, nga e majta në të djathtë dhe gjithashtu mundësitë eshprehjes. Megjithatë, nga ana tjetër, kur ke parasysh përmasat e vogla të tregut, është epamundur të mos të pyesësh nëse këto media vërtet dëgjohen, shihen dhe lexohen aqshumë. Në këtë kontekst, pyetja shkon gjithmonë mbrapa te arsyet e vërteta që qëndrojnëpas ekzistencës dhe mbijetesës së këtyre mediave dhe mënyra sesi politika editoriale i

157 Ligji nr. 9121 (28 korrik 2003), “Mbi mbrojtjen e konkurrencës”.158 Raporti gjysëm vjetor mbi veprimtarinë e OSBE në Shqipëri, mund të shihet te http://

www.osce.org/documents/pia/2004/09/3690_en.pdf, fq12, i parë në tetor 2004.159 Intervistë me Preç Zogaj, Indexmedia, nr.1, 2002, fq.39.

http://www.osce.org/documents/pia/2004/09/3690_en.pdf

http://www.osce.org/documents/pia/2004/09/3690_en.pdf

SHQIPËRIA


pasqyron këto arsye. Siç e ka thenë Mero Baze, kryetari i Forumit të Medias së LirëShqiptare, një shoqatë gazetarësh që merret me lirinë e shtypit dhe njëkohësisht botues:

“Shtypi shqiptar do të fillojë të gëzojë lirinë e tij kur gazeta e parë që nuk lexohet dhetelevizioni i parë që nuk shikohet, por që vetëm paguhen për të ekzistuar, do të dalinjashtë biznesit. Ne duhet të përpiqemi që ta arrijmë atë ditë”.160

6. LEGJISLACIONI EUROPIAN

Shqipëria ka adoptuar pjesërisht standartet dhe ligjin europian të medias. Në 1999,Shqipëria nënshkroi dhe ratifikoi Konventën e Këshillit të Evropës mbi TelevizioninTranskufitar dhe Protokollin e tij Shtesë.161 KKRT i referohet Konventës në disanga vendimet e tij162 dhe shumë dispozita të Ligjit mbi Radion dhe Televizioninrrjedhin prej tij.163

Ndonëse Shqipëria nuk është anëtare e BE dhe ligjërisht nuk është e lidhur me ligjinevropian të medias164, disa aspekte të ligjit evropian të medias janë marrë në konsideratëkur është hartuar Ligji mbi Radion dhe Televizionin. Ky është rasti i dispozitave qëtrajtojnë sponsorizimet, edhe pse ligji shqiptar ndryshon prej atij të BE sepse ai nukndalon sponsorizimet nga ndërmarrjet e angazhuara në aktivitete të transmetimit televiziv.Nga ana tjetër, ligji shqiptar nuk u kërkon transmetuesve që t’ia kushtojnë pjesën më tëmadhe të kohës televizive programeve që vijnë nga BE dhe ka edhe mospërputhje midislegjislacionit shqiptar të së drejtës së autorit dhe atij europian.

Zbatimi i këtyre dispozitave që janë në përputhje me ligjin europian të medias paraqetnjë problem në vetvete. Dispozitat që garantojnë transparencën mbi pronësinë mbeten

160 Mero Baze, “Shtypi pas 1997, e vetmja piramidë e pashembur“, në Indexmedia, nr.1, 2002,fq.32.

161 Ligji nr.8525 (9 shtator 1999), “Mbi Ratifikimin e Konventës Europiane mbi TelevizioninTranskufitar”, botuar në Fletoren Zyrtare, tetor 1999.

162 Shiko për shembull vendimin nr.175 të KKRT (18 shtator 2003), “Mbi ritransmetimin eprogrameve të radiotelevizive tokësore në satelit dhe anasjelltas”.

163 Ligji nr.8410 (30 shtator 1998), “Mbi Radion dhe Televizionin Publik dhe Privat në Republikëne Shqipërisë”, botuar në Fletoren Zyrtare, 20 tetor 1998.

164 Duke iu referuar në mënyrë të veçantë “Direktiva e Televizioneve pa Kufij”: Direktiva e Këshillittë Europës e 3 tetorit 1989 mbi koordinimin e disa dispozitave të parashikuara nga ligji, rregullimiose veprimi administrative në shtetet anëtare në lidhje me ndjekjen e aktiviteteve të transmetimitteleviziv, 89/552/EEC, OJ L 298 e 17 tetorit 1989, e amenduar nga Direktiva e ParlamentitEuropian e qershorit 1997, 97/36/EC, OJ L 202 60 e 30 korrikut 1997, teksti i përfunduar dhei disponueshëm në faqen web të Komisionit Europian te http://europa.eu.int/eur-lex/en/consleg/pdf/1989/en_en1989L0552_do_001.pdf (parë më 15 mars 2005).

http://europa.eu.int/eur-lex/en/consleg



të vështira për t’u zbatuar. Ligji tregtar nuk përputhet plotësisht me parimet e BE, nëmënyrë të tillë që prek edhe vetë industrinë e medias. Sa për anën komerciale, duhetnënvizuar se dhënia e reklamave shtetërore nuk bëhet gjithmonë sipas rregullave të treguttë lirë dhe të konkurrencës së ndershme. Nuk ka studime të vazhdueshme mbi audiencënose shpërndarjen e gazetave dhe në shumë raste reklamat i janë dhënë një operatori qëështë në favor të qeverisë ose që mbron interesat personale të personit që merret medhënien e reklamës.

Rasti më flagrant i dhënies së reklamës shtetërore ndodhi me median e shkruar, dukeshkaktuar kështu edhe investigim nga Human Rights Watch. Ky investigim gjeti se nëmungesë të një kuadri ligjor të detajuar që do të përcaktonte mënyrën e dhënies sëreklamës shtetërore, ky fond përdorej sipas preferencave të qeverisë me qëllim shpërblimine atyre gazetave që kanë një politikë editoriale pro qeverisë.165 Megjithëse ky investigimkishte të bënte ekskluzivisht me median e shkruar, transparenca e dhënies së reklamavenuk është shumë e ndryshme nga ajo e medias elektronike, diçka që duhet të korrigjohetgjatë procesit të përafrimit me rregullat dhe standartet e BE.

7. NDIKIMI I TEKNOLOGJIVE DHE SHËRBIMEVE TË REJA

Rregullimi i teknologjive dhe shërbimeve të reja ka përsëritur modelin e transmetimittradicional në Shqipëri: ato filluan të veprojnë përpara se të bëhej ndonjë përpjekjelegjislative për t’i rregulluar. Megjithatë, është ende shpejt për të matur ndikimin e këtyreteknologjive dhe shërbimeve, sepse pothuaj mungojnë tërësisht kërkimet dhe të dhënat.

Organizatat qeveritare, shtetërore dhe joqeveritare tani gëzojnë një akses të kufizuar nëinternet, por ky akses filloi të përhapej mes popullsisë së gjerë vetëm këto vitet e funditdhe vetëm në disa zona urbane. Televizioni kabllor u bë popullor në vitin 2003: nga 6televizione kabllore që vepronin në vitin 2002,166 numri arriti në 31 në janar të 2005.167

Ky fenomen doli në pah veçanërisht në 2004, kur ligji antipirateri preku ndjeshëmprogramet e huaja që shfaqeshin në televizionet shqiptare.168 Televizioni satelitor ka qënëi pranishëm në Shqipëri qysh në fillim të viteve 1990. Ky shërbim, së bashku me atë mëtë vonë kabllor, pasqyronte dëshirën e shqiptarëve për informacione dhe programezbavitëse të huaj, meqënëse gjatë kohës së komunizmit nuk lejohej asnjë kanal i huaj.Televizioni satelitor shqiptar privat filloi të vepronte vetëm në 2003. Midis teknologjive

165 Human Rights Watch, “The Cost of Speech: Violations of Media Freedom in Albania”, qershor2002, vol.14, nr.5, mund të shikohet te www.hrw.org, parë në shtator 2004.

166 Instituti Shqiptar i Medias, Monitorimi i Peisazhit të Medias, fq.26.167 Intervistë me Argita Shkupin, 10 shkurt 2005.168 Ligji nr.9124/2003.

http://www.hrw.org

SHQIPËRIA


të reja, sektori që ka njohur një zhvillim të madh është ai i shërbimit të telefonisë celulare,i cili gjithashtu pasqyronte një shërbim jo të kënaqshëm nga ana e AlbTelekom përtelefoninë fikse deri pak kohë më parë.

��

Debati mbi politikat publike në lidhje me median e re ka filluar vetëm kohët e funditdhe objektivat e politikës nuk janë përcaktuar ende. Në kohën e përgatitjes së këtijraporti, dispozitat e vetme ligjore për median e re janë ato që trajtojnë televizionin kabllordhe transmetimin satelitor në Ligjin mbi Radion dhe Televizionin. Sipas këtyre dispozitave,kanalet e televizionit kabllor mund:

• të ritransmetojnë programe nga stacionet tokësore dhe satelitore

• të ritransmetojnë programe të destinuara për qarqe të mbyllur televizivë169

• të ritransmetojnë prodhime audiovizuale të regjistruara me mjete të ndryshme

• të transmetojnë programe të prodhuara vetë.170

Procedura e licensimit të televizionit me kabëll është e njëjtë me atë që përdoret përtelevizionet e tjera, ndërkohë që përdorimi i linjave kabllore sigurohet nga operatorët eshërbimit publik: “Personat fizikë apo juridikë që kanë qënë të licensuar për transmetimine radiotelevizionit kabllor përdorin linjat e kabllit të operatorëve të shërbimit publik.Kur nuk ka linja të mjaftueshme për këtë qëllim, instalimi dhe përdorimi i rrjetit kabllorpër transmetime radiotelevizive bëhet me leje speciale nga organet kompetente”.171 Nëkëtë rast organet kompetente janë KKRT në bashkëpunim me ERT (Entin Rregullatortë Telekomunikacionit).

Transmetimi satelitor rregullohet nga të gjitha dispozitat ligjore që kanë të bëjnë metelevizionin tokësor, duke përfshirë këtu marrëveshjet evropiane. “Shërbimet e programevepër publikun të shpërndara nga sateliti duhet të jenë në përputhje me këtë ligj në tënjëjtën mënyrë dhe në të njëjtën shkallë si edhe shërbimet e programeve kombëtare tëtransmetuara me mjete tokësore. Këto shërbime janë të mbuluara nga Konventa Europianembi Televizionin Ndërkufitar”.172

169 Kjo i referohet rrjeteve të improvizuara të stacioneve televizive që kanë pranuar të bashkojnëprogramet e tyre.

170 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 122.171 Ligji mbi Radion dhe Televizionin, neni 125.172 Ibid, neni 136.



7.2 Kushtet e tregut

Deri në janar të 2005, KKRT licensoi 31 televizione kabllore. Por, vetëm 4 nga këto janëtë vendosura në kryeqytet. Megjithëse Tirana mban vendin e parë në median e shkruardhe radio-televizionin tokësor, televizioni kabllor është më pak popullor në kryeqytet.Kanalet kabllore filluan të transmetojnë relativisht vonë, dhe ato mbetën margjinalë derime miratimin e ligjit antipirateri.173 Sipas raportit vjetor të 2003, disa stacione kabllorefilluan të transmetojnë pa leje dhe ka pasur përplasje mbi të drejtën e autorit midisstacioneve kabllore dhe tokësore.174

Operatorët televizivë kabllorë tani mbulojnë pothuaj të gjitha zonat urbane të vendit.175

Këta operatorë kanë qënë shumë tërheqës për shikuesit, sepse ata ritransmetojnë ngastacione televizive të huaja që janë popullore. Këto kanale shfaqin programe interesantedhe zbavitëse për shikuesit, në shkëmbim të një çmimi mujor të arsyeshëm, që ështëshumë më i ulët sesa ai i operatorit dixhital. Abonimi shkon nga 500 deri në 800 lekë (4euro deri në 6,3 euro) në muaj, megjithë tarifën e instalimit fillestar, e cila shkon nga4,000 deri në 8,000 (33 euro deri në 66 euro).176

Në fund të shtatorit 2004, kryetari i Shoqatës së Medias Elektronike, Aleksandër Frangaj,i cili është edhe bashkëpronar i TV Klan dhe ka aksione në operatorin dixhital satelitor,protestoi se shumica e operatorëve kabllorë nuk kanë të drejta transmetimi dhe prandajbëjnë konkurrencë të pandershme kundër stacioneve televizive të licensuara ligjërisht.177

Megjithatë, KKRT ka thenë se operatorët e televizionit kabllor kanë paraqitur që tëgjithë deri tani kontrata të rregullta për të drejtat e transmetimit, dhe është i mendimit,se nëse situata është e dëmshme në njëfarë menyre, ligji i këtij sektori duhet të shqyrtohetpër amendime të mundshme.178

Gjëndja e transmetimit satelitor është pak më e ndryshme. Televizioni i parë satelitorprivat shqiptar filloi në vitin 2003. Menjëherë pas fillimit të transmetimit, ky kanallajmesh nënshkroi një marrëveshje me Alba TV për të përdorur frekuencat lokale përtransmetim tokësor. KKRT e kundërshtoi këtë marrëveshje dhe vendosi që ta mbyllëAlba TV, duke argumentuar se asnjë marrëveshje nuk ishte ligjore pa lejen e KKRT dhese Alba TV nuk kishte paguar taksat për një kohë të gjatë. Menjëherë pas negociatave,

173 Ligji nr. 9124/2003.174 KKRT, raporti vjetor 2003 për parlamentin, mund të shikohet te http://www.kkrt.gov.al/

raporte.htm175 KKRT, Raporti Vjetor 2004, Aneksi 2, fq.5.176 KKRT, Projekti i Strategjisë së Zhvillimit të Transmetimit të Televizionit Dixhital në Republikën

e Shqipërisë, 11 maj 2004, (këtej e tutje, KKRT, Projekt i Strategjisë së Zhvillimit).177 Instituti Shqiptar i Medias, Buletin i Medias Shqiptare, gusht-shtator 2004.178 Intervistë me Argita Shkupin, 10 shkurt 2005.


SHQIPËRIA


KKRT amendoi ligjin duke vendosur që transmetuesit satelitorë mund të merrnin lejepër të ritransmetuar programet e tij me mjete tokësore dhe anasjelltas.179

Disa televizione lokale dhe kombëtare kanë transmetuar programet e tyre nëpërmjetsatelitit, kundrejt pagesës, duke synuar që të mbulojnë komunitetet e gjera të shqiptarëveqë jetojnë jashtë. Një grup prej 6 stacionesh filluan të transmetojnë nëpërmjet satelititpasi arritën një marrëveshje me Eutelsat. Ky grup përfshin dy televizione kombëtareprivate dhe katër televizione lokale me qendër në Tiranë.

Për fat të keq nuk ka të dhëna mbi numrin e shtëpive me televizion me shumë kanaledhe me akses në internet. Megjithatë, regjistrimi i fundit tregon për praninë e gjithanshmetë aparateve televizivë. Rreth 95% e shtëpive rurale kanë të paktën një aparat televizioni;kjo shifër rritet në më shumë se 95% për familjet urbane.180

Interneti u fut në Shqipëri nga organizatat ndërkombëtare që hapën zyrat e tyre nëShqipëri në vitet 1990. Aksesi u bë më i lehtë nga fundi i dekadës. Teknika e dobët,mungesa e familjaritetit me teknologjinë, mungesa e politikave publike dhe shpenzimete vonuan përhapjen e gjerë të aksesit të Internetit. Simeon Mitropolitski vlerëson senumri i kompjuterave me lidhje interneti shkojnë nga 10.000 deri në 12.000.181 Dyvjetët e fundit kanë dëshmuar për një rritje graduale të aksesit në internet në zonat jashtëTiranës. Numri i ofruesve të internetit vlerësohet të jetë midis 10 dhe 15, duke përfshirëedhe AlbTelekomin, operatorin publik të linjave të telefonave fiks.

7.3 Shërbimet

RTSH ka qënë televizioni i parë që ka filluar një transmetim sateliti nëpërmjet sistemitanalog.182 Ky projekt filloi në vitin 1993 duke transmetuar dy orë nga programet tokësoretë RTSH, duke përfshirë këtu dhe lajmet kryesore të ditës. Ai synonte të arrinte emigrantëtshqiptarë në Evropë. Në maj 2001, RTSH hapi negociatat me Eutelsat për të kaluar nëtransmetimin satelitor dixhital, duke pasur parasysh cilësinë më të mirë të transmetimitdhe koston e tij më të ulët. Transmetimi analog u ndërpre në 15 prill 2002 dhe transmetimidixhital filloi në 25 maj që çoi në nënshkrimin e një kontrate në korrik 2002. Kjoperiudhë tranzicioni nuk ishte shumë e lehtë duke pasur parasysh peshën financiare:AlbTelekom (nënshkruesi i parë i kontratës me Eutelsat) nuk ishte në gjendje për tëpërballuar detyrimet e tij financiare, duke çuar në ndërprerje të shkurtra por të përsëritura

179 Ibid.180 INSTAT, “Popullsia e Shqipërisë në vitin 2001” INSTAT 2002, fq.65.181 Simeon Mitroplitski, “Albania: the forgotten kid of Europe”, 2 janar 2003, mund të shikohet te

http://www.ired.com/news/mkt/albania-03.htm, parë në qershor 2004.182 Të gjitha të dhënat në këtë seksion janë marrë nga një raport i Drejtorisë Teknike të Drejtorit të

Përgjithshëm të RTSH: “Praktika për zbatimin e projektit të stacionit dixhital”, 9 tetor 2002.

http://www.ired.com/news/mkt/albania-03.htm



të transmetimit satelitor. RTSH ka tani një program satelitor të veçantë që transmeton18 orë në ditë në mënyrë dixhitale me një departament prej 14 vetësh.

Ka pasur edhe një iniciativë për ta mbajtur këtë program nëpërmjet një rrjeti stacioneshtokësore, domethënë RTSH dhe stacione të tjera kombëtare dhe lokale. Por kjo nuk dhaasnjë rezultat, ndoshta për shkak të paaftësisë së pronarëve të televizioneve komercialedhe administratorëve të RTSH për të negociuar një marrëveshje që mund të sillte përfitimepër RTSH duke dhënë me qera kohën e satelitit për stacionet private. Në vend të saj,stacionet private u grupuan së bashku dhe arritën një marrëveshje të veçantë me Eutelsat.

7.4 Financimi

Periudha e parë e transmetimit satelitor të RTSH nëpërmjet një sistemi analog ka pasurnjë kosto vjetore mesatare prej 734,000 euro.183 Ky transmetim kryhej me mbështetjenfinanciare të shqiptarëve të Kosovës, krahinës fqinjë të Jugosllavisë dhe të diasporëskosovare nëpër Europë me argumentimin se nga shërbimi satelitor do të përfitonin dhjetramijëra emigrantë kosovarë në Europën Perëndimore. Kalimi në një sistem dixhital ishkurtoi shpenzimet në një mesatare vjetore prej 490.000 euro dhe në disa raste edhe nënjë kosto më të ulët: kostoja e transmetimit analog në 1993 ishte 618.000 euro, ndërsae transmetimit dixhital në 2002 ishte 225.000 euro. Programi i ri i transmetimit tësatelitit dixhital paguhet nga buxheti vjetor që qeveria i jep RTSH. (Shih seksionin 4.3.)

7.5 Televizioni dixhital

Debati mbi dixhitalizimin ka tërhequr vëmendjen kohët e fundit, jo sepse u shpalosën disaplane të veçanta, por sepse një stacion televiziv filloi të transmetonte në mënyrë dixhitalepa u mbështetur në asnjë dispozitë ligjore. Raporti i KKRT i vitit 2003 pohonte se përgatitjae një harte të frekuencave kombëtare për sinjalet dixhitale do të ishte një prioritet në vitin2004. KKRT ka përgatitur gjithashtu edhe një projekt strategji për zhvillimin e televizionitdixhital. Në vazhdim të konsultimeve me OSBE, pronarët e mediave dhe aktorë të tjerë tërëndësishëm, ky projekt është nën shqyrtim nga KKRT. Sapo kjo të përfundojë, projektiduhet të paraqitet në parlament për miratim.184 Një version i këtij drafti, i përgatitur nëtetor 2004, njihte nevojën për një plan veprimi për të kaluar nga sinjali analog te sinjalidixhital, dhe plani paraqiste disa variante për këtë kalim. Duke pasur paraysh kushtetekonomike në vend, projekti propozonte mbylljen e sinjalit analog në Shqipëri diku andejnga viti 2016-2020.185 Është e qartë se duhet kohë për të kryer tranzicionin, meqënëse nukjanë krijuar ende burimet e nevojshme: studimi i frekuencave analoge u kompletua vetëmnë fund të vitit 2002, dhe nuk ka asnjë studim për hartën dixhitale.

183 RTSH, Projekti i stacionit dixhital, fq.3.184 Intervistë me Argita Shkupi, 10 shkurt 2005.185 KKRT, Projekti i Strategjisë së Zhvillimit, fq.23.

SHQIPËRIA


Nuk është për t’u çuditur se përse debati publik nuk ka filluar ende, kur vetëm disapolitikanë janë familiarizuar me projekt strategjinë e zhvillimit të televizionit dixhital.Në një mënyrë ky debat u provokua nga Digitalb, i cili filloi transmetimin në korrik2004. Menjëherë pas kësaj, KKRT nxorri një deklaratë për shtyp me të cilën dënontekëtë hap si të paligjshëm, meqënëse rregullimi i këtij sektori nuk është miratuar ende.Digitalb u përgjigj se lëvizjet e ngadalta të KKRT në lidhje me këtë problem po e mbaninmedian mbrapa.

Digitalb nuk u prit mirë nga stacionet e tjera tokësore, por për një arsye tjetër: ataankoheshin se ai po transmetonte programe pa pasur të drejtën e autorit. Në shenjëproteste, disa stacione lokale u rikthyen te transmetimi i filmave dhe i programeve tëtjera pa patur të drejtën e autorit; pothuaj të gjithë prej tyre filluan sërish të transmetojnëprograme të blera legalisht me përjashtim të TV Shijak, i cili vazhdoi pothuaj çdombrëmje të transmetojë filma pa asnjë të drejtë autori për disa kohë. Këto stacione kanëpretenduar se të paktën ata nuk e shesin piraterinë e tyre siç bën Digitalb. Ky është njërast i pastër kur vonesa në hartimin e ligjit për teknologjitë e reja ka dëmtuar një ngasukseset reale të KKRT: zbatimin e legjislacionit antipirateri.186 Megjithatë, TV Shijak indërpreu programet e tij pirate fill pas vendimit të KKRT për t’i tërhequr licensën, duketreguar vendosjen në vend të autoritetit.

8. PËRFUNDIME

Televizioni është pjesa më me ndikim e sektorit të medias në Shqipëri. Kjo nënkupton sezhvillimi i mbarë dhe pozitiv i televizionit është i rëndësishëm edhe për zhvillimin eshoqërisë shqiptare në përgjithësi.

Stacionet televizive shqiptare janë zhvilluar në mënyrë të konsiderueshme, duke pasurparasysh se, përveç RTSH, më i vjetri prej tyre nuk ka më shumë së 9 vjet ekzistencë.Shumë prej këtyre stacioneve filluan të punojnë në një mënyrë shumë primitive, disaduke transmetuar nga shtëpi private me njerëz të paspecializuar duke përdorur pajisje tëvjetëruara. Në ditët tona, shumë prej stacioneve televizive kanë pajisje të mira dhe disaprej tyre, kryesisht në Tiranë, kanë kaluar tërësisht në sistemet dixhitale. Cilësia e lajmevegjatë këtyre viteve është përmirësuar, megjithëse ka ende vend për përmirësime të tjera.

Për fat të keq, trajnimi i gazetarëve, i cili është zhvilluar shpesh dhe nga organizata tëndryshme, nuk ka pasur ndonjë ndikim në aftësinë e gazetarëve për t’u organizuar dhepër të mbrojtur interesat dhe profesionin e tyre. Gazetaria cilësore është e vështirë tëarrihet kur vetë gazetarët janë në më të shumtën e rasteve të privuar nga të drejtat e tyre.Pjesa dërrmuese e gazetarëve punon pa kontrata dhe nuk ekzistojnë negociatat kolektive.Në vend është në fuqi edhe një kod i punës, që rregullon kontratat e punësimit dhe qëduhet të zbatohet edhe nga operatorët e medias, por ai nuk respektohet në praktikë.

186 Ligji nr.9124/2003.



Në të njëjtën kohë, legjislacioni i medias nuk ia ka dalë që të përcaktojë në mënyrë tëkënaqshme të drejtat e gazetarëve ndaj pronarëve dhe botuesve. Ai nuk ofron një metodëtë qartë të përcaktimit ose të vërtetimit të dhunimit të pavarësisë editoriale. Një legjislacioni paplotë dhe i pazbatueshëm, i shoqëruar me një status të paqëndrueshëm dhe jo tësigurtë të gazetarëve, lë shumë vend për pronarët e mediave që të ndërhyjnë në çdo kohëdhe në një mënyrë ose tjetrën në politikën editoriale.

Në fakt, pronarët e mediave janë forca shtytëse në median shqiptare, duke përfshirë këtuedhe televizionin. Në një kohë kur vetërregullimi medias nuk ekziston dhe gazetarëtnuk kanë vërtet të drejta, pronarët janë plotësisht të lire që t’i japin politikës editorialeatë formë që i shkon për shtat interesave të tyre. Eksperienca e kaluar e pronarëve tëmedias shpesh tregon për lidhjet e tyre me biznese të tjera, siç janë tregtia dhe ndërtimi;ka edhe raste kur pas ose përpara një biznesi të medias dalin në pah lidhjet politike oseedhe postet në qeveri. Pronësia në media u bë një temë që tërhoqi debate në vitin 2003,për shkak të deklaratave të vazhdueshme se pronarët kanë ofruar mbulim të favorshëmpër politikanët me qëllim që të kenë mbrojtjen e tyre për bizneset e tjera.

Raporti më i fundit i KKRT tregoi se as edhe një stacion televiziv nuk doli me fitim në2003; të gjithë ata mbështeten nga burime të jashtme, meqënëse të ardhurat nga reklamambulojnë vetëm gjysmën e shpenzimeve. Në fakt, tregu i medias është i deformuar, me21 gazeta të përditshme, 45 radio dhe 73 stacione televizive që transmetojnë në një vendme 3.5 milionë banorë. Edhe pse shumica prej këtyre mediave nuk e mbajnë dot vetene tyre, numri i atyre që kanë mbyllur aktivitetin është shumë më i vogël se ai i atyre që ekanë filluar atë. Ky paradoks mund të shpjegohet me thëniet, deri tani të pavërtetuara,se disa pronarë i përdorin operatorët e mediave si pararojë për të ngritur më tej biznesete tyre të tjera. Në të njëjtën kohë, megjithëse transparenca është bërë një fjalë që përdorettepër, duket se nuk ka ndonjë aktor me vullnetin për të kërkuar më shumë transparencëdhe as legjislacioni nuk ofron shumë ndihmë në këtë drejtim.

Ky është vetëm një aspekt ku legjislacioni medias duhet të gjejë përmirësim. Qysh prejvitit 1990, legjislacioni i ka ardhur pas zhvillimeve aktuale, nga dalja e medias privatetë shkruar dhe e transmetuesve private deri te problemi i piraterisë dhe i daljes sëmedias dixhitale.

Nuk ka pasur ndonjë përpjekje të koordinuar për të trajtuar dhe rregulluar sektorin emedias. Në këtë kontekst, ligji ka nevojë për rishikime të vazhdueshme në mënyrë që tëecë me të njëjtin hap me zhvillimet. Megjithatë, ka disa pjesë të ligjit që zbatohen rrallë,për shkak të përcaktimeve të tyre të paqarta, siç është mbrojtja e pavarësisë editoriale,dhe pjesërisht për shkak të mungesës së vullnetit politik, të institucioneve të dobëta dhetë mungesës së traditës në zbatimin e ligjit. Paligjshmëria, rregullimi i papërshtatshëmdhe aventurizmi individual kanë qënë norma për televizionet private qysh nga fillimi iveprimtarisë së tyre.

Gjërat bëhen më keq nga autoriteti i dobët i organit rregullator që ka inkurajuar debatetë ashpra mbi vendimet e tij. Shumë prej stacioneve televizive e shohin KKRT si njëorgan të kontrolluar nga qeveria. Për shumë arsye, shumë prej vendimeve të KKRT janë

SHQIPËRIA


injoruar. Episodi i fundit që lidhet me transmetimin dixhital dhe veprime të tjera tëtelevizioneve vërtetuan se KKRT nuk ia ka dalë ende që të vendosë autoritetin e tij nëkëtë fushë.

Gjëja më pozitive për KKRT është se ia ka dalë që me anën e përpjekjeve tëkonsiderueshme të zbatojë ligjin antipirateri. Kjo e ka rritur kreativitetin e programevetë prodhuara nga stacionet televizive dhe ka rritur edhe vetë autoritetin e KKRT.Megjithëse ky autoritet lëkundet here pas here, mund të thuhet se masat antipiraterikanë hapur mundësi të reja për zhvillimin e stacioneve televizive, duke përshirë edheprofesionalizmin e tyre.

Po njëlloj si KKRT, transmetuesi publik është ende duke luftuar për të hequr imazhin etij të vjetër si një institucion i shtetit dhe që është patjetër pjesë e rrjetit proqeveritar.Popullariteti i tij është ulur ndjeshëm dhe ka ende shumë punë për t’u bërë derisa TVSHtë meritojë vërtet të quhet “publik”.

Përgjithësisht në Shqipëri mediat shihen si zgjatim i politikës; kjo vlen në mënyrë tëveçantë për transmetuesin publik. Zhvillimet në RTSH janë karakterizuar nga njëadministrim dhe drejtim i paqëndrueshëm, nga akuza të vazhdueshme për paragjykimepolitike dhe për cilësi të dobët të rezultateve të tij, për një personel të mbingarkuar, përmungesë të transparencës financiare, korrupsion dhe administrim i keq.

Në përgjithësi, ka një mungesë vizioni rreth politikës së medias, veçanërisht përtelevizionin dhe teknologjitë e reja. Politika, si edhe ligji, shkon gjithmonë pas daljessë mediave të reja. Më tepër ndodh që ato t’i kënaqin nevojat e medias në vend që t’ujapin atyre një trajtë që do të ndihmonte zhvillimin e tyre të mëtejshëm. Në njëfarëshkalle, mangësitë në bërjen e politikave janë përforcuar edhe nga mungesa e studimevembi mediat, gjë që e bën pothuaj të pamundur bërjen e vlerësimeve të besueshme mbindikimet e saj në shoqëri.

9. REKOMANDIME

9.1. Politikat

Legjislacioni:

1. Qeveria duhet të ndërmarrë hapa për të plotësuar boshllëqet në legjislacionin emedias, veçanërisht në lidhje me teknologjitë dhe shërbimet e reja të transmetimit,duke iu referuar instrumentave ndërkombëtare mbi konkurrencën dhetransmetimin dixhital.



2. Organizatat ndërkombëtare dhe ndërqeveritare duhet të vazhdojnë asistencën përqeverinë dhe paralementin, dhe për rregullatorin - Këshillin Kombëtar të Radiosdhe Televizionit (KKRT) - për hartimin e legjislacionit të medias. Ata duhet tëinkurajojnë konsultimet me OJQ që veprojnë në fushën e lirisë së medias, dheshoqatat e mediave rofesioniste, si pjesë e procesit të hartimit të ligjit.

3. Organizatat ndërkombëtare dhe ndërqeveritare duhet të vazhdojnë asistencën etyre për organizmat që merren me zbatimin e ligjit mbi përmirësimin e zbatimittë legjislacionit të medias.

Debati Publik4. OJQ lokale që veprojnë në fushën e lirisë së shprehjes dhe të aksesit në informacion,

si edhe organizatat që merren më gjerësisht me të drejtat civile, duhet të nxisinnjë debat publik mbi probleme të rëndësishme që lidhen me zhvillimin e mediasnë një frymë të hapur dhe të paanshme, duke rritur ndërgjegjësimin sesi mediandikon mbi qytetarët. Një iniciativë e tillë duhet të mbështetet fuqimisht ngainstitucionet ndërkombëtare dhe atë europiane, të tilla si Bashkimi Europian,OSBE dhe Këshilli i Europës.

Studimet5. Qeveria duhet të inkurajojë analiza të hollësishme për sektorin e medias, duke i

kushtuar një vëmendje të veçantë studimeve mbi audiencën. Për të siguruarpavarësinë e një studimi të tillë, qeveria duhet të funksionojë vetëm si njëbashkëfinancues i punës së bërë nga institucione akademike, të vendit ose OJQ tëhuaja ose edhe institucione të tjera joshtetërore.

6. Organizatat e shoqërisë civile duhet të nxisin qeverinë për të mbështetur një studimtë tillë të pavarur në sektorin e medias.

Konsultimet7. Kur ndërmerr hapa që prekin median dhe merr në shqyrtim problemet që lidhen

me të, Qeveria duhet të konsultohet me pronarët e medias, OJQ që veprojnë nëfushën e lirisë së shtypit, shoqatat e medias profesionale, dhe komunitetinndërkombëtar, dhe veçanërisht Këshillin e Europës.

Teknologjitë e reja8. Qeveria duhet të përgatisë një strategji afatgjatë për zhvillimin e medias që mund

t’i paraprinte evolucionit të teknologjive të reja, duke përfshirë këtu internetindhe transmetimin dixhital.

SHQIPËRIA


9. Si një prioritet të saj Qeveria duhet t’i propozojë parlamentit amendime përLigjin mbi Radion dhe Televizionin duke synuar rregullimin e transmetimitdixhital, në përputhje me standardet europiane dhe ndërkombëtare.

9.2. Autoritetet rregullatore (KKRT)

Pavarësia10. Qeveria dhe parlamenti duhet të sigurojnë zbatimin e plotë të legjislacionit

ekzistues, në mënyrë që të respektohet dhe të përforcohet pavarësia e autoritetitrregullator, Këshillit Kombëtar të Radio Televizionit (KKRT), në mënyrë tëveçantë në lidhje me emërimin e anëtarëve të KKRT dhe përgatitjen e raportitvjetor të KKRT.

9.3. Transmetuesit publikë dhe privatë

Shumëllojshmëria e medias11. Qeveria dhe parlamenti duhet të konsolidojnë transparencën e medias nëpërmjet

zbatimit të plotë të legjislacionit të medias, dhe nëpërmjet kontrolleve të rregulltambi pronësinë dhe financimin e medias.

Për të drejtat e gazetarëve12. Qeveria duhet të marrë hapa të veçantë që Kodi i Punës të zbatohet nga organizatat

e mediave dhe të mbikqyrë rregullisht zbatimin e tij.

13. Shoqatat e gazetarëve, me ndihmën edhe të aktorëve të tjerë të shoqërisë civile,duhet të kërkojnë zbatimin e kodit të Punës në kompanitë e mediave, dhe nëmënyrë të veçantë negociatat kolektive.

14. Organizatat e shoqërisë civile duhet të mbështesin gazetarët edhe individualisht,kur të drejtat e tyre dhunohen nga pronarët e mediave, autoritetet shtetëroreose palë të tjera

��15. Qeveria duhet të krijojë një organizëm të pavarur që të jetë përgjegjës për

transferimin e fondeve qeveritare te operatorët e mediave, në përputhje meparimet dhe procedurat e parshtruara nga rekomandimet përkatëse të Këshillittë Europës. Procesi i transferimit të parave duhet të jetë i qartë dhe transparent.



Reklamat shtetërore16. Qeveria duhet të ndërmarrë hapa të menjëhershme për të siguruar transferimin

e paparagjykuar dhe jopolitik të parave nga reklamat shtetërore dhe të rrisëtransparencën mbi transferimin e parave nga kjo reklamë.

Pavarësia

17. Qeveria duhet të investigojë rregullisht pohimet mbi dhunimet e lirisë dhe tëpavarësisë së medias.

Studime dhe monitorim18. Organizatat ndërkombëtare dhe ndërqeveritare duhet të monitorojnë dhe të

raportojnë publikisht mbi dhunimet e pavarësisë së medias.

19. Organizatat ndërkombëtare dhe ndërqeveritare duhet të asistojnë me studimedhe monitorim fusha të veçanta të aktivitetit të medias, të tilla si pavarësia,respektimi i ligjit dhe etika e medias.

9.4. Transmetuesi publik (RTSH)

Reforma e RTSH20. Qeveria duhet të mbështesë transformimin e Radio Televizonit Shqiptar (RTSH)

në një transmetues të vërtetë të shërbimit publik, duke bërë të qarta rolet dhepërgjegjësitë dhe duke garantuar transparencën e administrimit.

21. Shoqatat e gazetarëve dhe organizatat ndërqeveritare duhet të ndërmarrin hapate duhura nga ana e tyre për të mbështetur transformimin e RTSH.

22. Qeveria dhe OJQ të rëndësishme të këtij sektori duhet të përpiqen të sjellin tëgjithë aktorët në një debat publik mbi të ardhmen e RTSH. Kjo duhet të përfshijëgazetarët e RTSH, drejtorët e mëparshëm dhe ata të tanishëm, autoritetinrregullator (KKRT), OJQ dhe komunitetin e gazetarëve në përgjithësi.

23. Shoqëria civile duhet ta sjellë përpara vëmendjes së publikut shqetësimet mbiRTSH dhe të kërkojë zgjidhje nga organet kompetente. Në lidhje me TVSH,këto shqetësime përfshijnë, por nuk janë të kufizuara me, cilësinë e programit,transparencën e administrimit, efikasitetin e administrimit, dhe pavarësinë ngaqeveria dhe grupet politike.

SHQIPËRIA


Financimi24. Qeveria duhet ta njohë dhe ta bëjë të ditur të ardhurën nga tarifat e licensave.

Kur kjo të kryhet, atëhere duhet të mendohet për të gjetur rrugët për tëpërmirësuar nivelin e pagesës së kësaj tarife.

Programimi25. Administrimi dhe stafi i Radio Televizionit Shqiptar (TVSH) duhet të përmirësojë

cilësinë e produksionit dhe të përcaktojë një strukturë programi që do të rristeinteresin publik dhe do ta bënte më tërheqës këtë stacion televiziv.

9.5. Shoqëria civile

Kodet e etikës26. Shoqatat e gazetarëve duhet të përpilojnë kodet e etikës ose të amendojnë atë

ekzistues, të rrisin ndërgjegjësimin për këto kode, dhe të promovojnë vepriminnë përputhje me to.

Shoqatat e mediave27. Shoqatat e mediave duhet të forcojnë në mënyrë të ndjeshme aftësitë për debat

publik dhe ndërgjegjësimin e organizatave dhe shoqatave të mediave nëpërmjetnjë bashkëpunimi më të mire dhe duke promovuar të drejtat e gazetarëve përballëpronarëve të mediave dhe qeverisë.

28. Organizatat ndërkombëtare dhe ndërqeveritare duhet të ofrojnë experiencë dheasistencë për konsolidimin e shoqatave të mediave.



��

Kushtetuta

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, miratuar nga Parlamenti Shqiptar në 21 tetor1998, pranuar me Referendum në 22 nëntor 1998 dhe futur në fuqi pas miratimitnga Presidenti i Republikës në 28 nëntor 1998.

Ligjet

Ligji nr. 8410, datë 30.09.1998, “Për radion dhe televizionin publik e privat nëRepublikën e Shqipërisë”, Gazeta Zyrtare 20 tetor 1998; amenduar me ligjin nr.8657, datë 31.07.2000; ligjin nr.8794, datë 10.05.2001, ligjin nr.9016, datë20.02.2003 dhe ligjin nr.9124, datë 29.07.2003. (Ligji mbi Radion dhe Televizionin)(Disponueshëm në shqip në faqen web KKRT te http://www.kkrt.gov.al (parë nëqershor 2004).

Ligji 9124 i 29 korrikut 2003, mbi disa amendime të Ligjit nr.8410 i 30 shtatorit 1998mbi Radion dhe Televizionin Privat dhe Publik në Republikën e Shqipërisë, GazetaZyrtare, nr.71, 2003.

Ligji nr.9121 i 28 korrikut 2003 mbi Mbrojtjen e Konkurrencës, Gazeta Zyrtare nr.71,2003.

Ligji nr.9087 i 19 qershorit 2003 mbi Kodin Zgjedhor Shqiptar, Gazeta Zyrtare nr.52,2003.

Ligji nr.8655 i 31 korrikut 200 mbi Disa Amendime të Ligjit nr. 8410 i 30 shtatorit1998 mbi Radion Televizionin Privat dhe Publik në Republikën e Shqipërisë, GazetaZyrtare nr.24, 2000.

Ligji nr.8525 i 9 shtatorit 1999 mbi Ratifikimin e Konventës Europiane mbi TelevizioninNdërkufitar, Gazeta Zyrtare e 30 tetorit 1999.

Ligji nr.8435 i 28 dhjetorit 1998 mbi Sistemin e Taksave në Republikën e Shqipërisë,Gazeta Zyrtare nr.31, 1998 (Ligji mbi Sistemin e Taksave).

Ligji nr.8038 i 23 nëntorit 1995 mbi Telekomunikacionin në Republikën e Shqipërisë,Gazeta Zyrtare nr.26, 1995, i amenduar nga Ligji nr.8618 i 14 qershorit 2000,Gazeta Zyrtare nr.18, 2000.

Ligji nr.8288 i 18 shkurt 1998 mbi Entin Rregullator të Telekomunikacionit, GazetaZyrtare nr.6, 1998. (Ligji mbi ERT).

Ligji nr.8270 i 23 dhjetorit 1997 mbi Kontrollin e Lartë të Shtetit, Gazeta Zyrtarenr.20, 1997.


SHQIPËRIA


Ligji nr.7667 i 28 janarit 1993 mbi Regjistrin Tregtar, Gazeta Zyrtare nr.1, 1993.

Ligji nr.7638 i 4 nëntorit 1992 mbi Kompanitë Tregtare, Gazeta Zyrtare nr.8, 1992.

Vendime

Vendim nr.175 i KKRT i 18 shtatorit 2003 mbi Ritransmetimin e ProgrameveRadiotelevizive Tokësore në Satelit dhe anasjelltas.

Vendim nr.12 i KKRT i 26 qershorit 2000 mbi Rregullimin e Brendshëm dhe KëshillinKombëtar të Radios dhe Televizionit dhe të Administrimit të tij (i disponueshëm nëshqip në faqen e web të KKRT te http://www.kkrt.gov.al/keshilli_frame.htm (parënë maj 2004)

Vendim nr.440 i Parlamentit Shqiptar i 1 qershorit 2000 mbi Miratimin e Statutit tëRadio Televizionit Shqiptar.

Vendim nr.10 i KKRT i 15 majit 2000 mbi Kriteret e Licensimit të Operatorëve Privatëpër Transmetimet FM në Radio dhe Televizion, i ndryshuar me Vendimin nr.52 tëKKRT të 16 korrikut 2001.

��

Në anglisht

Albanian Media Institute, Monitoring the Albanian Media Landscape (Tirana: AMI,July, 2003)

International Research and Exchanges Board (IREX), Media Sustainibility Index 2002-Albania (Washington DC:IREX, 2003)

Londo, Ilda, Report on Albania, in Brankica Petkovic (ed), Media ownership and itsimpact on media independence and pluralism (Ljubljana: Peace Institute andSEENPM qershor 2004).

Në shqip

Instituti Shqiptar i Statistikave (INSTAT), Popullsia e Shqipërisë 2001, (Tiranë: INSTAT,2002).

Instituti i Sondazheve dhe Opinioneve, Media 2002 (Tiranë: ISO, 2002).

http://www.kkrt.gov.al/keshilli_frame.htm



Instituti i Studimeve Publike dhe Ligjore), Guidë për Mediat Elektronike, (Tiranë: janar2000).

RTSH, Projektbuxheti për vitin 2005, (Tiranë: RTSH, Drejtoria e Përgjithshme, 11shkurt 2005).

RTSH, Praktika për realizimin e projektit të stacionit dixhital, Raport i Drejtorisë Tekniketë Drejtorisë së Përgjithshme (Tiranë: RTSH, 9 tetor 2002).

televizioni në evropë

Documents