t.c. - tez.sdu.edu.trtez.sdu.edu.tr/tezler/ts02918.pdf · texcelle programı türkiye temsilcisi...
TRANSCRIPT
T.C.
SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ
GÜZEL SANATLAR ENSTĠTÜSÜ
GELENEKSEL TÜRK SANATLARI ANASANAT DALI
HALICILIK SEKTÖRÜNDE KULLANILAN DESEN TASARIM
PROGRAMLARI
Makbule Sibel ODA
Yüksek Lisans Tezi
DanıĢman: Doç. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ
ISPARTA, 2014
iv
“Güzel sanatlarda baĢarı; bütün inkılapların baĢarılı olduğunun en kesin
delilidir. Bunda baĢarılı olmayan milletlere ne yazıktır. Onlar bütün baĢarılarına
rağmen medeniyet alanında, yüksek insanlık sıfatıyla tanımaktan daima yoksun
kalacaklardır.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
v
ÖNSÖZ ve TEġEKKÜR
Ġlk örnekleri kurganlardan çıkarılan ve Türkler tarafından imal edilen el
halıcılığı, zaman içerisinde değiĢerek ve geliĢerek günümüze kadar gelmiĢtir.
Halıcılık; günümüz Ģartlarına uyum sağlamak, artan ihtiyacı karĢılamak
amacıyla günümüz teknolojik geliĢmelerine uyum sağlamayı baĢarmıĢtır.
Dokumacıların düĢünce ve duyguları, kendi hayal dünyalarını önceden
dokudukları halılara yansıtılırken bu süreç günümüzde dijital ortamlara dökülerek,
halıcılık sektöründe icra edilmektedir.
Bilgisayar destekli tasarım çalıĢmaları, 90‟lı yılların baĢından itibaren
ülkemiz halıcılık sektöründe kullanılmaya baĢlayan bir halı tasarımı yöntemi halini
almıĢtır. Bu yöntemin kağıt üzerine kalemle tasarım yapmaktan tek farkı, tasarımın
monitörde görebilmesi ölçülendirilmiĢ bir alan üzerine yine ıĢıklı kalem, dokunmatik
kalem, tablet Mouse, fare (mouse), klavye gibi araçlarla tasarım yapılmasıdır.
Bu çalıĢma; bilgisayar destekli tasarımın temelinde, bir halı tasarımının
bilgisayar destekli tasarım tekniğiyle nasıl tasarlanabileceği ve üretilme yöntemleri
hakkında örnekler verilerek hazırlanmıĢtır. Verilen bu örneklerin, bilgisayar destekli
tasarıma yönelik fikirler sunacağı kanısı ile bu çalıĢma tamamlanmıĢtır.
Yüksek lisans öğrenimim boyunca yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen
ve bana bu tezi yapma olanağı sağlayan değerli danıĢmanım Sn. Doç. Dr. Filiz
Nurhan ÖLMEZ‟e, araĢtırmamızda büyük yardımları bulunan Gaziantep Halıcılar
Odası 2. BaĢkanı Selahattin KAPLAN‟a, Paint Shop Pro Programı Türkiye temsilcisi
ETĠ Yazılım Merkezi Genel Müdürü Ahmet YANIKOĞLU‟na, Nedgraphichs
Texcelle Programı Türkiye temsilcisi Fersis BiliĢim Genel Müdürü Ferhat
FINDIK‟a, araĢtırma kapsamında bilgi aldığımız ilgili meslek sahiplerine ve
hayatımın her alanında maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen
eĢime, aileme ve yardımlarını benden esirgemeyen tüm arkadaĢlarıma sonsuz
teĢekkürlerimi sunarım.
Makbule Sibel ODA
Mayıs, 2014
vi
ÖZET
Halıcılık Sektöründe Kullanılan Desen Tasarım Programları
Makbule Sibel ODA
Süleyman Demirel Üniversitesi,
Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Yüksek Lisans
Tezi, Yıl: Mayıs 2014, Sayfa: 210
DanıĢman: Doç. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ
Bu çalıĢmanın amacı halıcılık sektöründe kullanılan, desen tasarım
programlarının kullanımının anlatılmasıdır. ÇalıĢmanın materyalini, Gaziantep,
BaĢpınar Sanayi sitesindeki makine dokuması halı iĢletmelerinde ve Isparta
merkezdeki bir el dokuması halı imalatı yapan iĢletmede tasarım sürecinde kullanılan
bilgisayar destekli tasarım programları oluĢturmaktadır. Bilgisayar destekli desen
tasarım programlarından, halıcılık sektörüne yönelik piksel tabanlı programlar
ayrıntılı bir Ģekilde incelenmiĢtir. Bu programlar, Paint, Nedgraphics Texcelle ve
Paint Shop Pro programlarıdır ve özellikle Nedgraphics Texcelle programı iĢletmeler
tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu programların her birinde, desen çizimi
ve çizilen desenin uygulanması anlatılmıĢtır. Dokumacılığın tanım ve tarihçeleri,
kullanılan araç ve gereçler anlatılmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Paint, Nedgraphics Texcelle, Paint Shop Pro, tasarım
süreci, pixsel tabanlı bilgisayar destekli desen tasarım programları, halıcılık sektörü,
el dokuması halılar, makine dokuması halılar.
vii
ABSTRACT
Pattern Design Programs Used in Carpet Sector
Makbule Sibel ODA
Suleyman Demirel University
Fine Arts Institute
Department of Traditional Turkish Arts, Master of Art Thesis,
Pages: 210, May 2014
Adviser: Assoc. Prof. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ
The aim of this study to describe using of pattern designs programs which are
used in the carpet industry. The materials of this study are computer-aided design
programs which are used in design process in two workplaces one of which is a
machine-woven carpet producing workplace located in Gaziantep BaĢpınar industrial
site and another workplace is a hand-woven carpet producing workplace which is
located in Isparta province. Pixel-based computer-aided design programs which are
used in carpet sector examined in a detailed manner. These programs are Paint,
Nedgraphics Texcelle and Paint Shop Pro and especially Nedgraphics Texcelle
commonly used by workplaces. Pattern drawing and implementation of the drawing
patterns described in each programs. Definition and history of weaving, tools and
instruments which are used was described.
Keywords: Paint, Nedgraphics Texcelle, Paint Shop Pro, process of design,
pixel-based computer-aided pattern design programs, sector of carpet, hand-woven
carpets, machine-woven carpets.
viii
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ve TEġEKKÜR ............................................................................................ v
ÖZET .......................................................................................................................... vi
ABSTRACT .............................................................................................................. vii
ĠÇĠNDEKĠLER ....................................................................................................... viii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ .................................................................................................. xi
KISALTMALAR DĠZĠNĠ ...................................................................................... xix
GĠRĠġ .......................................................................................................................... 1
I. BÖLÜM ................................................................................................................... 4
1. KAVRAMSAL TEMELLER ................................................................................ 4
1.1. Ġlkel Dokumacılıktan Makine Halılarına GeçiĢ Süreci ..................................... 4
1.2. Halıcılık ve Halı ile Ġlgili Tanımlar ve Kavramlar ............................................ 8
1.2.1. Halıların Sınıflandırılması ........................................................................ 15
1.3. Halılarda Desen Faktörü Ġle Ġlgili Tanımlar ve Kavramlar ............................ 19
1.3.1. Dokunacak Halının Düğüm Sıklığı (dm2‟deki Ġlmek Sayısı ya da Kalitesi)
............................................................................................................................ 27
1.4. Tasarıma Yönelik Tanımlamalar ve Kavramlar .............................................. 28
1.4.1. Tasarımın OluĢumu ve Tasarımın Dalları ................................................ 31
1.4.2. Tasarım Süreci ......................................................................................... 31
1.4.3. Tasarım ilkeleri ........................................................................................ 32
1.4.4. Tasarımın GörselleĢtirilmesi .................................................................... 33
1.4.5. Tasarımın OluĢturulması .......................................................................... 33
1.4.6. Teknoloji ve Tasarım ............................................................................... 34
1.5. Kaynak AraĢtırması ......................................................................................... 34
II. BÖLÜM ............................................................................................................... 41
2. BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ TASARIM PROGRAMLARI ............................. 41
2.1. Bilgisayar Destekli Tasarım Programlarının GeliĢim Süreci .......................... 42
2.2. Vektörel Tabanlı Tasarım Programları ........................................................... 43
2.3. Piksel Tabanlı Tasarım Programları................................................................ 44
2.3.1. Paint Programı .......................................................................................... 45
2.3.1.1. Menü Çubuğu ........................................................................ 47
ix
2.3.1.3. Boya Kutusu .......................................................................... 59
2.3.1.4. Durum Çubuğu ...................................................................... 60
2.3.3. Nedgraphics Texcelle Programı ............................................................... 72
2.3.3.1. File Menüsü ........................................................................... 73
2.3.3.2. Edit Menüsü .......................................................................... 76
2.3.3.3. View Menüsü ........................................................................ 78
2.3.3.4. Design Menüsü ...................................................................... 80
2.3.3.5. Colour Menüsü ...................................................................... 83
2.3.3.6. Transform Menüsü ................................................................ 89
2.3.3.7. Tools Menüsü ........................................................................ 92
2.3.3.8. Window Menüsü ................................................................... 96
2.3.3.9. Help Menüsü ......................................................................... 97
2.3.3.10. Program Üzerindeki Ġkonlar ve Görevleri ........................... 97
2.3.5. Paint Shop Pro (PSP) Programı ............................................................. 163
2.3.5.1. File Menüsü ......................................................................... 165
2.3.5.2. Edit Menüsü ........................................................................ 168
2.3.5.3. View Menüsü ...................................................................... 169
2.3.5.4. Image Menüsü ..................................................................... 171
2.3.5.5. Effects Menüsü .................................................................... 173
2.3.5.6. Colors Menüsü .................................................................... 174
2.3.5.7. Layers Menüsü .................................................................... 177
2.3.5.8. Objects Menüsü ................................................................... 177
2.3.5.9. Selections Menüsü ............................................................... 178
2.3.5.10. Masks Menüsü ................................................................... 178
2.3.5.11. Window Menüsü ............................................................... 179
2.3.5.12. Help Menüsü ..................................................................... 179
2.3.5.13. Program Üzerindeki Ġkonlar ve Görevleri ......................... 180
2.3.6. Paint Shop Pro (PSP) Programında Desen Çizimi ve Çizilen Desenin
ĠĢletmelerde Uygulanması ................................................................................ 181
III. BÖLÜM ............................................................................................................ 193
3. HALICILIK SEKTÖRÜNDE TASARIM SÜREÇLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ
.................................................................................................................................. 193
3.1. EL HALISI ĠġLETMESĠNDE TASARIM SÜRECĠ .................................... 193
3.2. MAKĠNA HALISI ĠġLETMESĠNDE TASARIM SÜRECĠ ........................ 197
x
IV. BÖLÜM ............................................................................................................ 200
4. DEĞERENDĠRME VE SONUÇ ....................................................................... 200
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 202
EKLER .................................................................................................................... 207
EK-1 ......................................................................................................................... 208
EK-2 ......................................................................................................................... 209
xi
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
ġekil 1. Ġlmeli ve Ġlmesiz Kısımlar ............................................................................ 13
ġekil 2. Hav ÇeĢitleri (Ölmez, trhz: 1) ...................................................................... 15
ġekil 3. 1: Saçak, 2: Çiti, 3: Toprakçalık (Kilim Örgü), 4: Kenar Örgüsü (Kıyı), 5:
Kolan, 6: Sedef (Etlik), 7: Büyük Su, 8: Sedef (Etlik), 9: Kolan, 10: Orta Zemin, 11:
Madalyon, 12: KartuĢ, 13: ġemse, 14: KöĢe (Ölmez 2009: 27) ................................ 21
ġekil 4. Windows 98 XP, Paint Genel Görünümü (Anonim, 2012: 4) ...................... 46
ġekil 5. Windows 7, Paint Genel Görünümü (Anonim, 2012: 5) .............................. 46
ġekil 6. Paint Programında BaĢlık Çubuğu (Anonim, 2012: 5) ................................. 47
ġekil 7. Paint Programında Menü Çubuğu (Anonim, 2012: 5) ................................. 47
ġekil 8. Paint Programında Dosya Menüsü (Anonim, 2012: 6) ................................ 48
ġekil 9. Pain Programında Düzen Menüsü (Anonim, 2012: 7) ................................. 49
ġekil 10. Paint Programında Kopyalanıp ÇoğaltılmıĢ Desen (Anonim, 2012: 7) ..... 50
ġekil 11. Paint Programında Halı Deseni Örneği (Anonim, 2012: 7) ....................... 50
ġekil 12. Paint Programında Görünüm Menüsü (Anonim, 2012: 8) ......................... 51
ġekil 13. Paint Programında Resim Menüsü (Anonim, 2012: 8) .............................. 51
ġekil 14. Paint Programında 90° Açı ile ÇevrilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 9) ......... 52
ġekil 15. Paint Programında Ġstenilen Açıya Göre EğilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 9)
.................................................................................................................................... 52
ġekil 16. Paint Programında Renkleri Ters ÇevrilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 10) ... 53
ġekil 17. Paint Programında Renkleri Düzenle Kutusu (Anonim, 2012: 11) ............ 53
ġekil 18. Paint Programında Yardım Menüsü (Anonim, 2012: 12) .......................... 54
ġekil 19. Windows 98 XP, Paint Araç Kutusu (Anonim, 2012: 16) ......................... 55
ġekil 20. Windows 7, Paint Araç Kutusu (Anonim, 2012: 16).................................. 55
ġekil 21. Paint Programında Renk Doldurma Aracı ile RenklendirilmiĢ Desen
(Anonim, 2012: 17) .................................................................................................... 56
ġekil 22. Paint Programında Kalem aracı Kullanılarak ÇizilmiĢ Desen (Anonim,
2012: 17) .................................................................................................................... 57
ġekil 23. Paint Programında Çokgen Aracı ile ÇizilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 18) 58
ġekil 24. Paint Programında Ġç Ġçe Elips (Anonim, 2012: 18) .................................. 59
xii
ġekil 25. Paint Programında Ġç Ġçe GeçmiĢ YuvarlatılmıĢ Dikdörtgen (Anonim,
2012: 19) .................................................................................................................... 59
ġekil 26. Paint Programında Boya Kutusu (Anonim, 2012: 19) ............................... 60
ġekil 27. Paint Programında Durum Çubuğu (Anonim, 2012: 19) ........................... 60
ġekil 28. Paint Programı Ana Sayfası (Anonim, 2012: 21) ....................................... 62
ġekil 29. Paint Programında Öznitelikler Penceresi (Anonim, 2012: 21) ................. 62
ġekil 30. Paint Programında Farklı Kaydet Penceresi (Anonim, 2012: 21) .............. 63
ġekil 31. Paint Programında Desenin ¼‟ünün Taslak Olarak Çizimi, 1: Ġnce Bordür,
2: Kalın Bordür, 3: Zemin (Anonim, 2012: 21) ......................................................... 64
ġekil 32. Paint Programında Ġnce ve Kalın Bordürlerin Çizimi (Anonim, 2012: 22) 65
ġekil 33. Paint Programında ¼‟ü Tamamlanan Bordür Çizimleri (Anonim, 2012: 21)
.................................................................................................................................... 66
ġekil 34. Paint Programında Zemin Çizimi (Anonim, 2012: 21) .............................. 67
ġekil 35. Paint Programında Çizilen Motifin Kopyalanarak Zemine Uygulanması .. 68
ġekil 36. Paint Programında Tamamlanan Desen Çizimi (Anonim, 2012: 21) ......... 69
ġekil 37. Paint Programında Renkleri Düzenle Penceresi (Anonim, 2012: 21) ........ 70
ġekil 38. Paint Programında Renklendirilen Desen (Anonim, 2012: 21) .................. 71
ġekil 39. Texcelle Programının Ana Sayfası ............................................................. 72
ġekil 40. Texcelle Programında File Menüsü Penceresi ........................................... 73
ġekil 41. Texcelle Programında Yeni Sayfa Açma Penceresi ................................... 74
ġekil 42. Texcelle Programında Open Penceresi ....................................................... 74
ġekil 43. Texcelle Programında Open Form Catalog Penceresi ................................ 75
ġekil 44. Texcelle Programında Edit Menüsü Penceresi ........................................... 76
ġekil 45. Texcelle Programında View Menüsü Penceresi ......................................... 78
ġekil 46. Texcelle Programında Design Menüsü Penceresi ...................................... 80
ġekil 47. Texcelle Programında Fond Horizontal ĠĢleminin Uygulanması ............... 81
ġekil 48. Texcelle Programında Fond Vertical ĠĢleminin Uygulanması ................... 81
ġekil 49. Texcelle Programında Resize Penceresi ..................................................... 82
ġekil 50. Texcelle Programında Graphic Repeats Penceresi ..................................... 83
xiii
ġekil 51. Texcelle Programında Colour Menüsü Penceresi ...................................... 84
ġekil 52. Texcelle Programında Reduce Penceresi.................................................... 85
ġekil 53. Texcelle Programında User Palet Seçildikten Sonraki Palet Görüntüsü .... 85
ġekil 54. Texcelle Programında Statistics Penceresi ................................................. 86
ġekil 55. Texcelle Programında Renk Paletleri ÇeĢitleri ve Palette yeni Renk
OluĢturma ................................................................................................................... 87
ġekil 56. Texcelle Programında Combinations Penceresi ......................................... 88
ġekil 57. Texcelle Programında Define All Penceresi............................................... 88
ġekil 58. Texcelle Programında Edit User Book Penceresi ....................................... 89
ġekil 59. Texcelle Programında Transform Menüsü Penceresi ................................. 89
ġekil 60. Texcelle Programında Rotate ĠĢlemi .......................................................... 90
ġekil 61. Texcelle Programında Skew ĠĢlemi ............................................................ 90
ġekil 62. Texcelle Programında Curve ĠĢlemi ........................................................... 91
ġekil 63. Texcelle Programında Adjust ĠĢlemi .......................................................... 91
ġekil 64. Taexcelle Programında Tools Menüsü Penceresi ....................................... 92
ġekil 65. Texcelle Programında Create Full Repeat ĠĢlemi ....................................... 92
ġekil 66. Texcelle Programında Creat Circular Design ĠĢlemi .................................. 93
ġekil 67. Texcelle Programında Create De-perspective ĠĢlemi ................................. 93
ġekil 68. Texcelle Programında Create Carpet Simulation ĠĢlemi ............................ 94
ġekil 69. Texcelle Programında Create Knitting Simulation ĠĢlemi ......................... 94
ġekil 70. Texcelle Programında Check ĠĢlem Penceresi ........................................... 95
ġekil 71. Texcelle Programında Map Digitizer Uygulaması ..................................... 95
ġekil 72. Texcelle Programında Customize Seçeneği Penceresi ............................... 96
ġekil 73. Texcelle Programında Window Menüsü Penceresi .................................... 96
ġekil 74. Texcelle Programında Help Menüsü Penceresi .......................................... 97
ġekil 75. Texcelle Programında Paper Format .......................................................... 99
ġekil 76. Texcelle Programında Brush Ġkonu Penceresi .......................................... 101
ġekil 77. Texcelle Programında Airbrush ................................................................ 102
ġekil 78. Texcelle Programında Stamp .................................................................... 103
xiv
ġekil 79. Texcelle Programında Kontür................................................................... 103
ġekil 80. Texcelle Programında Gradient Fill ......................................................... 104
ġekil 81. Texcelle Programında Draw Border ......................................................... 105
ġekil 82. Texcelle Programında Crop Circlewise Penceresi ................................... 106
ġekil 83. Texcelle Programında Duplicate Ellipse Penceresi .................................. 107
ġekil 84. Texcelle Programında Duplicate Line Ġkonunun Penceresi ..................... 108
ġekil 85. Texcelle Programında Latte Propoties...................................................... 108
ġekil 86. Texcelle Programında Rotate 90° Left ..................................................... 109
ġekil 87. Texcelle Programında Rotate 90° Right ................................................... 109
ġekil 88. Texcelle Programında Rotate 180° ........................................................... 109
ġekil 89. Texcelle Programında Remove Single Points .......................................... 111
ġekil 90. Texcelle Programında Global Cleanup ..................................................... 111
ġekil 91. Texcelle Programında Filter Patterns ....................................................... 112
ġekil 92. Texcelle Programında “Num Loock” TuĢu ve Rakamlar ......................... 113
ġekil 93. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programı Ana Sayfası .................................. 114
ġekil 94. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında New Desing Penceresi ........... 115
ġekil 95. ÇizilmiĢ Desenin Ortasında Çiftleme Hatası ............................................ 116
ġekil 96. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Yeni Sayfa Açılan Programın
Ana Sayfası .............................................................................................................. 116
ġekil 97. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Save As Penceresi .................. 117
ġekil 98. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kaydedilen Desen Bilgileri .... 117
ġekil 99. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü ĠĢaretlenmiĢ ĠĢlem Sayfası. 1:
Etlik, ......................................................................................................................... 118
ġekil 100. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Çizimi ............... 119
ġekil 101. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla
Kesilen Parçanın 90° Döndürülmesi ........................................................................ 120
ġekil 102. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın
YapıĢtırılması ........................................................................................................... 120
ġekil 103. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Multiply ĠĢleminin Uygulanması
.................................................................................................................................. 121
xv
ġekil 104. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Raporun 1 Piksel Kaydırılarak
YerleĢtirilmesi ĠĢlemi ............................................................................................... 121
ġekil 105. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Deseninin ¼‟ünün
BitmiĢ Hali ............................................................................................................... 122
ġekil 106. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Çizimi ............. 123
ġekil 107. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla
Kesilen Parçanın 90° Döndürülmesi ........................................................................ 124
ġekil 108. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın
YapıĢtırılması ........................................................................................................... 125
ġekil 109. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Deseninin ¼‟ünün
BitmiĢ Hali ............................................................................................................... 126
ġekil 110. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Raporlu Kompozisyonun Zemin
Çizimine Sayfanın Orta Noktasından BaĢlanması ................................................... 127
ġekil 111. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Zeminin ¼‟ünün Multiply
Seçeneği ile Raporu Sürükleme ............................................................................... 128
ġekil 112. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü Tamamlanan Desen....... 129
ġekil 113. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Horizontal (Sağa-Sola Çevirme)
ĠĢlemi ........................................................................................................................ 130
ġekil 114. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Vertical (AĢağı-Yukarı
Çevirme) ĠĢlemi ........................................................................................................ 131
ġekil 115. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Color Menu Penceresi .......... 132
ġekil 116. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Renk Seçme ĠĢlemi ............... 133
ġekil 117. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Paletin Önceki Hali ve Renk
OluĢturduktan Sonraki Hali (16 Nolu Palet) ............................................................ 133
ġekil 118. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Boya Kutusu (Bucket) ĠĢlem
Penceresi .................................................................................................................. 134
ġekil 119. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Çizimi ve Renklendirilmesi
BitmiĢ Desen ............................................................................................................ 135
ġekil 120. Texcelle Programında Color Statistics Penceresi ................................... 136
ġekil 121. Excel Dosyasında Hesaplan Ġplik Kiloları .............................................. 137
ġekil 122. Kareli ġablon .......................................................................................... 138
ġekil 123. Texcelle Programında Resize Design Penceresi..................................... 138
ġekil 124. Texcelle Programında KarelenmiĢ Desen .............................................. 139
xvi
ġekil 125. Photosohop Programında, Görüntü Boyutu Penceresi (Anonim, 2002:
332) .......................................................................................................................... 139
ġekil 126. Photosohop Programında, Kavuz Çizgileri Çekme (Anonim, 2002: 256)
.................................................................................................................................. 140
ġekil 127. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programı Ana Sayfası .................................. 141
ġekil 128. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında New Desing Penceresi ........... 142
ġekil 129. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Yeni Sayfa Açılan Programın
Ana Sayfası .............................................................................................................. 143
ġekil 130. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Save As Penceresi .................. 144
ġekil 131. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kaydedilen Desen Bilgileri .... 144
ġekil 132. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü ĠĢaretlenmiĢ ĠĢlem Sayfası. 1:
Etlik, ......................................................................................................................... 145
ġekil 133. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Çizimi ................ 146
ġekil 134. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla
Kesilen Parçanın 90° Döndürülmesi ........................................................................ 147
ġekil 135. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın
YapıĢtırılması ........................................................................................................... 148
ġekil 136. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Deseninin ¼‟ünün
BitmiĢ Hali ............................................................................................................... 149
ġekil 137. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Çizimi .............. 150
ġekil 138. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla
Kesilen Parçanın 90° Döndürülmesi ......................................................... 151
ġekil 139. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın
YapıĢtırılması ........................................................................................................... 152
ġekil 140. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Deseninin ¼‟ünün
BitmiĢ Hali ............................................................................................................... 153
ġekil 141. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Raporlu Kompozisyonun Zemin
Çizimine Sayfanın Orta Noktasından BaĢlanması ................................................... 154
ġekil 142. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Zeminin ¼‟ünün Multiply
Seçeneği ile Raporu Sürükleme ............................................................................... 155
ġekil 143. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü Tamamlanan Desen ........ 156
ġekil 144. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Horizontal (Sağa-Sola Çevirme)
ĠĢlemi ........................................................................................................................ 157
xvii
ġekil 145. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Vertical (AĢağı-Yukarı Çevirme)
ĠĢlemi ........................................................................................................................ 158
ġekil 146. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Color Menu Penceresi ............ 159
ġekil 147. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Renk Seçme ĠĢlemi ................ 160
ġekil 148. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Paletin Önceki Hali ve Renk
OluĢturduktan Sonraki Hali (16 Nolu Palet) ............................................................ 160
ġekil 149. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Boya Kutusu (Bucket) ĠĢlem
Penceresi .................................................................................................................. 161
ġekil 150. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Çizimi ve Renklendirilmesi
BitmiĢ Desen ............................................................................................................ 162
ġekil 151. PSP Programı Ġlk Ayar Penceresi ........................................................... 163
ġekil 152. PSP Programının Ana Sayfası ................................................................ 164
ġekil 153. PSP Programında Desen Çizimi ............................................................. 164
ġekil 154. PSP Programında File Menüsü Penceresi .............................................. 165
ġekil 155. PSP Programında Yeni Sayfa Açma Penceresi ...................................... 166
ġekil 156. PSP Programında Open Penceresi .......................................................... 166
ġekil 157. PSP Programında Save Copy As Penceresi ............................................ 167
ġekil 158. PSP Programında Edit Menüsü Penceresi .............................................. 168
ġekil 159. PSP Programında View Menüsü Penceresi ............................................ 169
ġekil 160. PSP Programında Image Menüsü Penceresi ........................................... 171
ġekil 161. PSP Programında Canvas Size ĠĢlem Penceresi ..................................... 172
ġekil 162. PSP Programında Resize Penceresi ........................................................ 172
ġekil 163. PSP Programında Add Borders Penceresi .............................................. 173
ġekil 164. PSP Programında Effects Menüsü Penceresi ......................................... 173
ġekil 165. PSP Programında Colors Menüsü Penceresi .......................................... 174
ġekil 166. PSP Programında Edit Palette Penceresi ................................................ 175
ġekil 167. PSP Programında Load Palette Penceresi .............................................. 175
ġekil 168. PSP Programında Save Palette Penceresi ............................................... 176
ġekil 169. PSP Programında Layers Menüsü Penceresi .......................................... 177
ġekil 170. PSP Programında Objects Menüsü Penceresi......................................... 177
xviii
ġekil 171. PSP Programında Selections Menüsü Penceresi .................................... 178
ġekil 172. PSP Programında Masks Menüsü Penceresi .......................................... 178
ġekil 173. PSP Programında Window Menüsü Penceresi ....................................... 179
ġekil 174. PSP Programında Help Menüsü Penceresi ............................................. 179
ġekil 175. PSP Programında Alet Çantası (Tool Box) ............................................ 180
ġekil 176. PSP Programının Ana Sayfası ................................................................ 182
ġekil 177. PSP Programında New Image Penceresi ................................................ 183
ġekil 178. PSP Programında Yeni Sayfa ................................................................. 183
ġekil 179. PSP Programında Farklı Kayıt Penceresi ............................................... 184
ġekil 180. PSP Programında ¼‟ü ĠĢaretlenen Sayfa, 1: Ġnce Bordür, ...................... 185
ġekil 181. PSP Programında Ġnce ve Kalın Bordürlerin Çizimi .............................. 186
ġekil 182. PSP Programında ¼‟ü Tamamlanan Bordür Çizimleri .......................... 187
ġekil 183. PSP Programında Zemin Çizimi ............................................................. 188
ġekil 184. PSP Programında Çizilen Göbeğin Kopyalayarak Alt KöĢeye
Uygulanması ............................................................................................................ 189
ġekil 185. PSP Programında Tamamlanan Desen Çizimi ....................................... 190
ġekil 186. PSP Programında Renklendirilen Desen ................................................ 191
xix
KISALTMALAR DĠZĠNĠ
ABD………………………………………….…..………Amerika BirleĢik Devletleri
AI ……………………………………………………………...…… Adobe Illustrator
Akt ………………………………...………………………………………… Aktaran
BDS ………………………………………………………… Broadcast Data Systems
BMP………………………………………………………….…….. Windows Bitmap
CAD ………………………………………………...……… Computer Aided Desing
CAM ………………………………...………..…… Computer Aided Manufacturing
CDR ……………………………………...……………………………… Corel Draw
CGM……………………………………………...……. Computer Graphics Metafile
cm …………………………………………………………………..…….. Santimetre
cm2………………………………………….………………………… Santimetrekare
dm ………………………………………………………………….…….. Desimetre
dm2…………………………………………………..…………..……..Desimetrekare
DXF……………………………………………………...…………………..Auto Cad
FDS…………………………………………...…………..Fahrzeug Diagnose System
GIF……………………………………………………….…..Computer Serve Bitmap
JPEG……………………………...………………………….…………JPEG Bitmap
Kg……………………………………………………………………………Kilogram
mm…………………………………………………………………………..Milimetre
m………………………………………………………………………..………..Metre
m2………...…………………………………………………………………Metrekare
M.Ö………………………………………………………………..……Milattan Önce
M.S……………………………………………………………………..Milattan Sonra
MS…………………………………………………………………….……Micro Soft
OK………………………………………………………………………………..Okey
PSP……………………...……………………………………….…….Paint Shop Pro
PNG……………………...……………………….………Portable Network Graphics
SGK………………………………...………………………Sosyal Güvenlik Kurumu
TS………………………...………………………………………Türkiye Standartları
trhz…………………………………...……………………………….………Tarihsiz
TIF……………………………………………………………………….TIFF Bitmap
v.s……………………………………………………………………….……..Vesaire
xx
WMF………………...…………………………………...………..Windows Metafile
XP……………………………………………………………………...…..Experience
y.y……………………………………………………………………...………..Yüzyıl
1
GĠRĠġ
El sanatları, doğduğu ve geliĢtiği toplumların değer yargılarını, sosyal-
ekonomik düzeylerini ve coğrafi özelliklerini diğer toplumlara ve geleceğe yansıtan
kültürel varlıklardır. Her eser bir yazılı belge niteliği taĢımaktadır. El sanatları
içerisinde köklü tarihi geçmiĢi nedeniyle en önemli yeri olan sanat dalı el dokuması
halıcılıktır. Halı, insanoğlunun doğaya karĢı ve doğayı kendine uydurma
mücadelesinin ilk ürünlerindendir.
El sanatları, belli bir geçmiĢi, orijini olan, öğrenilerek gelecek kuĢaklara
aktarılabilen, eğitimi verilebilen, görsel ve sanatsal değere sahip, el ile belli bir
üretim tekniği kullanılarak ya da ticari ya da bireysel amaçlı, turistik ve otantik,
kullanım ve hatıra eĢyası üretimine dayalı uğraĢıların ortak adıdır (Ölmez ve Etikan,
2008:381). El dokuması halıcılık tüm bu özellikleri el sanatlarının en önemli gelir
getirici alanlarından biri olarak kaĢımıza çıkmaktadır.
Halı teriminin Farsça “kali” (yünden dokunmuĢ yer örtüsü), eski Türkçe ‟de
“kalın” kelimesinin, “kalıng” ve “kalı” Ģeklinde değiĢmesiyle meydana geldiği kabul
edilmektedir (Aytaç, 1997:86).
Halıcılık çok eski zamanlardan beri ülkemizde uğraĢılan bir ata sanatıdır. El
halıcılığı, Türkler‟in dünya medeniyetine sunduğu bir olgudur. Türk kültürünün
sanatsal duyarlılığını doğrudan yansıtması açısından, bozkır göçerinden bu yana
kesilmeden süregelen en önemli tek sanat geleneği el dokuması halıcılıktır (Ölmez,
1999: 11).
Tarihi ve arkeolojik araĢtırmalar halıcılığın geçmiĢinin M.Ö 2-3. asırlara
kadar dayanmaktadır. Altay eteklerinde, Güney Sibirya‟da, Pazırık kurganlarında
bulunan Gördes düğümlü Pazırık halısının Hun Türkleriyle bağlantıları bu görüĢü
kanıtlamaktadır. Ardından Oğuz boylarının halı sanatını Anadolu‟ya getirdikleri ve
19. y.y.‟a kadar yaĢattıkları saptanmıĢtır (Anonim, 1988:10).
Halıcılık sanatı ilk önceleri insanoğlunun ihtiyaç ve gereksinimine cevap
vermek için doğmuĢtur. Atalarımızın göçebe hayat sürdürmesi bu gereksinimi daha
2
da arttırmıĢtır. Önce ilkel yollarla baĢlatılan bu sanat; günümüzde yok olmaya yüz
tutsa da bu zamana kadar izlerini sürdürmeyi baĢarabilmiĢtir.
Halı baĢlangıçta, hayvan postunu taklit ederek çözgü ipliklerine uçları dıĢarı
sarkan renkli yün ve tiftikleri düğümleyerek oluĢturdukları dokuma türleridir.
Bunlara; “geve” veya “hopan” denilmektedir (Aytaç, 1997:1).
El dokuması halılar elde veya fabrikada eğrilmiĢ, yün, pamuk ve ipek ipliğin
çözgü haline getirilerek halı tezgahına taĢınması ya da bu ipliklerin tezgah üzerinde
çözülmesi ve bu çözgülere tekniğine uygun olarak yün veya ipek ilmelerin
bağlanması suretiyle oluĢturulan yaygılardır. Tekstil tarihinde binlerce yıldır temel
üretim tekniği değiĢmeden günümüze dek önemini koruyan tek ürün el dokuması
halıdır. BaĢka tekstil ürünleri modaya ve değiĢen teknolojiye bağlı olarak demode
olurken halı her çağda hep modern kalmıĢtır. Bugün de hemen her bölgemizde
halıcılık faaliyetleri yaygınlaĢmıĢ ve canlanmıĢ durumdadır. Günümüzde el
dokuması halıların gerek iç gerekse dıĢ piyasada önemle aranır duruma geldiği
görülmektedir. Ülkemizde el dokuması halıcılıkla geçimini sağlayan binlerce aile
bulunmakta ve ailelerin tüm bireylerinin iĢ gücünü değerlendirmeye yönelik bir aile
sanatı halinde yürütülmektedir. Bu nedenle el dokuması halıcılık nüfusumuzun
büyük bir çoğunluğunu oluĢturan kadın iĢ gücünün aktif hale getirilmesinde önemli
rol oynayan, sosyo-ekonomik yapımıza uygun düĢen ve ülke kalkınma politikasında
küçümsenmeyecek derecede etkinliği olan bir el sanatıdır (Ölmez, 1999:5).
Halıların kullanım alanı; yer yaygısı, çeyiz eĢyası, duvar ve döĢemelikler
üzerine konulan süs eĢyasıdır. Süs eĢyası olarak; dekor veya kullanım amaçlı
çantalar, çeĢitli eĢya kaplamalarında kullanılmıĢtır. Göçebe hayatta barınak olarak
yapılan çadırların yapımında da kullanılmıĢtır. Eski evlerde sedir üstü kaplaması, yer
minderi ve hasır kırlentler için kılıf Ģeklinde de halı yüzeyli dokumalar kullanılmıĢtır.
At ve eĢek sırtına yük taĢıma amaçlı heybe örnekleri de görülmektedir. Günümüzde,
özel Ģirketlerle yapılan iĢbirliği sonucunda turizm sektörüne, sipariĢ üzerine farklı
ebat ve malzemelerle dokunan halılar yüzlerce insanın geçim kaynağını
oluĢturmaktadır.
3
El dokuması halıcılık zamanla yerini makine halılarına bırakmaya baĢlamıĢtır.
Dokuma makinelerinde, kalın bir zemin üzerine çeĢitli tekniklerle hav bağlanması ya
da eklenmesi prensibiyle dokunan halılar, makine halıları olarak isimlendirilir.
Makine halılarında el dokuması halılardan farklı olarak ilmekler çözgü yönünde hav
çözgülerinden meydana gelir (Ölmez, 2008:1).
Ülkemizde halıcılık konusunda yapılmıĢ birçok araĢtırma bulunmaktadır.
Bunlar içinde halı desenlerinin oluĢturulmasında, tasarımında kullanılan bilgisayarlı
desen tasarım programları üzerinde orijinal ve bilimsel araĢtırmaların azlığı dikkati
çekmektedir.
Bu çalıĢmanın amacı; geçmiĢten günümüze kadar gelen halı sanatının elde
çizilen desenlerinin, günümüz teknolojisine ayak uydurarak kâğıttan, elektronik
ortama taĢınmasını, farklı tasarım programlarındaki çizim aĢamalarını incelemektir.
Sektörde kullanılan programları sınıflandırarak, tanıtmaktır. Bilgisayarlı desen
tasarımlarının el halısı ve makine halısı üretimi yapan iĢletmelerde nasıl
kullanıldığını belirlemektir. Aynı zamanda, desenler elektronik ortama taĢınırken
sektöre kazandırdığı avantajları örnek iĢletmeler bağlamında karĢılaĢtırılmaktır.
4
I. BÖLÜM
1. KAVRAMSAL TEMELLER
1.1. Ġlkel Dokumacılıktan Makine Halılarına GeçiĢ Süreci
M.Ö 6000‟de, koyun ve keçiden kırpılan yün ve kılların eğrilip, iplik haline
getirilip dokunduğunu gösteren bulgulara rastlanmıĢtır. 1953‟de yapılan kazılarda
M.Ö 1480‟e ait olan Mısır‟da ortaya çıkarılan el tezgâhı freskleri bulunmuĢtur. M.Ö
464‟de Altay‟ın eteklerinde, Sovyet arkeolog Sergei Ivanovich Rudenko tarafından
yapılan kazılarda pazırık halısı bulunmuĢtur.
M.S 1000‟de Marco Polo, Orta Anadolu‟da halı dokunduğunu gezi notlarında
beyan etmiĢtir. Dokuma tekniği buradan Kafkaslara, Ġran‟a, Hindistan‟a ve KeĢmir‟e
yayılmıĢtır. Tüccarlar; Semerkant, Buhara, TaĢkent ve Pekin gibi ticaretin merkezi
olan Ģehirlere, halı taĢımıĢlardır. M.S 1537‟de Robert Rothe‟nin, Kilkennydeki
malikânesine doğudan, halı dokutmak için dokuyucu getirttiği bilinmektedir.
1540‟da ise Cardinal Wolsey, Ġngiltere‟ye Türk halıları ithal etmiĢtir. Bunun üzerine
1550‟de Richard Hickey tarafından halıya düğüm atma gösterisi düzenlenmiĢtir.
Yapılan bu gösterinin üzerine 1570‟de Kraliçe I. Elizabeth için Verulam halısı
dokunmuĢtur.
1586‟da Maksut KeĢani tarafından Erdebil halısı dokunmuĢtur. Dokunan bu
halı Ģu an Victoria Albert Müzesinde, Londra‟da bulunmaktadır. 1596‟da Pierre Du
Pont Palais Royal, Paris‟de halı dokumacılığını baĢlatmıĢtır ve sonra
1620‟de Savonerie‟ye taĢımıĢtır. 1619‟da Naworth ġatosunda
Kidderminster‟da Seven Carpets of Kitterminter Stuff adıyla halı dokunmaya
baĢlanmıĢtır. Bunun üzerine 1655‟de Wilton‟da, halı fabrikası kurulmuĢtur. 1685‟de
Huguenot‟li Fransız dokumacılar, Ġngiltere‟ye taĢınmıĢ ve Wilton‟da dokumacılığa
baĢlamıĢlardır.
1720‟de Savonnerie fabrikasından bazı dokumacılar, Wilton‟da çalıĢmaya
baĢlamıĢ ve yöre halkına Brussels halısı dokumayı öğretmiĢlerdir. Dorset‟de yaĢayan
Lider Duffossy ailesi, 1735‟de Pearsall&Broome Kidderminster‟da, çift katlı Kidder
halısını dokumaya baĢlamıĢtır. Son “Kidder” tezgâhı 1936‟da kaldırılmıĢtır. 1745‟de
5
Broome dokumacıları Tasmai‟den Kidderminster‟a getirilmiĢtir. 1749‟da Dufossy
Brussels, halılarında kesik hav metodunu geliĢtirmiĢtir. Bu metot ile geliĢtirilmiĢ halı
ise daha sonra Wilton halısı olarak tanınmıĢtır. 1750‟de Peter Parisot, Paddington‟da
Duke of Cumberland‟ın himayesi altında iki Savonnerie dokumacısıyla halı
dokutmaya baĢlamıĢtır. Daha sonra Fulham‟da Golden Lion Inn yakınlarında daha
geniĢ bir yere taĢınmıĢlardır. 1755‟de fabrika, Passavant tarafından Exeter‟e
getirilmiĢtir (The Golden Lion halen vardır). Yine 1755‟de Moore Moorfield‟da ve
Whitty Axminster‟da halı fabrikası açmıĢtır.
1835‟de bu fabrika kapanınca, tezgâhları Wilton‟a taĢımıĢlardır. Orijinal, elle
düğüm atılan tezgâhlar 1957‟ye kadar Wilton‟da çalıĢmıĢtır. 1756-1759 yılları
arasında Royal Society of Arts, kaliteli ve ince halıların tanıtımını yapmıĢtır. Whitty
üç kez, Assavant bir kez en kaliteli halı üreticisi ödülünü almıĢlardır. Önceden kumaĢ
üreticisi olan Brintonlar, 1770‟de halı üretmeye baĢlamıĢlardır. Halen halı üretimi
yapmaktadırlar ve Ġngiltere‟de en büyük halıcılık Ģirketine sahiptirler. 1770 ve 1790
yıllarında, Adam KardeĢler ve Laverton gibi tasarımcılar çok çekici ve gösteriĢli el
dokuması halılar üretmiĢlerdir. 1790‟da Whitty Carlton House ve Brighton
Pavilion‟da, Throne Room için halı üretmeye baĢlamıĢtır ve zamanın Osmanlı
PadiĢahından £1000 destek alınmıĢtır. Bu sayede tavan halısı üretme modası
baĢlamıĢtır. Günümüzde Whitty‟nin Devondaki Axminster halı fabrikasında benzer
halılar halen üretilmektedir.
1801‟de Jacquard, jakarlı tezgâhı geliĢtirerek çok renkli dokuma yapma
imkânı sağlamıĢtır. Jakarlı tezgâhlar, dokumacılıkta bir devrim yaratmıĢtır ve halen
kullanılmaktadır. 1810‟da makine dokuması ince ve kaliteli halılar üretmek için
Kidderminster, Yorkshire ve Scotland‟da birçok makine halısı üretilmiĢtir.
Sprague,1824‟de Philadelphia‟da, 1825‟de de Massachusetts‟de halı fabrikası
açmıĢtır. 1750 ve 1850 yılları arasında Ġngiltere endüstri devrimi yapılmıĢ ve buhar
gücüyle çalıĢan makineler geliĢtirilmiĢtir. Cartwright and Watt‟ın buhar makinesi
tezgâhlara uyarlanmıĢtır. 1803‟de Crossley halıları, Halifax‟da üretilmeye
baĢlatılmıĢtır (Crossley halıları halen Carpets International etiketiyle yeni sahipleri
olan, Shaw Carpets Ģirketi tarafından ABD‟de üretilmektedir). 1832‟de Whytock,
baskı iplik metodunu geliĢtirmiĢtir ve düz kumaĢa baskı yöntemi uygulamaya
6
baĢlamıĢtır. Aynı zaman dilimi içerisinde bir de tapestry halı tezgâhı üretilmiĢtir.
Bunun akabinde 1837‟de Chenille Axminster tezgâhı geliĢtirmiĢtir. Bunun üzerine
Erasmus Bigellow, 1839‟da Amerika‟da buhar gücüyle çalıĢan mekanik tezgâhı
geliĢtirmiĢtir. Tezgâhlar üzerine yapılan bunca çalıĢmadan sonra William Grosvenor
Gren Street, 1852‟de Kidderminster‟da buhar gücüyle çalıĢan makinelerden oluĢan
bir fabrika açmıĢtır. 1850‟de Aubusson halı merkezi, Beauvair‟de kurulmuĢtur.
1862‟de ise Alfred Stoddard, Amerika‟da tapestry fabrikası açmıĢtır. 1878‟de Spool
Axminster, Halcyon Skinner‟dan esinlenip Gripper Axminsterı geliĢtirmiĢtir. Daha
sonra iki teknik birleĢtirilerek Spool – Gripper Axminsterı üretmiĢlerdir. 1896‟da
Donegal‟ın fabrikası kurulmuĢtur (1997‟de kapanmıĢtır).
1905‟de Britonlar, 4.57 m geniĢliğinde üretim yapan tezgâhlar üretmiĢlerdir.
Bunun akabinde 1927‟de David Crabtree, 3 m geniĢliğinde üretim yapan Gripper
tezgâhlarını kullanmaya baĢlamıĢlardır. Bunun üzerine 1930‟da Gripper, Axminster
tezgâhlarında tapestry dokumaya baĢlamıĢtır. 1940 – 1950 yılları arasında,
Amerika‟da tufting halıları geliĢtirilmiĢtir. 1960‟da Chenille Axminster tufting
halıların üretimi tamamen ortadan kalkmıĢtır. 1950 – 1970 yılları arasında iplik
efektli, baskıyla desenlendirilen tufting halıları üretilmeye baĢlanmıĢtır. 1970 – 1995
yıllarında ise dokuma halı üretimi %70 azalmıĢtır. Buna karĢılık olarak Ġngiltere‟de
tufting halı üretimi %300 artmıĢtır. Bunun üzerine 1995‟de tamamen desenli tufting
halılar Ġngiltere‟de Ryalux Carpes tarafından üretilmeye baĢlanmıĢtır. 2000‟li
yıllarda halı, sıradan bir iĢ alanı olmaktan çıkmıĢtır. Halı üreticileri, yeni teknikler ve
bilgisayarlı tasarım programları ile tüketici ihtiyaçlarını karĢılamak için son
güçleriyle çalıĢmaktadırlar. Binlerce doku, yapı, renk ve çeĢitlilikte makine halısı ve
el halısı üretimi mevcuttur. El halısı olsun makine halısı olsun ne önemli husus çağı
yakalayan teknolojiyle üretim gücüne sahip olabilmektir (Ölmez, 2008:6).
Teknolojinin günümüzdeki düzeye ulaĢıncaya kadar geçirdiği evreleri Dölen,
6 basamakta, Ģöyle sınıflandırmaktadır:
1- Basit aletlerin sağlanması ve yapımı: Bunların insanın gücünü değerlendirme ve
arttırmada kullanılması. Bu aĢamadaki teknoloji insanın yaĢamını sürdürmesine, yani
beslenme ve kendini korumasına yöneliktir.
7
2- Hayvanların evcilleĢtirilmesi ve güç kaynağı olarak kullanılması: Hayvanların
evcilleĢtirilmesinin beslenmeye katkısı yanında tarımda kullanılması önemli bir
geliĢme sağlanmıĢtır. Ġlk kez M.Ö 3500 yıllarında Sümerler tarafından bulunduğu
sanılan tekerlek evcilleĢtirilen hayvanların gücü ile birlikte teknolojiye yeni ufuklar
açmıĢ ve tarihte derin izler bırakmıĢtır.
3- Önceleri su ve ardından rüzgar enerjisinden yararlanılarak doğal kuvvetlerin
güç kaynağı olarak kullanılması: 18. y.y.‟ın sonlarına kadar baĢlıca güç kaynağı
suyun potansiyel enerjisinden sağlanan mekanik güçtür.
4- Buhar enerjisinden yararlanılması: Buhar makinesinin bulunuĢu mekanik
gücün denetimli bir biçimde kullanılmasını sağlamıĢ ve sanayi devrimine yol
açmıĢtır.
5- Yeni enerji kaynaklarının bulunuĢu: 19. y.y.‟ın ikinci yarısında elektrik
üretiminin ve kullanılıĢının uygulanabilir bir biçime gelmesi teknolojiye yeni ufuklar
açmıĢtır.
6- 20. y.y. teknolojisi: Çağımızın teknolojisi bazı temel nitelikleriyle daha önceki
çağlardan ayrılmaktadır. Bu nitelikler: Üretimde makinelerden yararlanmanın çok
ileri bir düzeye ulaĢması ve bunların bilgisayarlarla denetlenir bir duruma gelmesi,
makineleĢmenin sonucunda yığınsal üretim büyük boyutlara ulaĢması, hızlı ulaĢım
ve araçlarının ortaya çıkması, uzay çağının baĢlaması ve uzay teknolojisinin ortaya
çıkması, elektroniğin geliĢimi bilgisayar ve bunların sonucu olarak otomosyonun
yaygınlaĢması… gibi niteliklerdir (Dölen, 1992:8-10).
Ülkemize ilk makine halısı tezgâhları 1953 yılında getirilmiĢtir. Fakat makine
halıcılığındaki hızlı geliĢme 1973‟den sonra genel olarak tekstil endüstrisinde
kaydedilen geliĢmeler paralelinde olmuĢtur. 1973-74 yıllarında yapılan yatırımlarla
Avrupa ülkelerindeki birçok güçlü firmaya nazaran en yeni makinelerle donatılmıĢ
fabrikalar kurulmuĢtur. Bu tesisler 1977 yılında iĢletmeye açılabilmiĢtir.
Gaziantep gibi illerimizde makine halıcılığına katkı sağlamak amacıyla çeĢitli
dönemlerde kurslar açılmaktadır. Bu kurslarda desen çizim programları, (TEXCELL,
PSP) halı dokuma makineleri çeĢitleri, apre, makine halısının genel yapısı, desen,
8
değiĢik tekniklerle oluĢturulan farklı estetik boyutlar gibi konularda eğitim
verilmektedir. Kurslara baĢvuru için en az orta öğrenim mezunu olmak ve bilgisayar
biliyor olmak gerekmektedir. Halı üretimindeki geliĢmeler sosyal ve ekonomik
koĢullar ile moda hareketlerinden etkilenmektedir. Sentetik lifler, tezgâh geniĢliği ve
makinelerin etkinliği pazar kitlesinin zenginliğini beraberinde getirmiĢtir. DikiĢsiz
kare halı modası ve arkasından dikiĢsiz close-cover halı daha geniĢ tezgâhların
geliĢmesine yardımcı oldu. Termal ve akustik ihtiyaçlara yönelik araĢtırmalar kamu
binaları, mağazalar ve iĢyerlerinde duvardan duvara taban döĢeme halıların
geliĢmesini sağladı. Yaratıcı üretim çözümleri 1960‟lardan sonra çoğalmıĢtır. Taban
döĢemesi, baskı, çözgü ipliğine baskı, iğne vuruĢlu lifler, çift yüzlü bağlı halılar,
hepsi halı ticaretini geliĢtirmiĢtir. Tüm bu iĢlemlerin odağında bilgisayarlı desen
tasarımı kendini göstermektedir.
1.2. Halıcılık ve Halı ile Ġlgili Tanımlar ve Kavramlar
Halı: Uygun tezgâhlarda, elde ya da makinede üretilmiĢ yün, pamuk veya ipek
iplikten çözgüler üzerine, tekniğine uygun olarak, yün veya ipek ilme iplikleriyle
düğüm atılması, yün, pamuk veya ipek atkı iplikleriyle bu düğümlerin, kirkit
kullanılarak sıkıĢtırılması suretiyle dokunan havlı dokuma (Ölmez, 2012:9).
El sanatı: Ġhtiyaçtan kaynaklanarak, günlük yaĢamda kullanmak ya da gelir elde
etmek amacıyla üretilen, maddi kültürü temsil eden, görsel ve sanatsal boyutu olan,
kendine özgü materyal ve anonim tekniklerle, el marifetiyle yapılan sanat (Ölmez,
2012: 9).
Geleneksel Türk el sanatı: Çok eskiden beri uğraĢılan, geleneksel olarak ve
kuĢaktan kuĢağa öğrenilerek günümüze gelen, ilk çıkıĢ noktası Türklere dayanan el
sanatı (Ölmez, 2012:9).
Köy el sanatı: Asıl iĢi çiftçilik olan ve köyde yerleĢik olan kesimin, boĢ zamanlarını
değerlendirmek, gelir elde etmek, yaĢam düzeyini yükseltmek gibi amaçlarla,
çevresinde bulunan, ucuz ve kolayca ulaĢabileceği hammaddeleri kullanarak
gerçekleĢtirdiği el sanatı (Ölmez, 2012:10).
9
Geleneksel tekstil: Belli bir Ģablona bağlı kalmaksızın (desen kâğıdı gibi),
dokuyucunun sosyal, duygusal ve kiĢisel birikimlerini aktardığı ve bir mesajı olan,
doğaçlamayla oluĢturulmuĢ, gelir elde etme amacı gütmeden, kendi ihtiyaçlarını
karĢılamak üzere, elde dokunmuĢ tekstiller (Ölmez, 2012:10).
Dokuma sanatı: Yüzyıllar boyunca her türden dokuma zanaat kapsamında
değerlendirilmiĢ, sanatsal bir içerik taĢıyabileceği düĢünülmemiĢti. Günümüzde ise
özellikle Bauhaus‟un çabalarıyla, dokumanın artık sanatsal bir uğraĢ alanı olduğu
kabul edilmektedir. Hem doku, hem de desen olarak dokuma tasarlama eylemine
konu olduğuna göre, onun bu gün tıpkı resim ve grafik sanatlar gibi bir yüzey sanatı
sayılması zorunludur. Bu nedenledir ki tüm çağdaĢ yüksek sanat okullarında “Tekstil
Tasarımı” ayrı bir eğitim alanı olarak yer almaktadır (Sözen ve Tanyeli, 1996:69).
“Dokuma Sanatı” kavramı yeni olmakla birlikte, tarih boyunca üretilmiĢ her türden
dokuma sanatsal nitelikte sayılır ve bu bağlamda değerlendirilir (Sözen ve Tanyeli,
1996:69).
Kirkit: Halı dokumada kullanılan bir diğer araç kirkittir. Halı ve düz dokumalarda,
dokuma esnasında atkı iplilerini sıkıĢtırmak amacıyla kullanılan, dokumanın cinsine
göre değiĢen sayıda diĢ ve değiĢen oranda diĢ uzunluğuna sahip, saplı, metal ya da
ahĢap materyalden yapılmıĢ bir tür tarak. Bazı yörelerde ıstar tarağı olarak da bilinen
kirkit, atılan her sıra düğümden sonra geçirilen atık ipliğinin iyice sıkıĢtırılmasına
yarayan bir araçtır. Önder (Önder, 1998:141-142), kirkiti halı dokurken düğüm ve
atkıyı sıkıĢtırmada kullanılan saplı el tarağı olarak tanımlamaktadır. Genellikle
demirden yapılsa da ceviz gibi sert ağaçtan da yapılabilen kirkitin günümüzde
demirden yapılmıĢ olanları kullanılmaktadır. Halıda çözgü ipliklerinin arasına
kolayca girebilecek sıklıkta yan yana dizilmiĢ 16–18 adet diĢleri olan bir tarak
görünümündedir ve kolay hareket ettirebilmek için ahĢap materyalden sap kısmı
bulunmaktadır (Ölmez, 2009:27).
Halı makası: Halı dokuma esnasında her iki el yardımıyla kullanılan, ilme ipliği
demetini istenen yükseklikte kesebilecek Ģekilde ayarlanabilen, demir makas. Bazı
yörelerde sındı olarak da bilinir ve halının yüzeyinin düzgünleĢtirilmesi amacıyla
kullanılan bir araçtır. Genellikle ayarlı makas ve ayarsız makas olmak üzere iki tip
10
makas vardır. Ayarlı makasta kesici kısmın altına bir plaka yerleĢtirilmiĢ ve bu
suretle oluĢturulan iki plaka iki adet kelebek vida yardımıyla birbirine bağlanmıĢtır.
Makas ayarlanmak istendiğinde kelebek vidalar sökülmek suretiyle alt parça
çıkarılmakta ve bu kısma istenen kalınlıkta mukavva yerleĢtirildikten sonra alt parça
yerine takılmaktadır ve bu suretle makasın kesme kalınlığı ayarlanmıĢ olmaktadır.
Hav yüksekliğinin halının her yerinde aynı olmasını sağlayabilmek için hav boyuna
ayarlanabilen bir özellik taĢıyan ayarlı makaslar yaygın olarak kullanılmaktadır
(Ölmez, 2009:27).
Halı bıçağı: Halı dokumada kullanılan önemli araçlardan bir diğeri de bıçaktır. Halı
bıçağı, halı dokuma esnasında bir tek ilmeyi kesmek amacıyla kullanılan, bir tarafı
düz, bir tarafı kesici özellikte, fazla keskin olmayan, tahta saplı, metalden yapılmıĢ
bıçaktır. Halı dokuma esnasında çözgü ipliğine bağlanan düğümlerin kesilmesi
amacıyla özel olarak yapılmıĢ halı bıçakları kullanılmaktadır. Halı bıçağı genellikle
kalın bir çakı görünümünde, sap kısımları ahĢap, dokuyucunun avucu içine
kolaylıkla yerleĢebilecek Ģekilde üretilmiĢ bir özellik taĢır. Ağız kısmının yapıldığı
malzeme çok kaliteli değildir ve ancak ipliği kesmeye yetecek kadar
keskinleĢtirilmektedir. Bunun amacı dokuyucunun herhangi bir kazayla
karĢılaĢmasına engel olmaktır. Fakat TaĢpınar yöresinde bıçağın ağız kısmı içi boĢ
bir yuva Ģeklinde yapılmakta ve bu boĢluğa tıraĢ bıçağı yerleĢtirilmektedir.
Genellikle kullanılmıĢ fazla keskin olmayan tıraĢ bıçağı tercih edilmektedir (Ölmez,
2009:27).
Tarak: Ġlmeleri düzgünleĢtirmek, ilme ipinin bükümünü açarak daha fazla kabarık
görünmesini sağlamak amacıyla kullanılan, sık diĢli, dıĢı tahtadan diĢleri demirden
yapılmıĢ bir araçtır (Ölmez, 2009:27).
Çözgü çözme aracı: Halı dokumacılığının ilk aĢamasını oluĢturan ve halıcılığın en
teknik iĢlemi olan çözgünün çözülmesi için kullanılan araçtır. Sarma tip tezgâhlarda
çözgünün mutlaka dıĢarıda çözülüp sonradan tezgâha taĢınması gerektiğinden bu
amaca uygun olarak geliĢtirilmiĢ bir araçtır. Çözgü çözme aracı yere belirli bir
aralıkla dik olarak çakılmıĢ iki adet kalın çubuktan ibarettir. GeliĢmiĢ olanlarda, üzeri
10 cm aralıklarla çizilmiĢ, uzun bir tahta ray üzerinde biri sabit diğer hareketli
11
karĢılıklı iki demir çubuktan meydana gelir. Hareketli olan demir, çözgünün boyuna
göre ray üzerinde ayarlanıp, sabitleĢtirilerek kullanılır (Ölmez, 2009:27).
Gücü: Çözgü tellerini birbirine paralel bir Ģekilde halı kalitesine göre eĢit olarak
taksim eden, atkı atılırken istenilen açıklığı temin etmek için arka ve ön tellerin
birbirinden ayrılmasını sağlayan bir sistemdir.
Ġlme iplikleri: El dokuması halı üretiminde kaliteyi doğrudan etkileyen unsurlardan
biridir. Üretilen halının cinsine göre ilmelik iplikler yün, ipek, suni ipek olabilir.
Ayrıca özel amaçlı üretilen halılarda sim, sırma, altın teller de ilme ipliği olarak
kullanılır. Ülkemizde üretilen halılarda büyük çoğunlukla ilmelik iplik olarak yün
kullanılmakla beraber dünyaca meĢhur Hereke halılarının ipek ilmelik iplik ile
dokunan cinsleri vardır. Bir halıda kullanılacak ilmelik ipliğin taĢıması gereken
özellikler standartlarda (TS 43, TS 626) belirtilmiĢtir. Ġlmelik yün halı ipliklerinin
üretiminde kullanılacak yünlerin kırkım yünü olması, bu iplik harmanına kasapbaĢı,
tabak yünü, rejenere yün, sentetik elyaf gibi kalitesiz yünlerin karıĢtırılmamıĢ olması
arzulanır. Genel olarak ilmelik yün halı iplikleri az bükümlü olarak üretilir. Ayrıca
iplik düzgünlüğünün fazla olması istenir. Ġlmelik yün halı iplikleri ya boyalı ya da
boyasız olarak kullanılır. Boyama iĢlemi ilmelik iplikler için çok önemli ve mutlak
istenen bir iĢlemdir. Çünkü bu ipliklerin rengi doğrudan halının niteliğini ve
niceliğini, maliyetini, kalitesini etkiler (Ölmez, 2009:27).
Çözgü iplikleri: Bu iplikler el halısının çözgüsünün hazırlanmasında kullanılan
ipliklerdir. Hammaddesi üretilen halının özelliğine göre ipek, suni ipek, yün ya da
pamuk olabilir. Pamuk çözgü iplikleri halıya kuvvetli bir görünüĢ, sert bir dokunma
hissi, ağır bir karakter kazandırır. Yün çözgü ile dokunan halılar daha hafif, yumuĢak
ve çözgü numarası ile hav boyuna bağlı olarak battaniyemsi bir yapı kazandırır.
Afganistan, Pakistan gibi ülkelerde üretilen halılarda çözgü ipliği olarak jütün
kullanıldığı görülür. Ancak el halısında jüt lifinin kullanılması genellikle arzu
edilmez. Jüt ipliğinin söz konusu ülkelerde kullanılmasının nedeni bol bulunması ve
o ülkeler için ekonomik olmasından kaynaklanmaktadır. Jüt ipliği ile dokunmuĢ
halıların tutumu serttir bu nedenle katlamak oldukça zordur. El dokuması halıların
çözgü ipliklerinin taĢıması gereken özellikler standartlarla belirlenmiĢtir. Çözgü
12
ipliklerinin büküm sayıları fazla olmalıdır. Büküm sayısının artması
mukavemetlerinin yükselmesine neden olur. Böylece çözgü iplikleri dokuma
iĢlemleri esnasında uygulanan çekme kuvvetine karĢı koyabilecek bir sağlamlığa
eriĢirler. Çözgü ipliklerinin düzgünlükleri fazla olmalıdır. Çünkü ancak bu Ģekilde
çözgü ipliklerinin tezgah üzerinde düzgün bir Ģekilde dağılımını ve dokunan halının
muntazam olmasını sağlamak mümkün olur (Ölmez, 2009:27)
Atkı iplikleri: Bu iplikler el dokuması halılarda deseni oluĢturan ilmelerin
sıkıĢtırılmasını sağlar. Atkı ipliklerinin hammaddesi üretilecek halın tipine göre
değiĢir. Atkı ipliği olarak en çok yün, pamuk ve ipek kullanılır. El dokuması halıların
atkı ipliklerinin taĢıması gereken özellikler standartlarla belirlenmiĢtir. Atkı
ipliklerinin bükümleri çözgü ipliklerine oranla çok daha azdır. Bu nedenle atkı
iplikleri çok yumuĢak bir tutuma sahiptir. Atkı ipliklerinin yumuĢak tutumlu olması,
çözgü ipliklerinin arasına daha iyi yerleĢmesini ve böylece daha kolay
sıkıĢtırılmasını sağlar. Atkı ipliklerinin de düzgünlüğünün muntazam olması kaliteli
bir halı üretebilmek açısından yararlıdır (Ölmez, 2009:27).
Halının yüzey bölümleri: Genellikle dikdörtgen nadiren de kare Ģeklinde dokunan
el dokuması halılarda yüzey iki bölümden oluĢmaktadır. Bunlardan birincisi ilmesiz
kısımlar olup, saçak, çiti, kilim ve etlik bölümlerinden meydana gelir. Saçak, halının
alt ve üst kısmında belli bir uzunluktaki çözgü ipliklerinin devamıdır. Çiti zincir,
sıçandiĢi gibi isimler de verilen, halıdaki kilim dokumasının sökülmemesini
sağlamak için saçakların dip kısımlarında yapılan iki sıra örgüdür. Kilim toprakçalık
olarak da bilinen ilmeli kısmı desteklemek için halının alt ve üst kısımlarında kilim
tekniğinde, belli bir uzunlukta dokunan bölümdür. Etlik kenar örgüsü olarak da
adlandırılır ve halının iki yanında belli bir kalınlıkta iki ya da dört çözgü ipine
dolanarak yapılan örgüdür. Halının yüzey bölümlerinden ikincisi ilmeli kısımlar olup
çözgüler üzerine renkli yün ipliklerin düğümlenerek oluĢtuğu bölümdür ve bu kısma
hav tabakası adı da verilmektedir. Ġlmeli kısımlar bordür (su), sedef, köĢe, madalyon
ya da göbek ve zeminden oluĢur (Durusel, 1979:27) (ġekil 1). (Ölmez, 2009:27).
13
ġekil 1. Ġlmeli ve Ġlmesiz Kısımlar
Bordür halının orta kısmının çerçevesidir. Eni aynı kalmak Ģartıyla halıyı dört
bir taraftan çevreler. Eni genellikle halı eninin 1/6 ve 1/8‟i arasında değiĢir. Halı
desenine bağlı olarak birden fazla bordür olabilir. Bordürü her iki yandan çevreleyen
dar çerçeveye sedef adı verilir. KöĢe, göbek ve ortayı tamamlayarak bordürden
ayrılan bölümü oluĢturan kısımları ifade eder. Ortada madalyon bulunur, köĢelere
motif yerleĢtirilirse köĢe göbekli halı olarak isimlendirilir. Orta ya da madalyon
halının en öneli kısmıdır. Dört taraftan bordür ile çevrilmiĢtir. Madalyon ile iç bordür
arasında kalan kısma zemin adı verilir. Bu düzenleme seccadelerde farklıdır.
Seccadeler genellikle mihraplı olu ya tek ya da çift mihraplıdırlar. Seccadelerde
mihraptan baĢka alt ve üst kenarda kalınca yer alan bölmeye ayna adı verilir (Ölmez,
2009:27).
Hav: Çözgü tellerine bağlanmıĢ ilme adı verilen düğüm uçlarının belli uzunluklarda
kesilmiĢ Ģeklidir (Ölmez, 2012:27).
14
Bordür: Halının dört kenarını çevreleyen; etlik, dıĢ sedef (küçük su), büyük su (enli
kıyı) ve iç sedeften meydana gelen kısma bordür denir. DıĢ ve iç sedefler bir ya da
birkaç tane olabilir (Ölmez, 2012:27).
Zemin (Orta): Halının bordürle çevrelenen orta kısmı olup, desenli veya düzdür
(Ölmez, 2012:27).
Makine halısı üretim sistemleri: Makine halısı üretim sistemleri 5‟e ayrılır;
Dokuma halılar (weaving), Örme halılar (knitting), DikiĢleme halılar (tufting),
YapıĢtırma halılar (non-woven) ve Colortech halılar (Ölmez, 2008:1).
Makine halısı yapılarını oluĢturan iplikler: Halıların dokunmasında farklı
görevleri olan 3 ayrı çözgü ipliği ve bir atkı ipliği kullanılır. Bunlar;
Bağlantı (zemin) çözgüsü: Halının zemin örgüsünü oluĢturan, çözgü iplikleridir.
Birbirleriyle bağlantı yaparak kilim dokuma zemini meydana getirdiklerinden
bağlantı çözgüsü de denir. Normal bir gerginlikte dokumaya girerler. Levende sarılı
pozisyonda dururlar.
Hav çözgüsü: Halı yüzeyindeki havları oluĢturan çözgü iplikleridir. Hav
çözgülerinin gerginliği daha azdır. Makine halılarında hav çözgüleri çağlığa
yerleĢtirilmiĢ bobinlerden alınır.
Dolgu çözgüsü: Dolgu çözgüsü halının tersinde ya da yüzünde görülmez. Tamamen
halını iç kısmında yüzer. Zemin çözgüsüne nazaran daha gergin ve kalındır. Dolgu
çözgüsünün görevi halıya bir kalınlık vermek ve hav yüzeyini oluĢturan çözgülerin
çıkmasını önlemektir.
Atkı ipliği: Zemin çözgüsüyle birlikte halını taĢıyıcı zeminini oluĢturan hav
çözgülerinin sıkıĢtırılmasını sağlayan ipliklerdir (Ölmez,2008:1).
Makine halısında hav ve çeĢitleri: Genel olarak amacı kumaĢın yüzeyinde belirli
bir efekt oluĢturmak olan, iplik demetleri veya ilmekleri ile meydana getirilen, ve
kumaĢın yüzeyinden dıĢarı doğru uzanan iplik uçlarının oluĢturduğu yapıya hav adı
verilir. Üç tip hav vardır:
15
V tipi bağlamalı hav: Bu tipte her iplik kesiĢmesinde iki hav ipliği vardır.
W tipi hav: Her üç iplik kesiĢmesinde iki hav ipliği bulunur.
Oymalı gravür hav: Üretimden sonra halı havlarının makaslama ile farklı boylarda
kesilmesi ile elde edilen hav Ģeklidir. Bu iĢlemde havların kesilmesi genellikle belli
bir desen göre yapılır. Kabartmalı ve oymalı bir efekt elde edilir (Ölmez, 2008:1).
Havlı dokumalarda hav konstrüksiyonu dokumanın dayanıklılığını etkiler. W
Ģeklinde hav 3 iplikle bağlandığı için yerinde daha sıkıdır. V hav ise yalnızca bir
iplikle bağlandığı için gevĢektir. Bu nedenle W havda dokuma yüzeyinde kelleĢme
olmaz. Ġplik kesiĢmeleri nedeniyle W hav V hav kadar yoğun değildir. Aynı hav
sıklığını temin etmek için W tipinde sıklığın artırılması gerekir. Daha sık bir hav
ezilmeye karĢı daha dayanıklıdır, kaplaması daha iyidir ve daha dik durur. W
Ģeklinde hav, kısa kesilmiĢ hav ipliklerinin meydana getirdiği bir konstrüksiyondur
(ġekil 2) (Ölmez, 2008:1).
ġekil 2. Hav ÇeĢitleri (Ölmez, trhz: 1)
1.2.1. Halıların Sınıflandırılması
Günümüzde üretilen halılar; üretim Ģekillerine göre, kullanılan hammaddeye
göre, kullanıldığı yere göre, 1 dm2‟deki ilme sayısına (kaliteye) göre ve ebadına göre
sınıflandırılmaktadır.
Halılar üretim Ģekillerine göre ikiye ayrılırlar: El Halıları ve makine halıları.
Kullanılan hammaddeye göre dörde ayrılırlar: Tamamen yün iplikten dokunmuĢ olan
halılar (ilmesi, çözgüsü ve atkısı yün ip olan halılar), Ġlme ipi yün, çözgü ve atkısı
16
pamuk iplikten dokunmuĢ olan halılar, Ġlme ipi yün, çözgü ve atkısı ipek iplikten
dokunmuĢ olan halılar, Ġpek halılar (ilmesi, çözgüsü ve atkısı ipek ip olan halılar).
Halılar kullanıldıkları yere göre de çeĢitli isimler almaktadır. Paspas, heybe, yastık,
namazlık, seccade, duvar, sedir (divan) ve yer döĢeme halıları gibi.
Halılar dm2‟deki ilmek sayılarına göre de aĢağıdaki Ģekilde sınıflandırmıĢlardır:
-Ekstra ekstra ince kalitedeki halılar (dm2‟de, 3600 – 2401 düğüm)
60 x 60 Hereke, 50 x 50 Sivas, 50 x 50 Yağcıbedir.
-Ekstra ince kalitedeki halılar (dm2‟de 2400 – 1811 düğüm)
40 x 55 Yahyalı, 40 x 50 Ladik.
-Ġnce kalitedeki halılar ( dm2‟de 1810 – 1361 düğüm)
40 x 50 TaĢpınar, 40 x 40 Ġnce Anadolu; Malatya, Kars, Gördes, Ezine Yuntdağı,
30 x 50 Kula, 36 x 42 Bünyan, 38 x 38 Ġnce Isparta (Hasgül).
-Orta kalitedeki halılar (dm2‟de 1360 – 671 düğüm)
32 x 40 Bergama, 26 x 40 Milas, 26 x 33 Isparta, 24 x 30 DöĢemealtı.
-Kaba kalitedeki halılar ( dm2‟de 670 – 214 düğüm)
22 x 28 Demirci, 18 x 28 Simav.
Halılar desenlerine göre. Düz Halılar ve Desenli Halılar olarak 2‟ye ayrılır
(Anonim, 1992:TS-43).
Tasarım aĢamasının en önemli parçalarından biri, fikirleri oluĢturma
iĢlemidir. Sıklıkla eskiz çalıĢmak, akıldaki fikirlere ait kavramlarla iletiĢime geçmek
ve onları keĢfetmek konusunda yardımcı bir yöntemdir. Eskiz yaparak düĢünme
kavramı da yeni fikirler oluĢturma konusunda oldukça yararlı bir yöntem olmuĢtur
(Akın, 05/04/2014).
17
Bilgisayarlar her ne kadar desen tasarlama konusunda tasarımcılar tarafından
en çok kullanılan yöntem olsa da bir tasarımcı, nadiren bir deseni direk olarak
ekranda oluĢturmaktadır. Tasarımcı, tasarlayacağı desen hakkında notlar alır ve
imgesini basitçe karalar. Bunun için tasarımcı sadece kağıt ve kaleme ihtiyaç duyar.
Bilgisayar destekli tasarım öncesinde bu yöntemin kullanılması Ģart olmasa da
oldukça faydalıdır. Çünkü, bu tip çalıĢmaların resmi olarak herhangi bir değeri
olmadığı için kolayca değiĢtirilebilir. Bu yöntem tasarımcılar için rehberdir (Bekler,
Selçuk, 05/04/2014).
Günümüzde bilgisayarlar, yapılan tasarımların gerek görsel, gerekse de
matematiksel ifadelerini oluĢturmamıza ve bu verileri kolayca saklayıp
aktarabilmemize yarayan yapısıyla tasarım ofislerindeki yerini çoktan almıĢtır
(CoĢkun, 06/04/2014).
Bilgisayar ile çizimde, bilgisayar destekli tasarım sisteminde belli bir
eğitimden sonra yapılacak olan çizimler, klasik çizim Ģekline oranla daha kolay
Ģekiller yapılır, kopyalanır, düzeltilir ve saklanabilir. Günümüzde tasarımcılar ve
iĢletmeleri bilgisayar destekli tasarım ve bilgisayar destekli üretimin kolaylıklarından
faydalanmaktadır (Demirağ, 12/02/2014).
Halılar kullanım alanlarına göre de sınıflandırılmaktadır:
Namazlık halısı; Üzerinde namaz kılmak için dokunur. Kullanılmadığı zamanlarda,
toplanıp, bir yerde saklanır. Genellikle bir insanın namaz kılabileceği ölçülerdedir.
Genellikle 100 x 50-60 cm ölçülerindedir. Diğer halılardan farklı olarak, namaz
kılınacak yöne sembolik bir mihrap yapılır. Bazen mihrabın altında ve üstünde birer
dikdörtgen çerçeve bulunur. Bunlara Ege bölgesinde ayetlik, Orta Anadolu
bölgesinde sandık denilir (Ölmez, 2009: 27).
Seccade halısı; Günümüzde namazlık halısından büyük, kelle halısından daha
küçük, büyük halıların yetmediği yerleri doldurmak için dokunmuĢ her halıya
seccade denir. Genellikle 2 m2‟ye yakın ölçülerde dokunur. Desen açısından diğer
halılara benzer, mihrap niĢi yoktur (Ölmez, 2009:27).
18
Yastık halısı; insanların otururken sırtını duvara dayaması için dokunur. Ġçlerinde
60-70 x 30-40 cm ölçülerinde örnekler mevcuttur. 19. – 20. y.y.‟dan kalanlar 90-100
x 40-50 cm boyutlarındadır. Günümüzde hala kullanılmaktadır. Bir odayı dolduracak
sayıdaki yastıklara takım yastık denir (Ölmez, 2009:27).
Duvar halısı; Duvarı süslemek, duvardan gelecek nem ve soğuğu önlemek üzere
dokunmuĢ halılara duvar halısı denir. Duvar halısı dokuma Anadolu‟da bir
gelenektir. Desenleri yörelere göre değiĢir. Boyutları evin ölçülerine göre ayarlanır.
Çoğunlukla göbeklidir. Halk arasında buna göbek, top, tabaka gibi isimler verilir.
Halılar top, tabaka sayısına göre isim alırlar. Altı tabakalı, sekiz göbekli gibi (Ölmez,
2009:27).
Sedir halısı; Eski evlerde pencere önlerine, bazen de odanın iki uzun kenarına
yapılan, halkın sedir, divan, seki, makat gibi isimlerle adlandırdığı, yerden yaklaĢık
25–30 cm yükseklikteki bölümlerin üzerine serilir. Halılar genellikle dar enli ve uzun
boyludur. YaklaĢık 4–4,5 m Boyunda, 80–90 cm enindedir (Ölmez, 2009:27)
Taban halısı; Büyük boy halılara verilen addır. Genellikle 6 m2 ve daha büyük
dokunur. Tek parça halindedir. Büyük mekânlara sermek için kullanılır (Ölmez,
2009:27).
Kelle halısı; Taban halılarının bir boy küçüğüdür. YaklaĢık 4 m2 ile 6 m
2 arasında
değiĢir. Genellikle tek kullanılır (Ölmez, 2009:27).
Özellikle, 19. y.y.‟dan itibaren batılı Ģirketlerin Anadolu‟da halı dokutturduğu
yıllardan itibaren ticari açıdan boyutları göz önünde bulundurularak, Taban halısı,
kelle halısı, karyola halısı, somya halısı, yolluk, çeyrek halı, minder gibi halı tipleri
yaygınlaĢmıĢtır. Geleneksel halı sanatının günümüz üretimine aktarılmasında, özgün
tasarıma alt yapı oluĢturacak özelliklerin sınırlarının iyi belirlenmesi gerekmektedir.
Bir halı tasarımı yaparken, halının genel karakterinin yöre özelliklerine göre
belirlenmesi, düğüm sıklığının ve hav yüksekliğinin tespit edilmesi, çalıĢılacak
yöreye özgü halıların kompozisyon Ģemalarının ve motiflerin özümsenmesi ve
kullanılacak malzeme seçimi büyük önem taĢımaktadır. Geleneksel bir halı
tasarımında öncelikle halı tipine uygun olarak hazırlanmıĢ özel kareli kağıtların
19
kullanılması belirlenen düğüm sıklığındaki kaliteyi sağlamak amacıyla tasarımcıya
yarar sağlamaktadır. 40 x 40 dm2, 60 x 60 dm
2 gibi kalitedeki halı tasarımları için
Hereke tipi halı kağıdı, 25 x 35 dm2, 18 x 24 dm
2 gibi kalitedeki halı tasarımları için
ise Isparta tipi halı kağıdı kullanılmalıdır (Ölmez, 2009:27).
1.3. Halılarda Desen Faktörü Ġle Ġlgili Tanımlar ve Kavramlar
Asırlar boyu hem dini inançlar hem de gelenekler çerçevesinde Ģekillenen
Türk süsleme sanatları son derece zengin ve estetik bir yapı sergilemektedir. Süsleme
sanatlarında desenin en önemli unsuru motiflerdir. El dokusu halılarda renk, desen ve
motif özellikleri halının kalitesini belirleyen en önemli görsel faktörlerdir. Türk
halılarında en çok kullanılan renk kırmızıdır. Zenginlik, saadet ve sevinci ifade eden
kırmızı renk, genellikle aspir (Carthamus tinctorius) bitkisinin çiçek taç
yapraklarından, fındık yaprağından, kökboyadan (Rubai tinctorium) elde edilmiĢtir.
Türk halılarında ikinci renk olarak kullanılan ve kötülüklerden korunmayı ifade eden
sarı renk, cehri ağacından (Rhamnus tinctoria), safran yapraklarından, nar
kabuğundan, papatyadan, elde edilmiĢtir. Asalet ve ihtiĢamı temsil eden mavi renk
ise bakkam ağacı yanında, çivit otundan (İsatis tinctoria) elde edilmiĢtir. Türk
halılarında kullanılan diğer renklerden yeĢil rengin cenneti, siyah rengin de dünyevi
sıkıntılardan arınmayı ifade ettiği kabul edilir (Ölmez, 2009: 27)
Motif, halı ve kilim üzerinde görülen desen kompozisyonunu meydana
getiren Ģekiller olup, çok küçük beneklerden, madalyon gibi oldukça büyük Ģekillere
kadar değiĢiklik göstermektedir. Halılardaki motifler genellikle doğada bulunan
varlıklar doğrudan doğruya kopya edilerek ya da stilize edilerek yani değiĢtirilerek
oluĢturulmaktadır. Bunun yanında sembol olarak kullanılan motiflere de
rastlanmaktadır. Doğadan esinlenilen naturel, stilize ve sembolik motiflerin dıĢında
bir de geometrik motifler bulunmaktadır (Ayyıldız, 1988:19).
Bu motiflerin belli bir düzen içerisinde birleĢmesinden desen meydana
gelmektedir. Türk halılarının kompozisyon özelliklerini: kenar bordürleri, ortada yer
alan düzenlemeler ve mihrap özellikleri olarak üç bölüme ayırarak incelemek
mümkündür. Halıların ilmeli kısımları genellikle desen itibarıyla da üç bölümden
oluĢmaktadır. Birincisi orta kısım ya da model, ikincisi bordür ya da su, üçüncüsü ise
20
köĢedir. Halının orta ya da model olarak da ifade edilen bölümü en önemli bölümünü
teĢkil ederek desen uygulanan yeri oluĢturmaktadır. Orta kısımda kullanılan renk ve
desenler halıyı adlandırmakta rol oynar. Orta kısımda yer alan motif düzenlemelerini
genel olarak Ģu Ģekilde sınıflandırabiliriz;
1. Bir motifin tekrarından oluĢan düzenlemeler,
2. Birden fazla motifin tekrarından oluĢan düzenlemeler,
3. Atlamalı düzenlemeler,
4. GeçiĢli düzenlemeler,
5. Merkezde toplanan düzenlemeler,
6. KöĢeden merkeze toplanan düzenlemeler.
Türk halılarında orta kısım, daha çok sonsuzluk prensibi çerçevesinde
düzenlenmiĢ ve bölgeler itibarıyla farklılık gösteren motiflerle zenginleĢtirilmiĢtir.
Söz konusu motifler halıların hangi yörede ve/veya bölgede dokunduklarının
göstergesidir. (Ölmez, 2009: 27).
Bordür, halının orta kısmının çerçevesi olmakta, birden fazla uygulanabildiği
gibi, eni aynı kalmak üzere halının dört tarafını dolaĢmaktadır. Bordür eni genellikle
halı eninin 1/6 ve 1/8 „i kadar olup, yöresel özellikleri değiĢmekle birlikte en dıĢtaki
ince tek renkli bordüre kolan adı verilmektedir. Kolandan biraz daha kalın kısma
sedefe y da etlik denilmektedir. Göbek ve ortayı tamamlayarak bordürden ayrılan
bölüme ise köĢe denilmektedir. Bir halının desenini meydana getiren kısımlar ġekil
3‟de verilmiĢtir (Ölmez 2009: 27).
21
ġekil 3. 1: Saçak, 2: Çiti, 3: Toprakçalık (Kilim Örgü), 4: Kenar Örgüsü (Kıyı), 5: Kolan, 6: Sedef
(Etlik), 7: Büyük Su, 8: Sedef (Etlik), 9: Kolan, 10: Orta Zemin, 11: Madalyon, 12: KartuĢ, 13: ġemse,
14: KöĢe (Ölmez 2009: 27)
Genel olarak Türk halıları desen özelliklerine göre üçe ayrılmaktadır.
Mihraplı halılar: Seccade tipi halılardır, iç kısım mihraplıdır. Bazen ortanın üstünde
ya da altında dar bir dikdörtgen bulunur ve bu bölüme Kayseri ile Bünyan‟da ayna
diğer yörelerde ise ayet, tabaka, kaş gibi adlar verilip, tek ya da çift mihraplı
olabilmektedir.
KöĢe göbekli halılar: Halının iç kısmının tam merkezinde, bulunan büyükçe motife
göbek adı verilmekte olup tepsi, madalyon ya da top olarak da bilinmekte, aynı
motifin dörtte bir parçası veya değiĢik bir motif zemin kısmının dört köĢesine
yerleĢtirilmektedir. Geride kalan boĢluklar tek renkle doldurulabileceği gibi serpme
olarak çeĢitli motiflerle de süslenebilmektedir.
Serpme motifli halılar: Rapor halılar olarak da bilinen bu tür halılar bir ya da birkaç
motifin tekrar edilmesiyle orta kısmı doldurulan halılardır. Bazı çeĢitlerde bordür
bulunmamakta, tüm yüzey serpme motiflerle kaplanmaktadır (Ölmez, 2009: 27).
Anadolu‟da halı veya düz dokuma yaygıların desenine model, örnek, örenek,
nakıĢ, yanıĢ, yanıĢ gibi isimler verilir. Her boyun farklı imleri farklı desenleri vardır.
22
Bu yüzden her boyun bunların yerleĢtiği her köyün, her dokuma merkezinin motifi
faklıdır ve değiĢik anlamlar ifade eder (Ölmez, 2009: 27).
Türk dokumalarında kullanılan motifler genellikle bitkisel ve hayvansal
motifler, bulutlar, geometrik ve sembolik motifler, mimari ve insan yapısı
formlarından esinlenilen motifler, barok, ampir ve rokoko motifler, motif olarak
kullanılan yazılar, giysi ve takı motifleri olarak gruplandırılabilir. Anadolu Selçuklu
halılarında, geometrik motifler, stilize bitkisel motifler ve kufi yazılı bordür
düzenlemeleri karakteristik desen özelliklerini oluĢturur. Osmanlı devrinde ise bu
desenler, daha çok geliĢme imkanı bulmuĢ, dokunduğu bölgeye göre zenginlik
göstermiĢtir. Anadolu halı desenleri arasında yer alan hayvan figürlerinin de Türk
halıları içinde özel bir yeri vardır. Hayvan figürlerinden ejder, Ģifa ve saadeti, yılan
bereketi, simurg insanlara iyiliği, muhtaçlara yardımı, tavus kuĢu ise cenneti temsil
etmektedir. Türk halılarında kullanılan baĢak motifi bereketi, gül, karanfil, lale gibi
çiçekler, cennet bahçelerini, selvi ağacı ömrün faniliğini, ağaç motifleri, yayılma
özlemini, nar cennet meyvesini ifade etmektedir (Ölmez, 2009: 27).
Geleneğe dayalı tasarım anlayıĢıyla üretilmiĢ yöresel halıların görsel
özellikleri, farklı terimlerle ifade edilmektedir. Buna göre uzun kenarlarda yer alan
bordürlere, dokuma merkezine göre değiĢmekle birlikte su, kenar veya ayak denir.
Dar kenarlardaki dikdörtgen çerçevelere sandık, ayetlik gibi isimler verilir. Bir halıda
dıĢtan içe doğru dar su, geniĢ su, ayetlik (sandık), köĢe, göbek bölümleri yer alır.
Bu bölümlerden her biri dokunduğu yöreye özgü farklı desenlerle süslenir (Ölmez,
2009: 27).
Tasarımı yapılacak yöre halısının karakterini belirlerken değiĢik dönemlere
ait örneklerde kullanılmıĢ motif ve renk karakterleri incelenmeli, dolayısıyla eldeki
belgeye sadık kalarak motiflerin bozulmadan aktarılması sağlanmalıdır. Bu aktarım
yapılırken motiflerin kullanıldıkları dönemlere dikkat edilerek aynı dönem
motiflerinin birlikte kullanılması yapılacak olan yeni bir tasarımda geleneksel
ifadenin taĢınmasını sağlayacaktır. “Tasarımda sentezleme en önemli konudur.
Tasarımı yapılacak bir yörenin halı örnekleri analiz edildiğinde ve ayrıntıları yok
edilerek yalınlaĢtırıldığında, tasarım için çok önemli olan biçim ve kurgu ile onu
23
oluĢturan elemanlar görülmektedir. Bunlar, yüzeyin düzenlenmesini sağlayan temel
geometrik kurgu ve bu düzene göre yerini almıĢ olan biçimlerin ve renklerin
organizasyonudur.” Dolayısıyla, tasarımda kullanılacak motiflerin belirlenmesinin
ardından, tasarımı yapılacak yöre halılarına ait kompozisyon Ģemalarının çıkarılması,
geleneksel bir halı tasarımı yapmada tasarımcıya referans oluĢturacak bir diğer
kaynaktır. Bir yöreye ait birden fazla kompozisyon Ģeması tespit edilebilir ve benzer
örnekler kendi içinde gruplandırılabilir. Böylece tasarımcı istediği Ģema üzerinde
tasarımını Ģekillendirebilir (Ölmez, 2009:27).
Halı tasarımında ölçülendirmenin yapılması, baĢka bir deyiĢle tasarımda
kullanılacak kompozisyon Ģemasının kareli kağıt üzerine geçirilmesi ve uygun
bağlantıların motifsiz olarak belirlenmesi, doğru bir bağlantı planının halı yüzeyine
dağılımını sağlamakta ve yanılgı payını azaltmaktır. Daha sonra tasarımı yapılacak
halının planında yerleri belirlenen motifler eskiz kâğıdına çizilerek kareli kâğıda
aktarılır ve kareli kâğıt üzerinde motif özellikleri bozulmayacak biçimde kareleme
iĢlemi yapılır. Halıda renk de desen ile birlikte halının bütününü oluĢturan
özeliklerden biridir. Geleneksel halı üretiminde yörelere göre kalıplaĢmıĢ belirli renk
grupları vardır. Bu renkler değiĢmez nitelikleriyle yöre halılarına egemendir. Eğer
geleneksel bir halı tasarımı yapılacaksa, yöreye özgü motif ve kompozisyon
Ģemasının yanı sıra kalıplaĢmıĢ olan bu renk gruplarının kullanılması daha doğru
olacaktır. Yapılan bir halı tasarımında, ürünün algılanması bakımından öncelikli
etkiye sahip olan motif ve renk unsurlarının müĢteri talebine veya kullanım alanına
göre değiĢtirilmesi, özünden uzaklaĢmıĢ ve geleneksel etkisini kaybederek yozlaĢmıĢ
ürünleri karĢımıza çıkarmaktadır. Bu sebeple ticari açıdan özellikle geleneksel
üretimlerin yapıldığı firmalarda tasarımların, bu alanda eğitim almıĢ tasarımcılar
tarafından yapılması daha özgün örneklerle yöre halıcılığının yaĢatılmasına katkı
sağlayacaktır (Ölmez, 2009:27).
Kompozisyon: Sanat yapıtında, parçaların bir bütün içinde düzenli olarak bir araya
getirilmesi. 20. y.y. baĢına dek, betiler kullanarak yapılan resim. Çağımızda renk,
çizgi ve yüzeylerin dengeli ve uyumlu biçimde bir araya getirdiği resim (Turani,
1968:51). Kompozisyon hazırlama sanatsal dizgenin yapıtta oluĢturulması iĢlemidir.
Yapıtı oluĢturan öğelerin belirli düzen bağıntıları içinde bir araya getirilmesi ve bu
24
çalıĢma sonucunda ortaya çıkan yapıtın kendisi (Sözen ve Tanyeli, 1996:135).
Kompozisyonun genel anlamı, parçaların bir bütün içinde, bir düzen gösterecek
biçimde bir araya getirilmesi, olarak açıklanmaktadır. Resimde kompozisyon çok
kez figürlü bir tertip olarak düĢünülmüĢtür. Fakat bu gün bir tabloda kompozisyon,
renklerin, siyah beyaz değerlerin ve çizgilerle yüzeylerin belli yüzey içinde dengeli
ve armonili olarak bir araya getirilmesine denmektedir (Turani, 1998:73).
Halıda kompozisyon: Deseni oluĢturan ana unsur motiftir. Motif ise birebir doğada
bulunan bitki ve hayvanları stilize ederek ve üsluplaĢtırarak, kâğıda aktarılmasıdır.
Motiflerin, düzenli ve kurallı bir Ģekilde birleĢtirilmesinden desen oluĢur. Uygulanan
kurallar yine birebir doğadan alınmıĢtır. Deseni oluĢturan motiflerin; renk, ıĢık-
gölge, perspektif gibi ana hatları belirleyen uyumu doğaya ters düĢmemelidir.
Türklerin el sanatları bezemelerindeki tüm kompozisyonlarda görülen
“sonsuzluk” anlayıĢı, halı sanatında da etkili olmuĢtur (Sözen, 1998:168).
Kompozisyon oluĢumu için; bir yandan doğa gözlemleri, diğer yandan daha önceki
ve çağdaĢları olan diğer medeniyet çevreleri ile olan etkileĢim içinde geliĢtirilen
kompozisyonlara da bu birikimler yansır. Farklı inanç ve kültür çevreleri içinde,
geniĢ bir zaman ve mekana yayılmıĢ, binlerce yıllık Türk sanatında geliĢtirilmiĢ
dekoratif kompozisyonlar doğal olarak sayısız çeĢitlilik arz eder. Yüzyılların
getirdiği tecrübelerle Türk süsleme sanatlarında; motifler mükemmel bir biçimde
üsluplaĢtırılırken, kompozisyonlar da zengin bir çeĢitliliğe ve üstün bir olgunluğa
ulaĢır (Özkeçeci, 2008:13).
Halılarda tek tip olmayan, farklı farklı kompozisyon özellikleri
bulunmaktadır. Türk halılarında kompozisyonlar serbest olabildiği gibi daha çok
simetrik bir Ģekilde tasarlamıĢlardır. Simetrik kompozisyonlar bir eksen üzerinde
geliĢir. Tek eksenli simetrik kompozisyonlarda desen; sağlı - sollu iki yönde birbirini
karĢılayarak oluĢur. Birden fazla simetri eksenine dayanan kompozisyonlarda ise
dikey ve yatay eksenler veya bunların arasında oluĢan eksenlerde kompozisyonlar
merkezden dıĢa doğru bir düzen içerisinde kurgulanır. Dikkati merkeze çeken
merkezi kompozisyonlar alanı ideal Ģekilde değerlendirmeye en güzel misaldir. En
çok kubbe içleri gibi dairesel alanlarda yer alır. Çoğu ıĢınsal veya çapraz eksene göre
25
simetrik olan bu merkezi kompozisyonların yarısı veya dörtte biri, yarım daire, yarım
oval, çeyrek daire veya üçgen alanların bezemesinde kullanılır.
Bu bilgiler çerçevesinde diyebiliriz ki bir sanatçı kompozisyon tasarlayacağı
zaman, eline kalemi alıp çizmeye baĢlamadan önce iyi bir kompozisyon yapmak için;
Sanatta var olan temel kural ve ilkeleri, klasik örneklerin ana formlarını,
espas ve boyutları (genellikle kullanılan oranlar, normlar), motif ve desen
özelliklerini, renk hususiyetlerini, malzeme vasıflarını, teknik ve uygulama usullerini
iyice etüt etmiĢ olmalıdır.
Ġçinde yaĢadığı kültür ve inanç sistemiyle Ģekillenen hayal dünyası ile
düĢünmeli ve kompozisyon yaparken; neyi, ne için nereye hangi malzemeyle ve
hangi yolla yapacağını önceden belirlemeli ve sonuç olarak ne yapacağını bilmelidir
(Özkeçeci, 2008:12 ).
Motif: Bu kelimenin kökeni Fransızcadan gelmektedir. Genel olarak güzel sanatların
her kolunda kompozisyonun esasını teĢkil eden öğe. Tezyinatta süs teĢkil edip bizi
çeken biçim (Turani, 1998:97). Bezeme ve süslemede bütünü oluĢturan parçalardan
her birine verilen ad. Örneğin, rumi motifi, akant motifi gibi. Motif karĢılığı olarak
Türkçe “örge” sözcüğü de kullanılmaktadır (Sözen ve Tanyeli, 1996:166). Sanat
eserleriyle süsleme iĢlerinde tekrar eden veya kendi baĢlarına ayrı ayrı bir grup
meydana getiren Ģekillerin her biri Herhangi bir eserin temel fikri
ile müzik parçalarında bestekârların kullandığı nağmeler topluluğu da bu isimle
anılmaktadır. Güzel sanatlar dalında, bir biçimin, bir grubun, genellikle bir
manzaranın konusunun tekrar ve devam etmesi motif bilgisiyle mümkündür.
Resimcilik ve süslemecilik sanatında bir bütünün değiĢik yönlerinin çizilmesi o
bütünün motiflerini meydana getirir. Bu motiflerin değiĢik tarzda ve yönde
birleĢmesiyle de çizilmek istenen eserin bütünü ortaya çıkar. Ġlk asırlardan beri bu
Ģekilde var olan motifçilik sanatı, Osmanlılar zamanında süslemecilikle birleĢerek
zirveye ulaĢmıĢtır. Camilerin kubbe ve tavanlarında; saray, kasr ve köĢklerin salon ve
odalarının süslenmesinde motif sanatının ulaĢtığı ileri seviye açık olarak
görülmektedir (Hatipoğlu, 2002:11).
26
Motifler, tüm halı ya da kilim gibi dokumalarda kullanılan süsleme
unsurudur. En küçük karelerden, madalyon gibi oldukça büyük Ģekillere kadar
farklılık gösterir.
Tasarımın ana teması desen, deseni de oluĢturan motiflerdir. Türk
desenlerinin zenginliği; motif çeĢitlerinin bolluğu ve motiflerin son derece estetik bir
yapıya sahip oluĢlarından ileri gelmektedir. Motif çeĢitlerini Ģu Ģekilde
sınıflandırabiliriz: Bitkisel motifler, hayvansal motifler, geometrik ve sembolik
motifler, geçmeler, mimari ve insan yapısı formlardan esinlenen motifler, doğadan
stilize edilen motifler, barok-ampir ve rokoko motifler, yazının dekor ve motif olarak
kullanılması son olarak da insan, giysilerinin ve takılarının motifleri (Akar ve
Keskiner, 1978:10).
Bitkisel motifler: Türk süslemesinin en yaygın bir dalı olup, çok zengin ayrıntılar
halinde bulunurlar. Bitkisel motifler baĢlıca dört grup altında toplanmaktadır. Bunlar:
Çiçekler, yapraklar, ağaçlar, yemiĢ ve meyveler olarak adlandırabiliriz (Akar ve
Keskiner, 1978:11).
Hayvansal motifler: Bitkisel süsleme kadar hayvanlardan ilham alınarak yapılan
süsleme, Türk mimarisi ve el sanatlarına, özellikle 16. y.y.‟a kadar hakim olmuĢtur.
Bu yüzyıl ile birlikte bitkisel süslemenin yanında yardımcı motif olmaya baĢlar ve
18. y.y.‟da da tamamen kaybolup gider. Hayvansal süslemeler üç grup altında
toplanmaktadır. Bunlar: Yalın hayvan formları, rumiler, Selçuklu münhanileri olarak
adlandırılır. Bunların içinden yalın hayvan formları da efsanevi veya mitolojik
hayvan formları ve stilize hayvan motifleri olarak ikiye ayrılmaktadır (Akar ve
Keskiner, 1978:11-12).
Geometrik ve sembolik motifler: Yüz yıllar boyu en sık ve ayrıntılarla kullanılmıĢ
desen türlerinden biri de Ģüphesiz geometrik kurallara dayanmaktadır. Ġslam felsefesi
ile iyi bağdaĢması ve soyut anlama ulaĢtığı için Türkler, özellikle Arap aleminden
aldıkları bu süslemeyi kendi görgü ve yorumları ile yoğurarak ilginç dekorlar
yaratmıĢlardır (Akar ve Keskiner, 1978:12).
27
Geçmeler: Eski adı ile zencerek olarak anılan bu desenlerin binlerce çeĢidi vardır.
Zincirleme halkaların devamı Ģeklinde oluĢurlar. Her yüzyılda sevilmiĢ, kullanılmıĢ
ve zaman modasına göre üsluplanmıĢlardır. Kenarsuyu (bordür) ve yalın hallerde
olmak üzere iki bükük bölüme ayrılmaktadırlar (Akar ve Keskiner, 1978:13).
Mimari ve insan yapısı formlardan esinlenen motifler: Bu motif grubumuz da 4
baĢlık altında toplanmaktadır. Bunlar: Kaplar, bina desenleri, gemi ve kalyonlar, eĢya
motifleri olarak adlandırılmaktadır (Akar ve Keskiner, 1978:13).
Doğadan stilize edilen motifler: Hayvan ve bitki motiflerinin yanı sıra doğada var
olan birçok kavram süslememizde kullanılmıĢtır. Bunlar da Ģu Ģekilde 4 baĢlık
altında toplanmıĢtır; bulut, güneĢ-ay ve yıldızlar, deniz-akarsu-durgun su, ateĢ ve nur
motifleri olarak adlandırılmaktadır (Akar ve Keskiner, 1978:13).
Barok, ampir ve rokoko motifleri: Batı etkisi ile 17. y.y.‟ın ikinci yarısından
itibaren Türk süslemesi değiĢime uğrar ve bu yeni moda eski motiflerle birleĢerek
“Türk Rokokosu” adı verilen bir üslubu ve yeni motiflerini oluĢturur (Akar ve
Keskiner, 1978:13).
Yazının dekor ve motif olarak kullanılması: Genellikle eski harfler bazı hallerde
süsleme elemanı olarak kullanılmıĢtır (Akar ve Keskiner, 1978:14).
Ġnsan, giysilerinin ve takılarının motifleri: Yerine göre ileri derecede stilize,
yerine göre üslublanmıĢ olarak süslemeye giren bu bölüm çok geniĢ bir kısmı
kapsamaktadır (Akar ve Keskiner, 1978:14).
1.3.1. Dokunacak Halının Düğüm Sıklığı (dm2’deki Ġlmek Sayısı ya da
Kalitesi)
Dokunacak halının düğüm sıklığı (kalitesi) 60x60, 26x40 gibi rakamlarla
gösterilir. 1. rakam ile 2. rakam (60x60) aynı ise kare kalite, değilse (26x40)
dikdörtgen kaliteli desenler adı verilmektedir. Bu ifadede birinci rakam dokumanın 1
dm ya da 10 cm eninde 60 düğüm (çift çözgü) ve 1 dm ya da 10 cm boyunda 60
düğüm (sıra sayısı) var demektir. Dokumanın 1 dm2 ya da 10 cm
2 sinde 60x60=3600
adet düğüm(ilme) var demektir. Kalite de 1. rakam ile 2. rakam birbirinin aynı
değilse dikdörtgen kaliteli desenler olarak adlandırılır. 40x50 kalite Ladik halısının
28
kalitesini ifade etmektedir ve dikdörtgen kalitedir. Çünkü 1. ve 2. rakam farklı
olur.10 cm ende 40 düğüm (ilme) yine 10 cm boyda 50 düğüm (ilme) sırası sayısı var
demektir. Yani 1 dm2‟de 40x50 = 2000 düğüm (ilme) var demektir. Düğüm
sıklıklarına göre Türk halıları şunlardır: 100x100 Hereke İpek-KarıĢık Malzeme,
80x80 Kayseri İpek FloĢ, 60x60 Hereke Yün, 50x50 Sivas, 40x50 Lâdik, 40x45
Yahyalı TaĢpınar, 40x40 Kars-İç Anadolu, 35x45 Yağcı Bedir, 30x50 Kula, 36x42
Bünyan, 38x38 Hasgül( İnce Isparta), 32x40 Bergama, 26x40 Milas, 26x33 Isparta,
24x30 DöĢemealtı, 20x20 Demirci, 22x28 Demirci, 18x24 Simav (Pak, 2010:12).
Halının tipi, boyutları ne olursa olsun; kalite hesaplamalarında hep aynı yol
takip edilir. Ebatta verilen ilk rakam daima halının enini, ikinci rakam ise halının
boyunu ifade eder. Kalitenin ilk rakamı ile ebadın ilk rakamının çarpımı halıdaki
toplam tel sayısını verir. Kalitenin ikinci rakamı ile ebadın ikinci rakamının çarpımı
halıdaki toplam sıra sayısını verir. Halının; toplam tel sayısı ile toplam sıra sayısının
çarpımı o halıdaki toplam ilme (düğüm) sayısını verir. Halının alanı ise en ebadı ile
boy ebadının çarpımıyla bulunur. Verilen ebatlar cm biriminden ise sonuç cm2‟dir.
dm biriminden ise sonuç dm2‟dir. Ebatlar metre (m) biriminden verilmiĢ ise sonuç
m2‟dir. Halıcılıkta, hesaplama iĢleri genellikle dm üzerinden yapılır.
Tel Sayısı = En Kalitesi x En ebadı
Sıra Sayısı = Boy kalitesi x Boy ebadı
Toplam İlme Sayısı = Tel Sayısı x Sıra Sayısı
1.4. Tasarıma Yönelik Tanımlamalar ve Kavramlar
Tasarım: Kelime, kök olarak ; "tasar" kelimesinden türer, açılımı düĢünmek
planlamak anlamındadır. „tasarlamak' , „tasarım' ; fikri Ģekil olarak ortaya sunma
anlamında. DıĢ kaynaklarda geçen tanımı ise Design sözcüğü Latince kökenli
'designare'den türemiĢtir; anlamı 'bir Ģeye iĢaret etmektir'. Etimolojik anlamda,
uzakta olan bir Ģey iĢaret edilebilir; piktoral anlamda 'de-sign' birden fazla Ģeyin
olduğu ortamda, yalnızca tek bir Ģeyi iĢaret edebilir. Ruhani anlamda ise 'aklın gözü'
betimlemesiyle; sözcüğün yoğun bir arınmadan geçtiği hissedilir (Sözen ve Tanyeli,
1996:231).
29
Tasarım, algı ile kavram arasında bir bağlama aracıdır. Nesnel gerçeklik ile
doğrudan iliĢkisi bulunmaz. Bu nedenle önemsiz ayrıntılar yerine, önemli özelliklere
dikkat çeker. Bunun sonucu olarak ta algılardan genelleĢtirme yapılarak kanılara
varılır. Tasarım bilgi edinme öğesidir. Çünkü, duyumsal tasarım ile zihinsel tasarım
daima birbirini etkiler. Bu nedenle duyumsal bilgi ile ussal bilgi her zaman iç içedir.
Gerçek bilgi ise böylelikle oluĢur. Güzel sanatlar alanında tasarım, yaratıcı sürecin
kendisi olup, bir faaliyet için gerekli olan eskiz ve planların hazırlanması süreci
çalıĢmalarını kapsar. Tasarım, bir Ģeyi zihinde biçimlendirme kurma, tasarımlanan
biçim, tasavvurdur (Sözen ve Tanyeli, 1996:231).
Halılarda desen, motiflerin belirli düzen içerisinde birleĢtirilmesi ile meydana
gelir. El dokusu halıda desen terimi, halı yüzeyinin bütününün verdiği görüntüyü
anlatır. Halıda desen; kenar ve zemin olmak üzere iki esas bölümden oluĢur. Bu
bölümler kendi tipik, karakteristik, motifleri ile doldurularak halı desenleri
oluĢturulur. Desen, halının değerini ortaya çıkaran, ona estetik bir görünüm
kazandıran çok önemli bir öğedir. Bu nedenle kaliteli bir halıda desenin özgün,
motiflerin birbiriyle uyumlu ve desen içine iyi yerleĢtirilmiĢ olması gerekir (Sözen ve
Tanyeli, 1996:231).
Bilgisayar destekli tasarım: AraĢtırma bürolarında, yeni bir ürünün tasarımı için
kullanılabilen biliĢim tekniklerinin tümüdür.
Tasarlamak: iĢaretlemek, iz bırakmak, not etmek, altını çizmek, damga vurmak,
özgün olmak, biricik ve tek olmak, belirginleĢtirmek, ayrıĢtırmak eylemleri
vurgulanıyor. Bir tasarlama eylemi sonucunda beliren ve asıl yapıtın
gerçekleĢtirilmesi sırasında yönlendirici olan proje, çizim, maket vs. gibi ürünlerin
tümü (Sözen ve Tanyeli, 1996:231). Sanatsal değer taĢıyan bir ürün ortaya koymak
amacıyla yapılan, fakat, ürünün gerçekleĢtirilmesi aĢamasını içermeyen çalıĢmaların
tümü. Daha açık bir anlatımla, örneğin resim sanatında tasarlamadan söz edilemez.
Çünkü, resimde gerçekleĢtirme ve tasarım aĢaması diye iki ayrı çalıĢma alanı yoktur;
yapıtın tasarlanması aynı zamanda gerçekleĢtirilmesi demektir. Oysa, mimarlık ve
endüstri tasarımı gibi alanlarda ürün önce düĢünsel yönü ağır basan bir çalıĢmayla
30
oluĢturulur, daha sonra da, sanatsal nitelikte olmayan etkinlikler sonucunda bir yapıta
dönüĢtürülür (Sözen ve Tanyeli, 1996:231).
ÜsluplaĢtırma: Bitki ve hayvanların doğadaki biçimlerinin ĢematikleĢtirilip
yalınlaĢtırılarak betimlenmesi. ÜsluplaĢtırma bunun ötesinde; belirli oranda bir
deformasyonu da içerir. ÜsluplaĢtırma sonucunda ortaya çıkan sanat ürünü doğadaki
gerçekliği aynen yansıtmaz, ancak, onu anımsatır. Yarattığı betinin ayrıntılarda değil,
ana özelliklerde “tanınabilir” olmasını amaçlar. ÜsluplaĢtırmanın ana özelliği
bireysel değil, toplumsal bir kararın sonucu olmasıdır. ġöyle ki, bir dönem ve
toplumda hangi varlığın hangi biçimde üsluplaĢtırılacağı konusunda verilen karar
bireysel nitelikte olmaz; tüm ürünler ve sanatçılarda aynı üsluplaĢtırma biçimi
görülür (Sözen ve Tanyeli, 1996:247). Halıda desen hazırlarken, farklı
yöntemlerden faydalanabiliriz. Örneğin, mevcut dokunmuĢ halılardan yararlanarak
desen hazırlama yönteminde; cami, müze ve antikacılarda bulunan, tarihi sanat
değeri taĢıyan halıların arka yüzlerine bakarak desen çıkartılabilir. Desen hazırlarken
diğer sanat dallarından da yararlanmak baĢka bir yöntemdir. Bu yöntemde; çinicilik,
demir, bakır, tezhip, ahĢap ve taĢ iĢlemeciliği gibi dallardan yararlanılarak desen
hazırlanabilir. Aynı zamanda doğada bulunan bitki, hayvan ve değiĢik Ģekillerden de
halı deseni hazırlanırken ilham alınabilir. Yaralanılan kaynağın motif özelliklerine
bağlı kalarak desen hazırlanacağı gibi dönem, devir sanat özelliği gibi desen
karakterine bağlı kalmadan kendine özgü olarak da çalıĢma yapmak mümkündür
(Hatipoğlu, 2002:15).
Desen hazırlamada çeĢitli malzeme ve teknikler kullanılmaktadır. Bunlar;
bilgisayar kullanarak desen çıkarma, desen kâğıdının kareli yüzüne desen çıkarma,
dokunmuĢ halının tersinden yararlanılarak desen çıkarma, milimetrik kâğıdın tersine
desen çizip, ıĢıklı masa yardımıyla ön yüzüne aktararak desen çıkarma, mulâj ve
aydıngere desen çizilip ıĢıklı masa yardımıyla milimetrik kâğıda desen çizme gibi
teknikler kullanılmaktadır (Dağhan, 05/02/2014).
Tasarımdaki düĢünce: Tasarımı kullanım ihtiyaçlarına göre bir Ģeyin
Kullanılabilirliğin artması için yapılan Ģekillendirme öngörüsü sunumudur;
endüstriyel tasarım ve kiĢiye özel tasarım olarak, 2 ana kategoriye ayrılır.
31
KiĢiye özel tasarım özel ihtiyaçlara göre tasarımdır. Tasarımın fiziksel
iĢlevselliğin yanı sıra ürün kullanıcısının özel ihtiyaçlarına göre değiĢkenlik gösterir.
Özel tasarımlar özellikle kullanıcısının sosyolojik ve psikolojik isteklerine
göre değiĢkenlik arz eder. Özel tasarımda ana fikir o ürünün o kiĢiye özel olması ve
baĢkalarına göre uygunluk arz etmemesi bu alıĢıla gelmiĢin dıĢında farklı ama
kullanıcısı için gayet doğal kabul görmesi gibidir (Hayta, 2008:22).
1.4.1. Tasarımın OluĢumu ve Tasarımın Dalları
Bir tasarım kendi içinde bir yapıya ve bu yapı arkasında bir planlamaya sahip
olmalıdır. Bütün sanatların temelinde bir tasarım olgusu bulunmaktadır. Tasarlama
eylemi, oluĢturulacak yapının organizasyonu ile ilgili her türlü faaliyeti içine
almaktadır. Uygulamalı tasarım dallarını üç ana baĢlıkta toplamak mümkündür:
Endüstri tasarımı, Çevre tasarımı ve Grafik tasarımı. Endüstri tasarımı üç boyutlu
nesnelerin tasarlanması ve geliĢtirilmesiyle ilgilidir. Makineler, araç-gereçler, mutfak
malzemeleri ve diğer birçok ürün endüstri tasarımına girer. Çevre tasarımcısı ise
bina, peyzaj ve iç mekan tasarımını kapsayan oldukça geniĢ bir çalıĢma alanıdır. Bu
alanda da tasarımcını görevi dayanıklı, iĢlevsel ve estetik olanı bulmaktır. Grafik
tasarımcı ise genel olarak, okunan ve izlenen görüntülerin tasarımında sorumludur.
AfiĢler, kitaplar, bilgi ve uyarı iĢaretleri, broĢürler vb. grafik tasarımı etkinlik alanı
içine girer. Grafik tasarımın amacı da gerek iletiĢim, gerekse estetik kaliteyi en üst
düzeye çıkarmaktır. Bir tasarım problemi daima iletiĢim ile ilgilidir. Tasarımcı;
uygulama yöntemlerinin yanı sıra görsel algılamanın doğasını, görsel yanılsamanın
rolünü ve sözel ile görsel iletiĢim arasındaki iliĢkileri de bilmek ve göz önüne almak
zorundadır (Hayta, 2008:22).
1.4.2. Tasarım Süreci
Tasarım süreci problemin tanımlanması ile baĢlar. Bir tasarım problemini
çözümündeki ilk aĢama, problemi tanımlamaktır. Verilen konunu ne olduğunu tam
olarak anlama ve o konuyu benimseyebilmektir. Bir problemi tanımlarken, sınırları
zorlamak ve alıĢılmıĢ düĢünce sistemlerine takılıp kalmamak gerekir. Bilgi toplama
ikinci aĢamadır. Yapılacak tasarımda bir hareket noktası bulabilmenin tek yolu,
problem hakkında mümkün oldukça çok bilgi toplaya bilmektir. Yaratıcılık ve BuluĢ
32
üçüncü evredir. Tasarımcı ya da tasarım öğrencisi, konu ile ilgili araĢtırmalar yapıp
gerekli bilgi ve verileri toplamıĢsa ve bunları değerlendirebiliyorsa yaratıcılığa
ulaĢılabilir. Yaratıcılık tasarımın en önemli bölümü sayılabilir.
Yaratıcılıkta iki aĢama olduğu söylene bilir. Tasarımcı kağıda ilk eskizlerini
karaladığında "dıĢavurumculu yaratıcılık" aĢamasındadır. Eskiz biraz daha ayrıntılı
bir hale getirildiğinde ise "üretken yaratıcılık" aĢamasına geçilmiĢ olur. Çözüm
bulma dördüncü aĢamadır. Yaratıcılık ve buluĢ süreci, problemin ortaya konması ve
olasılıkların araĢtırılmasına yönelik çalıĢmaları içerir. Çözüm bulma ise bu olasılıklar
hakkında bir karara varılarak, araĢtırmanın sona erdirilmesidir. Çözüm olarak
seçilen olasılıklar, daha sonra ayrıntılı taslaklar halinde hazırlanır. Uygulama beĢinci
aĢamadır. Tüm aĢamalardan geçmiĢ olan tasarımın hazır hale getirilmesi iĢlemidir
(Hayta, 2008:22).
1.4.3. Tasarım ilkeleri
Bir tasarımın hammaddeleri Ģunlardır:
1- Çizgi: Düz ya da kıvrımlı, sürekli ya da kesik, grenli ya da keskin özelliklere
sahip olabilir. Çizgiler karakterine ya da konumuna bağlı olarak bazı mesajlar
iletebilir. DüĢey çizgi saygınlığı, yatay çizgi durgunluğu, kıvrımlı çizgi zaferi,
diyalog çizgisi ise canlılığı ifade etmektedir.
2- Ton: Ayrıntıyı ifade eden renk geçiĢleridir.
3- Renk: Ġzleyicide birçok duygular uyandırabilir. Sıcak renkler uyarıcı, soğuk
renkler ise dinlendirici etkiye sahiptir.
4- Doku: Bir yüzey üzerinde tekrarlara dayalı biçimsel bir düzen bulunuyorsa orada
bir dokunun varlığından söz edilebilir.
5- Biçim: Bir çok çizginin bir arada bulunuĢu, tek bir çizgi içerisindeki dönüĢ ve
kıvrımlar ile değiĢik tonların oluĢturduğu yüzeyler, bir tasarımda biçimi oluĢturan
unsurlardır.
6- Ölçü: Tasarım daima değiĢik ve belirli ölçülere sahip görsel unsurların bir araya
gelmesiyle oluĢur.
33
7- Yön: Bir tasarım üzerindeki çizgiler ve noktalar değiĢik noktalara yönelerek bir
hareket oluĢtururla. Tasarımcı, vereceği etki doğrultusunda bu hareketi
yönlendirmekle yükümlüdür.
Bir tasarımın beĢ temel ilkesi bulunmaktadır: Denge, orantı ve görsel
hiyerarĢi, görsel devamlılık, bütünlük ve vurgulamadır. Tasarım çalıĢmalarında bu
beĢ temel ilke göz önünde tutulmalıdır. Tasarım hazırlanırken denge, orantı ve görsel
devamlılık bir bütünlük içerisinde iyi bir vurgulamayla verilmelidir (Hatipoğlu,
2002:20)
1.4.4. Tasarımın GörselleĢtirilmesi
Taslaklar: GörselleĢtirmenin ilk basamağı olan taslaklar, yaratıcı düĢünceleri
yalınlaĢtırarak aktaran görsel notlar ya da karalamalardır. Her taslak birer zihinsel
alıĢtırmadır. Taslak aĢaması, tasarım sürecinin belki de en uzun tutulması gereken
kısmıdır. Taslak aĢamasında yaratıcılığın bütün sınırları zorlanmalı, bu çalıĢmalar
belirli bir olgunluğa eriĢmeden herhangi bir seçme yoluna gidilmemelidir. Taslaklar,
tasarımın görünümü hakkında üretim öncesinde bilgi veren unsurlardır. Her tasarım
için en az bir taslak önceden hazırlanmalıdır (Köseler, 06/04/2014).
Taslak çalıĢmasının geliĢim evresi: Taslaklar ilk önce karalamalardan yola
çıkılarak hazırlanır yani taslak hazırlamanın ilk aĢaması karalamalardır. Tasarımcı
karalamaları arasında seçtiği birkaç örneği biraz daha görsel hale getirir buna ön
taslak denir. ÇalıĢmanın son aĢaması ayrıntılı taslaklardır. Bu taslaklarda iyice
ayrıntıya girilir ve tasarım görselleĢtirilmiĢ olur (Bekler, Selma, 05/04/2014).
1.4.5. Tasarımın OluĢturulması
Mümkün olduğu kadar basit ve net bir tasarım yapabilmek için, tasarımın
çözümünde üç boyuta geçerken çizgi, yön, doku, oran- orantı ve renkten oluĢan
görsel öğeler kullanılır. Kullanılan görsel öğeler yeni bir bütünü meydana getiren
esas parçalardır. Tasarım doğrultusunun, ulaĢacağı kitlenin farkında olmalıdır. Neyi
hangi fiyata satabileceğini, neyi niçin satamayacağını bilmelidir. Biçim ve dekorda
farklı kitleleri hedeflemelidir. Firmanın rekabet ettiği diğer firmaların ne yaptıklarını,
34
ne ürettiklerini bilmelidir. Ġnsan iliĢkileri de iĢin en önemli kısmıdır (Pekcan,
05/04/2014).
1.4.6. Teknoloji ve Tasarım
Günümüzde teknoloji; temel ve uygulamalı bilimlerin verilerinin yaratıcı
süreçler içerisinde üretime dönüĢtürülmesini, kullanımını ve toplumsal etkilerinin
çözümlenmesini kapsayan bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Bu yaklaĢım,
teknolojinin toplumsal her türlü etkinliğin içinde bir süreç olarak yer aldığı gerçeğini
vurgular. Teknoloji, insan hayatının kalitesini artırmak amacıyla yaratıcılık ve
zekânın; bilim, sanat, mühendislik, ekonomi ve sosyal çalıĢmayla oluĢturulan bir
bireĢimidir. Herhangi bir Ģeyi daha iyi, daha hızlı, daha kolay, daha ekonomik ve
daha verimli yapma giriĢimidir. Tasarım, zihinde canlandırılan biçimdir. Bu
tanımlamada zihinsel süreçlerin kullanımı ön plana çıkmaktadır. Farklılıkları bulma,
hayal kurma, sorgulama, yaratıcı düĢünme, eleĢtirel düĢünme, akıl yürütme gibi üst
düzey zihinsel süreçlerin tasarım yapmada önemli bir yeri vardır. Teknoloji ve
tasarım, ürün geliĢtirme sürecine yönelik olduğundan ve insan hayatını doğrudan
etkilediğinden birlikte ele alınmalıdır. Teknoloji ve tasarım birbirini doğrudan
etkileyen kavramlardır. Ġkisi arasındaki iliĢki özne ile nesne arasındaki iliĢki gibidir.
Bu iliĢkide öncelikli zihinsel süreç olarak yaratıcılık, karĢımıza çıkmaktadır.
Teknoloji ve tasarım iliĢkisinin geliĢtirilmesi bireyin yaratıcılık düzeyinin
geliĢtirilmesi ile mümkün olabilir. Yaratıcılığın geliĢtirilebilmesi dıĢ uyarılara açık
ve alıcı olmakla birlikte duygu, istek, hayal gücü ve iç tepkilerinin de bilincinde
olmasını gerektirmektedir. Teknoloji ve tasarım dersinin verileceği yaĢ grubunun en
önemli özelliği, gruba ait olma ve grup üyeleri içinde etkili olma isteğidir. Bu durum
yaratıcılığı engelleyen bir etken olarak karĢımıza çıkmaktadır. Ancak uygun Ģekilde
motivasyonun sağlanması, grup dinamiğinin, hayal gücünün ve iĢ birliğinin
geliĢtirilmesi ve bunu sağlayacak öğretim süreçlerinin kullanılması bu durumu
olumlu hâle dönüĢtürür (Hayta, 2008:28).
1.5. Kaynak AraĢtırması
AKAR ve KESKĠNER (1978), tarafından kaleme alınan eser Türk süsleme
sanatıyla ilgili, deneme niteliği taĢıyan bir desen ve motif albümü Ģeklinde
35
hazırlanmıĢtır. Eserde, Türk süslemesinin kısa tarihçesi anlatıldıktan sonra, Türk
süslemesinde kullanılan desen ve motiflerin uygulama alanları ve çeĢitleri
anlatılmaktadır. Albüm niteliğindeki bu eser, konunun geniĢliği nedeniyle, ayrıntılara
fazla inmeden genel bir anlamda hazırlanmıĢtır.
ALTINBAġ (1979), ÇalıĢma Kayseri ve Kocaeli‟nde ihracat amaçlı olarak
üretilen, ipek halıların bazı teknik özelliklerini, renk, desen, kalite ve bu halıların
dokuma tekniklerini bilimsel olarak incelenmiĢtir. AraĢtırma için Hereke bölgesi, ana
merkez olarak seçilmiĢ ve ipek halı üretiminin yapıldığı 16 yörede ipek halı
dokuyucuları ile anket görüĢmesi yapılmıĢtır. Ġpek halı üretiminde hammadde olarak
kullanılan ipliklerden en çok kullanılan ilmelik ipliklerin deĢe veya ipek
döküntülerinden yapıldığı ve ipek halı üretimi için yeterli hammaddenin yurt içinde
sağlama olanaklarının var olduğunu saptamıĢtır. Ġpek halılarda kullanılan ipliklerin
ilmelik iplik dıĢında olanlarının büküm sayılarının oldukça yüksek olduğunu
belirlemiĢtir. Hereke tipi ipek halılarda kullanılan çeĢitli halı ipliklerinin, Kayseri tipi
ipek halılarda kullanılanlardan daha az inceliklerde bulunduklarını ifade etmiĢtir. Her
iki bölgede üretilen halıların saptanan boyut ve boy/en oranları değerlerinden estetik
bakımdan kusursuz sayılabilecek görünümlerde olduğunu belirtmiĢtir. Ayrıca halı
doyucularının sosyal durumları ve çalıĢma koĢullarını da araĢtıran yazar, el dokusu
halıcılığın Türk ekonomisine sağlayabileceği yararları anlatmıĢ ve bu konuda
alınması gereken önlemleri ortaya koymuĢtur. Ġpek halıların; desen çizimleri elde,
kareli kağıtlar üzerinde uygulanarak yine elde boyanarak renklendirilmekleri
incelenmektedir.
ALTINBAġ ve YAZICIOĞLU (1987), bir tarım toplumu olma özelliğini
sürdüren, sağlıksız bir kentleĢmenin varolduğu ülkemizde son yıllarda çeĢitli
nedenlerle sanayileĢmeye yönelik yatırımların yeterince yapılmasının, sanayi ve
tarım kemsinde iĢsizlik sorununun büyümesine yol açtığını vurgulayan yazarlar bu
koĢullarda köy el sanatlarının önemini daha da kuvvetli olarak hissettirdiğini
belirtmektedirler. Kayseri ilinde yaptıkları araĢtırmada el dokusu halı dokuyucuların
çalıĢma koĢullarını da inceleyen yazarlar, yan gelir kaynağı olarak düĢünülen el
dokusu halıcılığın yöre genelinde bir ev sanayi olarak yürütüldüğünü ve birçok
ailenin ana gelir kaynağını teĢkil ettiğini açıklamıĢlardır. Ayrıca dokumacılıkta
36
hammadde, desen, kalite ve pazarlama konularında ortaya çıkan sorunların
çözümlenmesinde el dokusu halıcılığın kamu kuruluĢları yardımıyla tek bir merkez
altında tüm iĢlemlerinin bu merkez kanalıyla yürütülmesinin yararlı olacağını da
vurgulamıĢlardır.
AYTAÇ, A. (2006), çalıĢmasında halıcılığın tarihçesini kronolojik sıraya göre
incelenmiĢtir. Eser; halı dokumasında kullanılan iplik numaralandırma sisteminden,
dokuma iplerinin sınıflandırılması ve iplikçilik, yün iplik boyamacılığı,
dokumacılıkta desen ve motif, desen hazırlama teknikleri, atölye ve halıcılıkta
çalıĢma, halı atölyesinde bulunması geren aletler ve çalıĢma, örgü ve düğümler,
ilmek kesimi ve kırkım, desenin halıya takibi, kalite - ebat hesaplamaları, el dokusu
halılarda kaliteyi etkileyen sebepler, yıkama, el dokuması halılarda meydana gelen
hatalar, sebepleri, tamir ve bakımı, yöresel Türk halılarının teknik özellikleri,
yörelere göre Türk halıları, tülü dokumaları, çarpana dokumacılığı, mekikli
dokumalar, havsız kirkitli (düz) el dokumaları gibi baĢlıklardan oluĢmaktadır.
ÇalıĢmanın amacı; el dokumacılığının geleceği için, alınacak tedbirlerin baĢında
eğitim - öğretim kurumlarında daha fazla fayda sağlanabilmesi düĢüncesiyle detaya
inmeden, konular genel hatları ile verilmeye çalıĢılmıĢtır.
AYTAÇ, Ç. (1997)‟ın eseri orta dereceli kız teknik öğretim okulları için
hazırlanmıĢ bir ders kitabıdır. Bu çalıĢmada, hızla geliĢen endüstrileĢme ile birlikte
dokuma yapımındaki makineleĢme ve kimyasal boyaların etkisiyle, batı
dokumalarının ve tekniklerinin yayılması sonucunda Türkiye‟de de geleneksel
teknikler yavaĢ yavaĢ ortadan kalkmaya baĢlamıĢ ve bir zamanların bu canlı sanatı
yok olmaya mahkum olmuĢtur. Hazırlanan bu ders kitabı, daha çok Türk el
dokumacılığındaki temel tekniklere yer vermektedir. Kitap beĢ bölümden
oluĢmaktadır. Birinci bölümde, dokumacılıkla ilgili ön bilgiler kısa bir Ģekilde
iĢlenmiĢtir. Ġkinci bölümde, çarpana dokumaları ile ilgili bilgi vermektedir. Üçüncü
bölümde, kirkitli dokumalar hakkında bilgi vermektedir. Dördüncü bölümde, halı
hakkında bilgi verilmektedir. Son olarak beĢinci bölümde ise, mekikli dokumalardan
bahsedilmektedir.
37
DÖLEN (1992), tekstil tarihini anlattığı kitabın birinci bölümünde; bilim
teknoloji ve sanayi kavramlarını gözden geçirmiĢ, tekstil sanayindeki geliĢimi
Ġngiltere‟deki sanayi devrimi paralelinde incelemiĢtir. Sanayi devrimi öncesinde
ortaya çıkan merkantalizm akımına bağlı olarak, özellikle Fransa‟da önem kazanan
manüfaktür tipi üretimi tekstil sanayi açısından ele almıĢtır. Ġkinci bölümde, lif
üretiminin tarihsel geliĢimini ele almıĢ; pamuk, keten, kenevir ve jüt gibi bitkisel
lifleri, yün ve ipek gibi hayvansal lifleri tarihsel açıdan incelemiĢtir. Yapay liflerin
ortaya çıkıĢı ve tarihsel geliĢimini hem rejenere lifler ve hem de sentetik lifler
açısından ayrıntılarıyla gözden geçirmiĢtir. Kitabın üçüncü bölümünde; iplik
teknolojilerinin tarihsel geliĢimini anlatmıĢtır. Dördüncü bölümde ise dokuma
teknolojisinin geliĢim evrelerini, dokumacılığın ortaya çıkıĢından baĢlayarak
günümüze kadar incelenmiĢ ayrıca örgü makineleri ve örme kumaĢlar, dikiĢ
makineleri ve hazır giyim sanayinin geliĢimi, halı ve kilim dokumacılığının geliĢimi
ile keçe ve keçecilik konularını da ele almıĢtır. BeĢinci bölümde; Osmanlılarda
dokumacılık, sanayi devriminin etkileri, Tanzimat öncesindeki ve dönemindeki
sanayileĢme giriĢimleri ve kurulan fabrikalar, 20. y.y. baĢlarında Osmanlı sanayinin
durumu, Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayileĢme politikaları, devletçilik ilkesinin
doğuĢu, Sümerbank‟ın kuruluĢu ve Sümerbank tarafından kurulan fabrikaları ele
almıĢtır. Altıncı bölümde boyamacılık ve boyamacılığın geçmiĢi kapsamında
boyamacılığın ortaya çıkıĢı, tarih içinde bitkisel ve hayvansal kökenli
boyarmaddeler, sentetik boyarmaddelerin ve bu sanayinin doğuĢu ve terbiye
iĢlemlerini incelemiĢtir. Yedinci ve son bölümde ise kumaĢlar ile özellikleri bir
sözlük Ģeklinde alfabetik sırayla verilmiĢtir.
ERSOY (1995), yapılan araĢtırmada dokuma hakkında bilgi verilmektedir.
Dokumaları; kullanılan araç ve tekniklerine göre dört ana grupta toplayarak
incelemiĢtir. Ġncelediği dokumaların, tasarım aĢaması hakkında bilgiler
verilmektedir. Bilgisayar teknolojisinin son yıllarda, ülkemizde hızlı bir yayılma
süreci içine girmesinden dolayı, tekstil sektöründe; bilgisayar destekli tasarımın
artmasından bahsetmektedir.
GĠRĠġKEN (1972), çalıĢmasında Doğu Anadolu bölgesinde, köy el sanatları
kapsamında dokunan halılar incelenmiĢtir. Halıcılıkta kullanılan hammaddelerin
38
iplik haline getirilmesi ve boyanması hakkında bilgi verilmiĢ ve halı dokuma
teknikleri incelenmiĢtir. Yöre halılarını renk, desen ve kalite yönünden incelen
araĢtırmacı, halıları desen özelliklerine göre sınıflandırmıĢtır. Ayrıca halıların daha
kaliteli üretilebilmeleri için bazı öneriler geliĢtirmiĢtir.
GÖRGÜNAY (1984), Doğu Anadolu köylerinde, köy el sanatları
çerçevesinde yapılan halılar üzerindeki bilimsel araĢtırmasında bu yörelerde dokunan
halıların renk, desen ve motif kompozisyonlarıyla, kalitelerini incelemiĢtir. Yörede
halı dokumacılığının köy evlerinde ve tarımdan arta kalan zamanlarında yapıldığını,
çoğunlukla halı dokumada kendi hazırladıkları hammaddeleri kullandıklarını
belirtmiĢ ve karĢılaĢtığı bazı sorunlara çözüm önerileri getirmiĢtir. Halıların; desen
çizimleri elde, kareli kağıtlar üzerinde uygulanarak yine elde boyanarak
renklendirilmekleri incelenmektedir.
ÖLMEZ (1999), çalıĢmasında Niğde ilinde dokunan; el dokusu yün halılar,
teknik özelliklerine göre 5 gruba ayrılarak incelenmiĢtir. Bu halı tiplerinin ayrıca
büyüklüklerine göre farklı kullanım alanları göz önüne alınarak sınıflandırma
yapılmaktadır. Bu araĢtırma, karĢılıklı görüĢme yöntemi ile hazırlanmıĢtır. Halı
dokumanın tüm evrelerini kapsayan, zengin görsellerle hazırlanmıĢ bir çalıĢmadır.
ÖNDER (1998)‟in kitabında antika piyasası ve müzelerde bulunan eserlerden
oluĢan yaklaĢık 1000 madde baĢlığına yer verilmektedir. Antika ve eski eserler
konusunu bir bütün içinde ele alarak hazırlanmıĢtır. Maddelerin özlü bilgilerle
yazılmasına ve eserlerin genel çizgiyle tanıtılmasına önem verilmiĢtir. Ülkemizde
bulunan antika eĢya ve milli tarihimizin maddi kültür belgeleri ve sanat hazineleri
olan eserlerine, geleneksel el sanatlarımızın seçkin ürünlerine yer vermeyi daha
faydalı bulunmuĢtur. Bu kitap, bir rehber niteliği taĢımaktadır.
ÖZKEÇECĠ (2008) kitabında Türk sanatı eğitiminin en önemli noktalarından
olan desen ve kompozisyon oluĢumu hakkında bilgi vermektedir. Sanat alanında
eğitim gören öğrencilerin, klasik tasarım konusunda özgün kompozisyonlar
oluĢturmakta yaĢanan ciddi sıkıntılara çözüm yolu bulma kaygısı taĢımaktadır. Sanat
eğitiminde bu ihtiyaçtan yola çıkarak hazırlanan kitapta sanat tarihimiz boyunca icra
edilmiĢ nadide güzellikteki ince, kaliteli desenler ve kompozisyonlar özenle
39
çizilmiĢtir. Kompozisyonların bir kısmının orijinal resimleri de birlikte
verilmektedir. Dolayısıyla Türk sanatları içerisinde baĢta tezhip ve çini sanatı olmak
üzere; ahĢap, kalem iĢi, cilt, mermer, taĢ, maden ve hat sanatında yer alan baĢlıca
kompozisyon formlarını içeren bu çalıĢma sanatla uğraĢan herkese çok kapsamlı ve
zengin bir kaynak olmaktadır.
SÖZEN (1998)‟in çalıĢması geleneksel sanatların oluĢumu ve örgütlenmesi
ile baĢlamaktadır. Geleneksel Türk el sanatları ile ilgili birçok konuyu ele almaktadır.
Ele alınan her konuyu belirli bir kronolojik sırada incelemiĢtir. Bu konulardan
bazıları Ģunlardır: TaĢ-Alçı, AhĢap-Sedef, Maden, Çini, Cam, Hat, Tezhip, Minyatür,
Ebru, Deri-Cilt, Halı, Kilim, Cicim, KumaĢ, ĠĢleme, Örme, Yazma gibi ÇalıĢmada
iĢlenen tema, günümüzün hızlı geliĢme ve değiĢme ortamında kültürel miraslara
sahip çıkılması gerekliliğidir. Konular, görseller eĢliğinde anlatılmaktadır. Metin
içinde, Türk el sanatları ve süslemelerine iliĢkin çok sayıda görsel yer almaktadır.
ġENYÜZ (1996), Kayseri‟nin Bünyan ilçesinde yapılan araĢtırmada, halıcılık
kursuna katılan ve katılmayan halı dokuyucularının sosyo-ekonomik niteliklerini,
haberleĢme davranıĢlarını, halı dokuyuculuğu konusunda yararlandıkları bilgi
kaynaklarını, çalıĢma koĢulları ve halı dokuyuculuğu ile ilgili teknik bilgi düzeyleri
yönünden ortak özelliklerini ve farklılıkları ortaya koymayı amaçlamıĢtır. Halıcılık
kursuna katılan halı dokuyucularının yaĢ ortalamalarının daha genç, eğitim
düzeylerinin daha yüksek, sahip oldukları iĢletme arazilerinin daha küçük,
dokuyuculuk konusunda daha bilinçli, gazete alma ve okuma oranlarının daha
yüksek olduklarını belirlemiĢtir. Yine halıcılık kursuna katılan dokuyucuların
Sümerbank ve Halk Eğitim Merkezi gibi kurum ve kuruluĢlardan daha fazla oranda
yararlanmaya istekli olduklarını ve düĢüm atma, çözgü çözme, desen çıkartma gibi
teknik konularda bilgi düzeylerinin daha yüksek olduğunu tespit edilmiĢtir.
AraĢtırmada halıcılık kursuna katılan ve katılmayan halı dokuyucuları arasında, yaĢ,
eğitim, iĢletme büyüklüğü, hammadde temini, pazarlama, ücret ve çalıĢma
koĢullarında istatistiki olarak önemli farklılıkların bulunduğu saptanmıĢtır. Diğer
taraftan halıcılıktan sağlanan gelirin, halı dokuyuculuğu ile radyo ve televizyon
programlarından yararlanma ve uygulama düzeyleri arasında istatistiki olarak bir
farklılık bulunmadığını belirlemektedir.
40
TÜRKEL (2008)‟in çalıĢmasında bilgisayar destekli tasarımın ve sunumun
tanımını, bilgisayar destekli tasarım programlarındaki temel modelleme biçimlerini,
seramik ürünleri modellemede ne tip yönetimlerin izlenebileceğini ve bu
programların kullanımının tasarım safasında yarattığı kolaylıkları anlatılmaktadır. Bu
bağlamda endüstri kuruluĢları tarafından üretilen seramik ürünlerde, hazırlanan
modellerin analiz yöntemleri, bilgisayar sistemlerinin üretimde nasıl kullanıldığı,
tasarlanan bir ürün üzerinde uygulamalarla gösterilmektedir. ÇalıĢma da bir de pisuar
uygulaması, model incelemesi yapılmaktadır.
YAZICIOĞLU (1983), ülkemizde el dokusu halıcılıkta, önemli bir konu olan
halı üretim sistemlerini incelemiĢ, bu sistemleri anlatarak karĢılaĢtırmıĢ ve birbirine
olan üstünlüklerini ortaya koymuĢtur.
YAZICIOĞLU (1986), ülkemizdeki el dokusu halıcılık faaliyetleri hakkında
bilgi vererek, el dokusu halıların Türkiye‟nin ihracatındaki yerini belirlemiĢtir.
YAZICIOĞLU (1992), el dokusu halıcılığın tarihçesine ve Türkiye‟de el
dokusu halıcılığın bugünkü durumuna değinerek Türkiye‟nin, coğrafi ve sosyal
durumu, sosyal ekonomik yapısı, el dokusu halı dokuma geleneği ve ürettiği halıları
kolayca satabilme nedenlerinden dolayı el dokusu halıcılığın ülkemizde de yaygın
olarak yapıldığını açıklamıĢtır. Türkiye‟deki el dokusu halıcılık ile uğraĢan kamu
kuruluĢları, el dokusu halı üretim sistemleri ile bu sektörün karĢılaĢtığı sorunlara da
değinen yazar, halı dokumacılığında kullanılan araç-gereç, desen, halı dokuma
tekniği ile dokuma iĢlemleri hakkında bilgiler vermiĢtir. Derinlemesine kaynak
araĢtırması ile yapılan belgesel gözlem sonucunda halıcılık sektöründe kullanılan
desen çizim programlarını doğrudan konu edinen, tez, kitap ya da makale türünde bir
çalıĢma bulunmadığı gözlenmiĢtir. Bu çalıĢma, halı deseni çizim programlarını bir
arada inceleyen, uygulamalarına iĢletmeler bazında örnekler veren, programları
tanıtan bir çalıĢma olması nedeniyle alanda önemli bir boĢluğu doldurması açısından
özgün bir değere sahiptir.
41
II. BÖLÜM
2. BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ TASARIM PROGRAMLARI
Türkiye‟de makine halıcılığı sektöründe desen ve tasarım, öncelikli olarak
dokuma tezgâhlarındaki teknolojiye paralel olarak geliĢmiĢtir (Ecer, 06/02/2014).
Yarı elektronik ve elektronik tezgâhların 90‟lı yıllarda üretime baĢlamasıyla
desenler bilgisayar ortamında hazırlanmaya baĢlanmıĢtır. Hatta bugün sadece halı
tasarımı yapabilmek için özel olarak geliĢtirilmiĢ programlar yaygın olarak
kullanılmaktadır. Günümüzde bilgisayar destekli halı tasarım programı kullanmayan
firma yok gibidir. Bu programlar sayesinde halılar bir günde tasarlanıp,
renklendirilip, ebat ayarlamaları yapılarak üretimleri sağlanmaktadır. Bilgisayar
destekli tasarım Gaziantep halıcılık sektöründe, büyük geliĢim göstermiĢ ve bu
sektörde birçok insanımıza istihdam sağlamıĢtır. Teknolojik geliĢim sayesinde
bilgisayarlı halı desinatörlüğünde uzman kiĢilere ihtiyaç duyulmaktadır (Kaplan,
06/04/2014).
Bilgisayar destekli tasarım programları iki farklı kategoride incelenebilir.
Bunlar; Piksel tabanlı tasarım programları ve vektörel tabanlı tasarım programlarıdır.
Her iki çeĢit tasarım programında da tasarım yapmak için izlenen yol aynıdır.
Farklı olan ise programların kullanım Ģekli, halıcılık sektörüne kazandırdığı
avantajları ve dezavantajlarıdır. Programlarda iĢlemek üzere; elde çizilen desen,
tarayıcı veya dijital fotoğraf makineleri aracılığı ile bilgisayarlı ortama taĢınması
gerekmektedir. TaĢınan desen JPEG formatında1 bilgisayara kayıtlı bir Ģekilde
karĢımıza çıkar. Çizim yapmak istenilen program açılıp, desen o programda
açıldıktan sonra, kullanılan programın uzantısı2 ile yeni bir belge Ģeklinde kaydedilir
1 JPEG formatı: Joint Photographic Experts Group ifadesinin kısaltması olan JPEG aynı adlı
firma tarafından, fotoğraflar için geliĢtirilen, ZIP dosyalarının yaptığını yaparak sıkıĢtırma algoritması
kullanmayı amaçlayan bir formattır.
2 Dosya uzantısı; kullanılan dosyaları birbirinden ayırmak ve hangi programla çalıĢacağını
veya hangi iĢletim sistemi ile çalıĢtığını gösteren takılardır. Örneğin; Windows üzerinden kaydedilen
42
ve desen programda iĢlenmeye hazır hale gelmiĢ olur. Bilgisayarda çizime
baĢlamanın baĢka bir yolu ise boĢ bir sayfa açıp, çizim ikonları yardımıyla tamamen
bilgisayarda tasarlamaktır.
2.1. Bilgisayar Destekli Tasarım Programlarının GeliĢim Süreci
Bilgisayarlar, tasarım konusunda 50 seneyi aĢkın bir zaman zarfından bu yana
sektöre hizmet etmektedir. Bilgisayar destekli üretime ilk olarak 1957‟de
CAD/CAM‟in babası olarak tabir edilen Dr. Patrick J. Hanratty‟nin PRONRO adı
verilen ilk ticari nümerik-kontrol programlama sistemi katkıda bulunmuĢtur (Türkel,
2008:27).
1960‟ların baĢından itibaren tasarım sürecinde devrim yaratan bilgisayarlar,
tüm tasarım ofislerinde yerini almaya baĢlamıĢtır. Bunu izleyen yıllarda, bilgisayar
programcılığı dillerinin bilgi tabanlı sistemlerinin, yapay zekanın ve birbirleriyle
iliĢki kurabilen veri tabanı sistemlerinin geliĢimiyle “Bilgisayar Destekli Tasarım”
(CAD: Computer Aided Desing) yeni teknolojik avantajlara sahip olmuĢtur (Bijl,
1989:1‟dan akt. Türkel, 2008:27).
1970‟lerden baĢlayarak, bilgisayar destekli sunum bilimsel gayretlerle
değiĢerek tasarım adına ekonomik olarak vazgeçilmez olan bir araç haline gelmiĢtir.
Bu dönemde pek çok programda ortak olarak kullanılan biçimler, çizilmiĢ olan
geometrik biçimlerin görünümlerini kontrol eden komutlar ve “modifiers” olarak
adlandırılan çevirme, aynalama, sıralama gibi değiĢme komutları da eklenmiĢtir.
Komutlar, klavye ve mause aracılığıyla verilebilir duruma gelmiĢtir (Türkel,
2008:27).
1980‟lerde, bilgisayar destekli sunum endüstri pazarında tam geliĢmiĢ Ģekilde
kullanılmaya baĢlanmıĢtır. (Lueptov, 2000:6‟dan akt. Türkel, 2008:27).
bir Excel dosyasının adının sonunda ".xls" takısı olur. Bu sayede iĢletim sistemi, bu dosyanın bir
sonraki çalıĢtırılmasında Microsoft Excel programını kullanacağını tespit eder.
43
Beklentilerimize karĢılık vermesine ve bu teknolojik avantajları kendimiz için
çok daha rahat kullanabilmemize karĢın bilgisayar destekli tasarım halen daha çok
uzun süreler geliĢtirmeye açık olan bir kavramdır ve bunun akabinde beklentileri de
peĢinden sürüklemeye devam edecektir (Bijl, 1989:1‟dan akt. Türkel, 2008:28).
Bilgisayar destekli tasarım için gerekli olan sistem yapısı: Donanım
(Hardware); Bilgisayar ve buna bağlı veri alıcı donanımını, yazılım (Software);
Donanımda iĢleyen bilgisayar programlarını, veri; yazılım tarafından iĢlenmiĢ ve
yapılmıĢ veri yapısını ve insan bilgisi ve aktiviteleri gibi unsurları içermelidir
(Türkel, 2008:30).
Bilgisayar destekli tasarım sistemleri, bilgisayar programlarının ötesinde bir
kavram değildir. Donanımın doğru olarak yapılandırılması Ģeklinde tanımlanabilir.
Yazılım ise normalde farklı eleman ve fonksiyonlar ihtiva etmektedir. Komutlar
aracılığıyla veri tabanındaki veriyi iĢleme tabi tutmayı ifade eder (Türkel, 2008:30).
2.2. Vektörel Tabanlı Tasarım Programları
Vektör3 tabanlı bir görsel, çizgiler, daireler, dikdörtgenler gibi farklı Ģekillerin
bir araya gelmesiyle oluĢmaktadır. Bu Ģekillerde, ekrandaki noktaların çizgiler ve
eğrilerle birleĢtirilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bilgisayarda görüntüleri oluĢturmak
için farklı türde çizgilerden yararlanıldığı için bu tür yazılımlara vektörel tabanlı
çizim programları adı verilmektedir.
Vektör tabanlı çizim programları, gerçeğe yakın çizimler oluĢturmaya olanak
sağlamaktadır. Bu nedenle dergi, kitap ve broĢürlerde yer alan görseller genellikle
vektör tabanlı çizim programları ile oluĢturulmaktadır. Mühendislik ve animasyon
alanlarında üç boyutlu nesneler oluĢturmak için de vektörel tabanlı çizim programları
kullanılmaktadır.
3Vektörel çizimler çözünürlükten bağımsız, her bir nesnenin matematiksel ifadelerle
oluĢturulduğu ve en önemlisi detay kaybetmeden herhangi bir boyuta yeniden ölçeklendirilebilen
grafik türüdür.
44
Vektör tabanlı çizim programları, fotoğraf gibi gerçek görüntüler üzerinde
çalıĢmaya resim programları kadar uygun değildirler.
Vektör tabanlı görsel oluĢturmaya yarayan çizim programları arasında en
yaygın kullanılanlar: CorelDraw, Adobe Illustration, Macromedia FreeHand ve
AutoCAD‟tir. Vektör tabanlı görsel dosyaları genellikle Ģu dosya uzantılarını
almaktadırlar: AI, CDR, CGM, DXF, WMF‟dir.
Vektör tabanlı görseller, piksel tabanlı görsellere göre daha fazla tercih
edilmektedir. Bunun temel nedeni, vektör tabanlı görsellerin boyutlarıyla
oynandığında bozulmamalarıdır.
Çevre birimleri aracılığıyla sayısallaĢtırılan görüntüler, piksel tabanlı görsel
biçiminde saklanmaktadır. Bu Ģekilde bilgisayara aktarılmıĢ piksel tabanlı bir
görüntü, özel dönüĢtürme yazılımları ile vektör tabanlı görsel biçimine
dönüĢtürülebilmektedir.
Vektör tabanlı görseller, fotoğraftaki gerçekliği yakalayamadıkları için bu
nedenle fotoğraflarla çalıĢılmak istendiğinde piksel tabanlı bir resim programı tercih
edilmektedir.
2.3. Piksel Tabanlı Tasarım Programları
Yapılan araĢtırmanın bu bölümünde; piksel tabanlı programların, halıcılık
sektörüne kazandırdığı avantajları anlatılmaktadır. Bilgisayar destekli, piksel tabanlı
tasarım programları, halıcılık sektöründe en çok kullanılan programlardır. Nedeni ise
bilgisayar beyinli halı dokuma tezgahları için en uyumlu uzantılar, piksel tabanlı
programlarda olmasıdır. Piksel tabanlı programlara yönelik birçok ana program
bulunmaktadır. Bir de yardımcı programları vardır.
Bu baĢlık altında, halıcılık sektöründe çok kullanılan piksel tabanlı tasarım
programları incelenecektir. Bunlar: Piksel tabanlı programların ilk örneği olan Paint,
ana program olarak kullanılan Nedgraphics Texcelle, yardımcı program olarak
kullanılan Paint Shop Pro (PSP)‟tur.
45
Ana program statüsünde sadece Nedgraphics Texcelle programı
bulunmamaktadır. Booria CAD/CAM Systems adlı program da son zamanlara kadar
birçok firmada tercih edilen bir halı tasarım programı olmuĢtur. Ancak 2012 yılında,
551 üyeli, Gaziantep Halıcılar Odası Yönetim Kurulu‟nun aldığı bir kararla, adı
geçen program kullanılan tasarım programları listesinden çıkarılmıĢtır. Bunun bazı
nedenleri vardır: En önemli sorun programın iĢlemler esnasında çok fazla hata
veriyor olmasıdır. Bu durum iĢletmelerin performansını olumsuz etkilemiĢtir. Bir
diğer sorun programın güncellemelerini olması gerektiği zamanda ve sıklıkta
yapmakta karĢılaĢılan sorunlardır. Bu durum da iĢletmelerin tasarım
departmanlarının günceli takip edememesine yol açmaktadır. Rekabet ortamında
iĢletmeler açısından tasarım programlarını güncellenmesi oldukça önemlidir. Sorun
olarak ifade edilen bir diğer husus ise programın satıĢ distribütörlüğü ile olan
anlaĢmazlıklar olarak gösterilmektedir.
2.3.1. Paint Programı
Bilgisayarda basit çizimler ve resimler yapmak için Windows ile birlikte
gelen programlardan biri olan Microsoft Paint programı kullanılmaktadır. Paint
programı bütün Windows sürümlerinde bulunmaktadır4.
Paint bit iĢlem yöntemiyle görüntü oluĢturmakta ve saklamaktadır. Paint
programı ile BMP uzantılı (24-bit, 256 renkli, 16 renkli ve tek renkli), .JPEG, .GIF,
.PNG ve .TIFF uzantılı dosyalar açılabilmekte veya kaydedilebilmektedir.
Paint ile oluĢturulan veya düzenlenen çizimler masaüstü arka planı olarak
kullanabilir veya baĢka bir belgeye yapıĢtırılabilmektedir. Hatta Paint ile tarayıcı
kullanarak bilgisayara aktarılan fotoğraflara bakılabilmekte ve düzenlenebilmektedir.
Web sayfaları için imajlar oluĢturulabilmektedir. Basitliğine rağmen MS
Paint programı birçok kiĢi tarafından kullanılmaktadır. Özellikle az kaynak kullanımı
yapısına sahip sanatlarda ve piksel sanatçıları tarafından tercih edilmektedir.
4 Windows 3.x, Windows 95, Windows 98, Windows NT, Windows 2000, Windows ME.
Windows XP, Windows 7, 8, 8.1
46
Paint programını açmak için; bilgisayarın, BaĢlat --> Programlar -->
Donatılar --> Paint seçeneklerine tıklanmaktadır.
MS Paint penceresinde baĢlık çubuğu, menü çubuğu, araç kutusu, çizim alanı,
boya kutusu ve durum çubuğu öğeleri bulunmaktadır. ġekil 4‟de, Windows 98
iĢletim sistemine ait, XP Paint programının ana sayfası görülmektedir. ġekil 5‟de ise
Windows 7 iĢletim sistemine ait Paint programının ana sayfası görülmektedir.
ġekil 4. Windows 98 XP, Paint Genel Görünümü (Anonim, 2012: 4)
ġekil 5. Windows 7, Paint Genel Görünümü (Anonim, 2012: 5)
47
BaĢlık Çubuğu; Windows iĢletim sistemlerinde açık olan pencerelerin baĢlık
çubuklarına bakarak çalıĢmakta olan programın hangi program olduğunu ve dosya
adının ne olduğu öğrenilmektedir. BaĢlık çubuğunun solunda yazan isim, dosyanın
adını göstermektedir. Paint‟i ilk çalıĢtırdığınızda yeni bir belge açılır ve bunun adı
“adsız” olarak isimlendirilmektedir. ġekil 6‟da görüldüğü gibi; dosya adının yanında
görülen metin ise çalıĢmakta olan programın adını içermektedir. Açık olan
pencerenin hangi programa ait olduğunu en soldaki ikondan da anlaĢılmaktadır.
BaĢlık çubuğunun en sağında ise simge durumuna küçült, önceki boyut/ekranı
kapla, kapat gibi pencere düğmeleri bulunmaktadır.
ġekil 6. Paint Programında BaĢlık Çubuğu (Anonim, 2012: 5)
2.3.1.1. Menü Çubuğu
Menü çubuğu, ana menülerin isimlerini gösteren çubuktur (ġekil 7). BaĢlık
çubuğunun altında bulunmaktadır. Menülerin altındaki komutları görmek için
menüler üzerine tıklanmaktadır. Menüleri klavye ile kontrol etmek istenirse,
klavyenin ALT tuĢuyla birlikte menünde altı çizili harfi kullanmalıdır. Örneğin,
dosya menüsü için ALT+D, resim menüsü için ALT+R, renkler menüsü için ALT+E
gibi... Menülerin altındaki bazı komutların karĢısında görülen klavye kısa yolları o
komutların çalıĢması için kullanılmaktadır. Yeni bir belge açmak için CTRL+N,
belgeyi kaydetmek için CTRL+S gibi tuĢ kombinasyonlarını kullanılmaktadır.
ġekil 7. Paint Programında Menü Çubuğu (Anonim, 2012: 5)
Dosya Menüsü: Dosya menüsünde, ġekil 8‟de görüldüğü gibi; programda yeni
sayfa açma, kayıtlı olan herhangi bir dosyayı programda açma, kaydetme, farklı
kaydetme, sayfa yapısı, yazdır, gönder, arka plan ayarları ve çıkıĢ gibi seçenekler
bulunmaktadır.
48
ġekil 8. Paint Programında Dosya Menüsü (Anonim, 2012: 6)
Yeni (Ctrl+N): Yeni bir sayfa açmak için kullanılmaktadır.
Aç (Ctrl+O): Daha önceden yapılmıĢ bir resmi ekrana getirmek için
kullanılmaktadır.
Kaydet (Ctrl+S): YapılmıĢ olan bir resmi kaydedip saklamak için kullanılmaktadır.
Farklı kaydet: Daha önce kaydedilen bir resmi, baĢka bir isimle veya baĢka bir
konuma tekrar kaydetmek için kullanılmaktadır.
Tarayıcıdan veya kameradan: Bilgisayara bir tarayıcı, web kamerası ya da dijital
fotoğraf makinesi bağlıysa, resimleri aktarma iĢlemini sağlamaktadır.
Baskı önizleme: OluĢturulan belgenin yazıcıdan kağıt üzerine nasıl çıkacağını
göstermektedir.
Sayfa yapısı: Resim yapılan sayfanın büyüklüğünü, yönünü, kenar boĢluklarını
ayarlamak için kullanılmaktadır.
Yazdır (Ctrl+P): Yazıcıdan çıktı almak için kullanılmaktadır.
49
Gönder: Belgeyi faks gibi bir cihaza veya bir e-posta alıcısına iletmek için
kullanılmaktadır.
Arka plan olarak ayarla (DöĢeli/OrtalanmıĢ): Hazırlanan belgenin masaüstünde
duvar kağıdı olarak görüntülemek için kullanılmaktadır.
ÇıkıĢ (Alt+F4): Programdan çıkmak için kullanılmaktadır.
Düzen Menüsü: Düzen menüsünde, ġekil 9‟da görüldüğü gibi; programda iĢlem
yapılan dosya üzerinde geri alma iĢlemleri, ileri alma iĢlemleri, kopyalama iĢlemleri,
yapıĢtırma iĢlemleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 9. Pain Programında Düzen Menüsü (Anonim, 2012: 7)
Geri al (Ctrl+Z): En son yapılan iĢlemi geri almaktadır.
Yinele (Ctrl+Y): Geri al iĢlemini, geri almaktadır.
Kes (Ctrl+X): ĠĢaretlenmiĢ olan bir bölgeyi baĢka bir yere taĢımak üzere hafızaya
alarak silmeye hazırlamaktadır.
Kopyala (Ctrl+C): ĠĢaretlenmiĢ olan bir bölgeyi baĢka bir yere kopyalamak üzere
hafızaya almaktadır. ġekil 10‟da gösterilen rapor kopyalanarak, ġekil 11‟deki gibi bir
halı deseni örneği oluĢturmaktadır.
50
ġekil 10. Paint Programında Kopyalanıp ÇoğaltılmıĢ Desen (Anonim, 2012: 7)
ġekil 11. Paint Programında Halı Deseni Örneği (Anonim, 2012: 7)
YapıĢtır (Ctrl+V): Kes ve kopyala komutlarının hafızaya aldığı bölgeleri
yapıĢtırmaktadır.
Seçileni temizle (Del): ĠĢaretlenmiĢ olan bölgeyi silmektedir.
Tümünü seç (Ctrl+A): Bütün çizim alanını seçer.
Kopyala: ĠĢaretlenen bölgeyi dosya olarak saklamaktadır.
Dosyadan yapıĢtır: Yazıcıdan çıktı almak için kullanılmaktadır.
Görünüm Menüsü: Görünüm menüsünde, ġekil 12‟de görüldüğü gibi; programda
iĢlem yapılan dosya üzerinde araç kutusu, renk kutusu, durum çubuğu ve
yakınlaĢtırma-uzaklaĢtırma gibi seçenekler bulunmaktadır.
51
ġekil 12. Paint Programında Görünüm Menüsü (Anonim, 2012: 8)
Araç kutusu (Ctrl+T): Araç kutusunu görünmez / görünür yapmaktadır.
Renk kutusu (Ctrl+L): Renk kutusunu görünmez / görünür yapmaktadır.
Durum çubuğu: Durum çubuğunu görünmez / görünür yapmaktadır.
Metin araç çubuğu: Metin araç çubuğunu görünmez / görünür yapmaktadır.
YakınlaĢtır: Resmin "Normal Boyut / GeniĢ Boyut / Özel / Kılavuzu Göster / Küçük
Resim Göster" seçeneklerinde gösterilmesini sağlamaktadır.
Bit iĢlem göster (Ctrl+F): Resmi tam ekran modunda göstermektedir.
Resim Menüsü: Resim menüsünde, ġekil 13‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem
yapılan dosya üzerinde döndürüp-çevirme, uzatma-eğme, renkleri ters çevirme, resmi
temizleme gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 13. Paint Programında Resim Menüsü (Anonim, 2012: 8)
52
Döndür/Çevir (Ctrl+R): ĠĢaretlenmiĢ bölgenin veya resmin tamamının
yatay/dikey/açılı (90°, 180°, 270°) olarak döndürülmesi için kullanılmaktadır.
Yapılması istenen iĢlem, ġekil 14‟de görülmektedir.
ġekil 14. Paint Programında 90° Açı ile ÇevrilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 9)
Uzat/Eğ (Ctrl+W): ĠĢaretlenen bölgedeki veya resmin tamamının yatay veya dikey
boyutlarını değiĢtirmek ya da belli bir açıyla eğmek için kullanılmaktadır. Belli bir
açıyla eğilerek, istenen Ģekle getirilen motif, ġekil 15‟deki gibi bozulmalara
uğramaktadır. Motif istenilen eğime getirildikten sonra bozulan yerleri aslına uygun
bir Ģekilde düzeltmek gerekmektedir.
ġekil 15. Paint Programında Ġstenilen Açıya Göre EğilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 9)
Renkleri ters çevir (Ctrl+I): ĠĢaretlenen bölgedeki veya resmin tamamının
renklerinin ters çevrilmesinde kullanılmaktadır. Yapılması istenen iĢleme ait
uygulama ġekil 16‟da görülmektedir.
53
ġekil 16. Paint Programında Renkleri Ters ÇevrilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 10)
Öznitelikler (Ctrl+E): Resim yapılan çizim alanının boyutlarının (geniĢlik,
yükseklik) ayarlanmasında ve resmin son kayıt tarihi, diskteki boyut ve çözünürlük
gibi özelliklerinin görüntülenmesinde kullanılmaktadır.
Resmi temizle (Ctrl+Shift+N): Resmi silmek için kullanılmaktadır, çizim alanını
temizlemektedir.
Donuk çiz: Mat çizim yapılmasını sağlamaktadır.
Renkler Menüsü: Renkler menüsünde; programda iĢlem yapılan dosya üzerinde
renkleri düzenleme seçeneği bulunmaktadır. ġekil 17‟de Renkler menüsü penceresi
görülmektedir.
ġekil 17. Paint Programında Renkleri Düzenle Kutusu (Anonim, 2012: 11)
54
Renkleri düzenle: Renk kutusunda bulunmayan renkleri düzenlemek, yeni renk
ayarlamak için kullanılmaktadır.
Yardım Menüsü: Yardım menüsünde, ġekil 18‟de görüldüğü gibi; Paint programı
hakkında bilgi verilmektedir.
ġekil 18. Paint Programında Yardım Menüsü (Anonim, 2012: 12)
Yardım konuları: Paint programının kullanımını anlatmaktadır.
Paint hakkında: Paint hakkında kısa bilgi vermektedir.
2.3.1.2. Paint Araçları
Çizim Alanı, araç çubuğundaki çizim araçlarını kullanarak çizim yapmayı
sağlayan veya düzenlemek üzere resim yapıĢtırılan alandır.
Araç Kutusu, Paint araç kutusu; kalem, fırça ve büyüteç gibi çizim
araçlarını etkinleĢtirmeye yarayan ikonlardan oluĢmaktadır. Paint'de bir çizim aracını
kullanmak için araç kutusunda istenilen ikona tıklayarak açıp etkinleĢtirilmektedir,
ardından istenilen çizgileri ve Ģekilleri oluĢturmak için çizim alanında, fareyi sol tuĢu
basılı tutup sürükleyerek çizim gerçekleĢtirilmektedir. Bazı çizim nesnelerini
seçtikten sonra araç kutusunun altında ilave seçimler görüntülenmektedir
(saydam/saydamsız, fırça kalınlığı, vs.). Bunlardan birisi seçilerek çizimler
oluĢturulabilmektedir. ġekil 19‟da Windows 98 XP Paint programının, araç kutusu
görülmektedir. ġekil 20‟de ise Windows 7 Paint programının, araç kutusu
görülmektedir.
55
ġekil 19. Windows 98 XP, Paint Araç Kutusu (Anonim, 2012: 16)
ġekil 20. Windows 7, Paint Araç Kutusu (Anonim, 2012: 16)
Araç kutusunun ekrandaki yeri değiĢtirilebilmektedir. Bunun için araç
kutusunun alt-üst veya sağ-sol kenarlarından birisini farenin sol düğmesine basılı
tutarak sürüklemek gerekmektedir.
Serbest Ģekil seçimi: Yapılan çizimdeki bir nesnenin kenarlarından düzgün bir
Ģekilde seçilmesi ve baĢka bir yere taĢınması ya da kopyalanması amacı ile
kullanılmaktadır. Serbest biçimde seç veya seç aracını kullanarak bir resmin bir
bölümünü kopyalayıp yapıĢtırırken, dolu arka plan veya saydam arka planı
seçilmektedir. Dolu arka plan seçeneğini kullanıldığında, arka plan rengi, resimde
baĢka bir yere yapıĢtırıldığında seçime eklenmektedir. Saydam arka plan seçeneğini
56
kullanıldığında, arka plan rengi seçime eklenmez; böylece bu rengi kullanan alanlar
saydam olur ve resmin geri kalanının kendi yerinde görüntülenmesi sağlanmaktadır.
Seç: ĠĢlev olarak “Serbest ġekil Seçimi” ikonuyla aynı iĢlevdedir. KullanılıĢı biraz
farklıdır. Nesnelerin etrafında dikdörtgen ya da kare biçiminde seçim yapılmasını
sağlamaktadır. “Seç” ve “Serbest ġekil Seç” araçlarının kullanımında klavyenin
CTRL ve SHIFT tuĢları kullanılmaktadır. “Seç” ikonunu tıkladıktan ve çizim
alanında seçme iĢlemini yapıldıktan sonra, çizim yapan kiĢi, el yordamıyla klavyenin
CTRL tuĢuna basılı tutulduğu sürece seçmiĢ olunan parçanın fareyi sürüklediği
yerlere kopyalanmasını sağlamaktadır.
Silgi (Renk Silicisi): Normal bir silgi iĢlevindedir. Seçildikten sonra silgi büyüklüğü
araç çubuğunun altından ayarlanabilmektedir. Çizilen nesnenin rengini, arka plan
rengine dönüĢtürmek ya da rengini silmek için de kullanılmaktadır.
Renkle doldur: Bir nesnenin içini boyamakta kullanılmaktadır. Eğer nesne etrafında
bir açıklık varsa boya dıĢarı taĢmaktadır. Çizilen nesnenin dıĢındayken tıklanırsa
nesne haricinde sayfanın her tarafını seçilen renge boyamaktadır. ġekil 21‟de renk
doldurma aracı ile renklendirilmiĢ bir motif örneği görülmektedir.
ġekil 21. Paint Programında Renk Doldurma Aracı ile RenklendirilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 17)
Renk seç: Paint‟in kullanıĢlı araçlarından biridir. Herhangi bir nesne üzerine getirilip
tıklandığında o noktadaki rengi alır ve boya kabına atmaktadır. Böylelikle
nesnelerdeki istenmeyen ayrıntıların rötuĢlanabilmesini sağlamaktadır.
Büyüteç: Resimdeki bir bölümü yakınlaĢtırmak için büyüteç kullanılır. Büyüteci
tıklayıp ve ardından araç çubuğunun altında bir yakınlaĢtırma düzeyi tıklanmaktadır.
57
Nesnelerde daha ayrıntılı ve hatasız çizim yapabilmek için 1x, 2x, 6x, ve 8x
seçenekleri arasında büyütme sağlamaktadır. Resmin etrafında gezinmek için
kaydırma çubukları kullanılmaktadır. Normal görünüme dönmek için, büyüteci
yeniden tıklayıp ve ardından resmi tıklamak gerekmektedir.
Kalem: DeğiĢik renklerde kullanılabilen temel çizim aracıdır. Düz çizgiler çizmek
için kalem aracı ile çizim yaparken aynı anda klavyenin SHIFT tuĢuna basılı tutmak
gerekmektedir. Çizim yaparken çizgileri kalınlaĢtırmak için klavyeden CTRL+(+)
tuĢlarına, çizgileri inceltmek için CTRL+(-) tuĢlarına basılmaktadır. ġekil 22‟de
kalem aracıyla çizilmiĢ bir motif örneği görülmektedir.
ġekil 22. Paint Programında Kalem aracı Kullanılarak ÇizilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 17)
Fırça: Kalem aracı gibi kullanılmaktadır. Ancak fırça aracı seçildiğinde, araç
kutusunun altında açılan alandan değiĢik büyüklüklerdeki kare, yuvarlak veya eğimli
fırça seçeneklerinden biri seçilmektedir. Kalem aracında olduğu gibi çizim yaparken
SHIFT tuĢu kullanılırsa düz çizgiler çizilebilir, CTRL+(+) ve CTRL+(-) tuĢlarıyla da
çizgileri kalınlaĢtırıp inceltilebilmektedir.
Püskürtme kabı: Paint ile resim çalıĢmaları yapılırken sık kullanılan bir araçtır.
Sprey boya gibi çalıĢır ve seçilen rengi sayfadaki istenilen alana püskürtmektedir.
Kalınlığı (püskürtme sıklığı) ayarlanabilmektedir.
Metin: Resim içerisine yazı eklemeyi sağlayan ikondur. Bu ikon tıklandığında
sayfada yazı yazmak istenilen alana bir dörtgen çizer ve çizilen dörtgen içerisine yazı
yazılır. Yazının zemin renginin resim üzerinde arka plan rengi olarak görünmesini
istemiyor, saydam olarak resmin üzerine yazılması isteniyorsa, araç kutusunun
58
altında açılan seçeneklerden ikinci ikon kullanılmalıdır. Paint; yazı tipi, büyüklük,
kalınlık ayarları için küçük bir pencere açmaktadır. Eğer bu görüntülenmez ise
“Görünüm” menüsünden “Metin Araç Çubuğu” seçeneği tıklanarak ilgili pencerenin
açılması sağlanmalıdır.
Çizgi: Farklı boyut ve renklerde çizgiler oluĢturmaya yaramaktadır. Düz çizgiler için
klavyenin SHIFT tuĢuyla birlikte kullanılmaktadır. CTRL+(+) ve CTRL+(-)
tuĢlarıyla birlikte kullanarak çizgileri kalınlaĢtırıp inceltmektedir.
Eğri: Farklı renk ve boyutlarda kıvrımlı çizgiler oluĢturmak için kullanılmaktadır.
Kullanımı deneyim kazandıkça pratikleĢmektedir. Kıvrım ikonunu seçtikten sonra
fare ile çizim alanında bir çizgi çizilir, daha sonra çizilen bu çizginin herhangi bir
yerinden tutarak farenin sol tuĢu ile basılı tutarak sürüklenmektedir.
Dikdörtgen: Çizim alanında dörtgenler oluĢturmaktadır. Aracı seçtikten sonra araç
kutusunun altında açılan seçeneklerden birisini seçilerek dolgulu, saydam, çerçeveli
ya da çerçevesiz dikdörtgenler oluĢturulmaktadır. Eğer kare oluĢturmak istenirse,
fareyi sürüklerken aynı anda klavyeden SHIFT tuĢuna basılmalıdır.
Çokgen: Dolgulu, dolgusuz, çerçeveli ya da çerçevesiz çokgenler
oluĢturulabilmektedir. Ayrıca düzensiz Ģekiller oluĢturmak için de idealdir. Aracı ve
altta açılan seçeneklerden birisi seçildikten sonra çizim alanında fare ile tek tek
kenarları oluĢturup daha sonra ilk kenarla sonuncusunu birleĢtirerek çokgenler
oluĢturulmaktadır. ġekil 23‟de çokgen aracıyla çizilmiĢ bir motif örneği
görülmektedir.
ġekil 23. Paint Programında Çokgen Aracı ile ÇizilmiĢ Desen (Anonim, 2012: 18)
59
Elips: Kullanımı dikdörtgen aracı gibidir. Çizim alanında istenilen renkte ve boyutta
dolgulu, dolgusuz, çerçeveli veya çerçevesiz elipsler oluĢturulabilmektedir. Tam
daire oluĢturmak istenirse, fareyi çizim alanında sürüklerken el yordamı ile klavyenin
SHIFT tuĢuna basılı tutmak suretiyle sürüklemek gerekmektedir. ġekil 24‟de elips
çizimi örneği görülmektedir.
ġekil 24. Paint Programında Ġç Ġçe Elips (Anonim, 2012: 18)
YuvarlatılmıĢ dikdörtgen: Çizim alanında istenilen renkte ve boyutta dolgulu,
dolgusuz, çerçeveli veya çerçevesiz olacak Ģekilde kenarları yuvarlatılmıĢ dörtgenler
oluĢturmayı sağlamaktadır. ġekil 25‟de yuvarlatılmıĢ dikdörtgen çizimi örneği
görülmektedir.
ġekil 25. Paint Programında Ġç Ġçe GeçmiĢ YuvarlatılmıĢ Dikdörtgen (Anonim, 2012: 19)
2.3.1.3. Boya Kutusu
Ön plan rengini, arka plan rengini ve üçüncü rengi belirmeye yaramaktadır.
Ön plan rengini seçmek için farenin sol tuĢu ile renklerden birisine tıklanmaktadır.
Arka plan rengi içinse farenin sağ tuĢu ile tıklanmalıdır. Üçüncü bir rengi seçmek
içinse klavyenin CTRL tuĢu kullanılmalıdır. Çizim yaparken, bu üçüncü rengi
kullanmak için yine klavyenin CTRL tuĢuna el yordamıyla basılı tutulmalıdır. Renk
kutusunun solunda görülen iki renk aktif olan renkleri göstermektedir (ġekil 26).
Üstte olan ön plan rengini, altta olan da arka plan rengini göstermektedir. CTRL tuĢu
ile seçilen üçüncü renk ise bu renklerin en altında görünmektedir.
60
ġekil 26. Paint Programında Boya Kutusu (Anonim, 2012: 19)
Ön plan rengi; çizgiler, Ģekillerin kenarları ve metinler için kullanılmaktadır.
Arka plan rengi; kapalı Ģekillerin içini dolduran dolgu rengi, metin çerçevelerinin
arka plan rengini ve silginin rengini belirlemektedir.
Çizim alanında farenin sol tuĢu yerine sağ tuĢunu kullanılırsa arka plan
renginin çizim aracı tarafından kullanılması sağlanmaktadır. Bu yöntemle bir renkten
diğerine hızlıca geçiĢ yapılmaktadır.
Araç kutusunda olduğu gibi boya kutusunun da ekrandaki yerini değiĢtirmek
mümkündür.
2.3.1.4. Durum Çubuğu
Ekranın en altında, görev çubuğunun üzerinde duran çubuktur. Araç çubuğu
üzerindeki çizim araçlarından birisine tıklandığında veya menülerin üzerine fare
gezdirildiğinde o çizim aracı/menü hakkında kısaca bilgi vermektedir (ġekil 27).
Ayrıca çizim alanında imlecin bulunduğu koordinatları ve seçili alanın ebatlarını
gösterilmektedir (Anonim, Milli Eğitim Bakanlığı, El Sanatları Teknolojisi,
Bilgisayarda Halı Desen Çizimi-1, 2012).
ġekil 27. Paint Programında Durum Çubuğu (Anonim, 2012: 19)
61
Paint programı; halıcılık sektörü için uyumlu bir programdır fakat,
profesyonel olarak daha kapsamlı programlar geliĢtirildiği için bu program, sektörde
pek tercih edilmemektedir.
2.3.2. Paint Programında Desen Çizimi ve Çizilen Desenin ĠĢletmelerde
Uygulanması
Piksel tabanlı bilgisayar destekli tasarım programlarının, ilk hali ve en ilkel
hali olan Paint programında, desen çizim aĢamaları basamak basamak anlatılacaktır.
Bir desen çizilmeye baĢlanmadan önce bilinmesi gereken veriler; çizilecek
olan desenin kalitesi (düğüm sıklığı) ve ebatıdır. Bu çalıĢmada çizilecek olan
geometrik kompozisyonlu desenin kalitesi: 35 x 35 ve ebatı ise; 100 x 200 cm olup,
bir halı deseninin çizimi örneklendirilecektir.
Çizilecek olan örnek desenin; ebatı: 100 x 200 cm ve kalitesi: 35 x 35
olacaktır, fakat endeki ve boydaki piksel sayısını hesaplarken, kaliteyi; 3.5 x 3.5
Ģeklinde yazmak kolaylı sağlayacaktır. Bu değerlere göre;
Ende bulunan düğüm sayısının hesaplanması Ģu Ģekildedir;
E.D.S = 3.5 x 100 = 350 ---- 351
Boyda bulunan düğüm sayısının hesaplaması Ģu Ģekildedir:
B.D.S = 3.5 x 200 = 1200 --- 701
Hesaplamada çıkan sonuçlar çift rakamdır, fakat desen çiziminde tek sayılar;
desenin ortasında çiftleme gibi bir çizim hatasına meydan verdiği için, endeki ve
boydaki düğüm sayıları, tek sayı olarak alınır. Çiftleme hatası, desenin estetiğini
bozmaktadır. Üzerinde iĢlem yapılacak olan sayfanın sayısal değerleri belirlendikten
sonra, programı açabiliriz.
Çizimin baĢlangıç hareketi programın açılmasıdır. Program ilk açıldığı
zaman, standart bir sayfa açılarak karĢımıza çıkar (ġekil 28).
62
ġekil 28. Paint Programı Ana Sayfası (Anonim, 2012: 21)
Açılan standart sayfa, hesapladığımız değerlere uymadığı için, öncelikle sayfa
ayarlarını yapmak gerekir. Resim menüsünden, öznitelikler (Ctrl+E) seçeneği ile
sayfanın ayar penceresi açılacaktır (ġekil 29). Bu pencereden sayfa ayarları
düzenlenecektir.
ġekil 29. Paint Programında Öznitelikler Penceresi (Anonim, 2012: 21)
Sayfa ayarları yapıldıktan sonra, üzerinde iĢlem yapılacak olan iĢlem sayfası
dosya menüsü, farklı kaydet seçeneğinden kaydedilir (ġekil 30).
63
ġekil 30. Paint Programında Farklı Kaydet Penceresi (Anonim, 2012: 21)
Kayıt iĢleminden sonra, çizim ikonları yardımıyla desen çizimine baĢlanır.
Öncelikle sayfanın ¼,ü iĢaretlenir. ĠĢaretlenen bu kısımda bordür yerleri ve zemin
yerleri taslak olarak çizilir (ġekil 31).
64
ġekil 31. Paint Programında Desenin ¼‟ünün Taslak Olarak Çizimi, 1: Ġnce Bordür, 2: Kalın
Bordür, 3: Zemin (Anonim, 2012: 21)
65
¼‟ünü iĢaretledikten sonra, kalem ikonu ile ince bordür ve kalın bordürlerin
desenine köĢeden baĢlayarak çizilir (ġekil 32).
ġekil 32. Paint Programında Ġnce ve Kalın Bordürlerin Çizimi (Anonim, 2012: 22)
66
Bordürlerinin çizimi ġekil 32‟deki gibi köĢeden baĢlanarak çizilir. Daha sonra
¼‟ü tamamlanır (ġekil 33).
ġekil 33. Paint Programında ¼‟ü Tamamlanan Bordür Çizimleri (Anonim, 2012: 21)
67
Bordür çizimleri tamamlandıktan sonra, yine kalem ikonuyla zemin çizimine
baĢlanır. Zemin çizimine orta noktadan baĢlanmalıdır (ġekil 34).
ġekil 34. Paint Programında Zemin Çizimi (Anonim, 2012: 21)
68
Zemine çizilen motif seç ikonu ile kopyalanarak, altta kalan boĢ alana tekrarı
uygulanır (ġekil 35).
ġekil 35. Paint Programında Çizilen Motifin Kopyalanarak Zemine Uygulanması
(Anonim, 2012: 21)
69
Yapılan son iĢlemle birlikte, çizilen desenin ¼‟ü tamamen tamamlanmıĢ olur.
Bundan sonraki aĢama ise ¼‟ü çizilen desenin, seç ikonuyla kopyalanarak
tamamlanması iĢlemidir (ġekil 36).
ġekil 36. Paint Programında Tamamlanan Desen Çizimi (Anonim, 2012: 21)
70
Çizimi tamamlanan desen, artık renklendirmeye hazır hale gelmiĢtir. Desene
uygulamak istenen renkler; renkler menüsünden, renkleri düzenle seçeneği ile
renkleri düzenle penceresinden özel renk tanımlayarak eklenir (ġekil 37).
ġekil 37. Paint Programında Renkleri Düzenle Penceresi (Anonim, 2012: 21)
Renkleri düzenle penceresinden; uygulanmak istenen renkler oluĢturularak,
özel renklere ekle seçeneği aracılığıyla seçilen renkler palette oluĢturulur.
Uygulanmak istenen renkler belirlendikten sonra, renkle doldur ikonu ile
desen renklendirilir (ġekil 38).
71
ġekil 38. Paint Programında Renklendirilen Desen (Anonim, 2012: 21)
72
Çizilen desenin renklendirme iĢlemi de bittikten sonra, dosya menüsünden,
kaydet (Ctrl+S) seçeneği ile son kayıt alınır. Son kayıt iĢleminden sonra da desen
çizimi tamamlanmıĢ demektir.
Paint programını, günümüzde hiçbir iĢletme kullanmadığı için bu programın
uygulama alanı da bulunmamaktadır.
2.3.3. Nedgraphics Texcelle Programı
Halıcılık sektörünün her geçen gün geliĢmesi nedeniyle, uygun hızda yazılım
programları kullanılmaktadır. Texcelle, halıcılık sektörü için günümüzde
vazgeçilmez bir ana programdır ve her geçen gün kendini yenilemektedir. Bundan
dolayı; yapılan iĢi en hızlı Ģekilde sonuçlandırıp üretimin sağlanması için Texcelle
gibi pratik bir programa ihtiyaç duyulmaktadır. Halıcılık sektöründe, Texcelle
programını kullanabilen kiĢilerin iĢ bulma imkanı daha yüksektir.
Texcelle programı, ilk açıldığı zaman hiçbir araç ikonu aktif durumda değildir
(ġekil 39).
ġekil 39. Texcelle Programının Ana Sayfası
73
2.3.3.1. File Menüsü
File menüsünde, ġekil 40‟da görüldüğü gibi; programda yeni sayfa açma,
kayıtlı olan herhangi bir dosyayı programda açma, kaydetme, farklı kaydetme, çıkıĢ
gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 40. Texcelle Programında File Menüsü Penceresi
New: Yeni bir sayfa açmaya yaramaktadır. Yeni desen tablosunda; desenin adı x ve
y ölçüleri, sıklıkları, ölçü birimi (nokta, mm, cm, inch), raport Ģekli vardır. ġekil
41‟de yeni sayfa açma, New Desing penceresi görülmektedir.
74
ġekil 41. Texcelle Programında Yeni Sayfa Açma Penceresi
Open (ctrl+o): Bilgisayara kayıtlı herhangi bir resimleri veya desenleri açmak için
kullanılmaktadır. ġekil 42‟de kayıtlı desen açma sayfası olan, Open penceresi
görülmektedir.
ġekil 42. Texcelle Programında Open Penceresi
75
Open from catalog: Katalogdaki kayıtlı desenleri görüntülemektedir (ġekil 43).
Sunum yapmak için kullanılmaktadır.
ġekil 43. Texcelle Programında Open Form Catalog Penceresi
Close (ctrl+F): Deseni kapatmaktadır
Close all (ctrl+shift+F4): Açık bütün desenleri kapatmaktadır.
Save (ctrl+S): Deseni kayıtlı son ismiyle, üzerine kaydetmektedir.
Save as: Deseni yeni bir isimle kaydetmek için kullanılmaktadır (Teknik çözümleme
yapılabilmesi için desenleri atkı ve çözgü atamaları yapıldıktan sonra *des formatıyla
kaydedilmiĢ olması gerekmektedir.)
Save selection as...: Bütün seçimleri kaydetmek için kullanılmaktadır.
Save all (ctrl+shift+S): Programda açık olan her bir penceredeki desenleri ard arda
kaydetmek için kullanılmaktadır
Save working copy (F2): Son çalıĢma dosyasını, kopyalamak için seçilmektedir.
Read working copy (shift+F2): Son çalıĢma dosyasını, geri yükleme olanağı
sağlamaktadır.
Import: Programda olmayan farklı cad/cam formatlı desenleri açmak için
kullanılmaktadır.
76
Eksport: Programda olmayan farklı cad/cam formatlarla desen kaydetmek için
kullanılmaktadır.
Select source: Tarama cihazını seçmek için kullanılmaktadır
Scan: Tarama yapmak için kullanılmaktadır.
Print layout, Print preview, Print presertation, Catalog creator, Print setup,
Print, Printspool cards: Bu seçeneklerin hepsi yazıcıyla ilgilidir. Seçimler, ayarlar
ve iĢlem bu menülerden yapılmaktadır.
Exit: Texcelle programından çıkmak için kullanılmaktadır.
2.3.3.2. Edit Menüsü
Edit menüsünde, ġekil 44‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan dosya
üzerinde geri alma iĢlemleri, ileri alma iĢlemleri, kopyalama iĢlemleri, yapıĢtırma
iĢlemleri, renk bulma iĢlemleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 44. Texcelle Programında Edit Menüsü Penceresi
Undo (ctrl+Z): ĠĢlemi geri almak için kullanılmaktadır. En büyük avantajı: en baĢa
kadar geri alma iĢleminin yapılabilmesidir. Ne kadar sayıda iĢlemin geri alınabileceği
Texcell ayarlar tablosundan ayarlanabilmektedir.
Redo (ctrl+Y): ĠĢlemleri, son iĢleme kadar ileri almak için kullanılmaktadır.
77
Cut (ctrl+X): SeçilmiĢ bölgeyi kesmek için kullanılmaktadır.
Copy (ctrl+C): SeçilmiĢ olan bir parçayı kopyalamak için kullanılmaktadır.
Paste (ctrl+V): SeçilmiĢ olan parçayı yapıĢtırmak için kullanılmaktadır. Tek kopya
bırakmaktadır.
Paste special: Özel yapıĢtırma yapmak için kullanılmaktadır.
Duplicate (ctrl+D): KesilmiĢ olan parçayı çok sayıda yapıĢtırmak için
kullanılmaktadır. YapıĢtırma yapıldıktan sonra da tekrar yapıĢtırmaya uygun halde
kalmaktadır.
Delete selection (Del): Aktif olan seçimi iptal etmek için kullanılmaktadır.
Select all (ctrl+A): Ekrandaki desenin tamamını kalem ucuna almaktadır.
Select none (ctrl+E): Aktif olan seçme fonksiyonlarından kurtulmak için
kullanılmaktadır.
Make big selection: Ġkonlardan, dikdörtgensel seçme ikonunu aktifleĢtirmektedir.
Find and replace: Renk bulma ve değiĢtirme tablosunu açmaktadır. Tabloda
istatistikten kontrol edilip desende yer almamasına karar verilen renk butonundan
seçilmektedir.
DeğiĢtirilecek butonunda iĢlemi rahat görmek için aranandan farklı bir renk
ile iĢaretlenmektedir.
Sonra bul komutu verilmektedir. Aranan renk ekrana geldiğinde, değiĢtir
butonundan dönüĢtürülmek istenen renk seçilir ve değiĢtir komutu verilmektedir. Bu
iĢlem fazla olan tüm noktalar bitene kadar sürdürülmektedir. ĠĢlem bittiğinde renk
araması bitmiĢtir uyarısı gelmektedir.
Make pattern (ctrl+M): Rapor dıĢından daha büyük alan seçmek için
kullanılmaktadır. BaĢka bir deyiĢle, bir patern (desen) oluĢturmak için
kullanılmaktadır.
78
2.3.3.3. View Menüsü
View menüsünde, ġekil 45‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan dosya
üzerinde yakınlaĢtırma, uzaklaĢtırma, merkeze odaklanma, kareleme, raporlama,
cetvel seçenekleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 45. Texcelle Programında View Menüsü Penceresi
Zoom in (+): Ekrandaki desene yakınlaĢmak için kullanılmaktadır. Bu iĢlem
ikonlardan da yapılabilmektedir.
Zoom out (-): Ekrandaki desenden uzaklaĢmak için kullanılmaktadır.
Center: Merkeze odaklanmak için kullanılmaktadır.
Normal size: Deseni standart çalıĢma ekranı uzaklığına getirmektedir.
Fit window: Deseni ekrana tam ortalayarak zoom yapmaktadır. Her dört kenara
uzaklık orantılıdır.
Restore zoom: Deseni bir önceki uzaklığına getirmek için kullanılmaktadır. Ġkinci
seçiliĢte yakınlaĢtırdığı oranda uzaklaĢtırır ya da uzaklaĢtırdığı oranda
yakınlaĢtırmaktadır.
Effect bindings: Daha önceden renklerine karar verilen seçeneği aktif olarak
kullanabilmesini ya da iptal edilmesini sağlamaktadır.
79
Double workers: Daha önceden renklerine karar verilen seçeneği aktif olarak
kullanabilmesini ya da iptal edilmesini sağlamaktadır.
Grid: Desen üzerinde çalıĢırken desenin kareli olmasını sağlamaktadır.
Repeat (F5): BelirlenmiĢ bir raport varsa deseni raportlu ya da raportsuz görmek
için kullanılmaktadır.
Paper format: Birebir ölçülerden farklı bir sıklık oranı kullanılmıĢ ise deseni o
oranda sıklıkla göstermek ya da sıklık oranını yok saymak için kullanılmaktadır.
(Halının, istenilen kalitede dokunup, tezgahtan çıkmıĢ halinin görüntüsünü
göstermektedir).
Paper mapping (F10): Dıgıtızer5 ile çizim yapmak için seçili olması gereklidir.
Coordinates in pixels: Piksel/cm ayarları yapılmaktadır.
Numbers\letters: Atkı çözgü sistemleri atanmıĢken görülmektedir. Atkı ve çözgü
kolonlarındaki numaralandırma ve harflendirme sistemini aktifleĢtirmek ya da
aktifliğini kaldırmak için kullanılmaktadır.
Weft setup column selection: Atkı tanımlama kolon seçimi tablosunu açmaktadır.
Seçilen kolonun atkı ayarlarını yapmak için kullanılmaktadır. Atkı ve çözgü
sistemlerinin tanımlanmıĢ olmasıyla aktifleĢmektedir. Bu tablodan sıklık seçenekleri,
kenar alanları, regülatör6 seçimleri yapılmaktadır. Sistemler gizlenir. Tanımlı
olmalıdır.
Show/ Hide-Warps/ Wefts: Çözgü atkıyı göster gizle tablosunu açmaktadır.
Sistemlerin belirlenmiĢ olması gerekmektedir. Çözgü ya da atkıların kolonları
gizlenebilir ya da gösterilebilir.
5 Benzer bir dosya görüntüsünü dijital bilgisayar görüntüsüne çeviren ikondur.
6 Atkı ve çözgü sıklıklarını dokuma esnasında orantılı bir Ģekilde ayarlamayı sağlayan
cihazdır. Jakarlı dokumalarda kullanılır.
80
Parts: Atkı ve çözü atamaları yapılmıĢken aktif olmaktadır. Desenin altında çözgü,
solunda atkı bölgeleri belirlenmiĢken bu bölgelerde yer alan katlamalar, iplikler ve
renkler giydirme bölümlerinin aktifliğiyle ilgilidir. 3 alan vardır. Birinci alan iplik
bölümüdür, ikinci alan katlamaları, üçüncü alan da renk giydirme bölümüdür.
Ruller: ÇalıĢma ekranında desenin solunda ve altında x ve y ebatını kontrollü
çalıĢabilmek için cetvel bulunmaktadır. Cetvelin aktifliği buradan sağlanmaktadır.
Scroll bar: ÇalıĢma ekranının altında ve sağ yanındaki sürgünün aktifliği ya da
pasifliği için kulanılmaktadır.
Tool bars: Ana araç çubuğu, çizim paleti, araç özellikleri, renk paleti, kalem uçları,
aynalama çubuğu, çevirme çubuğu, seçim, multicolor toolbar, temizleme, çözgü atkı
çubuğu, renk yönetim çubuğu, çizim çubuğu, aktif motif, desen yönlendiricisi gibi
seçeneklerin aktifliği ya da pasifliği için kullanılmaktadır.
2.3.3.4. Design Menüsü
Design menüsünde, ġekil 46‟da görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosya üzerinde yatay-dikey doğrultular, ebatlandırma sayfası oluĢturması, raport
Ģekli hakkında bilgi verme seçenekleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 46. Texcelle Programında Design Menüsü Penceresi
Change origin: Görsel olarak desenin orjinini olması istenen noktaya göre
değiĢtirilmesini sağlanmaktadır.
Fond horizontal: Deseni yatay yönde ortadan keserek kaydırmaktadır. ġekil 47‟de
Fond Horizaontal iĢleminin uygulanmıĢ hali görülmektedir.
81
ġekil 47. Texcelle Programında Fond Horizontal ĠĢleminin Uygulanması
Fond vertical: Deseni düĢey yönde ortadan keserek kaydırmaktadır. ġekil 48‟de
Fond Vertical iĢleminin uygulanmıĢ hali görülmektedir.
ġekil 48. Texcelle Programında Fond Vertical ĠĢleminin Uygulanması
Reset origin: Orjin değiĢtirme aktifleĢip de orjini değiĢtirilmiĢ desenin orjinini eski
haline dönüĢtürmek için seçilmektedir.
Resize (Alt+R): Ebatlandırma tablosunu açmaktadır. ġekil 49‟da görüldüğü gibi;
desenin dört tarafına alan eklenebilir veya çıkartılabilmektedir. Genelde alan
eklemek için kullanılır. Büyütme/küçültme iĢlemleri yapılmaktadır. Sıklık kat
sayıları değiĢtirilebilmektedir. Büyütme/küçültme iĢlemleri normalin dıĢında zemin
rengiyle, sıralı veya öncelikli renk ile yapılabilmektedir. Zemin rengiyle seçeneğinde
eklenen zemin rengiyle gösterilmektedir. Bir çeĢit aralara eĢit sayıda piksel eklemek
ya da çıkarma iĢlemi yapılabilmektedir. YumuĢak eklemeyi deseni az deforme
ederek yapmaktadır. Bir piksellik alanı orantılı bir Ģekilde ikiye iki ya da üçe üç gibi
82
köĢeli ve kare görüntüsünü koruyarak yapmaktadır. Sıralıda kat yazmak gereklidir.
Kaç kat yazılırsa renge o kadar kat kadar aynı renkten piksel eklemektedir. Düzenli
artıĢ için de kullanılmaktadır. (Örneğin 1, 1, 2 yazılırsa 3.pikselin yanına aynısından
eklemektedir. 100 piksellik bir desende bu iĢlem x yönünde yapılınca desen x ölçüsü
133 piksel olmaktadır). Öncelikli renk genellikle desenlerde konturu az bozulması
istendiğinde büyütme küçültme iĢlemi yapmak için kullanılmaktadır. Hangi renk
seçilirse o renk öncelikle korunur ve en az deformasyon o renge uygulanmaktadır.
ġekil 49. Texcelle Programında Resize Penceresi
Crop: Aslında ebetlandırma gibi de düĢünülebilecek bir seçenektir. Dikdörtgen alan
belirleme ikonuyla seçilen alan bu seçenekle yeni desen alanını oluĢturmaktadır.
Yani ekranda seçili alan kalmaktadır. Seçili alan bu ikonla kesilir, diğer yerler silinir
ve bu kısım kalmaktadır.
Duplicate: Motif penceresine atılmıĢ, alan seçme fonksiyonlarıyla belirlenmiĢ desen
bu seçenekle ekrana yeni bir sayfa olarak gelmektedir. Benzer iĢlem deseni tutup
pencerenin sağ tarafına atarak da gerçekleĢtirilebilmektedir.
83
Proporties (Alt+P): Desen bilgilerini ekrana getirmektedir. Adı ve raport Ģekli gibi
bilgileri bu tablodan görülebilmektedir.
Graphic repeats: Fonksiyon seçildiğinde bir raportlama tablosu açılmaktadır. Bu
tabloyu kullanarak desenin raport Ģekli çok kolay bir Ģekilde ayarlanabilmektedir.
ġekil 50‟de Graphic repeats penceresi görülmektedir. Enine ve boyuna yarım soter
raport bu Ģekilde ayarlanmaktadır.
ġekil 50. Texcelle Programında Graphic Repeats Penceresi
2.3.3.5. Colour Menüsü
Colour menüsünde, ġekil 51‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosya üzerindeki renkle ilgili palet seçenekleri, yeni renk paleti kaydetme, kayıtlı
olan renk paletini açma gibi seçenekler bulunmaktadır.
84
ġekil 51. Texcelle Programında Colour Menüsü Penceresi
Avarage: Seçili alandaki renkleri birbirine orantılı olarak karıĢtırıp yeni renk bulmak
için kullanılmaktadır. Renk paletinden seçilen bir renge yeni renk
kaydedilebilmektedir.
Reduce: Renk indirgeme menüsünü açmaktadır. Ġki seçenek vardır. Ġndirgeme
yapılacak dosya üzerinde, kaç renge kadar indirgeme yapma sayısı seçilebilmektedir.
2- 254 renk aralığına kadar indirgeme iĢlemi yapılabilmektedir. ġekil 52‟de Reduce
penceresi görülmektedir. Otomatik ve kullanıcı paleti ile ren indirgenebilmektedir.
85
ġekil 52. Texcelle Programında Reduce Penceresi
Otomatik renk indirgemede dört çeĢit seçenek vardır. Convert to design file
normal bir indirgeme yapmaktadır, dither to design file tramlı indirgeme
yapmaktadır, histogram analysis lap ve net renklere göre indirgeme yapmaktadır.
Convert to greyscale renkleri gri tonlara indirgemektedir. Automatik dıĢında ikinci
bir indirgeme Ģeklide user palettedir. Palete renk seçmek gereklidir. Yeni taranmıĢ
bir desende renk indirgemesi yaparken en çok kullanıcı paletiyle indirgeme
yapılmaktadır. Palete istenen renkler tıpkı dikdörtgen alan belirleme ikonunu kullanır
gibi seçilmektedir. Seçilen alandaki renklerinin tamamını, palete eklediği renge
bağlamaktadır. Renk indirgeme iĢlemi yapıldıktan sonraki paletin görüntüsü, ġekil
53‟de görülmektedir.
ġekil 53. Texcelle Programında User Palet Seçildikten Sonraki Palet Görüntüsü
86
Show current: Renk ikonlarından show currenti aktifleĢtirmektedir. Bu ikonda
tümü, hiçbiri, tersi seçenekleri bulunmaktadır. Tümü seçilirse desen tamamen siyah
görünmektedir. Renk paletinde tüm renklerin sol üst köĢelerinde küçük birer kutucuk
görülmektedir. Kontrol edilecek renk shiftle birlikte seçilirse kendi renginde
açılmaktadır. Hepsini açmak için hiçbiri seçeneği seçilmektedir. Tersi açık olanları
kapatır kapalı olanları açmaktadır. Tam siyah olmaması seçeneklerdeki özelliklerin
altından açılan Texcell tablosundan sağlanabilmektedir. Tablodan koyuluk ayarları
yapılabilmektedir.
Accentuate: Renk ikonlarından accentuare7 ikonunu aktifleĢtirmektedir. Bu ikon
desendeki tüm renklere parlaklık vermektedir.
Statistics: Renk istatiği tablosunu açmaktadır. Bu tablodan desende kullanılan
renklerin kullanım oranları görülmektedir (ġekil 54). Toplam kaç renk kullanıldığı,
kullanım yüzdeleri yüzde ya da mutlak değer olarak seçilebilmektedir.
ġekil 54. Texcelle Programında Statistics Penceresi
Chance all colors: Desenin bütün renklerini aynı anda ıĢığını, kontrastlığını ya da
yoğunluğunu belirleyerek değiĢtirmek için kullanılmaktadır.
7 Vurgulanmak istenen nesne
87
Delete unused: Desende kullanılmayan renkleri silerek, renk paletinde siyaha
çevirmektedir.
Define: Renk tanımlama menüsü tablosunu açmaktadır. ÇeĢitli renk paletleri vardır
(ġekil 55).
ġekil 55. Texcelle Programında Renk Paletleri ÇeĢitleri ve Palette yeni Renk OluĢturma
Burada yeni renkler oluĢturulabilmekte ve yeni paletler kaydedilebilmektedir.
Sort: Renk sıralama tablosunu açmaktadır. Tabloda 225 rengin istatistik, yoğunluk
manuel, orijinal, tersi seçenekleriyle sıralama gerçekleĢtirilebilmektedir.
Open: Renk dosyaları açılmaktadır.
Save as: Renk dosyasına farklı bir isimle renk paleti kaydetmeye yaramaktadır.
Dosyalar *.des formatıyla kaydedilmektedir.
Replace: Renk değiĢtirme tablosunu açmaktadır. Tabloyla desen üstünde ya da renk
paletinde değiĢiklikler yapılabilmektedir. Renk renge çevrilebilir ya da iki renk
birbirine dönüĢtürülebilmektedir.
88
Combinations: Yan yana ya da üste pek çok desen penceresi açmak için
kullanılmaktadır. ġekil 56‟da Combinations penceresi görülmektedir.
ġekil 56. Texcelle Programında Combinations Penceresi
Define all: Desendeki bütün renklerin kodlarını ve hangi palette olduklarını
göstermektedir (ġekil 57).
ġekil 57. Texcelle Programında Define All Penceresi
89
Edit user book: Kullanıcı renk kitabı tablosunu açmaktadır. Tablodan yeni renk
paletleri hazırlanabilmektedir (ġekil 58).
ġekil 58. Texcelle Programında Edit User Book Penceresi
Advanced statistics: Renk istatistik bilgilerini hangisi gerekiyorsa seçip görmek ya
da yazıcıdan basmak için kullanılmaktadır.
2.3.3.6. Transform Menüsü
Transform menüsünde, ġekil 59‟da görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosya üzerindeki açılı veya serbest yön çevirme, belirli oranlarda veya serbest
büyütüp - küçültme, dalga efekti iĢlemi gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 59. Texcelle Programında Transform Menüsü Penceresi
Miror: Deseni yatayda ya da dikeyde 45° çevirmek için kullanılmaktadır
90
Rotate: Deseni serbest olarak ya da 180°, 90°, 45° gibi derecelerle sağa ya da sola
çevirmektedir (ġekil 60).
ġekil 60. Texcelle Programında Rotate ĠĢlemi
Scale: Desenin boyutunu değiĢtirmek için kullanılmaktadır. Serbest ya da %25 ve
%200 arasında orantılı olarak değiĢtirilmektedir. Serbest seçim Ctrl+A tuĢlarıyla
desenin tamamını seçerek uygulanırsa görerek küçültme iĢlemi yapılabilmektedir.
Skew: Seçili parçanın bir kenarını sabit tutmak koĢuluyla deseni çekerek
açılandırmaya yaramaktadır (ġekil 61). Dörtgen bir görüntü için kullanılmaktadır.
ġekil 61. Texcelle Programında Skew ĠĢlemi
Curve: Seçilen parçaya dalga efekti vermek için kullanılmaktadır (ġekil 62).
91
ġekil 62. Texcelle Programında Curve ĠĢlemi
Multiply (N): Kesilen parçayı seçilen alana parçanın ölçüsünü değiĢtirmeden
yaymak için kullanılmaktadır. Parçanın ölçüsü sabit kaldığı için iĢlem sırasında parça
yarım kalabilmektedir.
Replicate: Kesilen parçayı seçilen alana deseni yarım bırakmadan aralara zemin
rengiyle alan eklemektedir. EĢit dağılım yapmak için kullanılmaktadır.
Adjust: Bir çeĢit döndürme Ģeklidir. Düz bir çizgi çıkar, bu çizgi yön olarak
kullanılmaktadır (ġekil 63).
Çizginin açısına göre deseni çevirmektedir. Seçili alan fonksiyonlarıyla alan
seçilmiĢken aktif değildir. Sadece tüm sayfayı çevirmekte kullanılmaktadır.
ġekil 63. Texcelle Programında Adjust ĠĢlemi
92
2.3.3.7. Tools Menüsü
Tools menüsünde, ġekil 64‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosya üzerinde rapor tekrarı, daire görüntüsü, perspektif resmi sayfaya uyarlama,
ikon ayarları gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 64. Taexcelle Programında Tools Menüsü Penceresi
Create full repeat: Ġstenilen sayıda yan yana ya da üst üste raport tekrarı yapmak
için kullanılmaktadır. Ġkondan seçili iken soter bir raport hazırlanmıĢsa ancak bu
halini sayılı ve düz raport halinde uygulama istenirse kullanılmalıdır. ġekil 65‟de
Create fill repeat iĢlemi görülmektedir.
ġekil 65. Texcelle Programında Create Full Repeat ĠĢlemi
93
Create circular design: Dörtgen olan bir deseni daire görüntüye getirmek için
kullanılmaktadır. ġekil 66‟da Creat circular design iĢlemi görülmektedir. Bu iĢlem;
daire halı kompozisyonu oluĢtururken, kolaylık sağlamaktadır.
ġekil 66. Texcelle Programında Creat Circular Design ĠĢlemi
Create de-perspective: Perspektifli bir desenin düzeltilmesinde kullanılmaktadır.
Örneğin perspektifli çekilen bir halı fotoğrafında dört köĢenin belirlenmesinden
sonra seçenek aktifleĢtiğinde halının karĢılıklı kenarlarının eĢitlendiği görülmektedir.
ġekil 67‟de Create de-perspective iĢlemi görülmektedir.
ġekil 67. Texcelle Programında Create De-perspective ĠĢlemi
Create carpet simulation: Basit bir halı simulasyonu yapmak için kullanılmaktadır.
Renklerin yanına açıklı koyulu renk tonlarını ekleyerek boyutlu bir görüntü elde
edilmektedir. ġekil 68‟de Create carpet simulation iĢlemi görülmektedir.
94
ġekil 68. Texcelle Programında Create Carpet Simulation ĠĢlemi
Create knitting simulation: Örme kumaĢ görüntüsü elde etmek için
kullanılmaktadır. ġekil 69‟da Create knitting simulation iĢlemi görülmektedir.
ġekil 69. Texcelle Programında Create Knitting Simulation ĠĢlemi
Create warp and weft design: Desenin çözgü ve atkı tanımlarını yapmak için
kullanılmaktadır. Çözgü ve atkı sayıları raport bölümüne 1, 2, … Ģeklinde
yazılmaktadır.
Cleanse: Tek noktaları, komĢuluk filitresi, genel temizlik, motif filitreleme,
conditional color change, skeleton tool gibi temizlik yollarının uygulanması için
kullanılmaktadır.
Check: Yüzme kontrolü için kullanılmaktadır. Yüzme kontrol tablosunu açmaktadır.
Tablodan aranacak renk seçilir, yatayda ya da dikeyde aranabilmektedir. ġekil 70‟de
Check iĢlem penceresi görülmektedir.
95
ġekil 70. Texcelle Programında Check ĠĢlem Penceresi
Color floats: Ġstatistikler, locate, mark, bind gibi seçeneklerle yüzmeler kontrol
edilebilmektedir. Renk yüzme tablosu açılır. Bu seçenek genellikler halı tasarımında
kullanılmaktadır.
Knitting check: Renk kullanımı ve yüzme seçenekleri bulunmaktadır. Genellikle
trikoda kullanılmaktadır.
Measure: Ölçü almak için kullanılmaktadır: cm, mm, pixsel ya da inch ölçü
birimleri kullanılmaktadır.
Map digitizer: Map digitizer wizard tablosunu açmaktadır. Tabletle çizim yapma
olanağı sağlamaktadır. ġekil 71‟de Map Digitizer uygulaması görülmektedir.
Tablodan sayfa koordinatları belirlenmelidir. Tabletin üzerine konmuĢ desen bu
koordinatlar yardımıyla direkt olarak çizilmektedir. Çizim aracı yöneticisi olarak
maouse seçildiğinde aktifliği iptal olmaktadır.
ġekil 71. Texcelle Programında Map Digitizer Uygulaması
Drawing tools: Ekranda görülen ikonların ve kısa yolların aktifliğini yönetmektedir.
96
Options: Program ayarlarını yapmak için kullanılmaktadır.
Color managament: Setup, gama ikazı, proofing gamut indication, manitor look up
table seçenekleriyle renk iĢlemleri yapmak için kullanılmaktadır.
Mesageboks reset: Programın çalıĢmasında programdan gelen mesajların
resetlenmesi için kullanılmaktadır.
Customize: Ġkonların kısa yollarını klavyeden ayarlamak için kullanılmaktadır
(ġekil 72).
ġekil 72. Texcelle Programında Customize Seçeneği Penceresi
2.3.3.8. Window Menüsü
Tools menüsünde, ġekil 73‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
ikonlar üzerinde düzenleme yapılmaktadır.
ġekil 73. Texcelle Programında Window Menüsü Penceresi
New window, Cascade, Tile, Arrange icons: Bu pencere, seçenekleri pencerelerin
ve ikonları düzenlenmesinde kullanılmaktadır.
97
2.3.3.9. Help Menüsü
Help menüsünde, ġekil 74‟de görüldüğü gibi; programda ihtiyaç
duyulduğunda yazılı bilgi alma bölümüdür.
ġekil 74. Texcelle Programında Help Menüsü Penceresi
Contents, Release notes, Tip of the day, About Texcelle: Bu yardım seçenekleri,
ihtiyaç duyulduğunda program hakkında yazılı bilgi almak için kullanılmaktadır.
2.3.3.10. Program Üzerindeki Ġkonlar ve Görevleri
New: Yeni bir sayfa açmak için kullanılmaktadır. Yeni desen tablosunda
desenin adı x ve y ölçüleri, sıklıkları, ölçü birimi (nokta, mm, cm, inch), raport Ģekli
bulunmaktadır.
Open: Daha önce kaydedilmiĢ desen dosyalarına ulaĢmayı sağlayan ikondur.
Save: Desenleri kaydetmek için kullanılmaktadır. Desen *des formatıyla
kaydedilmelidir.
Cut: Bu ikon parça kesmek için kullanılmaktadır.
Copy: Kesilen bir parçayı kopyalamak için kullanılmaktadır.
Paste: Kesilen ya da kopyalanan bir parçayı istenen yere yapıĢtırmak için
kullanılmaktadır.
98
Print: Print çıkıĢı almak için kullanılmaktadır. Yazıcının seçilmesi ve kopya
sayısının belirlenmesi buradan yapılmaktadır.
Print preview: Print çıkıĢı alınmadan basılacak sayfanın nasıl göründüğünü
kontrol etmek için kullanılmaktadır.
Undo: Bu ikon, iĢlemleri geri almak için kullanılmaktadır.
Redo: Bu ikon, geri alınmıĢ iĢlemlerin son iĢleme kadar ileri alınması için
kullanılmaktadır.
Graphics repeats: Bu ikon, seçildiğinde bir raportlama tablosu açmaktadır.
Tabloda görerek ya da parametrik olarak yapılabilmektedir.
Toggle repeat: Raport tanımı yapıldıktan sonra bu ikon seçildiğinde desenin
raportlu halini göstermektedir. Ġkinci seçiliĢte deseni raportsuz haline getirmektedir.
Toggle grid: Ġkon, tanımlanmıĢ ızgaranın görülmesi ya da görünen ızgaranın
iptal edilmesine sağlamaktadır. Sağ yanındaki küçük okun altında ızgara seçenekleri
bulunmaktadır. Bu seçeneklerden görülmek istenen ızgara belirlenebilmektedir.
Noktasal ızgara deseni, noktasal olarak kareli kağıt görüntüsüyle görmek için
kullanılmaktadır. Grup seçilip de istenen sayıda noktanın çevresinde 2. bir ızgara
görüntülenebilmektedir. Merkezi rahat görmek için merkezde bir nokta olması
sağlanabilmektedir. Rapor çizgilerinin görülmesi için raport seçeneği
iĢaretlenmelidir. Tüm bu ızgaraların renk, kalınlık sayı ayarları ızgara seçenekleri
bölümünden yapılabilmektedir.
99
Paper format: Bire bir olmayan sıklıklara sahip desenlerde desen
görüntüsünü gerçekçi almak için kullanılmaktadır. Aksi halde desen sıklık oranına
göre teknik çözüme uğrayacağından bozulabilmektedir. ġekil 75‟de Paper format
ikonunun uygulaması görülmektedir.
ġekil 75. Texcelle Programında Paper Format
Book shelf: Bu ikon seçilirse ekranda motif penceresi gibi küçük ve sıralı
pencereler oluĢmaktadır. Bu pencerelere kütüphane adı verilmektedir. Kütüphaneye
önceden motif veya desen kaydedilebilmektedir. Kütüphaneden motifler seçilip yeni
desende kullanılabilmektedir. Bu ikonun, aynı zamanda gizlenebilme özelliği de
bulunmaktadır. Sil komutu verilmedikçe kütüphane, desenleri silmez, saklamaktadır.
Silme iĢlemi; kütüphane penceresi üzerinde sağ tıklayarak seçeneklerin açıldığı
pencereden “Delete” seçeneği ile yapılmaktadır.
Elliptical selection: Alan seçiminde kullanılmaktadır. Dairesel alan
seçilebilmektedir. SeçilmiĢ alanda her türlü iĢlem yapılabilmektedir. Kesme iĢlemi
gibi kullanılıp kopyalama da yapılabilmektedir. “Ctrl” tuĢuna basılı tutularak tam
daire çizimi yapılabilmektedir. Çizim köĢeden gerçekleĢmektedir. Merkezde çizim
yapmak için de aynı anda “Shift” tuĢuna da basmak gerekmektedir.
100
Box selection: Alan seçiminde kullanılmaktadır. Dikdörtgensel alan
seçilebilmektedir. SeçilmiĢ alanda her türlü iĢlem yapılabilir. Kesme iĢlemi gibi
kullanılıp kopyalama da yapılabilmektedir. “Ctrl” tuĢuna basılı tutularak tam kare
çizimi yapılabilmektedir. Çizim köĢeden gerçekleĢmektedir. Merkezde çizim yapmak
için de aynı anda “Shift” tuĢuna da basmak gerekmektedir. Herhangi bir seçim
fonksiyonu ile seçilmiĢ motifleri klavyeden “Num Lock” tuĢlarıyla desenin ortasına
ya da kenarlarına getirmek mümkündür. 1 sol alt köĢe, 2 alt kenar ortası, 3 sağ alt
köĢe, 4 sol kenar orta, 5 merkez, 6 sağ kenar orta, 7 sol üst köĢe, 8üst orta ve 9 sağ
üst köĢe için kullanılmaktadır. Desenin tamamını seçmek için de “Ctrl+A” tuĢları
kullanılmaktadır.
Select figure: Seçili bir zemin rengine bağlı olan tüm renkleri seçmek için
kullanılmaktadır.
Magıc wand selection: Teker teker bölge seçimi yapılabilmektedir. Yani renk
tabanlı bölge seçimi yapmaktadır.
Polygonal selection: Alanı serbest seçmek için kullanılmaktadır. “Enter”
tuĢuyla iĢlem sonlandırılmaktadır.
Pan design: YakınlaĢtırılmıĢ bir deseni, sürgüyü kullanmadan hareket ettirmek
için kullanılmaktadır.
Magnifying glaas: Desene yakınlaĢmak için kullanılmaktadır.
Eye dropper: Renk karıĢtırmaya yaramaktadır. Renk pipeti tablosunu
açmaktadır. Üzerine gelinip seçilen renkle diğer rengi karıĢtırmaktadır. Ekleme
butonuna basıldığında palette seçilen yerin numarası yazılırsa yeni rengi, o renkle
palete kaydetmektedir.
101
Brush: Desende farklı Ģekillerde efektler elde etmek için kullanılmaktadır.
Fırça aralık hızı seçilebilir. Merkez pozisyonu iĢaretli ise merkezden, değil ise sol alt
köĢeden iĢlemi yapmaktadır. Bmp formatıyla yeni efektler kaydedilebilmektedir.
ġekil 76‟da Brush ikonunun penceresi görülmektedir.
ġekil 76. Texcelle Programında Brush Ġkonu Penceresi
Bucket (Fill) tool: Renkler tek ya da tamamı Ģeklinde boyanabilmektedir.
Doldurma iĢlemi renkle ve motifle yapılabilmektedir. Motifle doldurma yapmak için
motifin, motif penceresinde olması gerekmektedir. Korumalı renkler seçeneğiyle çok
renkli bir alanda kontürle sınırlandırılmıĢ olması koĢuluyla, kontür rengi korumaya
alınarak diğer tüm renklerin doldurulması sağlanabilmektedir. Sınır bölümüne değer
girildiğinde yapılan doldurma o değer kadar alana dokunmadan
gerçekleĢtirilebilmektedir. Normal ya da diagonal tip seçilebilmektedir.
102
Draw text: Bu ikonla, desen üzerine istenilen karakterde metin
yazılabilmektedir. Seçili alanla ekrana gelen metin istenen büyüklüğe ve renge
getirilir ve iĢlem yapılan sayfaya bırakılmaktadır.
Airbrush: Kumlama fonksiyonudur. Belirlenen rengi püskürterek kullanmaya
yaramaktadır. Tablodan nokta boyutuna pikse sayısı yazılabilmektedir. Püskürtme
alanı belirlenebilmektedir. Yoğunluğu az ve çok değer alabilmektedir. Çoklu renk
curserdeki rengi püskürtür. Scatter ise renkleri birbirine karıĢtırmaktadır. Üst üste
dağıtmaktadır. ġekil 77‟de Airbrush ikonunun uygulaması görülmektedir.
ġekil 77. Texcelle Programında Airbrush
Eraser: Silmek ya da o alana renk, motif yaymak için kullanılmaktadır. Motif
penceresinde bulunan motifle, desen arasındaki renk uyumunu sorgulamaktadır.
Stamp: Kesilen bir parçayı yapıĢtırmaya yaramaktadır. Manuel seçeneğiyle,
kesilen parça sınırsız sayıda üst üste bırakılabilmektedir. Otomatik seçeneğinde ise
damgalama hızı seçilerek damgalama yapılabilmektedir. Parçayı kısmen
sürüklemektedir. ġekil 78‟de Stamp ikonunun uygulaması görülmektedir.
103
ġekil 78. Texcelle Programında Stamp
Kontür (Contour): Ġstenilen bir motife kontur atmak için kullanılmaktadır.
Tek bir motif seçilebilir ya da o rengin olduğu her yere kontur atması için hepsi
seçeneği iĢaretlenebilmektedir. Rengin içinden ya da dıĢına iĢlem yapılabilmektedir.
Yönü, kutucuklar sayesinde formül girmeden görsel olarak seçilebilmektedir. ġekil
79‟da Kontür ikonunun uygulaması görülmektedir.
ġekil 79. Texcelle Programında Kontür
Gradient fill: Efekt yapma ikonudur. Çift renk, çoklu renk ya da örgü gibi
seçenekleri bulunmaktadır. Çizgiler ve ana çizgilere göre uygulama yapılırsa, efekt
rengin sınırına göre uygun efekt merkeze doğru yoğunlaĢmaktadır. Yatayda ya da
dikeyde de yapılabilmektedir. “Angle” seçeneğinde efekt hacimlidir ve rapotlu gibi
104
görülmektedir. Desene hacim kazandırmak için de kullanılmaktadır. ġekil 80‟de
Gradient fill ikonunun uygulaması görülmektedir.
ġekil 80. Texcelle Programında Gradient Fill
Regtangle: Üç farklı kullanım Ģekli vardır. Ġçi renkle dolu dikdörtgen çizim
yapılabilmektedir. Ġçi boĢ çizgisel dikdörtgenler yapılabilmektedir. Düz çizginin yanı
sıra efektli çizgiler de bulunmaktadır. Üçüncü çizim Ģeklinde motifle dolu
dikdörtgenler yapılabilmektedir.
Ellipse: Çizgisel ya da dolu çizim yapılabilmektedir. Çizgi kalınlığı
belirlenebilir. Dolu seçeneği renkle ya da motifle kullanılabilmektedir.
Curve (Yay): Kalınlık ölçüsü seçilebilmektedir. Kayıtlı efektlerle eğri çizim
yapılabilir. Üç tip eğri çizim tipi bulunmaktadır. Ġlki “Bezier”dir. S harfine benzer bir
görüntüsü vardır. Ġki kenarında eğri çizgiye eğim vermek için 4 nokta bulunmaktadır.
Bu noktalar hareketlidir. “Spline”de yay baĢlangıcında ve sonunda iki tane nokta
bulunmaktadır. Yay hareketlidir. “Spline Throught” seçeneğinde Ģekle göre, ard arda
noktalar bırakılır. Ancak noktalar kaydırılabilir. “Enter”e ilk basıĢta nokta koyma
bitse de iĢlem bitmez. Yerlerini sabitlemek için ikinci “Enter”i yapmak
gerekmektedir. “Sürekli” seçeneği iĢaretliyken, yay “Curser”de sürekli aktif olarak
kalmaktadır.
Draw border: Bordür çizmek için kullanılmaktadır. Çizgisel ya da dolu
yapılabilmektedir. Çizgi kalınlığı ya da tipi seçilebilir. Dolu renkle ya da motifle
çizilebilir. ġekil 81‟de Draw Border ikonunun uygulaması görülmektedir.
105
ġekil 81. Texcelle Programında Draw Border
Draw polyline: Düz ve birbirine bağlantılı çizgiler oluĢturmak içindir
kullanılmaktadır. ÇeĢitli kalınlıklarda ve kayıtlı olan çeĢitli Ģekillerde çizgi
çizilebilir. Kalem fonksiyonundaki gibi bir buçuk kontur kullanılabilmektedir.
Add\Remove line: Alan eklemek ve çıkarmak için kullanılmaktadır. Yatay ya
da dikey yönde ekleme ve ya çıkarma yapılabilir. Gerek olursa desenin tamamı değil
motif aralarında da uygulanabilmektedir.
Add bindings points: Bağlantı noktası atma fonksiyonudur. Yüzme uzunluğu
seçilebilir. Desenin tamamında mı yoksa tek motifte mi bağlantı noktası atılacağına
karar verilmelidir. Tüm yönlerde bağlantı noktası atılabilir. Bir sonraki bağlantı
baĢlangıcı noktasal olarak belirlenebilmektedir. Ev tekstilinde kullanılmaktadır.
Copy cırclewise: Dairesel kopyalamadır. Normal, düĢey, merkezi seçenekleri
bulunmaktadır. Normal seçeneğinde, motifi olduğu gibi belirlenen sayına ve
yarıçapta üst üste yerleĢtirmekte kullanılmaktadır. ġekil 82‟de Crop circlewise
ikonunun uygulama penceresi görülmektedir.
106
ġekil 82. Texcelle Programında Crop Circlewise Penceresi
Duplicate ellipse: Motifi dairesel olarak yaymak için kullanılmaktadır. Sabit
açı, aynalama ve içinde seçenekleri vardır. Dairenin büyüklüğü belirlenir. Otomatik
olarak kaç tane sığabiliyorsa o sayıda yerleĢtirilmektedir. Birim raportu üste
yuvarlama, alta yuvarlama ve otomatik olarak hesaplama yapılabilir. Boyut ya da
doldurma seçilebilmektedir. ġekil 83‟de Duplicate ellipse ikonunun uygulama
penceresi görülmektedir.
107
ġekil 83. Texcelle Programında Duplicate Ellipse Penceresi
Duplicate line: Çizgisel tekrarlamadır. Çizgi boyu kadar motife motifi
bölmeden gerekirse aralara alan ekleyerek oluĢturmaktadır. Ġstenirse çizgi dereceli
çizilebilmektedir. Aynalama yapılabilmektedir. Birim raport üste yuvarlama, alta
yuvarlama ve otomatik seçenekleri kullanılabilmektedir. Çizgiler seçiliyken efekt sol
alttan sağ üste göre yoğunlaĢırken, ana çizgiler seçiliyken uygulanılmaktadır. ġekil
84‟de Duplicate line ikonunun uygulama penceresi görülmektedir.
108
ġekil 84. Texcelle Programında Duplicate Line Ġkonunun Penceresi
Latte propoties: Çözgü ve atkı sistemleri yerleĢtirilmiĢken aktif olmaktadır.
GökkuĢağı yapmak için kullanılır. YumuĢak ya da blokeli yapılabilir. GeçiĢ ebatı
seçilebilir. Ġkinci renk paletine istenen renkler atanabilmektedir. Dikdörtgensel
boyama ikonu seçilerek gökkuĢağı efekti ile istenen atkı boyanmaktadır. ġekil 85‟de
Latte propoties ikonunun uygulaması görülmektedir.
ġekil 85. Texcelle Programında Latte Propoties
109
Rotate 90° left: Deseni ya da seçili olan alanı 90° sola çevirmek için
kullanılmaktadır. ġekil 86‟da Rotate 90° Left iĢleminin uygulaması görülmektedir.
ġekil 86. Texcelle Programında Rotate 90° Left
Rotate 90° right: Deseni ya da seçili olan alanı 90° sağa çevirmek için
kullanılmaktadır. ġekil 87‟de Rotate 90° Right iĢleminin uygulaması görülmektedir.
ġekil 87. Texcelle Programında Rotate 90° Right
Rotate 180°: Deseni ya da seçili olan alanı 180° çevirmek için
kullanılmaktadır. ġekil 88‟de Rotate 180° iĢleminin uygulaması görülmektedir.
ġekil 88. Texcelle Programında Rotate 180°
Rotate free: Seçili olan parçayı görerek dairesel olarak çevirmek için
kullanılmaktadır.
110
Mirror horizontal: Motifin aynalamasını dikey yönde yapmaktadır.
Mirror vertical: Motifin aynalamasını yatay yönde yapmaktadır.
Mirror 45° left up: Deseni 45° soluna, yukarıya doğru olmak koĢuluyla
aynalamaktadır.
Mirror 45° right up: Deseni 45° sağına, yukarıya doğru olmak koĢuluyla
aynalamaktadır.
Mirror 45° left down: Deseni 45° soluna, aĢağıya doğru olmak koĢuluyla
aynalamaktadır.
Mirror 45° right down: Deseni 45° soluna, aĢağıya doğru olmak koĢuluyla
aynalamaktadır.
Multiply: Motif dağıtmak için kullanılmaktadır. Motif ölçüsüne bağlı
kalınır. Önemli olan seçili alan ölçüsüdür. Motifi böler.
Replicate: Motif dağıtmak için kullanılmaktadır. Motif ölçüsüne bağlı
kalınmaz. Alan ekler. Seçili alana yerleĢtirirken motif aralarına alan
ekleyebilmektedir.
Remove single points: Desende bağımsız kalmıĢ tek noktaları temizlemek
için kullanılmaktadır. ġekil 89‟da Remove single points iĢleminin uygulaması
görülmektedir.
111
ġekil 89. Texcelle Programında Remove Single Points
Neighbour filter: Bir renk tablosu açmaktadır. Belirli bir renk ya da
korumasız tüm renkler olmak üzere 2 seçenek bulunmaktadır. Yakınlık derecesi
rakamı değiĢtirilebilmektedir. Yani komĢu renkleri birbirine dönüĢtürmektedir.
Global cleanup: Genel ve ayrıntısız temizlik yapmak için kullanılmaktadır.
ġekil 90‟da Global Cleanup iĢleminin uygulaması görülmektedir.
ġekil 90. Texcelle Programında Global Cleanup
112
Filter patterns: En çok 3x3 ölçüye sahip olmak koĢuluyla, motif penceresine
atılmıĢ olan motifin desen üzerindeki aynılarını bulup filitrelemeye yaramaktadır.
ġekil 91‟de Fitler patterns iĢleminin uygulaması görülmektedir.
ġekil 91. Texcelle Programında Filter Patterns
Conditional colour change: Conditonal color change tablosu açılmaktadır. 6
renk seçeneği bulunmaktadır. Tam ortadaki kutucuk değiĢmesi istenen renktir. En
alta da olması istenen renk yazılır. Diğer renklere bağlantısıyla bulunacağından
çevresindeki renklerde belirtilmektedir.
Skelation tool: RutuĢlama fonksiyonu tablosunu açar. RutuĢ rengi ve kalem
ucu kalınlığı seçilebilir. Desende farklı farklı kalem kalınlıklarını aynı kalınlığa
getirmek için kullanılır.
Desen çalıĢmalarında, program üzerinde bulunan yukarıda adı geçen ikonların
yardımıyla çizim ve efektler tamamlanmaktadır. Bu ikonların üzerinde mouse
yardımı ile sağ tıklandığı zaman, tıklanan ikonun ayar penceresi açılmaktadır ve tüm
gerekli ayarları bu pencereden yapılmaktadır.
Programda çalıĢmanın hazırlanması aĢamasındaki bir baĢka ayrıntı ise
bilgisayarın, klavyesinin ikonlara duyarlı olduğu için çizim aĢamasında kolaylık ve
zaman kazancı sağlamasıdır. Klavyenin duyarlılığı “Num Look” seçeneğinin aktif
olmasıyla gerçekleĢtirilmektedir. Selection çeĢitleri, regtangle, elipse ve curve gibi
113
çizime yardımcı olan ikonlar; “Num Look” seçeneği aktifken klavyede “Num Look”
tuĢunun altındaki rakamlar grubuna, yön atama olarak duyarlılık sağlamaktadır.
Örneğin, box selection ikonunu “Num Look” tuĢu aktifken: 5‟e basıldığında; çalıĢma
sayfasının tam orta noktasından ikonun iĢlevini aktifleĢtirmektedir, 1‟e basıldığında;
çalıĢma sayfasının sol-alt köĢesinden ikonun iĢlevini aktifleĢtirmektedir, 2‟ye
basıldığında; çalıĢma sayfasının alt-orta noktasından ikonun iĢlevini
aktifleĢtirmektedir, 3‟e basıldığında; çalıĢma sayfasının sağ-alt köĢesinden ikonun
iĢlevini aktifleĢtirmektedir, 6‟ya basıldığında; çalıĢma sayfasının sağ-orta
noktasından ikonun iĢlevini aktifleĢtirmektedir, 9‟a basıldığında; çalıĢma sayfasının
sağ-üst noktasından ikonun iĢlevini aktifleĢtirmektedir, 8‟e basıldığında; çalıĢma
sayfasının üst-orta noktasından ikonun iĢlevini aktifleĢtirmektedir, 7‟ye basıldığında;
çalıĢma sayfasının sol-üst köĢesinden ikonun iĢlevini aktifleĢtirmektedir ve 4‟e
basıldığında; çalıĢma sayfasının sol-orta noktasından ikonun iĢlevini
aktifleĢtirmektedir. ġekil 92‟de “Num Loock” tuĢu ve rakamlar kırmızı çerçeve ile
gösterilmektedir.
ġekil 92. Texcelle Programında “Num Loock” TuĢu ve Rakamlar
2.3.4. Nedgraphics Texcelle Programında Desen Çizimi ve Çizilen
Desenin ĠĢletmelerde Uygulanması
Bilgisayar destekli tasarım programlarından, sektörde ana program olarak
kullanılan, Texcelle programında biri kare kalite, diğeri dikdörtgen kalite olmak
üzere iki adet desenin çizim aĢamaları anlatılmıĢtır.
Bir desen çizilmeye baĢlanmadan önce bilinmesi gereken veriler çizilecek
olan desenin kalitesi (düğüm sıklığı) ve ebatlarıdır.
114
Birinci çalıĢma olan, kare kalitedeki desenin rakamsal değerleri Ģöyledir:
Kalitesi: 60 x 60 ve ebatları ise; 100 x 200 cm olup bitkisel kompozisyonlu bir halı
deseninin çizimi örneklendirilecektir.
Çizimin baĢlangıç hareketi programın açılmasıdır. Program ilk açıldığı
zaman, hiçbir ikonun aktif olmadığı görülür (ġekil 93). Ġkonların aktif olması için bir
sayfa açmak gerekir.
ġekil 93. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programı Ana Sayfası
Programı açtıktan sonra yeni sayfa açmak için; File menüsünden, New
(Ctrl+N) seçeneği tıklanır ve programda yeni sayfa açma penceresi ekrana gelir.
Açılan bu pencere New Desing penceresi olup en düğüm sayısı değeri - pixels X‟e,
boy düğüm sayısı değeri - pixels Y‟ye yazılır. Kalite değeri ise Paper Format
hanesine yazılmalıdır. ġekil 94‟de New Desing penceresi görülmektedir.
115
ġekil 94. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında New Desing Penceresi
Çizilecek olan örnek desenin; ebatı: 100 x 200 cm ve kalitesi: 60 x 60
olacaktır, fakat endeki ve boydaki piksel sayısını hesaplarken, kaliteyi; 6.0 x 6.0
Ģeklinde yazmak kolaylı sağlayacaktır. Bu değerlere göre;
Ende bulunan düğüm sayısının hesaplanması Ģu Ģekildedir;
E.D.S = 6.0 x 100 = 600 ---- 601
Boyda bulunan düğüm sayısının hesaplaması Ģu Ģekildedir:
B.D.S = 6.0 x 200 = 1200 --- 1201
Hesaplamada çıkan sonuçlar çift rakamdır, fakat desen çiziminde tek sayılar;
desenin ortasında çiftleme gibi bir çizim hatasına meydan verdiği için, endeki ve
boydaki düğüm sayıları, tek sayı olarak alınır. Çiftleme hatası, desenin estetiğini
bozmaktadır. ġekil 95‟de çiftleme, çizim hatasının görseli gösterilmektedir.
116
ġekil 95. ÇizilmiĢ Desenin Ortasında Çiftleme Hatası
New design penceresinde, açılacak sayfa değerleri yazıldıktan sonra “OK”
seçeneği tıklanarak yeni sayfa açılır. Yeni sayfanın açılmasıyla birlikte; palet ve tüm
ikonlar aktif duruma geçmektedir. ġekil 96‟da Yeni sayfa açılan programın ana
sayfası görülmektedir.
ġekil 96. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Yeni Sayfa Açılan Programın Ana Sayfası
Açılan yeni sayfayı önce farklı kaydetmek gerekmektedir. File menüsünden,
Save as (F12) seçeneği ile bilgisayarda istenen yere, istenilen isimle ve istenilen
uzantıyla kaydedilmektedir. ġekil 97‟de Save as penceresi görülmektedir.
117
ġekil 97. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Save As Penceresi
Kaydettikten sonra, ġekil 98‟de görüldüğü gibi; programın adı, desen ismi,
uzantısı, en düğüm sayısı, boy düğüm sayısı ve kalite değerleri programın sol üst
kısmında, bilgi olarak gösterilmektedir.
ġekil 98. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kaydedilen Desen Bilgileri
Yapılan tüm iĢlemlerden sonra, desen çizmek için sayfamız hazır
bulunmaktadır. Artık bundan sonra sırasıyla; etlik, ince bordür (ince su), kalın bordür
(kalın su), tekrar ince bordür ve zemin çizimini çizim ikonları ve yardımcı ikonlar ile
tamamlanacaktır. Çizimde kolaylık sağlaması için açılan sayfanın ¼‟ünde çizim
118
yapmak doğru olacaktır. ġekil 99‟da, ¼‟ü iĢaretlenmiĢ sayfanın üzerinde; etlik, ince
bordür (ince su), kalın bordür (kalın su), tekrar ince bordür ve zemin çizim alınlarının
belirlendiği görülmektedir.
ġekil 99. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü ĠĢaretlenmiĢ ĠĢlem Sayfası. 1: Etlik,
2: Ġnce Bordür (Ġnce Su), 3: Kalın Bordür (Kalın Su), 4: Zemin
ĠĢlem sayfası üzerinde ¼‟ünü iĢaretledikten sonra, çizim yapmaya baĢlanır.
119
Draw freehand (kalem ucu), (X) ikonuyla çizim yapılır. Çizim dıĢtan içe
doğru çizilmelidir. Ġlk önce en dıĢtaki etlik boĢluğunu belirledikten sonra ince
bordürün çizimine baĢlanır. ġekil 100‟de görüldüğü gibi, çizime tam köĢeden
baĢlamak gerekir.
ġekil 100. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Çizimi
ġekil 100‟deki gibi kalem ucu ikonu ile ince bordür tam köĢeden baĢlayarak
çizilir. Çizilen desenin raporu bittikten sonra selection ikonu yardımıyla kopyalayıp,
transform menüsünden rotate (R) seçeneği ile 90° çevirerek (ġekil 101), enine
uzanan ince bordür alanına yapıĢtırılmalıdır (ġekil 102).
120
ġekil 101. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla Kesilen Parçanın 90°
Döndürülmesi
ġekil 102. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın YapıĢtırılması
KöĢesi oturtulan ince bordür alanın, raporu tekrarlayarak ¼‟ü tamamlamak
gerekir. Bu iĢlem multiply (N) seçeneği ile daha pratik bir Ģekilde yapılır. Multiply
121
iĢlemi sadece sectionlu alanlarda uygulanabilir. ġekil 103‟de görüldüğü gibi; raporu
selection seçeneği ile seçip, multiply seçeneğini uygulamak lazımdır.
ġekil 103. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Multiply ĠĢleminin Uygulanması
Multiply iĢlemi uygulanırken, ġekil 104‟de görüldüğü gibi; raporun tam denk
gelmemesi durumunda, raporun zemininden bir piksel kaydırarak raporun tam
oturması sağlanır.
ġekil 104. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Raporun 1 Piksel Kaydırılarak YerleĢtirilmesi
ĠĢlemi
122
Rapor yerleĢtirme iĢlemi de yapıldıktan sonra, ġekil 105‟de görüldüğü gibi;
ince bordür deseninin ¼‟ü tamamlanmıĢ demektir.
ġekil 105. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Deseninin ¼‟ünün BitmiĢ Hali
123
Ġnce bordürün çizimi bittikten sonra, kalın bordürün çizimine geçilir. Ġnce
bordürün çizim iĢlemlerinde uygulanan tüm iĢlemler, kalın bordürün çizimi için de
geçerlidir.
Kalın bordürün çizimi de aynen ince bordürün çizimindeki gibi tam köĢeden
baĢlanarak, kalem ucu (X) ikonu ve curve (yay), (Y) ikon ile bir rapor oluĢturacak
Ģekilde çizilir (ġekil 106). Kalın bordürde alan daha fazla olduğu için ince bordürden
daha büyük motifler bulunur. Büyük motifleri çizerken kalem ucu ve yay ikonunu
birlikte kullanmak daha pratik olacaktır.
ġekil 106. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Çizimi
124
Çizilen desenin raporu bittikten sonra selection ikonu yardımıyla kopyalayıp,
transform menüsünden rotate (R) seçeneği ile 90° çevirerek (ġekil 107), enine
uzanan kalın bordür alanına yapıĢtırılmalıdır (ġekil 108).
ġekil 107. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla Kesilen
Parçanın 90° Döndürülmesi
125
ġekil 108. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın YapıĢtırılması
KöĢesi oturtulan kalın bordür alanın, raporu tekrarlayarak ¼‟ünü
tamamlamak gerekir (ġekil 109). Bu iĢlem multiply (N) seçeneği ile daha pratik bir
Ģekilde yapılır. Multiply iĢlemi sadece sectionlu alanlarda uygulanabilir. Raporu
selection seçeneği ile seçip, multiply seçeneğini uygulamak lazımdır. Multiply iĢlemi
uygulanırken; raporun tam denk gelmemesi durumunda, raporun zemininden bir
piksel kaydırarak raporun tam oturması sağlanır.
126
ġekil 109. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Deseninin ¼‟ünün BitmiĢ
Hali
Bordür çizimleri bittikten sonra, zemin çizimine geçilir. Zemine; bitkisel
formda, raporlu bir kompozisyon veya köĢe göbekli kompozisyon yerleĢtirilebilir.
KöĢe göbek kompozisyon için, çizime köĢeden baĢlamak daha doğru olur. Raporlu
kompozisyon için de; desenin orta noktasından baĢlamak doğru olur.
Yapılan çizimin zeminine, bitkisel formda raporlu bir kompozisyon
uygulanacaktır. Çizim yapmak için kalem ucu (X) ikonu ve yay (Y) ikonları
127
kullanılır. Raporlu kompozisyonlara, desenin orta noktasından baĢlanmalıdır (ġekil
110).
ġekil 110. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Raporlu Kompozisyonun Zemin Çizimine
Sayfanın Orta Noktasından BaĢlanması
128
Zemininin orta noktasından baĢlayarak çizilen rapor, multiply seçeneği ile
sayfanın ¼‟ünü boĢ kalan alanlarına sürüklenerek (ġekil 111), çizimin ¼‟ünün
bitmesi sağlanır (ġekil 112).
ġekil 111. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Zeminin ¼‟ünün Multiply Seçeneği ile
Raporu Sürükleme
129
ġekil 112. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü Tamamlanan Desen
130
¼‟ü tamamlanmıĢ Ģekilde olan desen çizimini, tam bitmiĢ hale getirmek
lazımdır. Bunun için desenin ¼‟ünü kopyalayarak, transform menüsünden, mirror
seçeneği ile horizontal (sağ-sol) (ġekil 113) ve vertical (aĢağı-yukarı) iĢlemlerini
uygulayarak, desen tamamlanır (ġekil 114).
ġekil 113. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Horizontal (Sağa-Sola Çevirme) ĠĢlemi
131
ġekil 114. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Vertical (AĢağı-Yukarı Çevirme) ĠĢlemi
132
Buraya kadar yapılan iĢlemler, desenin çizim aĢamasını oluĢturan kısımlardı.
Çizimi tamamlanan desen, renklendirmeye hazır demektir. Desende uygulanmak
istenen renkler, sayfanın paletinde oluĢturulduktan sonra, desenin renklendirme
iĢlemine geçilir. Sayfanın paletinde renk oluĢturma iĢlemi Ģu Ģekilde yapılmalıdır:
Palet üzerinde renk olmayan boĢ bir renk alanına mause yardımıyla sağ tıklanır. Sağ
tıklandıktan sonra, ekrana ġekil 115‟de görüldüğü gibi color menu penceresi açılır.
Bu açılan pencereden, oluĢturulan rengin tonu sol üstte bulunan kutucuklarda görülür
(ġekil 116), bir de bu pencereden palet numarası da görülür. Ġstenilen renk
oluĢturulduktan sonra “OK” seçeneği ile oluĢturulan renk, palete kaydedilir (ġekil
117).
ġekil 115. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Color Menu Penceresi
133
ġekil 116. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Renk Seçme ĠĢlemi
ġekil 117. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Paletin Önceki Hali ve Renk OluĢturduktan
Sonraki Hali (16 Nolu Palet)
Ġstenilen kadar renk, bu Ģekilde palette oluĢturulur. Renkler palette
oluĢturulduktan sonra, çizilen deseni boya iĢlemine baĢlanır. Desen boyanırken,
bucket (boya kutusu), (F) ikonu ile iĢlem yapılır. ġekil 118‟de Boya kutusu (bucket),
134
iĢlem penceresi görülmektedir. Bu penceredeki single seçeneği; desen üzerinde
uygulanmak istenen rengi tek tek boyar. All seçeneği; desen üzerinde uygulanmak
istenen rengi bir defa da aynı renge boyar. Boya kutusunun bu seçenekleriyle, deseni
boyama iĢlemi yapılır.
ġekil 118. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Boya Kutusu (Bucket) ĠĢlem Penceresi
Boyama iĢlemi bittikten sonra, çizilen desen ġekil 119‟daki gibi son halini
almaktadır. En son iĢlem de bittikten sonra; file menüsünden, save (Ctrl+S) seçeneği
tıklanarak, sayfa üzerinde yapılan son iĢlemlerde kaydedilmelidir. Bu iĢlemden
sonra, üzerinde iĢlem yapılan dosya kapatılabilir.
135
ġekil 119. Birinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Çizimi ve Renklendirilmesi BitmiĢ
Desen
136
Desen çizme iĢlemi bittikten sonra, deseni iĢletmede uygulayabilmek için
uygulanan iĢlem sıralar Ģu Ģekildedir:
El Dokuması Halı ĠĢletmesi Ġçin: Çizimi biten deseni kareli Ģablona yerleĢtirmeden
önce, halı da kullanılan renklerin, iplik kilolarını hesaplamak gerekir. Hesaplama
iĢlemi için, hangi renkten kaç düğüm atıldığını bilmek gerekir. Bu iĢlemi Texcelle
programında; color menüsünden, statistics seçeneğini tıklayarak, halıda hangi
renkten, kaç adet düğüm olduğu görülür. ġekil 120‟de Color statistics penceresi
görülmektedir. Bu pencereden; hem kaç renk kullanıldığı, hem de kullanılan
renklerden kaç adet düğüm olduğu görülür.
ġekil 120. Texcelle Programında Color Statistics Penceresi
Halıdaki düğüm sayıları değerlerini öğrendikten sonra, iplik kilosu
hesaplamaları yapılır. Bu hesaplama Ģu Ģekilde olmaktadır. Düğüm sayısıyla, bir
düğüme gidecek iplik ağırlığı değeri kg cincinden çarpılarak, o renkteki ipliğin
dokunan halıda kaç kg kullanıldığı tespit edilir. Bu iĢlem Microsoft Excel sayfasında
formüle edilmiĢ bir Ģekilde hesaplanır ve Excel dosyası Ģeklinde de saklanmaktadır.
Bu hesaplama sayfasında desen ile ilgili tüm bilgiler verilmektedir. Bu bilgiler;
desenin tel sayısı (eni), desenin sıra sayısı (boyu), desendeki toplam düğüm sayısı,
renkleri ve çarpan denilen 1 düğümün ağırlık miktarı (kg cinsinden). ġekil 121‟de
Excel dosyasında otomatik olarak hesaplanan iplik kilosu tablosu görülmektedir.
137
AD CĠNSĠ DESEN TEL SIRA DÜĞÜM Çık.Des.Sa
HEREKE BTKSL 601 1201 721801
SN RENK PĠKSEL ÇARPAN KĞ
1 K.YEġĠL 341496 0,00002 6,8
2 SĠYAH 47000 0,00002 0,9
3 BORDO 89096 0,00002 1,8
4 A.YEġĠL 130654 0,00002 2,6
5 A.SARI 19842 0,00002 0,4
6 KAHVE 13915 0,00002 0,3
7 KREM 44630 0,00002 0,9
8 K.SARI 13664 0,00002 0,3
9 KIRMIZI 21504 0,00002 0,4
10 0,0
11 0,0
12 0,0
13 0,0
14 0,0
15 0,0
16 0,0
17 0,0
18 0,0
19 0,0
20 0,0
21 0,0
22 0,0
23 0,0
24 0,0
25 0,0
26 0,0
27 0,0
28 0,0
29 0,0
30 0,0
0 721801 Toplam Kğ 14,4
ĠP KĞ TABLOSU
ġekil 121. Excel Dosyasında Hesaplan Ġplik Kiloları
Çizilen desenin iplik kiloları da hesaplandıktan sonra, kareli Ģablona
yerleĢtirme iĢlemine geçilir. Deseni, kareli Ģablona yerleĢtirmek için; desenin eni 6
ile boyu 5 ile çarpılarak, orantılı bir Ģekilde desen büyütülür. Büyütme iĢleminin
nedeni ise kareli Ģablonun büyük boyutlarda olduğu için, desenin kareli Ģablona tam
olarak oturtulması içindir. Kareli Ģablon kesiti, ġekil 122‟de gösterilmektedir.
138
ġekil 122. Kareli ġablon
Eni ve boyu geniĢletme iĢlemi; design menüsünden, resize (Alt+R)
seçeneğinden yapılır. ġekil 123‟de Resize design penceresi gösterilmektedir.
ġekil 123. Texcelle Programında Resize Design Penceresi
139
Desen, ġekil 124‟de görüldüğü gibi; büyütüldükten sonra kareli Ģablonun
üzerine getirilerek yerleĢtirilir ve altında renk skalası oluĢturarak, desende kullanılan
ipliklerin kilosu yazılır.
ġekil 124. Texcelle Programında KarelenmiĢ Desen
Desen karelendikten sonra; file menüsünden, save as (F12) seçeneği ile farklı
kaydedilir.
Texcelle programında, kareleme iĢlemi bittikten sonra; karelenen desen
Adobe Photoshop programında açılarak, resim menüsünden, görüntü boyutu
seçeneği ile cm ayarlaması yapılır (ġekil 125).
ġekil 125. Photosohop Programında, Görüntü Boyutu Penceresi (Anonim, 2002: 332)
140
Görüntü boyutu penceresinden cm ayarı yapılan sayfanın, cetveller
yardımıyla kılavuz çizgileri çekilir. Desen A3 ebatındaki kağıtlara çıktı alınabilecek
bir Ģekilde parçalara ayrılır (ġekil 126).
ġekil 126. Photosohop Programında, Kavuz Çizgileri Çekme (Anonim, 2002: 256)
Klavuz çizgileri çizilen desen, üzerine kayıt alınarak (Ctrl+S), kaydetme
iĢlemi yapıldıktan sonra bu Ģekilde saklanır. Bu aĢamadan sonra desen, artık çıktısı
alınmaya hazır hale gelmiĢtir. Çıktısı alınan desenler, sıraları karıĢtırılmadan
yapıĢtırılarak laminasyonlanma8 iĢleminden geçer. Laminasyonlanan desenler,
dokuma atölyelerine gitmek için artık hazırdır.
Makine Dokuması Halı ĠĢletmesi Ġçin: Çizimi biten desen, ebatlandırma kısım Ģefi
tarafından; iĢletmede kullanılan ağ yolu bağlantısı ile deseni, planlamacıya gönderir.
Planlamacı da deseni, halı dokuma tezgahına uygun programlarla formatlayarak ve
kaç m2 dokunacağı bilgisini, halı dokuma makinesine kodlayarak yine ağ bağlantısı
üzerinden halı dokuma makinesine yönlendirir. Makine dokuması halı iĢletmesinde
tüm iĢlemler dijital ortamda gerçekleĢir.
8 Laminasyom malzemesiyle kaplayıp, presleme iĢlemi.
141
Ġkinci çalıĢma olan, dikdörtgen kalitedeki desenin rakamsal değerleri
Ģöyledir: Kalitesi: 25 x 35 ve ebatları ise; 100 x 200 cm olup bitkisel kompozisyonlu
bir halı deseninin çizimi örneklendirilecektir.
Çizimin baĢlangıç hareketi programın açılmasıdır. Program ilk açıldığı
zaman, hiçbir ikonun aktif olmadığı görülür (ġekil 127). Ġkonların aktif olması için
bir sayfa açmak gerekir.
ġekil 127. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programı Ana Sayfası
Programı açtıktan sonra yeni sayfa açmak için; File menüsünden, New
(Ctrl+N) seçeneği tıklanır ve programda yeni sayfa açma penceresi ekrana gelir.
Açılan bu pencere New Desing penceresi olup en düğüm sayısı değeri - pixels X‟e,
boy düğüm sayısı değeri - pixels Y‟ye yazılır. Kalite değeri ise Paper Format
hanesine yazılmalıdır. ġekil 128‟de New Desing penceresi görülmektedir.
142
ġekil 128. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında New Desing Penceresi
Çizilecek olan örnek desenin; ebatı: 100 x 200 cm ve kalitesi: 25 x 35
olacaktır, fakat endeki ve boydaki piksel sayısını hesaplarken, kaliteyi; 2.5 x 3.5
Ģeklinde yazmak kolaylı sağlayacaktır. Bu değerlere göre;
Ende bulunan düğüm sayısının hesaplanması Ģu Ģekildedir;
E.D.S = 2.5 x 100 = 250 ---- 251
Boyda bulunan düğüm sayısının hesaplaması Ģu Ģekildedir:
B.D.S = 3.5 x 200 = 700 --- 701
Hesaplamada çıkan sonuçlar çift rakamdır, fakat desen çiziminde tek sayılar;
desenin ortasında çiftleme gibi bir çizim hatasına meydan verdiği için, endeki ve
boydaki düğüm sayıları, tek sayı olarak alınır. Çiftleme hatası, desenin estetiğini
bozmaktadır. Kare kalite örnek çiziminde verilen, ġekil 95‟de çiftleme, çizim
hatasının görseli gösterilmektedir.
143
New design penceresinde, açılacak sayfa değerleri yazıldıktan sonra “OK”
seçeneği tıklanarak yeni sayfa açılır. Yeni sayfanın açılmasıyla birlikte; palet ve tüm
ikonlar aktif duruma geçmektedir. ġekil 129‟da Yeni sayfa açılan programın ana
sayfası görülmektedir.
ġekil 129. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Yeni Sayfa Açılan Programın Ana
Sayfası
Açılan yeni sayfayı önce farklı kaydetmek gerekmektedir. File menüsünden, Save as
(F12) seçeneği ile bilgisayarda istenen yere, istenilen isimle ve istenilen uzantıyla
kaydedilmektedir. ġekil 130‟da Save as penceresi görülmektedir.
144
ġekil 130. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Save As Penceresi
Kaydettikten sonra, ġekil 131‟de görüldüğü gibi; programın adı, desen ismi,
uzantısı, en düğüm sayısı, boy düğüm sayısı ve kalite değerleri programın sol üst
kısmında, bilgi olarak gösterilmektedir.
ġekil 131. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kaydedilen Desen Bilgileri
Yapılan tüm bu iĢlemlerden sonra, desen çizmek için sayfamız hazır
bulunmaktadır. Çizime baĢlarken; Toggles Paper Format ikonunu aktif
duruma getirdikten sonra çizim iĢlemine geçilebilir. Bu ikon dikdörtgen kalitede
çizim yaparken aktif olmaktadır. Aktif duruma getirerek çizim yapmanın nedeni ise
145
kaliteden dolayı oluĢan basıklık ve sünüklüğü önceden görerek çizimin daha sağlıklı
bir iĢlem sayfasında yapılmasını sağlamaktadır. Artık bundan sonra sırasıyla; etlik,
ince bordür (ince su), kalın bordür (kalın su), tekrar ince bordür ve zemin çizimini
çizim ikonları ve yardımcı ikonlar ile tamamlanacaktır. Çizimde kolaylık sağlaması
için açılan sayfanın ¼‟ünde çizim yapmak doğru olacaktır. ġekil 132‟de, ¼‟ü
iĢaretlenmiĢ sayfanın üzerinde; etlik, ince bordür (ince su), kalın bordür (kalın su),
tekrar ince bordür ve zemin çizim alınlarının belirlendiği görülmektedir.
ġekil 132. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü ĠĢaretlenmiĢ ĠĢlem Sayfası. 1: Etlik,
2: Ġnce Bordür (Ġnce Su), 3: Kalın Bordür (Kalın Su), 4: Zemin
146
ĠĢlem sayfası üzerinde ¼‟ünü iĢaretledikten sonra, çizim yapmaya baĢlanır.
Draw freehand (kalem ucu), (X) ikonuyla çizim yapılır. Çizim dıĢtan içe
doğru çizilmelidir. Ġlk önce en dıĢtaki etlikten boĢluğunu belirledikten sonra ince
bordürün çizimine baĢlanır. ġekil 133‟de görüldüğü gibi, çizime tam köĢeden
baĢlamak gerekir.
ġekil 133. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Çizimi
ġekildeki gibi kalem ucu ikonu ile ince bordür tam köĢeden baĢlayarak çizilir.
Çizilen desenin raporu bittikten sonra selection ikonu yardımıyla kopyalayıp,
transform menüsünden rotate (R) seçeneği ile 90° çevirerek (ġekil 134), enine
uzanan ince bordür alanına yapıĢtırılmalıdır. Çizilen desen dikdörtgen kalitede
olduğu için 90° çevrilirken desende bozulmalar oluĢacaktır. OluĢan bu bozulmaları
147
düzettikten sonra ince bordür alanına yapıĢtırılarak, ince bordürün ¼‟ü bu Ģekilde
tamamlanmaktadır (ġekil 135).
ġekil 134. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla Kesilen
Parçanın 90° Döndürülmesi
148
ġekil 135. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın YapıĢtırılması
KöĢesi oturtulan ince bordür alanın, raporu tekrarlayarak ¼‟ü tamamlamak
gerekir. Bu iĢlem multiply (N) seçeneği ile daha pratik bir Ģekilde yapılır. Multiply
iĢlemi sadece sectionlu alanlarda uygulanabilir. Raporu selection seçeneği ile seçip,
multiply seçeneğini uygulamak lazımdır. Multiply iĢlemi uygulanırken; raporun tam
denk gelmemesi durumunda, raporun zemininden bir piksel kaydırarak raporun tam
oturması sağlanır.
Rapor yerleĢtirme iĢlemi de yapıldıktan sonra ġekil 136‟da görüldüğü gibi,
ince bordür deseninin ¼‟ü tamamlanmıĢ demektir.
149
ġekil 136. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Ġnce Bordür Deseninin ¼‟ünün BitmiĢ
Hali
150
Ġnce bordürün çizimi bittikten sonra, kalın bordürün çizimine geçilir. Ġnce
bordürün çizim iĢlemlerinde uygulanan tüm iĢlemler, kalın bordürün çizimi için de
geçerlidir.
Kalın bordürün çizimi de aynen ince bordürün çizimindeki gibi tam köĢeden
baĢlanarak, kalem ucu (X) ikonu ve curve (yay), (Y) ikon ile bir rapor oluĢturacak
Ģekilde çizilir (ġekil 137). Kalın bordürde alan daha fazla olduğu için ince bordürden
daha büyük motifler bulunur. Büyük motifleri çizerken kalem ucu ve yay ikonunu
birlikte kullanmak daha pratik olacaktır.
ġekil 137. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Çizimi
Çizilen desenin raporu bittikten sonra selection ikonu yardımıyla kopyalayıp,
transform menüsünden rotate (R) seçeneği ile 90° çevirerek (ġekil 138), enine
151
uzanan ince bordür alanına yapıĢtırılmalıdır. Çizilen desen dikdörtgen kalitede
olduğu için 90° çevrilirken desende bozulmalar oluĢacaktır. OluĢan bu bozulmaları
düzettikten sonra kalın bordür alanına yapıĢtırılarak, kalın bordürün ¼‟ü bu Ģekilde
tamamlanmaktadır (ġekil 139).
ġekil 138. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Selection Ġkonu Yardımıyla Kesilen
Parçanın 90° Döndürülmesi
152
ġekil 139. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında 90° Döndürülen Parçanın YapıĢtırılması
KöĢesi oturtulan kalın bordür alanın, raporu tekrarlayarak ¼‟ünü
tamamlamak gerekir (ġekil 140). Bu iĢlem multiply (N) seçeneği ile daha pratik bir
Ģekilde yapılır. Multiply iĢlemi sadece sectionlu alanlarda uygulanabilir. Raporu
selection seçeneği ile seçip, multiply seçeneğini uygulamak lazımdır. Multiply iĢlemi
uygulanırken; raporun tam denk gelmemesi durumunda, raporun zemininden bir
piksel kaydırarak raporun tam oturması sağlanır.
153
ġekil 140. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Kalın Bordür Deseninin ¼‟ünün BitmiĢ
Hali
Bordür çizimleri bittikten sonra, zemin çizimine geçilir. Zemine; bitkisel
formda, raporlu bir kompozisyon veya köĢe göbekli kompozisyon yerleĢtirilebilir.
KöĢe göbek kompozisyon için, çizime köĢeden baĢlamak daha doğru olur. Raporlu
kompozisyon için de; desenin orta noktasından baĢlamak doğru olur.
Yapılan çizimin zeminine, bitkisel formda raporlu bir kompozisyon
uygulanacaktır. Çizim yapmak için kalem ucu (X) ikonu ve yay (Y) ikonları
154
kullanılır. Raporlu kompozisyonlara, desenin orta noktasından baĢlanmalıdır (ġekil
141).
ġekil 141. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Raporlu Kompozisyonun Zemin Çizimine
Sayfanın Orta Noktasından BaĢlanması
Zemininin orta noktasından baĢlayarak çizilen rapor, multiply seçeneği ile
sayfanın ¼‟ünü boĢ kalan alanlarına sürüklenerek (ġekil 142), çizimin ¼‟ünün
bitmesi sağlanır (ġekil 143).
155
ġekil 142. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Zeminin ¼‟ünün Multiply Seçeneği ile Raporu
Sürükleme
156
ġekil 143. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında ¼‟ü Tamamlanan Desen
157
¼‟ü tamamlanmıĢ Ģekilde olan desen çizimini, tam bitmiĢ hale getirmek
lazımdır. Bunun için desenin ¼‟ünü kopyalayarak, transform menüsünden, mirror
seçeneği ile horizontal (sağ-sol) (ġekil 144) ve vertical (aĢağı-yukarı) iĢlemlerini
uygulayarak, desen tamamlanır (ġekil 145).
ġekil 144. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Horizontal (Sağa-Sola Çevirme) ĠĢlemi
158
ġekil 145. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Vertical (AĢağı-Yukarı Çevirme) ĠĢlemi
159
Buraya kadar yapılan iĢlemler, desenin çizim aĢamasını oluĢturan kısımlardı.
Çizimi tamamlanan desen, renklendirmeye hazır demektir. Desende uygulanmak
istenen renkler, sayfanın paletinde oluĢturulduktan sonra, desenin renklendirme
iĢlemine geçilir. Sayfanın paletinde renk oluĢturma iĢlemi Ģu Ģekilde yapılmalıdır:
Palet üzerinde renk olmayan boĢ bir renk alanına mause yardımıyla sağ tıklanır. Sağ
tıklandıktan sonra, ekrana ġekil 146‟da görüldüğü gibi color menu penceresi açılır.
Bu açılan pencereden, oluĢturulan rengin tonu sol üstte bulunan kutucuklarda görülür
(ġekil 147), bir de bu pencereden palet numarası da görülür. Ġstenilen renk
oluĢturulduktan sonra “OK” seçeneği ile oluĢturulan renk, palete kaydedilir (ġekil
148).
ġekil 146. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Color Menu Penceresi
160
ġekil 147. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Renk Seçme ĠĢlemi
ġekil 148. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Paletin Önceki Hali ve Renk
OluĢturduktan Sonraki Hali (16 Nolu Palet)
Ġstenilen kadar renk, bu Ģekilde palette oluĢturulur. Renkler palette
oluĢturulduktan sonra, çizilen deseni boya iĢlemine baĢlanır. Desen boyanırken,
bucket (boya kutusu), (F) ikonu ile iĢlem yapılır. ġekil 149‟da Boya kutusu (bucket),
161
iĢlem penceresi görülmektedir. Bu penceredeki single seçeneği; desen üzerinde
uygulanmak istenen rengi tek tek boyar. All seçeneği; desen üzerinde uygulanmak
istenen rengi bir defa da aynı renge boyar. Boya kutusunun bu seçenekleriyle, deseni
boyama iĢlemi yapılır.
ġekil 149. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Boya Kutusu (Bucket) ĠĢlem Penceresi
Boyama iĢlemi bittikten sonra, çizilen desen ġekil 150‟deki gibi son halini
almaktadır. En son iĢlem de bittikten sonra; file menüsünden, save (Ctrl+S) seçeneği
tıklanarak, sayfa üzerinde yapılan son iĢlemlerde kaydedilmelidir. Bu iĢlemden
sonra, üzerinde iĢlem yapılan dosya kapatılabilir.
162
ġekil 150. Ġkinci Çizim Ġçin Texcelle Programında Çizimi ve Renklendirilmesi BitmiĢ Desen
163
Desen çizme iĢlemi bittikten sonra, deseni iĢletmede uygula yöntemleri
birinci desen çizimi örneğinde anlatıldığı gibi uygulanmaktadır.
2.3.5. Paint Shop Pro (PSP) Programı
Bu program, Ģu anda sektörde yardımcı program olarak kullanılmaktadır. Ana
programlar yaygınlaĢmadan önceki dönemlerde bu program ile desen tasarımları
hazırlanmaktaydı. Ana programlar, iĢletmelere sektörel anlamda iĢ ve hız kazancı
sağladığı için ana programlara dönüĢ yapılmaktadır. PSP programının asıl kullanım
amacı grafik tasarımı alanı olduğu için program menülerindeki tüm özellikler, halı
desen tasarımı için kullanılmaktadır. Programı incelerken, halıcılık sektöründe
kullanılan menüler ve ikonlar ele alınacaktır.
Program ilk açıldığında bir pencere sunulmaktadır. Bu pencereden programda
kullanılmak istenilen dosya formatları iĢaretlenmektedir. Bunlar:".gif" ".jpg" ".png"
olmalıdır. ġekil 151‟de Programın ilk ayar penceresi görülmektedir.
ġekil 151. PSP Programı Ġlk Ayar Penceresi
PSP programı, ilk açıldığı zaman hiçbir araç ikonu aktif durumda değildir ve
menü seçeneklerinden sadece file, edit, view ve help menüleri ġekil 152‟deki gibi
görülmektedir. Programda desen çizimi yaparken, ġekil 153‟deki gibi gerekli bütün
ikonlar ve menüler aktif olmaktadır.
164
ġekil 152. PSP Programının Ana Sayfası
ġekil 153. PSP Programında Desen Çizimi
165
2.3.5.1. File Menüsü
File menüsünde, ġekil 154‟de görüldüğü gibi; programda yeni sayfa açma,
kayıtlı olan herhangi bir dosyayı programda açma, kaydetme, farklı kaydetme, çıkıĢ
gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 154. PSP Programında File Menüsü Penceresi
New (Ctrl+N): Yeni bir sayfa açmaya yaramaktadır. Yeni desen tablosunda; ölçü
birimi (pixsel/cm ve pixsel/inch) cinsinden girilmektedir. ġekil 155‟de yeni sayfa
açma, New image penceresi görülmektedir.
166
ġekil 155. PSP Programında Yeni Sayfa Açma Penceresi
Open (ctrl+O): Kütüphanedeki desenleri açmak için kullanılmaktadır (ġekil 156).
ġekil 156. PSP Programında Open Penceresi
167
Browse (Ctrl+B): Katalogdaki kayıtlı desenleri görüntülemektedir. Sunum yapmak
için kullanılmaktadır.
Close: Deseni kapatmaktadır.
Revert: Dosya üzerinde son kayıt iĢleminden sonraki iĢlemleri geri almaktadır.
Save (ctrl+S): Deseni kayıtlı son ismiyle, üzerine kaydetmektedir.
Save as (F12): Deseni yeni bir isimle kaydetmek için kullanılmaktadır
Save copy as (Ctrl+F12): ĠĢlem yapılan dosyanın kopyasını, farklı kaydetmektedir.
ġekil 157‟de Save copy as iĢlem penceresi görülmektedir.
ġekil 157. PSP Programında Save Copy As Penceresi
Workspace: ÇalıĢma alanını farklı Ģekillerde saklama, kaydetme ve silme gibi
özellikleri barındıran ikondur. Grafik alanındaki çalıĢmalarda kullanılmaktadır.
Delete: ĠĢlem yapılan dosyayı, geri dönüĢüm kutusuna göndermektedir.
Send: Bir ağa bağlı olan tüm bilgisayarlar arası alıĢ-veriĢ iznini sağlamaktadır.
168
Import: Programda olmayan farklı cad/cam formatlı desenleri açmak için
kullanılmaktadır.
Export: Programda olmayan farklı cad/cam formatlarla desen kaydetmek için
kullanılmaktadır.
Page setup, Print preview, Print, Print multiple images: Bu seçeneklerin hepsi
yazıcıyla ilgilidir. Seçimler, ayarlar ve iĢlem bu menülerden yapılmaktadır.
Jasc software products, Batch conversion, Preferences: Bu seçenekler grafik
tasarımında kullanılmaktadır.
Exit: PSP programından çıkmak için kullanılmaktadır.
2.3.5.2. Edit Menüsü
Edit menüsünde, ġekil 158‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan dosya
üzerinde geri alma iĢlemleri, ileri alma iĢlemleri, kesme iĢlemleri, kopyalama
iĢlemleri, temizleme iĢlemleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 158. PSP Programında Edit Menüsü Penceresi
Undo unavailable (Ctrl+Z): ĠĢlemi geri almak için kullanılmaktadır.
Redo (Ctrl+Alt+Z): ĠĢlemleri, son iĢleme kadar ileri almak için kullanılmaktadır.
Repeat select none (Ctrl+Y): Seçili alanın, tekrarlanması iĢlemi için
kullanılmaktadır.
169
Command history (Shift+Ctrl+Z): ĠĢlem yapılan dosya üzerinde, uygulan
komutların listesini tutmaktadır.
Cut (Ctrl+X): Parça kesmek için kullanılmaktadır.
Copy (Ctrl+C): KesilmiĢ olan bir parçayı kopyalamak için kullanılmaktadır.
Copy merged (Shift+Ctrl+C): ĠĢlem yapılan dosya üzerinde, kopyaları birleĢtirmek
için kullanılmaktadır.
Paste: KesilmiĢ olan parçayı yapıĢtırmak için kullanılmaktadır.
Clear (Del): ĠĢlem yapılan dosyayı, paletin alt rengi ile tamamen temizleme iĢlemini
yapmaktadır.
Update back to animation shop: Bu seçenek, grafik tasarım alanında
kullanılmaktadır.
Empty: ĠĢlem yapılan dosya üzerindeki tüm iĢlemlerden arındırmaya, boĢaltmaya
yaramaktadır. Bu seçenek daha çok grafik tasarım alanında kullanılmaktadır.
2.3.5.3. View Menüsü
View menünde, ġekil 159‟da görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan dosya
üzerinde yakınlaĢtırma, uzaklaĢtırma, kareleme, cetvel seçenekleri gibi seçenekler
bulunmaktadır.
ġekil 159. PSP Programında View Menüsü Penceresi
170
Full screen edit (Shift+A): Programı tam ekran olarak göstermektedir.
Full screen preview (Shift+Ctrl+A): ĠĢlem yapılan dosyayı, programda tam ekran
olarak göstermektedir.
Normal viewing (1:1) (Ctrl+Alt+N): Üzerinde iĢlem yapılan dosyayı, ekranda tam
görünebilecek Ģekilde boyutlara getirmektedir.
Zoom in by 1: Ekrandaki desene yakınlaĢmak için kullanılmaktadır. Üzerinde iĢlem
yapılan dosyayı 1 kat yakınlaĢtırmaktadır.
Zoom in by 5: Ekrandaki desene yakınlaĢmak için kullanılmaktadır. Üzerinde iĢlem
yapılan dosyayı 5 kat yakınlaĢtırmaktadır.
Zoom out by 1: Ekrandaki desenden uzaklaĢmak için kullanılmaktadır. Üzerinde
iĢlem yapılan dosyayı 1 kat uzaklaĢtırmaktadır.
Zoom out by 5: Ekrandaki desenden uzaklaĢmak için kullanılmaktadır. Üzerinde
iĢlem yapılan dosyayı 5 kat uzaklaĢtırmaktadır.
Preview in web browser: Bu seçenek daha çok grafik alanında kullanılmaktadır.
Web tarayıcısında önizleme iĢlemi yapmaktadır.
Rulers (Ctrl+Alt+R): ÇalıĢma ekranında desenin solunda ve üstünde kontrollü
çalıĢabilmek için cetvel bulunmaktadır. Cetvelin aktifliği buradan sağlanmaktadır.
Grid (Ctrl+Alt+G): Desen üzerinde çalıĢırken desenin kareli olmasını
sağlamaktadır.
Guides, Change grid and guide properties, Snap to grid, Snap to guides: Bu
seçenekler, grafik tasarım alanında kullanılmaktadır.
Tool bars: Ana araç çubuğu, çizim paleti, araç özellikleri, renk paleti, kalem uçları,
aynalama çubuğu, çevirme çubuğu, seçim, temizleme, renk yönetim çubuğu, çizim
çubuğu, aktif motif, desen yönlendiricisi gibi seçeneklerin aktifliği ya da pasifliği
için kullanılmaktadır.
171
2.3.5.4. Image Menüsü
Image menüsünde, ġekil 160‟da görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosya üzerinde yatay-dikey doğrultular, ebatlandırma sayfası oluĢturması hakkında
bilgi verme seçenekleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 160. PSP Programında Image Menüsü Penceresi
Flip (Ctrl+I): ĠĢlem yapılan dosyayı veya dosya üzerindeki seçili alanı aĢağı-yukarı
yön değiĢtirme iĢlemini gerçekleĢtirmektedir.
Mirror (Ctrl+M): ĠĢlem yapılan dosyayı veya dosya üzerindeki seçili alanı sağa-
sola yön değiĢtirme iĢlemini gerçekleĢtirmektedir.
Rotate (Ctrl+R): ĠĢlem yapılan dosyayı veya dosya üzerindeki seçili alanı sağa veya
sola doğru dereceli bir Ģekilde döndürme iĢlemini gerçekleĢtirmektedir.
Crop to selection (Shift+R): ĠĢlem yapılan dosya üzerindeki seçili alanı keserek,
yeni sayfada açmaktadır.
Canvas size: ĠĢlem yapılan dosya üzerinde, alan açma veya kısma iĢlemini
yapmaktadır. ġekil 161‟de Canvas size iĢlem penceresi görülmektedir.
172
ġekil 161. PSP Programında Canvas Size ĠĢlem Penceresi
Resize (Shift+S): Ebatlandırma tablosunu açmaktadır (ġekil 162). Desenin iki
tarafına alan eklenebilir veya çıkartılabilmektedir. Büyütme küçültme iĢlemleri
yapılmaktadır. Sıklık kat sayıları değiĢtirilebilmektedir. Bir çeĢit aralara eĢit sayıda
piksel eklemek ya da çıkarma iĢlemi yapılabilmektedir.
ġekil 162. PSP Programında Resize Penceresi
173
Add borders: ĠĢlem yapılan dosya üzerinde sağ-sol, alt-üst yönlerinde verilen
değerler doğrultusunda, paletin alt rengi ile alan açmaktadır. ġekil 163‟de Add
borders iĢlem penceresi görülmektedir.
ġekil 163. PSP Programında Add Borders Penceresi
Image information, Arithmetic, Picture frame, Watermarking: Bu seçenekler,
grafik tasarım alanında kullanılmaktadır.
2.3.5.5. Effects Menüsü
Effects menüsündeki tüm seçenekler, ġekil 164‟de görüldüğü gibi; grafik
tasarım alanında kullanılmaktadır.
ġekil 164. PSP Programında Effects Menüsü Penceresi
174
2.3.5.6. Colors Menüsü
Colors menüsünde, ġekil 165‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosya üzerindeki renkle ilgili palet seçenekleri, yeni renk paleti kaydetme, kayıtlı
olan renk paletini açma, çeĢitli palet seçenekleri gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 165. PSP Programında Colors Menüsü Penceresi
Adjust, Colorize, Grey scale, Histogram functions, Negative image, Poterize,
Solarize, Split channel, Combine channel: Bu seçenekler, grafik tasarım alanında
kullanılmaktadır.
Edit palette (Shift+P): ĠĢlem dosyanın mevcut palet penceresini açmaktadır. ġekil
166‟da Edit palette iĢlem penceresi görülmektedir.
175
ġekil 166. PSP Programında Edit Palette Penceresi
Load palette (Shift+O): Daha önceden kayıtlı olan bir paleti açıp, üzerinde iĢlem
yapılan dosyaya açılan paleti uygulama iĢlemidir. ġekil 167‟de Load palette iĢlem
penceresi görülmektedir.
ġekil 167. PSP Programında Load Palette Penceresi
176
Save palette: Üzerinde iĢlem yapılan dosyanın mevcut paletini kaydetmektedir.
ġekil 168‟de Save palette iĢlem penceresi görülmektedir.
ġekil 168. PSP Programında Save Palette Penceresi
Set palette transparency, View palette transparency: Bu seçenekler, grafik
tasarımı alanında kullanılmaktadır.
Count Colors used: ĠĢlem yapılan dosya üzerindeki renk sayısını bildirmektedir.
Decrease color depth: Üzerinde iĢlem yapılan dosyanın palet seçeneklerini 2-16-32-
64-256 renk palet seçeneklerinde değiĢtirmemizi sağlamaktadır.
Increase color depth: ĠĢlem yapılan dosya üzerinde palet geçiĢleri yapmaktadır (16
renkten 256 renge geçiĢ yapmak gibi).
177
2.3.5.7. Layers Menüsü
Layers menüsündeki tüm seçenekler, ġekil 169‟da görüldüğü gibi; grafik
tasarım alanında kullanılmaktadır.
ġekil 169. PSP Programında Layers Menüsü Penceresi
2.3.5.8. Objects Menüsü
Objects menüsündeki tüm seçenekler, ġekil 170‟de görüldüğü gibi; grafik
tasarım alanında kullanılmaktadır.
ġekil 170. PSP Programında Objects Menüsü Penceresi
178
2.3.5.9. Selections Menüsü
Selections menüsündeki tüm seçenekler, ġekil 171‟de görüldüğü gibi; grafik
tasarım alanında kullanılmaktadır. Sadece Select all (Ctrl+A) seçeneği; üzerinde
iĢlem yapılan dosyanın tamamını seçmektedir.
ġekil 171. PSP Programında Selections Menüsü Penceresi
2.3.5.10. Masks Menüsü
Masks menüsündeki tüm seçenekler, ġekil 172‟de görüldüğü gibi; grafik
tasarım alanında kullanılmaktadır. Katman seçenekleri olarak bilinmektedir.
ġekil 172. PSP Programında Masks Menüsü Penceresi
179
2.3.5.11. Window Menüsü
Window menüsünde, ġekil 173‟de görüldüğü gibi; programda iĢlem yapılan
dosyaları yan yana veya alt alta aynı ekranda sıralama, iĢlem yapılan dosyayı yeni
sayfada kopyasını açma gibi seçenekler bulunmaktadır.
ġekil 173. PSP Programında Window Menüsü Penceresi
2.3.5.12. Help Menüsü
Help menüsünde, ġekil 174‟de görüldüğü gibi; programda ihtiyaç
duyulduğunda yazılı bilgi alma ve program tanıtımının sunulduğu bölümdür.
ġekil 174. PSP Programında Help Menüsü Penceresi
180
2.3.5.13. Program Üzerindeki Ġkonlar ve Görevleri
ġekil 175. PSP Programında Alet Çantası (Tool Box)
Alet çantasında, çizim yaparken en çok lazım olacak aletler Ģunlardır:
Genel PSP duruĢudur.
Imageları (açılan sayfa) yakınlaĢtırıp uzaklaĢtırmaya yaramaktadır. (Mouse;
sol: yakın, sağ: uzak.)
Herhangi bir imagenin (açılan sayfa) üzerinde çeĢitli bölümleri seçmeye
yaramaktadır.
Herhangi bir imagenin (açılan sayfa) üzerinde serbest olarak alan seçmeye
yaramaktadır.
Imagenin (açılan sayfa) üzerinde renk çözünürlüğüne göre resmi seçmektedir.
Resim üzerinden renk almaktadır.
Resim üzerinde boyanmamıĢ yerleri boyamaktadır.
Silgi ikonudur.
Hazır olarak kullanılabilecek resimlerin olduğu ikondur.
Kısmen bazı yerlere hafif renkler vermek (püskürtmek) için kullanılan
ikondur.
Bir resmi tamamen boyamak için kullanılan ikondur.
181
Yazı yazmak için kullanılan ikondur.
Kalem ikonudur.
Ġçinde hazır olarak kullanabilen buton vs… gibi kalıplar bulunmaktadır.
Genel olarak Paint Shop Pro'nun alet kutusu bu ikonlardan ibarettir.
2.3.6. Paint Shop Pro (PSP) Programında Desen Çizimi ve Çizilen
Desenin ĠĢletmelerde Uygulanması
Paint Shop Pro (PSP) programı, halıcılık sektöründe yardımcı çizim programı
olarak kullanılmaktadır. Bu baĢlık altında, piksel tabanlı bilgisayar destekli tasarım
programlarından olan bu programda desen çizim aĢamaları basamak basamak
anlatılacaktır.
Bir desen çizilmeye baĢlanmadan önce bilinmesi gereken veriler; çizilecek
olan desenin kalitesi (düğüm sıklığı) ve ebatıdır. Bu çalıĢmada çizilecek olan bitkisek
formda, köĢe göbekli kompozisyonun desenin kalitesi: 35 x 40 ve ebatı ise; 100 x
200 cm olup, bir halı deseninin çizimi örneklendirilecektir.
Çizilecek olan örnek desenin; ebatı: 100 x 200 cm ve kalitesi: 30 x 33
olacaktır, fakat endeki ve boydaki piksel sayısını hesaplarken, kaliteyi; 3.0 x 3.3
Ģeklinde yazmak kolaylı sağlayacaktır. Bu değerlere göre;
Ende bulunan düğüm sayısının hesaplanması Ģu Ģekildedir;
E.D.S = 3.0 x 100 = 300 ---- 301
Boyda bulunan düğüm sayısının hesaplaması Ģu Ģekildedir:
B.D.S = 3.3 x 200 = 660 --- 661
Hesaplamada çıkan sonuçlar çift rakamdır, fakat desen çiziminde tek sayılar;
desenin ortasında çiftleme gibi bir çizim hatasına meydan verdiği için, endeki ve
182
boydaki düğüm sayıları, tek sayı olarak alınır. Çiftleme hatası, desenin estetiğini
bozmaktadır.
Çizimin baĢlangıç hareketi programın açılmasıdır. Program ilk açıldığı
zaman, hiçbir çizim ikonun aktif olmadığı görülür (ġekil 176). Ġkonların aktif olması
için bir sayfa açmak gerekir.
ġekil 176. PSP Programının Ana Sayfası
Programda yeni sayfa açmak için; file menüsünden, new (Ctrl+N) seçeneği
tıklanarak new image penceresi açılır (ġekil 177).
183
ġekil 177. PSP Programında New Image Penceresi
Açılan bu pencerede, önceden hesaplanan en ve boy piksel sayıları bir de
palet ayarı yapılarak yeni sayfa açılır (ġekil 178).
ġekil 178. PSP Programında Yeni Sayfa
184
Yeni sayfa açıldığında; tüm çizim ikonları ve renk paleti aktif konuma geçer.
Çizime baĢlamadan önce ilk iĢlem olarak açılan yeni sayfayı kaydetmek gerekir.
Kaydetme iĢlemi; file menüsünden, save as (F12) seçeneği tıklanarak farklı kaydet
penceresi açılır. Üzerinde iĢlem yapılacak sayfaya isim vererek kaydedilir (ġekil
179).
ġekil 179. PSP Programında Farklı Kayıt Penceresi
Kaydetme iĢleminden sonra çizim aĢamalarına geçilir. Çizime baĢlamadan
önce sayfanın ¼‟ü iĢaretlenir (ġekil 180).
185
ġekil 180. PSP Programında ¼‟ü ĠĢaretlenen Sayfa, 1: Ġnce Bordür,
2: Kalın Bordür, 3: Zemin
Sayfanın ¼‟ünü iĢaretledikten sonra, kalem ikonu ile ince bordür ve kalın
bordürlerin desenine köĢeden baĢlayarak çizilir (ġekil 181).
186
ġekil 181. PSP Programında Ġnce ve Kalın Bordürlerin Çizimi
187
Bordürlerinin çizimi ġekil 181‟deki gibi köĢeden baĢlanarak çizilir. Daha
sonra ¼‟ü tamamlanır (ġekil 182).
ġekil 182. PSP Programında ¼‟ü Tamamlanan Bordür Çizimleri
188
Bordür çizimleri tamamlandıktan sonra, yine kalem ikonuyla zemin çizimine
baĢlanır. Zemin çizimine orta noktadan baĢlanmalıdır (ġekil 183).
ġekil 183. PSP Programında Zemin Çizimi
189
Zemine çizilen motifin göbek kısmı, alt köĢeye uygulanmak için selection
ikonu yardımıyla seçilerek kopyalanır ve alt köĢeye yapıĢtırılır (ġekil 184).
ġekil 184. PSP Programında Çizilen Göbeğin Kopyalayarak Alt KöĢeye Uygulanması
190
Yapılan son iĢlemle birlikte, çizilen desenin ¼‟ü tamamen tamamlanmıĢ olur.
Bundan sonraki aĢama ise ¼‟ü çizilen desenin, seç ikonuyla kopyalanarak
tamamlanması iĢlemidir (ġekil 185).
ġekil 185. PSP Programında Tamamlanan Desen Çizimi
191
Çizimi tamamlana desen, artık renklendirmeye hazır hale gelmiĢtir. Desene
uygulamak istenen renkler ile desen renklendirilir (ġekil 186).
ġekil 186. PSP Programında Renklendirilen Desen
192
Çizilen desenin renklendirme iĢlemi de bittikten sonra; file menüsünden, save
(Ctrl+S) seçeneği ile son kayıt alınır. Son kayıt iĢleminden sonra da desen çizimi
tamamlanmıĢ demektir.
Makine Dokuması Halı ĠĢletmesi Ġçin: Çizimi biten desen, ebatlandırma kısım Ģefi
tarafından; iĢletmede kullanılan ağ yolu bağlantısı ile planlamacıya gönderilir.
Planlamacı da deseni, halı dokuma tezgahına uygun programlarla formatlayarak ve
kaç m2 dokunacağı bilgisini, halı dokuma makinesine kodlayarak yine ağ bağlantısı
üzerinden halı dokuma makinesine yönlendirir. Makine dokuması halı iĢletmesinde
tüm iĢlemler dijital ortamda gerçekleĢir.
El Dokuması Halı ĠĢletmesi Ġçin: Paint Shop Pro (PSP) programı, el dokuması halı
iĢletmelerinde kullanılmamaktadır. Kullanılmamasının nedeni; çizilen desenin
karelendirmesi bu programda yapılamamaktadır. Bunun için uygulama alanı
bulunmamaktadır.
193
III. BÖLÜM
3. HALICILIK SEKTÖRÜNDE TASARIM SÜREÇLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ
Halıcılık sektöründe tasarım süreçleri iĢletme bazında iki farklı Ģekilde
incelenmiĢtir. Bunlardan biri el dokuması halı atölyesi iĢletmesi ve diğeri makine
dokuması fabrika iĢletmesidir.
3.1. EL HALISI ĠġLETMESĠNDE TASARIM SÜRECĠ
Bu bölümde el dokuması halı imalatı yapan bir iĢletmenin genel yapısı ve
desen departmanı incelenerek, desen tasarım programı kullanımının iĢletmeye
katkıları irdelenecektir.
ĠĢletme ülkemizin halıcık merkezlerinden biri olan Isparta‟da bulunmaktadır.
Limited ġirket statüsünde faaliyet gösteren firma Isparta halıcık sektöründe 1965
yılından bu yana aktif olarak çalıĢmaktadır. Ġç piyasaya halı üreterek iktisadi
yaĢamına baĢlayan iĢletme, ilk kurulduğu zaman Isparta‟nın farklı ilçelerinde ve
Isparta merkezde toplam 500 adet halı dokuma tezgahına sahipti. Günümüzde el
halısı dokumacılığı azaldığı için Isparta ve civar ilçelerindeki atölyeler kapatılmıĢtır.
Diyarbakır‟da, Kütahya‟nın Simav ilçesinde ve kasabalarında, Manisa‟nın Gördes
ilçesinde ve kasabalarında, Denizli‟nin Acıpayam ilçesinde ve kasabalarında,
Burdur‟a bağlı Büğdüz kasabasında halı dokuyan atölyeleri vardır. Bu atölyelerde
yün hereke, yün Ģal ve yün patchwork isimleri verilen üç çeĢit ürün dokutmaktadır.
ĠĢletmenin, atölye sistemi iki farklı Ģekilde yürütülmektedir. Bunlar; Halk
Eğitim Merkezleri destekli atölyeler ve iĢletmeye ait öz sermayeden oluĢan
atölyelerdir. Halk Eğitim Merkezi destekli atölyelerde, dokunacak halının tüm
malzemeleri, kira, elektrik, su, yakıt, temizlik, mutfak, kargo ve dokuyucu ücretleri
gibi masraflar iĢletmeye aittir. Halıların dokuma ücretleri bin düğüm üzerinden
belirlenmektedir. Halk Eğitim Merkezi sadece Usta Öğreticilerin masrafını; maaĢ ve
SGK pirim ücretlerini karĢılamaktadır. Bu atölyeler tam zamanlı olarak aktif bir
Ģekilde çalıĢmaktadır. ĠĢletmeye ait öz sermayeden oluĢan atölyelerde ise tüm
masraflar iĢletmeye aittir. Bu bölgelerde Usta Öğreticilerin yerini, çekirdekten
yetiĢme takipçiler almaktadır ve tam zamanlı atölye çalıĢma sistemi yoktur, halı
194
tezgahları, dokuyucuların evlerine kurulmuĢtur. Evlere kurulan tezgahları idare etme
iĢi takipçilerindir. ĠĢletmecinin, bu bölgelerdeki muhatabı dokuyucular değil
takipçilerdir. ĠĢletme ile dokuyucu arasındaki her türlü iĢ iliĢkisini takipçi
yürütmektedir. Bu bölgelerdeki masraflar; dokunacak halının tüm malzemeleri,
dokuyucu ücreti, takipçi ücreti ve kargo ücreti ile sınırlıdır. Bu bölgelerde dokunan
halılar da bin düğüm üzerinden ücretlendirilmektedir. Takipçinin ücreti ise dokuttuğu
halının m2‟
sine göre belirlenmektedir.
ĠĢletme, dokuttuğu ürünleri de iki farklı sistem ile dokutulmaktadır. Yün
Hereke farklı bir sistemde, yün Ģal ve yün patchwork aynı sistemde dokutulmaktadır.
Bunun nedeni ise Hereke‟de farklı kalite ve malzeme kullanılmasıdır. ġal ve
patchwokde ise aynı kalite ve aynı malzemeler kullanılmaktadır.
Hereke halısı; 60x60 kalitede, farklı ebatlarda; Yedidağın Çiçeği
kompozisyonu ile üretilmektedir. Bu atölyelerde dokunan her bir halı 12 renkten
oluĢmaktadır ve tek tip renk çeĢidi uygulanmaktadır. Diyarbakır merkezde bulunan
toplam 5 atölyede dokutulmaktadır. Her atölyede toplam 10 adet 200x300 ebadında
halı tezgahı bulunmaktadır. Her tezgahta 2 kiĢi oturmaktadır. Bir atölyede toplam 20
dokuyucu ve baĢlarında, Halk Eğitim Müdürlüğü tarafından atanmıĢ bir Usta
Öğretici bulunmaktadır. Her bir atölyede toplam 21 kiĢi bulunmaktadır. Atölyeler
tam zamanlı olarak çalıĢmaktadır. Diyarbakır‟da, toplam 100 adet dokuyucu ve 5
adet Usta Öğretici, bu iĢletme için aktif olarak çalıĢmaktadır. Diyarbakır‟daki 5 adet
atölyeden bir ayda toplam elde edilen yün hereke halı miktarı; 200 ile 300 m2
arasındadır. Hereke halılarını dokuyanların yaĢ gurubu ise 14 yaĢ ile 30 yaĢ arası
değiĢmektedir.
ġal ve patchwork halılar, aynı kalite ve aynı malzemelerle dokunduğu için
aynı sistemde dokunmaktadır. Bu halılar; Simav ve kasabalarında, Gördes ve
kasabalarında, Acıpayam ve kasabalarında, Büğdüz kasabasında dokunmaktadır. Bu
bölgelerden; Acıpayam ve kasabalarında bir de Büğdüz kasabasında Halk Eğitim
Merkezleri destekli olan atölyeler bulunmaktadır. Büğdüz kasabasında 2 adet,
Acıpayam ve kasabalarında ise 3 adet atölye bulunmaktadır. Bu atölyeler tam
zamanlı olarak çalıĢmaktadır. Bu bölgelerdeki toplam 5 atölyenin iĢ gücü birbirine
195
çok yakındır. Her bir atölyede; 10 adet 200x300 ebadında halı tezgahı, 20 adet
dokuyucu ve 1 adet usta öğretici bulunmaktadır. ġirketin kendi öz sermayesine ait
iĢletmeler Simav ve kasabalarında bir de Gördes ve kasabalarında bulunmaktadır. Bu
iki sistem ile bir ayda dokunan yün Ģal ve yün patchwork halıların miktarı 800 ile
1200 m2 arası değiĢmektedir. Bu halıları dokuyanların yaĢ gurubu ise 20 yaĢ ile 70
yaĢ arası değiĢmektedir.
ĠĢletmede; tasarımcı, muhasebeci, depo sorumlusu ve halıların restorasyonunu
yapan kiĢi olarak toplam 4 kiĢi çalıĢmaktadır. Muhasebeci, iĢletmede halıların
stoklarını, imalat ve cari hesaplarını tutmaktadır. Depo sorumlusu, tasarımcının
hazırladığı desenin, halı malzemelerini hazırlayıp atölye ve takipçilere dağıtmakla
veya göndermekle görevlidir. Depo sorumlusu kiĢi dokunan halıları atölyeler ve
takipçilerden teslim alarak iĢletmeye getirmektedir. Ġmalattan gelen halıya ham halı
denilmekte, ham halılar yıkanmak üzere yıkamacıya götürülmektedir. Halılar, depo
sorumlusu tarafından yıkamadan, iĢletmeye getirilmektedir. Yıkamadan gelen halılar
iĢletmede, halıların restorasyonunu yapan personel tarafından halıların, ince kırkımı
ve saçak bakımını yapmaktadır. Halıların bakımı tamamlandıktan sonra, son iĢlem
olarak halılar, etiketlenerek müĢterilere gönderilmektedir.
ĠĢletmede 1 adet desen tasarımcısı bulunmaktadır. Tasarımcının görevi
müĢterinin istediği tasarımları tamamladıktan sonra bunları arĢivleyip, saklamaktır.
Tasarımcı, müĢteriler ile bağlantı kurarak istenilen tasarımı müĢterinin isteğine
uygun bir Ģekilde tasarlamaktadır. Tasarımcı, tasarım aĢamasında piksel tabanlı olan
Texcelle programını kullanmaktadır. Tasarımcı, halı sektöründe piksel tabanlı
programlarda tasarım yapmanın daha verimli ve daha uygun olduğunu
düĢünmektedir. Tasarım tamamlandıktan sonra, desen müĢterinin onayına
sunulmaktadır. MüĢteriden onay alan desenler, dokuyucunun önüne gidecek Ģekilde
hazırlanmaktadır.
Dokumaya hazır hale gelen desenlerin hazırlık aĢamaları Ģu Ģekilde
yapılmaktadır; ilk olarak, o halıya kaç kg iplik kullanılacağı hesaplanarak baĢlanır.
Ġplik miktarı hesaplandıktan sonra desen, dokuyuculara dokuma esnasında kılavuzluk
etmesi amacıyla, ızgara denilen kareli Ģablonlar içerisine oturtulmaktadır. Desenin
196
karelenip hazırlanması iĢleminin tamamı Texcelle programında yapılmaktadır.
Desenin kareleme iĢlemi tamamlandıktan sonra desen, Photoshop programında,
dokuyucunun kareli deseni net görmesi amacıyla A3 ebatında, sıralı olarak parçalara
bölünmektedir. Bu iĢlem yapıldıktan sonra desen parçalarının renkli çıktıları alınır.
Çıktısı alınan desen parçaları, birbirine uyum sağlayacak ve dokuyucuya kolaylık
sağlayacak Ģekilde sıralı olarak yapıĢtırılır. YapıĢtırılan desen parçalarının
yıpranmasını önlemek ve daha sağlıklı bir Ģekilde saklanmasını sağlamak için
laminasyon iĢlemine tabi tutulur yani kaplanır.
Tasarımcı hazırladığı desenleri, depo sorumlusuna teslim eder. Depo
sorumlusu desene stok numarasını vererek gönderilmesi gereken yere gitmesini
sağlar. Bu aĢamadan sonra imalathanedeki takip sürecini depo sorumlusu takip
etmektedir. ArĢivde olmayan yeni bir tasarım sipariĢ edildiğinde süreç baĢtan
baĢlamaktadır.
197
3.2. MAKĠNA HALISI ĠġLETMESĠNDE TASARIM SÜRECĠ
Bu bölümde el dokuması halı imalatı yapan bir iĢletmenin genel yapısı ve
desen departmanı incelenerek, desen tasarım programı kullanımının iĢletmeye
katkıları irdelenmiĢtir.
ĠĢletme, ülkemizin halıcık merkezlerinden biri olan Gaziantep‟te
bulunmaktadır. Limited ġirket statüsünde faaliyet gösteren firma Gaziantep halıcık
sektöründe 1970 yılından bu yana aktif olarak çalıĢmaktadır. Ġç piyasaya halı
üreterek iktisadi yaĢamına baĢlayan iĢletme, ilk kurulduğu zaman Gaziantep Sanayi
Sitesinde, üç adet halı dokuma makinesiyle iĢletme sektöre kazandırılmıĢtır. ĠĢletme
1985 yılına kadar sadece iç piyasaya çalıĢmıĢtır fakat, 1985‟den sonra dıĢ piyasaya
da halı üretmeye baĢlamıĢtır. ġu anda yedi farklı ülkeye ihracat yapmaktadır.
ĠĢletmenin bugünkü kapasitesi ise, 30 adet Van De Wiele marka, son sistem halı
dokuma makinelerinden oluĢmaktadır. Bu son sistem makineler, bir iĢ günü
içerisinde kalitesine bağlı olarak en az 300 m2, en fazla 800 m
2 halı dokumaktadır.
ĠĢletme; idari bina ve üretim binası olarak iki kısımdan oluĢmaktadır. Ġdari
binada; toplantı odası, dokunan halıları sergilemek için showroom, muhasebeci,
müĢteri temsilcileri ve desen tasarım departmanları bulunmaktadır. Üretim binasında
ise; çizilen halı tasarımlarının bilgisayar beyinli halı dokuma makinelerine
aktarmakla görevli planlayıcı, halı dokuma makineleri ve makineden çıkan halıların,
müĢteriye gönderilmeden önce geçirdiği bakım birimleri9 ve depo bulunmaktadır.
ĠĢletmede toplam 258 adet personel istihdam etmektedir.
Tasarımcılar, tasarım yaparken çoğunlukla sektöre hakim, iĢlerinde kolaylık
sağlayan ve zaman kazandıran çizim programlarını tercih etmektedir. Bu nedenle
piksel tabanlı programların sektörde daha faydalı olduğu savunulmaktadır. Halıdaki
her düğüm, bir piksele denk geldiği düĢünülürse düğüm sayısını hesap ederek,
çizilecek desenin daha rahat bir Ģekilde istenilen ebada oturduğunu savunmaktadırlar.
9 Makineden çıkan halıların geçirdiği bakım aĢamaları, sırasıyla; konfeksiyon, kalite kontrol,
etiketleme, traĢ, tuĢe, apre, overlok ve paketleme birimleridir.
198
Bu nedenle tercih ettikleri program piksel tabanlı Texcelle programıdır. Texcelle
programını tercih etmelerinin nedenini ise, programın halı desen tasarımı için
tasarlanmıĢ olması ve geliĢmiĢ özelliklerinin olmasıdır. Makine halıcılında efekt
olayı günümüzde hat safa da kullanılmaktadır. Modern halıların temelini efektler
oluĢturmaktadır.
ĠĢletmenin desen departmanı iki farklı bölümden yürütülmektedir. Bunlar;
tasarım ve ebatlandırma bölümleridir. Tasarım bölümü de kendi içinde, iç piyasa
tasarımı ve dıĢ piyasa tasarımı olmaz üzere iki bölüme ayrılmaktadır. Tasarım
bölümü toplam 21 kiĢilik bir gruptan oluĢmaktadır. Tasarım bölümündeki ekip,
ebatlandırma bölümünden seçilmiĢ, bölümün en kıdemlilerinden oluĢmaktadır.
Çünkü tasarım yapmadan önce desende ebatlandırma konusunun özümsenmesi
gerekmektedir. Bu guruptan en kıdemlisi tasarım müdürü ünvanına sahiptir. Tasarım
müdürü; hem iç piyasaya hem de dıĢ piyasaya tasarım yapan tasarım ekibinin
yapıkları desenlerin son hallerini kontrol eden ve desen sahibi olan müĢteri ile
irtibata geçerek, desenlerin son onayını alan kiĢidir. Tasarım grubundan 10 adet
tasarımcı iç piyasa tasarımlarını hazırlarken, diğer 10 adet tasarımcı da dıĢ piyasaya
tasarımlarını hazırlamaktadır. DıĢ piyasaya tasarım yapan ekip de kendi aralarında
gruplara ayrılmıĢtır çünkü, her pazar farlı renk, farklı desen, farklı kalite, farklı ebat
ve farklı hammaddeden oluĢan halı talep etmektedir. Ġç piyasa tasarımı yapan ekip
arasında da bir dayanıĢma söz konusudur. Tüm tasarım grubu, iĢletmeden istenen
deseni kendi aralarında paylaĢarak desen üzerinde çalıĢmaya baĢlamaktadır. Yapılan
desen tasarımları, son halini aldıktan sonra tasarım müdürüne teslim edilmektedir.
Tasarım departmanında toplam 21 adet bilgisayar bulunaktadır. Bunlardan bir tanesi
ana bilgisayardır. Bu bilgisayarda, iĢletmeye ait tüm desen bilgileri depolanarak
saklanmaktadır. Bu ana bilgisayar, tasarım müdürü tarafından idare edilmektedir.
Diğer 20 adet bilgisayar da her tasarımcıya bir tane düĢecek Ģekilde dağıtılmıĢtır.
Ġstenilen desen tasarımı, tamamlandıktan sonra ebatlandırma bölümüne
gönderilmektedir. Ebatlandırma bölümünde, bu desenin istenilen ebat, renk ve kalite
varyasyonları yapılmaktadır. Ebat bölümünü, 40 kiĢilik bir ekip oluĢturmaktadır. Bu
ekibin içinden biri kısım Ģefidir. Kısım Ģefinin görevi; desenlerin yapılan ebatlarının
son kontrollerini yapıp, deseni tezgaha uyarlanması için planlamacıya göndermek ve
199
desenlerin tüm bilgilerini depolayarak saklamaktır. Ebatlandırma bölümde iç piyasa,
dıĢ piyasa ayrımı olmaksızın, tüm ekip aynı iĢi yapmaktadır. Ebatlandırma
bölümünde 40 adet bilgisayar bulunmaktadır. Her bir bilgisayar, bir ebatlandırma
personeline tahsis edilmiĢtir. Ebatlandırma bölümündeki çalıĢma ekibi de Texcelle
programını kullanarak çalıĢmaktadırlar.
Kısım Ģefi tarafından planlamacıya giden desen, planlamacı tarafından
tezgahta dokunmaya uygun bir Ģekle getirilerek (gerekli programlama iĢlemleri
yapıldıktan sonra) tezgaha dokunmak üzere gönderilir. Planlamacının baĢka bir
görevi de tezgaha verilen desenin kaç m2 dokunacağını tezgaha kodlamaktır.
Tezgahtan çıkan halı; konfeksiyon bölümüne götürülerek yan iĢlemler denilen
iĢlemlerden geçmektedir. Bunlar; önce kalite kontrol yapılmaktadır. Halıda kaçık,
örgü sisteminde farklılık, desenlerde bozulmalar gibi hususlara dikkat edilmektedir.
Hemen ardından talebe göre etiket yapıĢtırılmaktadır. Sonra traĢ diye tabir edilen,
halının tüy uzunluğunun ve tuĢesinin (halının görüntüsünün düzgün olması)
sistemden geçmektedir. Bu iĢlemle halının her yerinde tüy (hav) uzunluğunun aynı
seviyeye gelmesi sağlanmaktadır. TraĢ bölümünden geçen halı, apre denilen
(tutkallama) iĢleminden geçmektedir. Burada halı buharla ısıtılarak dibine tutkal
değmesi sağlanacak Ģekilde geçirilmektedir. Apre iĢleminden sonra halı,
soğutulmaya bırakılmaktadır. Bu iĢlem, halının ömrünün uzamasına ve kalitenin
oturmasını sağlamaktadır. Apreden geçen halı, konfeksiyon denilen bölümdeki
bantlar üzerinden geçerek kenar overloklarının yapılması sağlanmaktadır. Halının,
dokuma esasına göre sağ ve sol tarafı overlok yapılmaktadır. Bu iĢlem halının
zamanla örgünün açılması ve dağılmasını önlemektedir. Halının baĢlangıç ve bitiĢine
ise talebe göre ya saçak dikilmekte ya da ya da kıvrılarak altına yapıĢtırılmaktadır.
Tüm bu iĢlemlerden geçen halılar, otomatik makinelerle bükülür (kıvrılır) ve shrink
denilen, ısıtılmıĢ fırından geçerek üzerine jelatin ya da naylon kaplamalar yapıldıktan
sonra, depoda istiflenerek sevk edilmeyi beklemektedirler.
200
IV. BÖLÜM
4. DEĞERENDĠRME VE SONUÇ
Bu çalıĢmada halıcılık sektöründe en çok kullanılan ve günümüz teknolojisini
temsil eden bilgisayar destekli tasarım programları anlatılmaktadır. Bu çalıĢma
özellikle teknolojinin sanatla birlikteliğinin bir gösterisi olarak halı desen
tasarımlarında bilgisayar programlarının iĢlevlerini irdelemiĢtir.
El dokuma halısı ve makine dokuma halısı tasarım aĢamaları, iĢletmeler
bazında incelendiğinde; hem el dokuması halıların, hem de makine dokuması
halıların tasarımı için aynı ana programın kullanıldığı tespit edilmiĢtir.
Bilgisayar destekli tasarım programlarından önce, desen tasarımları kareli
kağıtlar üzerine el yordamıyla çizilerek uygulanmaktaydı. Bu durum sektöre oldukça
vakit kaybettirmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, desen tasarımını dijital ortamlara
kadar taĢımıĢtır. Bu durum sektör açısından ve pazarda süreklilik açısından önemli
bir ilerleme olmuĢtur. ĠĢletme bazında inceleme yapılırken; halıcılık sektöründe
Tasarım Müdürü ünvanlı söz sahibi personellerin (Eylen ve Sırlı, 06/04/2014), Ģu
anda kullanılan ana program olan Texcelle programı hakkındaki yorumları olumlu
yönde olmuĢtur. Fakat, programla ilgili bir ayrıntıyı da ortaya koymuĢlardır. Bu
ayrıntı: Texcelle programının iki farklı versiyonunun olmasını istemektedirler. Bu
versiyonlar; tasarım ve ebat versiyonları olmalıdır. Bunun nedeni ise, tasarım
departmanında Texcelle programının tüm ikonlarının kullanmaya ihtiyaç duydukları
için, mevcut olan programın tasarım departmanı için kullanılması, ebatlandırma
departmanın da ise programın tüm ikonlarının kullanılmadığı için sadece
ebatlandırma iĢlemlerinin yapılacağı bir Texcelle programının versiyonunun
olmasının sektör adına daha verimli olacağı düĢüncesindedirler. Bu düĢüncenin
nedeni bir programın, firmaya olan masrafıdır. Bir adet Texcelle programının masrafı
2014 yılı itibarıyla 14.000 EURO‟dur.
Sektörde tasarım departmanında çalıĢan personelin çoğu ya çekirdekten
yetiĢme ya da meslek edindirme kursları aracılığıyla, halı tasarımı mantığını
bilmeden sadece tasarım programını kullanarak sektörde görev almaktadırlar. Bu
durum halıcılık sektörünün kanayan yarası olarak görülmektedir. Sektör, tasarım
201
eğitimini alan personeli bulmakta oldukça zorlanmaktadır. Sektörde söz sahibi olan
kiĢilerin yorumu; halıcılık sektöründe, akademi ile sektörün aynı kulvarda
yürümemesinin olumsuz etkileri kısmen de olsa yaĢanmaktadır (Öğücü ve Eruslu,
05/04/2014).
Gaziantep Halıcılar Odası, akademi ile sektörü bir çizgide buluĢturmak için
Türkiye çapında serbest konulu, tasarım eğitimi alan kiĢilerin katılım göstermesi için
tasarım yarıĢmaları düzenlemekte ve bu yarıĢmaları geleneksel hale getirerek; hem
tasarım eğitimi alan kiĢilere iĢ istihdamı sağlamayı hem de Türkiye‟nin dünya
çapında, halıcılık sektöründe ilerlemesini sağlamayı hedef etmiĢtir (Kaplan,
06/04/2014).
Halıcılık sektöründe, ana program statüsünde sadece Nedgraphics Texcelle
programı bulunmamaktadır. Booria CAD/CAM Systems adlı program da son
zamanlara kadar birçok firmada tercih edilen bir halı tasarım programı olmuĢtur.
Ancak 2012 yılında, Gaziantep Halıcılar Odası Yönetim Kurulu‟nun aldığı bir
kararla, adı geçen program kullanılan tasarım programları listesinden çıkarılmıĢtır.
Bunun bazı nedenleri vardır: En önemli sorun programın iĢlemler esnasında çok fazla
hata veriyor olmasıdır. BaĢka bir sorun ise günümüz teknolojisindeki yenilikleri,
Texcelle programı kadar aktif bir Ģekilde takip edememesidir. Sorun olarak ifade
edilen bir diğer husus ise programın satıĢ distribütörlüğü ile olan anlaĢmazlıklar
olarak gösterilmektedir. Halıcılık sektöründeki bu tarz Ģikayetler üzerine Gaziantep
Halıcılar Odası Yönetim Kurulu, halıcılık sektörünün menfaati açısından, çareyi
Booria CAD/CAM System adlı programın kaldırılması, yerine sadece Texcelle
programının ana program olarak kullanılması kararında bulmuĢtur.
202
KAYNAKÇA
Kitap
AKAR, Azade, Cahide KESKĠNER (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve
Motif, Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları:2, Ġstanbul.
ALTINBAġ, E.T., (1979). Doğal Ġpekten El Dokusu Halı Yapımı ve Ġhraç Edilen
Ġpek Halıların Bazı Teknik Özellikleri ile Üretim KoĢulları Üzerinde
AraĢtırmalar, Ankara Üniversitesi Yayınları:690, Bilimsel AraĢtırma ve
Ġncelemeler:404, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
ALTINBAġ, E.T., YAZICIOĞLU Y., (1987). Kayseri Ġli El Dokusu Halı
Dokuyucuları ve ÇalıĢma KoĢulları Üzerinde Bir AraĢtırma, Ankara Üniversitesi
Yayınları: 1002, Bilimsel AraĢtırma ve Ġncelemeler:544, Ankara Üniversitesi
Basımevi, Ankara.
ANONĠM, (1992). Tekstil Yer DöĢemeleri-El Dokuması Halılar Türk Halıları,
TS 43/Nisan, UDK 645.12, Türk Standartları Enstitüsü Yayınları, Ankara
ANONĠM, (2002). Herkes Ġçin Adobe Photoshop 7.0 Kurs Kitabı, AyĢe D. Tüzel
(çev.), Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. ġti., 1. Baskı, Ġstanbul.
AYTAÇ, Ahmet (2006). Geleneksel Tür El Dokumacılığı Sanatı, Anka Basım
Yayın Ltd. ġti, Konya.
AYTAÇ, Çetin (1997). Orta Dereceli Kız Teknik Öğretim Okulları, El
Dokumacılığı, Temel Ders Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlar, 3. Basım,
Ġstanbul.
BIJL, Aart (1989). Computer Discipline and Design Practice: Shaping Our
Future, Edinburg University Press, Edinburg, Aktaran, TÜRKEL, Efe, (2008).
Bilgisayar Destekli Tasarım Programlarıyla Seramik Ürünlerin Modellenmesi Ve Bir
Pisuar Uygulaması, Sanatta Yeterlilik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir.
DÖLEN, E., (1992). Tekstil Tarihi, Dünyada ve Türkiye’de Tekstil
Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel GeliĢimi, Marmara Üniversitesi Teknik
203
Eğitim Fakültesi Yayınları, No:91/1, Matbaa Eğitim Bölümü Yayın No:6, Marmara
Üniversitesi Teknik eğitim Fakültesi Matbaası, Ġstanbul.
GÖRGÜNAY, N., (1984), Doğu Anadolu Köy Halılarının Kalite ve Desenleri,
Tarım Orman ve Köy ĠĢleri Bakanlığı TeĢkilatlanma ve Destekleme Genel
Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
LUEPTOW, Richard M (2000). Graphics Concepts; Prentice Hall, New Jersey,
Aktaran, TÜRKEL, Efe, (2008). Bilgisayar Destekli Tasarım Programlarıyla
Seramik Ürünlerin Modellenmesi Ve Bir Pisuar Uygulaması, Sanatta Yeterlilik
Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir.
ÖNDER, Mehmet (1998). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Türkiye ĠĢ Bankası
Kültür Yayınları, No:341, Edebiyat Dizisi:46, MĠNPA Matbaacılık, Ankara.
ÖZEÇECĠ, Ġlhan (2008). Türk Sanatında Kompozisyon, Ġlhan Özkeçeci Yayınları,
Pasifik Ofset, Ġstanbul.
SÖZEN, Metin (1998). Geleneksel Türk El Sanatları, Hürriyet Gazetecilik ve
Matbaacılık A.ġ., Ġstanbul.
YAZICIOĞLU, Y., (1992). El Dokusu Halıcılık, MenekĢe Yayıncılık, Ankara.
Makale
Anonim, (1988:10). Türk El Halıcılığının Sorunları ve Çözüm Yolları, Türkiye
Kalkınma Vakfı, Halıcılık Semineri, Ankara.
ÖLMEZ, Filiz Nurhan ve ETĠKAN, Sema (2008). Kavramsal Açıdan El Sanatları
Sorunsalı, Gazi Üniversitesi 1. Ulusal El Sanatları Sempozyumu 24-26 Nisan,
Gazi Üniversitesi Türk El Sanatları AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Yayınları: 1,
Ankara.
YAZICIOĞLU, Y., (1983), Türkiye’de El Dokusu Halı Sistemleri ve Bu
Sistemlerin Birbirine Olan Üstünlükleri, Türk Halıcılık Sempozyumu Bildirileri,
Demirci.
204
YAZICIOĞLU, Y., (1986), Geleneksel Bir Tekstil Ürünü Olan El Dokusu
Halıların Türkiye’nin DıĢ Satımdaki Yeri, 3. Ulusal Tekstil Sempozyumu
Bildirileri, Yayın No: 123, S:121-125, Bursa.
Tez
ERSOY, T. Müfide, (1995). El Dokumalarının Hazırlık, Desen ve Üretim
AĢamalarında GeliĢen Teknolojiden Yararlanma Ġmkanları, Doktora Tezi, Gazi
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara.
GĠRĠġKEN, N., (1972). Doğu Anadolu Köy Evlerinde Dokunan Halıların Kalite
ve Desenleri Üzerinde Bir AraĢtırma, Doçentlik Tezi (BasılmamıĢ), Atatürk
Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ev Ekonomisi Kürsüsü, Erzurum.
ÖLMEZ, N. Filiz, (1999). Niğde Ġlinde El Dokusu Halıcılık Ve Üretilen Halıların
Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerinde Bir AraĢtırma, Doktora Tezi (BasılmamıĢ),
Ankara Üniversitesi, Ankara.
ġENYÜZ, N., (1996). Bünyan Ġlçesi Halıcılığında Kadınların Rolü ve Halıcılığa
Yönelik Eğitim ÇalıĢmalarının Değerlendirilmesi Üzerine Bir AraĢtırma,
Yüksek Lisans Tezi (BasılmamıĢ), Ankara Üniversitesi, Ankara.
TÜRKEL, Efe, (2008). Bilgisayar Destekli Tasarım Programlarıyla Seramik
Ürünlerin Modellenmesi Ve Bir Pisuar Uygulaması, Sanatta Yeterlilik Tezi,
Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir.
Sözlük
SÖZEN-TANYELĠ, (1996). Sanat Kavram ve Terimler Sözlüğü, Remzi Kitabevi,
4. Basım, Ġstanbul.
TURANĠ, Adnan (1968). Güzel Sanatlar Terimler Sözlüğü, Dil Kurumu
Yayınları:264, Ankara Üniv. Basımevi, Ankara.
TURANĠ, Adnan (1998). Sanat Terimleri Sözlüğü, 7. Basım, Remzi Kitabevi,
Ġstanbul.
205
Katalog
AYYILDIZ, Uğur (1988). Contemporary Handmade Turkish Carpets, 18th
Edition Net Turistik Yayınlar A.ġ., Ġstanbul.
Ġnternet Kaynakları
ANONĠM (2012). Bilgisayarda Halı Desen Çizimi-1 215ESB600, Milli Eğitim
Bakanlığı, Mesleki Eğitim Öğretim ve Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, El
Sanatları Teknolojisi Alanı, El Dokumacılığı / Halı Desinatörlüğü Eğitim Modülü,
Ankara, http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf (09.02.2014).
YayınlanmamıĢ Ders Notları
HATĠPOĞLU, Hurisel (2002). Halı Teknik ve Uygulaması, YayınlanmamıĢ Ders
Notları, Erzurum.
HAYTA, AyĢegül (2008). Nedgraphics, Bilgisayar Destekli Tasarım Programı
Kursu, Texcelle Programı, YayınlanmamıĢ Ders Notları, Gaziantep.
ÖLMEZ, N. Filiz (2008). Makine Halıcılığı, YayınlanmamıĢ Ders Notları, Isparta.
ÖLMEZ, N. Filiz (2009). El Dokuması Halıcılık, YayınlanmamıĢ Ders Notları,
Isparta.
ÖLMEZ, N. Filiz (2012). El Sanatlarında Tasarım, YayınlanmamıĢ Ders Notları,
Isparta.
PAK, Abdullah (2007). Desen Tasarımı, YayınlanmamıĢ Ders Notları, Isparta.
Kaynak KiĢiler
AKIN, Emine, 26, Halı Ebatçısı, Gaziantep, (5-Nisan, 2014).
BEKLER, Selçuk, 48, Halı Tasarım Müdürü, Gaziantep, (5-Nisan, 2014).
BEKLER, Selma, 46, Halı Tasarım ġefi, Gaziantep, (5-Nisan).
COġKUN, Kenan, 47, Halı Tasarım Müdürü, Gaziantep, (6-Nisan).
206
DAĞHAN, Yusuf, 32, Halı Tasarım Müdürü, Gaziantep, (5-ġubat, 2014).
DEMĠRAĞ, Ziya, 33, Halı Tasarım Müdürü, Gaziantep, (12-ġubat, 2014).
ECER, Aybüke, 39, Halı Tasarım Müdürü, Gaziantep, (6-ġubat, 2014).
ERUSLU, Mehmet Duran, 32, Halı Tasarım ġefi, Gaziantep, (6-Nisan).
EYLEN, Gül, 34, Halı Tasarım ġefi, Gaziantep, (6-Nisan).
KAPLAN, Selahattin, 51, Halıcılar Odası 2. BaĢkanı, Gaziantep, (6-Nisan, 2014).
KÖSELER, Osman, 45, Halı Tasarım Müdürü, Gaziantep, (6-Nisan).
ÖĞÜCÜ, Kübra, 30, Halı Tasarımcısı, Gaziantep, (5-Nisan, 2014).
SIRLI, Ali, 33, ĠĢletme Sahibi (Makine Dokuması Halı), Gaziantep, (5-Nisan, 2014).
PEKCAN, Murat, 32, Halı Ebatçısı, Gaziantep, (5-Nisan, 2014).
207
EKLER
208
EK-1
209
EK-2
210
ÖZGEÇMĠġ
1981 yılında Adana ilinin, Ceyhan ilçesinde doğdu. Ġlk, Orta ve Lise eğitimini
Ceyhan‟da tamamladı. 2000 yılında girdiği Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar
Fakültesi, Geleneksel Türk El Sanatları Bölümünden 2005 yılında mezun oldu.
Mezun olduktan sonra 1 yıl süreyle 2006/2007 Eğitim-Öğretim yılında Milli
Eğitim Bakanlığı bünyesinde, ücretli öğretmenlik yaptı.
2007 yılının yaz döneminde, 2 ay süreli Nedgraphics Texcelle, bilgisayar
destekli desen tasarım kursuna giderek program sertifikasını almaya hak kazandı.
2007 yılında Gaziantep‟de; bir halı fabrikasında 1 yıl süreyle desen
departmanında çalıĢtı.
2008 yılında Gaziantep‟de; ĠĢ-Kur Meslek Edindirme Kurslarında 2 dönem
kurs eğitmenliği yaptı.
2009-2013 yılları arasında Isparta‟da buluna bir el dokuması halı
iĢletmesinin, desen departmanında çalıĢtı.
Yüksek lisans öğrenimine 2010 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi,
Güzel Sanatla Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Ana Bilim Dalında baĢladı.