T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

ANABİLİMDALI

TÜRKİYE’DE AKTİF İSTİHDAM POLİTİKASI ARACI OLARAK DÜZENLENEN İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARININ İSTİHDAM

AÇISINDAN BELİRLEYİCİLİĞİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Selahattin BULUT

Tez Danışmanı Prof. Dr. Vedat BİLGİN

Ankara-2010

ONAY Selahattin BULUT tarafından hazırlanan “Türkiye’de Aktif İstihdam Politikası Aracı

Olarak Düzenlenen İşgücü Eğitim Kurslarının İstihdam Açısından Belirleyiciliği ” başlıklı bu

çalışma 03/06/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı

bulunarak jürimiz tarafından Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim dalında

Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

…..

Prof. Dr. Vedat BİLGİN (Başkan)

…..

Doç. Dr. İlkay SAVCI

…..

Yrd. Doç. Dr. Osman ŞİMŞEK

ÖNSÖZ

İşgücünün üretim faktörleri dışında kalması anlamına gelen işsizliğin,

ekonomik olduğu kadar toplumsal açıdan da olumsuz sonuçlar doğurduğu

görülmektedir. Bu nedenle işsizlik ve istihdam konusu başta yöneticiler olmak

üzere, bilim adamlarının ve topluma etki eden diğer aktörlerin üzerinde

önemle durmaları gereken bir konudur.

İşsizlik olgusunun 1950’li yıllardan itibaren Türk çalışma hayatı

literatürüne girdiği, 1960’lı yıllarla birlikte işgücünün ülke dışına göç

hikayesinin başladığı, 1990’lı yıllarda terör sorunu ile birlikte işsizliğin

gündemden düşmediği, günümüzde ise yoğun olarak yaşanan işsizlik

probleminin küresel boyutta yaşanan ekonomik kriz ile birlikte daha da

derinleştiği görülmektedir. Her şeye rağmen Türkiye’nin kendi dinamikleri ve

sahip olduğu potansiyel, işsizliğin katlanılması gereken bir alın yazısı

olmaktan çıkarılmasını sağlayacak güçtedir. Bunun için her şeyden önce

sorunun doğru anlaşılması ve ona göre çözüm yollarının ortaya konulması

oldukça önemlidir.

Üniversiteye adım attığım ilk günden itibaren, görüşleri ve birikimiyle

düşünce dünyamın şekillenmesinde önemli rolü olan ve her zaman pozitif

desteğini hissettiğim, Tez Danışmanım Prof. Dr. Vedat BİLGİN’e teşekkür

borçluyum.

Tez çalışmasının tamamlandığı sırada görev değişikliği olan eski

Genel Müdürüm Namık ATA’ya, eserlerinden yararlandığım yeni göreve

başlayan Genel Müdürüm Doç. Dr. Mustafa Kemal BİÇERLİ ile Müfettiş

Yardımcısı olarak memuriyete başladığım ve halen bünyesinde hizmet

vermekten onur duyduğum Türkiye İş Kurumu’nun özverili personeline içten

şükranlarımı sunmak isterim. Bu çalışmanın; ülkemizin en önemli sorunu olan

işsizliğin çözümünde katkısı olması ümidiyle...

ii

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................................İ

İÇİNDEKİLER .................................................................................................İİ

KISALTMALAR ........................................................................................... Vİİ

TABLOLAR ................................................................................................ Vİİİ

GİRİŞ ..............................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM AKTİF İSTİHDAM POLİTİKASININ ÖNEMİ VE ARAÇLARI

I-İSTİHDAM ....................................................................................................4

II-İSTİHDAM POLİTİKALARI .........................................................................5

III-AKTİF VE PASİF İSTİHDAM POLİTİKALARI ...........................................8

A-İşsizlikle Mücadelede Aktif İstihdam Politikalarının Artan Önemi 11

B-Aktif İstihdam Politikası Araçları ..................................................... 14 1-İşgücü Arzını Artıran Programlar ................................................ 15

a-İşgücü Eğitim Programı ......................................................... 15b-İşyerinde İşgücü Eğitim Programı ......................................... 17

(1)-İşsizlere Yönelik İşyerinde İşgücü Eğitim Programı .... 17(2)-İşçilere Yönelik İşyerinde İşgücü Eğitim Programı ...... 18

2-İşgücü Talebini Artıran Programlar ............................................ 19

a-Ücret Ve İstihdam Sübvansiyonu Programı ......................... 20

iii

b-Girişimcilik ve İşletme Geliştirme Programı ......................... 22c-Geçici Kamu Çalışma Programı ............................................. 24

3-İstihdam Hizmetlerinin Etkinleştirilmesine Yönelik Programlar 26 a-İşe Yerleştirme Hizmetleri ...................................................... 28b-İş ve Meslek Danışmanlığı ..................................................... 28c-İş Arama Becerilerinin Geliştirilmesi, Seminerler ve İş

Kulüpleri .............................................................................................. 29d-İşgücü Piyasası Hakkında Bilgilendirme .............................. 30e-Coğrafi Hareketlilik Destekleri ............................................... 30

C-Pasif İstihdam Politikaları ve Araçları ............................................. 31 1-İşsizlik Sigortası ........................................................................... 312-Kıdem Tazminatı .......................................................................... 333-Kısa Çalışma Ödeneği ................................................................. 334-Ücret Garanti Fonu ....................................................................... 375-Sosyal Yardımlar .......................................................................... 37

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASININ YAPISI VE GENEL ÖZELLİKLERİ

I-TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASININ YAPISI ...................................................... 38

A-Demografik Yapı ............................................................................... 40B-İşgücüne Katılım Oranı ..................................................................... 43C-İşgücüne Dahil Olmayanlar .............................................................. 44D-İşsizlik ve İstihdam Oranları ............................................................. 45E-İşsizlerin ve İstihdam Edilenlerin Eğitim Düzeyi ............................ 46F-İşsizlerin ve İstihdam Edilenlerin Yaş İtibariyle Durumu ............... 47

II-TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASININ GENEL ÖZELLİKLERİ ............................ 48 A-İstihdamın Sektörel Dağılımı ............................................................ 49B-Uzun Dönemli İşsizler ....................................................................... 51C-Kayıt dışı İstihdam ............................................................................ 53D-Bölgesel Gelişmişlik Farkı ve Göç .................................................. 57

iv

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÜLKEMİZDE DÜZENLENEN İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARI VE İŞKUR

I-İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARI DÜZENLEYEN KURUM VE KURULUŞLAR ..................................................................................................................... 60

A-Türkiye İş Kurumu ............................................................................ 61

B-Diğer Kamu Kurum Ve Kuruluşlar ................................................... 64 1-Milli Eğitim Bakanlığı ................................................................... 652-KOSGEB ....................................................................................... 683-Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel

Müdürlüğü ............................................................................................... 704-Kültür ve Turizm Bakanlığı .......................................................... 715-Belediyeler .................................................................................... 72

a-Ankara Büyükşehir Belediyesi .............................................. 73b-İstanbul Büyükşehir Belediyesi ............................................. 74

C-Diğer Kurum ve Kuruluşlar, Özel İşletmeler ................................... 76

II-İŞKUR’UN DÜZENLEDİĞİ İŞGÜCÜ EĞİTİM PROGRAMLARININ HEDEF KİTLESİ VE KONULARINA GÖRE GÖRÜNÜMÜ ....................................... 77

A-İstihdam Garantili İşgücü Eğitim Kursları ....................................... 77B-Özürlülere Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim Kursları ................ 81C-Hükümlülere/Eski Hükümlülere Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim

Kursları ....................................................................................................... 81D-Kendi İşini Kuracaklara Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim Kursları

..................................................................................................................... 82E-İşsizlik Ödeneği Alanlara Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim

Kursları ....................................................................................................... 83F-Toplum Yararına Çalışma Programları ............................................ 84

III-İŞKUR’UN İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARINA YÖNELİK PROJELERİ ..... 85

A-Önceki Yıllarda Gerçekleştirilen Bazı Projeler ............................... 85 1-Göçmenlerin Mesleki Eğitimi ve İstihdamına İlişkin Soydaş

Projesi ..................................................................................................... 862-İstihdam Ve Eğitim Projesi .......................................................... 863-Özelleştirme Sosyal Destek Projesi ............................................ 88

a-ÖSDP Danışmanlık Hizmetleri ............................................... 91

v

b-ÖSDP Eğitim Hizmetleri ......................................................... 92c-ÖSDP Toplum Yararına Çalışma Programları ...................... 93

4-Aktif İşgücü Programları Projesi ................................................. 93

B-Mevcut Devam Eden Projeler ........................................................... 95 1-Fon Kaynaklı İşgücü Eğitim Projeleri ......................................... 96

a-Ülke Genelinde Uygulanan İşgücü Eğitim Projeleri ............. 97b-GAP .......................................................................................... 98

2-AB Projeleri ................................................................................ 100

a-Genç İstihdamın Desteklenmesi Hibe Programı ................ 101b-Kadın İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı ............ 101

3-Özürlü ve Eski Hükümlü İdari Para Cezaları Kaynaklı Projeler

............................................................................................................... 102

C-Yeni Uygulanmaya Başlayan Projeler ........................................... 104 1-Staj Programları ......................................................................... 1042-Girişimcilik Eğitimleri Projesi ................................................... 106

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İŞGÜCÜ EĞİTİM PROGRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE ÜLKEMİZDE AKTİF İSTİHDAM POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE

İSTİHDAMIN ARTIRILMASI ÖNERİLERİ

I-İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ...................... 109 A-Mevcut Uygulamada Görülen Hususların Değerlendirilmesi ...... 109B-Kursların İstihdam Edilebilirliğinin Değerlendirilmesi ................. 116

II-AKTÖRLERİN İŞGÜCÜ EĞİTİM PROGRAMI VE DİĞER AKTİF İSTİHDAM POLİTİKASI ARAÇLARINA BAKIŞI ....................................... 122

A-Hükümetin İşgücü Eğitimi Programı ve Diğer Aktif İstihdam Politikası Araçlarına Bakışı ..................................................................... 122

vi

1-Hükümetin Orta Vadeli Program(2010-2012) ........................... 1222-Hükümetin 2010 yılı Eylem Planı .............................................. 126

B-Sosyal Tarafların İŞKUR Genel Kurulu’nda İşgücü Eğitim Programı ve Diğer Aktif İstihdam Politikaları Araçları ile İlgili Aldığı Kararlar .... 138

III-ÜLKEMİZİN İŞGÜCÜ PİYASASI PROBLEMLERİYLE UYUMLU ÇÖZÜM ÖNERİLERİMİZ .......................................................................................... 142

A-İşgücü Eğitim Programlarının İstihdam Odaklı Sürekli

İyileştirilmesi ............................................................................................ 142B-Diğer Aktif İstihdam Politikası Araçlarının Uygulanması İhtiyacı 147C-İstihdam Politikalarının Merkezindeki İŞKUR’un Yeniden

Yapılandırılması ve Kurumsal Kapasitesinin Geliştirilmesi ................. 152

IV-MİLLİ İSTİHDAM STRATEJİSİ VE POLİTİKASI ................................. 156

7

SONUÇ ....................................................................................................... 161

KAYNAKÇA ............................................................................................... 164

ÖZET .......................................................................................................... 170

ABSTRACT ................................................................................................ 172

vii

KISALTMALAR

AB:Avrupa Birliği

ADNKS:Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

AİPP:Aktif İşgücü Programları Projesi

a.g.e.:adı geçen eser

C:Cilt ÇSGB:Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

DPT:Devlet Planlama Teşkilatı

İLO:Uluslararası Çalışma Teşkilatı İİBK:İş ve İşçi Bulma Kurumu

İŞKUR:Türkiye İş Kurumu

KOBİ:Küçük ve Orta Boy İşletme

KOSGEB:Küçük Ve Orta Ölçekli Sanayii Geliştirme ve Destekleme İdaresi

Başkanlığı

MEB:Milli Eğitim Bakanlığı

MEGEP:Mesleki Eğitim Geliştirme Projesi

ÖSDP:Özelleştirme Sosyal Destek Projesi

S:Sayı SGK:Sosyal Güvenlik Kurumu

STB:Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

STK:Sivil Toplum Kuruluşları

T.C.:Türkiye Cumhuriyeti TİSK:Türkiye İşverenler Sendikaları Konfederasyonu

TÜRK-İŞ:Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu

TÜİK:Türkiye İstatistik Kurumu

TOBB:Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

TYÇP:Toplum Yararına Çalışma Programları

viii

TABLOLAR

Tablo-1: Türkiye’de Yıllara Göre İşgücü Durumu Tablo-2: Türkiye’de Nüfus ve Nüfus Artışı Tablo-3: Kent, Kır ve Cinsiyet Ayrımında İşgücüne Katılma Oranı Tablo-4: Nedenlerine Göre İşgücüne Dahil Olmayanlar Tablo-5: İşgücünün Eğitim Düzeyi Tablo-6: Yaş Gruplarına Göre İşgücünün Durumu Tablo-7: Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı Tablo-8: Türkiye’de Bekleme Sürelerine Göre İşsizlerin Dağılımı

Tablo-9: Türkiye Genelinde Mesleki Eğitim Merkezlerinin 2003-2008 Yıllarına İlişkin Sayısal Verileri

Tablo-10: Türkiye Genelinde Halk Eğitim Merkezlerinin 2002-2008 Yıllarına İlişkin Sayısal Verileri Tablo-11: Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü 2003-2008 (Kasım) Dönemi İstihdam Eğitimi Proje Destekleri

Tablo-12: İstihdam Garantili ve Kendi İşini Kuracaklara Yönelik İşgücü Yetiştirme Kursları (1993-2000/Haziran) Tablo-13: ÖSDP Kapsamında Düzenlenen Projeler Tablo-14: AB Aktif İşgücü Programları Projesinden Yararlananlara Ait Bilgiler

Tablo-15: İşsizlik Sigortası Fonu’nun Görünümü Tablo-16: İŞKUR Tarafından Gerçekleştirilen İşgücü Eğitim Hizmetleri(2005-2009)

GİRİŞ

Bu çalışmada; Aktif ve pasif istihdam politika araçları ve özellikleri

hakkında bilgiler verilerek, başta İŞKUR olmak üzere çeşitli kurum kuruluşlar

tarafından işgücüne nitelik kazandırarak istihdam edilebilirliğini artırmak

üzere düzenlenen işgücü eğitim kursları ele alınmaya çalışılacaktır.

İŞKUR ve birçok özel-kamu kurum ve kuruluşları tarafından

düzenlenen işgücü eğitim kurslarının amacı, uygulanması, farklılıkları, olumlu

ve olumsuz yönleri ele alınacak ve istihdam açısından değerlendirilecektir.

Türkiye’de önemli boyutlara ulaşan işsizliği önlemede ve istihdamı

artırmada işgücü eğitim kursları düzenlemenin bir çözüm yolu olup olmadığı

tartışılacaktır. Daha sonra özellikle aktif istihdam politikası çerçevesinde

işgücü talebinin artırılmasına yönelik politika araçları uygulanmasının

gerekliliği üzerinde durulacaktır.

İşgücü piyasasına yön verme görevini bünyesinde barındıran

İŞKUR’un, sunmuş olduğu işgücü eğitim kursları hizmetiyle, işsizliğin

önlenmesi ve istihdamın artırılması konularına ne gibi katkısı olduğu ortaya

konulmaya çalışılacaktır.

Daha baştan ifade etmek gerekir ki, artan işsizlik sorunu ve sunulan

hizmetlere paralel olarak,Türkiye İş Kurumu’nun ülkemizin işgücü piyasasının

sorunlarını dikkate alarak yeniden yapılandırılması ve kurumsal kapasitesinin

geliştirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Bu nedenle şimdiye kadar eksik

uygulanan, hiç veya gerektiği kadar yer verilmediği görülen, ancak oldukça

önemli olduğu düşünülen işgücü talebinin artırılmasına yönelik aktif istihdam

politikası araçlarından; Geçici Kamu Çalışma Programı, Ücret ve İstihdam

Sübvansiyonu Programı ile Girişimcilik ve İşletme Geliştirme Programı ele

alınarak incelenecektir.

2

Çalışmanın ilk bölümünde, İstihdam Politikaları ile birlikte Aktif ve Pasif

İstihdam Politikaları konuları işlenecek, çalışmanın ana bölümünü oluşturan

Aktif İstihdam Politikası araçlarının neler olduğu teorik olarak anlatılacaktır.

Literatürde tek tip bir sınıflandırma bulunmamakta olup, bu çalışmada Aktif

İstihdam Politikalarını alt alta sıralama yolu tercih edilmemektedir. Söz

konusu politikaların giderek önemli hale gelmesi ve bu politikaların ülkemizin

sorunları ile paralel değerlendirilebilmesi düşüncesinden hareketle; İşgücü

Arzını Artıran Programlar, İşgücü Talebini Artıran Programlar ve İstihdam

Hizmetlerinin Etkinleştirilmesine Yönelik Programlar şeklinde üçe ayrılmak

suretiyle incelenecektir.

İkinci bölümde; işgücü piyasasının yapısı üzerinde durularak

demografik yapı, işgücüne katılım oranı, işgücüne dahil olmayanlar, işsizlik

ve istihdam oranları verilerek, işsizlerin ve istihdam edilenlerin eğitim düzeyi

ile yaş itibariyle dağılımı konuları ele alınacaktır. Öte yandan işgücü

piyasasının özellikleri olarak istihdamın sektörel dağılımı, uzun dönemli

işsizlik, kayıt dışı istihdam ile bölgesel gelişmişlik farkı ve göç konusuna yer

verilecektir.

Üçüncü bölümde; işgücü eğitimi kursları düzenleyen kurum ve

kuruluşlara yer verilerek, İŞKUR’un konularına göre düzenlediği işgücü eğitim

faaliyetleri ele alınacaktır. Daha sonra kurumun önceki yıllarda

gerçekleştirdiği projeler, mevcut devam eden projeler ve yeni uygulamaya

başlayan projelere yer verilecektir.

Dördüncü bölümde, işgücü eğitim kursları ile ilgili mevcut uygulamada

görülen hususlar ile kursların istihdam edilebilirlikleri değerlendirilecektir.

Aktörlerin işgücü eğitim kursları ve diğer aktif istihdam politikası araçlarına

bakışı ele alınarak Hükümetin Orta Vadeli Programı(2010-2012) ile 2010

Eylem Planı incelenecektir. Ayrıca hükümet, işçi, işveren kesimlerinin katılımı

ile gerçekleştirilen İŞKUR Genel Kurulu’nda bu konuda alınan kararlar

irdelenecektir.

3

Son olarak; Milli istihdam stratejisi ve politikası çerçevesinde, işgücü

eğitim kurslarının istihdam odaklı sürekli iyileştirilmesi, diğer aktif istihdam

politikalarının uygulanması ihtiyacı ve istihdam politikalarının merkezindeki

İŞKUR’un yeniden yapılandırılması ile kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi

hususlarına yer verilecektir.

BİRİNCİ BÖLÜM

AKTİF İSTİHDAM POLİTİKASININ ÖNEMİ VE ARAÇLARI

Ülkemizde hükümetler ile birlikte sosyal tarafların, istihdam ve işsizlik

probleminin daha çok ekonomik büyümeye bağlı olarak çözüleceği ön kabulü

ile istihdam politikalarına yeteri kadar önem vermemekle birlikte, planlı

dönemden günümüze kadarki süreçte bir ulusal istihdam politikasının

olmadığı görülmektedir.

Özellikle işsizlik probleminin yoğun olarak gündeme geldiği 1980’li

yıllardan günümüze kadar gelinen zaman diliminde, Türkiye’de işsizlik ve

istihdam sorununu kavrayan kapsamlı bir çözüm modelinin ortaya

konulamadığı anlaşılmaktadır. Bu itibarla sorunun çözümünde önemli olduğu

düşünülen aktif istihdam politikası araçlarının rolü ele alınmaya çalışılacaktır.

I-İSTİHDAM

Ekonomik kriz dönemlerinde daha fazla gündeme gelen istihdam

politikasının üzerinde anlaşma sağlanmış tam bir tanımını bulmak zordur.

İstihdam politikası kavramının açıklanabilmesi için önce istihdam kavramının

açıklanmasında yarar görülmektedir.

İstihdam; kullanma, çalışma demektir. Bir ülkede, bir yıldaki ekonomik

faaliyetlere katılacak durumda olan insan gücünün; kullanılma, çalışma ve

çalıştırılma derecesi istihdamı gösterir.1

İstihdam basit olarak işçilerin

çalıştırılması veya üretim faaliyetinde bulunmalarının sağlanması şeklinde

tanımlanabilir.

1Aziz Köklü, Makro İktisat, 2. Baskı, Ankara,S Yayınevi, 1987, s.67.

5

Geniş anlamıyla istihdam; bir ekonomide belli bir dönemde tüm üretim

faktörlerinin (emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimci) var olan teknolojik

düzeye göre ne ölçüde kullanıldığıdır.2 Bu anlamda tam istihdam, bir

ekonomide var olan tüm emeğin, sermayenin, doğal kaynakların ve

girişimcilerin üretime katılması tümünden yararlanılması anlamına gelir.3

Her ülkenin ekonomik yapısı, politik felsefeleri, kültürel geçmişi ve

içinde bulundukları zorluklar birbirinden çok farklı olması nedeniyle, işsizliğin

boyutu ve yapısı da ülkeden ülkeye değişmektedir. Dönemler itibariyle azalıp

çoğalmasına rağmen gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ekonomilerin ortak

problemi işsizliktir.

Bir ülkenin istihdamı; o ülkenin kalkınmışlık seviyesi, nüfus ve tabii

kaynakları ile ekonomik şartlarına bağlıdır.4

Ülkelerin kültürel geçmiş, politik

felsefe, ekonomik ve sosyal yapılarının birbirinden farklılık göstermesi, her

ülkenin kendi yapısına uygun istihdam politikası oluşturup, bu doğrultuda

önlemler almasına neden olmuştur.

II-İSTİHDAM POLİTİKALARI

Ülkelerin ekonomik açıdan en genel amacı, toplumun ve bireylerin

refah seviyesini yükseltmek için gerekli olan ekonomik politikaları planlayıp

uygulamaktır. Hükümetler tarafından uygulanan politikalar içinde istihdam

konusu, üretim faktörlerinin en önemli unsuru olan emeğin ekonomik ve

toplumsal olduğu kadar beşeri boyutu nedeniyle ayrı bir öneme sahiptir.

2Aziz Köklü, a.g.e., s.67. 3Cafer Unay, Makro Ekonomi, 6.Baskı, Bursa, Ekin Kitabevi, 1996, s.203. 4Dr. Rebii Savaşır, Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkelerinde Küçük ve Orta Boyutlu İşletmeler Açısından İstihdam Politikaları, Kamu-İş, Ankara, 1999, s.81.

6

İstihdam politikası işsizlikle ve fakirlikle mücadele politikaları arasında

önemli bir yer tutmaktadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde istihdam

politikaları ekonomik ve sosyal düzenlemelere dayanmaktadır. Bu anlamda

İstihdam politikaları, bir ekonomide büyüme ve istikrarın sağlanmasıyla

birlikte işgücü arz-talep dengesinin kurulmasına ve bu dengesizliğin neden

olduğu sorunların çözülmesine yönelik uygulamaları içermektedir.

İstihdam politikası, herhangi bir ülkede ekonomik büyümeyi ve istikrarı

sağlayarak refah düzeyini artırmak, sosyal adalet ve fırsat eşitliği sağlayacak

biçimde üretim faktörlerinin etkin kullanılmasıyla doğacak gelirin eşit ve adil

dağılımını gerçekleştirmek, fakirliği önlemek amacıyla işsizliğin neden olduğu

olumsuz sonuçlarla mücadele etmek ve kişilerin insan onuruna yaraşır

şekilde yaşamlarını idame ettirmelerine imkan tanıyacak ilke, kural ve usulleri

kapsamaktadır.

İstihdam politikası, istihdam artışını sağlayan her türlü

politikadır.5İLO’ya göre İstihdam politikası ise;“İktisadi gelişme ve kalkınmayı

teşvik etmek, hayat seviyesini yükseltmek, işgücü ihtiyaçlarını karşılamak

işsizlik ve eksik istihdam sorununu çözümlemek amacıyla, tam ve verimli

istihdama ve işin serbestçe seçilmesine matuf aktif bir politikayı esas gaye

olarak ele alıp, uygulamaktır”.6 İstihdam politikasından, istihdam seviyesi

üzerinde olumlu etkiler sağlaması amacıyla işgücü piyasalarına yapılan her

türlü bilinçli müdahalenin anlaşılması gerekir.7

İstihdam politikası kavramının, işsizlikle ile mücadele kavramı ile

karıştırıldığı veya birbirleri yerine kullanıldıkları görülmekte ise de, istihdam

politikaları işsizlikle mücadele politikalarından daha kapsamlıdır.

5Akay Tekin, Avrupa Birliği İstihdam Politikası Genel Esasları, Ankara, TİSK, 2008, Yayın No:291, s. 83. 6İLO,“122No’lu İstihdam Politikası Sözleşmesi”, http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/sozlesme/soz122.htm., Erişim:10.07.2009 7Alpay Hekimler, AB-Türkiye & Endüstri İlişkileri, Beta Basım, İstanbul, 2004, s.83.

7

Özellikle son 40 yılda işgücü piyasasındaki değişmelere bağlı olarak,

ülkelerin ekonomik ve sosyal sorunların başında gelen istihdamı çözüme

kavuşturma konusunda ciddi zorluklarla karşılaştıkları görülmektedir.

Ülkemizde ise 1960’lı yıllara gelindiğinde; hızlı nüfus artışı, tarıma açılacak

yeni alanların marjinal sınıra gelmesi, kırsal kesimden kentlere doğru

başlayan akıma bağlı olarak şehirleşmenin hız kazanması, tarım sektöründe

makineleşme, sanayi sektöründe yeterli gelişmenin elde edilememesine

karşılık teknolojik gelişmenin insanın yerini alması gibi nedenlerle, işsizlik

önemli bir sorun olarak ortadadır.

Türkiye’de istihdamın artırılması ve genişletilmesi kendi başına

bağımsız bir amaç olarak gündeme gelmemiştir.Yeterli düzeyde istihdam

artışının sağlanması, genel anlamda ekonomik büyümenin ve özel olarak da

yatırımların bağımlı değişkeni sayılmıştır. Kalkınma planlarında benimsenen

genel yaklaşımda bu yönde olduğu anlaşılmıştır. Kalkınma planlarında işgücü

fazlalığından söz edilmekle birlikte bu konuda genel ve soyut ifadeler

kullanılmakta ve çok zaman iyimser yaklaşımlar benimsenmektedir.8

Türkiye’de işsizliği önleme yolundaki istihdam politikalarına bakacak

olursak, bu konuda Türkiye’nin hemen her şeyi tartıştığını, buna mukabil çok

azını etkin bir biçimde uygulamaya soktuğunu görüyoruz. Ne var ki bütün bu

çabalara rağmen, ne Türkiye’de işsizliğin miktarı ve niteliği belirlenebilmiş, ne

de bu konuda takip edilecek politikalar yeterli ve bilimsel açıklıkta ortaya

konulabilmiştir.9

8Meryem Koray, Günümüzde İşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları ve İstihdam Politikaları, II. İstihdam Haftası Tebliğleri, İİBK Yayın No:276, Ankara, 1992, s.103. 9Nusret Ekin, Türkiye’de Yapay İstihdam ve İstihdam Politikaları, İTO Yayın No:2000-33, İstanbul, 2000, s.371.

8

Ülkemiz kendi insan gücünün katkısını kullanarak ekonomik alanda

Dünya’daki rekabet ortamında yerini almalıdır.10

Türk çalışma yaşamına yön

vermek ile yükümlü ilgili kurum ve kuruluşların, bundan sonraki süreçte

ülkemizin ihtiyaçları doğrultusunda kapsamlı bir istihdam politikası

oluşturmak suretiyle uygulamaya koyulması gelecek açısından büyük önem

taşımaktadır.

İş piyasası üzerinde yapılan düzenlemeleri bir istihdam politikası

olarak değerlendirmek mümkündür. Buna göre istihdam politikaları içinde

aktif ve pasif istihdam politikalarından söz edilebilir.

III-AKTİF VE PASİF İSTİHDAM POLİTİKALARI

Liberal ekonomik politikaların yoğun olarak uygulandığı yada

uygulanmaya çalışıldığı günümüzde bir ülke istediği kadar liberal olsun,

“bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler” kuralını kendisine rehber edinsin,

çalışma hayatına ilişkin politikalarda liberal olamamakta bunu tam olarak

gerçekleştirememektedir.

Bir yerde işsizlik çığ gibi büyüyorsa ekonomik bir sorunun ötesinde

sosyal bir soruna dönüşüyorsa, hiçbir ülke bu duruma kayıtsız kalamamakta,

bir şekilde müdahale yollarını aramakta ve buna uygun politikaları yürürlüğe

koymaya çalışmaktadır.11

Bu çerçevede İşgücü piyasası; dinamik yapısı ve diğer özellikleri

nedeniyle çok daha yakından izlenerek kontrol edilmeyi, belli bir program

çerçevesinde yönlendirilmeyi gerektirmektedir. Tam bu noktada aktif ve pasif

istihdam politikaları işgücü piyasasına müdahale etmenin en etkin araçları

10Kamil Turan, Küreselleşen Çağımız ve Çalışma Hayatı, Kamu-İş,İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Ocak 1994, Cilt:3,Sayı:3, s.8. 11Recep Varçın, İstihdam ve İşgücü Piyasası Politikaları, Ankara, Siyasal Kitabevi, Ocak 2004, s. 1.

9

arasında yer almaktadır. Kişi başına düşen milli gelir düzeyinin yüksek

olduğu özellikle liberal ekonomik sistemi benimseyen Avrupa ve Amerika

kıtasında yer alan ülkeler, aktif ve pasif istihdam politikaları araçları ile işgücü

piyasalarına müdahale etmeyi, ekonomik plan ve programlarının ayrılmaz bir

parçası olarak görmektedirler.

OECD’ye göre işsizlere sadece gelir desteği yapılmasına yönelik

politikalar pasif politikalar olarak kabul edilirken, emek piyasasındaki işleyiş

bozukluklarını iyileştiren, mesleki becerileri geliştiren ve işgücü piyasalarının

etkinliğini artıran politikalar aktif istihdam politikaları olarak

değerlendirilmektedir.12

İşgücü piyasası çerçevesinde işsizlikle mücadele, istihdamın

artırılması ve işsizliğin olumsuz sonuçlarının telafisine yönelik çeşitli

politikalar geliştirilmiştir. Bu politikalar genel anlamda pasif istihdam

politikaları ve aktif istihdam politikaları olarak iki başlık altında ele

alınmaktadır. Pasif istihdam politikaları 1900’lü yılların başlarında işsizliğin

olumsuz sonuçlarını telafi etmek amacıyla ortaya çıkmış ve günümüze kadar

önemini korumuştur. Ancak işsizliğin yükselmesi ve yüksek seviyelerde

seyretmesi sonucunda pasif politikaların etkinliği tartışılmaya başlanmış ve

bu politikaların işsizlikle mücadeleye zarar verdiği ileri sürülmüştür. Pasif

politikalar yerine işsizliğin azaltılmasına katkıda bulunacak aktif politikalara

geçiş yapılması gerektiği ortaya konmuştur.

Bu çerçevede OECD ülkelerinde uygulama alanı bulan aktif istihdam

politikasına işsizlikle mücadele ve istihdamın artırılması konusunda

1990’lardan itibaren önemli bir rol verilmiş ve bu politikalar kendine özellikle

OECD ülkelerinde önemi giderek artan bir yer edinmiştir. Söz konusu

politikaların önümüzdeki dönemde de gelişeceği ve önemini koruyacağı

beklenmektedir.

12Mustafa Kemal Biçerli, İşsizlikle Mücadelede Aktif İstihdam Politikaları, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1563, 2004, s. 46.

10

Pasif istihdam politikası işsizlik veya iş arama süresince gelir kaybının

telafisi ile ilgili iken, aktif istihdam politikası işgücü piyasasına entegrasyonla

ilgilidir. Geniş anlamda pasif istihdam politikası sosyal transfere karşılık

gelmektedir. Buna karşıt olarak aktif istihdam politikası genellikle işgücü

piyasasına entegrasyonda zorluklarla karşılaşan gençler, yaşlılar, kadınlar ve

özürlüler gibi özel grupları hedef alır. Aktif istihdam politikası gelir kaybı

telafisi politikalarının çalışmayı caydırıcı olabileceği eleştirisine cevap olarak

gösterilmektedir.13

Halen Ülkemizde pasif istihdam politikaları olarak Kıdem Tazminatı,

İhbar Tazminatı, İşsizlik Sigortası, özelleştirme sonucu işsiz kalanlara ödenen

İş Kaybı Tazminatı, Ücret Garanti Fonu, Kısa Çalışma Ödeneği uygulamaları

yer almaktadır.

1980 sonrası dönemde işgücü piyasasına ilişkin duyarlılıkların ele

alınması yönündeki en kayda değer girişim, 1999 yılı Ağustos ayında işsizlik

sigortasının getirilmesidir. Bu alanda prim toplanması 2000 yılı Haziran

ayında başlamış, ilk işsizlik sigortası ödemeleri de 2002 Mart ayında

yapılmıştır.14

Öte yandan, pasif istihdam politikası aracı arasında yer alan İşsizlik

yardımı adı altında ülkemizde henüz herhangi bir uygulama veya hizmet

bulunmamakta olup, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, Belediyeler

gibi çeşitli kamu kuruluşları tarafından işsizlere ve fakirlere sosyal yardım adı

altında nakdi ödemelerde bulunmakta ise de, işsizlik yardımı konusunda

işgücü ve işsizlerle ilgili hizmetleri bünyesinde bulunduran İŞKUR’un sürece

aktif olarak dahil edilmesinin birçok yararı olacağı mütalaa edilmektedir.

13ILO, Ekonomik ve Sosyal Politika Komitesi 288. Oturum, ikinci gündem maddesi AİPP, Genova, Kasım 2003, s. 3. 14İnsan Tunalı, İstihdam Durum Raporu Türkiye’de İşgücü Piyasası ve İstihdam Araştırması, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2004, s. 97.

11

Başarılı bir istihdam politikası için, işgücü piyasasının yapısı ile

problemlerini esas alarak, değerleri oranları farklı olan aktif ve pasif

politikalarının yan yana planlanarak uygulanması halinde programın etkisinin

artabileceği değerlendirilmektedir.

Söz konusu çalışmamızda daha çok ülkemizdeki aktif istihdam

politikaları uygulamaları üzerinde durulacak olup, pasif politikalar konusuna

kısaca değinilecektir.

Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü,

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ile belediyelerin çeşitli ayni

veya nakdi yardımları ile faaliyetleri bulunmaktadır. Ülke genelinde asgari

yaşam koşullarının altında hayatlarını devam ettiren ailelerin belirlenerek

sosyo-ekonomik bakımdan kabul edilebilir bir seviyeye gelmeleri için

hanelere ayni ve nakdi yardımda bulunulması, iş imkanlarının sunulması

gerekmektedir. Ancak bu anlamda kapsamlı bir uygulama birliği olduğunu

söyleyebilmek mümkün değildir. Kültürümüzün bir parçası olarak geçmişten

günümüze kadar devam eden değer ve birikimleri dikkate almak suretiyle

sosyal devlet ilkesi gereği, işsizlik yardımlarını da içeren sosyal yardımlar ile

ilgili karmaşık yapının düzene ve sisteme bağlanmasına şiddetle ihtiyaç

vardır.

A-İşsizlikle Mücadelede Aktif İstihdam Politikalarının Artan Önemi

Aktif istihdam politikaları iş ve işçi bulmaya aracılık anlamında çok

daha öncelere dayanmakla birlikte, asıl olarak 1950’lerde İsveç’te ortaya

çıkmıştır. Bu ülkede işgücü arzını ve talebini teşvik etmek ve bu ikisi

12

arasındaki eşleşmeyi sağlamak amacıyla iş ve işçi bulma aracılık hizmetleri,

istihdam sübvansiyonları ve işgücü eğitimi gibi programlar yürütmüştür.15

OECD Aktif istihdam politikalarının gelişimine 1960’lardan bu yana

destek vermektedir. İsimdeki aktif sözcüğü İsveç’te 1950’lerde ücret

kısıtlamalarına dayanan politikalara reaksiyon oluşturulan politikalardan

alınmıştır. II. Dünya savaşından önce işgücü piyasaları ile ilgili çok sayıda iş

yaratma ve mesleki eğitim programları mevcut olmakla birlikte, bu politikalar

“aktif istihdam politikaları” olarak anılmamaktaydı.1948 yılında iki İsveçli

iktisatçı Gösta Rehn ve Rudolph Meidner ilk kez aktif istihdam politikalarını

tam istihdam amacını gerçekleştirirken enflasyonu kontrol altında tutan

sosyal demokrat bir strateji olarak tanımlamışlardır. 16

Aktif istihdam politikaları tam istihdamı hedeflemese bile, işsizliği

azaltmayı ve işini kaybeden kişilerin işsizlik süresini kısa tutarak istihdama

katılmalarını amaçlayan programlardır.17

Aktif istihdam politikaları temel

olarak işsizliği azaltmayı, istihdamı ve gelirleri artırmayı amaçlayan

politikalardır. Son yıllarda aktif istihdam politikalarına verilen önemin artması

bu politikalara olan ilgiyi de artırmıştır. Söz konusu politikalar 1990’ların

başından itibaren işsizlikle mücadelede önemli bir politika aracı olarak

uygulanmışlardır.

Bahse konu politikaların temel amacı, işsizlere sadece gelir desteği

sağlamak yerine, onların çalışma hayatına dönüşlerini kolaylaştırmaktır.

Öncelikli hedef kitlesi uzun dönemli işsizler olmak üzere gençler, kadınlar,

özürlü işsizler gibi işgücü piyasasında iş bulma şansları zayıf olan gruplardır.

15Roman Ballester, European Employment Strategy and Spanish Labour Market Policies, Working Papers. Department of Economics, University of Girona, Girona, June 2005, s. 7. 16Thomas Janoski, “Explanining State Intervention to Prevent Unemployment:The Impact of Institutions on Active Labor Market Policy Expenditures in 18 Countries”, Eds. Günther Schmid, Jacqueline O’Reilly ve Klaus Schöman, İnternational Handbook of Labor Market Policy and Evalotion, Edwart Elgar, Cheltenham U.K., 1996, s. 698. 17Recep Varçın, a.g.e., s.1.

13

Uygulanan aktif istihdam politikaları arasında işgücünün niteliğini

yükseltmeye yönelik eğitim programları, işe yerleştirme ve danışmanlık

hizmetleri, istihdam yaratma programları, işsizliğin yoğun olduğu bölgelerde

işyerlerinin mali bakımdan desteklenmesi, girişimciliğin teşvik edilmesi gibi

araçlar bulunmaktadır.

Günümüzde, devlete ait işletmelerin özelleştirilmesi, özel sektör

yatırımlarının yetersizliği, her yıl işgücü piyasasına katılan yoğun sayıda genç

nüfus, teknolojik gelişmeler, emek yoğun yerine sermaye yoğun üretim

biçiminin çekiciliği işgücü piyasasında değişime neden olan faktörler

arasındadır. İşsizlerin yeniden işgücü piyasasına girmesini sağlayan ve

istihdam edilebilirliklerini artıran aktif istihdam politikalarının, özellikle

günümüz işsizlik kısır döngüsünün kırılmasında ve yapısal işsizliğin

önlenmesinde çok önemli rolü bulunmaktadır.

Aktif istihdam politikaları işgücü piyasasına müdahale anlamında

uygulayan kişi ve kuruluşlara belli bir esneklik sunar. Her ne kadar aktif

politikalar hukuki zemine otursa da, aktif politikalarla işgücü piyasasına

müdahale eden kuruluşun tespit edilmesinde, programların seçiminde,

yürütülmesinde, hedef kitlenin tespit edilmesinde, programların

değiştirilmesinde, etkisinin araştırılmasında önemli oranda bir esneklik

sunmaktadır. Sözü edilen bu esneklik aktif politikaların oluşturulmasında,

uygulanmasında, sonuçların tespit edilmesinde eşgüdümü ve diyaloğu

zorunlu kılmaktadır. Aktif istihdam politikaları ile işgücü piyasasına

müdahaleye “evet” diyen bir ülkenin müdahalenin aracının ne olacağını ve

nasıl işleyeceğini eşgüdüm ve diyalog içerisinde gerçekleştirmesi gerekir.18

18Recep Varçın, a.g.e., s.5.

14

B-Aktif İstihdam Politikası Araçları Aktif istihdam politikaları araçları konusunda tek bir sınıflandırmanın

aksine değişik kaynaklarda çeşitli sınıflandırmaların olduğu görülmektedir.

Mustafa Kemal Biçerli, Aktif İstihdam politikası araçlarını Ücret ve

İstihdam Sübvansiyonları, Kendi İşini Kuranlara Yardım Programları,

Doğrudan Kamu İstihdamı, Mesleki Eğitim Programları, Kamu Eşleştirme ve

Danışmanlık Hizmetleri şeklinde beş’li sınıflandırma olarak ele almıştır.19

Şerife Türcan Özsuca’da çalışmasında beş’li sınıflandırmayı tercih etmiştir.20

Recep Varçın ise Aktif istihdam politikası araçlarını, geçici işsizliğe

yönelik politikalar, yapısal işsizliğe yönelik politikalar, istihdam yaratma

politikaları ve işgücü piyasası uyum politikaları olarak sınıflandırmıştır.21

Varçın’ın tasnifine göre, genel istihdam hizmetleri, toplu işten çıkarmalara

karşı hizmetler, yoğun iş arama programları ve bölgesel işgücü hareketlerinin

düzenlenmesi hizmetleri geçici işsizliğe ilişkin politikalardır. İşgücü yetiştirme

programları, işbaşı eğitim programları ve ücretlerin sübvanse edilmesi

yapısal işsizliğe karşı politikalardır. İstihdam yaratma politikaları ise küçük

işletme geliştirme programları, kamu yararına çalışma programları, yerel

ekonomik gelişme programlarından oluşmaktadır. Son olarak İşgücü piyasası

uyum politikaları altında İhbarlı işten atma, çalışma süresinin kısaltılması,

esnek çalışma ile iş güvenliği ve ücretlere ilişkin düzenlemeler olarak ele

almaktadır.

Türkiye’de gittikçe artan uzun dönemli işsizlik ve yapısal işsizlik sorunu

konusunda doğru çözüm ve reçeteler uygulanabilmesine ufak da olsa katkısı

19Mustafa Kemal Biçerli, a.g.e., s.73-202. 20Şerife Türcan Özşuca, Esneklik ve Güvenlik İkileminde Türkiye Emek Piyasası, Ankara, İmaj Yayınevi, 2003, s.133-150. 21Recep Varçın, a.g.e., s.22-66.

15

olabileceği düşüncesinde hareketle, Türk işgücü piyasasının yapısına daha

uygun sınıflandırmanın İşgücü Arzını Artıran Programlar, İşgücü Talebini

Artıran Programlar, İstihdam Hizmetlerinin Etkinleştirilmesine Yönelik

Programlar şeklinde ele alınmasında yarar görülmektedir.

1-İşgücü Arzını Artıran Programlar Bu programlarda işsize meslek kazandırılması, işgücünün niteliğinin

artırılması suretiyle istihdam edilebilirliklerinin artırılması amaçlanmaktadır.

Diğer taraftan istihdamdaki işgücünün niteliğini artırmaya yönelik programlar

aracılığıyla da üretim kapasitesi ve verimliliğin artırılması beklenmektedir.

İşgücü arzını artıran programlar; özellikle üretim faktörleri içerisinde yer alan

emeğin/işgücünün niteliğinin yükseltilmek suretiyle istihdam edilebilirliğinin

artırılması üzerinde yoğunlaşmaktadır.

a-İşgücü Eğitim Programı Günümüz bilgi toplumu süreci ve teknolojik gelişmeler, üretimde eğitim

düzeyi yüksek, çoklu beceriye sahip, takım çalışmasına yatkın, değişen

üretim teknolojilerine çabuk uyum sağlayan yaratıcı nitelikli işgücünü gerekli

kılmaktadır.22

Üretim biçiminde meydana gelen değişimler ve artan rekabet

şartları nitelikli elemana duyulan talebi her geçen gün daha fazla

artırmaktadır. Bu gelişmeler çerçevesinde işgücü piyasasındaki işsizler

nitelikleri ve becerileri itibariyle talep edilen işgücünden çok uzakta

bulunabilmektedirler.

Vasıflı işgücü de vasıflarının demode olması yada o alanda talep

olmaması nedeni ile kimi zaman sahip olduğu vasıflar doğrultusunda

22Namık Ata, İşgücü Eğitimi ve İstihdam Edilebilirliğin Artırılması, Uluslararası Mesleki Eğitim Ve İstihdam Semineri, 16-18.01.2002, Kızılcahamam-Ankara, s.295.

16

istihdam edilememektedir. İşgücü talebi ile arzının, işgücünün vasıflarından

dolayı makro düzeyde eşleştirilememesi veya değişen koşullar karşısında

işgücünün niteliğinin düşük olması, kamu istihdam ofislerini insiyatif

geliştirerek bu konuda aktif programlar geliştirmeye zorlamaktadır.23

İşgücü eğitim programları aracılığıyla, işgücü piyasasının ihtiyaçları

doğrultusunda işgücü piyasasına yeni dahil olacaklara ve işsizlere yeni

beceriler kazandırılarak iş bulmalarını kolaylaştırmak hedeflenmektedir.24

Değişen ekonomik ve teknolojik koşullar karşısında işgücünün

vasıflarının yetersiz kalması nedeniyle işgücü talebi ve arzı

eşleşememektedir. Bu durumda işgücü eğitim programlarının düzenlenmesi

ihtiyacı doğmaktadır. Söz konusu programlar uzun dönemli işsizler, gençler,

kadınlar gibi dezavantajlı gruplara yönelik olarak düzenlenebilmektedir.

İşgücü piyasasına hakim olarak analizler yapan ve istihdam politikaları

oluşturmakla yükümlü olan kamu istihdam kurumları, işgücü talebinin hangi

alanda olduğunu, işgücü piyasasındaki niteliksel iyileştirmelerin hangi

sektörlere yönelik yapılması gerektiğini, işsizler kitlesinin vasıflarının ne

olduğunu ve bunların işsizlik sürelerinin ne kadar olduğunu en iyi bilen

kuruluş konumundadırlar. Bu nedenle kamu istihdam kurumları, mesleki

eğitim alanlarını belirleyebilmekte ve hangi mesleklere talebin olduğunu

elindeki verilerle görebilmekte, bunlar temelinde de işgücü eğitim

programlarını tasarlayıp organize etmektedirler. 25

23Recep Varçın, a.g.e., s.33-34. 24Amit Dar ve Zafiris Tzannatos, Active Labor Market Programs,:A Review of The Evidence From the Evaluations, The World Bank, 1999, Washington D.C., s.6. 25Recep Varçın, a.g.e., s.33-34.

17

b-İşyerinde İşgücü Eğitim Programı İşyerinde işgücü eğitim programlarının işgücü eğitim programlarına

oranla daha fazla istihdam imkanı sağlama potansiyeli bulunmakta olup, reel

ekonomi açısından da oldukça önemlidir.

İşgücü eğitim programları ile işyerinde işgücü eğitim programları

birlikte yürütülebilmektedir. Eğitim programı içeriğinde teorik ve pratik eğitimin

her ikisinin de olması durumunda, planlanan pratik eğitim işyerinde

yapılabilmektedir. Böylelikle işsizin çalışacağı meslek ile ilgili teorik ve pratik

bilgileri birlikte öğrenme-uygulama imkanı doğmakta ve istihdam edilebilirliği

artmaktadır.

(1) İşsizlere Yönelik İşyerinde İşgücü Eğitim Programı Bu program çerçevesinde kamu istihdam kurumları, piyasanın ihtiyaç

duyduğu mesleklerde işletmelerle işbirliği yaparak kursa katılan işsizleri

işbaşı eğitiminden geçirmekte ve kurs eğitim programının bitiminde bu

kursiyerlerin söz konusu işyerinde istihdam edilmelerini sağlamaya

çalışmaktadır.

Kursa katılan işsiz, istihdam edilmese dahi işyeri eğitim programının

kalitesine göre piyasada geçerli bir meslek edinme şansı bulmaktadır.

Herhangi bir işi bulunmayan işsiz, işyeri eğitim programı süresince aktif bir iş

disiplini içerisinde ileriye yönelik umutlarını biraz olsun artırarak, geleceğe

daha olumlu bakabilme şansı yakalamaktadır.

İşsizlere yönelik işyeri eğitim programları; işgücü talebinin yüksek

olduğu dönemlerde/işletmelerde daha etkin ve verimli olarak yürütülür,

böylelikle programın başarı şansı artar. İşyerlerinin bu dönemlerde kamu

18

istihdam kurumuna karşı istihdam taahhütlerini yerine getirmesi daha kolay

olabilir.

Pratiğin bir sonucu olarak; işsizlere yönelik düzenlenen işyeri eğitim

programları konusunda, kamu istihdam kurumunun önceden yapacağı

işgücü piyasası analizi, sektörel durum analizi, işyeri ziyaretleri ve firma

teknik analizleri oldukça önemlidir. Tüm dönemlerden bağımsız olarak bu

programların özellikle yeni yatırım yapan, kapasite artırımında bulunan, mal-

hizmet üretim artışını hedefleyen ve istihdam sağlama potansiyeli olan

işletmelerde düzenlemesi halinde daha başarılı sonuçlar alınabilir.

(2) İşçilere Yönelik İşyerinde İşgücü Eğitim Programı Bu programda kamu istihdam kurumları; işletmelerle işbirliği yaparak

mevcut çalışan işçilerin verimliliğini artırması veya çalışılan işyerine daha

fazla katma değer sağlaması için işçiye meslek geliştirme ve meslek

değiştirme imkanı sağlamaktadır.

Kursa katılan işçiler işbaşı eğitiminden geçmek suretiyle niteliklerini

artırarak, çeşitlendirerek verimli çalışacaklarından ve daha fazla katma değer

sağlayacaklarından söz konusu işyerinde istihdamda kalma süreleri

uzayabilir.

Mevcut çalışan işçilere yönelik işyeri işgücü eğitim programları, belirli

bir sektörde, belirli bir bölgede veya belirli işyerlerinde uygulanabilir. Yapılan

araştırmalar ve incelemeler sonucunda, bir bölge ile sınırlı olarak bir veya

birkaç sektörün geliştirilmesi ve desteklenmesi düşünüldüğünde söz konusu

programların uygulanması yararlı olabilir. Planlanan seviyenin ve şartların

oluşması durumunda programın sonlandırılarak piyasanın doğal işleyişine

bırakılabilir.

19

Özellikle iş kazalarının sık görüldüğü ağır ve tehlikeli işlerde, imalat

sanayiinde, ihracat yapan işyerlerinde ve bölgesel gelişmişlik farklarının

olduğu illerdeki işyerlerinde özel sektörün desteklemesi amacıyla da

uygulanabilir.

İ.İ.B.K. tarafından yayımlanmış olan bir kitapçıkta işyeri eğitiminin

birtakım yararlarından bahsedildiği görülmüştür. Konuyla ilgisi olması

bakımından bu ifadelere aynen yer verilmiştir; “Gayet tabi olarak, işbaşında

eğitim suretiyle kalifiye işçilere sahip olmakla;

a.İstikrarlı bir işgücü,

b.Daha iyi bir kalite,

c.Daha fazla istihsal,

d.Daha az malzeme israfı,

e.Daha düşük bir maliyet,

f.Daha iyi bir iş emniyeti,

g.Daha çok rekabet imkanı sağlanmış olacaktır.”26

2-İşgücü Talebini Artıran Programlar Bahse konu programların kamuoyunda doğru anlaşıldığını ve Türkiye’

de etkin olarak uygulandığını söyleyebilmek oldukça zordur. Özellikle karma

ekonomi ve ithal ikameci büyüme yerine, serbest piyasa ekonomisi ve

ihracata dayalı büyüme modeline geçilmesi ile birlikte, bu programların

şimdiye kadar uygulanmamasının önemli bir eksiklik olduğu müşahede

edilmektedir.

Şimdiye kadar; hükümetler, bakanlıklar ve ilgili kurumlar işgücü

talebinin artırılmasına yönelik aktif istihdam politikası araçlarının uygulanması

konusuna çok uzak durdukları gibi, İşçi ve İşveren Kuruluşları, Sendikalar ve

26 İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürlüğü, İşgücü Eğitiminin Esasları, Yayın No:60, Ankara, 1969, s.6.

20

Üniversitelerinde konuya tam anlamıyla gereken önemi verdiklerini

söyleyebilmek mümkün değildir.

Bu itibarla aşağıda yer alan programların ele alınması ayrı bir önem

taşımaktadır.

a-Ücret Ve İstihdam Sübvansiyonu Programı Bu programda devlet, gelişme eğilimi bulunan ya da yeni kurulan

işletmelere, doğrudan kredi vermek yerine kamu istihdam ofisleri aracılığıyla

çalışanların ücretlerini sübvanse ederek destek sağlamaktadır. Sübvanse

desteği, koşulsuz bir destek olmayıp, bu programdan yararlanan işletmeleri

belli bir yükümlülük altına sokmaktadır. Bu yükümlülük, genellikle ücretleri

sübvanse edilen çalışanların sübvanse sonrası belli bir süre işletmede

çalışmalarını zorunlu kılmaktadır.27

Ücretlerin ve istihdamın sübvanse edildiği programlar, yapısal işsizliğin

sonucu ortaya çıkan uzun dönemli işsizleri ve gençleri hedeflemekte,

işverenin işsiz kişileri işe almalarının maliyetini desteklemek için

uygulanmaktadır.

Ücret ve istihdam sübvansiyonları gelişmiş ülkelerin çoğunda

uygulanan önemli bir işgücü piyasası politika aracıdır. Sübvansiyonlar işgücü

piyasalarına daha müdahaleci yaklaşımı benimseyen Fransa, Almanya, İsveç

gibi ülkelerin yanı sıra; İngiltere, A.B.D., Kanada gibi Anglo-Sakson türü

işgücü piyasalarına sahip ülkelerde de uygulanan önemli bir “talep yanlı”

politikadır.28

27Recep Varçın, a.g.e., s. 40.

Uygulamada hükümet işverenlere program kanalıyla

28Michael Gerfin, Michael Lechner ve Heidi Steiger, “Does Subsidied Temporary Employment Get the Unemployment Get the Unemployed Back To Work? An Econometric Analysis of Two Different Schemes”, University Of St. Gallen, Department Of Economics WP No:2002/22, s.1.

21

desteklendiği belgelenen/duyurulan işçileri işe alma karşılığında, ücretin

belirli bir kısmını karşılayacağını veya bu işverenlerin ödeyecekleri vergilerde

indirim yapacağını duyurur. Yapılan bu sübvansiyon genelde belirli bir

maksimum miktar ve süre ile sınırlıdır.29

Bu programlar, yakından kontrol edilmediği durumlarda kötüye

kullanıma açık olan ve beklenilen sonuca yol açmayan bir özelliği

barındırmaktadır. Bu nedenle ücretleri sübvanse eden kamu istihdam ofisleri,

işletmeleri yakın takibe almakta ve sözleşme hükümlerinin uygulanıp

uygulanmadığını kontrol etmektedir. Ücretlerin sübvanse edildiği

programlardan yararlanan işletmeler, ağır bir yükümlülük ve sorumlulukla

karşı karşıya kalmakta, bu yükümlülüğü ve sorumluluğu yerine getirmediği

zaman ciddi yaptırımlara tabi olmaktadır.30

Ülkemizde üretiminin, istihdamın artırılması ve ekonomik gelişmişlik

seviyesinin yükseltilmesi amacıyla birtakım yeni teşvik uygulamalarının

yürürlüğe konulduğu bilinmektedir. Ancak söz konusu mevcut teşvik

uygulamalarına bakıldığında firma bazında bir desteğin olmadığı gibi, işgücü

piyasasıyla ilgili deneyimi ve hizmetleri bulunan İŞKUR’un sürecin dışında

kalması/tutulması amaçlanan başarının elde edilmesini güçleştirecektir.

Ücret ve İstihdam Sübvansiyonu Programının yapısal işsizliğin yoğun

olduğu, işgücü talebinin yeterli olmadığı, girişimciliğin zayıf olduğu bölgelerde

ve ülke genelinde gelişme potansiyeli olan sektörlerde uygulanması halinde

başarı şansının artacağı ileri sürülebilir. Diğer taraftan ihracatın artırılmasına

ve geliştirilmesine yönelik politikalarda da bu programları uygulamanın yararlı

olacağı düşünülmektedir.

29Mustafa Kemal Biçerli, a.g.e., s.74. 30Recep Varçın, a.g.e., s.41.

22

Genel bir teşvik uygulamasının çok iyi tasarlandığında yararlı sonuçlar

elde edileceği düşünülmektedir. Ancak özellikle belirli kriterleri ve özellikleri

olan küçük ve orta büyüklükteki işletmelere yönelik ücret, sigorta ve vergi

kolaylıklarının sağlandığı daha dar ve yoğun bir teşvik programının

uygulanması gerekir. Böylelikle büyük sermaye yapısına sahip güçlü firma ve

holdinglerle, gelişme potansiyeli bulunan mütevazi ölçekte faaliyet gösteren

küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin aynı boyda güreşmelerinin önüne

geçilmiş olur.

b-Girişimcilik Ve İşletme Geliştirme Programı Kamu istihdam kurumları yada yetkililer, istihdam imkanları bulamadığı

işsizlerin bir kısmını kendi işlerini kurabilmeleri için girişimciliği teşvik

etmektedir. Bu programlarda eğitim, danışmanlık, iş planı geliştirme ve

uygulama gibi teknik hizmetler sunulmaktadır. Ve kredi, hibe, ödenek

şeklindeki finansal yardımlarla işsizlerin kendi işini kurmasını, küçük ölçekli

yeni işletmelerin kurulmasını veya faaliyette bulunan işletmelerin

geliştirilmesini içermektedir.

Programa katılacak olanların nitelikleri, kendi başına iş örgütleyebilme

becerileri ve işletmecilik nosyonları programların başarı ile yürütülmesinde

diğer bir etkendir. Girişimcilere veya kendi işini kuracaklara sadece mesleki

eğitim ile ya da bu beceri olmaksızın salt kredi desteği ile yetinmemelidir.

Özellikle hedef kitlenin çok iyi seçilmesi, mesleki beceri kazandırmanın yanı

sıra temel işletmecilik becerisinin kazandırılması, örneğin pazarlama

teknikleri, personel yönetimi, müşteri hizmetleri gibi, programların

başarısında önemli bir değişken olarak durmaktadır.31

31Recep Varçın, a.g.e., s.45.

23

Girişimcilik programları, hedef kitle olarak eğitim düzeyi göreceli

yüksek orta yaş grubuna dahil ve müteşebbis özellikleri bulunan kişileri

hedeflediğinde daha olumlu sonuçların alınması olasıdır. Zira bu kitle,

işgücünün daha istikrarlı hareket edebilecek, eğitim ve yaşam deneyimi itibari

ile de işletme yürütebilecek ve gereken sorumluluğu üstlenebilecek kesimini

oluşturmaktadır.32

İşgücü talebinin ve iş imkanlarının az olduğu durumlarda bu

programların uygulanması yararlı olabilir, özellikle programda sunulan

hizmetlerin ve desteklerin başarılı olabilmesi için seçilecek sektör,

yararlanacak hedef kitle, bunların nitelikleri ve iş piyasasının iyi analizi önemli

hususlardır. İşletme geliştirme programlarında girişimciye, işletmeye eğitim

ve danışmanlık hizmetleri ile finansal destekler birlikte sunulduğunda daha

etkin sonuçlar alınabilir.

Söz konusu programlar aracılığıyla girişimcilere ve işletmelere eğitim,

danışmanlık hizmetlerinin yanı sıra düşük faizli kredi veya faizsiz kredi temin

edilmesi yoluyla işgücü talebinin artırılması sağlanabilir. Türkiye’de, özellikle

işsizlik nedeniyle yoğun göç veren özel sektörün zayıf olduğu, gelişmişlik

farklarının olduğu bölgelerde uygulanmak suretiyle sosyo-ekonomik ortamın

iyileşmesi sağlanabilir.

Ayrıca ülke genelinde belirli sektörlerde örneğin;imalat sektöründe

küçük ve orta büyüklükteki firmalar seçilip, desteklenmek suretiyle istihdam

artışı sağlanabilir. Bununla birlikte ciddi üretim yapan yerli firmalar bu

programlar yoluyla desteklenerek istihdam ve ihracat kapasiteleri artırılabilir.

Bu program türü diğer aktif istihdam politikası araçlarından çok daha

maliyetli olabilmektedir. Özellikle bu programın iyi tasarlanması, objektif

kriterlere göre uygulanması sistemin başarılı ve etkin olarak işleyebilmesinin

32Recep Varçın, a.g.e., s.46.

24

en önemli şartıdır. Sunulacak hizmetler ile sağlanacak desteklerin cazip

olması karşısında faklı amaç besleyenler olabilir. Bu nedenle etkin bir izleme

değerlendirme ve denetim sistemi oluşturmak suretiyle programda ortaya

çıkacak olumsuzluklar kontrol altına alınabilir.

c-Geçici Kamu Çalışma Programı

İstihdam imkanlarının sınırlı olduğu dönemlerde kamu sektöründe

veya kar amacı gütmeyen kuruluşlarda işsizlere geçici istihdam imkanları ile

gelir sağlanan ve kamu tarafından finanse edilen düşük ücretli programlardır.

Bu programlar daha çok kamusal alt yapı hizmetleri, kamu binalarının bakım

ve onarımı, restorasyon, çevre düzenlemeleri, ağaçlandırma gibi projelerde

kişilerin belli bir süre istihdam edilmesini kapsar.

Geçici Kamu Çalışma Programının hedef kitlesi, dezavantajlı

gruplardan genellikle işgücü piyasasında yeterli vasıflara sahip olmayan, az

eğitimli, iş bulma ihtimali en düşük kişilerden oluşmaktadır. Bu programların

amacı kişilerin niteliklerinin aşınmasının önlenmesi, işgücü piyasası ile temas

halinde kalmalarının sağlanması ve yaşam ihtiyaçlarının belli bir süre de olsa

karşılanarak geçici gelir desteği sunulmasıdır.

Ayrıca kamu istihdam programlarının amaçları arasında ekonomideki

yapısal dengesizliklerin hafifletilmesi ve konjonktürel işsizliğin azaltılmasını

da saymak mümkündür.33

33Asa Sohlman ve David Turnham, “What Can Developing Countries Learn From OECD Labour Market Programmes and Policies?”, OECD Development Center Technical Paper No:93, Januar 1994, s. 57.

Belli bir bölgedeki yaygın ve yüksek orandaki

işsizlik problemi ile başa çıkmak üzere uygulanabilir. Türkiye’de ise özellikle

özel sektörün zayıf olduğu, yoğun işsizlik nedeniyle göç veren illerde özel

bütçeler oluşturularak uygulanması yararlı olabilir. Ayrıca ülke genelinde

25

uzun dönemli işsizlere, gelir düzeyi düşük muhtaç kimselere yönelik sınırlı bir

program geliştirilmesi olumlu sonuçlar yaratabilir.

Kamu yararına çalışma programları, ekonomik kriz, özelleştirme gibi

işsizliğin olağan dışı yükseldiği dönemlerde, kişilerin çalışma hayatından

koparak maddi sıkıntıya düşmelerini, çalışma alışkanlıklarıyla disiplinlerini

yitirmelerini ve uzun süreli işsiz haline dönüşmelerini önlemek amacıyla da

uygulanmaktadır. Bu programlar aynı zamanda işsizlerin aktif olarak iş arayıp

aramadıklarını ve çalışmalarına engel bir durum olup olmadığını tespit

etmede de etkin bir ölçüt olarak kullanılmakta, bir ön tarama işlevi

görmektedir. Bu programlar aracılığıyla kamu istihdam kuruluşları,

katılımcıların özellikleri, işsizlerin ihtiyaçlarına ilişkin daha detaylı bilgi

edinebilmekte, işsizlerin ihtiyaçlarına uygun eylem planları geliştirilebilmekte

ve başka neler yapılması gerektiği konusunda bilgi sağlamaktadır.34

Aktif istihdam politikalarını tasarlayan ve yürüten birimler temel amacın

ne olduğuna, yani sübvansiyonu minimum düzeyde tutmayı mı, program

sayesinde üretilen ürünlerin değerini maksimize etmeyi mi tercih

edeceklerine karar vermeleri gerekir. Bu değerlendirme yapılırken, doğrudan

kamu istihdamı programlarının çoğu dezavantajlı gruplar için “son çare”

olduğu gerçeği göz önünde tutularak, konuya sadece ekonomik açıdan değil,

sosyal açıdan da yaklaşmak gerekir. Dikkatlice tasarlanan ve yürütülen

programların bu zıt ilişkiyi aşabileceği, yani hem kamu sübvansiyonunu

minimumda tutup hem de değerli ürünlerin üretilmesini sağlayabileceği

söylenebilir. 35

Özellikle işsizlere verilecek ücret miktarının ne kadar olacağı

hususunda, özel sektörün işgücü ihtiyacını ve ücret seviyesini dikkate almak

34Şerife Türcan Özşuca, a.g.e, s.147. 35Mustafa Kemal Biçerli, a.g.e., 2004, s.141.

26

gerekir. Böylelikle özel sektörün işletme ve ücret maliyetlerinde dolaylı bir

artışa neden olunmamasına özen gösterilir.

Bu programla ilgili olarak; ekonomideki uzun dönemli işsizliği

azaltmada önemli bir etkisinin olmadığı, katılımcıları istikrarlı ücretli bir işe

yerleştirmede etkin bir araç olmadığı ve çok maliyetli olduğu eleştirileri

getirilse de, bu programların süresi kısa olmasına rağmen işsizlikle ve

fakirlikle mücadele de ve toplam talebin zayıf kaldığı dönemlerde konjonktür

karşıtı etkili bir politika aracı olduğu iddia edilebilir.

3-İstihdam Hizmetlerinin Etkinleştirilmesine Yönelik Programlar İstihdam hizmetlerinin etkinleştirilmesine yönelik programlar, özel

sektörün gelişmiş olduğu, geçici işsizliğin yaşandığı işgücü piyasalarında

daha etkin uygulanabilir ve maliyetinin daha düşük olduğu iddia edilebilir.

İşgücü piyasasında iş arayanlar ile işgücü talebinde bulunanların

eşleştirilmesi, kamu istihdam ofislerinin asli görevleri olan istihdam hizmetleri

arasında yer almaktadır. İstihdam ofislerinin etkin bir eşleştirme ve işe

yerleştirme hizmeti sunması halinde işçi devrinin azalması, işsizlik süresinin

düşmesi, böylelikle verimliliğin artması gibi ekonomiye pozitif yönde etkisi

bulunmaktadır.

İşgücü piyasasında iş arayan ile eleman arayanın buluşturulması ve

eşleştirmenin yapılması istihdam hizmetlerinin özünü oluşturmaktadır.

İşverenin uygun çalışanı bulabilmek amacıyla harcamış olduğu zaman ve

nakit hem işletme açısından hem de ulusal ekonomi açısından önemli bir

kayıptır. Öte yandan iş arayanın pazarlanabilir niteliklerine ve özelliklerine

uygun olarak iş bulabilmek amacıyla geçirdiği işsizlik süresi ve bu konuda

harcadığı zaman ve nakit bireyin kayıplar bütününü oluşturmaktadır.

Dolayısıyla işgücü piyasasında sağlıklı bir eşleştirme hizmetinin

27

yapılamaması taraflara önemli bir maliyet yüklemektedir. İstihdam

hizmetlerinin ana hedefi işgücü piyasasında tarafların kaybını aşağıya

çekmek ve gittikçe karmaşıklaşan işgücü piyasasının düzenli bir hale

gelmesini sağlayarak bu yöndeki talepleri gidermektir.36

İstihdam hizmetlerinin etkinleştirilmesi programı işsizliğin önlenmesine

yönelik politikalarda tek başına etkisi oldukça sınırlıdır. Ayrıca ekonomik

durgunluk ve işsizlik oranının yüksek olduğu dönemlerde başarı şansı

düşüktür. Ancak bu programın diğer aktif ve pasif istihdam politikaları ile

koordineli bir şekilde yürütüldüğünde olumlu sonuçlar alınabileceği

düşünülmektedir. Yine söz konusu program içerisinde yer alan hizmetler

kamu istihdam ofisinin varlık nedeni olarak görülmektedir, dolayısıyla en az

maliyetli ve en iyi işleyen programlar olduğu söylenebilir. Özellikle işgücü

talebinin azaldığı daralma dönemlerinde, diğer işgücü talebini artıran aktif

istihdam politikalarıyla birlikte uygulandığında olumlu etkileri artırılabilir.

Kayıtdışı istihdamın varlığı ve istihdam kurumunun kapasite olarak

zayıf olması, istihdam hizmetlerinin performansını olumsuz etkileyen iki

önemli unsurdur.

İstihdam hizmetleri geleneksel anlamda kamu istihdam kuruluşlarınca

yürütülmektedir. Zamanla kamu istihdam kuruluşlarının yanı sıra özel

istihdam büroları da oluşmaya başlamıştır. Bir çok ülkede kamu ve özel

istihdam kuruluşları bir arada yer almaktadır.

İstihdam hizmetleri, bir çok farklı tipteki faaliyetleri kapsamaktadır;

36Recep Varçın, a.g.e., s.24.

28

a-İşe Yerleştirme Hizmetleri İşçilerin niteliklerine ve beklentilerine uygun işi, işverenlerinde ihtiyaç

duydukları özelliklere sahip işçiyi bulmalarını sağlayan aracılık hizmetidir.

İşgücü piyasasında açık işlerin ve iş arayanların eşleşmesi bilgi

eksikliği nedeniyle hızlı ve etkin olamamaktadır. Bu eşleşmenin kendi

kendine gerçekleşmesi hem zaman aldığından ve maliyetli olduğundan, iş

arayanlar ve açık işlerin etkin ve hızlı bir biçimde eşleşmelerinin sağlanması

oldukça önemlidir.

Türkiye’de işgücü piyasasında 2000 yılından itibaren önemli bir takım

gelişmeler yaşanmıştır. Uzun süredir özel sektörde işe yerleştirme tekelini

elinde bulunduran kamu istihdam ofisinin yanında özel istihdam ofislerine de

işe yerleştirme hizmeti sunma imkanı getirilmiştir.

Kar güdüsüyle hareket eden özel istihdam ofislerinin bugün itibariyle

sanayileşmenin yoğun olduğu bölgelerin dışında hizmet sunabilme

potansiyeli oldukça sınırlıdır. Bu gerçekten hareketle Türkiye’de kamu

istihdam ofisinin hizmetleri ayrı bir önem taşımaktadır. Ayrıca İŞKUR

tarafından işe yerleştirme hizmetlerinin son bir iki yıldır elektronik ortamda

sunulabilmesi önemli bir adımdır. Ancak mevcut sistemin etkin bir şekilde

kullanılabilmesi için donanım, yazılım ve işletim sisteminin geliştirilme

zorunluluğu bulunmaktadır.

b-İş ve Meslek Danışmanlığı İş ve Meslek Danışmanlığı; mesleklerin gerektirdiği nitelikler ve

kişilerin sahip oldukları özelliklerin karşılaştırılması, bireyin yetenek ve

isteklerine göre yönlendirilmesi, bu kapsamda bireyin yararlanabileceği eğitim

ve diğer imkanlar konusunda yol gösterilmesidir.

29

İş bulmada zorluk yaşayan kişileri de hedefleyen bireysel

danışmanlığın önemli ve pozitif etkileri bulunmaktadır. İŞKUR tarafından

sürekli güncellenen ve geliştirilen Türk Meslekler Sözlüğü bu anlamda önemli

bir materyaldir. Ayrıca İŞKUR bünyesinde var olan Meslek Danışma

Merkezleri bir diğer pozitif noktadır. Bahse konu hizmetlerin sürekli

iyileştirilmek suretiyle geliştirilmesine ihtiyaç vardır.

c-İş Arama Becerilerinin Geliştirilmesi, Seminerler ve İş Kulüpleri İş bulmada zorluklarla karşılaşan kişiler için yoğunlaştırılmış

danışmanlık biçimini alan hizmetlerdir. Bu seminerlerde özgeçmiş hazırlama,

açık işlerin yerini belirleme teknikleri, etkin mülakat ve mülakat egzersizleri

gibi iş arama teknikleri öğretilir, aynı zamanda işsizin çok ihtiyaç duyduğu

kendine güven duygusu ile ilgili motive edici faaliyetler yer alır.

İş arama destekleri iş arama konusunda daha az beceriye sahip

işsizlere iş sağlayabilmekte, geliri artırabilmekte, işsizlik ödemelerinden

tasarruf sağlayabilmekte, özellikle kadınlar olmak üzere tüm yetişkinlere

yardım edebilmektedir.

Bunlardan en bilineni iş bulmada en fazla zorlanan işsizlerin belli

aralıklarla toplanarak deneyimlerini birbirlerine aktardıkları ve bir danışmanın

gözetiminde iş aradıkları iş kulüpleridir.

Özel sektörün zayıf olduğu ve sanayileşmenin bulunmadığı bölgelerde

bu programın uygulama alanı bulunmamaktadır. Diğer taraftan yüksek

işsizliğin olduğu dönemlerde iş arama seminerleri ile iş kulüplerinin olumlu

etkileri zayıflamaktadır.

30

d-İşgücü Piyasası Hakkında Bilgilendirme İşgücü piyasası bilgi sisteminin iyi işlemesini sağlayacak bilgileri temin

etmek suretiyle işgücü piyasasının düzenlenmesine katkıda bulunmaktır.

Piyasadaki işler ve gerekli nitelikler hakkında iş arayanları bilgilendirmek ve

gerekli önlemleri almayı içerir. Kamu istihdam ofisinin bu hizmeti etkin bir

şekilde sunabilmesi için, işgücü piyasası araştırmaları analizi yapabilecek

profesyonel uzman kadrolar ve iyi işleyen bilişim sistemi oldukça önemlidir.

e-Coğrafi Hareketlilik Destekleri İşgücü talebinin olduğu bir bölge veya sektöre işsizlerin

yönlendirilmesi ve gerekirse o bölge veya sektöre gitmeleri için bu kişilere

taşınma giderleri, harçlık gibi desteklerin verilmesidir.

Ülkelerin ekonomik gelişmelerinde bölgesel eşitsizlikler bulunması,

işletmelerin bölgesel dağılımında yoğunlaşmalara neden olabilmektedir.

Ayrıca belirli bir bölgenin işgücü piyasası yeniden yapılanma programları

veya özelleştirme uygulamalarından etkilenebilmektedir. Kamu istihdam

ofisleri, farklı gelişmişlik düzeyine sahip bölgeler arasında işgücü arzını

kaydırmaya yönelik programlar geliştirmektedir. Bölgeler arasındaki işgücü

arz ve talebi arasındaki dengesizliği gidermeyi hedefleyen bu programlarda,

kamu istihdam ofisi sadece iş talebinde bulunan kesime danışmanlık hizmeti

sunmamakta, çoğu kez işgücünün, talebin olduğu bölgeye göç etmesine de

destek sağlamaktadır. Yeni bir bölgeye kaydırmada aktif programlar

genellikle gençleri hedef kitle olarak seçmektedir.37

37Şerife Türcan Özşuca, Esneklik ve Güvenlik İkileminde Türkiye Emek Piyasası, Ankara, İmaj Yayınevi, 2003, s.139.

31

C-Pasif İstihdam Politikaları ve Araçları Pasif istihdam politikalarının temel amacı; istihdamı artırmak veya

işsizliği azaltmak değil, işsizleri maddi açıdan destekleyerek işsizliğin bireyler

ve toplum üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmektir.38

Başka bir

deyişle, bu politikalar işini kaybeden ya da iş bulamayanların satın alma

gücünü koruyabilmesi için gelir desteği sağlamayı amaçlayan politikalar

olarak uygulanmaktadır. Ayrıca istihdamın korunması amacıyla mevcut

çalışan işçinin işten çıkarılmasını önleyerek, istihdamda kalmasını sağlayan

programlarda bu çerçevede değerlendirilebilir.

Pasif politikalar ülkeden ülkeye farklılaşmakla birlikte, genel anlamda

işsizlik sigortası, kıdem tazminatı, kısa çalışma ödeneği, ücret garanti fonu ve

sosyal yardımlar olarak beş grupta toplanabilir.

1-İşsizlik Sigortası İşsizlik sigortası pasif politikalar arasında en fazla öneme sahip

programdır. İşsizlik sigortası ödemelerinden kimlerin hangi şartlarda

yararlanacağı ülkeden ülkeye değişmektedir. İşsizlik ödemelerinin iki önemli

ayağı mevcuttur. Birincisi İşsizlik sigortası, diğeri ise işsizlik yardımıdır.39

İşsizlik sigortasının iki temel amacı vardır. İlki işsizliğin bireyler

üzerindeki olumsuz etkilerinin en az düzeyde tutulması yoluyla toplumsal

dengeyi bozucu sonuçların ortaya çıkmasını engellemektir. Diğer amaç ise

piyasada işsizlik nedeniyle meydana gelecek olan satın alma gücünün

38Mustafa Kemal Biçerli, Çalışma Ekonomisi, İkinci baskı, İstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Yayınları, 2003, s.455. 39Recep Varçın, İstihdam ve İşgücü Piyasası Politikaları,Siyasal Kitabevi, Ocak 2004, s.15.

32

azalmasının engellenerek üretimin daha da azalmasının ve işsizliğin

artmasının önlenmesidir.40

Ülkemizde 1999 yılında yasalaşan İşsizlik sigortasının amacı; bir iş

yerinde çalışırken, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenlere,

uğradıkları gelir kaybını kısmen de olsa karşılamak üzere, sigortalı olunan

süre ile ilişkili bir dönem için işsizlik ödeneği vermek, sağlık ve analık

sigortası primlerini karşılamak ve bu dönemde yeni bir işe girebilmelerine

yönelik iş bulma hizmeti, meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi

sağlamaktır.

İşsizlik sigortasının finansmanı sigortacılık ilkeleri çerçevesinde ve

genellikle işçi, işveren ve devletin katılımıyla sağlanmaktadır.

İşsizlik sigortası hizmetleri, aktif istihdam politikaları ile birlikte

yürütüldüğünde etkinliği artmaktadır. İşsizlik sigortası sisteminin aktif istihdam

politikalarıyla birlikte sunulması halinde, sigortalının işgücü piyasasında

çapraz kontrolüne imkan verdiği gibi, uzun süre işsiz kalmasının önüne de

geçilebilmektedir.

Türkiye’de 1999 yılında yasalaşarak 2002 Mart ayından itibaren fiili

uygulaması devam eden işsizlik sigortası sisteminin, aktif istihdam politikaları

ile birlikte uygulandığını söyleyebilmek oldukça zordur. Şu an itibariyle

sadece kendi isteği ve kusuru dışında işsiz kalanlara işsizlik sigortası

ödemeleri gerçekleştirilmektedir. Sonuç olarak işsizlik sigortası sisteminin

aktif istihdam politikaları ile entegre edilmesi sorunu çözüme muhtaç bir konu

olarak ortadadır.

40Mustafa Kemal Biçerli, Çalışma Ekonomisi, İkinci baskı, İstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Yayınları, 2003, s.456.

33

İşsizlik ödemelerinin diğer önemli ayağını ise işsizlik yardımı

oluşturmaktadır. İşsizlik yardımı sosyal yardım başlığı içerisinde ele

alınacaktır.

2-Kıdem Tazminatı Çalışanların işyerinde iş güvencesinin sağlanmasını, yani işverenlerin

işçileri işten kolayca çıkarmalarını engellemeyi sağlayan bir sistemdir. Kıdem

Tazminatı işten atılan elemanın tazminat ile ödüllendirilmesinden çok,

işverenlerin kolayca eleman atmamalarını, dolayısıyla işyerinde iş

güvencesinin sağlanmasını hedefleyen bir sistemdir.41

Kıdem tazminatı genelde işsizlik sigortasına alternatif olarak

uygulanmaktadır. İşsizlik sigortasının olduğu çoğu ülkede kıdem tazminatı

uygulanmamaktadır. Kıdem tazminatı uygulamasının Türkiye’deki en eski pasif istihdam

politikası aracı olduğu söylenebilir. 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile

düzenlenen bu pasif istihdam politikası türü günümüzde de varlığını

sürdürmektedir. Kıdem tazminatı, işyerinde bir iş güvencesi aracı olarak

düşünülmektedir.

3-Kısa Çalışma Ödeneği

İşsizlik Sigortası ve Ücret Garanti Fonuna ek olarak ülkemizde

uygulanan bir diğer pasif istihdam politikası Kısa Çalışma Ödeneğidir. Ücret

Garanti Fonunda olduğu gibi Kısa Çalışma Ödeneği de çalışanları koruma

maksadıyla üretilmiş pasif bir tedbirdir. İlk defa 4857 sayılı İş Kanununda yer

41Recep Varçın, a.g.e., Ocak 2004, s.15.

34

verilen Kısa Çalışma Ödeneği, 2008 yılında yapılan değişiklik ile 4447 sayılı

İşsizlik Sigortası Kanunu içerisinde düzenlenmiştir. Buna göre Kısa Çalışma

Ödeneğinden “işverenin genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle

işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması

veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması”

halinde yararlanılmaktadır.

Ülkemiz uygulamalarında bu ödenek miktarı işsizlik sigortası ödeneği

tutarını geçmemektedir. Kısa Çalışma Ödeneği; çalışma hayatını ve çalışma

barışını koruyarak çalışanların dışsal sebeplerden dolayı işten

çıkarılmamasını temin amacıyla uygulanmaktadır.

Bu program pasif politika tedbiri çerçevesinde; genellikle belirli bir süre

üretimi azaltan veya üretime ara veren işletmelerin, işçilerini işten

çıkarmalarını önlemeyi amaçlamaktadır.

Kısa Çalışma Ödeneği 2009 yılından itibaren yaşanan ekonomik kriz

ile birlikte İŞKUR tarafından yoğun bir şekilde uygulanmaktadır. Kriz tedbiri

olarak kısa çalışma ödeneğinin yararlanma süresi 3 aydan 6 ay çıkarılmış

daha sonra da azami 12 aya çıkarılmıştır.

Özellikle ekonomik kriz döneminde, büyük ölçekli işletmeler önlerini

göremedikleri için veya maliyetlerini düşürmek amacıyla haftalık çalışma

saatlerini azaltmak, üretimi kısmen veya tamamen durdurmak zorunda

kalabilmektedirler.

Diğer taraftan ekonomik kriz döneminde büyük ölçekli işletmeler daha

çok haftalık çalışma saatlerini azaltmak, faaliyetlerini, üretimi kısmen veya

tamamen durdurmak yönünde strateji takip ederken, KOBİ’ler ise normal

şartlar altında faaliyetlerini, üretimlerini daha ucuza ve daha az maliyetle

gerçekleştirmek zorunda kaldıklarından, haftalık çalışma saatlerini azaltmayı,

faaliyetlerini, üretimi kısmen veya durdurmayı tercih etmemektedirler.

35

Başka bir deyişle, ekonomik kriz döneminde büyük ölçekli işletmelerin

haftalık çalışma saatlerini azaltmaları, faaliyetlerini kısmen veya tamamen

durdurmaları şeklinde politika takip etmeleri daha rasyonel iken, KOBİ’lerin

haftalık çalışma saatlerini azaltmaları, faaliyetlerini kısmen veya tamamen

durdurmaları rasyonel olmamakta, daralan pazar ve artan rekabet şartları

nedeniyle daha ucuza üretmek ve daha fazla çalışmak zorunda

kalmaktadırlar.

Hatırlanacağı üzere bireyin ve firmanın davranışlarını ele alan Mikro

İktisat öğretisinde, Monopol, Oligopol ve Tam Rekabet şartlarındaki firmanın

maliyet eğrileri değişmekte ve başa baş noktaları farlılık arz etmektedir.

Buradan hareketle ekonomik kriz döneminde de büyük ölçekli firmaların

davranışları ile KOBİ’lerin stratejileri farklı olmaktadır.

Böylelikle Kısa Çalışma Ödeneği Hükümet, Çalışma ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığı ve İŞKUR tarafından, ekonomik kriz döneminde alınan

tedbir olarak kamuoyuna sunulmuş, sosyal taraflarda genel olarak bu tedbirin

uygulanması ile ilgili memnuniyetlerini dile getirmişlerdir.

Ancak burada özellikle şu hususun vurgulanmasında yarar

görülmektedir; Ücret/İstihdam Sübvansiyonu, Girişimcilik ve İşletme

Geliştirme Programları gibi aktif istihdam politikası araçlarını bir kenara

bırakarak, kapsamı ve süresi genişleterek sadece pasif politika önlemi olan

kısa çalışma ödeneği tedbiriyle yetinilmesi sorunu daha da karmaşık hale

getirmiştir.

Halen uygulamada; KOBİ’lerin finans ihtiyacını gidermeye yönelik

faizsiz kredi veya düşük faizli kredi desteği gibi aktif istihdam politikası tedbiri

bulunmamaktadır.

İşgücü Eğitim Kursları, İşsizlik Sigortası, Kısa Çalışma Ödeneği

dışında başka kriz tedbirleri ve teşvikleri olmadığından, reel faizlerin yüksek

36

olması ve ekonomik krizin etkisiyle KOBİ kapsamındaki kimi işletmeler, başka

alternatiflerinin olmamasının sonucunda doğal olarak maliyetleri düşürme,

yaşadıkları finans sorununu ve diğer olumsuzlukları en aza indirme

güdüsüyle, haftalık çalışma saatlerini azalttıkları, faaliyetlerini kısmen veya

tamamen durdurdukları şeklinde farklı beyanlarda bulunarak kısa çalışma

ödeneğinden yararlanmaya gitmektedirler. Şikayete bağlı olarak Kısa

Çalışma Ödeneği incelemesi yapılan KOBİ’ler hakkında idari, mali ve adli

yönden ciddi yaptırımlar uygulanmaktadır.

Kısa Çalışma Ödeneği ile ilgili şikayete konu olan şirketlerin genellikle

küçük ve orta ölçekli işletmeler olduğu, tekstil sektörü başta olmak üzere

emek yoğun sektörde faaliyette bulundukları, çok ortaklı sermaye

şirketlerinden ziyade aile şirketleri olduğu, profesyonel yönetim kadrolarının

olmadığı görülmekte olup, ülkemiz işgücünün büyük ve önemli bir bölümünü

bu özellikteki işletmelerin istihdam ettiği, ihracat kapasitelerinin giderek artığı,

kamuoyunda kendilerini yeterince ifade edemedikleri bilinmektedir.

Ekonomik kriz döneminde ülkemizde istihdamı korumaya yönelik böyle

bir tedbirin yürürlüğe konulması çok yerinde görülmektedir. Ancak küçük ve

orta ölçekli işletmelere haftalık çalışma saatlerinin azaltılması, faaliyetlerin,

üretimin kısmen veya tamamen durdurulması halinde tedbirden

yararlandırılacağı hükmünün sorun yarattığı düşünülmektedir. Söz konusu

uygulamanın mevcut haliyle devam etmesi halinde sorunların giderek

artacağı, sorunun esas nedeninin uygulanan sistemin bizatihi kendisi olduğu

değerlendirilmektedir.

“Kısa Çalışma Ödeneği” uygulaması ile ilgili mevcut usul ve esasların

iyileştirilmesi ihtiyacı görülmekle birlikte, KOBİ’lere yönelik diğer istihdam

tedbirlerinin uygulanmasının mevcut sorunların çözümünde önemli rol

oynayacağı mütalaa edilmektedir.

37

4-Ücret Garanti Fonu

Pasif istihdam politikaları kapsamında çalışanları korumak ve

desteklemek amacıyla çok sayıda politika uygulanabilir. Bu politikalar

çerçevesinde ülkemizde uygulanmakta olan ücret garanti fonu; işverenin

ödeme güçlüğüne düşmesi hallerinde (işverenin konkordato ilan etmesi,

işveren için Aciz Vesikası alınması veya iflası nedenleri ile) çalışanların, iş

ilişkisinden kaynaklanan son üç aylık ücret alacağını garanti etmek amacıyla,

İş Kanunun 33. maddesine istinaden uygulanmakta olan bir pasif politika

aracıdır.

Ücret garanti fonu ile çalışanların iş ilişkisinden kaynaklanan

alacaklarını karşılayarak, bu kişilerin ücret alamadan boşa çalışma (angarya)

gibi bir duruma karşı korunması amaçlanmaktadır.

5-Sosyal Yardımlar

Çeşitli ülkeler işsizlik sigortasına ek olarak bu türden programlar

yürütmektedir. Programın nasıl işleyeceği, kapsamının ne olacağı ülkelere

göre değişmektedir. Sosyal yardımlar bazı ülkelerde çok daha sistematik bir

şekilde refah programları kapsamında yürütülürken, bazı ülkelerde sistematik

olmayan ve ancak ihtiyaç duyulduğu zaman devreye sokulan bir program

olarak yürütülmektedir.42

Sosyal yardımların hedef kitlesi; yasa gereği işsizlik sigortası

ödemelerinden yararlanamayan işsizler ile daha çok fakir aileler olarak

değerlendirilebilir. Sosyal yardımlar nakit olabileceği gibi ayni yardım şeklinde

de olabilir.

42Recep Varçın, a.g.e., Ocak 2004, s.18.

İKİNCİ BÖLÜM TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASININ YAPISI VE GENEL ÖZELLİKLERİ

Türkiye’nin genç ve dinamik bir işgücü yapısına sahip olması,

ekonomik büyüme açısından bir fırsat olarak görülmektedir. Türkiye yeteri

kadar yeni iş ve istihdam yaratamaması ve genç nüfusu işgücü piyasasıyla

bütünleştirememesi nedeniyle bu fırsattan tam olarak yararlanamamaktadır.

Türkiye’nin insan kaynakları potansiyelini eksiksiz biçimde

değerlendirebilmesi, istihdam performansını artırabilmesi için, ihracata dayalı

büyüme stratejisi çerçevesinde kapsamlı bir milli istihdam politika ve

programının yürürlüğe konulması gerekli görülmektedir.

Söz konusu programın ertelenmesi/ötelenmesi, sahip olunan mevcut

kaynakların ve potansiyelin etkin olarak kullanılamamasına neden

olmaktadır. Bu nedenle Türk işgücü piyasasının yapısı ile sorunlarının neler

olduğu çok önemlidir.

I-TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASININ YAPISI

Türki işgücü piyasası, diğer ülkelerin işgücü piyasaları ile

karşılaştırıldığında önemli farklılıklar içermektedir. Bunun en önemli

nedenlerini, tarım sektöründeki yüksek istihdam-düşük verimlilik, işgücüne

katılım ve istihdam oranının özellikle kadınlarda çok düşük olması ve

işgücünün ortalama eğitim seviyesinin düşüklüğü oluşturmaktadır. Ülkemizin

işgücü piyasasının bu özelliklerinin yanında, diğer bir özelliği ise, istihdam

yaratmaya yönelik yatırımların yetersiz kalmasıdır.43

43TÜSİAD, Türkiye’de İşgücü Piyasasının Kurumsal Yapısı ve İşsizlik, İstanbul, Yayın No:11-381, Aralık 2004, s.29.

39

Ülkenin ekonomik yapısı kadar demografik yapısı da işgücü

piyasasına etkide bulunmaktadır. Genç bir nüfus yapısına sahip olan

Türkiye’nin gelecek on yıllardaki nüfus projeksiyonları bu yapı üzerinde etkili

olarak işgücü piyasasını şekillendirecektir.

Tablo-1: Türkiye’de Yıllara Göre İşgücü Durumu

(000) 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 15+ Nüfus 47.544 48.359 49.174 49.994 50.772 51.686 İşgücü 22.016 22.455 22.751 23.114 23.805 24.748 İstihdam 19.632 20.067 20.423 20.738 21.194 21.277 Kayıt dışı istihdam 9.843 9.666 9.593 9.423 9.220 9.328 İşsiz 2.385 2.388 2.328 2.376 2.611 3.471 İşgücüne dahil olm. nüf. 25.527 25.905 26.423 26.879 26.967 26.938 İşgücüne Katılma (%) 46,3 46,4 46,3 46,2 46,9 47,9 İstihdam (%) 41,3 41,5 41,5 41,5 41,7 41,2 İşsizlik (%) 10,8 10,6 10,2 10,3 11 14 Tarım dışı işsizlik (%) 14,2 13,5 12,7 12,6 13,6 17,4 İstihdamda artış (%) - 2,22 1,77 1,54 2,20 0,39 GSMH büyüme (%) 9,4 8,4 6,9 4,7 0,9 -4,7 Eksik istihdam 860 702 776 689 779 - Kayıt dışı istihdam (%) 50,1 48,2 47,0 45,4 43,5 43,8

Kaynak:Türkiye İş Kurumu V. Genel Kurul Raporu 2009, s.24

*TÜİK 2009 Yılı Hanehalkı İşgücü Anketi sonuçlarından yararlanılarak

oluşturulmuştur.

İşgücü, istihdam ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkilerin ekonomide

oluşturduğu uzun dönem dinamikleri işsizliğin nedenlerine ve geleceğine

ilişkin çok önemli ipuçları verir.

Ekonomik büyüme, işgücü için bir çok yönden olumlu bir süreçtir.

Büyüme yoksulluğu azalttığı gibi bir çok çalışan için refah seviyesinin

yükselmesini sağlar. Özellikle yeni sanayileşen ekonomiler geçtiğimiz 10

yılda yüksek ve kalıcı büyüme oranlarına erişmişler ve sonucunda istihdamı

artırmışlar, işgücünün verimliliğini büyüme sayesinde yükseltmişlerdir.İşgücü

tecrübesi, sağlık ve beslenme üzerine yapılan yatırımlar işgücü verimliliğini

40

artıran başlıca faktörler olmakta ve gelişmenin-büyümenin aynası olarak

görülmektedir. Ama verim artışı aynı zamanda istihdamda daha düşük bir

artış anlamına gelir. Büyümenin kaynağı ne kadar büyük ölçüde emek

verimindeki artışlara bağlı olursa, istihdam artışı da o ölçüde düşük

olacaktır.44

Türkiye’de 2002-2006 yılları arasında yüksek büyüme hızları elde

edilmesine rağmen, istihdam artışlarının büyümeye paralel olarak gelişmediği

görülmektedir. Dolayısıyla sadece yüksek büyüme rakamları işsizliği

azaltmada massetmede etkili olamamıştır. Bu deneyimlerin sonucunda,

istihdamı artırmak ve işsizliği önlemek için ekonomik büyümenin tek başına

yeterli olmadığı, istihdamı artırmaya ve işsizliği azaltmaya etki eden diğer

faktörlerinde eş zamanlı olarak birlikte devreye konulması gerektiği ortaya

çıkmaktadır.

A-Demografik Yapı

Bir ülkenin demografik yapısı işgücü piyasasına etki eden en önemli

unsurlardan birisidir. Türkiye nüfus artış hızı yüksek bir ülkedir. Bu durum

artan oranda nüfusun işgücü piyasasına girmesi anlamına gelmektedir.

Böylelikle artan işgücünü karşılayabilecek işlerin yaratılması zorunluluğu

bulunmaktadır.

Dünya gelecekte ekonomik ve sosyal alanda bir hayli etkili olacak olan

demografik bir dönüşüm geçirmektedir. Bu dönüşümün en önemli dinamikleri

doğum oranlarının düşmesi, yaşam sürelerinin uzaması ve buna bağlı olarak

yaşlı nüfusun artmasıdır. Gelişmiş ülkelerde yaşanan işgücü sıkıntısı ülkemiz

için henüz geçerlilik göstermese de Türkiye de bu gelişmelerden

etkilenecektir. Ülkemizde genç nüfusun toplam nüfus içindeki payı gelişmiş

44Seyfettin Gürsel-Veysel Ulusoy; Türkiye’de İşsizlik ve İstihdam, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, Birinci Baskı, Ağustos 1999, s.58-59.

41

ülkelere göre oldukça yüksek seviyelerdedir.45

Tablo-2: Türkiye’de Nüfus ve Nüfus Artışı

Kaynak:TUİK verilerinden yararlanılmış olup, 2000 yılına kadar olan veriler Genel

Nüfus Sayım Sonuçlarından, 2009 yılı verileri ADNKS sonuçlarından elde edilmiştir.

Bugün itibariyle genç bir nüfusa sahip olan Türkiye’nin ileriki yıllarda

nüfus artış hızının azalması beklenmektedir. 1990 yılında % 1,81 olan yıllık

doğal nüfus artış hızı, 2020 yılına gelindiğinde binde 8,6’ya, 2050 yılında ise

binde 0,3’e düşmektedir. Nüfus artış hızındaki azalmaya karşın, 1990 yılında

%60 seviyesinde olan çalışma çağındaki nüfusun toplam nüfusa oranının

2015 yılında %69 civarında olması beklenmektedir. 2025 yılından itibaren ise

toplam nüfusta azalma başlayacaktır. Gelişmiş ülkelerde toplam nüfus

içindeki yaşlı nüfus oranı hızla artmaktadır. Genç nüfusun toplam nüfus

içindeki payı Türkiye’de gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında çok daha yüksek

seviyelerdedir.

2000-2025 döneminde Türkiye’nin önünde demografik fırsat penceresi

adı verilen önemli bir süreç vardır. Çalışabilir yaştaki nüfusun artması

işgücünün daha fazla artması anlamına gelmektedir. İşgücünün artması ise

45Rosetta Planının Analizi ve Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Şartlarında Uygulanabilirliği, Ankara, 2006, s.15.

YIL (000)

NÜFUS NÜFUS ARTIŞI %0

1927 13.648 21.1 1940 17.821 10.6 1950 20.947 27.8 1960 27.755 24.6 1970 35.605 25.0 1980 44.737 24.9 1990 56.473 17.0 2000 67.804 13.8 2009 72.561 11.3

42

daha fazla işlerin yaratılmasını gerektirecektir. Bu sürecin iyi

değerlendirilmesi Türkiye kalkınmasına ciddi katkılar sağlayacaktır. Aksi

durumda, yani bu artan işgücüne iş imkanları sağlanamadığı takdirde hem

nüfusun önemli bölümü atıl kalarak ülke kalkınmasına ciddi zarar verilmiş

olacak hem de zaten yüksek olan işsizlik çok daha fazla artacak ve geri

dönülemez boyutlara ulaşacaktır.46

Bu çerçevede düşük eğitim düzeyine

sahip işgücünün eğitim ve nitelik düzeyinin yükseltilmesi önemli bir sorun

olarak ortaya çıkmaktadır.

Türkiye’de 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımında ülkenin nüfusu

13,6 milyondu. 2000 yılındaki nüfus sayımına göre ise Türkiye’nin nüfusu

67,8 milyondu. BM varyantına göre Türkiye’nin 2050 nüfusu 100 milyonun

biraz üzerinde olacak, ardından nüfus istikrara kavuşacaktır. Elde bulunan en

son TÜİK İşgücü Araştırması verilerine göre Türkiye’de kurumsal olmayan

sivil nüfus 72 milyona ulaşmıştır. Demografik geçiş sırasında, nüfus artış hızı

yavaşlarken potansiyel işgücü arzının, başka bir deyişle çalışabilir yaştaki

nüfusun artmaya devam etmesi “demografik fırsat penceresi” olarak

tanımlanmaktadır. Türkiye’de çalışabilir çağdaki nüfus, 2030 yılına kadar

azalan bir hızda artmaya devam edecektir.47 Böyle bir durum herhangi bir

ulusun tarihinde bir kez yakalanabilecek bir fırsattır.48

İnsan kaynağı olarak nüfus ve demografik yapı esas alındığında, genç

bir nüfusa sahip olmamızın bizim açımızdan bir demografik fırsat penceresi

olabilmesi için, bu genç nüfusun iyi eğitilerek istihdam edilmesi

gerekmektedir.

Nüfus artış oranları bölgelerarası farklılıklar göstermektedir. Bu durum

genellikle, bölgelerdeki farklı doğum oranları ve göçten kaynaklanmaktadır. 46DPT, 2005, s.29. 47Türkiye’de bugünkü yıllık nüfus artış hızı % 1,4’tür. Bu hız 2050 yılına gelindiğinde % 0’a inecektir. Bu yıla gelindiğinde ülkenin nüfusu 100 milyon eşiğinin bir milyon altında kalacaktır. 48Hakan Ercan; Türkiye’de Gençlerin İstihdamı, Birinci Baskı, Ankara, ILO, 2007, s.8.

43

Doğum oranları ülkenin batısında daha düşük olmasına rağmen batıda

nüfusun artmasının en önemli nedeni iç göçtür. Özellikle, tarım sektörünün

öneminin göreceli olarak azalması ve hizmetler sektörünün öneminin artması,

kırsal alandan kentlere doğru bir iç göç yaşanmasına neden olmaktadır. Bu

durum işgücü piyasası açısından bir takım sorunları da beraberinde

getirmektedir.49

B-İşgücüne Katılım Oranı

Türkiye’de işgücüne katılma oranı düşüktür ve yıllar itibarıyla da

azalma eğilimindedir. Söz konusu oranın düşük olması kadınlardan, özellikle

de düşük eğitimli kadınlardan kaynaklanmaktadır. İşgücüne katılma oranının

düşüklüğünün nedenleri genel olarak; yüksek nüfus artış hızı, tarımsal

istihdamın azalma eğilimi sonucu artan kente göçün özellikle kadınların

işgücünden çekilmesine neden olması, yaşanan ekonomik krizler, ortalama

eğitim süresinin uzaması, yüksek işsizlik ortamında kişilerin özellikle

kadınların iş bulmaktan ümitlerini kesip iş aramamaları, erken emeklilik ve

işgücünün eğitim seviyesinin düşüklüğüdür.

Okullaşma oranlarının artması, eğitim süresinin uzaması ve kırsal

alandan kente göç, kısa dönemde işgücüne katılma oranını düşürmekle

birlikte, bu faktörlerin orta ve uzun dönemde işgücüne katılma oranını

artırması beklenmektedir.

49Rosetta Planının Analizi ve Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Şartlarında Uygulanabilirliği, Ankara, 2006, s.16.

44

Tablo-3:Kent, Kır ve Cinsiyet Ayrımında İşgücüne Katılma Oranı

% 1990 1995 2000 2005 Türkiye 56,6 54,1 49,9 48,3 - Erkek 79,9 77,8 73,7 72,2 - Kadın 34,2 30,9 26,6 24,8 Kent 47,9 45,2 44,1 45,5 - Erkek 76,8 74,1 70,9 71,5 - Kadın 17,1 16,8 17,2 19,3 Kır 66,9 65,8 58,7 53,1 - Erkek 83,0 82,6 77,9 73,5 - Kadın 52,0 49,3 40,2 33,7

Kaynak: TÜİK 1990, 1995, 2000 ve 2005 Yılları Hanehalkı İşgücü Anketi

Sonuçlarından yararlanılarak oluşturulmuştur.

C-İşgücüne Dahil Olmayanlar

İşgücüne dahil olmayanların 1990 yılında yüzde 17,7’si ve 2005

yılında yüzde 21,6’sı hanehalkı reisidir. 1990 yılında işgücüne dahil

olmayanların yüzde 22,8’i erkek ve yüzde 77,2’si kadın iken, 2005 yılında bu

oranlar sırasıyla yüzde 28,3’ erkek ve yüzde 71,7’dir.

1990-2005 yılları arasında işgücüne dahil olmayanlar içerisinde en

büyük grup ev işleri ile meşgul kadınlardır. Bu grubun payı söz konusu

dönem içerisinde azalmakla birlikte hala yüksektir.

İşsizlik açısından çok önemli bir grup olan iş aramayıp çalışmaya hazır

olanların, işgücüne dahil olmayanlar içindeki payı ise özellikle 2005 yılında

olmak üzere, artış göstermiştir. Bu grup iş bulma ümidi kırılmış işsizler olarak

da adlandırılabilmektedir. Bu grubun payındaki artış açık işsizliğin daha da

yükselmesi anlamına gelmektedir.

45

Tablo-4: Nedenlerine Göre İşgücüne Dahil Olmayanlar

2009 YILI VERİLERİNE GÖRE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR

Toplam Erkek Kadın

Sayı % Sayı % Sayı % İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR 26.938 100,0 7.471 100,0 19.466 100,0

İş Aramayıp, Çalışmaya Hazır Olanlar 2.061 7,7 898 12,0 1.164 6,0

İş Bulma Ümidi Olmayanlar 757 2,8 447 6,0 310 1,6

Diğer 1.304 4,8 451 6,0 854 4,4

Mevsimlik Çalışanlar 87 0,3 20 0,3 67 0,3

Ev İşleriyle Meşgul 12.101 44,9 - - 12.101 62,2

Öğrenci (eğitim, öğretim) 3.967 14,7 2.134 28,6 1.832 9,4

Emekli 3.622 13,4 2.858 38,3 763 3,9

Çalışamaz Halde 3.396 12,6 1.252 16,8 2.143 11,0

Diğer 1.705 6,3 308 4,1 1.397 7,2

Kaynak: TÜİK 2009 Yılı Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçlarından yararlanılarak oluşturulmuştur.

D-İşsizlik ve İstihdam Oranları

Ülke genelinde işsizlik ve istihdam oranları yıllık ve üçer aylık

dönemler itibariyle açıklanmakta olup, ilk defa 2009 yılının ikinci çeyreğinden

itibaren illere göre işsizlik, istihdam ve işgücüne katılım oranlarının

açıklanması memnuniyet verici bulunmuştur. İllere göre 2009 yılı işsizlik,

istihdam ve işgücüne katılım oranlarının yer aldığı tabloya TÜİK’ten

bakılabilir.

İllere göre işsizlik, istihdam ve işgücüne katılım oranlarına bakıldığında

birtakım çelişkilerin olduğu göze çarpmaktadır. Ekonomisinin zayıf ve özel

sektörün yeterince güçlü olmadığı illerde işsizlik oranlarının düşük olduğu

görülmektedir. Özellikle 1960’lardan günümüze kadar yoğun bir şekilde

yaşanan iç göçün analize dahil edilmemesi nedeniyle fotoğrafın net bir

şekilde görülemediği düşünülmektedir. Ayrıca ilin özel sektörünün sektörler

itibariyle dağılımı, yıllık ihracatı, istihdamı, küçük-orta-büyük işletmeleri gibi

46

unsurların çalışmaya dahil edilmesinde yarar görülmektedir. Böylelikle daha

sağlıklı analizler yapılmak suretiyle rasyonel politikaların uygulanması

mümkün olabilecektir.

TÜİK tarafından gerçekleştirilen söz konusu çalışmanın, işsizler, işçiler

ve işverenler gibi işgücü piyasası bilgilerini bünyesinde barındıran İŞKUR ile

ortaklaşa yürütülmesi halinde birçok eksikliğin ortadan kalkacağı tahmin

edilmektedir.

E-İşsizlerin ve İstihdam Edilenlerin Eğitim Düzeyi Türkiye’de istihdam ve eğitim arasında etkin bir ilişkinin kurulamaması,

işgücü piyasasında talep edilen ve arz edilen beceriler arasında

dengesizliklere yol açmaktadır. Ekonominin ihtiyaç duyduğu alanlarda ara

eleman temininde zorluklar yaşanmaktadır. Bununla birlikte, mesleki eğitim

mezunlarının işsizlik oranları da yüksektir. Bunun nedenleri, mesleki eğitimin

işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda verilememesi ve işverenlerin

talep ettikleri nitelikte işgücü bulamamasıdır. Ayrıca işverenler talep ettikleri

işgücü niteliklerini işgücü piyasasına tam olarak yansıtamamaktadır.

Tablo-5:İşgücünün Eğitim Düzeyi

EĞİTİM DURUMLARINA GÖRE İSTİHDAM EDİLENLER VE İŞSİZLER

2008 YILI

Okur yazar Olmayanlar Lise Altı Eğitimliler Lise ve Dengi

Meslek Yükseköğretim

İstih. 000 % İşsiz

000 % İstih. 000 % İşsiz

000 % İstih. 000 % İşsiz

000 % İstih. 000 % İşsiz.

000 %

TOP. 1.002 4,7 87 2,5 12.563 59,0 2.033 58,6 4.392 20,6 891 25,7 3.321 15,6 459 13,2 ERK. 307 2,0 65 2,6 9.528 61,8 1.642 65,9 3.448 22,4 558 22,4 2.123 13,8 226 9,1 KAD. 696 11,9 21 2,1 3.034 51,7 392 40,0 944 16,1 333 34,0 1.197 20,4 233 23,8

Kaynak:TÜİK 2008 Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçlarından yararlanılarak oluşturulmuştur.

47

Türkiye’de 2005 yılında işgücünün yüzde 67,3’ü, istihdamın yüzde 68’i

ve işsizlerin yüzde 60,5’i lise altı eğitim seviyesindekiler ve okur-yazar

olmayanlardan oluşmaktadır.

Eğitim seviyeleri itibarıyla bakıldığında yüksekokul ve fakülte mezunları

dışında kalan gruplarda eğitim seviyesi yükseldikçe işsizlik oranı da

yükselmektedir. Ancak eğitim seviyesi yükseldikçe özellikle yüksekokul ve

fakülte mezunları için işgücüne katılma ve istihdam oranları da artmaktadır.

F-İşsizlerin ve İstihdam Edilenlerin Yaş İtibariyle Durumu Yaş grupları itibariyle işsizlik oranlan incelendiğinde dikkatler ''genç

işsizliği" üzerinde toplanmaktadır. 15-29 yaş grubu, Türkiye'de işsizlikten en

çok etkilenen kitle olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yaş gruplarına göre işsizlikten en çok etkilenenler gençlerdir. Tabloda

dikkat çekici bir diğer noktada yaş ile işsizlik oranı arasında ters yönlü bir

ilişkinin bulunmasıdır.

Yaş grupları arttıkça işsizlik oranları azalmaktadır. En yüksek işsizlik

oranları genç nüfusta, en düşük işsizlik oranları en yaşlı nüfusta

görülmektedir.

Ülkemizin genç işsizlikle mücadelede seferber olması gerekmektedir.

Bununla ilgili olarak Hükümet tarafından acilen bir “İSTİHDAM PROGRAMI”

hayata geçirilmek suretiyle, tüm kamu-özel kurum ve kuruluşları tarafından

koordineli bir şekilde uygulanması sağlanmalıdır.

48

Tablo-6:Yaş Gruplarına Göre İşgücünün Durumu

YAŞ GRUPLARINA GÖRE İŞGÜCÜ PİYASASI

Yaş

GENEL GÖRÜNÜM ORANSAL DAĞILIM Kurumsal olmayan çalışma

çağındaki nüfus

İŞGÜCÜ 000

İSTİH. 000

İŞSİZ 000

İKO %

İ.O %

İST. %

Kurumsal olmayan çalışma

çağındaki nüfus

İŞGÜCÜ %

İSTİH. %

İŞSİZ %

15-19 6.151 1.681 1.351 330 27,3 20 22 12,11 7,06 6,37 12,64 20-24 5.340 2.700 2.133 567 50,6 21 39,9 10,52 11,34 10,06 21,72 25-29 6.350 3.979 3.454 525 62,7 13 54,4 12,51 16,71 16,30 20,11 30-34 5.664 3.598 3.249 349 63,5 9,7 57,4 11,16 15,11 15,33 13,37 35-39 5.221 3.324 3.050 274 63,7 8,2 58,4 10,28 13,96 14,39 10,49 40-44 4.615 2.833 2.615 218 61,4 7,7 56,7 9,09 11,90 12,34 8,35 45-49 4.184 2.209 2.042 167 52,8 7,6 48,8 8,24 9,28 9,63 6,40 50-54 3.536 1.500 1.398 103 42,4 6,8 39,5 6,96 6,30 6,60 3,94 55-59 2.782 894 841 53 32,1 6 30,2 5,48 3,76 3,97 2,03 60-64 2.120 523 503 19 24,7 3,7 23,7 4,18 2,20 2,37 0,73 65+ 4.809 563 558 6 11,7 1 11,6 9,47 2,37 2,63 0,23 Top. 50.772 23.805 21.194 2.611 46,9 11 41,7 100 100 100 100

Kaynak: TÜİK 2008 Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçlarından yararlanılarak

oluşturulmuştur.

II-TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASININ GENEL ÖZELLİKLERİ

Türkiye’nin en önemli sosyal politika probleminin işsizlik olduğunu

iddia etmek herhalde abartılı bir tespit olmasa gerek. Rakamlar bize açık bir

biçimde işsizliğin Türkiye’de kronik bir hal aldığını ve bu sürecin devam

ettiğini göstermektedir. Ancak işsizlik sorununun çözümüne yönelik olarak

ciddi politikaların üretildiğini de iddia etmek mümkün değildir.50

50Alpay Hekimler, Türkiye’de ve Almanya’da İşgücü Piyasası Politikaları, Türkiye’de ve Almanya’da Ekonomik ve Sosyopolitik Yapısal Reformlar, Ankara, Konrad Adenauer Vakfı Yayını, 2008, s.185.

49

İşgücü faktörü, ekonomik kalkınmanın “olmazsa olmaz” unsurlarının

başında gelir.Yeterli sayıda ve nitelikli işgücüne sahip ekonomilerin kalkınma

yarışında avantajlı konumda oldukları gözlenmektedir.51

Türkiye işgücü piyasasında; genel olarak hızlı nüfus artışı, tarım

sektöründeki çözülme, kayıt dışı istihdam, bölgesel gelişmişlik farkına bağlı

olarak yaşanan göçler, İç Anadolu’nun doğusu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu

Anadolu bölgelerinde özel sektörün zayıflığı, gençlerde işsizlik oranının

yüksekliği, kadınların işgücüne katılım oranın düşüklüğü, istihdam edilen

işgücünün eğitim düzeyinin düşük olması gibi işgücü piyasasının yapısal

özellikleri işsizlik ve istihdam sorununun çözümünü daha da

zorlaştırmaktadır.

A-İstihdamın Sektörel Dağılımı

Türkiye’de istihdamın sektörel yapısı sürekli bir değişim içindedir.

Yıllara göre bu değişim; genel olarak tarım sektöründen sanayi ve hizmetler

sektörüne doğru geçiş şeklinde görülmektedir.

Türkiye işsizlik sorunu yanında istihdam sorunu da yaşayan bir ülkedir.

Verimliliğin çok düşük olduğu tarım sektöründe geniş bir işgücü

barınmaktadır. Ayrıca, uygulanan tarım politikaları ile üretici gelirlerinde

istikrar sağlanamamakta olup, tarımdan kazanılan artı değerin sermaye

birikiminin oluşumuna katkı sağlayacak politikaların uygulanmasına ihtiyaç

bulunmaktadır.

Tarım istihdamının azalması kırdan kente göçü beraberinde

getirmekte, kentsel alanlarda istihdam artmaktadır.

51 Mustafa Kemal BİÇERLİ, İşsizlikle Mücadelede Aktif İstihdam Politikaları, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1563, 2004, s.232.

50

İstihdamın sektörel dağılımında 2000 yılından itibaren tarım ağırlıklı

yapıdan, hizmet ağırlıklı bir yapıya doğru bir geçiş gözlemlenmektedir.

Türkiye’de istihdamın dağılımında tarım sektöründeki azalışın hizmet

sektöründeki artışla dengelendiği söylenebilir. Hizmetler sektörünün ağırlıklı

olarak sermaye yoğun teknolojiye açık olmaması nedeniyle işgücü

tasarrufunun olmayacağı, dolayısıyla söz konusu sektörde net istihdam

artışlarının görülebileceğini söylemek mümkündür. Türkiye’de ekonominin

potansiyeline paralel olarak uzun dönemde istihdamın lokomotifinin hizmetler

sektörü olacağı öngörülmektedir.

Tablo-7: Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı

İSTİHDAM EDİLENLERİN SEKTÖREL DAĞILIMI

Toplam Tarım % Sanayi % İnşaat % Hizmet %

1990 18.539 8.691 46,9 2.844 15,3 892 4,8 6.111 33,0 1991 19.288 9.212 49,7 2.934 15,8 975 5,3 6.168 33,3 1992 19.459 8.718 47,0 3.156 17,0 1.049 5,7 6.538 35,3 1993 18.499 7.861 42,4 2.942 15,9 1.238 6,7 6.458 34,8 1994 20.006 8.812 47,5 3.294 17,8 1.208 6,5 6.692 36,1 1995 20.586 9.080 49,0 3.295 17,8 1.238 6,7 6.974 37,6 1996 21.194 9.259 49,9 3.487 18,8 1.298 7,0 7.151 38,6 1997 21.204 8.837 47,7 3.715 20,0 1.320 7,1 7.333 39,6 1998 21.778 9.039 48,8 3.722 20,1 1.324 7,1 7.692 41,5 1999 22.048 8.856 47,8 3.783 20,4 1.364 7,4 8.045 43,4 2000 21.581 7.769 41,9 3.811 20,6 1.364 7,4 8.638 46,6 2001 21.524 8.089 43,6 3.775 20,4 1.110 6,0 8.551 46,1 2002 21.354 7.458 40,2 3.954 21,3 958 5,2 8.984 48,5 2003 21.147 7.165 38,6 3.847 20,8 965 5,2 9.170 49,5 2004 19.632 5.713 29,1 3.919 20,0 966 4,9 7.364 50,5 2005 20.067 5.154 25,7 4.178 20,8 1.107 5,4 7.736 51,7 2006 20.423 4.907 24 4.269 20,9 1.196 5,9 7.948 52,4 2007 20.738 4.867 23,5 4.314 20,8 1.231 5,9 8.122 52,8 2008 21.194 5.016 23,7 4.441 21,0 1.241 5,9 8.134 52,1 2009 21.277 5.254 24,7 4.130 19,4 1.249 5,9 10.644 50,0

Kaynak: TÜİK 1990-2009 Hanehalkı İşgücü Anket Sonuçlarından yararlanılarak

oluşturulmuştur.

51

Diğer taraftan ülkemizin sanayi sektöründe istihdam edilen işgücü

%20-25’ler düzeyinde dalgalanmakta ve bu oranın güçlü ekonomiler

ortalaması olarak görülmektedir.

Ancak, sanayi sektöründe istihdam edilen işgücünün niteliğinin

artmasına ve diğer ekonomi politikalarına paralel olarak güçlü ekonomiler ile

rekabet edebilmesi ve pek tabii ki ihracat kapasitesinin artırılması kısa, orta

ve uzun vadede ülkemiz ekonomisi açısından nazik bir konu olarak önemini

korumaktadır.

B-Uzun Dönemli İşsizler

Uzun süreli işsizliğin tanımlanması ile ilgili farklı görüşler bulunmakla

birlikte, bu konuda başvurulacak en güvenilir tanımlama Uluslararası Çalışma

Örgütü (ILO)'nün yaptığı tanımlamadır. Uluslararası Çalışma Örgütü'nün

işgücü piyasası ve istihdama ilişkin yayınladığı bir çok araştırma ve raporda

uzun süreli işsizlik, kişilerin işsiz kalma süresi esasa alınmak suretiyle

tanımlanmaktadır. Bu çalışmalara göre bir yıl ve daha uzun süredir işsiz

olanlar "uzun süreli işsiz" olarak tanımlanmaktadır. Uzun süreli işsiz

kavramına işgücü piyasası içerisinde mevcut olan işsizlerden bir yıl veya

daha uzun süredir işsiz olanlar girmektedir.

Türkiye hızla artan ve genç bir nüfusa sahip olmasına rağmen,

ekonomik alanda nüfus artışı ile orantılı istihdam artışı sağlanamamaktadır.

Her gün işgücüne eklenen yeni bireylerle genişleyen işgücü arzı karşısında

sınırlı işgücü talebi uzun süren yapısal işsizliğe zemin hazırlamaktadır.

İşsiz kalma süresinin çalışmalarda bir kriter olarak ele alınması

işsizliğin boyutlarının belirlemek bakımından son derece önemlidir. Çünkü

işsiz kalınan süre uzadıkça işsizlik problemi yapısal bir hal almakta ve işsizlik

sorununun çözümü zorlaşmaktadır. İşsizlik süresinin uzaması ve bir yılı

52

aşması kişilerin iş bulma ümidini kırmakta, mesleki becerilerini körlemesine

neden olmakta ve çalışma disiplininden uzaklaştırmaktadır. Uzun süreli

işsizler belli bir süre sonra iş aramaktan vazgeçmekte ve işgücü piyasasının

dışına çıkmaktadır. Böyle bir durumda uzun süreli işsizleri yeniden istihdam

etmek hem daha fazla bir süreyi almakta, hem de çok yüksek toplumsal ve

ekonomik maliyetlere yol açmaktadır.

Sonuç olarak düşük eğitim seviyesine ve istihdam edilebilirlik

bakımından düşük vasıf ve niteliklere sahip olanlar uzun süreli işsizlikten çok

daha fazla etkilenmektedirler.

Tablo-8: Türkiye’de Bekleme Sürelerine Göre İşsizlerin Dağılımı

2009 YILI VERİLERİNE GÖRE BEKLEME SÜRELERİNE GÖRE İŞSİZLER

1-2 3-5 6-8 9-11 1 yıl ve daha

fazla, 2 yıldan az

2 yıl ve daha

fazla, 3 yıldan

az

3 yıl ve daha fazla

İş bulmuş işe

başlamayı bekleyen

TOPLAM

TOPLAM 957 929 502 175 538 199 135 37 3.471 % 27,6 26,8 14,5 5,0 15,5 5,7 3,9 1,1 100,0

ERKEK 727 689 364 125 345 126 87 28 2.491 % 29,2 27,7 14,6 5,0 13,8 5,1 3,5 1,1 100,0

KADIN 230 239 137 50 193 73 48 9 979 % 23,5 24,4 14,0 5,1 19,7 7,5 4,9 0,9 100,0 Kaynak: TÜİK 2009 yılı Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçlarından yararlanılarak

oluşturulmuştur.

Ülkemizde uzun dönemli işsizliğin düşük olmasının nedenleri arasında;

birincisi vasıfsız işgücünün veya düşük eğitimli işgücünün kayıt dışı veya

asgari ücret düzeyine yakın bir ücret düzeyinde çalışmasıdır. İkincisi ise,

istihdam edilen işgücünün yaklaşık % 30’unun tarım sektöründe olduğu ve

tarımın büyük ölçüde işsizliği ve uzun dönemli işsizliği gizlemekte ve bu

durumunda uzun süreli işsizlik oranını düşürmesidir.

53

C-Kayıt Dışı İstihdam

Kayıt dışı istihdam kavramı esas itibariyle üretimin temel unsuru olan

emek faktörünü kapsamaktadır. İstihdam ile ilgili yükümlülüklerin kısmen

veya tamamen kamu otoritelerinin bilgisi dışında gerçekleştirilmesi olarak

tanımlanabilir.

Kayıt dışı istihdam; çalışanların ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına hiç

bildirilmemesi veya eksik bildirilmesi nedeniyle vergi ve sosyal güvenlik

primleri vb. gibi yasal yükümlülüklerden kaçınılması şeklinde karşımıza

çıkmaktadır.52

Hızlı nüfus artışı, bölgesel geri kalmışlık, iç göç nedenleriyle

artan işsizlik herhangi bir işte çalışmayı zorlaştırmaktadır. Düşük nitelikli

nüfusun köyden kente göçü, kadınların işgücüne katılım oranlarının

düşüklüğü kayıt dışı istihdamı artıran nedenler arasında sayılabilir.

Kayıt dışı istihdamın önde gelen nedenleri arasında;

-İşçi maliyetlerinin (istihdam vergileri) yüksek olması,

-Bürokratik işlemlerin fazlalığı,

-Etkin denetimin gerçekleştirilememesi,

-Tarafların bilgilendirme ve bilinçlendirilme konularındaki eksikliği,

-Sosyal güvenlik hizmetlerinin yeterince cazip görünmemesi,

-İşsizlik oranının yüksekliği ve istihdamın katma değerinin düşük ve

eğitimsiz olması,

-Kamu kurumları arasındaki koordinasyon ve işbirliği eksikliği,

-Çalışma ilişkilerinde meydana gelen değişmeler,

-Sosyal güvenlik sisteminden kaynaklanan nedenler,

-Gelir dağılımındaki adaletsizlik, yoksulluk ve işsizlik olarak

sıralanabilir.53

52T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kayıt Dışı İstihdam ve Yabancı Kaçak İşçi İstihdamı, Genel Yayın No.116, Ankara, Ağustos 2004, s.27.

53T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kayıt dışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Projesi, Ankara, Ekim 2006, s.10.

54

Kayıt dışı kesimde güvencenin olmadığı görülür; buna karşılık kayıtlı

kesimde ise tartışılabilir olmakla birlikte, özellikle büyük ve sendikalaşmış

özel işletmelerde güvence fazladır.54

Bugüne kadar Türkiye’de kayıt dışı istihdamın tahminine ilişkin

çalışmalarda sonuçlar ne kadar farklı olursa olsun, kayıt dışı istihdamın

işgücü piyasasındaki payının küçültülmesi için bir milli istihdam stratejisi

çerçevesinde politika oluşturulmak suretiyle, yasal ve idari önlemleri içeren

bir dizi faaliyetlerin yürütülmesi kaçınılmaz görünmektedir.

İnformal sektör, önceleri işgücü arzı fazlasının yarattığı sorunlara

çözüm getiren bir sektör olarak gelişmiş ve kırsal kesimden kente göç edip

formal sektörde iş bulamayan, kendi işini yaratan ve böylelikle yaşamını

kazanan kişilerle açıklanmış, sadece bu açıdan bakılarak geçici bir durum

olarak değerlendirilmiştir. Ancak daha sonra informal sektör gerçeğinin geçici

bir durum olmadığı, hatta giderek önem kazandığı, ekonomide rolünün

büyüdüğü görülmüştür.55

Türkiye’de kayıt dışı istihdamın bir çok oluşum nedeni bulunmaktadır.

İstihdam üzerindeki vergilerin aşırı yüksek olması kayıt dışılığı teşvik eden en

önemli nedenlerden biri olarak görülmektedir. Türkiye’de nüfus artışının hala

yüksek olmasına karşın formal istihdamdaki artış hızı bunun altındadır. Diğer

bir ifadeyle, Türkiye’de yeni formal istihdam alanları yeterince

yaratılamamakta, bu ise kişileri kayıt dışılığa ve informal sektörde düşük

verimlilikte ve düşük ücretle çalışmaya itmektedir. Kayıt dışı istihdama ilişkin

en önemli veri kaynağını TÜİK tarafından uygulanan işgücü anketleri

oluşturmaktadır. Hanehalkı işgücü anketinde kayıt dışı istihdam, kişinin

54Hakan Ercan; Türkiye’de Gençlerin İstihdamı, Birinci Baskı, Ankara, ILO, 2007, s.32. 55TÜSİAD, Türkiye’de İşgücü Piyasasının Kurumsal Yapısı ve İşsizlik, Yayın No:11-381, İstanbul, Aralık 2004, s.35.

55

yaptığı işten dolayı Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) kayıtlı olmayanlar

olarak tanımlanır.56

Bir başka deyişle, kayıt dışı sektör sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı

olmayan istihdam şeklinde tanımlanırken, informal sektör 10 kişiden daha az

işçi çalıştıran, çoğunlukla kendi hesabına ve evde çalışma şeklinde faaliyetini

sürdüren işyerlerindeki istihdamı olarak tanımlanabilir.

Kayıt dışı istihdam devletin fiskal ve parafiskal gelirlerinde ilk bakışta

tamamen negatif etki yaratan bir unsur gibi görünmekle birlikte; kayıt dışı

çalışanların toplam istihdamda yarattığı net katkılar nedeniyle işsizliğin ortaya

çıkaracağı olumsuz bir çok gelişmenin önüne geçilmesinde bazı sosyal ve

ekonomik faydalar sağladığı da değerlendirilmektedir. 57

Türkiye’de kayıt dışı istihdam payının bu kadar yüksek olmasında ve

giderek artmasında rol oynayan bir çok neden bulunmaktadır. Bu nedenler

özellikle düşük üretim faaliyetleri içinde yer alan küçük işyerleri için geçerlidir.

Küçük işyerleri, kayıt dışı faaliyet göstererek sosyal sigorta primleri, kurumlar

vergisi, katma değer vergisi gibi vergilendirmeden kaçınma eğilimindedirler.

Kayıt dışı çalışan işyerlerinde genellikle verimliliğin düşük ve ödenen ücretler

de kayıtlı işyerlerinde ödenenin altında olduğu görülmektedir. Diğer taraftan,

Türkiye’de kayıtlı işletmeler de vergilerden ve birtakım formalitelerden

kaçınmak için gelirlerini ve çalıştırdıklarını olduğundan az göstererek kayıt

dışı sektöre katkıda bulunmaktadır.

İstihdamın neredeyse tamamının kayıt dışı olduğu tarım kesimi bir

yana bırakılırsa (Tarım kesiminde 2007 yılında bütün çalışanların % 87,6’sı

kayıt dışıdır), inşaat, perakende ticaret, restoran ve oteller, ulaşım/iletişim

56TÜSİAD, a.g.e., s.37. 57T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kayıt Dışı İstihdam ve Yabancı Kaçak İşçi İstihdamı, a.g.e., s.33.

56

kayıt dışı çalışmanın yaygın olduğu alanlardır ve kayıt dışı istihdamın bu

alanlardaki payı % 42 ile % 60 ve üzeri arasında değişmektedir. Ayrıca,

imalat sanayi de kayıt dışı çalışanların üçte birini istihdam etmektedir58

.

İş değiştirmek, kayıt dışı sektörde hiç olmayan, ancak kayıtlı sektörde

katı kurallara tabi kıdem tazminatı uygulamaları nedeniyle güçtür. Kayıt dışı

istihdam konusunda politikacıların ilgilisi sözel olarak vardır.59

Sorunun azda olsa bir bölümü aşırı kırtasiyecilikten

kaynaklanmaktadır. Türkiye, işletme kuruluşlarında Avrupa’nın en fazla izin

ve lisans talep eden ülkesidir. Dünya Bankası yakın geçmişte “Doing

Business” (İş Yapmak) başlıklı bir rapor yayınlamıştır (World Bank, 2006).

Söz konusu raporda, dünya ülkelerinin pek çoğunda yeni bir işletme kurmak

için alınması gereken izin ve lisansların sayısı ve bunların maliyeti

incelenmiştir. Rapor ayrıca tek tek ülkeleri iş yapma kolaylığı açısından

sıralamaktadır. Türkiye ile Avrupa’daki eski sosyalist ülkeler bürokratik

işlemlerin en fazla, İskandinav ülkeleri ise en az olduğu ülkelerdir. 60

2006 yılında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı “Kayıt Dışı

İstihdamla Mücadele” (KADİM) projesini başlatmıştır. Projenin sonucunda

ortada anlamlı bir çıktı bulunmamaktadır. Kayıt dışı istihdam mevcudiyetini

hala korumaktadır. Kamu kurumları kayıt dışı istihdam ile ilgili önlemler

almadan önce kendi aralarındaki mevzuat ve veri paylaşımı sorunlarını

gidermelidirler.

Örneğin; Aynı Bakanlığa bağlı olarak hizmet veren Türkiye İş Kurumu

ile Sosyal Güvenlik Kurumu arasında tam anlamıyla koordinasyonun

bulunduğunu söylemek zordur. Bir kişi İŞKUR tarafından özel sektörde işe

58OECD, Economic Surveys. 59Hakan Ercan; a.g.e., s.32. 60Hakan Ercan; a.g.e., s.47.

57

yerleştirildiğinde işe yerleştirme tarihi itibariyle SGK kayıtlarında da

sigortalılığının başlaması gerekmektedir. Daha fiili tespite ve herhangi bir

araştırmaya gerek kalmadan İŞKUR ile SGK bilgisayar sistemleri üzerinde

çapraz kontrol yapılması durumunda yoğun olarak kayıt dışı istihdam

sorunuyla karşılaşılmaktadır. Önlem alması gereken başta İŞKUR ile SGK

birbirlerinin verilerinden haberdar olmadıkları ve dikkate almadıkları için kayıt

dışı istihdam sorunu varlığını devam ettirmektedir.

Böylelikle kayıt dışı istihdam ile ilgili olan kamu kurum ve kuruluşlarının

aralarında işbirliği olması, bilgi işlem sistemlerinin birbirleriyle entegre

edilmesi ve güncel bilgilerin online işlenerek görevlilere gerekli uyarıları

vermesi sağlanabilir.

Sonuç olarak şimdiye kadar Hükümetlerin kayıt dışı istihdam

konusuna gerekli önemi vermedikleri, adeta kayıtsız kalarak bir

politikasızlığın hüküm sürdüğü gözlemlenmektedir. Dolayısıyla daha baştan

kamu kurum ve kuruluşlarının kapsamlı araştırma-analizler yaparak bir

politika çerçevesinde kayıt dışı istihdamı önleme konusunda samimi ve tutarlı

olmaları icap etmektedir.

D-Bölgesel Gelişmişlik Farkı ve Göç İstihdamın sektörel dağılımı, illerin temel ekonomik faaliyetlerinin

yapısının bir göstergesidir. Modern tarımsal üretim tekniklerinin

kullanılmadığı ve buna bağlı olarak, tarımsal verimliliğin düşük olduğu görece

geri kalmış yörelerde, tarım kesiminde çalışanların, toplam istihdam

içerisindeki payının göreli olarak yüksek olduğu gözlenmektedir.

Sosyo-ekonomik gelişmeyle birlikte, toplam istihdam içinde, tarım

sektörünün payı göreli olarak gerilerken, sanayi ve hizmetler sektörlerinin

payı artmaktadır.

58

İnsanların, bölgelerin gelişmişlik farkları, işsizlik, bireylerin daha fazla

gelir elde etme ve daha yüksek refah seviyesine ulaşma gibi nedenlerle geri

kalmış bir bölgeden gelişmiş bir bölgeye göç etmeleri söz konusu

olabilmektedir.

Ülkemizde bölgesel gelişmişlik farkları nedeniyle genel olarak doğudan

batıya doğru göç yaşanmaktadır. Göç şehirleşmeyi artırdığı kadar birçok

sosyal problemi de şehirlere taşımakta, şehirlerin genel yapısını

etkilemektedir. Bu sorunların başında eğitim ve sağlık hizmetlerinin yeterince

karşılanamaması, belediye hizmetleriyle ilgili sorunların artması, ücretlerin

düşmesi, kayıt dışı istihdamın artması, konut ve altyapı yetersizliği,

betonlaşma gibi sorunlar gelmektedir. Bir bölgede nüfusun artması, fiyat

artışlarını da beraberinde getirmektedir. Bu fiyat artışları, her türlü mal ve

hizmetlerde görülmesine rağmen özellikle gayrimenkul ve kira artışlarında

daha fazla görülebilmektedir. İnsanların açıkta barınmaları söz konusu

olmadığı için gelirlerine göre, hazine arazileri üzerine kaçak ve ucuz oturma

yerleri yaparak gecekondulaşmaya neden olunmaktadır. Bu gecekondularda

genellikle ulaşım, haberleşme ve sağlık hizmetleri yetersizdir. Bugün

ülkemizdeki İstanbul, Ankara, İzmir gibi birçok metropol şehrimizin önemli bir

kısmı gecekondu bölgelerinden oluşmaktadır.

Ülkemizde özellikle İç Anadolu’nun doğusu, Doğu Anadolu ve

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, başka bir deyişle Sivas-Erzurum-Van-Urfa

hattında acilen kapsamlı istihdam odaklı “Ekonomik Kalkınma Programı”

yürürlüğe konulmalıdır. Söz konusu bölgesel programda yer alması gereken

hedefler arasında şunlar sayılabilir;

-Bölgede otonom yatırımlara öncelik verilerek genel yaşam kalitesinin

artırılması,

-Kamu destekli projeler uygulamak suretiyle işsizliğin önlenmesi ve

istihdam imkanlarının artırılması,

59

-Girişimciliğin desteklenmesi ve özel sektörün geliştirilmesi,

-Bölgenin ülke üretimine katkı sağlaması ve ihracat yapma

kapasitesinin artırılması,

-Zengin yer altı ve yerüstü kaynaklarının harekete geçirilmesi,

-Göçün önlenerek metropol bölgelerdeki nüfus yoğunluğunun

azaltılması vb.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜLKEMİZDE DÜZENLENEN İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARI VE İŞKUR

İşgücü eğitimi faaliyetlerinde bulunan kamu kurumları arasında başta

İŞKUR gelmek üzere, Milli Eğitim Bakanlığı, Yerel yönetimler olarak

Belediyelerin bu konuda çeşitli faaliyetleri bulunmaktadır.

Türkiye’de işgücü eğitim kursları faaliyetinde bulunma konusunda

kamu-özel kurum ve kuruluşlar arasında bir koordinasyon ve eylem birliği

bulunmamaktadır. Son zamanlarda özellikle İŞKUR ile diğer kurum ve

kuruluşlar arasında işbirliğinin artırılmasına yönelik faaliyetler sürdürme

çabaları vardır. Özellikle İŞKUR ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında bazı

çalışmalar yapılmaktadır. Ancak söz konusu çalışmaların bir eylem birliğine

dönüştüğünü söylemek zordur.

I-İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARI DÜZENLEYEN KURUM VE KURULUŞLAR

Mevcut yetersizliklere rağmen işgücü eğitim programları ile ilgili en

deneyimli kuruluşun Türkiye İş Kurumu olduğu söylenebilir. Diğer taraftan

Milli Eğitim Bakanlığı ile Üniversiteler ciddi potansiyeli barındırmaktadır.

Ayrıca çeşitli kurum ve kuruluşlarının da işgücü eğitim programı konusunda

faaliyetlerine rastlanmaktadır.

Bu çerçevede yerel yönetimler olarak Belediyelerin işgücü eğitim

kursları konusunda faaliyetleri görülmektedir. Özellikle Ankara Büyükşehir

Belediyesi ile Gazi Üniversitesi arasında bir işbirliği göze çarpmakta ise de,

Belediyelerin genel olarak bu konuda İŞKUR ve diğer kamu kuruluşları ile

işbirliği ya zayıftır yada hiç bulunmamaktadır.

61

Ülkemizde işgücü eğitimi faaliyetlerinin plan ve programlar

çerçevesinde yürütülmesi konusunda kurum ve kuruluşlar arası genel bir

ortak politika ve işbirliğinin zayıf olduğu bilinmekte ise de, son zamanlarda İl

İstihdam Kurulları ile Mesleki Eğitim Kurullarının birleştirilerek İl İstihdam ve

Mesleki Eğitim Kurulunun oluşturulması olumlu bir adım olarak görülmektedir.

Ancak birleştirilerek yeni oluşturulan İl İstihdam ve Mesleki Eğitim

Kurullarının sadece İŞKUR’un düzenleyeceği işgücü eğitim faaliyetlerinin

onay makamı olmaktan çıkarılması güncel bir sorun olarak ortadadır. İlin

işgücü piyasasının arz ve talep boyutuyla detaylı incelenmesi, bunların

dönemsel raporlaştırılması, ilin GZTF analizinin (Güçlü Yönler, Zayıf Yönler,

Tehditler ve Fırsatlar) yapılarak amaç ve hedeflere göre faaliyet yürütülmesi,

işgücü eğitim kursları ile diğer aktif istihdam politikası araçlarının analizlerin

çıktılarına göre planlanarak yürütülmesi, ilin üretim, yatırım ve ihracat

kapasitesinin artırılması ile istihdam arasındaki kolerasyonun kurulması,

ildeki ekonomik ve bürokratik aktörlerin kurulu sahiplenmesi, işlevselliğinin ve

etkinliğinin artırılması yeni tartışma konuları olabilir.

Kamuoyu araştırmalarında ülkemizde birinci sorun olarak işsizliğin

görülmesi, sosyal barışı ve huzuru olumsuz etkilemesi, kamuya işe girmede

merkezi sınav usulünün getirilmesi, kamuda sınırlı istihdam, mevcut

istihdamın daha çok özel sektör tarafından gerçekleştirilmesi ve özel sektör

yatırımlarının işsizliği azaltmada yetersiz kalması, uzun dönemli yapısal

işsizliğin giderek artması gibi hususlar kamunun düzenleyici fonksiyonunu

yerine getirmesi yönündeki beklentileri şiddetlendirmekte ve gerekli

kılmaktadır.

A-Türkiye İş Kurumu Memleketimizde modern anlamda bir istihdama, gelişme yolunda olan

öteki ülkelerde de görüldüğü üzere, esas itibariyle ikinci büyük savaştan

62

sonra ancak yaklaşıldığından, ondan önceki faaliyetler, denebilir ki sınırlı

birer girişim halinde kalmıştır.61

Ülkemiz kamu istihdam hizmetlerinde ilk kanuni düzenleme 1936 tarihli

3008 sayılı İş Kanunudur. Söz konusu Kanun iş ve işçi bulma aracılığı

hizmetinin kamu tekelinde yapılmasını sağlayacak İş ve İşçi Bulma

Kurumunun üç yıl içinde kurulmasını öngörmekteydi. Ancak araya II. Dünya

Savaşının da girmesiyle bu süre aşıldı ve sonunda 21 Ocak 1946 tarihinde

4837 sayılı Kanun ile kamu istihdam hizmetlerini vermek üzere İş ve İşçi

Bulma Kurumu (İİBK) kuruldu. 4837 sayılı Kanun Kurumun görevini “işçilere

vasıflarına uygun işler bulmak ve işverenlere de işlerine uygun vasıfta işçi

bulmak” yani iş ve işçi bulmaya aracılık olarak belirlemiştir.

İİBK 1946 yılından itibaren işgücü piyasasında iş ve işçi bulmaya

aracılık hizmetini vermeye başlamış, özellikle gelişmekte olan sanayiinin

işgücü ihtiyacını karşılama ve işgücünün sektörel (tarımdan sanayi ve

hizmetler sektörüne) ve coğrafi hareketliliğini sağlamada kendisine verilen

görevi uzun süre yerine getirmeye çalışmıştır.1960’lı yıllarla birlikte başta

Almanya olmak üzere sanayileşmiş ülkelerin artan işgücü ihtiyaçları ve bu

ihtiyacı yabancı işçiler yoluyla karşılamaları üzerine İİBK, bu yıllarda

yurtdışına işçi gönderme faaliyetine yoğunlaşmıştır. 1973 Petrol Krizinden

sonra sanayileşmiş ülkelerde yaşanan durgunluk ve artan işsizlik,

yurtdışından işgücü talebinin durmasına neden olmuştur. Kurum değişen

işgücü piyasasının ihtiyacı olan hizmetleri vermede kendini yenileyememiş,

işgücü piyasasındaki rolü ve etkinliği gittikçe azalmaya başlamıştır.

2000’li yıllar kamu istihdam hizmetleri için yeniden yapılanma dönemi

olarak görülebilir. 1999 yılında 4447 sayılı Kanunla getirilen işsizlik sigortası

sisteminde 01.06.2000 tarihinde primler toplanmaya başlamış ve ilk işsizlik

sigortası ödemesi 01.04.2002 tarihinde gerçekleştirilmiştir.1946 yılında

61İş ve İşçi Bulma Kurumu, İstihdamda 25 Yıl (15.Mart 1946-15 Mart 1971), Ankara, Ayyıldız Matbaası A.Ş., s.47.

63

kurulan İİBK 2000 yılında 617 sayılı KHK ile kaldırılarak Türkiye İş Kurumu

(İŞKUR) kurulmuştur. Ne var ki söz konusu KHK’nin Anayasa Mahkemesince

iptal edilmesiyle İŞKUR teşkilat yasası ancak 2003 yılında 4904 sayılı

kanunla yürürlüğe girmiştir.

Kurum, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ilgili kuruluşu olup,

özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliği haiz, idarî ve malî bakımdan özerk

bir kamu kuruluşudur. Teşkilatlanma modelinde katılımcılık esası

benimsenerek sosyal taraflarda yönetimde söz sahibidir. Kurumun organları

Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Genel Müdürlük ile İl İstihdam ve Mesleki

Eğitim Kurulları’ndan oluşmaktadır.

Esasında 4837 sayılı İş ve Bulma Kurumu kanunu ile 2003 yılında

çıkarılan 4904 sayılı İŞKUR kanunu arasında görevler ve sunulan hizmetler

bakımından kayda değer bir farklılık bulunmamaktadır. Sadece İŞKUR

kanunu ile Şube Müdürlüklerinin İl Müdürlüklerine dönüştürülmesi, Genel

Kurul ile Yönetim Kurulu’nun ihdas edilmesi gibi idari yapıdaki birtakım

değişiklikler ile özel istihdam bürolarının kurulması en önemli değişiklikler

olarak sayılabilir. Türkiye’de özel sektörün yapısı, kurumsal büyük ölçekli

işletmelerin azlığı, işgücü arzının fazlalığı gibi nedenlerle 2003 yılında

faaliyete başlayan özel istihdam bürolarının günümüze kadar gelinen süreçte

Ankara, İstanbul ve İzmir üçgeninin dışına çıkamadığı görülmekle birlikte,

işsizliği önlemede ve istihdamı artırmada anlamlı bir etkisinin olup-olmadığı

tartışmalı bulunmakta, araştırılmaya ihtiyacı bulunmaktadır.

İlgili kanunda İŞKUR’un görevleri sayılırken “aktif işgücü piyasası

politikaları çerçevesinde benzeri işgücü uyum programlarını uygulamak”

şeklinde kapalı ve ne alma geldiği anlaşılmayan bir tanımlamada

bulunulmaktadır. Yapılacak yeni düzenleme ile aktif istihdam politikası

araçlarına özellikle yer verilerek açıkça tanımlanması yararlı olacaktır.

64

İstihdamın geliştirilerek işsizliğin önlenmesine yardımcı olmak ve

işgücünün niteliğini yükseltmek amacıyla, kuruma kayıtlı işsizlere yönelik

olarak ihtiyaç duyulan alanlarda işgücü eğitim kursları düzenlenmektedir.

Kurum kurulduğu günden bu tarafa işgücü eğitim hizmetleri verdiği bilinmekte

ise de, özellikle bu hizmetlerin yapısal işsizliğin yoğunlaşmaya ve uzun

dönemli işsizliğin artmaya başladığı 1990’lı yıllarla birlikte faaliyetlerinin

merkezine yerleşmeye başladığı görülmektedir.

Türkiye İş Kurumunun 2000’li yıllarla birlikte işgücü eğitim

hizmetlerinde daha fazla faaliyette bulunduğu, sunulan hizmetler ile hedef

kitlesinin giderek arttığı gözlemlenmektedir. Buna karşın kurumun, işgücü

piyasasının dinamizminin etkisiyle ortaya çıkan yeni şartlara uyum

göstermede ve yön vermede zorluklar yaşadığı düşünülmektedir. Kamu-Özel

kurum ve kuruluşlarına nazaran işgücü eğitim hizmetlerinin daha yoğun

olması ve sunduğu hizmetlerin öneminin giderek artması nedeniyle ağırlıklı

olarak İŞKUR ve projelerine yer verilecektir.

B-Diğer Kamu Kurum Ve Kuruluşlar İşgücü eğitim konusunda çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının ülke

düzeyinde önemli çapta faaliyetleri bulunmaktadır. Ancak bu kurum ve

kuruluşlar arasında ciddi anlamda bir koordinasyon ve işbirliğinin olduğunu

söylemek mümkün değildir.

Üniversitelerin bu oyunda ciddi katkılarının olabilecekleri

düşünülmekte olup, Ankara Büyükşehir Belediyesi ile Gazi Üniversitesi

arasında gerçekleştirilen faaliyetlerin daha profesyonel bakış açısıyla ele

alınması gerektiği notunu düşmekle birlikte, bu konuda küçük ama önemli

katkıları olduğu için örnek projedir.

65

Yine KOSGEB tarafından girişimciliğin geliştirilmesine yönelik verilen

kurs eğitimi ve destekler oldukça önemlidir. İŞKUR’un son bir iki yıldır diğer

kamu kurum ve kuruluşları ile faaliyetlerini koordinasyon içerisinde yürütme

ve eğitimlerin verimliliğini artırmaya yönelik çabalarını ifade etmekte yarar

vardır. İşgücünün istihdam edilebilirliğini artırmaya yönelik düzenlenen işgücü

eğitim faaliyetlerinin etkin yürütülmesi için, ulusal istihdam politikası

kapsamında tüm aktörlerin koordine edilmesi ve planlama yapılarak

faaliyetlerin gerçekleştirilmesi yararlı olacaktır.

1-Milli Eğitim Bakanlığı

Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde Mesleki Eğitim Merkezleri ile Halk

Eğitim Müdürlükleri tarafından işgücü eğitim kursları düzenlenmektedir.

Eğitimlerde kursiyer ücreti verilmesi veya ücret ödenmesi söz konusu

değildir. Ayrıca bu eğitimleri tamamlayan mezunların ne kadarının istihdam

edildiği veya kendi işini kurduğuna dair herhangi bir bilgi ve çalışma

bulunmamaktadır. Mesleki Eğitim Merkezlerinde 81 ilde, 300 civarındaki

Merkezde, 100’den fazla meslekte, yıllık olarak yaklaşık 200.000 kursiyere

mesleki eğitim hizmeti sunulmaktadır. Aşağıda Mesleki Eğitim Merkezlerince

düzenlenen kurs faaliyetleri ile ilgili tablolar yer almaktadır;

Tablo-9: Türkiye Genelinde Mesleki Eğitim Merkezlerinin 2003-2008

Yıllarına İlişkin Sayısal Verileri

ÖĞRETİM YILI

İL SAYISI

MESLEK SAYISI

EĞİTİM MERKEZi

ÖĞRETMEN SAYISI

EĞİTİME ALINANLAR

BELGE ALANLAR

2003-2004 81 113 293 4548 195910 83943 2004-2005 81 112 297 4555 184761 139011 2005-2006 81 112 300 4532 183200 107454 2006-2007 81 133 300 4460 178279 225184 2007-2008 81 133 307 3725 187927 150673 2008-2009 81 133 311 4501 187743 150673

Kaynak:Milli Eğitim Bakanlığı verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

66

Diğer taraftan Halk Eğitim Merkezlerinde de işgücüne meslek

kazandırılmasına yönelik faaliyetler sürdürülmektedir. Burada aktif istihdam

politikası uygulamaları açısından önemli olan konu meslek kurslarına yönelik

faaliyetlerine bakıldığında Mesleki Eğitim Merkezlerinden çok daha fazla

sayıda ve kişiye kurs verildiği görülmektedir. Mesleki Eğitim Merkezlerinde

yıllık olarak 200.000 kişiye kurs verilmekte iken bu rakam Halk Eğitim

Merkezlerinde 1.000.000 sınırını aşmıştır. Söz konusu kursların iyi

planlanması, işgücü piyasası ile ilişkisinin kurularak ihtiyaca dayandırılması

ve istihdam konularının ele alınması gerekmekte olup, bu hususlar

faaliyetlerin zayıf yönlerini teşkil etmektedir.

Tablo-10:Türkiye Genelinde Halk Eğitim Merkezlerinin 2002-2008 Yıllarına İlişkin Sayısal Verileri

YILLAR

MESLEK KURSLARI

KURS

KURSİYER 2002-2003 11143 510128 2003-2004 12379 552756 2004-2005 35505 678842 2005-2006 42004 894406 2006-2007 46561 931588 2007-2008 60542 1040915 TOPLAM 208134 4608635

Kaynak:Milli Eğitim Bakanlığı verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa göre Mesleki Eğitim Kurulunun

görevleri arasında özellikle;

-Muhtelif sektör ve branşta çıraklık eğitimi ile mesleki eğitim

konusunda eğitim ihtiyaçlarını tespit etmek ve Bakanlığa bildirmek,

-Bu kanuna göre yapılacak çıraklık ve işletmelerdeki mesleki

eğitimde, uygulama alanına alınacak veya çıkarılacak yer meslekleri

belirlemek ve Bakanlığa görüş bildirmek, maddeleri kursların etkinliği ve

67

yerindeliği açısından önemli görülmektedir. Çünkü eğitim verilen meslekler ile

mevcut piyasada işgücü arz ve işgücü talep dengesinin kısa, uzun dönemde

dikkate alınması gerekmektedir.

Özellikle MEB’in işgücü arzı boyutunda önemli katkıları olmasına

rağmen, işgücü talebi boyutunda ekonomik gelişmelerin aktörü olan kurum ve

kuruluşların aktif rol alması gerektiği temel varsayımımızdır. Bir diğer

varsayımımız; Küreselleşme, teknolojik gelişmeler, artan nüfus ve rekabet

şartları üretim süreçlerinde köklü değişim ve dönüşümlere neden olmaktadır.

Bu itibarla MEB’in; dünyadaki ve ülkemizdeki gelişmelere göre örgün eğitimin

güncellenmesinde aktif rol oynaması ancak yaygın eğitim konusunda diğer

aktörlerle ortak hareket etmesi beklenmektedir.

İşgücü piyasasının ihtiyacı olan mesleklerde eğitim verilmesi oldukça

önemli görülmekte olup, buna karşın faaliyetlerin piyasa ihtiyaçlarına göre

planlanarak yürütülememesi nedeniyle eğitim-işgücü-üretim arasındaki

makas daha da artarak karmaşık hale gelmektedir. Böylece piyasada

yeterince talep görmeyen mesleklerde eğitim almış bir işgücü fazlalığının

uzun dönemli işsizliği daha da artırmasına neden olacaktır. Ülkemizde

mesleği olmasına rağmen piyasada istihdam edilemeyen milyonlarca işsiz

bulunmaktadır. İşgücü talebinin artırılmasına yönelik yapılması gereken

politikaları sabit varsaydığımızda (saklı tuttuğumuzda), işgücü arzının plan ve

programlar aracılığıyla dinamik olarak yönlendirilmesi gerekmektedir. Bu

sorunun ancak uzmanlar tarafından diğer kurumlarla işbirliği içerisinde

yapılacak çalışmalar ve planlamalar yoluyla aşılabilmesi mümkün

görülmektedir.

Ülkemizin varolan genç nüfus avantajının pozitif olarak

değerlendirilmesi, kaynakların israf edilmemesi ve daha fazla zaman

kaybedilmemesi için eğitim-işgücü-üretim süreçlerinin uzmanlarca ele

alınarak ihtiyaçların belirlenmesi, analiz edilmesi, planlanması ve

uygulanması Milli İstihdam Stratejisi açısından büyük önem taşımaktadır.

68

Geçmişten günümüze kadarki gelişmelere bakıldığında; Milli Eğitim

Bakanlığının ilgili kanunlarda sürekli değişiklikler yaparak, örgün eğitimin

aksine yaygın eğitimde hizmetlerini artırma yaklaşımının olduğu görülmekte

olup, plansız ve programsız yapılan faaliyetlerin hem kaynak israfına hem de

ülkemizde yapısal işsizliğin giderek fazlalaşmasına neden olmaktadır.

MEB’in örgün eğitime yönelik hizmetlerin merkezinde olması, bu

konuda diğer kurum ve kuruluşların katkısını alarak hareket etmesi

gerekmektedir. İşgücü arzının fazlalığı, işgücü talebi, yapısal işsizlik ve

istihdam sorunları nedeniyle MEB’in yaygın eğitim ile ilgili hizmetlerin

merkezinde yer almaması ve sürecin birlikte yönetim ilkesi çerçevesinde

diğer uzman kuruluşlara katkı sunması yararlı olacaktır.

2-KOSGEB

KOSGEB tarafından girişimciliğin desteklenmesine yönelik olarak

çeşitli faaliyetlerde bulunulmaktadır. Girişimciliğin geliştirilmesine yönelik

faaliyetlerin düzenli ve sistemli bir şekilde yapıldığı takdirde, özel sektörün

gelişmesine, mal ve hizmet üretiminin artırılmasına, ihracatın artırılmasına ve

istihdam kapasitesinin artırılmasına pozitif itici bir etki yapacaktır. Bu nedenle

girişimciliğin desteklenmesine yönelik program ve projeler ülkemiz için büyük

önem taşımaktadır. Aşağıda ilgili kurumun girişimciliğin geliştirilmesine

yönelik eğitim ve destek faaliyetlerine yer verilmiştir.

KOSGEB tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerden biri Yeni Girişimci

Desteğidir. Yeni Girişimci Desteğinin amacı, ekonomik kalkınma ve istihdam

sorunlarının çözümünün temel faktörü olan girişimciliğin desteklenerek,

yaygınlaştırılması ve başarılı işletmelerin kurulmasını sağlamaktır. Hak

kazanan yeni girişimcilere toplam en fazla 44.000 TL destek verilmektedir. Bu

destekten beklenen yarar yeni girişimcilerin işletmelerini kurarken yaşadıkları

mali sıkıntılara çözüm getirmektir.

69

KOSGEB tarafından üniversitelerde gerçekleştirilen Genç Girişimci

Geliştirme Programından mezun olan veya KOSGEB tarafından verilen iş

kurma danışmanlığı veya uygulamalı eğitim desteğini alan veya KOSGEB’in

işbirliği ve denetimi çerçevesinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı

Teşvik Fonu, İŞKUR, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Belediyeler ve ilgili

kamu kurum ve kuruluşları ile meslek odaları tarafından ulusal ve uluslararası

projeler kapsamında düzenlenen girişimcilik eğitimine katılanlar veya İş

Geliştirme Merkezlerinde (İŞGEM) yer alan girişimcilerden son bir yıl içinde

işletmesini kuranlar bu destekten yararlanabilecektir.

Destek Oranı ve Üst Limiti;

-İş Kurma (Geri ödemesiz): 4.000 (dört bin)TL,

-Sabit Yatırım (Finansal kiralama giderleri için geri ödemesiz): 10.000

TL, kalkınmada öncelikli yörelerde %70, normal yörelerde % 60, gelişmiş

yörelerde %50,

-Sabit Yatırım (Geri ödemeli): 40.000 (kırk bin) TL, kalkınmada

öncelikli yörelerde %90, normal yörelerde % 80, gelişmiş yörelerde %70’dir.

Destek yeni girişimcilerin, sözleşme tarihinden itibaren en fazla 3 yıllık

süre içerisinde iş kurmaya yönelik başlangıç giderleri ile makine-teçhizatı ve

donanım giderlerini karşılamaya yönelik verilir.

1)İş kurmaya yönelik başlangıç giderleri, işletmesinin yasal kuruluşu

sırasında yapmış olduğu harcamaların karşılanması amacıyla verilir.

2)Sabit Yatırım Giderlerinde,

a)Yeni girişimcilerin alacakları makine-teçhizat ve ofis donanımları

giderlerini karşılamak üzere teminat karşılığı verilen ilk 12 ayı geri ödemesiz

70

dönemden sonra, 6 ay aralıklarla 5 eşit taksitte geri tahsil edilecektir. Geri

ödemeli destekte yararlanıcıya hiçbir faiz uygulanmaz.

b)Finansal kiralama yolu ile alacakları makine-teçhizat ve ofis

donanımlarının, kiralama süresi en fazla 4 yıl olacak şekilde, faturada yer

alan peşin bedeli ve KDV dışında kalan kiralama giderlerini karşılamaya

yönelik olarak verilecek geri ödemesiz destektir.

3-Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü

Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünce

istihdama yönelik proje destekleri faaliyetlerinde bulunulmaktadır. Bu

İstihdam eğitimi projelerinin amacı, yoksul kadınlara, işsiz gençlere,

düzenlenecek kısa süreli kurslarla çeşitli teknik ve sosyal beceriler

kazandırılması ve bu kişilerin daha nitelikli iş bulmalarının sağlanmasıdır.

Eğitimlerde benzer konularda çalışma yapan kamu ve sivil toplum kuruluşları

(Vakıflar, dernekler, sanayi, ticaret ve esnaf odaları, kooperatifler, birlikler

vb.) ile işbirliği yapılarak istihdam güvencesi sağlanmaya çalışılmaktadır. 62

Tablo-11:Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü 2003-2008 (Kasım) Dönemi İstihdam Eğitimi Proje Destekleri

Desteklenen Proje Sayısı Desteklenen Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL)

503 15.922 12.211.326

Kaynak:T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü verilerinden

yararlanılarak hazırlanmıştır.

Elektronik eşya tamiri, forklift operatörlüğü, gemi kaynakçılığı,

sekreterlik-ön muhasebe, tesisatçılık, yaşlı bakıcılığı vb. konulardaki projelere

destek verilmektedir. 62http://www.sydgm.gov.tr/tr/html/230/Proje+Destekleri/erişim:04.12.2009

71

4-Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakanlığa ait Yaygın Eğitim Daire Başkanlığının görevleri sayılırken;

3.madde de, “Kaybolmaya yüz tutmuş, unutulmaya ve yozlaşmaya

başlayan Türk süsleme sanatları ve geleneksel el sanatlarımızı tanıtarak,

bozulmasını ve yok edilmesini önlemek, aslına uygun olarak öğretip yeni

elemanlar ve ustalar yetiştirerek gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak

amacıyla kurs, konferans ve seminerler düzenlemek”,

5. madde de, “Turizm işletmelerinin çeşitli alan ve seviyelerdeki eğitim

ihtiyaçlarını belirleyerek, sektörden gelen eğitim taleplerini değerlendirmek,

turizm işletmelerinde düzenlenecek kursların gerçekleştirilmesini ve yeni

eğitim programlarının geliştirilmesini sağlamak”, şeklinde kurs eğitimleri ile

ilgili düzenlemelere yer verilmiştir.

Adı geçen Daire Başkanlığının 2009 yılı faaliyetleri sayılırken Bursa’da

58 kişiye Ev Pansiyonculuğu Eğitimi Kursu verildiğinden bahsedilmektedir.

Öte yandan Antalya, Balıkesir, Bilecik, Çanakkale, Kütahya, Mardin, Mersin

ve Hatay’da Yiyecek İçecek Servisi, Kat Hizmetleri, Yiyecek Üretimi,

Yöneticileri Eğitici Olarak Yetiştirme Kursları düzenlenmesinin planlandığı

anlaşılmaktadır.

Ayrıca, “2010 İstanbul Kültür Başkenti” etkinliği dahilinde; ilgili

Bakanlıktan belgeli tüm yeme-içme ve konaklama tesislerinde görevli

personele İşbaşı Eğitimi Kursu ile Yöneticileri Eğitici Olarak Yetiştirme Kursu

düzenleneceği ifade edilmektedir.

Yaygın Kültürel Eğitim Faaliyetleri kapsamında da, 2009 yılı içerisinde

53 ilde 77 tanesi Türk süsleme sanatları kursları, 71 tanesi ise geleneksel el

sanatları kursları olmak üzere toplam 148 adet kurs planlandığı öğrenilmiştir.

72

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın küçümsenemeyecek sayıda çeşitli

mesleklerde kurs düzenlediği/kurs vermeyi planladığı, bu konuda İŞKUR ile

herhangi bir işbirliğinin ve koordinasyonun olmadığı bilinmektedir.

5-Belediyeler 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda; Meslek ve beceri

kazandırma kursları açmak, işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri

yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve

sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak şeklinde hükümlere yer verilmiştir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nda da meslek ve beceri kazandırma kursları

açılması veya açtırılması Belediyelerin görevleri arasında sayılmıştır.

Ülkemizde Belediyelerin mevcut işgücüne ve işsizlilere yönelik mesleki

beceri kazandırma faaliyetleri konusunda çalışmaları henüz arzu edilen

seviyede olmamakla birlikte, çalışma yapılan belediyelerde de kursa katılan

ve başarıyla kursu tamamlayan kursiyerlerin istihdamına yönelik herhangi bir

çalışma ve faaliyet bulunmamaktadır.

Diğer taraftan Belediyelerin kurslarına katılan kursiyerlere herhangi bir

ücret ödenmediği gibi, kayıt parası dışında kursiyerlerden ücret alınması söz

konusu olmamaktadır.

Aşağıda Ankara ve İstanbul Büyükşehir Belediyelerinin bu kapsamdaki

çalışmalarına değinilecektir.

73

a-Ankara Büyükşehir Belediyesi Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin 2009 Bütçe Yılı Performans

Programında yer alan 5 Numaralı Stratejik Amaç’ta; “Ankara’da İşsizliğin

Önlenmesi İçin Her Türlü Önlemi Almak” olarak belirlenmiş, daha sonra da

bu amacın gerçekleştirilmesi ile ilgili aşağıda sıralanan stratejik hedeflere yer

verilmiştir;

Stratejik Hedef 1-Meslek sahibi olmak isteyen hemşehrilere, üniversite

ile işbirliği yaparak meslek kursları açmak,

Stratejik Hedef 2-Bayanlara meslek kursları açmak,

Stratejik Hedef 3-Sanayi Bölgelerinde ara eleman ihtiyacını karşılamak

amacıyla Sanayii Bölgeleri ile işbirliği yaparak kurslar açmak,

Stratejik Hedef 4-Sanayi Bölgelerinin altyapılarını yaparak istihdamı

sağlamak,

Stratejik Hedef 5-Engelli vatandaşlarımıza farklı konularda iş imkanı

sağlamak.63

Öncelikle Belediye tarafından işsizliğin önemsenerek bununla ilgili bir

stratejik amaç ve hedeflere yer verilmesi olumlu bulunmuştur. Ancak burada

yer alan hedeflerin işsizliğin önlenmesine yönelik etkin tedbirleri içermediği

gibi, üniversiteler ile işbirliğinden söz edilmesine rağmen İŞKUR ile bu

anlamda işbirliği ve projenin olmamasının önemli bir eksiklik olduğu,

değerlendirilmektedir.

Ankara Büyükşehir Belediyesi bünyesinde faaliyet gösteren

BELMEK’in; Toplumda kültür sanat ve estetik bilincini yaygınlaştırmak,

kültürel zenginliklerimizin korunup gelişmesine katkıda bulunmak,

kadınlarımızı yeni bilgi ve becerilerle donatarak meslek sahibi yapmak, aile

ekonomilerini güçlendirmek, kadınlarımıza birlikte yaşama ve planlı çalışma

alışkanlığını kazandırmak, toplumda dostluk, dayanışma ve güven

63http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/mali_hizmetler/2009_butce_yili_performans_programi.pdf .Erişim:02.12.2009

74

duygusunu pekiştirmek, boş zamanların verimli bir şekilde kullanımını

sağlamak amacıyla 1994 yılında “her ev bir atölye olacak” sloganıyla

açıldığı,1994 yılından 2009 yılına kadar 148.670 kişiye kurs verdiği, 2009-

2010 kurs döneminde 423 Usta Öğretici ile 6 ana merkez ve 135 kurs yerinde

30 branşta meslek edindirme ve el becerileri kursu düzenlediği,

anlaşılmaktadır.64

BELTEK-Belediye Teknik Eğitim kurs projesinin amacı; Kent halkını

bilgi ve beceri sahibi yapmak, kentsel bütünleşmeyi sağlamak, küçük ve orta

ölçekli işletmelerin ihtiyaç duyduğu kent ve meslek standartlarına uygun

insan gücü yetiştirmek olarak belirlenmiştir.

1999-2008 yılları arasında Bilgisayar, Elektronik, Elektrik, Matbaa,

Yapı, Mobilya ve Dekorasyon, Metal Döküm Model, Makine, Genel Ana

Bölümlerinde olmak üzere 74 branşta toplam 73.349 kişiye kurs verildiği,

görülmüştür.65

b-İstanbul Büyükşehir Belediyesi 1996 yılında İstanbul Sanat ve Meslek Eğitim Kurslarında (İSMEK),

geleneksel sanatların yaşatılmasına ve öğrenilmesine katkı sağlanmakta, atıl

durumdaki her yaştan işgücü nitelikli kılınarak üretken hale getirilmekte ve

girişimcilik cesaretlendirilmektedir.66

64http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/kultur_sosyal/kultur_sosyal_hizmetler_dairesi_baskanligi/meslek_edindirme_sube_mud/kurs_donemi_bolgelere_gore_kursiyer_sayilari.aspx. Erişim 02.12.2009 65http://www.ankara.bel.gov.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/kultur_sosyal/kultur_sosyal_hizmetler_dairesi_baskanligi/meslek_edindirme_sube_mud/beltek_ana_bolumleri.aspx erişim 02.12.2009 66http://www1.ibb.gov.tr/IBB/DocLib/pdf/stratejikplan/stratejikplan2.pdf, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2007-2011 Stratejik Planı, s 48. erişim 03.12.2009

75

İSMEK’in hedef kitlesi; Ev kadınları, genç kızlar ve erkekler, işsizler,

halen bir işte çalışanlar, okuma yazma bilmeyenler, özürlüler, mahkumlar,

yaşlılar, emekliler vb. toplumun her kesiminden insanları olarak dile

getirilmektedir.

Adı geçen Belediye’nin Performans Programının V. Toplumla İlgili

Sonuçlar başlığının Halka Yönelik Eğitimler alt başlığında, İSMEK Kurslarını

tamamlayan kursiyer sayısının sırasıyla 2008 yılında 199.495 kişi, 2009

yılında 230.000 kişi, yine İSMEK kurs merkezi sayısının da 2008 yılında 201,

2009 yılında 225 olarak hedeflendiği anlaşılmaktadır.67

İSMEK; İstanbulluların kişisel birikimlerini yükseltmek, mesleki ve

sanatsal bilgilerini geliştirmek, kent kültürü ve metropolde yaşama konusunda

donanımlarını artırmak, pasif tüketici olmaktan çıkıp aktif üretici olmalarına

yardımcı olmak, gelir elde etmelerine katkıda bulunmak, istihdam

edilebilirliklerini artırmak vb. amaçlarla kurulmuş, örgün eğitimi tamamlayıcı

bir yaygın eğitim organizasyonu olarak tanımlamaktadır.

İSMEK eğitimleri ile İstanbulluların içindeki yetenekleri keşfedip ortaya

çıkardığı, istihdam edilebilirliklerini artırdığı, farkındalıklarını ve birikimlerini

zenginleştirdiği, üretip gelir elde etmelerine imkan hazırladığı hususları özellik

taşımaktadır.

Zorunlu ilköğretim yaşını tamamlamış her İstanbullu İSMEK kursiyeri

olabilmektedir. Buna göre İSMEK’te kursiyer alt yaş sınırı 16’dır. Üst yaş

sınırı ise yoktur. Kayıtlar her yıl Eylül ayında yapılmakta; dersler Ekim ayında

başlamaktadır. Haziran ayında ise eğitim dönemi sona ermektedir. MEB’in

belirlediği müfredatlar çerçevesinde 3,5 aydan 10 aya kadar süren eğitimlerin

yanı sıra bazı branşlarda bir sonraki dönem de devam eden tekamül kursları

verilmektedir. Branşın kredisini dolduran ve başarılı olan kursiyerlere, MEB

67http://www.ibb.gov.tr/TR/kurumsal/Birimler/StratejikPlanlamaMd/Documents/performans2009/performansprogrami2009.pdf, s.44. erişim 03.12.2009

76

onaylı Kurs Bitirme Sertifikası, derslere devam eden ancak yeterli başarı

gösteremeyen kursiyerlere de Kurs Katılım Belgesi verilmektedir.68

C-Diğer Kurum ve Kuruluşlar, Özel İşletmeler Ülkemizde Organize Sanayi Kuruluşları, Sanayi Odaları ve Ticaret

Odaları gibi kurum ve kuruluşların işgücü eğitimi konusunda aktif olduklarını

söylemek zordur. Piyasanın ihtiyacına göre verilecek işgücü eğitimlerinin

istihdama önemli katkı sağlayacağı düşünüldüğünden, Sanayi Bölgeleri

Yönetimleri, Sanayi Odaları ve Ticaret Odaları ile işbirliğinin azami ölçüde

geliştirilmesinde büyük yarar bulunmaktadır. Özellikle İmalat sektörü ile ilgili

meslek kuruluşları ile yakın ilişki içerisinde olunmalı ve projeler

gerçekleştirilmelidir.

Diğer taraftan az da olsa özel İşletmelerden daha çok altyapısı,

finansal yapısı güçlü büyük ölçekli firmaların kendi bünyelerinde işgücü

eğitim faaliyetinde bulundukları görülmektedir. Ancak söz konusu firmaların

İŞKUR ile bağları zayıftır. Orta ve Büyük ölçekli firmalarla ilişkilerinin

geliştirilmesi genel anlamda istihdamın artırılmasına ve ülkenin ihracat

kapasitesinin artırılmasına hizmet edebilir.

Bilindiği üzere sadece kamu tarafından işe yerleştirme faaliyetleri

yürütülmekte iken, 2003 yılında özel istihdam bürolarının da işe yerleştirme

faaliyetinde bulunabilmeleri için düzenleme yapılmıştır. Gelinen süreçte; Özel

İstihdam Bürolarının sanayileşmenin ve özel sektörün geliştiği metropol

birkaç il dışında faaliyetlerinin ve etkinliklerinin olmadığı anlaşılmaktadır.

Faaliyette bulunan Özel İstihdam Büroları ile işgücü eğitimleri projelerinin

gerçekleştirilmesi konusu tartışılabilir.

68 http://ismek.ibb.gov.tr/portal/egitimsureci.asp erişim:04.12.2009

77

II-İŞKUR’UN DÜZENLEDİĞİ İŞGÜCÜ EĞİTİM PROGRAMLARININ HEDEF KİTLESİ VE KONULARINA GÖRE GÖRÜNÜMÜ

Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen işgücü eğitim kursları hedef

kitlesi ve konularına göre değişiklik göstermektedir. Örnek vermek gerekirse;

Özürlü iş arayan işsiz ile işsizlik ödeneği alan işsizin tabii olduğu kurs

programlarında, hem kursun parasal kaynağı hem de kursa katılan

kursiyerlerin işgücü yapısı farklılık arz etmektedir.

Diğer taraftan, kursiyerin kurs için kuruma çağrılması, görüşme, seçim,

kurs sırasındaki hak ve yükümlülükleri farklı olduğu gibi, hizmet

sağlayıcının(kurs düzenlenen, işbirliği yapılan, kurum veya kuruluş)

belirlenme usulü, kurs programı, istihdam şartı gibi hak ve yükümlülükleri de

değişiklik gösterebilmektedir.

A-İstihdam Garantili İşgücü Eğitim Kursları

Kursiyerlerin kurs sonunda Hizmet sağlayıcılar tarafından belli bir

oranının istihdam edilme zorunluluğu olan programlardır. Konularına göre

kurs grupları içerisinde doğrudan istihdamı esas alan etkili projelerdir. Söz

konusu kurslar özel sektörde faaliyet gösteren Hizmet sağlayıcılar ile

düzenlenmektedir.

Kurs düzenlenen Hizmet sağlayıcılar özel bir işyeri olabileceği gibi,

özel kurs eğitim firmalarıyla da işbirliği yapılabilmektedir. Özel kurs eğitim

firmalarının istihdam yükümlülüğü özel işyerlerine göre nisbi olarak daha

düşüktür. Ve bu programlarda kurslar sınıf içerisinde yürütülmekte olup,

işyerinde eğitim veya pratik eğitim imkanı bulunmaması bu kurs programının

dezavantajlı tarafıdır.

78

İstihdam garantili işgücü eğitim kursları hizmet sektöründe faaliyet

gösteren işyerlerinde uygulanabildiği gibi özellikle imalat sektöründe imalat

sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinde uygulandığında daha verimli

sonuçlar alınabilir.

İŞKUR tarafından özel işyerleri ile işbirliği sonucu yürütülen istihdam

garantili kurslarda uygulamada birtakım sorunlar yaşanmaktadır. Bu

sorunlardan tespitlerimiz doğrultusunda en önemli görülenleri şöyledir;

1-Seçilen ve kursa devam eden kursiyerin o işyerinin sigortasız/kayıt

dışı çalışanı olması,

2-Kursun kurs eğitim programının planlandığı gibi yürütülmemesi,

3-Kursiyerlerin işverence işyerinin işçisi gibi görülerek kurs saatleri

sonrasında fazla mesai yaptırılması,

4-Kursiyer ücretlerinin bankaya yatırıldıktan sonra işveren tarafından

kursiyerden geri alınması,

5-Kurs sonunda başarılı olanların % 50’sinin istihdam edilmesi

yükümlülüğüne işveren tarafından uyulmaması,

6-Kurs sonunda kursiyerlerin işveren tarafından yükümlülük gereği

sadece 30 gün istihdam edildikten sonra işten çıkarılması,

7-Kursiyer seçim sürecinin baştan savma yapılması sonucunda gerçek

ihtiyacı olan işsizlerin kurs görememesi,

8-Kişinin meslekte deneyimi bulunmasına ve o meslekle ilgili olarak

başka işyerinde çalışmış olmasına rağmen işsiz olması nedeniyle kursiyer

seçilmesi,

9-İşgücü piyasasının ihtiyaçlarına göre belirlenen mesleklerde kurs

açılması gerekirken uygulamada yeterince bu kriterin esas alınmaması,

10-Bazı mesleklerde gereğinden fazla kurs açılması,

11-Kimi illerde çok fazla kurs açılırken kimi illerde az kurs açılması

veya hiç kurs açılmaması,

12-İl Müdürlüğünün kurs yönetimi konusundaki bilgi eksiklikleri ve

gereği gibi denetim yapılmaması,

79

13-Belirli işyerleri veya eğitim kurumları ile gereğinden fazla kurs

düzenlenmesi,

14-AB Projelerinin ilan edilmesi, seçilmesi, uygulanması ve

sonuçlandırılması ve denetlenmesi süreçlerinde İŞKUR ile bağının olmaması

veya az olması,

15-İllerin işgücü piyasasının yapıları ve sorunları farklı olmasına

rağmen buna göre projeler uygulanmaması (Örneğin; Antalya ile Sivas’ın

ekonomik yapısı farklı olduğundan uygulanması gereken aktif istihdam

politikası araçlarının dağılımının, hedef kitlesinin ve sektörlerin aynı

olmaması gerekir),

Özellikle sorunların en başında ve kursu anlamsız kılan husus

kursiyerlerin işyerinin çalışanı olması durumudur. Projelerde uzunca bir süre

yaygın yaşanan olumsuzlukları önlemeye yönelik getirilen öneriler

doğrultusunda, geçte olsa yaklaşık son üç-dört yıldır İŞKUR’da kursiyerin

herhangi bir işyerinde çalışıp-çalışmadığının belirlenmesine yönelik kursiyer

sigorta sorgulama işlemi yapılmaktadır.

Ancak her ne kadar kursiyerlerin herhangi bir işyerinde çalışıp-

çalışmadığının belirlenmesine yönelik sigorta sorgulama işlemi yapılmakta

ise de, bu tespitin sadece kayıtlı çalışanlara yönelik yapılabildiği, halen

işyerinin kayıt dışı çalışan eski işçisinin kursiyer gözükmesi sorununun

devam ettiği düşünülmektedir.

Yaygın ve yapısal bir sorun olan kayıt dışı istihdamın projelere olan

olumsuz yansımasını minimize etmek için, İŞKUR işverenden kursiyeri

işyerinde çalıştırmadığına ve kursiyerden o işyerinde çalışmadığına dair

taahhütname almak gibi idari önlemlere başvurmaktadır. Ancak işverenin işçi

karşısında güçlü durumda olması ve işçinin doğru beyanda bulunduğu

taktirde işten çıkarılma endişesi taşıması gibi nedenlerle kimi işçi ve

işverenlerin faklı beyanlarda bulundukları görülmüş, böylelikle Taahhütname

80

alınması işleminin de çok etkili bir yol olmadığı uygulama sonucunda ortaya

çıkmıştır.

Ülkemiz işgücü piyasasında fiilen çalışan işgücünün yaklaşık %

50’sinin kayıt dışı istihdam edilmesi gerçeğiyle birlikte, işbirliğine yönelik bazı

olumlu gelişmeler yaşanmakta ise de, İŞKUR’un SGK ve diğer kamu

kuruluşları ile koordinasyonunun zayıflığı mevcut projelerin başarısını

olumsuz etkilemektedir.

İŞKUR tarafından son iki yıldır özel sektör işyerlerine anket yapılarak

ihtiyaç duyulan işgücünün tespitine yönelik iyi niyetli bir çalışma yapılmakta

ise de, İlin işgücü piyasası verileri, özel sektör işyerlerinin istihdam yapısı,

işyerlerinin sektörler itibariyle durumu, işgücü arzının yapısı, işgücü talebi

potansiyeli, istihdamını artıran-azaltan işyerleri, ihracat yapan işyerleri, sosyal

tarafların önerileri, ilin stratejik planı ve ilin sosyo-ekonomik yapısının

analizine göre yapılacak teknik çalışmayla hazırlanacak İl İstihdam Raporuna

göre kurs düzenlenecek mesleklerin gerçekçi yöntemlerle belirlenmesi ve

buna göre faaliyet yürütülmesi gerekmektedir.

İl İstihdam Raporu’nun hazırlanması uzmanlık gerektirmekte olup,

üniversiteler ile işbirliğinin zayıf olması, çeşitli gerekçelerle akademisyenlerin

yeterince ilgi göstermemesi nedeniyle kurum hakkındaki bilgi eksiklikleri,

piyasada mevcut yeterlilikte uzman kuruluşların olmaması, mevcut personel

yapısı ve kurumsal kapasitesiyle söz konusu çalışmayı yürütmesi zor

olacaktır. Henüz kurumda böyle bir çalışma yapılmadığı gibi, örnek model

uygulamada bulunmamaktadır. Ancak her şeye rağmen İŞKUR-

Akademisyenler-Sosyal Tarafların dayanışması ile aşılabilme şansı olan en

güncel ve çözüme kavuşturulması gereken sorundur.

81

B-Özürlülere Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim Kursları Bu kurslar sadece özürlülere yönelik düzenlenmektedir. Kurs sonunda

kursiyerlerin istihdam edilme zorunluluğu bulunmamaktadır. Özürlülere

yönelik düzenlenen işgücü eğitim kursları daha çok özürlü işsizlerin rahatlıkla

katılabileceği, kursa devam edebileceği mesleklerde düzenlenmektedir.

Genel olarak bu kurslarda özel işyerleri ile işbirliği bulunmamaktadır.

Ancak özel eğitim kurumları ile kurslar düzenlenebildiği gibi, daha çok

kursların özürlü dernekleri ile vakıflarla ortaklaşa gerçekleştirildiği

görülmektedir.

Söz konusu kursların kaynağı; 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca özürlü

istihdam yükümlülüğünü yerine getirmeyen işyerlerinden tahsil edilen idari

para cezalarından sağlanabildiği gibi, kurum bütçesinden de

karşılanabilmektedir. Kaynağı Kurum bütçesinden karşılanan kurslar, ihale

mevzuatına göre doğrudan temin yöntemiyle düzenlenmekte iken, idari para

cezaları kaynağından düzenlenen kursların teklifi ve kabulü ilgili komisyonun

takdirinde olup, diğer kurs programları ile aynı teklif ve kabul süreçlerinin

olmaması eleştirilebilir tarafıdır.

C-Hükümlülere/Eski Hükümlülere Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim Kursları

Özürlülere yönelik düzenlenen kurslarda olduğu gibi Hükümlü/Eski

Hükümlülere yönelik kurslarda da kursiyerlerin istihdam edilme zorunluluğu

bulunmamaktadır. Münhasıran eski hükümlülere yönelik düzenlenen kurslar

yok gibidir. Ceza ve Tevkifevleri Müdürlükleri ile hükümlülere yönelik

düzenlenen kurslarda son zamanlarda talep artışı yaşanmaktadır. Kursiyer

ücretinin yanında birlikte sunulan kurs desteği ilgili cezaevleri tarafından

82

cazip bulunmaktadır. Mahkumlara yönelik bir sosyal faaliyet veya uğraş

olması da kurslara olan talebi artıran bir diğer nedendir.

Bilindiği üzere son dönemde yapılan düzenlemeyle özel sektörde eski

hükümlü istihdam etme zorunluluğu kaldırılmıştır. Ülkemizde normal nitelikli

bir kişi piyasada istihdam edilme ve işsizlik sorunu yaşamakta iken, daha

fazla özel ilgiye ihtiyacı bulunan dezavantajlı gruplar arasında yer alan

hükümlü/eski hükümlülerin topluma tekrar kazandırılmalarının, sosyal hayata

uyum sağlamlarının asli aracı olan istihdam sorununun Adalet Bakanlığı,

İçişleri Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından ele

alınması önemli görülmektedir.

D-Kendi İşini Kuracaklara Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim Kursları Kurum tarafından kendi işini kuracak işsizlere yönelik olarak işgücü

eğitim kursları düzenlemektedir. Kuruma kayıtlı olan işsizlere eğitim verilerek

kendi işini kurmalarına yardımcı olmak üzere gerçekleştirilen faaliyetlerdir.

İŞKUR’un bu konudaki şimdiye kadar ki faaliyetleri bakımından ele

alındığında; kurs adedi ve katılan kişi sayısı oldukça sınırlı olmuştur. Kursa

katılan kişiye sadece eğitim verilmesi, bunun yanında işletme kurma

maliyetleri ile ilgili herhangi bir desteğin olmaması söz konusu programa olan

ilginin zayıf kalmasına neden olmuştur.

2009 yılında Kendi İşini Kuracaklara Yönelik işgücü eğitim

programlarında yerinde yapılan değişiklikle KOSGEB ile işbirliğine gidilerek

Girişimcilik eğitimi şeklinde değiştirilmiş olup, konu ilgili bölümde ele

alınmıştır.

83

E-İşsizlik Ödeneği Alanlara Yönelik Düzenlenen İşgücü Eğitim Kursları 1999 yılında çıkarılan 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu uyarınca;

bir işyerinde çalışmakta iken kendi istek ve kusuru dışında herhangi bir

nedenle işsiz kalan sigortalı diğer gerekli şartları taşımasıyla 6-10 ay arası

işsizlik ödeneği almaktadır.

İşsizlik sigortası primi ödenilen süre ile orantılı olarak, işsiz kalanlara

İŞKUR tarafından; Aylık gelir kayıplarının bir bölümü işsizlik ödeneğiyle

karşılanmakta, sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleri için hastalık ve analık

sigorta primleri sosyal güvenlik kuruluşuna yatırılmakta, niteliklerine uygun

yeni bir iş bulunmasına yardımcı olunmakta, mesleklere ilişkin danışmanlık

hizmeti verilmekte ve işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu mesleklerde eğitim

imkanı sunulmaktadır.

İlgili kanunun çıkarılmasından sonra ilk işsizlik sigortası ödemesinin

yapıldığı 2002 yılından günümüze kadar gelinen süreçte, işsizlik ödeneği

alan sigortalılara yönelik yeterli sayıda işgücü eğitim kurslarının verildiğini

söyleyebilmek zordur.

İlk yıllarda kurs teklifi ve kabulü süreçlerinin açık ihale usulü ile

yapılması gerekçesiyle karmaşık ve zor bir süreç olduğu neden olarak ileri

sürülebilirse de, sonraki yıllarda kamu ihale kanununda yapılan değişiklik ile

İŞKUR’un düzenlediği işgücü eğitim hizmetlerinin doğrudan temin ile hizmet

alımı imkanı getirilmesiyle birlikte, bir artış görülmesine rağmen işgücü

piyasasının yapısal sorunları ve diğer nedenlere bağlı olarak bu konudaki

faaliyetlerde arzu edilen rakamlara ulaşılamamıştır.

Kaldı ki, işsizlik ödeneği alan sigortalıların kayıt dışı şekilde herhangi

bir işte çalışmaları durumunda, sadece İŞKUR’a şikayet edilenler ile ilgili

olarak yapılan inceleme sonucuna göre çalıştığı tespit edilen sigortalıların

84

işsizlik ödeneği kesilmekte, diğer kayıt dışı çalışanlar ile ilgili olarak herhangi

bir işlem yapılamamaktadır.

Ülkemiz işgücü piyasasında yaşanan uzun dönemli işsizlik sorunu,

işgücü talebinin zayıf olmasına bağlı olarak özel sektörden alınan açık iş

sayısının yetersizliği, kayıt dışı istihdam vb. konular işsizlik sigortası

hizmetlerinin etkin olarak sunulamamasına neden olmakta, sonuçta işsiz

kalan sigortalıya sadece işsizlik ödeneği verilebilmektedir.

F-Toplum Yararına Çalışma Programları İşsizliğin yoğun olduğu dönemlerde işsizlerin kısa süreli istihdam ve

eğitimini amaçlayan, doğrudan veya yüklenici eli ile toplum yararına bir iş ya

da hizmetin gerçekleştirilmesini sağlayan programlardır.

Bu faaliyetler genellikle ekonomik kriz, özelleştirme, ekonomik

yapılanma, doğal afetler ve işsizliğin yoğun olduğu dönemlerde kuruma

kayıtlı işsizlerin, çalışma yaşamından uzun süre ayrı kalarak maddi sıkıntıya

düşmelerini önlemek, çalışma alışkanlık ve disiplinlerini yitirmemelerini, kısa

süreli istihdam ve eğitimlerini sağlamak için yürütülürler.

Ülkemizde İŞKUR tarafından TYÇP’ler ilk olarak 1999 yılında

meydana gelen Marmara Depreminin olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla

uygulanmaya başlamıştır. Daha sonra ki yıllarda düşük yoğunlukta olmak

üzere bu programlar ülkenin her tarafında uygulanmıştır.

Bu programın hedef kitlesi; kuruma kayıtlı 18 yaşını doldurmuş uzun

dönemli işsizlerdir. Programa katılan kişiye asgari ücret verilmektedir.

Programın süresi ise en fazla 6 aydır.

Düzenlenen programlar kamu yararına yönelik düzenlenebilir ve her

85

bir programın iş arama becerileri vb. alanlarda iş danışmanlığı programını

içermesi gerekmektedir. Programların konusu;

a-Çevre temizliği,

b-Kamusal altyapının yenilenmesi,

c-Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi okullarda çevre düzenlemesi,

bakım onarım ve temizlik işleri yapılması,

ç-Restorasyon, kültürel mirasın korunması,

d-Ağaçlandırma, park düzenlemeleri,

e-Vadi ıslahı,

f-Erozyon engelleme çalışmaları alanlarında olabilir.

III-İŞKUR’UN İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARINA YÖNELİK PROJELERİ

Bu başlıkta altında; Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğünün

geçmişten bugüne kadar düzenlediği önemli sayılabilecek işgücü eğitim

projeleri ele alınacaktır. Ayrıca mevcut devam eden işgücü eğitim hizmetleri

ile yeni uygulamaya konulan hizmetlere yer verilecektir.

A-Önceki Yıllarda Gerçekleştirilen Bazı Projeler

Türkiye İş Kurumu’nun (eski adıyla İş ve İşçi Bulma Kurumu) 1960’lı

yıllardan başlayarak günümüze kadar işgücü eğitim faaliyetlerini sürdürdüğü

bilinmektedir. Bu kısımda özellikle geçmişten günümüze kadar uygulanan

projelerden önemli görülenlerine yer verilecektir. Burada özellikle geçmişte

Kominizm döneminde Bulgaristan’dan zorunlu göçe tabi tutulan

soydaşlarımızın istihdamı ile ilgili yürütülmüş olan Soydaş projesi oldukça

önemlidir. Günümüzde ise sosyal ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi

amacıyla, başta Türk Cumhuriyetleri olmak üzere, tarih-kültür birliği olan

diğer ülkeler ile işgücü piyasalarına yönelik çeşitli uluslar arası projelerin

yürütülebilmesi gündeme alınabilir.

86

1-Göçmenlerin Mesleki Eğitimi ve İstihdamına İlişkin Soydaş Projesi Bulgaristan’dan zorunlu göç nedeniyle ülkemize gelen soydaşlarımızın

istihdam sorunlarının çözümüne yardımcı olmak ve kısa sürede işe

yerleştirilmelerini temin etmek üzere Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

(UNDP) işbirliğinde başlatılmış olan “Soydaş Projesi” çerçevesinde turizm,

konfeksiyon, hizmet, imalat, inşaat ve elektronik sektörüne yönelik

mesleklerde 1989 yılında 25, 1990 yılında 85, 1991 yılında 345, 1992 yılında

64 ve 1993 yılında 12 kurs düzenlenmiş ve bu kurslara toplam 9150 kişi

katılmıştır.

2-İstihdam Ve Eğitim Projesi

Geçmiş dönemde Kurumun hizmetlerini ilk defa bir bütün olarak en

çok etkileyen projelerden birisi Dünya Bankasından alınan kredi ile finanse

edilen İstihdam ve Eğitim Projesidir. Proje;

-İşe Yerleştirme Hizmetlerinin Geliştirilmesi,

-İstihdam Hizmetlerinin Çeşitlendirilmesi,

-İstihdam ve Danışmanlık Hizmetlerinin Geliştirilmesi,

-Otomasyon Hizmetlerinin Yaygınlaştırılması,

-İşgücü Piyasası Bilgileri,

-Kadın İstihdamının Artırılması,

-Meslek Standartları Sınav ve Belgelendirme Sisteminin Oluşturulması

bölümlerini kapsamıştır.

İstihdam ve Eğitim Projesi; işgücü piyasası ve istihdamla ilgili

politikalar tüm toplumu ilgilendirdiğinden, ilgili kurum ve kuruluşlarla

işbirliğinin önemini vurgulayan bir anlayış içinde hazırlanarak uygulanmaya

çalışılmıştır.

87

Projenin hedefi beceri düzeyi düşük işsizlere mesleki eğitim verilerek

üretken istihdamlarının sağlanması, meslek standartları, sınav ve

belgelendirme sisteminin kurulması, işgücü piyasası enformasyon sisteminin

geliştirilmesi ve kadın istihdamının artırılmasıdır. Böylece işgücü piyasasının

kurumsallaşmasının sağlanması ve işgücü piyasası politikalarının

oluşturulmasında etkinliğin artırılması amaçlanmıştır.

Proje bölümlerinden olan İşe Yerleştirme Eğitiminin amacı; işsiz ve

vasıfsız işgücüne vasıf ve beceri kazandırıcı eğitim programları uygulayarak

istihdamlarını sağlamaktır. İşe Yerleştirme Eğitimi kapsamında iş piyasasının

nitelikli işgücü ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla istihdam garantili ve kendi

işini kuracaklara yönelik işgücü eğitim kursları düzenlenmiştir. İstihdam ve

Eğitim Projesi kapsamında 68.751 kişi istihdam garantili işgücü eğitim

kursuna, 15.891 kişi kendi işini kuracaklara yönelik işgücü eğitim kursuna

olmak üzere toplam 84.642 işsizin projeye katılımı sağlanarak istihdamlarına

yardımcı olunmaya çalışılmıştır.

İstihdam ve Eğitim Projesinin gerçekleştirildiği dönemde şimdiye göre

kurumun kapasitesi, personel sayısı ve niteliği daha düşüktür. Bu projeyle

Kurum olarak işgücü eğitimleri hizmetleri sunulan kursiyer sayısı artırılmıştır.

Projenin denetimlerinde bir çok eksik ve hukuki sorunlar doğuran yanlış

uygulamalar görülmüş, kusuru bulunan işverenler ve sorumluluğu olan kurum

personeli hakkında adli, idari, mali ve disiplin yönünden işlemler yapılmıştır.

Bu projede uygulama sırasında aşağıdaki konulardan; kursa katılan

kursiyerlerin işyerinin işçisi olması, kursiyer ücretlerinin kurs görevlileri

tarafından kursiyerlere ödenmemesi/eksik ödenmesi, kursiyerlere kurs

saatleri sonrasında fazla çalışma yaptırılması, işverenin istihdam

yükümlülüğüne uymaması gibi sorunlar sadece bazılarıdır.

88

Tablo-12: İstihdam Garantili ve Kendi İşini Kuracaklara Yönelik İşgücü Yetiştirme Kursları (1993-2000/Haziran)

Yıl İstihdam Garantili

Kendi İşini Kuracaklar Toplam

Kurs Sayısı

Kursiyer Sayısı

Kurs Sayısı

Kursiyer Sayısı

Kurs Sayısı

Kursiyer Sayısı

1993 502 9.264 69 1.235 571 10.499 1994 653 12.495 155 2.566 808 15.061 1995 917 17.233 164 2.600 1.081 19.833 1996 463 8.897 143 2.442 606 11.339 1997 463 8.319 141 2.364 604 10.683 1998 381 7.800 115 1.942 496 9.742 1999 114 2.584 108 1.800 222 4.384 2000 136 2.159 58 942 194 3.101

Toplam 3.629 68.751 953 15.891 4.582 84.642

Kaynak: Kaynak: Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nün 1993-2000 yılları

verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

3-Özelleştirme Sosyal Destek Projesi

Uygulanan dönemde Ekonomik Reform Programını desteklemek,

özelleştirme programındaki hedeflerin başarıyla tamamlanmasına destek

olmak, kamu kuruluşlarının özelleştirilmelerinden doğan olumsuz ekonomik

ve sosyal etkileri hafifletmek amacıyla “Özelleştirme Sosyal Destek Projesi”

(ÖSDP) oluşturulmuştur.69

İki defa ÖSDP uygulanmış olup, ÖSDP-I 2002-2005 yılları arasında

yürütülmüş, devamı niteliğinde olan ÖSDP-II ise 2006-2008 yılları arasında

gerçekleştirilmiştir. Her iki projenin finansmanı Dünya Bankası’ndan alınan

kredi ile sağlanmıştır. ÖSDP-I ve ÖSDP-II kredisine ilişkin İkraz Anlaşmaları

sırasıyla 22.12.2000 tarih 24268 sayılı, 27.12.2005 tarih 26036 sayılı Resmi

Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

69Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Özelleştirme Sosyal Destek Projesi, Birinci Baskı Aralık 2005, s.5.

89

Bu proje ile özelleştirme nedeniyle işten çıkartılan işsizlere

tazminatlarının ödenmesi, ikincil işsizlerde dahil olmak üzere yeniden işe

yerleştirme hizmetinde bulunulması, Ekonomik Reform Programının sosyal

etkileri takip edilerek destekleyici ekonomik ve sosyal politikaların tasarlanıp

oluşturulması hedeflenmiştir.

ÖSDP-I’in toplam bütçesi, 250 Milyon ABD Doları Dünya Bankası

kredisi ve 105,3 Milyon ABD Doları Türk Hükümeti katkısı olmak üzere

toplam 355,3 Milyon ABD Dolarıdır. Bütçenin büyük bölümü işten çıkarılacak

çalışanlara ödenecek olan tazminatlar için kullanılmıştır. Yeniden İşe

Yerleştirme bileşeninde öngörülen hizmetler için İŞKUR ve KOSGEB’e

yaklaşık 25 Milyon ABD Doları kaynak ayrılmıştır. İŞKUR hizmetleri için bu

miktar 22,2 milyon ABD Dolarıdır.

ÖSDP-II’nin toplam bütçesi, 360 milyon Avro olup tamamı Dünya

Bankası kredisi ile karşılanmıştır. Kaynağın önemli bir bölümü Özelleştirilen

Kamu İktisadi Teşebbüsleri çalışanlarının Kıdem Tazminatı ve İş Kaybı

Tazminatlarına harcanmıştır. Yeniden İşe Yerleştirme Hizmetlerinde

kullanılmak üzere İŞKUR’a 10 milyon Avro’luk kaynak ayrılmıştır.

Kamu İktisadi Teşebbüslerinde bir hizmet akdine dayalı olarak ücret

karşılığı çalışırken bu kuruluşların özelleştirmeye hazırlanması,

özelleştirilmesi, küçültülmesi veya faaliyetlerinin kısmen veya tamamen

durdurulması, süreli veya süresiz kapatılması veya tasfiye edilmesi

nedenleriyle işten çıkarılmış veya çıkarılacak olanlar ile Ekonomik Reform

Programının etkisiyle işsiz olan veya anılan programdan dolayı istihdama

katılmakta zorluk çeken kuruma kayıtlı işsizler projenin hedef kitlesidir.

Proje kaynaklarından yararlandırmada öncelik özelleştirme nedeniyle

işten çıkarılanlara verilmesi öngörülmüş ise de, söz konusu işçilere cazip

90

gelmemesi nedeniyle projenin tamamından diğer kuruma müracaat eden

işsizler yararlandırılmıştır.

Proje ile hedef kitle içinde yer alan işsizlere danışmanlık ya da eğitim

desteği verilerek iş piyasasına uyumlarının sağlanması, toplum yararına

çalışma faaliyetleri oluşturarak bu kişilere geçici gelir desteği sağlanması ve

böylece hedef kitlenin yeniden işe yerleştirilmesi ya da kendi işlerini

kurmalarının sağlanması amaçlanmıştır.

Tazminatlar, Yeniden İşe Yerleştirme, Ekonomik Reform Programının

Etkileri ve Proje Yönetimi olmak üzere dört ana bileşenden oluşan ÖSDP,

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından koordine edilerek KOSGEB ve

İŞKUR tarafından yürütülmüştür.

Kursiyerlerin tamamını veya bir kısmını kendi bünyesinde istihdam

edecek özel işyerleri % 70 istihdam zorunluluğunu yerine getirerek ve toplam

bütçenin %30’unu karşılayarak bu hizmetleri sunmaları sağlanmıştır. Özel

işyerleri dışındaki diğer hizmet sağlayıcılarda istihdam zorunluluğu % 50

olarak uygulanmıştır.70

İŞKUR, Yeniden İşe Yerleştirme Hizmetlerini il bazında hizmet satın

alım ilanları yoluyla belirlenen hizmet sağlayıcılar eliyle gerçekleştirmiştir.

Dünya Bankası Saha Uygulama Kılavuzu temel alınarak hazırlanan proje

genelgesinde uygulama usul ve esasları alt başlıklar halinde

detaylandırılarak, gerekli örnek dokümanlar geliştirilmiştir. Genelgenin eki

olan Hizmet Şartnamelerinde ise; hizmet alım ilanına çıkılması, teklifin

kapsamı, teklif verebilecek kuruluşlar, teklif dosyası belgeleri, şekli,

hazırlanması, tekliflerin verilmesi, değerlendirilmesi, değerlendirme kriterleri

ve sözleşme görüşmeleri, hizmetlerin başlaması, izlenmesi ve proje sonuç

70Özelleştirme Sosyal Destek Projesi-2, İŞKUR Faaliyetleri, 2009, s.10.

91

işlemlerine ilişkin detay bilgiler ile tüm aşamalarında yürütülen işlemlerde

kullanılmak üzere hazırlanmış olan form, belge ve örneklere yer verilmiştir.71

İŞKUR ÖSDP Genelge ve talimatları, uygulamada karşılaşılan

güçlüklerin aşılabilmesi için, Dünya Bankası Saha Uygulama Kılavuzu’na

uygun olarak Banka yetkilileriyle yapılan toplantılarda alınan kararlar, il

müdürlüklerinden gelen geri bildirimler, proje danışmanlarınca geliştirilen

öneriler ve İŞKUR Teftiş Kurulu Başkanlığı denetimleri sonucunda revize

edilmiştir.

Tablo-13: ÖSDP Kapsamında Düzenlenen Projeler

Danışmanlık Eğitim TYÇP

ÖSDP YILLAR

Kur

s

Kur

siye

r

İstih

dam

Kur

s

Kur

siye

r

İstih

dam

Kur

s

Kur

siye

r

İstih

dam

TOPLAM

2002 1 560 59 38 1777 1185 4 34 14 3672 2003 7 2.886 173 269 7.353 4.023 29 417 77 15234 2004 4 1.420 135 177 4.703 2.872 22 260 45 9638 2005 1 300 30 200 5389 3049 21 266 47 9303 2006 1 296 34 72 1486 904 9 113 14 2929 2007 0 0 0 160 3089 1724 16 180 27 5196 2008 0 0 0 228 4443 2160 15 138 23 7007

TOPLAM 14 5462 431 1144 28240 15917 116 1408 247 52979

Kaynak:Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nün 2002-2008 yılları verilerinden

yararlanılarak hazırlanmıştır.

a-ÖSDP Danışmanlık Hizmetleri

Danışmanlık hizmetlerinin amacı; proje kapsamında bulunan

katılımcılar belirlenerek, bunların yeni bir iş bulmalarına yardımcı olmak

üzere katılımcılara danışmanlık hizmetleri vermek, iş piyasasındaki işgücü 71Özelleştirme Sosyal Destek Projesi-2, a.g.e., 2009, s.13.

92

talebini belirlemeye çalışmak, katılımcıların bulunan yeni işe kolayca ve

başarılı bir şekilde uyumlarını sağlamaktır.

Danışmanlık Hizmetleri Çerçevesinde Katılımcılara;

-Meslek Danışmanlığı,

-İşgücü Piyasası Hakkında Bilgilendirme,

-İş Kulübü Hizmeti,

-Sosyal Danışmanlık,

-İşe Yerleştirme Hizmeti,

-Yeni Bölgeye Taşınma Hizmetleri sunulmuştur.

b-ÖSDP Eğitim Hizmetleri

Eğitim hizmetlerinin amacı, proje kapsamında bulunanlara yeni

beceriler kazandırmak suretiyle iş piyasasına girişlerini ve yeni işler

bulmalarını kolaylaştırmaktır. İşgücü eğitim hizmetleri, eğitim kurumlarından

alınabildiği gibi, katılımcıların eğitim sonunda çalışmaya başlayacakları

işyerlerinden de alınmıştır. Ayrıca eğitimin teorik bölümünün eğitim

kurumlarında, pratik bölümünün işyerinde verilmesi de mümkün olmuştur.

Eğitim Hizmetleri kapsamında; istihdam garantili işgücü eğitim kursu

ile kendi işini kuracaklara yönelik işgücü eğitim kursu hizmetleri sunulmuştur.

Proje kurallarına göre verilen teklifler tespit edilerek, hizmet sağlayıcılar

aracılığıyla düzenlenen istihdam garantili işgücü eğitim kurslarına ait bazı

meslekler aşağıda belirtilmiştir;

Ahşap Mobilya ve Kapı Doğramaları, Aşçılık, Bilgisayar İşletmenliği,

Bilgisayar Teknik Servis, Bilg. CNC Prog. ve Tezgah Operatörlüğü,

Bilgisayarlı Ön Muhasebe, Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim, Bilgisayar

Destekli Saç Metal Kalıp Tasarımı, Boya Terbiye, Cer makinesi, Dış Ticaret,

Garsonluk, İmalat ve Pazarlama, Kalite Kontrolcü, Kaynakçılık, Makine

93

Operatörlüğü, Konfeksiyon İşçiliği, Makine Bakım ve Onarımcılığı,

Mobilyacılık, Model Tasarımcı, Nakışçı, Nitelikli Büro Elemanı, Overlokçu,

Oto Elektrik, Oto mekanik, Oto Motor, Otomobil Servis Hizmetleri, Otomotiv

İşçisi, Penye makinesi, PVC Kapı ve Pencere Reçmeci Kursu, Ring İpliği

Harman Hallaç Tarak Cer Fitil makinesi, Makine Bakım, Ring Tesisi İplik

Üretim Makine Bakım, Ambalaj Paketleme, Satış ve Pazarlama, Tarak

Makinesi, Serim ve Kesimci, Singerci, Teknik Resim Eğitimi, Tekstil

Kalıpçılık, Temizlik Elemanı, Turizm Elemanı, Ütücü, Yönetici Sekreterlik.

c-ÖSDP Toplum Yararına Çalışma Programları TYÇP, özelleştirme ve ekonomik reform programları sebebiyle

işlerinden çıkarılan işçilerle kapsama dahil ikincil işsizlerden kültürel mirasın,

çevrenin ve kamusal alt yapının korunması, sosyal yardımlaşma vb.

alanlarda çalışmak isteyenlere en fazla 6 ay süreyle geçici iş imkanı bulmayı

amaçlar. Bu program katılımcılara geçici iş imkanları sağlayarak onları belli

bir süre için maddi olarak desteklemiş ve ayrıca katılımcılar bu sayede

çalışma ortamına alışarak iş tecrübesi ve iş disiplini edinmelerini

öngörmüştür.

4-Aktif İşgücü Programları Projesi Aktif İşgücü Programları projesi, Avrupa Komisyonu ve Türkiye

Cumhuriyeti arasında imzalanan anlaşmaya dayalı olarak İŞKUR tarafından

uygulanmış olup, 20.10.2003 tarihinde başlayıp 2006 yılı Mart ayı itibariyle

tamamlanmıştır. Projenin bütçesi 50 milyon Euro’dur. Bu miktarın 40 milyon

Euro’su Avrupa Komisyonunca, 10 milyon Euro’su Türkiye Cumhuriyeti

Hükümeti tarafından karşılanmıştır.

94

Proje; Kurumsal Yapılanma, İŞKUR Ofislerinin modernizasyonu ve

Aktif İstihdam Tedbirleri olmak üzere 3 bileşenden oluşmuştur.

Hibe planı temel olarak; bölgesel ihtiyaçlar, imkanlar ve çözümler göz

önünde bulundurularak, mesleki eğitim ve diğer aktif istihdam önlemleri

yoluyla işsizlerin iş bulma yeteneklerinin geliştirilmesini amaçlamıştır.

Projenin hedefleri;

-Gelecekteki ekonomik büyümeyi teşvik edecek şekilde girişimcilik ve

iş yönetimi konularında yoğunlaşmak üzere yapısal değişiklikler ve beceri

taleplerine daha fazla uyum sağlayabilecek bir iş piyasasının geliştirilmesi,

-Etkin istihdam önlemleri yanı sıra iş piyasasının değişen ihtiyaçları

karşısında yeni beceriler geliştirebilme olanakları yaratarak iş arayanların

daha kolay istihdam edilmesini sağlamak, işsiz gençler v.s. muhtaç kesimlere

eşit iş olanakları yaratabilmek, olarak sıralanmıştır72

.

Projenin hedef kitlesi;

-İşgücüne katılım oranının düşük olması nedeniyle kadınlar, engelliler

ve istihdamında zorluk çekilen diğer bireyler,

-Kamu ve özel sektörde toplu işten çıkarılma riskiyle karşı karşıya olan

işçiler,

-Düşük niteliklere sahip olanlar ve sahip oldukları nitelikler bölgenin

işgücü piyasasının taleplerine uygun olmayanlar olmak üzere, genç

işsizler(15-25 yaş arası), 9 aydan daha fazla süreli işsizler, kırdan kente göç

edenler ve diğer dezavantajlı ve risk altındaki gruplardır.

“Yeni Fırsatlar Programı” olarak adlandırılan hibe planı dahilinde 32

milyon Euro’nun aktif istihdam tedbirleri içeren projelere hibe edilmesi

planlanmış, bu kapsamda 245 proje uygulanmıştır. Projelerin 17’si

dezavantajlı gruplar için, 37’si gençler, 122’si işsizler, 30’u kadınlar, 23’ü iş

72Aktif İşgücü Programları, AB-Türkiye İş Kurumuna (İŞKUR) Destek Projesi Sonuç Tanıtım Kitapçığı, 2006, s.26.

95

sahipleri, 16’si diğer gruplar için düzenlenmiştir. Bu projelerden 48.644 kişi

faydalanmıştır.

Tablo-14: AB Aktif İşgücü Programları Projesinden Yararlananlara Ait

Bilgiler

Faydalanan Sayısı 48.644 Verilen Seminer/Konferans 5.925 Kadın Faydalanan 19.566 Çalışan veya Kendi İşini Yürüten Kadınlar 1.375 Erkek Faydalanan 29.078 Çalışan veya Kendi İşini Yürüten Erkekler 6.091 Faydalanan Engelli Sayısı 1.376 Girişimcilik Kursu Kadın Katılımcı 1.781 Faydalanan Hük./Eski Hük. 91 Girişimcilik Kursu Erkek Katılımcı 2.177 Sertifika Sayısı 36.535 Engelli Kadın Sayısı 384 İşsiz Sayısı 30.294 Engelli Erkek Sayısı 992 İstihdam Edilenler 9.298 Hükümlü/Eski Hükümlü Kadın Sayısı 2 Kendi İşini Kuran Erkekler 1.315 Hükümlü/Eski Hükümlü Erkek Sayısı 90

Kendi İşini Kuran Kadınlar 647

Kaynak: Aktif İşgücü Programları, AB-İŞKUR’a Destek Projesi Sonuç Kitapçığı, 2006, s-26. B-Mevcut Devam Eden Projeler

Türkiye İş Kurumu aktif istihdam politikaları bağlamında işgücü eğitim

kurslarına devam etmektedir. Söz konusu faaliyetler adeta kurumun varlık

nedenlerinin en önemlileri arasındadır. Ülkemizde ve dünyada yaşanmaya

devam eden ekonomik kriz, geçmişten beri sunulan işgücü eğitim

hizmetlerinin önemini daha da artırmıştır.

İŞKUR tarafından sunulan işgücü eğitim hizmetlerinin finansmanı;

-Kurum bütçesinden,

-İşsizlik Sigortası Fonundan,

-Özürlü ve eski hükümlü yükümlülüğünden toplanan idari para cezalarından,

-Uluslararası kurum ve kuruluşlarla yapılan işbirliği sonucunda yürütülen

projeler için sağlanan hibe ve kredilerden karşılanmaktadır.

Bu başlık altında halen İŞKUR tarafından sunulan faaliyetler ele

alınacaktır. Mevcut faaliyetler içerisinde şu an itibariyle Dünya Bankası

96

kredisi ile finanse edilen herhangi bir proje bulunmamaktadır. Diğer taraftan

AB Sosyal Fonundan temin edilen hibelerle AB projeleri devam etmektedir.

Bir gerçeğin ifade edilmesi gerekirse; AB tarafından ülkemize tahsis edilen

kaynak ile projeden yararlanan kişi sayısı çok düşük kalmasına rağmen,

yazılı ve görsel basında yapılan reklam kampanyaları ile hibe edilen kaynak

ve yararlanan kişi sayısının misli katı kadar kamuoyunda farklı algı

yaratılmaktadır. Bu itibarla; İŞKUR tarafından sunulan işgücü eğitim

projelerinin çok önemli bölümünün finansmanının İşsizlik Sigortası Fonundan

karşılandığını ifade etmek önemlidir.

1-Fon Kaynaklı İşgücü Eğitim Projeleri Bilindiği üzere 1999 yılında İşsizlik Sigortası Kanunu kabul edilerek,

2002 yılından itibaren işten çıkarılan sigortalı işsizlere işsizlik sigortası

ödemeleri yapılmaktadır. Adı geçen Kanunun gereği olarak işsizlik sigortası

hizmetleri kapsamında sigortalı işsizlere yönelik işgücü eğitim kursları

düzenlenmektedir.

Tablo-15: İşsizlik Sigortası Fonu’nun Görünümü

GELİRLER VE GİDERLER

TOPLAM (TL)

İŞSİZLİK SİG. PRİMLERİ 17.575.840.140,95 DEVLET PAYI 5.942.041.172,16 İDARİ PARA CEZALARI 15.622.894,65 GECİKME ZAMMI 389.691.761,39 DİĞER GELİRLER 202.613,90 İADE GİRİŞ 150.318.119,92 FAİZ GELİRİ 31.282.829.823,90 GİRİŞLER TOPLAMI 55.356.546.526,86 FON GİDERLERİ 11.845.976.073,67 İADE ÇIKIŞ 4.376.608,57 ÇIKIŞLAR TOPLAMI 11.850.352.682,24 TOPLAM VARLIK 43.506.193.844,62

Kaynak:Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, İşsizlik Sigortası Fonu Aylık Basın

Bülteni(31.05.2010 tarihi itibariyle), Haziran 2010, s. 4.

97

Ciddi miktarda kaynağın birikmesinin de etkisiyle, diğer işsizlere

yönelik yapılacak işgücü eğitim faaliyetlerinin giderinin İşsizlik Sigortası

Fonundan karşılanmasına yönelik mevzuatta değişiklik yapılmıştır. İşsizlik

Sigortası Fonu miktarı ile ilgili bilgilerden de anlaşılacağı üzere, İŞKUR’un

etkin aktif istihdam politikaları sunabilmesi için kaynak sorunu

bulunmamaktadır.

a-Ülke Genelinde Uygulanan İşgücü Eğitim Projeleri -İşsizlik ödeneği alanlara yönelik düzenlenen işgücü eğitim hizmetleri;

4447 sayılı Kanun uyarınca işsizlik ödeneği alan sigortalılara yönelik

düzenlenen faaliyetlerdir. Sigortalı işsiz, işsizlik ödeneği alırken aynı

zamanda bir kurs programına katılabilmektedir.

-İstihdam Garantili işgücü eğitim hizmetleri; Herhangi bir meslekte kurs

verilmek üzere özel işyerlerinden hizmet satın alınarak düzenlenen

programlardır. Kursun sonunda başarılı olan kursiyerlerin asgari % 50’sinin

işveren tarafından istihdam edilmesi gerekir.

-Kamu-Özel Eğitim Kurum/Kuruluşları ile düzenlenen istihdam

garantisi olmayan işgücü eğitim hizmetleri; Kamu da daha çok Milli Eğitim

Bakanlığına bağlı Halk Eğitim Müdürlükleri ve Mesleki Eğitim Merkezleri ile

işbirliği yapılarak düzenlenen programlardır. Özel de ise genellikle eğitim

veren özel öğretim kurumları ve dershaneler ile gerçekleştirilen kurslardır.

Kursiyerlerin istihdam yükümlüğü bulunmamaktadır.

-Toplum Yararına Çalışma Programları; TYÇP, işsizliğin yoğun olduğu

dönemlerde işsizlerin kısa süreli istihdam ve eğitimini amaçlayan, doğrudan

veya yüklenici eli ile toplum yararına bir iş ya da hizmetin gerçekleştirilmesini

sağlayan programlardır. Bu faaliyetler, genellikle ekonomik kriz, özelleştirme,

98

ekonomik yapılanma, doğal afetler ve işsizliğin yoğun olduğu dönemlerde

Kuruma kayıtlı işsizlerin, çalışma yaşamından uzun süre ayrı kalarak maddi

sıkıntıya düşmelerini önlemek, çalışma alışkanlık ve disiplinlerini

yitirmemelerini, kısa süreli istihdam ve eğitimlerini sağlamak için

yürütülmektedirler.

TYÇP’ ler, çevre temizliği, kamusal altyapının yenilenmesi, Milli Eğitim

Bakanlığına bağlı resmi okullarda çevre düzenlemesi, bakım onarım ve

temizlik işleri yapılması, restorasyon, kültürel mirasın korunması,

ağaçlandırma, park düzenlemeleri, vadi ıslahı, erozyon engelleme çalışmaları

konularında düzenlenebilmektedir.

Katılımcılara TYÇP süresince cari asgari ücret üzerinden çalışma

süresine göre hesap edilecek ücret ödenmekte ve sosyal güvenlik ve genel

sağlık sigorta prim ödemeleri gerçekleştirilmektedir.

b-GAP Bilindiği üzere GAP; Güneydoğu Anadolu Projesi’nin sahip olduğu

kaynakları değerlendirerek, bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini

ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası farkları gidermeyi ve ulusal

düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı

amaçlayan ve ülkemizi uluslararası alanda markalaştıran bir bölgesel

kalkınma projesidir.

18.06.2008 tarih 26910 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak

yürürlüğe giren 2008/1 sayılı Başbakanlık Genelgesi çerçevesinde GAP

Eylem Planının temel amacının; Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ekonomik

büyüme, sosyal gelişme ve istihdam artışı sağlayarak bölgede yaşayan

vatandaşlarımızın refah, huzur ve mutluluğunun artırılması olarak ifade

edilmektedir.

99

Eylem Planının “Sosyal Gelişmenin Sağlanması” bölümünde şu

açıklamalara yer verilmiştir; İstihdamın artırılması, işsizliğin ve kayıt dışı

istihdamın azaltılması, işgücünün kalitesinin yükseltilmesi ile sosyal

entegrasyonun sağlanması için başta kadınlar ve gençler olmak üzere

kırılgan grupların istihdama katılımlarının kolaylaştırılması önem arz

etmektedir. Bu çerçevede, bireylere yönelik meslek edindirme, beceri

kazandırma ve kişilerin kendi işlerini kurmalarına yönelik eğitim ve

danışmanlık hizmetleri verilecektir. Aktif işgücü politikaları kapsamında,

İŞKUR’un yerel düzeydeki kurumsal kapasitesi geliştirilecek, hizmet alanı

çeşitlendirilecektir.73

Söz konusu Eylem Planı Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep,

Şırnak, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa illerini kapsamakta ve projenin, istihdam

ile ilgili 4 adet eylem maddesinden sorumlu kuruluş İŞKUR olup, 2008-2012

yıllarını kapsayan planın toplam bütçesi 139.329.000 TL’dir. Maddeler şu

şekilde sıralanmıştır;

1-İşgücü yetiştirme programları yaygınlaştırılacak ve bu programların

etkinliği artırılacaktır,

2-Kendi işini kurmak isteyenlere yönelik eğitim programları ve

danışmanlık hizmetleri etkin biçimde verilecektir,

3-İşgücü piyasasına girişleri kolaylaştırmak amacıyla mesleki

danışmanlık ve rehberlik hizmetleri yaygınlaştırılacak ve daha etkin hale

getirilecektir,

4-İstihdamı artırmaya yönelik hibe programı geliştirilecek ve

uygulanacaktır.74

Bu maddeler içerisinde işgücü yetiştirme kursları ile kendi işini

kuracaklara yönelik eğitim programı hizmetlerinin mevcut İŞKUR faaliyetleri

içerisinde devam ettiğini, farklılık olarak sayılan illere daha fazla kaynak 73http://www.gap.gov.tr/Turkish/Genel/eylem812.pdf,s.31,erişim:22.12.2009 74http://www.gap.gov.tr/Turkish/Genel/eylem812.pdf,s 36,erişim:22.12.2009

100

ayrılması olduğu ortaya çıkmaktadır. 1 ve 2 inci madde de yer alan faaliyetler

ile ilgili hizmet alımları Kamu İhale Kanunu’na göre doğrudan temin

çerçevesinde yapılmaktadır. Bir diğeri de İstihdamı artırmaya yönelik AB

hibe projelerine benzer hibe programının geliştirilip uygulanacağıdır. Ancak

2009 yılı sonu itibariyle 3 ve 4 üncü madde de yer alan eylemler ile ilgili

olarak hazırlıkların devam ettiğinden uygulamanın henüz başlamadığıdır.

GAP Eylem Planı’nda da görüldüğü üzere klasik anlamda aktif

istihdam politikaları araçlarından sadece işgücü eğitim kursları ağırlıklı

faaliyetlere yer verilmiştir. Burada diğer uygulamalara göre önemli ve farklılık

arz eden husus, henüz uygulaması başlamayan istihdamı artırmaya yönelik

hibe programının geliştirilip uygulanacağına ait faaliyettir.

2-AB Projeleri

Avrupa Birliği işbirliği çerçevesinde diğer aday ve potansiyel aday

ülkelere olduğu gibi Türkiye’ye de katılım öncesi mali yardımlarda

bulunmaktadır. Bu yardımların ana hedefi, AB’ye uyum sürecinde engellerle

mücadele etmeleri ve AB üyeliği için Kopenhag Kriterlerini yerine getirmeleri

için gerekli reformları yapmaları konusunda aday ülkelere destek olmak diye

tanımlanmaktadır.

Bu kapsamda; istihdama yönelik Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti

tarafından ortaklaşa finanse edildiği çeşitli hibe programları

düzenlenmektedir. Söz konusu hibe programlarının teknik olarak

yürütülmesinden ve izlenmesinden İŞKUR sorumludur. Merkezi Finans İhale

Birimi ise hibe programının ihaleye çıkılması, sözleşmelerin yapılması, idari

ve mali prosedürlerin yürütülmesi, projelere ödemelerin yapılmasından

sorumludur.

101

a-Genç İstihdamın Desteklenmesi Hibe Programı İnsan kaynaklarının geliştirilmesi alanında AB fonlarından yardım

sağlanan programlama esaslarının genel hedefi, daha çok ve daha iyi işler ve

daha fazla sosyal uyum ile sürdürülebilir ekonomik büyümeyi sağlayabilen

bilgi-temelli bir ekonomiye geçişi desteklemek olarak ifade edilmektedir.

İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nın 4 no’lu bileşeni

olarak uygulanan Genç İstihdamın Desteklenmesi hibe programının genel

hedefi ise, başta genç nüfus için özellikle işsizlik oranlarını düşürerek daha

fazla insanı istihdama çekmek ve istihdamda tutmak olarak belirtilmektedir.75

Bu hibe programının genç işsizlik oranını azaltması ve gençlerin

işgücü piyasasına katılımını arttırmak yönünde katkı sağlaması

beklenmektedir. Proje kaynağının % 85’i Avrupa Komisyonu bütçesinden, %

15’i Türkiye Cumhuriyeti bütçesinden eş-finansman yolu ile karşılanmak

üzere toplam 21.000.000 Avro’dur.

Yerel yönetimler, işçi ve işveren örgütleri, üniversiteler, meslek odaları,

Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve şirketler (iştirakçi olarak) gibi ilgili aktörlerin

tamamlayıcı faaliyetleri arasında sinerji yaratmak üzere 15-29 yaşları

arasındaki gençlerin istihdamını ve girişimciliğini desteklemeyi

amaçlamaktadır. Bu program kapsamında verilecek hibenin alt sınırı

100.000, üst sınırı ise 400.000 Avro’dur.

b-Kadın İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı Kadınların istihdam edilebilirliklerinin yetersizliğinin ana nedenleri;

beceri ve mesleki nitelik eksikliği; toplumun, kadınlara çocuk ve yaşlı bakımı

sorumlulukları yükleyen geleneksel cinsiyet rolleri ve özellikle toplumun fakir

75Merkezi Finans İhale Birimi, Genç İstihdamın Desteklenmesi Hibe Programı, Hibe Başvuru Rehberi, 2008, s.4

102

bölgelerindeki ataerkil aile yapısıdır. Kadınların istihdam edilebilirliklerini

etkileyen diğer bir neden ise eğitime katılım düzeylerinin düşük olmasıdır.

Bahsi geçen konularla baş edebilmek için, bu hibe programı; yerel ihtiyaçlara

uygun olarak kadınların işgücü piyasasına katılımına mâni olan sosyo-

kültürel engelleri aşmak, istihdama erişimlerini desteklemek ve eğitim vermek

yoluyla, kadınların istihdam edilebilirliklerini artırmayı amaçlamaktadır. Ek

olarak, bu hibe kadın girişimciliğini desteklemeyi hedeflemektedir.76

Bu hedefe; Kadınların istihdam edilebilirliğini arttırmayı, Kadın

girişimciliğini desteklemeyi, Kadınların işgücü piyasasına katılımları önündeki

kültürel ve diğer engelleri azaltmayı amaçlayan çeşitli projeler ile ulaşılması

beklenmektedir.

Hedef Kitle;Bakım sorumlulukları nedeniyle uzun süre işsiz kalmış

kadınlar, daha önce tarım sektöründe çalışmış olan kadınları da içerecek

şekilde kentsel alanlarda yaşayan, işsiz ve işgücüne dahil olmayan

kadınlardır.

Hibe Programından faydalanan hedef grubun orta vadede en az

%35’inin istihdam edilmesi, en az %30’unun ise girişimci olması

beklenmektedir. Bu Teklif Çağrısı için ayrılan toplam tutar 13.700.000

AVRO’dur. Bu tutarın %85’i Avrupa Komisyonu bütçesinden, %15’i Türkiye

Cumhuriyeti bütçesinden eş-finansman yolu ile karşılanacaktır.77

3-Özürlü ve Eski Hükümlü İdari Para Cezaları Kaynaklı Projeler

Özürlülere ve hükümlü/eski hükümlülere yönelik düzenlenen kursların

76Merkezi Finans İhale Birimi, Kadın İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı, Hibe Başvuru Rehberi, 2008, s.4 77Merkezi Finans İhale Birimi, Kadın İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı, Hibe Başvuru Rehberi, 2008, s.5

103

giderleri, 4857 sayılı İş Kanununa dayanılarak özürlü ve eski hükümlü

çalıştırmayan işverenlerden ceza olarak kesilen paralardan karşılanmaktadır.

Diğer kurslara nazaran bu kursların teklif edilmesi, teklifin kabul

edilerek onaylanması, kaynağın tahsis edilmesi, Çalışma Bakanlığı

bünyesinde oluşturulan ceza paralarını kullandırmaya yetkili komisyon

tarafından yapılmaktadır.

Ceza Paralarını Kullandırmaya Yetkili Komisyon, ceza paralarının

nerelere ve ne kadar verileceği hakkında karar vermek üzere her yılın Ocak,

Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında toplanır.

Burada dikkat çeken bazı hususları vurgulamakta yarar vardır, şöyle

ki; Türkiye İş Kurumu Genel Müdürü Ceza Paralarını Kullandırmaya Yetkili

Komisyonun üyesi ise de, kursların teklif edilmesi, değerlendirilmesi,

onaylanması Kurum tarafından düzenlenen kurslardan farklı ve gevşek

süreçlere tabidir. Bilindiği üzere yapılan yasa değişikliği ile özel sektörde eski

hükümlü istihdam etme zorunluluğu kaldırılmıştır, özel sektörde özürlü

istihdam etme yükümlülüğü devam etmekte olup, ileride bu uygulama

konusunda cezadan ziyade teşvik etme yoluna gidilmesi daha etkili olacağı

düşünülmektedir. Mevcut uygulama devam ettiği sürece, ilgili Kanuna

istinaden özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işverenlerden kesilen ceza

paralarının kullanımının, yapılacak bir yönetmelik değişikliğiyle Türkiye İş

Kurumu bünyesine alınarak bir plan doğrultusunda tek elden kaynak tahsis

edilmesinde yarar bulunmaktadır.

Şüphesiz dezavantajlı gruplar arasında yer alan özürlü ve hükümlü/

eski hükümlülere yönelik işgücü eğitimi kurslarına ve istihdam edilme

kapasitelerini artırıcı projelere destek verilmesi gerektiğinde tartışma

bulunmamaktadır. Ancak bunlarla ilgili harcanan kaynakların objektif usullere

göre ve bir plan doğrultusunda gerçekleştirilmesi gerekir. Bazı illerde hiç

özürlü ve eski hükümlülere yönelik bir kurs faaliyeti düzenlenmez iken, başka

104

illerde plansız ve programsız şekilde ihtiyaçtan fazla olarak kurslar

gerçekleştirilmektedir, hatta kimi illerde de normal işsizlere yönelik harcanan

kurslara yakın veya daha fazlası özürlü kurslarına harcanmaktadır.

C-Yeni Uygulanmaya Başlayan Projeler Özellikle dünyada ve ülkemizde yaşanmakta olan ekonomik krizin

etkisi ile Türkiye İş Kurumu yeni önlemler ve projeler uygulamak zorunda

kalmıştır. Bu yeni uygulamalar ve önlemler; işsizlerin işyerlerinde staj

yaparak istihdam edilebilirliklerini sağlamak için staj programları, potansiyel

işsizler arasından seçilmek suretiyle eğitimin sonunda kendi işini kurmasına

imkan sağlamak için girişimcilik programı olarak sıralanmaktadır. Söz konusu

projelerin finansmanı ise kendi öz kaynaklarımız olan İşsizlik Sigortası

Fonundan karşılanmaktadır.

İşgücü piyasasının dinamik olması özelliğinden dolayı, ülkemiz

şartlarına göre ve sürekli iyileştirme ilkesi çerçevesinde, Kurumun bundan

sonrada mevcut işsizliğin önlenmesi ve istihdamın artırılmasına yönelik

olarak, yeni aktif istihdam politikaları uygulamalarına devam edeceği

düşünülmektedir.

1-Staj Programları

Türkiye İş Kurumu tarafından 2009 yılı içerisinde uygulamaya konulan

bir programdır. Kurum tarafından Staj programı en az lise ve üstü

düzeyindeki eğitim kurumlarından mezun 16 yaşından gün almış olan

işsizlerin mesleki yeterliklerini geliştirebilmelerini sağlamak amacıyla, 10

çalışandan az olmamak üzere özel sektörde faaliyet gösteren işyerlerinde

düzenlenir. Bir işsiz staj programlarından bir kez yararlanabilir.

105

Stajyerlerin, staj programlarının başlamadan önceki 3 aylık dönemde

işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olması, son

altı aylık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama

sigortalı sayısına ilave olması zorunludur.

Örneğin bir işyerinde staj programı öncesinde ki son altı aylık

dönemde ortalama sigortalı sayısı 50 olup, fiilen bu işyerinde 40 çalışan

bulunduğu durumda, staj programlarını verebilmesi için bu işletmede çalışan

kişi sayısının 50 kişiye tamamlanmış olması gerekmektedir.

Staj Programlarının düzenlendiği işyerlerinden hiçbir surette vergi,

SGK prim ve prime ilişkin borcu ile SGK’ca kesilmiş idari para cezası

olmadığına dair belge istenmemektedir.

Staj programı; işyerinin yetkili temsilcisi ile stajyerin imzalayacakları

Staj Sözleşmesi ile fiilen başlayacaktır. Programlara katılan stajyerin kursiyer

ücreti ile iş kazası ve meslek hastalığı sigorta primi gideri kurum tarafından

karşılanmaktadır.

Program süresi; günlük en fazla 8 saat, haftalık 40 saat olmak üzere

toplam 6 aydır. Stajyer sayısı, staj programları başlamadan önceki son altı

aylık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde, bildirilen ortalama

sigortalı sayısının 1/20’sinden fazla olamaz. Sözleşmenin Kurum tarafından belirlenen esaslara uygun olmadığının,

yanlış bilgi ve belgelerin düzenlenerek Kurumun yanıltıldığının tespit edilmesi

halinde meydana gelen zararlar sözleşmenin tarafı olan stajyer, işveren veya

işveren vekilinden tahsil edilir.

Kurumun denetim yetkisi saklı olup, İl İstihdam ve Mesleki Eğitim

Kurulunca oluşturulan Denetim Kurulu tarafından denetlenir. Programın

etkinliğini ölçmek amacıyla staj programlarına katılanların durumları Kurum

106

Müdürlükleri tarafından, 6 aylık periyotla iki kez sistem üzerinden

sorgulanacaktır.

2-Girişimcilik Eğitimleri Projesi

Kuruma kayıtlı işsizlere kendi işlerini kurmalarına yardımcı olmak

amacıyla girişimcilik eğitimleri düzenlenmektedir. Türkiye İş Kurumu

tarafından uygulanan kendi işini kuracaklara yönelik işgücü eğitim kurslarının

yerine 2009 yılı içerisinde uygulamaya konulan bir programdır. Kursiyerler;

girişimcilik eğitimi almak isteyen 18 yaşını tamamlamış, en az ilköğretim

okulu mezunu veya iş kurmak istediği alanda geçerli sertifikası/belgesi olan

işsizler arasından eğitim durumları, mesleki deneyimleri, mali yeterlilikleri gibi

kriterlere göre belirlenir. Kursiyerler girişimcilik eğitiminden yalnızca bir kez

yararlanabilir.

Girişimcilik eğitimleri Kamu İhale Kanunu çerçevesinde Doğrudan

Temin yoluyla hizmet satın alınarak gerçekleştirilir. Eğitim grupları en az 10

en fazla 25 kişiden oluşur. Eğitim gideri, kursiyer ücreti ve iş kazası ve

meslek hastalığı sigorta primi giderleri kurum tarafından karşılanmaktadır.

Hizmet alımlarında öncelikli olarak hizmet sağlayıcı

kurum/kuruluşların niteliksel uygunluğu değerlendirilir. Niteliksel uygunluk

değerlendirmesi yapılarak kurum/kuruluşların girişimcilik eğitimi verebilmesi

için gerekli şartları taşıyıp taşımadığı belirlenir.

Değerlendirme sonrasında gerekli yeterliliğe ve girişimcilik eğitiminin

verilebilmesi için gerekli şartlara sahip olduğu belirlenen hizmet sağlayıcı

kurum/kuruluşlardan hizmet satın alınır. Eğitim hizmeti alınacak

kurum/kuruluşların girişimcilik eğitimi alanında faaliyet göstermesi gerekir.

107

Tablo-16: İŞKUR Tarafından Gerçekleştirilen İşgücü Eğitim Hizmetleri(2005-2009)

2005 2006 2007 2008 2009

Kurs Türü

Kur

s

Kat

ılan

Kur

s

Kat

ılan

Kur

s

Kat

ılan

Kur

s

Kat

ılan

Kur

s

Kat

ılan

Eski Hük./Hük. 90 1402 126 2019 413 6188 283 3916 325 4.346 İstihdam Garantili 28 579 246 5025 196 9327 368 8666 942 21.608 İşsizlik Sig. Yön. 89 1379 118 1687 275 4329 442 6839 23 383 Kendi İşini Kur. 29 448 38 648 86 1698 279 4622 304 6.655 ÖSDP 222 5955 82 1895 176 3269 243 4581 0 0 Özürlülere Yön. 42 1710 94 3047 179 7880 273 3582 220 2.619 İşgücü Yet. Kurs. 0 0 0 0 0 0 0 0 5.174 108.630 TYÇP 0 0 0 0 0 0 0 0 1.613 44.628 GAP II 0 0 0 0 0 0 0 0 515 11.854 GAP II TYÇP 0 0 0 0 0 0 0 0 14 839 Hibe Projeleri 0 0 0 0 0 0 0 0 381 10.149 Staj 0 0 0 0 0 0 0 0 555 1.285 Girişimcilik 0 0 0 0 0 0 0 0 1 19 Çalış. Mes. Eğitim 0 0 0 0 0 0 0 0 34 387

Toplam 500 11473 704 14321 1325 32691 1888 32206 10.101 213.402

Kaynak:Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nün 2005-2009 yıllarına ait verilerinden

yararlanılarak hazırlanmıştır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İŞGÜCÜ EĞİTİM PROGRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE ÜLKEMİZDE AKTİF İSTİHDAM POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE

İSTİHDAMIN ARTIRILMASI ÖNERİLERİ

Türkiye’de işgücü eğitim programlarının uygulanması sürecinde bir

takım sorunların yaşandığı bilinmektedir. İşgücü eğitim programlarında

özellikle yaşanan sorunların ayrıntılı olarak ortaya konulma zorunluluğu

bulunmakla birlikte, istihdama katkısının değerlendirilmesine ve sistemin

iyileştirilmesine yönelik ne gibi önlemler alınması gerektiği büyük önem

taşımaktadır.

Diğer taraftan işsizliğin önlenmesinde ve istihdamın artırılmasında

işgücü eğitim programlarının önemli ancak sınırlı bir etkiye sahip olduğu,

diğer aktif ve pasif istihdam politikası araçları ile birlikte uygulandığında

etkinliğinin artacağı değerlendirilmektedir.

Özellikle ülkemizde sistemli bir şekilde uygulanması gereken aktif ve

pasif istihdam politikası araçlarından işgücü talebinin artırılmasına yönelik

programlara değer ve öncelik vermelidir. Şimdiye kadar göz ardı edildiği

düşünülen bu politikalar ile para ve maliye politikaları gibi makro ekonomik

politikalarla ilişkisinin, bağının kurulması artık ihmal edilmemesi gereken çok

önemli bir husustur.

İstihdam politikalarının merkezinde olması gereken İŞKUR’un

yeniden yapılandırılması ve kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi sorunun

nitelikli kadrolar eliyle çözülmesine imkan verecektir. Politika ve programları

uygulamaya koyacak iradenin bakış açısı, felsefesi ise çözümün anahtarı

olacaktır.

109

I-İŞGÜCÜ EĞİTİM KURSLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

İŞKUR ve diğer kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen işgücü

eğitim kurslarının uygulanması sonucunda bir çok konunun ortaya çıkması

tabidir. Kurslardan planlanan ve beklenilen yararın elde edilmesi amacıyla,

ülke genelinde kursların performansının günlük, haftalık, aylık ve yıllık

periyotlarla takip edilerek raporlaştırılması, etkin denetim yapılması, kursun

istihdama etkisini ve başarısını ölçmek için objektif değerlendirme kriterlerinin

uygulanması, kursiyerin kurs sonrasında istihdamda kalış süresinin takip

edilmesi, uygulamanın güçlü ve zayıf yönlerine dikkat edilerek

güncellenmesi, bir ilke olarak sistemin sürekli iyileştirilmesi oldukça önemlidir.

İŞKUR haricindeki diğer kurum ve kuruluşların düzenlediği işgücü

eğitim faaliyetlerinde genel olarak kurs sonrasında kursiyerin istihdamına

yönelik bir süreç olmadığı gibi, zorunluluk da bulunmamaktadır. Bu nedenle

İŞKUR işgücü eğitim kursları istihdam açısından ayrı bir önem taşımaktadır.

A-Mevcut Uygulamada Görülen Hususların Değerlendirilmesi

İŞKUR tarafından düzenlenen işgücü eğitim programları ile ilgili olarak

uygulamada birtakım sorunlar yaşanmaktadır. Özellikle 1990’lardan

başlayarak günümüze kadar uygulamada karşılaşılan sorunların

iyileştirmesine yönelik birtakım önlemler alınmıştır. Ancak yapılan

iyileştirmelere rağmen uygulamada birçok sorun varlığını halen devam

ettirmektedir. Konunun daha anlaşılabilir olması için özelikle sıralama

yöntemi tercih edilmiş olup, mevcut sorunlardan tespitlerimiz doğrultusunda

en önemli görülenleri şöyledir;

1-Seçilen ve kursa devam eden kursiyerin işbirliği yapılan işyerinin

sigortasız-kayıtdışı çalışanı olması; İstihdam ve Eğitim Projesi ile ÖSDP’lerde

yoğun olarak karşılaşılmıştır. Yapılan kısmi iyileştirmelere rağmen halen

110

sorun mevcut kurslarda da devam etmektedir. Genel olarak ülkemizde

yaşanan kayıtdışı istihdamın olumsuz bir yansıması olarak karşımıza

çıkmaktadır. Kurs başlamadan önce kursiyer seçimi sırasında; işverenden

kursiyerlerin kendi işçisi olmadığına dair, kursiyerden de işyerinin çalışanı

olmadığına dair taahhütname alınmasına rağmen kursiyerler işyerinin işçisi

çıkabilmektedir.

Taahhütname alınması işleminde; işçinin işverene bağımlı olması ve

işten çıkarılma endişesiyle genellikle ikilemde kaldığı, işbirliği yapılan

işverenin de çeşitli nedenlerle işçilik maliyetlerinden kaçınma güdüsüyle

hareket ettiği, böylelikle her iki tarafın farklı beyanda bulunması sonucunda

taahhütname alınması işleminin uygulamada soruna çözüm getirmekten uzak

olduğu görülmektedir.

Son birkaç yıldır yürürlüğe konan kursiyer sigorta sorgulama işlemi

yerinde bir uygulama olmasına rağmen, sadece kayıtlı çalışanların

görülebilmesini sağlamakta, diğer kayıt dışı çalışanların çapraz kontrolüne

herhangi bir etkisi bulunmamaktadır.

2-Kurs eğitim programının planlandığı gibi yürütülmemesi;İşbirliği

yapılan kurs firmasının/işverenin kurs başlamadan önce taahhüt ettiği

programa uygun eğitim vermemesi sorunuyla karşılaşılmaktadır. Teorik

eğitim veya pratik eğitim dilimlerinden herhangi birisinin dikkate alınmaması,

eğiticilerin olmaması, eğiticilerin yeterli şartları taşımaması, eğitici değişikliği

prosedürüne uyulmaması, ayrıntılı zaman plan taslağında yer alan konulara

riayet edilmemesi, eğitim programı dışına çıkarak işverenin kursiyerleri işçisi

gibi çalıştırması gibi sorunlar yaşanmaktadır.

3-Kursiyerlerin işverence işyerinin işçisi gibi görülerek kurs saatleri

sonrasında fazla mesai yaptırılması; Kurs eğitim programında planlanan kurs

saatleri haricinde işverenin kursiyerlere işçisi gibi fazla mesai yaptırmaktadır.

İşveren fazla çalışma yaptırırken bazen kursiyerin rızasını alarak ek ücret

111

ödemekte, çoğu zamanda kursiyerin rızası alınmadan ve herhangi bir ücret

ödenmeden fazla çalışma yaptırılmaktadır. Uygulamada kursiyerin rızasını

almak ve ücretini ödemek suretiyle işverenin fazla çalışma yaptırabileceği

savunulmaktadır. Kursiyerlerin bir hizmet akdine bağlı olmamalarına rağmen

işçi gibi fazla çalışma yaptırılması çelişkili bulunmaktadır.

4-Kursiyer ücretlerinin bankaya yatırıldıktan sonra işveren tarafından

kursiyerden geri alınması;İstihdam ve Eğitim projesinde kursiyer ücretleri

İŞKUR tarafından nakit olarak ve elden kursiyerlere ödenmekteydi, ancak

kursiyer ücretlerinin ödenmesi konusunda bazı sorunlar yaşandı. Daha sonra

ÖSDP ile birlikte kursiyer ücretlerinin işveren tarafından kursiyerlerin banka

hesaplarına yatırılması ve dekontu ibraz etmesi yolu benimsendi. Bu şekilde

de az da olsa banka hesabına yatırılan kursiyer ücretinin işveren tarafından

geri alınması sorunu yaşanmaktadır.

5-Kurs sonunda başarılı olan kursiyerlerin % 50’sinin istihdam edilmesi

yükümlülüğüne işveren veya kurs firması tarafından uyulmaması;Kurs

sonunda başarılı olan kursiyerlerinin % 50’sinin işveren tarafından istihdam

edilmesi yükümlülüğünün ya hiç ya da kısmi olarak yerine getirilme sorunu

yaşanmaktadır. İşverenin özellikle kapasitesinin üzerinde işçi çalıştırma

taahhüdünde bulunması nedeniyle, istihdam şartını yerine getiremediği

görülmektedir.

6-Kurs sonunda kursiyerlerin işveren tarafından yükümlülük gereği

sadece 30 gün istihdam edildikten sonra işten çıkarılması; Özellikle

ÖSDP’lerde çok sıkça yaşanmıştır. Halen mevcut uygulamada da istihdam

şartı 30 gün olarak uygulanmaktadır. İşveren kurs istihkakını almak için kursu

başarı ile bitiren kursiyeri sadece 30 gün istihdam etmekte daha sonra işten

çıkarmaktadır.

7-Kursiyer seçim sürecinin sağlıklı yapılamaması sonucunda gerçek

ihtiyacı olan işsizlerin kurs görememesi;Kursiyer seçim süreci bir kursun

112

başarı ile sonuçlandırılmasının önemli bir ayağıdır. İllerde yaşanan yoğun ve

yapısal işsizlik nedeniyle kurum kayıtlarında çok fazla kayıtlı işsiz

bulunmasına karşın, özel sektörden alınan açık işlerin düşüklüğü nedeniyle

işsizlerin bir işe gönderilmesi ve işe yerleştirilmesi düşük bir ihtimaldir.

Personel sayısının yetersizliği, seçimde görevli personelin teknik yetersizliği,

ildeki kurs sayısının azlığına karşın başvuru fazlalığı, işsizle bireysel

ilgilenememe gibi nedenlerle zaman zaman kurs programında iyi seçim

yapılamamaktadır.

8-Kişinin meslekte deneyimi bulunmasına ve o meslekle ilgili olarak

başka işyerinde çalışmış olmasına rağmen işsiz olması nedeniyle kursiyer

seçilmesi; Kursiyer seçimi sırasında veya kurum kayıtlarında, işsizin daha

önceki çalıştığı işyerindeki işi veya kendi mesleği, kurs göreceği meslekle

aynı olduğunun öğrenilmesine rağmen, alternatif diğer ürünlerin yetersizliği

ve genel olarak açık işlerin azlığı nedeniyle isteğine bağlı olarak kursiyer

seçilebilmektedir.

9-İşgücü piyasasının ihtiyaçlarına göre belirlenen mesleklerde kurs

açılması gerekirken uygulamada yeterince bu kriterin esas alınmaması;

Ülkemizde hiçbir ilde henüz kapsamlı bir işgücü piyasasının ihtiyaçları ve

istihdam konusunda detaylı, sistemli örnek bir çalışma bulunmamaktadır.

İŞKUR’un son birkaç yıldır işgücü piyasasının ihtiyaçlarının belirlenmesine

yönelik anket çalışmaları bulunmakta ise de, personel yetersizliği, yöntem

sorunu gibi nedenlerle ihtiyaca tam olarak cevap verememektedir.

Özel-kamu kurum ve kuruluşları, Üniversiteler, Ticaret ve Sanayi

Odaları, Sendikalar gibi aktör kuruluşların; illerin sosyo-ekonomik durumu,

işgücü ve istihdamı hakkında strateji ve plan çalışmalarını kapsayan rapor ve

araştırmalarının bulunmaması, İŞKUR’un yapması gereken çalışmanın

önemini daha da artırmaktadır.

113

10-Bazı mesleklerde gereğinden fazla kurs açılması;Dünya

Bankası’ndan finanse edilen İstihdam ve Eğitim Projesi, ÖSDP’lerde, AB

projelerinde ve halen uygulanmakta olan işgücü eğitim kurslarında, ilgili

meslek ile ilgili olarak İŞKUR kayıtlarında gereğinden fazla kayıtlı işsiz

olmasına, piyasada talep sorunu yaşanmasına, çok fazla nitelik

gerektirmemesine ve katma değeri düşük olmasına rağmen kurs açılması,

sorunu daha da karmaşık hale getirmektedir.

11-Küçük illerde çok fazla kurs açılırken büyük illerde az kurs açılması;

Daha önceki yıllarda çok sık karşılaşılan bir sorundur. Nüfusu, ekonomik

potansiyeli, işsiz sayısı çok fazla olan illerde açılan kurs sayısı, küçük bir

ildeki kurs sayısından daha az olabilmektedir. Son zamanlarda yapılan

planlamalarla bu sorun giderilmeye çalışılmaktadır.

12-Kurs konularının, işbirliği yapılan hizmet sağlayıcıların nispi

ağırlıklarının orantısız olması;Herhangi bir ilde özürlülere yönelik gereğinden

fazla kurs açılırken, uzun süreli işsizlere yönelik az sayıda işgücü eğitim

kursları düzenlenebilmektedir. Özel sektör ile işbirliği yapılarak açılan kurs

sayısı az veya hiç yokken, sürekli kamu kurumları ile işbirliği yapılarak kurs

açılmaktadır. TYÇP projeleri dışındaki kurs programlarının daha çok özel

işyerleri ile açılması esas olmalıdır.

13-Belirli işyerleri veya eğitim kurumları ile gereğinden fazla kurs

düzenlenmesi;Bir yıl içerisinde herhangi bir ilde çok fazla işbirliği yapacak

işveren veya eğitim kurumu bulunmasına rağmen, sadece bir kaç işveren ile

veya eğitim kurumu ile işgücü eğitim kursları düzenlenmektedir. Böylece

işgücü eğitim kurslarından arzu edilen etkinliğin sağlanamaması gibi bir

sorun ile karşı karşıya kalınmaktadır.

14-Kurum Genel Müdürlük ve İl Müdürlükleri personelinin kurs

süreçleri konusundaki bilgi eksiklikleri ve etkin denetim yapılamaması; İŞKUR

Genel Müdürlüğü’nde az sayıda da olsa İstihdam Uzmanlarının görev

114

yapmasıyla işgücü eğitim kurslarının merkezden koordinasyonu ve

yönlendirilmesinde olumlu sonuçlar alınmaktadır. Ancak sayılarının azlığı ve

yerel birimlerdeki süreçlerden uzaklıkları etkinliğin artırılmasını

engellemektedir. Diğer taraftan İl Müdürlükleri’nde her geçen gün azda olsa

nitelikli personel sayısı artmasına rağmen, genel durum olarak sayı ve nitelik

problemi çok yoğun olarak yaşanmaktadır. Bu itibarla Genel Müdürlük ve İl

Müdürlükleri’nde; işgücü piyasası, istihdam, ekonomik gelişmeler gibi

konularda analiz yapma, politika uygulama ve raporlaştırma çalışmalarını

yürütebilecek nitelikli uzman statüsündeki personele şiddetle ihtiyaç

duyulmaktadır.

15-AB Projelerinin ilan edilmesi, seçilmesi, uygulanması ve

sonuçlandırılması ve denetlenmesi süreçlerinde İŞKUR ile bağının olmaması

veya az olması; AB projelerinde ilk olarak uygulandığı 2005 yılından

günümüze kadar normal kurs programlarından farklı bir süreç izlenmektedir.

Kurs programlarının ilan edilmesi, belirlenmesi ve sonuçlandırılmasında

Merkezi İhale Finans Birimi etkin rol oynamaktadır. Ayrıca diğer bir konuda

AB projelerinde normal kurs programlarından farklı bir denetim prosedürü

izlenmekte olup, Türkiye İş Kurumu Müfettişlerinin denetimine açık değildir.

16-İllerin işgücü piyasasının yapıları ve sorunları farklı olmasına

rağmen buna göre projeler uygulanmaması; İllerin ekonomik yapısı ve

şartları, sektörel potansiyelleri, nüfusu, işsizlerin sayısı ve nitelikleri farklı

olduğundan uygulanması gereken aktif istihdam politikası araçlarının

dağılımının, hedef kitlesinin ve sektörlerin aynı olmaması gerekir. Örneğin;

Sivas’ta özel sektörün, girişimciliğin geliştirilmesine yönelik kurs programları

ile TYÇP’lerin uygulanması gerekirken, Antalya’da ise özel sektör gelişmiş

olduğundan daha çok nitelikli işgücünün karşılanmasına yönelik istihdam

garantili özel işyerleri ile kurs programlarının uygulanması ve iş danışmanlığı

hizmeti etkili olabilir.

115

17-Hizmet satın alma prosedürlerinin genel hükümlere tabi olması

sonucu maliyetli ve karmaşık bir yapının ortaya çıkması; Daha önceki yıllarda

uygulanan İstihdam ve Eğitim Projesi, ÖSDP’lerde Dünya Bankası ile

ülkemizin belirlediği hizmet alımı yöntemleri uygulandı. AB Projelerinin hizmet

alımı süreçleri daha önce ifade edildiği üzere Merkezi İhale ve Finans Birimi

tarafından konulan kurallara göre yürütülmektedir.

Özürlü ve Eski Hükümlülere yönelik düzenlenen kurs programları ise

kamu ihale mevzuatına tabi olmayıp Bakanlık tarafından çıkarılan Özürlü ve

Eski Hükümlü İstihdam Yükümlülüğünü Yerine Getirmeyen İşverenlere

Kesilen İdari Para Cezaları Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre

yürütülmektedir.

İşsizlik sigortası fonu kaynaklı düzenlenen işgücü eğitim kursları

hizmet alımları ise 4732 sayılı Kamu İhale Kanunu’na tabidir. İki yıl önce

yapılan kanuni değişiklik ile Türkiye İş Kurumu’nun işgücü eğitim kurslarına

yönelik hizmet alımlarının açık ihale usulü yerine doğrudan temin yöntemi ile

yapılabilmesine imkan tanınmıştır.

İşgücü eğitim kurslarının hizmet alımında ve işverenin belirlenmesi

süreçlerinde oldukça karmaşık bir yapı ortaya çıkmıştır. Her ne kadar işgücü

eğitim hizmetleri ile ilgili hizmet alımlarının doğrudan temin yöntemi ile

yapılması sorunu biraz olsun hafifletmiş ise de, hem maliyetli hem de

karmaşık olan mevcut yapının kamu ihale mevzuatı ve diğer satın alma

prosedürleri yerine, işgücü eğitimleri hizmeti satın alma prosedürlerinin tek,

sade ve basit bir hale getirilmesi gelecek dönemin iyileştirilmesi gereken

sorunlardan birisi olarak gözükmektedir.

18-İşgücü eğitim kursları denetiminin tek elden yapılmaması; Söz

konusu kurslar kurumun ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın denetim hakkı saklı

kalmak üzere İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu tarafından yapılması

yönündeki getirilen düzenlemenin etkin olarak uygulanamadığı görüşü

116

hakimdir. Denetim kurulu üyelerinin yeterli birikime, deneyime ve zamana

sahip olmamaları nedeniyle söz konusu denetim görevi etkin olarak yerine

getirilememektedir. Mevzuatta İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu üyelerinin

denetim hakkı saklı kalmak üzere, denetim görevinin yaşanan tüm sorunlara

rağmen bu konuda deneyimi ve birikimi olan İŞKUR personeli tarafından

yapılması yönünde değişikliğe gidilmesi yararlı olabilir.

19-Performans esasına dayalı bir sistemin öncelikli olmaması; İşgücü

eğitim kursları düzenleyen İl Müdürlükleri’nin performansı düşük olanların

sürekli izlenmesi, sorunlarının giderilmesi ve devamı halinde idari önlemler

alınması hususunda İŞKUR’un daha özenli hareket etmesi gerekir. Kurum

portalı aracılığıyla kamuoyu önünde 81 İl Müdürlüğü hizmetleri ile ilgili lig

usulü puanlamaya gidilmesi gibi uygulamalar sistemi daha etkili kılabilir.

20-Diğer kurum ve kuruluşlar ile işbirliğinin zayıf olması; Özellikle

işgücü eğitim kursları konusunda İŞKUR’un Üniversiteler, Belediyeler, Ticaret

ve Sanayi Odaları ve Organize Sanayi Müdürlükleri ile işbirliğinin olmadığı

görülmektedir. İŞKUR’un söz konusu kurum ve kuruluşlar ile işbirliğini

geliştirmesi zorunlu olmuştur.

B-Kursların İstihdam Edilebilirliğinin Değerlendirilmesi

Ülkemizde işgücü eğitim kursu düzenleyen çeşitli kamu kurum ve

kuruluşları içerisinde sadece Türkiye İş Kurumu istihdam yükümlülüğü

aramaktadır. Bir başka deyişle diğer kamu kurum ve kuruluşlarının istihdam

şartı bulunmamaktadır.

Türkiye İş Kurumu’nun düzenlediği tüm işgücü eğitim kurs gruplarının

tamamında istihdam şartı aramamaktadır. Özürlü ve eski hükümlülere yönelik

düzenlenen işgücü eğitim kursları, özel eğitim-öğretim kurumları tarafından

117

düzenlenen işgücü eğitim kursları ve kamu kurum kuruluşları ile düzenlenen

işgücü eğitim kurslarında istihdam yükümlülüğü bulunmamaktadır.

Ayrıca TYÇP’lerde kursiyerlerin tamamımı baştan sigortalı ve asgari

ücret verilerek istihdam edilmektedirler, projenin bitiminde kursiyerlerin

istihdam edilme şartı bulunmamaktadır. Diğer taraftan 2009 yılı içerisinde

uygulamaya konulan Girişimcilik ve Staj Programlarında da istihdam

yükümlülüğü bulunmamaktadır.

Buna mukabil, özel işyerleri ile düzenlenen işgücü eğitim kurslarında

kurs sonrasında başarılı olan kursiyerlerin % 50’sinin istihdam edilme

zorunluluğu bulunmaktadır. 2009 yılı içerisinde İŞKUR mevzuatında

değişiklik yapılarak işyeri eğitim kurslarında istihdam yükümlülüğü %70’den

%50’ye indirilmiş ve özel eğitim kurumları ile düzenlenen işgücü eğitim

kurslarındaki %20 istihdam şartı tamamen kaldırılmıştır.

İŞKUR tarafından düzenlenen işyeri eğitim kurslarında istihdam

yükümlüğü oranının % 70’den % 50’ye indirilmesinde ve özel eğitim

kurumlarının düzenleyeceği işgücü eğitim kurslarındaki istihdam şartının

tamamen kaldırılmasında; 2008 yılından itibaren dünyada ve ülkemizde

yaşanan yoğun ekonomik krizin, mevcut yapısal işsizliğin giderek artmasının

ve Hükümetin işsizlik konusundaki çözüm arayışlarının etkili olduğu

düşünülmektedir.

İŞKUR’un geçmişten günümüze kadar düzenlemiş olduğu işgücü

eğitim kurslarından yararlanan kişi sayısının 2009 yılında büyük sıçrama

gösterdiği görülmektedir. İşsizlik Sigortası Kanunu’nda değişiklik yapılmak

suretiyle Fon’dan işgücü eğitim programlarına tahsis edilen ödenek miktarı

artırılmış ve normal işsizlerin fon kaynaklı kurslardan yararlanma imkanı

getirilmiştir. Böylece işgücü eğitim kurslarının kaynak problemi fon imkanları

kullanılarak çözüme kavuşturulmuştur.

118

TYÇP’lere olan ilgi giderek artmakta olup, uzun süre işsiz kalan kişiler,

iş bulma ümidi azalan kişiler ile vasıf düzeyi düşük olan kişilere daha fazla

hitap etmektedir. Asgari ücret düzeyinde bir gelir elde etmeye ihtiyacı olan

kişilerin tercih ettiği programlar olup, yararlanma süresi yönetmelikle en fazla

6 ay olarak sınırlandırılmıştır.

İşsizlerin belirli bir bölümü asgari ücret seviyesinde çalışmak

istemelerine rağmen, piyasada talep (açık iş) yetersizliği, işsizin vasıf

düzeyinin düşüklüğü gibi nedenlerle durumlarına uygun iş bulmakta

zorlanmaktadırlar. İşsizliğin giderek arttığı günümüzde, iş bulmakta zorluk

çeken ve vasıf seviyesi düşük olan kişilerinde istihdam edilebilmeleri için

TYÇP’lerin önemi artmıştır. Piyasada kısa ve orta vadede alternatif istihdam

imkanlarının sınırlı olması nedeniyle, İŞKUR’un TYÇP’lerin ödeneğini ve

yararlanan kişi sayısını artırması olumlu görülmektedir.

Ülkemizde TYÇP’ler ilk olarak İŞKUR tarafından 1999 yılında

Marmara Depreminin yaralarını sarmak için uygulanmaya başlamıştır.

Günümüzde ise yoğun hissedilen işsizliğe geçici bir önlem olarak uygulama

ihtiyacı doğmuştur. ilk uygulanmaya başladığı 1999 yılından günümüze kadar

TYÇP’lerden yararlanma süresi yönetmelikle 6 ay olarak sınırlandırılmıştır.

Programa katılacak işsizlerin seçimini objektif kriterlere dayandırmak şartıyla

noter usulünün kaldırılması, iş bulma ümidi olan işsizler açısından 6 ay

sınırlamasına devam edilmesi, protokole bağlı olarak uygulanan projelerde

esnek düzenleme yapabilme imkanı getirilmesi(örneğin okullarda uygulanan

TYÇP’lerin süresinin öğretim yılı esasına göre düzenlenmesi), dezavantajlı

gruplar arasında bulunan yardıma muhtaç, iş bulma ümidi olmayan işsizler

açısından adeta sosyal koruma programının bir parçası gibi görülerek süre

şartının kaldırılması veya daha esnek uygulanması tavsiye edilmektedir.

Ayrıca tarihi kültürel varlıklarımızın korunmasına ve restorasyona yönelik

TYÇP projelerine yer verilmesi yararlı olabilecek faaliyetlerdir.

119

Uygulamada işsizlere meslek edindirme ve istihdam açısından en az

yararı olan programın özel eğitim ve öğretim kurumları ile düzenlenen işgücü

eğitim kursları olduğunu söyleyebiliriz.

Özel eğitim ve öğretim kurumları ile düzenlenecek kurs mesleklerinin

sınırlandırılması, istihdama katkısı olmayan kursların açılmaması, bu

programlara harcanan kaynağın diğer aktif istihdam politikası araçlarına

aktarılması, özel eğitim ve öğretim kurumları ile kurs faaliyetlerinin en az bir

düzeyde tutularak toplam işgücü eğitim kursları içerisinde nispi ağırlığı asgari

düzeye indirilmesi gerçekçi olacaktır.

Devam edecek olursak yine ikinci en az etkisi olan kursların Milli

Eğitim Bakanlığı ile düzenlenen işgücü eğitim kursları olduğunu ifade

edebiliriz. Düzenlenen kursların piyasa ile bağlantısı olmadığı veya çok az

olduğu için, kursiyerler kurs sonunda sadece sertifika almakta buna karşın

istihdam edilebilme şansları oldukça zayıf kalmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı ile İŞKUR’un düzenleyeceği işgücü eğitim

kurslarının ülke düzeyinde çok iyi planlanması gerekmektedir. Kurs açılacak

mesleklerin piyasa araştırmalarına göre belirlenmesi ve istihdam edilebilme

şansları olan kursların açılması en önemli kriter olmalıdır. Bu çerçevede

düzenlenecek kurslarda Meslek Eğitim Merkezleri ile açılacak kurslar ayrı bir

öneme sahip olacaktır. Halk Eğitim Merkezleri ile ortaklaşa düzenlenecek

kurslarında iyi planlandığı takdirde olumlu etkisinin olabileceğini yabana

atmamak gerekir. Ülke düzeyinde sınırlı sayıda özel bütçe tahsis edilerek

kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel ve kültürel değeri olan mesleklere yönelik

kurs faaliyetleri yürütülebilir.

Diğer taraftan Üniversiteler ile İŞKUR’un işbirliği oldukça zayıf olup,

ileriki dönemlerde ortaklaşa mesafe alınmasının yararlı olacağı

değerlendirilmektedir.

120

Özürlü kursları ile ilgili İŞKUR çok esnek davranmakta olup, ülke

düzeyinde sağlıklı bir planlama çerçevesinde faaliyette bulunma ihtiyacı

vardır. Kimi illerde özürlü kurslarına harcanan kaynak diğer normal işsizlere

yönelik düzenlenen işgücü eğitim kurslarına ödenen meblağı geçebilmekte

veya yakın bir seyir izleyebilmektedir. Kursların hedef kitlesi önceliğinin

merkezinde normal işsizler olmasına gereken özenin verilmesi gerekir.

İŞKUR tarafından son zamanlarda eski hükümlülere yönelik

düzenlenen işgücü eğitim kursları çok azdır. Bu programlarda özellikle halen

hükümlü olanlara yönelik çok daha fazla kurs düzenlenmektedir. Dezavantajlı

gruplar arasında yer alan eski hükümlülere yönelik kurslara daha fazla önem

verilmesi ve istihdamlarının artırılmalarına yönelik diğer aktif istihdam

politikalarının uygulanması yararlı olabilir.

Dünyada yaşanan küresel ekonomik krizden ayrı olarak özellikle özel-

kamu yatırımlarının yetersizliği nedeniyle ülkemizdeki uzun dönemli işsizlik

giderek artmaktadır. İşgücü piyasasının en önemli sorunu olan uzun dönemli

işsizliğin çözümünde, istihdam garantili işgücü eğitim kurslarının sınırlıda olsa

olumlu etkisi vardır.

Toplam kurs harcamaları içerisindeki özürlü ve hükümlülere yönelik

projelerin payının maksimum %10-20 olmasına dikkat edilmesinin yararlı

olacağı, esas hedef kitlenin dezavantajlı grup içerisinde yer alan uzun

dönemli kayıtlı işsizler ve genç işsizler olmasının ülkemiz işgücü piyasasıyla

uyumlu olacağı, değerlendirilmektedir.

2009 yılında işgücü eğitim kurslarının çoğunluğunun Kamu kuruluşları

ile gerçekleştirildiği görülmektedir. Türkiye İş Kurumunun kamu kuruluşları ile

işbirliğini geliştirmesi yararlı olmakla birlikte, işgücü eğitim kursları

konusundaki enerjisini daha çok özel sektöre yönlendirmesiyle istihdam,

üretim, rekabet ve ihracata pozitif katkı sağlaması söz konusu olacaktır.

121

Genel olarak dünyada ve ülkemizde devam eden ekonomik kriz

nedeniyle işletmeler yeni yatırım, ek yatırım-büyüme eğiliminde olmasalar da,

az da olsa bazı işletmelerin yatırım-üretimlerini artırdıklarından veya

artıracaklarından ek ilave işgücüne ihtiyaç duydukları bilinmektedir. Böylelikle

sektörlere göre yapılacak işyeri ziyaretleriyle, çalıştırdığı işçi sayısının aylara-

yıllara göre değişimi, yıllık üretim ve satış trendi gibi firma teknik analizleriyle

istihdam garantisi taahhüdünü yerine getirebilme katsayısı yüksek potansiyel

proje gerçekleştirilebilecek özel işyerleriyle istihdam garantili işgücü eğitim

kursları düzenlenmesi yararlı olabilir. Bu kapsamda ihracat yapan özel sektör

işyerleri ile de istihdam garantili işgücü eğitim kursları düzenlenmesi oldukça

önemlidir.

Ayrıca ülke-bölge-il düzeyinde istihdamda olan işçilerin işlerinin

analizine göre ortaya çıkan meslekler, genel ortalamanın üzerinde yüksek

ücret alan meslekler, gelecekte istihdam edilme potansiyeli yüksek olan

meslekler vb. araştırmalarla işgücü eğitim projeleri düzenlenebilecek meslek

sayısı artırılabilir.

İŞKUR tarafından 2009 yılı içerisinde yeni uygulanmasına başlanılan

Staj programlarının istihdama katkısının yüksek olacağı, sağlıklı seçildiği

takdirde deneyim kazanmış ve iş disiplini edinmiş stajyerin istihdam edilme

şansı yüksek olmaktadır.

Girişimcilik faaliyetlerine yönelik kurs programları 2009 yılında sınırlı

sayıda açılmış olup, tüm illerde henüz etkin olarak uygulanmamaktadır. 1993

yılından itibaren kendi işini kuracaklara yönelik kurslar olarak İŞKUR’un

gerçekleştirdiği faaliyetlerin benzeridir. Girişimcilik eğitimlerinin verildiği bu

program geliştirilmeye ihtiyacı bulunmakla birlikte, İŞKUR’un Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı, KOSGEB ile mevcut işbirliğini artırması, programa katılan

ve başarıyla bitiren kursiyerlere sağlanan maddi desteğin ve kredi

imkanlarının geliştirilmesi olumlu sonuçlar alınmasına neden olabilir.

122

II-AKTÖRLERİN İŞGÜCÜ EĞİTİM PROGRAMI VE DİĞER AKTİF İSTİHDAM POLİTİKASI ARAÇLARINA BAKIŞI

Ülkemiz işgücü piyasası ile istihdam politikalarının oluşturulmasında

ve uygulanmasında başta Hükümet olmak üzere kamu kurum ve kuruluşları

ile özel kurum ve kuruluşlar etkin rol oynamaktadırlar. Çalışmamızda işgücü

eğitim kursları ve diğer aktif istihdam politikaları konusunda ilk önce

Hükümetin plan ve programı ele alınacak, sonra da özel kurum ve kuruluşları

temsilcilerinin katılımı ile gerçekleştirilen V. İŞKUR Genel Kurul Kararları

incelenecektir.

A-Hükümetin İşgücü Eğitim Programı ve Diğer Aktif İstihdam Politikası Araçlarına Bakışı

Kamunun İşgücü eğitim kursları ve diğer aktif istihdam politikaları ile

ilgili görüşlerinin anlaşılması için; Hükümet tarafından yayımlanan Orta Vadeli

Program(2010-2012) ile bu programa istinaden belirlenen 2010 yılı Eylem

Planının ele alınması yararlı olacaktır.

1-Hükümetin Orta Vadeli Programı(2010-2012)

Devlet Planlama Müsteşarlığınca hazırlanarak Bakanlar Kurulu Kararı

ile uygulamaya konulmak üzere 2009 yılında Orta Vadeli Program

yayımlanmıştır.78

Konumuz ile ilgili olarak söz konusu programda; Türkiye’de krize karşı

önlem olarak

78Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete.

İstihdamı korumak ve yeni istihdama imkan sağlamak amacıyla

kısa çalışma ödeneği ve işsizlik sigortası ödeme koşullarının iyileştirildiği,

123

işgücü eğitimi için ayrılan kaynakların artırıldığı ve geçici süreli yeni iş

alanlarının oluşturulduğu vurgulanmıştır.

“IV.Program Dönemi Gelişme Eksenleri” bölümünün “B-İstihdamın

Artırılması” başlığı altında üç ana konu üzerinde durulmuştur;

İşgücü Piyasasının Geliştirilmesi için, istihdam odaklı sürdürülebilir

büyüme çerçevesinde, krizin olumsuz etkilerinin asgariye indirilmesi,

istihdamın artırılması ve işgücü piyasasının etkinleştirilmesi temel amaçtır.

Bu çerçevede;

1-İstihdamın artırılması ve kayıt dışılığın azaltılması amacıyla,

güvenceli esneklik yaklaşımı çerçevesinde esnek çalışma modelleri teşvik

edilecek ve yaygınlaştırılacaktır. Bu kapsamda sosyal diyalog kanalları etkili

olarak işletilecektir.

2-İşletmelerin ve çalışanların dünyada ve ülkemizde yaşanan

değişimlere uyum sağlama kapasite ve yetenekleri artırılacaktır.

3-İşgücü piyasasında başta gençler, kadınlar ve özürlüler olmak üzere

dezavantajlı kesimlere yönelik destekleyici politikalar sürdürülecektir.

4-İşletmelerin ilave istihdam oluşturmalarını kolaylaştıracak ve kayıt

dışına yönelişi önleyecek yeni modeller geliştirilecektir.79

Eğitimin İşgücü Talebine Duyarlılığının Artırılması için, eğitimin işgücü

talebine duyarlılığının artırılması ve işgücü piyasasında talep edilen nitelik ve

nicelikte insan gücünün yetiştirilmesi temel amaçtır. Bu çerçevede;

1-Hayat Boyu Öğrenme Stratejisi etkili bir şekilde uygulanacaktır.

2-Ortaöğretim ve yükseköğretim sistemi ile işgücü piyasası arasındaki

uyum artırılacaktır.

3-Mesleki okulların müfredatlarının mesleki standartlarla uyumlaştırma

çalışmaları başlatılacaktır.80

79Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete, s.14.

80Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete s.14.

124

Aktif İşgücü Politikalarının Geliştirilmesi için, bireylerin işgücü

piyasasında kendilerine uygun iş edinmelerini kolaylaştırmak amacıyla

mesleki beceri ve nitelik düzeylerini artıracak işgücü eğitimlerinin, kamu

istihdam hizmetlerinin ve iş yaratmayı içeren aktif işgücü programlarının

yaygınlaştırılması ve bu kapsamda sunulan hizmetlerin kalitesinin

yükseltilmesi temel amaçtır. Bu çerçevede;

1-Aktif işgücü programları, krizin işgücü piyasasında yarattığı olumsuz

etkiler de göz önüne alınarak, işgücü piyasası ihtiyaç analizleri doğrultusunda

yaygınlaştırılacak ve bu programların işgücü piyasası üzerindeki etkileri

değerlendirilecektir.

2-Aktif işgücü programlarının etkin uygulanması yönünde İŞKUR’un

kurumsal kapasitesi geliştirilecektir.

3-İşsizlere yönelik, başta toplum yararına çalışma programları olmak

üzere, kısa vadeli istihdam yaratmayı sağlayan programlara devam

edilecektir.81

Görüldüğü üzere işgücü piyasasının geliştirilmesi için alınacak

önlemlerden 1. madde hariç diğer 2, 3 ve 4. maddelerde yer alan hedefler

direkt olarak aktif istihdam politikaları araçlarının bir parçasıdır. Diğer taraftan

aktif işgücü politikalarının geliştirilmesi için alınan önlemlerin tamamı da, aktif

istihdam politikaları araçlarından sadece işgücü eğitim ile TYÇP’ler ile ilgilidir.

İşgücü talebinin artırılmasına yönelik aktif istihdam politikası araçlarını

kapsayan önlemlerden genel kavram olarak bahsedilmesi yeterli görülmüş

olsa bile, söz konusu hedeflerin aktif işgücü programları başlığı altında yer

almaması dikkat çekicidir.

81Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete, s.14.

Ayrıca “A.Rekabet Gücünün Artırılması” başlığının “9.Sanayi ve

Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına Geçişin Sağlanması”

bölümünün “a)Sanayi” başlığı altında yer alan hedeflerden 2-4 maddeler,

125

direkt olarak aktif istihdam politikası araçlarının faaliyetleriyle ilgili olmasına

rağmen istihdam ile ilişkisinin kurulmaması anlamlı bulunmuştur.82

Yine “D-Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının

Azaltılması” başlığının ”2-Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı

Gelişmenin Sağlanması” alt başlığında yer alan hedeflerden 2. ve 4.

maddelerin aktif istihdam politikası araçları faaliyetleri ile ilgili olmasına

rağmen istihdam ile ilişkisi kurulmamıştır.83

Öte yandan “E-Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın

Güçlendirilmesi” başlığının “3.Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal İçerme

ve Yoksullukla Mücadele” alt başlığında yer alan hedeflerle ilgili olarak aktif

istihdam politikaları ile bağlantı kurulmamasına rağmen 2010 yılı

programında aktif istihdam politikalarını ve İŞKUR’u ilgilendiren faaliyetlere

yer verilmesi dikkat çekici bulunmuştur.84

82Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete, s 13;

ii) Orta ve yüksek teknolojili sektörler başta olmak üzere, sanayi ihracatının artırılmasına ve yapısal dönüşümüne yönelik girişimler desteklenecektir. iii) Kümelenme politikası oluşturulacak, bu kapsamda işletmelerin sanayi bölgelerinde kurulması özendirilecek, işletmeler arası işbirliği ve kümelenme faaliyetleri bir model çerçevesinde desteklenecektir. iv) KOBİ’lerin büyüme ve birleşmeleri özendirilecektir. Bu çerçevede verimlilikleri, iş kurma ve geliştirme faaliyetleri desteklenecektir. 83Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete, s 16; ii) Bölgesel düzeyde rekabet gücü taşıyan sektörlere odaklanarak ve yerel girişimleri öne çıkararak; yenilik faaliyetlerini destekleyen, verimlilik ve istihdamı artıran, ulusal ve uluslararası rekabet avantajı ve işbirliği imkanı sağlayan kümelenme politikaları geliştirilecek, buna uygun bir yönetişim ve destekleme mekanizması kurulacaktır. iv) Bölgesel potansiyeli ve yerel işgücü piyasası özelliklerini dikkate alan ve yerel düzeyde ekonomik dönüşümü destekleyen girişimcilik ve işletme modelleri oluşturulacaktır. 84Orta Vadeli Program (2010-2012), 2009/15430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete, s.15; i)Dezavantajlı gruplar için eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal güvenlik gibi temel hizmetlerin erişilebilirliği artırılacaktır. ii)Yoksullukla mücadele kapsamındaki hizmetlerde, yoksulluğun nesiller arası aktarımını ve yoksulluk kültürünün oluşmasını önleyecek uygulamalara ağırlık verilecektir. iii)Yoksulluğu azaltmaya yönelik transferler daha etkin hale getirilecektir.

126

2-Hükümetin 2010 yılı Eylem Planı

2010 Yılı Programının temel makroekonomik öncelikleri; ekonominin

yeniden sürdürülebilir bir büyüme dönemine geçişini sağlamak, istihdamı

artırmak, enflasyondaki düşüş eğilimini devam ettirmek ve küresel krizin

etkisiyle bozulan kamu dengelerini düzeltmektir.85

Hükümetin 2010 yılı Programında; İşgücü Piyasasının Geliştirilmesi

başlığı altında aşağıdaki politika ve tedbire yer verilmiştir;86

Öncelik/ Tedbir Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar Süre

Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 71. İşgücü piyasası etkinleştirilecektir. Tedbir 159. Değişen piyasa koşullarını makro bakış açısıyla ele alan ulusal bir istihdam stratejisi ve eylem planı oluşturulacaktır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Maliye Bakanlığı, MEB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, SGK, MYK, KOSGEB, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Üniversiteler, Meslek Kuruluşları, STK’lar

Aralık Sonu

Küresel krizin de etkisiyle değişen piyasa koşullarını göz önüne alan bütüncül bir istihdam stratejisi oluşturulacaktır. Ayrıca, oluşturulan istihdam stratejisi doğrultusunda işgücü piyasasının canlandırılması ve istihdamın artırılmasına yönelik eylem planı da hazırlanacaktır.

Ulusal istihdam stratejisi ve eylem planının hazırlanmasında geç

kalınmış olmasına rağmen programa alınması olumlu görülmüş, ancak bu

konuda İŞKUR’a herhangi bir görev verilmemesi ve işgücü piyasasının

geliştirilmesi ile ilgili Orta vadeli programda yer alan amaçlarla ilgili 2010 yılı

Hükümet programında herhangi bir tedbire yer verilmemiş olması eksiklik

olarak değerlendirilmektedir.

iv)Aile destek hizmetleri yaygınlaştırılacak, kadınlara ve çocuklara yönelik şiddete karşı daha yoğun mücadele edilecek, dezavantajlı çocuklara yönelik önleyici, koruyucu ve rehabilite edici hizmetlerin kalitesi artırılacaktır. 85Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s. 82-83. 86Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.187.

127

Hükümetin 2010 yılı Eylem Planında; Eğitimin İşgücüne Talebine

Duyarlılığının Artırılması başlığı altında aşağıdaki politika öncelikleri ve

tedbirlere yer verilmiştir;87

Öncelik/Tedbir Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar Süre

Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 72. İş dünyasının talep ettiği nitelikteki işgücünün yetiştirilmesi amacıyla eğitim ile işgücü arasındaki işbirliği güçlendirilecektir.

Tedbir 163. Mesleki ve teknik ortaöğretimde kurulan modüler sistem geliştirilecek ve yükseköğretimdeki mesleki ve teknik eğitim programları da bu yapıyla uyumlu hale getirilecektir.

Milli Eğitim Bakanlığı

ÇSGB, YÖK, İŞKUR, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederas-yonları, Meslek Kuruluşları, STK’lar

Ara-lık Sonu

Yenilenen modüllere öğretmenlerin uyumunun sağlanmasına yönelik hizmet içi eğitim faaliyetleri artırılacaktır. MYO’lar meslek liselerinin müfredatlarını tekrar eder konumdan çıkarılarak, aralarında program devamlılığı ve bütünlüğü sağlanacaktır.

Tedbir 164. Mesleki Eğitim ve Öğretim Stratejisi hazırlanacaktır.

Milli Eğitim Bakanlığı

ÇSGB, DPT, İŞKUR, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederas-yonları, Meslek Kuruluşları

Ara-lık Sonu

Mesleki eğitim ve öğretimde işgücü talebine uyumun güçlendirilmesine, kalitenin artırılmasına, statünün geliştirilmesine, mali kaynakların çeşitlendirilmesine ve iş dünyasının yönetimde rol almasına odaklanan bir strateji ve eylem planı hazırlanacaktır. Mesleki, Bilgi, Rehberlik ve Danışmanlık Sisteminin oluşturulması kapsamında etkin bir hayat boyu mesleki yönlendirme mekanizması geliştirilecektir.

Tedbir 165. Ulusal mesleki yeterlilikler sisteminin güçlendirilmesi ve öncelikli sektörlerde meslek standartları geliştirilmesi çalışmalarına hız verilecektir.

MYK MEB, ÇSGB, YÖK, İŞKUR, Üniversiteler, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederas-yonları, Meslek Kuruluşları, STK’lar

Ara-lık Sonu

Etkin bir koordinasyon mekanizması kurularak, mesleki ve teknik eğitim programları, geliştirilen meslek standartları ile uyumlu hale getirilecektir.

Yıl içerisinde 163 no’lu tedbirde Mesleki Eğitim ve Öğretim Stratejisinin

hazırlanacak olması olumlu görülmesine rağmen, önemli katkı sağlama

87Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.190.

128

potansiyeli olan Üniversitelerin söz konusu çalışmaya dahil edilmemesi

eksiklik olarak değerlendirilmektedir.

Türkiye’nin, demografik yapısı itibarıyla artan çalışma çağı nüfusunun

istihdam yaratabilmesi ve bilgi toplumuna dönüşebilmesi için önünde ciddi

fırsatlar bulunmaktadır. Kısa ve orta vadede, değişen ekonomik yapıya uygun

işgücü ihtiyacını karşılayacak gençlerin mesleki becerilerinin artırılması ve

özellikle yüksek katma değer üretilmesini sağlayacak olan bilgi ve iletişim

teknolojilerinin sunduğu imkanlardan yararlanılması, hem insan kaynağının

geliştirilmesini sağlayacak hem de bilgi toplumuna dönüşümde ihtiyaç

duyulan itici gücü ortaya çıkaracaktır.88

İstihdam ve eğitim arasındaki bağın yeterince kurulamaması ve

mesleki eğitimin işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda istenilen ölçüde

verilememesi, insan gücü niteliği ile işgücü piyasasının talebi arasında

dengesizliklere yol açmakta ve eş zamanlı olarak hem işsizliğe, hem de boş

iş pozisyonlarına neden olmaktadır. Bu durum, mesleki eğitimin işgücü

piyasasının talepleri doğrultusunda şekillendirilmesini ve oluşturulan mesleki

yeterlilikler sisteminin tamamlanarak hayata geçirilmesini gerekli kılmıştır.89

Ülkemizde işgücünün niteliği ile işgücü piyasasının talebi arasında

dengesizliğin olması eşzamanlı olarak hem işsizliğe hem de boş iş

pozisyonlarına neden olmakta ve mesleki eğitimin işgücü piyasasının

talepleri doğrultusunda şekillendirilmesini zorunlu kılmakta ise de, piyasada

talep edilmesine rağmen doldurulamayan iş pozisyonunun çok önemli

boyutlarda olmadığı ve İŞKUR kayıtlarına göre karşılanamayan açık iş

sayısının düşük olduğu dikkate alındığında, işsizliğin çözümünü işgücü

88Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.187-188. 89Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.188.

129

talebinin artırılmasına yönelik politika araçlarında aramak daha etkili ve

olumlu sonuçlar doğuracaktır.

Yine Hükümetin 2010 yılı Programında; Aktif İşgücü Politikalarının

Geliştirilmesi başlığı altında aşağıdaki politika öncelikleri ve tedbirlere yer

verilmiştir;90

Öncelik/Tedbir Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar Süre

Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 73. Aktif işgücü programları işgücü piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda yaygınlaştırılacak, etkinleştirilecek ve bu programların piyasa üzerindeki etkileri

değerlendirilecektir. Tedbir 166. Başta işgücü piyasasına girişte zorlukla karşılaşanlar ve kriz nedeniyle işten çıkarılanlar olmak üzere bireylerin aktif işgücü programlarına erişimleri artırılacaktır.

İŞKUR Maliye Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, ÇSGB, MEB, Hazine Müsteşarlığı, SGK, YÖK, SYDGM, KOSGEB, KSGM, GSGM, SHÇEK, ÖZİDA, Valilikler, Yerel Yönetimler, Kalkınma Ajansları, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, STK’lar

Aralık Sonu

Gençler, kadınlar, uzun süreli işsizler, özürlüler, eski hükümlüler ve kriz nedeniyle işten çıkarılanlar başta olmak üzere, bireylere niteliklerine uygun becerilerin kazandırılması, iş bulmalarının ve iş kurmalarının kolaylaştırılması amacıyla bu kesimlere iş arama ve mesleki yönlendirme hizmetleri ile teorik ve işbaşı eğitimleri bileşenlerinin bir arada verildiği aktif işgücü programları yaygınlaştırılacaktır.

Tedbir 167. Aktif işgücü programları izleme ve değerlendirme sistemi oluşturulacaktır.

İŞKUR ÇSGB, MEB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, MYK, KOSGEB, Kalkınma Ajansları, Yerel Yönetimler, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Üniversiteler, Meslek Kuruluşları

Aralık Sonu

Aktif işgücü programlarının etkinliğini ve etkililiğini düzenli bir şekilde, program türü ve il bazında izlemeye imkan veren çalışmalar tamamlanacaktır. Uygulanacak olan aktif işgücü programları söz konusu izleme ve değerlendirme çalışmalarının sonuçları dikkate alınarak tasarlanacaktır.

90Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.191-193.

130

Öncelik/Tedbir Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 73. Aktif işgücü programları işgücü piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda yaygınlaştırılacak, etkinleştirilecek ve bu programların piyasa üzerindeki etkileri

değerlendirilecektir. Tedbir 168. İŞKUR’un uyguladığı işgücü eğitimlerinde özel sektör, meslek kuruluşları ile işçi ve işveren kuruluşlarının payı artırılacaktır.

İŞKUR Maliye Bakanlığı, ÇSGB, MEB, Hazine Müsteşarlığı, MYK, Kalkınma Ajansları, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları

Aralık Sonu

İşgücü yetiştirme programlarında özel sektör, meslek kuruluşları ile işçi ve işveren kuruluşlarının payının artırılması özendirilecektir. Başta KOBİ’ler olmak üzere, söz konusu kuruluşlara yönelik bilgilendirme faaliyetleri yaygınlaştırılacaktır.

Tedbir 169. Özel istihdam bürolarının işe yerleştirme sürecindeki etkinlikleri artırılacaktır.

İŞKUR ÇSGB, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları

Aralık Sonu

Özel istihdam bürolarının faaliyetlerini çeşitlendirmeye yönelik düzenlemeler yapılacaktır.

Tedbir 170. Kısa vadeli istihdam yaratmayı amaçlayan programlar yaygınlaştırılacaktır.

İŞKUR ÇSGB, MEB, Hazine Müsteşarlığı, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları

Aralık Sonu

Özellikle kriz nedeniyle işten çıkarılanların gelir kayıplarını telafi etmek ve bu kişilere kısa süreli iş sağlamak amacıyla toplum yararına çalışma programları gibi kısa süreli istihdam yaratan programlar yaygınlaştırılacaktır.

Tedbir 171. İŞKUR’un kurumsal kapasitesi güçlendirilecektir.

İŞKUR Maliye Bakanlığı, ÇSGB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, DPB

Aralık Sonu

Aktif işgücü programlarının daha etkin bir şekilde uygulanmasını ve İŞKUR tarafından sunulan hizmetlerin kalitesinin artırılmasını sağlamak amacıyla İŞKUR İl Müdürlüklerinin fiziki ve insan gücü ihtiyaçları karşılanacaktır.

Küresel kriz ülkemizde işgücü piyasasını ciddi şekilde etkilemiştir. İç

ve dış talepteki daralmaya bağlı olarak üretimde yaşanan azalma ile birlikte

istihdam azalmış ve işsizlik artmıştır. Bu durum, özellikle istihdam piyasasına

girişte zorluk yaşayan vasıfsız işgücünün niteliklerinin ve kazançlarının

131

artırılmasını amaçlayan ve kamu istihdam hizmetlerini, iş yaratmayı ve

işgücünün eğitimini içeren aktif işgücü politikalarının önemini artırmıştır.91

Kanaatimize göre; Hükümetin 2010 yılı programında yukarı paragrafta

yer alan hususlara ek olarak bazı değerlendirmelerin yapılması yararlı

olacaktır. Ekonomik krizin işgücü piyasasını olumsuz etkilediği ortada ise de,

ülkemizde geçmişten bu yana yaşanan yoğun işsizlikte sorunu daha da

ağırlaştırmaktadır. Dolayısıyla ülkemizde günümüzün ihtiyacına göre yetişmiş

nitelikli işgücünün de yoğun bir şekilde işsizlik problemiyle karşı karşıya

olduğu ortadadır. Bu durum, Aktif istihdam politikalarının hedef kitlesinin ve

kapsadığı alanın daha geniş tutulmasını zorunlu kılmaktadır.

Aktif işgücü politikaları kapsamında İŞKUR; iş arayanlara iş

bulunmasını, mesleki eğitim ve işgücü uyum programlarını, mesleğe

yöneltme, mesleki danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin sunulmasını, iş

arama stratejilerinin geliştirilmesini, uzun süreli işsizler, özürlüler, kadınlar ve

gençler gibi dezavantajlı grupların daha kolay iş bulmasını, girişimcilik

eğitimlerini ve istihdam garantili eğitim kurslarını ve kamu yararına çalışma

programlarını yürütmektedir. İŞKUR’a aktif işgücü politikalarında kullanılmak

üzere aktarılan kaynağın artırılması İŞKUR’un bu kapsamda verdiği

hizmetlerden yararlanan kişi sayısını artırmıştır.92

Yine programda yapılan yukarıdaki değerlendirmenin ele alınmaya

muhtaç yönleri bulunmaktadır. Her ne kadar İŞKUR’un sunduğu hizmetlerin

kaynağının artırılması, işe yerleştirme ile ilgili istihdam hizmetlerinin

geliştirilmesi, kamu yararına çalışma programlarının artırılması olumlu

görülmekte ise de, Hükümetin ve İŞKUR’un işgücü talebinin artırılmasına

yönelik politika araçlarını programın merkezine almasıyla ülkedeki işsizlik

91Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.190. 92Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.191.

132

sorununun çözümünde önemli mesafe alınmasını sağlayacağı

düşünülmektedir.

2007 yılından itibaren İŞKUR tarafından işgücü piyasası ihtiyaç

analizine yönelik İşgücü Piyasası Araştırması yapılmaya başlanmıştır. İşgücü

Piyasası Araştırması, işverenlerin günümüzde ve önümüzdeki dönemlerde

hangi sektörlerde, hangi mesleklerde ve ne kadar elemana ihtiyaç

duyduğunun ve hangi mesleklerde eleman temininde güçlük çektiklerinin

tespit edilmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, söz konusu anket aktif işgücü

programlarının piyasanın ihtiyaçlarına göre tasarlanmasına ve

uygulanmasına katkı sağlayacaktır.93

İŞKUR tarafından 2007 yılından itibaren kısıtlı imkanlarla ve dar

kapsamda yapıldığı düşünülen söz konusu İşgücü Piyasası Araştırma

çalışmalarının geliştirilmeye ve desteklenmeye ihtiyacı vardır.

2010 yılı programı içerisinde yer alan; Aktif işgücü programları izleme

ve değerlendirme sistemi oluşturulması, İŞKUR’un uyguladığı işgücü

eğitimlerinde özel sektör, meslek kuruluşları ile işçi ve işveren kuruluşlarının

payının artırılması, kısa vadeli istihdam yaratmayı amaçlayan programların

yaygınlaştırılması, İŞKUR’un kurumsal kapasitesi güçlendirilmesi konulu

167,168, 170 ve 171 no’lu tedbirler yerinde görülmektedir.

Ancak 169 no’lu Özel istihdam bürolarının işe yerleştirme sürecindeki

etkinlikleri artırılacaktır şeklindeki tedbirden neyin hedeflendiği tam olarak

anlaşılamamaktadır. Eğer ki Özel istihdam bürolarının geçici iş ilişkisi hizmeti

sunabilmelerine yönelik düzenleme yapılmasıysa; İŞKUR tarafından ruhsat

verilen Özel İstihdam Büroları sayısı ile hangi illerde faaliyette bulundukları,

kaç kişiye yönelik ve hangi sektörlerde hizmet sunulduğunun incelenmesi

gerekir. 2003 yılında yapılan düzenleme ile yasal izin verilen Özel İstihdam

93Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.191.

133

Bürolarının daha çok İstanbul, İzmir ve Ankara’da faaliyette bulundukları

görülmektedir. Özellikle İstanbul’daki büroların faaliyet yoğunluğu

bulunmaktadır. Dolayısıyla söz konusu bürolarla İŞKUR’un işbirliğinin ve

eğitim faaliyetlerinin artırılması yararlı görülmesine rağmen, geçici iş ilişkisi

hizmetinin sunulabilmesine imkan verecek düzenlemenin istihdama, çalışma

barışına katkısının olumlu ve olumsuz yönleriyle analiz edilmesine ve

araştırılmasına ihtiyaç vardır.

Hükümetin 2010 yılı Programında; Gelir Dağılımının İyileştirilmesi,

Sosyal İçerme ve Yoksullukla Mücadele başlığı altında aşağıdaki politika

öncelikleri ve tedbirlere yer verilmiştir;94

Öncelik / Tedbir

Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 81. Dezavantajlı gruplar için eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal güvenlik gibi temel hizmetlerin erişilebilirliği artırılacaktır. Tedbir 200. Özürlülere yönelik iş imkanları geliştirilecektir.

ÖZİDA ÇSGB, Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, SHÇEK, İŞKUR

Aralık Sonu

Özürlüler için çalışma ortamının özel olarak düzenlendiği korumalı işyerlerine Devlet tarafından sağlanacak teknik desteğe ilişkin mevzuat çalışmaları tamamlanarak korumalı işyerlerinin yaygınlaştırılması sağlanacak ve özürlülere kolay erişilebilir mesleki eğitim ve danışmanlık hizmetleri sunulacaktır.

94Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.211-213.

134

Öncelik / Tedbir

Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 82. Çalışabilecek durumda olan yoksullara yönelik sosyal yardım ve hizmetler, yoksulluk kültürünün oluşmasını önleyici ve yoksul kesimin üretken duruma geçmesini sağlayıcı nitelikte olacak; çalışamayacak durumda olan yoksullar ise düzenli sosyal yardımlarla desteklenecektir. Tedbir 203. Çalışabilir durumdaki yoksul kişilerin işgücüne katılımını artırmaya yönelik özel programlar geliştirilecektir.

SYDGM ÇSGB, SGK, İŞKUR, SHÇEK, KOSGEB, Yerel Yönetimler, STK’lar

Aralık Sonu

Sosyal yardım başvurusu yapan ve çalışabilir durumdaki kişilere meslek edindirme, rehberlik, toplum yararına çalışma gibi imkanlar sunulacak ve kendi işini kurabilecek olanlara sermaye destekleri verilecektir. Bu doğrultuda gerekli mevzuat düzenlemeleri yapılarak, çalışabilir durumdaki kişilerin sosyal yardımlardan yararlanabilmesi için İŞKUR’a kayıtları zorunlu hale getirilecektir.

Tedbir 204. Kayıtlı çalışan kesimin yoksulluk riskinin azaltılması ve asgari yaşam standartlarına ulaşmalarının kolaylaştırılmasına yönelik programlar geliştirilecektir.

SYDGM Maliye Bakanlığı, ÇSGB, İŞKUR

Aralık Sonu

Yoksul veya yoksulluk riski altında olup, kayıtlı çalışanların da (özellikle çocuk sahibi olanlar) sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli mevzuat düzenlemeleri yapılacaktır.

Tedbir 205. Yoksulluğu azaltmayı hedefleyen sosyal transferlerin etkinliği artırılacaktır.

SYDGM MEB, SGK, SHÇEK, TÜİK, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İŞKUR, Yerel Yönetimler

Aralık Sonu

Sosyal transferlerin hedef kitleye ulaşması sağlanacak ve yoksul bireyin geliri yoksulluk sınırına yükseltilecektir.

135

Öncelik / Tedbir

Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 83. Aile destek hizmetleri yaygınlaştırılacak, kadınlara ve çocuklara yönelik şiddete karşı daha yoğun mücadele edilecek, dezavantajlı çocuklara yönelik önleyici, koruyucu ve rehabilite edici hizmetlerin kalitesi artırılacaktır. Tedbir 209. Kanunla ihtilaf halindeki çocuk ve gençlere yönelik takip sistemi oluşturulacak ve çocuk mahkemelerinin sayısı ve personeli artırılacaktır.

Adalet Bakanlığı

İçişleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, SHÇEK, GSGM, İŞKUR, STK’lar

Aralık Sonu

Kanunla ihtilaf halindeki çocuk ve gençlere yönelik hizmetlerin kalitesi artırılacaktır. Suça itilmiş çocukların ve gençlerin hükümlülük süresinde ıslahı ve topluma kazandırılmaları için uygulanmakta olan programlar çeşitlendirilecek ve etkinleştirilecektir. Bu faaliyetlerin etkisinin değerlendirilebilmesi amacıyla bu çocuklara yönelik takip sistemi oluşturulacaktır.

Aktif istihdam politikaları ile bağlantı kurulmamasına ve mevcut

uygulamada yöntem sorunu bulunmasına rağmen, aktif istihdam politikaları

araçları kapsamındaki İŞKUR’u ilgilendiren faaliyetlere yer verilmesi dikkat

çekici bulunmuştur.

2010 yılı programında yer verilen; özürlülere yönelik iş imkanları

geliştirilmesi, kırsal alanda yaşayan yoksul kesimin ekonomik kaynaklarının

çeşitlendirilmesi için yerel düzeyde gelir getirici projelerin desteklenmesi,

çalışabilir durumdaki yoksul kişilerin işgücüne katılımını artırmaya yönelik

özel programlar geliştirilmesi, kayıtlı çalışan kesimin yoksulluk riskinin

azaltılması ve asgari yaşam standartlarına ulaşmalarının kolaylaştırılmasına

yönelik programlar geliştirilmesi, yoksulluğu azaltmayı hedefleyen sosyal

transferlerin etkinliğinin artırılması, kanunla ihtilaf halindeki çocuk ve gençlere

yönelik takip sistemi oluşturulması ve çocuk mahkemelerinin sayısı ve

personelinin artırılması konulu 200, 201, 203, 204, 205, 209 no’lu tedbirler

toplumsal barışın tesisi açısından olumlu görülmektedir.

2010 Yılı Programının, Gelişme Eksenleri adlı Dördüncü Bölümünün,

I.Rekabet Gücünün Artırılması başlığının, H. Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin

136

Yaygınlaştırılması alt başlığında aşağıdaki politika öncelikli ve tedbire yer

verilmiştir;95

Öncelik / Tedbir Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 48. BİT sektörünün ihtiyaç duyduğu uzmanlık alanlarında nitelikli insan kaynağının geliştirilmesine yönelik eğitim programları hayata geçirilecektir. Tedbir 106. Nitelikli bilişim çalışanları yetiştirilmesi amacıyla sertifika programları uygulanacaktır.

Türkiye İş Kurumu

DPT, Sivil Toplum Kuruluşları

Aralık Sonu

BİT sektörünün nitelikli personel ihtiyacı, belirlenecek uzmanlık alanlarındaki uluslararası kabul gören sertifika programları vasıtasıyla karşılanacaktır.

İŞKUR uzun yıllardır bilişim sektörüne yönelik mesleklerde işgücü

eğitim kursları düzenlemesine rağmen, beyaz yakalı olarak

nitelendirilebilecek kesime yönelik anlamlı bir hizmeti bulunmamaktadır. Bu

anlamda; programda nitelikli bilişim çalışanları yetiştirilmesi amacıyla sertifika

programlarının uygulanması pozitif bir gelişme olarak değerlendirilebilir.

Hükümetin 2010-2012 yıllarını kapsayan orta vadeli programda daha

fazla hedef yer almasına rağmen yıllık programda sadece konuyla ilgili az

sayıda tedbire yer verilmesi düşündürücüdür. İşbirliği yapılacak kuruluşlar

arasında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile İŞKUR’un bulunmaması tedbirin

uygulanabilirliğini olumsuz etkileyecektir.

2010 Yılı Programının, Gelişme Eksenleri adlı Dördüncü Bölümünün,

IV. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması başlığının, B.Yerel Dinamiklere ve İçsel

Potansiyellere Dayalı Gelişmenin Sağlanması alt başlığında aşağıdaki

politika öncelikli ve tedbire yer verilmiştir;96

95Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.141-146. 96Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.232-237.

137

.Öncelik / Tedbir

Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 96. Nispeten az gelişmiş bölgelerde göç eğilimlerini bölge içine yönlendirmede çekim merkezi ve kentsel büyüme kutbu işlevi görecek ve çevrelerine hizmet verme potansiyeli yüksek cazibe merkezleri geliştirilecektir. Tedbir 235. Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı yaygınlaştırılacaktır

DPT Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, ilgili merkezi ve yerel yönetimler

Aralık Sonu

Program kapsamında Diyarbakır’da yürütülen uygulama diğer merkezlere yaygınlaştırılacaktır. Uygulamalarda merkezler ve mücavir alanlarındaki gelişme potansiyellerini ve yerel girişimleri destekleyen projelere öncelik verilecek, program uygulamaları ile altyapı yatırımlarının uyumu gözetilecektir.

2010 Yılı Programının, Gelişme Eksenleri adlı Dördüncü Bölümünün,

I.Rekabet Gücünün Artırılması başlığının, İ.Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek

Katma Değerli Üretim Yapısına Geçişin Sağlanması alt başlığında aşağıdaki

politika öncelikli ve tedbire yer verilmiştir;97

Öncelik / Tedbir

Sorumlu Kuruluş

İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar

Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama

Öncelik 59. KOBİ’lerin büyüme ve birleşmeleri özendirilecektir. Bu çerçevede verimlilikleri, iş kurma ve geliştirme faaliyetleri desteklenecektir. Tedbir 129. Başta esnaf ve sanatkarlar olmak üzere KOBİ’lerin ortak iş yapma kültürü geliştirilecek ve bu konudaki projeler desteklenecektir.

KOSGEB Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İlgili Diğer Kuruluşlar

Aralık Sonu

İşletmelerin ölçeklerini büyütmeleri ve verimliliklerini artırmaları amacıyla ortak iş yapma ve ortak sorun çözümüne yönelik olarak proje bazlı destekler sağlanacaktır.

2010 yılı içerisinde daha çok strateji geliştirme ve raporlama

faaliyetlerine yer verilmekte olup, destekleme yönünde bir tedbirin dışında

herhangi bir faaliyet bulunmaması söz konusu programın en zayıf tarafıdır.

97Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı, 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.160-173.

138

Sonuç olarak; en çok istihdam sağlayan, katma değer yaratan ve

ekonominin can damarı olan KOBİ’ler, kendi kaderiyle baş başa kalmaya

devam etmektedir. Başta Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile İŞKUR olmak üzere

diğer Kamu Kurum/Kuruluşlarının KOBİ’lere finans ve teknik destek

sunulması konusunda etkin işbirliği yapmaları zorunlu görülmektedir.

B-Sosyal Tarafların İŞKUR Genel Kurulunda İşgücü Eğitim Programı ve Diğer Aktif İstihdam Politikaları Araçları ile İlgili Aldığı Kararlar 4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanuna göre; iki yılda bir Genel Kurul

toplantıları yapılmaktadır. Genel Kurul; devletin ekonomik ve sosyal

politikalarına uyumlu Ulusal İstihdam Politikası’nın oluşturulmasına yardımcı

olmak, uygulanan politikaların dönem içindeki etkilerini değerlendirmek,

istihdamın korunması, geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve işsizliğin önlenmesi

faaliyetlerine yardımcı olmak amacıyla 46 sosyal taraf temsilcisi ile 33 kamu

kurum ve kuruluşu temsilcisinden olmak üzere toplam 79 üyeden

oluşmaktadır.

En son 2009 yılı Aralık ayında yapılan Türkiye İş Kurumu’nun V.Genel

Kurulunda İstihdam Politikası Önerileri olarak 32 maddelik karar alınmıştır.

İşgücü piyasasındaki yapısal sorunlara küresel krizin olumsuz etkilerinin

eklenmesiyle ülkemizde işsizliğin yaygınlaştığı, istihdamın zayıfladığı özel

olarak vurgulanmıştır. Sosyal tarafların mutabık oldukları işgücü eğitim

kursları ve diğer aktif istihdam politikaları ile doğrudan ilgisi olan kararların 15

maddesine aşağıda yer verilmiştir;98

1-Kriz nedeniyle üretim ve istihdam azalmıştır. İstihdam politikasının

ana ekseni, işverenleri işçi istihdam etmeye özendirmek, bireylerin

girişimciliğini ve istihdam edilebilirliğini geliştirmek olmalıdır.

98Türkiye İş Kurumu Genel Kurulu Kararları Mutabakat Metni, Ankara, 2009.

139

2-İşsizlik ve yoksullukla mücadelede, uygun yerel ekonomik

potansiyelin harekete geçirilmesi ve geliştirilmesi önemlidir. İstihdam

planlaması, bölgesel ve sektörel ekonomik ve sosyal politikalar çerçevesinde

yapılmalıdır.

3-Üretim sektörlerine yönelik teşvik ve kredi politikalarında “istihdam

temelli” yaklaşım izlenmelidir. İstihdamın teşvikinde bölgesel ve sektörel

istihdam farklılıkları tüm düzenlemelerde dikkate alınmalı, geri kalmış

bölgelerde istihdam desteklenmelidir. Sağlanan bu teşvikler bütçe

harcamaları içinde görünür olmalı, teşviklerin sonuçlarını ve etkinliğini

ölçecek mekanizmalar oluşturulmalıdır.

4-İzlenecek büyüme stratejisi sanayileşmeye, ileri ve öncü

teknolojilere, rekabet gücünü ve yatırım yapma kapasitesini artırmaya ve

istihdamı geliştirmeye dayalı olmalıdır.

5-İŞKUR’un yürütmekte olduğu ve işsizliğin yoğun olduğu

dönemlerde, bölgelerde veya afet, kriz vb. gibi olağanüstü durumlarda

işsizlerin kısa süreli istihdam ve eğitimini amaçlayan, toplum yararına bir iş ya

da hizmetin gerçekleştirilmesini sağlayan Toplum Yararına Çalışma

Programları yaygınlaştırılarak sürdürülmelidir.

6-Tarım sektörü, tarıma dayalı sanayi sektörü ile ilişkilendirilmeli,

sektörün dünya pazarlarındaki rekabet gücünü artıracak yapısal

düzenlemelere gidilerek tarım sektöründeki işgücünün “yerinde” istihdamı

sağlanmalıdır.

7-Kayıt dışı istihdam sorununun genellikle küçük işletmeler ve kendi

hesabına çalışanlar kapsamında ortaya çıktığı dikkate alınarak, sosyal

sigorta ve vergi kayıtlılığı temelinde mikro kredilerin verilmesi, mevzuat,

pazarlama, işletme yönetimi, teknoloji kullanımı gibi konularda danışmanlık

140

ve eğitim hizmetleri gibi desteklerin sunulması önem taşımaktadır. Bu tür

hizmetler, yararlanmak isteyenlerin kayıtlı hale gelmelerine katkı

sağlayacaktır.

8-Ülkemizin en önemli sermayesi olan insan gücümüzün etkin ve

verimli kullanılabilmesi için İŞKUR’ca verilen iş ve meslek danışmanlığı

hizmetleri geliştirilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır.

9-İŞKUR’un uyguladığı Aktif İşgücü Programları kapsamında

dezavantajlı gruplara göre düzenlemiş sosyal güçlendirme eğitimleri verilmeli;

Aktif İşgücü Programlarının etki analizleri yapılmalı, izleme ve

değerlendirmeye ilişkin çalışmalar etkinleştirilmelidir.

10-Özürlü istihdamının artırılabilmesi için çalışan sayısına bağlı

zorunlu istihdam uygulamalarının yanı sıra teşvik sistemi geliştirilmeli,

işverene sağlanacak destekler sadece mali boyutla sınırlı kalmayıp, istihdam

öncesi eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri ile istihdam sonrası özürlülerin işe

uyumlarını sağlayacak rehberlik hizmetleri ve iş yerindeki fiziksel

düzenlemeleri de içerecek şekilde verilmelidir. Korumalı işyerlerinin teknik ve

mali yönden teşvik edilmesine yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.

11-Eğitim çağındaki çocukların tarımda, sokakta, sanayide çalışmaları

sorunu önemini korumaktadır. Bu sorunun en temel nedeni olan işsizliği ve

yoksulluğu önleyici, hane halkını destekleyici politikalar geliştirilmelidir.

12-Eğitim-istihdam ilişkisi sağlanmalı, işgücü piyasasının ihtiyaçlarına

göre şekillenmiş, sektörel tabanlı bir eğitim temel alınmalıdır. Mesleki ve

teknik eğitim sistemimizin iş dünyasıyla bağlantılı olduğu bir sistem kurularak

işgücü piyasasının talep ettiği sayıda ve nitelikte eleman yetiştirilmeli,

eğitimde fırsat eşitliği sağlanmalı ve zorunlu eğitim 12 yıla çıkarılmalıdır.

141

13-Mesleki ve teknik eğitimin yaygınlaştırılmasına ve kalitesinin

artırılmasına yönelik teşvik edici önlemler belirlenmelidir. Bu kapsamda

meslek liseleri ve yüksekokullarından mezun olmuş kişileri istihdam eden

işletmelere çeşitli teşvikler uygulanmalıdır.

14-

İl düzeyinde; istihdam ve mesleki eğitim politikalarının

oluşturulması, istihdamı koruyucu, geliştirici ve işsizliği önleyici tedbirler ile

uygulanacak aktif işgücü programlarının belirlenmesi, istihdam etkinliklerinin

ve mesleki eğitim uygulamalarının izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik

çalışmaları yürüten İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulları etkinleştirilmeli,

Kurul çalışmalarının izlenmesine yönelik mekanizmalar geliştirilmelidir.

15-Genel lise, meslek lisesi ve üniversite gençlerine işgücü piyasası

ile ilgili bilgiler aktarmak ve işgücü piyasasını tanıtmak, onları çalışma

hayatına hazırlamak, mezun olacak durumda olanlara çalışabilecekleri

işyerleri konusunda bilgi sağlamak ve rehberlik etmek, staj ve mezuniyet

sonrası istihdam olanakları hakkında bilgilendirmek amacıyla programlar

geliştirilmelidir. Genç işsizlikle mücadele etmek üzere staj programları teşvik

edilmeli ve desteklenmelidir.

Yukarıda işgücü eğitim ve aktif istihdam politikalarını ilgilendiren Genel

Kurul’da alınan kararların nasıl, ne zaman, hangi yöntemle ve hangi kaynakla

uygulanacağına dair bir plan, program veya yol haritası bulunmamaktadır. Bu

itibarla, bir dahaki Genel Kurul çalışmalarına kadar geçecek süre ile ilgili

kanaatlerimizi saklı tutarak, faydalı ve önemli olduğunu düşündüğümüz

mutabakat ile alınan söz konusu kararların şimdiye kadar tavsiye metninden

öteye gidemediği düşünülmektedir.

142

III-ÜLKEMİZİN İŞGÜCÜ PİYASASI PROBLEMLERİYLE UYUMLU ÇÖZÜM ÖNERİLERİMİZ

Uzun dönemli işsizlik, genç işsizlik, başta kadınlar olmak üzere genel

işgücüne katılım oranının düşüklüğü, kamunun istihdam kapasitesinin ve

işlevinin sınırlı olması karşısında ülkemiz özel sektörünün mevcut işsizliği

eritmedeki yetersizliği, yıllık yaratılan yeni iş alanlarının her yıl işgücü

piyasasına dahil olan işgücünü istihdam etmedeki zayıflığı, piyasada yüksek

ve orta düzeyde gelir getiren iyi işlerin azlığıyla birlikte kayıt dışı istihdamın

fazlalığı, bölgelerarası gelişmişlik farkı, tarım sektöründe istihdamın fazlalığı,

elli yıla yakın özellikle Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’nun

doğusundan batıya doğru göç olgusu, söz konusu göç veren bölgelerde

girişimciliğin ve özel sektörün zayıflığı ülkemizin karşı karşıya olduğu

problemlerdir.

Ülkemizin her şeye rağmen yukarıda sıralanan sorunların çözümünü

de bünyesinde barındırdığını düşünmekteyiz. Ancak şunu özellikle

vurgulamak gerekir ki; mevcut sorunların büyüklüğü karşısında, sorunların

nedenlerinin doğru teşhis edilmesi ve bunları massedecek doğru çözüm

yollarının uygulanması oldukça önemlidir.

A-İşgücü Eğitim Programlarının İstihdam Odaklı Sürekli İyileştirilmesi

İŞKUR’un düzenlediği İşgücü Eğitim Programlarının etkinliğinin ve

verimliliğinin artırılması ile sorunların en asgariye indirilmesi için birtakım

önerilerde bulunulmuştur. Önerilerin anlaşılabilir olması için aşağıda

maddeler halinde sıralanmıştır;

1-Toplam kurs harcamaları içerisindeki özürlü ve hükümlülere yönelik

projelerin payının maksimum %10-20 sınırını geçmemeli, esas hedef kitlenin

143

dezavantajlı grup içerisinde yer alan uzun dönemli kayıtlı işsizler ile genç

işsizler olmalıdır.

2-Türkiye İş Kurumunun kamu kuruluşları ile işbirliğini geliştirmesi

yararlı olmakla birlikte, işgücü eğitim kursları konusundaki enerjisini daha çok

özel sektöre yönlendirmesiyle istihdam, üretim, rekabet ve ihracata pozitif

katkı sağlaması söz konusu olacaktır.

3-Dünyada ve ülkemizde devam eden ekonomik kriz nedeniyle

işletmeler yeni yatırım, ek yatırım-büyüme eğiliminde olmasalar da, az da

olsa bazı işletmelerin yatırım-üretimlerini artırdıklarından ek ilave işgücüne

ihtiyaç duymaktadırlar. Böylelikle sektörlere göre yapılacak işyeri

ziyaretleriyle, çalıştırdığı işçi sayısının aylara-yıllara göre değişimi, yıllık

üretim ve satış trendi gibi firma teknik analizleriyle istihdam yükümlülüğünü

yerine getirebilme katsayısı yüksek özel işyerleri ve ihracat yapan özel sektör

işyerleri ile istihdam garantili işgücü eğitim kursları düzenlenmelidir.

4-Ülke-bölge-il düzeyinde yapılacak araştırmalarla; istihdamda olan

işçilerin analizine göre ortaya çıkan meslekler, genel ortalamanın üzerinde

yüksek ücret alan meslekler, gelecekte istihdam edilme potansiyeli yüksek

olan meslekler ile temininde güçlük çekilen mesleklerde işgücü eğitim

projeleri düzenlenmelidir.

5-Deneyim kazanmış ve iş disiplini edinmiş stajyerin istihdam edilme

şansı yüksek olduğundan, İŞKUR tarafından yeni uygulanmasına başlanılan

staj programlarına daha fazla önem verilmelidir.

6-Girişimcilik eğitimlerinin verildiği bu program geliştirilmeye ihtiyacı

bulunmakla birlikte, programın işgücü eğitimleri bünyesinden çıkarılıp diğer

aktif istihdam politikası araçları içerisinde ele alınması ve baştan aşağı

ülkemiz gerçekleri doğrultusunda tasarlanması gerekmektedir.

144

7-TYÇP’ler ülkemizde ilk olarak İŞKUR tarafından 1999 yılında

Marmara Depreminin yaralarını sarmak için uygulanmıştır. TYÇP’lerin işgücü

eğitim hizmetleri içerisinde kabul edilerek uygulanma süresi yönetmelikle 6

ay olarak sınırlandırılmıştır. Günümüzde ise yoğun hissedilen işsizliğe karşı

geçici bir önlem olarak etkili bir şekilde uygulanma ihtiyacı doğmuş ve teoriye

göre de tek başına ayrı bir aktif istihdam politikası aracı olan TYÇP’ler,

işgücü eğitimlerinden bağımsız olarak ayrı bir şekilde yeniden

tasarlanmalıdır.

8-Uygulamada işsizlere meslek edindirme ve istihdam açısından en az

yararı olan Özel Eğitim ve Öğretim Kurumları ile düzenlenen kurs faaliyetleri

sınırlı tutulmalı, toplam işgücü eğitim kursları içerisinde nispi ağırlığı asgari

düzeye indirilmeli, kaynak diğer aktif istihdam politikası araçlarına

aktarılmalıdır.

9-Milli Eğitim Bakanlığı ile Belediyelerin düzenlediği işgücü eğitim

kurslarının piyasa ile bağlantısı olmadığı veya çok az olduğu için, kursiyerler

kurs sonunda sadece sertifika almakta buna karşın istihdam edilebilme

şansları oldukça zayıf kalmaktadır. Kurs açılacak mesleklerin piyasa

araştırmalarına göre belirlenmesi ve istihdam edilebilme şansları olan

kursların açılması en önemli kriter olmalıdır. Dolayısıyla Milli Eğitim

Bakanlığı(Meslek Eğitim Merkezleri, Halk Eğitim Merkezleri), Belediyeler ile

İŞKUR’un ortaklaşa düzenleyeceği işgücü eğitim kursları ülke düzeyinde çok

iyi planlanarak açılmalıdır.

10-Ülke düzeyinde sınırlı özel bütçe tahsis edilerek kaybolmaya yüz

tutmuş, geleneksel, tarihi ve kültürel değeri olan meslek ve ürünlere yönelik

özel kurs programları yürütülmelidir.

11-Özellikle İstihdam ve Eğitim Projesi ile ÖSDP’ler de yoğun olarak

görülen, kısmi iyileştirmelere rağmen halen devam etmekte olan kursiyerin

işyerinin sigortasız-kayıt dışı çalışanı olması sorunu konusunda, İŞKUR

145

merkez ve taşra yönetimleri her türlü hukuki, idari, teknik tedbiri almalı ve bu

konuda samimi olmalıdır.

12-Kurs eğitim programı planlandığı gibi yürütülmeli, kursiyerlere

işyerinin işçisi gibi kurs saatleri sonrasında fazla mesai yaptırılmamalıdır.

13-İşverenin özellikle kapasitesinin üzerinde işçi çalıştırma

taahhüdünde bulunarak yükümlülüğünü ve istihdam şartını yerine

getiremeyeceği projeler uygulanmamalı, kurs sonunda başarılı olan

kursiyerlerin belirli bir oranının işveren tarafından istihdam edileceği projeler

seçilmeli, işverenin kursiyerleri 30 gün yerine daha uzun süre ile istihdam

edebileceği programlar uygulanmalıdır.

14-Kursiyer seçiminde işsizin özellikleri, mesleğin durumu, işverenin

beklentileri ve programın kuralları vb. kriterler gibi doğru yöntemler

kullanılmalı, kurs hedef kitlesine uygun seçim yapılmalıdır.

15-İhtiyaç duyulmayan ve istihdam edilme şansı zayıf olan

mesleklerde kurs açılması önlenmeli, il düzeyinde işgücü piyasasının

ihtiyaçlarına göre belirlenen mesleklerde kurs açılmalıdır.

16-Nüfusu, ekonomik potansiyeli, işsiz sayısı, göç vb. gibi kriterlere

göre illerin kaynak dağılımı belirlenmeli, kurs programları, kurs konuları,

işbirliği yapılan hizmet sağlayıcıların nispi ağırlıkları orantılı olmalı, belirli

işyerleri ve belirli eğitim kurumları ile gereğinden fazla kurs

düzenlenmemelidir.

17- İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulunun denetim hakkı saklı

kalmak üzere, işgücü eğitim kurslarının etkin bir şekilde denetimi yaşanan

tüm sorunlara rağmen bu konuda deneyimi ve birikimi olan İŞKUR’un,

istihdam edeceği uzman statüsünde muhakeme yeteneği güçlü, nitelikli

personeli tarafından yapılmalıdır.

146

18-AB projelerinde normal kurs programlarından farklı bir denetim

prosedürü izlenmemeli, ayrıca söz konusu projelerin denetimi Türkiye İş

Kurumu Müfettişlerine açık olmalıdır.

19-İllerin ekonomik yapısı ve şartları, sektörel potansiyelleri, nüfusu,

işsizlerin sayısı ve nitelikleri farklı olduğundan, yapıları ve sorunlarının

farklılığına göre projeler uygulanmalıdır.

20-Daha önce tamamlanmış olan Dünya Bankası kredisiyle

gerçekleştirilen İstihdam ve Eğitim Projesi, Özelleştirme ve Sosyal Destek

Projesinde, ve halen mevcut devam eden AB Projeleri, Özürlü ve Eski

Hükümlülere yönelik düzenlenen kurs projeleri ile İşsizlik Sigortası Fonu

kaynaklı projelerde farklı farklı hizmet alımı prosedürleri uygulanmaktadır.

Hem maliyetli hem de karmaşık olan mevcut prosedürler; tek, basit ve

anlaşılabilir hale getirilmelidir.

21-İŞKUR’da performans esasına dayalı bir sisteme geçilmeli, İl

Müdürlüklerinin performansları sürekli izlenmeli, işgücü eğitim projelerinin

sonuçlarını ve etkisini ölçmek üzere İzleme ve Değerlendirme Sistemi

kurulmalı, sorunlarını gidermeye yönelik idari önlemler alınmalıdır.

22-İŞKUR’un işgücü eğitim hizmetleri konusunda, başta Üniversiteler,

Milli Eğitim Bakanlığı, Belediyeler, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Organize

Sanayi Müdürlükleri olmak üzere diğer kurum ve kuruluşlar ile işbirliği

geliştirilerek bir plan çerçevesinde yürütülmelidir.

23-Firmaların büyüme, gelişme ve kapasite artırımında bulundukları

dönemlerde istihdam garantili işgücü eğitim kursları etkili olmaktadır. İşyeri

ziyaretleri ve istihdam teknik analizleri ile firmanın istihdam kapasitesi

hakkında öngörüde bulunularak işbirliği yapılmalıdır.

147

24-Kısa ve orta vadede kursiyerleri istihdam etme kapasiteleri zayıf

olan işyerleri ile işgücü eğitim kursları düzenlenmemeli, onun yerine söz

konusu işyerine ücret/istihdam sübvansiyonu, işletme geliştirme programları

gibi diğer aktif istihdam politikası araçları uygulanmalıdır.

25-Milli Eğitim Bakanlığı örgün eğitimde, İŞKUR ve Sanayi ve Ticaret

Bakanlığı ise yaygın eğitimde aktif rol almalı, kurumların görev alanları iyi

belirlenerek koordinasyonları en üst seviyeye çıkarılmalıdır.

B-Diğer Aktif İstihdam Politikası Araçlarının Uygulanması İhtiyacı

Türkiye’nin uzun süredir karşı karşıya bulunduğu işsizlik sorununun

çözülebilmesi için gerçekçi ve doğru politikaların uygulanması bir

zorunluluktur. Şimdiye kadar gelinen süreçte hem sorunun nedenleri tam

olarak ortaya konulamadığı gibi, hem de çözümüne yönelik politikalarında

yetersiz kaldığı düşünülmektedir. İşgücü eğitim programının işsizliğin

önlenmesi ve istihdamın artırılmasına yönelik pozitif katkıları bulunmakla

birlikte, bu katkının sınırlı olduğu şimdiye kadar gözden kaçırılan bir konudur.

Esasında işsizliği önlemede işgücü eğitim kursları düzenlenmesinin

dışında işletmelerin finansal açıdan desteklenerek istihdamın artırılmasına

doğru çözüm önerilerinin yer aldığı görülmektedir. 1994 yılında İŞKUR’da

görev yapan bir uzman personel tarafından raporlaştırılmış çalışmada

aşağıdaki öneriden bahsedilmesi oldukça önemlidir. Şöyle ki “İstihdamı

geliştirmede güç durumdaki işletmelere sağlanacak finansman destekleri çok

önemlidir. İşletmenin istihdamını geliştirici yatırımlarını teşvik, engelleyici

problemlerini gidermeye yönelik teşebbüsleri nakit ödemelerle desteklenmeli,

işbaşı eğitim, staj ve deneme işçi çalıştırılarak yapılacak eğitimlerde teşvik ve

desteklenerek primleri karşılanmalıdır.” 99

99Ahmet Keleş, İşsizliği Önlemede Yeni Politikalar Raporu, Ankara,1994, s.42

148

Türk işgücü piyasasının sorunlarından hareketle şimdiye kadar ihmal

edilen işgücü talebinin artırılmasına yönelik aktif istihdam politikası

araçlarının uygulanması bir zorunluluk olarak görülmektedir. “Dün erkendi,

yarın geç olur, bugün tam zamanı” sözünden hareketle; aktif istihdam

politikası araçlarından Geçici Kamu Çalışma Programı, Ücret ve İstihdam

Sübvansiyonu Programı ile Girişimcilik ve İşletme Geliştirme Programı’nın

plan ve programlanarak hayata geçirilmesi oldukça önemlidir.

Konunun daha somut ve anlaşılabilir olması düşüncesiyle öneriler

maddeler halinde sıralanmıştır;

1-Aktif istihdam politikası araçlarından olan Ücret ve İstihdam

Sübvansiyonu ile İşletme Geliştirme Programlarının uygulanabilmesi, bu

çerçevede KOBİ’ler ve diğer işletmelere finansal ve teknik destek

hizmetlerinin sunulabilmesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile KOSGEB

arasında işbirliğinin geliştirilebilmesi amacıyla, İŞKUR bünyesinde

“Girişimcilik ve İşletmelere Destek Daire Başkanlığı” birimi kurulmalıdır.

2-Türkiye İş Kurumunun SGK-Maliye-Sanayi ve Ticaret Bakanlığı gibi

kamu kuruluşları ile işbirliğini geliştirmesi, enerjisini daha çok özel sektöre

yönlendirmesiyle istihdam, üretim, rekabet ve ihracata pozitif katkı sağlaması

esas olmalıdır.

3-Girişimcilik eğitimleri programı işgücü eğitimleri bünyesinden

çıkarılmalı, diğer aktif istihdam politikası araçlarından Girişimcilik ve İşletme

Geliştirme programı olarak geliştirilmeli, baştan aşağı ülkemiz gerçekleri

doğrultusunda tasarlanmalıdır.

4-Türkiye’de ilk olarak İŞKUR tarafından 1999 yılında Marmara

Depreminin yaralarını sarmak için uygulanan ve şimdiye kadar işgücü eğitim

programları kapsamında değerlendirilen ve teoriye göre de tek başına ayrı bir

aktif istihdam politikası aracı kapsamında Geçici Kamu Çalışma Programı

149

olarak yer alan TYÇP’ler, işgücü eğitimlerinden bağımsız olarak ayrı bir

şekilde yeniden tasarlanmalıdır.

5-İşgücü eğitimlerinden bağımsız ayrı bir aktif istihdam politikası aracı

kapsamında Geçici Kamu Çalışma Programı olarak tasarlanacak olan

TYÇP’ler, günümüzde yoğun hissedilen işsizliğe karşı bir önlem olarak etkili

bir şekilde uygulanmalı, süresi ilgili yönetmelikte 6 ay olarak yer alan

sınırlama kaldırılmalıdır.

6-Kamu kurum ve kuruluşları tarafından sunulan sosyal yardım

hizmetleri İŞKUR ile ilişkilendirilmeli, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt

Sistemi) esas alınarak her hane halkından en az birisi kayıtlı çalışan olacak

şekilde tüm ülke genelinde proje yürütülmelidir.

7-İllerin ekonomik yapısı ve şartları, sektörel potansiyelleri, nüfusu ve

işgücü yapıları ve nitelikleri farklı olduğundan, ülke-bölge-il düzeyinde

yapılacak araştırmalarla sorunlarına göre işgücü talebinin artırılmasına

yönelik farklı programlar ve projeler uygulanmalıdır.

8-Daha önceden tanımlanmış objektif kriterlere göre, geçmiş aylara ve

yıllara göre istihdam seyri, mevcut defter ve bilanço kayıtlarına göre mali

analizi, yıllık üretim ve satışları gibi yapılacak firma teknik analizleriyle,

sözleşmeden doğan taahhütlerini yerine getirebilirliği yüksek olan veya iç

piyasaya yönelik üretim ve imalatta bulunduğu veya ihracat yaptığı anlaşılan

özel işyerleri ile istihdamı artırmaya yönelik, Girişimcilik ve İşletme Geliştirme

Programı, Ücret/İstihdam Sübvansiyonu Programı uygulanmalıdır.

9-İşsizlerin bir bölümü asgari ücret seviyesinde çalışmak istemelerine

rağmen, piyasada talep (açık iş) yetersizliği, vasıf düzeylerinin düşüklüğü,

bölgenin sanayileşmeden yoksunluğu gibi nedenlerle durumlarına uygun iş

bulmakta zorlanmaktadırlar.

150

TYÇP’lere olan ilgi giderek artmakta olup, uzun süre işsiz kalan kişiler,

iş bulma ümidi azalan kişiler ile vasıf düzeyi düşük olan kişilere daha fazla

hitap etmektedir. Asgari ücret düzeyinde bir gelir etmeye ihtiyacı olan kişilerin

tercih ettiği programlardır.

İşsizliğin giderek arttığı günümüzde, iş bulmakta zorluk çeken ve vasıf

seviyesi düşük olan kişilerinde istihdam edilebilmeleri için TYÇP’lerin önemi

artmıştır. Piyasada kısa ve orta vadede alternatif istihdam imkanlarının sınırlı

olması nedeniyle, İŞKUR’un TYÇP’lerin ödeneğini ve yararlanan kişi sayısını

artırması olumlu görülmektedir.

Programa katılacak işsizlerin seçimini objektif kriterlere dayandırmak

şartıyla noter usulünün kaldırılması, iş bulma ümidi olan işsizler açısından 6

ay sınırlamasına devam edilmesi, protokole bağlı olarak uygulanan

projelerde esnek düzenleme yapabilme imkanı getirilmesi(örneğin okullarda

uygulanan TYÇP’lerin süresinin öğretim yılı esasına göre düzenlenmesi),

dezavantajlı gruplar arasında bulunan yardıma muhtaç, iş bulma ümidi

olmayan işsizler açısından adeta sosyal koruma programının bir parçası gibi

görülerek süre şartının kaldırılması veya daha esnek uygulanması tavsiye

edilmektedir.

10-Geçici Kamu Çalışma Programı kapsamında, tarihi ve kültürel

varlıklarımızın korunması ve restorasyon gibi konularda istihdamın

artırılmasına ve işsizliğin önlenmesine yönelik projeler uygulanmalıdır.

11-Yaklaşık 60 yıldır başta Marmara bölgesi ile sanayinin görece

geliştiği bölgeler olmak üzere devam eden doğudan batıya göç olgusunun

yönetilebilmesi için, bölgeler arası gelişmişlik farkının azaltılması, özel

sektörün geliştirilmesi, bu suretle istihdam kapasitelerinin artırılması amacıyla

aktif istihdam politikası araçlarından Geçici Kamu Çalışma Programı, Ücret

ve İstihdam Sübvansiyonu Programı ile Girişimcilik ve İşletme Geliştirme

Programı göç veren bölgelerin ihtiyaçlarına göre tasarlanmalıdır.

151

12-İŞKUR tarafından, işgücünün artırılmasına yönelik aktif istihdam

politikası araçları çerçevesinde Ücret ve İstihdam Sübvansiyonu Programı ile

Girişimcilik ve İşletme Geliştirme Programının uygulanabilmesi için, KOSGEB

ve başta Halk Bankası olmak üzere finans sektöründeki kurum ve

kuruluşlarla işbirliği geliştirilmeli, ekonomik krize rağmen yüksek karlar

açıklayan Bankaların kredi politikaları gözden geçirilerek istihdam sağlama

potansiyeli bulunan firmalara finansal kolaylıklar sağlanmalıdır.

13-Türkiye’de istihdam imkanlarının yetersizliği, kurumsallaşmış büyük

işletmelerin sınırlı olması, ortalama reel ücretlerin düşüklüğü gibi nedenlerle,

nitelikli işgücünün ülke dışına çıkması/çıkmak zorunda kalması karşısında,

şimdiye kadar ihmal edilen beyin göçü sorununu kontrol altına almaya ve

önlemeye yönelik aktif istihdam politikaları uygulanmalıdır.

14-Şimdiye kadar Türkiye’de genel teşvik politikaları olmasına rağmen

firmalara yönelik Ücret ve İstihdam Programı desteğinin bulunmadığı,

çıkarılan genel bir teşvik paketiyle büyük, orta ve küçük firmalara aynı gözle

bakıldığı, her firmanın desteğe ihtiyacı olduğu varsayılarak tüm firmaların

teşvik paketine dahil edildiği, sektörel ve bölgesel farklılıklar kriteri olmasına

rağmen aynı ilde yer alan firmaların pozisyonlarının farklı olabileceğinin göz

ardı edildiği, böylelikle teşvik paketinden beklenen yararın elde edilemediği

ve daha maliyetli olduğu müşahede edildiğinden, istihdamın büyük ölçüde

KOBİ’ler tarafından sağlandığı gerçeğinden hareketle, özellikle imalat

sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’ler öncelikli olmak üzere firma kriterine

göre Ücret ve İstihdam Sübvansiyonu Programı tasarlanıp uygulanmalıdır.

15-İşgücü piyasası aktörleri tarafından aktif istihdam politikası aracı

şeklinde algılanarak son iki yıldır yoğun bir şekilde uygulanmaya devam eden

Kısa Çalışma Ödeneğinin büyük ölçekli işletmelere hitap ettiği, esasında

istihdamı korumaya yönelik pasif istihdam politikası aracı olduğu, özellikle

ekonomik kriz, kredi kanallarının yetersizliği ve reel faizlerin yüksekliği gibi

saiklerle KOBİ’lerin finans ihtiyaçlarını karşılamak için başvurduğu, idari, mali

152

ve adli yönden sorunların yaşandığı müşahede edildiğinden, Kısa Çalışma

Ödeneği yeniden tanzim edilmelidir.

C-İstihdam Politikalarının Merkezindeki İŞKUR’un Yeniden Yapılandırılması ve Kurumsal Kapasitesinin Geliştirilmesi

Dünya ve ülkemiz ekonomisinde meydan gelen gelişmeler

çerçevesinde işgücü, istihdam, işsizlik konuları giderek daha fazla önem

kazanmaktadır. Ekonomide yaşanan mevcut yapısal ve yoğun işsizlik

sorunuyla baş edebilmesi ve çözüm bulması Türkiye İş Kurumu’nun varlık

nedenidir. Önemi, rolü ve sorumluluğu giderek artan kurumun hizmetlerini

daha profesyonel bir şekilde sunabilmesi, kurumsal olarak kendini

geliştirmesi zorunlu görülmektedir. Bu çerçevede önemli görülen önerilere

aşağıda maddeler halinde yer verilmektedir;

1-Ülkemizin karşı karşıya olduğu işsizlik problemine kurumların

mevcut haliyle etkin çözüm getirebilme imkanı bulunmamaktadır. Bu nedenle,

10 yılda devasa miktara ulaşan İşsizlik Sigortası Fonu’nu bünyesine alarak

aktif ve pasif istihdam politika araçlarının etkin bir şekilde yürütülebilmesi için,

İŞKUR Genel Müdürlüğü, Çalışma Genel Müdürlüğü, Çıraklık ve Yaygın

Eğitim Genel Müdürlüğü, KOSGEB, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve

Dayanışma Genel Müdürlüğü ile Mesleki Yeterlilik Kurumunun SGK‘ya

benzer tek çatı altında İstihdam/İş Kurumu Başkanlığı diye yeni teşkilat ve

yapılanmaya gidilmesi,

2-Ülkemizde ve dünyadaki çalışma hayatıyla ilgili gelişmeleri takip

etmek, personelin verimliliğini artırmaya yönelik eğitimler vermek, işgücü

piyasası ve istihdam konularında bilimsel çalışmalar yapmak, uluslararası

düzeyde işbirliği faaliyetleri ve projeler düzenlemek amacıyla ÇASGEM’i de

bünyesine alarak İşgücü ve İstihdam Enstitüsü kurulması,

153

3-Aktif istihdam politikası araçlarından olan Ücret ve İstihdam

Sübvansiyonu ile İşletme Geliştirme Programlarının uygulanabilmesi, bu

çerçevede KOBİ’ler ve diğer işletmelere finansal ve teknik destek

hizmetlerinin sunulabilmesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile KOSGEB

arasında işbirliğinin geliştirilebilmesi amacıyla Girişimcilik ve İşletmeleri

Destekleme Daire Başkanlığı biriminin kurulması,

4-İşgücü piyasası ile ilgili verilerin toplanması, analiz edilmesi ve

yorumlanması hizmetlerini yürütmek amacıyla İşgücü Piyasası ve Analiz

Daire Başkanlığı oluşturulması,

5-Geçmişten bu zaman kadar TÜİK tarafından yapılmakta olan İşgücü

Hanehalkı Anketlerinin doğru olmadığı ve gerçekleri yansıtmadığı konusunda

kamuoyunda bir algı bulunmaktadır. Doğru politikaların geliştirilmesi ve

uygulanması için işgücü anketlerinin TÜİK-İŞKUR eliyle ortak yürütülmesi,

6-Kişi kurum ve kuruluşların istihdam ve işgücü piyasası ilgili

önerilerini değerlendirmek, Hükümet Programı, Genel Kurul Kararları,

Kurumun Stratejik Plan, Performans Programına yön vermek üzere Strateji

Geliştirme Kurulu oluşturulması,

7-İstihdam ve işgücü piyasası ile ilgili teknik çalışmalar yapmak, ilin

strateji, plan ve programlarını oluşturmak, üst düzeyde faaliyetleri yürütmek

ve sunulan hizmetleri raporlaştırmak üzere illerde İstihdam Uzmanlarının

görevlendirilmesi,

8-Dünyada ve ülkemizdeki gelişmeleri yorumlama, analiz etme,

değerlendirme ve İŞKUR üst yönetimine destek amacıyla, nitelikli, teknik

kapasitesi güçlü danışmanlar istihdam edilmesi,

154

9-İŞKUR’un merkez ve taşrada yaşanmakta olan hizmet binalarının

kalitesinin artırılması, nitelikli uzman statüsünde personel istihdam etmesi ve

hizmet sunduğu personel sayısının artırılması,

10-Sunulan hizmetin kalitesinin artırılması amacıyla İŞKUR

personelinin ülkemizdeki ilgili kurumlarda ve yabancı ülkelerdeki istihdam

kurumlarında staj yapabilme imkanının sağlanması,

11-Üniversiteler ile İŞKUR’un işbirliğinin geliştirilmesi, Çalışma

Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri öğrenimi gören öğrencilere kurumda staj

yaptırılması,

12-Her yıl belirli sayıda gelir düzeyi düşük üniversite öğrencilerinin

seçilerek kurumda stajyer/anketör olarak çalıştırılması,

13-İŞKUR otomasyon ve bilgisayar sisteminin etkinleştirilmesi, ilgili

birimde nitelikli bilişim elemanlarının istihdam edilmesi,

14-Özellikle işe yerleştirme hizmetleri ve işyerleri ile ilgili işlemlerde

İŞKUR-SSK-Maliye-Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bilgi sistemlerinin entegre

edilmesi,

15-Her ne kadar Ankara, İstanbul gibi sınırlı sayıdaki birkaç ilde

faaliyette bulunsalar da Özel istihdam bürolarının işe yerleştirdiği kişilerle ilgili

işe yerleştirme kayıtlarının İŞKUR ve SGK ile entegrasyonunun sağlanması,

İŞKUR öncülüğünde belli dönemlerde eğitim ve değerlendirme toplantıları

yapılarak hizmetlerinin sürekli iyileştirilmesi,

16-İstihdam dostu hizmet sunumu ilkesi çerçevesinde, yürürlükteki

uygulamaların olumsuz etkilerini gidermek üzere istihdamı azaltma ve işsizliği

artırma potansiyeli olan ülkedeki tüm mevzuatın taranması,

155

17-Yürürlükteki politika, plan ve programların etkin uygulanabilmesini

temin etmek amacıyla tüm kurum ve kuruluşların koordinasyonunun

sağlanması,

18-İntikal eden şikayetlerin dışında işsizlik sigortası ödeneği alan

işsizler ile ilgili genel olarak herhangi bir inceleme yapılmamaktadır, ödenek

almakta iken kayıt dışı şekilde çalışan sigortalılar ile ilgili işsizlik çapraz

kontrol mekanizmaları kurulması için diğer özel ve kamu kurumlarından

destek alınması,

19-İşsizlik ödeneği alanlara yönelik aktif istihdam politikası araçlarının

etkin olarak uygulanması,

20-Kurum hizmetleri ve istatistiklerle ilgili gelişmeleri paylaşmak,

kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla aylık bülten çıkarılması ve basın

toplantısı yapılması,

21-Kurum hizmetlerinin akademik seviyede tanıtılması ve tartışılması

gayesiyle düzenli olarak bilimsel içerikli İstihdam Dergisi çıkarılması,

22-Kurum hizmetleri konusunda detay bilgi edinilmesi ve kullanıcıların

ihtiyacını karşılamak amacıyla yüksek kapasitede kütüphane hizmetinin

sunulması,

23-Kurum istatistik ve faaliyet raporlarına önem verilerek analiz ve

yorum kalitesinin artırılması,

24-Kurumun sunduğu tüm hizmetlerin sade ve anlaşılır olması, işlem

basamaklarının basitleştirilmesi,

25-Kurumun sunduğu tüm işlem süreçlerinin günlük, haftalık, aylık

izlenmesi ve iller düzeyinde lig usulü oluşturulması,

156

26-Her ilin kendi hizmet alanları ile ilgili yıllık plan, performans

programı ve faaliyetleri hakkında İl İstihdam Raporu hazırlaması,

27-Genel Müdürlük ile İl Müdürlüklerinin sunduğu hizmetin kalitesinin

artırılması amacıyla idari, mali, hukuki ve teknik sorunlarının çözümü için

Personel Destek Masasının kurulması,

28-Başta yöneticiler olmak üzere personelin hizmet sunumunda,

objektif belirlenecek performans değerlendirme sistemi kriterinin esas

alınması, kuruma nakil olacak personelin geçişinde katma değer

yaratabilecek, kariyer ve liyakat kriterinin esas alınması, personel

politikasının geleceğin ihtiyaçlarına paralel olarak tekrar gözden geçirilmesi,

29-İŞKUR bilgisayar sisteminin dış kullanıcıların ve personelin etkin

kullanımını sağlayacak şekilde geliştirilmesi ve sunulan hizmetlerin işlem

basamaklarını tanımlayan kılavuzlara yer verilmesi,

30-Kurumun ilgili birimlerinin sunmuş olduğu denetim hizmetlerinin

geliştirilmesi ve standartlarının yükseltilmesi, önerilmektedir.

157

IV-MİLLİ İSTİHDAM STRATEJİSİ VE POLİTİKASI Yaklaşık 300 yıldır modernleşme çabalarını yaşayan Türkiye’de

iktisadi ve siyasi demokrasi vazgeçilmez değerler olarak karşımıza

çıkmaktadır. Topluma etki eden aktörler tarafından sorunların doğru

anlaşılması halinde başarının uzak olmadığı söylenebilir. Ne var ki şimdiye

kadar ülkemizin tutarlı, özgün bir istihdam stratejisi ve politikasının

bulunduğunu söyleyebilmek mümkün değildir. Çok yakın bir zamanda

açıklanacağı ifade edilen çalışmanın içeriği merak konusudur. Her şeyden

önce böyle bir çalışmanın ortaya konulacak olması sevindiricidir.

Değerli bilim adamı Prof. Dr. Mümtaz TURHAN’ın 1940’lı yıllarda

kaleme aldığı bir eserinde meşrutiyet devrinin zihni yapısını tahlil ederken ki

tespiti oldukça ilgi çekicidir. “Her ne kadar meşrutiyetçiler nasıl olsa bizzat

tahakkuk ettiremeyecekleri bir garplılaşma hedefi üzerinde birleşemezlerse

de içlerinden mühim bir kısmı nihayet onu doğru olmak üzere tayinde

muvaffak olur: Artık Avrupa ile aramızdaki farkın sadece askeri sahada

görünen bir usul ve teknik üstünlüğünden veya devlet teşkilatında, idare

tarzındaki başkalıktan, bir rejim ayrılığından ibaret olmadığı; bütün bunları ve

diğerlerini meydana getiren esas farkın ilimden, onun tatbikatından, ilmi

zihniyetten ve hür tefekkürden doğan bir atitüd, bir düşünme ve görüş

tarzından ileri geldiği nihayet anlaşılır. Fakat çok geç kalınmıştır. Bu neticeye

yüz sene evvel varılmış olsaydı belki bir tesir yapardı. Halbuki şimdi, arkada

muvaffakiyetsizlikle biten iki yüz senelik bir çabalama, bir bocalama, bir

mücadele devri, bunun geride bıraktığı canlı hatıraları, hayal kırıklıkları, yeis

ve ümitsizlikler vardı. Binaenaleyh maddi ve manevi tazyikini, düşmanlığını

gittikçe artıran ve hala bir heyula gibi dimdik duran bir medeniyet karşısında

duyulan hayranlık, korku ve aşağılık hisleri içinde bu tedbir belki de

müşahhas olmadığı için bir şey ifade etmiyordu. Bu itibarla ilim ve onun

tatbikatı olan teknik; Avrupalıya has bir imtiyaz, edinilmesi uzun zamana

bağlı, güç, hatta imkansız görünüyor ve medeniyetle münasebeti

kestirilemediği için ekseri münevverlerce kıymeti takdir edilemiyor, cazip

158

gelmiyordu. Maamafih medeniyetle münasebeti müphem bir şekilde sezilen

bilgi ihtiyacının sözde mevcut bir maarif teşkilatıyle tatmin olunabileceği

zannediliyor; Avrupa’ya bir an evvel benzeme temayülü her şeye hakim

oluyordu. Onun için asrileşmede en cezri yolu seçen Garpçıların

programında ilme hususi bir yer verilmemiş; buna mukabil derhal göze

çarpan şekil ve kıyafet, yaşayış tarzı, içtimai teşkilatın taklidi ve buna benzer

unsurlar veya farklar üzerinde durulmuştur.” 100

Bu itibarla Türkiye’de “Milli İstihdam Stratejisi ve Politikası”

konusundaki temel yaklaşımın ne olduğu, nasıl bir yol izleneceği ve ne gibi

sonuçların alınacağı önemli hususlardır. Bir başka anlatımla strateji ve

politikanın temelini oluşturan felsefenin bizatihi kendisi sorunların çözümünün

de anahtarıdır.

Yine geçmişten günümüze kadar bu konuda birçok kişinin değerli

önerilerine rastlamakla birlikte, Kasım 1971 yılında Prof. Dr. Nevzat

YALÇINTAŞ tarafından V. Çalışma Meclisi’nde sunulan tebliğde “istihdamı

artıran ihracata dönük sanayinin geliştirilmesi”101

yaklaşımı ile diğer

önerilerinin şimdiye kadar ıskalandığı, bugünde halen güncelliğini koruyan

öneriler olduğu düşünülmektedir.

Söz konusu çalışma ile ilgili olarak daha bir çok şeyin yapılabileceği ve

söylenebileceği bir süreç yaşanmaktadır. Buradan hareketle önemli olduğu

düşünülen bazı konulara değinmek icap etmektedir.

Ülkemizde faaliyet gösteren KOBİ’lerin büyük kısmının idari yapılarının

zayıf olduğu, insan kaynakları ve mali uzmanlık birimlerinin olmadığı veya

yetersiz olduğu, profesyonel yönetim kabiliyetlerinin düşük olduğu, özellikle

100Mümtaz Turhan, Kültür Değişmeleri Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik, 5. Baskı, İstanbul, Çamlıca Yayınları, 2006, s.201-202. 101Nevzat Yalçıntaş, Türkiye’de Kalkınma Açısından İstihdam Sorunu, V. Çalışma Meclisi Tebliği, Çalışma Bakanlığı Çalışma Dergisi, İstihdam Özel Sayısı, 1971, s.143-160.

159

çalışan işgücünün büyük bir bölümünün KOBİ’ler tarafından istihdam

edildiklerinden hareketle, Türkiye İş Kurumunun istihdam dostu yaklaşımla

KOBİ’leri hizmetlerinin merkezine almalıdır.

Mevcut küresel ekonomik krize bağlı olarak ülkemizdeki işsizlik

giderek artmaktadır. Bununla birlikte küresel ekonomik krizden ayrı olarak

özellikle özel-kamu yatırımlarının yetersizliği nedeniyle uzun yıllardır işsizlik

artarak devam etmektedir. İşgücü piyasasının en önemli sorunu olan

işsizliğin çözümünde, işgücü arzından ziyade daha çok işgücü talebinin

artırılmasına yönelik aktif istihdam politikası araçlarının uygulanmasına

ağırlık verilmesi gerekmektedir.

Ülkemizin zenginleşmesi yerli üretim ile birlikte ihracatın artırılmasına

bağlıdır. İhracatın desteklenmesine yönelik olarak işyerleri ile kapsamlı

projeler yürütülmelidir.

Serbest piyasa ekonomisi ve ihracata dayalı büyüme modeli

çerçevesinde; para ve maliye politikalarının reel sektörü geliştirmeye yönelik

istihdam odaklı olması, Türk bankacılık kredi politikasının yeniden

tasarlanarak istihdamın ve ihracatın artırılmasında önemli potansiyeli

barındıran KOBİ’lerin finansal açıdan desteklenmesi oldukça önemlidir.

Türk işgücü piyasasının sorun ile çözüm yollarına yönelik bilimsel

çalışmalar ve araştırmalara önem verilmesi, beyin göçünün önlenerek ülke

içinde istihdam edilmesine yönelik aktif istihdam politikası araçlarının

tasarlanması, söz konusu politikalarının etkin uygulanabilmesi için Türkiye İş

Kurumu’nun acilen yeniden yapılandırılması ve kurumsal kapasitesinin

geliştirilmesi gerekir.

Diğer taraftan İşsizlik Sigortası fon kaynakları etkin kullanılmalı, yoğun

bir şekilde yaşanmakta olan genç işsizlik ve uzun dönemli işsizlik sorunuyla

ilgili işgücü talebinin artırılmasına yönelik aktif istihdam politikası araçları

160

etkin bir şekilde uygulanmalı, ülke genelini kapsayan uygulamalardan ziyade

firma bazında uygulanacak programlarla istihdam ve üretimin artırılması esas

alınarak KOBİ’lerin finans ihtiyacı giderilmelidir.

Öncelikli olarak bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesine, doğudan

batıya göçün önlenmesine yönelik politika ve programlar geliştirilerek

uygulanmalıdır. Özellikle Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç

Anadolu’nun Doğusu içerisinde yer alan illere yönelik daha özel program ve

projeler uygulanmalıdır.

Ülkemizin güzide bölgeleri arasında yer alan Sivas-Erzurum-Van-Urfa

hattına özel önem verilmeli, bu bölgedeki her ilde özel sektörün geliştirilerek

orta vadede en az 1 milyar Dolar ihracat yapabileceği plan ve programlar

uygulanmalı, altyapı yatırımları artırılmalı, özellikle kamu hizmeti bölgenin

sosyo-ekonomik problemlerinin çözümü konusunda yetiştirilmiş nitelikli

kadrolar eliyle sunulmalıdır.

Modernleşme sürecinin devam ettiği 21. yüzyılın Büyük Türkiye’si özel

sektörde dünya ölçeğinde rekabet edilebilen güçlü firmaların ve ürünlerin

varlığıyla mümkün olabilecektir. Özellikle Turizm, İnşaat, Tekstil ve Sağlık

sektöründe önemli ilerlemelerin elde edilmiş olması memnuniyet vericidir.

Bilhassa katma değeri yüksek sektörlerde önemli atılımların yapılması

gerekmektedir. Bu itibarla adeta göz bebeğimiz olan Türk İmalat Sanayi’nin

profesyonel bir şekilde teşvik edilmesi ve yönlendirilmesi Milli İstihdam

Stratejisi ve Politikasının asli görevi olmalıdır.

Bu itibarla Milli istihdam stratejisi ve politikasının temel ülküsü tam

istihdam olmalı ve % 5 civarındaki bir işsizlik oranının makul kabul edileceği

çalışmalar yapılmalıdır.

SONUÇ

Bu çalışmada; Aktif ve pasif istihdam politikaları, araçları ve özellikleri

hakkında bilgiler verilerek, başta İŞKUR olmak üzere çeşitli kurum kuruluşlar

tarafından işgücüne nitelik kazandırarak istihdam edilebilirliğini artırmak

üzere aktif istihdam politikası aracı olarak düzenlenen işgücü eğitim kursları

ele alınmıştır. Türkiye’de önemli boyutlara ulaşan işsizliği önlemede ve

istihdamı artırmada işgücü eğitim kursları düzenlemenin bir çözüm yolu olup

olmadığı tartışılmış ve alternatif olarak, özellikle aktif istihdam politikası

çerçevesinde işgücü talebinin artırılmasına yönelik politika araçları

uygulanmasının gerekliliği üzerinde durulmuştur.

Türkiye işgücü piyasasının yapısına bakıldığında genel olarak; her yıl

işgücüne bir milyona yakın katılım olmasına rağmen istihdam oranın oldukça

düşük seyrettiği, özellikle uzun dönemli işsizliğin giderek arttığı, ayrıca

eğitimli gençlerde de işsizliğin yoğun bir şekilde görüldüğü, kadınların

işgücüne katılım oranının düşük olduğu, istihdam edilen işgücünün eğitim

seviyesinin düşük olduğu görülmektedir. Her ne kadar sanayi ve hizmetler

sektörünün istihdamında artışlar yaşanmakta ise de, halen tarım sektöründe

önemli bir işgücünün istihdam edildiği, kayıt dışı istihdamın yoğun olduğu,

bölgesel gelişmişlik farklılıkları ve işsizlik nedeniyle uzun bir süredir doğudan

batıya göçün devam ettiği bilinmektedir.

Türkiye’de istihdam oranının düşük olmasının nedeni genel olarak

şöyle sıralanabilir; giderek artan yoğun genç işgücüne rağmen ekonomide

kamu-özel sektör yatırımlarının ve istihdam kapasitesinin düşüklüğü, özel

sektörün zayıf olduğu bölgelerde alt yapı yatırımlarının yetersiz olması, uzun

yıllardır devam eden mesleki eğitim politikasındaki kargaşa nedeniyle

işgücünün niteliğinin sanayi ve hizmetler sektörünün ihtiyaçlarına tam olarak

cevap verememesi, hızla değişen teknoloji ve üretim biçimleri ile birlikte

geleneksel emek yoğun üretimde bulunan firmaların tasfiyesi, küreselleşme

ile birlikte giderek artan rekabet ortamında ülkemizdeki imalat sanayiinin göz

162

ardı edilmesi, istihdamın ve ihracatın artırılmasında önemli potansiyeli

barındıran KOBİ’lerin gerektiği şekilde ve yeterince desteklenmemesi, para

ve maliye politikalarının reel sektörü geliştirmeye yönelik istihdam odaklı

olmaması, yarı devletçi ve karma ekonomik modelin terk edilmesine karşın

kamunun teşvik ve yönlendirme politikalarını etkin bir şekilde

uygulayamaması diye değerlendirilmektedir.

İŞKUR ve birçok özel-kamu kurum ve kuruluşları tarafından

düzenlenen işgücü eğitim kurslarının amacı, uygulanması, farklılıkları, olumlu

ve olumsuz yönleri ele alınmış ve istihdam açısından değerlendirilmiştir.

Türkiye İş Kurumu’nun ekonominin diğer aktörleri ile birlikte koordineli bir

şekilde çalışarak işsizlik ve istihdam sorunuyla nasıl baş edebileceği ve

işgücü piyasasına etki oranını nasıl artırılabileceği konusu tartışılmış ve bazı

önerilerde bulunulmuştur.

Özellikle; karma ekonomi ve ithal ikamesi yerine, serbest piyasa

ekonomisi ve ihracata dayalı büyüme modeline geçilmesi ile birlikte,

1946’dan beri ülkemizde hizmet vermeye çalışan Türkiye İş Kurumu’nun aynı

ölçüde kendini yenileyemediği ve geliştiremediği düşünülmektedir.

Büyük mali imkanlara sahip olmasına rağmen, işsizliği sadece işgücü

eğitim kursları ile önlemeye çalışması yeterli olmadığı gibi, kurumun bu

mevcut yapısıyla Türk işgücü piyasasının karşı karşıya olduğu sorunlara

çözüm getirebilmesi çok zor görülmektedir. Öncelikle ülkemiz işgücü piyasası

sorunlarının doğru teşhis edilmesi ve gerçekçi plan ve programların

uygulanması icap etmektedir.

Bu itibarla, önemli ölçüde istihdam sağlayan, küçük ve orta

büyüklükteki işletmeler olarak adlandırılan KOBİ’lerin İŞKUR tarafından

profesyonel bir şekilde teşvik edilmesi ve yönlendirilmesi zorunlu

görülmektedir. Bunun yanında küreselleşmeyle birlikte yaşanmakta olan

yoğun rekabet ortamında, Türk imalat sanayiinde üretimde bulunan

163

işletmelerin ihracata yönelik olarak desteklenmesi İŞKUR’a düşen bir başka

önemli görevdir. Bölgesel gelişmişlik farklarının olduğu yörelerde özel

sektörün geliştirilmek suretiyle göçün kontrol altına alınması, sosyal

yardımların işgücü piyasası ile ilişkilendirilerek sistemli bir şekilde

yürütülmesi, özellikle genç ve uzun dönemli işsizliğin eritilmesi oldukça

önemli konulardır.

Bölgesel gelişmişlik farklılıkları ve işsizlik nedeniyle yaklaşık elli yıldır

aralıksız olarak doğudan batıya göç yaşanmaktadır. İstanbul başta olmak

üzere metropol şehirler adeta yaşanabilir olmaktan çıkmaktadır. Bu sürecin

biran önce kontrolünün ele alınmasının zamanı çoktan gelmiş ve

geçmektedir.

Yukarıda sıralanan önemli konuların çözümünde, şimdiye kadar

uygulamada ihmal edildiği görülen işgücü talebinin artırılmasına yönelik aktif

istihdam politikası araçlarından; Geçici Kamu Yararına Çalışma Programı,

Ücret ve İstihdam Sübvansiyonu Programı ile Girişimcilik ve İşletme

Geliştirme Programına hak ettiği önemin verilmesi gerekmektedir.

Modernleşme sürecini tamamlamış güçlü ve büyük Türkiye’nin

inşasında, İŞKUR’un merkezi, önemli bir role sahip olduğu

değerlendirilmektedir. Dolayısıyla kurumun sunduğu hizmetlerin ülkemizin

işgücü piyasasının sorunlarını dikkate alarak yapılandırılması ve kurumsal

kapasitesinin artırılması gerekmektedir. Böylelikle işgücü piyasasına yön

vererek işsizliğin önlenmesi ve istihdamın artırılması mümkün olabilecektir.

Sonuç olarak; Hükümetlerin ekonomik plan, program ve uygulama

süreçlerinde İŞKUR aktif rol oynamadığı sürece ülkemizde işsizlik ve

istihdam sorununun çözümü mümkün görülmemektedir.

164

KAYNAKÇA

Aktif İşgücü Programları Projesi; AB-Türkiye İş Kurumuna (İŞKUR) Destek Projesi Sonuç Tanıtım Kitapçığı, Ankara, 2006.

ATA, Namık; İşgücü Eğitimi ve İstihdam Edilebilirliğin Artırılması, Uluslararası Mesleki Eğitim Ve İstihdam Semineri, Kızılcahamam-Ankara, 16-

18.01.2002, s. 295.

BALLESTER, Roman; European Employment Strategy and Spanish Labour

Market Policies, Working Papers. Department of Economics, University of

Girona, Girona, June 2005.

BİÇERLİ, Mustafa Kemal; Çalışma Ekonomisi, İstanbul, Beta Basım Yayım

Dağıtım A.Ş. Yayınları, İkinci baskı, 2003.

BİÇERLİ, Mustafa Kemal; İşsizlikle Mücadelede Aktif İstihdam Politikaları, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1563, 2004.

DAR, Amit ve TZANNATOS, Zafiris; Active Labor Market Programs,:A

Review of The Evidence From the Evaluations, The World Bank, Washington

D.C.1999.

EKİN, Nusret; Türkiye’de Yapay İstihdam ve İstihdam Politikaları, İstanbul, İTO Yayın No:2000-33, 2000.

ERCAN, Hakan; Türkiye’de Gençlerin İstihdamı, ILO, Ankara, Birinci Baskı

2007.

GERFİN, Michael, LECHNER, Michael ve STEİGER, Heidi; “Does Subsidied

Temporary Employment Get the Unemployment Get the Unemployed Back

165

To Work? An Econometric Analysis of Two Different Schemes”, University Of

St. Gallen, Department Of Economics WP No:2002/22:1.

GÜRSEL, Seyfettin,ULUSOY, Veysel; Türkiye’de İşsizlik ve İstihdam,

İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, Birinci Baskı, Ağustos 1999.

HEKİMLER, Alpay; AB-Türkiye & Endüstri İlişkileri, İstanbul, Beta Basım,

2004.

HEKİMLER, Alpay; Türkiye’de ve Almanya’da İşgücü Piyasası Politikaları, Türkiye’de ve Almanya’da Ekonomik ve Sosyopolitik Yapısal Reformlar, Ankara, Konrad Adenauer Vakfı Yayını, 2008.

ILO; Ekonomik ve Sosyal Politika Komitesi 288. Oturum, İkinci gündem

maddesi AİPP, Genova, Kasım 2003, s 3.

İş ve İşçi Bulma Kurumu, İstihdamda 25 Yıl (15.Mart 1946-15 Mart 1971), Ankara, Ayyıldız Matbaası A.Ş, 1971.

JANOSKİ, Thomas; “Explanining State Intervention to Prevent

Unemployment:The Impact of Institutions on Active Labor Market Policy

Expenditures in 18 Countries”, Eds. Günther Schmid, Jacqueline O’Reilly ve

Klaus Schöman, İnternational Handbook of Labor Market Policy and

Evalotion, Edwart Elgar, Cheltenham U.K., 1996.

KELEŞ, Ahmet; İşsizliği Önlemede Yeni Politikalar Raporu, Ankara,1994.

KORAY, Meryem; Günümüzde İşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları ve İstihdam Politikaları, II. İstihdam Haftası Tebliğleri, Ankara, İİBK Yayın

No:276, 1992.

KÖKLÜ, Aziz; Makro İktisat, Ankara, S Yayınevi, 2. Baskı,1987.

166

Merkezi Finans İhale Birimi, Genç İstihdamın Desteklenmesi Hibe Programı, Hibe Başvuru Rehberi, Ankara, 2008

Merkezi Finans İhale Birimi, Kadın İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı, Hibe Başvuru Rehberi, Ankara, 2008.

Rosetta Planının Analizi ve Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Şartlarında

Uygulanabilirliği; Ankara, 2006.

Özelleştirme Sosyal Destek Projesi-2 Sonuç Tanıtım Kitabı; İŞKUR

Faaliyetleri, Ankara, 2009.

ÖZŞUCA, Şerife Türcan; Esneklik ve Güvenlik İkileminde Türkiye Emek Piyasası, Ankara, İmaj Yayınevi, 2003.

SAVAŞIR, Rebii; Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkelerinde Küçük ve Orta Boyutlu İşletmeler Açısından İstihdam Politikaları, Ankara, Kamu-İş,

1999.

SOHLMAN, Asa ve TURNHAM, David; “What Can Developing Countries

Learn From OECD Labour Market Programmes and Policies?”, OECD

Development Center Technical Paper No:93, Januar 1994.

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kayıt Dışı İstihdam ve Yabancı Kaçak İşçi İstihdamı, Ankara, Genel Yayın No.116, Ağustos 2004.

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kayıt dışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Projesi, Ankara, Ekim 2006.

T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı verileri.

167

TEKİN, Akay; Avrupa Birliği İstihdam Politikası Genel Esasları, Ankara,

TİSK, Yayın No:291, 2008.

TUNALI, İnsan; İstihdam Durum Raporu, Türkiye’de İşgücü Piyasası ve İstihdam Araştırması, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2004.

TURAN, Kamil; Küreselleşen Çağımız ve Çalışma Hayatı, Kamu-İş,İş

Hukuku ve İktisat Dergisi, Ocak 1994, Cilt:3, Sayı:3.

TURHAN, Mümtaz; Kültür Değişmeleri Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik, İstanbul, Çamlıca Yayınları, 5. Baskı, 2006.

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı;

Özelleştirme Sosyal Destek Projesi Sonuç Tanıtım Kitabı, Ankara, Birinci

Baskı, Aralık 2005.

Türkiye İş Kurumu; Genel Kurul Kararları Mutabakat Metni, Ankara, 2009.

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, İşsizlik Sigortası Fonu Aylık Basın Bülteni, Haziran 2010.

TÜSİAD, Türkiye’de İşgücü Piyasasının Kurumsal Yapısı ve İşsizlik,

İstanbul, Yayın No:11-381, Aralık 2004.

UNAY, Cafer; Makro Ekonomi, Bursa, Ekin Kitabevi, 6.Baskı, 1996.

VARÇIN, Recep; İstihdam ve İşgücü Piyasası Politikaları, Ankara, Siyasal

Kitabevi, Ocak 2004.

YALÇINTAŞ, Nevzat; Türkiye’de Kalkınma Açısından İstihdam Sorunu, V.

Çalışma Meclisi Tebliği, Çalışma Bakanlığı Çalışma Dergisi, İstihdam Özel

Sayısı, 1971.

168

Ankara Büyükşehir Belediyesi; 2009 Bütçe Yılı Performans Programı,

http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/mali_hizmetler/2009_b

utce_yili_performans_programi.pdf ., Erişim:02.12.2009

Ankara Büyükşehir Belediyesi; Kurs Dönemi Bölgelere Göre Kursiyer

Sayıları,

http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/kultur_sosyal/kultur_so

syal_hizmetler_dairesi_baskanligi/meslek_edindirme_sube_mud/kurs_done

mi_bolgelere_gore_kursiyer_sayilari.aspx., Erişim 02.12.2009

Ankara Büyükşehir Belediyesi; Beltek Ana Bölümleri, http://www.ankara-

bel.gov.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/kultur_sosyal/kultur_sosyal_hizmetler

_dairesi_baskanligi/meslek_edindirme_sube_mud/beltek_ana_bolumleri.asp

x, Erişim 02.12.2009

Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi İdaresi Başkanlığı, 2008-20012

Eylem Planı, http://www.gap.gov.tr/Turkish/Genel/eylem812.pdf,s

31,Erişim:22.12.2009

Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü; Proje

Destekleri, http://www.sydgm.gov.tr/tr/html/230/Proje+Destekleri/,

Erişim:04.12.2009

İLO; 122 No’lu İstihdam Politikası Sözleşmesi,

http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/sozlesme/soz122.htm,

Erişim:10.07.2009

İstanbul Büyükşehir Belediyesi; 2007-2011 Stratejik Planı, s. 48,

http://www.ibb.gov.tr/IBB/DocLib/pdf/stratejikplan/stratejikplan2.pdf, Erişim

03.12.2009

169

İstanbul Büyükşehir Belediyesi; 2009 Yılı Performans Programı,

http://www.ibb.gov.tr/tr-

TR/kurumsal/Birimler/StratejikPlanlamaMd/Documents/performans2009/perfo

rmansprogrami2009.pdf, s 44. Erişim 03.12.2009

İstanbul Büyükşehir Belediyesi; Meslek Eğitim Kursları Eğitim Süreci,

http://ismek.ibb.gov.tr/portal/egitimsureci.asp, Erişim:04.12.2009

Bakanlar Kurulu Kararı; 2009/15430 sayılı, Orta Vadeli Program(2010-2012),

16.09.2009 tarih 27351 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete.

Hükümetin 2010 Yılı Eylem Planı; 01.11.2009 tarih 27393 Mükerrer sayılı

Resmi Gazete.

TUİK, 1990-2009 Yılları Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları.

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü 1993-2000 Yılları İstihdam Garantili ve

Kendi İşini Kuracaklara Yönelik İşgücü Yetiştirme Kursları Verileri.

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü 2002-2008 Yılları ÖSDP Verileri.

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü 2005-2009 Yılları İşgücü Eğitim

Hizmetleri Verileri.

1927,1940,1950,1960,1970,1980,1990 ve 2000 Yılları Genel Nüfus Sayım

Sonuçları.

2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları.

170

ÖZET

BULUT, Selahattin. Türkiye’de Aktif İstihdam Politikası Aracı Olarak

Düzenlenen İşgücü Eğitim Kurslarının İstihdam Açısından Belirleyiciliği, Tezli

Yüksek Lisans, Ankara, 2010.

Bu çalışmada; başta İŞKUR olmak üzere çeşitli kurum kuruluşlar

tarafından istihdam edilebilirliği artırmak üzere aktif istihdam politikası aracı

olarak düzenlenen işgücü eğitim kursları ele alınmıştır. Ülkemizde önemli

boyutlara ulaşan işsizliği önlemede ve istihdamı artırmada işgücü eğitim

kursları düzenlemenin bir çözüm yolu olup olmadığı tartışılmış ve alternatif

olarak, özellikle aktif istihdam politikası çerçevesinde işgücü talebinin

artırılmasına yönelik politika araçları uygulanmasının gerekliliği üzerinde

durulmuştur.

Özellikle; karma ekonomi ve ithal ikamesi yerine, serbest piyasa

ekonomisi ve ihracata dayalı büyüme modeline geçilmesi ile birlikte,

1946’dan beri ülkemizde hizmet vermeye çalışan Türkiye İş Kurumu’nun aynı

ölçüde kendini yenileyemediği ve geliştiremediği düşünülmektedir.

Büyük mali imkanlara sahip olmasına rağmen, işsizliği sadece işgücü

eğitim kursları ile önlemeye çalışması yeterli olmadığı gibi, kurumun bu

mevcut yapısıyla Türk işgücü piyasasının karşı karşıya olduğu sorunlara

çözüm getirebilmesi çok zor görülmektedir. Öncelikle ülkemiz işgücü piyasası

sorunlarının doğru teşhis edilmesi ve gerçekçi plan ve programların

uygulanması icap etmektedir.

Bu itibarla, önemli ölçüde istihdam sağlayan, küçük ve orta

büyüklükteki işletmeler olarak adlandırılan KOBİ’lerin İŞKUR tarafından

profesyonel bir şekilde teşvik edilmesi ve yönlendirilmesi zorunlu

görülmektedir. Küreselleşmeyle birlikte daha yoğun olarak yaşanan rekabet

171

ortamında, Türk imalat sanayiinin ihracata yönelik olarak desteklenmesi

İŞKUR’a düşen bir başka önemli görevdir. Bölgesel gelişmişlik farklarının

olduğu yörelerde özel sektörün geliştirilmek suretiyle göçün kontrol altına

alınması, sosyal yardımların işgücü piyasası ile ilişkilendirilerek sistemli bir

şekilde yürütülmesi, özellikle genç ve uzun dönemli işsizliğin eritilmesi

oldukça önemli konulardır.

Yukarıda sıralanan önemli konuların çözümünde, şimdiye kadar

uygulamada ihmal edildiği görülen işgücü talebinin artırılmasına yönelik aktif

istihdam politikası araçlarından; Geçici Kamu Yararına Çalışma Programı,

Ücret ve İstihdam Sübvansiyonu Programı ile Girişimcilik ve İşletme

Geliştirme Programına hak ettiği önemin verilmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak; Kurumun ve sunulan hizmetlerin ülkemizin işgücü

piyasasının sorunlarını dikkate alarak yeniden yapılandırılması ve kurumsal

kapasitesinin artırılması gerekmektedir. Ayrıca ekonomik plan ve

programlarda İŞKUR’un aktif rol oynaması bir zorunluluktur. Böylelikle işgücü

piyasasına yön vererek işsizliğin önlenmesi ve istihdamın artırılması mümkün

olabilecektir.

Anahtar Sözcükler

1.Türkiye İş Kurumu

2.Aktif İstihdam Politikası Araçları

3.İşgücü Eğitim Kursları

4.Ücret ve İstihdam Sübvansiyonu

5.Girişimcilik ve İşletme Geliştirme Programları

172

ABSTRACT

BULUT, Selahattin. The Determinant Of Man Power Training Courses Ordering As An Active Policy Employment Instrument In Turkey, In The Terms Of Employment, Thesis of Master, Ankara 2010

In this work, Labor Force Training Courses (LFTC) which are using as

an active employment policy by especially İŞKUR and the other different

intuitions for the purpose of increasing employability, was taken in hand. In

our country discussed whether Labor Force Training Courses (LFTC) are

solution or not for dramatically increased unemployment and increasing the

employment and as an alternative stress on requirement of applying the

instruments of policy for increasing the demand of labor force especially

within the framework active employment policy.

It consider that especially after been shifted from the mixed economy

and import substitution to the free market and economy growing model based

on export, İŞKUR (serve in our country since 1946) have not renew and

improve itself adequately.

Although it has great financial opportunity, the current organization of

intuition, as it is not enough to avoid unemployment with only LFTC, seemed

so hard to solve the problems faced labor force market of Turkey. At first it is

necessary that correctly identify problems of labor force of our country and

implementing realistic plans and programs.

In this regard, it seems that because of ensuring significant degree of

employment, SMEs named small and middle enterprise must be

professionally encouraged and guidance by İŞKUR, obligatory. In more

intensive competitive environment, thanks to the globalization, Turkish

manufacturing industry should be supported in the terms of export and this is

173

the other important mission of İŞKUR. In purpose of decreasing especially

young and long run unemployment, promote private sector in the zone has

inter-regional differences in terms of development to control immigrations,

associate social helps with labor force market and management

systematically are most important .

On the solution of this important subject, until now it has seemed the

policy for increasing demand of active employment has been ignored,

however the instruments of increasing demand of active employment policy,

as the work program of temporary public interest, the wage and employment

subsidiary program with Entrepreneurship and Developing Management

program must be attached the value it deserved.

To sum up, our country’s labor force market must take in consideration

and the structure of intuition and services are given be restructured and

develop the intuitional capacity. Furthermore İŞKUR must play a vital role in

economic plan and programs. In this way with shaping the labor force market

preventing unemployment and increasing employment will be possible.

KEY WORDS:

1-Turkey İntuition Of Labor

2-Instruments Of Active Employment Policy

3-Labor Force Training Courses (LFTC)

4-Wage and Employment Subsidiary

5-Entrepreneurship and Developing Management Program