tạp chí văn hiến số tết 2006

8/9/2019 Tạp chí văn hiến số Tết 2006

http://slidepdf.com/reader/full/tap-chi-van-hien-so-tet-2006 1/139

Taïp chí xuaát baûn h aøng thaùngGia áy p heùp ho aït ñ oäng ba ùo ch í so á397/ GP-BVHTT

Toaøsoaïn - Trò sö ï:30/ 79A LyùNam Ñeá- Ha øNoäiÑT: 04.7471896; Fax: 04.7337686Ema il: vanhienvietnam @hn.vnn .vn

Vaên p hoøng ñaïi d ieän t aïi TP.H CM :288B, An D öôn g Vöôn g, Qu aän 5, TP.HCM

ÑT: 08.8353878

Chuûnhi e ämHo aøng Ch öô ng

To ång Bi eân taäpHo àSóVònh

PhoùToång Bie ân taäp Thöôøng trö ïcNg uy eãn TheáKho a

Ph oùToång Bie ân taäpNg uy eãn Th eáKyûNg uy eãn Min h San

Giaùm ñoác ñie àu haønhVoõThaønh Taân

Thö ky ùtoøa s oaïnTöøMy Sôn - N gu yeãn Höõu Ph aùi

Hoäi ñoàng Bie ân taäpNgu ye ãn Nam Khaùnh -Traàn Baûng -Traàn VaênKhe â-Ngu yeãn Gia o-Vu õMaõo-Th aùi Kim Lan -Ph aïm Thò Tha ønh -Ph aïm Vieät Lo ng -Ña ëng Nha ätMin h-Ño aøn Thò Tình -Trö ôøng Löu -Than hHö ông-N guy eãn Thuy eát Phon g

Trình baøyTöøMy Sôn - Ñaëng Ng oïc Qu an g

Taøi trôï phaùt haønhDoan h n gh ieäp s aùch Tha ønh Ngh óaTP. HoàChí Minh

In taïiXöôûng in Tin ho ïc, H aøNo äi

Giaù: 24.000ñ

VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM



VÙN HIÏËNVIEÄT NAM2

6

16

2

0

34

46

Coå thuï Vieätnhöõg kyøua xah

Leã hoäi Valetiebeâ bôø

soâg Hoàg

ngaøy xuaâ veàueâ höôg qua hoï

ngheà trahHaøg Troág

Voõ Vaên Kieät

Nguyen Thuyeát Phong

Ñoã Ñ öÙC

Nguyen Theá Khoa

Phông Anh

4. Cuoäc Toång tuyeån cöû cuûaloøng daân

8. Cuoäc hoïp maët thaém tình vaêhoaù daân toäc

Hoaøng Bích Ngoïc 12. Mai vaøng Yeân Töû

Hoaøng Quoác Haûi

24. Taûn maïn quan hoï Ñùc Mieâng 26. Chôi quan hoï

Ngoâ Vaên Daûm -Thanh Ngaân

30. Gioù xuaân toác daûi yeám ñaøoThu Hông

36. Hoäi Traùm-Leã hoäi phoànthöïc treân ñaát Toå

38. Tuïc choïc saøn choïn baïntình cuûa ngöôøi Thaùi ôû Ñieän

BieânDông Ñình Minh Sôn

40. Caùnh coøn muøa xuaânÑoaøn Thò tình

42. Toå toâm ñieám hoäi laøng ngaøy xuaânLeâ Baù Lieu

44. Baøi choøi - Töø saân chôi ngaøy xuaânböôùc leân saân khaáu

Trông Quang Luïc

50. Chaïm loäng ñaëc saécñieâu khaéc truyeàn thoáng

54. Vò chuû tòch naëng loøngvôùi vaên hoùa daân toäc

Trông Hoaøng

Tröôøg Chih Toåg Bí thö cuûa Ñoåi môùi



VÙN HIÏËNVIEÄT NAM 3

66

80

1

18

124

Cuûg Lôïi - Chöôg Töû Di

taëg phaåm cuûa Trug quoác

Laáy vaøg treâñaát khaùch

Ñaëg Thaùi Sô Sau 25 aêm giaûiChopi

Haø Thò Caàugöôøi löõ haøh

coâ ñô

Giai phaåm xuaân bính tuaá

Taân Linh

Anh Thaûo

Traàn Phông Lan

Hoaøng Anh

54. Ba vôû kòch vieát trong nhöõng ngaøy Teát -Nguyen Ñình Thi

56. Toâi ñaõ ñöôïc ngoït ngaøo caûm nhaänLeâ Chùc

64. Muøa len traâu - Boä phim Vieät Nam ñaàutieân tranh cöû giaûi Oscar

Phông Anh

84. OÂng toå ngheà tranh ñaù quyù Vieät Nam

Thuïy Thaûo 88. Ñoaøn Vaên Cöø - Teát sang baø ngoaïiLyù Khaéc Cung

90. Thaùi Kim Lan - Khoâng gian Vieät, taâm hoàn Vieätgiöõa trôøi Taây

94. Naém ñaát vaø chieác muõ tai beøoDông Ñùc Quaûng

96. Thanh bình Baûn GioácNhaät AÙnh

108. Ñeâm xuaân keâ minh thaäp saùch

Traàm Hông 114. Bom Bo lòch söû ñaõ sang trangNh Anh - Hoà Vaên

120. Meï vaéng nhaø - truyeän tranh Nhaät BaûnPhông Nga

122. Nhöõng taùc phaåm myõ thaät ñaét nhaát

theá giôùiHoaøng Lieân




N gaøy 3-9-1945, taïi p hieânhoïp ñaàu tieân cu ûa ch ínhph uû laâm thôøi, Hoà Chu û

tòch ñeànghò: "Tröôùc do chuùng tañaõbò che áñoäquaân chuûchuyeân che ácai trò, roài ñe án cheáñoäthöïc daân

khoâng keùm phaàn chuyeân cheá, ne ânnöôùc ta khoâng coùhieán phaùp, nhaândaân ta khoâng ñöôïc höôûng quyeàn töï do daân chuû. Chuùng ta phaûi coùmoäthieán phaùp daân chuû. Toâi ñeànghòChính phuûtoåchöùc caøng sôùm caønghay cuoäc toång tuyeån cöûvôùi cheáñoäphoåthoâng ñaàu phieáu. Taát caûcoângdaân trai gaùi 18 tuoåi ñeàu coùquyeànbaàu cöûvaøöùng cöû, khoâng phaân bieätgiaøu ngheøo, toân giaùo, doøng gioáng".(HoàChí Min h toa øn t aäp , Nhaøxuaátbaûn SöïThaät H aøNoäi, 1980, taäp 1,trang 356).

Ngaøy 8-9-1945, khoâng ñaàymoät tuaàn sa u ngaøy nöôùc VN daân

chuûcoäng h oøa r a ñ ôøi, Chính phuûra saéc leänh qu i ñ ònh trong th ôøigia n hai th aùng seõmôûtoång tu yeåncöûtrong caûnöôùc baàu r a Quoácdaân ñaïi h oäi ñeå aán ñònh hieánphaùp cho nöôùc VN daân chuûcoäng

hoøa. Sau ñoù, Ch ính phuûra saécleänh ngaøy 17-10-1945 qui ñònhth eåleätoång tu yeån cöûvaøsaéc leänhngaøy 23-10-1945 a án ñònh ngaøy 6-1-1946 laø ngaøy t ieán h aønh t oångtuyeån cö û.

Ñi ñoâi vôùi vieäc b an haønh caùcsa éc leänh veàtoång tuyeån cö û, Chínhphuû laâm thôøi coâng boá ba ûn döïthaûo hieán phaùp ñaàu tieân ñeånhaândaân th am gia yùkieán.

Trong lòch söûcaùc d aân toäc ñ aáutran h gia ønh ñöôïc ñ oäc laäp , chöaba o giôønhöõng saéc leänh veàtoångtu yeån cöû vaø döï aùn hieán pha ùpñöôïc coâng boásôùm nhö th eá.

Trong lôøi keâu goïi quoác d aân ñ iboûphieáu, Chuûtòch H oàChí M inhvieát:

"Ngaøy mai, moàng 6 thaùnggieâng naêm 1946.

Ngaøy mai, laømoät ngaøy seõñöa

quoác daân ta leân con ñöôøng môùimeû.

Ngaøy mai , laø moät ngaøy vuisöôùng cuûa ñoàng baøo ta, vì ngaøymai laø ngaøy toång tuyeån cöû, vìngaøy mai laømoät ngaøy ñaàu tieântrong lòch söûVN maønhaân daân tabaét ñaàu höôûng duïng quyeàn daânchuûcuûa mình.

Ngaøy mai, daân ta se õtöïdo löïachoïn vaøbaàu ra nhöõng ngöôøi xöùngñaùng thay maët cho mình vaøgaùnhvaùc vieäc nöôùc.

Nhöõng ngöôøi truùng cöûseõphaûira söùc giöõvöõng neàn ñoäc laäp cuûaToåquoác, ra söùc möu söïhaïnh phuùc

giipåmxâbính tuaát2006 60 naêm quoác hoäi

Hoà Chí Mih vaø Cuoäc Toåg tuyeå cöû cuûa loøg daâ

Moät gaøy sau khi öôùc Vieät nam daâ chuû coäg hoøa khai sih, Baùc Hoà ñaõ ñeà ghò vieäc laäp moät thieát cheá daâ chuû, caùi maø tröôùc ñoù trog lòch söû daâ toäc ta chöa heàcoù, daâ ta chöa heà ñöôïc höôûg...




cho ñoàng baøo. Phaûi luoân luoân nhôùvaøthöïc haønh caâu:Vì lôïi nöôùc, que ân lôïi nhaø; vì lôïi chung, queân lôïirieâng".

(Hoà Chí Minh toaøn ta äp , NXB Chính Trò Qu oácGia , HaøNoäi, 2000)

Ngaøy 6-1-1946 t rôûthaønh moät n gaøy hoäi lôùn cu ûanhaân daân caûnöôùc d uøcuoäc toång tu yeån cö ûñaàu tieântieán h aønh khi nö ôùc nh aøtrong tình theá“ thuøt ronggiaëc ngoaøi” voâcuøng khoùkhaên, phöùc ta ïp.

ÔÛmieàn Nam, quaân ñoäi Phaùp ñöôïc quaân ñoäi Anhvôùi N haät yeåm hoä ñaõqu ay tr ôûlaïi ñ aùnh chieám SaøiGoøn vaøcaùc tænh Nam boä, Cöïc N am Trung boävaøTaâyNgu yeân. Taïi n höõng nôi naøy, ba át chaáp caûlöôõi leâvaømuõi suùng cu ûa quaân thuø, quaàn chuùng ñaõhaêng h aùith am gia toång tu yeån cöûvôùi taát caûd uõng kh í caùchmaïng cu ûa m ình.

Taïi vuøng Taây ngu yeân nhö ôûBuoân Krong , Prong(Ñaéc Laéc), nhaân d aân t aäp tr ung ôûnhaølaøng ñ eå boûphieáu , ñ òch tôùi bao vaây, n haân daân chaïy sa âu vaøoröøng, ñ òch la ïi taán coâng v aøo r öøng, nhaân daân ñ i saâuva øo kh e suoái, m an g theo ga ïo a ên ñeåboûphieáu.

ÔÛmieàn Baéc, boïn VN quoác d aân ñaûng vaøVN caùchmaïng ñ oàng m inh hoäi theo goùt quaân ñoäi Tö ôûng GiôùiThaïch keùo veànöôùc vôùi m öu ñoàlaät ñoåChín h phu ûta ,laøm tay sa i cho bo ïn thoáng trò phöông Baéc. Chuùngkh oâng hi voïng gì neáu chuùng ñöa ngöôøi ra öùng cöû,neân döïa vaøo quaân ñoäi vaøhieán binh Töôûng GiôùiThaïch choáng p haù toång tuyeån cöû moät ca ùch ñ ieâncu oàng, aâm möu aùm sa ùt, baét coùc n höõng ngöôøi ñ öôïcMaët traän Vieät Minh giôùi thieäu vaøöùng cö û. N gay taïi

HaøNoäi, chuùng mang caûtieåu lieân ñeán Ngu õXaõngaênkhoâng cho ñaët hoøm phieáu, chuùng caám caûnhaân daântreo côø, ñ oàng baøo Ngu õXaõph aûi keùo sang khu phoága àn ñoùñeåboûph ieáu.

ÔÛkh aép nôi, sö ï ñoaøn keát ñ aáu tran h ñaày h i sinhduõng caûm cu ûa nhaân daân ta ñaõñöa cuoäc toång tuyeåncö ûñeán thaéng lôïi veûvang. ÔÛmieàn Nam, taïi caùc vuøngbò qu aân Ph aùp ta ïm chieám ñoùng, cöûtr i ñaõñi boûphieáutö ø65-85%, ôûmieàn Baéc coù75-95% cöûtr i ñ i boûphieáubaàu.

Töønhieàu ñòa phö ông, ñoàng baøo vieát thö veàñeàngh ò HoàChuûtòch khoâng caàn ra öùng cöûôûmoät tænhnaøo, n haân daân caûnöôùc seõboûphieáu cö ûBaùc v aøo Quoác

hoäi, ai cuõng muoán ñöôïc ghi t eân Baùc ñ aàu tieân treân laùphieáu cuûa mình. Baùc ñ aõvieát moät bö ùc thö nga én tr aûlôøi ñeàngh ò naøy:

"Toâi laømoät coâng daân cuûa nöôùc VN daân chuûcoänghoøa, ne ân toâi khoâng the åvöôït qua khoûi the åleätoångtuyeån cöûñaõñònh. Toâi ra öùng cöûôûHaøNoäi ne ân khoângthe åra öùng cöûôûnôi naøo nöõa. Xin caûm taïñoàng baøo ñaõcoùloøng yeâu toâi vaøye âu caàu toaøn theåñoàng baøo haõy laømtroïn nhieäm vuï ngöôøi coâng daân trong cuoäc toång tuyeåncöûsaép tôùi".

Thay m aët nhaân d aân caûnöôùc, tuyeät ñ aïi ña soácö ûtri thu ûñoâH aøNoäi ñaõbaàu Chu ûtòch H oàCh í Minh ,ngöôøi khai sinh cheáñ oäd aân chuûcoäng hoøa VN laøm

ñaïi bieåu cuaûquoác hoäi vôùi 98,4% soáphieáu baàu.qTheo Laâm Quang Thö ï

(Ñ aïi bieåu quoác hoäi khoùa I)

Vieät Nam (1946 - 2006)

Kyûnieäm 60 naêm Quoác H oäi Vieät N am , tron gcu oäc gaëp gôõcaùc theáheäñaïi b ieåu Quoác hoäi,Ch uûtòch Quoác h oäi Ngu yeãn Vaên An ñaõth aúng

thaén nhaän xeùt::"Quoác h oäi caàn vöõng maïnh hôn veàtoåchöùc vaø

ño åi môùi ve àphöôn g thöùc hoaït ñ oäng . S o vôùi mo ngmuo án cuûa nhaân daân, nhieäm vuï maøhieán phaùp vaøphaùp luaät g iao, k eát q uaûcoâng vieäc cuûa Quo ác hoäi

chöa ñaùng ke ågì".Tröôùc ñ oùtr on g kyøh oïp cuoái n aêm cuûa caùc ñ aïibieåu Quoác hoäi ch uyeân tr aùch , Chuûtòch Nguyeãn VaênAn ñaõöùng khaåu ba øi thô "N öôùc non phaùp qu yeàn"taëng caùc ñ aïi b ieåu . N haân kyûnieäm 60 naêm Quoác hoäiVN, VHVN xin giôùi thieäu ba øi thô ta âm ñaéc t reân:

Maûi me âlaøm luaät - luaät khungKhung troøn, luaät oáng, chung chung saùo moøn!Thaáu chaêng daân vaán nænonKhö khö giöõoáng - khung troøn maõi ru?Giaät mình nöûa tænh, nöûa môKhung troøn - luaät oáng bao giôøsöûa xong?

YÙdaân luaät oáng khoâng xongÖôùc sao khoaùtröôùc söûa xong khung troøn!Khuùc ca ñoåi môùi saét sonGiuïc ai vun ñaép Nöôùc - Non - Phaùp - Quyeàn!

Nguye ãn Vaên An

nöôùc o

phaùp uyeà

Chuû tòch Quoác hoäi Nguyeãn Vaên An vaø caùcñaïi bieåu Quoác hoäi.




giipåmxâbính tuaát2006

Chaøo möøg Ñaïi hoäi Ñaûg toaø uoác laà thöù XKyû ieäm 20 aêm Ñoåi môùi

Tröôøg Chih Toåg Bí thö cuûa Ñoåi môùi

Trog kyù öùc toâi, ñoàg chí Tröôøg Chih luoâ laø moät haø laõh ñaïo uyeâ thaâm, ñaùg kíh.Ñoàg chí laø taám göôg lôù veà ghò löïc, guyeâ taéc. Ñoàg chí chaúg höõg laø göôøi coù coâglôù trog vieäc khôûi xöôùg Ñoåi môùi maø coø ñoùg goùp lôù cho vieäc gì giöõ kyû cöôg trogÑaûg. nhöõg coág hieá to lôù cuûa ñoàg chí cho söï ghieäp cuûa Ñaûg, cuûa daâ toäc maõi ñöôïc

traâ troïg vaø höõg baøi hoïc uyù baùu ñoàg chí ñeå laïi cho chuùg ta vaã coø guyeâ giaù trò.

Töø traùi sang: Chuû tòch Hoà Chí Minh, Thieáu töôùng Nguyeãn Chí Thanh,Toång bí thö Tröôøng Chinh vaø Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng taïi Vieät Baéc,naêm 1951.




Voõ Vaên Kieät

Thôøi kyø ñaàu khaùng chieánchoáng Phaùp, t oâi hoaït ñoängôû m ieàn N am . Khi ño ù,

chuùng toâi chæbieát teân caùc ñoàng

chí laõnh ñaïo cao caáp cuûa Ñaûngvaøthö ôøng hìn h d ung d ieän m aïo,phong thaùi qu a cö ông vòcoâng taùccu ûa töøng ñoàng ch í. Tôùi cu oái naêm1950, ra chieán kh u Vieät Baéc döïÑaïi h oäi Ñaûng la àn thöùII, toâi m ôùiñöôïc gaëp caùc ñ oàng ch í: Tr öôøngCh inh, Ph aïm Vaên Ñoàng, VoõNguyeân Gia ùp… Toâi coøn nhôù, a ántöôïng ñaàu tieân cuûa toâi laøthaáyñoàng chí Trö ôøng Chinh va øñoàngchí Voõ Ngu yeân Gia ùp coùgö ôngmaët h ao hao g ioáng nhau . Trong

ñaàu toâi naûy r a m oät yùngh ó kh aùth uùvò: Tron g soába ngö ôøi hoïc troøyeâu cu ûa Baùc H oà, ba tru ï coät veàÑa ûng, Ch ính phuû, Quaân ñoäi thìdöôøng nh ö ñ oàng chí phu ï traùchcoâng ta ùc Ñaûng vaøñ oàng chí p huïtraùch quaân söï laømoät ca ëp .

Hoài ñ où, anh em tron g ñoaønñaïi bieåu Nam Boä chuùng toâithöôøng hay la øm nuõng Baùc Toânvaø ñoâi khi caû Baùc H oà ñeå "voøivónh" baùnh keïo, thuoác laù. Rieâng

vô ùi ñ oàng ch í Tr öôøng Ch inh,chuùng toâi k hoâng daùm vì thaáyñoàng chí lu oân ngh ieâm ngh ò. Tö ø

ñoàng chí toa ùt r a caùi gì ñ oùvöôïtleân treân ñ ôøi thöôøng, ngöôøithöôøng vaøman g p hong thaùi cuûamoät laõnh tuï. Ñöùng tröôùc ñ oàngchí, toâi coùcaûm giaùc mình thaät

nhoû beù vaø dö ôøng n hö nhö õnghieåu bieát, suy ngh ó ñeàu bò ñoïc racaû.

Sau Ñaïi hoäi Ñaûng laàn th öùII,toâi ñ öôïc hoïc lôùp Hoa Nam ôûTröôøng N guyeãn AÙi Quoác III,kh oùa 6 thaùng, tr öôùc khi ñ i ñ öôøngboävaøo laïi ch ieán tröôøng Nam Boä.Moät laàn, t röôøng toå chöùc lieânhoan vaên ngheä. Toâi tham gia t ieátmuïc ñ oùng kòch , vaøo v ai m oät ñòachuû. Kh i bieát coùñoàng chí TröôøngCh inh tôùi d ö ï, co i b ieåu d ieãn, m aëcduøñöôïc lieät va øo loa ïi "gan to",nhöng toâi cuõng thaáy "ôùn". Tröôùckh i baét ñaàu, toâi p ha ûi xu ng phongla øm moät maøn muùa la ân ch o n oùngngö ôøi ñeå laáy ca n ñaûm. Heát vôûkòch , caùc ñ oàng ch í laøkhaùch môøiñeàu kh en , ñ oäng v ieân. Ñoàng ch í Tröôøng Ch inh ba ét ta y toâi: "Ñoàngchí dieãn kha ùlaém, nh öng ñ aáy laøñòa chuû Nam Boä chöù khoânggioáng ñòa ch uûBaéc Boä". Maõi tôùilu ùc naøy, toâi vaãn thaám thía lôøinhaän xeùt vöøa m an g t ính kh ích leävöøa mang t ính nhaéc nhôû: Laømbaát cö ùvieäc g ì cuõng phaûi nghieâncö ùu, ñ aøo saâu su y nghó.

Moät ñ ieàu ñaëc bieät la ø, d uøtieápxuùc vôùi ñ oàng chí Tr öôøng Ch inh ítso vôùi caùc ñ oàng ch í laõnh ñaïo caocaáp kh aùc, nhöng t rong thôøi gianôûchieán khu Vieät Baéc cu õng n hötr on g su oát kh aùng chieán choáng

Ph aùp, toâi thöôøng nhôùtôùi ñ oàngchí vôùi taát caûsö ï kính t roïng vaøloøng tin vöõng chaéc. Hoài ñoù, saùchvôû hieám hoi laém. toâi coù cuoánTröôøng kyøkhaùng chieán nhaát ñònhthaéng lôïi cuûa ñoàng ch í TröôøngCh inh vaøcoi ñ oùlaøcuoán saùch goáiñaàu . Moãi khi ñ oïc, toâi laïi thaáyhieän leân hình aûnh ñoàng ch í ToångBí thö nghieâm trang, t rí tueä.

Toâi ñö ôïc nghe keå veà vuaQu an g Tru ng va øraát aán tö ôïng vôùihình aûnh nhöõng "Sóphu Baéc H aø".Toâi coùcaûm gia ùc ñ oàng ch í TröôøngChinh nh ö m oät sö ï hoøa qu yeängiöõa t ính caùch cuûa m oät só phuvôùi phaåm ch aát cu ûa ngöôøi caùchmaïng. Caøng veàsau naøy, toâi ca øngth aáy nhöõng caûm nhaän ñoù cu ûamình laø khoâng sa i vaø tha áy ôûñoàng ch í nhöõng ñ aëc tröng ñ aùngkín h cuûa moät nhaønho " tu thaân, teàgia, t rò quoác". Ñoàng chí TröôøngChinh tö ï nghieâm khaéc vôùi m ìnhtö øcö ûchæ, lôøi noùi, t ron g g iao t ieáphaèng ngaøy cuõng n hö treân caùcdieãn ñ aøn, hoäi ngh ò. Ch ính söïngh ieâm kh aéc aáy tr uyeàn cho moïingö ôøi khoâng khí ngh ieâm tran g,

Toång bí thö Tröôøng Chinh (giöõa), ñoàng chí Voõ NguyeânGiaùp vaø ñoàng chí Phaïm Vaên Ñoàng trong ngaøy Ñoäc laäp2/9/1945.

Töø phaûi sang: Ñoàng chí Chu Vaên Taán, Vaên Tieán Duõng, VoõNguyeân Giaùp, Tröôøng Chinh taïi Vieät Baéc naêm 1950.




sö ï ñoøi hoûi t ra ùch nhieäm vaøtoântroïng ngö ôøi khaùc. Nga y trongcaùc buoåi h oïp Boä Ch ính tr ò, toâichuùyùth aáy caùc ñ oàng ch í laõnh ñaïocao caáp khaùc coùth eånoùi ñ uøa vôùinh au , nhö ng kh i n oùi vôùi ñ oàng chí Trö ôøng Chinh thì luoân g iöõthaùiñoä nghieâm chænh. Toâi cho raèng,sö ï ngh ieâm ngh ò, möïc th öôùc cuûañoàng ch í Tröôøng Ch inh ñaõgoùp

phaàn giöõ gìn kyû cöông trongÑaûng. Ñ ieàu naøy raát caàn thieát vìcuõng coù moät soá ñoàng chí laõnhñaïo coù thoùi quen xueà xoøa, giañình.

Luùc ngoaøi Baéc laøm caûi caùchru oäng ñ aát, toâi chæñö ôïc ngh e t ìnhhình d o m oät soáñoàng ch í coùdòpra coâng taùc noùi laïi t rong noäi boä.Hoài ñ où, ñ oàng ch í Leâ Duaån môùitö ø mieàn Baéc trôû vaø, noùi vôùichuùng toâi: Caûi caùch ruoäng ñaát coùgì ñoùkhoâng oån. ÔÛnhieàu vuøng,tröôùc ñ où cô quan tænh , huyeänñoùng taïi n haød aân. Tôùi caûi caùch ,vaãn nhöõng ñ oàng ch í ñoùkhoâng a i

daùm nh aän ngöôøi ñ aõ cho mìnhchung soáng d öôùi m oät m aùi nhaønh ö ngöôøi trong gia ñ ình . Thaämchí caùc chaùu nhoûh eát sö ùc v oâ tö ,th eo th oùi quen chaïy laïi voà va äpchaøo h oûi thì qu ay maët ñ i, coi nhökh oâng qu en bieát. Ch ua xoùt quaù.

Vieäc ñ oàng ch í Toång Bí th öñöùng ra nhaän kh uyeát ñ ieåm, n haänkyûlu aät t röôùc Ñaûng v eàchæñaïo caûi

caùch ruoäng ñaát, g iu ùp toâi nhaänthöùc saâu sa éc theâm veànguyeân taécÑaûng. Laøngöôøi Ñaûng v ieân, duøôûcöôn g vò naøo cu õng luoân n gh ieâmchænh chaáp haønh kyûlu aät Ñaûng.Sau na øy, khi r a Tru ng öông coângtaùc, coùdòp ñöôïc tröïc tieáp chöùngkieán sö ï coäng ta ùc t reân tinh th aànñoàng ch í, raát m öïc toân tr oïng n haugiöõa ñoàng chí LeâDuaån vaøñ oàngchí Tröôøng Ch inh, toâi ca øng kín htroïng ñ oàng chí vaø töï nhu û:Tröôøng Chinh th öïc söï laø taámgö ông m aãu möïc veàt ính nguyeântaéc vaønghò lö ïc coäng saûn.

Sau giaûi phoùng, toâi laøm Ch uû

tòch Uyû ban nh aân daân, Bí thöThaønh uûy Thaønh phoá Hoà Ch í Minh. Khoù kh aên choàng cha át,vöôùng m aéc ñuû beà. Chuùng toâingö ôïc xuoâi m oø maãm moïi caùchñeåth aùo gôõkhoùkh aên. Ñoàng ch í Ph aïm Vaên Ñoàng hay goïi ñ uøa toâilaø"Chuûtòch gaïo", "Chuûtòch heo" .Coùñoàng ch í gaùn cho toâi caùi t eân"Töôùng vöôït raøo" . Moãi n aêm vaøi

la àn, toâi r a HaøNoäi baùo caùo coângvieäc. Tr on g n höõng cuoäc hoäi ngh ònhö vaäy, k hoâng ít ñoàng ch í khoâng ñoàng tình vôùi nhöõng giaûiph aùp d o Thaønh ph oá ñeà xuaát.Ñoàng ch í Trö ôøng Chinh thöôønglaéng nghe raát chaêm chuù. N höõngcaâu hoûi, aùnh maét cu ûa ñoàng ch í maùch baûo toâi raèng ñ oàng chí yùthöùc ñöôïc coùnhieàu vaán ñ eàmôùimaøthö ïc tieãn ñang ñ aët r a, d uøcoùñieàu traùi ngöôïc v ôùi nhöõng gì v aãnñöôïc coi laøñu ùng, laøchính t hoángtö ø tr öôùc tôùi nay. Ñoái vôùi ch uûtr öôn g caûi caùch coâng th öôn gngh ieäp mieàn N am , ñ oàng ch í


Toång bí thö Tröôøng Chinh noùi chuyeân vôùi caùn boä cao caáptoaøn quaân chuaån bò cho chieán dòch Ñieän Bieân Phuû, 12/1953. aûnh: TL




Tröôøng Ch inh cuõng khoâng boäc loäth aùi ñ oä qu yeát lieät nhö moät soáñoàng ch í k haùc. Thaùi ñoäcu ûa ñoàngchí Trö ôøng Chinh kh i ñoùñoängvieân, khích leätoâi raát n hieàu vì toâi

hieåu raèng ñoàng ch í voán laø"caây"lyùluaän vaølaøngöôøi heát sö ùc chaëtcheõ, n ghieâm khaéc (ngay vôùi vaánñeà khoaùn noâng nghieäp , d uø ñaõqu yeát ñ ònh th eo ña soá, ñ oàng ch í vaãn baûo löu yùkieán khoâng ñoàngtình cu ûa m ình ).

Laàn n aøo vaøo Thaønh p hoáHoàCh í Minh, ñoàng ch í cuõng h oûith aêm, t ìm hieåu veànhö õng cô sôûñ iñaàu tr on g th aùo gôõkh oùkh aên. Moätkyøheø, ñ oàng ch í tôùi ÑaøLaït vaøchotìm laõnh ñaïo caùc ñ ieån hình deät,

boät giaët, t huoác laù… cuûa Th aønhphoáñ eán trình baøy kyõtình hình.Kh i ñoù, toâi caûm nhaän laøñoàng ch í ñaõba ét tr uùng maïch , böôùc ñ aàu doøra con beänh vaøñang su y n gaãmtìm th uoác trò. Cu õng töø ñoù, duøñoàng chí vaãn lu oân nguyeân ta éc,ngh ieâm kh aéc nh ö v aäy, n hö ngdöôøng n hö toâi thaáy ñ oàng chí gaàngu õi hôn . Naêm 1982, t oâi ra H aøNoäi p hu ï traùch Uyûban KeáhoaïchNhaønöôùc. N höõng laàn BoäCh ínhtrò ho ïp baøn veàkin h teá, ñ oàng chí

Trö ôøng Ch inh t höôøng kh uyeánkhích toâi p haùt bieåu vaøtoâi thaáycaøng veàsau ñoàng chí caøng quantaâm tôùi n höõng yùkieán khaùc nhau .

Ñoàng chí Leâ Du aån qu a ñôøi,ñoàng ch í Trö ôøng Ch inh ñ öôïc BanCh aáp haønh Trung ö ôn g baàu laømToång Bí thö va øbaét t ay chuaån bòÑaïi h oäi VI. Phaûi noùi r aèng, vaøothôøi ñieåm ñ où chæ coù ñoàng ch í Tröôøng Ch inh vôùi h ieåu bieát sa âusaéc veàlyùlu aän, v aøhìn h aûnh moätñoàng ch í heát sö ùc nguyeân ta éc, coù

phaàn cöùng t heo kieåu ch ínhth oáng, môùi coùtheåchæñ aïo thaønhcoâng Ñaïi h oäi VI - Ñaïi h oäi cuûaÑoåi môùi. Ñieàu toâi thaáy heát söùcthuùvò laø"taùc g iaû" - noùi ch ính xaùchôn laø"chuûbieân" - cu ûa Ñoåi m ôùilaïi laømoät ngö ôøi v oán ñöôïc co i laøheát söùc "cö ùng" nhö ñoàng chí Tröôøng Ch inh. Toâi h ieåu raèng,ñoàng ch í ñaõchuùyùngh e tö ønhieàuphía vaøñ aëc bieät laøñaõcoi troïngyùkieán cuûa nhöõng caùn boäcoùtöduy, daùm noùi thaät, noùi roõquanñ ieåm cuûa m ình. Ñoàng ch í laøngöôøi raát k ieân trì ñ aáu tr anh vôùimoïi yù tö ôûng , moïi sö ï vieäc maø

theo ñ oàng ch í laøkh oâng ñ uùng vaøcu õng raát quyeát ñoaùn ñoái vôùinh öõng ñ ieàu maøñ oàng ch í cho laøñuùng ñaén, ñ uûcô sôû.

Toâi cu õng coùñ ieàu kieän tham

gia ôûmöùc ñoänhaát ñ ònh v aøo quaùtr ình chuaån bò vaên kieän Ña ïi hoäiVI. Ñoàng ch í Trö ôøng Chinh t rö ïctieáp chæ ñaïo soaïn thaûo vaø ñ íchth aân sö ûa chöõa töøng caâu, chöõtron g döï tha ûo vaên kieän. Qu athöïc t ieãn coâng vieäc sau naøy, toâicaøng thaáy ch i tieát coù veû man gtính kyõthu aät ñ oùraát quan troïng ,caàn thieát. Ñoái vôùi nhöõng taøi lieäulieân qu an tôùi caùc ch uûtr öôn g lôùn,neáu ngöôøi laõnh ñaïo khoâng tr öïctieáp cho ñònh höôùng roõraøng maø

"giao khoaùn" ch o anh em bieântaäp th ì sau naøy duøcoùsöûa ñ i, sö ûalaïi cuõng khoùñ aït ñuùng taàm caànth ieát, m on g m uoán. Cu oái giaiñoa ïn chuaån bò, ca àn th ôøi g ian xemxeùt tæmætôùi töøng caâu chöõñeåbaûoñaûm moïi yùtöùñeàu ñöôïc th eåhieän.

Tron g soá caùc ñoàng ch í laõnhñaïo cao caáp cu ûa Ñ aûng, ñ oàng ch í Tröôøng Ch inh noåi t ieáng laøngö ôøiraát kyõ tính t rong vieäc söûd uïngcaâu chöõ. Toâi coù moät kyû nieämnhoû, khoùqueân. Quaõng ñaàu naêm

1976, tr on g moät bu oåi hoïp vôùilaõnh ñaïo Thaønh phoá, ñ oàng chí Tröôøng Ch inh noùi rieâng vôùi toâicaàn lö u yùtôùi m oät nhaân vaät ñangsoáng ôûThaønh phoá. Toâi g iôûsoåghiteân nhaân vaät naøy. Do th oùi quen ,toâi ghi h oï nhaân vaät naøy th aønh"Ng uyeån" th ay v ì "Nguyeãn".Ngoài ca ïnh toâi, ñ oàng chí TröôøngCh inh ngoùqua va øo baûo: "Ñoàngchí vieát loän r oài, d aáu nga õ chöùkhoâng phaûi d aáu hoûi".

Khoâng chæ rieâng t oâi, n hieàu

ñoàng ch í laõnh ñ aïo Thaønh p hoáHoàCh í Minh hoài ñ où cuõng "ôùn" sö ïchaët cheõ, nguyeân taéc cuûa ñoàngchí Tröôøng Chin h. N gay saungaøy giaûi p hoùng mieàn Nam, t reânthöïc teá, keå caû trong nhöõng baøihaùt, ta ùc p haåm vaên thô… moïingöôøi ñaõgoïi Saøi Goøn laøThaønhph oá Hoà Chí Minh. Nh aân daânThaønh p hoácoi ñ oùlaønieàm tö ïhaøolôùn. N aêm 1976, tr öôùc khi Quoáchoäi (caû nöôùc thoáng nhaát) hoïp,Th aønh uûy baùo caùo xin yùkieán ca ùcñoàng ch í laõnh ñaïo ch uû choátph öôn g aùn ñeà ngh ò Qu oác hoäicoâng nhaän teân goïi cu ûa Thaønh

ph oálaøThaønh phoáHoàChí Min h.Nhieàu ñoàng chí toûthaùi ñ oächaápth uaän phöôn g aùn naøy. Rieângñoàng chí toûthaùi ñ oäk hoâng ñoàngyù. Ñoàng ch í n oùi: Lòch sö û phaûi

th aønh vaên. Chöa coùvaên baûn coùgiaùtrò phaùp lyùnaøo ñ aët teân m ôùicho Saøi Goøn laø Thaønh phoá HoàCh í Minh. Vì vaäy, Quoác h oäi p haûiquyeát ñònh ñaët teân môùi choThaønh phoách öùkh oâng chæ coângnhaän teân goïi ñ où. Vaán ñeà caønglôùn ca øng phaûi laøm ñuùng Hieánphaùp, p haùp lu aät.

Ñoàng chí Trö ôøng Ch inhkhoâng t röïc tieáp coùm aët ôûchieántr öôøng m ieàn Nam nhö caùc ñoàngchí LeâDuaån, N gu yeãn Vaên Linh,

Leâ Ñö ùc Thoï… N eáp sin h hoa ït,phon g caùch cuûa ñoàng chí cu õng coùphaàn khaùc so vôùi caùc ñ oàng ch í ñoù. Vì vaäy, m oät t höïc teálaøcoùmoätsoá ñoàng chí Nam Boä du ø kínhtr oïng n höng ít ga àn gu õi thaân maätvôùi ñ oàng ch í. Tuy nhieân, vôùinhö õng gì ñoàng chí ñ aõlaøm ñeåñöaÑaûng ta, ñ aát nöôùc ta böôùc vaøocoâng cu oäc Ñoåi môùi, taát ca ûñeàu raátmöïc qu yùmeán v aøtin t öôûng ñ oàngchí. Toâi ñ öôïc bieát, t rong thôøi gianchuaån bònhaân sö ïÑaïi h oäi VI, m oät

soáñoàng ch í laën loäi töømieàn Namra , tôùi xin gaëp ñoàng chí Tr öôøngCh inh ñeå"naên næ" ñoàng chí t ieáptu ïc laøm Toång Bí thö th eâm moätnhieäm kyø nöõa. Ñieàu naøy t haätkhoâng ai coùtheåhình dun g ñ öôïctröôùc ñoù.

Trong kyù öùc toâi, ñ oàng chí Trö ôøng Ch inh lu oân la øm oät nhaølaõnh ñaïo uyeân th aâm, ñ aùng kính.Ñoàng ch í laøtaám gö ôn g lôùn veànghò lö ïc, ngu yeân t aéc. Ñoàng chí chaúng n höõng laø ngö ôøi coùcoâng

lôùn trong vieäc khôûi xöôùng Ñoåimôùi m aøcoøn ñoùng goùp lôùn chovieäc gìn giöõ kyû cöông trongÑaûng. N höõng coáng hieán to lôùncuûa ñ oàng chí cho söï ngh ieäp cuûaÑaûng, cu ûa daân toäc maõi ñöôïc traântr oïng vaønhöõng baøi hoïc quyùbaùuñoàng chí ñeålaïi cho ch uùng t a vaãncoøn nguyeân giaùtrò, ñaëc bieät laøvaøo thôøi ñ ieåm toaøn Ñaûng ta ñangnoãlöïc thöïc hieän nhieäm v uï trungtaâm laø ph aùt t rieån kinh teá vaønhieäm vuït hen choát laøchænh ñ oán,xaây döïng Ñaûng, nhaèm ñaùp öùngyeâu caàu cu ûa thôøi kyøphaùt trieånmôùi.q





Cuoäc hoïp maët

thaém tìh vaê hoaù daâ toäc

Hoaøng BícH ngoïc

Khaùch saïn Saøi Goøn ba sao vöøa ñöôïc xaâydöïng th eâm taàng thöù10 t roâng thaät beàth eávaøsan g t roïng , ôû ñoù moät n öûa t aàng laø hoäi

tr öôøng vaøsa ân khaáu b ieåu d ieãn ngheäth uaät. NhaøvaênLeâTh aønh Chôn - Giaùm ñoác khaùch sa ïn ñoàng t hôøicuõng laø th aønh vieân sa ùng laäp cuûa Trung t aâmNghieân cö ùu Baûo toàn vaøPhaùt huy Vaên hoaùDaân toäc,ñaõöu tieân cho Trung ta âm toåchö ùc buoåi leãtoång keát5 naêm th aønh laäp (2000 - 2005) vaøleãt rao th öôûngÑa øo Taán naêm 2005 (ñôït II) vaøo saùng 30/ 12/ 2005.Tö øchieàu hoâm tröôùc, h oa ïsó Hoa øng Nguyeân AÙi hoáihaûtran g trí n höõng böùc aûnh h oa ït ñ oäng cu ûa Tr ungtaâm. Caùc ngheä só Baøi choøi töøQuaûng N gaõi vaøo,ngh eäsó haùt d aân ca ToáHoa töøHaøNoäi vaøo ñ aõph oáihôïp vôùi ca ùc ngheäsóBaøi ch oøi LK5 ñ ang soáng ôûTP.

Ñoàng chí Vuõ Maõo trao taëng Giaûi thöôûng Ñaøo Taán.

GS Hoaøng Chöông giôùi thieäu söï nghieäp cuûa Nhaïcsö Nguyeãn Vónh Baûo.




Hoà Ch í Minh lu yeän taäp tieát muïc, laøm cho KS SaøiGoøn trôûn eân tö ng bö øng kh oâng kh í vaên ngh eä daântoäc.

Vaøsa ùng ngaøy 30/ 12/ 2005 haøng traêm nh aønghieân cö ùu, vaên n gheäsó vaøbaùo chí ñaõñeán v ôùi taàng10 khaùch sa ïn Saøi Goøn tr on g soáñoùcoùnhöõng baäctr öôûng laõo danh tieáng nhö GS Tra àn Vaên Kheâ, GSan h huøng lao ñoäng VuõKhieâu , nhaïc só Ngu yeãn Vónh

Baûo, GS Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn vaøcaùc N SND LeäThi,Ñin h Baèng Phi, TraøGiang… coùcaûGS.TS Thaùi KimLan tö øÑö ùc veà, GS.TS Ngu yeãn Thuyeát Phong t öøMyõñeán. Ñaëc bieät, coùcaûnhaïc sóVu õMaõo - UVTÖ Ñaûng,UVTV Q uoác hoäi, Chuûtòch UB ñoái ngoaïi Quoác hoäicu õng kòp bay töøHaøNoäi tôùi caøng laøm cho buoåi leãth eâm long t ro ïng v aø aám cuùng chöa töøng coù. Sauchöôn g t rình v aên n gh eäñaëc saéc ñaäm chaát d aân ca bamieàn, laølôøi khai maïc cu ûa nhaøthô Nguyeãn TheáKyû,

tieáp theo GS H oaøng Chöôn g - Gia ùm ñoác Trung taâmNCBT-PH VHDT, Chuûnhieäm ta ïp chí Va ên Hieán VieätNam ñaõbaùo caùo toùm taét thaønh tích 5 naêm hoa ïtñoäng cuûa Trung ta âm vaøta ïp chí Vaên Hieán Vieät Nam .Ngöôøi ngh e chaêm chuùtheo doõi vaøcaûm nhaän ñ öôïcnhöõng vieäc la øm roäng lôùn vaøñaày yùnghóa vaên hoa ùdaân toäc cu ûa m oät toåchöùc mang t ính xaõhoäi hoaù, m aøÑa ûng va øNha ønöôùc ñ an g th uùc ñ aåy va økh uyeán kh ích.

Cuoäc hoïp caøng t rôûneân trang n ghieâm vaøsoâi noåikhi ch uyeån sang phaàn tr ao giaûi thöôûng Ña øo Taánnaêm 2005 (ñôït II) cho 7 ca ùnhaân vaøta äp th eå. Sau lôøicoâng boácuûa GS.TS Nguyeãn Th uyeát Phong veàdan hsaùch vaøt haønh tích cuûa nhöõng ngö ôøi ñ öôïc giaûi, tö øGS.TS Traàn Vaên Kheâ, ñ eán nhaïc sö Nguyeãn VónhBaûo, GS.TS Thaùi Kim Lan, nhaøthô N gu yeãn TheáKyû,nhaøbaùo VoõThaønh Taân, NSÖT N goïc Nga (TM nhaøhaùt ngh eäthuaät haùt boäi TP. H oàCh í Minh) vôùi nhöõng

GS.TS Traàn Vaên Kheâ vaø Nhaïc sö Nguyeãn Vónh Baûo hoøa ñaøn taïi buoåi leã




nuïcö ôøi raát töôi , laàn lö ôït böôùc leân sa ânkhaáu (chæ coùn haøv aên Döông TroïngDaät vì oám maøph aûi vaéng maët) - N haïcsó VuõMaõo vaøGS H oaøng Chöôn g la ànlöôït tr ao baèng vaøhoa cho taäp theåva ø

caùnhaân ñöôïc giaûi Ñaøo Taán naêm 2005.Haøng chuïc nhaøbaùo ñ aõchuïp aûnh, ghihình cuøng vôùi nhöõng traøng voã taynoàng nhieät, b ieåu th ò loøng ngö ôõng m oäñoái vôùi nhöõng ngöôøi xö ùng ñaùng ñöôïctaëng giaûi thöôûng laàn n aøy. Nhaïc só Vu õMa õo p haùt bieåu kh en ngô ïi Tr ung ta âmNCBT&PHVH DT ñaõ coù nhöõng saùngkieán h ay vaøcoùnh öõng thaønh tích xuaátxaéc, laøcon ch im ñaàu ñ aøn t rong phongtraøo xaõhoäi hoaùvaên hoaù, m aøÑaûng vaøChính phu ûraát qu an taâm.

Ñeå ñaùp laïi loøng ngö ôõng moä cuûa

moïi ngöôøi, GS Traàn Vaên Kheâ(85 tuoåi),nhaïc sö Ngu yeãn Vónh Baûo (89 tuoåi)cuøng hoa øtaáu nhaïc cu ï daân toäc - Nhaïcsó Traàn Vaên Kheâchôi ñaøn n guyeät (ñ aønkìm ) nhaïc sö Ngu yeãn Vónh Baûo ch ôiñaøn tr an h, hai ca ây ñaøn reùo ra ét van gleân nhöõng a âm th anh ngoït n gaøo, sa âulaéng qua n höõng baûn voïng coå, kimtieàn… ra át xöa khieán cho ngö ôøi ngh enh ö ch ìm ñ aém t rong nh öõng aâm thanhkyød ieäu döôùi ñ oâi baøn tay g iaønhöngtieáng ñaøn raát t reûcuûa nhöõng n gh eä sóbaäc thaày veàñ ôøn ca ta øi tö ûNa m Boä.

Cu oäc h oäi tu ïngh eäthuaät lòch sö ûnaøycoøn t ieáp d ieãn t rong toái 30/ 12/ 2005 docaùc ngh eä só daân ca vaøbaøi choøi LK5th öïc h ieän, ñ aëc bieät, nhaïc sö Ngu yeãnVónh Baûo cuøng n göôøi hoïc troøÑaøo ThuVaân ñaõhoaøta áu nhieàu baøi baûn coåraáthay , bieåu t hò sö ïtieáp n oái kh oâng ngöøngcu ûa d oøng a âm nhaïc truyeàn thoáng VieätNam . Taïi bu oåi giao löu naøy nhaïc söNguyeãn Vónh Baûo ñ aõbaøy toûtaâm tìnhcu ûa m ìn h. OÂng noùi: "Trong nhöõng naêmsoáng trong cheá ñoä Myõ - Nguïy toâi aånmình ñeå nghieân cöùu vaøphaùt trieån aâm

nhaïc daân toäc. Maëc duøtheá, caùc toång thoángNgoâÑình Dieäm, Nguyeãn Vaên Thieäu vaãnbieát toâi ñaõtöøng môøi toâi tôùi ñaøn haùt chohoï nghe, nhöng toâi khoâng bao giôønhaän ôûhoï moät ñieàu kieän gì, moät öu ñaõi naøo, chæñeán hoâm nay laàn ñaàu toâi môùi nhaän giaûithöôûng Ñaøo Taán - giaûi thöôûng mang teândanh nhaân vaên hoaùVieät Nam - toâi coiñaây laøphaàn thöôûng cao quyùnhaát trongñôøi laøm ngheäthuaät cuûa mình, noùseõtieápsöùc cho toâi t ieáp tuïc truyeàn baùvoán ngheàquyùbaùu cuûa daân toäc cho theáheätreûhoâmnay" .

Coâ Ña øo Th u Vaân, ngö ôøi hoïc tr oøquyù cuûa n haïc sö Nguyeãn Vónh Baûoxuùc ñoäng noùi: “Tuy toâi soáng ôûnöôùc Myõ


Ñoàng chí Vuõ Maõo trao taëng Giaûi thöôûng Ñaøo Taán cho TGÑVoõ Thaønh Taân.

NSND Leä Thi phaùt bieåu caûm töôûng.

Vôï choàng ngheä só Ñöùc Duõng - Bích Ñaøo bieåu dieãn troáng.




Vuõ Maõo

5 naêm nghóa tìnhNh aïc só Vuõ Maõo, Uyû vieân Trung ö ông

Ñaûng, Chuûnhieäm uyûban ñoái n goaïi cuûa Quoáchoäi, raát xuùc ñoäng khi tham döï bu oåi Leãtoångkeát 5 n aêm hoaït ñ oäng cuûa Trung t aâmNCBT&PH VHDT, ta ïp chí Vaên Hieán Vieät Namvaøtrao g iaûi thöôûng Ñaøo Taán taïi TPHCM ngaøy30/ 12/ 2005 vöøa qu a. Keát th uùc baøi p haùt bieåucu ûa mình, oâng ñaõöùng taùc m oät baøi t hô taëng caùcñaïi bieåu tham döï bu oåi leã. VHVN xin tr aântroïng göûi ñ eán baïn ñoïc taám loøng cu ûa oâng.

Taàm cao ñaát Vieät taâm hoànTrung taâm nghieân cöùu aûo toàn phaùt huyCuøng nhau xum hoïp hoâm nayNguyeãn Du, Ñaøo Taán veà ñaây vôùi mìnhGiöõa thaønh phoá Hoà Chí MinhTieáng ca gioïng haùt anh linh ngaøn ñôøiVöôït qua aõo toá truøng khôiCaùnh chim khoâng moûi, maët trôøi

choùi changGiöõa trôøi ñoâng naéng xuaân traøn5 naêm tình nghóa thaém ngaøn muøa xuaân.

Khaùch saïn Saøi Goøn 30/12/2005

xa xoâi, nhöng vaãn höôùng veàToåQuoác, vaãn "taàmsö hoïc ñaïo", thænh thoaûng laïi veà TP. Hoà Chí Minh ñeåhoïc thaày Nguyeãn Vónh Baûo. Naêm naøo

toâi khoâng veàñöôïc t hì vaãn phaûi nhôøthaày daïy quaInternet . Nhöõng gì hoïc ñöôïc toâi laïi phaùt huy t reânñaát Myõ, cuï theålaøbieåu dieãn phuïc vuïbaøcon VòeâtKieàu vaødaïy laïi cho hoïc sinh t rong ñoùcoùcaûngöôøiMyõ…"

Caùi ngaøy cu oái naêm naøy ôûTP mang teân BaùcHoàth aät laøcoùyùnghóa bieát bao. Toâi caûm ôn h ainha ø taøi tr ôï, hai M aïnh Thöôøng Quaân: LeâThaønh Chôn vaøVoõThaønh Ta ân ñ aõtích cö ïc hoãtr ôï ñeån höõng ngö ôøi hoa ït ñoäng vaên hoùa daântoäc ca ûnöôùc vaøôûnöôùc ngoa øi coùcô hoäi hoïpmaët t reân thaønh phoá mang teân TP. H oà Ch í Minh - ñ eåtieáp tu ïc cuøng nhau goùp phaàn t hö ïc

hieän ñöôøng loái cuûa Ñaûng laøxaây döïng moätneàn vaên hoa ùVieät Nam tieân tieán ñaäm ñaøbaûnsaéc d aân toäc.q

Toân Nöõ Hyû Khöông

Lôøi naøy toâi vieát

Lôøi naøy toâi vieát cho aiKhi muøa xuaân ñaõñeán roàiNaéng xuaân töôi hoàng, ñeïp yùChuùa xuaân vöøa ngöï veàngoâi

Lôøi naøy toâi vieát cho anhXa xa nôi choán Kinh ThaønhCoáÑoângaøn naêm yeâu daáuMoäng ñôøi troøn giaác tuoåi xanh

Lôøi naøy toâi vieát cho emLuùc hoa xuaân nôûbeân theàmTöông lai ñoùn chôøtuoåi ngoïcDoãdaønh giaác nguûbình yeân

Lôøi naøy toâi vieát cho toâiKhi muøa xuaân ñaõqua roàiHöông xuaân taøn theo naêm thaùngTuoåi ñôøi ñeán luùc nhaït phai

Daãu cho t ình yeâu heát thaémDaãu cho ngaøy xuaân moät maiNhöng toâi vaãn coøn soáng maõiVôùi Naøng Thô ñeïp muoân ñôøi





Mai vaøg Yeâ Töû

Hoaøng quoác Haûi

N höõng naêm saùu möôi, baûymöôi cuûa th eá kyû trö ôùc, cöùmoãi ñoä ñoâng veà, toâi t höôøng

th eo nhaønh ieáp aûnh ÑoãHuaân xuoángvö ôøn mai nh aøcuï Maøi ôûlaøng Ñoâng

Myõtöùc Ñoâng Ph uøLieät h uyeän Than hTrì, cuï coøn coùbieät dan h laø"Mai laâmñoäng chuû", ñeåthaêm th uùxem côõnaøo




th ì chuïp ñöôïc aûnh mai cho baùoteát. Ph aûi n oùi ñaây laøvöôøn maiduy nh aát v aø noåi t ieáng nh aátqu an h vuøng H aø Noäi vaøo thôøiñoù. Bôûi nhöõng goác m ai n on tô

nhaát ôûvöôøn nhaøcu ïM aøi cu õng coùtôùi g aàn traêm tuoåi thoï. Coøn ca ùcvöôøn treân Taây Hoà, Quaûng Baù,Ngh i Taøm chæ thöa thoaùng vaøigoác m ai taïp.

Nhaønhieáp aûnh t aøi hoa naøysay m eâ caùi ñeïp ñeán kyølaï, vaøoâng khoâng bao giôøtieác coâng tieácsöùc v ì n où.

ÔÛHaø Noäi, ta th aáy coù phoáBaïch Mai, gaàn ñoùla ïi coùcaûlaøngHoaøng Mai (ba ây giôø ñeàu ñaõth aønh p höôøng). Xaáp tö øñoùtr ôûveà

ñeán Yeân Sôû, Khuyeán Lö ông ñ eàulaø th aùi a áp cuûa th öôïng tö ôùngTraàn Kh aùt Chaân.

Vöôøn mai nh aø cuï Maøi v ôùinhöõng caây mai coåth uï, g oác xuøxì,caønh nhaùnh thöa t hôùt, th aân moácmeo, vaøo cö õñaàu th aùng ch aïp ñaõkhoâng coøn moät ch ieác laù. Tinhmaét laém môùi thaáy nôi naùch laùnh öõng m aàm nuï chôø, vaø thaûngñaàu caønh cao tít kia, moät nhaønhchóa ra nhö moät que r aøo khoâ, la ïixoaønôûmoät nuï hoa t ra éng muoát.

Nhaø nh ieáp aûnh Ñoã Hua ânñang loay hoay tìm goùc ñoäbaámmaùy. Coøn cu ï Ma øi la ïi ñ i xemngaém töøng goác mai, xem coùsaâusia, h oa ëc ñ oäaåm cuûa ñaát ñaõvö øachöa hay khoâ quaù, ñeå cuï coønñieàu tieát. Nom saéc d ieän cu ïhoànghaøo quaéc thöôùc, toùc raâu baïctr aéng, cöùqu an h quaát beân n höõngcoäi mai gia ø, t oâi coùcaûm giaùc n höñaây laømoät vò tieân, ñan g coi giö õmoät vöôøn caây quyùcuûa nhaøtrôøi.Toâi cö ùleõo ñeõo ñ i theo cu ï, n gh e

cuïgiaûng g iaûi nhöõng ñ ieàu lyùth uùveàñôøi soáng caây mai cuøng tr ieátlyùp hö ông Ñoâng , ñ öôïc caùc nha øhieàn tr ieát coåxöa kyùthaùc tr ongsa éc hoa vaøvoùc d aùng cu ûa loaøihoa.

Töø laâu, toâi vaãn uû aáp hoaøimoät t haéc m aéc, beøn ñem ra h oûicu ï Ma øi:

- Thö a baùc, ba ïch mai th ì ta ïivöôøn nhaø baùc ñ aây roài. Coønhoaøng m ai th ì ôûñaâu môùi coùaï.Coùph aûi xaõHoa øng Mai baây giôø,

chính laønôi troàng mai vaøng tö øxa xöa?

Cu ï Maøi ga ät ñ aàu thong tha û

ñaùp:- Chính t heá! Hoaøng Mai xö a

laø tr aïi t roàng m ai vaøng cu ûath öôïng töôùng Tr aàn Khaùt Chaân,thôøi nhaøTr aàn, t heákyû14. Vuøng

naøy caùc cuï toâi t ru yeàn laïi, xöa laøvuøng ñaát aên ch ôi cu ûa ca ùc baäcvöôn g giaû. Coøn gioáng mai vaøngñaõ tu yeät chu ûng t öø laâu la ém.Ch ính toâi cuõng kh oâng ñöôïc thaáy.

- Thö a baùc, nh ö theácoùngh óalaømieàn Baéc ta ba ây giôø kh oângcoøn gioáng mai vaøng nöõa?

- Toâi khoâng d aùm chaéc, n höngqu aûtha ät t rong ñôøi toâi chöa ñöôïcnhìn th aáy m ai vaøng t reân ñaát Baéc.

Vaø nh ö va äy, toâi cuõng ñ inhninh laøm ai vaøng chæcoùôûmieàn

Nam , toâi cu õng chæbieát mai vaøngqua sa ùch baùo m aøthoâi.Maõi gaàn teát AÁt Maõo (1975)

mieàn Nam ñöa ra ít chaäu maivaøng ñ aët t röôùc laêng Chuûtòch HoàCh í Minh, toâi m ôùi t aän maét thaáy.Ngö ôøi Haø Noäi ñ eán xem maivaøng raát ñoâng, cuõng laøthaêm taámtình mieàn Nam tr eân ñaát Baéc.

Qu aû th aät m oät loaøi hoa ñeïp .Neùt ñeïp cuûa mai vaøng laøñeïp ôûsö ï khoeûkhoaén, sö ï tö ôi taén boäcba ïch chöùk hoâng kín ñaùo, uûa áp

nh ö ba ïch mai ngoaøi Baéc. Maivaøng caønh khoeû, nu ï maäp, ca ùnhto, m aøu tö ôi roùi vaøth eácu õng coùnhieàu kieåu, laïi nôûñuùng dòp teátcoåtruyeàn.

Mai vaøng mieàn Nam , tö ïa nh öhoa ñaøo mieàn Baéc, laø loaïi hoatö ôïng t rö ng ch o ngaøy teát, n eânkh oâng theå th ieáu vaéng tron g ca ùcgia ñình.

Coùnaêm, nhöõng ngaøy aùp teáttoâi coøn ôûSaøi Goøn, vaøñi d aïo chôïhoa tr eân ñ öôøng N gu yeãn H ueä,

môùi thaáy h eát n eùt p hon g p huùva øveûñeïp ñeán nao loøng cuûa caûmoätrö øng m ai vaøng trong voâ soásaécmaøu hoa laù. Thaät chaúng khaùc gìhoa ñaøo, laøloaïi hoa aùp ñaûo t ron gchôï hoa H aøng Löôïc ngoaøi HaøNoäi.

Vaøtoâi ñ inh nin h mai vaøng ôûnö ôùc ta chæ coùtö øH ueá trôû vaøoNam . Cho tôùi thaùng gieâng naêmNhaâm Tuaát (1982) nhaân coùdòpveà th aêm Yeân Tö û. Ñoa øn haønhhöôn g chuùng toâi baét ñ aàu töøsu oái

Giaûi Oan , leo heát ñöôøng tu øng coåth uï leân th aùp Toå, ch uøa H oa Yeân,ch uøa Va ân Tieâu roài leân ñeán ñænh



chuøa Ñoàng cao v ôøi vôïi, quan hnaêm ch æcoùgioùvaømoät kh oaûngtrôøi muøsö ông. Söôn g d aøy ñ aëctôùi m öùc, ca ùch xa moät vaøi m eùt, chængh e ñöôïc tieáng noùi chöùkhoâng

nh ìn roõ maët nhau. Thaûng coùngoïn gioùp hô p haát laøm taûn bôùtsö ông ñ i môùi thaáy m oät ñ aùmqu aàn t ieân ñ ang tuï hoäi. Loät rìnhcu ûa chuùng toâi ñ i loái t reân, neân boûqua chuøa M oät Maùi. Bôûi theá khixu oáng, ch uùng t oâi ñ i ñ öôøng d öôùi,ñeåxem ngoâi chuøa ñoäc ñaùo naøy.

Ñi loái döôùi, neân lu ùc v eàlaïi boûneûo Vaân Tieâu maøñi ñ öôøng BaûoSaùi. Tö øchuøa Baûo Saùi ñ i xu oángphaûi qua moät trieàn doác thoa ûi,ñöôøng tr ôûneân toái om bôûi röøng

truùc ken daày.Tôùi moät ñaàu doác, ch uùng toâidöøng laïi ñ ôïi n hau . Boãng toâi baétgaëp moät maøu vaøng saùng noåi leângiö õa ñaùm taùn röøng xanh thaãm.Toâi ñ oa ùn, ñ où laøcaây v aøng an hñang n ôûhoa. Vaøng anh laøm oätloaïi ca ây thaân goã, to n hö caây cômngu oäi, thöôøng n ôûñ aày h oa vaøngmaøta hay ba ét ga ëp nôi caùc vöôønhoa HaøNoäi.

Heát ñoaïn doác thì caùi m aøuvaøng kia cuõng k huaát t heo tr ieàn

nuùi. Ñeán cö ûa ch uøa Moät Maùi, muøihöôn g h oa bö ôûi buoäc chuùng t oâiphaûi d öøng bö ôùc ngoùqu an h. ch uøañuùng nhö teân goïi, chæ coù moätmaùi a ùp vaøo nuùi ñeåche naéng chemöa. Ña ây laø ngoâi "Lon g Ñoängtöï" do ñ öùc Ñieàu ngöïGiaùc hoaøngTruùc Laâm ñaàu ñaøñeänhaát toåñ aëtteân. Ñaây cu õng laønôi ñöùc Ñ ieàungö ï vaø caùc ñeä töû cuûa ngaøith öôøng ngoài kieát giaø ñeå laéngchaân taâm. Ñaây ch ính laømoät nöûavoøm hang, döôùi laøkh e vöïc, ñ ænh

laørö øng ñ aïi nga øn. Tron g chuøa coùmaáy pho t öôïng ñaùtaïc hình ta mtoå: Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loava ø Huyeàn Quang. Laïi coù moätgieáng ñ aù to ba èng ch ieác noùnth uùng, saâu tôùi hai ba gang t ay ,caïnh ñoùlaømoät ch ieác gaùo döøa vaøtôùi caûchuïc ch ieác cheùn, ñ eå chokh aùch haønh höôn g muùc u oáng.Nöôùc gieáng tr on g n hö nöôùc caát,maùt la ïnh nhö nöôùc ñ aù, ngoït lòmnh ö nö ôùc möa n gaâu , qu anh na êmkhoâng bao giôøcaïn. Khi ch uùngtoâi th aép hö ông xong qu ay ra , tr ôøiboãng böøng saùng. Moät vaït naéngvaøng hoe d oïi xuoáng p hía t röôùc

cö ûa chuøa, vaøi caùnh hoa vaøng rôila ûtaû, toâi ngöôùc nhìn leân. Trôøi ôi,caûm oät caây ñaïi thuï cao tôùi hônchuïc meùt h oa vaøng r öïc rôõ, nomnhö moät chieác taùn vaøng phuûche

tröôùc maùi chuøa. Toâi quay ra hoûisö ba øñaây laøcaùi gì. N haøsö lieàntöøtoán giaûng g ia ûi:

- Ñaây laøcaây m ai vaøng, hoa nôûtöøteát tôùi h eát thaùng gieâng.

Loøng toâi vöøa xoán xa ng, vöøabaøng hoa øng, h eát nhìn ñaùm reãcaâythoïc v aøo sö ôøn ñaù, la ïi nhìn thaâncaây t o t ôùi caûvoøng t ay oâm khoângxu eå. Toâi cuùi xuoáng nhaët maáycaùnh h oa ru ïng, noùy heät nhöõngcaùnh mai vaøng ôûtaän mieàn Namxa xoâi. Toâi la ïi h oûi n haøsö:

- Baïch th aøy, quanh Yeân Töûñaây coøn coùcaây naøo n öõa, hay chæcoùmoät ca ây naøy?

Sö ba øcöôøi:- Khoâng phaûi chæcoùmoät caây,

maømoät röøng. N eáu oâng ñeán ñaâyvaøo cöõra èm th aùng gieâng, ñ i veàphía sau thaùc Ngö ï Doäi, oâng seõthaáy coù nhöõng ñaùm caây maøuva øng . Ch ính laøhoa mai ñ aáy.

Qua chuyeän troø, thaáy khaùchcoù loøng h ieáu ñaïo, sö baø haøophoùng d aën theâm: "Caùc oâng leo

nuùi theánaøy khi naøo m eät, cöùoâmla áy thaân caây tuøng, n haém maét,tónh taâm thôû nh eï moät lu ùc, seõth aáy ngö ôøi khoeûlaïi ngay . Chínhlaø"cuï Tuøng" t ru yeàn na êng löôïngcho ñ aáy".

Khi xuoáng döôùi saân chuøa HoaYeân thì aùnh ngaøy ñaõ gaàn taét.Chuùng toâi chôi quan h quaát vensaân ch uøa. Maáy caâu ñaïi tröôùcchuøa baïnh goác xuø xì, nom coåkính nhö nhöõng caây tu øng caâybaùch , ñ öôïc troàng taïi ñ aây tö øñôøi

Lyù, ñôøi Traàn, caùch nay tôùi caûngaøn naêm. La ïi coùcaûmoät caây m aila áp loù nôi s öôøn d oác, lo aùngthoa ùng maáy ch ieác nuï vaøng coønvöôn g soùt. Caây mai n aøy nhoû, goácchæ vöøa moät cheùt tay, thaân coøicoïc bôûi noùb ò caûmoät lu oàng gioùvaät, v aøôûxa nguoàn nöôùc.

Chuùng toâi n gaém caûnh chuøatrong hoaøng hoân. Gioùim phaêngphaéc, maây tö øtr eân ñænh nuùi saøxu oáng moãi luùc m oät daøy hôn.Chuùng toâi khoâng daùm rôøi khoûisaân chuøa, vì ca û ngoâi chuøa, caûvu øng tha ùp Toåñeàu chìm trong beåsö ôn g traéng xoaù. Chuùng toâi n oùi

chu yeän maøkhoâng nh ìn roõm aëtnhau , th ænh t hoaûng m aây t anloaõng troâi töøng maûng töøng maûngchaäp chôøn tron g aùnh ñ ieän sa ùngnhoeø, caûm giaùc n hö moïi ngöôøi

ñan g ñ i ñ öùng, noùi cö ôøi trongmoät theágiôùi cuûa thaàn tieân.Boán beà mòt muøng maây khoùi

buûa vaây. Toâi chôït hieåu vì saoñöùc Traàn Nhaân Toâng la ïi ñaët teânch uøa naøy la ø"Vaân Yeân". Va ân Yeâncoùnghóa laømaây khoùi. Ngaøn naêmxöa noùñ aõt heá, vaønay va ãn theá.Laïi tö ï hoûi vì sao caùch ñaây hônnaêm traêm naêm, LeâThaùnh Toângñeán thaêm "Vaân Yeân töï" la ïi bancho noùmoät caùi t eân môùi.

Chaéc haún LeâThaùnh Toâng ñeán

ñaây v aøo d òp ñaàu xuaân, nhaøvuath aáy xung qu an h chuøa taàng taànghoa nôû, n aøo mai vaøng, n aøo baïchhaûi ñ öôøng, naøo hoàng traø, naøobích ñaøo, h oàng ñaøo, taàm xu aân,ñoã qu yeân… Caûm oät vuøng röøngnuùi böøng leân muoân saéc, muoânhö ông. Caûm kích veû ñeïp cuûamuoân loaøi hoa , neân Leâ ThaùnhToâng ñaõ bu oät go ïi "H oa Yeân"th ay vì "Vaân Yeân".

Söï th aät ca û hai teân goïi ñ eàuhôïp lyù, ñ eàu xu aát p haùt t öøcaûnhsaéc maøñaët teân.

Böõa sau xu oáng nuùi, trôøi laïimuøsö ông, neân chaúng th aáy ñöôïcmai va øng ñaâu ñoù. N höng nhö õngmuøa xuaân sau, t oâi k ieám maivaøng n eûo sau th aùc Ngö ïDoäi. Quaûlaømoät rö øng mai ch aïy doïc t rieànnuùi uoán löôïn qu an h con th aùc.Ma i ôûñaây saéc maøu rö ïc rôõh ôn ,caây coái t oát tö ôi hôn . Caùnh hoaru ïng phu ûkín maët nöôùc, khieán caûdoøng su oái röïc vaøng, doàn veàñ aàu

th aùc. Thaùc tung toeù moät maøuva øng tö ôûng nhö ñaây laø nöôùcvaøng tö øt rôøi cao roùt xuoáng. Vaøquanh quaát vuøng chaân thaùp Toå,th ænh th oa ûng giöõa ñaïi n ga øn xanhngaùt la ïi hieän leân ñaây ñoùmoät vaøikhoa ûng saùng vaøng tö ôi, a áy laønhöõng ta ùn mai vaøng ñ ieåm toâchoñaát Phaät theâm phaàn huyeàn aûo.

Vaäy la øtöøYeân Tö û, mieàn thaéngcaûnh vaølinh ñòa v aøo baäc nhaátcu ûa nöôùc N am, tôùi m ieàn cö ïc namcuûa Toå qu oác, moãi ñoä xu aân veà

ñeàu vaøng aùnh moät saéc m ai:Mai vaøng Yeân Tö û!Mai vaøng m ieàn N am !q






Leã hoäicuûa

doøgsoâg

Haï Huyeàn

N

hieàu nhaø nghieân cöùu vaên haùthì gïi ñù laø trø UÙ Uaàn, mät trøvui tieâu bieåu chæ xuaát hieän ôû

caùc laøng beân Taû ngaïn haï löu sâng Maõ. Nhöng rieâng ôû laøng Töø Minh thuäc xaõ Haèng Lng (huyeän Haèng Haù, Thanh Haù) trø UÙ Uaàn ñöôïc naâng ca hôn, tå chöùc lng trïng hôn vaø daân laøng gïi ñù laø Leã häi cuûa døng sâng.

Khôûi nguàn töø daõy Pu Huâi Lng (tænh Ñieän Bieân), cn sâng Maõ laémgheành nhieàu thaùc cheû nuùi, baêng röøng,cuàn cuän la mình veà phía bieån. AÂmhöôûng döõ däi cuûa døng sâng thaámaâm vang vaø töøng haït phuø sa, bài

neân bôø neân baõi, bài neân xùm neân laøng, bài neân tính caùch phùng tuùng,chïc trôøi khuaáy nöôùc cuûa cn ngöôøi xöù Thanh. Chæ cù sâng Maõ môùi cùtieáng hø dâ taù dâ taø. Vaø cuõng chæ sâng Maõ môùi cù trø UÙ Uaàn maø mãi lôøi ca tieáng haùt ñeàu thaám ñaãm ngïn nguàn sùng nöôùc. Sâng Maõ khi raàmraäp ñaøn "ngöïa nöôùc" veà tôùi mieàn haïlöu, tröôùc khi hieán mình ch bieån, cn sâng döøng laïi traûi løng löu luyeán maûnh ñaát ñaõ naâng ñôõ, âm aáp mình.Trø UÙ Uaàn ghi laïi khaûng khaéc thieâng lieâng ñù cuûa døng sâng. Döôøng nhö cn sâng chaøng daäy, haù thaân thaønh nhöõng ñieäu muùa uyeån chuyeån, meàmmaïi nhö daûi nöôùc, lng bng tieáng sùng vã vaùch ñaù, lùc bùc tieáng cheø khua… Trø UÙ Uaàn ôû laøng Töø Minh ñaõphaûn aùnh ñöôïc nhöõng neùt chính ñù.Muøa xuaân, ñình laøng Töø Minh rôïp saéc côø. Tieáng tráng häi tuøng tuøng töø saân ñình laên daøi treân ngõ ñaù vang ra taän beán sâng. Ñaàu tieân ñaøn ngöôøi gàmcaùc cuï trng laøng, khaên xeáp aù daøi,tay caàm höông nghi nguùt khùi trònh trïng tieán ra beán nöôùc. Ñù laø leã ñùn

døng sâng. Muøa xuaân døng sâng seõvaø häi vôùi laøng. Ai cuõng tin vaäy.Ñùng vai døng sâng laø mät ñaøn ngöôøi (d daân laøng chïn töø tröôùc)gàm 1 baø meï vaø 12 ngöôøi cn traïc tuåi chöøng 13, 14 ñöøng chôø saün treân beán sâng queâ. Khi caùc cuï trng laøng xuaát hieän trng maët ñeâ thì tieáng tráng,tieáng ñaøn, tieáng mõ, tieáng seânh baát thaàn ñå dàn rài traûi daøi nhö tieáng nöôùc ñå. "Døng sâng" baét ñaàu vaø laøng. Ñaøn ngöôøi ñùng døng sâng uán löôïn caùc ñieäu muùa, uyeån chuyeån

ñi leân giáng nhö døng nöôùc ruõ xieâmaù ñöùng daäy. Ñaàu chít khaên môù ba,chaân di deùp cng, cå ñe vøng baïc,ngöôøi meï ñi ñaàu hai tay luân laéc

chuâng giaû tieáng sùng vã. Böôùc keá the meï, ngöôøi cn ñaàu aù thuïng,quaàn traéng, thaét löng xanh, ñaàu chít khaên thuû rìu, tay caàm mõ các các cuûa phuï haï the tieáng chuâng re sùng

vã cuûa meï. Möôøi mät ngöôøi cn cøn laïi ñeàu ñe maët naï, ñäi tùc giaû, chaân quaán xaø caïp naâu, aù thuïng xanh vöøa ñi vöøa muùa trng nhòp tráng, nhòp ñaøn. Vaø tôùi ñình laøng, 12 ngöôøi cn chuyeån thaønh haøng ñâi, chaïy nhòp ngaén kheùp thaønh mät vøng trøn.Ngöôøi meï ñöùng giöõa baét nhòp haùt:

Laïy chín taàng chaêm chaém ngai vaøng

Döôùi bán beà hai haøng cõi thïTâi nay ôû nöôùc UÙ Uaàn Nhaân laøng ta môû häi thöôûng xuaân The leä cuõ ra trình trø thieän ngheä

Tâi sinh ñöôïc ngaàn aáy chaùu 12 cn giöõ 12 beán nöôùc Beán ñuïc, beán trng, beán sau, beán

tröôùc Ñeán muøa xuaân taát caû cuøng veà Daâng ch laøng haït luùa, cuû khai…Daâng ch laøng muøa maøng n aám…Sau lôøi ngöôøi meï haùt, laàn löôït 12

ngöôøi cn töï xöng teân: - Tâi cn thöù nhaát ñöôïc meï ñaët

teân laø Mõ- Tâi cn thöù hai ñöôïc meï ñaët teân

laø Seânh

- Tâi cn thöù ba thích aên uáng ñöôïc meï ñaët teân laø Cheùn - Tâi cn thöù baåy trai gaùi ôõm ôø, ra

ñöôøng maét nhaém tay sôø neân ñöôïc meïñaët teân laø Mù…

Cöù theá 12 ngöôøi cn töï haùt xöng teân laøm sa giôùi thieäu teân mình thaät ñäc ñaù, giaønh ñöôïc nhieàu tieáng cöôøi,tieáng han hâ cuûa daân laøng. Sau caùc caâu haùt ñaët teân, laø ñeán caùc caâu haùt chuùc phuùc. "Døng sâng" tieán ñeán baøn cuûa caùc cuï, vöøa haùt nhöõng caâu haùt möøng thï, rài haùt nhöõng caâu haùt chuùc möøng daân laøng. Khi "Døng sâng" haùt chuùc möøng xng, ñäi thanh nieân laøng tay caàm cheø gã ñöôïc caét daùn giaáy hàng ñieàu saëc sôõ laøm ñäng taùc cheø thuyeàn tieán ra giöõa saân ñình töø töø haønhaäp vôùi "Døng sâng" trng laøn möa buïi bay bay laån cuøng khùi höông mòt môø, sâng vôùi xùm laøng, nöôùc vôùi ngöôøi vuït trôû neân xieát ba gaàn guõi,thaân thieát. Sâng quyeán luyeán chaúng muán rôøi ngöôøi ra bieån. Ngöôøi caûm ôn sâng quaën mình "ñeû" nhöõng haït phuøsa ch ñaát laøng theâm maøu môõ.

Baøi ca la ñäng, baøi ca veà tình

ngöôøi cöù aám nàng nhö saéc ha ñaø trng Leã häi døng sâng cuûa laøng TöøMinh.q





Coå thuï Vieät

nhöõg

kyø ua xahCaây daõ höông Tieân Luïc



nguyeãn tHeá KHoa

Khoâng phaûi n ga ãu nhieân maø

caây d aõhöôn g Tieân Luïc ôûBaéc Giang ñaõñ i vaøo boätö øñ ieån baùch khoa noåi t ieáng th eágiôùiLar ou sse . Tö øñ ieån na øy ñaõin aûnhcaây d aõhöôn g Tieân Lu ïc vôùi ch uùth ích laøcaây d aõth öùha i theág iôùisau moät caây daõkhaùc ôûchaâu Ph i.Da õ hö ông laø loa ïi caây ñaëc bieätqu yù hieám, coùgoác n gu yeân sinhngu yeân t huûy, töôûng ñ aõ tu yeätchuûng sau moät t raän ñaïi hoàngth uûy nga øn naêm tr öôùc. N hönghaøng ngaøn naêm nay, loaøi caây coùgioøng h oï long n aõo coåñaïi aáy vaãnlaëng leõsoáng treân ñaát soûi ñ oài sonTieân Lu ïc, baát chaáp thôøi gia n, baát

chaáp th ieân ta i, ñ òch ho ïa, tr eûtrung vaøtöô i toát la ï thöôøng , vaãnhaøng ngaøy toûa boùng maùt vaøhö ông thôm cho cuoäc soáng .

Caây daõ hö ông ñuùng laø moät"dan h m oäc", moät thöù kyø quanxan h, kh oâng ch æ cuûa Vieät N ammaøcoøn cu ûa theágiôùi, nieàm töïhaøochính ñaùng cu ûa ngöôøi d aân TieânLuïc, m aûnh ñaát ñ aõ ta ïo neân söïtr öôøng toàn kyø d ieäu cu ûa noù.Nhö ng Tieân Luïc khoâng chæ coùcaây daõhö ông. Theo ngöôøi xöa ,Tieân Luïc coùn gh óa laøch oán ngö ïcuûa saùu naøng tieân. N höng th eoñuùng tö ï daïng cuûa cuûa chöõTieânLuïc khaéc treân b ia ñ aù döïng ôûñình laøng töøth ôøi H aäu Leâthì Tieâncoùnghóa laøñaàu tieân, coøn Lu ïc laømaøu xanh cuûa caây laù. N hö vaäy,

Tieân Luïc coù ngh óa laø nôi maøuxanh cu ûa caây coái ñ öôïc t oân troïngvaøchaêm chuùt n haát. Th aät ñ uùngvôùi d an h th ôm cuûa mình, Tieân

Lu ïc laøñaát la ønh cu ûa caùc loaïi caâycoái. N hieàu xoùm cu ûa Tieân Lu ïcmang teân caây: xoùm Caây Baøng,xoùm Caây Daõ, xoùm Caây Th oâng vaøcaùc ngoâi ñ ình ôûñoùcuõng m an gteân caây: ñ ình Caây Baøng, ñ ìnhCaây Daõ…Th eo caùc boâla õo ôûñaây,caây baøng ôûñ ìn h Caây Baøng, caâyth oâng ôû xoùm Ca ây Thoâng coùleõcu õng cu øng tuoåi vôùi ca ây daõ, cu õnglö ïc lö ôõng vaøxu aân saéc kyølaï qu amöôøi th eá kyû nh ö caây d aõ. Tuyvaäy, chuùng khoâng nöùc tieáng boánbeå na êm chaâu n hö caây d aõ ñôngiaûn vì chuùng laøthoâng vaøbaøng,coùnghóa khoâng phaûi laøloaøi caây


Khoù coù theå oùi khaùckhi ta ñi döôùi höõgñöôøg phoá rôïp boùg

coå thuï giöõa thuû ñoâ Haønoäi, ôû coá ñoâ Hueá, ôû thaøh phoá mag teâBaùc hay ñöùg tröôùccaây daõ höôg Tieâ

Luïc, caây ña 7 reã HoøaBìh, caây thò Trieàu

Ñoâg, caây si Vaê Phaùt,raëg duoái Ñöôøg Laâm,

goác me haø nguyeãHueä, caây ña Taâ Traøo,caây goâ ñoàg sau ñieä

Thaùi Hoøa, caây loäc vöøg Hoà Göôm, caây si

Haøg Troág...Caùc coå thuï ñoù thöïc söï laø

höõg kyø ua xahmaø taïo hoùa ñaõ ba

taëg cho ñaát öôùc"xah ñoàg, xah

soâg, xah röøg, xahbieå" boá muøa aøy…

Caây ña Chöông Döông.

Caây ña laøng Vaên Phuù.




hieám hoi nhö "laõo t röôïng" laùnggieàng.

Ñu ùng laø tr eân ñaát nöôùc ta,nhöõng loaïi caây quen th uoäc nhöcaây baøng, ca ây thoâng vaønhöõng

caây ña, ñeà, si, xaø cöø, gaïo, me,sa áu…coùtuoåi thoï tr aêm naêm, ngaønnaêm khoâng hieám. Toâi khoâng bieátBoä noâng ngh ieäp va ø phaùt t rieånnoâng t hoân hay Toång cu ïc thoángkeâñaõcoùcon soátoång hôïp cuûa caûnö ôùc hay chöa n hö ng chæ rieângha i ñ òa phö ông ôûñoàng ba èng BaécBoälaøH aøTaây vaøThaùi Bình vöøacho ñ ieàu tra vaøthoáng keâ sô boä

ñeåbaûo veäcaùc coåth uït öøtr aêm tuoåitrôûleân th ì m oãi nôi ñaõcho con soáhaøng n ghìn . Caùc vuøng ñ aát coåkh aùc nhö Baéc Ninh, Baéc Gian g,Vónh Phuùc, Ph uùThoï, Nam Ñònh,

N g heä A n, H aø Tón h, co á ñ o âHueá…coùleõcon soácuõng kh oâng íthôn th eá. Ñaëc bieät, con soá aáy ôûthuûñoâ Haø Noäi ngaøn n aêm va ênhieán cuûa chuùng ta , nôi ra ngoõlaøgaëp coå thuï, ch aéc ch aén coøn hônraát nhieàu laàn.

Caùi heát söùc quyùh ieám ôûñ aâychính laøôûcaùi sö ïkh oâng hieám aáy:coåth uï treân ñaát nöôùc boán ngh ìn

naêm cuûa chuùng ta n hieàu quaùvaøñeïp quaù!

Ñu ùng vaäy! Khoâng chæ ra átnhieàu maøcoøn ra át ñeïp , thieân hìnhvaïn tr aïng, thieân bieán vaïn hoùa,

vöôït xa m oïi töôûng töôïng laõngmaïn nhaát cuûa chuùng t a.Mu øa thu vö øa qua, SôûVHTT

HaøTaây coùtoåchöùc m oät trieån la õmaûnh veàcaùc ca ây coå th uï cuûa qu eâhö ông mình vaøñ oùlaøm oät cu oäctrieån la õm la øm ngöôøi xem heát sö ùc-ngôõnga øng v ì sö ïh aáp daãn baát ngôøcu ûa noù. Chæ rieâng moät loaïi caâytö ôûng ñ aõ qu aù qu en th uoäc vôùi


Caây ña baûy reã Hoøa Bình

Caây thò 1000 tuoåichuøa Trieàu Ñoâng aûnh trong baøi:Nhaät AÙnh




moãi ngöôøi VN ta : caây ña, caây ña cuûa gieángnöôùc, saân ñ ình, caây ña cuûa chuùCuoäi vaøch òHaèng cuõng ñaõhieän ra tr öôùc t a vôùi n höõngdaùng v eû, boácu ïc la ï vaøñeïp ñeán möùc khoùtin.Ma øñaâu chæcoùñ a, coøn coùn aøo th ò, n aøo ga ïo,

naøo troài, naøo si…Haàu nhö taát caû, khoâng chæñaùng chieâm ngö ôõng nhö ba èng chöùng soángcuûa sö ï tr öôøng sinh kyødieäu maøcoøn n hö moättu yeät t aùc ngh eäthuaät. Ta chôït n hôùmoät n haänxeùt cuûa K.Pa uxtopxki: Thieân nhieân chính laøngöôøi sa ùng t aïo vó ñaïi vaøhuyeàn bí nhaát.

Bò nhöõng taám aûnh cu ûa cu oäc trieån laõmquyeán r uõ, toâi ñaõtìm veàmoät soálaøng queâôûHaøTaây d oïc soâng Nhueä, soâng Ñaùy ñ eå taän maétnhöõng tuyeät taùc cu ûa thieân nhieân ñoù, nhöõngcaây ñ a 3 r eãBình Ña ø, caây ñ a 7 r eãHoøa Bình,caây ñ a hoa gaïo Chö ông Döông, caây ñ a Giôøiôi, Phuùc Tieán, caây gaïo ñeàn BoäÑaàu, caây thònghìn tu oåi ch uøa Trieàu Ñoâng, caây si kh oång loàñình Vaên Ph aùt….Taïi n ôi to ïa la ïc ca ùc kyøquanxanh naøy, toâi caøng h ieåu caùc "cu ï" coå thuïkhoâng chæraát ñ eïp maøcoøn raát thieâng. N eáu ôûTieân Lu ïc, toâi töøng ngh e t ru yeàn tu ïng moãi khicaây d aõhö ôn g gaãy caønh laøñieàm baùo m oät söïbieán cuûa cuoäc ñ ôøi v í nhö ñan g coùg iaëc thìgiaëc tan, ñ ang loaïn ly th ì than h bình, th ìngöôøi d aân Hoøa Bình, Th öôøng Tín keåra èng caâyña 7 reãñaõdöïng leân caûmoät bö ùc töôøng th aønhche ch ôû xoùm laøng, noù ñaõ tö øng höùng chòukhoâng bieát bao nhieâu ñaïn baén tôùi töømoät ñoàn

Ph aùp, thaân caønh loãchoãveát ñaïn giaëc m aøvaãnsö øng söõng töôi xa nh. Ñaëc bieät m oãi "cu ï" coåthu ïñ eàu ñeålaïi trong daân gian bao sö ïtích, baohuyeàn th oa ïi saâu xa veàtình ñôøi, leõñôøi, ga én boùmaät th ieát vôùi sö ï toàn ta ïi vaøphaùt t rieån cu ûalaøng queâ, ñaát nöôùc, vôùi söïnghieäp cu ûa caùc b aäcth aùnh t haàn, an h h uøng d öïng laøng, giöõnöôùc,vôùi caûloái soáng vaøcaùch yeâu ñeïp cu ûa ngöôøidaân sau luõy tr e laøng. Ca ây me h ôn 300 tuoåi taïinh aøNguyeãn Hueätaïi laøng Kieân Myõcoùth eåkeåcho chu ùng ta veà sö ï pha ùt tích cuûa nhö õngngöôøi a nh huøng aùo vaûi Taây Sôn, coøn raëngduoái n gh ìn tu oåi Ñöôøng Laâm laø moät ba èng

chöùng soáng v eà ta øi thuaàn voi giu ùp nöôùc ñ aïiphaùquaân Nam Haùn cuûa NgoâQuyeàn.

Coåth uï Vieät N am kh oâng ch ælaøbieåu hieänröïc rôõcuûa sö ùc soáng vaøveûñeïp kyødieäu, baátkhuaát cuûa thieân nhieân non nöôùc Vieät N ammaø coøn mang ñaäm daáu aán neàn vaên hieánnghìn naêm cu ûa daân toäc bôûi noùñaõgaén boùsa âuxa vôùi t ruyeàn thoáng Vieät, lòch sö ûVieät, t aâmlin h Vieät. N oùkhoâng ch ælaøcaùc kyøqu an th ieânnhieân maøcoøn laøcaùc kyøquan vaên hoùa, m oätneàn vaên hoùa lu oân xanh töôi, xu aân sa éc, töøcaùccoäi giaøvö õng chaõi luoân böøng nôûn höõng choàinon, loäc bieác moãi ñoäxuaân veà…

Thaät tö ïhaøo kh i t a coùth eånoùi: ñ aát nöôùc talaøñaát n öôùc cuûa nhöõng coåthuï, ñ aát n öôùc cu ûanhöõng kyøquan xanh .q

Caây si 1000 naêm ñình Vaên Phaùt

Raëng duoái coå Ñöôøng Laâm





ngaøy xuaâ veà

ueâ höôgqua Hoï

nguyeãn tHuyeát PHong

Sau leãhoäi ÐÑoáng ÐÑa, ñoaøn chuùng toâi leânñöôùng ñ i Baéc Ninh. Tu yeán ñöôøng H aøNoäi -Baéc N inh khoâng quaù 30 caây soá. ÐÑoaøn

Eart hwat ch chuùng toâi goàm 12 n göôøi goàm caùcthieän nguyeän vieân Myõ vaø Anh, chæ trö ø toâi(trö ôøng ñoaøn) vaøn gheäsó döông caàm Toân N öõThan h Tuyeàn (th oâng d òch vieân) laøn gö ôøi Vieät.Mu ïc ñ ích cuûa chuyeán ñ i naày laøñeåghi aâm vaøtìm

hieåu veàtr uyeàn th oáng h aùt quan hoï, m oät t ruyeànthoáng ca haùt coåxö a v aønoåi baät n haát ôûVieät N am.Noùgaén lieàn vôùi ñ ôøi soáng leãhoäi vaøtaâm tình cu ûa

Ah buoâg vaït aùo em raÑeå em ñi chôï keûo maø chôï tröa(qua hoï Baéc nih)

aûnh: Traàn Huaán

aûnh: Khaéc Höôøng




ngöôøi daân ñoàng baèng soâng Hoàngmaø nh ieàu nh aø nghieân cöùu ñaõqu an taâm, nhieàu bu ùt m öïc ñ aõtuoân chaûy, ghi laïi nhöõng lôøi h aùtva øphong t u ïc d ieãn xöôùng .

Coùgì ñ aëc bieät t rong qu an hoï?ÑÐoùla ønieàm thoån thöùc cuûa ch uùngtoâi töø laâu . N aêm 1993, th ôøi kyøchöa p hu ïc hoài nh ieàu s inh h oaït leãhoäi vaøñoaøn khaùch nghieân cöùungöôøi nöôùc n goa øi phaûi tr aûi quanhieàu thuûtu ïc. Chuùng toâi ñ i theosö ï höôùng d aãn cuûa nhaân v ieân BoäVaên hoùa Thoâng tin. Caùc quanchöùc ñ òa phöôn g noàng nhieät giôùi

thieäu vôùi chuùng toâi n höõng ca sóqu an ho ï ha y n ha át. Tu y v aäy, ca ùiñ ích maøchuùng toâi nhaém ñeán vaãnchöa ñ aït. N goa øi maët ch uyeânngh ieäp, coøn maët d aân gian nhö

theá naøo? Laàn na ày khaùc haún.Chuùng t oâi ca ûm thaáy nhö moätcaùnh cöûa môûtoan g. Ngoâi ñ ình coå

laøng Lim ñaõm ôûroäng cöûa ra ñeåtaùi tuïc tr uyeàn th oáng cu ng n gh inhsa éc thaàn tö ømoät ngoâi ñeàn nhoûñeán ñaây, caùi r oán cu ûa laøng, caùitinh thaàn cuûa cu ûa leãhoäi coùtöøxaxöa.

Noùi ñ eán laøng Lim , n göôøi t ath öôøng ngh ó nga y ñ eán caùc laøngkh aùc t rong leã hoäi h aùt qu an hoï.Nga øy xö a, theo t uïc truyeàn coù49laøng qu an ho ï. N ay , con soá na àykh oâng ñöôïc xem chuaån laém ñoáivôùi caùc nhaø ngh ieân cöùu. Tuynhieân, coùchaáp nhaän noùnhö moätcon soá bieåu trö ng sö ï doài d aøo,

th ònh vö ôïng na øo ñ où(ví nhö caùccon soá3, 5, 7, v.v.) Töølaøng naàyñeán laøng khaùc, hoäi haùt quan hoïlieân tu ïc t ieáp th eo cho ñeán gaàn caûthaùng. Nhö theá, sö ï vu i chôi, ca

haùt keùo daøi r a, ñeå ñeàn bu ø laïinhöõng ngaøy lao ñoäng meät moûi

Moàng boán laøhoäi Keùo Co

Muøng naêm hoäi OÙchaúng chonhau veà

Moàng saùu ñi hoäi BoàÐÑeàMuøng baûy trôûveàñi hoäi ÐÑOÁng

Cao(H oäi Lim rôi vaøo n gaøy 13

thaùng gieâng aâm lòch .)Nieàm vui cu ûa ñoa øn chuùng toâi

hoâm nay laøñöôïc trö ïc tieáp ñeándöïhoäi Lim, qu an saùt, ghi aâm, vaøgh i a ûnh nhöõng sinh hoa ït ñaëc saéccu ûa moät leãhoäi tieâu bieåu. Tröôùcnhaát phaûi noùi Baéc N in h la øca ùi n oâivaên hoùa Vieät N am , laø thuû ñoâman g t eân Luy Laâu, töøña àu th ieânnieân kyûth öùnhaát. Baéc N inh coøncoùñeán ga àn 1 ngaøn tieán só tr on gheä th oáng g iaùo d uïc th ôøi xö a.

Nhöõng d i t ích cho t ha áy ñaïo Pha ätñaõ truyeàn va øo nôi ñaây tö øcuoáitheákyûth öù2 Coâng Ngu yeân. Sinhhoa ït thöôn g m aõi qu oác teácuõng coùmaët cu øng thôøi. Ngöôøi Trung AÙ,AÁn ÐÑoä, Tr ung Hoa , v.v . haún ñaõcoùmaët nôi ñaây. Vì theá, nhöõngphon g tu ïc coåt ru yeàn coøn soùt laïitreân maûnh ñaát n aày thaät v oâcu ønghieám quùi. Nhöõng chuøa Buùt Thaùp,ñ ình Baûng, ñ ình Lim, v .v. laønôitöøng d ieãn ra haèng ngaøn naêmnh öõng leã hoäi m ang tính truyeàn

th oáng nhaát n öôùc. Laøngö ôøi sinhra tö øñoàng baèng soâng Cöûu Long,toâi ñ eán ñaây cu õng ngô ngaùc nhöcaùc baïn My õ, Anh tron g ñoaøn vaäyth oâi. N goaøi ngoân ngö õVieät qu enthuoäc, toâi vaãn bôõngôõnh ö ai va øcoøn la ïi raát nhieàu ñ ieàu môùi la ïcaànphaùt h ieän.

Ch uùng toâi phaûi ch ia nhautöøng n hoùm n hoûñeå ghi thu , vìhaùt m uùa teáleãvaøhaùt t ình ca qu anhoï d ieãn ra nh ieàu nô i trong la øng ,qu an h khu ñoài Lim . H aùt tr eân ñoài,

treân hoà, t ron g nhaø, n goaøi saân.Khaùc vôùi h oäi d ieãn ngheäthuaät ôûcaùc th aønh p hoáma øtuïñ ieåm laøsa ânkh aáu, nôi ñ aây m oïi ngö ôøi coùtheåöùng khaåu haùt ñoái ñ aùp töøng ñoâinam , nöõr aát haøo höùng, t ình t öù.Hình daùng ñaëc t röng cuûa caùcngöôøi haùt laø khaên xeáp (khaênñoùng), aùo daøi th e, vaøoâ(duø). Goïimoät caùch qu en th uoäc la ølieàn anh,lieàn chòtrong lu ùc haùt qu an hoï trôûthaønh phong tu ïc ha àu nh ö chædaønh cho qu an ho ï.

ÐÑieàu th uùvò, n goängh ónh ñoáivôùi toâi laø ngay caû caùc cu ï giaøcu õng haùt ñoái ñ aùp nhau moät caùch

aûnh: Nhaät AÙnh

aûnh: TL




tình töù, thaäm chí ñ eán vieäc sôøvaïtaùo nhau (maøkhoâng sôï bò ghen!)Ai cuõng hieåu ñaây laømoät cô hoäi"hieám coù"! Ngaøy xö a, caùc laøngth öôøng coùcaùc "boïn" quan hoï, haùtth aâu ñeâm su oát saùng, ñoái ñaùp quala ïi vôùi nhöõng lôøi thô tö ï saùng t aùcvôùi nh au ñeåtranh t aøi, ngu ûchu ngnh au trong m oät nha økh i moûi meät,tu ïc goïi laø "ngu û boïn". Nhö õngcuoäc nguûboïn aáy luoân lu oân laøkyûnieäm ñeïp thôøi thanh nieân ôûBaécNinh . N hö ng moät khi ha i laøngquan hoï ñaõkeát nghiaõvôùi nh au ,th ì duø ngöôøi haùt coù thaáy h aycaùch maáy, yeâu nhau caùch maáycuõng kh oâng ñöôïc laáy nhau , v ì lyùdo m uoán giö õgioïng ha ùt h ay cholaøng, cho chaï khoâng bò maát ñ imoät nhaân taøi veàtay beân kia . Coønbao n hieâu nhöõng p hong tu ïc keátchaï thuù vò khaùc trong quan hoï

khaùc ca àn tìm hieåu theâm. Caøng ñ isaâu vaøo n höõng nôi coùhaùt qu anhoï coøn g iöõ ph ong caùch coå xöanhö Trung ÐÑoàng, N aäm, H oà,v.v…, t a m ôùi th aáy raèng quan hoïhö ôùng veà tín ngöôõng daân giancuûa n gö ôøi xö a. Haùt quan hoï caàumöa, quan hoï hieáu, quan h oïtr uøm ñaàu v.v…

Ngoaøi m oät vaøi ñ ieåm ñaõbieát,caùc lieàn anh, lieàn ch ògaëp ñaâu haùtñaáy, n eân chuùng toâi p haûi saên tìmsu oát ngaøy töøtr eân ñoài xuoáng caùchoà. Xuoáng ñoài, ra ñeán ca ùc hoàngh e ca ùc lieàn an h lieàn chò haùttr on g khi ngoài treân nhöõng chieácthuyeàn nan , thuyeàn roàng. Tu ynhieân, ñ ieàu laøm toâi caûm thaáy hôikhoù chòu laø treân thuyeàn roàng(sôn veõ tr eân thieát giaû ta ïo), caùcanh chò haùt vôùi microphon es va ømoät oáng loa thoâsô ñeåaâm th an h

ñöôïc khuyeách ñ aïi. Nhö ng khoånoãi, m aùy khoâng coù chaát löôïngtoát, n eân keâu reø reø, t ieáng ñöôïctieáng maát! Toâi thieát nghó, n gaøyxöa ngöôøi ta h aùt t reân hoàñeåaâmthan h ñöôïc va ng treân maët nöôùc.ÐÑoù cuõng laø caùch kh uyeách ñaïitieáng haùt. Laïi nöõa, gaàn maët nöôùclong lan h, ch ieác th uyeàn tr oâi boàngbeành gaây neân caûnh töôïng vaøcaûmgiaùc thuùvò.

Traêm khuùc soâng ñoådoàn moät beánEm chaûyeâu chaøng, em ñeán chi

ñaây?Theo p hon g tu ïc quan hoï,

ngö ôøi haùt coùk inh n gh ieäm hôn ,vaøo ngh eàsôùm hôn ñöôïc goïi baétña àu chò Ha i, chò Ba, chò Tö , v.v.Theo th öùbaäc naày t a thaáy coùsö ïchuaån nhaän ta øi n aêng, vaøñòa vòtrong coäng ñoàng qu an ho ï. Tröôùcñaây toâi vaãn ngh ó sai r aèng chæcoù


aûnh: Nhaät AÙnh




trong Nam ngöôøi ta môùi goïi chòHai, a nh Hai va øngoaøi Baéc ngö ôøita chæ goïi laø anh Ca û, chò Caû.Nhöng nay t oâi m ôùi thaáy ñ ieàu aáykhoâng ñ uùng. Ca ùch goïi tron g

Nam cuõng ñaõcoùnhö theáôûBaécNinh roài. Khi n ghe ngö ôøi qu anhoï goïi nhau ba èng caùch aáy, toâiboãng caûm thaáy moät sô ïi daây thaântình naøo ñoù noái lieàn giö õa toâi(ng öôøi mieàn N am ) vaø ng öôøiqu an hoï. Chò Tö H öôøng (Thu ùyHöôøng) tr on g chieác aùo töùth aânlaøm baèng tô, nheï nh aøng , tr angnhaõ, boãng troãi leân moät baøi haùtnoàng n aøn, tình t öùlaøm sao:

Töông tö moät nhòp ba caàuBaéc Nam ñoâi ngaõchòu saàu ñoâi

nôi (Con) chim khoân cheát meät veàmoài

Ngöôøi khoân cheát meät veà nhôøinhoûto

Beán soâng kia coùluùc nhôõñoø.Trong qu an hoï, tính chaát tröõ

tìn h raát saâu ñaäm. ÐÑeán ñaây toâimôùi thaáy ñöôïc neùt ñaëc tröngnaày. Caùc cu ï giaøvaãn haùt t ình camoät caùch "töïnhieân", trong khi xaõhoäi chung qu anh xem laøchuyeänbình th öôøng, th aäm chí coøn ta ùn

thöôûng. Ðoàng thôøi, ñaây cu õng laømoät moâhình xaõhoäi "m ôû", coùth eåñaõcoùtöø nga øn na êm na y (hay ítra tö øthôøi Lyù- nh ö tö ông t ru yeàntron g g iôùi qu an hoï). Du øgiaøva ãnhaùt nhöõng ba øi t ình ca maøkh oângsôïbò xaõhoäi cho la ø"xöôùng ca voâloaøi"! ÐÑöông nhieân, ñ aây laøh oäixu aân, h oäi cuûa moïi t aàng lôùp , m oïilöùa tuoåi… Moãi naêm moät la àn, ñeánheïn la ïi leân. Trong caùi h ieám aáyboãng t rôû th aønh qu ùi. Trong caùihaøo höùng aáy seõtrôûth aønh noàng

ñoätình caûm. Coùth eångöôøi ta yeâunhau, vaøyeâu caûcaùi "d òp" hieámaáy ñ eåñöôïc gaëp nhau, ñ eåhaùt vôùinh au trong ngaøy hoäi.

Theo truyeàn th oáng, kh i haùt

qu an hoï, hoï haùt ñ oâi (nam hoaëcnöõ). Moät n göôøi haùt ch ính goïi laø"gioïng daãn", m oät ngö ôøi h aùt phuïgoïi laø"gioïng luoàn". Ngöôøi haùtgioïng d aãn thöôøng phaûi coùkinhnghieäm hôn , khoeûhôn . Ñeå ñoáila ïi, moät ñoâi k ia seõhaùt moät baøikhaùc mang yùnghiaõñoái öùng. Vaánñeà haùt ñoái coøn coùmoät giaù tr òtr ieát lyùxaõhoäi m aønhieàu hoïc giaûñaõbaøn.

Hoâm aáy toâi ñ öôïc vinh haïnhgaëp nh aïc só Hoàng Thao. An h la ø

nhaøn ghieân cö ùu chuyeân saâu v eàquan hoï. Laø ngö ôøi H aø Noäi,nhö ng anh do ïn veà soáng ôûThòCaàu, Baéc N inh, ñ eå ñöôïc soángngay t rong caùi "noâi" qu an ho ï.Ngh e toâi ñ eán Baéc N inh, anh ñeánñeå gaëp gôõ trao ñ oåi. Gaëp a nhnhieàu laàn nôi ñaây, cuõng nh ö an h,toâi caûm thaáy moät tình caûm noàngnaøn n aøo ñ où vôùi Thò Ca àu. An hnoùi, t ron g truyeàn thoáng qu an hoïcoùgaàn hai traêm laøn ñ ieäu , coùñeánhôn ngaøn baøi h aùt. Sau naày,

chuùng toâi gaëp nhau , say meâbaønveành aïc tính trong haùt qu an hoï,coùnh ieàu ñ ieåm nhaát tr í nh au giö aõchuùng toâi. Toâi vaøanh cu øng choraèng m oät baøi haùt quan h oïkhoângchæ theå hieän 1 daïng thang aâm(nhö "nguõ cung" maø ngöôøi tathöôøng n oùi), m aødo söï keát h ôïpcaùc phaân töû than g aâm (scaleunits) goàm ba hoaëc boán aâm.Ch uùng noái keát qua moät tru ïc(pivotal poin t), hoaëc lieân keátcaùch nhau ba èng m oät quaõng hai.

Söï bieán d aïng thang aâm t rong 1baøi h aùt ñöôïc caùc n haøn haïc h oïcgoïi laø "meùtabole" (ta ïm dòch laø"chu yeån heä"). Ch ính vì theá, khinghe m oät b aøi haùt, ta caûm thaáy

ñöôïc nhieàu caûm giaùc ñ an maécvaøo nhau töông tö ïnh ö n ghe moätbaûn giao höôûng Taây p höôn g vôùinhöõng chuyeån dòch caùc aâm heäminor - major.

Hoäi Lim coù th eå noùi laømoättoång hôïp caùc s inh hoa ït vaên hoùañòa p hö ông, chöùkhoâng rieâng gìhaùt qu an hoï. Phía döôùi ñ oài ngö ôøita tieáp tu ïc ch ôi tr oøcôøngöôøi vôùicon côøba èng ngö ôøi thaät ñoùng vaitö ôùng, só, töôïng , xe, p haùo, maõvôùi caùc em beù tran g p huïc vu inhö tu oàng haùt. Caùc baïn tr eûth inhau chôi ñ aùnh ñ u. Nhö õng caâyñu cao chaát n ga át. Nhöõng t aøaùo töùth aân laû löôùt nhö th öôøng thaáytrong tranh.

ÔÛchuøa Lim, Phaät, caùc thaùnh,th aàn vaãn ñöôïc moïi ngö ôøi xem laønieàm tín ngö ôõng chung, khoângphaân bieät. Tieáng chuoâng moõvang leân vôùi n höõng lôøi k inh coåmaøít khi toâi ñ öôïc nghe. N hö õngbaøi kin h Phaät baèng t ieáng Vieät"ngu yeân chaát" (thay v ì caùc kinhbaèng tieáng H aùn-Vieät) vaø giaiñ ieäu thaät daân gian khieán toâi thaáynhö kh o taøng aâm nhaïc Ph aät g iaùocaàn ñöôïc t ieáp tuïc n ghieân cö ùu,tìm hieåu th eâm. Noùtieàm aån tr on gmoät leã hoäi ñòa p höôn g m aø haùtqu an hoï laøt roïng ñ ieåm. Leã hoäiva ãn laøleãhoäi ôûkh aép nôi, tö ïth uôûna øo; nhö ng caâu ha ùt qu an hoï tìnhtö ùhoâm n ay va ãn la øquan hoï cuûaBaéc N in h ngaøn naêm vaên vaät.q

aûnh: TL



Taûmaïqua hoï



Ñöùc MieângGóa baïn

Theo taøi lieäu cuûa coá nhaïc só Hoàng Thao (tính thôøi ñieåmnaêm 1988), Daân ca quan hoï

coù 174 laøn ñieäu (aâm ñieäu cô baûn).Tìm trong soá naøy chuùng toâi loïc ra23 laøn ñieäu thuoäc gioïng Giaõ baïn .Giaõ baïn (Chia tay töø giaõ baïn beø)bao goàm taát caû nhöõng baøi noùi veà

söï xao xuyeán, löu luyeán luùc chiatay cuûa ngöôøi Quan hoï sau nhöõngcanh haùt daøi bòn ròn tình trong yùngoaøi, sau nhöõng cuoäc vui "taøn

ñeâm raïng ngaøy" khoâng nôõ rôøinhau:

Ngöôøi veà em vaãn trâng the Trâng nöôùc - nöôùc chaûy - trâng

beø - beø trâi Ngöôøi veà em daën taùi hài Yeâu em xin chôù ñöùng ngài vôùi ai Hoaëc nhö:Vaàng â bùng ñaõ xeá taø,Bôûi chöng dan díu haù ra theá

naøy.Ñang vui chuùng em trôû ra vâeà Quan hï cù nhôù ñeán chuùng em

chaêng? Caùc cuoäc chia tay bao giôø cuõnglöu luyeán, khoâng ngeïn ngaøo maø"ngoït ngaøo ñaàu löôõi maën maø beân

tai" nhö caâu haùt cuûa Quan hoï. Bieátraèng söï chia tay chæ laø taïm thôøi, coùtheå ngaøy mai, ngaøy kia gaëp laïi, aáyvaäy maø lôøi haùt nhö man maùc aám senoãi buoàn:

Ngöôøi veà ñeå nheän giaêng muøng,Naêm canh luáng chòu laïnh luøng

caû naêm.Ngöôøi veà nhôù chuùng em chaêng,Ai ñem ngöôøi ngïc thung thaêng

chán naøy...Ta coù theå thaáy qua caâu haùt treân

maø ñoïc ñöôïc noãi buoàn cuûa ngöôøi

Quan hoï khi xa baïn. Raèng: gianbuoàng heïp coù coâ gaùi Quan hoïñang chòu söï laïnh luøng suoát naêmcanh maø nhö caû motä naêm giaêng




maéc saàu ñong, khieán nheän phaûivöông tô nhö maéc maøn cho ngöôøinguû.

Baøi ca Ñeå nheän giaêng muøng môùi chæ laø moät trong soá hai möôi banoãi loøng maø ngöôøi Quan hoï thöôøngtheå hieän luùc chia tay, sau chia tay.Nhöõng noãi loøng aáy laø nhöõng baøi camaø chuùng toâi cho laø nhöõng baøi cahay nhaát trong moät canh haùt Quanhoï nhö: Tráng ràng, Chia reõ ñâi nôi, Chuâng vaøng gaùc cöûa tamquan, Reõ phöông chia lan, Ñeán heïn laïi leân...

Khaên vuoâng moû uaïTrang phuïc nöõ Quan hoï ñöông

nhieân laø phaûi keå ñeán aùo naêm thaân,may baèng the, luïa, yeám coå vieàn,

bao thaét löng xanh, vaùy soài ruû hìnhlöôõi trai, chaân ñi deùp cong.... töôûngnhö theá cuõng laø ñuû, vaäy maø coønmoät chi tieát nhoû, nhöng raát quantroïng ñeán möùc khoâng theå thieáu, ñoùlaø "khaên vuoâng moû quaï".

Khaên vuoâng moû quaï khoâng haúnai bieát haùt quan hoï cuõng bieát chít;maø daãu coù bieát chít cuõng chöachaéc ñaõ ñeïp. Trong thöïc teá nhieàulieàn chò Quan hoï maëc trang phuïcQuan hoï raát ñeïp, nhöng khaên chöabieát chít neân ít nhieàu laøm giaûm veû

ñeïp thanh nhaõ, ñoan trang cuûachính mình. Coù ngöôøi ñaõ noùi: Khaênmoû quaï phaûi chít sao cho vöøa, hôïpvôùi khuoân maët, taïo cho khuoân maët(khi chít khaên) nhö hình chieác buùpsen. Neáu chít caùi moû quaù cao,troâng noù ñieâu, neáu ñeå caùi moû thaápquaù, khuoân maët trôû leân ñaàn, toáitaêm... Muoán chít khaên moû quaï choñeïp, tröôùc tieân phaûi "bieát quaán toùctrong moät khaên vaán toùc, voøng troønlaïi vaø ñaët ngay ngaén leân ñaàu, hôixeä vaø hình baàu duïc veà phía gaùy,ghim laïi". Nhöng quan troïng hôn laø

khaên vuoâng ñem gaáp sao chokheùo vaø caân ñoái (gaáp cheùo thaønhhình tam giaùc) beû hình moû quaï saocho chính giöõa ñöôøng ngoâi treânñaàu, baét hai goùc khaên veà hai phíatai roài thaét muùi ôû gaùy.

Thöïc ra khaên vuoâng moû quaïkhoâng ñôn thuaàn chæ laø coâng cuïtrang phuïc treân ñaàu ngöôøi thieáunöõ, maø haún laø coâng vieäc ngheäthuaät laøm ñeïp caàn coù ôû ngöôøi congaùi Quan hoï. Cuõng vì theá chaêng,khuoân maët buùp sen cuûa ngöôøi

thieáu nöõ Quan hoï trong ngaøy hoäimuoân ñôøi vaø muoân ñôøi... laøm ngôngaån caùc lieàn anh.

Chôït nhôù.... Coù ai ñoù ñaõ töøng

thoát leân:Nhìn em khaên vuâng mû quaïÑeå anh trng daï tô vöông Nhìn em khaên vuâng mû qua Ñeå anh haù ñaù vì ngöôøi....

Ngoài töïa maïn thuyeànÑaây laø baøi ca raát phoå thoâng cuûa

quan hoï. Phoå thoâng ñeán caùi möùcngay caû lôøi giôùi thieäu cuûa baøi canaøy, nhieàu ngöôøi cuõng bieát. Thí duïkhi caùc lieàn anh haùt:

Ngài töïa sng ñaø Hûi ngöôøi tri kyû ra vaø vaán

vöông Giù laïnh ñâng tröôøng Nöûa chaên nöûa chieáu nöûa giöôøng

ñôïi ai....Thì caùc lieàn chò haùt ñaùp laïi

raèng:Ngài töïa maïn thuyeàn,Giaêng in maët nöôùc caøng nhìn

caøng xinh Sôn thuyû höõu tình Thô ngaâm ngaøi laùi röôïu bình

trng khang...Vôùi lôøi daãn treân ñaây töï thaân ñaõ

noùi tôùi vieäc Ngài töïa sng ñaø vaøNgài töïa maïn thuyeàn laø hai baøi cangöôøi quan hoï thöôøng duøng khi haùtñoái ñaùp. Ngoài töïa nôi maïn thuyeànuoáng röôïu ngaém traêng töông öùng

vôùi vieäc ngoài töïa song ñaøo (cöûa soåbeân phoøng ôû cuûa ngöôøi con gaùi)öôùm hoûi baïn tri kyû ra vaøo coù thaáyvaán vöông. Hai khoâng gian khaùcnhau cuøng chung moät yù töôûng: moätbeân laø ngoài thuyeàn boàng beành giöõañeâm traêng - moät beân laø ngoài cuûasoå höùng laøn gioù laïnh ñeâm ñoâng -chung nhau caùi noãi nieàm nhungnhôù, chôø ñôïi baïn tình quan hoï...

Caùi hay cuûa Ngài töïa maïn thuyeàn ngoaøi tính aâm nhaïc coøn laøphaàn aâm nhaïc luùc keát thuùc. Chaúngtheá maø nhaïc só Nguyeãn Vaên Tyù khi

vieát: Mät khuùc taâm tình cuûa ngöôøi Haø Tónh ñaõ boäc baïch raèng: "Toâi baétchöôùc phaàn keát cuûa baøi Ngài töïa maïn thuyeàn ôû cho ñöa aâm nhaïcmôû ra thaät bay boång. Laøm trai nôi chán caàu Haø - aâm nhaïc nhö bayvoïng leân, nhö khaùt khao. Baøi HaøTónh cuûa toâi thì... cù câng ta vun tràng thì maàu ñaát laïi neân töôi...."

Toâi nhôù laïi nhöõng naêm thaùngchieán tranh choáng Myõ - hai ngheä só Myõ laø Gieân-phon-ña vaø Hoâ-ly-niakhi ñeán thaêm quan hoï - ñaõ haùt

song ca baøi haùt naøy moät caùch saysöa. Ñöùng trong caên nhaø nôi sôtaùn, vôùi caùi gioïng lô lôù - theá maø haichò vôùi daùng ñieäu ñu ñöa - y nhö laø

ñöùng treân thuyeàn, haùt Ngài töïa maïn thuyeàn ..., nhö ai....

Traàu teâm caùnh phöôïngXa xöa, quan hoï ñaõ tieáp khaùch,

ñi môøi khaùch, hoaëc ñi chôi hoäi,thaäm chí sang nhaø nhau thaêmthaày, thaêm meï - sau nöõa laø thaêmanh Hai, chò Hai "thöôøng laø coù côitraàu laø ñaàu caâu chuyeän".

Thöa göûi trong caâu chuyeänthöôøng ngaøy, cuõng laáy mieáng traàulaøm côù. Chaúng haïn:

Traàu naøy traàu tính, traàu tình,Traàu lan, traàu phöôïng traàu

mình traàu ta.Traàu naøy teâm tái hâm qua,Hâm nay tieáp baïn mang ra môøi

ngöôøi...

Ca dao Vieät Nam thì thaám thía,saâu xa:

AÊn traàu ch mieäng ñû mâi,Uáng röôïu ch cheùn töôi ñâi maù

hàng.Trong Daân ca Quan hoï coù caû

moät baøi ca noùi veà mieàng traàu teâmcaùnh phöôïng maø göûi theo nhöõngtaâm traïng: "Thì tay em naâng caùi côi traàu. Maét em nhìn em lieác emtrâng... Traàu teâm caùnh phöôïng daâng leân môøi ngöôøi. Ai ôi cù thaáu chaêng laø ñeán chuùng em chaêng..."

Hoaøn thaønh moät mieáng traàukhoâng khoù, quan troïng laø bieát choïnlaù, choïn voû, chon cau vaø ñaëc bieätphaûi kheùo tay. Cuõng thì mieángtraàu, ngöôøi naøy teâm ñeïp, ngöôøi kiateâm thoâ cuõng laø chuyeän deã hieåu.Teâm ñeå coù, chaéc nhieàu ngöôøi teâmñuôïc. Teâm môøi khaùch maø khaùchaên traàu coøn nhôù maõi, nhôù caû "caùi tính, caùi tình" trong mieáng traàu...môùi laø khoù. AÊn traàu khoâng haún ñeåcho "Mieäng ñû mâi" ; uoáng cheùnröôïu laø uoáng caùi Tình, theá môùi xaxoâi raèng: uoáng röôïu cho cheùn töôi

ñoâi maù hoàng laø vì vaäy. Caùi cheùnlaøm gì coù maù hoàng. Maù hoàng chæ ôûkhuoân maët thieáu nöõ, nhaát laø thieáunöõ Quan hoï khi tieáp baïn thì maù ñaõhoàng - caøng hoàng theâm...

Ca dao coøn noùi:Yeâu nhau cau saùu bå ba,Khâng yeâu cau saùu bå ra laøm

möôøi Nhöng ca dao cuõng nhaéc:Môøi nhau mät mieáng cau khâ,Ngöôøi khân thích mûng, keû thâ

tham daøy.

Laøm ñöôïc mieáng traàu ñaõ khoù.ñöôïc môøi traàu coøn khoù hôn. Vöôïtleân taát caû caùi tình, caùi nghóa; laø lôøinoùi caâu môøi sao cho kheùo, cho ñeïp





Chôiqua hoï

Haùt ua hoï thìhieàu göôøi ñaõ bieát.Loái chôi ua hoï thìcoù göôøi chöa bieát.

Vuøg ua hoï töïhaøo vôùi caâu ca:"...nghe ra thì cuõghay tìhngheà chôi ua hoïcoù tih môùi töôøg".

aûnh: TTXVN

ngoâ Vaên DaûM-tHanH ngaân

Loái ch ôi sau ñaây giuùp ta hieåu ñoâi ñ ieàu veà

ngheàchôi qu an h oï. Thöôøng thì chôi qu anhoï coùbeân ra , beân ñoái. Baøi r a ñöôïc xu aáthieän tröôùc, sau ñoùcoùca ùc baøi ñoái.

Thieát tha laømoät baøi haùt quan hoïhay , cho n eânnhieàu ngö ôøi thích haùt. Do ñoù, coù ngö ôøi v aãntö ôûng laøbaøi ñ oäc (m oät) nhöng th öïc teá, loái ch ôinaøy ñ aõcoùmoät soá baøi, t rong ñoùcoùbaøi "Maänñaøo" . Chuùng t oâi nhaän thaáy, noäi d ung vaênchöông cuûa baøi "Maän ñ aøo" ñöùng ôûvò tr í baøi ramôùi ñ uùng. "Th ieát tha" la ïi laøbaøi ñoái.

Maän ñaøoSaùng t raêng saùng caûvöôøn ñaøo,Saùng qua vöôøn maän, saùng vaøo vöôøn mô.

Höõu t ình phaän ñeïp duyeân öa,Hoûi ngöôøi ôûchoán trang ñaøi ñaâu ta.Thöa nhôøi xin hoûi moät nhôøi,Duyeân kia ñaõheïn hay ngöôøi giaùcao.Nguyeän cuøng chung boùng maän ñaøo,Coøn e loøng khaùch nôi naøo xöùng chaêng.Thuaän doøng caùloäi xuoâi doøng,Ai ñem cung queáaûhaèng saùnh ñoâi.Öôùm nhôøi xin hoûi moät nhôøòThieát thaDuyeân may gaëp caûnh gaëp ngöôøi,Gaëp nôi quan hoï, gaëp ngöôøi taøi hoa.Thaáy nhôøi naên næthieát tha,

Ngoït ngaøo ñaàu löôõi, maën maøbeân tai.Vaâng nhôøi mang tieáng ñeåñôøi,Khoâng vaâng thì neåloøng ngöôøi xieát bao.




Thaät loøng coùt ieác ñaâu naøo,Coøn e loøng khaùch maän ñaøo xöùng chaêng.Ngoïn ñeøn kheâu toûdöôùi t raêng,Ai ñem ngöôøi ngoïc, duyeân vaøng saùnh ñoâi.Nguyeän cuøng chung boùng maän ñaøoïXem xong lôøi ca cuûa hai baøi haùt t reân, ta deãnhaän

ra noäi d ung chính laøchuyeän tìn h duyeân cuûa moät ñoâinam nöõ.

Beân hoûi: öôùm lôøi, thöûyù. Beân ñaùp: toûtình, öngthuaän. Ñoàng thôøi ta cuõng n haän ra: ñoùlaøcu oäc haùtgiao duyeân t rong m oät canh ha ùt quan hoï. Cu õng v ìhaùt giao d uyeân t ron g cu oäc chôi, cho neân ñ aây khoângñôn thuaàn tìn h duyeân cuûa moät ñoâi t ra i, gaùi m aønoùñaïi d ieän cho söï giao d uyeân cuûa n hieàu ñoâi tra i, gaùi.Noùcoøn bao haøm ta âm tö , t ình caûm; nhieàu lónh vöïcvaên ch öôn g, n gh eäth uaät... cu ûa caûcoäng ñ oàng ñ eán d öïhoäi. Vì vaäy, beân naøy moät ñoâi, beân kia moät ñoâi, ñoáiñaùp nh au nh öng laïi chung cho caûhoäi ñ oái ñ aùp nh au .

Maët khaùc, hai baøi h aùt naèm tr on g moät loái chôi, coùnhieàu noäi d ung, thuûph aùp ñeåt hi thoátaøi n aêng cuûangö ôøi tham döï cuoäc chôi, nhaèm ñaët tôùi ñ ích: pha ânñònh th aéng, th ua, ch o neân, hai ba øi haùt tr eân noùcoønlöu la ïi trong vaên h oùa qu an hoï ñeå nh ieàu n gö ôøi,nhieàu ñôøi sau pha ûi "lao taâm, khoå tö ù" trong n gh eàchôi. Khoâng chæ"nhaát phieán taøi t ình th ieân coå lu ïy"maøha øng chuïc, haøng tr aêm caëp ta øi t ình ñeåcho nhieàungöôøi, nhieàu ñôøi sau phaûi lieân lu ïy. Va äy t a haõy xem,ngoaøi n oäi d ung noùi leân tình yeâu nam nöõth ì baøi n aøycoøn nhöõng g ì ñ eålieân lu ïy cho ñ ôøi sau . Phaûi suy n gh ó,tìm toøi nhieàu ñeåkhoûi thu a trong cuoäc chôi, ñoùlaøñ ieàu bu oäc ngö ôøi ta phaûi "tin h tö ôøng" ñ am meâtrong

cuoäc chôi. "Chô i qu an hoï bò thua , veàñ eâm cay m uõikh oâng ng uûñöôïc".Loái chôi n aøy coùnhöõng m eïo m öïc gì? Theåthô theo

lu aät sa ùu, t aùm. Ba caâu thô ñaàu daønh cho haùt bæ(môû).Moãi ñaän haùt coøn la ïi laømoät caëp thô taùm, saùu . Maûngsa ùng taïo naèm ôûgiö õa chöõthöùhai vaøba cu ûa caâu sa ùuchöõ. Theo caáu truùc cuûa giai ñ ieäu , m aûng sa ùng taïoñöôïc theâm vaøo naêm chöõ(tö ø).

Cu ï th eå, caùc ñaän haùt n göôøi xö a ñ aõtheâm vaøo n hösau:

Baøi m oät coùboán ca âu thô saùu ch öõ:Thöa nhôøi (cuøng ai t ieän ñaây t oâi) xin coùmoät nhôøiNguyeän cuøng (cuøng ai t raêng khuya t a) chung boùng

maän ñaøoThuaän doøng (doøng soâng ñuïc trong ñoâi) caùloäi xuoâi

doøngÖôùm nhôøi (tieän ñaây cho chuùng toâi) xin hoûi moät nhôøiBaøi h ai coùboán caâu saùu ch öõ:Vaâng nhôøi (ngöôøi ra sôï sau em) mang t ieáng ñeåñôøiThaät loøng (töï em, töï em, em) coùtieác ñaâu naøoNgoïn ñeøn (ñeøn khuya ai kheâu nay) kheâu toûdöôùi

traêngNguyeän cuøng (cuøng ai t raêng khuya t a) chung boùng

maän ñaøo.Ngö ôøi qu an hoï qu y ñ ònh : Trong m oät baøi, hay

nhieàu baøi haùt ñ eàu naèm trong moät loái ch ôi, th eo moät

theåthô nh aát ñ ònh . Nhö ng ñeåcho baøi haùt ñ öôïc boåsu ng th eâm lôøi h ay , yùñeïp; maët kh aùc, ñ eån göôøi ñ eánchôi ñöôïc p haùt huy ta øi naêng ñoùng goùp vaøo cu oäc

chôi, seõcoùmoät ch oã tr oáng goïi laø"maûng saùng taïo"cho ngö ôøi ñ eán chôi ñöôïc theâm chöõvaøo. Taát nhieânngö ôøi ra ba øi cu õng phaûi coùnhöõng tö øth eâm man g tínhch aát gôïi yù, laøm maãu.

Xem nhöõng caâu , nhöõng chöõtheâm vaøo t a th aáy:Neáu ñeånguyeân caâu th ô saùu chöõñaõhay roài, v í nhö:"Vaâng n hôøi man g t ieáng ñ eå ñôøi" nhöng n eáu maûngsa ùng taïo ñ öôïc theâm naêm chöõ, caâu thô saùu chöõñaõthaønh caâu ca 13 chöõ:

Vaâng nhôøi (ngöôøi ra sôï sau em) mang t ieáng ñeåñôøiHoaëc laø:Ngoïn ñeøn kheâu toûdöôùi t raéngThaønh caâu ca:Ngoïn ñeøn (ñeøn khuya ai kheâu n ay) kheâu toûdöôùi

traêngRoõr aøng caùch theâm lôøi, theâm chöõlaøm cho noäi

dung caâu ca p hong phu ùtheâm. Taâm tö , tình caûm...cuûa ngö ôøi ñôøi tham gia chôi quan hoï ñaõlaéng ñ oïng

laïi caøng saâu ñaäm, kín ñaùo, t eánhò hôn .Cho neân, haùt qu an hoï phaûi naém ñöôïc loái ch ôi th ìngöôøi haùt môùi phaùt trieån ñöôïc heát taøi naêng cu ûamình.

Ca ùc baøi ca qu an hoï, ch uûyeáu haùt baèng thô, phoåbieán laøtheåthô 6/ 8. Nhöng gaàn n hö baøi naøo cu õngcoùma ûng saùng taïo ñ eångöôøi ñeán chôi t heâm chöõ(tö ø)vaøo, laøm cho n hieàu ngö ôøi laàm tö ôûng: quan hoïchæcoùlôøi ca chöùkh oâng phaûi haùt t heo th ô.

Laïi nöõa: Chöõthöùsaùu cuûa caâu saùu chöõbao giôøcuõng phaûi m an g daáu huyeàn. N eáu vì lyùdo naøo ñoù,chöõnaøy khoâng man g daáu huyeàn th ì ngöôøi h aùt phaûihaùt saùng taïo. Trong baøi naøy coùcaâu: "Ngoïn ñeøn kheâu

toûdöôùi traêng" . Chöõ"tr aêng" ñuùng ra p haûi man g d aáuhu yeàn, n hö ng neáu coágiöõdaáu hu yeàn, ñ em thay chö õ"tr aêng" baèng moät chöõkhaùc seõlaøm noäi d ung baøi thôkeùm hay ; bu oäc phaûi giö õchöõtraêng thì n göôøi h aùt phaûiuoán gioïng, beûgioïng cho ñaït yeâu caàu cuûa giai ñ ieäu.Chöõthöùba, thöùnaêm va øsaùu cuûa caâu thô t aùm chöõñöôïc nhaéc la ïi hai laàn. Chöõthöùtö cuûa caâu saùu chöõcu õng ñ öôïc nhaéc la ïi hai la àn. Ñaây laøm oät thuûphaùpchính cuûa ch uøm chôi n aøy. Vieäc qu y ñ ònh n höõng ch öõphaûi nhaéc ñ i, n haéc la ïi hoaëc m an g d aáu huyeàn nhövaäy, h ieån nhieân laøtaïo neân cung baäc ca o th aáp (caoñoä) kh aùc nhau ñeågiai ñ ieäu ba øi haùt hay , ñeïp. Tuynhieân nhöõng chöõnhaéc laïi aáy khoâng ñöôïc laøm toái

ngh óa vaên chöôn g, sa i leäch noäi d ung baøi haùt.Vôùi trình ñoängaøy nay, p haàn lôùn ngöôøi haùt bieát

chöõ, bieát n haïc, ch o n eân neáu noäi d ung t hô h ay, laïiñöôïc ky ùaâm th aønh nhaïc môùi ñ i keøm th ì sö ï tr uyeàndaïy quan ho ïkhoâng gaëp khoùkhaên nh ö xöa (tuy v aäykyùa âm nhaïc qu an hoï kh oâng ñ ôn gia ûn). N oùi vaäy,kh oâng coùng hóa ch ôi ñ öôïc loái chôi "Tha thieát maänñaøo" laødeãdaøng. Moät baøi r a, m oät baøi ñ oái n hö treânñöôïc xem laøñoái chænh, v ì n gö ôøi r a ba øi, ngö ôøi ñ oáibaøi tö ông xö ùng nh au . N hö ng , ñ aây m ôùi laøchôi h aibaøi coùsaün. N eáu ngöôøi chôi laïi muoán coùtheâm caùcba øi ñ oái m ôùi thö ùba , th öùtö tieáp theo th ì kh oâng ñ ôngia ûn ch uùt naøo.

Cuoái cu øng laøngöôøi thöïc hieän loái ch ôi, töùc la øngöôøi h aùt. Gioïng haùt caøng hay, n göôøi h aùt caøng coùduyeân, th ì chaát lö ôïng cu oäc chôi ñ aït caøng cao.q





tHu Höông

Xöa kia aùo yeám th öôøng chæñöôïc goïi vôùi ca ùiteân n oâm na laøcaùi yeám, ñoùlaøthöùtr an g p huïcñaõcoùtö øba o ñôøi nay vaøv aãn coøn giöõñöôïc

cho ñ eán ngaøy h oâm nay . Kh oâng chævaøo choán cungñ ình vôùi caùc m eänh phuïcoâng nöôn g, caùi yeám coøn raruoäng ñoàng "daàm möa daõi naéng" vôùi ngöôøi noângdaân vaøcuøng vôùi chieác aùo töùthaân, caùi yeám theo chòem ñeán vôùi hoäi ñ ình ñaùm, goùp phaàn taïo n eân boä"qu oác p huïc" cu ûa qu yùbaøth ôøi xö a.

Caùi yeám xu aát hieän trong cu oäc soáng cu ûa ngöôøidaân Vieät Nam töølaâu nhöng maõi tôùi ñ ôøi nhaøLyùcaùi

yeám môùi "ñ ònh hình" veàcô ba ûn. Theo doøng lòch sö û,caùi yeám khoâng n göøng b ieán ñoåi, n aâng cao t ính thaåmmyõqu a nhöõng laàn caûi t ieán. Tu y nhieân, "cu oäc ca ùchmaïng" cuûa caùi yeám chæxaûy r a v aøo ñ aàu theákyûtröôùckhi caùi quaàn kieåu Taây vaøcaùi vaùy ñaàm xoeø xaâmnhaäp vaøo Vieät Nam . Ô ' t heákyû17, caùi yeám vaãn chöacoùsöï thay ñoåi lôùn lao veàhình th öùc. Th eákyû19, ca ùiyeám coùhình vuoâng vaét cheùo tr öôùc ngöïc, goùc t reânkhoeùt loãlaøm coå, h ai ñ aàu cuûa loã, ñ ính hai m aåu daâyñeåcoät r a sau gaùy. Neáu coåtroøn goïi la øyeám coåxa ây,coånhoïn ñaàu hình chöõV goïi laøyeám coåxeû, ñ ít chöõV m aøxeûsa âu xu oáng goïi laøyeám coåcaùnh nhaïn. Böôùcsan g theá kyû20, aùo yeám caøng ñöôïc sö ûd uïng phoå

bieán vôùi nhieàu kieåu daùng vaøm aãu maõp hon g phuù.Daønh cho ngöôøi lao ñoäng coùyeám maøu naâu deät baèngvaûi thoâ. Ngöôøi lôùn tuoåi m aëc yeám maøu thaãm. Conga ùi nhaøgia g iaùo m aëc yeám nhieàu maøu, tr an g nhaõvaø

kín ñaùo. Loaïi yeám "ôõm ôø", maøu saëc sôõ, coåcaém saâutr eãqu aùbôøngö ïc, "thaùch th öùc" chædaân "trôøi ô i" d aïngThò Maàu môùi m aëc. Thôøi kyø"caùch taân" naøy, coåyeámthöôøng ñ öôïc "daèn" theâm ba ñöôøng ch æ ñeå "baûohieåm" hoa ëc may vieàn laèn vaûi, theâu hoa caëp th eoñöôøng bieân coå.

Moät loaïi yeám hay ñöôïc caùc coâgaùi söûdu ïng nöõalaø"yeám ñeo buøa". Goïi la øyeám ñeo buøa bôûi ngöôøimaëc chuùng thöôøng ñeåxaï höôn g va øo trong tu ùi v aûinh oûñeo caïnh yeám, ñ oùchính laøthöùvu õkh í voâcuønglôïi h aïi cuûa caùc coâ gaùi thôøi xöa... Khoâng chæ vaäy,ch ieác yeám coøn laøm neân nhöõng caâu chuyeän tình yeâuvoâcu øng ñoäc ñ aùo. Xöa, caùc coâga ùi khi h eïn hoøngöôøimình yeâu th öôøng "eùm" moät mieáng tr aàu tr on g chieácyeám cuûa mình, d aân gian go ïi ñ oùlaø"khaåu tr aàu daûiyeám". Coùleõkh oâng coùth öùtr aàu naøo "linh th ieâng" hônloaïi traàu daûi yeám naøy.

Ñeå trôûtha ønh "quoác p hu ïc" cuûa qu yùbaøquyùcoâtröôùc khi chieác aùo daøi ra ñôøi, ñ i keøm vôùi caùi yeám laøch ieác a ùo caùnh khoaùc n goaøi khoâng caøi cu ùc. Kh i rangoaøi beân ngoaøi ch ieác yeám phaûi coùtheâm ch ieác aùodaøi, ch ieác vaùy lö ôõi t rai baèng lónh, d aûi luïa ñaøo h oaëcmaøu môõgaøtha ét n gang löng, caùi xaøtích ba ïc lu ûnglaúng, boä "ñoä ngh eà" aên tr aàu beân phía caïnh sö ôøn,chaân man g d eùp. Ch öa h eát, phuïc tr an g r a ñöôøng coønphaûi keåñ eán laøhai chieác khaên ñoäi ñ aàu: khaên nhieãu(qu aán beân trong) va økh#n moûqu aï (truøm beân ng oaøi).Neáu ñuùng dòp hoäi heøñ ình ñaùm caùc coâgaùi thöôøngtran g bòtheâm cho m ình chieác noùn qu ai th ao , toùc vaáncao caøi löôïc.

Gioù xuaâ toác daûi yeám ñaøo

Hìh aûh höõg coâ gaùi thöôùt tha trog taø aùo daøi duyeâdaùg töø laâu ñaõ trôû thaøhbieåu töôïg cuûa Vieät nam.

Tuy hieâ, hì laïi uaù trìhphaùt trieå lòch söû tragphuïc daâ toäc, Vieät namkhoâg chæ coù aùo daøi maø coøcoù aùo yeám - thöù trag phuïckhoâg theå thieáu cuûa göôøico gaùi xöa.




Haùt ñuùm

Caùc xaõ Phuïc Leã, Phaû Leã (huyeän ThuyûNguyeân) ñöôïc coi laø queâ höông haùtñuùm cuûa Haûi Phoøng. Haùt ñuùm ôû ñaây raát

giaøu laøn ñieäu: troáng quaân, coø laû, sa maïc, lyùgiao duyeân. Vaøo hoäi, moät khi beân nöõ - voán hayñoät ngoät chuyeån laøn ñieäu trong khi haùt maø phíabeân nam khoâng kòp ñoái laø thua. Haùt ñuùm ôûPhuïc Leã gaén vôùi Hoäi môû maët. Con gaùi PhuïcLeã quanh naêm duøng khaên chít che maët chæ ñeåhôû hai ñoâi maét ñen nhö haït nhaõn. Ngaøy hoäimôû maët coøn ñöôïc coi laø ngaøy caùc coâ gaùi thisaéc ñeïp, laøm quaân côø ngöôøi. Chieác khaên tungra ñeå loä nhöõng khuoân maët traéng mòn, moâi hoàng

nhö hoa löïu, laøm cho Hoäi thi haùt ñuùm theâmsay meâ, haøo höùng. Trai gaùi haùt möøng, haùt hoûi,haùt ñoá, haùt hoaï, haùt giao duyeân (hueâ tình), haùttieãn...

Haõy nghe beân nöõ haùt ñoá:Tam sôn, töù haûi, nhaát phaàn ñieàn Chaøng maø giaûi ñöôïc, em lieàn the khâng? Beân trai haùt giaûi:Tam sôn laø nuùi, töù haûi laø sâng Nhaát phaàn ñieàn laø ruäng, the khâng laø

naøng.Vaø beân traùi taùch ra, moät chaøng caàm tay coâ

gaùi haùt giao duyeân:

Thaáy em vöøa ñeïp, vöøa xinh Anh thuaän nhaân tình, anh naém cå tay Naém rài, anh hûi cå tay Ai naën neân traéng, ai day neân trøn? Roài chaøng keå noãi gian truaân:Vì naøng anh phaûi ñi ñeâmNgaõ naêm ba caùi, ñaát meàm khâng ñau Vì naøng anh phaûi ñi thaêmNgaõ söùt ñaàu gái, ngaõ thaâm baùnh cheø! Beân gaùi cuõng boäc loä tình caûm:Yeâu nhau quaù ñãi quaù chöøng Treø nn queân meät, ngaäm göøng queân cay .Khoâng ít caùc chaøng trai, coâ gaùi vì caûm meán

nhau qua lôøi ca, ñieäu muùa maø roài neân vôï neân

choàng. Vaø vì theá, haùt ñuùm luoân laø leã hoäi haápdaãn, treû trung, trôû thaønh neùt ñaëc tröng trong khotaøng vaên hoaù truyeàn thoáng cuûa vuøng ñaát naøy.q

Suoát ch ieàu daøi lòch söû, caùi yeám ñaõñ i vaøo "giaácmô" cuûa bieát ba o th eáheämaøy ra âu. "Tr ôøi möa laáy yeámmaøche - Coùanh ñöùng gaùc coøn e n oãi gì?" . Ñaùp la ïi, caùcnaøng cu õng chaúng vöøa: "Öôùc gì soâng heïp taøy gang - Baéccaàu daûi yeám cho chaøng sang chôi" .

Ca ùi yeám laøth öùtr an g p huïc vöøa k ín ñaùo, vöøa..."ôõm ôø" moät caùch ngheäth uaät vaøñoäc ñ aùo. Chaûth eámaøThò Maàu noùi vôùi chaøng noâ:

"Gioùxuaân toác daûi yeám ñaøo - An h t roâng thaáy oaûn saokhoâng vaøo thaép höông!".q





Rieâng cuoäc th i baùnh chöngthôøkhaùphö ùc ta ïp. Theo sö ïtích tha ønh hoaøng t hôø ôû

ñ ình laøng Phu ù Ña thì N guyeãnKính laøtö ôùng cuûa nhaøMaïc, oângcoù taøi thao löô ïc ñaõ ñöôïc vu aMa ïc phon g t öôùc Quaän coâng,Thaùi u ùy Taây kyø Vöôn g thöôïngTru ï Qu oác; khi veàhöu, oâng ñöôïcphon g aáp ôû laøng Phu ù Ña.Khi Trònh Tuøng ñem qu aânñaùnh nhaøMaïc, t raän ch ieánaùc lieät ôû Buùn Thöôïng,tuy ñ aõveàhöu nhöngNguyeãn Kính ñ aõchieâu m oäqu aân syõ ñeåkeùo leân

giu ùp nh aøMaïc choánglaïi TrònhTu øng. Tröôùckh i ra qu aân,oâng trieäutaäp nhaândaân ôû2 laøngPh uù Ñ a v aøPhuù Leã vaøtu yeân boá raèng ,neáu "ñaùnh thaéngth ì cho d aân nhôø,

coøn neáu ba ïi thì nhôødaân". OÂng göûi laïi baømeï nhôødaân nuoâi d öôõng.Haøng ngaøy, d aân 2 laøngth öôøng goùi baùnh chöng vaø laømmoùn rau caàn noäm buùn ñeå bieáubaø. Tr aän ñaùnh ôû Buùn Thöôïngqu aân Maïc thua to, N gu yeãn Kínhbòcheùm, thi theåcuûa oâng tr oâi theosoâng Tích veàñeán ñoa ïn soâng g iö õa2 laøng PhuùÑa va øPhuùLeãth ì daïtvaøo bôø, soùng ñaùnh ñöa vaøo ñeánchaân nuùi M ieãu. N haân daân laøng

Ph uùÑa vôùt leân nuùi ñ eåh oâm sauchoân caát. Nhöng saùng hoâm saura xem th ì moái ñ aõñuøn ñaép leân

th i theåcuûa oâng thaønh moät ch ieácgoø ñ aát lôùn . Nhaân d aân g iö õnguyeân ñaát m oái, sau ñoùcoùmoätkhu roäng lôùn ñaõmoïc leân thaønhröøng caây oâroâ, t raâu boøkhoâng theåchui vaøo ñ öôïc. N hôùlôøi ngu yeàn

tr öôùc khi ra t ra än, d aân 2 laøng ñ aõtoân oâng Nguyeãn Kín h laøm thaønhhoaøng thôøôûñ ieän ngang cuøng baømeï oâng . Sau ñoù, vu a t rieàuNgu yeãn ñaõ saéc phong oâng laøThöôïng ñ aúng p huùc th aàn va øbaømeï laøQu oác thaùi phu nh aân. Cöùñeán 11, 12 thaùng Gieâng haøngnaêm laïi môûhoäi ñ eåtöôûng n hôùvò

th aønh hoa øng v aøtoåchöùc caùc nghiteádaâng leân cuï Kính va øba øQu oácth aùi p hu nhaân nhöõng ch ieác baùnh

chöng, moùn r au caàn noäm bu ùn v aønhöõng ñóa tr aàu teâm caùnh phöôïngñeånhôùlaïi moät th ôøi nhaân daân ñaõnuoâi döôõng baømeï cuûa cu ï Kính.

Leäthi goùi baùnh th ôøcuõng baétngu oàn tö øsö ï tích ñoù. H aøng naêm,caùc vò chöùc saéc t rong laøng daønhhaún 1 saøo ruoäng t oát g ia o cho caùcgiaùp ñöôïc p haân coâng goùi baùnh

thôø. Gioáng neáp ca áy ñeågoùi baùnhphaûi laøneáp caùi h oa vaøng

vöøa thôm vöøa deûo.Theo höôn g ö ôùc cuûa

laøng, m oãi gia ùp ñöôïcgia o g oùi 2 chieác

baùnh. Baùnh goùith eo kieåu ba ùnhtaøy, coùchieàu daøi

50cm, ñ öôøngkính b aùnh ñ aõboùc boû laù phaûiñaït 20cm . Moãich ie ác baùnhna ëng 2,5kg (t rö øboû laù). ÔÛla øngtoâi chæcoù3 nhaøcoùnoài ñ oàng coùñ öôøng kín h60cm , ñ o ù la ønh öõng nh aøgiaøu, saém chæñeå

lu oäc baùnh th ôømoãi n aêm 1 laàn.Ngö ôøi ñ öôïc choïn

goùi baùnh th ôø phaûi laøngö ôøi coùñ aïo ñöùc toát, vôï choàngsong toaøn, khoâng can aùn, khoângcoùtang . Sau khi thu hoa ïch luùaneáp caáy ôûruoäng cu ûa la øng, n göôøiñöôïc goùi baùnh thôøphaûi saøng saûykyõlaáy hai yeán thoùc n eáp ñeårieângvaøo m oät ch ieác chum ñeå th oùckhoâng bò aåm hoa ëc m oái m oït. Teátñeán man g thoùc ra p hôi kh oâ, sa øng

saûy laàn nöõa ñ eåkh i xay g iaõgaïokhoâng bò gaõy naùt.

Laùdon g ñeågoùi ba ùnh th ôøphaûi

Hoäi thi goùi baùh thôø laøg GöôïmLeã hoäi muøa xuaâ cuûa laøg Göôïm (töùc laøg Phuù Ña, xaõ Caà Kieäm, Thaïch Thaát) ñöôïc môû vaøogaøy 11, 12 vaø 13 thaùg Gieâg haøg aêm. ngaøy hoäi môû ra raát hieàu cuoäc thi vaø caùc troø vuiñaày chaát thöôïg voõ hö: Thi gaø thôø, thi baùh chög thôø, thi ñaáu vaät, thi teâm traàu caùhphöôïg...




choïn laùto vaødaøi ñ uûvö øa vôùi kích th öôùccu ûa baùnh thôø. Ruoäng ñeåcaáy lu ùa goùi baùnhthôøchæla øm 1 vuï lu ùa muøa (gaët vaøo thaùng10), vu ï chieâm kh oâng caáy lu ùa m aøchæ ñeåtr oàng ñaäu. Th u hoa ïch ñaäu vaøo th aùng 4

xong cu õng p haûi choïn laáy 2k g ñ aäu ngon,loaïi boûha ùt leùp .Vaøo 27, 28 t haùng chaïp, n gö ôøi ñ öôïc

giao goùi baùnh thôøp haûi xay g iaõg aïo, khixay ga ïo xong ñem giaõpha ûi cho ít la ùdöùa,laùmaây t roän vaøo gaïo ñ eågiaõcho h aït gaïocoùmaøu xanh bieác. Coøn ñaäu cu õng phaûi xaytr öôùc vaøloa ïi boûn höõng haït bò naùt. Baùnhthôøto nh ö vaäy n eân khoâng theåñ em gaïogoùi ng ay maøpha ûi ñoàga ïo cho ch ín n hö ñoàxoâi; ñ aäu sa u khi ñ aõi saïch voû, cuõng phaûiñem naáu chín.

Xoâi dôõra ñeångu oäi, laùdong ñ öôïc xeáp

can nhau 3-4 laù, ñ eå xoâi vaøo d aït r a ch oñeàu, veâñ aäu th aønh kh uùc to baèng chieác v oûchai, roài ñ aët vaøo g iö õa, sau ñoùveùn xoâi haibeân la ïi ch o k ín nhaân ñaäu. Veùn laù2 beân ñeåtaïo thaønh ch ieác baùnh taøy daøi khoaûng60cm, sau ñoù qu aán la ït giang cho chieácbaùnh troøn ñeàu .

Sau kh i goùi xong phaûi ch o ba ùnh vaøonoài ñ oàng ñoån öôùc noùng vaøo lu oäc. Muoáncho baùnh deûo, khi soâi ñ eàu , nöôùc troài leântreân baùnh, p haûi taét beáp khoaûng 2-3 giôøñeåcho noài baùnh nguoäi h aún roài m ôùi ñ un laïi,khi n öôùc soâi laàn 2 ñ öôïc 15 phuùt môùi vôùt

ba ùnh ra laên cho baùnh tr oøn ñeàu laøñöôïc.Caùi khoùcuûa vieäc goùi baùnh taøy la økhi caétba ùnh ra n haân phaûi ôûchính giöõa, ba ùnhphaûi m eàm vaøñuûkích th öôùc, coùmaøu xanh laùcaây môùiñaït.

Ngaøy hoäi baét ñaàu tö ø11 th aùng Gieâng, tö øsa ùng sôùm,thanh nieân trai t raùng cu ûa caùc g iaùp maëc aùo daøi thaétlö ng ñoû, quaàn tr aéng ñoäi m aâm ba ùnh coù2 chieác p huûvuoâng vaûi ñ ieàu cuøng baøcon keùo nhau ra ñ ình. Ta ïi saânñ ình, caùc cuïñaõñeåsa ün 4 chieác baøn, baùnh ñöôïc xeáp leânba øn ñ eåcaùc cuïtö øñöa vaøo cu ng thôøth aùnh, sau ñoùcuoäcteáth aàn ba ét ñ aàu. Sau kh i teáxong, Ban giaùm kh aûo coùñuûcaùc cuï chöùc saéc cuûa 4 g iaùp cu øng chaám giaûi.

Taát caûbaùnh cu ûa 4 g ia ùp ñöôïc boùc boûlaùñeåcaân töøngchieác, sa u ñoùchaám maøu baùnh, n haân baùnh phaûi t roønñeàu ôûchính giö õa. N eáu baùnh thieáu caân, baùnh coùmaøuvaøng h oa ëc nhaân bò leäch seõbò phaït. Neáu ba ùnh deûo,meàm, coùmaøu xanh, nhaân ôûch ính g iö õa, k huoân b aùnhtr oøn ñeàu seõñöôïc g iaûi 3 qu aûcau vaø3 tieàn (moãi t ieànbaèng 60 ñ oàng). Giaùp naøo ñ öôïc giaûi seõñöôïc toå chöùcrö ôùc baùnh va øgiaûi v eàñ eåch ia cho caùc h oät rong giaùp.Giaûi thöôûng khoâng lôùn, nhöng coùtaùc duïng ñ oäng v ieânbaøcon tích cö ïc ca áy gioáng lu ùa n eáp caùi vaøtroàng ñaäu ñeåcoùng uyeân lieäu goùi baùnh vaøo dòp teát. Ngöôøi goùi baùnhñöôïc giaûi seõñöôïc may m aén caûnaêm, aên neân laøm ra v aøñöôïc moïi ngöôøi kính neå. Do coùtu ïc goùi baùnh thôøneânôûqueâlaøng PhuùÑa vaãn goùi baùnh aên teát theo kieåu baùnhta øy (mieàn Nam goïi laøbaùnh teùt).q

(Theo Que âhö ông ñi âeän tö)

aûnh: Traàn Huaán




PHöông anHsöu taàm

Vuøng ñaát treân hai bôø soângHoàng, moät beân laø laøng TöïNhieân (xaõ Töï Nhieân, Thöôøng

Tín, Haø Taây), beân kia laø ñeàn ÑaHoaø vaø ñeàn Daï Traïch, thôø ÑöùcThaùnh Chöû vaø coâng chuùa TieânDung (xaõ Daï Traïch, Chaâu Giang,Höng Yeân), töø xa xöa cöù ñeán ngaøy14/2 (aâm lòch) ñaõ dieãn ra leã hoäitöôûng nhôù moät trong nhöõng moáitình ñeïp nhaát cuûa ngöôøi Vieät.

Chuyeän keå raèng: Ñôøi Vua Huøngthöù 18, coù naøng coâng chuùa xinhñeïp hieàn thuïc sa teân laø Tieân Dung.Moät ngaøy xuaân, naøng cuøng ñoaøn

thuyeàn du ngoaïn treân doøng soângMeï. Ñeán baõi Töï Nhieân, höùng khôûitröôùc thieân nhieân kyø thuù, naøng saiquaây maøn treân daûi caùt traéng mòn

ñeå taém nöôùc soâng Hoàng. Nhöõngdoøng nöôùc thôm maùt xoái treân thaântheå naøng roài chaûy treân caùt laøm hieänra moät chaøng löïc ñieàn, treû trung,khoâng moät taám vaûi che thaân ñangvuøi mình trong caùt. Ðoù laø Chöû ÐoàngTöû, moät chaøng trai ngheøo laømngheà chaøi löôùi ven soâng. TieânDung chôït nghó chaéc laø duyeân trôøisaép ñaët neân beøn hoûi chaøng cho roõngoïn nguoàn. Chöû Ñoàng Töû keå chonaøng nghe veà soá phaän cay cöïc cuûamình. Tieân Dung caûm ñoäng bôûicaâu chuyeän cuûa chaøng trai ngheøohieáu nghóa. Naøng môøi chaøngxuoáng thuyeàn, môû tieäc #n möøng,keát duyeân choàng vôï. Töø aáy, naøngcoâng chuùa xinh ñeïp ôû laïi vuøng ñaátbaõi ngheøo khoù, laøm daâu laøng Töï

Nhieân. Töông truyeàn, vôï choàngnaøng nhôø ñöôïc truyeàn pheùp laï ñaõgiuùp daân giuùp nöôùc qua côn baocôn thieân tai, ñòch hoïa...Sau ñoù hai

vôï choàng thaønh tieân, hoùa veà trôøi.Chaøng trai ngheøo Chöû Ñoàng Töû

ñöôïc toân vinh laø moät vò thaàn linhtrong "töù baát töû" cuûa daân toäc Vieät.ÔÛ ñoàng baèng Baéc Boä, nhaát laø vuøngven soâng Hoàng, soâng Ñuoáng, coù

ñeán haøng traêm nôi laäp ñeàn thôøChöû Ñoàng Töû vaø coâng chuùa TieânDung, nhöng chæ ñeàn Ña Hoøa naèmbeân bôø soâng Hoàng, ñoái dieän vôùibaõi Töï Nhieân, ñeàn thôø ñöôïc laäp taïinôi ñaõ taùc thaønh moái löông duyeâncuûa hoï, môùi ñöôïc goïi laø ñeàn thôøtình yeâu. Ñaây laø ngoâi ñeàn do nhaøthô Chu Maïnh Trinh, queâ laøng PhuùThò, cuøng nhöõng ngöôøi daân toångMeã Sôû döïng neân vôùi 18 coâng trìnhlôùn nhoû, caùc maùi ñeàn mang hìnhthuyeàn roàng caùch ñieäu, trong ñeàn

coù taám bia ñaù khaéc aùng vaênchöông tuyeät taùc cuûa Chu MaïnhTrinh keå laïi caâu chuyeän tình yeâucuûa naøng coâng chuùa con gaùi vua


Ba leã hoäi tìh yeâu vaøLeã hoäi "Valetie"beâ bôø soâg Hoàg

Leã hoäi Chöû Ñoàng Töû.aûnh: TTXVN




phoà thöïc coå truyeà

Thoâi thì veà baõi Töï nhieâ Ñeå em taém, ñeå thaùh hieà toøi ra (Thô Ñoã nam Cao)

Huøng vôùi chaøng trai ñaùnh caù ngheøo treân baõi caùt soâng Hoàng…Ñaëc saéc nhaát cuûa leã hoäi laø caùc nghi leã röôùc nöôùc, röôùc gaäy vaø noùn

thaàn. Ñi ñaàu ñaùm röôùc laø con roàng lôùn roäng vaøi chuïc thöôùc uoán löôïntheo nhòp troáng hoäi. Haøng chuïc chieác thuyeàn caém côø nguõ saéc bôi ragiöõa doøng soâng laøm nghi leã laáy nöôùc. Bình nöôùc laáy giöõa doøng ñöôïc phuûvaûi ñieàu, röôùc veà ñeán laøm nghi leã daâng höông. Sau nghi leã long troïngnaøy, ñieäu muùa Tieân do caùc thoân nöõ nöõ tuoåi caäp keâ, treû ñeïp, ñöôïc choïnlöïa kyõ caøngtrình dieãn vôùi nhöõng daûi luïa hoàng. Treân vai nhöõng "coâ tieân"laø hai baàu nöôùc, ñaàu ñoäi ñóa traàu cau, muùa uyeån chuyeån, kheùo leùo,trong tieáng nhaïc sinh tieàn roän raõ…

Sau ñoù, baét ñaàu nhöõng troø chôi daân gian dieãn ra naùo nhieät. Muùa sötöû, vaät, voõ, baét vòt, muùa gaäy, ñaùnh ñu vaø ñaëc bieät laø chôi côø boûi vaø toåtoâm ñieám.

Leã hoäi tình yeâu töôûng nhôù moái tình Chöû Ñoàng Töû - Tieân Dung beânbôø soâng Hoàng coù theå coi nhö moät leã hoäi "Valentine" Vieät Nam vôùi thoângñieäp truyeàn ñôøi cuûa toå tieân: Tình yeâu ñích thöïc vöôït leân treân moïi phaânbieät ñaúng caáp, giaøu ngheøo, sang heøn...q

Chöû Ñoàng Töû - Tieân Dung.

tranh cuûaNguyeãn Phan Chaùnh

Leã röôùc treân soâng Hoàng.

Vöôøn nhaõn coå ôû ñeàn Chöû Ñoàng Töû.





Hoäi Traùm - leã hoäi phoà thöïc treâ ñaát Toå

Troø Traùm vaøo ñeâm möôøi haiChaúg xem Troø Traùm cuõg hoaøi maát xuaâBaø aüm chaùu, meï boàg coKhoâg xem Troø Traùm cuõg buoà caû aêm(Ca dao Phog Chaâu)

H oäi Traùm ñöôïc toåchöùc ôûlaøng Tra ùm, xaõ Töù Xaõ,Phong Chaâu, Ph uù Thoï

vaøo ngaøy 12 thaùng 1 a âm lòchhaèng naêm. Ñoùla ømoät leãhoäi cuùng

vaät linh ñ öôïc thôø trong m ieáulaøng b ieåu hieän ch o nam tín h v aønöõtín h goïi laønoõ, nöôøng, leãhoäicuûa tín ngö ôõng phoàn th ö ïc vôùi h aiphaàn: leãkín coøn goïi laøleãmaät vaøleãröôùc luùa thaàn.

Môûñ aàu leãhoäi laøleãmaät, coøngoïi laø leã "linh tinh tình phoäc".Ñaây laø daáu veát cuûa nhöõng leãcuùng sinh th öïc kh í coåxöa, n haèmcaàu mon g sinh soâi n aûy nôû(phoànth öïc). Ñu ùng 0 g iôø(g iôøTyù) oângTöød aãn 1 ñ oâi nam nö õr a t rö ôùc

mieáu. N am ñoùng kh oá, nöõ maëcvaùy yeám ñaøo. Cuøng oâng Tö ø, hoïlaøm leãkhaán vaùi thaàn linh mieáu

Troøvaøxin a âm döông. Khi h oïgiôcao 2 vaät linh noõnö ôøng th ì ñ eønta ét, ñ oàng thôøi v ang leân khaåuleänh cu ûa oâng Töømieáu - "linh tinhtình phoäc". Sau kh aåu leänh, ñ oâi

na m nö õ "phoäc" noõ nö ôøng vaøonhau , ñ uùng 3 laàn. Daân laøng nínthôûchôøñô ïi, bôûi, theo q uan nieämcuûa laøng, n eáu noõ nöôøng "phoäc"tr uùng vaøo n hau th ì naêm ñoùmuøamaøng seõboäi thu , caây coái t oát tö ôi,ngöôøi vaät bình yeân khoûe m aïnh…

Sau aâm th anh "phoäc" cuûa noõnöôøng laøtieáng hoøraát to cu ûa oângTöø mieáu: "Thaùo kh oaùn". Ñoù laøhieäu leänh cho p heùp th an h nieânnam nö õoâm nhau reo hoøñeåxuañuoåi ma ta øqu yûdöõ, vaøñöa nha u

va øo baát cö ù nô i naøo hoï muoán.Nhöõng oâng g iaø, baøcaûruùt lu i chôøleãt ieáp th eo - leãröôùc lu ùa th aàn -

ñöôïc t ieán haønh vaøo saùng sôùm,kh i ñaõtoûmaët ngö ôøi.

Saùng h oâm sa u, leã röôùc lu ùathaàn ñöôïc toå chöùc heát söùc longtr oïng. Luùa th aàn laøn höõng boâng

lu ùa thaät to m aåy, choïn kyõtö ømuøatr öôùc, ñ öôïc ñ aët tr eân ngai kieäu , vòtrí cuûa caùc vò thaàn. Leã röôùc luùath aàn, ngoaøi m uïc ñ ích caàu mongcho muøa maøng töôi toát coøn baøytoûloøng bieát ôn ñoái vôùi caùc vuaHuøng - nhöõng n gö ôøi ñaõdaïy ch ongöôøi d aân ngheàt roàng lu ùa n öôùc.

Phaàn sa u cuøng cuûa TroøTr aùmlaø hoäi trình ngh eà "töù daân chingh ieäp" (só, n oâng, coâng, th öông).TroøTraùm khoâng coùnhöõng t roøñeàcao t aøi tr í, ñeà cao t inh tha àn

th öôïng voõ... m aøchæcoùnhö õng troømoäc m aïc, vui n hoän, thaäm chí r aáttuïc, haøi h öôùc, raát gaàn vôùi sinh

aûnh: Phan Ñaêng Nhaät



Ñ aùm röôùc baét ñ aàu tö ømieáu thôønö õthaàn Linh Sôn Mî Nöôn g. Giö õa luùc leãröôùc ngh ieâm tran g thaønh kín hnhaát, khoâng h ieåu töømoät goùc khuaát n aøo boãng n oåi

leân oàn aøo xoâlaán. AÁy laøhoäi CHEN ñaõbaét ñaàu. Ñoùlaøluùcñaøn oâng, th an h nieân, caûoâng g iaøñoåxoâñ eán choãp huï nöõ,caûcaùc baøgiaø, th ieáu nöõ, m aøchen vai th ích caùnh. H oïxoâñaåynhau , giaèng co nhau , laãn loän va øo n hau , baät n hau ra moätgoùc gieáng hay bôøtö ôøng, goác ca ây hay loái reõ... t ron g nhöõngtieáng cöôøi n hö moät th öùnhaïc m oäc m aïc, a êm aép sö ï soáng,

tình yeâu, söïkeát ñ oa øn, thaân aùi, t rong ö ôùc voïng m öa t huaängioùhoaø, aâm döôn g keát h ôïp , laøng xoùm tö ôi v u i... Cuoäcchen xaûy ra voäi vaõ, t rong boùng toái, nhöng heát sö ùc haøo

höùng, saûng khoaùi ... Giaây laùt, cuoäc chen boãng döøng laïi,cu oäc röôùc la ïi t ieán haønh tron g troáng rong côømôû. Baát chôïtgiö õa ñaùm röôùc, cu oäc chen la ïi t aùi d ieãn. Luùc naøy ngöôïc laïi,gaùi chen trai chö ùkhoâng pha ûi t rai chen gaùi, baøgia øchenoâng gia ø, nöõtuùchen nam than h... t rong t ieáng cö ôøi haûheâ,vui thích.

Maáy n gaøy sau ñoù, ñ aùm teáleãvaãn ñöôïc tieán haønh nhöth öôøng leäta ïi ñeàn t hôøN am Thaàn goïi laøÑoáng Va ønh. Vaølaàn naøy caùc cuoäc chen la ïi d ieãn ra, lu ùc gaùi chen tr ai, roàina m chen nö õ, roài nöõlaøng chen khaùch thaäp phö ông na m...cho ñ eán ñeâm raèm, cu oäc teá leãvaøröôùc thaàn keát thuùc taïimieáu nöõthaàn... Vaøôûñaây th ì coøn th eâm tu ïc taét ñeøn ñeåmoïingö ôøi h oaøn toaøn tö ï do tron g boùng toái, g ioáng nhö ñeâm ra õ

ñaùm laøng La trong caâu ca dao:Bôi Ñaêm röôùc GiaùHoäi ThaøyVui thì vui vaäy chaúng taày RaõLa...Trong n höõng g ia ây p huùt t aét ñ eøn aáy, d aøi ngaén chaúng b ieát

bao laâu , taát caûnhöõng gì d ieãn ra g iö õa h ai ngöôøi khaùc giôùiñeàu ñöôïc ngh ieãm nhieân chaáp th uaän n hö moät leõtöï nhieâncuûa aâm döông hoøa hô ïp, xu aân kh í giao hoøa. Nhôõra coùaineân vôï neân choàng sôùm thì laøng cu õng khoâng baét v aï, m aøcoøn giaûm moät n öûa soátieàn noäp tr eo cho laøng, nhö ngaàmnoùi ñ oùlaødo thaùnh thaàn phuøhoäxe d uyeân...

Baây giôø, h oäi CHEN ñaõth aønh dó vaõng . Tu y va äy tron gkyùöùc cu ûa n göôøi la øng N gaø, hoäi Chen vaãn ñöôïc nhôùn hömoät leãhoäi coåtruyeàn kyøth uù, yeâu ñôøi, la õng maïn cu ûa oâng

cha. Noù la øda áu veát saâu ñaäm cuûa tín ngö ôõng phoàn th öïc,caàu m ong sö ï sin h soâi na ûy nôûñeåduy trì vaøpha ùt huy noøigioáng.q


Hoäi Chelaøg ngaø

Laøg ngaø, teâ oâm cuûa laøg nga Hoaøg, queá Voõ,Baéc nih, khoâg bieát töø bao giôø, cöù muøg 6

thaùg gieâg, khi laøm leã röôùc thaà, theá aøo cuõgcoù Hoäi Che.hoaït haøng ngaøy.

Ví duï, kh i tr ình n gh eànoâng, toáp t hôï caáyvôùi caâu haùt ví ñaày aån yù:Naøy chò em ôi!Khi caáy n hôùgoác choång leânNgoïn thôøi caém xuoáng môùi neân muøa maøngHay khi tr ình n gheà"coâng", ca ùc dieãn v ieân

vöøa ca ngô ïi n gh eàkeùo sôïi - cung boâng, vöøagôïi m oät sö ï lieân tö ôûng chuyeän "phoøng t he":

Nöõ:Xin ñöøng quaûn thaáp so caoBoâng em ñaõnôûanh vaøo maøcungNam:Theálaønhaát sôïi nhì boâng

Vöøa caùn vöøa keùo chaúng thoâng moät ngaøySôïi loâi r a baèng coåchaøyPhöôøng chaøi ñeán hoûi mua daây keùo thuyeàn.Chính vì va äy maøcoùcaâu ca d ao:Cuoäc ñôøi vaát vaûsôùm hoâmÑi xem troøTraùm ñuûoâm mieäng cöôøi.q





Döông ÑìnH MinH Sôn

Vôùi con ngö ôøi thì quan nieäm veà tu oåi yeâuñöôn g cu ûa ca ùc daân toäc xö a vaøna y raèng: t ra i"kh oân" döïng vôï, gaùi "lôùn" ga ûch oàng, ñoùlaø

quy lu aät toàn taïi vaøphaùt t rieån cu ûa xaõhoäi loaøi ngöôøi.Nhöng quan nieäm veàcaùi "khoân" vaøcaùi "lôùn" cu ûa

moãi thôøi ñaïi coùkh aùc nhau . Nga øy n ay , tra i "kh oân"phaûi 20 tuoåi vaøgaùi "lôùn" phaûi 18 tuoåi thì m ôùi böôùcva øo t uoåi yeâu ñöông. Song thôøi xö a, ngö ôøi ta coi con

trai 10 tuoåi laøñ aõ"khoân" vaøcon ga ùi 12 tu oåi laøñaõ"lôùn" - tö ùc laøvaøo tuoåi yeâu ñöôn g. Ñoàng thôøi v aán ñeàdöïng vôû, gaûchoàng cu ûa moãi d aân toäc cuõng coùnhöõngphon g tuïc ta äp qu aùn kh aùc nhau kh aùñaëc bieät.

Ngö ôøi Kinh th ì coùqu an nieäm: nh aát gaùi hôn "ha i"nhì tr ai hôn "moät" vaøcha m eïñaët ñ aâu , con ng oài ñ aáy.Cho neân ôûhoï, trong n ha øcoùcon trai lôùn 10 tu oåi laøcha m eï ñaõñaët vaán ñ eàhoûi vôï cho con, moät coâga ùi12 tuoåi. Ñoùlaøtö tö ôûng p hon g k ieán aùp ñaët.

Nhöng vôùi caùc d aân toäc thieåu soá thì v ieäc yeâuñöông cuûa con treûñö ôïc tö ï do hôn , do chu ùng ñònh

Tuïc "choïc saø" choï baï tìhcuûa göôøi Thaùi ôû Ñieä Bieâ

Muøa xuaâ laø muøa cuûa heä sih thaùi giao hoa, muoâ gaø caây laù böôùc vaøo "thì" ñôm hoa keát traùi vaø, ñoùcuõg laø muøa xuaâ yeâu ñöôg tìh

töï ôû tuoåi treû co göôøi.




ñoaït laáy. N göôøi M eøo ôûTaây Baéc thì tuoåi t reûthöôøngga ëp nhau ôû caùc p hieân chôï xu aân, h oaëc ôûcaùc hoäixu aân. Coøn ngöôøi Vaân Kieàu ôûvuøng Trò Thieân, kh icon ga ùi ñ eán 13 tuoåi, böôùc vaøo k ì yeâu ñöôn g, cha m eïlaøm cho con ga ùi m oät caùi laùn ôûngoaøi nöôn g th eo

tieáng Vaân Kieàu goïi laønhaø"xu ". Va øo muøa yeâu ñöôngthì vaøi ba coâ, coùmoät nhaø"xu " ñeåcaùc ch aøng tr ai ñ eâmñeán ñoù, ñaùnh ñaøn Ta Lö cu øng caùc coâgaùi haùt lôøi tìn htö ï. Ñoùlaøph on g t uïc yeâu ñöôn g cuûa t uoåi treû, ngöôøiVaân Kieàu ôûtrieàn daõy nuùi Tröôøng Sôn. Coøn ngöôøiThaùi ôûTaây Baéc theo töøng vuøng, cuõng coùphon g tuïcyeâu ñöông khaùc nhau cuûa t uoåi treû. Vu øng Lai Chaâuth ì tu oåi tr eûtö ï tình tr on g h oäi neùm coøn: chieác coøntu ng leân cao , bay ñeán tay ai va øtay aáy caàm laáy, ñoùla ølôøi nhaän öôùc ban ñaàu . Coøn ngöôøi cuûa vuøng SônLa thì trai gaùi tö ï tình taïi saøn "Haïn khuoáng" vaøngöôøi ôûvuøng Ñieän Bieân thì t rai gaùi v ôùi tu ïc "ch oïcsaøn" (xaéc san ), ñeåtö ï tìn h.

Baøi vieát naøy, xin keå veà cuoäc tö ï tìn h t heo t uïc"ch oïc saøn" cu ûa ngöôøi Thaùi ôûvuøng Ñieän Bieân, m aøngö ôøi vieát ôûthôøi tuoåi treûcu øng ñ öôïc tham gia t uïc"ch oïc saøn" naøy, v ôùi ñ aùm con trai cuûa baøn vaøo xu aânnaêm 1958.

Ngö ôøi Thaùi ñ eán tu oåi yeâu ñöôn g, trong giai ñoa ïntìm hieåu , ban ñeâm coùtu ïc "choïc sa øn" goïi baïn tìnhhoùm hænh: con trai ñöùng d öôùi gaàm nhaøsaøn, caàmque ch oïc nheï leân choãñeäm coâgaùi naèm - tín h ieäu öôùcleä, ñ eågoïi baïn gaùi r a haùt tình tö ï. N höõng ba äc ch a meïveàgiaø, ñ eâm ñeâm ngh e ñ ieäu Khaép Xai Peng cuûa tu ïc"choïc saøn" cu õng boài h oài n hôùcaùi caùi t huôûxa xö a…va øthaàm mong cho con treûchoïn ñöôïc ba ïn tình vö øa

yù.Haøng n aêm, sau muøa gaët h aùi xong, khoaûng thaùng

12 aâm lòch tr ôûñ i, ñ eâm xuoáng tr ôøi se laïnh, ca ùc nhaøñ i nguûsôùm. N höõng chaøng trai ñ eán tuoåi "AÛi" taäptr ung laïi ñ aàu ba ûn ñoát löûa, th ay nhau th oåi saùo Pí Paëpvaøhaùt lôøi goïi baïn tình. Tieáng saùo t raàm boång h oa øcu øng lôøi ca yeâu ñöông, bay vaøo baûn, ñ eán töøng nhaø,baùo hieäu muøa yeâu ñöông vôùi tu ïc "choïc saøn" ñ aõñeán.

Theo laøn ñ ieäu Khaép Xai Peng:Ñoài cao ñaõthaønh t öøng nöông boângNgoïn nuùi naøo cuõng coùbia döïngEm töôûng r aèng em cao hôn caûAnh coøn coùthang ñeán taän trôøi

Hoaëc:Khoâng yeâu ñöôïc emAnh laøm giaëc giöõa baûnKhoâng laáy ñöôïc naøngAn h laøm loaïn giöõa möôøngÑaõ bieát ñ où laø nhöõng lôøi khoa t rö ông , nh öng

khoâng th eåkeùm phaàn kieân quyeát, nhöõng coâga ùi ñ eántuoåi "yù" nghe m aøraïo r ö ïc ñ ôïi troâng. Sau ñoù, ca ùcchaøng tr ai, m oät soáôûlaïi tieáp tu ïc haùt, soákhaùc phaânnhau toaûvaøo ba ûn, ñ eán nhaøcoùbaïn gaùi, ñöùng döôùigaàm sa øn, caàm que choïc n heï leân choãñeäm coâgaùi naèm- neáu kh oâng may choïc nha àm sang ch oãñ eäm ba ømeïth ì m eï noùi: N oùnaèm beân kia . Ñôïi caùi "côù" aáy laøcoâgaùi d aäy veùn maøn, nheï ñeán môûcöûa, ra vôùi baïn tình.

Nhö õng ñeâm ñaàu , phaàn n hieàu laøcon t ra i th aynhau thoåi saùo v aøhaùt n gôïi ca baïn gaùi.

Yeâu ngoùn tay thon laùhaønhÑuoâi maét ñeïp daøi nhö laùtr aàu xanhAnh yeâu em lôøi öôùc nguyeän maõi nhôùNhôùkhaêng khaêng tình son saét ñoâi taHoaëc:

Em chôùtham ñaày boàboâng neùnKhoâng vì vaøng baïc chaát kín hoømNgöôøi xaáu (buïng) vaøng baïc nhö saét ræñoàng vuïnChaúng baèng ñöôïc ta: mai vaùc dao ñeo laøm neân taát caû.Hoäi "choïc saøn" ñeán kh uya môùi t an cuoäc, a i veà

nh aønaáy, heïn hoâm sau.Nhöõng ñeâm tieáp th eo , theå th öùc choïc saøn vaãn

dieãn ra , nhöng cuoäc haùt ch ung ñ öôïc ruùt n ga én daànlaïi. N höõng ñ oâi böôùc ñ aàu ñaõh ôïp yùthì taùch ra , coâga ùi ñ öa baïn tr ai veành aømình, n goài ñ aàu heø, ñ oát lö ûa:tr ai th oåi saùo Pí Paëp , gaùi h aùt lôøi tö ï tình. N höõng nhaøôûcaïnh nghe vaøneáu coùmöôøi ñoâi ôûmöôøi nhaøth ì caûbaûn ñeàu ñöôïc nghe haùt.

Neáu tình em xa, t ình anh quaán laïiCuoän nhau nhö tô vaøng Möôøng ChieánCuoän nhau nhö caây si cuoán thaân ñaQuyùnhau nhö quyùmaï non kieám töøxa

Lôøi heïn em ñeåtreân khaên PieâuLôøi daën em caùi tröôùc aùo ngöïcLôøi thaàm em caùi treân maùi toùcCaùi maùi toùc em sôï rôiAnh trao tình thöông em caát t rong loøng

Ñaõyeâu nöôùc ngaäp ñaàu khoâng sôïÑaõheïn hoåchaén loái vaãn ñi tìm

Meï caøi cöûa " saøn" em môûcöûa " quaûn"Cha caøi cöûa " quaûn" em seõmôûcöûa " sia"Caûnh trôøi Taây Baéc n höõng ñeâm traêng, traêng saùng

toa ûm aàu xan h baïc, tieáng saùo d aët d ìu næ non hoaøcuøng lôøi ca yeâu th öông sa y ñaém, n aâng hoàn lö ùa ñoâivaøo coõi m oäng. Caøng veàkhuya, baûn la øng caøng y eânaéng, tình löùa ñ oâi caøng ñ aèm thaém lô lö ûng chôi vôicuûa phuùt huy hoa øng th aùnh thieän: Nhòp sa ùo Pí xaùoñoäng, d oàn daäp , reo raét, lu ùc vuùt leân cao nhö hoa øvaøomaây xanh sö ôn g ba ïc t reân ñænh nuùi, lu ùc lö ôïn xu oángth aáp , thaáp hôn vöïc suoái, thaêm thaúm ta än ñaùy loøngngöôøi.

Tieán trình cu ûa tu ïc "choïc saøn" ch æchaám döùt vaøith aùng sa u ñoù, khi töøng ñoâi, töøng ñoâi ñ aõñi vaøo oånñònh. Tieáp ñeán laøvieäc tieán haønh chaïm ngoõ, anh contra i ñeán ôûreå"luï khöôi". Tron g thôøi gian ôûreå"luïKhöôi" phaûi naèm ngoaøi "quaûn" ñeå coøn th öût haùchcoâng vieäc la øm aên vaøsö ï hoa øhôïp vôùi beân nhaøgaùi.Sau moät vuï laøm nöôn g, moät vu ï laøm muøa: caøy bö øa,möông pha i ñeàu ñ aït, th ì thôøi gian thöût ha ùch ñ aõxong. Tieán haønh leãa ên hoûi "chung chaên" böôùc vaøoth ôøi kyøôûreåchính thöùc.

Vieäc t ìm hieåu taïc thaønh lö ùa ñoâi cu ûa ngöôøi Thaùid ieãn ra ôûba ñòa ñ ieåm ñoùlaø: Tu ïc "ch oïc saøn", haùt"Haïn khuoáng" vaøhoäi "Neùm coøn" ngaøy xuaân. Nhöngtu ïc "choïc saøn" phaûi ch aêng laøcoùsôùm hôn caûvaøsoâinoåi laøôûvuøng Ñieän Bieân maøñeán naêm 1958 vaãn coøndieãn ra laàn cu oái.q



Caùh eùmuøa

xuaâ


Ñoaøn tHò tìnH

Trong hoäi, coùn hieàu troøv uinh ö ñua n gö ïa, m uùa sö tö û,ñaùnh caàu, haùt löôïn, ñ aùnh

qu ay, cö ôùp phaùo, keùo co…nhön g nam nö õt hanh nieân Taøyra át öa th ích moân tö ùc coøn (tu ngcoøn hay neùm coøn). Ñaây laømoättroøchôi d aân gian thu hu ùt ñ öôïcñoâng ñaûo quaàn chuùng, v ì t röôùcheát noùñöôïc toå chöùc trong moätkh oaûng khoâng gian thoa ùng roäng.Ngöôøi vaøo cu oäc thi thoátaøi n aêngkh oâng haïn ch eá, ngö ôøi dö ïxem duøñöùng xa , ñ öùng gaàn vaãn lu oân

lu oân coù ñieàu kieän phoùng taàmmaét theo doõi cuoäc th i moät caùchdeãdaøng, thoa ûi maùi, vaøreo hoø, coåvu õ nh ieät tình . Ngöôøi tham döï

neùm coøn khoâng nhaát thieát phaûicoùsö ùc khoeûtu yeät ñ oái, chæ caànkhoâng quaùyeáu, caùi ñoøi hoûi nhieàu

hôn laøsö ïd eûo d ai, tin h maét, kheùotay… Do ñoù, n eùm coøn coøn coùyùnghóa la ømoät m oân theåth ao; h ônth eá, töøxa xöa, neùm coøn cuõng ñaõñöôïc coi laø moät d òp ñeå giaoduyeân.

Quaûcoøn tr oâng n hö ch ieác goáivuoâng nhoû, m oãi ca ïnh khoa ûngnöûa gang tay, ñöôïc gheùp laïiba èng n höõng m aûnh vaûi h ình ta mgia ùc nhieàu maøu (ñ oû, xa nh,lam…). Ruoät ñ öôïc nhoài thoùc, h oätboâng, caùt… taïo troïng lö ôïng caànth ieát cho ngö ôøi sö ûduïng. ÔÛgoùc,

ñ ính moät hoaëc nhieàu daûi vaûi nhoû(qu aûcoøn coåxöa ñ ính tôùi 20 d aûi)nhö chieác ñ uoâi ngu õsaéc.

Moät thaân caây mai cao vuùt,

ngoïn uoán cong t haønh voøng t roøn(ñöôøng kín h kh oaûng 40cm) d aùngiaáy m aøu traéng (tö ôïng t rö ng ch o

ba àu tr ôøi trong saùng), ôûgiöõa laømoät h ình troøn maøu ñoû (tö ôïngtröng cho oâng m aët t rôøi ch oùi lo ïi).Coùnôi daùn moät beân laøgiaáy ñoû(tö ôïng t rö ng ch o m aët trôøi), beânkia laøgiaáy vaøng (töôïng t rö ng chomaët tr aêng). Voøng troøn naøy seõlaøñieåm huùt qu aûcoøn tö øhai phía bayñeán.

Daân baûn ñaõsö ûa moät maâm leãgoàm moät ñaàu lô ïn lu oäc, moät congaøtr oáng lu oäc, xaâu caùnöôùng, moätñóa xoâi maøu ñoû, moät ñóa xoâi maøuva øng vaø2 quaûcoøn. Ñòa p hö ông

naøo coù ñieàu kieän, maâm leã coùnhieàu ñoàcuùng h ôn .OÂng m o khaán cu ùng xong,

cu oäc vui m ôùi baét ñaàu. Luùc naøy


Teát ñeá… traêm hoa ñua ôû, traêm loaøi sih soâi… Töøg ñaø chim eù ñi traùh ñoâg ay ñaõ daäp dìulieäg caùh chôû aég xuaâ veà xem göôøi Taøy aê

teát, môû hoäi loàg toàg (hoäi xuoág ñoàg), hy

voïg moät aêm môùi laøm aê phaá chaá.




thanh nieân na m nö õñöùng thaønhvoøng troøn hoa ëc chia laøm hai beân.Ca ùc chaøng tr ai Taøy, kh oeûm aïnhtr on g boä aùo ca ùnh, quaàn chuøngmaøu chaøm môùi nhuoäm. Caùc coâgaùi Taøy, a ùo daøi t ruyeàn thoángnaêm th aân vöøa m ay , xanh ñaämsaéc röøng, coåaùo ñ eåhôû, loälaøn datraéng ngaàn. Khaên vaán ñaàu ñoäingh ieâng nghieâng duyeân d aùng,beân ngoaøi la ïi ch ít ta ám khaênvuoâng buoäc quaët nôi gaùy, toân leânmaùi toùc maây oùng aû. Chieác thaétlö ng khaùc m aøu hoaëc cuøng m aøunhöng nhaït hôn maøu aùo qu aánquanh bu ïng boû mu ùi sau löng ,laøm ñeïp th eâm ñöôøng con g côtheå. Voøng coå, voøng tay baèng baïcnoåi m aøu treân neàn chaøm ñentran g phuïc. N höõng coâ gaùi Ta øy,môn môûn t uoåi xuaân, tr ong boätrang phuïc d aân toäc n eàn naõ, g iaûndò nhön g sao m aøñaèm thaém, nhönhöõng con chim eùn ñaàu muøa ríurít treân baõi coøn, laøm böøng leânmuøa xu aân sinh sa éc.

Ca àm nhöõng quaûcoøn maøcaùccoâñaõkheùo leùo, caàn maãn la øm neântöøtröôùc Teát, caùc coâgaùi Taøy boànchoàn, naùo n öùc nhöng v aãn giöõveûdòu daøng, k ín ñaùo, saün sa øng vaøo

cuoäc. Moät ch aøng t ra i quay qu ayquaûcoøn laáy ñaø, roài baát ngôøvu ngtay. Qu aûcoøn vu ùt leân nhö keûchækeùo theo caùi ñ uoâi p haàn phaät sa écmaøu rö ïc rôõ, lao saùt voøng coøn.Tieáng hoø reo roä leân th ích thuù.Moät coâgaùi ñoùn baét quaûcoøn, neùmlaïi. Vaãn chöa truùng . N hieàu qu aûcoøn khaùc vuùt leân ñan xen qua laïi,nhö thoi d eät, n hö eùn bay t reânmaøn tr ôøi höûng n aéng. La ïi tung, laïibaét, laïi n eùm. eùn bay treân trôøi, eùnlieäng döôùi baõi! Bao nhieâu conmaét doõi theo, bao nhieâu tr aùi t imhoài hoäp, bao n hieâu taâm tình göûigaém. Quaûcoøn naøy ñoái v ôùi m oïingö ôøi noùlaøquaûcoøn t heo ñ uùngnghóa, n hö ng ñoái vôùi ai kia , noùcoøn la øvaät thieâng caàu duyeân, caàumay maén: "Chaøng trai ôi, em neùmtraùi coøn ñi, mong sao truùng ñích,caàu cho möa thuaän, gioùhoaø, muøamaøng töôi toát, baûn möôøng no aám,vaø…ñoâi ta neân vôï neân choàng! Neáuem chöa neùm truùng hoàng taâm,chaøng haõy baét laáy vaøhaõy vì em, vìchuùng t a, vì baûn laøng maøkhieán choquaûcoøn naøy ñöôïc oâng maët trôøi caàuphuùc"

…Tieáng h oøreo ñ oät ngoät van gdoäi khi m oät quaûcoøn ñaõvu ït chui

qu a h oàng taâm bay sang p hía beânkia rôi va øo tay cha øng trai m aymaén.

ÔÛmoät soá ñòa p hö ông, qua ûcoøn naøy ñöôïc oâng mo raïch ra laáynhöõng haït th oùc, haït boâng troänvaøo m oät t huùng th oùc ran g tu ngcho moïi n gö ôøi laáy may , laáykhöôùc.

Ngöôøi neùm tr uùng v oøng ñ oûñöôïc giaûi thöôûng lôùn nhaát, neùmtruùng neàn traéng ñöôïc gia ûithö ôûng nhoû hôn , moät soá ñòaphöông neùm r aùch voøng laø beácu oäc; ôûnôi khaùc m uoán tieáp tu ïc,haïcoät xuoáng, vaùlaïi voøng coøn vaøkeùo daøi cuoäc vui ñ eán taän raèmth aùng rieâng. Coù nô i cho raèng

naêm naøo khoâng a i neùm truùngvoøng coøn, nhö vaäy seõla øm aên traéctrôû, hoïduøng suùng baén raùch voøngcoøn ñ eågiaûi ñen !

Töøxa xö a, thôøi n ha øTraàn, ñaõthaáy tuïc neùm coøn ôûñoàng baèngngö ôøi Vieät. N ga øy nay chæ th ònhhaønh ôûmoät soá toäc ngöôøi m ieànnuùi p hía Baéc nhö Taøy, Thaùi, Daùy,Möôøng… vôùi nhieàu yùnghóa laønhmaïnh ra át ñaùng duy tr ì, p haùttrieån.q

aûnh:Traàn Ñònh




Leâ Baù Lieãu

Trong m oät khoaûng saân ñaátroäng nôi ñ ình laøng hay baátcöù nô i na øo coù theå, trong

nhöõng nga øy ñ aàu xu aân ñöôïcdöïng leân moät sa ân chôi daønhrieâng cho toåtoâm ñ ieám. Phaùt trieåntöøcaùch chôi toå toâm vôùi boäbaøigiaáy 120 quaân daønh cho n aêmngö ôøi chôi vôùi n höõng luaät leä

th öôûng phaït... n gh ieâm nga ët ra átchaët cheõ. Th ay v ì naêm ngöôøicuøng n goài chung m oät chieáu ñeåchôi trong p haïm v i gia ñình ,toå

toâm ñ ieám laïi ñöôïc ñö a ra saânñình vôùi 5 choøi d ö ïng baèng t re,goã(ñ ieám) quaây coùt lôïp tr anh laùtva ùn saøn ñuûchoãcho hai ñ eán bangöôøi cuøng ngoài, ñeå leân choøinhaát th ieát phaûi d uøng th an g. Naêmñieám nh oûbao qu anh moät ñ ieámlôùn ngay giöõa saân, t ron g coùbaøyvaøi ba chieác baøn duøng ñeå chiaba øi vaøña ët n höõng th öùduøng tr on gsu oát t hôøi gian chôi toåtoâm ñ ieám.Quaân baøi ñ öôïc laøm baèng goã

moûng ñ oä0,5 cm daøi ñoä10 cm v aøroäng côõ7- 8 cm baøo t rôn qu angdaàu , m oät maët duøng sôn hoa ëcmöïc taøu vieát teân quaân baøi baèng

chöõ nho . Trong toå toâm ñieámthöôøng vaãn duøng hai boäbaøi goã,moät boächia saün trong k hi boäkiañang chôi, ngoaøi ra coùtheâm ítnhaát moät boäbaøi baèng giaáy bìnhth öôøng. Khi ch ia baøi goã thaønhtö øng p haàn t ron g cu oäc chôi,ngö ôøita cuõng ch ia luoân baøi giaáy nhövaäy vaøkhi nh öõng ñaáu thuûñangdieãn ra vaùn baøi thì t aïi ñ aây ngöôøiphuï traùch cu õng laàn lö ôït saép ñaëttö øng p haàn ba øi th eo ñuùng vò tr í

cuûa moãi ñ ieám con trong quaùtr ình aên, ñ aùnh …ñeå theo d oõi.Ch aët cheõnh ö vaäy neân chæcaàn aiñoùtrong 5 ñ ieám phaïm luaät ñ eàu


Toå toâm ñieámhoäi laøg gaøy xuaâ

Toå toâm ñieám laø moät thuù chôi tao haõ trog höõg gaøy ñaàu xuaâ ñöôïc phoå bieá vaø khaù thòhhaøh ôû hieàu laøg ueâ mieà baéc uaõg höõg aêm 1980 trôû veà tröôùc.

aûnh:Leâ Baù Lieãu




bò pha ùt hieän va øxöûlyùngay.Caùchchôi toå toâm gaàn gioáng vôùi loáiñaùnh chaén (ch aén, caï, chieáu…).Khaùc chaêng vôùi toå toâm laø coùnhieàu nöôùc aên nöôùc ñ aùnh hôn .Ví

nhö ngoaøi aên chaén. a ên caï… toåtoâm coøn aên theo haøng d oïc (p hu)cöùba con moät p hu chaúng ha ïn.Vôùi moät khoaûng sa ân roäng ôûñìnhlaøng, boá tr í n aêm ñieám caùch xanhau neân vai tr oøcuûa n göôøi chaïybaøi v ôùi n höõng caâu rao goïi baøi h eátsöùc qu an troïng . Ñaõlaøm oät thu ùchôi, taát nhieân kh i ngö ôøi ngheänhaân daân gian naøy boác töøtron gnoïc ra m oät quaân baøi , ñ eå taêngtheâm phaàn chuùyùvaøhoài hoäp cu ûa

ngö ôøi chôi cuõng n hö nhöõng khaùngiaûdö ï th ính , ba ét ñ aàu coùnh öõngñoäng taùc h aøi höôùc vôùi nhöõng ca âuth ô ñ öôïc noùi loái hay ñöôïc nga âmnga keùo d aøi nhö ñaùnh ñoángö ôøingh e veà teân quaân baøi maømìnhvö øa boác ñöôïc. Ví nh ö kh i ng heca âu :

Gioùtoát anh chaïy NgheäAn(Anh) vieát thö ñeå laïi, em haõy

khoan laáy choàng...ñöôïc ngaâm nga t heo ñ ieäu sa

maïc chaúng haïn, thì nhöõng ngö ôøi

tin h yù, thaønh th aïo n höõng qu aânbaøi coùth eåbieát ñ aây la øcon Ngu õsaùch vôùi h ình veõ moät ch ieácth uyeàn buoàm.

120 quaân baøi, cu õng coùít nhaát120 caâu thô m inh hoaï va än d uïngtrong kho taøng thô ca thaønh va êncoù, vaø öùng khaåu cu õng coù, raátnhieàu caâu th eå hieän nhöõng ö ôùcmong cuûa ngöôøi d aân qu eâ trongcuoäc soáng nhö:

Chieàu chieàu vaùc cuoác ra ñoàng

Ôn tr ôøi phuøhoächo nhaønoângñöôïc muøa (con Luïc vaïn) .Hoa ëc p heâ phaùn nhöõng th oùi

hö taät xaáu cu ûa nhöõng keûcoùch öùccoùquyeàn, ch ætoûra m aãn caùn moãikh i thaáy coùlôïi ch o baûn th aân giañình nhö:

Coác, coác ñaùnh moõñi tuaànCha mi noùi doái ñau chaân naèm

nhaøNgaøy mai laøng laøm thòt gaøCon ôi ñöa gaäy cho cha ñi tuaàn

(con N hò saùch).Laïi coùn höõng caâu veàchuyeän

tình tr ai ga ùi baát chaáp leã giaùo

phong kieán:Thöông choàng caép noùn sang

soângMeï keâu maëc meï, thöông choàng

(em) phaûi ñi... (con Thaát saùch)

Ít nha át theo nhö ñöôïc bieát thìcöùmoãi quaân tr on g 120 qu aân ba øicoùmoät ca âu thô thì cuõng ñ aõcoù120 ca âu roài coøn gì? Chöa keåcoùnhieàu qu aân coùtö øhai ñ eán ba boáncaâu thô m inh hoaï, tu y kha ùc nh auveàlôøi nhöng taát ca ûñeàu d ieãn ta ûchung teân vaøt ính caùch cuûa moätqu aân baøi m aøthoâi . Ví nhö conCh i ch i trong h aøng n haát ch aúnghaïn:

Chi chi, chi em buoân chi baùn chiMöôøi phieân chôï Hieáu em ñi caû

möôøi.Hay:Chi chi, chi em laïi baùn chiÑoøn trieâng keõo keït chaân ñi voøng

kieàng(hình veõcon Chi chi laøm oät

ngöôøi ñöùng vôùi hai chaân voøngkieàng).

Taûcaùi v eûthan h nhaøn cuûa conBaùt saùch:

Khi vui thuoác laùphì pheøoKhi buoàn laïi giôûKim Vaân Kieàu

ra xem (quaân baøi n aøy ñöôïc veõ

moät ngöôøi ñ aøn oâng ngoài h uùtthuoác laù!).

Cuõng laø chôi toå toâm, hayñaùnh chaén, nhöng neáu chæ moätnhoùm daêm baûy ngöôøi cu øng chôivôùi nhau tron g pha ïm v i gia ñ ìnhtr on g n höõng n ga øy xuaân t höôøngdieãn ra raát yeân laëng khoâng oànaøo. Nhöng vôùi t oåtoâm ñieám coângkhai tröôùc baøn d aân thieân h aï vôùimuïc ñ ích v ui xuaân coù thöôûng ,tu y chælaønhö õng kh oaûn thöôûng ,ph aït nho nhoûm ang tính tö ôïng

trö ng khích leä tinh thaàn. Cuøngvôùi tieáng troáng con ch aùt..chaùt…tom ... tom ñ ieåm tö øng nhòptheo quy ñ ònh luaät chôi nhö hoûi,aên qu aân, khaøn , p hoãng…h aytr oáng baùo hieäu ñaõuøkeát thuùcvaùn chôi tron g moät hoäi, tieángrao baøi ñ öôïc caát leân vôùi n höõngcung ba äc laøn ñ ieäu nga ân nga ñ icuøng nhöõng ñoäng taùc ñ ieäu boähaøi h öôùc d í d oûm cu ûa ngöôøi chaïyba øi quaûthaät ñ aõ laøm khoâng khí ngaøy xu aân tr on g hoäi toåtoâm ñieám

th öïc söï soâi ñ oäng. Ñaëc bieät moãikh i coùai ñoùuøñöôïc m oät vaùn ba øito nhö Thaäp hoàng, leøo …chaúng

haïn th ì ngö ôøi ch aïy baøi nhö cuõngvui laây vôùi n ieàm vui cuûa ngöôøiñoùneân caøng h öng p haán hôn vôùinhöõng caâu haùt vaøñ ieäu boäkh íchleäheát sö ùc vui nhoän…

ÔÛqu eâ toâi, vuøng ch ôï Hieáu -PhuûQu yønhöõng naêm ñoùmoãi khiñòa phöôn g toåchö ùc t oåtoâm ñieámnhaát khoa ùt phaûi môøi baèng ñöôïcoâng Nguyeãn Ñöùc Tr aïch (m oïingö ôøi vaãn quen go ïi thaân maät laøoâng hoe Traïch) - M oät ngöôøi raátcoùd uyeân vôùi thuù chôi t ao nh aõnaøy ñeán ñeånhaän va i tr oøngö ôøicaàm tr òch chaïy ba øi. Quaûthaät ôûvuøng qu eâtoâi coùnh ieàu ngö ôøi coùth eå laøm toát va i t roøngö ôøi ch aïybaøi vôùi nhöõng th eåhieän khaùsoáng

ñoäng trong hoäi baøi n gaøy xu aân.Nhöng ch aéc chaén kh oâng a i coùth eåqua ñöôïc ngö ôøi ñ aøn oâng nhoûcon vôùi nhöõng neùt haøi höôùc d í doûm raát ngheäsyõnaøy. Muøa xu aânBính Tuaát 2006 n aøy, oâng N guyeãnÑöùc Traïch böôùc v aøo tuoåi 89nh öng vaãn coøn khaùminh maãn,chính oâng laøngö ôøi duy nhaát ôûñaây ñeán hoâm nay vaãn coøn thuoäcloøng haàu nhö toa øn boähaøng traêmcaâu thô minh h oaï cho nh öõngqu aân ba øi trong t oåtoâm ñieám , keå

caûnhöõng caâu do oâng ngaãu höùngsa ùng taùc r a . Kh i ñöôïc h oûi veàca ùithuùchôi toå toâm ñ ieám, oâng nh öböøng saùng vôùi nhöõng caâu thôminh hoa ï tinh nghòch dí doûm ví von nhöõng qu aân baøi. Tuy kh oângcoøn nh ö xöa, n hö ng gioïng ngöôøichaïy baøi xuaát saéc m oät thuôûmoätthôøi naøy vaãn coøn vang laém. OÂngchæöôùc ao laøm sa o t röôùc lu ùc veàvôùi toåtieân duøchæm oät laàn ñöôïcsoáng laïi tron g caùi khoâng khí naùonöùc cu ûa moät hoäi toå toâm ñ ieám

nga øy xöa.Tron g caâu chuyeän vaãnnguyeân neùt haøi höôùc ngaøy naøonh ö ñeå noùi veà mình , oâng caátgioïng laåy Kieàu:

Ngaøy nay anh môùi yeáu heønNgaøy xöa hai maét (anh cuõng

saùng) nhö ñeøn oâtoâ.OÂng cö ôøi cö ôøi: Con Cöûu saùch

ñoù…Toå toâm ñieám trong nhöõng

ngaøy hoäi xuaân queâtoâi n gaøy naøo,chæ keùo daøi t rong ba nga øy teátnhöng moãi la àn nhôùñ eán laïi nhö

ñöôïc soáng tron g kh oâng kh í hoäiheøvôùi n höõng caâu haùt chaïy baøiñeåñ ôøi.q





tröông quang Luïc

Ví du ï ha i caâu Hoâthai sau ñaây:Chævì caùi löôõi ña ñoanLaøm cho cuùc r aõ, lan taøn bôûi ai (laøcaùi keùo)Sau ñoù, t rong caùc cuoäc chôi Baøi Choøi n gaøy Teát

naêm xöa, h ình thöùc HoâThai ñ öôïc "anh h ieäu" du øngñeå xö ôùng teân con baøi. ôûnoâng th oân caùc tænh mieànNam Tru ng Boä ngaøy xö a t rong d òp Teát, d aân laøngth öôøng chôi Baøi Choøi, moät hình th öùc g iaûi t rí sinh

hoaït v aên hoaùda ân gian. Tron g cuoäc chôi, coùha i boäbaøi gioáng n hau, moãi boäbaøi thöôøng coù27 con baøi (coùnôi duøng 30 con ba øi). "An h hieäu" caàm moät boäbaøicoøn laïi ch ia cho 9 ngö ôøi ch ôi ngoài ôû9 choøi ca o, döïngtreân moät sa ân roäng, moãi ngöôøi caàm 3 con baøi. "Anhhieäu" laàn lö ôït b oác ngaãu nhieân caùc con baøi t ron g taymình vaøxö ôùng leân. 3 con baøi cu ûa n göôøi naøo ñ öôïcxöôùng leân tr öôùc t ieân th ì n gö ôøi ñoùthaéng tr on g vaùnbaøi aáy:

Ñeå vieäc xö ôùng t eân con baøi ñ öôïc haáp daãn "anh

Baøi Choøi Töø saâ chôi gaøy xuaâ böôùc leâ saâ khaáu

Haùt Baøi Choøi laø theå loaïi daâca khaù phoå bieá ôû caùc tæhmieà nam Trug boä, töøquaûg nam quaûg ngaõi ñeáBìh Thuaä. Baøi Choøi coùguoà goác töø Hoâ thai, moätloái haùt ñoá daâ gia coå

truyeà.




hieäu" haùt leân m oät soácaâu theoñieäu Hoâ thai coùnoäi d ung lieânqu an ñeán con ba øi aáy. Ví d u ï:

Ñi ñaâu mang saùch ñi hoaøiCöûnhaân chaúng thaáy, tuùtaøi cuõng

khoâng (con Nhaát t roø)Hoaëc:Loøng thöôøng chò baùn thòt heo,Hai vai gaùnh naëng coøn ñeo moùc

caân (con Töùmoùc)Caâu haùt cuûa "anh hieäu" khoâng

cho n gö ôøi ngh e bieát n gay t eân conbaøi m aø "noùi xa noùi gaàn" buoäcngö ôøi n gh e phaûi "ñ oaùn giaøñoaùnnon", laàn laàn "giaûi m aõ" ra t eân conbaøi, la øm cho caùi thuùchôi Baøi choøiñöôïc nhaân leân. Tö øñoùhình th aønhtheåloaïi h aùt Baøi choøi h ay coøn goïi

la øhoâBaøi choøi.Cu oäc chôi Baøi choøi laøthuùvu i

giaûi trí nga øy xuaân man g t ính vaênngh eäd aân g ian tö øng laøm say m eâñoâng ñaûo daân laøng, cho neântö øng coùnhöõng ca âu lö u tr uyeànnhö:

Ruûnhau ñi ñaùnh baøi choøiÑeåcho con khoùc ñeán loøi r oán raHoaëc:Böôùc r a gaëp ñaùm baøi choøiTieàn daønh ñi chôï phaûi moi heát

roài.

Do nhu caàu sinh hoaït vaênhoa ù cu ûa nhaân daân ngaøy caøngphaùt trieån, d aàn daàn daân ca BaøiChoøi khoâng chæ ñöôïc h aùt trongcu oäc ch ôi giaûi trí ngaøy Teát m aøcoøn ñöôïc moät soá ngöôøi ñ i haùtlö u ñoäng tr on g laøng xoùm. Roàihình t haønh n höõng gaùnh h aùt nhoûdieãn la ïi m oät caâu chuyeän coùñaàuñuoâi vôùi m oät soá vai d ieãn namnöõ, n ôi d ieãn th öôøng laømoät ch ieácchieáu tr aûi g iö õa sa ân ñ ình laøng.Hai möôi naêm tr eân mieàn Baéc töø1955 ñ eán 1975 daân ca Baøi Choøiñöôïc xa ây döïng th aønh ca kòch va øñöa leân sa ân khaáu. Vôûd ieãn ThoaïiKhanh Chaâu Tuaán , t aùc g iaûNgu yeãn Töôøng Nha ãn laø vôû cakòch Baøi Choøi ñaàu tieân cu ûa nöôùcta r a ñ ôøi vaøo n aêm 1957 vaøraátth aønh coâng. Sau ñoùhaøng loa ït vôûca kòch Baøi Choøi khaùc lieân tieáp rañôøi, khaúng ñ ònh loaïi hình aâmnhaïc sa ân kh aáu tr uyeàn th oáng quí baùu naøy. N goaøi Thoaïi Khanh -Chaâu Tuaán coùtheåkeåñ eán caùc vôûd ieãn nh ö Tieáng saám Taây Nguyeân,Ñoäi kòch " Chim Cheøo beûo" , Chuyeäntình beân doøng soâng Thu Boàn, Moái

tình qua Teát Li-boong.. .…Ca t öøt rong Baøi Choøi laø thô

"lu ïc baùt bieán caùch", khoâng giö õnguyeân caâu treân 6 chöõ, caâu döôùi8 chöõ, maø th ænh t hoa ûng d aëm

theâm chöõvaøo caùc ca âu thô goác ñ eåtieát taáu gia i ñ ieäu ñöôïc p hongphuù. Ví d uï:

Tr ôøi maømöa, trôøi möa laäp daäpsaân ñình

Anh ñi cho kheùo, keû tr ôït ìn hgiöõa saân (con Ngu õtrôït)

Ngoaøi "lu ïc baùt bieán caùch", ñoâikh i coùtheâm th ô "song thaát b ieáncaùch ".

Nhòp phaùch vaø tieát t aáu cu ûaBaøi ch oøi khaùñoäc ñaùo, Baøi ch oøiñöôïc haùt theo nh òp 4/ 4 vôùi nhòp

ñoäh ôi nh anh. Khi bieåu d ieãn coùsong loa n hoa ëc troáng , moõ goõth eo. N goaøi ra coùd aøn nhaïc daântoäc goàm ñaøn coø(nhò), ñaøn kìm(nguyeät), ñaøn tr anh, saùo…ñ eämtheo. Tr ong 4 p ha ùch ( m aïnh nh eï,maïnh v öøa, n heï), song loan hoaëctr oáng, moõseõgoõvaøo 3 p haùch, 1,3, 4. Tieát taáu cu ûa Baøi Choøi coùnhieàu phaùch ñaûo (syn cop e) vsaøph aùch n ghòch (contre - tem ps).

Baøi Choøi coù raát nhieàu laønñieäu, tr ong ñ où coù 4 laøn ñ ieäu

chính. ÑoùlaøXuaân nöõ, Xaøng xeâ,Coå baûn va øHoøquaûng. AÂm ñieäucuûa Xuaân nöõ th a thieát, u hoa øi,saâu laéng…N höng ñ oâi kh i coùtheåduøng ñ ieäu Xuaân nöõ trong m oätba øi h aøi höôùc, n höng vaãn man gchaát tr öõ tình. Ñieäu Xaøng Xeâma ng tính buoàn, bi ai. Coù nôicoøn ch ia ra m aáy loa ïi Xaøng xeânhöXaøng xeâ thieàn, Xaøng xeâ döïng,Xaøng xeâ luî , Xaøng xeâ laúng…v ôùicaùc caùch d ieãn taáu khaùc nhau .Ñieäu thöùc cu ûa Xaøng xeânhö sau:

Hoø, Xöø, Xang, Xeâ, P han, Líu, ÑieäuCoåbaûn mang tính caùch vu i töô isoâi noåi vôùi ñ ieäu thöùc: Hoø, Xöï, Xö(giaø), Xang, Xeâ, Coáng, Líu. N goaøiboán ñ ieäu thöùc keåtreân, tron g d aânca Baøi Choøi coøn boå su ng theâmmoät soád aân ca mieàn N am Tru ngboänhö caùc ñ ieäu Lyù, Hoø, Veø, Noùithô…ñeå aâm ñ ieäu cu ûa Baøi Choøiñö ôïc phong p hu ùhôn ,

Ngheä thuaät Baøi Choøi laøm oättrong nh öõng voán qu yù cuûa khotaøng aâm nhaïc d aân gian VieätNam, caàn ñöôïc baûo t oàn, p haùttr ieån ñeångaøy caøng bay cao , bayxa.q

Leâ Maïnh Toá

Ñöùngtröôùcgöông

Ta ngaém mình t röôùc göôngthôøi gian

Thaáy nhöõng neáp nhaêngôïn soùng

Con soùng cuõng nhaáp nhoâxao ñoäng

Goõtieáng thôøi gian cung baäcboång traàm

Ta ñöùng tröôùc göông thaû

hoàn meânh moângNhö daùng ñöùng caây thoângngaøy Teát

Ñeøn nhaáp nhaùy maét môøsovôùi tröôùc

Xao xuyeán loøng coùtieángnguyeät caàm

Ngaång nhìn baàu trôøi saùngmoät vaàng traêng

Ñöa t ay xoa töøng vì tinh tuùCoøn laïi t rong ta moät khoaûng

trôøi roängÑi tìm laïi mìn h soi maëtgöông trong




Beá Kieán Quoác

Daâu da xoanDaâu da em xoan ñöùng phoáHaøng NgangÑöùng daïn dó giöõa buïi ñôøi naùo n hieätGiöõa Ray- baêng, Sen- koâ, A - di - ñaùt…Maáy ai nhìn ai bieát daâu da xoan

Ngöôøi quaûn lyùbieåu döông neàn kinh teáthò tr öôøng

Ngöôøi t ieâu thuï haøi loøng muoán mua gìcuõng coù

Toâi, n göôøi laøm thô, ñi ngang nôi phoáchôïThöông vaølo cho em daâu da xoan…

Muøa xoay vaàn, trôøi ñaát baét ñaàu xuaânMuøa caây coái r uûnhau vaøo leãhoäiBieát bao noãi vu vô roài con ngöôøi caàn tôùiDaãu coùtieàn khoâng ai baùn maømua

Nhöng sôùm nay toâi chôït ñöùng söõng sôøPhoáHaøng Ngang daâu da xoan nôûtraéngVaømöa rôi thaät dòu daøng, eâm laëngCho moät ngöôøi n aøo ñoùngaïc nhieân hoa…

NguyeãnThuïy Kha

Ñaàu xuaân chôït nghó veà Thaùnh GioùngToâi caàm leân moät ñoát xöông Thaùnh Gioùng

tr e ñaèng ngaøbuïi t re vaøng buïi t re vaøng oùnglöûa sôn maøi ngöïa saét phun ra

Huyeàn thoaïi maøthaønh t haät ôûñôøi tatieáng voùgoõao chuoâm boùng ngöïangöôøi vì theámaøxöông coøn löu giöõtrong buïi t re vuõkhí nhaân daân

Khoâng phaûi ai cuõng ñeûñöôïc thaùnh thaànbaømeï Vieät, ñaát nöôùc linh thieâng quaù

nhieàu anh huøng bôûi nhieàu phen giaëc giaõcoùcoøn ai nhö Thaùnh Gioùng bay leân

Coùcoøn ai n hö Thaùnh Gioùng laõng queânlaõng queân ngay chieán coâng mình vöøa coùmôùi theâm yeâu bao nhieâu ngöôøi taøi ñaõbieát lui veàaån daät giöõa quang vinh.

Caùi coát xöông khoâng ñoát ñöôïc thaønh t hancöùmoïc leân ñôøi ñôøi töôi toátvaønoãi nhôùmoät thôøi ñoàsaétlaøbaøi hoïc veàhuyeàn thoaïi cuûa ngöôøi

Khoâng ai hieåu Ngöôøi hôn ñích thöïc con ngöôøiToâi naâng ngan g moâi moät ñoát tre ñaèng n gaøthoåi saùo.

Leâ Huy Quang

Trung duVaøo muøa xuaân chieàu ñi nghe xanhaùo em löôïn tìm hoa chuoái ñoûñöøng gôïn moät neùt buoàn nhö theá…

Chaúng coøn thôøi gian, khoâng ai chôønöõa ñaâuhoa laùcoûcaây cuoäc ñôøi döøng nhö ñuøangöôïc saùng traéng ñenngoaèn ngoeøo ñoài doáctoùc baïc löng chöøng nghieâng vaøo thieân thu…

Qua ñeâm nghe gioùmôûuøa

gioït röôïu xoeøtay maøu hoa chuoái ñoûta xin chaùy thaønh ngoïn löûasöôûi aám loøng queângöôøi t rung du.





Traàn Thò Huyeàn Trang

Vieát treân soùng

Ta baûo soùng ta vöøa theâm moät tuoåiQuaõng thanh xuaân luøi laïi phía sau roàiVaãn coøn chuùt daïi khôønhö caùt aáyTöôûng caùnh buoàm goùi ñöôïc caûtruøng khôi

Ta ñaõtr oùt va vaøo tónh laëngBieån coàn caøo chi laém bieån ôi?Bieát khoâng theåsoi maët mình t rong soùngXin ñöøng ai hoang ñaûo phuùt xa rôøi

Moät voác bieån giöõa loøng tay boåi hoåi

Khuùc Moâza trong treûo khoâng lôøiDòu daøng haùt veàmoät ngoâi sao traéngÑaõvì ta ngô ngaùc beân trôøi...

Phaïm Vieät Long

Soâng baïcTraêng troâi treân soângThuyeàn tìm beán ñaäuDoøng soâng saâu

Em nôi ñaâuNöôùc chaûy voâtìnhTraêng soi lung linhMaét ngöôøi ñaùu ñaùuTim ngöôøi nhoûmaùu

Beán rôøi nôi khaùcThuyeàn laëng leõtìm

Thuyeàn tìm thaáy beánToâi troâi giöõa ñôøi

Doõi nhìn goùc bieånHoàn mình xa khôi

Trònh Thanh Sôn

Chieàu Kinh baécCoù böôùc chaân coâ leûLaõng du mieàn hö khoângCoùcaùnh chim ñôn chieácChao nghieâng chieàu baõo gioâng

Em caép noùn sang soângDuøng daéng chi troâng laïiThöông ôi ñoaùsöông vaøngSaøoâm mieàn coûroái

Ai t ìm veàngaøy xöaBôøñeâcon ngheùñôïiEm beácon leân chuøaTuïng kinh daøi saùm hoái

Ta laïc veànguoàn coäiChuøa Daâu quaïnh chieàu xuaânThoaûng moät laøn quan hoïYeám ñaøo giaêng níu chaân

Phaïm Hoà Thu

Chieàu Tröông ChiCoùmoät muøa xuaân Kinh BaécToâi laïc veàchieàu soâng TöôngNaøo bieát Tr öông Chi coùñôïiSao toâi laïi thaønh Mî Nöông

Doøng soâng - vaãn moät doøng soângNgöôøi baûo: Ñaáy doøng nöôùc maétVaáp vaøo muøi höông t inh khieátNgöôøi baûo: baïch ñaøn toûa höông

Maûi theo höông aáy ñi t ìmVaáp tieáng saùo ai reùo raétKhi boùng chaøng Tröông ñaõkhuaátCoøn ai khoùc ai - coøn ai?

Ra soâng toâi goïi ôi ñoø!Ñoøkhoâng. Vaøngöôøi chaúng thaáy(Giaùñöôïc moät laàn gaëp laïi)Toâi gaøo trong gioù: Tröông ôi!

Sao toâi laïi thaønh Mî NöôngDaãu boùng chaøng Tr öông ñaõkhuaát

Töï tình yeâu laønöôùc maétTöï tình yeâu laøkhuùc ca.





Baøi, aûnh: Ñoã Ñöùc

Coäi nguoànNoùi ñeán t ran h d aân g ian Vieät N am ngö ôøi ta

th öôøng n haéc tôùi Ñoâng H oà(Baéc Ninh), H aøng Troáng(HaøN oäi) roài coøn Kim Hoaøng (HaøTaây), La øng Sình(Hueá) va øtra nh t hôømieàn n uùi. Thöïc teángaøy n ay chæcoùhai loaïi tr anh Ñoâng Hoà vaøH aøng Troáng . TranhKim Hoaøng chænhö moät veát t ích maøngö ôøi ta tö øngbieát ñ eán, coøn t ra nh Laøng Sìn h t huoäc loaïi phuïc vuïchomeâtín , laøloaïi v eõmaõ. Tr an h thôømieàn nu ùi thì khoâng

coùñòa chægoác gaùc n ôi saûn xuaát. Ch æcoùÑoâng Hoà,Haøng Troáng coùngh eàtra nh va øcoùtra nh Teát thaät söï.Ngöôøi ta h ieåu Ñoâng H oàla øtr anh cuûa thoân queâ, coønHaøng Troáng laøtr an h cuûa keûchôï. Chöa bieát sö ï xuaáthieän cu ûa h ai d oøng tr anh naøy vaøo thôøi gian naøo. Coùth eålaøÑoâng H oàcoùtr öôùc, roài sa u ñoùlaøHaøng Troáng.Moät nhaøthô la øm qu an döôùi thôøi Maïc (Theákyû16) laøHoa øng SóKhaûi ñ aõtö øng nhaéc ñ eán nhöõng tr an h HaøngTroáng n hö "Gaøñaøn" , "Töôùng canh cöûa" cu ûa "thôøi aáy"xu aát h ieän ta ïi kinh ñoâ, noäi phuû, cu ng ñ ình ñeán nhaøth öôøng d aân th ì th aáy r aèng t ran h H aøng Troáng cu õng ñ aõcoùgaàn boán tr aêm naêm tu oåi. Tranh Haøng Troáng thö ïcsö ï laøthöùngheäth uaät baûn ñ òa ñ aëc saéc, la øsaûn phaåm

cuûa moät ngh eàcoùdan h coùgiaù…

Ngheà tranh

ngheà trah

Haøg

Troág




Di dueäcuûa hoï LeâÑ ình , moät hoï coùngheà laømtr an h Haøng Troáng laâu ñôøi la øoâng LeâÑình Ngh ieâmkeålaïi raèng: H aøng Tr oáng xöa k ia laøph oálaøm tran hvaø ba ùn tr an h saàm uaát. Beân caïnh Haøng Troáng th ìHaøng Maønh, H aøng Quaït, Haøng Hoøm, H aøng Noùn…

ñeàu coùngheàbaùn tranh. Nhö ng va ãn laøtranh cuûa thôïtr an h Haøng Tr oáng. Ngöôøi Haøng Troáng xöa n oåi dongheàtranh n hö ng khoâng chæcoùveõtranh Teát. "ThaùngTaùm gioãcha - Thaùng Ba gioãmeï" , ngö ôøi Vieät N am aicu õng b ieát caâu phöôn g n goân aáy. Gioãcha laøngaøy H oäiÑö ùc Thaùnh Tra àn ôûKieáp Baïc, g ioã meï laøh oäi PhuûGia ày, nô i thôømaãu Lieãu Haïnh (Nam Ñònh). Vaøo cöõaáy, tr an h Haøng Troáng ñöôïc ñ em ba ùn nh ieàu, ñ oùlaøtranh ch o ñ eàn p hu û, tra nh ha àu boùng phu ïc vu ï tínngö ôõng. Coøn tr an h Teát thì töø nga øy m uøng m öôøithaùng moät haøng naêm môùi baét ñaàu khai t ruôn g baùncho h eát thaùng Chaïp. N göôøi H aøng Troáng soáng baèngngheà laøm tranh neân laøm taát caûca ùc vieäc lieân quan

ñeán ngh eà. N goaøi t ra nh Teát, tr an h cho ñeàn phuûngö ôøita coøn v eõnh aøta ùng, v eõtran h "caàu" ñeåsieâu ñoäch ongöôøi quaùcoá (tra nh caàu veõtr eân luïa vu oâng , h ìnhtö ôïng Phaät t am thaân, tam theá, Phaät baøQuan aâm coùhình vaân maây, coùsen caùch ñ ieäu). N oùi toùm laïi, ñ oùlaønh öõng thöùphu ïc vuï cho tín ngöôõng . Sau ñoù, ngö ôøiHaøng Troáng coøn veõmaønh. Tran h maønh duøng ñ eåbu oâng ch e trö ôùc cöûa ñ eàn m ieáu. Nhöõng t ra nh ñoùthöôøng veõLong - Ly - Quy - Ph öôïng , hoaëc LongVaân. Vôùi töøng aáy loaïi coâng vieäc, ngöôøi Haøng Troáng

baän bòu quanh naêm, bôûi thöïc sö ïñoùlaøvieäc cu ûa m oätlaøng ngheà.

Tranh Haøng TroángVeà ñeà taøi, tranh Haøng Tr oáng coùhai loa ïi. Loaïi

tranh teát vaøloaïi tr anh cho tín ngöôõng . Veàhình thöùccuõng taïm coi la øcoùha i loa ïi: tra nh boänhò bình hoaëctöùbình (thu oäc loaïi phu ïc vu ï), vaøtra nh ñôn. Tranhteát H aøng Troáng coùloaïi ñ eàcaäp ñeán noäi d ung chuùctu ïng , coùloa ïi ñeà caäp ñeán s inh h oa ït. Cuõng coùkh aùnh ieàu boät ran h bình keåchu yeän (coùtheåcoi laøhìnhth öùc tr an h t ru yeän ñaàu tieân cuûa Vieät N am ) veõtheotru yeän, theo tích coånh ö "Kim Vaân Kieàu" , "Nhò ñoämai", " Bích caâu kyøngoä", "Toáng t raân Cuùc Hoa" , "Nhòthaäp töùhieáu" hoaëc laáy tích "Taây Thi" ôûbeân Taøu. Coùloaïi t ranh chu ùc tu ïng nh ö Tranh chu û, "coâng caù", " tamña" , "Thaát ñoàng" , "Töûtoân vaïn ñaïi" coùnh öõng t ranhsinh h oaït nhö "chôï queâ", " coâng vieäc nhaønoâng" . Ñoâi

khi cuõng coùtr anh lòch sö ûnhö "NgoâVöông quyeànñaùnh quaân Nam Haùn" hoaëc "Ñinh Tieân Hoaøng côølaulaäp traän"…Ngoaøi tr anh t öùbình keåchu yeän coùtö ùbìnhboán muøa (xuaân, haï, thu , ñoâng) moâta ûveûñ eïp boánmuøa k ieåu th ô Ñöôøng luaät: xuaân du phöông thaûo ñòa/ Haï thöôûng luïc haøtrì/ Thu aån hoaøng hoa töûu/ Ñoâng ngaâmbaïch tuyeát thi (Mu øa xuaân ñ i ch ôi ôûv uøng coûñ eïp/ Mu øa h aï nga ém maøu xanh maùt cu ûa sen tr eân hoàao/ Mu øa t hu th öôûng thöùc röôïu hoa cuùc/ Mu øa ñ oâng ñ oïcth ô ca ngôïi tuyeát tr aéng). N goaøi ra coøn coùcaùc loaïi töù

Ngheä nhaân tranh Haøng troáng Leâ Ñình Nghieân aûnh: TTXVN




bình hoa ñ ieåu ñeàu döïa vaøo saéc thaùi boán muøa ñeåtheåhieän.

Tran h tín ngöôõng cuûa Haøng Troáng coøn go ïi la øtran h thôø, p huïc vuï tín ngö ôõng Ña ïo g iaùo ôûVieät Nam(thôøthaùnh, maãu) coùcaùc loaïi nhö "Töùphuûcoâng ñoàng" ,"Thaäp ñieän" , "Phaät baøquan aâm" , t ra nh veà caùc oânghoaøng (nhö "Hoaøng Bô", "Hoaøng Möôøi" ), baøchuùa MaãuThöôïng ngaøn, M aãu Thoaûi hoaëc tra nh hoå, thôøqu an Ngu õdinh nhö "Nguõhoå" , hoåñ oäc nh ö "Haéc hoå", "Hoaønghoå"...Ñaây laøloaïi tra nh ñôn cho ñ eàn phuû.

Tranh H aøng Troáng d uølaøtranh boähay tranh ñôn,noäi d ung chuùc tuïng hoaëc t ranh th ôøthì m aøu saéc baogiôøcuõng töôi ta én, r öïc rôõ. Ñoùcu õng laøñaëc ñ ieåm noåiba ät cuûa t heåloaïi tran h daân gian Vieät N am , lu oân lu oânhöôùng ñ eán caùi töôi saùng, nhö nhöõng öôùc m ô h oànnhieân veàcu oäc soáng haøng ngaøy cu ûa hoï.

Tranh H aøng Troáng , loa ïi tran h ñ ôn thöôøng khoângveõkhu ng khi in neàn m aøu. Tranh tru ïc th ì keûha i va ïchmaøu lam beân meùp tr an h, nhö laøth öùqu i öôùc giôùi haïnkhun g tranh. Coøn tr anh thôøbao g iôøcuõng veõkhu ngvuoâng vöùc vôùi m aøu cam tö ôïng tr öng cho m aøu goã,bieåu loämoät th aùi ñoätoân kính.

Neáu tranh Ñoâng H oàcoùloái in sa áp vaùn (kieåu ñoùng

daáu) bôûi ñ oùlaøloaïi tranh "laùmít" (côõnhoû) treân doùvôùimoãi m aøu moät vaùn khaéc thì t ranh Haøng Troáng caùchlaøm kh aùc haún. N gh eänh aân Haøng Troáng in tr an h ngöûavaùn vaøtranh Haøng Troáng chæcoùm oät baûn neùt, coønmaøu th ì veõ tay toaøn boä. Bôûi th eá maø tran h HaøngTroáng khoâng bò khoáng cheáveà khuoân khoå vaøm aøusa éc. Coùböùc coùch ieàu cao t reân moät m eùt. Phaàn maøu toâta y cuõng ta ïo ñöôïc nhieàu saéc thaùi t inh teáña ùp öùng th òhieáu caàu kyøcu ûa daân keûchôï. N gay neùt khaéc cuûa tranhHaøng Troáng cuõng tæ mæ va ûnaén chu oát kyõh ôn thôïkhaéc Ñoâng Hoà. H aøng traêm vaùn khaéc t ranh HaøngTroáng ñeålaïi nga øy hoâm nay cho ta th aáy cuøng moät ñ eàtaøi n hö ng va ùn to nh oûkhaùc nha u, tuyøtö øng nh aøngheä

nh aân. Ngö ôøi ta ngh i raèng t ranh H aøng Troáng xö a laøloa ïi veõtay, sau naøy do n hu caàu cuûa thò tröôøng môùith eo caùch khaéc vaùn ñeåñôõcoâng veõneùt, ñ aåy nhanh toácñoälaøm tr anh. Giaûth ieát ñ oùcoùth eåñuùng bôûi nga øy n ayva ãn coøn loa ïi t ra nh Haøng Troáng veõtay hoaëc ngh eänhaân Haøng Troáng vaøo n höõng naêm sa ùu möôi cu ûa theákyûtrö ôùc coøn gh i nhaän laøñaõveõlaïi khaùnhieàu tran hth ôødo caùc thaày cuùng ôûSôn La, La i Chaâu hoaëc VieätBaéc xuoáng ñaët.

Tra nh Haøng Troáng , loa ïi tran h thôøcaàu k yøcoùchoãcaàn daïm vaøng gia ùt baïc theo yeâu caàu cu ûa ngöôøi ñ aët,thôï veõp haûi duøng n höïa caây sung loùt n eùt, loùt m aûngsau ñoùtheáp va øng quì, baïc qu ì leân, ta ïo ch o t ra nh saéc

thaùi huyeàn bí, raát ñ oäc ñ aùo, khaùc haún veûtaàm thöôøngdaân daõthöôøng th aáy. Ñoùlaønhöõng tran h raát ñeïp, coùgia ùtrò ngh eäthuaät va øcuõng laønhöõng tran h ñ aét tieàn,





chæñ aët haøng môùi coù. Th ôï veõtr anh Haøng Troángcoùloái toâmaøu khaùñoäc ñ aùo. N oùtrôûthaønh neùt ñ aëcthuøcuûa ngh eä th uaät t ranh H aøng Troáng: loái veõ"caûn", ñ oùlaøcaùch laáy maøu vaønö ôùc t reân ñaàu buùtloâng ñeå ta ïo ñ aäm nha ït n gay cho n ha ùt v eõ, hoaï

coâng keùo moät ñöôøng buùt, k hoái ñaõnoåi cu oàn cu oänmaëc d aàu caùch ñaët buùt chæm an g tính öôùc leächöùkhoâng taû. Coùleõñoùcuõng laøphaàn ñ oùng goùp khaùqu an troïng veàkyõthuaät cho ngheäthu aät ta ïo hìnhcuûa ngheän haân H aøng Tr oáng.

Tranh Haøng Troáng hoâm nayTranh Haøng Troáng ñ aõgaén boùhaøng t raêm naêm

vôùi ngöôøi d aân keûchôïnhöng r oài cu oäc soáng cuõngñoåi thay . PhoáHaøng Troáng xöa, na y kh oâng coøntr an h Haøng Troáng. Caùc p hoá Haøng Hoøm, H aøngQu aït, Haøng Noùn… cu õng vaäy. Haäu dueä doøngtranh cuûa h oï LeâÑình laøoâng LeâÑình Nghieân

voán daân Haøng Troáng n ay cu õng ñaõdôøi leân CöûaÑoâng. H ieän oâng coøn giö õñ öôïc h aøng tr aêm maãutran h va økh aùnhieàu va ùn kh aéc cu ûa gia ñ ình ñeålaïi.Tranh Haøng Troáng ng aøy nay , n gö ôøi t a kh oângchôi v aøo m uøa m aøth ích th ì mua ch ôi b aát cö ùluùcnaøo. OÂng Nghieân baûo: n göôøi Nhaät, ngöôøi Taâytìm ñeán m ua, r aát ngö ôõng moä. Hoï chôi caûloaïitranh thôøchöùkhoâng rieâng gì tr anh teát, tr anhchuùc tu ïng. CaûVieät Kieàu cu õng veàñaët m ua, bôûilaøm ñöôïc ít. Tuy v aäy n gh eän haân Ñoâng H oàn höoâng Ngu yeãn Ña êng Ch eá laïi t ieáp th u raát "nhaäy"vôùi thò tr öôøng ñ aõlaøm tr an h th eo loái H aøng Troángnhöng kh i toâlaïi theo caùch th uyûmaëc. O Âng laïi g iôùith ieäu nhö tran h Ñoâng H oà laøm nhieàu ngöôøikh oâng b ieát, laàm laãn. Thöôn g t röôøng t ran h d aângia n laøth eá, tr an h voán ñöôïc coi n hö ñoàdu øng , vaätduïng, cöùcoùnhu caàu kieåu gì laøñeàu ñöôïc chieàu,vaøngh eänhaân th ì raát h oàn nhieân ba ét ch öôùc nhauva ølinh hoaït vôùi thò tröôøng, ñoâi khi la øm sai la ïccaûmoät ca ùch nhìn ngh eäth uaät h oï cuõng khoâng ñeåyù.

Ñöôïc b ieát Baûo taøng Myõth uaät, Baûo taøng Lòchsö ûhieän coøn lö u giö õhaøng n gaøn traêm vaùn khaéctran h Haøng Troáng. Mong raèng soávaùn ñoùkhoângtheåchæñeåcaát giö õtrong kh o m aøseõñöôïc mang ra

kh ai thaùc, vöøa laøñeågiöõgìn , vöøa laøñeåtoân vinhmoät doøng tr an h, ñ eågiö õa HaøNoäi coùmoät phoøngtranh ñaày ñuûveàHaøng Troáng , v eàÑoâng Hoàchongö ôøi d aân moïi m ieàn coùdòp veàchieâm ngö ôõng, vaøcuõng ñ eåcho khaùch du lòch naêm chaâu boán bieåntìm ñeán Vieät N am bieát ñ öôïc m oät loaïi h ình ngh eäth uaät daân gian ñaëc saéc m aøkhoâng phaûi ñ aâu cu õngcoù.q




Theo caùc n ha ø ngh ieân cöùu ,ñ ình laøng coùtheåra ñôøi tö øtrong loøng xaõ hoäi Leâ sô,

song h ình maãu hoaøn chænh ñaïtgiaùt rò kieán truùc ngh eä thuaät vaøcoøn ñeålaïi ñ eán nay töøsôùm nhaátlaøthôøi Maïc maønoåi baät laøñ ìnhTaây Ñaèng (H aø Taây), ñ ình Loã

Haïnh (Baéc Giang). Khoa ûngchuyeån cuûa 2 theákyû15 - 17 coùñình Phu øLöu (Baéc Ninh) vaønôûroäñaït t ôùi ñ ænh cao ôûcuoái theákyû17, tieâu bieåu vôùi ca ùc ñ ình: Ph uøLaõo, ThoåHaø(Baéc Giang); Dieàm(Baéc N inh); Ch u Quyeán, VaânÑình (H aøTaây); ThoåTang, N goïcCanh (Vónh Phuùc); Xoám (PhuùThoï); Höông Loäc (N am Ñònh );Chaåy (HaøNam ); TraøCoå(QuaûngNinh); Kieàn Baùi (Haûi Phoøng)...Sang theákyû18 - 19 ñ ình laøng xaây

döïng thöa t hôùt hôn , son g cu õngcoùñ ình ñ öôïc xaây m ôùi ôûThaïchLoãi (H aûi Döôn g), Hoài Quan ,

Ñình Baûng (Baéc N inh); Hoa ønh

Sôn, Tru ng Caàn (NgheäAn)...Nhöõng n goâi ñ ình naøy, tu yøth eo tö øng th ôøi ñ aïi m aø möùc ñ oä

cha ïm khaéc coù khaùc nh au kyõ

th uaät kh i chaïm noâng, lu ùc ch aïmnoåi, keânh, bong, loäng... n höng taátcaûñeàu theåh ieän taøi ngheäcuûa caùc

Chaïmloägñaëc saécñieâu khaéc truyeà thoág

Ñieâu khaécñìh laøg

Vieät nam laø

moät di saûgheä thuaätbaát huû cuøg

vôùi thaøh töïu ñaùg töïhaøo veà kieá

truùc cuûa toå tieâ ta.


Ngöôøi coõi voi - ñình Chu Quyeán.




ngheänhaân xö a vöøa gioûi k ieán truùcvöøa taøi h oa chaïm khaéc.

Tính uyeån nh aõ vaømoäc m aïcga àn guõi chính laølyùdo ñ eå ngoâiñ ình gaén boùvôùi taâm hoàn ngöôøiVieät. Caùc p huøñieâu vaøchaïm khaéctrang tr í ñ ình laøng laøbieåu tö ôïngñoäc nhaát voânhò veàtru yeàn thoángngh eäthuaät cuûa oâng cha ta .

Moät saùng taïo ñoäc ñaùo cu ûangheäthuaät ñ ình laøng khoâng theåthaáy ôûkieán truùc coånaøo cu ûa VieätNam laøsö ï saép xeáp caùc p huøñ ieâuga én va øo khung goãch òu lö ïc phíatr eân cuûa ñ ình. Phía tr eân caùc v ìkeøo vaøcaùc xaøngang laønôi ñ ieâukh aéc ñ ình laøng ngö ï trò. Noùgaénkeát caùc caáu kieän goãngang, d oïc

vaøcheùo theo maùi, laáp ñaày caùckhoaûng troáng giö õa caùc caáu kieän.Söï keát h ôïp toân troïng va øboåsungcho keát caáu kieán truùc goã laøñ aëcñieåm th öù nhaát cuûa ñ ieâu khaécñình laøng . Thöù ha i laø caùc bö ùcphuøñ ieâu ñöôïc chaïm kh aéc moätcaùch maïnh, ñ ôn giaûn vôùi quan

nieäm khoâng gian thoaûi m aùi khaùchaún so vôùi ñ ieâu khaéc nôi chuøachieàn h ay cung ñ ieän.

Ñieâu kh aéc ñ ình laøng laøsö ïta äptr ung vaøphaùt h uy t oät baäc caùc kyõth uaät chaïm kh aéc goã Vieät N am ,tr on g ñ oùchaïm loäng laøcaùch chaïmkhaéc b ieåu caûm nhaát coùhieäu quaûkh oâng gia n va øhieäu qu aûkhoái caonh aát. Ñoù gaàn nh ö nh öõng photöôïng troøn, loài h aún ra, choàngch eùo nhieàu taàng lôùp la øm maátcaûm gia ùc veàneàn voán coùcuûa p huøñ ieâu . Caûthaân goãñö ôïc ñ uïc khoeùttaïo caùc khoaûng tr oáng ñöôïc luoànlaùch tr on g kh oái töôïng. Ñieâu kh aécva øtrang t rí ch aïm loäng thöôøng ñeåmoäc vaøhieän d ieän cu oán huùt môùi

laïnhaát cuûa ngh eäth uaät ñ ình laøng.Ch aïm loäng laøñænh cao cuûañ ieâu khaéc ñ ình laøng. Nhöõng b ieánhoa ùgiaøu ngoân ngö õñieâu khaéc ñ aõlaøm cho chaïm loäng taêng hieäuqu aû caûm t hu ï côûi môû, thoângth oaùng, ña chieàu, taïo töông phaûnkhoâng gian saùng - toái, vöøa giöõ

ñöôïc boácu ïc thaåm myõ, t ính vöõngchaéc veà keát caáu, v öøa taïo caûmgiaùc nheï nhaøng.

Chaïm loäng nôû roä vaø ph aùttr ieån kh i ñeà taøi ñöôïc khai m ôûroäng raõi, giaøu chaát nhaân vaên,mang t ính coäng ñoàng vaø daânch uû, ít m aøu saéc toân gia ùo khoângchòu goøboùcuûa qui phaïm leãnghi.Caùc phuøñ ieâu ñöôïc ñaåy leân caodaønh khoâng gian cho sinh hoaït,aùnh saùng töï nhieân h aét m aïnh töønh ieàu phía . Töø nh öõng maûngchaïm noâng chuyeån d aàn san gchaïm bong, keânh vôùi kyõ th uaätchaïm sa âu vaøo beân tr on g khoái g oã,ta ïo th aønh nhieàu lôùp kh oâng gianmaød öôøng n hö khoâng coøn kh aùi

nieäm veà neàn. Ñoù laø bö ôùc tieánngo aïn mu ïc cu ûa chaïm kh aéctruyeàn thoáng vôùi nhöõng ö u theá:taïo chieàu sa âu khoâng g ian, hieäuqu aûtö ông p haûn saùng t oái, coùtheåñuïc m oät, hai ta àng ta ïo neân sö ïuyeån chuyeån sinh ñoäng, caûmgiaùc nh eï nh aøng thanh thoaùt m aøkhoâng aûnh höôûng ñeán keát caáucoâng tr ình ...

Laät d ôû laïi lòch sö û, nhöõngmaûng chaïm ñ ình la øng theákyû17ñaõ vö ôït r a khoûi nhö õng qu an

nieäm veàkhoái noåi treân p huøñieâu .Kyõ th uaät ch aïm loäng khoeùt saâutrong loøng thaân goã, m aûng chaïmkhoâng coøn caûm giaùc veà neàn maøuyeån chu yeån trong moái qu an heäsinh ñoäng veà ñôøi soáng veà sinhhoaït ma ng ñ aäm p hon g vò daângian va øgiaøu tín h laõng maïn.

Thuû pha ùp khoâng gia n, thôøigian ñoàng hieän trong chaïm loängnhaèm theå hieän nhieàu hình aûnh,ñeàtaøi veàcu oäc soáng thöôøng ngaøyñöôïc coi la øñ aëc trö ng ñaäm neùt

cu ûa ñ ieâu khaéc ñ ình laøng. Caùi ñ eïpcuûa töï nhieân, söï moäc maïc man gtính côûi m ôû, chöùa ñöïng veûñeïpnhaân haäu cu ûa taâm hoàn khieán chosö ï ''phi lyù'' v eàtæleäth oâng thö ôønglaïi trôû neân t hu aän lyù nhôø tínhphoùng khoaùng , maïnh meõmanglaïi ca ûm thu ï môùi m eû chieâmnghieäm sa âu laéng.

Ngheäsó laøng ba èng caûm höùngphon g ph uùña õtìm thaáy söï bieánhoa ù cu ûa n haùt ñ uïc chaïm vôùinh öõng hieäu quaû lôùn veà ngheä

th uaät, man g tín h nhaân va ên saâusaéc (saên thuù, ñaáu vaät, ñaùnh côø,trai gaùi tình t öï vu i ñuøa, ñ aùm

Leã hoäi ñình Yeân Sôû.





röôùc, tieân cöôõi roàng, phöôïng...).Nhìn vaøo caáu truùc ngoâi ñ ình, neáuchaïm kh aéc "vaøng son" ôû gia ngiö õa ñaõgiaøu bieán taáu tö ï do, th ìtaïi caùc g ian beân, t aøi h oa ngaãuhöùng cu ûa caùc n gheänh aân xu aát saéccaøng r oäng ñ aát n ôûroä. Bôûi vì trongñình, haàu nhö ta át caûcaùc m aët goãtröøcoät vaøcaân ñaàu, ñ eàu ñöôïc ñ uïcchaïm ñuûd aïng: Röôøng, xaø, coán,laù gioùcaùc tha nh keû, baåy, v.v…Caùc ñ aàu dö phía treân coät caùc ñ aàubaåy, ñaàu keûdöôùi gôøm aùi, vaùn laùgioùvaøcaùc coán cu õng n hö vaùn laùñeà, ñeàu laøñ eágoãr oäng cho ngh eänhaân thaûsö ùc tung hoaønh chaïmkhaéc.

Ngö ôøi lao ñ oäng Vieät N am va ø

ñaëc b ieät laøcaùc n gh eä só laøng ñaõphaù tung caùi kyû cöông p hong

kieán n ghieät ngaõñ eå töï trang bò

cho mình moät haøo quang ñ aïo lyùñaày tình thöông, loøng nh aân tö øbieåu hieän taâm hoàn daân toäc "Pheùpvu a thua leä laøng" neân nh öõngngoâi ñ ình laøng coøn ñ eå laïi choha äu theá nh ieàu h ình maãu n gheäthuaät, ñ eàtaøi mang p hong vò daângian töôi treû, hoùm hænh giaøunhaân aùi. ÔÛtron g vaên hoïc, conroàng b ieåu töôïng cuûa u y quyeànmaát d aàn veûlin h th ieâng "vöøa ñ ivöøa ñaùi veõ neân roàng", th ì ôûnhöõng phuøñ ieâu ñ ình laøng luoân

thaáy h ình aûnh: roàng ñaøn, roàng oå,roàng quaán qu ít cuøng n höõng convaät bình daân th aïch su øng, lôïn,

khæ, choù...Ña ëc bieät hôn caûlaøhình a ûnh

con ngö ôøi, ôûñieâu kh aéc ñ ình laøngcon ngö ôøi laøtrung t aâm cuûa n gh eäth uaät, ñaëc bieät laøcon ngö ôøi la oñoäng lu oân ñ öôïc kh aéc hoa ï vôùidaùng veûhoàn nhieân, yeâu ñôøi: Traiga ùi yeâu ñöôn g ñ aøng h oa øng t ìnhtöï (Ñình Hö ông Loäc, Ñình PhuøLaõo, Ñ ình Phuøng, Ñ ình ÑoângVieân...); caûnh ñ i sa ên sa ûng khoaùisinh ñoäng (Ñình Gian g Xaù, Ñìn hLieân H ieäp, Ñình H öông Canh ...);nhöõng caûnh ñaáu vaät, bôi thuyeàntr on g hoäi laøng haøo höùng (ÑìnhHoa øng Xaù, Ñình Taây Ñaèng, ÑìnhLieân Hieäp ...); hay nhöõng t ieân nöõmeàm maïi uyeån chuyeån t rong

ñieäu muùa coå (Ñình Lieân Hieäp ,Ñìn h Ta ây Ñaèng, Ñình Giang Xaù).

Taát caûñeàu mang baûn saéc Vieät

Nam truyeàn thoáng . H ình cha ïmkh oâng caàu kyø nh öng ñaày sö ùcsoáng. Daùng veûcoát caùch taâm hoàncu ûa n göôøi Vieät chuyeån ñoäng,ta øng aån trong t öøng n eùt chaïm ñuïcmaïnh m eõvaøtinh t eá.

Khi n ha än ñònh veàñieâu kh aécdaân gian theá kyû 17 - 18 nhaønghieân cöùu myõ thu aät - hoaï sóNgu yeãn Ñoã Cung ñ aõ coù moätnha än ñònh ma ng tính khai môûsa âu sa éc: ''Caûnh taïo v aät tö ï nhieân,moäc maïc, cuoäc soáng v aønhöõng

cuoäc ñ aáu tr anh haøng ngaøy lieànñöôïc bieåu hieän vôùi nhöõng h ìnhaûnh giaûn dò, t rö ïc t ieáp, ngöôøi vaø

caûnh vaät tr on g ñôøi soáng bìnhthöôøng ñöôïc theåhieän trong ngheäthuaät laán aùt nhöõng con vaät t haànth oa ïi vaønhöõng nhaân v aät coùtínhöôùc leä. Va øo tr on g ñ ình cuûa mình,ngö ôøi noâng d aân r aát thích th uùñöôïc gaëp laïi treân nhöõng coät,nhöõng xa øngang, v ì keøo, n hö õngcaûnh tö ôïng t rong ñ ôøi soáng cuûabaûn thaân bieåu hieän nhöõng tìnhcaûm chaân chính cuûa ch ính mình.Taùc phaåm tu y v oâdanh vaãn boäcloäcaùtín h cu ûa t aùc gia û. AÛnh höôûngngoaïi lai bieán maát, n gh eä thuaäthoa øn toaøn man g t ính daân toäc.Nhöõng taùc phaåm aáy phaûn aùnh taátcaûveûñeïp, chöùa ñ öïng m oïi höôngthôm cuûa qu eâhöông va øToåqu oác.

Nhöõng n haøñieâu khaéc aáy khoângchaïm t roåtheo maãu m aøtheo cuoäc

soáng, ñ i thaúng moät caùch haàu nhö

tö ï nhieân v aøo taùc pha åm ngh eäth uaät, giaûi phoùng ngh eä só kh oûinhöõng quan nieäm phong kieánthoáng trò ''.

Coù theå hình d ung raèng , vôùihaøng tr aêm ngoâi ñ ình haøng ngaønmeùt p huøñ ieâu ta seõcoùm oät böùchoaønh traùng veà ñôøi soáng laøngVieät Nam. Caùc böùc chaïm noái t ieápnhau ña n xen kh un g caûnh vaøñeàtaøi v ôùi caùch thöùc b ieåu ca ûm ñaëcsa éc. Taát caû vieäc laøng, chuyeänlaøng, ñ ôøi soáng la øng ñöôïc caùc

ngh eäsó laøng theåhieän t uyøhö ùng.

Hình n hö khoâng coù ph aùc

Choïi traâu - ñình Haï Hieäp.




thaûo, yùñoàtoa øn cu ïc n aøo veàñeàtaøi, yeâu caàu hình thöùc theåhieänmaøcaùc ngh eäsó ñöôïc tö ï do xöûlyùkhoâng gian vaøñeàtaøi. Söïkh oâng ra øng bu oäc veàngheäth uaät ñ aõlaøm cho caùc ngh eäsó phaùthuy ñ öôïc höùng khôûi taøi naêng vaøsaùng taïo ngh eäth uaät. Tron gkhuoân caûnh ñ ình laøng th öôøng roäng, m aùi thaáp, a ùnh sa ùngth öôøng yeáu, caùc ngh eäsó laøng ñ aõchuyeån san g ñ uïc saâu ta ïohieän quaûsaùng toái gaây caûm th uï th öôûng n goaïn cao. Nhöõng

maûng thuûng t ron g ñ ieâu kh aéc chaïm loäng ñ aõtaïo n hòp ñ ieäu, sö ïcaân ba èng veàmaët th aåm myõtr on g ta ùc p haåm. Ñeåthöïc h ieän phuøñieâu chaïm loäng p haûi coùta y n gh eàcao, b ieát t aïo söï lieân k eátgiö õa phaàn goãn eàn vaøph aàn maët ta ùc p haåm.

Ñieâu kh aéc ñ ình laøng ñ eán n ay vaãn laønieàm tö ï haøo vaøsöïngö ôõng m oähoïc hoûi cu ûa caùc ngh eäsó ñöôn g ñ aïi Vieät N am .Ca ùc dan h hoa ï Ngu yeãn Saùng, Ngu yeãn Tö Nghieâm, Buøi XuaânPh aùi... caùc nhaøñ ieâu kh aéc Ph aïm Gia Giang, Ngu yeãn Haûi, LeâCoâng Thaønh... ñ eàu coùnhöõng aûnh höôûng vaøtra o ñoåi v ôùi v eûtinh t uyùcuûa ngh eäthuaät ch aïm kh aéc ñ ình laøng. Ña ëc bieät ñ aõcoùnhieàu nhaøñ ieâu khaéc ö ùng duïng sa ùng taùc m oät soát aùc p haåmchaïm loäng theo phöôn g p haùp tr uyeàn th oáng vôùi ñeà taøi noäidung môùi keát hôïp vôùi m aûng khoái h ieän ñaïi g aây aán töôïng.

Nhöõng b ieán ñoåi cu ûa boäm aët n oâng t hoân ñaõlaøm rôi ruïngdaàn lôùp lang vaên hoa ùlaøng maøcaáp baùch chuùng ta caàn phaûikh oâi phuïc gìn giöõvaøphaùt trieån.

Ngu oàn thô ï coùtay ngheàcao , nh ieàu n gaãu hö ùng saùng taïocoøn tieàm aån, hoï laøngh eäsó laøng , chính ñoäi ngu õnaøy seõduytr ì vaøphaùt huy tr öõlöôïng tö øtruyeàn thoáng ñ eålaïi.

Tröôùc thôøi ñ aïi caùc tr aøo löu ngh eäthuaät g iao löu hoa ønhaäp ,th ì vieäc gìn giö õvaøpha ùt hu y xu hö ôùng truyeàn thoáng mangphong caùch daân toäc. Ñieâu khaéc chaïm loäng coøn ñöôïc khaithaùc moät caùch khieâm toán. Caàn phaûi khuyeán khích loaïi h ìnhnaøy phaùt t rieån, treân cô sôûkeáth öøa phöôn g phaùp tr uyeàn th oángkeát hôïp hình th öùc theå hieän hieän ñaïi vôùi nhieàu noäi d ungmang tính th ôøi ñ aïi vaøxaõhoäi r oäng lôùn. Töøtinh th aàn ñoù, chaïm

loäng ch ính laødi sa ûn voâgiaù, m ôûroäng n höõng g iaùtrò truyeànthoáng cho hoâm na y vaømai sau .q

The o Que âhöông ñiâeän töû

Ñaû hoå.




tröông Hoaøng

Caùn boä vaønhaân d aân BìnhÑònh noùi raèng tö ø ngaøyoâng Vu õ Hoaøng H aø laøm

chu û tòch t hì t ænh Bình Ñònhchuyeån bieán roõneùt, kinh teáphaùttr ieån, vaên hoaùñ öôïc m uøa trongnhöõng naêm ga àn ñaây. Söï quyeátñoaùn vaøchaát la õng maïn cu ûa oâng

ñaõgoùp phaàn quan troïng ta ïo ranh öõng ñoät pha ùtrong sö ï nghieäpñoåi môùi vaøp haùt tr ieån cu ûa BìnhÑònh nhö hoaøn th aønh con ñöôøngQuy Nhôn - Soâng Ca àu tr aùnh ñeøo


Vò Chuû tòchaëg loøg vôùi vaê hoaù daâ toäc

Tíh aêg ñoäg vaø duõg caûm cuûa vò Chuû tòch aøy ñöôïc boäc loä töø luùc coø laø hoïc sih trug hoïc ôû TP quy nhô thôøi khaùg

chieá choág Myõ. Luùc ñoù ah laø moät trog höõg ñoäi vieâuyeát töû trog hoùm bieät ñoäg thaøh laäp do Huyøh Thò ngoïc(ay laø ah huøg lao ñoäg LLVT) phuï traùch cuøg tham giaaùm saùt teâ tæh tröôûg guïy aùc oâ aêm 1963. Gia khoå vaøaùc lieät cuûa höõg aêm thaùg haøo huøg ñoù ñaõ taïo eâ chaát theùp trog tíh caùch cuûa moät Vuõ Hoaøg Haø, Phoù bí thö tæhuyû, Chuû tòch Tæh Bìh Ñòh lieà hai khoaù vôùi söï tí hieäm

tuyeät ñoái cuûa haâ daâ…

Thöôïng töôùng Nguyeãn Nam Khaùnh trao Giaûi thöôûng Ñaøo Taáncho Chuû tòch Vuõ Hoaøng Haø naêm 2003.

Ñaïi dieän vaên ngheä só chuùc möøng Chuû tòch VuõHoaøng Haø




Cu øMoâng hay döïaùn ta ùo baïo bieánkh u ba ùn ñaûo Nhôn Hoäi thaønhmoät Hoàng Koâng thu nhoû. Muoánvaäy tröôùc heát phaûi gia ûi quyeát vaánñeàgiao thoâng va øcaây ca àu theákyûtöøTP Qu y N hôn baéc qu a ñ aàmThò Naïi n hö moät chieác ca àu voàngkh oång loàña õñöôïc thö ïc h ieän, theodöïkieán giö õa naêm 2006 chieác caàuvöôït bieån naøy seõkh aùnh th aønh.Ch aéc chaén lu ùc ñ oùdu lòch vaønh aøñaàu tö seõ taáp naäp ñoå veà Qu yNhôn ñeåñ i chieác caàu laï vaøñeïp

naøy qua khu kinh teáN hôn Hoäi.YÙtöôûng xaây d öïng N hôn Hoäithaønh khu kinh teáñ a ngaønh ñaõñöôïc Ch ính phu ûpheâdu yeät. Moättö ông lai khoâng xa nöõa, N hônHoäi seõm oïc leân nhöõng nhaømaùyhieän ñaïi, nhöõng kh aùch sa ïn 3, 4, 5sao , nhö õng khu du lòch cöïc ñ eïpva ønh öõng coâng t rìn h v aên h oaùvaødòch vuï taàm côõ. Toâi coùmay maénñöôïc chu ûtòch Vu õHoaøng Haøñö añi xem kh u Nhôn Hoäi tö øluùc môùikhai sôn p haù thaïch, tuy coøn

nham nhôûñ aát ñ aùd öôùi haøm cuûanhöõng ch ieác m aùy xu ùc laøm ñöôøng,nh öng caûnh sôn thuûy hö õu tình,caûnh th ieân n hieân öu ñaõi thì kh oùcoùnôi naøo sa ùnh kòp . Ñöùng treânga ønh ñ aùt ra éng N hôn Hoäi phoùngta àm maét höôùng veàphía ta ây laøcoùtheåthaáy TP Qu y N hôn ñoàsoävaøthô m oäng. Vaøkhi qu ay lön g la ïihöôùng veà phía ñ oâng laøbieån cameânh moâng xanh bieác v ôùi haøngchuïc hoøn ñaûo lôùn nhoûñ an g chôødu khaùch ñaët chaân tôùi… Chuûtòch

VuõHoaøng Haøcho bieát, tö ông laikhu kinh teá Nhôn Hoäi seõ coùnh öõng cuoäc fest iva l n gheä thuaätdaân toäc t rong nöôùc vaøquoác teávaøHaùt b oäi (t uoàng), Ba øi Choøi vaøvoõth uaät Bình Ñònh seõla øchuûcoângtron g vieäc p huïc vuïñoàng baøo ñòaphö ông vaødu khaùch gaàn xa .

Qua lôøi noùi ñ aày tö ï tin cuûaCh uûtòch VuõHoaøng Haø, toâi h ìnhdung ra nhöõng cu oäc chô i ñaùnhBaøi Choøi xöa, nhöõng cuoäc thi v oõdaân toäc h eát söùc soâi noåi v aønhöõngcu oäc bieåu d ieãn tuoàng Ñaøo Taánñaày tính baùc h oïc h eát söùc cuoánhuùt. Bôûi ñ aây la ømoät lô ïi t heá, m oät

ñaëc saûn cu ûa Bình Ñònh maølaâuna y chöa ñ öôïc pha ùt huy ñ uùngmöùc. Noùi v eà ñôøi soáng vaên hoa ùdaân toäc Bình Ñònh hoâm nay ,kh oâng a i khoâng coâng n haän n haøhaùt Tu oàng Ñaøo Taán laøcon ch imñaàu ñaøn cu ûa ngaønh Tuoàng vaøñoa øn ca kòch Baøi Choøi Bình Ñònhva ãn laøñôn vò maïnh nha át veàmoânng heä thuaät daân gian na øy, cuõngnh ö voõth uaät d aân toäc th ì ai ñaõñeán ñaát Bình Ñònh ñeàu coângnhaän ñaây laømieàn ñaát t höôïng voõ

maø caâu ca d ao xö a ñ aõ ñi vaøotieàm thöùc con ngöôøi:Ai veàBình Ñònh maøcoiCon gaùi Bình Ñònh muùa r oi ñi

quyeànGiöõ gìn truyeàn thoáng vaên

hieán, vaên hoaùdaân toäc traêm naêm,ngaøn n aêm laødo nhaân daân, nhöngmuoán phaùt h uy ñ öôïc tr uyeànthoáng ñoù th ì kh oâng theå thieáuñöôïc sö ï qu an ta âm cuûa caùc caáplaõnh ñ aïo. Chuûtòch VuõHoaøng H aølaøngöôøi heát loøng vôùi Haùt boäi,

Baøi Choøi vaøvoõthuaät daân toäc. Toâiñöôïc bieát töølu ùc oâng laøm chuûtòchhu yeän An Nhôn thì p hon g tr aøovaên ngheä An Nhôn pha ùt t rieånkh aùmaïnh, ñ eán kh i oâng laøm phoùchuûtòch tænh Bình Ñònh th ì haàuheát caùc lieân hoan, h oäi d ieãn toaønquoác, caùc ñoaøn ngheä th uaät d aântoäc cu ûa Bình Ñònh ñeàu ñaït g iaûicao. Vaøcho ñeán nhöõng naêm ga ànñaây, kh i Vu õHoaøng H aølaøm chuûtòch tænh thì H aùt boäi (tuoàng), BaøiChoøi Bình Ñònh va ãn giöõñö ôïc vò

tr í ha øng ñaàu trong ñ aïi gia ñ ìnhsa ân khaáu daân toäc Vieät Nam. M ôùith aùng tr öôùc ñ aây, ñ oàng ch í Trö ông Taán Sang UVBCT,Trö ôûng ban kin h t eáTÖ g aëp toâi,ñaõtoûlôøi khen ngôïi Haùt boäi BìnhÑònh d ieãn ha y quaù, vôû tu oàng"Coäi nguoàn" cu ûa N haøh aùt t uoàngÑaøo Taán raát coùyùnghóa, caàn ñöôïcpha ùt h uy roäng hôn nö õa trong caûnöôùc.

Tuoàng vaøBaøi Ch oøi Bình Ñònhtrong voøng vaøi thaäp kyûqua ñ aõcho ra ñ ôøi nh ieàu vôû dieãn h ay ,ch ieám ñöôïc caûm tình cu ûa khaùngia û caû nö ôùc. Thaønh tích aáy coù

ñöôïc, trö ôùc heát laøn hôøsö ï qu antaâm cu ûa la õnh ñaïo Ñaûng BoäTænhvaø söï ñaàu tö thoaû ña ùng cuûachính qu yeàn maøn gö ôøi tröïc t ieáplaøChuûtòch Tænh, ngö ôøi ñaõlaømheát sö ùc m ình ñeåcu øng vôùi nhöõngngö ôøi hoa ït ñoäng vaên hoa ù vaênngh eäBình Ñònh , ñòa p hö ông coùtr uyeàn th oáng vaên hoa ù heát sö ùcph ong ph uù, chun g va i "gaùnh caùigaùnh naëm quaùkhuùñi ñeán töông lai"nhö ch ính lôøi oâng n oùi nhaân dòpky nieäm 50 n aêm Ñoaøn tu oàng LK

5 vaøNh aøhaùt tuoàng Ñaøo Taán.Toâi nhôù cuoái naêm 2003, sau

khi n haän giaûi thöôûng Ñaøo Taán,Ch uûtòch Vu õHoa øng H aøxu ùc ñoängnoùi: "Toâi vinh döï nhaän giaûi thöôûngmang teân danh nhaân cuûa queâhöôngmình, neân caøng thaáy traùch nhieämcuûa mình ñoái vôùi söï nghieäp baûo toànvaøphaùt huy VHDT. Toâi höùa seõlaømtaát caûnhöõng gì coùtheålaøm ñöôïc chosöï nghieäp vaên hoaùdaân toäc" .

Dó nhieân ai cu õng h ieåu cuõng

thoâng caûm coâng vieäc cuûa moätchuûtòch tænh trong söïngh ieäp ñoåimôùi hoâm nay laøvoâ cuøng p höùctaïp, vöøa phaûi lo xoaùñoùi g iaûmngheøo cho n haân daân, vöøa phaûi locho neàn kinh t eácuûa ñ òa p hö ôngmình pha ùt tr ieån. Vì theám aøchuûtòch Vu õ Hoaøng H aø thöôøng aênkh oâng thaáy ngon , ngu ûkh oâng yeângiaác, ngaøy naøo cuõng nhö conthoi, heát hoïp haønh, xö ûlyùcoângvieäc ôû tænh ñöôøng laïi phaûi laovaøo cô sôû coâng ngh ieäp , noâng

nghieäp , y teá, r oài vaên hoùa, theåtha o… vaø bao nh ieâu ngh aønhngheà cuøng bao nhieâu chu yeänkhaùc nöõa nhö haïn haùn, hoaëc baõolu õtrieàn mieân treân caùi khuùc ruoätmieàn Tr ung khoâng ñ öôïc th ieânnhieân öu ñaõi n aøy.

Bình Ñònh ñang bö ùt pha ùvö ônleân trôûthaønh moät tænh phaùt t rieåntoaøn d ieän veàkinh teávaøvaên hoaù.ÔÛñoù, chu û tòch Vu õ Hoaøng Haøñöôïc coi laø vò töôùng tha o,löô ïc,va ên voõsong toaøn, ñ an g tieáp tu ïccaàm qu aân döôùi ngoïn côø vinhquang cu ûa Ñaûng Coäng saûn VieätNam…q



nguyeãn ÑìnH tHi

Toâi coù ba vôû kòch vieát trong

nhöõng ngaøy Teát. Ha vaøNgaàn vieát vaøo dòp Teát GiaùpDaàn (ñaàu naêm 1974). Röøng truùc ,Teát Maäu Ngoï (ñaàu naêm 1978) vaøNguyeãn Traõi ôû Ñâng Quan , Teát KyûMuøi (ñaàu naêm 1979). Caû ba vôûñeàu laáy vieäc xaûy ra ôû Thaêng Long- Haø Noäi vaø keát thuùc ôû caûnh Teát.Toâi coù mong moûi thaàm laø vaøo dòpnaêm môùi truyeàn thoáng cuûa daân ta,coù ñöôïc kòch dieãn cho coâng chuùngxem ñeå goùp chuùt phaàn nhoû vaøongaøy vui lôùn cuûa moïi nhaø, moïingöôøi. Ngaøy tröôùc, caùc cuï coù thíchthuù ñi xem boùi tuoàng ngaøy Teát.Luùc vieát, toâi cuõng khoâng ñeå yù laémnhöng vieát xong moãi vôû, ñoïc laïi,thaáy trong kòch coøn chuyeän uaånkhuùc ñau ñôùn, nguy hieåm traéc trôû,song cuoái cuøng ñeàu töï nhieân coùhaäu maø khoâng ñeán noãi goø eùp naënra, nhö vaäy coù ai ñi xem boùi kòchngaøy Teát, cuõng seõ khoâng thaáy laø bòxuùi.

Tieác raèng caû ba vôû kòch Teátcuûa toâi ñeàu khoâng ñöôïc may maén.Vôû Ha vaø Ngaàn ñöôïc ñoaøn kòch

Haø Noäi döïng, anh Döông NgoïcÑöùc ñaïo dieãn, Thanh Tuù ñoùng vaicoâ giaùo Ngaàn nhieàu noâng noåi. Vôûtaäp xong trang trí, quaàn aùo ñaõ ñaâuvaøo ñaáy, toång duyeät roài khoângñöôïc ra maét, vaøo ñaàu naêm 1975.Luùc aáy toâi ñang ôû chieán tröôøngmieàn Nam, vaøo dòp Teát cuõngngoùng tin xem soá phaän vôû kòch rasao, cöù thaáy im, toâi ñoaùn laø coùchuyeän, nhöng roài phaûi ñi xuoángÑoàng baèng Cöûu Long, ñôøi soángchieán tröôøng caêng thaúng, ñeán saugiaûi phoùng, trôû ra Haø Noäi, môùi bieát

ñöôïc ñaàu ñuoâi. Baáy giôø söùc khoeûcuûa toâi bò suùt nhieàu, phaûi naèmvieän. Caùc baïn trong ñoaøn kòch vaø

anh Döông Ngoïc Ñöùc coù nhaõ yù toåchöùc moät buoåi bieåu dieãn noäi boä ôûraïp Hoàng Haø, cho moät soá baïn beøvaø rieâng toâi ñöôïc xe, ñeå an uûi taùcgiaû.

Vôû Nguyeãn Traõi ôû Ñâng Quan ,vaøo ñaàu naêm 1980, trong dòp leã kyûnieäm 500 naêm ngaøy sinh Nguyeãn

Traõi, ñöôïc Ñoaøn kòch Trung öôngdöïng, anh Nguyeãn Ñình Nghi ñaïodieãn. Cuõng coù nhöõng eo xeøo cheâbai, caû nhöõng ñe neït trong quaùtrình döïng vôû, nhöng ñaïo dieãn vaøcaùc anh chò dieãn vieân ñeàu laøm vieäcqueân mình. Anh Theá Löõ xem kòchbaûn, töø trong Nam, nhaén ra uûng hoävaø goùp yù daøn döïng. Anh TraànTieán, ñoùng vai Nguyeãn Traõi, moãibuoåi chieàu reùt, gaëp toâi ôû vöôøn hoaChí Linh, ngoài treân gheá ñaù taâm söïvôùi toâi veà vieäc kòch, vieäc ñôøi, ñeánxaåm toái coøn chöa muoán ra veà.

Cuoái cuøng vôû kòch ñöôïc ra maéttreân saân khaáu Nhaø haùt Lôùn, gaây rasoùng gioù dö luaän. Vôû kòch ñöôïc

dieãn theâm ít buoåi roài phaûi thoâi,khoâng ñöôïc pheùp tieáp tuïc.

Röøng Truùc , naêm sau, ñöôïcÑoaøn kòch Ñieän aûnh ñeå yù. Ñoaøn ñaõmôøi toâi ñeán ñoïc vôû treân xöôûngphim, buoåi ñoïc coù nhieàu baïn ñaïodieãn, bieân kòch vaø dieãn vieân cuûaxöôûng ñeán cuøng nghe, vaø ñoäng

vieân taùc giaû. Anh Trònh Hueä,tröôûng ñoaøn, quyeát taâm cho döïngvôû kòch môøi anh Nguyeãn Ñình Nghiñaïo dieãn, Tueä Minh vaøo vai LyùChieâu Hoaøng raïng rôõ khoâng coønphaûi lo gì. Ñaõ ruùt kinh nghieäm, toâikhuyeân anh Tröôûng ñoaøn neân xinpheùp tröôùc caån thaän, keûo lôõ toáncoâng anh chò em, vaø laõng phí tieànnong. Anh Trònh Hueä nghe toâi vaømoät hoâm cho toâi bieát vôû kòchkhoâng ñöôïc pheùp döïng, coâng vieäcñaønh xeáp laïi, toâi cuõng buoàn nhöngkhoâng ñeán noãi phaûi aân haän vì laøm

phieàn cho ñoaøn. Anh Nguyeãn ÑìnhNghi coù loøng yeâu vôû naøy, nhieàunaêm nghieàn ngaãm, moãi laàn gaëp



Ba vôû kòch vieát trog höõg gaøy teát

Kòch Röøng truùc . aûnh: Thaønh Höng




toâi, anh laïi trao ñoåi veà caùch daøndöïng. Cho ñeán 21 naêm sau khivieát, vôû Röøng Truùc ñöôïc Nhaø haùtTuoåi Treû döïng vaøo naêm 1999, doanh Nguyeãn Ñình Nghi ñaïo dieãn,coù chò Phaïm Thò Thaønh cuøng giuùp,

Leâ Khanh taïo ñöôïc moät vai LyùChieâu Hoaøng ñaáy aán töôïng. Thôøigian taäp maát non ba thaùng, anhNguyeãn Ñình Nghi ñaõ raát yeáu, vaãnngaøy ngaøy ñeán laøm vieäc. Vôû taäpxong khoâng may ñuùng luùc toâi bòñau naëng, phaûi naèm caáp cöùu ôûbeänh vieän, buoåi dieãn ra maét ôû Nhaøhaùt Thaønh phoá, toâi khoâng ñeánñöôïc ñeå xem vaø caùm ôn caùc baïnñaïo dieãn vaø dieãn vieân. Nhöng veàsau, ra vieän, toâi coù ñöôïc xem. Nhövaäy, duø sao toâi cuõng ñöôïc nhìn

thaáy caùc nhaân vaät kòch cuûa toâisoáng trong aùnh ñieän saân khaáu. Toâinghó ñeán Nguyeãn Huy Töôûng, khivôû Vuõ Nhö Tâ cuûa anh ñöôïc dieãnthì anh ñaõ maát treân 30 naêm.

Nhaéc laïi nhöõng chuyeän cuõ ñaõtöø khaù laâu, hoâm nay toâi nhôù ñeánnhöõng ngaøy vieát caëm cuïi aáy, coùnhöõng kyû nieäm quyù vaø vui. Vôû Ha vaø Ngaàn hình thaønh töø nhöõng naêmmaùy bay Myõ neùm bom, baén phaù,Haø Noäi baùo ñoäng khoâng ngôùt caûngaøy laãn ñeâm. Daïo aáy, toâi coù ñöôïcmaùy quay ñóa nhoû, vaø may trong

moät dòp qua Matxcôva, mua ñöôïcmoät boä ñóa ñuû 32 baûn xoâ naùt chopianoâ cuûa Betthoven. Ngaøy ngaøy,buoåi saåm toái luùc ngôùt baùo ñoäng,trong truï sôû Hoäi Nhaø vaên vaéng veû,toâi moät mình nghe ñóa, ñeán thuoäcloøng vaãn khoâng bao giôø chaùn.Trong nhaïc cuûa oâng vöøa coù söï dòudaøng an uûi khoân cuøng, vöøa coù söùcmaïnh taâm hoàn nhö bieån döõ, nhöõngneùt nhaïc giaûn dò khoâng coù moät tí gìtoâ ñieåm maø meânh moâng maõikhoâng heát vaø luoân bieán hoaù laï luøng

khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc. CaùiTeát naêm aáy, toâi tröïc cô quan, nhaøôû gaàn caên gaùc cuûa hoaï só TraànVaên Caån, chieàu ba möôi, anh Caånnhaén toâi döï giao thöøa vôùi anh. Gaànnöûa ñeâm, toâi sang caên gaùc coù haiphoøng nhoû, phoøng roäng hôn ñaõdaønh taát caû cho caùc böùc tranh cuûahoïa só. Anh Caån vaø chò Hoàng ñaõñôïi ñoùn toâi, giöõa boán phía laø tranh,moät chieác chieáu raûi treân saøn goã,moät maâm côm Teát coù baùnh chöng,nem chua vaø chai röôïu traéng. AnhCaån tính hieàn haäu ít noùi nhöng nhìn

maáy böùc tranh sôn daàu môùi cuûaanh, toâi caûm thaáy vaãn moät loøngyeâu ñôøi, yeâu ngöôøi trong suoát

khoâng veát gôïn, vaø ñaèm thaém nhömaøu saéc töôi aám treân nhöõng chaândung phuï nöõ anh môùi veõ aáy…

Nhöõng ngaøy bom ñaïn vaãn keùodaøi. Cho ñeán 12 ngaøy ñeâm B52neùm bom raûi thaûm vaø bò baén rôi

treân baàu trôøi Haø Noäi röïc chôùp löûa.Roài ñeán moät ñeâm aáy ñaõ gaàn Teát,loa phaùt thanh moïi khi goïi baùoñoäng, nay goïi ñi goïi laïi baùo tin Níchxôn ñaõ phaûi chòu kyù hieäp ñònh Pari.Tieáng loa bay vaêng vaúng trongñeâm reùt, treân nhöõng phoá yeân aéng.Toâi leân saân gaùc thöôïng cuûa côquan, ñoát moät boù höông. Khoângcaàm ñöôïc nöôùc maét, toâi hai taycaàm naém höông ñoû vaùi ra boánphöông trôøi, taï ôn nhöõng ngöôøi hysinh. Vaø loøng baûo daï phaûi vieát moät

caùi gì, duø söùc mình yeáu keùm ñeánñaâu. Toâi ñaõ vieát vôû Ha vaø Ngaàn sau ñoù, vaø trong caûnh keát töï nhieânñaõ coù hình aûnh buoåi giao thöøa aáytreân caên gaùc cuûa hoïa só, chaéc anhCaån cuõng khoâng bao giôø bieát laønhö vaäy. Coâ giaùo Ngaàn trong kòchsau nhieàu long ñong ngang traùi,ñeán caùi ñeâm ba möôi Teát coøn chöanguoäi löûa ñaïn aáy, ñaõ ñi thaêm moätngöôøi baïn hieàn laønh, vuïng veà…

Vôû Ha vaø Ngaàn, toâi vieát naêmñöôïc troøn 50 tuoåi. Hai vôû Röøng Truùc vaø Nguyeãn Traõi vieát luùc 54 vaø

55 tuoåi, cuõng ñaõ ñeán luùc maø caùccuï ngaøy tröôùc cho laø nghe thaáytieáng ôû treân cao goïi roài. Hai vôû saunaøy, toâi ñeàu vieát ôû nhaø saùng taùccuûa Hoäi, treân Quaûng Baù, ven HoàTaây. Gaàn Teát toâi troán coâng vieäc söïvuï ôû cô quan, cöù khoaûng 7 giôøsaùng ñaïp xe töø OÂ Caàu Deàn, theoñöôøng bôø soâng hôn chuïc caây soá,qua chôï Yeân Phuï mua moät chieácbaùnh myø, leân ñeán Quaûng Baù môûcöûa phoøng, naéng sôùm chieáu xieânvaøo vaøng oùng, giôû chieác baùnh myø

aên saùng roài baét ñaàu vieát, ñeán 5 giôøchieàu laïi ñaïp xe veà nhaø. Böõa tröamang saün, ít côm vaø rau döa trongcaïp loàng. Nhöõng naêm 1978-1979aáy, kinh teá nöôùc ta raát khoù khaên.Toâi nhôù coù buoåi ôû chôï Yeân Phuï,ñang nhoøm maáy roå baùnh mì, thaáymoät oâng daùng nhö caùn boä veà höuñeán beân hoûi coâ baùn haøng gioø chaû:"Hoâm nay gioø giaù bao nhieâu?" Coâbaùn haøng traû lôøi, anh laïi hoûi:"Theácoøn chaû?". Coâ baùn haøng laïi traû lôøi.OÂng quay ñi baên khoaên, ñaén ño roàiquay laïi leân tieáng: "Caân cho baùc

moät laïng toùp môõ". Nhaø saùng taùcQuaûng Baù hoài ñoù cuõng raát xueànhxoaøng, nhöng moãi ngöôøi leân laøm

vieäc ñöôïc moät phoøng nhoû rieâng coùgiöôøng, coù baøn. Gaàn Teát, khoâng coùai leân vieát, toâi moät mình tha hoàhöôûng caû moät khu vöôøn roäng coùtroàng nhaõn, vaûi thieàu, ñeàu ñaõ caoxum xueâ. Hai caùi Teát aáy, toâi ñöôïc

coù moät ngöôøi baïn im laëng: moät goácmai nhoû, cao chöøng nöûa meùt ôûgiöõa vöôøn, nhöõng caønh nhoû chaécchìa ra nhöõng nhaùnh heát söùc thanhnhaõ, ñeán thaùng Teát, laám taámnhöõng ñoám hoa traéng muoát rungrung trong gioù baác. Coù nhöõng buoåitoâi ngoài xoåm ngaém nhìn nhöõngcaønh mai aáy, loøng noân nao thaáycuoäc soáng ñeïp kyø dieäu vöôït heátmoïi töôûng töôïng.

Con ñöôøng töø Yeân Phuï leânngaøy aáy khaùc haún vôùi baây giôø. Hai

beân nhìn quang roäng baùt ngaùt ñeánchaân trôøi, khoâng coù nhöõng khaùchsaïn, bieät thöï, choùp voøm laém kieåuchen chuùc, che laáp heát moät taàmmaét. Nhöõng ngaøy aáy, toâi ñaïp xetreân ñeâ, nhìn moät beân laø nhöõngthoân xoùm ngaùt xanh, xa xa longlanh maët nöôùc Hoà Taây, xa hôn nöõachaân trôøi noåi leân ba ngoïn nuùi Ba Vìhuøng vó vaø mô maøng trong maønsöông. Coøn moät beân kia laø soângHoàng vöôn daøi giöõa nhöõng baõingoâ, nhöõng daûi bôø tre, xa beân kiasoâng, phía tröôùc maët nhaáp nhoâ daõy

Tam Ñaûo bieác môø. Toâi thaàm taámtaéc: thaät ñuùng laø caùi theá con roàngvöôn mình ôû giöõa, hai beân ngoài haicon coïp lôùn. Nhieàu hoâm toâi löõngthöõng ñaïp xe leân Cheøm, soângHoàng ôû ñaây roäng meânh moâng, hoàibom ñaïn toâi ñaõ nhieàu laàn qua ñoøCheøm, soùng nöôùc daït daøo, gaëp gioùlôùn, caùt baõi soâng bay leân môø trôøi.Nhöõng caûnh aáy moãi ngaøy thaámvaøo ngöôøi, vaø vaøo nhöõng trangkòch toâi vieát. Trong Röøng Truùc, toâicho Lyù Chieâu Hoaøng töø boû cung

ñieän, leân ôû ven hoà naøy, trong moätcaên nhaø goã khieâm toán, ôû ñaây baø ñaõnoùi vôùi Traàn Thuû Ñoä: "Thöa quác câng, vieäc nöôùc laø lôùn nhaát, nhöng vieäc ngöôøi vôùi ngöôøi cuõng khâng phaûi laø nhû hôn" . Vaø maøn vó thanhcuûa vôû kòch laø vaøo giaùp Teát naêmMaäu Ngoï thöù taùm (1258), sau khicuoäc xaâm laêng laàn thöù nhaát cuûaquaân Nguyeân bò ñaùnh baïi, hoa ñaøonôû trong thoân xoùm bò taøn phaù, daânlaøng ñang veà doïn deïp, Lyù ChieâuHoaøng ñoùn moät muøa xuaân baùohieäu thay ñoåi trong ñôøi baø. Ñaïp xe

ñeán ñöôøng Coå Ngö, toâi ngoài xuoángven Hoà Taây, gaàn chuøa Traán Quoác,nhìn ra xa thì vöøa vaën thaáy moät





Toâi ñaõ ñöôïcgoït gaøo

caûm haä

Vôùi vôû cheøo “nhöõg vaà thô theùp”, ñaøm luaä veà vieäc "Xaâydöïg hìh töôïg gheä thuaät Baùc Hoà" treâ saâ khaáu ñöôgñaïi - laïi moät laà öõa ñöôïc ñaët ra thaät haáp daã.

AÁ töôïgNhöõng vaàn thô theùp

Leâ cHöùc

Toâi ñaõ tö øng laømoät th aønhvieân cuûa chö ôn g t rìn hngh eäth uaät ñaëc bieät do GS

Hoaøng Chöông ñ eàxöôùng vaøchu ûtr ì (1992) veà noäi dung na øy; ñaõdieãn n hieàu ñeâm, ñ i nhieàu nôi,nhaän nhieàu tình caûm, nhieàu hoavaøqu aøtaëng… nhö ng lôùn hôn caûlaønhaän ra ñ öôïc moät ñ ieàu lôùnla o: Baùc H oàcuûa cu oäc ñ ôøi vaøla õnhtu ï HoàChí Minh cuûa h ình t öô ïngngheäthuaät tr eân saân kh aáu ñeàu coùmoät söùc taäp hôïp thuyeát p huïc vaøtr uyeàn ca ûm kyølaï. Yeâu nhö laøhôn leân, k ính troïng nhö laøhônleân, b ieát vaøhieåu nhö laøhôn leân.

14 naêm ñôïi, 14 naêm sa ân khaáuñaõ laïi coù theâm moät vôû dieãn,ngheäsó laáy Baùc laøm hình töôïngngheäthuaät t ru ng taâm, tu y khoângcoøn gaây ñ öôïc neân "caùi laï" nhöngvaãn ta ïo r a ñ öôïc hieäu öùng n gh eä

th uaät cao .Vaøi naêm tröôùc ñaõ coù hình

tö ôïng Baùc Hoà trong vôû cheøo"Ñeâm traêng huyeàn thoaïi" .

Vôûdieãn ñaàu tieân coùBaùc laøthuoäc veàN haøhaùt ca ûi lö ôn g VieätNam (1976) - nh ön g ñ oùlaø"kòchthô" vì chöa coù ai "daùm nghó"ñeán vieäc cho "Baùc" h aùt vaøm uùacaû.

Vôùi saân khaáu kòch haùt vaødaânca "ñieàu teá nh ò ngheä thuaät ñoù"lu oân nhö moät "ñ ieåm ngö ôõng".

Vaø2005, N haøhaùt Cheøo VieätNam ñ aõ "môû ngöôõng" ngheäthua ät ñ oùkhi ñ eåcho h ình töôïngngh eä thu aät Laõnh tu ï ñaõ "haùtñöôïc, v uõ ñaïo ñöôïc" vôùi m oäthieäu qu aû ngoït ngaøo cho ñoàngnghieäp vaøcoâng chuùng yeâu Ch eøo.

Ña àu naêm 2005, kh i th ay maëtcho laõnh ñ aïo Cu ïc ngheä th uaätbieåu d ieãn kyù qu yeát ñ ònh ch opheùp Nhaø haùt Ch eøo Vieät Nam NS Phuù Kieân trong vai Baùc Hoà.




daøn döïng kòch baûn "Nhöõng vaànthô theùp" cho Traàn Ñ ình Ngoân,

chuùng toâi ghi vaøo ñoùmoät "yùkieánchôø" - ñoùlaø"ch ôø" nghe "Baùc" haùtvaøneáu nhö laøcaûñöôïc xem "Baùc"muùa!

Noãi chôøaáy ñaày haáp daãn choñeán taän ñeâm xem toång duyeät.

Caûm nhaän ñaàu tieân: "Nhöõngvaàn thô theùp" la ømoät t aùc phaåmsaân khaáu hoaøn chænh, h oaønhtr aùng, ñöôïc xaây d öïng t reân qu anñ ieåm n gheä thuaät chính th oáng ,ngh ieâm tu ùc vôùi hieäu qu aû ngh eäthuaät ñ oàng boäôûtaát caûcaùc yeáu toá

taïo n eân sö ï thoáng n haát chaát l ieäuvaømuïc ñ ích th aåm myõ.

Ñaïo d ieãn vaøeâkíp sa ùng taïo ñ aõtìm ra ñöôïc "caùi chìa kh oa ù" "giaûimaõ" cho caáu truùc vaøchaát lieäu noäidung, va ên hoïc, t ìm th aáy höôùngñ i phu øhôïp cho vôûd ieãn.

Vôùi caùnhaân t oâi th ì kh i ngh eäsyõ Phu ù Kieân trong hình töôïngHoàChí M inh caát leân baøi h aùt ñaàutieân thì tình h uoáng aáy ñ aõch inhphuïc ca ûm nhaän ngh eä th uaät cuûatoâi. Toâi nhö ngöôøi ñ öôïc traûlôøicho sö ï "chôø" kia - va ø"thoaùt ra ",ñöôïc "g iaûi p hoùng" bôûi m oät tìnhhuoáng "th aùch ñ oá" ngheà ngh ieäp.

Ca ûm tính nhaän th öùclaø ban ñaàu , chaápnh aän ngheànghieäp laøtieáp theo.

"Nhöõng vaàn thô

theùp" do caùc ngheäsócuûa Nhaø haùt Ch eøoVieät N am th öïc h ieän -ñaõ cho toâi moät sö ïtieáp nhaän ngoït ngaøo.

Ta khoâng n eä vaøoñaây nhieäm v uï chínhtrò khi th eåhieän h ìnhtöôïng laõnh tu ï HoàCh í Minh cuûa nhö õngngöôøi laøm neân vôûd ieãn (ñeå hieåu laø hoïcaàn ñöôïc u ûng hoä).

Hoï ñaõ "laøm neân" ôûcu ng b aäc cu ûa "sö ïsaùng t aïo", ôûñ eà xu aátm oät phöôn g th öùcCheøo ñ öông ñ aïi (ha yhieän ñ aïi?!) veàñeà ta øila õnh tu ï vôùi m oät chaátlieäu nhö bò "ñoùng"va øo khu ng khoå cuûanhöõng baøi thô coùsaüntö ø "Nguïc tr ung nhaät

kyù" .Nghieâm trang laøva äy, n hö ng

ñaâu coùthieáu caùc lôùp d ieãn, vaid ieãn, t roø dieãn ñaày tín h "traøoloäng" cuûa Cheøo truyeàn th oáng.Caùi kheùo cu ûa ngöôøi "saép troø" ôûñaây laøvaäy.

Coù"caønh côi" m oät th ieát keámyõthuaät nhieàu ch i tieát aùp ñaët thaätñaáy - kh ieán n gh eäsyõnhö b ò "hu ùtvaøo"- m aát caûñ aát cho sö ï öôùc leätr uyeàn thoáng.

Nhöng… th eám ôùi laø"vôûlôùn"chaêng?

Nhoùm laøm vôû"töï" böôùc vaøo

tron g caùc giôùi haïn cu ûa noäi d ungvaøhình thöùc vôûdieãn v aølaïi "môû"ñöôïc ra moät d ieän maïo coùtoáchaátmôùi.

Haõy möøng cho ñ ieàu ñoùña õ.Cö ùnhôùlaïi lòch sö ûsa ân kh aáu

truyeàn thoáng Cheøo vôùi caùc gia iñoaïn cu ûa Ch eøo v aên minh, Cheøo -caûi lö ông ôûth eákyûtröôùc ñeåroàicoùñ öôïc moät d aùng veûchung laøCheøo caùch taân, Cheøo môùi. Vaønhôøvaäy Ch eøo ñ aõkhoâng bò kh uaátlaáp bôûi caùc loaïi h ình khaùc m aø

nhaän th eâm cho m ình toáchaát m ôùi,baûo toa øn mình, p haùt trieån vaøñeánvôùi coâng chuùng!

Baûo toàn g iaùtrò tr uyeàn th oángcu ûa Cheøo - phaûi chaêng la ø vöøabaûo v eägiö õgìn moät caùch coùchoïnloïc, vöøa laøm phaùt t rieån vaøñöanhöõng g iaùtrò môùiùñ eán vôùi coâng

chu ùng . H oaø nh aäp nh öng khoânghoaøtan . Tieán thuûchu ùkhoâng chæbieát baûo thuû(hieåu th eo caûnghóatoát)- ñ ieàu ñoùthaät bieän chuùng cu ûamoïi qu i trình, trong ñ oùvaên h oaùngh eä th uïaât. Coå, tr uyeàn th oáng,ñöông ñ aïi hay hieän ñaïi cuõngvaäy. "Khoâng gieo Vöøng ra Ngoâ"-nh öng gioáng môùi, p hö ông thöùccanh ta ùc m ôùi, cheá bieán môùi,ngö ôøi höôûng t huï cuõng m ôùi la ïinhieàu "gia vò" caùc loa ïi - thì Vö øngvaãn theá, Ngoâ vaãn theá… nh öng

naêng suaát cao hôn , chaát lö ôïngñaûm baûo vaø cao hôn, ng öôøihöôûng thuï seõta ïo ra n höõng h ieäuquaûthieát thöïc hôn cho saûn p haåmhaøng hoaùmaøhoï choïn lö ïa (va øcoùtheåkhoâng choïn lö ïa) - vaøvì theámaøhoï goùp phaàn phaùt t rieån.

Cho p heùp toâi ñ eà nghò: Ghinhaän "Nhöõng vaàn thô theùp" laøta ùc phaåm saân kh aáu ñöôn g ñ aïi veàñeàtaøi laõnh tuïcaùch maïng vôùi caùctìn h h uoáng raát d eãrô i vaøo minhhoaï maøvôûdieãn ñaõkhoâng "chìm

ñaém" thaùi quaù! Vôû dieãn aáy -nghieâm tuùc, hoa ønh traùnh, coùhieäuquaû, ñ öôïc soá ñoâng taùn th öôûng,uûng hoä- khoâng phaûi vì t ieàn cuûaNhaønö ôùc ñaàu tö vaøo ñ oùnhieàu,kh oâng p haûi ôûñ oùcoùnhieàu ngh eäsó haùt hay , d ieãn gioûi; d aøn nhaïcd ieãn ta áu hay - maøchín h laøôûchoã:Caûmoät taäp th eångh eäthuaät coùyùthöùc saùng t aïo, tìm ra m oät p haàncaùi môùi, tuy ch öa ñ öôïc nhieàu, coùtheå coøn coù chöa thuyeát phu ïcñöôïc nhieàu ñoàng ngh ieäp - Th ì

vaãn laøtìm , vaøcoùyùthöùc tìm - seõthaáy!

Toâi ñ öôïc nhìn th aáy moät conngöôøi Hoà Chí Minh tron g ñ ôøithöôøng hôn laømoät la õnh tu ï - va øsau naøy khi Baùc Hoà trôû th aønhlaõnh tu ï th ì nhöõng phaàn ñôøi r aátNgöôøi ñ oùñaõgoùp phaàn laøm neânDanh nhaân. Moät "Tieân oâng" aùotraéng, taäp quyeàn ôûkeát v ôûlaøñeïp,la øñuû.

Caùi m ôùi - khoâng neân hieåu laø"du y nhaát ñuùng"- nh ön g ñ aõ laø

caùch taân. Va øngheäthuaät ba o ñôøinay vaø nhaát laø lu ùc naøy - v aãnvaäy.q





Ñoân truyeàn

Vôùi ñeàtaøi Baùc Hoà, haàu heátcaùc nhaïc só chuùng toâi ñ eàucoùm ong muoán ñ öô ïc theå

hieän qu a ta ùc p haåm cuûa mình.Haøng loaït taùc phaåm aâm nhaïccu øng vôùi thô, vaên, m oãi ngöôøimoät goùc ñ oä, moät caùch nhìn , moätcaùch th eå hieän veà Baùc H oà - m oätcon ngö ôøi vóñaïi m aøvoâcuøng ga ànguõi thaân th öôn g, d uønoùi m aõi vaãnchö a ñuûva økhoâng bao g iôøñu û.

Taát caûnhöõng caâu haùt, caâu thôvaøca ûnh öõng lôøi leõtron g ca ùc vôûdieãn sa ân khaáu veàñeàtaøi Baùc H oàñeàu do caùc taùc giaûsa ùng taïo theåhieän ca ûm xu ùc cuûa mìn h. Coøntr on g vôûcheøo Nhöõng vaàn thô theùp- nhöõng lôøi leõ, caûm ngh ó ñoù

nhieàu lu ùc la ïi ñ öôïc ch ính Baùc Hoàbieåu hieän qu a nhöõng v aàn th ô(Nhaät kyù trong tuø). Vieäc bieánnhöõng vaàn th ô m an g taâm hoàn

cuûa Baùc t haønh ca ùc laøn ñ ieäu cheøoth uaàn th uïc laømoät coâng vieäc h eätro ïng tron g quaùtrình xaây döïnghình tö ôïng Baùc H oàtreân sa ân khaáuCheøo.

May th ay , ôûñ aây coùmoät sö ïñoàng ñ ieäu tuyeät vôøi giö õa taâmhoàn Baùc - moät ngöôøi Vieät Namñieån h ình, mang trong mình caûmoät neàn vaên hoaù - vôùi ngh eäth uaät Cheøo laø ta ám gö ôn g p haûnch ieáu neàn vaên hoaùñoù. Sö ïgaëp gôõgiö õa nhöõng vaàn thô cu ûa Baùc vôùiaâm nhaïc ch eøo nhö moät duyeân kìngoä, "ñoàng than h töông ö ùng,ñoàng khí tö ôn g caàu", gôïi môûthaêng hoa.

Tính chaát u ng du ng, tö ï taïi,nhö thoa ùng a ån moät n eùt b ieám hoa ïtr öôùc nhöõng p hi lyù ba át coâng,ñöôïc laøm roõ ba üng chaát n haïc

man g "hôi laõo" trong cheøo, d ochính hình tö ôïng Baùc Hoà theåhieän

Ñi khaép ñeøo cao, khaép nuùi cao

Ngôø ñaâu ñöôøng phaúng laïi laoñao

Nuùi cao gaëp hoåmaøvoâsöïÑöôøng phaúng gaëp ngöôøi bò toáng

lao!Cuõng caùi chaát tö ï taïi h aøi h öôùc

ñoù, qu a "hôi tu oàng" ñaõ ñöôïccheøo hoa ùlaïi khaéc hoaï neân d aùngveû thong dong cuûa m oät conngöôøi d uø trong hoaøn caûnh trôùtr eâu, k haéc n gh ieät vaãn luoân ngö ïtrò moät ta âm hoàn khoeû khoaén,bìn h d ò, pha chuùt töï haøo

Hoâm nay xieàng xích thay daâytroùi

Moãi böôùc leng keng t ieáng nhaïcrung

Tuy bò tình nghi laøgiaùn ñieäpMaø nhö khanh töôùng veû ung

dung!Ta coù theå hình du ng suoát

cuoäc haønh tr ình heát nhaølao naøyñeán nhaøla o khaùc, treân moâi Baùcnhö lu oân lu oân haøm aån moät n uïcö ôøi yùvòcu ûa m oät ngöôøi ñ aõnhaän

Coâg vieäc saùg taùc laø moät daïg lao ñoäg döïa treâ söï thaêg hoa caûm xuùc mag tíh xuaát thaà, ñoät bieá maø göôøi Vieät khoù löôøg tröôùchieäu uaû. Moïi yù töôûg ba ñaàu chæ laø döï caûm,

coø thöïc teá saùg taïo laïi ñi theo uy luaät rieâgcuûa où, coù khi vöôït uaù yù ñòh ba ñaàu, cuõgcoù khi laïi baát caäp, khoâg ñaït tôùi caùi mogmuoá chuû ua cuûa taùc giaû. Cho eâ höõgsuy gaãm sau ñaây khoâg goaøi muïc ñích muoáchia seû höõg chuyeä beáp uùc cuûa coâg vieäcsaùg taïo, cuøg höõg mog muoá ñeå taùc phaåmñaït tôùi - höõg ñieàu maø toâi haèg taâm ieäm

tröôùc khi ñaët buùt soaï haïc cho vôû cheøonhöõg vaà thô theùp.

Söï gaëp gôõ giöõa Thô Baùc vaø AÂm haïc Cheøo



bieát thaáu ñaùo caùi lyõleõnhaân sinh.Nuï cöôøi nh aân haäu , bao dung ñoùñaõcaûm h oaùnh öõng ngö ôøi xungquanh, giu ùp h oï thö ông yeâu n hauhôn ñeåv ui soáng trong caûnh ñ ôøi

nghieät ngaõÑaày mình ñoûtím nhö hoa gaámSoät suoät luoân tay t öïa gaåy ñaønMaëc gaám, baïn tuøñeàu khaùch quyùGaåy ñaøn trong n guïc thaûy t ri aâmChaát haøi h öôùc t rong baøi n aøy

ñöôïc khaéc hoa ï moät caùch daân daõpha chu ùt t inh nghòch, ñuøa v ui.

Toâi ñ aõ duøng hôi saåm daângian ñeåphoåvaøo baøi thô t aïo m oätsö ï sinh ñoäng h aøi höôùc ñeå caùcbaïn tu øcuûa Baùc trình d ieãn laém troøvui.

Beân ca ïnh ñoù, m oät maïch caûmxu ùc ñ aõth eo Baùc suoát caûthôøi g iantu øñaøy. Ñoùlaøsö ï boàn choàn, can hcaùnh tr on g loøng moãi n oãi suy tö

veà sö ï nghieäp caùch m aïng ñangcaàn ngöôøi lo lieäu maøBaùc laïi bògia m caàm nôi ñaát khaùch qu eângöôøi. Moät noãi a ùm aûnh, day döùtñeán khaéc khoaûi

Moät canh…hai canh laïi ba canhTr aèn troïc baên khoaên giaác chaúng

thaønhCanh boán, canh naêm …vöøa chôïp

maétSao vaøng naêm caùnh moäng hoàn

quanhÑeå daãn daét t ình caûm tö øsö ï

su y tö ñeán v ieãn caûnh ñ aáu tr an hcuûa ñoàng ba øo tr on g nöôùc ñ anghieän daàn leân trong loøng Baùc, toâi

ñaõ ph oå ñoaïn thô treân h ai laàn.Laàn th öùnhaát d uøng "h ôi ca tr uø"theå hieän sö ï suy nghó saâu laéng ,noãi baên khoaên khaéc khoaûi, töïanh ö moät ñ oaïn "nha ïc væa töï do"

ñeå ba ét vaøo laàn p hoå th öùhai v ôùichaát lieäu Cheøo m an g h ôi H ueáta ûsö ïday döùt boàn choàn. Tieáp sau laøhoài öùc b aøi ca caùch maïng Cuøngnhau ñi huøng binh ñaõñöôïc Ch eøohoa ù theo n hòp troáng thu ùc nguõ

lieân h öøng höïc kh í th eáGaàn chuïc baøi thô cu ûa Baùc m aø

toâi phoå nhaïc, ñeàu coá ga éng laømtoaùt leân v eûung d ung, t öït aïi, vöôïtleân treân hoaøn ca ûnh vôùi saéc thaùitöï traøo yùvò. H aàu heát ñ eàu bieåuhieän caùi yùth öùc ch uûñaïo tr on g th ôBa ùc: "Muoán neân söï nghieäp lôùn,tinh t haàn caøng phaûi cao"

Baùc ít kh i noùi veàsö ï gian khoåhay noãi coâñôn cuûa m ình. Vaøth aät

hieám ho i, kh i noãi nieàm ñoù ñaõñöôïc kín ñaùo thoåloäqua n hö õngvaàn thô tö ôûng n hö kyù söï maøñaèm sa âu moät tình caûm chaân th öïcñeán se loøng:

Gaøgaùy moät laàn ñeâm chöûa tanChoøm sao ñöa nguyeät vöôït leân

ngaøyNgöôøi ñi caát böôùc t reân ñöôøng

thaúmRaùt maët ñeâm t hu traän gioùhaøn!Toâi ñ aõ duøng "hôi Ñö ôøng

tröôøng" - moät hôi n ha ïc man gchaát su y tö sa âu thaúm töøñaùy loøngñeå ph oå ñoaïn thô naøy. Coùmoätchuùt t hoa ùng bu oàn, thoaùng ñau

cuûa th aân phaän phaûng phaát tr on gaâm nha ïc nhö moät söï chia seû,caûm thoâng cuûa ngöôøi ñôøi ñ angdoõi theo tö øng böôùc ñ i gian tr uaâncuûa Baùc.

Nhöõng g iaây p huùt n hö vaäy chæthoaûng qu a ñ eånh öôøng choã chonhöõng caûm xu ùc, thi höùng khaùc.

Phöông Ñoâng maàu traéng chuyeånsang hoàng

hay laøCoâem xoùm nuùi xay ngoâtoáiXay heát. Loøthan ñaõröïc hoàngCaùi h ôi cheøo meàm maïi, sa âu

laéng , u yeån chuyeån nhö ñöa daãnta vaøo theágiôùi n oäi t aâm cu ûa Baùctraøn ñaày caûm xu ùc t röôùc veûñ eïpcu ûa non soâng, ñaát nöôùc:

Trôøi aám hoa cöôøi chaøo gioùnheïCaây cao chim hoùt roän caønh töôi…Ñaát trôøi moät thoaùng thu maøn

öôùtSoâng nuùi muoân truøng traûi gaám

phôi!Toâi ñaõ cheøo hoaù chaát nhaïc

Then Ca o Baèng (n ôi ñoùn Baùc Hoàtrôûveà) ñ eå phoå ba øi thô naøy ta ïomoät caûm giaùc lung linh, nheïnh aøng thanh thoaùt, moâ taû caùigia ây phuùt thieâng lieâng Baùc ñoùnchaøo m oät nga øy m ôùi tö ï do trong

nga äp tr aøn sö ôn g sôùm.Ngoaøi n höõng laøn ñ ieäu môùi

ñöôïc phoåtöøthô Baùc, toâi ñ aõhu yñoäng nhieàu th uûphaùp aâm nhaïcñeåtaïo neân nhöõng laøn ñ ieäu môùi,nhöõng ñ oa ïn nhaïc khoâng lôøi m oâta û tính ch aát hoa ønh t ra ùng hoa ëcñaém saâu cho vôû dieãn nhö caùcñ ieäu "Ñöôøng t röôøng bieân thuyø","Hoài t öôûng Soâng Lam" , "Haùt rutrong tuø", "Ñoùn Baùc t rôûveà"…döïatr eân th ô cuûa ta ùc g iaûTraàn ÑìnhNgoân. Moät coágaéng nhaèm taïo aâm

höôûng nhaïc ch eøo cuøng hoa øquyeän vôùi nhöõng laøn ñ ieäu truyeànthoáng m oät ca ùch nhuaàn n huïy,ngoït ngaøo.

Coù ñ aït ñöôïc nhö õng ñ ieàumong muoán ñoùhay khoâng , caâutr aûlôøi xin tr aân t ro ïng d aønh chocoâng chuùng yeâu cheøo thaåm ñònh,ñaùnh giaù, khen cheâ. Chæbieát chaécchaén raèng n höõng a âm th anh taâmhuyeát ñ oùñöôïc th aêng hoa tö øloøngkính yeâu voâhaïn cu ûa t aùc giaûñoáivôùi Baùc H oà- moät con ngöôøi ñ aõtr ôû th aønh bieåu tö ôïng cuûa moätth ôøi ñaïi trong t röôøng toàn lòch sö ûcu ûa daân toäc Vieät Nam.q





tHaûûo ûPHöông

M uøa len traâu döïa theo taäptruyeän Höông röøng Caø Mau cuûa nhaø vaên Sôn Nam.

Taäp truyeän keå laïi nhöõng caâuchuyeän veà vuøng ñaát ñaëc thuø ôû baùnñaûo Caø Mau, nôi con ngöôøi soángchung vôùi luõ. Nguyeãn Voõ NghieâmMinh vieát kòch baûn vaø ñaïo dieãn.Theo Nguyeãn Voõ Nghieâm Minh,anh khoâng chuyeån theå taùc phaåm

vaên hoïc cuûa nhaø vaên Sôn Namsang ñieän aûnh maø chæ laáy khoângkhí truyeän vaø moät vaøi nhaân vaät ñeåvieát kòch baûn theo caûm nhaän rieângmình. Tuy vaäy anh khaúng ñònh,neáu khoâng coù Höông röøng Caø Mauthì chaéc ñaõ khoâng coù phim Muøalen traâu. Kòch baûn ñaõ ñoaït giaûi IFPcuûa Myõ vaø giaûi E' quinoxe cuûaPhaùp. Vôùi giaûi thöôûng naøy,Nguyeãn Voõ Nghieâm Minh ñaõ tìmñöôïc nhaø saûn xuaát vaø nhaø taøi trôïPhaùp vaø Bæ.

Chuyeän phim keå veà moätchuyeán daãn traâu ñi traùnh luõ cuûachaøng trai treû teân Kìm. Ñeán muøaluõ, nhöõng ngöôøi laøm ngheà daét traâu

ñi traùnh luõ thueâ thöôøng goïi laø lentraâu laïi baét ñaàu vaøo cuoäc. Hoï ñaõvöôït qua nhöõng ngaøy daøi ngaäpmình trong nöôùc, ñoùi reùt ñeå kieámtieàn, hy voïng ñoåi ñôøi nhöng laïi chòubao tai hoïa khoân löôøng: traâu cheát,phe caùnh giaønh giaät "ñaát" soáng, söïñaøn aùp, boùc loät cuûa thöïc daânPhaùp... Chính trong hoaøn caûnhkhaéc nghieät ñoù, söùc soáng cuûangöôøi daân vuøng soâng nöôùc laïiñöôïc boäc loä maõnh lieät hôn bao giôø

heát: yù chí vöôït khoù, nieàm tin vaøloøng nhaân haäu.Cuoäc phieâu löu ñeán vôùi Kìm khi

chaøng trai treû buoäc phaûi baùn ñi contraâu yeâu quyù coøn laïi, cuõng laø"ngöôøi baïn" thaân cuûa mình, ñeå coùtieàn lo cho cuoäc soáng gia ñình vaøgia nhaäp ñoaøn len traâu, troâi giaïttreân soâng nöôùc, soáng cuoäc ñôøilang baït, chöùng kieán caûnh haø hieáp,boùc loät, ñaáu tranh giaønh giaät ñaõkhieán taâm hoàn Kìm trôû neân chaisaïn. Moät laàn anh tình côø baét gaëpcaûnh Laäp, "thuû lónh" cuûa ñoaøn lentraâu, haõm hieáp moät coâ gaùi, ñeå roàisau ñoù phaûi ñau ñôùn ñoùn nhaän söï


Muøa le traâuBoä phim Vieät ñaàu tieâ trah cöû Oscar Sau khi gaët haùi thaøh coâg taïi caùc Lieâ hoa phim uoác teá ôû Locaro (Thuïy Só),Chicago (Myõ), Amies (Phaùp)

vaø Amazoas(Brazil)…ñöôïc trìh chieáu vaø raát ñöôïc hoa

gheâh taïi Phaùp, Bæ, Myõ,Haø quoác, boä phim "Muøa le traâu" cuûa ñaïo dieã nguyeã Voõ nghieâm Mih ñaõ ñöôïc Boä Vaê hoùa Thoâg ti Vn cöû döï thi Oscar laà thöù 78 vaø ñaõchíh thöùc ñöôïc ba toå chöùcOscar 2006 choï laø 1 trog56 phim chieáu trah cöû.

Nguyeãn Voõ Nghieâm Minh.

Caûnh laøm phim.



thaät chính mình cuõng ñaõ chaøo ñôøivôùi hoaøn caûnh töông töï nhö vaäy.Laäp laïi chính laø caäu ruoät cuûa anh.Chöa kòp thoaùt khoûi cuù soác naøyKìm laïi phaûi ñoái dieän vôùi noãi ñau

khaùc. Cha anh, ngöôøi thaân duynhaát coøn laïi ñaõ "ra ñi" giöõa meânhmoâng ñoàng nöôùc, khoâng coù moätmaûnh ñaát choân, phaûi nhôø vaøochieác coái ñaù, gia taøi cuûa vôï choàngoâng Hai Tích ñeå giöõ xaùc döôùi loøngsoâng.

Tuùp leàu giöõa ñoàng nöôùc noåicuõng chính laø khoâng gian bình yeânaám aùp maø Kìm caûm nhaän ñöôïc.Nhìn thaáy haïnh phuùc nhoû nhoi cuûacaëp vôï choàng giaø, anh baét ñaàunhen nhuùm nhöõng öôùc mô veà moätgia ñình ñaàm aám töø ñoù... Trongchuyeán len traâu laàn thöù 2 cuøngÑeït, Kìm ñaõ aâm thaàm yeâu Ban,ngöôøi vôï cuûa baïn. Xao xuyeán tröôùcsaéc ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ moätcon, höøng höïc söùc soáng, Kìm ñaõmoät laàn ñònh chieám höõu Ban baèngcöôõng böùc. Theá nhöng, tình yeâusau cuøng maø anh coù ñöôïc laïi xuaátphaùt töø söï chaân thaønh vaø hy sinhthaàm laëng. Bình yeân laïi trôû veà vôùicon ngöôøi ñaõ traûi qua bao soùng gioùtrong cuoäc ñôøi töø ñoù...

Nguyeãn Voõ Nghieâm Minh taâmsöï, vôùi Muøa len traâu , anh ñaõ coágaéng tìm toøi moät caùi gì ñoù vöôït rangoaøi caâu chuyeän vaø nhöõng hìnhaûnh phim. Trong luùc vieát kòch baûn,anh caûm nhaän trong caâu chuyeännaøy, nöôùc khoâng chæ laø moät phaànhaäu caûnh maø laø moät nhaân vaät luoâncoù maët trong phim. Thoâng thöôøng,nöôùc laø bieåu töôïng cuûa söï trongsaïch vaø söï soáng nhöng trong Muøa len traâu , nöôùc gaén lieàn vôùi caùi cheátvaø söï muïc raõ. Tuy nhieân, nöôùccuõng ñem laïi toâm caù, luùa, gaïo chongöôøi daân duy trì cuoäc soáng. Doñoù, trong phim, nöôùc laø moät bieåutöôïng cho söï khoâng phaân caùchñöôïc giöõa soáng vaø cheát. Ngoaøi ranoù coøn laø bieåu töôïng cuûa thôøi giantroâi qua. Coù hai loaïi thôøi gian trongphim naøy: thôøi gian thöïc vôùi söïmuïc raõ cuûa xaùc cheát, coû caây, vaøthôøi gian lòch söû vôùi söï qua ñi cuûachieán tranh vaø cheá ñoä thuoäc ñòa.

Ngöôøi quay phim, Yves Cape,cho bieát tröôùc luùc nhaän laøm phimoâng khoâng bieát moät chuùt gì veà Vieät

Nam. Qua kòch baûn oâng cuõngkhoâng ñöôïc bieát theâm gì ngoaøi vieäcoâng seõ quay moät cuoán phim ñaàykhoù khaên, loaïi " cao boài treân nöôùc

". Tröôùc khi ñi, oâng ñaõ xem qua haiboä phim cuûa Traàn Anh Huøng : Muøi ñu ñuû xanh vaø Muøa heø chieàu thaúng ñöùng ñeå coù moät yù nieäm khaùi quaùtveà thaåm myõ cuûa mieàn ñaát laï. OÂng

cho bieát tieáp : Khi ñeán nôi, oângthaáy ôû ñaây, moïi ngöôøi, moïi vaät,moïi caûnh ñeàu mang moät veû ñeïp töïnhieân vaø oâng khoâng caàn phaûi coágaéng ñeå toâ hoàng ñieåm luïc. OÂng chæcoù vieäc laø cöù ghi laïi nhöõng ñieàutroâng thaáy ñuùng nhö söï thaät cuûangöôøi ngaém nhìn taïi choã.

Vaø coù leõ vì nhö theá neân oâng ñaõcoáng hieán cho chuùng ta nhöõnghình aûnh tuyeät ñeïp. Nhöõng hìnhaûnh hoaønh traùng vaø tröõ tình ñanchen bieán hoùa voâ cuøng.

"Töøng khung hình trong Muøa len traâu ñeïp tuyeät vôøi vaø raát thöïc",nhaø vaên Sôn Nam nhaän xeùt sau khixem phim. OÂng cho raèng chaát NamBoä thaám nhuaàn trong töøng caûnh"ngaäp nöôùc" cuûa Muøa len traâu :ñoaøn ñi len vôùi haøng traêm con traâugiöõa caùnh ñoàng nöôùc noåi; möadaàm giöõa buoåi chieàu trong tieángñaøn baàu buoàn naãu ruoät; côn luõ traønveà giöõa ñeâm khuya cuoán troâi nhaøcöûa; ngöôøi daân aên côm naém vôùimaém, nguû trong chieáu quaán thaychaên maøn; ngöôøi cheát khoâng coù

ñaát choân giöõa muøa nöôùc... Quaûthaät chæ coù ngöôøi yeâu vaø hieåu nhieàuveà ñaát Nam Boä laém thì môùi coù theådieãn taû ñöôïc xuùc ñoäng nhö theá.

Muøa len traâu ñaõ chu du khaéptrôøi Taây, giaønh ñöôïc tình caûm, söïcoâng nhaän cuûa baïn beø quoác teá,giaønh ñöôïc 7 giaûi thöôûng quoác teátröôùc khi ñöôïc ñeà cöû vaøo giaûiOscar 2006. Tuy vaäy, taùc giaû ñaïodieãn Nguyeãn Voõ Nghieâm Minhkhaúng ñònh raèng söï ñoùn nhaännoàng nhieät cuûa khaùn giaû queâ nhaømôùi chính laø nieàm haïnh phuùc lôùnnhaát cuûa oâng.

Ñöôïc bieát, Nguyeãn Voõ NghieâmMinh sinh naêm 1956 taïi mieàn Nam.Sau khi ñoã tuù taøi anh ñöôïc hoïcboång qua Phaùp hoïc taïi Poitiers. ÔÛñaây anh ñaäu baèng kyõ sö vaø tieáp tuïcsang hoïc ñaïi hoïc Los Angeles(UCLA) vaø ñaäu baèng tieán só vaät lyùöùng duïng. Naêm 1995 ñaùnh daáumoät böôùc ngoaët quan troïng trongñôøi anh. Anh boû taát caû ñeå quay quahoïc veà ñieän aûnh vaø Muøa len traâu laøtaùc phaåm ñaàu tay cuûa nhaø laøm

phim saép böôùc vaøo tuoåi 50 naøy.Thaønh coâng vang doäi cuûa nhaølaøm phim Vieät kieàu Nguyeãn VoõNghieâm Minh vôùi Muøa len traâu ñaõ


Muøa len traâu

Haõng Novak Production,Haõng phim Giaûi phoùng vaøTadrart film hôïp taùc saûnxuaát.

Ñaï dieãn, vieát kòch baûn: Nguyeãn Voõ Nghieâm Minh

Dieãn vieân : Leâ Theá Löõ,Nguyeãn Thò Kieàu Trinh,Nguyeãn Höõu Thaønh, KraZan Sram, Nguyeãn AnhHoa, Nguyeãn Thò Thaém, VoõHoaøng Nhaân.

AÂm nhaïc : Toân Thaát TieátNgöôøi quay phim: Yves

Cape

Moät soá caûnh trong phim.




Hoaøng anHSöï caàn thieát cuûa vieäc chia ba phongcaùch

OÂng Traàn Ñaêng Tu aán, PhoùToång giaùm ñoác Ñaøi tr uyeàn hìnhVN, Trö ôûng ban ch æñaïo Sao M ai2005, ñ aõ ra át ch ính xaùc khi goïiñaây laøvieäc ch ia ra thaønh 3 phongcaùch chöùkh oâng phaûi chia th aønh3 doøng n haïc nhö dö lu aän vaãngoïi. Bôûi neáu ñaây la ø3 cuoäc t hi cu ûa

doøng nh aïc nh ö qu en goïi: Coåñieån th ính phoøng phö ông Taây,Daân gia n daân toäc vaøNhaïc nheï

thì ca ùch thöùc toåchöùc phaûi hoaøntoaøn khaùc. Th öïc teá, vôùi caùchchoïn taùc p haåm döï th i, caùch tr ìnhdieãn cuûa caùc thí sinh, ngh eäth uaätphoái khí vaø caùch chôi cu ûa caùcdaøn nh aïc ñ eäm trong cuoäc thi SaoMai 2005, ñ aây chæ laøba ph ongcaùch tr on g m oät d oøng nhaïc phoåth oâng (p op music). Ñieàu naøy r aátroõôûcaùc cuoäc th i kh u vöïc kh i chæcoù moät d aøn n haïc ñieän töû duynhaát ñeäm cho taát caûcaùc ca só.Vaøo voøng ch ung keát, tu y ñ aõboátr í ba daøn nh aïc rieâng: thínhphoøng, daân gian daân toäc vaønhaïcnh eï, nh ön g cuõng chæ laø ñ ieåm

nha án ñ eå laøm roõ hôn 3 ph ongcaùch. Vieäc ch ia ra 3 phon g caùchlaøm oät coá ga éng lôùn cuûa Ban toåchöùc khaéc p huïc nhöõng baát caäpcu ûa cuoäc thi tr on g vieäc t ieáp caänñôøi soáng a âm nhaïc, ñaùnh gia ùtaøinaêng caùc ca só treûchín h xaùc hônva øgiu ùp caùc th í sinh tö ï tin phaùthuy th eámaïnh rieâng ñeåta ïo neânnhöõng ñaëc saéc cho gioïng haùt.Neáu vieäc naøy ñöôïc thöïc h ieänsôùm hôn thì t rong Sao Mai 2003khoâng chæ coù Ngu yeãn H oaøngTuøng (p hong caùch th ính phoøng)giaønh giaûi nha át maø caû NgoïcKhu eâ(p hong caùch n ha ïc nh eï) vaø


Sao Mai 2005

Moät böôùc tieánCuoäc thi Tieág haùt truyeà hìh Sao Mai 2005 chaécchaé laø moät böôùc tieá veà hieàu maët so vôùi caùc SaoMai tröôùc ñaây vôùi vieäc chia ra ba phog caùch, vôùi söïñaàu tö kyõ caøg vaø ñaày taâm huyeát cuûa Ba toå chöùc, vôùiaá töôïg maïh cuûa caùc giaûi haát, vaø vôùi söï thoághaát trog ñaùh giaù caùc göôg maët oåi baät cuûa Ba toå chöùc, Hoäi ñoàg giaùm khaûo vaø göôøi haâm moä. Sao Maiñag töøg böôùc töï khaúg ñòh laø cuoäc thi taøi aêg cahaùt treû lôù haát vaø uy tí haát cuûa ñaát öôùc.

Nguyeãn Thò Taân Nhaøn




Ploong Thieát (phong caùch daângian ) cuõng coùgiaûi tö ông tö ï vaøBan toåchöùc cu õng nhö Hoäi ñ oànggiaùm khaûo ñ aõtraùnh ñ öôïc nhieàudö lu aän khoâng ha y veàsöï th ieáu

kh aùch qu an, coâng baèng khi lö ïachoïn.

AÁn töôïng cuûa ba giaûi nhaátCoù leõ, n goaøi giaûi nhaát cu ûa

Troïng Taán na êm 1999, ch öa baogiôøcaùc gia ûi nhaát cuûa Sao M ai laïi

nhaän ñöôïc ñ aùnh

giaù söï thoáng nh aátcao cu ûa Hoäi ñ oànggiaùm kh aûo, Ban toåch öùc, giôùi t ruyeànthoâng vaø ngö ôøihaâm moä nhö taïiSao Mai 2005.

Ch aøng tr ai ñ aátmoû Ngu yeãn Tua ánAnh, g iaûi n haátphong caùch t hínhphoøng, ñaõchöùng toûöu theá vö ôït tr oäi

suoát tö ø voøng khuvöïc tôùi voøng chungkeát vôùi chaát gio ïngna m cao r aát ñ eïp vaøsang troïng, xöû lyùbaøi h aùt saùng taïo,phon g caùch bieåud ieãn töï tin vaøgiaøuca ûm xu ùc. Ca khuùcBaøi ca Haø Noäi an htrình baøy ñeâm xeápha ïng ñaõchinh ph uïchoaøn toaøn ngöôøixem va ø cho thaáyanh laø moät trongnhöõng ca só theåhieän xu aát saéc nhaátbaøi h aùt noåi t ieángnaøy tö ø tr öôùc ñ eánna y. Ñu ùng ra ,Ngu yeãn Tuaán An hphaûi ñ öôïc giaûi caongay töø Sao Mai2003, b ôûi ôû TuaànChaâu naêm aáy, vôùi

kh oâng ít ngö ôøi,Tu aán Anh coøn xu aátsaéc hôn caû ngöôøiñoàng höông HoaøngTu øng.

Cu õng khoâng quaba át ngôøkhi coâ ga ùiHaø Nam N guyeãnTaân Nhaøn vöôït quamoät gioïng h aùt namnhieàu tieàm naêngnh ö Traàn Q ua ng

Haøo ñ eå ñaêng qu ang ôû

phon g caùch d aân gian . Tr aànQu an g Haøo coùtheåcoùchaát gioïngva økyõthuaät toát hôn, nh öng söùc

chinh phuïc vaøchâaát daân gian th ìqu aû khoâng theå saùnh ñöôïc vôùiTa ân N haøn. Ta ùc phaåm Tr aêngkhuyeát cuûa n ha ïc só Huy Thuïc ñaõñöôïc Taân N haøn t heåhieän "t reân caû

tuyeät vôøi" tron g ñ eâm xeáp haïngvaøn haát laø trong ñeâm giao löuhaäu Sao Ma i. Tinh teá, ngoït n ga øo,say ñaém, Ta ân Nhaøn ñaõlaøm choTr aêng khuyeát ñaày ñ aën v aøquyeánru õlaï th öôøng. Chò ra át xöùng ñaùngkh i nha än t heâm gia ûi ca só ñöôïcyeâu th ích nhaát d o khaùn giaûba àuchoïn.

Coâgaùi Haûi Dö ôn g Vö ông ThòDu ng th ì la øphaùt hieän lôùn cuûaSao Ma i 2005, gaàn nhö moät Tu øngDö ông cuûa Sao Mai ñ ieåm heïn2004. Kh oâng ñeïp va ønhu aàn nhu ïynh ö Traàn Phö ông Linh, tö ôi taénvaø da øy d aïn nhö Ng oïc Anh ,nhöng vôùi ch aát g ioïng ñ aëc bieätcuøng kha û naêng vaø qu yeát taâmsaùng taïo lôùn, Vöông Thò Du ng ñaõlaøm bu øng noå sa øn d ieãn ñeâmchung keát xeáp haïng t rong cakhuùc môùi toa nh Thaønh phoá mieánquan hoï cuûa nha ïc só Ngu yeãnCöôøng, baát ngôøgiaønh giaûi nhaátphong caùch nha ïc nheï tö ôûng ñ aõ

naèm goïn t rong tay "ngöôøi ñeïp xöùThanh " Phöông Linh, trôû thaønhmoät ñ ieåm keát rö ïc rôõcuûa Sao Mai2005.

Ñeå trôû thaønh moät cuoäc thi taøi naênguoác gia

Vôùi nhöõng thaønh coâng vaøaûnhhöôûng ngaøy caøng lôùn trong ñôøisoáng aâm nhaïc ñ aát n öôùc, caùc cuoäcth i Sao Mai ñaõvaøñang tr ôûthaønhmoät cuoäc thi t aøi n aêng ca haùt treûñaúng caáp vaøu y t ín nhaát ôûnö ôùc

ta hieän nay . Thöïc teácho thaáy, vôùisö ùc maïnh voâsong cu ûa m ình, kh ithaät söï taâm hu yeát, h eä thoángtru yeàn hình seõ coù nh öõng taùcñoäng h eát söùc tích cö ïc, h ieäu quaûvaøo ñôøi soáng vaên hoùa ngheäthuaätnoùi ch ung vaøaâm nhaïc noùi rieâng.Caàn coùcoùsö ï phoái h ôïp chaët cheõñoàng boä hôn giöõa Ñaøi tr uyeànhình VN , Hoäi Nhaïc só VN va øñaëcbieät v ôùi Boä VHTT ñeå Sao Maith öïc sö ï trôûthaønh m oät cuoäc th itaøi n aêng quoác gia vaøtöøng böôùcmôûroäng th aønh moät cuoäc thi cahaùt quoác teá, tröôùc heát laøôûtaàm côõkhu vö ïc.q

Vöông Thò Dung

Nguyeãn Tuaán Anh





Ñaëg Thaùi Sôsau 25 aêm giaûi Chopi

ngaøy 23/11/2005 vöøa ua,nSnD Ñaëg Thaùi Sô laïi trôû

veà bieåu dieã taïi ueâ höôg trog chöôg trìh Toyotaclassic 2005 töø thieä taïi nhaøhaùt Lôù Haø noäi. nhö moïi aêm,cöù ñeá höõg gaøy cuoái aêmlaø ah laïi trôû veà ueâ höôgbieåu dieã vaø thæh giaûg taïinhaïc vieä Haø noäi. nhög laà

trôû veà aøy ñaëc bieät hô, bôûioù truøg vôùi dòp kyû ieäm thuù

vò: kyû ieäm 25 aêm gaøy ahñöôïc Giaûi thöôg Lôù trogcuoäc thi piao uoác teá mag

teâ Chopi…




tHaûo PHöông

Töø thaønh coâng chaán ñoäng 25 naêm tröôùcÑoùlaømoät ngaøy lòch sö ûkh oâng chævôùi aâm nhaïc

coåñieån thính phoøng VN maøcoøn caûcu ûa chaâu AÙ. Bôûivôùi g iaûi thöôûng cu ûa Ñaëng Thaùi Sôn naêm 1980, ñ aâylaøla àn ñaàu tieân moät n göôøi chaâu AÙñoaït Giaûi thöôûngLôùn Chop in, cu oäc thi piano laâu ñôøi vaøuy tín nhaátth eágiôùi (baét ñaàu tö ø1927).

Mu øa t hu naêm 1980, hai sinh vieân cuøng 22 tuoåikhoa piano nha ïc vieän Tchaikovsky leân ñ öôøng san gWarsaw tham döï cuoäc thi p iano quoác teáma ng teânFreder ic Chop in laàn thöù10. Moät ngö ôøi teân la øIvoPogorelich, coâng daân Nam Tö, ñ aõnoåi d anh vôùi haigiaûi nhaát t aïi hai cu oäc thip iano quoác teá ta ïiCasa gr an de (Italia) na êm1978 vaøMontreal (Canada)naêm 1980, ñöôïc coi la ømoätthieân ta øi d ieãn taáu pianomôùi cuûa theá giôùi. Ngöôøithöùhai la øm oät chaøng traiVN coùteân Ñaëng Thaùi Sôn,ngöôøi v öøa ñeán nhaäp hoïc ôûnhaïc v ieäân Tchaikovsk ichö a ñ aày 3 naêm vaøch öaheàtham gia moät cuoäc th iaâm nhaïc quoác teánaøo cu õngnh ö chö a t öøng chôi gh eùpvôùi d aøn nhaïc giao höôûng.

Taát n hieân, "thieân taøi" IvoPogor elich ñ öô ïc coi laønieàm hy v oïng soá 1 coønÑaëng Tha ùi Sôn d öï th i chævôùi m uïc ñ ích hoïc h oûi.

Nhö ng baát n gôølôùn ñaõxaûy ra . Ivo Pogor elich bòloaïi t ron g voøng ba coønngöôøi vö ôït qua 150 thí sinh ñeán tö ø35 nöôùc tr eânth eá giôùi, p ha àn lôùn laønh öõng nö ôùc coù tr ình ñoänhaïc coåñieån ra át cao, ñaêng

qu an g cu oäc th i naêm ñoùlaïilaøcha øng t ra i VN voâda nh Ñaëng Thaùi Sôn. Hôn th eá,anh coøn giaønh taát caû11 g iaûi phuïcuûa cu oäc thi. Thaénglôïi cuûa Ñaëng Thaùi Sôn caøng chaán ñoäng khi n göôøi t abieát r aèng qu aùtr ình hoïc p iano thôøi n ieân th ieáu cuûaan h ñaõdieãn ra trong ñ ieàu kieän ra át kh oùkhaên th ieáuthoán cu ûa moät nöôùc Vieät Nam noåi t ieáng ngheøo khoùvaøla ïc haäu, laïi vöøa ra khoûi m oät cuoäc ch ieán tr anh 30naêm.

Theo Ñaëng Thaùi Sôn, an h ñ aõña êng quan g khoângphaûi vì sö ï vöôït t roäi veàkyõt huaät, bôûi veàmaët naøy,an h tö ï th aáy khoâng coùgì xu aát saéc hôn caùc th í sin hkh aùc. Anh ñaõchinh phuïc ñ öôïc haàu heát caùc thaønh

vieân moät ban g iaùm khaûo quoác teákh oùtính coùleõbôûicaûm xu ùc h oàn nhieân, tr on g traéng, t öôi m ôùi vôùi aâmnh aïc Chop in.

Ñeán danh tieáng moät ngheä só haøng ñaàu theá giôùiSau 25 naêm, tö øbeäp hoùng cu ûa cu oäc th i Ch op in

laàn th öù10, Ñaëng Thaùi Sôn hoâm nay ñaõt rôûth aønh

moät ngh eä só pian o h aøng ñaàu theá giôùi. Caùc phoønghoøa n haïc danh t ieáng cuûa h ôn 40 nöôùc môûroäng caùnhcö ûa chaøo ñ oùn Ñaëng Thaùi Sôn. Anh töøng bieåu d ieãnvôùi caùc d aøn nhaïc g iao höôûng noåi t ieáng th eágiôùi vaøchinh phuïc khaùn gia ûôûnh öõng tr ung taâm aâm nha ïc coåñieån lôùn kh aép 5 ch aâu . Teân an h laømoät tr on g nhöõngcaùi teân VN ñöôïc n haéc n hieàu nhaát treân theágiôùi. Cuoáinaêm 2005 vöøa qua, tôønhaät baùo The Nation Thaùi Lanba àu choïn laømoät tr on g 11 nhaân vaät tieâu bieåu ñeåla ïi

d aáu aán ñ aäm neùt trongtruyeàn thoâng ch aâu AÙ. Caùcnh aø bình lu aän aâm nh aïc

khoâng bao giôødeøxeûn lôøikhen kh i n oùi veàngheäthu aättr ình d ieãn cu ûa anh. TôøTheGuardian (London) go ïi cu oäcbieåu d ieãn cu ûa Ñaëng Th aùiSôn laø "Söï tr ình dieãn cuûanhaø aûo thuaät" . Tôø Times:"Thaät say meâvaøt uyeät dieäu.Söïñeàu ñaën vaønheïnhaøng cuûanhöõng ngoùn tay ñaûm baûo chosöï hoaøn haûo ñaày chaát thô" .Nhaät baùo San Diego Reader :

"Taïi sao chuùng ta khoâng ñöôïcnghe Ñaëng Thaùi Sôn sôùmhôn. Ñaây laømoät pianist hoaønhaûo vôùi moät kyõ thuaät laømkinh ngaïc moïi ngöôøi. Anhtrình dieãn vôùi moät söïkheùo leùotaøi tình vaø moät khaû naêngtöôûng chöøng voâtaän". TôøThePlain Dealer (Cleveland,bang Ohio): "Ngöôøi ngheäsónaøy ñaõtaïo ra söï quyeán ruõñaày meâ hoaëc. Nhöõng ngoùntay cuûa anh löôùt treân phímñaøn nhu nhöõng t ia chôùp ñaày

döùt khoaùt" . Taïp chí Le Monde de la Musique: "Töïtin,thoâng minh, phong caùch bieåu dieãn hoaøn haûo ñaït ñeánphaàn saâu laéng cuûa tri giaùc aâm n haïc" . Taïp chí The Globeand Mail Toronto: " Ñaây laøbuoåi bieåu dieãn ñænh cao...moätbieåu töôïng taâm hoàn aâm nhaïc ñaùng traân troïng" …

Nhaân 25 n aêm ngaøy anh ñöôïc giaûi thöôûng lôùnChop in, t rö ôùc ch uyeán veàVieät Nam , Ñaëng Thaùi Sônñaõñ öôïc môøi laøm giaùm khaûo cuoäc thi Ch opin laànthöù15 (thaùng 10/ 2005). Ñaëc bieät, anh laøpian ist duynhaát ñöôïc m ôøi b ieåu d ieãn vôùi d aøn nhaïc g iao höôûngqu oác gia Warsaw ñeâm kh ai m aïc. Vinh d öï lôùn n aøy

trong qu aùkh öùth öôøng chæda ønh cho nh öõng ba äc tha àynoåi tieáng theá giôùi nh ö Rubeanstain hay MataAn gr ich . Cu oäc th i Chop in 15 laøcuoäc th i lôùn n haát töø




tröôùc ñ eán nay vôùi 275 thí sinh. 5/ 6 giaûi ch ính thöùcva ø9/ 12 th í sinh loït vaøo chung keát thuoäc veàcaùcnöôùc chaâu AÙ.

Ña ëng Thaùi Sôn taâm sö ïr aèng an h raát vu i khi ñ öôïctrö ïc t ieáp chöùng kieán sö ï vöôït tr oäi cuûa caùc quoác gia

chaâu AÙnhöng cuõng ra át tieác v ì khoâng coùmaët th í s inhñoàng höôn g naøo t rong laàn t hi naøy. Taát nhieân, ñeåñoa ït ñ öôïc moät g iaûi thöoûng n hö giaûi Chop in laøvieäckh oâng heàd eãd aøng. N öôùc chu ûnhaøBa Lan tö øng coùngö ôøi g iaønh giaûi n aêm 1975 vaøcho ñeán naêm nay , coùngh óa laø30 naêm sau, m ôùi coùngö ôøi thöùhai ñ oa ït g iaûi.Tuy vaäy, coùth eånhaän th aáy, baây giôøVieät Nam kh oângnhöõng khoâng baèng caùc cöôøng quoác chaâu AÙveànhaïccoåñieån nhö Nhaät Baûn, Trung Quoác, H aøn Quoác maøcu õng ñ aõthua caûnhöõng quoác gia môùi phaùt t rieån aâmnhaïc coå ñ ieån sau chuùng ta nhieàu nhö Thaùi Lan ,Indonesia…

Lao ñoäng caàn cuø ñeå khoâng bò chìm laáp, khoâng bò laõngueânLaàn naøy trôûveànöôùc, Ñaëng Thaùi Sôn khoâng bieåu

d ieãn n ha ïc Chop in hay Bach, Beethoven, Mozar t,Mendelsson , Ravel hay Debussy m aølaøbaûn concerto

cung la t höù, taùc phaåm kyødieäu cu ûa n haïc só thieân taøiNa Uy , E .H .Grieg , ñ aïi d ieän tieâu bieåu nhaát cuûa aâmnhaïc la õng maïn. Ñaëng Thaùi Sôn ñaõ caát coâng tö øCan ad a bay san g H ungar i ñeå taäp luyeän vôùi daønnh aïc nha øh aùt n ha ïc kòch Bud ap est . Bao giôøÑaëng

Thaùi Sôn cuõng chuaån bò raát kyõcaøng cho caùc buoåitr ình d ieãn cuûa m ình nhöng ñ aây laølaàn kyõcaøng n haátbôûi vôùi anh nhöõng bu oåi bieåu d ieãn ta ïi queâ höôn g,tröôùc caùc khaùn gia ûtri aâm tri kyû, laøcaùc buoåi d ieãnqu an tr oïng n haát, k hi anh doác toaøn b oäxuùc caûm, chôiheát loøng heát daïvôùi t aát caûnhöõng gì a nh coù. Bôûi v aäy,khoâng coùgì laï kh i ñ eâm 23/ 11/ 2005 trôûthaønh ñeâmdieãn heát sö ùc aán tö ôïng cu ûa anh taïi N haøhaùt Lôùn HaøNoäi. Ñieâu luyeän, trí t ueähôn nhieàu ôûtuoåi 47 nhöngÑaëng Thaùi Sôn va ãn th ô tr eûvaøth aùnh th ieän nhö xöava øsöùc ch inh phuïc cu ûa tieáng ñaøn an h th ì thaät kh oùdieãn taû. Baûn concer to cung la th öùchaám döùt, tieángvoã tay nh ö vôõtun g n haøhaùt vaøkhoâng döøng, cho

ñeán kh i anh tieáp tu ïc ra n goài la ïi trö ôùc ñaøn vaøch ôingaãu höùng theâm moät baûn nhaïc cu ûa Gr ieg ñeåchuùcmöøng muøa xu aân khaùn giaûqu eânhaø, baûn "Giai ñieäumuøa xuaân"...

Thaønh dan h ñaõ20 n aêm, ñ aõlaømoät p ian ist va ømoätgiaùo sö aâm nhaïc noåi t ieáng t heá giôùi, ñ öôïc m ôøi ñ ibieåu d ieãn, giaûng d aïy, chaám th i raát n hieàu nôi treânth eá giôùi nhöng Ña ëng Thaùi Sôn noùi r aèng an h vaãnñan g kh oâng ngö øng phaán ñaáu , h oïc h oûi, lao ñoäng caàncuøhaøng nga øy ñ eåkhoâng bò loït thoûm, kh oâng bò chìmlaáp, kh oâng bò qu eân laõng t rong theá giôùi aâm nhaïcmeânh moâng vaøngaøy caøng nhieàu ngöôøi ta øi. Theágiôùibaây giôølaømoät cu oäc t ranh khoác lieät tr on g ta át caûcaùc

lónh vöïc vaøñoùlaøñoäng lö ïc ñ eåphaùt tr ieån tieán boä.Mu oán ñ öùng vöõng trong n gh eànghieäp , ngö ôøi ngh eäsópha ûi kh oâng ngöøng ha y h ôn vaøm ôùi hôn . An h ñaõchuyeån tö øNh aät sang Canad a soáng moät phaàn cuõngvì m uoán ñeán vôùi m oâi t röôøng a âm nhaïc coùñaúng caáphôn . Anh cho bieát trong tö ông lai, anh coùtheåseõsang chaâu AÂu, t rö ôùc heát laøParis. Vaøan h seõtrôûveàVieät N am qu eâhö ôn g ñ eåthöïc hieän mô ö ôùc môûmoättr öôøng d aïy nhaïc kh i coùñuûñieàu kieän.

Laøm nhöõng ñieàu höõu ích vì töông lai nhaïc VieätTrao ñoåi v ôùi caùc nhaøbaùo trong dòp veàn öôùc laàn

naøy, Ñaëng Thaùi Sôn noùi raèng quaõng ñôøi tuoåi thô

gian kh oùv aøn höõng baøi hoïc nhaân a ùi tö øngö ôøi cha,nh aøthô Ñaëng Ñình Höng , ngö ôøi ñ aõtraûi qu a cu oäcñôøi quaùnhieàu cay cö ïc, ñ aõgoùp phaàn quyeát ñ ònh laømneân taâm hoàn tính caùch Ñaëng Thaùi Sôn hoâm nay.Nhöõng ñ ieàu ñoù maõi maõi töôi môùi, thieâng lieângtrong anh vaøñoùchính laøñieàu laøm cho ngöôøi nghenhaïc ôûkhaép theágiôùi p haân bieät ñöôïc t ieáng ñaøn cu ûaan h vôùi nhöõng ngh eäsó kh aùc.

Tuy chöa theåtrôûveàVieät Nam nhöng a nh luoânmuoán laøm nhöõng vieäc h öõu ích cu ûa mình ñeåba ùo ñaùpqu eâhöông ñ aát nöôùc. Nhieàu n aêm nay , anh ñ aõtaënghoïc boång cho nhöõng h oïc sinh xuaát saéc cu ûa N haïcvieän Haø Noäi. Chính a nh cuøng vôùi nhöõng ñ oàngnghieäp Nhaät ôûñaïi hoïc Kunitachi ñaàu nhöõng naêm1990 ñ aõ taëng cho Nha ïc vieän moät caây ñaïi d öôngcaàm. H aèng naêm, trong moãi d òp tr ôûveàanh ñeàu daønh




Leâ Chöùc

Thinh khoâng

Thinh khoâng khoâng laëng nhö tôøThanh aâm chaúng kòp theo giôøngaân ngaThoùc gaàn maøruoäng laïi xaHöông côm môùi ngaùt ngoõnhaøñöôøng thoânKhi naéng toaûluùc hoaøng hoânNgöôøi suy tö naëng moät hoàn suy töThaàm thì ôi hôõi thaàm thìNoùi gì ñi noùi gì ñi vôùi ngöôøiLuùc thöôøng sao laém aøôiLuùc khoâng thöôøng chaúng moät lôøi ai ruSöông söông gioùgioùuøuø

Maây maây nöôùc nöôùc caønh vuøchim bayRöôïu n aøy laøñeåtöï sayMaét naøy laøtöï ngaát ngaây caùi nhìnAùo tuoät chætöï tìm kimHay tay em seõchìm chìm ñöôøng khaâuNgaén ngaøy laøñeånaêm laâuTheâu caùi vui vaét caùi saàu töùthaânAÙo xöa baûy saéc caàu voàngYeám xöa moät chuùt loàng phoàng öôùc mongLaëng thoâi cho nöôùc xuoâi doøngTöï xoân xao ñeåcheøo cong beán naøyTr aêm im laèng laëng t raêng laySao nhaáp nhaùy moät ñeâm naøy. Nöõa thoâi!


thôøi gian tham gia gia ûng daïy ôûNhaïc v ieän HaøNoäi.Hieän n ay, laøg iaùo sö Nha ïc vieän M ontreal, Can ad a,an h va øm oät soá ba ïn beøcu õng ñ aõñoùng goùp ñeå xaâydöïng moät qu ó hoïc boång cho caùc sinh vieân ta øi n aêng.ÔÛlôùp cao hoïc h ieän taïi cuûa anh ôûNhaïc v ieän naøy,trong soásaùu sin h vieân coùtôùi ba laøVN…

Nhaân d òp veàVieät N am na êm nay , an h cu õng t ra o 1hoïc boång aâm nhaïc toa øn phaàn mang teân Ñaëng ThaùiSôn cho sinh vieân xuaát saéc boämoân p iano, v aøtìmkieám gö ông maët xö ùng ñaùng ñeåtaøi tr ôï tham döï fes-tival aâm nhaïc taïi N haät vaøo n aêm sau .

Ngu yeän voïng lôùn nhaát cuûa an h laølaøm sao ñaátnöôùc coùtheâm nhieàu taøi naêng t aàm côõveà aâm nhaïc.Theo an h, ch ính saùch chung v ôùi nhaân taøi cu ûa chuùng

ta coøn coùñieåm caàn phaûi xem la ïi. Neân hoïc caùch laømcu ûa Trung Quoác. H oï ñaõñoàng loa ït taïo neân "laøn soùngchaâu AÙ" tron g nhieàu lónh vö ïc, caûkhoa hoïc, thöôngmaïi vaøngheäth uaät. Sinh vieân cao hoïc cu ûa an h cuõngcoùnh ieàu ngö ôøi Tr ung Qu oác, h oï ñöôïc n ha ønöôùc ca áphoïc boång ñ i hoïc vaøñöôïc taïo ñ ieàu kieän ñ eåbieåu d ieãnvôùi n hieàu daøn nhaïc lôùn. Töøñoù, h oï coùtheåñ oùng goùpnhieàu cho ñaát nöôùc m aøkh oâng nhaát th ieát phaûi ôûtr on gnöôùc.

Trö ôùc maét, t ron g n aêm 2006, anh seõtrôûveàth amgia chöông tr ình bieåu d ieãn nhaân 50 naêm th aønh laäpNhaïc vieän HaøNoäi, n goâi tröôøng tu oåi thô cuûa a nh, nôimaùan h, N SND Thaùi ThòLieân, ñ aõdaïy a nh nhöõng n oátnhaïc ñ aàu tieân. Va ønaêm 2007, Ñaëng Thaùi Sôn cu õng seõveàñeåcuøng Da øn nhaïc Giao höôûng VN th öïc h ieän moättou r d ieãn xu yeân Vieät laøm coâng taùc töøthieän.q

Böôùc chaàm chaäm ngöôøi veà trong voài voäi Hoaøng hoân thieâng taâm ñôïi tieáng chuoâng chuøa




nSnD ÑaøM Lieân

N gaøy xuaân cõng vôï ñi chôi

Mät giaø, mät treû cuäc ñôøi theânh thang

Ra ñöôøng gaëp phaûi cn quan Tan beà gheï gaùi âng phang

treï giøÑeâm naèm cuï ngaùy, cuï h Saùng ra cuï laïi chaêm l vôï hieàn Chàng giaø, vôï treû laø tieân

Vôï giaø chàng treû laø…Maûng tuoàng naøy ñaõ cuøng toâi

traûi qua hai möôi saùu muøaxuaân…Giôø ñaây khi ngoài vieát, nhìnleân tôø lòch chæ coøn non thaùng nöõa laøxuaân Bính Tuaát 2006 laïi ñeán.Trong kyù öùc toâi, taâm khaûm toâi laïiñeo ñaúng moät kyû nieäm maø coù leõsuoát ñôøi toâi khoâng bao giôø queân.Ñoù laø naêm 1979, ñaïo dieãn NgoïcPhöôngi phaân vai dieãn môùi cho toâi,moät vai tuoàng kyø laï hoài ñoù!. Vôùi vaituoàng naøy, xöa nay khoâng coù trong

ngheä thuaät tuoàng Baéc noùi rieâng,ngheä thuaät tuoàng noùi chung, ñoù laøvai dieãn "oÂng giaø cõng vôï ñi xemhäi". Thöôøng ngöôøi dieãn vieân ñöôïc

phaân vai raát möøng. Nhöng ngaøy aáysao toâi ñaõ traùch ñaïo dieãn chôimình, ñaõ boû vai xaáu cho mình.

Khi veà nhaø, toâi noùi chuyeän vôùichoàng toâi laø nhaïc syõ Vónh An " Anhôi! Laàn naøy em phaûi ñoùng hai vai,oâng giaø coõng vôï treû ñi xem hoäi. Coùphaûi anh Phöông coù yù khoâng toátvôùi em khoâng anh?".

Choàng toâi cöôøi nheï nhaøng, anhbaûo: "Em ñoùng laø phaûi, ñöøng nghó sai veà ngöôøi ta"…Coøn ngheä syõ MaãnThu thì baûo: "Ñaøm Lieân, caäu ñoùng

ñi, vai khoù maø laøm ñöôïc môùi gioûichöù".

Töø ñoù, bôùt ñi caùi maëc caûm, toâidaàn daàn tìm hieåu, nghieân cöùu ñeåtìm ra loái dieãn cho hai nhaân vaättrong cuøng hai khoâng gian, thôøigian cuûa moät giaø, moät treû. Vôùi vaidieãn naøy, ñaâu coù trình thöùc maøhoïc, maø baét chöôùc. Trong caùinoùng böøng cuûa thaùng 7, vaäy maø toâiñaâu coù bieát noùng vì maûi meâ noùicöôøi hai gioïng luùc thì oâng giaø, luùcthì coâ gaùi. Coøn thaân hình thì phaûi

chia ra laøm ñoâi ñeå coù moät ñoâi löngtreû, moät ñoâi chaân ngöôøi giaø. Laømsao dieãn cho ra caùi chaân oâng giaøcoõng vôï. Bí quaù! Toâi ngoài thöø ra

treân gheá sa loâng, khoâng buoàn haùtcöôøi nöõa! Theá roài meï toâi sang goïi"Lieân ôi sao con ngoài theá kia".Khoâng hieåu sao, khi nghe tieáng goïicuûa meï, maét toâi saùng leân, tim toâiñaäp maïnh lieàn nghó ra caùch: "Phaûiroài mình phaûi coõng thöû meï mìnhvaäy!". Toâi ñaõ coù moät ñoâi chaân giaøvì treân löng coõng moät löïc gaáp röôõitoâi neân chaân toâi brun laåy baåy, hìnhmeï tuït xuoáng toâi laïi soác leân…möøngquaù toâi reo leân, mieäng cöôøi maét laïikhoùc.

Saùng hoâm sau leân ñoaøn, toâi taäpcho ñaïo dieãn xem, anh raát vöøaloøng, cöù tuûm tæm cöôøi, roài gôïi yùtheâm cho toâi xöû lyù, luùc nhaûy quaraõnh nöôùc, luùc treøo doác vaø khuyeântoâi neân ñöùng nghieâng ñeå taïo daùngcho hai ngöôøi.

Sau ñoù toâi ñaõ vaän duïng ñöacaùc theá voõ trong tuoàng, ñeå söûduïng cho nhaân vaät oâng giaø: trungbình taán, ñinh taán,…roài bieán hoaù rathaønh nhöõng ñoäng taùc khi ñi, khiñöùng, khi ngaõ, nhaát laø luùc oâng giaø

gaëp thaèng xaác ve vaõn vôï mình, toâiñaõ duøng caùc cuù ñaù: ñaù huït, ñaù thoác(ñaù baèng ñaàu goái vaøo moâng thaèngxaác); khi ñaù baït ñeå hai quaân


26 muøa xuaâ ñi hoäiCöù moãi ñoä xuaâ ñi roài xuaâ ñeá, loøg toâi laïi boài hoài thaáp

thoûm, cöù loah uah luaå uaå vôùi ñoâi sog kieám, caây thöôg, laù côø, caùi uaït ñeá höõg ñieäu cöôøi, caâu haùtaêm xuaâ, am bìh, trog caùc vai tuoàg ñeå chuaå bòphuïc vuï gaøy xuaâ. Ñaëc bieät laø haâ vaät oâg giaø coõg

vôï treû, trog trích ñoaï tuoàg "ngaøy xuaâ ñi hoäi". Moätmieág troø mag tíh daâ gia deã hieåu raát gaà guõi vôùiuaà chuùg ñem ñeá cho göôøi xem söï toø moø thích thuùbôûi höõg tíh kyø cuûa troø dieã: moät göôøi ñoùg hai vai,oùi cöôøi hai gioïg trog cuøg moät khoâg gia, thôøi

gia, dieã moät caâu chuyeä tìh eùo le, khoâg caâ xöùg veà tuoåi taùc…Moät oâg choàg ñaõ traûi ua hô 70 muøa xuaâ vôùi moät coâ vôï treû vöøa troø 17 tuoåi. Hai tíh caùch traùi göôïc hau sog hoï baát chaáp moïi khoù khaê, giöõ troï tìh yeâu cuûa mìh ñeå cuøg coõg hau taä höôûgkhoâg khí trog laøh, ñeïp ñeõ cuûa muøa xuaâ maø taïo hoaùñaõ ba cho loaøi göôøi. NSND Ñaøm Lieân




ngaõ…vì vai dieãn oâng giaø khoù nhaát laøôû ñoâi chaân, neân khoâng dieãn tuyøtieän maø phaûi nghieân cöùu tìm toøiphaùt trieån sao cho thích hôïp vôùiloaïi tuoàng daân gian, neâu khoâng seõrôi vaøo raâu oâng noï caém caèm baø

kia.Toâi ñaõ ñoå moà hoâi vaø coâng söùc

raát nhieàu vaø cuõng qua vai dieãn naøyñaõ thay ñoåi hình theå cuûa toâi thoaùtra nhöõng trình thöùc cuûa caùc vai"Ñaøo tam xuaân", "Tröng Traéc", "baøhuyeän", "Coâng chuùa Quyønh Nga","Aùi nöông"…Vôùi loái dieãn cuûa tuoàngdaân gian, noù raát sinh ñoäng neân khidieãn phaûi chuù yù tieát taáu, nhaát laø söûlí veà ngoân ngöõ cuûa hai ngöôøi moätgiaø, moät treû. Neáu tieát taáu chaäm seõgaây ngöôøi xem nhaøm chaùn, deã rôi

vaøo thaát baïi, sau ñoù, töï toâi luoânmaùch baûo phaûi dieãn ñoái tyû "OÂnggiaø thì eâ a, khoàm khoaøm, luùc cöôøi,luùc noùi moät chuùt, coøn coâ gaùi thì dí

doûm, tinh nghòch". Ñeå coù söï thayñoåi veà khoâng gian vaø thôøi gian gaâysöï haáp daãn, toø moø cho khaùn giaû,vôùi hai vai dieãn naøy, toâi ñaõ keá thöøa36 ñieäu cöôøi cuûa coá ngheä syõ nhaândaân Saùu Lai ôû tuoàng nam raát nhieàu

(cöôøi khoaùi chí, cöôøi khaåy, cöôøicheá gieãu thaèng xaác, cöôøi göôïng,cöôøi ghen vôï…Coøn coâ gaùi: cöôøithích thuù, cöôøi nuõng nòu, cöôøi nònhchoàng, cöôøi ve vôøn thaèng xaác..).

Roài ñeán ñeâm 17/1/1979, coângdieãn taïi raïp Ñaïi Nam, chính ñaïodieãn Ngoïc Phöông - Giaùm ñoác nhaøhaùt Tuoàng trung öông ñaõ töï taybuoäc hình noäm oâng giaø cho toâi,ñoäng vieân toâi raát nhieàu. Hình aûnhaáy ñaõ truyeàn theâm söùc löïc cho toâikhi böôùc ra saân khaáu vôùi ñoäng taùc

tay coâ gaùi xoeø quaït, chaân oâng giaøcaát baûng, gioïng cöôøi aám vang,khaùn giaû raïp Ñaïi Nam ñöùng leân voãtay khoâng ngôùt khi toâi cöôøi haùt:

"Vui söôùng nhaát ñôøi ta caûnh vôï treû chàng giaø

Ñuùng laø giaø chôi tráng bûi, ñôøi ai giûi hôn ta

Khâng chôi, cheát cuõng ra ma"

Coøn trong hoäi tröôøngcoù ngöôøi cöù hoûi: "Ai noùihaùt giuøm gioïng oâng giaø

cho Ñaøm Lieânvaäy?"…Cho ñeán khi maønnhung kheùp laïi ñoâi chaânoâng giaø cuûa toâi cuõngkheùp sau caùnh gaø, tieángvoã tay raâm vang, theámaø loøng toâi laïi tróu naëng,caøng haïnh phuùc baonhieâu, toâi baøng hoaøngbaâng khuaâng, aân haän laøñaõ hieåu sai veà ñaïo dieãnNgoïc Phöông. Sau ñoù,ñaïo dieãn Ngoïc Phöông

leân voã vai, baét tay toâilaøm vôi ñi noãi khoå taâmcuûa mình.

Trong cuoäc ñieàu traxaõ hoäi hoïc do vieän Saânkhaáu toå chöùc naêm1992, toâi laø ngöôøi ñöôïckhaùn giaû bình choïn vôùisoá phieáu cao nhaát chohai vai dieãn oâng giaø vaøcoâ vôï treû. Vai dieãn oânggiaø coõng vôï treû toâi ñaõdieãn treân 2000 ñeâm,

moät kyû luïc xöa nayhieám. Chöa coù vaituoàng naøo toâi dieãnnhieàu ñeán theá. Coù ngaøy

toâi dieãn ñeán 4 taêng, nhaát laø vaøonhöõng ngaøy hoäi, ngaøy xuaân. Toâicoøn nhôù ñaàu naêm 1985, trong moätñôït dieãn ôû Thaùi Bình, vì dieãn nhieàuquaù, meät, toâi boû lôøi! Theá laø saùnghoâm sau coù caùc Baùc, caùc chò ôûThaùi Bình ñaõ tìm ñeán nhaø toâi hoûi"Coù phaûi ñeâm hoâm qua, ngheä só Ñaøm Lieân caét bôùt lôøi khoâng…". Caâuhoûi ñaáy laøm toâi giaät mình… Cho ñeánsau naøy toâi môùi hieåu khaùn giaû ngheñaøi nhieàu, thuoäc caû lôøi. Töø ñoù, toâiruùt ra baøi hoïc ñeå raên ñe cho mình,khoâng ñöôïc caét lôøi tuyø tieän, seõ phuïloøng khaùn giaû. Coøn ôû coâng vieân Leânin hôn möôøi naêm lieàn, khoâng muøaxuaân naøo vaéng boùng toâi vôùi tríchñoaïn “OÂng giaø coõng vôï ñi hoäixuaân” caû. Vaäy maø khaùn giaû ôû Haø

Noäi vaãn khoâng heà chaùn, thuoäctöøng lôøi, töøng chöõ cuûa vai oâng giaøvaø coâ vôï treû… Cho ñeán baây giôøngöôøi Haø Noäi gaëp toâi hay goïi "ÑaømLieân coõng choàng kìa!". 26 naêmqua, vôùi vai dieãn oâng giaø vaø coâ vôïtreû, toâi ñaõ ñi phuïc vuï khaép moïimieàn cuûa ñaát nöôùc, khoâng luùc naøonghæ ngôi, thoaû maõn, baèng loøng baátcöù nhöõng gì maø mình ñaõ ñaït ñöôïc.Toâi luoân tìm toøi, saùng taïo, keá thöøa,phaùt trieån theâm nhöõng ñoäng taùc,nhöõng caâu haùt, nhöõng loái dieãn

nhaèm laøm ñaày theâm cho vai dieãncuûa mình ngaøy caøng toát hôn.Toâi nhôù laïi trong moät ñeâm bieåu

dieãn phuïc vuï cho khaùch quoác teá,maëc duø ngoân ngöõ baát ñoàng, nhöngqua caùch dieãn noùi cöôøi hai gioïngcuûa toâi, nhaát laø cuù ñaù haäu cuûa oânggiaø ñaù vaøo choã hieåm nhaát cuûathaèng xaác (khi thaèng xaác hoân coâgaùi ngoài treân löng choàng), khaùn giaûcöôøi aàm leân… Ñeán khi buoåi bieåudieãn keát thuùc, NSND Tieán Thoï,Giaùm ñoác nhaø haùt Tuoàng hoài ñoùleân saân khaáu noùi "Cuù ñaù haäu cuûa

chò Ñaøm Lieân giaù trò thaät, laøm moïingöôøi cöôøi aàm leân, coøn toâi laïi thaáyxaáu hoå…".

Phaûi noùi ñeå coù moät cuù ñaù haäu…cuûa moät ñoâi chaân oâng giaø coõng vôï,ñeán nhöõng loái dieãn ñaày hoùm hænh,deã thöông cuûa coâ gaùi, toâi phaûi tieápcaän nhieàu vôùi khaùn giaû, traûi daøiqua boán naêm sau môùi coù ñöôïcñoäng taùc tinh nghòch vaø nhöõngtieáng cöôøi cuûa oâng giaø vaø coâ vôï treûmang tính ngheä thuaät cao cuûangheä thuaät tuoàng.

Cho ñeán baây giôø tuoåi khoângcoøn treû nöõa, nhöng moãi laàn chuoângñieän thoaïi reo leân goïi toâi "ÑaømLieân ôi! Chuaån bò dieãn ñi xem hoäiOÂng giaø coõng vôï ñi chôi xuaân.




Maïc ngHieâM

H ôn 40 naêm qu a, Tra ànÑìn h San h ñ aõsaém ha øngloaït va i chuû choát trong

50 vôûdieãn va øgaàn 40 trích ñoa ïntieâu bieåu cu ûa tuoàng truyeànth oáng, ñ öôïc coâng chuùng caûnö ôùcmeán moä. Ñaùng chuùyùlaøvai d ieãnTraàn Bình Troïng ñ aõg hi daáu aánñaàu tieân cu ûa Ñình Sanh treân sa ânkhaáu Tu oàng th ôøi choáng Myõ, k hian h loät t aûtin h teákh í pha ùch moät

duõng tö ôùng ga ëp tìn h theá hieåmngheøo ñ aõneâu cao yùchí baát khuaáttr öôùc keûthuøxaâm lö ôïc, taïc d öïnghìn h tö ôïng laãm lieät oai phongnhöng khoâng xa v ôøi, caùch bieätmaø hieån h ieän n hieät h uyeát yeâunöôùc, leõsoáng cao ñeïp cu ûa caûdaântoäc. Thaønh coâng böôùc ñaàu ñoùgiuùp Ñìn h Sanh vö õng t in hö ôùngtheo caùh theåhieän gaàn guõi n höõngky øtích cuûa nhaân vaät chính d ieänngay tr ong khuoân kh oåquy pha ïmdieãn tu oàng nghieâm nga ët qua

nhieàu vai d ieãn khaùc.Sinh ra ôû vu øng qu eâ ngheøo

mieàn Trung, kh i coøn th ieáu nieân,Ñình Sanh ñaõ gia n haäp ñoaøntu oàng Giaûi phoùng tænh QuaûngNam vaø sôùm boäc loä nh öõng toáchaát n gh eä só. Göông maët saùngsu ûa, gioïng vang vaøaám, p haùt aâmchuaån xaùc, bieåu ñaït roõngöõñieäu ,ng öõkh í vaøca ùc h ình th öùc lu yeánla ùy, raát ch uaån xa ùc, voùc daùng ca ânñoái, ch aéc kh oeû, tö th eá chöõngchaïc, ñ ónh ñ aïc, nhaïy ca ûm, lin h


Traà Ñìh Sahngoâi sao Tuoàg ñaát quaûg

Keá thöøa höõg baäc thaày tuoàg löøg dah hö nguyeãHieå Dóh, nguyeã nho Tuùy, nguyeã Lai, nguyeã Sô…

nSÖT Ñìh Sah ñaõ hô 40 aêm laê loä trog gheà tuoâg, töøg böôùc tieáp thu ñöôïc höõg tih tuyù gheàghieäp cuûa caùc theá heä cha oâg, ñeå ñeá hoâm ay ñaõ trôû

thaøh co chim ñaàu ñaø cuûa gheä thuaät tuoàg ñaátquaûg.

Trong vai Traàn Bình TroïngTraàn Ñình Sanh trong vai An Döông Vöông, vôû Mî Chaâu - Troïng Thuûy.




hoa ït vaøcoùduyeân…laøö u theáôûkeùp treûTraàn Ñìn h Sanh. Sau traûingh ieäm gian truaân nhö õng bu oåid ieãn beân ch ieán haøo, b ìa röøng haäucöùdöôùi taàm phi p haùo, giöõa giai

ñoa ïn ñ aùnh g iaëc cam go , an hñöôïc cö ûra H aøNoäi hoïc khoa ùñaøota ïo chính qu y ngaønh tu oàng. Tieápnhaän voán kieán thöùc saâu roäng vaøkinh ngh ieäm qu yù ba ùu cuûa caùcngh eänhaân baäc thaày ñoa øn tu oàngLK5, Ñình Sanh th oâng th aïo ca ùcloaïi haùt n oùi, ngaâm vònh, laøn ñ ieäu ,baøi vaølyù, kyõth uaät vaän duïng h ôita ïo nh öõng maàu aâm, ñ a daïng , sö ûduïng caùc boä muùa vaø ñaïo cu ï,pha ân t ích yùtö ùsa âu xa t rong lôøith oa ïi, ca âu ca vaø am tö ôøng caùc

nguyeân taéc caùch ñ ieäu, ö ôùc leä,tö ôïng t röng. Toát nghieäp loaïi xu aátsaéc, anh haêm hôû vö ôït Trö ôøngSôn trôû veà chieán tr öôøng, ñemnhöõng v ai tuoàng tr aøn ñaày n gh óakh í kh ích leä tinh thaàn chieán só,ñoàng baøo xoâng p ha n ôi khoùibom, löûa ñ aïn. Söï nghieäp vó ñaïigiaønh ñ oäc laäp t öï do vaø thoángnhaát Toå qu oác thaéng lôïi, Ñ ìnhSanh ôûlaïi qu eâ hö ông d oàn t aâmtr í, coâng sö ùc cho saùng t aïo n gh eäthuaät. Anh pha ùt h uy sôû tröôøng

trong trong caùc va i keùp kinhñieån. Ñaéc ñ òa nhaát la øcaùc baäc tuùctr í ña m öu, vaên voõtoaøn t aøi nhöÑoång Kim Laân t rong vôûSôn Haäu,Trieäu Tö Cung t ron g vôûNgoïn löûaHoàng Sôn, LyùPhuïng Ñình trongvôûcuøng teân hoa ëc ñ aïi th aàn th an hlieâm, chính t rö ïc Bao Coâng t rongvôûBao Coâng t ra aùn Quaùch Hoeø…ÔÛvai t ri huyeän th am taøi, h ieáusaéc tron g vôûtu oàng Ngheâu, soø, oác,heán, an h cuõng xöû lyù kh eùo leùonhöõng t ình huoáng gaây cöôøi thaâm

thuyù.Ñìn h Sanh ñaõchaét loïc vaøtaäp

tr ung boài ñaép moät soá tính caùchñoäc ñaùo khoâng d eã ai th ay th eá,ñoaït nhieàu Huy Ch öông vaøngcaùc kyøHoäi d ieãn saân khaáu chuyeânngh ieäp toaøn quoác: vai An Dö ôn gVöôn g na êm 1990, vai Hoang PhiHoåna êm 1993, vai Traàn Thu ûÑoänaêm 1995…

An Döông Vöông trong vôûMî Chaâu - Troïng Thuûy laø vaitu oàng xuaát saéc cu ûa Ñình San h.Chuyeån taûi tö töôûng kòch baûn,Ñình San h kh aéc hoa ï saéc sa ûo m oätAn Döông Vö ông thö øa t hieän chí

nhöng thieáu tænh taùo, yûth eámaïnhnoûth aàn, sa ba ãy h oa øhieáu doái tra ùcu ûa Tr ieäu Ñaøxaûo quyeät. H ai lôùptuoàng h ay laøAn Döông Vöôngñoái ñaùp vôùi Cao Thoâng caàm

quaân ngoaøi bieân aûi boãng buoäcphaûi ruùt lui khoûi traän ch ieán ñangthaéng theá va ø ôû ba õi bieån cuøngñöôøng , hieåu roõmaéc möu gian,An Dö ông Vö ông cheùm cheát congaùi M î Chaâu. Taàng aån cu ûa ngoânngöõ, haønh ñoäng, thaùi ñ oä, taâm lyùva øsoáphaän ñaùng thöôn g cu ûa AnDöông Vöôn g ñ öô ïc trình d ieãnmaïch la ïc, xoaùy sa âu baøi hoïc caûnhtænh ñaét giaùveà tr oïng tr aùch baûoveäñ aát nöôùc…

ÔÛvai Hoaøng Ph i Hoåtron g vôû

Hoaøng Phi Hoåphaûn Truï ñaàu Chu,noåi tr oäi cu ûa Ñình Sanh laø phoâdieãn noùi loái, haùt n am vaøvuõña ïo.Ch uoãi taâm tr aïng p höùc taïp, nhieàusa éc thaùi vôùi nhöõng boàn choàn lolaéng, söûng soát v aøñau ñôùn nhaäntin vôï bò Truï Vöông daâm loaïncö ôõng böùc vaøsa ùt haïi, traéc trôûcaânnhaéc ñ aïo lyùquaân - thaàn ngh ieätngaõ, suy ngaãm daèn vaët d öùt boûngu t ru ng cuûa Hoaøng Phi Hoåcoùqu aù tr ình chu yeån bieán nhu aànnh uyeãn, hô ïp lyùtrong ñ oäc thoa ïi,

nhöõng troåhaùt, nh öõng cö ûchævu oátraâu, ñ aäp baøn, nhöõng n aùo h oaïtñoâi chaân hia tron g ñoäng ta ùc beâ,lóa, sieán. Anh maïnh daïn ñöa va øomieáng la ên treân saân bieåu d ieãnbieåu thò noãi uaát öùc, caêm giaän toätñænh th uùc hoái Hoa øng Phi H oå rañi.

Trong vôûLòch söûhaõy phaùn xeùt,baùm saùt ch uûñeàvôûtu oàng , ÑìnhSanh b ieåu h ieän Traàn Th uû Ñoäman g khaùt voïng xaây d öïng theåcheám ôùi höng thònh , ñ aõlao taâm,

khoåtö ùlo toan ñaïi sö ï choáng caùctheálöïc p haûn kh aùng beân tron g va øgia ëc beân ngoaøi laêm le xa âm la êngbôøcoõi. Boùng daùng xu aát thaân cu ûaTraàn Th uûÑoäloä dieän ñ öôïc anhkh ía saâu ôûtính voõbieàn, boäc tröïc,coù phaàn cu ïc caèn, t hoâ ba ïo. Beâncaïnh nhöõng kh ieám kh uyeát khoùchaáp nhaän, cu õng ñaäm neùt moätTraàn Thu û Ñoä möu löô ïc, nha ïybeùn, quyeát ñoaùn, t roïng lôøi n oùithaúng, taän tu ïy va øtrung thaønh, coùcoâng lôùn oån ñònh xa õhoäi vaøñaùnhth aéng ñ eá qu oác Ngu yeân - Moângtaøn baïo luùc baáy giôø…

Coù theå thaáy, tuaân th uû tính

möïc thöôùc, chaët cheõ cuûa t uoàngcoå, nh ön g Ñình Sanh khoâng quaùcö ùng n haéc. Anh töôùc lö ôïc yeáu toácöôøng ñ ieäu, kh oa tröông n goaïihìn h va ø gia taêng cha át p hoùng

kh oaùng, d ung d ò, tö ï nhieân, soángñoäng ph uøhôïp tha åm myõñ öôngñaïi. Lieân hoan ngh eäthuaät truyeànthoáng qu oác teá ta ïi Singa po muøaha ï na êm 1998, Ñình Sanh coùdòptham döï vaøcuøng ñoàng nghieäp ôûNhaø ha ùt tuoàng N gu yeãn HieånDónh giôùi thieäu caùc trích ñoa ïn:Bieät meï, Qua ñeøo trong vôû SônHaäu. Ñoäi m uõkim khoâi, maëc aùogiaùp , keû maët ñ oû, anh vaøo v aiÑoång Kim Laân ñuùng phon g caùchtuoàng Vieät N am . Qu a Ñình Sanh,

nhöõng p haåm chaát t rí tö ôùng,tr ung th aàn cuûa Ñoång Kim Laânñöôïc d ieãn ñaït sa âu sa éc vaøgiaøucaûm xu ùc, la ät daäy theágiôùi noäi taâmph ong ph uùkhieán ngöôøi xem ngôõngaøng . GS-TS Chu Xoâ Phoâng ,tröôûng ban laõnh ñaïo H oïc vieän OÂ-pe-ra Tru ng Qu oác khen n gôïichöôn g t rình v aøbaøy toûloøng haâmmoätaøi naêng cuûa a nh.

Coáng h ieán nhöõng v ai d ieãnñaëc sa éc vaøtr ôûth aønh ngh eäsó hoäi

ñuû "thanh, saéc, thuïc, tinh, khí thaàn" , Ñình Sanh laø moät trongnhö õng tr uï coät cuûa tu oàng xö ùQu aûng hieän n ay . Du ø ñaõ thaønhdanh nhö ng anh kh oâng n gö øngtìm toøi, choïn lö ïa, keáthöøa nhöõngtinh hoa voâ giaù cuûa kh o taøngngh eä thuaät d aân toäc, kha ùm pha ùtieàm naêng doài daøo veà nhöõngmaãu ngö ôøi ñ ieån h ình v aønhöõngbieán chuyeån cu ûa cu oäc soáng trongthôøi kyøñoåi môùi nhaèm hoaøn thieänhôn kyõnaêng th eåhieän ñeàtaøi hieän

ñaïi ñ ang laøñoøi h oûi b öùc thieát. Vôùianh, tuoàng laødoøng chaûy lieân t uïcvaøph aûi lu oân lu oân tö ôi treû…

Laø moät giaùm ñoác laâu naêmNhaø haùt Tuoàng Ngu yeãn HieånDónh , NSÖT Traàn Ñình Sanh ñaõcoá gaéng giö õvö õng thöông hieäucho m oät n haø haùt Tuoàng ñaátQuaûng, ñ oàng t hôøi khoâng ngöøngñaøo taïo theáheäd ieãn v ieân t reûchonh aø haùt vaø cho caû phon g tra øotu oàng töø trong thaønh phoá ñeántaän xa õphö ôøng . Anh t ha ät sö ï trôûthaønh con chim ñaàu ñaøn t rongngaønh t uoàng ôûQuaûng Nam - ÑaøNaüng h ieâeän nay.q





Ñaøo Tieán Ñaït

nhaøhieápaûhaêm2005

Taïi cuoäc t hi nhieáp aûnh quoácteáItalia vöøa qu a, taùc phaåm"Thôøi gian" cu ûa nhaønhieáp

aûnh Ñaøo Tieán Ñaït (Bình Ñònh)ñaõñoaït Giaûi thöôûng Lôùn v aøÑaøoTieán Ñaït cuõng vin h d öï ñoaïtdanh hieäu "Nhaønhieáp aûnh naêm2005" cu ûa giôùi nhieáp aûnh theágiôùi. Ñaây laølaàn ñaàu tieân, m oätnhaø nhieáp aûnh Vieät N am nhaänñöôïc d an h hieäu naøy.

Cu õng t rong cuoäc thi treâân,Ñaøo Tieán Ñaït coøn ñoaït giaûi baïcvôùi taùc phaåm "Con ngöôøi vaøvaäthieán t eá thaàn" vaøbaèng d anh dö ïvôùi taùc phaåm "Ñôn chieác" . Ñaëc

bieät, N SNA Ñaøo Tieán Ñaït coønñöôïc giôùi thieäu tr eân Websit e:www.vipc.it vôùi ñ aày ñuûcaûchaân

dung, t ieåu sö û, sö ï ngh ieäp, taùcphaåm.

Taïi cuoäc thi a ûnh noùi t reân,

Vieät N am coøn coù1 NSNA ñ oa ïtgiaûi thöôûng. Ñoù laø NSNA LeâHoàng Linh (TP.HCM), ñ oaït 3gia ûi thöôûng. Gia ûi baïc vôùi t aùcphaåm "Hai theá heä" (ñen traéng ),gia ûi ñoàng vôùi taùc phaåm "Lôùp hoïcvuøng cao" (aûnh maøu) vaø Baèngdan h d öï vôùi taùc phaåm "Nhìn"(aûnh maøu).

Vaên Hieán Vieät Nam xin chuùcmöøng thaønh coâng cu ûa nhieáp aûnhgia Ñaøo Tieán Ñaït, coäng taùc vieâncoù nhieàu ñoùng goùp ñaùng quyù

cho Vaên Hieán Vieät Nam nhöõngnaêm qua v aøgiôùi thieäu moät soátaùcphaåm ñaëc sa éc cu ûa anh.q

Thôøi gian.

Ngaøy xöa cuûa meï.




Böôùc ngoaët. Gaïch cho ñôøi.

Chieàu veà treân doøng soâng Koân.

Thieän vaø aùc(Caûnh trongmoät vôûtuoàng cuûaNhaø haùtTuoàngÑaøo Taán



Traàn Taán Ngoâ



Göûi emcoâ gaùi

OÂ MoânGöûi em coâgaùi OÂMoânHaùt caâu voïng coå

boàn choàn trong anhNaéng thì vaøng,

trôøi laïi xanhMuoán thaêm maølaïi gaäp

gheành caàu t reEm haùt, coùmuoán ai ngheCaây chanh ôûphía sau heø

troåboângQua caàu ai ñöaem khoâng?

Chieàu chieàu ra ñöùng bôøsoâng ngoùng chôø

Chieác xuoàng ba laùhöõng hôø

Em ñi qua nhöõng doøngsoâng cuoäc ñôøi

Em haùt gôïi nhôùmoät thôøiÖôùc gì em haùt rieâng toâi,

öôùc gì

Ngöôøi ñeán roài n göôøi laïi ñiCoøn caâu voïng coåñôïi hoaøi

beân soâng.

Hoa muaChieàu nay ra beán

soâng xöaBaát ngôøbaét gaëp hoa

mua, baát ngôøÔi boâng hoa cuûa

tuoåi thôSaéc maøu tim tím ñôïi

chôøthuyûchungMaëc cho möa gioù

baõo buøngMaëc cho bao keûdöûng

döng hoa cöôøiNhìn hoa laïi nhôù

ñeán ngöôøiNgaøy xöa chôûkhaùch

soâng xuoâi ñoâi doøngCon thuyeàn cong, maùi

cheøo congÑoøñaày, ñaày nhöõng taám

loøng Phöông NamToâi nhö soùng nöôùc

lang thangMaáy chuïc naêm laïi veà

laøng hoa muaVaãn maøu hoa cuûa

ngaøy xöa

Coøn toâi nguyeän maõihoa mua toâi t ìm

Phaø ñeâmMuoän maøng qua chuyeán

phaøñeâmBieát em soát ruoät ôûbeân

kia bôøBeân naøy noãi nhôùCaàn ThôBeân kia thao thöùc ñôïi chôø

Tieàn GiangPhaøñeâm ñaâu coùvoäi vaøngEm ôi haõy ñôïi an h sang

baây giôøDaãu muoän thì cuõng

raùng chôø

Moät lôøi ñaõhöùa - qua phaøseõqua.

X ph nm

Nghìn naêm xuaân vaãn saéc t rôøiCöùmöa cöùnaéng chôi vôi noãi nieàmÑoùn caønh hoa cuûa ngaøy xöaÑoùn xuaân HaøNoäi, ñoùn muøa tình yeâu




Trieå laõm Saéc phoá

traàn tHu Hieán

Vôùi söïhôïp taùc cuûa NhaøvaênhoaùTP. H aøN oäi, ñöôïc sö ïbaûo trô ï cuûa Trung taâm

UN ESCO h oãt rôï giaùo d uïc. coângngheä vaø vaên hoaù Vieät Nam(UN SU), Trung taâm vaên h oaùHaøNoäi UN ESCO VN (H UVC) toåch öùc cuoäc trieån la õm "Saéc phoá" vôùitra nh cuûa h ai ho ïa só Phu øng

Quan g Dö ïc vaøNgoâHuy Thanh."Duøcoùñi boán phöông trôøi, loøng vaãnnhôùveàHaøNoäi" …Caâu ca tr on g ba øihaùt aáy vaãn lu oân aâm vang maõitr on g loøng m oãi ngö ôøi daân th uûñoâ. N ieàm töïhaøo veàHaøNoäi - traùitim cuûa Vieät N am ñöôïc th eåhieänqu a bao t aùc phaåm va ên hoïc, ngh eäth uaät, kieán truùc… N haïc só Dö ôn gThuï ñaõ töøng vieát vaø nhôù veànhöõng con ñöôøng ra át xanh cuûaHaøNoäi, nhöõng Haøng Ñaøo, HaøngNga ng, H aøng Vaûi, nhöõng maùi

nhaønga ån ngô noãi nhôùtr eân tö øngvieân ngoùi vôõ… Roài ñ eán hoïa sóBuøi Xu aân Phaùi ñ aõdaønh phaàn lôùnthôøi gian cu ûa cuoäc ñ ôøi ñeå maûimeâvôùi nhöõng t aùc phaåm hoäi hoïaphoá coå, phoá cuõ Haø Noäi quanhöõng saéc maøu ngheäth uaät soángmaõi t heo thôøi g ian . Va øvôùi t ranhcuûa hai hoïa só, phoácoånh ö ñöôïcnoái d aøi, gô ïi m ôû, m aïnh meõth eoböôùc chaân cu ûa nhöõng th eáheäñ aønanh ñ i t röôùc t ron g caùc taùc p haåmtra nh ph oácoå- phoáñeïp HaøNoäi.Ñaày nhöõng ngoâi nhaøcoålu ùc tr on gnaéng, kh i trong mö a - nha øngh ieâng ngh ieâng m aøboácuïc chaët

cheõ. Kìa nhöõng ñ öôøng khoângñoâng nhöng kh oâng kh í lu oân na ùonh ieät v aøsoáng ñoäng trong tranhqua buùt phaùp aån tö ôïng rieâng bieätvaøñ ieâu lu yeän. Ñaâu ñoùtron g saécmaøu cuûa t ranh laø nhöõng ch ò,nhöõng a nh maûi m ieát ñ aïp xe,goàng gaùnh, laøm vieäc n gaøy ñeâm -lam luõñ aáy, vaát va ûñ aáy maøsaohoa ønh t raùng vaø oa i huøng b ieátbao! Ñoù laø moät H aø Noäi maøchuùng ta kh oâng th eånaøo qu eân.

Trieån laõm myõth uaät "Saéc phoá"ñaõkhai m aïc ta ïi Tru ng taâm va ênhoa ùHaøNoäi (soá5 NgoõGa ïch) vaøochieàu 17/ 12/ 2005. Haøng tr aêmngö ôøi hoaït ñ oäng vaên hoaùn gheäth uaät vaøngö ôøi yeâu hoäi h oïa, keåcaûkhaùch nöôùc ngoa øi ñ aõñeán xemtrieån laõm naøy. Chöùng t oûñ eà taøiThaêng Lon g - Haø Noäi du ø theåhieän tr on g loa ïi h ình naøo cuõngñöôïc ngö ôøi xem yeâu th ích.

Vôùi gaàn 50 böùc tran h veõveàphoá coå Haø Noäi gôïi cho ngöôøixem lieân t öôûng ngay ñ eán 36 phoáphöôøng cuûa H aøNoäi m an g ñ aämneùt vaên hieán. Vôùi hai hoïa só laøPhu øng Qua ng Döïc vaøNgoâH uyThanh , phoáchính laøngu oàn caûmhöùng v oâ taän, ñöôïc soáng laïi, gôïinhôùñeán tuoåi thô chaát chöùa b ieátbao kyû nieäm. Phoá trong caùchnh ìn cu ûa hoï kh oâng chælaønhöõngngoâi nhaø, nhöõng con p hoá vuøngven ñ oâcoåkính , reâu p hong , tra àmlaëng m aø ñoù coøn laø nôi nuoâi

döôõng bieát ba o th eáheänh öõng lôùpng öô øi H aø thaønh ñ aùng kính,nhöõng t ra àm tích cuûa vaên h oa ùth uûñoâoanh lieät moät thôøi. Xem tran h

cuûa Ngoâ Huy Thanh ta th aáynhöõng goùc p hoá, n höõng xoùm nhoû,nhöõng baùc xích loâ, nhöõng b aøbaùnrau , nhöõng ch ò baùn baùnh mì,nhöõng chuùnhoûthaûdieàu… kh ieáncho n gö ôøi xem caûm nhaän ñöôïcsö ï ga àn gu õi, m oäc m aïc, g iaûn dò vaøbình yeân cuûa H aø Noäi, nhöõngga m maøu tr aàm, aám maøtö ôi saùngñaõñ öô ïc hoïa só söûdu ïng ñeåtaïoneân moät caûm gia ùc sao thaät gaànguõi, deãgaàn. Vieäc söûduïng n höõng

maûng maøu tö ôi sa ùng, r öïc r ôõ,kh oâng g ian roäng m ôû… ñaõtaïo racho tranh cuûa Phu øng Qu ang Döïccaûm giaùc veàcaùi veûñeïp bình yeân,coå kính reâu phong cuûa n hö õngcon ph oá ven Haøthaønh vaø caûmgia ùc a áy la ïi t haät môùi, thaät ñaàmaám, töôûng chöøng nhö xa laï ñaáymaølaïi thaät th aân qu en . H ình aûnhveànhö õng con phoácöùuøa veàtheokyùöùc cuûa hai hoa ï só.

Ch ính ñ ieàu ñoùth oâi cuõng ñ aõñuûlaøm cho nhöõng con phoá nôichöùng kieán söï tröôûng thaønh cuûachính hoï trôû neân thaät g iaûn dònhöng chöùa chaát bieát ba o noãiloøng t ình caûm cu ûa n göôøi. Veõveàphoávôùi boácu ïc, neùt veõ, m aøu saéclinh hoaït, h ai hoïa só ñaõkhoâng chægôïi cho ngöôøi xem caûm giaùc veàmoät H aøNoäi hoaøi coå, maøñoùlaønhö õng con p hoá sau kh i xemtran h ho ïseõtöïhoûi: "Sao la ïi gioángphoánh aømình ñeán th eánhæ?". Laïmaøqu en . Ñoùcuõng laøthaønh coângcu ûa trieån la õm saéc p hoá, m oät hoaïtñoäng höôùng veà kyû nieäm m oätnghìn na êm Thaêng Long - HaøNoäi.q

Phoá coå Haø Noäi.

tranh: Ngoâ Huy Thanh





Mai ngoïc tHuùy

C hæ rieâng vôùi h ai nhaøyeâunö ôùc VoõDu y N inh vaøVoõDu y Döông, nhö õng oâng toå

tröïc heäñoàng höông N gh óa H aønhroài vaøo Nam boä vaø trôû thaønhlaõnh t uï ngh óa quaân choáng Phaùp,VoõTh aønh Taân kh oâng nhöõng rasö ùc ñaàu tö sö u ta àm tö lieäu, ñ aàutö vieát saùch maøcoøn xaây moähaicuï raát khan g trang treân qu eâhö ông mình . Ñaàu thaùng 5/ 2005sa u khi keát thuùc hoäi thaûo "Vaênhieán Quaûng Ngaõi - t ruyeàn thoáng vaøhieän ñaïi" ta ïi Quaûng N gaõi, VoõThaønh Taân ñaõñ öa chuùng t oâi veà

tha êm laêng moäha i nhaøchí só VoõDuy Ninh vaø Voõ Duy Döông

(Thieân H oäDö ông). Qua th ò traánChôï Chuøa hu yeän Nghóa Haønh ,Voõ Thaønh Taân môøi ch uùng t oâidöøng xe ñ eåxem coång chaøo coùghiñaïi tö ï caû Haùn vaø Vieät: Ñö ôøngvaøo laêng m oä hai nhaøyeâu nöôùcVoõDuy Ninh vaøVoõDuy Döôn g.Anh giôùi thieäu : "Coång naøy toâimôùi xaây hôn moät naêm. Tö økh i coùcaùi coång tr an g ngh ieâm, laøm chonh aân d aân chu ù yù vaø tìm hieåunhieàu hôn veà nhöõng n haân va ätlòch söû, nhöõng ngöôøi coùcoâng vôùinöôùc vôùi d aân". Ñi chöøng gaàn moätcaây soá laø tôùi laêng moä hai cu ï.Laêng m oä Voõ Duy Döông m ôùi

ñöôïc xaây laïi khang trang nhö ngnaèm giö õa caùnh ñoàng t roáng vaéng.

Coøn m oäcuï VoõDu y N inh (cha cu ïVoõ Du y Dö ông) th ì xaây gaàn ôûphía ngoa øi ñöôøng, saùt laøng neântroâng coù veû saàm uaát h ôn . VoõThaønh Taân cöùbaên khoa ên ñeåcu ïVoõDuy Dö ông naèm ôûñaây troángvaéng, la ïnh leõo, t oäi q uaù!

Nhaân ñaây, cuõng xin noùi theâmñoâi n eùt veàh ai nhaøyeâu nöôùc VoõDuy Ninh vaøVoõDuy Döông,nhöõng n gö ôøi ñaõt rôûth aønh nieàmtö ï haøo cu ûa d oøng toäc hoï Voõcaûnö ôùc noùi chu ng vaøgia ñ ình VoõThaønh Taân noùi rieâng.

VoõDu y N inh , sinh naêm 1804taïi laøng Ñaïi An, xa õHaønh Thuaän,

Voõ Thaøh Taâ

vôùi ieàm töï haøo vôùi hoï toäc

Coø raát treû, ñag ñoä tuoåi 40 vaø raát baä roä trog coâg vieäc cuûa Toåg Giaùm ñoác Doahghieäp saùch Thaøh nghóa Tp Hoà Chí Mih, moät trog höõg doah ghieäp saùch lôùhaát öôùc vôùi 16 haø saùch hieä ñaïi, raûi khaép ba mieà ñaát öôùc vôùi haøg ghì haâ

vieâ. Tuy vaäy, Voõ Thaøh Taâ vaã daøh hieàu taâm huyeát vaø tieà cuûa ñoùg goùp xaây döïgueâ höôg quaûg ngaõi cuõg hö khoâg tieác thì giôø söu taàm, ghieâ cöùu veà hoï toäc Voõmaø ah raát töï haøo.

TGÑ Voõ Thaønh Taân ñöa di töôïng Cuï Nguyeãn Sinh Saéc veà laøng Sen.




huye än Ngh óa Haønh (Qu aûngNgaõi). N aêm 30 tuoåi, naêm GiaùpNgoï (1834) Minh Maïng t hö ù15,oâng ñoãcö û nhaân ta ïi H ueá, laømoättrong 11 vò khoa baûng ñaàu tieân

cuûa ñaát Quaûng Nga õi. Nga y saukhi ñoã cöûn haân, VoõDuy N inhñöôïc trieàu ñ ình giao phoù caùcchöùc t roïng yeáu: H aønh Taåu BoäLaïi (1834), BoáCh aùnh Höng Yeân(1847), Höõu Tham Tri Boä Laïi(1852), Phoùchuûkhaûo tröôøng th ihö ông Than h H oùa (1850), Qua nduyeät quyeån khoa th i hoäi naêmBính Thìn (1856). Th aùng 7 naêmMaäu Ngoï (1858), na êm Töï Ñö ùcthö ù 11, giaëc Pha ùp manh n hachieám ÑaøNaüng vaøcaùc tænh Nam

kyø neân trieàu ñ ình cöû Voõ DuyNinh v aøo g iö õchöùc Hoäñoác thaønhGia Ñònh , sa u th aønh Toång ñònh(Bieân Hoaø). OÂng toûra baûn lónhcuûa m oät ch æhuy quaân sö ïvaøñöùcñoä cuûa moät laõnh ñaïo hai tr aán(Gia Ñònh traán va ø traán Bieân)ñöôïc qu aân só döôùi qu yeàn n eåphuïc, d aân chuùng ñòa phöông toânkín h. Thaùng 2/ 1859, gaàn moätvaïn qu aân Ph aùp nhieàu th uyeàn,nhieàu suùng oáng toái t aân keùo töøÑaøNaüng va øo, ñaõbaát t hình lình

ta án coâng thaønh Gia Ñònh töøcöûaCaàn Giôø. Nga øy 6/ 3/ 1859, quaânPhaùp phaùñöôïc thaønh . Sau ga ànmoät t haùng khaùng cöï an h duõng,quaân só cu oái cuøng cu õng phaûi ruùtlu i vôùi chuûtö ôùng, Toång ñoác VoõDu y N inh, veà laøng Phöôùc Lyù,huyeän Phöôùc Loäc, Bieân Hoaø. Ñaõbòthö ông kh i coáthu ûtron g thaønh ,khi r a Phöôùc Lyù, laïi laâm vaøocaûnh binh ha o, lö ïc taän trong khigia ëc Phaùp la ïi sieát chaët v oøng v aây,duïh aøng. Toång ñoác VoõDu y Ninh

giöõvöõng khí tieát baèng caùch tö ïvaãn chö ùkhoâng ñeå rôi vaøo t aygiaëc. Nhaân daân Gia Ñònh - BieânHoa ø vaø toaøn coõi Na m kyø voâcuøng kính p huïc sö ï duõng caûm,tieát nghóa cu ûa oâng neân ñaõ aâmth aàm choân caát vaøgiaáu kyõtungtích moä ph aàn, ñ eå veà sau thaânnhaân cu ûa oâng ñöa haøi coát veàqueânhaø.

Cö ùngôõsau caùi ch eát oan h lieätcuûa VoõDuy Ninh , d oøng hoï VoõDu y ñ aõ khoâng coøn h aäu dueä ôûñaát Gia Ñ ònh. Nhöng khoâng, va ãncoùmoät VoõDu y Dö ông. Khoângmoät doøng sö ûlieäu hay tr ang saùch

naøo tö øth ôøi ñ oùghi laïi m oái lieân heägiöõa Toång ñ oác VoõDu y Ninh va øVoõ Du y Dö ông. Ñieàu naøy laømnhieàu ngöôøi thaéc maéc, h oa øi nghi.Nhöõng bí m aät lòch sö ûaáy ñaõdaàn

daàn loäroõvaøsö ï thaät kh aúng ñònhVoõDuy Döông chính laøcon traicuûa Toång ñ oác VoõDuy N inh.

Theo gia phaûhoï VoõDuy thìVoõDuy Ninh coùhai con trai,moät teân la øNgoïc, moät teân la øLaäp .VoõDu y Laäp theo cha vaøo GiaÑònh.. Sau bieán coá 6/ 3/ 1859,Phaùp p ha ù thaønh Gia Ñònh , ñaõth aát laïc vôùi cha mình roài bò giaëcPhaùp tr uy n aõ, phaûi la ån traùnh vaøsau g ia nhaäp löïc löôïng ngh óaqu aân Tröông Ñònh . Ñeåtraùnh sö ï

tr uy t ìm cuûa k eûth uø, VoõDu y Laäpñaõcaûi teân mình thaønh VoõDu yDöông vaøtö øñoùsau naêm 1859,ñaát Gia Ñònh v aøNam kyøñaõnoåileân con ngö ôøi m aøm oãi khi ngh enhaéc ñ eán laøgiaëc Phaùp maát aên,maát ngu û: Thieân HoäDöông - VoõDuy Döông.

Theo nhaøngh ieân cöùu ThöôïngHoàng, ngö ôøi ñaõcoùnhieàu coângtr ình n gh ieân cö ùu coùgiaùtròveàVoõDu y Döông ñ aõ ñöôïc coâng boá,cu oái naêm 1866, cu oäc khaùng chieán

Ñoàng Thaùp Mö ôøi bòvôõ, d o tö ôn gqu an lö ïc löôïng n gh ieâng h aún v eàphía quaân P haùp xaâm lö ôïc.Nhöng loøng d aân v aøaûnh höôûngcuûa Th ieân H oäDö ông thì kh oângbao giôølung lay.

Ai veàÑoàng Thaùp maøcoiMaû oâng Thieân Hoä tr aêng soi

laïnh luøngCaâu daân ca vuøng ñoàng Thaùp

naøy n hö moät lôøi than th ôûthoángthieát, moät hoaøi nieäm khoân nguoâiveà moät con n gö ôøi maø ñoái vôùi

nhaân daân gaàn nhö baát töû. Gia ëcPhaùp cho ra èng VoõDu y Dö ôngñaõ boû xaùc cuøng nh ieàu nghóaqu aân kh i ch ieán kh u Ñoàng ThaùpMö ôøi th aát thuû naêm 1866. Coùngu oàn t in laïi cho ra èng VoõDu yDö ôn g chær ôøi Ñoàng Thaùp Mö ôøisau na êm 1866 va ø tieáp tu ïc conñ öôøng ñ aáu tr anh k haùc. Moïinguoàn ta øi lieäu ñaùng t in caäy q uaûquyeát r aèng khi rôøi Ñoàng ThaùpMöôøi, VoõDuy Döông ñaõtrôûveàGoøCoâng , LyùNhôn roài veàBìnhThu aän. Ch ính n ôi naøy ho ï Voõñöôïc tin ngö ôøi vôït reûcuûa m ình ôûGia Ñònh ñaõcoùmoät ngö ôøi con

trai, ña õ töøng ñ öa con veà BìnhThuaän va øsau cuøng t heo m oät conñöôøng b í maät t rong thaân toäc hoïVoõ, n gö ôøi ta ñaõ gö ûi ñ öùa beù4tu oåi aáy ñ i th aúng ra Ngheä An

th ay vì N gh óa H aønh, Q uaûngNgaõi ñ eå traùnh sö ï tru y n aõ cuûagiaëc Phaùp.

Töønaêm 1867, khi th öïc d aânPh aùp chieám toaøn coõi N am ky øth ình öõng nh aø yeâu nö ôùc nh öNgu yeãn Th oâng tö øñ aát N am kyøñaõ"tò ñòa" ra Bình Thu aän la ùnhna ïn. Coù tin raèng tö øna êm 1867ñeán 1871, giö õa N guyeãn ThoângvaøVoõDuy Döông, Tröông GiaHoäi coù sö ï lieân keát nga àm vôùinh au , nhaèm ta ïo ñ ieàu kieän cho hoï

Voõ ga ây d öïng lö ïc löôïng ch oángPhaùp ta ïi Bình Thuaän. Vu ï vieäckh oâng th aønh. Tö øñ oùkh oâng coønnghe tung tích VoõDuy Döôngnöõa. Vaø ta ïi sa o nhöõng g ì lieânquan ñ eán VoõDuy Dö ông laïi ítñöôïc sö û saùch nha éc ñeán nh önh öõng la õnh tu ï kh aùng ch ieán.Hieåu moät caùch sa âu xa thì d ongöôøi Phaùp sô ï aûnh höôûng cuûachieán tran h du kích Ñoàng ThaùpMö ôøi cuûa Voõ Du y Döông hônbaát cö ùmoät cu oäc chieán tr anh naøo

khaùc. Bôûi cuoäc ch ieán tr anh dukích cuûa Thieân H oä Döông ôûÑoàng Thaùp Möôøi coù taàm aûnhhöôûng saâu roäng, m oät cu oäc chieántran h nh aân daân ñuùng n gh óa.

Töï haøo vôùi d oøng toäc hoï Voõ(Vu õ), Voõ Thaønh Taân ñang tieáptu ïc kieám tìm nhöõng moái lieân heägiö õa VoõDu y Döông (Thieân H oäDö ông) v ôùi cu ïNgu yeãn Sinh Saéc.Coâng vieäc "tìm kim ñaùy bieån"tu y coùm aïo hieåm, coùkh oùkha ên

gian khoånhö ng nhöõng tia saùngñaõheùloätöønhöõng ngu oàn thoângtin tr ong daân gia n coù nh ieàutr uøng khôùp…

Vieäc tìm hieåu sö ï thaät veàtruyeàn th oáng quang vin h cuûa ho ïtoäc ñaõgiu ùp VoõThaønh Taân theâmng uoàn sö ùc m aïnh tin h th aàn tolôùn, thoâi thuùc anh quyeát taâmphaán ñaáu, ñaït nhieàu th aønh tö ïumôùi tr on g söï ngh ieäp hoa ït ñ âoängkin h t âeá ñeå coù ñieàu kieän ñ oùnggoùp nhieàu hôn. hieäu qu aûhôn chosöï nghieäp xaây d öïng queâhöôngñaát nöôùc, xö ùng ñaùng vôùi caùc baäctieân toålö øng laãy…q




taân LinH

Kieáp caàm caToâi tìm veà caùi thò töù nhoû beù coù

teân Chôï Loàng, xaõ Yeân Phong, YeânMoâ, Ninh Bình ñeå thaêm ngöôøi ñaønbaø haùt hai theá kyû. Ngoâi nhaø cuûa baø

coù leõ laø ngoâi nhaø nhoû beù nhaáttrong nhöõng ngoâi nhaø ôû vuøng queâyeân aû aáy. Noù thaáp vaø beù ñeán noãikhoâng theå naøo beù hôn. Nhaø baøthoâng vôùi ñöôøng laøng, khoâng cöûa,khoâng ngoõ gì heát. Ai cuõng coù theågheù vaøo troø chuyeän vôùi ngöôøingheä só giaø. Toâi böôùc vaøo cöûa, caáttieáng: "Chaøo ngheä syõ öu tuù". Baøñang ngoâi nhai traàu, chôït ngaét lôøitoâi, gioïng teáu taùo nöûa ñuøa nöûathaät:

- "Toâi laø ngheä syõ nhaân daân chöù!Ñuùng khoâng! AÁy laø vì toâi ôû vôùinhaân daân ñaáy thoâi. Toâi haùt treânsaân khaáu cho ngöôøi xem thì ítnhöng haùt cho daân ngheøo mua vuithì gaàn baåy chuïc naêm roài ñaáy"

Noùi roài baø cöôøi, nuï cöôøi heùohaét cuûa moät ngöôøi giaø, laïi trongngheøo khoù coâ ñôn…

Chieàu cuoái ñoâng, caâu chuyeänñôøi haùt rong cuûa ngöôøi ngheä só giaøñaõ giöõ chaân toâi trong ngoâi nhaø beùnhoû aáy. Caên nhaø troáng huô troânghoaùc. Taøi saûn duy nhaát laø moätchieác göôøng goã cuõ kyõ vaø moät caùi

ñaøi baùn daãn cuõng cuõ kyõ. Chieácgiöôøng goã laø nôi duy nhaát vuøaduøng tieáp khaùch, vöøa laø nôi doïn

côm. Nôi ñaây baø ngoàisuoát ngaøy doõinhìn conñöôøng, khibuoàn bañem caâyñaøn nhò rakeùo vaø caát

lôøi ca. Baøkeå: naêm naytoâi ñaõ hôn 80tuoåi roài, vaäy laøgaàn baûy chuïcnaêm ñi haùt roài ñoù.Queâ nhaø thì ôû YÙYeân, Nam Ñònh.Cöù ñeán Chôï Sôû,YÙ Yeân hoûi baøHaø Thò Naêm aicuõng bieát. Caàulaø teân con,Ninh Bình ñaâylaø queâ choàng.Leân 10 tuoåi toâiñaõ baét ñaàutheo boá meï ñihaùt rong ñaâyñoù. Xöa goïilaø ngheà haùtxaåm, laáyñ a à u

ñöôøngxoù chôï

laøm saân khaáumua vui cho ngöôøi

bình daân. Boámeï, con caùi cöùtheå daét díu nhau

lang thang ra tænh,veà thaønh. Troáng, nhò,

phaùch vaø lôøi ca baåm sinh

laøm nghieäp, kieám soângbaèng ñoàng tieàn leû thieânhaï boá thí. Haønh lyù treânngöôøi chæ coù caùi bò

khoaùc vai, maáythöù nhaïc cuï

vaø caùi…c h a ä u

ñ o à n gc u õ

" to á i


Haø Thò Caàungöôøi löõ haøh coâ ñô Taùm möôi aêm, gaà baûy möôi aêm ñem lôøi ca ñieäu ñaø daâ daõ mua vuicho coâg chuùg bìh daâ, göôøi ñaø baø aáy ñaõ haùt ua hai theá kyû vaø ñeábaây giôø vaã coø lag thag ca haùt. ngheä só öu tuù ñoäc haát voâ hò aáy laøbaø Haø Thò Caàu - gheä syõ duy haát cuûa moät moâ gheä thuaät ñag ñöùg

tröôùc guy cô thaát truyeà - ngheä thuaät haùt xaåm. Cuoäc ñôøi vaø taâm söï cuûabaø thaät laï vaø thaät buoà…




ñaâu laø nhaø ngaõ ñaâu laø giöôøng".Naêm 16 tuoåi, toâi laáy choàng. OÂng aáycuõng laø ngöôøi haùt xaåm. Naêm aáyChaùnh Tröông Maäu choàng toâi ñaõ49 tuoåi. OÂng cai quaûn caû vuøng neânthu naïp toâi, baét laøm leõ… Ñoø naùtñuïng nhau, toâi thaønh vôï thöù… 18cuûa oâng aáy nhö theå moät duyeânphaän vaäy thoâi. Ñôøi ñi haùt rong maø.

Baø ngöøng keå, boûm beûm nhaitraàu roài tieáp:

-Ba möôi taùm tuoåi choàng cheát,baûy laàn sinh, coøn ba ñöùa con. Moätnaùch toâi ba ñöùa tìm veà queâ choàngsoáng qua ngaøy ñoaïn thaùng. Caùiñaän ñoùi phaûi cho ñi moät ñöùa laømcon nuoâi ngöôøi ta… Khoâng soáng noåiñaát queâ choàng, meï con laïi daét díunhau ñi haùt khaép vuøng, vaøo taän

Thanh - Ngheä - Tónh, leân Haø Ñoâng- Sôn Taây, Ñoàng Ñaêng - Kyø Löøa,Baéc Caïn - Thaùi Nguyeân… Ngaøyhaùt, ñeâm giaêng haùt, nôi naøo ñoângngöôøi thì döøng laïi haùt.

Baø cao höùng: "Ñeâm thì naèm…saùng caùi giaêng suâng…" . Gioïng baøtrong treûo möôït maø, nhöng lôøi cathì naõo neà vaø tieáng ñaøn nghe sônûcaû gai oác…

Baø keå: Toâi haùt ñeán nay ñaõ gaànbaûy möôi naêm, neáu laø vaên coâng thìnghæ höu laâu roài ñaáy. Coøn toâi nhaân

daân coù cho toâi nghæ ñaâu (cöôøi), neângiôø coøn phaûi haùt. Chaû ai ñaøo taïo,chaû ai ñaïo dieãn, baåm sinh trôøi chocaùi gioïng, caùi tay ñaøn. Moät chöõ caénñoâi khoâng bieát, moät noát nhaïc cuõngkhoâng bieát, theá maø ñöôïc Nhaø nöôùcphong trao Ngheä syõ öu tuù ñaáy(cöôøi)…

-Thôøi treû, töøng ñem caùi taøi naêngra ñoåi laáy ñoàng chinh, ñoàng xu leûtieàn töø thôøi Khaûi Ñònh, nhaän maët ñuûthöù tieàn leû treân ñôøi. Ñôøi ngöôøi haùtlao löïc laém. Khoâng coù ngaøy, khoângcoù ñeâm mua vui cho thieân haï caû

cuoäc ñôøi maø thaân phaän thì laàmluaân vaát vaû cuøng ñöôøng. Coù ngöôøihoûi: "Cho nghe Phaïm Coâng - CuùcHoa" caû buoåi haùt môùi xong tíchtuoàng, daøi doøng, khoù maáy cuõng coáhaùt.

Baø laïi nhai traàu thuoác, ngöøngkeå chuyeän roài ñeå laùi sang ñeà taøikhaùc: Toâi nhôø traàu thuoác maø caùigioïng ngoït, nhôø caùi coå hoïng toát.Roài laïi tieáp:

- Ñôøi haùt xaåm buoàn laém, baïclaém. Heát ñi haùt veà laøm ruoäng. Hoài

hôpï taùc xaõ thì haùt cho vaên ngheäxaõ, höôûng… thoùc. Toâi töøng ñi thi thoácaáp huyeän, caáp tænh, caáp Trungöông, roài ra haùt caû nöôùc ngoaøi…

giaønh khoâng bieát bao nhieâu huychöông vaøng, baïc, giaûi thöôûng…Noùi roài baø chæ cho toâi xem töøng taámhuy chöông, töøng taám baèng khenhoen oá treân töôøng. Coù caû huychöông Vì söï nghieäp vaên hoùa. Toâithaàm nghó, ñaây coù leõ laø thöù duynhaát ñaëng an uûi, naâng böôùc ngöôøingheä só giaø toäi nghieäp.

Baø laïi keùo nhò, laïi haùt moätmình. Nhöõng ñieäu lyù: haønh vaân, lyùgiao duyeân, haø leãu, hueâ tình, babaûn.. Chao ôi, caùi hôi, caùi gioïngcuûa baø vaãn khoâng heà suy chuyeån,duø naêm nay ba ñaõ ôû tuoåi baùt thaäp.Caùi maùu ngheä syõ, caùi taøi cöù nhötrôøi cho vaäy. Trí nhôù baø coøn tinhanh ñeán noãi khoâng laãn laáy moät caâuhaùt naøo.

Vaø taâm tö ngöôøi ngheä só giaøBaø baûo: Toâi soáng ñöôïc ñeán

hoâm nay laø nhôø coâ Maän, con gaùitoâi. hai meï con chæ coù 10 thöôùcruoäng khoaùn ñaép ñoåi. Thieáu aên thì"noù" chaïy chôï buoân rau quaû theâm.Hoài tröôùc em noù ñi coâng nhaân leântaän treân Laøo Cai, coù thaèng ngöôøiDao meâ meät nhöng roài thöông toâiñau yeáu, giaø caû ñôn chieác, noù boûveà. Nay 40 tuoåi vaãn ôû vaäy nuoâimeï… Nghó thöông con lôõ thì toäi

nghieäp, ñoâi khi toâi ñònh boû leân taøuñi haùt kieám soáng, nhöng nghó laïi,vieäc Nhaø nöôùc phong danh hieäucho mình, laïi thoâi. Ngöôøi Ninh Bìnhthöông toâi, giöõ chaân toâi, neáu khoângtoâi ñaõ veà beân Nam Ñònh nhôø queângoaïi. Ñònh baùn nhaø nhöng con gaùikhoâng cho. Thoâi thì "soáng queâ cha,laøm ma queâ choàng". Cöù vaät vaï theánaøy, moãi laàn coù ngöôøi ñoùn ñi haùt,cho ñöôïc ñoàng naøo hay ñoàng aáy.Ñaän ñi dieãn beân Trung Quoác, toâiñöôïc baø Phaïm Thò Thaønh ñoùn leânHaø Noäi nhaän danh hieäu Ngheä syõ

öu tuù.Ai veà thaêm cuõng höùa seõ ñeà

nghò Nhaø nöôùc coù cheá ñoä trôï caáp,giuùp ñôõ. Nhöng roài toaøn laø ngöôøi ñikhoâng trôû laïi… Baø noùi trong nöôùcmaét: Chæ sôï nhôõ mai toâi "taét" roàicoøn chöa thaáy gì.

Baø keå: Toâi giaø caû roài, hay ñauyeáu, ngaët noãi chaúng coù tieàn. OÁm thì"xoa cao sao vaøng" coøn aên thì raudöa qua ngaøy, chæ mong ñeán böõacoù cheùn röôïu, ngaøy ba cheùn maøkhoâng coù ñuû. Traàu thuoác cuõng toán

thaùng naêm baûy ngaøn nöõa…ÔÛ UBND xaõ, OÂng Phaïm VaênBaèng, Bí thö Ñaûng uyû xaõ keå vôùi toâiveà hoaøn caûnh cuûa ngöôøi NSÖT-

nieàm töï haøo cuûa queâ höông. OÂngBaèng baûo: Baø Caàu soáng vui veû,teáu laùo, laøng xoùm ai cuõng thöông.Ai coù vieäc hieáu môùi haùt, baø khoângbao giôø töø choái. Nhöõng baøi "Thaäpaân", "Baùo hieáu" cuûa baø laøm nöùc nôûbieát bao ngöôøi trong cuoäc. Giaø maøbaø haùt vaên thì ñôõ, bôûi vì haùt vaênbaây giôø söôùng hôn nhieàu, chuøañeàn môû laïi, haàu boùng ngoài ñoàngthaønh trieäu phuù deã nhö chôi… Khoånoãi baø chæ coù ngheà haùt xaåm. Gioïngbaø Caàu maø haùt vaên thì "caùt - xeâ" cöùlaø haøng trieäu moãi "giaù ñoàng". Xaõnhieàu laàn ñaët hoaøn caûnh baø Caàu ranhöng ngaët khoâng vaän duïng vaøocheá ñoã chính saùch ñöôïc. "Höu xaõ"chæ caàn treân 15 naêm coâng taùc laøñöôïc höôûng toái laø 390.000ñ/thaùng.

Ñaèng naøy baø phuïc vuï coâng chuùng70 naêm nhöng laïi khoâng naèm trongdieän chính saùch naøo.

Toâi ñem chuyeän hoaøn caûnhcuûa baø keå, caùc quan chöùc ngaønhVHTT tænh baûo: "Khoâng vaän duïngñöôïc".

Ñaáy laø chuyeän cuûa ngöôøi ngheäsó giaø. Theá nhöng ñieàu baø quantaâm hôn caû laø khoâng bieát truyeànngheà cho ai, nghieäp cuûa baø saépkeát thuùc, baø ngoài ñoù nhai traàu, taytroáng, tay phaùch, mieäng haùt. Lôøi ca

buoàn buoàn. Laïi döøng tay baûo:"Maáy naêm nay toâi goïi caùc chaùu laïi,daïy chuùng, khoâng caàn tieàn gì saát,tyù tình thoâi, maø chuùng noù khoângthích nöõa roài thì phaûi, voâ coå baátthaønh kim, khoâng bieát sau naøy coùcoøn ai nhôù ñeán xaåm".

Trong chieàu vaéng ngoõ laønh,aùnh maët ngöôøi ngheä syõ giaø nhö voâhoàn. Phaûi ñau ñaùu vôùi ngheà, baømôùi thoát leân: Nghieäp ca naøy coøn laïichæ mình toâi.

Vaâng! Moät loaïi hình ngheä thuïaâtnay chæ coøn mình baø theo ñuoåi. Baø

laø ngheä syõ duy nhaát vaø cuõng laøNSÖT duy nhaát cuûa ngheä thuaät haùtxaåm, baø laø ngöôøi ñaøn baø haùt moätmình. Söï coâ ñôn cuûa thaân phaänngöôøi haùt rong khoâng laøm baøbuoàn. Noãi buoàn lôùn lao hôn cuûangöôøi ngheä syõ luùc naøy laø moät mìnhníu giöõ caû moät ngheä thuaät. Tröôùcbaø, thoâi khoâng nhaéc laïi. Sau baø seõlaø khoaûng khoâng meânh moâng…

Cuoái chieàu, ngöôøi ngheä syõ giaøngoû yù môøi toâi ôû laïi theâm ñeå duøngcôm: "Chæ coù maém teùp thoâi". Toâi

caùo töø vì laáy côù coøn kòp veà Haø Noäiñeâm nay. Tieãn toâi, baø ngoài ñoù trongaùnh naéng cuoái chieàu maøu ñoàngyeáu ôùt. Boùng baø in treân vaùch nhaø





ngöôøiphuïc

cheá tragphuïccugñìh

ngoâ MinH

Coù moät ngöôøi goác Baéc, sinhra ôû Saøi Goøn, ñònh cö taïiMyõ, töø nhieàu naêm nay laïi

say meâ nghieân cöùu phuïc cheá trangphuïc vaø töï khí cung ñình trieàuNguyeãn. Ñoù laø ngheä nhaân TrònhBaùch. Ngheä nhaân keå raèng, caùchñaây hôn 10 naêm, anh veà nöôùc,nghieân cöùu saùch vôû thaáy vaên hoaù,ngheä thuaät coå cuûa Vieät Nam mìnhcao laém. So vôùi caùc nöôùc Chaâu AÙkhoâng thua keùm gì. Tieâu bieåu laøtrang phuïc vaø töï khí cung ñình

trieàu Nguyeãn. Ñaây laø di saûn vaênhoaù lôùn ñang coù nguy cô thaáttruyeàn, caàn ñöôïc baûo toàn. Theá laøanh nghó ngay ñeán vieäc toå chöùc

phuïc cheá ñeå cho "mïi ngöôøi thaáy ñöôïc neùt ñeïp cuûa ngheä thuaät cå ñích thöïc nöôùc ta". Cho ñeán nay

ngheä nhaân Trònh Baùch vaø caùccoäng söï ñaõ phuïc cheá ñöôïc 16 boäleã phuïc trieàu Nguyeãn "y nhö thaät"nhö aùÙo long baøo Hoaøng Thaùi Töûmoâ phoûng aùo cuûa vua ÑoàngKhaùnh, AÙo daøi sa keùp Phi-Haäuphoûng theo aùo sa keùp cuûa NamPhöông Hoaøng Haäu, AÙo baøoHoaøng Haäu (thu - ñoâng) phoûngtheo aùo cuûa Nam Phöông HoaøngHaäu ngaøy cöôùi, AÙo maõng lamHoaøng Töû, phoûng theo aùo cuûaHoaøng Töû Chaùnh Moâng, töùc vua

Ñoàng Khaùnh… Töø naêm 2003 ñeánnay, nhoùm Trònh Baùch laïi baét tayvaøo phuïc cheá caùc töï khí, nghitröôïng cho noäi thaát caùc gian thôø

caùc vua Nguyeãn nhö caùc taám ymoân baèng ñoaïn theâu long vaân, coåñoà, caùc böùc maønh tre veõ roàng nguõ

saéc, chaân ñeøn goã sôn sop theápvaøng, goái töïa cuûa vua baèng ñoaïnbaùt ti naêm lôùp theâu roàng phöôïng,caùc hoäp traàu thuoác baèng baïc chaïmroàng maây, caùc khay thôø baèng goãguï khaûm loäng roàng maây, nhöõng boäñoà traø, röôïu nhoû baèng söù, giaù thauröûa tay, maân boàng, noùn sôn, noùnlính.v.v..Tính ra soá töï khí thôø ñaõñöôïc phuïc cheá tôùi 25 chuûng loaïivôùi 62 hieän vaät ñaõ ñöôïc phuïc cheátæ maån, tinh teá, töøng vieäc moät, ngheänhaân Trònh Baùch ñaõ taïo neân moät

ñoäi nguõ thôï thuû coâng ñieâu luyeän ôûHaø Taây, Hueá trong vieäc phuïc cheángheä thuaät coå Vieät Nam…taïiFestival ngheà truyeàn thoáng Hueá

Ngheä nhaân Trònh Baùch.

Phuïc cheá trang phuïc cung ñình. aûnh: Phan Thuùy Thaûo




2005 vöøa qua, ngheä nhaân TrònhBaùch ñaõ ñöa vaøo Hueá nhoùm thôïdeät the gaám laøng deät La Kheâ (HaøÑoâng) laø haäu dueä cuûa nhöõng thôïdeät the, sa vaân, ñòa queá, gaámvoùc…cuûa xöôûng deät do trieàu

Nguyeãn thieát laäp naêm 1832 vaønhöõng thôï theâu tinh tuyù ñaõ theâunhöõng boä y phuïc trieàu Nguyeãn.Khaùch du lòch vaø haøng vaïn ngöôøiHueá ñaõ ñöôïc chöùng kieán taïi choãhoï ñaõ deät gaám, theâu hoa nhö theánaøo.

Trònh Baùch cho bieát, ñeå phuïccheá ñöôïc nhöõng boä trieàu phuïc nhaøNguyeãn, anh phaûi ñi khaép caùc Baûotaøng quoác gia vaø gia ñình ôû thaønhphoá Hoà Chí Minh, Haø Noäi, Myõ,Nhaät, Phaùp, Taây Ban Nha, Thuî

Sóó .v.v..ñeå tìm maãu. Ví duï muoánphuïc cheá aùo phöôïng baøo (thu -ñoâng) cuûah o a ø n gh a ä u ,q u y ùp h i

(loaïia ù o

l ô ù pn g o a ø iñöôïc maybaèng vaûi ñoaïn baùt ti (8 sôïi deät) tôtaèm, lôùp trong baèng quang toá tröøubaùt böûu maèu tô taèm nguyeân chaát,theâu hình phuïng), anh phaûi tìm ñeángia ñình coâng chuùa Myõ Löông ôûMyõ, nôi coøn löu giöõ loaïi aùo naøy.Ngay vaät lieäu phuï nhö haït cöôømnhoû li ti treân aùo long baøo, sa keùpcuûa vua vaø hoaøng haäu, hoaøng töû,anh cuõng phaûi sang Nhaät ñeå tìmhieåu. Cuoái cuøng anh ñaõ tìm ra nôi

saûn xuaát thöù haït cöôøm naøy ôû taänmoät laøng nhoû phía Baéc thaønh phoáBombay, AÁn Ñoä. Hieän chæ coøn 3 gia

ñình trong laøng saûn xuaát loaïi haïtcöôøm côõ 15, coøn cöôøm Vieät Namthì côõ 8 hay 9. Theá laø phaûi ñaëthaøng cho hoï vaø phaûi chôø moät naêmröôõi nöõa môùi mua ñöôïc nöûa kiloâcöôøm. Thaät gian nan. Ñieàu buoàn

cöôøi laø ôû Baûo taøng Ngheä thuaätCung ñình Hueá coøn löu moät soáloaïi aùo leã phuïc cung ñình. Nhöngvì ngheä nhaân Trònh Baùch laø Vieätkieàu Myõ neân khoâng ñöôïc xem tröïctieáp, khoâng ñöôïc chuïp aûnh, sôø moùmaø chæ ñöôïc ñöùng ngaém töø xa.May moät soá Baûo taøng ôû Vieät Nam,haäu dueä cuûa nhieàu phaùi heä hoaønggia Nguyeãn ñang sinh soáng ôû trongvaø ngoaøi nöôùc vaãn coøn ñang giöõñöôïc moät vaøi boä trieàu phuïc. Hoïnhieät tình cho Trònh Baùch möôïn

laøm maãu. Moät khoù khaên nöõa laødöôùi trieàu Nguyeãn, caùc thaønh vieânhoaøng gia ñeàu maëc trieàu phuïc

theâu. Ñaõ 60 naêm, caùc thôï theâucung ñình ngaøy aáy ñaõ giaø,queân ngheà töø laâu, maét laïi

keùm. May ôû laøng deät VaïnPhuõ coøn coù cuï Tyù khicoøn treû, choàng vaø boáchoàng cuï ñaõ deät gaámVaïn thoï voâ cöông ñeåToång ñoác möøng leãÑaïi Khaùnh vuaKhaûi Ñònh. Hay

cuï Leâ Vaên Baèngmaáy chuïc naêmtröôùc coù sangHaøn Chaâu( T r u n gQuoác) hoïcdeät gaámñoaïn. Quacaùc maãu vaûiñöôïc göûi veà

Vieän Baûo taøngvaûi sôïi Washington

vaø caùc tröôûng laõo trong

laøng Vaïn Phuùc, ngheä nhaândeät laõo luyeän Trieäu Vaên Maõophaûi maát 2 naêm thieát keá 10

khung cöûi, môùi ñöôïc moät khungvöøa yù. Khung deät naøy coù theå deätñöôïc loaïi vaûi tröøu vieân long tô taèmñöôøng kính 21cm, trong luùc xöôûngdeät quoác gia ôû Nam Kinh, TrungQuoác chæ deät ñöôïc loaïi ñöôøng kính14,5 cm. Khoù khaên nhaát laø deät loaïivaûi quang toá tröøu tô taèm vaø nhieãucaùt. Nhieãu caùt laø loaïi vaûi duøng ñeålaøm khaên vaán ñaàu vua chuùa. Nhieãuñöôïc deät baèng tô taèm nhöng phaûi

coù ñoä co giaõn cao vaø nhôø theá maøbaùm chaéc, khoâng tuoät. Theá maølaøng Vaïn Phuùc thöïc hieän ñöôïc.

Ñöôïc vaûi roài, nhuoäm maøu cuõng laøngheä thuaät mang tính daân toäc cao,caàn phaûi nghieân cöùu. Ngöôøi Vieät,vua hay daân xöa ñeàu khoâng thíchsöï loeø loeït. Vì theá maø caùc cuï xöachæ duøng giaùn saéc, khoâng duøng

chính saéc thaäm chí caùc cuï coønduøng nöôùc cuû naâu ñeå haõm maøu.Chính saéc thöôøng chæ ñeå boïc neùt.Vì theá ngheä thuaät cung ñình xöamaøu saéc bao giôø cuõng eâm dòu, haøihoaø. Veà thôï theâu, vieäc ñaøo taïo laïicaøng coâng phu hôn, ñi tuyeån khaépcaùc laøng theâu Haø Taây, Haø Noäi,Nam Ñònh…ñöôïc maáy chuïc thôïtheâu nhaø ngheà, nhöng veà khoângtheâu ñöôïc vì quen tay theâu haøngchôï. Trònh Baùch quyeát ñònh choïncaùc em thieáu nhi ôû caùc gia ñình

theâu truyeàn thoáng ñeå ñaøo taïo, ñeåluyeän cho caùc em ngay töø ñaàu tínhcaån thaän, kyõ löôõng vaø ñoä chính xaùccao. Thaäm chí caùc em coøn ñöôïcdaïy ñeå phaân bieät con roàng VieätNam khaùc vôùi con roàng chaâu AÙ theánaøo, roàng nhaø Leâ khaùc roàng nhaøNguyeãn ra sao. Caùc em hoïc ngheàñeàu ñöôïc traû löông nhö thôï nhaøngheà neân em naøo cuõng hoïc raátchaêm chæ.

Thôï theâu ñöôïc hoïc töø naêm1995 maõi ñeán naêm 2000 môùi theâuñöôïc boä leã phuïc cung ñình ñaàu

tieân. Boä aùo long baøo hoaøng thaùi töûlôùp ngoaøi ñöôïc may baèng vaûi ñoaïnbaùt ty tô taèm, lôùp trong baèng vaûiQuang toá tröøu thoï ñænh tô taèm,theâu hình roàng naêm moùng, 4ngöôøithôï deät vaø theâu maát 10 thaùng. Caûthôï chaïm baïc, thôï deät cuõng vaäynhö loaïi vaûi oâ sa ñeå deät muõ cungñình, baét ñaàu naêm 1994 maõi ñeáncaùch ñaây maáy thaùng môùi laømñöôïc. Toâi hoûi ngheä nhaân TrònhBaùch: "Anh coù yù töôûng saûn xuaátloaïi aùo long baøo, hoaøng baøo…ñeå

baùn cho khaùch du lòch khoâng?Chaéc ñaây seõ laø nhöõng maët haønglöu nieäm quyù!" Anh Baùch cöôøi: “Tâi nghó chöa ñeán caùi ñù. Tâi chæ meângheä thuaät cung ñình maø nghieân cöùu phuïc cheá, khâng nù seõ ñi vaø dó vaõng maát. Phuïc cheá thaønh câng laø phaàn thöôûng cuûa tâi. Duø hieän nay ván lieáng cuûa tâi ñaõ caïn nhöng phuïc cheá ñeå baùn kieám tieàn thì khùquaù. Anh bieát ñaáy, 4 thôï theâu, deät vaø tâi nöõa mät naêm môùi laøm ñöôïc mät chieác aù baø thì baùn maáy tyûch vöøa giaù.”. Thaùng 9/2005 trong

cuoäc trieån laõm vaên hoaù Vieät Namtaïi Nhaät Baûn, 16 boä Leã phuïc trieàuNguyeãn vaø nhieàu töï khí cung ñình




tHuïy tHaûo

Toùc baïc traéng, daùng veû gaày goø, khaéc khoå, ngheänhaân Ñaøo Troïng Cöôøng troâng giaø hôn raát nheàuso vôùi caùi tuoåi 47 cuûa mình. "Coù leõ taïi ñôøi toâi ñaõ

neám traûi quaù nhieàu baõo taùp" - Ñaøo Troïng Cöôøng noùi.Quaû thöïc, ñeå coù ñöôïc nhöõng gì nhö hoâm nay: danhhieäu Baøn Tay Vaøng trao cho ngheä nhaân thuû coâng myõngheä xuaát saéc, giaûi thöôûng Baïch Thaùi Böôûi, haøng loaïtBaèng khen cuûa Nhaø nöôùc, moät coâng ty vaøng baïc ñaùquyù, ñöôïc coi laø "oâng toå" cuûa ngheà caàn ngoïc leân tranh

Vieät Nam..., ngheä nhaân Ñaøo Troïng Cöôøng ñaõ phaûi quabao nhieâu laän ñaän, traéc trôû...

Sinh ra trong moät gia ñình coù truyeàn thoáng aâmnhaïc, laïi meâ ñaøn, troáng, ai cuõng nghó raèng Ñaøo TroïngCöôøng seõ trôû thaønh moät nhaïc só nhö ngöôøi cha cuûamình. Nhöng chaøng thanh nieân Haø Noäi nhieàu mô moängñaønh loøng gaùc laïi giaác mô ngheä thuaät khi phaûi ñoái dieänvôùi moät thöïc teá: thuùng xoâi cuûa ngöôøi meï khoâng ñuû nuoâi

soáng caû gia ñình. Anh lao vaøo laøm taát caû nhöõng vieäc gìcoù theå ñeå kieám soáng: laøm mì sôïi, eùp loáp xe ñaïp, naáuxaø phoøng, sôn taân trang oâ toâ... Naêm 1988, khi ñaõ coùmoät cô ngôi kha khaù trong tay, Ñaøo Troïng Cöôøng laïi bò


OÂâg toå gheà trah

ñaù uyù Vieät nam Töø gaøy 6-11-2005 ñeá gaøy...,moät cuoäc trieå laõm trah ñaù uyùdo Coâg ty Thaà Chaâu ngoïc

Vieät toå chöùc ñöôïc dieã ra taïikhaùch saï Melia Haø noäi. Cuoäc

trieå laõm aøy laø "coät moác" kyû

ieäm troø 3 aêm doøg trahlaøm töø chaát lieäu ñaù uyù xuaáthieä taïi Vieät nam maø göôøi khaisih ra où laø gheä haâ Ñaøo

Troïg Cöôøg.

Ngöôøi tieân phong ra ngheà naøy- ngheä nhaân Ñaøo Troïng Cöôøng,quaû xöùng ñaùng vôùi danh hieäu"Baøn Tay Vaøng" vaø caâu ñoái cuûaGiaùo sö Vuõ Khieâu vieát taëng:

Doàn heát tinh hoa taâm trí laïi Bøng leân chaâu ngoïc nôùc

non naøy.

Phoá.




cuoán vaøo côn loác tín duïng vaø trôû veà tay traéng. Caàm haichæ vaøng cuûa ngöôøi meï chaét chiu gom goùp bao naêmtrao cho, anh theo chaân nhöõng ngöôøi ñi tìm ñaù quyù ôûTuyeân Quang, Yeân Baùi, hoøng gaëp "vaän may". Vaø roàivaän may cuõng mæm cöôøi vôùi anh thaät. Tuy nhieân,khoâng nhö nhöõng ngöôøi khaùc, baèng loøng vôùi nhöõng gì

ñaõ coù, Ñaøo Troïng Cöôøng lao vaøo nghieân cöùu caùc loaïisaùch veà ñaù quyù, aâm thaàm tích tuï kinh nghieäm ñeå trôûthaønh moät chuyeân gia thöïc söï trong lónh vöïc cheá taùc,kinh doanh ñaù quyù.

Nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 90 cuûa theá kyû tröôùc, khi ñaõlaø oâng chuû cuûa moät doanh nghieäp vaøng baïc, ñaù quyù,thaáy caùc thöông gia Thaùi Lan sang caùc moû ñaù quyù VieätNam mua haøng chuïc taán ñaù quyù loaïi khoâng ñuû kích côõ,tieâu chuaån laøm ñoà trang söùc, Ñaøo Troïng Cöôøng cöùmang trong mình moät noãi baên khoaên: Khoâng bieát hoïmua ñeå laøm gì? Caâu hoûi cuûa Ñaøo Troïng Cöôøng ñöôïc

traû lôøi vaøonaêm 1995,

khi oângsang ThaùiLan döï moättrieån laõm ñaùquyù, taänmaét chöùngkieán nhöõngböùc tranhraát ñeïp,ñoäc ñaùoñöôïc gheùptöø haøngngaøn vieânngoïc. "Taïi

sao mìnhkhoâng laømnhö hoï,trong khikho ñaù quyùthieân nhieâncuûa nöôùcmình giaøucoù voâcuøng?" -Mang theoyù nghó aáy,veà nöôùc,

Ñaøo TroïngCöôøng baéttay ngayvaøo vieäcmaøy moø,tìm caùchcheá taùctranh baèngchaát lieäuñaù quyù. Caùikhoù cuûalaøm tranhñaù quyù laøphaûi choïn

ñöôïc loaïikeo daùnbeàn vöõng,

töøng vieân ñaù phaûi ñöôïc choïn löïa, goïn duõa raát tæ mæ,coâng phu veà maøu saéc, kích côõ vì khoâng phaûi vieân ñaùnaøo cuõng gioáng vieân naøo, cuõng khoâng theå pha maàuñöôïc nhö sôn daàu. Sau maáy naêm trôøi töï mình maøy moøtìm loái ñi cho moät ngheà chöa töøng coù ôû Vieät Nam, naêm2000, Ñaøo Troïng Cöôøng ñaõ cho ra ñôøi nhöõng böùc

tranh ñaù quyù ñaàu tieân cuûa mình. Hai naêm sau, ngaøy 6-11-2003, moät cuoäc trieån laõm quy moâ vôùi 500 böùc tranhñaù quyù cuûa Ñinh Troïng Cöôøng ñöôïc toå chöùc taïi HaøNoäi, ñaùnh daáu söï xuaát hieän chính thöùc cuûa ngheà "caånngoïc leân tranh" ôû Vieät Nam.

Khoâng gioáng nhö tranh veõ baèng sôn daàu, boät maàu,khaûm trai..., maøu deã bò taøn phai theo naêm thaùng, chaátlieäu ñaù quyù ñöôïc hình thaønh qua haøng trieäu naêm toâiluyeän cuûa traùi ñaát neân maøu saéc raát beàn vöõng, töï nhieân.Nhöng ñeå hoaøn thaønh moät böùc tranh ñaù quyù, ngöôøi thôïlaøm tranh phaûi maát raát nhieàu coâng söùc: treân cô sôûnhöõng tranh maãu, haøng traêm nghìn vieân ñaù quyù ñöôïcxay, nghieàn, ñaùnh boùng vôùi ñuû kích côõ seõ ñöôïc saép

xeáp cöïc kyø tæ maån, caån thaän, haøi hoøa. Thoâng thöôøng,ñeå hoaøn thieän moät böùc tranh, moãi ngöôøi thôï phaûi maáthaøng thaùng trôøi, thaäm chí haøng naêm, chæ caàn ñaët nhaàmmoät vieân ñaù laø phaûi ñuïc ñi, laøm laïi. Buø laïi, tranh caånngoïc laïi veû ñeïp ñoäc ñaùo maø caùc loaïi tranh veõ baèngchaát lieäu khaùc khoù loøng saùnh kòp: caùc haït ngoïc li ti taïora aùnh saùng laáp laùnh, nhöõng toâng maøu cuûa caùc vieânngoïc laø hoaøn toaøn töï nhieân: maøu ñoû töôi cuûa ruby,maøu hoàng nhaït cuûa tuoâcmalin, maøu coû non cuûa peri-dot, maøu traéng cuûa saphia...

Noùi ñeán tranh ñaù quyù, nhieàu ngöôøi cho raèng ñoù laøloaïi tranh "laù ngoïc caønh vaøng" chæ coù trong cung vuaphuû chuùa. Nhöng tranh caån ngoïc cuûa Ñaøo TroïngCöôøng laïi khoâng heà "khoù vôùi" nhö ngöôøi ta vaãn töôûng.

Trong nhöõng böùc tranh ñaù quyù, ngöôøi xem coù theå gaëpnhöõng tích truyeän quen thuoäc cuûa tranh Ñoâng Hoà, moätgoùc phoá coå Haø thaønh, chaân dung Chuû tòch Hoà Chí Minh, chaân dung thieáu nöõ... vaø giaù caû raát deã chaápnhaän: vaøi trieäu ñoàng moät böùc, tuøy theo kích côõ, chaátlieäu ñaù, söï caàu kyø cuûa böùc tranh, thaäm chí coù böùc giaùchæ 200.000 ñoàng. "Toâi quan nieâm: tranh ngoïc khoângphaûi laø moät caùi gì ñoù quaù xa xæ maø raát gaàn guõi vôùi ñôøisoáng, nhu caàu cuûa moïi ngöôøi daân" - oâng Ñaøo TroïngCöôøng noùi. Chính vì theá, ngoaøi nhöõng ngöôøi thôï ñöôïcmình tröïc tieáp truyeàn ngheà, oâng Cöôøng ñang nung naáuyù ñònh seõ hình thaønh ñöôïc nhöõng laøng ngheà laøm tranhcaån ngoïc ôû nhöõng vuøng coù moû ñaù quyù nhö Luïc Yeân

(Yeân Baùi), Quyø Chaâu (Ngheä An), Ñaéc Noâng. OÂng taâmsöï: "Thaät khoâng coâng baèng khi nhöõng ngöôøi daân ñangsoáng treân maûnh ñaát chöùa ñaày ñaù quyù laïi phaûi chòucuoäc soáng ngheøo khoå". Cuõng vôùi yù nghó ñoù, nhöõng taùcphaåm tranh ngoïc coù giaù trò nhaát cuûa mình, oâng Cöôøngñeàu ñöa ra baùn ñaáu giaù ñeå laøm töø thieän, ví duï nhö böùcBa mieàn baùn ñöôïc 1,83 tæ uûng hoä Quyõ Vì ngöôøi ngheøo,böùc Bình minh baùn ñöôïc gaàn 400 trieäu uûng hoä caùc cöïuchieán binh Ñieän Bieân Phuû, böùc Ngaøy nay baùn ñöôïcgaàn 150 trieäu uûng hoä naïn nhaân chaát ñoäc maøu dacam...

Töø coâng "khai sinh" ra ngheà tranh caån ngoïc cuûaÑaøo Troïng Cöôøng, hieän nay nhieàu cô sôû saûn xuaáttranh ngoïc ñaõ xuaát hieän ôû nöôùc ta, thaäm chí nhö ôû

huyeän Luïc Yeân (Yeân Baùi) coù tôùi haøng chuïc cöûa haøngtranh ñaù quyù ngoïc. Ngheà laøm tranh töø ñaù quyù ôû VieätNam ñaõ hình thaønh, baét ñaàu khaúng ñònh ñöôïc mình ôû

Veà laøng.

Thieáu nöõ




quoác PHong

H aøng naêm, vaøo ngaøy 19thaùng gieâng aâm lòch ,ngöôøi d aân Caàn Ñöôùc

cung kính laøm leã hu ùy kî chongheä nhaân Nguyeãn Qu ang Ñaïiva øtrong dòp naøy, nhieàu ñoaøn ca

nh aïc taøi töûtö økh aép nôi tr eân caûnö ôùc tu ïh oäi veàdö ïleã, giao löu , cahaùt raát roâm raû...

Theo nhöõng ta øi lieäu coøn ghila ïi cuûa Caâu la ïc boäñ ôøn ca taøi töûqu aän 8, (TP.H CM) th ì Ñö ùc ngheänh aân Ngu yeãn Qu an g Ñaïi voán laømoät quan n haïc cuûa t rieàu ñ ìnhnhaøNguyeãn. Vaøo cuoái theákyû19,höôûng öùng phon g tr aøo Ca ànVöông choáng Ph aùp, oâng ñ aõ voâNam truyeàn d aïy nha ïc taøi tö ûvaønhaïc leã.

Taïi Ñakao, xoùm Haøng Döøa(t röôùc coång La êng OÂâng BaøCh ieåu ,na y th uoäc quaän Bình Thaïnh) oâng

ñaøo taïo caùc nhaïc só löøng d anhlu ùc baáy giôøla øSaùu Th ôùi (töùc LaïiVaên Thôùi) vaø Taùm Haïnh. OÂngSaùu Thôùi sau ñoùtieáp tu ïc truyeàndaïy cho caùc hoïc tr oøcuûa m ình laøGiaùo Thinh (töùc N guyeãn VaênThinh, tr öôùc ñaây laøtr öôûng khoaaâm nhaïc daân toäc cu ûa tröôøngQu oác gia aâm nhaïc vaøkòch ngh eäSaøi Goøn, nay ñ aõmaát), Tö Ngh ò,Naêm Caàn... Taïi Caàn Ñöôùc, CaànGiuoäc (Long A n), ngheä nhaânNgu yeãn Quan g Ñôïi truyeàn d aïyvaøñaøo t aïo ñ öôïc caùc nhaïc só taøiba nhö Nhaïc Laùo, Nhaïc Thôøi,Hai Toø Le, Saùu Thoaøn, ChínChieâu, N aêm Tònh, Sa ùu Gioûi, BaûyLung, XaõNaêm, H ai Baàu, N aêmKhieát, Naêm Xem , Ba Ñoáng, N aêmQu yùnh , Mö ôøi Hai Döông. Ta ïiÑoàng Nai, oâng cuõng coùnhöõng

moân ñeänhö Vaên Kieân (keøn), VoõPh aûi (troáng) löøng d an h t rong g iôùinhaïc leã. ÔÛSoâng Beù(nay laøBìnhDö ông) coùSö Du ng (voán laøthaày

daïy ñ ôøn tyøbaøcho Gia ùo Th inh),UÙt Laêng, UÙt Buùng. Ngoaøi ra, taïiBeán Tre va ø moät soá tænh ñoàngbaèng soâng Cö ûu Long khaùc cuõngcoùnhieàu tr uyeàn nhaân cuûa nhaïcsö Ngu yeãn Q uang Ñaïi.

Ngheä nhaân N guyeãn Qu angÑa ïi khoâng chætr uyeàn daïy ngoùnñôøn maøcoøn saùng taùc raát n hieàuba øi baûn nhö boä ngu õch aâu mieànÑoâng , 8 baûn ngö ïñ eåcung nghin hvua Thaønh Thaùi. OÂng laøngöôøiñaõheäth oáng hôi ñ ieäu taøi töûthaønhboán ñ ieäu Baéc, Nam, H aï, Oaùn (20baøi baûn toå) v aøcaûi bieân nhaïc cungñình, saùng ta ïo ra n ha ïc leã mieànNam . Vôùi vai tr oølaøtr öôûng n hoùmnhaïc t aøi töûm ieàn Ñoâng, oâng ñaõcu øng vôùi oâng Kinh Lòch TraànQuang Q uôøn ôûmieàn Taây ñaõlaømcho kho t aøng baøi baûn taøi töûtheâm

phong phuù. OÂng ñaõdaïy caùc m oânñeäveà lyùthuyeát aâm d öông n guõhaønh cu ûa neàn trieát hoïc Ñoângphöông, n aâng ca o boämoân ñôøn ca


nguyeã quag Ñaïigöôøi khai saùg ñôø ca taøi töû vaø haïc leã nam boä

Ñôø ca taøi töû vaø haïc leãnam boä ñöôïc xem laø"uoác hoà, uoác tuùy", ñaëc

thuø baû saéc vaê hoùa daâ toäc Vieät nam. ÔÛ CaàÑöôùc, (Log A), göôøidaâ raát töï haøo bôûi ôi ñaây

töøg laø choá döøg chaâ,sih soág vaø truyeà daïycuûa Ñöùc gheä haânguyeã quag Ñaïi (töùc BaÑôïi) - göôøi ñaõ khai saùgboä moâ ñôø ca taøi töû vaø

haïc leã nam boä.




taøi töûleân ñænh cao ñaày tính baùchoïc.

Kh i coøn soáng, nhaø baùo HaûiÑaêng, ngöôøi chuyeân nghieân cö ùuvaøsö u ta àm veàcaùc coâng t rình v aên

hoùa - ñ ôøn ca ta øi töûñaõkeå: Sau khidaïy hoïc troøôûCaàn Ñö ôùc xong,ngheä nh aân Nguyeãn Qu ang ÑaïiñaõtrôûveàÑakao tieáp tu ïc d aïy ho ïctr oø, sau ñoùvì n gh eøo khoù, oâng ñaõveàôûnhaøngöôøi con thö ùhai, go ïila øcaäu Hai Tuaân ôûRaïch Caùt, BeánBình Ñoâng , Q.8, (TP.H CM).

Laømoät n haïc só ñaày t aøi naêngva øñö ùc haïnh nhöng nhöõng ng aøycu oái ñ ôøi cuûa ngheän haân NguyeãnQu ang Ñaïi tha ät t hö ông caûm.OÂng ñ aõ maát t rong h oa øn caûnh

ngh eøo n aøn, tuùng quaãn v aøq uantaøi cuûa oâng do moät ch ieác xe n göïachôûcaùchôûvaøo vu øng maûhoangmieät Bình Ñoâng, Raïch Ca ùt, nayth ì moà xieâu maû laïc. Ngö ôøi tacuõng kh oâng th eån hôùroõoâng maátvaøo naêm naøo, chæbieát raèng, t ron gtaäp taøi lieäu cu ûa oâng giaùo Th in hcoùgh i n ga øy maát cuûa ngh eänhaânNgu yeãn Qu ang Ñaïi laøngaøy 19thaùng g ieâng a âm lòch (khoâng ñ eànaêm).

Vôùi truyeàn thoáng "Moäc toøng

caên tr öôûng, thuûy t öï nguôn löu"(töùc: Caây coùcoäi, nöôùc coùnguoàn),naêm 1995, Caâu laïc boäca n haïc taøitö ûquaän 8 v aøNVH qu aän 8 laànñaàu tieân lon g troïng toå chöùc leãhu ùy k î vaø thôø linh v ò oâng taïiNVH qu aän 8. Tuy nhieân sau ñoù,vaøo n aêm 1996, theåtheo yeâu caàuvaøngu yeän voïng cuûa ñoâng ñaûobaø con tænh Long An, nô i ñ öùcngheä nh aân Nguyeãn Qu ang Ñaïitö øng d öøng chaân, sinh soáng v aø

truyeàn daïy n haïc leã, nhaïc taøi töû,linh vò cuûa oâng ñ aõñö ôïc th ænh tö øNVH qu aän 8 veàñình Vaïn Phöôùc,xaõMyõLeä, h uyeän Ca àn Ñö ôùc ñ eåthôøphö ôïng .

Nga øy leãhuùy kî cuûa Ñö ùc n gh eänh aân Ngu yeãn Qu ang Ñaïi (19th aùng gieâng aâm lòch) ñaõ trôûth aønh moät nga øy leã lôùn vaø dòpnaøy caùc toå chöùc, caùnhaân cu øngcaùc ngheäsó tö økhaép nôi t reân caûnöôùc teàt öïu veàt haép neùn n han gñeåt öôûng nh ôùngö ôøi ngheäsó taøidanh v aøtham gia sinh hoa ït giaolö u vaên hoùa ñôøn ca taøi töûñaëcsaéc.q

Baøi thô "Boùg oâg Ñoà" cuûa"OÂg Ñoà" Vuõ Ñìh Lieâ

VónH Höõusöu taàm

Thaùng 1 naêm 1982, n haân Xuaân veàTeát ñeán, nhaøth ô "O Âng Ñoà" VuõÑình Lieân khai buùt ñaàu xu aân vôùi baøi thô "Boùng oâng Ñoà" leân moätmaûnh giaáy caét töøgiaáy lòch tr eo töôøng, khoâng queân daùn th eâm moät

daûi g iaáy ñ ieàu ñoû, roài ñ eàgö ûi vaøo Nha Tran g cho hai baèng höõu coáchigia o laøvôï choàng nha øvaên B.Ñ. AÙi Myõvaønh aøthô Trinh Tieân thay chomoät thieäp chuùc Teát n aêm Nhaâm Tuaát (t rong buùt t ích löu laïi, n haøthô ñ aõvieát nhaàm laøNhaâm Tyù1982 - chuùthích cuûa n göôøi vieát). Buùt t ích baøi thô"Boùng oâng Ñoà" cuûa n haøth ô ñ öôïc nöõsó Trinh Tieân g ìn giö õcaån thaän cuøngvôùi n höõng th ö tö øvaøth i p haåm cheùp ta y kh aùc cu ûa oâng tr on g nhieàu naêmqu a. Ñeåtö ôûng nieäm nhaøth ô nhaân muøa hoa ñaøo laïi n ôû, ñ öôïc p heùp cuûangöôøi löu giö õbuùt tích "OÂng Ñoà", xin giôùi thieäu laïi cuøng baïn ñoïc nguyeânvaên nhö sau: "Khai bu ùt Xuaân Nhaâm Tyù1-1982. Th aân gö ûi anh chòAÙi MyõTrinh Tieân vaøcaùc chaùu thaân meán”.

Boùng oâng ÑoàMoãi naêm hoa ñaøo nôûLaïi thaáy boùng oâng ÑoàBuùt nghieân vaøgiaáy ñoûNgoài ñuùng choãngöôøi xöaOÂi! Caùi n ghieäp nghieân buùtToâñieåm cho cuoäc ñôøiNgöôøi cheát nghieäp khoâng cheátNôï tieàn kieáp luaân hoàiTraûi traêm ngaøn daâu beåGiaáy möïc maøu khoâng thay

ChöõNhaân vaøchöõNghóaVaãn nhöõng neùt thaúng ngayOÂng Ñoàvaãn ngoài ñaáyKhaên aùo baïc maøu döaNhaéc cho ngöôøi qua thaáyLeõNhaân ñaïo, Thieân côCaùch Maïng laønhaân nghóaOÂng ÑoàlaøThi ThöChöõtuoân doøng Thieän MyõTöøngoùn tay OÂng Ñoà.

"Chuùc möøng naêm môùi - VuõÑình Lieân"




Döông Ñöùc quaûng

T

oâi coøn nhôùhoâm ñoù, sau kh i ñ öôïc t incuoán N ha ät kyù cuûa chò Ñaëng ThuyøTraâm vaø 50 böùc aûnh an h Ngu yeãn

Vaên Giaù ñaõtrôû veà vôùi gia ñ ình , nhö ngchöa ñöôïc coâng boávaøxuaát baûn, m oät soáanh chò em nhaøbaùo, nhaøquay p him , caùnboätu yeân t ruyeàn thuoäc Ban Tu yeân h uaánKhu uyûV trö ôùc ñaây, nh ö Taï Trieäu Thoâi,Huyønh BaùLa Vuoâng, Ngu yeãn Höõu Than h,Dö ông Ñöùc Qu aûng, La âm Qu an g N goïc,Ngu yeãn TheáKhoa , N goâTaïo Kim , N gu yeãnTha nh Tuøng , Cao Taân Hoaø, Leâ BíchNgaân… gaëp nh au , môøi chò Ñaëng KimTraâm, em gaùi cuûa lieät só Ñaëng ThuyøTraâmvaø chò Buøi Thò Ngoïc Hieân, vôï lieät só

Nguyeãn Vaên Giaùcu øng döïñeåba øn laøm moätboäp him vaøvieát m oät soá ba øi baùo v eà ta ámgö ôn g cuûa hai lieät só, nhö laømoät sö ï tr i aân ñoái vôùinhöõng n gö ôøi ñoàng ch í, ñ oàng n gh ieäp ñaõhy sin h.

Giö õa lu ùc anh chò em ñang hoïp maët th ì anhHuyønh BaùLa Vu oâng nhaän ñöôïc ñ ieän th oa ïi cu ûa anhTraàn Minh Ñaïi, ñaïo d ieãn phim taøi lieäu cu ûa ÑaøiTru yeàn hìn h Vieät N am . An h Ñaïi cho bieát, sau kh iñoïc baøi baùo cu ûa toâi "Cuoäc tìm kieám teân nhaøbaùo-lieätsó vaøthaân nhaân" ñ aêng treân baùo An ninh theágiôùi, anhmuoán la øm moät boäphim veàanh Gia ù, chò Tra âm va øhoûi ñ òa ch æcuûa toâi ñ eåbaøn vieäc naøy. Theálaø, khoângai baûo a i m aøchuùng toâi ñ eàu coùchu ng t aâm ngu yeän.

An h Vuoâng m ôøi an h Ñaïi ñeán n gay, cu øng anh ch òemñan g coùmaët ñ eåba øn vieäc tieán haønh laøm boäp him .Moïi n gö ôøi n ha át tr í g iao cho an h Tra àn Min h Ñaïi la øm

ñaïo d ieãn, anh Laâm Qu an g Ngoïc, n gö ôøi baïn ho ïccu øng caáp ba v ôùi ch ò ThuyøTra âm tröôùc ñaây v aøcuõnglaøcaùn boäcuûa Tieåu ban Ñieän aûnh Khu V vôùi anh Giaùtron g khaùng chieán choáng Myõvieát kòch baûn, coønch uùng toâi, moãi n göôøi m oät vieäc goùp söùc vaøo thö ïchieän boäph im na øy.

Nga y sau kh i cuoán n haät kyùcuûa ch òTraâm vaømoätsoátaám aûnh cu ûa anh Vaên Giaùñ öôïc coâng boá, kòchbaûn phim ñaõñ öôïc Laâm Qu an g N goïc hoaøn thaønh.Ch uùng toâi la ïi gaëp nhau ba øn keáhoaïch laøm phim th ìcuøng luùc ñ öôïc gia ñ ình chòTraâm th oâng b aùo n gu yeän

voïng cuûa hai an h em cöïu binh MyõFred vaøRob ,nhöõng ngö ôøi ñaõgìn giöõcu oán nhaät kyùvaønhöõngta ám aûnh cuûa hai lieät só tr on g 35 n aêm qu a, muoán


Naém ñaát vaø chieác muõ tai

Traà Mih Ñaïi oùi vôùi chuùg toâi raèg, duø ñaõ ñöôïccoâg chieáu treâ maø aûh hoû trog dòp kyû ieämquoác khaùh 2-9 vöøa ua vaø gaây ñöôïc dö luaä toát,hög hö teâ goïi cuûa phim Haøh trìh chöa kheùp

laïi , boä phim do ah ñaïo dieã vaã chöa keát thuùc.nhög trog höõg gaøy cuøg baï beø gaáp ruùt boå sug theâm tö lieäu, hìh aûh, haát laø sau chuyeásag Myõ cuûa gia ñìh lieät só Ñaëg Thuyø Traâm, ñeå hoaø chæh boä phim, baát gôø Traà Mih Ñaïi bò xuaáthuyeát aõo, ñoät goät ra ñi vaøo gaøy 20 thaùg11/2005, vóh vieã kheùp laïi cuoäc ñôøi soâi oåi vaø ñaày

taâm huyeát cuûa moät gheä só - chieá só.

Traàn Minh Ñaïi vaø Huyønh Baù La Vuoâng gaëp laïicaùc cöïu du kích Phoå Cöôøng naêm xöa

Traàn Minh Ñaïi vaø ñoàng ñoäi khu 5 treânvuøng nuùi Ba Tô, nôi Ñaëng Thuøy Traâm hy sinh




sang th aêm VN vaøo ñ aàu muøa th u.Theála øanh em chuùng toâi laïi baønvieäc hôïp söùc toå chöùc ñ oùn tieápchu ñaùo ñ oùn hai ngö ôøi baïn Myõcuøng ha i gia ñ ình chò Traâm anh

Giaù, keát hôïp vôùi v ieäc thöïc h ieänboäphim.Theároài sau kh i ñ oùn ha i ngö ôøi

ba ïn Myõtaïi H aøNoäi, cu øng h oï va ømoät soá ñoàng ñoäi, gia ñ ình chòTraâm an h Giaù trôû veà QuaûngNga õi, Ñöùc Ph oå, nôi hai lieät só ñaõchieán ñ aáu va øhy sinh, cuõng laømaûnh ñaát raát nhieàu kyûnieäm vôùichuùng toâi vaø rieâng Traàn MinhÑa ïi, chætr on g m oät thôøi gian ra átngaén, boä phim taâm h uyeát ñaõhoa øn th aønh, ñ uùng dòp kyûnieäm

Quoác k haùnh 2-9-2005 vôùi teân goïiHaønh t rình chöa kheùp laïi vaøngaøy4-9-2005 ñöôïc p haùt treân soùng ÑaøiTruyeàn hình Vieät Nam , gaây xu ùcñoäng ch o b ieát bao ngö ôøi xem.Nhieàu n gö ôøi xem truyeàn h ình coùtheåkh oâng b ieát h ình aûnh gaàn cu oáiboä phim qu ay caûnh moät n gö ôøiñaøn oâng ñöùng tuoåi n goài cuøng vôùiFred tr eân m oät khu ñaát ôû ÑöùcPh oå, t ra ota än tayc h o

ng öôøi cö ïu binh Myõ na øy moätchieác ph ong bì in chöõVTV, trongñoùcoùnaém ñaát laáy ta ïi ñ aây. Ñoùchính laø anh Traàn Min h Ña ïi,ngöôøi p hoùng v ieân giaûi phoùng ñ aõ

cuøng v ôùi H uyønh Baù La Vuoângquay phim veà Ñoäi nöõ du kíchHoàng Gaám trong ch ieán tran hchoáng Myõtaïi Ñöùc Ph oå; laøñaïodieãn nhieàu boä phim ta øi lieäu coùgiaùtrò sau n aøy: Coøn maõi teân caùcanh, caùc chò; Khoâng ai laøvoâdanh;Doøng soâng hoa löûa; Hai möôi naêm,saùu thaùng vaømaõi maõi…Nhö õng boäphim do anh ñaïo d ieãn ñ eàu inñaäm hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøilính qu eân mình vì sö ïnghieäp giaûiphoùng daân toäc, cu ûa nhöõng ngöôøi

con öu tu ùt rong coâng cuoäc ñoåimôùi ñ aát nöôùc h ieän nay. M oät soáboä phim ñ aõ ñö ôïc taëng Hu ychöông vaøng, Huy chöông baïctron g caùc kyø lieân hoa n phimtruyeàn hình toaøn qu oác; coùphimñaõñaït Giaûi A baùo ch í toa øn quoác.

Hoâm cuøng anh chò em ñoàngnghieäp vaøcaùc baïn ch ieán ñaáu cu õñeán tieãn an h, baøDoaõn Thò NgoïcTraâm, chò Ña ëng H ieàn Tra âm, chò

Ñaëng Kim Tra âm- hai ngö ôøi emcuûa lieät só Ñaëng ThuyøTraâm,

chò Buøi ThòN g o ï cH ie ân ,

v ô ïli eät s ó

N gu ye ãnV a ên

Gia ù, xuùc ñ oäng nhaéc laïi tìn h caûmsaâu naëng cuûa an h daønh cho chòTraâm, an h Giaù vaø cho hai giañình.

Nha än ñöôïc tin anh Traàn Minh

Ñaïi m aát, ng öôøi cö ïu bin h Myõtro ng chieán tra nh Vieät N am ,ngö ôøi giöõgìn hai cu oán N haät kyùcuûa chò Ñaëng ThuyøTraâm va ø50bö ùc aûnh an h Ngu yeãn Vaên Giaùchuïp tröôùc kh i hy sinh, Tieán sóFred , voâ cuøng baát ngôø. TöøMyõ,oâng vieát cho chòÑa ëng Kim Traâmnhöõng d oøng thö ñaãm nöôùc maét:"Hoâm nay toâi nhaän ñöôïc t in voâcuøng buoàn veàcaùi cheát cuûa Ñaïi, baïncuûa chuùng ta…Em khoâng bieát ñaâu,hoâm ôûNga Maân, Ñöùc Phoå, Ñaïi ñaõ

keùo toâi sang moät beân, cuùi xuoáng nôiNguyeãn Vaên Giaù vaø ngöôøi baïnNguyeãn Tröng chia nhau r a chaïymoãi ngöôøi moät ngaû, (sau ñoùGiaùbòmaùy bay tröïc thaêng baén cheát), roàiboác moät naém ñaát ôûñoùboûvaøo moätchieác phong bì. Anh aáy baûo toâi ñemnaém ñaát aáy veà nhaø. Anh aáy noùinhöõng ngöôøi ñaøn oâng duõng caûm ñaõhy sinh tính maïng cuûa hoï tr eânmaûnh ñaát naøy. Toâi caàn phaûi mangtheo mình moät naém ñaát ôûNga Maân.Giôøñaây toâi ñeånaém ñaát aáy treân baøn

laøm vieäc cuûa mình. Caùi muõ(tai beøo)anh aáy taëng toâi vaãn ñeå ôû cuoáigiöôøng. Vaäy maøÑaïi laïi r a ñi ñoätngoät nhö theá! Toâi vaãn nhôùraát ñaämhình aûnh ngöôøi ñaøn oâng aáy. Toâikhoâng t heånoùi chuyeän vôùi Ñaïi, ñöôïcnöõa, nhöng t oâi hieåu traùi t im anh aáyvaøanh aáy hieåu loøng toâi. Sao maøÑaïiñaõra ñi ñoät ngoät nhö theá! Luùc naøy

ñaây, baøi hoïc anh aáy daïy chuùngta môùi quyùgiaù bieát chöøng

naøo. Ngaøy mai chuùng ta coùtheå ñoät ngoät ra ñi, vaäy

hoâm nay chuùng ta haõythöông yeâu nhau taänloøng…".

Anh Ñaïi ôi, anhtr ôûveà coõi vónh haèngñeå gaëp an h Giaù, chòTraâm, coøn ch uùng toâiôû laïi luoân nh ôù tôùianh, n gö ôøi ñaõ laømsoáng la ïi h ình aûnh cu ûa

chò Traâm, anh Giaùtrong boäphim cuoái cu øng t haät ñ aùngnh ôùcuûa m ình . Haønh tr ình

chö a kheùp laïi, vaø khoângbao giôø coù theå kheùp laïi,phaûi khoâng an h?q

Ñaïo dieãn Traàn Minh Ñaïi vaøTieán só Fred ôû Ñöùc Phoå





Lôøi bình:Chuyeän caäu beùthay maët meï ñaõm aát sôùm sang Teát baø

ngoaïi xaûy ra ôûmoät kh oâng gian vaøth ôøi g ian nhaát ñònh. Treânmaûnh ñaát n ôi ñoàng baèng chieâm truõng t huoäc tam giaùc soângHoàng vaøñaõcaùch ñaây 60 naêm coùleû. Ñuùng vaøo caùi luùc m aø

ngöôøi baøcuûa ca äu beùtoùc ñaõbaïc vaøda ñaõnhaên.Töønh aøcaäu beùsang beân baøngoaïi p ha ûi qua moät caùnhñoàng. Ca äu ta phaûi ñ oäi möa p huøn, gioùbaác maøsan g m oätmình, ñ i chaân khoâng, daãm leân buøn ñ aát, xuùng xính tr on gch ieác aùo lu øng thuøng.

Tuùp nh aøtre la ùcuûa baøtha ät ñôn sô nh öng raáp ñeïp , coùhaøng cau chaïy tr öôùc t röôùc h eø, coùmaûnh vöôøn vaøhaøng daäutre. Khi m uøa xuaân veà, coùhoa caûi nôûvaøng hoe… Troåth ônaøy laøcaûmoät böùc t ranh queâ.

Troåthöùtö cu ûa baøi thô laømoät lôùp kòch . Baøthaáy ñ öùa chaùumoàcoâi tôùi, ba øcaûm ñoäng rôi nöôùc m aét: "Ñö ôøng tr ôn , m öa,gioù, reùt… Roõkh oåchaùu toâi quaù… Teát v ôùi nhaát".

Troåthöùnaêm mieâu taûbaøn thôøphuûmieáng vaûi ñ oû, vaøi neùn

höôn g leân khoùi. Caäu beùvaùi toåtieân, v aùi m eï roài r a ñöùng cö ûa,baâng khu aâng nhìn thaèng cu beùngaây thô vui ñuøa ñ eåñ öôïcgiaûi toaû. N oùthoa ùng neùt ta âm linh.

Ñeán chieàu , caäu beùxin pheùp ba øñeåra veà. Baøñöa caäu rataän coång tre d aën: "Teát sau veàman g caûem th eo nh eù!" vaøñöacho caäu chieác baùnh chöng. Baølaïi d aën: "Ch ieác baùnh chöngnaøy, giöõlaáy ngh e". Coùba ûn kh aùc laïi gh i: "Chieác b aùnh chöngna øy, giöõlaáy con". Ch öõ"con" ñaét hôn chöù"nghe". Caâu ñaàutieân cu ûa baøi thô cu õng hay laém: "Daïo aáy u toâi ñ aõlaùnh ñôøi".Töø"laùnh ñôøi" vöøa hay , t höôn g caûm vöøa coùchieàu sau tr ieáthoïc.

Baøi thô coùcaùi v eûhiu hiu bu oàn qu a ta âm tr aïng cuûa caùcnhaân vaät. AÂm th an h ba øi thô tr aàm boång, vaán vöôn g. Nhöõng

laøn soùng tình caûm tr on g baøi thô cöùdaâng leân nhö nhöõng ñôïtsoùng n oái tieáp nhau. Vaàn ñ ieäu trong baøi thô raát chænh, buoângra tö ïn hieân nhö nhieân chöùkh oâng heàbògoøeùp. Caûnh va øtín hgaén vôùi nhau vaøgia øu chaát gôïi caûm.

Baøi thô ñ aõlaøm cho nhaøth ô vaøñ oäc giaûgaëp n hau . Haibeân cuøng soáng trong baøi thô . Hoï th aáy thöôn g xoùt conngöôøi. Coùbu oàn ñaáy. N höng caùi buoàn naøy laøm cho ngöôøi talôùn leân. Baøi thô coùm a lö ïc ngaân nga raát laâu tr on g ta âm tr í ngöôøi ñ oïc.

Baøi thô ñaày tình ngöôøi, coùcaûnhaïc, h oa ï vaøkòch noùi leântaøi hoa cu ûa taùc g ia û. Baøi thô "Teát sang baøngoaïi" cuûa nhaøthôÑoaøn Vaên Cö ølaømoät t ron g nhöõng ba øi thô h ay nhaát v ieát v eàTeát t öøtröôùc ñ eán nay. N oùlaøgioït nöôùc m aét t reân khuoân maët

vónh haèng cu ûa caùc baø, caùc m eï chuùng ta…qLYÙKHAÉC CUNG

Ñoaøn Vaên Cöø

teá sang aø ngoaïi Daïo aáy, u toâi ñaõlaùnh ñôøiTeát naøo toâi cuõng coùsang chôiBeân baøqueângoaïi toâi naêm ñoùDa ñaõnhaên nheo, toùc baïc roài

Toâi nhôùñi qua moät caùnh ñoàngMöa phuøn buoåi saùng phuûmeânh moângHai baøn chaân daãm buøn beâbeátChieác aùo ma ga phuûraát chuøng

Baøtoâi ôûmoät tuùp nhaøtreCoùmoät haønh cau chaïy tröôùc heøMoät maûnh vöôøn beân raøo daäu nöùaXuaân veà, hoa caûi nôûvaøng hoe

Baøthaáy toâi sang, caûm ñoäng cöôøi:(Hai haøng leärôùm, chaäp chôøn rôi)Ñöôøng t rôn, möa gioù, t rôøi ôi, reùt!Teát nhaát laøm gì, khoåchaùu toâi

Treân baøn thôøphuûphoâng maøn ñoûVaøi neùn höông noàng nhaûkhoùi môToâi cuùng xong roài, ra ñöùng cöûaNhìn thaèng cu beùchaïy ñuøa noâ

Chieàu ñeán, r a ngoaøi choãcoång t reBaøtoâi coøn daën: - Teát sau veàCaûem con nöõa sang baønheùChieác baùnh chöng naøy, giöõlaáy nghe…




Hôi cao gioïng ñeå… töï traøo, töïdieãu mình moät caùch thaønh thöïc,caùch maø ngheä thuaät Tuoàng hayduøng, Vaên Troïng Huøng queâ ñaátvoõ vaø ñaát tuoàng Bình Ñònh döôøngnhö ñaõ ngaám tieáng troáng chaàutrong maùu mình.

Voán laø nhaø vieát kòch baûn saân

khaáu, kòch thô, ñaëc bieät laø kòchbaûn tuoàng ñaõ thaønh danh, VaênTroïng Huøng vaãn tha thieát vôùi thônhö ñöùa treû öa tìm moät goùc chôirieâng cho chính mình.

Thô Huøng hoàn nhieân, töngtöûng, dieãu nheï maø ngaãm ra laïisaâu, khoùc chôi maø hoùa ra khoùcthaät. Hæ noä aùi oá ai laïc voán laø ñaátcuûa tuoàng boãng uøa vaøo thô nhökhoâng caùch gì choáng ñôõ.

Buoàn quaù môùi laøm thô, dó nhieân.

Thanh Thaûo

Vaên Troïng Huøng

Voi kieångCuùi ñaàu ñoäi nöûa nhaønh maiTa nghe baïch töôïng thôûdaøi

xoùt xaTroøtieâu khieån cuûa ngöôøi taChuùa sôn laâm cuõng chælaø

ñoàchôi!

Tröôùc moä Haøn MaëcTöû

Töôïng Ñöùc Meïngöï treân moäthi nhaân

Nhö ban phöôùc cho nhaøthôtröôùc beåñoâng soùng voãCaây thaùnh giaùlaïnh luøng

döôøng nhaéc n hôû:Phan-xi-coâ- H aøn Maëc Töû

con chieân!Ta ngôõngaøng tröôùc

du khaùch, khoùi höôngVaøng aùo caøsa-nhöõng nhaøsö

vieáng moäThöa Meï:Neáu ai cuõng quyùhieàn nhaân

thöông nhöõng ñôøi ñau khoåThì böùc töôøng voâhình kia

naøo coùnghóa lyùgì?

Thò HeánNghe em saém vai

Thò HeánBoûcôm anh ñi

xem tuoàngChao oâi, thaät thaø

nhö ñeámMaønhaäp vaøo Thò Heáncuõng ñieâu ngoa

Ñoáp chaùt Truøm Soødòu ngoïtsai nha

Chaân ngoaëc thaày ñeàmaét lieáctình quan huyeän

Giöõa coâng ñöôøng em laûlôichao löôïn

Choán tran g nghieâm toái saùngcöùchaäp chôøn

Thöông caùc quan baøkhuya

khoaét ñeâm hoâmVöôït tieáng cuùkeâu truy choàngong böôùm

Em ñuøa chi ñau vaäy HeánKhieán caùc quan phaûi t eàtöïu…

goùc buoàng!

Kòch heát roài tieáng cöôøi haõycoøn vöông

Em laïi laøcoâdieãn vieânhieàn dòu

Chæcoùñieàu n aøy anh

chöa hieåuSau ñeâm aáy roài Thò Heán seõ

ra sao?

Uoáng röôïumoät mìnhÑeâm qua uoáng röôïu

moät mìnhBaïn thô caùch trôû, baïn

tình xa xoâiLy naøy caïn vôùi sao trôøiLy naøy traùch gioït söông

rôi voâtìnhLy naøy buoàn nôïba sinhLy naøy tieãn moät moái

tình vöøa tanLy naøy cöôøi coõi

nhaân gianLy naøy khoùc moät daõ

traøng beåñoângMeânh mang trôøi ñaõ

röïc hoàngGiaät mình tænh röôïu

tieáng loøng chöa nguoâi




Q ua th ò traán Truøng Khaùnh la ëng leõva økh u chôï PoøTaáu nh oän nhòp ngaøy chôïphieân, chuùng toâi baét ñaàu ñ i d oïc theo

moät con soâng xanh bieác vôùi nhöõng bôøxe nöôùcxinh xaén chaäm raõi quay döôùi n aéng maät thaùngmöôøi. Ñoùlaøcon soâng bieân giôùi Vieät - Tr ungcoùteân laøQuaây Sôn (coøn go ïi laøQuy Xuaân hayQu y Thuaän). Soâng Qu aây Sôn baét nguoàn tö øvuøng nuùi ñ oài ôûphuûTraán An, Va ân Nam, ch aûyvaøo Vieät N am taïi Aûi Lu ng, qua m oät vuøngth ung luõng roäng lôùn vaøraát tr uømaät cuûa CaoBaèng, roài chaûy laïi sang Tr ung Quoác sau khitaïo neân moät caùi thaùc v aøo loaïi ñeïp nhaát chaâuAÙ, thaùc Baûn Gioác.

Tö øñaàu ñòa phaän xaõÑaïm Thuûy, chuùng toâiñaõnghe tieáng thaùc reo vaøcaûm nhaän ñ öôïc hôimaùt cu ûa n höõng côn möa ñ öôïc ta ïo neân tö øthaùc. Baûn Gioác hieän ra tröôùc m aét chuùng toâi,ñeïp vaøhuøng vóhôn nhieàu nhöõng g ì chuùng toâiñaõ ñöôïc th aáy t reân phim aûnh. Doøng soângQuaây Sôn ñeán Baûn Gioác chia laøm hai n haùnhtö øtr eân ñoäcao 50m ta ïo neân hai cu ïm th aùc nöôùcvôùi t reân hai chuïc caùi t haùc n hö nhöõng daûi luïatr aéng kh oång loàbu oâng giöõa kh oâng gian meânh

moâng xanh bieác cuûa nuùi röøng. Cuïm thaùc mâoättaàng h uøng v ó nhaát n aèm saâu tr on g ñòa p haänVieät Nam vôùi 5 caùnh thaùc tuoân traéng giö õa




maøu xanh caây coái n hö moät böùctr an h th uûy m aëc tuyeät ñ eïp. Cuïmthaùc baäc theàm 5 t aàng naèm ôûtrung tu yeán soâng Qu aây Sôn, theohieäp ñònh bieân giôùi Vieät Trungmôùi ñ öôïc kyùkeát giö õa hai nöôùc,1/ 3 th uoäc veà Tru ng Qu oác coøn2/ 3 thuoäc veàVieät N am …

Döôùi chaân thaùc Baûn Gioác laømaët soâng roäng, phaúng nhö

göông. H ai beân bôø laø nhöõngth aûm coû, vaït röøng xanh ngaét,nh öõng luõy tre qu en th uoäc, nh öõngñaøn traâu ung dung ga ëm coûthaätvoâtö , h oàn nh ieân.

Vu øng thaéng caûnh noåi tieángtöøng laømoät ñ ieåm noùng bieân giôùigiôøth aät yeân aû, thanh bình. Caùiñeïp huyeàn d ieäu voâtö cuûa xöùsôûth aàn tieân nôi haïgiôùi naøy p haûi la ønô i nuoâi d öôõng t ình hö õu ngh ò,tình yeâu th öôn g, loøng nhaân a ùi vaøkhaùt voïng h oøa b ình cu ûa conng öôøi. Ñöôïc nga û ngö ôøi t reânth aûm coûxan h beân bôøsoâng QuaâySôn, ñ aém mình trong hö ông

nöôùc n goït maùt cuûa nhöõng cônmöa tung ra töøth aùc, hoaëc choángbeøluoàn vaøo tr on g doøng xaûtr aéngnhö tu yeát sa , ngaém nh ìn r öøngnuùi xanh b ieác hoa ng sô, ch aécchaêaén con ngö ôøi seõtr ôûneân tr on gtr eûo t haùnh th ieän hôn vaø caûmnha än ñ öôïc söï voâlyùcuûa nhö õngtranh chaáp, ñoá kî thoângth öôøng…

Thaùc Baûn Gioác laømoät thöùquaøta ëng voâgiaùmaøta ïo hoùa ñaõdaønhcho non soâng gaám voùc cuûa chuùngta ôûñòa ñaàu phía Baéc. Tuy laømoätthaéng caûnh ñaõnoåi tieáng töølaâuvaø ôû moät vuøng bieân giôùi nhaïycaûm nhöng coùveûdan h thaéng ñaëcbieät naøy chöa ñöôïc ngöôøi VieätNam chu ùng ta qu an taâm ñuùngmöùc. Tron g khi chæsôûhö õu chö añaày 1/ 3 cuïm thaùc baäc theàmnhön g p hía ba ïn Tru ng Quoác ña õñaày tö xaây döïng haún nhöõng côsôûha ï taàng du lòch kh aùnguy ngabeân bôøbaéc soâng Qu aây Sôn vaø

ngöôøi Trun g Qu oác ñoå veà thamquan thaéng caûnh naøy heát sö ùcnh oän nh òp th ì phía bôønam Qu aâySôn cuûa chuùng ta xem chöøng vaãncoøn quaù hoan g vaéng, Vaãn ch ænhöõng haøng qu aùn va ø nhö õngchieác beø nö ùa khaù ñôn sô cuûangöôøi d aân Ñaïm Thuûy vaøkhaùchdu lòch ñeán coøn ra át th öa th ôùt. Dö ïaùn môøi goïi ñ aàu tö khu du lòchBaûn Gioác v aãn coøn trong ngaênkeùo cu ûa caùc cô quan chöùc n aêngCa o Baèng. Coù caûm giaùc vôùichuùng ta, Baûn Gioác vaãn coøn laømoät naøng t ieân ñ eïp bò boûqu eântrong röøng .

Coùleõcaàn söï qu an taâm m aïnhmeõ, caáp th ieát vaøcu ï th eåh ôn cuûacaùc cô qu an nhaø nö ôùc tru ngöông, ñ òa phö ông, nha át laø cuûanga ønh du lòch vaø cuûa tâaát caûchuùng ta, ñeåBaûn Gioác th ö ïc sö ï laømoät ñ òa chæ du lòch xöùng ñaùngvôùi veûñeïp m eâhoàn vaøvò tr í heátsöùc nhaïy caûm cu ûa noù.q





aùn Vaên Long

Ngon hôn baát cöù loaøi caù naøoTìm tr on g caùc t aøi l ieäu (chæ

tr on g taøi lieäu thoâi, chöùngöôøi v ieátbaøi naøy cu õng chöa coùd ieãm phuùcth öûqua) t hì caùc nhaøaåm th öïc hoïcñeàu ñaùnh giaùth òt caùAn h Vuõraátcao: traéng , quaùnh va øthôm n gonhôn baát cö ùloaøi caùnaøo cu ûa soângnö ôùc. Tron g con caù Anh Vu õ,

phaàn tu yeät nhaát laøcaùi k hoái suïnmoâi. Caùi khoái su ïn naøy ch aúngnhöõng raát gioøn maø coøn chöõañöôïc beänh.

Duøcoùcheábieán theo caùch naøo,thì ca ùch ngon nhaát vaãn laøhaáp caù.Khi baét ñ öôïc, ngö ôøi ta th öôøngmoå vaørö ûa saïch caù, sa u ñoùöôùp

göøng v aømoät v aøi loaïi gia vò vaøobu ïng, t heâm ch uùt nöôùc m aémngon. Cu oái cu øng cuoán caûcon caù

vaøo m oät taám laù göøng vaø haápcaùch thuyû. Caùhaáp seõgiö õñ öôïcnguyeân caùc chaát boå vaø thômng on hôn baát cö ùk ieåu caùch cheábieán khaùc, bôûi vaäy, cuõng la ømoùnñöôïc öa t hích hôn caû.

Thòt caùAnh Vuõthöôøng ñöôïcduøng keøm vôùi ch uoái xan h, kheá

xan h, ba ùnh ña t ra ùng, r au muøitaøu , t ía toâ, d ieáp caù, xö ôngxoâng...Chaúng th ích aên th eo loái


Huyeà thoaïicaù Ah Vuõ

ngöôøi daâ Baïch Haïc, thaøh phoá Vieät Trì (Phuù Thoï) thöôøg keå veà caù Ah Vuõ,ñaëc saû oåi tieág haát cuûa thaøh phoá ngaõ ba soâg moät caùch raát töï haøo.nhöõg caâu chuyeä veà loaøi caù huyeà

thoaïi aøy luoâ ñöôïc löu truyeà troghaâ daâ heát theá heä aøy ua theá heäkhaùc. Theá hög giôø ñaây, thaäm chí gay caû lôùp treû ôû laøg vaï chaøi vegaõ ba soâg, hieàu göôøi cuõg chaúgbieát hìh thuø co caù ra sao, daøi gaé

theá aøo. Huyeà thoaïi veà caù Ah Vuõ, vì theá maø caøg theâm oåi tieág.





Haáp daã Vöôø quoác gia

U Mih Thöôïg

nöôùc ta coù hieàu khu döï tröõsih uyeå theá giôùi, ñieå hìhhö Vöôø quoác gia Caùt Baø,Caà Giôø, Caùt Tieâ... ñaõ ñöôïcUnESCO coâg haä.

Ñaây laø söï phog phuù, ña daïgsih hoïc cuûa thieâ hieâ vaøkhaû aêg baûo veä gì giöõ moâi

tröôøg trog laøh cuûa Vieätnam.

traàn troïng trí

Taïi v uøng ñaát Raïch Giaùthuoäctænh Kieân Giang , nôi conngöôøi vaøthieân nhieân coøn

lö u giöõñöôïc n eùt hoàn nhieân haøophoùng, baûo toàn heäsinh thaùi röøngngaäp nöôùc treân ñaát th an buøn.Qu a ñ où, Thu ûtöôùng Chính p hu ûñaõqu yeát ñònh chu yeån ha ïng khuba ûo t oàn th ieân nhieân vaødi t íchlòch sö û U Min h Thöôïng thaønhVöôøn Quoác gia U Minh Th öôïng.

Ñoäc ñ aùo hôn nöõa, th eo caùc n haøngh ieân cö ùu th ì U Minh Th öôïnglaøröøng m öa ñ öùng vaøo haøng thöù

ha i t reân theá giôùi, chæ sau rö øng

Am az on cuûa Braz il. Ñaây laøvu øngñaàm laày m eânh moâng, ñ aát p haânvaøñaát pheøn troän laãn, coùnôi thaáphôn maët nöôùc, nh ôø ha ûi löu ôûThaùi Lan chuyeån ñaát buøn ñeán boàicao laàn laàn, son g song ñoù, d oøngnöôùc Cöûu Long b oài laéng ñ aát p huøsa ta än cao ngu yeân Taây Taïngmang ñeán taêng phaàn maøu môõ.Gioùmuøa töøvònh Thaùi Lan th oåivaøo laøm nöôùc ö ùñoïng haøng naêmneân goïi laøLaùng Bieån. Kieân Giangxöa k ia roäng lôùn goàm U Minh va øPh öôùc Long. Nhieàu raïch baétngu oàn tö øbieån tu ûa ra kh aép nôikh oâng coù ñöôøng p haân nöôùc.

Theo coå söû, Kieân Giang ñöôïc

hình th aønh trong ñ eä töùngu yeânñaïi, t öùc laøthôøi kyøyeân tónh cuûatraùi ñ aát, khoâng coùbieán ñoäng, v ìnôi ñ aây khoâng coùnuùi cao haynhöõng loaïi caùcuûa n höõng n guyeânñaïi trö ôùc. Do ñ oùñaõkha úng ñònhsö ï soáng cuûa sinh vaät kh oâng phaûixöa laém.

Röøng U Min h Thöôïng laømoätnguoàn lôïi kinh t eádoài daøo, goàmcaùc loaïi caây: Ñöôùc, veït, maém,coùc, daù, su, traøm, d öøa nöôùc...Haøng naêm, röøng saûn xu aát moät soálôùn laâm saûn coùgiaùtr òkinh teácao.Ngoa øi ra, r öøng coøn baûo veäphaànlôùn cho v uøng naøy traùnh khoûi naïn

Söông sôùm U Minh. aûnh: Traàn Lam




ngaäp lu ït.Ña ëc bieät hôn nöõa laøVöôøn Quoác gia U M inh

Thöôïng coùchöùc naêng baûo toàn maãu chuaån mang caápNhaønöôùc veàheäsinh thaùi röøng t raøm öùng p heøn tr eânñaát th an bu øn, b aûo toàn heäsinh hoïc t reân nhieàu maët,ba ûo veädi tích lòch sö ûcaùch maïng xu yeân su oát hai thôøiky øchoáng Ph aùp vaøchoáng Myõ. Vöôøn Quoác g ia UMin h Thöôïng coøn laønôi ngh ieân cöùu, h oïc taäp th amqu an , giaûi trí cho nhaân daân, goùp phaàn d uy t rì caânba èng s inh th aùi, g ia ta êng ñ oäche p huûcuûa rö øng, ba ûoñaûm an ninh moâi t rö ôøng vaøsöïphaùt tr ieån beàn vöõngcu ûa mieàn chaâu thoåñoàng baèng Nam boä. Vì v ieäc thieátlaäp kh u döï tröõsin h qu yeån theágiôùi nhaèm thöïc h ieänchöùc naêng baûo toàn ña d aïng d i tru yeàn, heäsinh th aùiva øcaûnh qu an . Ñoàng thôøi, khu döï tröõsinh quyeåncoøn thö ïc h ieän chöùc naêng phaùt trieån, thuùc ñ aåy phaùttr ieån kinh teábeàn vöõng veàsin h th aùi cu õng n hö caùcgiaùtr ò vaên hoùa truyeàn thoáng . Trong heäsinh thaùi

röøng öùng pheøn ñoàng baèng soâng Cöûu Long ña phaànlaøheäthöïc vaät cu ûa Vö ôøn Quoác gia U Minh Thöôïngman g ñænh ñ ieåm cuûa rö øng nguyeân sinh, vôùi ñ aëc tínhöu hôïp tr aøm hoãn giao caây laùroäng vaøöu hôïp tr aømtr eân ñaát t han bu øn vôùi d ieän tích hôn 4.000 ha, caûnhqu an haáp daãn v ôùi 250 loaøi thö ïc va ät, tr on g ñ oùcoùnhieàu loaøi quyùh ieám ñöôïc ghi vaøo sa ùch ñoû, ñ ieån

hình nhö maät caät, ñòa lan , beøo t aûn nhoïn... Coøn veàñoäng vaät, goàm 25 loaøi thuù, thuoäc 10 hoï, t ron g ñoù,

coùcaùc loaøi ñ öôïc ghi v aøo saùch ñoûôûnö ôùc t a vaøca ûtheágiôùi nhö raùi caù, vuoát beù, raùi caùloâng muõi, meøocaù, teâteâJav a. Caùc nha økhoa hoïc ñ aõghi nhaän ñöôïc

185 loaøi ch im thuoäc 39 h oï ta ïi Vö ôøn Qu oác gia UMinh Thöôïng (chieám ga àn 17% so vôùi 825 loaøi ch imcu ûa nöôùc ta).

Vaøo cu oái n aêm 2004, coùkhoa ûng 1.900 ha röøng ta ùisinh tr eân ñaát th an bu øn phaùt tr ieån tö ôn g ñoái toát.Cu øng t hôøi ñ ieåm naøy, soálöôïng chim taïi Vö ôøn Quoácgia U Minh Thöôïng t aêng toác ñoät bieán, hoï coø, le le,d ieäc, giang sen , boàcaâu noâng keùo veàñ oâng ñ aûo, ñaâylaøtröôøng h ôïp ñaëc bieät coùleõheäsinh thaùi cu ûa v öôønth ích ngh i cho ch im muoâng , do ñ aëc ñ ieåm ñaát la ønhchim ñaäu . Taïi ñaây, coøn coùgioáng chim quyùlaøgaøsoùi(caùi ñ aàu xa tr oâng n hö soï döøa). Ca ùc naêm qu a, soálöôïng kha ùch du lòch veà Vöôøn Q uoác gia U MinhThöôïng taêng toác ñ aùng keå, gaàn caûtrieäu lö ôït khaùch ,coùca ûca ùc ñoa øn khaùch nöôùc ng oaøi th am qu an , dohieän nay du kh aùch raát th ích caûnh qu an th ieân nh ieân,sinh thaùi, veàn guoàn, bôûi ñ aây laøsöùc huùt lôùn lao choñaàu tö phaùt t rieån du lòch.

Vöôøn Q uoác gia U Minh Thöôïng ñ aõxaây d öïnghoaøn chænh 5 tuyeán du lòch ra át thu huùt d u khaùch.Ñoùlaø: Khu rö øng n gu yeân s inh tr eân ñaát than buøn,röøng tr aøm taùi sinh vôùi höôn g tr aøm quyeán ruõ, tuyeánsa ân ch im , saân dôi, tuyeán quan sa ùt caùc ñ aàm th uûysinh, quan saùt saân chim , caâu caùgiaûi tr í laønh maïnh,tuyeán tham quan caùc khu ñoäng vaät, caùc loa øi r aùi caù,

caùc loaøi caày khæ... N hieàu ngöôøi khaúng ñònh raèng ñaâylaølaùph oåi xanh cho vuøng ch aâu thoåCö ûu Long.

Hieän n ay , nö ôùc ta ñ ang xaây d öïng hoàsô ñ eàcö ûUN ESCO coâng nh aän khu döï trö õsinh quyeån U M inhThöôïng ñeåtaïo ñ ieàu kieän phaùt tr ieån th uaän lôïi.q




oâ toâ ñöôïc môû roäng leân lö ngchöøng nuùi Phuïng - xö a coùnhöõngngoâi chuøa coå- ta ïo cho vuøng SuoáiVaøng, th öôøng goïi la øMa ThieânLónh, th aønh moät khu d i t ích ñoäc

ñaùo, coùkhaûnaêng kh ai tha ùc dulòch khaùhaáp daãn.Noùi ñ eán nuùi BaøÑen, n göôøi ta

nghó ngay ñ eán Ñieän Baøha y LinhSôn Tieân Thaïch Ñoäng. Ñieän Baøôûñoä cao 350m, kh u vö ïa naøy coùChuøa Thöôïng (chuøa Baø), ChuøaHang... Coù nh ieàu truyeàn thuyeátda ân gian keåveàBaøÑen nhö : söïtích na øng Ñeânh, tr uyeän Lyù ThòThieân Höông... ñöôïc t ru yeàn tu ïngtrong daân gian (duøñaõñö ôïc vieátthaønh sa ùch hoa ëc d aøn döïng thaønh

phim , nhö ng chuûyeáu vaãn döïavaøo caùc tr uyeàn thuyeát).

Chuyeän keå veà moät ñ oâi tra itaøi, gaùi sa éc ôûhuyeän Quan Hoùa(na y la ø hu yeän Tra ûng Baøng )ngu yeän öôùc ñ ính hoân cuøng nhau .Ch aøng t rai teân laøLeâSóTrieät, vaênvoõsong toaøn coùtaám loøng aùi quoácöu daân. N gö ôøi con ga ùi t eân laøLyùThò Thieân Hö ông v oõ ngheä raátgioûi, nhan saéc m aën maø, coùla øn dabaùnh maät. Giöõa buoåi loaïn ly,chaøng t ra i Leâ Só Trieät gaùc tình

rieâng leân ñöôøng toøng quaân cö ùunöôùc, giaûi thoaùt nhaân daân khoûicaûnh noâleäla àm than . Hai ngö ôøi

th eànguyeän bao g iôønon soâng h eátcaûnh lö ûa binh, d aân tình kh oângcoøn khoán kh oå, ch aøng tr ai seõtrôûveàcuøng naøng keát toùc xe tô. N aøngLyùThò Thieân H öông, ngö ôøi con

gaùi xöù Traûng ôû laïi queâ hö ôngmoät daï th uûtieát chôøcha øng. N aøngThieân H öông laøngö ôøi moä ñaïo.Moãi dòp Nguyeân Tieâu , naøngthöôøng leân nuùi leãPhaät. Moät ngaøykia tr eân ñöôøng leân nuùi vieángchuøa, na øng bò boïn cöôøng sônthaûo khaáu chaën ñöôøng u y h ieáp.Boïn chuùng th aáy Thieân Höôn gnhan saéc maën m aø neân chaúngnhöõng m uoán cöôùp haønh t ra ng,taøi v aät maøcoøn muoán baét naøng ñeåth oûa maõn th uùtín h. LyùThò Thieân

Höông choáng traûraát qu yeát lieät,nhöng v ì thaân gaùi daëm tr öôøng,sö ùc yeáu theácoâphaûi n haøo xu oángvö ïc saâu ñ eå qu yeân sinh, qu yeátkhoâng chòu hoen oá than h d anhtrong tay boïn q uyûdö õ.

Ñeâm aáy nha øsö truï tr ì ngoâichuøa treân nuùi ñöôïc n aøng baùomoäng. Hoâm sau, oâng xu oáng vöïcsaâu tìm, ñ em xaùc th aân naøng ñ i antaùng. Daân g ian t ruyeàn raèng naøngLyù Thò Thieân H öôn g raát linhhieån, lu oân p huøñoächo nhaân d aân

tr on g vu øng ñ öôïc n hieàu aânphöôùc. N göôøi ta laäp ñ ieän th ôøBaøtreân n uùi. töøñoùnuùi coùteân laønuùi

Baø Ñen. Khi ch uùa Ngu yeãn leânngoâi, xöng hieäu Gia Long, vuatö ôûng nhôùñeán chuyeän k hi boântaåu khaép mieàn Nam vaølu ùc ñ eánnuùi ñöôïc Baømaùch baûo neân thoaùt

naïn, lieàn sai Ta û qu aân Leâ VaênDuyeät - Toång t raán thaønh GiaÑònh, leân nuùi la øm leãsa éc phon gcho Baø da nh hieäu Linh SônThaùnh Maãu, ñaët teân chuøa BaølaøLinh Sôn Tieân Th aïch Tö ï va øta ïctöôïng Baø baèng ñoàng ñen ñeånhaân daân ch ieâm baùi, phuïng thôø.Saéc ph ong ñoùveàsau ñaõbò tha átlaïc. Ñ eán ñôøi vua Baûo Ña ïi, vua ñaõtaùi saéc p hong cho Baø.

Ñieän Baøñ öôïc xa ây döïng döïava øo t heá nuùi töømoät m aùi ñ aù tö ï

nhieân nhoâra ta ïo thaønh am ñoäng.Voøm maùi ca o 2,5m, cö ûa roäng 6m .Hai beân ñöôïc xaây gaïch oáp sa ùtvaùch ñaù. ÔÛgiö õa coùxaây coät gaïchchoáng ñô4, v oøm maùi ñ öôïc xaâynoái t heâm taïo thaønh 2 lôùp ñ ieändaøi 8m duøng laøm nôi th ieän namtín nöõñeán ch ieâm baùi, haønh leã.Tron g ñ oäng thôø coát Baø (töôïngBaø) vaøcaùc tieân nöõ.

Thaùng Gieâng h aøng n aêm, thieännam tín nöõthaäp p hö ông veàn uùilaøm leãvieáng Baøvaøcaàu taøi, xinloäc. Ñaëc bieät, n gaøy muøng NaêmThaùng Gieâng haøng naêm - ngaøyVía Baø coù haøng ch uïc va ïn löôïtngöôøi ñ eán vieáng leã. Su oát tron gnaêm, m oãi ngaøy ñeàu coù ngöôøihaønh höông veànuùi v ieáng Baø, laïyPhaät.

Truyeàn th uyeát veà Baø Ñen,Linh Sôn Thaùnh Maãu, vôùi quaùtr ình laâu daøi xaây döïng heäthoángchuøa, ñ ieän, am, ñ oäng... cuøng vôùinh ieàu sö ï tích oan h lieät t rong lòch

söûcaùc cu oäc khaùnh ch ieán choángngoaïi xaâm ñaõ toâ ñaäm yù nghóalòch sö ûnuùi BaøÑen . YÙnghóa lòchsö ûkeát h ôïp vôùi caûnh quan huøngvócuûa n uùi ñaõtaïo neân khu d i tíchlòch sö û - vaên hoùa noåi t ieáng ôûNam boä vaøcaûnöôùc. Hieän nay,haøng naêm nuùi Baø Ñen th u huùthaøng tr ieäu löôït ngöôøi khaép nôitrong nö ôùc, keå caû khaùch nö ôùcngoaøi ñ eán du ng oaïn va ø chieâmbaùi.

Nuùi BaøÑen ñaõñöôïc BoäVaênhoùa Thoâng tin xeáp haïng laødi t íchlòch sö û - vaên hoùa th eo Qu yeátñònh soá100 ngaøy 21.01.1989.q




chuyeån, than h th oaùt maøcöùng coûilaïthöôøng. Nha øvu a heát nh ìn neùtbuùt laïi nhìn ngöôøi, chôït n haän ranaøng nh ö moät tieân nöõ ñaõ côõinhöõng cu ïm maây tr aéng treân neàn

tr ôøi ñ aùp xu oáng hoaøng cung. Söïphaùt h ieän aáy khieán nhaøv ua r eoleân t rong loøng: "OÂi! ph uø dungñaùy n öôùc, theámaøtöølaâu ta ñ aõ…"Vua t ru yeàn ban taëng ch o naøng"Ngoïc lon g k im nhó". Bích Caâuqu yøxuoáng taï ôn ñ öùc vua . Khingaång leân, naøng nhaän ra aùnh maétcuûa hoa øng haäu neùm veà phíamình saéc laïnh vaøu toái. Coùba ogiôøbaøhoa øng laïi yeâu meán caùcphi. Bích Caâu muoán ñöôïc baøy toûcu øng hoa øng haäu moät lôøi g ì ñ où

th aät taâm tö . Theánhöng, nhìn n eùtmaët ng hieâm tran g, kh oâla ïnh cuûahoaøng haäu, n aøng bieát nhöõng lôøigiaõi baøy cu ûa mình khoùloøng ñöôïcñoùn nhaän.

Sau moät naêm ñöôïc tieán cöûva øo cung, ñoù laøñeâm ñaàu tieânnaøng ñ öôïc soáng cu øngvua…N höõng hoa kieång ba øytra ng t rí trong n oäi cung ñ eïp v aøqu í h ieám nh öng yeáu ñuoái, xanhxao. Coùlaàn nhìn th aáy th aùi g iaùmcho n gö ôøi khuoân vaùc nhöõng

chaäu caây kieång aáy, ñ em xu oángvöôøn th öôïng u yeån roài m an gnhöõng chaäu kieång khaùc vaøo th aytrong noäi ñ ieän, vöông phi ñ aõchaïnh loøng ñ eå rôi nhöõng gioïtnöôùc m aét. Ca ây coûcaàn khoâng khí vaøaùnh sa ùng nhö naøng theøm khaùttình yeâu. Caøng nga øy, vua caøngsay ñaém v öông phi. N gö ôïc laïi,vö ông p hi caûm thaáy v ua n gaøycaøng trôûneân xa laï. N ha øvua ñaõban ta ëng cho naøng nhieàu aânsu ûng, naøo laø lu ïa laø ga ám voùc,

chaâu ngoïc, vinh quang…Duy coùmoät ñ ieàu Bích Caâu mong ñôïi m aøvu a khoâng bao giôøcoùñöôïc, ñoùlaøsöï ñoàng cam, chia seû. Söï ñoøihoûi naøy caøng t rôûneân p huøphieámñoái vôùi m oät v ò vua. Aån sa u saécñeïp v aøtuoåi treûcuûa vöôn g phi laømoät kh o taøng phong phu ùva øgia øucoùmaøvu a khoâng coùch uùt kha ùinieäm naøo khaùm phaù. N haø vuachæ nh ìn thaáy vaø chaïm ñ öôïcphaân nöûa con n gö ôøi naøng, tr on gkh i vö ông p hi m uoán ñ öôïc soángvôùi v ua baèng ta át caû. Ñoùlaønoãiñau khoå thaàm laëng cuûa vöôngphi trong cuoäc soáng laàu son ga ùc

tía …Naøng nhôù ñeán ñeâm traêngga ëp gôõnh aøvu a naêm na øo va øaoöôùc p haûi chi cuoäc ñ ôøi naøng ñöôïckeát thuùc nga y t rong ñ eâm tr aêngaáy ñ eå hình a ûnh ñöùc vua luoân

soáng m aõi tr on g t im naøng.Nhöõng ngaøy cuoái n aêm, hoa øngcung ch ìm ngaäp tron g yeán t ieäc.Nhöõng buoåi thieát trieàu khaåntröông, n hieàu vaán ñeà troïng ñaïicu ûa quoác gia ñ öôïc gaùc laïi ñôïingaøy la ønh thaùng toát. N höõng reømcöûa ñ öôïc th ay môùi. Aùo m uõnhaøvuøa, h oaøng haäu vaøcaùc p hi t aànñöôïc m ay môùi baèng lu ïa laøga ámvoùc qu í hieám. Hoaøng cu ng tö ngbö øng n ha õ nh aïc tron g nh öõngngaøy naøy caøng gôïi leân noãi buoàn

nh ôù qu eâ hö ông cuûa Bích Ca âu.Khuoân v ieân Ngu yeãn Gia Trangva ãn coùñ aøo, nguyeät, qu eánh öngthaám ñaãm muøi d aân daõ. N gaøy aáy,naøng coøn laøm oät coâbeùN guyeãnCô hay mô m oäng , ñ aõ bieát laømthô tr ong sö ï kinh n gaïc cuûa th aàygiaùo veàyùtöôûng vaøneùt buùt cuûanaøng. Ch a m eï naøng yeâu con r aátmöïc vaøcoùngôøñaâu ch ính sö ï taøihoa aáy ñ aõñaåy n aøng v aøo cungca ám. N gaøy naøng böôùc leân kieäuhoa t ieán cung , m eï na øng ñaõngaát

ñ i coøn cha naøng chæ bieát laëngnhìn th eo con gaùi m aøn öôùc m aétlö ng t roøng. Khuoân v ieân N guyeãnGia Tran g kh uaát daàn, coøn ñaâunhöõng ngaøy eâm ñeàm xö a cu õ.Khoâng th eådöøng ñöôïc, n aøng kh eõveõn reøm kieäu hoa . Phía sau naønglaøca ùnh ñoàng khoâ chaùy, nöùt n eûtraûi roäng. Tö øng ñ oaøn ngöôøinoâng d aân ke ùo n hau ñ i thaphöông caàu thö ïc xöùngö ôøi. Ñoùlaøhình aûnh cuoái cuøng ngoaøi h oa øngcung maønaøng nh ìn thaáy ñöôïc…

Ngö ôøi ta chæqu en n hìn thaáymoät vöôn g p hi Bích Caâu vôùinhan saéc tuyeät tr aàn t rong vinhqu ang cu ûa m oät baøph i ñ öôïc vu asuûng aùi. Kh oâng ai b ieát raèng ñeâmñeâm nôi cun g caám, cun g p hi ñ aõngoài ñoái boùng moät mình beân aùnthö, coâ ñôn vaø traên trôû. Naøngñoïc la ïi ñ öôïc nhöõng v aàn th ô ñ öôïcvieát ra baèng ch ính m aùu tim mìnhroài xeùboû, r oài laïi t haûo tieáp . N aøngth aáy mình baát lö ïc t röôùc ngoân tö ø,ñoâi m aét ngö ôùc nhìn phía caámth aønh ñ aãm leä. “Keâ minh thaäpsaùch, keâ minh thaäp saùch...Ta seõnoùi gì vôùi vua ñ aây, N göôøi seõ

nghó gì, N gö ôøi seõ pha ûn öùng rasao! Baát g iaùc vöôn g p hi la ïnh toaùtngö ôøi. Tieáng ga ø ga ùy vang ba ùohieäu buoåi saùng. Laïi moät ngaøytroâi qua. Moät n gaøy môùi laïi ñ eán,

lu ïi ta øn, teû nhaït. N goaøi kia ,nhöõng g ì ñaõxaûy r a? Naïn cöôøngquyeàn, m aát muøa, ñ oùi keùm, giaëccoûvaøp hieán loa ïn, d aân tìn h ñ ieâulin h ñoùi khoå. H ôn ai heát, naøngnhìn th aáy ñ öôïc sö ï yeáu ñuoái, baátlö ïc cuûa n ha ø vu a t rö ôùc sö ï laïmqu yeàn. Trieàu Traàn ñaõtr ôûneân su yvi kh où beà cöùu va õn. Coøn ñaâunhöõng ngaøy oa i huøng, h ieån haùchxö a kia! Nhaân daân kh oâng coønmoät loøng, moät daïh öôùng ñeán vuanö õa. Ñaõtheá nh aøv ua coøn coùyù

ñònh gaây h aán vôùi Chieâm Thaønh.Laïi nhöõng cuoäc vieãn ch inh, m aùucuûa nhaân d aân vaøtöôùng só seõñoånga äp tr aøn maët ñaát ñeå ve v uoátloøng hieáu th aéng cuûa vò vua tr eû.Tìn h yeâu cu ûa vua ñoái vôùi n aøngcuõng ch ælaøngoïn löûa m ong m an hdeã daøng bò daäp taét cho ha øoqu an g chieán tha éng...

Saùng nay treân ñöôøng ñeánvieáng cu ng hoaøng haäu, moät ngh ith öùc khoâng th eå th ieáu ñöôïc vaøonh öõng ngaøy leã laït, vöông phi

môùi ha y raèng moät d anh só saukhi d aâng sôùch eùm baûy teân nònhth aàn kh oâng ñ öôïc vua chaáp nhaänñaõtreo aán t öøqu an . Naøng raát qu í meán v ò danh só na øy. Ñaõbao laànvö ông ph i ñ oïc ñöôïc trong ñoâimaét oâng noãi lo toan th a th ieáttröôùc chính sö ï, söï coâ ñôn cu ûacon ngöôøi a áy giö õa baày toâi n hoánhaêng cuûa nhaøvua. N höõng conngöôøi nhö danh só giôøñ aây g iöõahoaøng cung chæ ñeám ñöôïc tr eânñaàu ngoùn ta y. Danh só ra ñ i,

hoa øng cung laïi m aát theâm moätcon ngö ôøi taøi naêng vaø coù taámloøng. Buoàn raàu vaø meät moûi,vö ông p hi chaäp chôøn t hieáp ñ i.Trong m ô naøng n hìn th aáy ñ öùcvua bòvaây buûa giö õa lu ùc nhuùc raénrít vaøsaâu boï. Vö ôn g p hi theùt leânmoät t ieáng k inh hoa øng, giaät m ìnhböøng tænh. N aøng la ïnh toa ùt ngöôøi,moà hoâi vaõra nh ö taém. Khoâng ,ñaõñeán lu ùc caàn phaûi göûi ñ eán vuanhöõng ñ ieàu maøta a áp uû. Vö ôn gphi ñ oát th eâm moät n go ïn ba ïch laïp.Naøng ngoài t röôùc aùn thö , caàm laáybuùt loâng ch aám vaøo nghie ânmöïc…



- Taâu leänh baø! Thaùnh thöôïng giaùlaâm!Vöôn g p hi run ra åy suyùt ñ aùnh rô i quaûn bu ùt. Naøng ch ôït

ngh e boài h oài xuùc ñ oäng laï th öôøng, len vaøo tim naøng moätnieàm aám aùp. "Ta vaãn laøngöôøi ñ aøn baøñöôïc nhaøvu a yeâuquí nhaát ö ?" Maët naøng ö ûng ñ oû. Maøn tröôùng khueâphoøng

kh eõlay ñoäng, ñöùc vua hieän ra . Vö ông phi cuùi ñ aàu th i leã:- Thaàn thieáp raát v u i m öøng ñ öôïc ñ oùn tieáp beäh aï. Chuùc

beähaï an khang tr öôøng thoï.Ñöùc v ua khoaùc t ay, m æm cö ôøi hoûi:- Ta ôûlaïi ñ aây ñeâm nay , p hi coùba èng loøng kh oâng?Vöôn g phi cu ùi m aët th eïn th uøng:- Bao giôøthaàn th ieáp cuõng mon g ñöôïc ôûbeân caïnh beä

haï.- Xua ân veà, phi coùvui khoâng?- Thaàn thieáp raát ñoãi v ui m öøng tröôùc caûnh ñaát trôøi g iao

hoaø.Vöôn g phi cö ôøi töôi nhöng ñoâi m aét ñ aõphaûn boäi naøng.

Nhaøvu a ch ôït h oûi:- H ình nh ö ph i ñ ang coùñieàu gì p hieàn muoän?Vöông phi quì su ïp d öôùi chaân vua:- Muoân ta âu beähaï, thaàn thieáp laøcon gaùi cu ûa keûthaàn

daân heøn moïn, thuûô nhoûñ öôïc hoïc haønh bieát chuùt ít chöõnghóa naøo daùm th i thoácuøng ai. Ñeâm xu aân, t rôøi ñ aát môùimeû, t haàn th ieáp coùñoâi lôøi t aâm sö ïcu øng beähaï. Xö a Taây Thibieát h y s inh tình rieâng cho v ieäc lôùn, huoáng chi thaàn th ieáplaøhaøng con daâu tron g vöôn g t rieàu sao la ïi laøm ngô tröôùcchính tr öôøng. Neáu nhö nhöõng lôøi thaàn th ieáp noùi r a ñaâygoùp phaàn cho sö ïan vui cuûa tr aêm hoï, thaàn th ieáp cheát cuõngcam loøng…"

Vu a ñoùn laáy baûn ñ ieàu traàn "Keâ minh thaäp saùch" coøn

chöa ra ùo m öïc. Döôùi ngoïn ba ïch laïp, vaãn nhö ñeâm tr aêngnaêm naøo, n eùt buùt saéc saûo, thanh taân hieän leân ñaäp vaøo m aétvua: "Moät, beàân goác n öôùc, tr öøkeûñaïo ta øt hì d aân chuùngñöôïc yeân. Hai, g iöõneáp xöa, boû phieàn n hieãu th ì tr ieàucöông khoâng roái. Ba, trò keûlaïm quyeàn ñ eåt rö ømoït nöôùc.Boán, ñ uoåi keûnhuõng laïi ñ eåbôùt vô veùt daân. N aêm, m ôûloáicho nho phong ñeångoøi lö ûa ñoùm ñöôïc raïng soi cu øng maëttrôøi, maët traêng. Saùu, caàu lôøi n oùi thaúng ñeåñöôøng ngoân lu aänñöôïc môûr oäng nhö cöûa thaønh. Baûy, tron g v ieäc keùn quaânneân laáy haïng coùduõng lö ïc hôn laøhaïng coùvoùc d aùng lôùn.Taùm, choïn tö ôùng neân duøng ngö ôøi thao lö ôïc hôn laøba äc coùth eágia. Chín, kh í giôùi coát tin h nhueähôn laøhoa hoeø. Möôøi,taäp traän phaùp caàn chænh hôn laømuùa nhaûy ñeïp maét". Ñoïc

xong v ua cuoän tôøgiaáy laïi, nhíu maøy laëng thinh moät luùcroài thoát leân:

- Ph i cu ûa t a vaên hay ch öõñeïp, la ïi coùñaàu oùc vöôït quacaây kim sô ïi chæcu ûa ñ aøn baø, th aät ñ aùng quí th ay!

Vua ñôõvö ông ph i ñ öùng daäy…Ngoaøi k ia trôøi ñ aát chuyeån muøa, caây coái ñ aâm choài, naåy

loäc. H oa xuaân nôi vöôøn th öôïng u yeån nga øo n ga ït thoaûngva øo nôi cung caám. N goïn ba ïch laïp môøaûo soi loan phoøng.Muøi h öông aáy, chaên goái a áy…gôïi m ôûmoät ñeâm daøi h oa nla ïc. Khi truùt h eát a ùo m aõo caân ñai, n haøvua t rôûveàbaûn naêngcuûa m oät gaõñ aøn oâng say ñaém vaøchieám ñoa ït. Vöôn g p hingh e ñ au nhoùi loøng khi ba át ch ôït nhìn th aáy baûy ñ ieàu tr aàn"Keâminh thaäp saùch" rôi laên loùc xuoáng saøn nhaø.

]Trong ñaém say, nhaøvu a ñ aâu hay raèng vö ông p hi BíchCaâu ñaõvu øi m aët xuoáng ñ oáng chaên ñeåg iaáu ñ i nhöõng g ioïtnöôùc m aét t uyeät voïng…q



Vuõ MaõoCa truøThôøi cuoäc maáy ñoåi thayBuoàn troâi ngaøy dó vaõngCa truøñau baûng laûngNgöôøi ôi naøo coùhay!

Hoài sinh bao kyøthuùRung ñoäng thing khoâng xaTyøbaøhaønh r eùo raétPhoácoåvoïng lôøi ca

Taâm hoàn coâgaùi treû

Beùñaøo nhoûthon thonÑieäu ñaøn say nhòp phaùchThao thöùc thuôûvaøng son

Naâng hoàng hoàng tuyeát tuyeátBaùu vaät töøngaøn xöaLôùp buïi t raàn che phuûAÛi ñaøy pha naéng möa

Vaãn oùng vaøng höông toaûÑieäu ca coådaân gianÑaèm saâu hoàn laõng ñaõngMeânh mang quyeän gioùngaøn

Coùchi nao bì saùnhNuoái t ieác hoaøi coånhaânGioïng ca truølay ñoängLuyeän sôùm khuya chuyeân caàn

Göông daøi ñaêng ngôøi saùngÑaõmoät trôøi buoàn ñauLaëng thaàm t roâi saâu aånCöïc laùch luoàn cöûa sau

Thaêng traàm caàm ca nghieäp

Ngoïn löûa böùc hoài sinhLoøng ngöôøi say lay ñoängRaïng r ôõaùnh bìn h minh

Coäi nguoàn ngaân xao xuyeánÑaém tuï hoài cuoäc chôiÑôøi khaét khe tao nhaõThính phoøng sang cao vôøi

Voïng ñaøi xöa lieãu ruûNhôù"Daáu ñeïp HoàGöôm"Ñaäm ñaøtìn h thu thaûo

Daâm ñaøm sen choán thôm.

Chuyeán bay HaøNoäi-Fr anfurt, ngaøy 5/9/2005




Vaãn tieángaø ôi...

Ba laêm naêm aáy baûy ngaøy

Ñaâu ngôøcoùmoät phuùt giaâytr uøng p huøng

Phuùt giaây ngöôøi m aát la ïluøng

Ngöôøi coøn ngöûa maët ñaátcu øng trôøi cao

Ph oâi p ha ñaâu ñôïi, naøo chôøMaøThuøy ñan g ñoùbaây giôø

ngaøy xö aGioùxanh coûngoïn löa thöaMaây vaøng traûi lu ïa traêng

vöøa ñoùn EmHaèng Nga chaûi toùc söôn gmeàm

Boùng Th uøy laãn boùng saoñeâm Ph oåCö ôøng

Ba laêm naêm aáy voâth öôøngBaûy ngaøy ngaén nguûi la âu

chöøng th ieân th uLaâu ch öøng gioïng haùt lôøi

ruQu a bao ñ ôøi meï voøng tö ø

vaønh noâi

AÂm vang gaàn guïi xa xoâiThieát th a vaãn tieáng: "AØ

ôi… tìn h ngö ôøi…"

Nguyeãn Theá Kyû

Ñeâm

cuoái heøSôùm nao anh ñaõleân ñöôøngChieàu nay goác phöôïng saân

tröôøng ñoûauNhaët töøng caùnh nhoûhoa chaoCaùnh töôi, caùnh heùo caùnh

naøo rieâng aiVe saàu coøn tieáng vaén daøiChôùp Nam, gioùBaéc thöùc hoaøi

tim em

Tröôùcngaøy

leân ñöôøngNgaøy v öôn ta y h aùi saáu

vaøngÑeâm naèm saáu ru ïng traêng

nga øn lu oáng hoaChö a ñ i ñ aõ moäng Ngoïc

HaøTrö ôøng Sôn hoa coùnö õa laø

hoa simHaøng Boâng, Haøng Troáng

em tìmThaáy anh loäi g iö õa im lìm

ñaïn bomBaêng mieàn tím nuùi, vaøng

soângEm m ang tim ñoû maùuhoàng tìm anh

LöûaLuùa xanh chaùy ñoûlöûa ñoàngLöûa soâng caùnöôùc beành boàng

tr aéng phauLöûa nung theùp chaûy troâi caàuThöông binh chaúng thuoác

nhìn nhau khoâng lôøiDaân y t raïm khuaát sau ñoàiBoán beân bom ñaïn, khaép trôøi

ñeâm ñenThaép tim thaønh ngoïn löûa

ñeønTay hoaømaùu möïc vieát leân

töøng doøngMoãi doøng moät ngoïn ñeøn

chongMoät ngoïn löûa loøng ñoûgiöõa

phong ba

Chuøm thô veà lieät só Ñaëg Thuyø Traâm




nHö anH-Hoà Vaên

Trong chieán tranh ñöùc hysinh chòu ñöïng cu ûa n gö ôøidaân Bom Bo laø ñ ieàu ra át

ñaùng khaâm phuïc. h oøa b ình laäp

laïi coøn nhieàu kh où kh aên th ieáuthoán, n hö ng ngö ôøi d aân nôi ñaâyñaõbieát vöôït leân taát caûvôùi m ongmuoán xaây döïng qu eâhö ông ngaøycaøng vaên minh giaøu maïnh, xö ùngdan h vôùi m aûnh ñaát anh h uøng.

Toâi ñaõtöøng ñ öôïc "soáng" vôùiBom Bo m oãi khi baøi haùt "Tieángchaøy treân soùc Bom Bo" cu ûa coánh aïc só Xuaân H oàng van g leân.Hoâm nay v eàthaêm chuùng t oâi thaätsöï ngôõn gaøng t röôùc söï thay dañoåi thòt cuûa moät vuøng q ueâng he øo, th uôû tr öôùc. Hai beânñöôøng n haø cao taàng ñ ua nhaumoïc leân sa n sa ùt, ch ôï, quaùn xaù

ñöôïc ñaàu tö xaây d öïng t aïo cho boämaët xaõ theâm khang tr ang. XaõBom Bo thuoäc huyeän BuøÑa êng,caùch thò xaõÑoàng Xoaøi 62km, vôùiñòa h ình ñoài d oác ngoa èn ngheøohieåm trôû, coù12 thaønh phaàn daân

toäc quaàn tu ï veàñaây laøm aên sinhsoáng, t röôùc ñ aây ñôøi soáng cu ûa baøcon chædöïa vaøo lu ùa raãy neân cu oäcsoáng raát v aát v aû. Ñeán nay Bom Bokhoâng coøn la ø xaõ ngheøo, tìn htraïng saûn xu aát lu ùa raãy khoâng coønthay vaøo ñ oùlaøñ ieàu , cao su , caøpheâ d ieän tích ngaøy caøng môûroäng. H eäthoáng g iao thoâng ñ öôïcñaàu tö naâng caáp baûo ñaûm chovieäc xe coä löu thoâng deã daøng ,tr öôøng hoïc ñ öôïc xaây döïng laïiñaøng hoaøng ñ uûñieàu kieän n aângcao chaát löôïng daïy h oïc cho conem . N eáu tr öôùc ñ aây hoïc sinh hoïccaáp 3 pha ûi ñ i xa 20km th ì nay ñ aõ

coùtröôøng taïi ñòa p höông. N aêmhoïc 2005-2006 t rö ôøng tieåu hoïcBom Bo p haán ñaáu ñaït chuaånquoác gia.

Trao ñoåi vôùi chuùng toâi, anhLeâVaên Th i, Ph oùChu ûtòch UBND

xaõBom Bo phaán khôûi cho bieát:"Bom Bo coù7.500ha ñ ieàu, 200hacao su , 716ha caøpheâ, nhôøsö ïp haùttrieån cu ûa caây coâng nghieäp neânñeán nay Bom Bo khoâng coøn laøxaõngh eøo, coù12 % hoäkh aù, 100 % hoädaân ñ aõcoùxe m aùy, p höông t ieännghe n hìn . Coùñöôïc keát qu aûñoùnh ôø maïnh daïn ch uyeån d òch côca áu caây troàng, aùp duïng ca ùc tieánboä kh oa ho ïc kyõ thuaät v aøo saûnxu aát neân cu oäc soáng cu ûa ngöôøidaân ñ an g ñ oåi thay tö øng nga øy".Tìm hieåu theâm, chuùng toâi ñ öôïcbieát, haït ñ ieàu ñöôïc m uøa, g iaùoånñònh neân ba øcon ra át phaán kh ôûi,


Bom Bo

lòch söû ñaõsag trag

Chieá trah ñaõ luøi xa 30 aêm hög höõg tìh caûmcuûa göôøi daâ Bom Bo daøh cho boä ñoäi, cho höõggöôøi ñaõ töøg chieá ñaáu ôi maûh ñaát aøy thì maõi

khoâg haït phai.




nhieàu hoäcoùtieàn ñaàu tö vaøo kinhdoan h d òch vu ï neân ñ aõg iuùp h oïthoa ùt ngheøo. Ñaïi h oäi Ñaûng boäxaõBom Bo nhieäm kyø2005-2010 ñaõneâu roõ, quyeát taâm phaán ñaáu

giaûm cô caáu kinh teánoâng ngh ieäp ,ta êng d òch vuï#, coâng n gh ieäp tö ø60%-63%. Sau kh i ñeàra m uïc tieâuphaùt t rieån th eo höôùng d òch vuï,coâng ngh ieäp ñaõñöôïc nhaân daânñoàng t ình u ûng hoäcao .

Theo tìm hieåu cu ûa chuùng toâigiaùñaát ôûBom Bo hieän nay raátcao , bìn h quaân ñ aát ôûtr ung taâmxaõtö ø11,8-2 tr ieäu ñoàng / m2. Ñieàuñoùcuõng d eãhieåu kh i ñöôøng g iaoth oâng ñ öôïc ñaàu tö naâng caáp , ñ ilaïi deã daøng, n hieàu caù nhaân coù

tieàn veàña ây m ua ñ aát m ôûdòch vu ïbuoân baùn. Ñöùng treân ñoài cao,kh u vöïc xaây d öïng n haøv aên hoùaBom Bo nh ìn xuoáng , nôi ñ aâygioáng nhö moät th ò traán treûgiaøusöùc soáng. Taâm söï vôùi chuùng toâi,gia ø laøng Ñieåu Len cho b ieát:"Cu oäc soáng ngöôøi d aân Bom Bo

ñan g ñ öôïc na âng leân r oõ reät.Nhieàu hoäcoùñieàu kieän tích lu õy,xaây döïng laïi n haøcöûa, m ua saémcaùc phö ông tieän ph uïc vu ï sinhhoa ït ñ aét t ieàn nhö xe hôi. Vôùicöôn g vò laø moät giaø laøng toâith öôøng xuyeân vaän ñoäng baøconthöïc h ieän loái soáng môùi".

Trao ñoåi vôùi chuùng toâi thaàygiaùo Leâ Vaên Xinh, Hieäu tr öôûngtröôøng caáp 2- 3 Löôn g TheáVinhcho b ieát: "Qu a 4 naêm coâng t aùc ôûñaây toâi thaáy ñôøi soáng cu ûa nhaândaân ñaõcoùn hieàu ñoåi thay. Naêm2000 tìm ñöôïc m oät quaùn aên, m oät

tieäm baùn taïp hoùa raát khoù, n höngbaây giôøcaùc t ieäm baùn haøng taïphoùa moïc leân ñaày aép. Kinh teáphaùt trieån n eân p hong t raøo hoïctaäp cuûa hoïc sinh ñaõcoùsöï vö ôn

leân roõneùt. Nhaän thöùc cuûa ngöôøidaân veàgiaùo duïc n gaøy caøng ñöôïcnaâng leân. Caùc n aêm tröôùc ñ aây tìmñöôïc m oät hoïc s inh boài d öôõngnaâng cao t hi hoïc sinh gioûi la øraátkh oùnhöng baây giôøngaøy caøng coùnh ieàu ho ïc sin h phaán ñaáu vöônleân". Noâng Th ò Hoàng H aïnh, hoïcsinh lôùp 12 trö ôøng caáp 2-3 Lö ôngTheá Vin h (daân toäc Ta øy) hieänña ng oân taäp ñeå dö ï kyø thi hoïcsinh gioûi caáp tænh taâm sö ï:"Ch uùng em raát phaán khôûi t röôùc

sö ïñ oåi tha y nh anh choùng cuûa qu eâhö ông, la øtheáheätreûneân n gu yeänphaán ñaáu ra sö ùc hoïc haønh, tudöôõng ñaïo ñ öùc ñeå mong m uoánxaây döïng qu eâh öông ngaøy caøngvaên minh giaøu ñeïp".

VeàBom Bo m uøa naøy t rôøi selaïnh, ban ngaøy ñ oàng baøo ñ i raãy

ch aêm soùc t ieâu , ñ ieàu, bôûi v aäy haàunh ö va éng boùng ñaøn oâng, phuïnöõBom Boi v aãn ngoài giaõga ïo, deätvaûi tröôùc theàm nhaø. Tröôùc ñ aâygia õga ïo b aèng tay nay ñaõcoùmaùyta ùch haït, chæ caàn sa ûy phaân loaïicaát vaøo choùe. Ph uï nöõ lôùn tu oåivaãn mieät maøi v ôùi töøng taám thoåcaåm, tu y ñ oùkhoâng coøn laøn gh eànuoâi soáng gia ñ ình nöõa. Buoåi toáicaùc ñ oâi t ra i gaùi tuï taäp nhauth aønh töøng nhoùm ôûsaân nhaøvaênhoùa hay ôûcaùc quaùn caøpheâ, t roøchuyeän thaân maät. Nhaøv aên hoùathöôøng xu yeân coù nhö õng hoa ït

ñoäng boå ích, giaùo d uïc th eâmtr uyeàn thoáng yeâu nöôùc cho caùcth eáheätr eû. Cö daân baûn ñòa khoângai khaùc ngoaøi ñ oàng baøo St ieâng,hoï coùnhieàu neùt vaên h oùa p hon g

phuùvaøñaëc saéc thoâng qu a leãh oäicoàng ch ieâng, ñaâm tr aâu, ngheàd eätthoå caåm ha y saên baén. Hôn theánöõa, ngöôøi Bom Bo raát m eánkhaùch, yeâu qu eâ hö ông vaø moätloøng t rung thaønh vôùi caùch maïng.Lòch sö ûnô i ñ aây ñaõtöøng gh i la ïira èng, tr on g n höõng n aêm khaùngch ieán choáng Myõcö ùu nöôùc khoângkeå giaø tr eû, ga ùi tr ai , ta át caûñeàuth am gia ñ aùnh g iaëc, giaõga ïo suoátngaøy ñ eâm nuoâi quaân. Trongchieán dòch Ph öôùc Long- Ñoàng

Xoaøi naêm 1965, ngöôøi daân BomBo ñ aõ ñoùng goùp 2.000 xa ù luùa(moãi xa ùbaèng 3 thuøng) vaø80.000goác m ì. Vôùi t inh thaàn sa ùng taïo,ba øcon nôi ñaây coøn sö ûdu ïng caâysa øo daøi, lôùn ñuïc t haønh 14-15 loãlaøm coái ñ eå giaõgaïo cho n ha nh .Bom Bo lu ùc tr öôùc chöa ñ aày 30 h oäda ân nhö ng ña õ giaõ ñöôïc 500kggaïo t rong voøng ch öa ñ aày 15nga øy, kòp th ôøi cung caáp chochieán dòch . M oãi h aït gaïo traéngngaàn laø moät g ioït m oà hoâi ñ oå

xuoáng vaø noù caøng th aám ñaãmtheâm tìn h qu aân daân nôi mieàn sôncö ôùc n aøy. Ñ oùcuõng ch ính laønieàmcaûm höùng sa ùng taùc cu ûa coánhaïc sóXuaân Hoàng ñ eå giu ùp oâng t haønhcoâng vôùi ca khuùc "Tieáng ch aøytreân soùc Bom Bo", ñeå roài ngöôøiñôøi coøn nhôùmaõi.

Bình qu aân th u nhaäp ñ aàungö ôøi ôûBom Bo taêng t öø1 tr ieäuñ oàng / ng öôøi/ naêm (na êm 2000)taêng leân 4 t rie äuñoàng / ngö ôøi/ naêm (naêm 2005).Nhieàu hoäñaõxaây d öïng ñ öôïc nh aøcao taàng, m ua saém xe h ôi, ñ ieånhình nhö gia ñ ình an h Ñieåu Lim,Ñieåu Loon g. Nhöõng caùch ngh ó,caùch la øm cu ûa baøcon nôi ñ aây maõilaøhaønh tran g giu ùp hoï vieát tieáplòch sö ûcuûa mình tr on g coâng cuoäcxoùa ñoùi giaûm ngheøo. Tìm hieåucu oäc soáng cu ûa ngöôøi d aân nôi ñ aâymôùi tha áy ñ öôïc yùchí vaønghò lö ïccu ûa hoï, a i cu õng mon g muoán xaâydöïng maûnh ñaát naøy ngaøy caøngva ên minh gia øu ñeïp , xö ùng dan hvôùi m aûnh ñaát anh huøng.q





Hoaøng cHöông

Toâi nhôù cuoái naêm 2002, ThaùiKim Lan troøn 60 tuoåi muï, moät

hieäu tröôûng tröôøng ñaïi hoïc ôûMuních ñaõ möøng sinh nhaät baø 10ngaøn ñoâ la vaø baø ñaõ duøng soá tieàn

naøy cuøng tieàn caù nhaân mua veùmaùy bay cho 15 ngheä syõ Nhaø haùtTuoàng Ñaøo Taán (Bình Ñònh) sangÑöùc bieåu dieãn trong 3 tuaàn leã.Nhaân dòp naøy, GS Traàn Vaên Kheâvaø toâi cuõng ñöôïc môøi sang ñeå giaolöu vôùi giôùi trí thöùc Ñöùc. Thaät ra,tieàn veù maùy bay chæ laø moät phaàn

chi phí bieåu dieãn cho moät ñoaønngheä thuaät ñoâng tôùi 15 ngöôøi trongmoät xöù sôû maø moïi thöù ñeàu ñaét gaápnhieàu laàn so vôùi Vieät Nam. Cuõngxin noùi theâm laø tröôùc ñoù moät naêm,TS Thaùi Kim Lan cuõng ñaõ boû soátieàn 10 ngaøn ñoâla taøi trôï cho Nhaøhaùt tuoàng Ñaøo Taán döïng laïi vôû

Thaùi Kim La

Khoâg gia Vieät vaø taâm hoà Vieätôû trôøi Taây

T.S Thaùi Kim La laø giaùo sö trieát hoïc ôûÑaïi hoïc Muích, CHLB Ñöùc vaø laø Chuû

tòch hoäi giao löu vaê hoaù Ñöùc - AÙ cuûa thaøh phoá Muích. Moät phuï öõ Vieätkieàu xih ñeïp vaø taøi aêg, vieát vaê raáthay vaø giaûg daïy cuõg raát haáp daã,khieá hieàu trí thöùc Ñöùc vaø caùc öôùcphöôg Taây phaûi eå phuïc.

GS.TS Thaùi Kim Lan vaø caùc nhaø khoa hoïc nöôùc ngoaøi taïi Hoäithaûo AÂm nhaïc vaø saân khaáu truyeàn thoáng VN treân theá giôùi, 1/2005





Buøi KiM Xuyeán

- Nghe noùi Vieät kieàu treân ñaátMyõthöôøng " döõ" laém maø, sao ThuVaân hieàn quaùvaäy?

- Ñoùchælaøsoáqu aùkhích thoâi.Ch öùlaøcon daân ñaát Vieät ôûxa qu eâhöông, a i cha úng m uoán t roâng veà

ñaát n öôùc vaømon g laøm ñöôïc ñ ieàugì ñoùcoùích - d uøít d uønhieàu! Noùiai döõchöùnhö Vaân ñaây, chæñoängch uùt la øñaõkh oùc roài a ø…

- Coùphaûi vì deãxuùc ñoäng vaäy maø

chò hoïc vaø"keát" vôùi ñaøn tranh?- Cu õng coùth eånhö vaäy! Ñaøn

tran h r aát t inh t eá, th eå hieän ñ öôïc

tìn h caûm, taâm traïng cuûa mình. ÔÛMyõ, m oãi khi t ieáng ñaøn ca át leân,mình laïi nhö ñöôïc soáng giö õakhoâng g ian qu eâ hö ông , khoângcoøn moät söï caùch bieät naøo nöõa,

ñaát nöôùc cu õng nhö ga àn hôn …Thu Vaân keåhoài n hoûgia ñ ình

ôû Saøi Goøn, m oãi khi nghe ñ aøn

Taám loøg moät hoïc troø øbeâ kia ñaïi döôg

nghe ti göôøi thaày aâm haïc cuûa mìh, haïc sö nguyeã Vóh Baûo, ñöôïc trao taëg giaûi thöôûg Ñaøo Taá, Thu Vaâ ñaõ thu xeáp heát coâg vieäc ñeå töøMyõ bay veà Vieät nam chuùc möøg thaày. nhì Thu Vaâ, chaúg ai ghó chò laømoät Vieät kieàu ñaõ ôû raát laâu treâ ñaát Myõ. Chò kí ñaùo, giaû dò vaø hoû heï,ñaèm thaém ñeá baát gôø, heät hö moät coâ thoâ öõ Vieät nam töø gaø xöa.

Nhaïc sö Nguyeãn Vónh Baûo hoøa ñaøn cuøng hoïc troø Thu Vaân trong buoåi giao löu Taïp chí VHVN taïi TP.HCM




tr an h ch òcöùth aãn thôøcaûngö ôøi ra .Boá meï thaáy vaäy, tuy chaúng aitheo con ñöôøng ngheäthuaät songcuõng cho chò ñ i hoïc lôùp ñaøntran h naêm chò 13 tu oåi ta ïi trö ôøng

Quoác gia aâm nhaïc mieàn Nam .Hoïc ñ öôïc 2 naêm, naêm 1975,caûgia ñ ình chò san g Myõ. Naêm ñoùchò 16 tuoåi cu õng p haûi cu øng g iañ ình lo keásinh nha i. Vaûlaïi hoàiñoùchò cuõng ch öa g aëp ñöôïc th aàyñeåhoïc ñaøn tieáp neân vieäc h oïc ñaøntranh nhö bò qu eân laõng ñ i tron gcuoäc möu sinh. Chò hoïc tieáp phoåthoâng roài h oïc leân ñaïi h oïc vaøñöôïc nhaän vaøo laøm ôûñaïi hoïcIcela thuoäc Los An geles (ba ngCaliforn ia). Khi cuoäc soáng ñaõ

ta ïm oån thì chín h lu ùc ñoùchò laïithaáy mình th ieâu thieáu caùi gì ñ où.Tron g m oät la àn t ình côø, chò bieátñöôïc lôùp hoïc ñ aøn tranh cuûa thaàyNgu yeãn Höõu Ch aâu tr öôùc d aïy ôûQuoác gia aâm nhaïc mieàn Nam .Thaày Ch aâu sang Myõnaêm 1980vaø môû lôùp d aïy ñ aøn. Ch ò lieànñaêng kyùtheo hoïc ñ aøn tran h vôùithaày Chaâu vaøo n aêm 1993. N gaøyñi laøm coâng sôûnhöng luùc n aøora ûnh , ch òlaïi ñ em ñaøn ra ñeåluyeänvaøchò vaãn ñ i b ieåu d ieãn aâm nhaïc

daân toäc vaøcaûdaïy ñ aøn nöõa. Chòñi d aïy kh oâng phaûi v ì tuùng th ieáugì maøcoi vieäc d aïy ñaøn laønieàmvu i cuûa m ình .

Thu Vaân baûo chòraát h öùng th uùvôùi caùc cu oäc b ieåu d ieãn gaây quyõcö ùu trôïñoàng baøo t rong nöôùc gaëpkhoùkha ên. Nhö ng caûm thaáy tayñaøn cu ûa m ình coøn chöa tôùi ñ oächín, ch òva ãn mong moûi coùcô hoäilónh hoäi theâm ñöôïc nhöõng kieánthöùc veàaâm nhaïc d aân toäc, ñôøn cataøi töû. Qua moät ngöôøi baïn cu øng

hoïc lôùp ñaøn tr an h, chò bieát n haïcsö Nguyeãn Vónh Baûo neân ñaõmaøymoø treân maïng tìm ñòa chæ cuûathaày. H oïc aâm nhaïc vôùi thaàyNguyeãn Vónh Baûo tr eân maïng, chòthaáy mình nhö con caùñ ang ôûsoâng ngoøi g aëp ñöôïc b ieån lôùn.Kieán thöùc a âm nhaïc cuûa thaày Baûoth aät la øbao la. Tieáng ñaøn tran hcu ûa thaày khoâng ai saùnh kòp,kh oâng nhöõng chæôûVieät Nam maøbay sang ta än nhöõng nöôùc coùneànaâm nhaïc lôùn, bay caû vaøo caùcgiaûng ñ öôøng ñ aïi hoïc d an h tieángtreân th eágiôùi n hö: Sor bone (Ñö ùc),Wash ingt on, Kent (Myõ), Colett e,

Aliance (Ph aùp)…. ÔÛtu oåi 88, nhaïcsö Nguyeãn Vónh Baûo coøn daïy ôûcaùc nöôùc chaâu AÂu, chaâu Myõvaønhieàu n öôùc treân theá giôùi qu amaïng Intern et . Khoâng nhöõng

theá, trong cuoäc ñ ôøi hoaït ñ oängaâm nhaïc cuûa mìn h, oâng coøn saùngta ïo aâm th an h v aønhaïc cu ïra át t inhteá mang t ính daân t oäc cao chö ùkhoâng heàbò lai caêng nh ö moät soásaùng taïo cu ûa nhöõng ngöôøi khaùcthôøi g ian gaàn ñaây. H ieåu bieátnhieàu veà thaày, baèng taám loøngngö ôõng voïng vaøkhaâm phuïc vôùinhaïc sö Nguyeãn Vónh Baûo, naêm2003, ch ò trôûveànöôùc, la ën loäi ñ itìm th aày ñ eå ñöôïc oâng tr öïc tieápkeøm caëp. Trong m oät tuaàn, nhaïc

sö Nguyeãn Vónh Baûo sö ûa nhöõngcaùi sa i tr ong n höõng than h aâm,chò ñaõvôõvaïc ra ra át n hieàu ñ ieàuvaølónh h oäi ñöôïc nhöõng gì nhaïcsö doác loøng truyeàn daïy. Sau ñoùchò tieáp th u kieán thöùc naâng caocuûa th aày, chæsau hôn moät t haùng- thaày doác loøng daäy, t roøheát sö ùctieáp thu - thaày ñ aõd aønh ch o chòmoät caâu: "Thaày d aïy t heánaøo t hìcon ñaõhoïc ñ öôïc ch öøng ñaáy roài".Ñieàu ñ où laøm ch ò vu i möøng voâcu øng vì bieát raèng ñaõkhoâng uoång

coâng th aày d aïy vaø coâng chò coágaéng theo hoïc. Ñieàu qu an troïnglaøkhi t ieáp caän ñöôïc vôùi nhöõngngoùn ñaøn, nhöõng kieán thöùc aâmnhaïc daân toäc uyeân baùc cu ûa thaày,chòñaõngoära moät ñ ieàu : AÂm nhaïcñôøn ca t aøi töûlaøtin h hoa , laøvoánquyùmang ñaäm baûn sa éc d aân toäcVieät khoâng theå ñeå maát ñ i. NeânveàMyõ, chò doác loøng tr uyeàn ñaïtla ïi nhöõng k ieán th öùc ñaõhoïc ñöôïccho hoïc sinh cuûa mình. Moãi kh icoùtheâm moät n göôøi ñ aêng kyùhoïc,

chò möøng r ôõnh ö coù theâm m oätngöôøi ba ïn t ri aâm v ì tö töôûng lôùncu ûa thaày Vónh Baûo: "mong tinhhoa, caùi hoàn daân toäc aâm nhaïc ñôøn cataøi töûkhoâng bò maát ñi" maøchò lónhhoäi ñ öôïc ñaõcoùñieàu kieän ñeåch òthöïc h ieän. Chò laëng leõd aïy ñaøn,coá gaéng truyeàn caùi "hoàn Vieät"qua töøng n oát n haïc. Moãi ngaøy chòth eâm vui v ì nga øy caøng coùñoângngöôøi thích aâm nhaïc d aân toächôn . Trong bu oåi d ö ïhoïp cuøng caùcvò cao nieân tron g laøng a âm nhaïcdaân toäc ñ eå chu aån bò trao giaûithöôûng Ñaøo Taán laàn 2 t aïi thaønhphoá Hoà Chí Minh, chò ñaõkh oùc

th uùt thít n hö moät ñ öùa t reûkhi noùileân loøng bieát ôn cu ûa mình vôùithaày N guyeãn Vónh Baûo. Chò baûoth aày mình ñaõma áy chuïc n aêm aåndaät, aâm thaàm coáng h ieán cho

ngh eäthu aät nhö con taèm döùt ru oätnhaûtô, coùraát n hieàu ngö ôøi - caûtr on g nöôùc vaønöôùc n goaøi - ñeàunhôøthaày m aøneân coâng n eân traïng,nhôø th aày giuùp sö ùc maø th aønhdanh. Vaäy maø ngoaøi nh öõngngöôøi ham chu oäng ñaøn tranh vaøñôøn ca ta øi töûth ì trong g iôùi hoa ïtñoäng aâm nhaïc d aân toäc vaø caûnöôùc cuõng chaúng maáy ai b ieát ñeánmoät n haân taøi lôùn nhö th aày. N ayñaõcoùnh öõng n gö ôøi nhìn ra thaàyvaøgh i n haän nhöõng coâng lao cuûa

thaày ñoái v ôùi n eàn aâm nhaïc d aântoäc nöôùc nhaø, ch ò thaät laø su ngsö ôùng vaø caûm ñoäng - heät nhömình laø ngö ôøi ñ öôïc nhaän gia ûithöôûng vaäy. Vöôït m aáy ngaøn caâysoá tö øMyõtrôûveà nö ôùc laàn na øy,Thu Vaân cuøng giaùo sö Ngu yeãnThu yeát Phong (ñaïi hoïc Ken t -Myõ, h ieän ñang d aïy t aïi N haïc vieänHaøNoäi trong chöôn g trình traoñoåi g ia ùo duïc cuûa Myõ) m uoán lö ugiö õhình aûnh, cuoäc soáng cu ûa th aàymình treân queâhö ông qua nhö õng

baêng hìn h m aøhai ngö ôøi döïñònhtö ï thö ïc h ieän. Toâi n ha än ra ñöôïctieáng loøng cu ûa Thu Vaân - ñ oùkhoâng chæ ñôn th ua àn laø taámloøng, tình caûm, n ieàm yeâu kính,sö ï tr i aân ñoái vôùi thaày mình maøñoùcoøn laøtaám loøng ñ oái vôùi ngheäth uaät d aân toäc, mon g m uoán n oùkh oâng bò mai moät, thaát t ru yeàn -Ñoù laø caû taám loøng v ôùi queâhöông, ñaát nö ôùc.

Nhöõng Vieät kieàu nhö ThuVaân, nhö GSTS N gu yeãn Thuyeát

Phon g. baèng nhöõng vieäc laøm aâmthaàm töøtraùi t im , vaãn ngaøy ngaøyboài ñ aép cho ngh eäth uaät daân toäcVieät Nam tr eân xöùngöôøi, ñeåcaùi"hoàn Vieät" aáy ñöôïc giö õm aõi vaølan toûa tr on g coäng ñoàng n gö ôøiVieät ôûnöôùc n goaøi vaøqu aûng ba ùngh eä th uaät d aân toäc Vieät Namroäng ra tr eân th eágiôùi. Vaønhöõngcon n gö ôøi nh ö vaäy cho d uøhoï ôûñaâu thì baèng nhöõng vieäc laøm cu ûamình, hoï va ãn chöùng toûlaønh öõngngöôøi coùích vôùi ñ aát nöôùc, la ømoätboäphaän khoâng th eåthieáu cu ûa ñ aátnöôùc Vieät Nam, d aân toäc VieätNam.q




Hoaøng Mai

Theo toâi, ñ aây khoâng p haûi la ønhöõng lôøi leõ, n goân töø coùtính chaát xaõgiao maøxu aát

phaùt töømoät taám loøng cu ûa moätngöôøi ñ aõgiaønh nöûa traùi t im cu ûamình cho Vieät N am . Ñieàu ñoùcoùth eåchöùng m inh ba èng n höõng v ieäclaøm ñaày t ình höõu ngh òcuûa vòñaïisöù naøy. Cuï theå laøsau khi veànöôùc vöøa nhaän qu yeát ñònh ngh æhö u, C.Lup eanu ñaõñi vaän ñ oäng

th aønh laäp Hoäi höõu ngh ò Ruman i- Vieät Nam (vì H oäi naøy khoângcoøn h oaït ñ oäng sau kh i hai v òchaùnh p hoùchuûtòch Hoäi ñeàu quañôøi vì giaøyeáu vaø beänh ta ät) vaøC.Lupean u ñöôïc baàu laøm Chuûtòch hoäi. Cuøng lu ùc p haûi lo cu ûngcoá Hoäi hö õu n ghò Ru - Vieät,C.Lu peanu gia ønh taát caûthôøi g ianñeåd òch cho xon g t aäp thô "Nhaätkyùtrong tuø" nhaân kyûnieäm 115nga øy sinh cuûa HoàCh uûTòch. M oätcoâng vieäc khoâng phaûi g iaûn ñôn ,

vì d òch thô chö õ Haùn ra tieángRum an i cho tha ät ch ính xaùc, chothaät hay , thì quaùkh où, nha át laøthôcu ûa HoàChuûTòch ít lôøi n hieàu yù.Nhö ng C.Lup eanu cho bieát, oângñaõñ oïc "Nhaät kyùt rong tuø" haøngmaáy chuïc laàn qu a chöõHaùn vaøñaõaáp uûdòch taùc phaåm vóñaïi naøy töønhöõng naêm thaùng oâng hoa ït ñoängngoaïi giao ôû Trung Qu oác. Vaøcu oái cuøng cu oäc "leo nuùi" cuûa oângcu õng ñ aõt ôùi ñ ích . Ta äp "Nhaät kyùtrong tuø" cuûa H oà Chí Min h ñ aõ


Ñaïi söù C.Lupeaudaøh öûa traùi tim cho Vieät nam

Tröôùc khi keát thuùc hieäm kyø ñaïi söù taïi Vieät nam, C.Lupeau vieát baøi "Vaä hoäi môùi cho Vieätnam vaø Rumai" ñaêg treâ baùo nhaâ Daâ vôùi lôøi môû ñaàu "Toâi ñaõ töøg laø haø goaïi giao vaøñaïi söù raát hieàu aêm ôû Trug quoác vaø moät soá öôùc ôû Ñoâg nam AÙ, vaø tôùi ñaây toâi seõ veà höu ,hög ñoái vôùi toâi hieäm kyø cuoái cuøg ôû ñaát öôùc Vieät nam, laø höõg ñieàu toát ñeïp haát maø toâi

coù ñöôïc. Ñoái vôùi toâi vaø cuõg hö hieàu göôøi Rumai khaùc, Vieät nam ñaõ vaø ñag trôû eâ gaà guõi vaø thaâ thöôg hô bao giôø heát".

Ñaïi söù C. Lupeanu vaø GS.TS Traàn Vaên Kheâ taëng hoa cho nöõ só Toân Nöõ Hyû Khöông.




ñöôïc in ra ñ uùng vaøo luùc nhöõngnga øy vaên h oa ùVieät N am ñöôïc toåchöùc t aïi Ruman i. Vaøcuõng tö øtaäpsaùch dòch cuûa C.Lu peanu maømoätcuoäc Hoäi thaûo veà thô vaø thô"Nhaät kyùtr ong tuø" cuûa Hoà ChuûTòch ñöôïc t ieán ha ønh taïi t hu ûñ oâBucarest va øo t ru ng tuaàn t haùng8/ 2005. C.Lupeanu ñ aõlaøm ñ öô ïcmoät coâng vieäc raát kh oùmaøít coùnhaø ng oaïi giao n aøo laøm noåi.Tröôùc giôøkhai m aïc H oäi thaûo, toâithaáy C.Lup eanu töï tay m ang tôùimoät thuøng saùch , roài cu õng tö ï ta yvieát taëng cho tö øng ngöôøi coùm aëtôûH oäi th aûo. OÂng raát vu i, raát tö ïhaøo v ì ñ aõñöôïc la øm moät coângvieäc heát söùc coùyùnghóa, khoâng

chænhaèm giôùi th ieäu moät laõnh tu ï,moät dan h nhaân va ên hoaù VieätNam vôùi nha ân daân Ruman i, m aøcoøn phuïc vuï cho vieäc cu ûng coátìn h höõu ngh ò truyeàn thoáng g iöõaha i d aân toäc Ruman i vaø VieätNam . N höõng ngö ôøi Vieät N amñöôïc Ñaïi söù, nhaøva ên C.Lu peanutaëng taäp "Nhaät kyù trong t uø" insong ng öõVieät - Ru ñeàu coi ñaâylaøm oät m oùn q uaøtinh th aàn, moätky ûnieäm quyùgiaùvaøñeàu toûloøngbieát ôn moät n ha ø ng oaïi giao

Ruman i coùmoät tình caûm ñaëc b ieätdaønh rieâng cho Vieät Nam. H oâmtoâi v aøñaïi söùNgu yeãn Ngoïc Sinh,ñeán tha êm nh aø C.Lupean u, oânggiôùi thieäu vôùi toâi baûn dòch taäpth ô "Hoà Xuaân Höông" cuõng ñaõxong. Vaøkhi toâi keåchuyeän BaùcHoà ñaõ xem vaø khen vôûtu oàng"Löông Sôn Baù- Truùc Anh Ñaøi" thìC.Lu peanu lieàn ñ öa toâi xem baûndòch vôû"Löông Sôn Baù- Tr uùc AnhÑaøi" . C.Lupean u laø moät nhaøngoaïi giao chuyeân ng hieäp , ñ oàng

thôøi cu õng laømoät nhaøvaên chuyeânnghieäp neân chaát n gheä só trongoâng thöôøng boäc loäraát roõtr on gqu an heävôùi moïi ngö ôøi, khieán a icuõng deã daøng tieáp xuùc v aø hôïptaùc vôùi oâng. trong n höõng n aêmthaùng ôû Haø Noäi, ñaïi söùC.Lupean u t hö ôøng ñ eán d ö ïnhöõng cuoäc hoïp qu an troïng ôûcôquan chuùng toâi vaø oâng cu õngthöôøng ñ eán th aêm toâi taïi nhaørieâng nhö moät ngö ôøi baïn th aân.Qu a ñ oùoâng muoán tìm hieåu veà

sinh hoaït va ên hoaùgia ñ ình VieätNam ñeåchu aån bò cho nh öõng baøivieát cu ûa m ìn h. O Âng thöôøng

xu yeân vaøo caùc raïp haùt xemnhöõng vôûop era, nhöõng bu oåi hoaønhaïc vaøoâng cuõng say m eâ xemdieãn tuoàng. OÂng noùi vôùi toâi: ôûTru ng Quoác oâng xem kinh kòchraát nhieàu laàn neân khi sang VieätNam oâng th ích xem tuoàng , vì h aingheä thua ät naøy ñeàu laø ngheäth uaät coå ñieån va øcoùnh öõng neùttöông ñ oàng. C.Lup eanu ñaõvieátnhöõng baøi raát hay veà myõth uaäthieän ñaïi Vieät Nam, vaøoâng cuõngvieát ca û nh öõng caûnh ñeïp ôû HaøNoäi. Vôï oâng cuõng laømoät nhaøthôcoùhaïng ôûRu mani. Baøñ aõxuaátbaûn nh ieàu taäp thô, trong ñoùcoùmoät soábaøi thô hay vieát veàVieätNam maøPhaïm Vieát Ñaøo ñ aõdòch

vaøña õcoâng boá.Trong nhö õng naêm ñaàu t heákyû21- thôøi gian C.Lu peanu laøm ñaïisö ùôûVieät N am - oâng quan heära átchaët v ôùi H oäi höõu nghò Vieät Nam- Ru man i - cu øng toåch öùc nhöõngcuoäc t ra o ñoåi k inh teávaøvaên hoa ù.OÂng keâu goïi vaø taïo ñ ieàu kieäncho haøng ch u ïc ñoa øn d oa nhnghieäp Ru man i sang Vieät Namñeåtìm kieám ñoái taùc laøm aên. O Ângxin nhieàu ho ïc boång ch o con emcaùc hoäi v ieân Vieät - Ru sa ng hoïc ôû

Ru mani. OÂng vaän ñ oäng t röôøngñaïi hoïc ngoaïi ngö õH aøNoäi môûlôùp tieáng Ru mani cho ca ùc sin hvieân döï bò ñaïi hoïc. OÂng p hoáihôïp vôùi H oäi höõu nghò Vieät - RuvaøTrung taâm va ên hoaùqu oác teáôûHaøN oäi môûH oäi th aûo veàlòch sö ûvaøvaên hoaùRum ani. Tron g dòpky û nieäm 150 nga øy s inh cuûaL.Calagiale - nh aøvieát kòch vó ñaïiRum ani, danh n haân v aên h oaùtheágiôùi. OÂng phoái hôïp vôùi Hoäi höõunghò Vieät - Ru va øNha ùha ùt k òch

Vieät N am toåchöùc lu yeän ta äp vaøbieåu d ieãn vôû"Moät ñeâm gioâng toá"cuûa Ca ragiale. Sau ñoù toaï ñaømveàvôûdieãn naøy. Haøng naêm, vaøodòp qu oác khaùnh Ruman i (thaùng12) oâng ñ eàu toåchöùc cho caùc ngheäsó Ruman i sang b ieåu d ieãn ôûVieätNam , oâng coøn toåchöùc caûngh eäthuaät aåm th öïc Ruman i ta ïi HaøNoäi vôùi mon g muoán giu ùp ch onhaân daân Vieät Nam hieåu ñöôïcnhöõng neùt v aên hoaùñaëc thuøcu ûaRumani. Ña ïi söùC.Lupea nu ña õñi

th aêm khaép ba mieàn ñaát nöôùcVieät N am tö øLaøo Cai ñ eán Muõi CaøMau. Tôùi ñ aâu , oâng cu õng ñeåla ïi a án

tö ôïng ñeïp veàtình hö õu nghò giö õaha i nö ôùc Vieät N am vaøRu man i.Qu a n höõng chu yeán ñ i ñ oùmaøoânghieåu saâu veà ñaát n öôùc vaø conngö ôøi Vieät N am ñeåchu aån bò chonhöõng cu oán saùch , n höõng baøi v ieátveà Vieät N am , ñ oàng t hôøi cu õngla øm caàu noái cho taát caûcaùc ngaønhkin h teá cuõng nhö v aên hoaùgiöõahai nöôùc. Moät thaønh coâng noåi baätcuûa nh aø vaên C.Lupeanu t rongnhieäm kyølaøm ñaïi söùVieät N amlaø phoái hô ïp toå chö ùc chu yeánvieáng thaêm Vieät Nam cu ûa Toångthoáng Ruman i I.Ilescu va øo ñ aàunaêm 2002 cuøng n hieàu ñoaøn caápcao cuûa ch ính p huûvaøqu oác hoäiRumani lieân t ieáp th aêm Vieät N am .

Coù t he å noùi, thôøi kyøC.Lu peanu laøm ñaïi sö ù ta ïi VieätNam th ì nhöõng hoaït ñ oäng höõungh ò giö õa hai nöôùc tr ôûneân soåinoåi vaø aám aùp hôn nhieàu saunhöõng naêm yeân aéng bôûi sö ï su ïpñ oå cuûa CN XH ôû Ñoâng AÂu .C.Lupean u ñ aõböôùc qua tu oåi 60maøvaãn hoaït baùt, vaãn soâi noåi vaønhieät tình vôùi Vieät Nam ñeán kyølaï. Sau th aønh coâng Hoäi thaûo veàthô "Nhaät kyù trong t uø" cuûa HoàChí Minh, C.Lup eanu tö ï laùi xe

ñ öa toâi ñ i kha ép th aønh phoáBucares t. OÂng ñöa toâi tôùi thaêmhoïc vieän sa ân khaáu vaøñ ieän aûnh(nôi toâi ñaõtö øng n ghieân cöùu hoïctaäp caùch ñaây 30 naêm) thaêm VieänHaøn laân khoa hoïc Ruman i, thaêmmoät soáñ òa dan h noåi t ieáng ôûthu ûñoâBucarest . Va ãn maùi toùc baïc ñ eådaøi phuûcaûcoå, vaãn gio ïng noùi aámtình qu en thuoäc vaønu ï cöôøi raáttöôi, C.Lup eanu ñaõ chinh ph uïcñöôïc haàu heát nhöõng ai ñaõ tieápxu ùc vôùi m ình. Coâng vieäc m aø

C.Lup eanu ñang laøm hieän nay laøcuûng coávaøphaùt t rieån Hoäi höõunghò Rum ani - Vieät N am do oânglaøm Chuûtòch ñeå trôûth aønh moätñoái taùc töông xö ùng vôùi Hoäi höõungh ò Vieät N am - Rumani m aøhôn3 naêm oâng ñaõtöøng coâng taùc taïiHaøNoäi.

Môùi xa Vieät N am hôn hainaêm ma øñaïi söùC.Lupea nu nhôùVieät Nam da d ieát. OÂng noùi: Toâichæchôøcoùcô h oäi ñeåñöôïc t rôûlaïiVieät N am , nôi maøt oâi ñ aõcoùra át

nhieàu kyûn ieäm ñeïp, nôi maøtoâiñaõ coi laø toå quoác thöù ha i cuûamình.q





Cuûg Lôïi - Chöôg Töû Di Taëg phaåm uyù giaù cuûa Trug Hoa göûi Hollywood

Boä phim Hoài öùc moät Geisha cuûa ñaïo dieã Myõ RobMarshall döïa theo tieåu

thuyeát best-seller aêm 1997cuøg teâ cuûa haø vaê

Arthur Golde laø moät troghöõg boä phim gaây chuù yùhaát cuûa ñieä aûh theá giôùiaêm 2005. Ñaây laø boä phimhollywood oùi veà moät ñaëcsaéc vaê hoùa phöôg Ñoâg

vôùi daø dieã vieâ goàm caùcgoâi sao thöôïg thaëg cuûachaâu AÙ hö Cuûg Lôïi,Chöôg Töû Di, Döôg Töûquyøh…Ñaëc bieät, Chöôg TöûDi vaø Cuûg Lôïi ñöôïc xemhö höõg taëg phaåm uyù

gaùi maø Trug Hoa göûi taëgcho Hollywood (chöõ duøg

cuûa tôø Time)…

PHöông Lantång hôïp

Sau nhö õng Anh huøng va øThaäpdieän mai phuïc raát ñ öôïc ñ ieänaûnh theá giôùi chu ù yù tron g

naêm 2003 vaø 2004, vai ch ínhtrong m oät boä ph im H ollywood

chính hieäu Hoài öùc cuûa moät Geishalaømoät böôùc ñ oät phaùmôùi cuûaChöông TöûDi va øo k inh ñoâñieän

aûnh th eá giôùi. Vai naøng geishaSayuri Nitt a, vai nö õch ính cuûaboäphim laøvai d ieãn ñaày aùp lö ïcvôùi Ch öông Tö ûDi. Ngö ôøi Tru ngHoa th ì coùveûkhoâng baèng loøng"Taïi sao Chöông laïi vaøo vai moätaûñieám Nhaät?". Coøn ngöôøi Nhaätcu õng khoâng m aën maøgì v ôùi vieäcmoät ngoâi sao Trung Quoác theåhieän moät geish a bôûi "Geish a laøtinh thaàn vaên hoùa Nhaät. Coâdieãn

vieân Trung Quoác naøy bieát gì veàvaên hoùa Nhaät maø coù th eå bieåuñaït ñ öôïc?". Nhö ng vö ôït quamoïi kyøthò, Chöông Tö ûDi ñ aõtheåhieän raát xu aát sa éc vai d ieãn khoùkh aên naøy vaø chinh p huïc ñöôïcnhöõng kh aùn giaûkhoùtính nhaát.

Theo Chöông TöûDi, khoângchærieâng ngöôøi phöông Taây maøcaûvôùi n gö ôøi Trung Hoa "geisha"vaãn laømoät töøraát bí a ån, ñ aày söùc

Caûnh phim “Geisha”.




phaûi duøng ca ûtr aùi tim ñeå hieåunh aân va ät t rö ôùc vaø chò ñaõ maátkhaùnh ieàu t hôøi gian ñ eånghó vaøcaûm nhaân vaät. Sau khoa ûng boán

th aùng soáng theo kieåu soáng haøngnga øy cu ûa H at su mom o, Cuûng Lôïiñaõthöïc sö ï hoaùthaân vaøo nh aânva ät, ñaõcoùtheåhieåu vì sao coâaáylaïi nhö th eá, sao coâ aáy laïi coùnhöõng m oái quan heäkieåu vaäy, coâaáy yeâu thöùgì, qu an heä vôùi giañ ình vaønhö õng thöùtöôn g töï. Vaøkh i ca ûnh qu ay chaám döùt coùraátnhieàu laàn Cuûng Lôïi phaûi m aátkh oâng ít th ôøi g ian môùi ñ ònh th aànlaïi ñö ôïc. Chò cho raèng m ìnhkh oâng chælaødieãn maøñaõth öïc sö ï

soáng vôùi n haân vaät naøy.Trong Hoài öùc cuûa moät geisha,,

Chöông TöûDi trong vai Sayuri

Nitta ñöôïc coi nhö m oät coâbeùloïlem coøn Cu ûng Lôïi t rong va iHatsumomo bòví nhö baødì gheûñoäc a ùc. Nhìn thaáy nhöõng trieån

voïng ôûSayu ri, voán xuaát thaân tö ømoät coâ beù ngheøo khoå,Hatsumomo sôï Sayur i seõ coùng aøy t ieám ng oâi vò tr í ge isha soá1cuûa mình. Ghen gh eùt v ôùi tuoåi treûvaøsa éc ñ eïp cuûa ñ òch th uû, coânungna áu trong ñ aàu bao nhieâu yùñònhxaáu xa ch ævì moät m uïc ñích d uynh aát: "Tieâu d ieät Sayu ri". Nhöngroát cuoäc, theo leõth öôøng cu ûa lu aânlyù, Ha tsu mom o p haûi traû giaùbaèng moät keát cu ïc bi thaûm.

Qu an heä cuûa Cu ûng lôïi vaø

Chöông TöûDi trong quaùtrìnhlaøm phim Hoài öùc cuûa moät geishañaõlaøm taét laëng m oïi ñ oàn thoåi veà

söï ñoá kî ganh gh eùt giöõa nöõminh tinh soá 1 Trung Qu oác 39tuoåi vôùi "ngöôøi keá vò" tr eû, ñ eïpChöông Tö ûDi. Hai n goâi sao taøi

sa éc veïn toa øn hai theáheänaøy lu oândaønh ch o nhau sö ï toân t ro ïng saâusaéc. Chöông TöûDi thaäm chí t ieátloä meï coâmuoán n haän Cuûng Lôïilaøm con nuoâi.

Vôùi hai ngoâi sao ñ eán tö øTrung Hoa, boäphim ñaäm maøusa éc vaên hoùa p höôn g Ñ oâng Hoài öùccuûa moät geisha ñang laø öùng cö ûvieân naëng kyùcho 6 giaûi Oscar2006. Trong ñoù, Chöông TöûDi laøöùng vieân vai n öõchính coøn Cu ûngLôïi g iaûi vai nö õ phu ï xuaát saéc

nhaát. N gö ôøi ta noùi ra èng p höôn gÑoâng ñ an g laøm th ay ñoåi boäm aëtcuûa Hollyw ood .q


Cuûng Lôïi.




Sao ñoåi ngoâi

Baát ngôøsao ruïng vaøo khoâng

Ta vo ñieàu öôùc vaøo trong caùi nhìnTa - phieàn phöùc moät haønh tinhDaïi khôøkyùthaùc noãi mình vaøo sao!Buoâng mình, sao ruïng veàñaâu?Ta tìm maõi chaúng n ôi naøo bình yeân.Ta baêng qua söï buoàn phieànHieåu ñieàu ñaõmaát töï nhieân

maõicoøn...

Thieàn... thöû Leân nuùi ta n goài nghe ñaùthôû

Nhìn hoaøi con suoái chaûy long rongMuoán gôûi vui buoàn cho nöôùc cuoánNgaùn ngaãm nhìn maây thaáp löôïn voøng.Röøng nuùi nheï nhaøng thanh thaûn quaùHoa t reøo leân ñaùnôûbình yeânTieáng chim hoùt voäi maøtrong vaétTa töïa vaøo ta chaäp chöõng... thieàn.

Haùt veà conmöông nhoû Maù ôi con vòt cheát chìmCon thoø tay xuoáng vôùt, caù lìm kìm noù caén

tay con(Ca dao)

Con möông n hoûmoãi chieàu toâi nghòch nöôùcCoùchuùlìm kìm caén khuùc ca daoMöôøi naêm qua khoâng ñaép khoâng ñaøoLaùtre r uïng, con möông saâu thaønh caïn.Chuùlìm kìm naêm xöa boûbaïnXuoâi ngöôïc ñaâu roài theo lôøi môùi daân caToâi chieàu nay trôûlaïi queânhaøTay khoûa nöôùc goïi lìm kìm ñaâu hôõi? !...Möôøi naêm nöõa con möông thaønh

ñöôøng môùiChò toâi roài phaûi queùt laùtr e r ôiToâi trôûveànhôùmaõi nöôùc möông vôiNhöõng maét caùlìm kìm ñaày côn khaùt.

Vòt coùcheát chìm ñaâu? (Toâi buoàn toâi haùt)Sao caùlìm kìm caén maõi...traùi t im toâi

Vôùi nuùiNuùi ôi laønuùi xa roàiCaùi ngaøy leo nuùi t a cöôøi t rong möaNuùi ôi laønuùi ngaøy xöaTa - coâgaùi chæbieát möa ñoàng baèngBöôùc chaân leo nuùi ngaïi ngaànNuùi khuyeân ta nheï baøn chaân

ñaùmeàm!Chaäp chuøng nuùi t öïa vaøo em

Dòu daøng töøng böôùc chaân theâmñaát trôøiNheï nhaøng rôi caùnh hoa rôiThieân haøxa laéc boãng boài hoài

höông...Coùthöông thì nuùi cöùthöôngBaøn chaân laï laãm, con ñöôøng deãtinGiô tay laøhaùi ñöôïc tìnhMoät mình mình naém, moät mình

mình buoâng.Nuùi buoàn, ñaùtöïa vaøo söôngEm n goài, boùng töïa vaøo ñöôøng

gioùñiNuùi hôøi ! cao ñeålaøm chiTa hôøi ! ta ñeålaøm gì cho ta? !

Thu Nguyeät





PHöông nga

Baûn truyeän tran h naøy (tieáng Nhaät laøKaa san waor usu ) ñöôïc phaùt haønh t aïi Nhaät vaøo naêm1972, chæmoät n aêm sau kh i NXB Kim Ñoàng cho

ra maét Meï va éng nhaø vôùi baïn ñoïc nhoû tu oåi VieätNam . Cuoán Kaasa n w a or usu do nöõhoïa só noåi tieángNha ät Baûn Ch ihiro Iwasaki (1918 - 1974) th öïc hieändöïa th eo moät b aûn dòch tieáng Nhaät. Noùñ öôïc sa ùng

ta ùc hoa øn toaøn chæbaèng sö ïhình dung cuûa ngö ôøi hoïasó veành öõng ñöùa tr eûVieät Nam trong chieán t ranhchoáng Myõ. Baøchö a töøng san g Vieät N am .

Chihir o Iw asa ki ñaõtheåhieän söùc tö ôûng tö ôïng vaøsö ï th eåhieän ta øi tình cuûa m ình ñeåveõneân cuoäc soánghoàn nhieân, ñ aùng yeâu vaøsö ùc soáng maïnh meõ cu ûa

nhöõng ñ öùa t reûVieät N am tr on g khoùi lö ûa ch ieán t ra nh.Nhöõng bö ùc t ra nh (coùth eåñö ùng ñöôïc nhö nhöõng taùcphaåm ñoäc laäp) nheï nhaøng ñ aày n öõtính cuûa n öõhoïa

Meï vaég haø truyeä trah tieág nhaät

Coù leõ ít göôøi bieát truyeä gaé oåi tieág Meï vaég ha ø cuûa haø vaê nguyeã Thi töøg coù moät göôøiah em truyeä trah mag uoác tòch nhaät Baû

xuaát hieä caùch ñaây ñaõ hô 30 aêm. Thoâg ti aøyñöôïc bieát ñeá roäg raõi khi môùi ñaây, phieâ baûcuoá truyeä trah Meï vaég ha ø baû tieág nhaätñöôïc moät baûo taøg nhaät Baû mag sag trieå

laõm taïi Haø noäi vaø TP.HCM.




Hoaøng Lieân

M aëc duønaêm 2005 khoângcoùnhöõng ñôït baùn ñaáugiaù "kinh thieân ñoäng

ñòa" nhö laàn böùc "Caäu beù vaøchieác taåu" cuûa Picasso thu 104tr ieäu USD tr ong naêm 2004 nhö ngvaãn coùraát nhieàu böùc t ranh vaøta ùcphaåm ñieâu khaéc ñ öôïc baùn vôùigiaùcö ïc kyøñ aùng neå. Böùc hoa ï coù

giaù cao nhaát n aêm 2005 laø bö ùc"Venice, the Grand Canal,Looking Northeast from PalazzoBalbi to the Rialto Bridge" cuûaba äc th aày cu ûa theákyû17 Can alet to ,veàtay chuûmôùi vôùi giaù32,6 trieäuUSD. Böùc tran h töøng thuoäc sôûhö õu Ngaøi Robert Walpole, Th uûtö ôùng ñaàu tieân cuûa nöôùc Anh, ñ aõñöôïc baùn vaøo ngaøy 7-7 cho moät

ngö ôøi mua g iaáu teân tham giañaáu giaùqua ñ ieän th oa ïi taïi haõngSotheby 's ôûLond on. Ñaây la øcaùigiaùcao nhaát traûta ïi moät cu oäc baùnñaáu giaùtaùc phaåm cuûa Can alet to .

Treân t höïc teá, nhieàu ngheä sókhaùc cuõng coùmoät naêm kyûlu ïc v eàdoanh th u. Thaùng 11, taùc phaåm"La blanchisseuse" (TheLaun d ress) cuûa H enri deTou lou se-Lau trec ñöôïc baùn vôùigiaù22,4 t rieäu USD, moät g iaùkyûlu ïc cho tran h cuûa hoa ïsónaøy. Bö ùc"Hom age to Matisse" cuûa Ma rkRoth ko cuõng vaäy. "Oiseau dansl'escap e" (Bird in Space) cuûa n haøñ ieâu kha éc Rum an i Consta nt inBran cusi baùn cho m oät n gö ôøi muagiaáu teân hoài thaùng n aêm, thu 27,5trieäu USD, laøkyûlu ïc m ôùi ch o m oättaùc phaåm cuûa Brancu si vaølaøtaùcphaåm ñieâu kh aéc ñ aét giaù nhaát

ñöôïc baùn ñaáu gia ù.David Norm an , Giaùm ñoác

phuït ra ùch ngh eäthuaät h ieän ñaïi vaøaán töôïng cu ûa haõng Soth eby's chobieát ñoái töôïng tìm ñeán vôùi caùcta ùc p haåm ngheäthuaät ngaøy caøngña d aïng . Nhö õng tay nha ø giaøumôùi noåi cuûa Nga cu õng ñaõbaétñaàu sö u taàm caùc taùc phaåm ngheäth uaät hieän ñaïi vaøaán töôïng cu ûaPh aùp . N gö ôøi sö u ta äp Tru ngQuoác vaøaán Ñoäcuõng seõsôùm ñaàutö vaøo tr anh, töôïng cuûa p hö ôngTaây. Giôø ñaây, vieäc lö ïa choïnñuùng moät ta ùc p haåm ngh eä th uaätcoùtheålaømoät sö ï ñaàu tö thoângminh.

Döôùi ñ aây laø 10 t aùc phaåmngheäth uaät coùgiaùñaét nhaát ñöôïcbaùn qua h ình thöùc ñaáu gia ùtrongnaêm 2005:

nhöõg taùc phaåm myõ thuaät

ñaét giaù haát aêm 2005

1. "Venice, the Grand Canal,Lking Nrtheast frm Palazz Balbi t the Rialt Bridge": Taùc giaû: Givanni Antni Canal (töùc Canalett) (Saùng taùc ñaàu

nhöõng naêm 1730).Baùn ngaøy 7-7-2005 taïi Stheby's vôùi giaù: 32,6 trieäu USD.

Caû hai haõg baù ñaáu giaù Christie's vaø Sotheby's ñeàu böôùc vaøo aêm môùi vôùi ieàm höùg khôûi.Hai haø baù ñaáu giaù voá chieám tôùi khoaûg 90% thò phaà thò tröôøg baù ñaáu giaù gheä thuaät

toaø theá giôùi, ñaõ coù moät aêm laøm aê phaùt ñaït vôùi hieàu kyû luïc veà giaù caû vaø doah thu taêgmaïh. Rieâg taïi thò tröôøg new York, haø Christie's ñaõ thu 759 trieäu USD ua caùc buoåi baùñaáu giaù lôù, taêg hô so vôùi co soá 735 trieäu USD cuûa aêm tröôùc ñoù. nhaø Sotheby's cuõg coù

theå aê möøg. Rieâg chi haùh taïi Lodo ñaõ thu 103,8 trieäu USD, taêg 37% so vôùi aêm tröôùc.




2. "oiseau dans l'espace (Bird in Space)": Taùc giaû: Cnstantin Brancusi (khaûng 1922 tôùi 1923). Baùn ngaøy 4-5-2005 taïi Christie's vôùi giaù 27,5 trieäu USD. 1922 t 1923.

3. "Cubi XXVIII": Taùc giaû: David Smith (naêm

1965)Baùn ngaøy 9-11-2005 taïi Stheby's vôùi giaù 23,8 trieäu USD.

4 . "La blanchisseuse (The Laundress)" Taùc giaû: Henri de Tuluse- Lautrec (töø naêm 1886 tôùi 1887)Baùn ngaøy 1-11-2005 taïi Christie's vôùi giaù 22,4 trieäu USD

5. "Hmage t Matisse" (ñàng haïng)Taùc giaû: Mark Rthk (naêm1954)Baùn ngaøy 8-11-2005 taïi Christie's vôùi giaù 22,4 trieäu

USD.

6. "The Bucintr at the Ml,Venice, n Ascensin Day" Taùc giaû: Givanni Antni Canal (töùc Canalett) (naêm 1732)Baùn ngaøy 6-7-2005 taïi Christie vôùi giaù 20,1 trieäu USD.

7. "Les Femmes d'Alger" Taùc giaû: Pabl Picass (naêm 1955)Baùn ngaøy 3-5-2005 taïi Stheby's vôùi giaù 18,6 trieäu USD

8. "Selbstbildnis mit Glaskugel (Self- Prtrait with Crystal Ball)" Taùc giaû: Max Beckmann (naêm

1936)Baùn ngaøy 3-5-2005 taïi Stheby's vôùi giaù16,8 trieäu USD.

9. "In the Car"

Taùc giaû: Ry Lichtenstein (naêm 1963)Baùn ngaøy 8-11-2005 taïi Christie's vôùi gaùi 16,3 trieäu USD.

10. "Nu Jaune (The Yellw Nude)" Taùc giaû: Pabl Picass (naêm1907)Baùn ngaøy 2-11-2005 taïi Stheby's giaù 13,7 trieäu USD.





Laáy

vaøng treân ñaát

khaùcVôùi 71 HCV vaøxeáp thöù3 toaøn ñoaøn, coùthe åcoi SEA

Games 23 Philippines laøthaønh coâng lôùn nhaát cuûa The åthao VN trong nhöõng laàn ñi thi ñaáu xa nhaø. Khoâng keå

SEA Game s 22 ñöôïc toåchöùc taïi ñaát nöôùc vôùi kyûluïc 158HCV, trong 6 laàn ñi laøm khaùch töøSEA Games 16 ñeán21, laàn nhieàu nhaát ôûSEA Game s 19 taïi Indone sia,Ñoaøn TTVN cuõng chæñöôïc 35 HCV, xe áp thöù5 vaølaàngaàn nhaát ôûSEA Games 21 taïi M alaysia thì ñöôïc 33chieác, xeáp thöùtö. Ai cuõng bieát vôùi caùch toåchöùc cuûa caùcSEA Game s, laáy vaøng treân ñaát khaùch bao giôøcuõng raátkhoù, bôûi vaäy vieäc taêng hôn gaáp ñoâi soáHCV vaølaáy vaøngôûnhöõng moân the åthao quan troïng nhaát hoaëc the ámaïnhcuûa chuûnhaønhö bôi loäi, theåduïc duïng cuï, si laùt, wushu,nhaát laøñieàn kinh, boùng ñaùnöõvaøcôøvua…ñaõbie åu hieänröïc rôõtaøi naêng vaøyùchí VN cuõng nhö cho thaáy moät böôùctieán quan troïng cuûa TTVN trong haønh trình chieám lónh

ñænh cao cuûa khu vöïc vaøtöøng böôùc vöôn ra ñaáu tröôønglôùn cuûa chaâu luïc vaøthe ágiôùi…Vuõ Thò Höông, nöõ hoaøng toác ñoä môùi cuûa ÑoângNam AÙ




tHaïcH Long

Thaéng lôïi chaán ñoäng cuûa ñieàn kinhThieáu vaéng nhöõng nhaøvoâñ òch tö øng g iö õñeán 5

chö ùc voâñòch SEA Ga mes 22 nhö Ngu yeãn Th ò Tónh ,Lan Anh, Ñoa øn N öõTruùc Vaân, ñ ieàn k inh VN vaãn coùñeán 8 HCV vaøpha ù3 kyûlu ïc SEA Games 23. Buøi ThòNhung, N gu yeãn N goïc Taâm v aøNgu yeãn Duy Baèng,Ngu yeãn Than h Phong cuøng ñoaït caû HCV, HCB,chính th öùc khaúng ñònh öu theá tu yeät ñoái cu ûa VN

trong noäi dung nh aûy cao caûna m laãn nöõtrong kh uvöïc.

Tuy v aäy, ba át n gôøvaøchaán ñoäng n haát laøchieácHCV n goaøi d öï kieán cuûa ôûcöï ly 100m nö õcuûa VuõThò Höôn g. Coâgaùi VN 19 tuoåi naøy ñaõchieán thaéngheát söùc ngoaïn m uïc caûhai n haøvoâñòch chaâu AÙvaøSEA Games cuûa Tha ùi Lan ñeåñaêng qu ang ngoâi nöõhoa øng toác ñoäñaày quan g v inh, laøm ba øng h oa øng ca ûgiôùi ñ ieàn kinh kh u vö ïc.

Thaønh tích voâñòch cö ï ly 1500m nö õcuûa Trö ôngThan h Haèng, cuõng m ôùi 19 tu oåi nhö Höông, kh oângkeùm aán tö ôïng bôûi khoa ûng caùch khaùxa maøcoâgaùi

naøy t aïo r a v ôùi nhöõng n göôøi xeáp sa u tr eân ñöôøng v eàñích . Cu øng vôùi Ñoã Thò Boâng, ba ûo veä th aønh coângHCV, p haùkyûluïc SEA Gam es ôûcöï ly 800m nö õvaøHCB 1500m nöõ, va øNgu yeãn Ñình Cö ông veành aát cö ïly 1500m nam nh öng bò tö ôùc HCV vì ñoàng ñoäi LeâVaên Dö ông p ha ïm luaät, t uy chö a ñ aït soá HCV aùpñaûo song VN ñaõchieám öu theá lôùn ôûnhö õng noäidung quan troïng nhaát cu ûa ñ ieàn k inh: nhaûy cao,chaïy 100m nöõ, caùc cöï ly ch aïy tru ng bình…

HCV lòch söû cuûa bôi loäiHCV bôi loäi maøtay bôi 17 t uoåi Ngu yeãn Huõu

Vieät ñaït ñöôïc ôûnoäi d ung 100m eách nam cuõng chaánñoäng nh ö v ieäc VuõThò Höông giaønh HCV 100m nöõcuûa ñ ieàn kinh bôûi ñ aây laøch ieác H CV ñaàu tieân maøbôi loäi VN coùñ öôïc ta ïi m oät kyøSEA Gam es. Th eåth ao VN ñaõchôøñôïi r aát laâu chieác H CV naøy. Vieät ñ aõchieán th aéng 9 ñ oái thuû, tron g ñoùcoùta y bôi noåi t ieángThaùi Lan Vorr aw wuti kh i p ha ùt h uy ñöôïc tieàm na êngcu øng m oät chieán thuaät thi ñ aáu hôïp lyù. Môùi 17 tuoåi,nhöng ñaõcoùHCÑ SEA Gam es 22 töønaêm 15 tuoåivaøcoùtheåh ình r aát lyùtöôûng ñ eåt ieáp tu ïc phaùt trieån.

Nguyeãn Höõu Vieät, ngöôøi ñoaït HCV lòch söû cho bôiloäi VN

Ñoã Thò Ngaân Thöông vôùi hai HCV Theå duïc duïng cuï

Nguyeãn NgoïcTröôøng Sôn, kyû luïc

Nguyeãn Thò Huyeàn Dieäu, 4 HCVSEA Games lieân tieáp

Nguyeãn Thò Huyeàn Dieäu, 3HCV SEA Games lieân tieáp

Vaên Thò Thanh, nöõcaàu thuû xuaát saéc nhaát

SEA Games 23





Cuøng vôùi Vieät, coøn 5-5 n ieàm hy voïng bôi loäi nöõañan g ñöôïc ñ aàu tö ba øi baûn. H CV xoùa tr aéng vaøng ôûboäm oân theåthao cô baûn naøy laømoät cu ùhích qu antr oïng ta ïo ñaøcho bôi loäi VN phaùt tr ieån ba ét kòp vôùiböôùc phaùt t rieån n hanh choùng cuûa ca ùc moân O lympic

kh aùc nhö ñ ieàn kinh, theåduïc…Hai ngaøy vaøng cuûa theå duïc duïng cuï vaø wushuÑoùlaøha i nga øy 30/ 11 vaø1/ 12 khi w ushu giaønh

ñöô ïc 7 HCV va øtheå duïcduïng cuï 5 chieác. Hai coâgaùi vaøng cuûa SE A Games22 Nguyeãn Thò MyõÑöùcvaøÑoãThò Ngaân Thöôn gtieáp tu ïc coùmoãi n göôøi haiHCV taïi SEA Ga mes 23 ôûha i boä moân. MyõÑö ùc ôûnoäi du ng thöông th uaätva ø tröôøng q uyeàn. N ga ânThö ông ôûtoaøn na êng nö õva ø caàu th aêng ba èng . ÔÛw ush u, Ñaøm Than hXuaân, N guyeãn Tieán Ñaït,Buøi Ma i Ph öôn g, Bu øi ThòNhö Tran g v aøTraàn Nha ätHuy cu õng ñ aït H CV.Rieâng Buøi Mai Phöôn ggaàn nhö kh oâng coù ñoáithuûôûnoäi d ung t haùi cö ïctoaøn naêng vôùi baøi bieåudieãn heát söùc hoaøn haûo.Theå duïc du ïng cu ï cuõngth aønh coâng vöôït ngoa øimon g ñôïi v ôùi caùc H CVtieáp th eo cu ûa N guye ãnMin h Tuaán (voøng t reo),Tröông Minh San (voøngngöïa ta y qua y) va øPhaïmPhö ôùc H öng (xaø keùp).Wu shu VN tieáp tu ïcchöùng toûvò tr í ha øng ñ aàukhu vö ïc maëc cho ñaõ bònö ôùc chu ûnh aø boûnh ieàunoäi dung ö u th eá. Theåduïc

du ïng cuï töøng böôùckh aúng ñ ònh seõlaømoät m oûvaøng tieàm naêng cu ûaTTVN khoâng chæ trongñaáu tr öôøng kh u vöïc neáutieáp tuïc ñ aàu tö baøi baûnhôn nöõa.

Côn möa vaøng Silaùt ngaøy aùp choùtLaõnh aán tieân phon g, voõsó goác Höng Yeân Traàn

Vaên Toaøn ñaõmôûmaøn cho "côn möa vaøng" cuûa SilatVieät Nam ta ïi SEA Games 23 d uøñoái thuûcuûa ToaønlaøChristop her Yabu l, voõsó xua át sa éc cuûa chuûn haø

Philippines. AÙquaân th eá giôùi 2004 Ngu yeãn ThòPhö ông Thu ùy thaéng Em y Binti La tif (Malaysia)trong t raän chung keát h aïng -65kg n öõ. N gu yeãn Baù

Trình ha ïnha øvoâñòch SEA Gam es 21 ngöôøi Thaùi LanNakin Kum sree 5/ 0 vaøgiaønh HCV ha ïng caân -60kgnam.

Trònh Thò Ngaø du ø khaù vaát vaû tröôùc ñoái thu ûRosm ati (Ind onesia) nhöng va ãn b ình tónh taán coâng

qu yeát lieät ôûgia i ñ oa ïn qu yeát ñònh , g iaønh HCV SEAlaàn th öùba lieân tieáp ôûhaïng caân 60 kg n öõ. 3 ngoâi voâñòch coøn laïi cu ûa voõsó treûHuyønh Thò Thu Hoàng

(55kg nöõ), vaø 2"laõo töôùng"Nguyeãn Va ênHuøng (3 laàn voâñòch SEA Gam es)vaø Leâ Thò Haèng(2 laàn VÑ SEAGames) sau khivö ôït qua BinK a m a r u d i n

(Singapore) vaøNyeien NyeinAung (Myanmar)tron g traän chu ngkeát cu õng vôùi tyûsoá5/ 0. Nhö vaäy,8 v aän ñoäng vieânVN va øo chungkeát ñaõ giaønh 7vaøng. NguyeãnVaên Huøng 4 laànvoâñòch lieân tieáp ,Trònh Thò Ngaøvaø

Leâ Thò Haèng 3laàn voâ ñòch lieântieáp.

Htrix vaøng cuûaboùng ñaù nöõ

Neáu caùc ñoàngng hieäp nam laïimoät laàn nöõa thaátba ïi ta n na ùt t rongvieäc gaéng m oätlaàn chinh phu ïc

vaøng SEA Gam esvôùi v uï aùn baùn ñoäñaày tu ûi n huïc d uøñaõ ñöôïc tieàn h oâhaäu uûng heát söùcru øm ben g vaøtreo

th öôûng n goùt chuïc tyûñoàng thì caùc coâgaùi hieàn la ønh chaân chaát ñaùboùng cu ûachuùng ta ñ aõxieát ch aët tay nhau hoa øn t haønh moät hat -tr ix vaøng SEA Gam es ñ aày k ieâu ha õnh vì d an h d öïcu ûañaát nöôùc. Du øcuoäc soáng coøn qu aùkhoùkh aên, baàmdaäp, d uøphaûi ch òu nhieàu hy sinh maát m aùt cho n ieàmñam meâtraùi boùng, d uøtö ông lai p hía t rö ôùc ñaày baát

ñònh, hoïñaõlaëng leõreøn lu yeän, p haán ñaáu ñeåhoâm nayñem laïi n ieàm tö ïhaøo cho ta át caûchuùng ta . Vôùi kyøtíchñaày moàhoâi nöôùc m aét cuûa loøng qu aûcaûm vaøsöï hy

Coâ gaùi Vaøng wushu Buøi Mai Phöông




sin h, nhö õng Kieàu Ch inh, Bích H aïnh, Buøi Thò Tuyeát,

Kim Chi, Thu ùy Mieän, Mai Lan, Vaên Th ò Thanh , ÑoãHoàng Tieán, Kim Hoàng , LeâThò Oanh …ña ày tö ïtin vö ônñeán cuoäc chôi lôùn giaûi voâ ñòch chaâu AÙmaøhoï ñaõgiaønh quyeàn coùmaët vaøo naêm tôùi. Vôùi t aøi n aêng ngaøycaøng ñöôïc kha úng ñònh va øsö ï voâtö, hoàn nhieân, heátmình vì tr aùi boùng, vì theåt hao va øvì ñaát n öôùc, chaécchaén caùc coâgaùi ñ aùboùng cuûa chuùng ta seõtieáp tu ïc coùnhöõng th aønh tích môùi…

Boä HCV troïn goùi cuûa trí tueä VNMôûñaàu ba èng HCV vaøkyûlu ïc n haûy cao cuûa Buøi

ThòNhung vaøkeát thuùc baèng boäHCV t ro ïn goùi cu ûa côøvu a VN (8/ 8 HCV) ..TTVN coùm oät m ôûñ aàu vaøkeát

thuùc ñeïp nh ö mô ta ïi SEA Gam es 23.Neáu SEA Games 22 ñ öôïc toåchöùc treân saân nhaø, côø

vua VN chædaønh ñöôïc 4 H CV caùc noäi d ung n öõ, coøncaùc noäi dung nam ñaõbò caùc vò kh aùch Ph ilip pines laáyheát thì ta ïi SEA Gam es 23, tr öôùc daøn kyøth uûcoùñaúngcaáp cao va øgiaøu kin h ngh ieäm cuûa ch uûnh aøPh ilip p inesva ø caùc cöôøng qu oác côø vu a kh u vöïc Singap ore ,Indon esia…Caùc kyøth uûVN vaãn chieán th aéng t uyeät ñ oáiva øgiaønh HCV ôûcaû8 noäi d ung th i ñ aáu: caùnhaân namva øñoàng ñ oäi nam côønhan h; ca ùnha ân nam va øcaùnhaânnöõcôøchôùp; caùnhaân nam , caùnhaân nöõ, ñoàng ñoäi nam ,ñoàng ñ oäi nöõcôøt ieâu chuaån, rieâng ÑKTQT Ngu yeãnNgo ïc Tröôøng Sôn xuaát saéc giaønh hai HCV caùnhaân côø

chôùp vaøcôøtieâu chuaån. Thaønh t ích th aàn kyøñoùlaømoätbieåu hieän rö ïc rôõcuûa tr í tueäVN va økh aúng ñ ònh vò tr í haøng ñ aàu cuûa côøvu a VN trong khu vö ïc.q

Buøi Thò Nhung vaø ngöôøi thaày Nga sau chieán thaéng ngoaïn muïc

HCV xe ñaïp baêng ñoàng Thuøy Trang

Nieàm vui sau khi chieán thaéng

tạp chí văn hiến số tết 2006

Documents