8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

1/69

Tap ch xut ban hang thangGi y phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTT

to so n - tr s:30/79A LyNam - HaNiT: 04.7471896; FAX: 04.7337686Email: vanhienvietnam@hn.vnn.vn

Vn phon d n tP.HcM:288B, An Dng Vng,Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

chunh mHoang Chng

tn B n pHS Vnh

Photn B n p th n rNguyn Th Khoa

Photn B n pNguyn Th Ky Nguyn Minh San

g m u hnhVoThanh Tn

th ky o so nTMy Sn - Nguyn Hu PhaiH n B n pNguyn Nam Khanh - Trn Bang - Mch QuangTrn Vn Kh - Hoang Trinh - VuMao - ThaiKim Lan - Pham Th Thanh - Pham Vit Longng Nht Minh - oan Th Tnh - Trng LuThanh Hng - Nguyn Thuy t Phong

trnh b yTrn Thng

B 1NST Dip Lang - Anh: Hng Nga

t r ph hnhTng cng ty Hang khng Vit NamDoanh nghip sach Thanh NghaTP. HCh Minh

in Xng in Tin hoc, Ha Ni

Gia: 16.000

VN HINVIT NAM

Vi cac tac gia:Nguyn Anh Tu n, Thuy Thao, Trnh Tun, Hoang Anh, Hu Tho, Pham an Qu ,Trng Ngoc Tng, Nguyn Ngoc, Nguyn Khoa Diu Ha, Trn Phc Thun, Trong Quang, Xun Tu n, Nguyn Th Khoa, n Truyn, Thao Chi, Mai Anh, HoanChng, Bch Ngoc, Th Hng Cuc, Nguyn Thanh Bnh, T My Sn, Th Ph c, Lm Tung Chu, Bui Kim Xuyn, Phng Hoang...

4. n t6.Th phap di cai nhn vn hoa8. Dva kho

16. Sach Han Nm Nam ky th ky 1922. Ph ng24. Ngi Triu Chu28. Hat Then30. Ban trng ca dai nh t VN36. L hi mua VN42. "Bn mlit s trai timta dng"44. Cuc i laththach50. HaTin thpcanh

52. Yn bnh tthep Cu Chi54. Hai ln lnGiao San56. Danh thmgi n by gi60. Pagan angb huy hoai62. Ai Cp vai64. Keo tricao vao ca

Bang gia

Nhng ch Ng yn Vn

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

2/69

VN HINVIT NAM2

SKiN -BNH LUN

"Hoan hao", o la t ma hai nha bao ngi My gc Vit comt tai phong hop bao cuaNhaTrng dung m ta cuc hop baochung gia Tng thng Bush va Thutng Vit Nam.

Ring nhng nha bao Vit Nam, ainy u mang trong long mt cam xucrt kyla. Du a ng ch ca ting ngh trong phong hop bao, nhng khngai cam thy mt moi. Co le, bi y thcmnh ang d phn vao lch s, mt skin ri y se con c nhc lai nhiutrong lch s mi bang giao hai nc.

Ngay sau cuc hi am gia Thutng Vit Nam va Tng thng My, NhaTrng aphat i thng cao chung VitNam - My. Tng thng Bush va Thutng Phan Vn Khai bc vao phonghop bao vi dang ve ht sc thoai mai,thn thin. Nhn cung cach ho bt taynhau, danh cho nhau nhng li noi tt

ep, nhng ngi co mt cam nhn cmt khng kh t nhin va thn mt,thay v tnh xa giao nghi thc thngthy nhng cuc gp mt cp cao.

"Ti hoan toan tin tng chuynthm ln nay cua ti nc My se giup nng quan h gia hai nc ln mt tm cao mi" , Thu tng Phan Vn Khaianoi nh vy tai cuc hop bao.

ng noi hai bn nhm n vic xydng "quan h thn thin, i tac xydng, hp tac manh me trn c sludai va n nh, cung nh bnh ng, tntrong ln nhau, ca hai cung co li".

Cho du hai bn con co nhng khac bit do hoan canh lch s nhng theoThu tng, hai bn achia se c nhnthc va tm cach thu hep nhng khac bit o.

V phn mnh, ngi ng u NhaTrng a danh nhng li ngi ca v nlc i mi kinh t cua Vit Nam vi

Bang giao Vit - chuyn hm Mym un l

u thu n Ph n Vn Kh k hu ep h n momon . M o n m

ron qu n hV - Myhsm r , khep l nhn d mbun u qu kh h n

n l hurn h n rn .

Tng th ng Bush tuyn b ung hVN gia nhpWTO.

Thutng Phan Vn Khai kys lunim cua Qu c hi My.

Thu tng Phan Vn Khai chn thanh cam nlanh ao va nhn dn nc My.

B trng Quc phong Donald Rumsfeld chucmung Thutng Phan Vn Khai tai khach san.

Thutng Phan Vn Khai thm SGiaodch Chng khoan My.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

3/69

VN HINVIT NAM 3

nhng thanh qua cu th trongcng tac xoa oi ngheo, nhng tin bv nhn quyn va tn giao.

Cuc hi am lch s anh du10 nm bnh thng hoa quan hkhng ch mang tnh biu tngcao, nh nhn nh cua gii quansat ma con thu c nhng ktqua thc t. Vit Nam a nhnc li cam kt ung h Vit Namvao WTO mt cach manh me t

Tng thng My. ng cung thhin n lc tip tuc thuc y cacmi quan h song phng phattrin tt hn na.

Th trng Ngoai giao VitNam L Vn Bang nhn nh:

"Cuc hi am gia hai bnrt thanh cng. Hai bn to ra rt thoai ma i. S ung h cua Tng thng Bush i vi vic Vit Namgia nhp WTO se co tac ng manh n qua trnh Vit Nam gianhp WTO cui nm nay" .

Vi ngi My, nh Tng thngBush a noi,cuc gp cp cao gi ahai nha lanh ao vi ho co y ngha nh mt ct mc thc skhep lai "chng bun" trong qua kh.

ng Andrey, nguyn TngGiam c tp oan GE tai VitNam noi rng ng"Cam thy v cung man nguyn" va"Ti ngh rt nhiu ngi My cung co cung camxuc nh ti. T lu ri,chung ti

mong mun xy dng mi quanh hu ngh gia nhn dn hai nc . a co rt nhiu ngi n lc at c iu nay. Mt kt qua

tt ep nh vy lam sao khng vui c" .Chng ng dai 30 nm a

qua vi nhng khuc quanh, nhngthng trm va bun vui. i vinhng ngi My nhit tm ung h bang giao My - Vit nh Andrey,mt tng lai sang sua a m ratrc mt.

Gii kinh doanh My cung to rahao hng. Ho cho rng, nhng c hi lam n mi ang m ra tai Vit

Nam. Bn hp ng lam n giagii doanh nghip Vit Nam vaMy la nhng du hiu y hahen v mt lan song u t My

n Vit Nam, nht la sau khi VitNam gia nhp sn chi WTO.Cach y 10 nm, hai nc a

khng co quan h ngoai giao.Trc o, nc My cm vn vi Vit Nam vaby gi, 10 nmsau, giao thng hai nc a attrn 6 tyUSD.

Hai nc cung a co nhngtrao i hp tac quan trong vkhoa hoc, giao duc, qun s vangay luc nay y, con co catrao

i tnh bao na. Ro rang y lmt bc ngot lch srt quantrong.v

Theo NGUYN ANH TUN

bc ngot lch

Ti ngh rng chuy n vi ng thm cua Thu tng Phan VnKhai co mt y ngha h t sc quan trong, cn thit, vaung thiim.

Ngi Vit nh c tai Myhu ht u mang qu c tch My.V phng din bang giao, ho tr thanh mt i tac qu c t ,bnh ng.

V phng din tnh cam canhn, qu c tcua holacac vuaHung Vit Nam.

Ho cn phai co ngha vulam ep ca hai pha, co nghiaphai

ong gop moi u vit cho tnh hu ngh Vit - My.T t cahay v an ninh vasnghip phat trin t nc, ng qua mun. Ngi Myqun c hn thu, tai sao ta khngth qun?

Hay vthm qu hng nhn th y tn mt stin b, cimang thc s din ra so vi 20 nm trc y.

(GS.TS Nguyn Thuyt Phong(My) - Giai thngVinh danh t Vit,Giai thng Di san quc gia Hoa Ky, Uy vin Hi ng bin tp Tapch Vn Hi n Vit Nam).

TT Phan Vn Khai va Btrng Thng mai MyCarlos Gitierrezchng kin lkyk t hp ng gia Tng giam c VN AirlinesNguyn Xun Hin vaai din Hang Boeing, ng Alan Mulally.

Thutng Phan Vn Khai nhn chung khai mac phingiao dch u ngay cua SGiao dch Chng khoan My.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

4/69

VN HINVIT NAM4

PHAN THUY

Thm, bui lm!Trc schng ki n cua r t ng ngi, cubaNguyn Th Lac,

81 tui, khu 1, th tr n Lp Thach, Vnh Phuc gom mt ng buinhui kh, k b p, nhom la va... nng t! Khi la aben, baLac cho mt nm lasim con ti vao b p khi n khoi b c ln,toa u khp nhng cuc t set ang k trn b p. Theo baLac, khoi cua lasim r t thm, khi ng m vao t sekhi nmi ng t cov bui bui, ngan ngat. Va quat la, ci tro,ao nhng mi ng t cho chung c vang u, baLacva kcho moi ngi nghe v... truyn th ng n t cuangi dn Lp Thach qu mnh. BaLac noi, ba bt un t tluc hn 20 tui, u tin ch v th y ngitrong lang n nn n th, nhng dn dn trthanhnghin, mi ln i chth nao bacung mua vaimi ng t, goi trong lachu i, nh m nhap tch v n nha. qu ba, n t lachuyn... chng cogphai m , v tnhiu i nay, olamt mon nkhoai khu cua moi ngi, nh t laphuntrn 30tui. Congi cho t vao lo, botrn u ging,trc khi i ngulai nh m nhap vai mi ng. Thm ch congi i lam n xa, mi khi vqu lai ao mt tui tmang theo n dn. Lang bacocomt go t set, ngidn trong lang thng xuyn n o l y t vnngn, nhng khng ai goi la n t magoi n ngoi , v y lanhng mi ng t set c l y t su 3 - 4m, cothrorang,ep mt. BaLac con noi, xa kia khp tnh Vnh Phuc phbi nnghbun ban t n, cogia nh lam giau nhnghnay,thm ch co nhatngi ln n treem u lam nghbun t...

n...ty khn ph l huyn u mlm p u oh V N m.

Man trnh din nng va n t cua baNguyn Th Lac. Truyn th ng n t cua ngi dn Lp Thach.

DiN aNVN HIN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

5/69

Trm nghe khng bng mt th y - nh chngminh cho li noi cua mnh, khi b p la atan, baLac l ymt cuc t anng vang cho ln ming n ngon lanh.Th y vy, nhiu ngi cung savao n m th, u tinch dam cn mt mum thi, nhng sau o, ho n lun cami ng to. Co ngi t m tc: Thm lm! Bui lm!...

n t v... thiu cht dinh dng?Man nng van t cua cuNguyn Th Lac laphn trnh din sinh ng cho Hi thao khoa hoc nhnvn vang dungThoi quen n t a Vit Nam - Hin trang vanh ng ki n giai khoa hoc do Trung tm Tins ng Nam A, Bao tang Dn tc hoc Vit Nam vaQuyPham Huy Thng ph i hp tchc, din ra tai HaNi vao ngay 28/6 va qua. Ly do tchc Hi thao nay,theo cac nhakhoa hoc, olathoi quen n t mt bphn ngi Vit cn c nhn nhn, xem xet mt cachnghim tuc, khoa hoc vatnhiu goc .

Thoi quen n t nc ta khng ch co LpThach, Vnh Phuc macon gp ngi HaNh - in

Bin, ngi Mng - Lao Cai, ngi Kh mu- Yn Bai.Theo nhiu nhakhoa hoc tnhin nc ta cung nh trn th gii, thoi quen nay xu t phat tvic c ththi uvi cht sinh dng. Ngoai ra, con comt s nguynnhn khac khin ngi ta n t nh: no bung trongthi kyoi kem, giai c, tr bnh, giai toa mt s cng thng vthn kinh, tm sinh ly... Tuy nhin, thct cho th y, thoi quen n t khng ch gp nhngngi oi kem, thi u ch t, bi hin nay, i s ng a khaln, nhiu ngi coi s ng vt ch t d tha nhng vnnghin t. Cac hoc giangi Phap cung atngmang nhng mu t ngi Lp Thach n sang tnParis phn tch v ngh rng trong loai t nay cogc bit, nhng k t quavn ch la t set. Do o, hok t lun: Nh ng t nay khng th coi lamt th lng thc, no tng t nh keo banh, trecon, cugia, an ba m a thch .

Vy coth lygiai nh th nao y vthoi quen n t cua ngi Vit?

n t: mttp tuc vnhoa

Tuc n t,theo chung ti,ngoai nguynnhn mi trng tnhin con conguyn nhn xahi - nhn vn,trong obao gmcac kha canh kinht, lch s, phongtuc, tn giao, tmlinh... - ba nhaach t hoc VoCngNghip, Dngc Kim vaTrnVn Tn (VinNghin cu ach t vaKhoang san - BTai nguyn vaMi trng) aphat biu nh vy tai Hi thao Thoi quen n t a Vit Nam - Hin trang vanh ng kin gia i khoa hoc va

nhn c sng tnh cua hu h t cac ai biu thamd. Giao s L Nhm Tuy t, mt ngi ac t cngnghin cu, tm hiu tuc n t Vit Nam hang chucnm nay cho rng: tuc n t cothbt ngun tphongtucVic hn nhn l y goi t lam u ac cheptrong sach Lnh Nam chch quai khi noi vchuyn hnlthi kyHung Vng. Giao s Tuy t ghi nhn: baconnhng vung cotuc n t r t quytrong mon n nay.Ngi ta mua t lam quacho nhau khi i chv, nangdu quy trong mechng bi u nhng goi t goi trong lachu i kh, ngay covic, ngi ta mang t t vao a,mang mi nhau nh mi i u thu c, mi ng tru... To,GS Tuyt k t lun:Tuc n t vach bi n t n lamt tuc r t c cua ngi Vit, may ngha cua no ,theo chu ng ti ngh lathng thc hng liu.Cung chung quan im vi GS L Nhm Tuyt, GSNguyn Vn Huy - Giam c Bao tang Dn tc hoc Vit

VN HINVIT NAM 5

Theo Giao s L Nhm Tuyt, vic ch bin t n thng gm ba bc:Ly t - ngita dung nhng con dao th, li st day, lpchui gto nm hai u bng hai vong st l y t di mt t. Yu cu cua loai t nc lamn, mm, khng cosan hay nng muibun.Phi t - em t vnha, dung dao chttng mi ng mong em phi kh cho t bt muibun vachuyn sang mau xam trng.Hun t - t ln gian hun, c t u khoi. Hun bng cot vacy sim, hai thcy coch t du, cy ti

vn chay vacomui thm; hun n khi khoi amvao, t chuyn sang mau vang sm vammui khet lan c.

Tp tuc n t khaphbi n trnth gii, c bit lamin Trungchu Phi t B Bin Nga, Nigiria,Cameroon, Angola, Congo,Uganda, Kenya, Tanzania... Nhngngi da en chu Phi khi b emsang Tn Th Gii vn n t theophong tuc t tin. Ho p u nimtin rng khi n mt ming tthing c mang tqu hng laho a gn gi trong bung mt chuthnh hai cua t mekhi ch tlinh hn se c tr vch n cu.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

6/69

VN HINVIT NAM6

TRNH TUN

o la mt iu ang mngkhng ch vi nhng nhaTh phap va nhng ngiyu thch phn mn ngh thutnay, ma no con la c s chnh xac ghi nhn Th phap a va angtr thanh mt mon n tinh thn bch, khi gi c cai ep ni tmcua mi con ngi.

Nhn nhn mt cach khachquan va khoa hoc v mt loai hnhngh thut lamt vic rt kho, nocang tr nn kho khn va btcvi nhng phn mn ngh thutmi mehoc b chm trong squn lang va c khi dy nh mt lan song. i vi Th phapnoi chung va Th phap chVitnoi ring, khng th tranh khoinhng bt ng v quan im, vcach tip cn. V vy, trong khunkh co han, ngi vit bai nay chxin cp v Th phap va Th phap ch Vit di cai nhn vnhoa hoc, ma cu th xin noi n vn nhn cach va t cach cua cangi thu but ln ngi thngthc.

Nhn cach va t cachc a ngi th b tNgi xa hay noi, ng nhn cach cua mnh thp hn

mnh. o la iu ma bt k ai cungphai nn khc nh ren tmluyn tnh. Nhn cach cua mtngi phan anh su sccai bntrong cua ho, v vy, ch cn nhn bit vanhn vao nhn cach cuamt ai ota co th hiu c phnnao v con ngi cua ho.Vi ngi cm but noi chungva vi ngi vit Th phap noi

ring, cang phai coi trong vn nhn cach vat cach trong giaotip va ng x. Khng th chnhn mt ngi kem hiu bit vvn hoa ng x ma vung tay thaonhng cu ch cua thanh hinc, v nhng ch y ch lnhng ch mang hnh hai ao cgia ma thi. V th, cu thanh ngTin hoc l hu hoc vn cuangi xa vn lun lun ung valun lakhu hiu tu tm i vitt ca moi ngi.

Khng thiu nhng trng hpdo kem hiu bit v vn hoa nx ma xay ra nhng chuyn dkhoc d ci. Mt nha Th phkha ni ting vit sai li chnh lai con ln giong trnh thng chikhach hang cua mnh la v hoc.Hay trng hp khac, vit nhngch ma chnh ngi vit cunkhng hiu ngha cua ch mnhvit ra, thanh th khi phai giaithch th cu chuyn trnn ngngh va bun ci... Nhng li rc ban o khng th ch k ra choqua chuyn c, v no se dn ncai nhn khng ep cua nhngngi thng lam va nhng ngichn thanh xin ch.

Ngi vit chcua thanh hin

va langi tai hin s su scua ngha ch thng qua cai Tmcai Tai, va th hin cai Tm cu

Nhn nm n y, th php v th phphV n os huyn mnh vphr n m nh mekhp nh hnh ronn ...

Th phadi cai nvn hoa

DiN aNVN HIN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

7/69

VN HINVIT NAM 7

mnh trong s lnh nhn va chia setri thc. S cu thatrong hnh thchay ni dungbc tranh ch la iukhng c phep. Ngh thut noichung oi hoi s nghim tuc nkhc nghit, v vy, nhn thcc vn va noi chnh la iukin cn cua ngi cm but. Noitom lai, trnh hoc thc va t cach ao c cua mt ngi vitTh phap la rt quan trong. Ngivit Th phap la ngi ang laong ngh thut, cng hin caiep cho i, phai trn quy mnhtrc bng cach tu mnh cho epvnhn cach ao c, ri hay noin cai ep trong san phm laong ngh thut cua mnh. Nh vy mi xng ang vi chnh tacphm cua mnh va xng ang vis mong mun thng thc cuangi am m Th phap.

Net ep vn hoa truyn thngse va ch c phat huy khi nhngngi ang lam cng tac tn vinh,gn gi va phat huy no co cai nhnung n. S sai lch va thiunghim tuc du la rt nhocung dnn nhng hu qua khng k ht,ma trc tin la co ti vi tinnhn, co ti vi cng ng va coti vi th h mai hu. Mong rng,

nhng ngi vit Th phap hinnay nht la lp tre, hay xem vn nhn cach va t cach la vn tin

quyt, trc khi ngh n cai danhcai li co th co nh vao vic mnhang lam.

Nhn cach va t cachc a ngi thng thc

Nhu cu cua ngi dn VitNam hin nay khng con lachuyncm no ao mnh trcna ma la tin tin ngon mc ep . Cuc sng no u khng lamcho ho qun i nhng gia tr vnhoa tryn thng ma ngc lai,cang lam cho ho co nhng hoaivong va mong mun tai hinnhng net ep v vn hoa cua dntc va cha ng mnh. o la mtiu tt yu, tuy nhin, trong nhucu cua vicn ngon mc ep ,nhng oi hoi trong vai tro la mtThng (khach hang) i khilam cho ho cosuy nghcotinmua tin cung c . Co mt tritgia nao o tng noi, nu nh tinvang co th anh i c khanng cng hin v ngh thut btk luc nao, th se khng cn phai congh thut lam g. V vy, cungnn trao i v cai goi la nhn cachva t cach cua ngi thng thcngh thut, ma cu th la nhngngi trc tip tham gia vao victhng lam.Trong s sach con ghi lai rtnhiu cu chuyn v vicxin ch

khin ngi oc khng khoi camng vaquy trong ca ngi choln ngi xin. Tac phm vnchng Ch ngi t tu cua nhavn Nguyn Tun ta canh HunCaocho ch trong nguc ti lamngi oc c suy t va ngm nguikhn xit. o la cai ep cua ncach va t cach toat ra t ca ngco ch cho va ngi xin ch bit trn trong gia tr cua chmnhxin.

Trong hoan canh hin nay,ch ngha c bay ban khp cquy sach, doc ngang trn heph..., phn nao a lam mt i caikhng gianthing ling khin caihn cua chthiu phn bay bng.Ngi ban ra gia, ngi mua kkeo, min sao co c s thothun cui cung. Nhng tt ca cha phai la chuyn ang chung ta suy t cho vn mangi vit a ra, iu ma htthay nhng ai quan tm n ch,n Th phap cung thy bun lachun mc my hoc trong th phacha co, quan nim trai ngcnhau v nhng li thuc v hnhthc nh cach t tn va cach gocum tTh phap ch Vit , a lamnn my cuc tranh cai ln nhotrong gii cung nh ngoai gii. y, xin khng lam ban v iuva noi, ch xin nhn manh rng,ngi thng thc c vic ph bnh nhng hay ph bnh ung vacn nhc li le tranh tnh trathoa ma nhau.

Vi bt k ngi nao lam nghthut cung mong co c s pha

hi t pha ngi thng thc. se la ng lc tao thm thnhoa sang tao hay la nhng gaonc lanh di vao nhng hncam mi le loi manh nha, u phuthuc vao ban lnh ngh nghipcua ngi cm but va thai ngi thng thc. Ring vi phnmn ngh thut Th phap va Th phap ch Vit nay, con rt nhinhng vn cn phai c cacnha nghin cu, cac nha chuyn

mn va tt ca nhng ngi quantm ong gop ykin, b khuytcho nhng han ch...v

Nha Th phap Trnh Tu n.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

8/69

VN HINVIT NAM8

DiN aNVN HIN

HOANG ANH

Mt nha ngh thut hochang u cho bit trongkhi con cai ng phai htsc kho khn, vt va mi vnng c mt hai chuc triung in n cng b cac cngtrnh nghin cu do ng t thchin, khng tn mt xu cua nhanc, nhng c gii khoa hoctrong va ngoai nc anh giacao,co tac dung rt thit thc trongthc t, th nhiu d an nghincu cp "B", thm ch cp "Nhanc", vi s tin u t t trndi mt trm triu ng n vaity ng c d dang thng quav ti va. Va rt nhiu cac cngtrnh loai nay thng sau mt buil nghim thu kha rnh rang, hnhthc, va quyt toan ngon , du coem ct kho hay c in thanhsach tht sang trong, cung khngai con nh n s co mt cua no.

Giam c mt nha hat nghthut truyn thng T. cung nura mt thc t: nha hat cua ng ddang c duyt chi hang ty ng

cho cac dan mua sm trang thit b nhng vic ngh nng bidng biu din cho ngh s vai

chuc ngan ng mi bui din thlai kho khn, cc nhoc khng thtng tng ni.

Bi vy, chng co g la khi mtnha hat T. khac rt thit tha trnhd an thc hin mt sn khuquay c quang cao la vao loai"hin ai nht th gii" co gia trti 190 ty ng (gn gp 3 ln giatr sn vn ng Thin Trng(Nam nh) c xy dng phucvu SEA Games 22) ma chng cn bit rng sau khi xy dng xong,Nha hat cua ng se co g dintrn cai sn khu dat vang khungkhip o. Tuy la mt n v nghthut c mnh danh la u anquc gia, nha hat nay mi nm chdin c mt s bui goi la"phuc vu chnh tr", con chu yu la"ca ong then cai", chng trnhngh thut th vn cu kynh haimi nm trc y nu khngnoi la con t hn, lc lng ngh stai nng ngay cang t i va sngchu yu bng cac s din cua cac bu s t nhn hay bng cac cngvic ngoai ngh thut. Nhng banlanh ao nhahat chng h ra

c mt k hoach nao kha d thc s xng ang vi v tr vadanh ting truyn thng. Ho ch

tha thit chng minh ng cp"quc gia" va "quc t" cua m bng cai sn khu quay "co mtkhng hai" VN va ng Nam Ado ho s hu. Cai d an "sn khquay" o cui cung a b Btrng b VHTT kin quyt bac bnhng no vn c moi nginhc n nh in hnh cua mtslang man ky quai nhng khaph bin trong vic tiu tin cuanha nc cho no "ra tm ra minmt cach cc ky v trach nhim

Tai ky hop Quc hi va qua,khi thao lun Lut thc hanh tikim, chng lang ph, nhiu ai biu, trong hi trng va ngoahanh lang, a to ra bc xuc vvic ht T. ri cac a phng thnhau t chc cac lhi sn khuhoa nh am, tran lan, giau cunlam, ngheo cung lam, ht l hnim ri l hi vn hoa, l hi dulch, cai nao cung ging cai nchuyu la mua hat, trnh dinrm ra, tn kem t vai trm trng n chuc tyng mi cuc,ma ct ch c quay ln VTVmt bui. Mt v ai biu La

Chu xot xa noi nu ng lamnhng cai lhi lang ph nh th,danh tin giup tnh ng xoa gn

Tin cho vn hoaD va khoM NSND n n n h n rn n ohd d n borh n yn h m h d n, l n ho n n bn vn y n h y rol v bnhn l h s khokhn ron v

p v rm r u n u ho m lp o o nhn n hhu, b ln hhu ruyn dn , o dun h h vlu d h n.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

9/69

VN HINVIT NAM 9

2.000 lp hoc tranh tre na la chaxoa c th hanh phuc cho con emcac dn tc tnh ng bit bao.

Trong b tr ngn sach chung cuanha nc hang nm, phn danh chos nghip vn hoa thng tin hin bcoi la con rt thp so vi cac nganhkinh t xa hi khac, cha tng xngyu cu cua sphat trin va sauNgh quyt Hi ngh T. 10 (khoa 9),d kin ty l btr ngn sach choVHTT sec nng t 1,3% ln ti1,8% trong tng chi ngn sach tnc. S quan tm o cua ang vaNha nc la mt tin vui ln i vinhng ngi hoat ng VHTT.

Tuy vy, u tranh c b trngn sach xng ang a kho nhngvic s dung ngn sach sao choung, cho cng bng va co hiu quathc cht, cole cung khng phai lachuyn d dang. Thc tnhng nmqua cho thy du ngn sach con hanch nhng chng phai ni nao cungthiu hut cng thng. Cai canh"ngi n chng ht, ke ln chng ra"din ra kha ph bin va khng ta phng, n v. Ngn sach nha

nc a b s dung mt cach kha tuytin, lang ph nhiu ni, nhiu luc,ch cn tin akhng co tin va nikhng ang cp a c cp tinmt cach hao phong n khohiu.Ri la vic tp trung ngn sach chonhng d an ln, hnh thc, nhng"cng trnh th ky", ma bo quanhng cng vic tuy nhonhng cohiu qua ln, nng v bni manhechiu su, hay nng v u t chocac c s vt cht, trang thit b manhe vic u t cho bi dng vaao tao con ngi, hoc ch lo chocac n v nhanc makhng oaihoai g n cac n v xa hi hoa,trong khi vi hai ban tay trng, nhiun v xa hi hoa hoat ng, onggop cho s nghip vn hoa con tthn nhiu ln cac n v hu nh khng lam c g hu ch vn v t ngi hng tin mun bac ty cua nhanc.

Xem ra, cai d va cai kho trongvic s dung ngn sach nha nc chos nghip VHTT con la ca mt cuchuyn dai.v

Thc hin quyt nh s 651/2004 cua Thng vuHi Nhabao Vit Nam vvic thanh lp Chi hi NhabaoTap ch Vn Hin VN, ngay26/6/2005 va qua, Chi hi Nhabao Tap ch Vn Hi n VN a ti n

hanh t chc ai hi ln th nh t.Vtham dai hi coPhoTng th kythng trc Hi Nhabao VN Phan Khc Hai, ai dinLin hip cac Hi Khoa hoc vaKythut VN, Cuc Bao ch BVHTT, Giam c Trung tmNghin cu Bao tn vaPhat huyVn hoaDn tc, GS HoangChng, Tng bin tp Tap chVn Hi n VN, GS.VS HS Vnh,Tng Giam c Doanh nghipSach Thanh Ngha TP.HCM VoThanh Tn vang u hi vincua Chi hi.ai hi ati n hanh thao lunvagop ykin cho bao cao cuaBan ch p hanh Hi Nhabao VNkhoa7 tai ai hi 8 sp ti, thamgia cBan ch p hanh HiNhabao VN khoa8 vabu ccac chc danh lanh ao cua Chihi.

Thay mt Thng vuHi NhaBao VN, /c Phan Khc Hai, PhoTng th kythng trc Hi aphat biu yki n hoan nghnh

nhng c gng cua tp th canb, bin tp vin, phong vin Tapch Vn Hi n VN trong gn 5 nmxy dng vaphat trin Tap ch

va qua giup cho Tap ch VnHi n VN abt u ng cvatao dng c uy tn, ban scring cua mnh trong i s ngbao ch t nc. ng ch mongVn Hi n VN hay ti p tuc cai ti ni mi hn na ti p cn c

vi ng ao cng chung, cbit lacng chung tre. V cngtac cua Chi hi, ng ch yu cuChi hi tp trung vao nhim vubi dng nghip vubao ch, cbit chutrong n vic tu dngao c nghnghip, giccai "tm sang" cua ngi lam baocach mang.

Giam c Trung tmNCBT&PHVHDT, GS HoangChng cung anh gia caonhng nlc vanhng ong gopln cua tp thTap ch Vn Hi nVN, c quan ngn lun cuaTrung tm, vatin rng, vic thanhlp Chi hi Nhabao cua Tap chsegop phn quan trong cho sphat trin khng ngng cua Tapch trong thi gian ti.

Nhabao Nguyn Th Khoa,PhoTng bin tp Thng trcTap ch Vn Hi n Vit Nam cbu lam Th ky va nhabaoNguyn Hoang Mai, Chanh vnphong Trung tm Nghin cuBao tn vaPhat huy Vn hoa

Dn tc c bu lam Pho Th kycua Chi hi nhim kyutin.v

PV

AI HI LN THNHT

Chi hi Nha bao Tap

Vn Hin Vit Nam

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

10/69

VN HINVIT NAM10

HU THO

Luc o, oc nhng dong nay,chung ti cang hiu rngcuc u tranh chng tiucc tht khng n gian, ngayTng b th ra tay ma con b cantr"khuyn nn thi".

ng ch Nguyn Vn Linh laTng B th Ban chp hanh Trungng ang (khoa VI), bt u ch

ao trin khai thc hin cng cuci mi c xac nh t H lnVI cua ang. S ong gop cuang ch trong nhng nm gitrach nhim ngi lanh ao caonht trn nhiu mt nhng tronggii bao ch vaca xa hi u ghinh nh mt s kin lch s:chuyn muc"Nhng vic cn lamngay" va cu"Im lng ang s" c ng cng khai trn baoNhn dn.

i xe Thtrng gibai ba vit tay

Luc o, ti cng tac baoNhn dn. Theo s phn cng,mi bui ti, mt ng ch lanhao se thng trc, cotrach nhimgiai quyt moi thng tin t 18g-23g30 la thi gian cui cung ctmoi ngun tin, v bao luc o con intheo phng phap cu, phai xpch, uc phng, ch, cho nn

khng th keo dai hn kp giphat hanh bao vao luc 5g sang.Ti va m ngay 24/5/1987 la

phin ti trc ban bin tp. Vaokhoang 17g30, khi moi ngi ari c quan v nha, toa soan chcon ti va cac ng ch trong banth ky trc bui o th ng chVin, thng trc c quan cng71 ph Hang Trng, a vao mtphong th, noi la cua mt nging tui, i t Lada mau san a mt phong b gi ban bin tp.

Phong b khng ong du hoatc nhng cua Vn phong Trungng ang, nn ti phai m ngay.Trong phong b co th va mt bai bao vit tay (ban gc con lu trtai bao). Bc th kytn NguynVn Linh, noi ro"gi mt bai bao,n u ban bin tp thy c th ng" . Bai bao co u "Nhng

vic cn lam ngay" , ky tn N.V.LTi vi i qua sn, chay ra ch

thng trc hoi ng ch Vin,ng ch m ta mt ngi cao caxng xng, noi giong min Bi theo co mt ng ch noi gioNam b, i xe Lada mau sa. Vti c ban bin tp phn cng lac phai vin cua bao bn canhTng B th, co dp lam vic ving ch, cho nn ti ngh la chnhng ch Tng B th a bai ti bao, v trong B Chnh tr luc och co ng ch khng i xe Vngatheo tiu chun, ma i xe Ladatheo tiu chun cho Th trng,Pho ban cua ang. Ngi noting Nam b co th la ng ch bac s hoc ng ch bao v thngi vi ng ch. Luc o ch oa

KYNIM 90 NM NGAY SINH CTNG B TH NGUYN VN LINH (1/7/1915 - 2005)

Nh ng ch N.Vva"Nhng vic cn lam ngay" tron b n bo Nhn dn n y 10/7/1987, n h N.V.L rnh b y hnhn: "co n h "khuyn nn h " v " ob o nh u v n lm s o ph

hn h hn u nh v y" nhn "vn v v h y n qu", " n nhn m ln ln dn u , nhn n h ph quy l hn

u h nhn m m h so h n , n nh onhs h od ,d su r y h lu m mo ln v y".

Tng B th Nguyn Vn Linh gp g cac ai biu tai ai hi VI - ai hi i mi, 1986.

T TRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

11/69

VN HINVIT NAM 11

vy thi, nhng sau y th c bit ung nh vy.

Nh vy la mt vic rt quantrong. Cho nn duthng trc,c uy quyn giai quyt cngvic sau gilam vic, nhng ticung tranh thu y kin ng chPhoTng bin tp H Dng c b tr trong c quan. Vachungti quyt nh ng ngay sbaongay hm sau (25/5/1987), trntrang nht, ong khung, cung langay m u chuyn muc"Nhng vic cn lam ngay" trn baoNhndn.

Chng lai s "im lng

ang s" Khai nim"im lng ang s nh mt biu hin cua bnh vcam, v trach nhim, pht l ykin cua nhn dn ma ng chN.V.L (tc Tng B th NguynVn Linh) nu ln n nay moingi con nh, v no vn la cn bnh keo dai n nay.

Luc o ngh quyt Trung ngang ln 2 khoa VI ra i chn mt thang."Bn giam" , trongo giam tng gia la mt muc tiuquan trong gi tnh hnh nnh trong qua trnh thc thi chnhsach i mi, nhng tnh hnhang din bin xu. Gia ca tng conhiu nguyn nhn, trong o co"nguyn nhn bt chnh" nh bai bao a nu.

Bai bao yu cu "Cac c quantuyn truyn (bao ch, ai phatthanh, ai truyn hnh...) phai phan anh va ln an, phai ch chdanh nhng canhn, nhng c quan, nhng t chc... lam cac vic trai vi chu trng Ngh quyt Trung ng..." , "Cac c quan phap lut phai li cac vu, vic lam sai

trai ln nghim tr va kt quath nao phai a ro ln cac c quan ngn lun cho nhn dnbi t".

Nhc lai hoan canh ra i, t bai u tin trn chuyn muc"Nhng vic cn lam ngay" hiu thm y nh cua tac gia, chorng mun thc hin c cacNgh quyt cua ang th phai lamnhiu vic, trong o co vic chngtiu cc, v conhng t chc, canhn v li ch canhn, cuc b, cy khng lam theo Ngh quyt cua

ang.Nhng vic cn lam

ngayLuc by gi ang la thi ky m

u trin khai cng cuc i mitheo Ngh quyt ai hi ln VI cuang, cho nn v tiu cc, v li ccanhn, cuc bma khng thchin cac Ngh quyt cua ang, cth dn ti cng cuc i mikhng trin khai c, ng ti lch cua quc gia, ng li cuang.

Khi u th nh th, nhngtip tuc oc nhng bai vit cua

ng ch Nguyn Vn Linh trongchuyn muc"Nhng vic cn lamngay" trn baoNhn dnthy rotinh thn tch cc chng tiu cc

Nhng vic cn lam ngay

- Hin nay kh p cac tnh, thanh ca nc, trong khi cac xe hi cu dung con t t hoc coth mua xe Lin X cho re , nhi u c quan, thu tr ng v n ang s m cac ki u xe con i mi cu a Nht,thm ch ca Pgi 505 i lai.

Cole i u nay pha i lam t t ca chung ta u ay nay.- Mt t n xng may bay tkhi nhp vao ca ng Ha i Phong n

khi vao may bay sn bay Tn Sn Nh t a pha i trai qua tam n c, do o giatng vot.

Sau tam n c nay, may bay pha i tra mt t n xng gia t g p b n l n so vi khi nhp v ca ng Ha i Phong, hn n a cokhi pha i tra bng la.

N u vic trn laung th r t mong cac c quan hu trach nn s a ngay.Nhi u vt t, nguyn liu, nhin liu khac nghe noi cu ng chay long vong vatng gianh vy trc khi n c s sa n xut kinh doanh.

Nguy hai hn n a lati n thu giachnh lch y khng bi t cochay u vao ngn sach nhanc khng hay chay vao tui ai?

R t mong cac c quan coth m quy n c n s a ngay! - Hin nay trong nganh giao duc ang cohang van n xin thi

vic. Lydo: cuc s ng nhagiao quacht vt, ng lng t o i,phng tin lam vic thi u th n, sc kho e gia m sut. i u kin hoc tp cu a con em chung ta nhi u ni r t t i t. Trng lp cht chi, dt nat. Ban gh xiu veo. Thi u ba ng, thi u ph n, thi u gi y,

thi u mc. Nm, sau hoc sinh dung chung mt bsach giao khoa.Trong khi onhi u c quan s n sang tung ra bac triu xy trus ,hi trng, nhp xe hi sang cho can bla nh ao. Nhi u cuc lin hoan, hi hop ph t n hang chuc van ng. Nh ng tp th n m trong tay cac nganh ngh l m phuc li, cothu nhp vt nhi u l n cng sc lao ng thc t , m i thang, m i kykhen th ng chia chac cho nhau s ti n hn ca nm lam vic cu a th y giao.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

12/69

VN HINVIT NAM12

thng thn va cu th cua tac gia.Cng cuc chng tiu cc c

cac nganh, cac gii, nht labao chtrin khai manh me. Nhiu th tt cao cua cng dn gi i nhng

khng co hi m. Cho nn khainim"im lng ang s" nh mt biu hin cua bnh v cam, vtrach nhim, pht l y kin cuanhn dn ma ng ch N.V.L nuln n nay moi ngi con nh, vno vn la cn bnh keo dai nnay, la khai nim xut hin ngaytrong bai vit th hai cua N.V.Lng ngay 26/5/1987 trongchuyn muc"Nhng vic cn lamngay" trn baoNhn dn.

D n ng ch nhntmi

y la cuc u tranh do chnhTng B th ra tay phat ng vac hng ng rng rai. Cucvn ng nay c ng aong ch va ng bao hoannghnh, nhng cung co mt sngi bn khon, lo lng. Sau nayti c bit co ng ch vit tay,co ng ch trc tip gop yvi

ng ch. ng ch cung bit nh vy, cho nn ngay t bai th haing ch a trnh bay"T luc chun b ai hi VI, ang va Nhanc phat ng phong trao noi thng, noi tht. Ai lam tt th khen,ai lam khng tt th ph bnh sa cha, trng phat nu cn".Ngha lang ch N.V.L noi ro lamnh lam theo Ngh quyt ai hiang.

Nhng bn canh s ng ungh, vn co mt s ngi lo lng, bn khon v a co bai ng chamti hanh vi cua mt s can b caocp. Cho nn, mt ln na ngch lai phai cng khai to thai .Trong bai ng baoNhn dnngay 10/7/1987 trn chuyn mucquen thuc o, ng ch trnh baythng thn, noi co ng ch"khuyn ti nn thi" v"co bao nhiu vic cn lam sao phai hng hai chng tiu cc nh v y" nhng"ti vn cvit v thy cn qua" ,"cn a cac nhn t mi ln lndn tiu cc, nhng ng thi phai quyt lit chng tiu cc th nhn t mi mi tht sco ch

ng, ging nh conh sach codai, dit su ry th lua mi moc ln vy" .

Luc o, oc nhng dong naytrong bai vit ng bao ngay10/7/1987 cua N.V.L chung ticang hiu rng cuc u tranhchng tiu cc tht khng ngian, ngay Tng B th ra tay macon b can tr"khuyn nn thi" .olalydo mabaoNhn dnphaing xa lun ngay 13/7/1987"Thit thc hng ngNhng vic cn lam ngay" .

Ba ch ladin anc a nhn dn

Trong nhng ngay cng tacc gn gui ng ch, m ngu Mc Hoa (ng Thap Mi), titha vi ng ch: "Vi v tr cuamnh, ng ch co th ch th lamvic nay, vic khac, co thvit baiky ro tn hiu lc cao hn, vsao ng ch chon vit bao va ky but danh?". ng ch ci ri noi:"Ti co thcung B Chnh tr chth vic nay, vic khac, nhng tacdung cua t bao lai khac, tao ra d lun xa hi lai co sc manh ring.Con ky tn tt moi ngi thamkhao, thy ung th lam, khng bl thuc vao a v ngi vit".Nghe th ti cang hiu ngch rt quan tm ti bao ch, anh

gia cao vai tro cua bao ch. Trongthi ky i mi, xac nh bao ai a co nhng thay i rt quatrong, khng nh bao ch"la c quan ngn lun cua cac t chc ang, c quan Nha nc, t chc xa hi; ladin an cua nhn dn" .Lu nay nhiu ngi vn hiu vickhng nh bao ch con la"dinan cua nhn dn",mt s i miquan trong, bt u t Lut bch 1989 va ch th 08 cua Ban th ngay 31/3/1992.

Nhng, tha rng iu o ac khng nh cng khai trn bao Nhn dntrong chuyn mucNhng vic cn lam ngay" cuang ch Nguyn Vn Linh ngay24/6/1987, trc o nm nm, chro bao ch la"din an cua moi tng lp nhn dn" , cung la xutphat t quan im"l y dn lamgc" trong Vn kin ai hi ln Vcua ang, m u thi ky i mitoan din.

Bai cui cung cua chuyn muNhng vic cn lam ngay" ngngay 28/9/1990 trn baoNhndn, ngha la chuyn muc nayng trn baoNhn dn ba nm bn thang bn ngay. Tuy khnu n tng ngay, tng tunnhng moi ngi vn coi o lamt chuyn muc rt cogia tr cua bao v bit la ng ch rt bn,khng th vit thng xuyn.Chung ti co ln hoi ng ch:"V

Nguyn Vn Linh - nha lanh ao kin nh va sang tao, trin lam anh din ra taiTP.HCM.

TTRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

13/69

VN HINVIT NAM 13

PHAM AN QU

Chung ti xin lc lai vagii thiu vi ban oc tailiu nay tham khao.

Tnh chnh xac cua cu chuyncn phai nghin cu nhng tnht no cung cho ta thy sngng m cua nhn dn vingi anh hung chng xm lcHoang Hoa Tham:

Hi nm 1937, hoc giaNguyn Vn T ang lam victai Vin Vin ng Bac cHaNi vi t cach thng trc Vinth co mt ngi Phap n xingp. o la ai taChofflet (nm1909 Chofflet mi la Thiu tac Thng tng Geil c i cuVoisin b Tham bt coc va saunay nhiu ln tham gia an apngha qun) a ngoai tam mitui cung i vi mt c gai nuingi Vit trac 30 tui. ai ta ngh hoc gia thay mt Vin nhnlaii gm cua Thammang ly c tai chin trngnh mt chin li phm va nglun gi tai Ha Ni Hotel ning t khi v hu nm 1913n luc y a trn 20 nm.

i gm y do mt ngiho Trnh a bay i chuyn

nghren gm Quang Chuuc cho Tng c Lng Quangla Ha Chu Phin a t gn hath ky. V vy, trn can gm cokhc 4 ch:Ha Th Thin S.Hnh nh ho Ha co d vao a binh Tn S Ngh sang Vit Nam b anh bai vaa b mt igm nay. n khi gm v tay Tham th ngi ta akhcch Hoang e ln trn ch Hatrc khi dng ln ng. Choffletco gi i gm nay v Phapcho chuyn vin kim tra lai thqua thy co ch Hoang chngln trn chHa va nhn rng ththep gm khng kem thep BlueSteel of Lancashire dung rengm cho hoang tc Anh.Chofflet rt qu i gm o vathng trong tu knh niphong khach, nay phai em npcho Vin Bac c cung v mt lydo ht sc ky la. Sau y la ltrnh bay cua Chofflet:

1.m 10/2/1913 ( Tham b sat hai ngay 9/2/1913. BonLng Tam Ky acht u ng

Tham oi gmKhon nhn nm 50

u hky20, kyN uyn D n Vn o

h u m l uno lru r p D

o u Ho N uyn Vn t , onl V n n B

. o l huyn th m o m.

Cac ba v cua Tham.

Tham cung cac con chau.

A N H : T L

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

14/69

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

15/69

VN HINVIT NAM 15

c 15 hm nay. Th th sao trnnha lai sut, no u co ran nt g,con gai ti cung tin nh th valaikhuyn ti nn tra ngay gm.

6.Ti i phong.Mc du nhtra, ti vn to momun bit Tham se hanh ng nh th naoy? Nhn dp chu khach san xythm mt tng lu, ti lin i chn mt phong va xy xong.

Ngay hm u tin phongmi, ti a mng thy ng . nglai hm hm gin doi gm valai hen cho ba ngay phai tra. Noixong ng bin mt. Khng hiu saoln nay ti m hoang s n sngai c.

Hai ngay tri qua, sang ngayth ba ti vn cn thn y phong. Cho n 7 giti...

7.Nguy him n ni . 7 giti,

ngi bi a mang cm ln phong.Bng chng bit tai sao khach sanmt in: mt hin tng rt t xayra. Hm y lai lam Trung thu,ti nh tm ra ch sang nnhng lai s co g xay ra chng. Vcothoi quen n nong nn lng lmai, ti anh chuyn ra ban gnca s. Va hup xong a sup th bng oanh mt vin an tust qua thai dng, ti la ln mtting ri bt tnh. Khi ti tnh lai, bac s noi nu vin an i chch mt phn th u ti chc chn akhng con nguyn ven nh vy.

Sau mi tm ra nguyn nhn la

mt tn lnh mi tuyn cua vinthiu ta nha bn lau sung s yan n...

Cung vi vic trn nha sup, ti

a thy hai cuc e doa u co ktqua nh th la Tham co uy thhn hoi. Ti quyt tm tra gm.

m o, ti lai mng thy ngvi bmt vui ve cam n y nh

tra gm cua ti. Nhng ti thcmc hoi ng: -anh rng ti tragm, nhng tra gm cho ai thang?.

ng suy ngh mt luc rinoi:-Ti ch con mt a con gai laHoang Th Th hin bn quyquc a hai con vi ngi chng Phap, chc ai ta bit ro. Numun lam ti vui long, xin ai tathng lng vi con gai va r ti,chc chung no se hn hanh ti p nhn ky vt cua ti.

Ti bao con gai vit th ngaycho ky s Ferand, con r ng taiMezieres. Sau bn thang khngthy hi m, ti giuc no vit bcth th hai ma phai mt mt thang

sau mi co th phuc ap.Th y lam ti suy ngh kha lu.

ng khng chu nhn no vin le vng ang b au tim, i gm yco th khu gi nhng ky nimkhng tt lam v ng kholanh bnh. Cui cung ng vit:N ungay nay, ti ph bay ra cac vt y,chng khac nao ti lt lai nhng trang sach qua kh m mau lamhoen tnh bang giao gia hai nc noi chung va co phng hai nquan h tnh ai gia vchng ti noi ring. Ti ngh tt hn ht lachung ti khng nh g v qua khang tic y.

Bc th nay t ti vao tnhhung kho x. Nhng chnh my, ng lai hin v ln na va bun ba noi:- Con gai ti a

quyt tnh qun chuyn cu, ti cho ai tachon quyn sdung i gm y. Ti ch co mt iu kin: i gm y khng th em vPhap. ai ta co th em tng cho

mt nha bao tang trong x chung ti nu khng th trao lai cho conchau mt trong 5 cn v thn tncua ti la Phong, Li, Vu, Hoa vaDin. Nht la con chau cua Phong v Phong langi trung hu va kh ti t rt cao: chnh qu quc munmua chuc no rt t gia ma nokhng h chu nhn. Va lai con gai nui cua ai tacung la con ecuaPhong ch tic nola con gai khng th n i doi tng ng. Nu co th,no rang i tm tng tch ngi anh

trai cua no ma trao lai i gmcang tt.ai ta Chofflet noi tip vi ho

gia Nguyn Vn T:Chnh v mu n thoa man y cua ng ma

ti a t n nhiu tin i tm cho c miu du cua nm ngi cnv cua ng. Nhng a gn 30 nmtang thng bin i cung khng my ai con nh! Bi cac ly do k trn, ti t xem nh co ngha vuthing ling em i gm tng cho Quy Vin.

Vanh vy ang le i gmy hin con Vin Vin ng Bc HaNi. Tuy nhin t nm 1937n nay, bit bao i thay du b,lai qua hai cuc chin tranh hin akhng bit i gm co conkhng? Thc la ang tic, igm tng trng cho trang s

oanh lit chng gic ngoai xm cuadn tc liu con c tang tr taini nao trn t nc Vit Namkhng?v

Lnh Phap ong qun tai Yn Th . Ke thu cua ngha qun Yn Th.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

16/69

VN HINVIT NAM16

TRNG NGOC TNG

Theo quan nim cua ngi dnNam bthi by gi, i hoctrng cua ngi Phap tc latheo gic. Con hoc ch Han vachNm tc lacon giao lyThanhhin, ng ngha vi vic nui dngtinh thn yu nc. Do quan nim ykhi thc dn Phap a hc

m y chuc nm, trng hoc nhancxy dng khp ni, mavn conhngngi mtrng day hoc theo l i cu.To, nhu cu sach Han Nm Nam kyr t ln.

Vao nhng th kytrc, VitNam a cokythut n loat khat t.Nhng Nam kylavung t mi,mun txu t ban mt quyn sachkhng phai lad dang, Nam kythiokhng cogth - mt loai gthchhp lam ban in. Tai y, giagi ymc khacao v phai nhp tncngoai. Mt v n na r t quan tronglakhng cothkhc ban in. N u cocung ab chua chin thu hut v nhucu xu t ban kinh sach nhaPhtkhng nho.

Trc nhu cu cua xahi, mtngi Hoa ChLn la ng TrnQuang con goi la Trn QuangQuang angh ra cach kinh doanhmt hang c bit nay. Trn Quanglangi Minh Hng hiu Duy MinhTh hay Minh Chng Th, ttin langi qu Quang ng, lanh nannhaThanh n Vit Nam lp nghipm y i trc. Thunho, ng ch p thusgiao duc theo l i khoa cVit Nam. Do ong bi t chHan vachNm. ng cung nhay ben hoc

chQu c ng vach Phap khasm.Do okhi thc dn mi thi t lp bmay chnh quyn hth ng lamchc Kinh lch (Th ky) ChLn,sau i ln Ty Ninh. ng langing hi ng thuyn vi Tn ThoTng, Trng Vnh Ky. Th nhngsau o ng ngh vic bc sanglnh vc kinh doanh sach Han Nm.ng lachu hiu sach Quang ThanhNam ng Quang ng (Quangng nhai), ngay nay laTriu QuangPhuc, phng 10, qun 5, TP.HCM.Nhang tai xom Du Phong (tc lavung ng An Bnh, phng 7,

qun 5, TP.HCM) nn ng theo thoituc cua ngi Vit Nam tt hiu laPhung Du Lyhay Phung Du C S.Ngoai ra, ChLn con co hiu

Quang Hao Nguyn i m, ngQuang ng, vahiu HoaNguynThanh cung cocach kinh doanh nh hiu Quang Thanh Nam.

Nhom kinh doanh sach Han Nmtai ChLn cocach hoat ng nh sau:

i vi cac loai sach Nho giaonh TTh, Ngu Kinh, Minh Tm B u Giam ... th nhp tTrung Qu c(nhiu nh t t Quang ng) ri phnph i phat hanh. Cac loai sach giai tr,y hoc, vn hoc, phng thut (nh phong thuy, chim tinh, trach nht,boi toan...) cung c phat hanhtheo cach y.

Ring i vi u sach axu tban Trung Qu c nh quyn Thng Th tin la m (lamt loai sach chimtinh trach nht) c ngi dn Namkya thch, cothban vi s lngnhiu th Duy Minh Th su tm,khao xet ri a sang Trung Quc taiban vabao hoamua em vphat

hanh.Ring i vi cac loai sach vi tbng chHan hay chNm, khngthtiu thu th trng khac, trckhi xut ban ho atnh ky.

Hu n Mng Nh t tkhuc cua Cnhn Nguyn c Tuyn QuangNam la mt quyn tin song ngHan - Nm, vi t theo thluc bat,thch hp vi trecon vangi ln,u c hai hiu Quang ThachNam vaHoaNguyn Thanh nhhiu Bu Hoa Cac va Cn Vnng Quang ng khc ban richuyn vChLn in n, phat hanh.Phc Trai tin sinh tc LyTng Quang, thng goi laBaH

Sach Han Nm Namcui th ky 19Kh m p xu v n ty ph n xm l , n V N m oqu n n m: he hoh he lun vn hov h

v u ho. Do o , vo khon u hky19, n V N m kyvn h h ho hHn ( hn o l hNho hNhu) ho hNm, c d o ph n ou:

en S i gon n on x nh, n on o en My tho n on o , n on lu anh v nh ho h Nhu chn rn em i, n n hu em h.

Ba sachKim Vn Kiu tn truyn .

T TRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

17/69

VN HINVIT NAM 17

Xng (1842 - 1896) adin Nmba quyn Tam tkinh , Thin tvn va u hoc thi cung c hai hiusach va su tm vaphat hanh theocach tng t. Nhng luc nay hiuQuang Thanh Nam k t hp vi hiuThin Bu Lu. Con hiu HoaNguyn Thanh k t hp vi hiu VnhHoaNguyn. Ba u sach giao khoanay cung t khach.

c bit nh t lacac loai truynth (trng ca tiu thuy t vi t bngchNm theo thluc bat hoc songtht luc bat) lamt hang c ngiNam kya thch nh t, tc lacothphat hanh nhiu, c cac hiu sachln ChLn nh t laTrn Quangc bit chuy. Nhng mt hang naych tiu thuNam ky, khotm th

trng khac nn nhng ngi bo v nkinh doanh n o suy ngh tht ky.Trc h t hosu tm ri Duy MinhTh (cokhi lamt ngi khac) bintp hiu nh, ri gi tau thuysangtr n Pht Sn, huyn Nam Hai, tnhQuang ng, Trung Qu c nhcachiu quen thuc vi honh ThinBu Lu, Bu Hoa Cac, Vnh HoaNguyn, TLm Th Cuc nhkhcban. Ri sau otuytheo trng hpma tchc in n, phat hanh. Conhng u sach, u tin ban inthuc quyn cac nhain vachuyn vChLn. Nhng n u in sach vi s lng ln ri chuyn vth kinh phto, nn a s u ban ban in cho cacnhasach Ch Ln hottchcin. T t nhin, cotrng hp ban inasdung bnat phai tu sa, bsung. Nhng cu, nhng ch th ykhng con thch hp th uc bo.Cung conhiu hiu sach ChLnthu thQuang ng khc ban richuyn vtchc in n.

Ngay nay chung ta cothgpcac tac phm Nm:

Chiu qun c ng H th; Bach Vin Tn Cac truyn; Thach Sanh LyThng th; Thoa Tch Lm; Sanh van Xun Nng truyn; Tr n ai Lang; Thoai Khanh Chu Tu n th tp; Dng Ngoc c tch; LyCng tn th; Sa i Va i th tp; Ha S tn th; Bach Th tn th; Kim Long Xch Phung tn th; Lm Sanh Lm Thoai truyn; Phong Th n Bap Khao toan tp; Tam quc ch, Qu c Ng toan tp; Ty Du di n ca nh ban...

Ngoai ra con hai quyn trng catiu thuy t ni ting laquyn Luc Vn Tin truyn cua Nguyn nhChiu vaquyn Kim Vn Ki u tn

truyn g c cua Nguyn Du actai ban m y ln. Vic tchc in n,bin tp, phat hanh hai quyn sachnay ch thn Duy Minh Th trngnom.

Ring vcac loai sach lch shoc a lyvao thi och cohaingun: sach Bc n u lalch s-a lyVit Nam vasach Tau nu lalch svaa lyTrung Qu c. Ln utin Nam ky, hiu HoaNguynThanh at in vabao hoaphathanh quyn Hoang Vit d a ch (ch Han) cua L Quang nh. ngthi, Duy Minh Th asu tm hunv n vi hiu HoaNguyn Thanh cquyn phat hanh. Nu tnh tlucquyn ai Nam qu c s di n ca c hai tac giava k vi t dng ln

vua Tc, c xu t ban minBc min Trung mam t nm sau xthuc a nay atai ban ngay,th ta th y stnh toan cua Duy MinhTh tht nhay ben.

Ngoai ra, Duy Minh Th con latacgiaquynNam kyLuc tnh d a ch (ch Han) m phong b ai Nam nh t th ng ch phn Nam ky. usach nay do hiu Cn Vn ngkhc ban, hiu Quang Thanh Namphat hanh.

Cac loai sach Han Nm va kthng cot 10 ti n 60 ti.Trng hp c bit nh quynNam kyLuc tnh d a ch phai day hn.Nhng quyn sach nay chin to,thch hp vi mt cua moi ngi. cbit sach Han Nm luc phat hanhban r t re, ch bng na giamtquyn sach chQu c nghoc chHan in theo kythut Ty phng.

Theo Khung Vit (trongai Vit Tap ch ) vao khoang trc nm 1865hiu Bu Hoa Cac axu t ban vaphat hanh quyn Luc Vn Tin chonn nm 1865 Duy Minh Th anhchnh vahp tac vi cac hiu sach Trung Qu c, tai ban. Hin nay ch coba quyn Luc Vn Tin chNm introng giai oan nay nhng khng xacnh c. Ch bi t nhng quynsach in khasm nh quynHoang Vit d a ch, Kim Vn Ki u tn truyn, Tr n ai Lang , kcaquynNam kyLuc tnh d a ch cua DuyMinh Th u khc ban trong nmNhm Thn (1872). Quyn Sa i Va i th tp in lin ti p hai ln trong hainm Nhm Ngo(1882) vaQuyTy(1883). Cu i cung laquynLyCng tn th tai ban vao nm Canh Ty(1900). Trong giai oan u, t t cacac u sach u dung ban mi

khc. Trai lai, nhng u sach tungsan trong nhng nm cu i cung cuath ky 19 u dung ban cu. T t nhinnhng ban in nay thng h nat,phai b sung. Trang ba cac quynLyCng tn th, Chiu Qun c ng H th ... c in theo kythut Typhng (trong khi rut vn in theo l ictruyn) nn cophn h p dn hn.

Hoat ng cua cac hiu sachCh Ln keo dai trn 30 nm, nhngch thun muc ch kinh t , t chuyn kha canh vn hoa. Do o, vmu n thu hut ngi oc Duy MinhTh atuytin thm bt, pha ch nhiu oan. Th dunh quyn Sa i Va i b ct bt oan u. Duy MinhTh con tao bao ba ra bai th KiuNguyt Nga lam tng Luc Vn Tin

vac chang trai hoLuc khen hay,nhng thc t khng thi v chut naoca. Luc y tac giaNguyn nhChiu con s ng n u congi occho ng nghe chc ng phai ph civ theo giong Vit th th t ca nimlut.

Vvic kinh doanh cua cac hiusach nay r t kin nhn. Ho nghincu th trng tht chnh xac tc latp trung vao nhu cu tinh thn cuangi bnh dn, kca gii tr thc.Tuy vic lam cua ho ch nhm mucch kinh t , nhng hocung agopphn gign vaphbi n nhng tacphm vn chng bnh dn, trc khisach c phin dch hoc phin mra chQuc ng. Cung do cng sccua ho, ngi dn Nam kyhiu ro vahoc tp cai ao trung hi u nghadung cua Luc Vn Tin, Thach Sanhhoc hiu ro cai ti t ngha thuychung cua Kiu Nguyt Nga hayXun Nng... To, ngi dn vung t nay v n bc trc ch t phac,chanh taphn bit, lai cang th mtha hn.

Nhng loai sach nay laloai hangnm cokhi t hang khng kp in ban. Nhng cung cokhi in xong phaigitrong kho n vai mi nm sauvn con tn ong, v phat hanhchm. Th nhng mt hang nay vncon congi mua. Do vy, pha chunhn ch t ri con chau vn ti p tucban n luc khng con quyn sachnao. Mai n cu i thp nin 10, thpnin 20 cua th ky20 cac NXB PhatToan, Xa va Nay, Pham VnCng, hoc Thun Hoaain nhiuth truyn bng chQu c ng, ngthi th hthng thao Han Nmkhng con nhiu, cac hiu sach HanNm mi phai ngng hoat ng.v

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

18/69

VN HINVIT NAM18

NGUYN NGOC

Hi nho, bui ti hoc baixong, bon tre con chung tithng runhau rong chimt vong thng chua Cu, ham Bn trc khi v i ngu. Muttrn nay chua Cu, mut di kiachua m Bn, th laht thanh ph.i chn hoc trongn cun cuachung ti i giap mt vong nh khng, u bit Hi An nho nu. Nho n ni chung ti thuclong bt cxo xnh nao nh chnhtrong nha mnh.

Vy ma m nao i cung thythp thom hi hp. Bi v chung ti bit ro quanh qua khoi cai goc phkia ka, rt coth chung ti se btng cham mt mt ng Ty ru riaxm xoam, da de o gay, mui lomt xanh, nng nc mui ru vamn chat mui nc bin. ng se

a hai ban tay to xu nm cht haivai chung ti lc ly lc , ci haha, va noi bng cai giong l l: Ta laMarco Polo (hay la Magellan) y.i c Chua Bli, ta a i vonght qua t tron, by gi ta ny. y co fai-fo khng? Fai-fo?Fai-fo?...

Chung ti bit, sach giao khoalp ng u hay lp d b cung aday ro ri ma: cach y bn haynm trm nm, c Chua Tri goila Chua Bli va Magellan hayMarco Polo cung i vong quanhth gii t thi y kia... Nhng bnhay nm trm nm i vi Hi Anth ngha ly g! Chng qua cung

Tan manHi Ancole m u n u H an lno... r nho. thhnh dun m H an o p nm, b y ln xem, h sekhn on l H an. Hqu u snho: no on , s nh. snh u h n vu l h s.

Hi An co nghlam en lng ni ti ng.

A N H : N G U Y N T H N G

A N H : D U N G

T I N

TTRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

19/69

VN HINVIT NAM 19

nh ngay hm qua thi. Thm ch,ngay ngay hm nay. Khng phailch s y ngng chay, ma lchs c sanh lai. T ng ph nayi qua ng ph khac, ngi ta cothi xuyn qua thi gian. Xuynqua bn hay nm trm nm (thmch qua hang ngan nm, n tnthi Champa). Nh kiu ngi ixuyn tng cua Marcel Ayme.

H quakhac cua s nho: thnmt, nh trong mt cai lang. Thmch, trong mt nha.

Ti co mt anh ban, nha cungloai khm kha. Anh bao, mai chon gn y, mi ln nha co gi,cung xong, bao gi cung phai cohai ngi khn en ao dai, mtngi ganh ucac th banh trai itrc, ngi bng mm qua i

sau, n trc mi nha lai tquang ganh xung, sp vao mmmt t banh trai, va cung knhmang vao biu ngi ta, goi lai knh. i knhnh vy khp thanhph, khng thiu mt nha nao. Cnh ca thanh ph la mt dong ho.Mt gia nh.

c trng cua vn hoa thanhph bun ban la s lanh lung,khng ai cn bit ai, khng nha naocn bit nha nao. Khng bit,khng cn bit nha ngay bn canh.Con ng quan h duy nht: hanghoa, ng tin.

Hi An tng cothi ky bun ban phn vinh, sm ut nht nc,

ni ting ca khu vc, la chphin, la hi ch cua cangNam A. y la thi cac chuaNguyn. Thi o Hi An cung lani duy nht ma phn ln dn c sng khng phai bng san xut, ma bng dch vu. Ngha la rt hinai. Mt phng thc kinh t hinai.

V sau co luc suy tan i. Nhng by gi, trong i mi, lai la mttrong nhng ni lam dch vu nngng nht nc. Vy ma cai chtlang, thn mt, m m nh lang

cua Hi An vn con nguyn, haihoa vi tnh nng ng th.

Mt trong nhng cai thu khin Hi An, nht lai vi dukhach nc ngoai, la i may com-l, xuyt m-dzuya , thu cng,ng kim mui ch duyn dang...Nhng thch nht la mun thi ha bao nhiu cung c. Mt tun ?Th mt tun. Ba ngay? Th bangay. Mt ngay? Cung c. Mt bui? Vng, mt bui. Thm ch haiting, hai ting phai co ngay kra sn bay. Vn sn sang!...

Chua Cu.

Ma Hi An.

A N H : L P H C

A N H : T L

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

20/69

VN HINVIT NAM20

Co ca mt gung may m thm,khng hn ao, khng h tt bt,c thong tha ung dung nh khng,ma cht chevahiu lc. Gungmay y chuyn ng lng le trong

cac thanh ph, chng cht, nhpnhang.Cn mt b com-l trong mt

tun. Th mt ngi may. Cntrong ba ngay. Th nm ngi may.Cn trong vai ting. Th hang chuc,thm ch hai chuc ngi may. Nhpnhang, cht che, rap lai, u vaoo, khng sai mt ng ch,khng lch mt mui kim...

Ti rt thch nhn nhng ngikhach Ty i may qun ao HiAn. Trng ho hn h, rang r nh c chnh ban tay me, hay ban taytru mn cua c gai yu nng niu tmnh may cho mt chic ao. Hnhnh y, ch qua mt vic i mayqun ao, hotm lai c mt iug o a xa cu lm, a mt i lulm ri trong xa hi cng nghiprt i hp ly n lanh lung.

Cho nn, nhn th y ti munnoi thm, rt nhiu ngi phngTy n Hi An noi rng ho khngtm thy y caila exotique,ma lacai quen a b qun cua mtci ngun, co le laci ngun chungcua con ngi thu con trong veo.

Hi An con i xuyn qua thigian trong ngha o na.

Va hnh nh cung kho tm thy u mt ni nh Hi An, tai onhp sng th, c ch th trng,lam n nng ng, ua chen khnggit cht c ch lang, lang gn bonh mt gia nh; c ch lang, quanh thn tnh nh mt gia nh cualang khng can tr, trai lai hai hoat nhin vi mt kiu c chthtrng lam n nng ng n cao.

ng ph Hi An rt hep. Tico mt anh ban vong nin, vnngi aNng, quen t hi con ihoc. Cho n tn by gi, mi lngp nhau, anh y vn ch giu caiphHi cua ti: Hi An cua cu yma, sang dy hai nha i din nhauhai bn ng mun chao nhauchng phai bc ra ca, ch cn thotay qua ca s bt tay nhau ngangqua ng!

ng ph hep n ni nh cocai xe du lch gp cai xe tai i ngcchiu la mt trong hai chic phai

lui lai mai cho n mt nga t, qutcai t vao y, nhng ng choxe kia i qua...

Hep va nho nn ngi ta quen bit nhau, tng tn n con cai,

chau cht tng nha. Quen bit nthn thit. Thn thit n t nhinthy co trach nhim v nhau.Khng ch la trach nhim v vui bun sng kh, hanh phuc hay taing cua nhau, ma hn na ca vphm hanh, danh d cua nhau.Phm hanh cua cai cng ng gn bo nay. n Hi An, ch cn nan laii ba ba, tip xuc mt s ngi,co th nhn ra ngay iu nay:ngi Hi An rt thao vcaiphm hanh cua thanh ph mnh va bit rt rorng y mi lacai quynht cua ph Hi, con hn canhng ngi nha c ni ting y.Mt nim t hao rt ang yu, susc, bn vng, nghim khc, khimnhng, nhe nhom.

y tng xay ra nhng iukyla: sut thi gian My chimong min Nam, vn hoa x bkiu My tran ngp khp ni, nhnghoan toan khng vao ni Hi An.Ma chng cn co rao can nao ca.

Ngay nay cung vy: co le HiAn la ni th duy nht nc ta by gi tuyt i khng co tnanma tuy vatai hoa HIV. Va ban cn xem: vn chng co rao can naogh ghm ht. Cai vn hoa y,chng h n ao chut nao, lai co mtsc khang ky la. Nghe noi ngLyQuang Diu khi noi vthanhcng cua Singapore a nhc nhiun yu t quyt nh cua gia nh.Hi An m lm yu ty.

Cu chuyn o, ngh cho cung,co th khng nho. Rt co th o lacai iu ngay nay ngi ta goi laphat trin bn vng. Phat trin mtcach co vn hoa, trn mt c s tinhthn trng chng rt lng le, masu xa, vng chc.

Chnh anh ban a noi vi ticu chuyn am gii knhcathanh ph con kvi ti mt cuchuyn khac: anh vn la bi, itp kt ra Bc, ly v Ha Ni, nayhu cahai v chng v sng HiAn. Mt ln, cung la dp gia nhco gi, ch vanh i ch Hi An.Vach v cung ngac nhin. Ch nmt hang tht, hoi mua. Ngi banhoi lai:

- Ch nh mua tht ni lam chi?- Ti nh lam gio cha.Ch ban tht lin bao:- Ra th ng mua tht cua tui,

ch a. Tht cua tui ba ni d l

qut cha khng ngon u. Chxung cai hang gn cui day ka, hang oba ni tht ngon lm...

C gai Ha Ni y bao: Khng u ch tng thy ngi ta bun ban nh Hi An: Noi vi khachhang rng hang cua ti chuyn nakem cht lng lm, ch nmua!...

Khng ch mt ch ban hang ththeo ch. Tt canhng ngi banhang Hi An u nh vy. Comt nn vn hoabun ban rt HiAn, co th noi nh th. Va timun noi thm iu nay: khng chla c tht tha, chn cht, trosang. Con hn thna: Hi An,mi ngi lam ngh - ngh bunngh mc, ngh may, ngh thu,ngh ban tht... - khng ch yu macon coi cai ngh cua mnhnh mt tn giao.o la mt th ao thing ling c truyn i y.

Ngay nho, khi con i hoc nhngnm u trung hoc tai ph Hi, co bit mt ngi banxu ma(tcch ma phu ) co le khng ngiHi An nao khng quen va nhMt cai hu xu ma be t, i quangganh ong a, cai dang i ngay thi o alom khom, va ting raoxu... ma! nho ma m vang cuang... hnh anh va m thanh y, cg u, lai co sc manh vt thigian ky la, con mai trong ky thm nht cua bao nhiu th hngi Hi An. Mi y ti co nhc th cua mt ngi ban vncung qu Hi An, nay sng HoaKy. Nhng bc th nh vy, aicung bit, u thm m long nhqu hng. Anh hoi thm nginay ngi no. Va li hoi thm thmthit nht cua anh la v ng giaxu ma y. Anh bao m khuya Cali, khi moi sayn tnh, i lucanh cht git mnh thc gic hnh nh bng nghe vng vngting raoxu... ma! khng th naoqun.

Ti i xa Hi An t ngay Toaquc khang chin thang 12 nm1946. Gn 50 nm sau mi tr v.Ky la thay,ng giaxu ma vncon i ban xu ma.Vn cai huxu

T TRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

21/69

VN HINVIT NAM 21

manho xu, vn i quang ganhong a. Vn bc i chm chapn lng thng, m thm qua cacph. Chenxu mavn ung y cai vna thkytrc, beo, bui, thoang

thoang mui thuc Bc ln vi muidn dacua hat me... Ch co ngxumacua chung ti a gia lm (Tri!Ti nhhi chung ti con trecontrung hoc, ng cung agia ri kiama!), lng cong nh gay lam i,gn thanh hnh thc th. Ngi ta bao vi ti rng by gi con chaung lam n khm kha lm, giau cona la khac, chnh ng cung khaln nhiu lm; nhng ng vnkhng chu bo cai nghi banxuma. ng bao monxu ma by gingi ta ban khng ngon, nukhng ung cach. Chenxu mangay xa ch comy xu, by gimy trm, nhng mt trm haymt xu cung phai nu cho ungcach. Ngi Hi An la vy. Ngi banxu macoi cai nghxu macuamnh la mt tn giao. Lam sai, chtkhng nhm mt c!

ng giaxu macua chung tia qua i cach y vai nm. Ti conoi vi anh Chu tch Hi An: gianh trong dp y, Hi An, Chnhquyn hay cac oan thHi Anng ra t chc mt l tang thnmt va trang trong, chc ngi ta sen ng lm. ng gia mt i,mang theo mt mang vn hoa cuaHi An, nho thi, nhng khng g bu p c.

Nhiu ngi ln tui Hi An bao rng gn ba phn t th ky banxu ma, ng gia y ch sdung cohai chic on ganh, n mon vetcong vong, ln nc en nhanh vamong dnh. Cung co ngi k viti rng ng gia y cht luc angganhxu mai rao con gac trn vai.Ti khng ly lam chc lm vchuyn nay. Rt co th mt nhnvt nh vy thng la ngon nguncua bao truyn thuyt.

Ti co mt mong c: Hi Anco mt bao tang vn hoa. Vano, ta co th chim ngng chicon ganh mon vet cua ng giaxumacua chung ti.

Con mt nhn vt truynthuyt na, cung va mi mtcach y t nm: ba Mt ban rausng.

Hi An co lang Tra Qu rau

sng ngon ni ting (khng hiu vsao ngi Hi An thng thch goilaNha Qu ch khng phai TraQu.Nha Qu nghe dn da thnmt hn chng?). Rau sng Tra

Qu cung la cac loai rau co th tmthy nhng ni khac, nhng laico mt mui thm ring khng ninao coc. V cht c bit ychng? Ngi ta bao con do rauc bon bng mt loai rong ch com Tra Qu. Cai m y mc cht lch s. Ngay xa, hithng cang Hi An phn thnhthi Champa, ri thi cac chuaNguyn, cai m y nguyn la mtvnh bin kn tuyt vi, ni tau ben t Trung Hoa, Nht Ban, caTrung Cn ng, co th ca taTrung Hai... tp trung ti hangngan chic, ct bum san sat nh camt thanh ph ni. Vnh Tra Qucan i, bin thanh m, gn lin viquatrnh suy tan cua thng cangHi An. Th rong ch moc y,ngi ta bao ti, nh la mi mihoai nh cua Hi An v cai thivang son a i qua o. Mt cucthng hai tang in. Nhng trongcon ngi Tra Qu, nay hoan toanla nng dn, dng nh vn conm lm cai du vt vn hoa mtthi th xa...

Ba Mt Tra Qu chuyn ban rausng ch Hi An la mt con nginh vy. Ganh rau sng cua ba epnh mt tac phm ngh thut, hnhkhi, ng net, mau sc cua tngloai rau xp canh nhau, loai nao ivi loai nao, s lng tng loai, cas hai hoa cua mui v na, nghimcach va tai hoa nh c sp t bi mt ban tay nghs. Hay cungco th: nh khi ngi ta sp l vtln ban th ttin. Bi ba Mt cungvy, ba coi cai ngh ban rau sngsut mt cuc i hn nm minm lamttn giao . a la mt tngiao th phai ht sc nghim cach.Rau sng cua ba Mt am bao sachn mc mua xong co th bay ngayln a va n lun, khng cn ralai. Goi la ba Mt ban rau sng chHi An, nhng ky thc chng mykhi ba ganh rau ra c n ch:trn doc ng i ngi ta amuaht. BaMt ghe lai tng nha, tganh rau xung trc ca, i bantay a gia ma cac ngon vn thonep la lung, ba nhon bc thuc Bc.

a rau t trn ban: th la trongnha ta a coc mt bc tranhngh thut, hai hoasng ng, matri...

n Hi An, luc m a hi

khuya, va cothm mt chut lanh sese na th cang hay, ti mun giithiu vi cac ban mt mon n v: mon che u van. Colecn mta ch cu th chnh xac hn: chu van cua ba Giap Thm. BaGiap Thm nay a mt, nhng ccon du ba ang tip tuc s nghicua me chng. c im: ntrong veo, hat u con nguyn,tuyt i khng co mt hat v, mtvt nt nho cung khng. Bo vaming c tan ra, mn bng, du man lm ngi.Cung nh nhng ngi banhang n truyn thng va dn daHi An, ba Giap Thm chuynngh u van sut i. Tron mti cho n khi cht th truyn laicho con.

Mon che c bit nh vy, bquyt u? Hoi kyra, la ng.Rt la, phai sdung hai loai ng:Mt la ng bat. Ban a bng bat Quang Nam cha? o laloai ng th s nht, cuc mchnht, dn da, qu mua nht trongtt ca cac loai ng, la th va mi qua khoi quy trnh mt, lun vao mt cai bat, cho c lai,en s, con y tap cht: mui cay, mui rm ra, mui m hi congi, thm ch ca mui nc itru...

ng bat pha ch vi ngphen, tc la loai ng tinh ch cacp nht, sang trong, quyphai nhttrong cac loai ng thu cng. Mt

s kt hp kyla nh vy y, cuahai cc i lp hai u tuyt icua quy trnh s sng, cua cai ths nht vi cai tinh tnht, lamnn tac phm ngh thut m thcquen thuc ma la lung cua ba GiThm.

Hi An la vy o. Rt dn gian,mac hin ai. Rt lch s vnminh, ma c dn da chn tht. Rmi, ma cxa.

Mt cuc i xuyn tng kydiu, ni con ngi, nhe nhang nhkhng, khc phuc tuyt vi dongcun chay lanh lung vakhc nghitcua thi gian.v

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

22/69

VN HINVIT NAM22

NGUYN KHOA DIU HA

Vy khu ph ng cua Hu nm u vahin nay cocon lai nhng g lad u v t cuakhu th cngay xa? Lt tm trong sach

cuva theo nhng nhanghin cu, goi lakhu ph ng v nonm vpha ng cua Hoang thanh.Khu ph y gm 4 khu vc thuc a ban cacphng PhuCat, Phu Hip vamt phn cua PhuHu (thanh ph Hu ) ngay nay. olakhu ph ChDinh (tcu Gia Hi n Ch Dinh); khu ph Gia Hi (tcu Gia Hi n cu ng Ba); khuph ng Gia (tcu ng Ba n nh Th Laithng) va khu ph ng Hi (oan cu i cua nhTh Lai thng). Ngay nay, chung ta ch con nghenhc n cac a danh nh ph cGia Hi, ph cChDinh, hai tn ng Gia vang Hi aivao lch s. Trn thc t , cac d u tch cua ph cxa cung ch con lai hai khu ph Gia Hi vaChDinh.

Miu tavkhu ph ng cua Hu ngay xa,nm 1776, trongPhu bin tap luc L Qu n avi t trong:"Thng lu vahalu trc chnh dinh,ph chli n nhau, ng cai i gia, nhaca lin ti p u lamai ngoi, cy to bong mat, ta h u thanh hang, thuy n bun ban, odoc, ongang i lai nh mc c i" nhng li miu tay cung chota th y ros sm u t cua ph cHu vao thi ky y.

Trong b n khu cua ph ng, ph Gia Hi vaChDinh la phat trin hn ca. Con ng madngian thng goi lang Gia Hi (tc Chi Lngngay nay) laph ChDinh hay con goi laDinhng. Mang trn mnh nhng di tch lch s vn hoaung nh tn thng goi xa kia, ni y thi Dinhng a lai nhng dinh thcua nhng nghoang, bachua vanhng dinh thcua cac quanlai cao c p trong triu Nguyn, sau goi laph ChDinh. y lakhu ch8 hang ven sng cua ngiHan Thanh, canh bun ban r t t p np. Nhngcng trnh xy dng mang phong cach ki n trucTrung Hoa pha net ki n truc triu Nguyn ataonn mt net r t ring cho khu ph ng cua Hu .

Tm vph ng trong giai oan ph chnhthanh thi thuphuang trong, thi b y ginuly hoang cung lam chun, trn th cophuthKimLong, di th cophuAo (tc lakhu vc ph

c h y h n 300 nm,Hu onhn khuph h sm u, vol h snh l nhn m

s n u n . Khuphn lm ronnhn khu phn d nh

u vun x .

Cu Gia Hith ky19.

Ph ngvm.

A N H : T L

TTRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

23/69

VN HINVIT NAM 23

ng). PhuAo lamt mang chnh cuathuphuluc b y gi. Tm vphuAongay nay (thuc phng PhuCat),nhng g con lai ch lamt cai ao nho,xung quanh nhadn bao boc, th nhng ngay xa, y lani thao dinthuy qun thi cac chua, rng mnhmng, usc cha hang ngan ngiva tau thuyn thao din qun s.Th mi hay, cuc s ng y thay i.Vung t nay ngay xa co tn lalangng Tr. Vn con nhng bc scphong thi cac vua Nguyn r t gia trma may mn chung ti c cac cucao tui y cho xem; olaba bcsc phong danh cho lang c th pnhuvang trn nn gi y c. Nhngngi dn trong lang agn ginhngbc sc phong trong nim t hao lanhng c dn cua mt ph ccodanhti ng valu i, ng HMinh Lc - 78tui - ng Mac nh Chi, hinang hng khoi cho ngi chua lang y cho bi t: "y la3 bau vt cualang chung ti, chung ti h t sc gign con chau i sau bit v lch scua vung t nay".

Trong r t t nhng a danh con lai,Cn H n co slin quan n Gia Hi,nh lachng nhn cua mt thi. Niy ngay xa thng tchc cac khoathi chon ngi tai, 6 nm tchc thimt ln goi la"luc nin th trng".Trn bai t rng vi nhng xom langng uc ngay nay, ngay xa lani thitai. D u v t cua ngay xa khng connhiu nhng nhng a danh, tn chvn con trong dn gian, y lamtiu tht ang mng v ph c Hu vn comt mach ngm s ng tronglong thanh ph . Thi cac chua, ChDinh lamt khu chphat trin, ngaynay ChDinh vn con nhng vai trocua noakem xa thi xa. Thc ra,ChDinh am t v tr quan trong s 1vao thi kycac vua Nguyn v luc bygi Hu coch c v tr cu i cuGia Hi. Ch c qui tut t casc lckinh t cua cavung kinh s Hu . Canhtrn b n di thuyn cua Ch c atao cho khu vc ph ng mt ssmu t, nhn nhp. Chc gn lin vikhu ph c Gia Hi thi kycac vuaNguyn. Nhiu sach vcua noi vChc. Luc nay, Gia Hi alamtkhu ph ni ti ng nhng no c bi t n nhiu hn cav coChc.

Vi v tr a lyvasphat trin cuaph th, khu ph ng atrthanhmt khu ph sm u t, co sc nng vkinh t cua thi by gi. Ngay nay v

thm lai, ta co thbt gp mt vai nginhain hnh cua ph th cngay xamanay con lu ginhiu d u v t. olakiu nha coki n truc pha trc lani bun ban, pha sau dung .Con lai nh la mt d u tch xa olangi nhas 12 Chi Lng - Hu , bacon y con goi lanhathy Thn.Nhng on tay hnh tron cho ta th yy lamt kiu ki n truc r t c. Trongnhacon lu ginhiu dung bnggmaqua cach khc cham va mumacho th y tui i cua nophai trn100 nm. T m bng hi chc traonm 1936 cho th y thi ky y kinh t vung nay ar t phat trin. Nhiu tntui gn lin vi nghnghip r t dngian macho n nay khi nhc lainhiu ngi vn con nh, nh tn tuivatai nng cua thy Thn - mt thythuc chuyn ban thuc dan giatruyn tr cac bnh vmt cho treemvangi ln. n thm nhacua ngithy thuc xa trong hoai nim vmtkhu th ccua Hu cang cho chungta hiu thm c mt phn nao ch tph th trong mt khu ph ccua Hu .

Khng n thun ch lavung tphat trin vkinh t vagiao thng,khu ph ng con conhng di tch lchsvn hoa gn lin vi lch scua mtkhu ph c. Nhng cng trnh kin trucy con mang m d u n ki n truccua mt thi. Khu th cGia Hi -Ch Dinh khng n thun lakhu ph chcua thng nhn ngi Hoa. ylamt vung th cgn lin vi quatrnh hnh thanh va phat trin cua kinh, bao gm nhiu hthng cu truca dang cua th ccua Hu nh

dinh thcac ng hoang bachua vaquan lai cu, cac ngi chua c, nhmi u xa, khu ph chtruyn th ngcua ngi Hoa vangi Vit, gn vinhng ngi n chua vahi quan cuathng nhn Hoa - n. Theo th ng k,hin nay khu ph ng con 37 phuconin ai trn 100 nm acnganh vn hoa x p loai nhactruynth ng, h th ng chua, nh, n, mi uctruyn cua ngi Vit con khoang15 cng trnh, hth ng n, chua, hi,quan cua thng nhn ngi Hoa,ngi n con 8 cng trnh, hth ngnha c va nha truyn thng conkhoang 130 ngi nha. ola nhngngi nhac xy dng theo thutphong thuy, canh sc hu tnh, kn aomatao nha. Trc mt nhathng cobc bnh phong, hon non b, nhnghang chetau, nhng hang cau thngtp gi ln mt khng gian r t th. Cacdinh th, phu, nhatai y aphn u c xy theo kiu nharng truyn thng: ba gian hai chai. cac dinh thnay, t t canhng gtkhung nha, ct, keo cho n cac vtdung trong nha u c cham khcr t tinh xao. Ngoai nghthut trang trkham trai, kham xac, trn cac bc gcon cham khc cac bai th chHan cangi canh ep thin nhin, nhng baith, cu i noi ln tm nguyn val is ng cua gia chu.

Ph ng - khu th cngay xacua Hu nay vn ang tn tai tronglong ph th mi. Nhng d u tch conlai, du lat oi, song ochnh lanhngdu ni gia quakhvahin tai, quantrong hn con cho chung ta th y mtmach ngm vn hoa vn ang chaytrn vung t ni ting mt thi. Baotn vaphat huy giatr cua khu thcHu chnh lachung ta ang gignnhng giatr vn hoa va truyn th ngv cung quybau ma nu m t ichung ta khng thnao colai c.Mt s dan vbao tn nhacvaphat trin du lch ac trin khai y, cac cng trnh in chi u sang,ng giao thng, thoat nc cnng cp, cai tao... nhng chuynng tch cc tpha Nhanc agopphn anh thc trong mi ngi dn ythc vkho di san quygiamahoangshu. Tythc cua mi ngi dnvachnh sach bao tn ph ccua

Hu , khu ph ng vi nhng tn goiquen thuc ph Gia Hi, ph ChDinh vn con mai trong long cua Hu vanhng ngi yu Hu .v

A N H : T L

Nhavn trong khu ph ng.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

24/69

VN HINVIT NAM24

THUN PHC

Ngi Hoa Vit Nam co slng rt ln, ho sng rairac khp cac tnh t Bc

ch Nam. Ring Nam b co n 5ni la a im c tru cua ngiHoa co ngun gc lu i nh Bin Hoa, ChLn, My Tho, HaTin va Bac Liu. Ngi Hoa cacni o a s la ngi Quang, chring Bac Liu co s hin dincua ngi Triu Chu. Co ngihoi rng: Nguyn nhn naongi Triu Chu n Bac Liusinh sng?.

Theo s cu, sau khi nha ManThanh thay th v tr cua Minhtriu, mt s ti thn cua nhaMinh khng phuc triu nh mia bo i ra cac nc ln cn; sngi n xin t nan min Namnc ta co nhiu toan, ho cchua Nguyn Phuc Tn b tr trncac a ban c tru khac nhau: toanQuang Ty cua Dng Ngan ch My Tho (1679), toan Quang

ng cua Trn Ngan Xuyn lucu Bin Hoa(1679) sau dn dndi v ChLn. Ring Mac Cu(1655 1735) n Chn Lap t nm1680, c vua Chn Lap cho vung bin Peam (chHan goi laPhng Thanh, sau i lai HaTin), tai y ng a ra cng xydng 7 thn lang, gm: PhngThanh, Phu Quc, Cn Bt, RachGia, Lung Cay (Lung Ky), HngUc (Kompongsom) va Ca Mau.ng chiu tp lu dn t x nlam n sinh sng. Phng Thanhcang ngay cang thn thnh nh thu phu cua mt tiu vng quc.Cung chnh v vy qun Xim anhiu ln em qun n cp pha,triu nh Chn Lap sc yukhng can thip c. Mac Cuth c anh phai cu cu Namtriu. Nm 1708, chua Nguyn

Phuc Chu phai binh cu vinPhng Thanh, anh tan qunXim, i Phng Thanh thanhtrn Ha Tin, ng thi phong

Mac Cu lam Tng binh cai quantrn y.

Mac Cu nguyn la ngi LiChu, nhng v ln cua ng langi Triu Chu, mt s ln thuha cua ng cung la ngi TriChu. Cho nn, co rt nhiu ngTriu Chu n Ha Tin lam nsinh sng, nht lasau nm 1708khi Ha Tin a tr thanh vung thai bnh thnh tr, s lng ngTriu Chu y cang tng thm.

Nm 1757, triu Nguyn tipthu vung Ba Thc vasap nhpvung nay vao trn Ha Tin dquyn cai quan cua Tng binh MacThin Tch (1706 1780). Luc bgi, triu Nguyn rt chu tronvn khai hoang lp p, nht lai vi nhng vung t mi. Vvy, sau khi nhn ra vung Ba Thc,Mac Thin Tch ngh ngay n vic

di dn n khai hoang. Sn co ms ngi Triu Chu mi n chco ni , ng a tp trung nhnngi nay cung mt s dn ban

Ngi Triu Chu Bac LiB Liu l x qu mu. D i sn h rn btri u chu .

Lng Mac Cu.

A N H : T L

T TRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

25/69

VN HINVIT NAM 25

a a v Ba Thc. S ngic a i khng ro cu th baonhiu. Theo nhng ngi ln tuinghe ng ba k lai luc o cokhoang 50 gia nh, gm ca ba tc

ngi: Vit, Hoa va Khmer. Ringngi Hoa a s la thn dn cuaMinh triu nn ho t nhn la ngiMinh Hng.

Luc mi n, ho sng tp trungtrn mt khu t go(thuc th xaBac Liu ngay nay), oa co mtxom nho cua ngi Khmer goi laP Loeu, ngi Triu Chu phinm thanh PoLeo, ngi Vit octheo m Han - Vit la Bac Liu, conngi Khmer vn goi la P Loeu.Vung t nay va cn bin, vagiap rng, lai co rung ng bao la bat ngat, tai nguyn ca ba mtnng, lm, ng tht v cung phongphu; moi ngi y co th bngvao kha nng cua mnh ln rngsn thu, n cui, lam than; hoc rame bin ong at, ging cu, chaica; cung co th t do pha t, khnhoang, lam rung ry.

Cuc sng cua ngi dn lucu con rt thiu thn va cc kh.Nhng nh thin nhin u ai,cng thm tnh cn cu lao ngcua ho nn chng bao lu a caithin c i sng, cuc sngdn tr nn sung tuc; ho a tng t chc mt a im gn b bin mua ban va trao i hang

hoa vi cac ni (ch Bac Liu ngaynay). Ngh mua ban vn la strng cua ngi Triu Chu, nnkhi thy y mua ban c, hoa tng bc bo dn cac ngh

bin, ngh nng lam thngmai. Cuc sng cua con ngicang cao, cac nhu cu vt chtcang ln nn vic mua ban BacLiu cang luc cang thnh hanh, cht lu a tr thanh cai chnhonhng rt tru phu. Chnh nhngngi Triu Chu y a thngtin cho thn nhn, ban be cua ho tn qu hng v cai x Bac Liu ma thun gio hoa nay, nnngi Triu Chu n Bac Liucang luc cang ng. Luc by gi cocu hatBac Liu la x qu mua.Di song ca cht, trn b TriuChu , tuy cu hat nm na d domnhng cung chng minh co rtng ngi Triu Chu Bac Liuvao luc o.

Thc ra, khng phai ngiTriu Chu la tc ngi ng nht tnh Bac Liu, v theo thng kcua Phap vao nm 1910, Bac Liuco 79.500 ngi Vit, 19.850 ngiKhmer va 12.213 ngi Hoa (gmTriu, Quang...). Nh vy s lngngi Triu Chu con kem xangi Vit va ngi Khmer thsng tan mat khp ni trong a ban tnh, con ngi Triu Chu thch sng tp trung trong vung th

xa Bac Liu nn xem ra rt ng.Ngi Triu Chu n y t

hn hai th ky, ho a hoa nhp vcuc sng mi, vao sinh hoat mi,ho a cung ngi Vit, ng

Khmer chung lng u ct, bip xy dng Bac Liu t mtthn xom ngheo nan vng ve tthanh mt ph th ng uc vagiau sang ni ting min Nam.Trong thi Phap thuc, ngiTriu Chu Bac Liu cung ahng ng va tch cc tham gia cacphong trao yu nc, in hnhnh cac hoat ng cua Thin aHi trong bui u.

Tom lai, ngi Triu Chu Bac Liu trong nhiu t, nhngch co t u nm 1757 la t c tp trung theo k hoach cuatriu Nguyn; con nhng t sautrong sut th ky 19 va u 20 la nhng t di c tphat, a svi muc ch tm sinh k. Nhngdu la ngi Triu Chu thuc loaiMinh Hng hay nhng ngiTriu Chu n trong cac th kysau o, tt ca u a ong gocng sc cua mnh cho qu hngBac Liu, nht la trong hai mtkinh t va vn hoa, n hmnay, con chau cua ho tuy a s atr thanh ngi Vit nhng vntha hng c thanh quacua tphu va sng hoa ai trong ai gnh Vit Nam.v

Trung tm kinh t Bac Liu.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

26/69

TRN PHC THUN

ng thi, ng cung co cng trong vic h thnghoa va chnh tu cac loai bai ban nhac c Nam b; sang tac nhng nhac phm khng nhngco nhiu u im v mt ngh thut lai con co tacdung c vu tinh thn yu nc cua nhng ngay uth ky 20; ra chu trng sang tac rt phu hp vingha nc long dn phu hp vi hoan canh xa hiluc by gi va nhng chu sang tac m ban sc dntc.

Nhac Kh ngi khai sinh ra trng phai c nhacBac Liu, a c anh em ngh s y tn xng laHu T. T tng va sang tac cua ng khng nhnga la kim ch nam cho cac hoat ng c nhac BacLiu, macon gy anh hng su rng n cac phongtrao ca nhac c nhiu ni, nhiu tnh trong nhng

thp nin u th ky 20. Co thnoi: Nhac Kh la cyon by cng cap a tao c sc bt ban u trongqua trnh phat trin c nhac Nam b noi chunLiu noi ring.

Nhng n nay tai liu vit v Nhac Kh con qua t,cuc i va s nghip cua ng khng c ghrang; moi ngi i vi ng u thc long tn kcung bit ng i vi s nghip cm ca co cva thanh qua cua ng trn phng din nay moi ngang tha hng, nhng i vi cng lao cua a s anh em ngh s ch cam nhn c qua trcon cu th nh th nao th t ai nm bt tn ho tht cua ng cung ch co mt vai ngi bit nma thi.

Nhac Kh tn tht la L Tai Kh, ngi tronthng goi Hai Kh, sinh vao khoang thang 3 nmCanh Ngo (1870) tai xom Rach ng Bn (nay thuc

VN HINVIT NAM26

n ln nphon xy dn phon

ro nh v r bB L u.

KNhac h

A N H : T L

T TRONGDi SaN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

27/69

VN HINVIT NAM 27

phng 5 - th xa Bac Liu) va sng tron i y chon khi man phn vao cui nm Mu Ty (1948).

ng xut thn t mt gia nh ngheo. Thu nho b bnh nng nn hai mt b mu, mt bn chn b lit, ing rt kho khn. Cha cua ng la mt thy an, thy

con mnh b tan tt khng th hoc c ngh nao khacnn a em tt ca kha nng va s hiu bit cua mnhvnhac truyn thulai cho con. Nhac Kh vn la cu be thng minh, lai conng khiu v an nn chng bao lu a hp thu toan b s hoc cua ngi cha. Coiu cha cua ng khng phai lamt thy gioi nn ngkhng th tin xa hn c. Nhng ng lai khng camtm dng o ma ngay m chuyn cn thoc, t tmhiu, lai ctao moi iu kin hoc nhng ngon hay, ban la cua cac thy an cao tui. Nh tnh kin nhnva tr thng minh tuyt vi, nn chng bao lu ng atr thanh mt ng thy an ni ting, coth noi la mtnhac s gioi nht vung Bac Liu.

ng sang tac nhiu nhac phm co gia tr; co cngcanh tn, hiu nh va h thng hoa cac nhac ban:Bay Bai, Sau Bc, Ba Nam, T Oan...lam c s c nhac vaCai lng Nam b; ng lai co cng ao tao c nhiu

nhac s ni ting nh: Sau Lu, Sau Gao, Cai , HaiThm, Ba Cht, Thin Thanh, T Qun, Hai T, NmPhat, Chn Khanh, Mi Khoi, Mc Thai, Tam Tu,Nm Thu, Nm Nho... tao c mt lc lng nhac shung hu cho cac ban nhac c truyn; cac phong traoca tai t, ca ra b va cho sn khu Cai lng trong buiu.

Nm 30 tui, ng a thanh lp nhac c, b ngoai lamt ban nhac phuc vu cac bui ma chay, tic tung, ltac, nh cac ban nhac khac kim sng, nhng thccht y la mt lo ao luyn ca nhac s Bac Liu,cung va lam phng tin tuyn truyn nhng baica yu nc.

Vic ao tao cua ng cung khac xa moi ngi, cachday an cua ng khng phai la cho ngi hoc ch bit an ma phai bit sang tac. i vi ng nghthut d nhin phai mang tnh nghthut nhng phaiphuc vu con ngi va t nc, v vy vic sang tactheo ng ch nn xoay quanh cac vn v hoan canht nc, phai khc hoa c nhng hnh anh trung

thc nht luc by gi. cu th hoa vic lam nay, ng a cai b

Nam Ai c mang tn:T Hu chc cm hi vnva torut ra chu chinh phu vong chinh phu hdn hoc tro va cac thanh vin cua ban nhac s

Chu nay mang tnh bi kch cao d lam xuclong ngi, d nn not thanh li ca ting nhac va c tuy mn tch xa nhng a phan anh ro nhtrong hin tai - a ch ra cai ni kh su, cai canh ly tanau n co tht cai canh ma ngi dn anmang. ng mun mn cu ca, ting an gi canh con xa cha, chng xa v, gia nh ly tan caoan trng do gic Phap a gy ra.

Hoc tro cua ng va cac thanh vin ban nhau tip thu su xa li day cua ng, k tha tinhyu nc nng nan cua ng, ho a sang tac nhphm tuyt vi nh:Da c hoai lang (ng Sau Lu);Tam quan nguyt, Liu giang (ng Ba Cht); mt s lica:a chng ra mt trn, Chinh phu khan, Su chinh phu(Trnh Thin T...). Tuy mi ngi mi ve vinghthut c ao ring, nhng cai chung vn la anh tai t cua ngi chinh phuc ang moi mt trngchng.

Ngoai chu nay, ng Hai Kh con sang tac rtnhiu nhac phm c lu hanh rng rai Namu th ky 20, tiu biu nht la hai ban:Ng gia ng lu (14 cu nhp 4) vaAi t k (12 cu nhp 4), iunhac cua hai ban nay v cung thng thit, a din c ni thng tm cung tt cua con ngi sngtrong canh nc mt nha tan.

Ring banAi t k co mt xut xrt kythu: vaonm 1908, baoLuc Tnh tn vns 32 trang 13 co mt bai mang ta Chuyn la cua ng C a t tnCn Vot (Kampot Camboge) gi ng.

ng Hai Nh sau khi nghe oc bai bao nay, tng cai canh thc dn Phap xm lc nc ta, triunh Hu u hang gic bo mc ngi dn bkh, trong luc xuc ng a sang tac ban Ai tk - mtnhac khuc tuyt vi - iu nhac khi bng khi trmoan nh than, a khc hoa c cai ni oan trngcua ngi dn mt nc.

Nhac Nh con langi tin phong xy dng phongtrao ca nhac tai t vaca ra b Bac Liu; co cng hthng hoa va chnh tu cac loai bai ban nhac Nam b, sang tac nhng nhac phm khng nhng cu im v mt nghthut lai con co tac dung c tinh thn yu nc cua ngi min Nam...; ra chutrng sang tac rt phuhp vi hoan canh xa hi luc by gi va nhng chu sang tac m ban s

Trong s ngi tha k snghip cua ng, chring 4 ngi: Trnh Thin T, Cao Vn Lu, MngVn, Ba Cht aco mt s lng tac phm s kca v phm ln lng u chim mt khoang ln trongkho tang c nhac Vit Nam.

Cung do nhng ong gop co nhiu u im uvit nh th, nn khng ring g gii ngh s Bac Liuma ca mt s ln ca nhac s cac ni khaNhac Kh la Hu T vau thanh tm chim bai,tng nim ng vao ngay gi t c nhac 12/8 m hang nm.v

Phong trao n ca tai t Nam b.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

28/69

VN HINVIT NAM28

TTRONGDi SaN

TRONG QUANG

Ta hay ngm ba Then, tay cm an tnh tu

va chum nhac xoc, hat nhng cu tr tnha i trai gai bay bng trong c m hanh phuc:

Mt nm co mi hai thang xoay vnBm ong c n ua cung hoaTrai gai gn xa v xem hi Tung con i, tung con lai vi nhauc g chung ta c thanh duynEm bao anh, ho tn em cho anh bit n mua phat nng trng ng Em khng kp lam, anh v lam h...Tip theo la nhng cu hat chuc mng moi

ngi thm mt tui nhn nm mi, chuc gia nhhanh phuc va gp nhiu may mn.Ba Then, nhn vt chnh trong hat Thenthng la mt phu n ng tui nhng vn conxun sc, an ngot hat hay, c coi la biutng cua ngi phu n Tay Nung du dang,m thm, am ang va giau tr tu. Khngnhng an hat gioi, ba con mua ep v Thenla ngh thut tng hp cua th ca, m nhac vavu ao dn gian. Ba Then biu din rt thanhthao nhiu khuc nhac an truyn thng nh Tang b c (i ng),Kham hai (Cheothuyn),Py ma (Ci nga),Lu thuy(Nc chay),Cao sn (Nui cao),Mebijiooc (Me hoa),Py ng (Chim uynng)... Trong hat Then, ngi nghesay sa vi nhng lan iu dn ca iap gia thanh nin nam n, nhiukhuc ca phan anh sinh hoat vn hoacng ng nh:Ln sli , Ln coi,Ln nang i, Phong sl...

c bit iuLn nang i (hay congoi la Ln nang Hai ) c trai gaitrong lang hat nhn dp l tin cmm rm Trung thu. V s tch laniu nay, ba Then k rng ngayxa co c tin tn la nang Hai sngc n lanh lung trn cung trng.Nang ch ch dp nghe thy tingLnnang i la trn Ngoc Hoang giang trn thi

hat vi am con trai. Nang ch v tri khtrng a ht, mang trong long ni tic nui,nh thng...

Hat Then cung c t chc trong hi xuThen thng bng mm qua, ct ting ca mu:Nm cu a quaBc ra nm mi Nm nay m hi mua xun...Nhng nha lam l thng thocho ng ba hay

cha me thng mi ba Then n hat chuc tho.Trong dp nay, cac v gialao khac trong langcung n lam th, t bai hat mng. Cac curt a chung nghthut hat Then, nnthng co cu:

Ngi gia

qua ng nghe ting

n bo t y Nun ru nh c o Bn , B K n, L n S n, Hg n , tuyn Qu n vth N uyn khn khn b n hhu hthen, m d sn m nh o u dn .

ng bao Tay Nungvingh thut hat Then

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

29/69

VN HINVIT NAM 29

ln ThenV nha toc bac bi n thanh

u xanh trai tre(Ke qua tang nghn ting

ln Then

Ma rn tng pin bu baoon).Ngi ta khng ch t chc

hat Then chuc tho, ma conmi baThen n hat cu tnu gia nh mun mn vng con cai. Ba Then va hatva mua, thay mt gia chu cuxin v thanh mu trng coing tnh duyn va hu du:

Hoa vang se hai c y tui ng ri u nui lng

eo

Hoa nao thm nht se vHoa nao ti se hai Hoa nao heo th thi Ha y a i bit x...Nhng khi ma nng khng

thun hoa, xay ra nng han hocma lu khin mua mang tht bate doacuc sng cua lang ban,ngi ta cung t chc hat Thencu xin Thn Nng sai ThnMa hoc Thn Nng iuchnh thi tit con ngi khoioi kem, tt bnh. Dn lang cumua trn mt tha rung kh bn bsui, tin hanh bay l tit:L xung ng; L gieo ma; L lua ln ong; L tao trung; L mng sn lua; L hi mua; L tin cm (hay l dng gao mi).

ng bao mong thu v thoclua y b, n quanh nm chnght. Va moi ngi ao c:

Hat bng u bay Hat bng u baHat bng trng gaHat bng trng vt Hat nao be nht Bng lobnh vi Bng voganh nc...Luc hat lan iu cua trai gai

i ap, ba Then mn li ngicon trai:

Em i! Thn em nh la chui trc

vnLa chui ct ri tay lin heo Thn anh nh ladong phi

trn eo vn xanh.

Co khi ba Then ong lamngi con trai min xui ln CaoBng ngo li vi c gai Tay bngting a phng:

Cao Bng y qua, noong i Chu ai du ma, khn khi

ban ma(Cao Bng ep lm em iAnh mun rchng ri nha

em).Tip theo la my cu hat :Cai g o o ng ng? Cai g o long, cai g omi? Cai g th noco i? Cai g va ni, cai g va

vung? Va y la cu giai :Mt tri o o ng ng,Trng kia o long, tru no o

mi.i ua th no co i,Vung kia va ni, ni no va

vung...Co khi ba Then hat v bnmua mi hai thang trong nm:

Thang ging, n ngon nhiugia v

Thang hai, hoa ao n onxun sang

Thang ba, hoa cy cang toanng

Thang t, qua con an tip an

Thang nm, ch ve su goi

nng Thang sau, ban tnh va nanm

Thang bay, kh trn cy nqua

Thang tam, trung thu trng sang to

Thang chn, cm lim i gt lua

Thang mi, moi nha co gao mi

Thang mi mt, n xong i xem s

Thang mi hai, tm c ngay lanh i n hoi Thang ging, hai ta ci

nhauNang xun chng thoat i

u c.Trong cac bai hat to tnh,

nhiu khi baThen mt mnh iap, ong cavai nam ln vai n.Trong khi trnh din, ba kimcng vic cua ca s, nhac cng,vu n, ngi k c tch... HatThen ngay nay c nhiu nhasang tac m nhac khai thac, lamphong phucho kho tang nghthut dn tc.v

NGUYN HUVn bit th nhnglong mnh khng thVn bi t th nhng long mnh khng th Mt em trong ta bng git mnhChn mng du hn trm ngalnh nhLong i mun matnh i n smCon su i nho vn m v bin lnGiong can kh theo nng chay thi gianEm tre trung, tnh chng mun mangMa xu ng trn gianKhoi ln tri bay maiChim vn hot bn vn y hoa traiThuyn thin thu khng u b n

v thngEm trinh nguyn m mng c

thin ngTa cuky, nga mon chn van dmTrc vn xanh tran y hoa nngCht bng khung nghe gio tr chiuTa ngm nhn bong le ngaliu xiuThn thanh cung khng nghe li

khn nguynGioxn xao theo chn em va nEm hin ngoan ma cung r t v tnhu bit rng trn th cung iu linhBi n lng le cn cao ni songLong trai t cung si chay bongCy vn xanh, nu bic hn nhinThanh n i! Em thanh khi t

trinh nguynThng m thi gian, thin ng

lng leVn bi t th nhng long mnh khng th Giong thi gian tri mai cou ngngLa mua thu khng gp c hoa xunVn bi t th nhng long mnh khng th!

M I N H H O

A : T R N H O A B N H

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

30/69

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

31/69

VN HINVIT NAM 31

inh BLnh, L Hoan, Nguyn Bc; thi imtn cng Chim thanh, hay kin truc c HoaL, chuyn Thai hu Dng Vn Nga traokim cho L Hoan ra sao. Cung c phan anhkha rotrong trng ca.

Ngi l gihn q ng Bui Vn Cng sinh nm 1931 thn

Tiu Vin, xa Tiu ng, huyn Bnh Luc, tnhHaNam. Nm 1952, cung nh bao thanh ninkhac ng Cng ln ng tham gia khangchin. Nm 1959, ng thi vao Trng aihoc S pham Ha Ni. Nm 1961, ng v day trng huyn. Ngay t nhng ngay o, ng acoythc su tm vn hoa dn gian cua vungHaNam Ninh. Sau nhng ngay ln ln khplang trn, xom di cua vung Ha Nam Ninh.Mt hm ng tm c mt ban chep tay vaichuc trang tai nha cu Vui xa Thanh Cn, huynThanh Lim. Cu Vui k lai: Khi xa, nhng cu trong lang vn t chc cho hoc tro oc va bnh HVCT. Cac cu con bao t qu ta, ai cheps lu truyn sach nay se c phuc ln ii.... Nghe c cu chuyn nay ng mngkhn xit. ng Cng ln li tm n tt canhng ngi co vn Han hoc trong vung, cngvic su tm sach cua ng c keo dai nm nayqua nm khac. Nhng vic tm sach nay chngkhac nao mo kim ay b, v gp mi ngi

k c mt oan, co ngi k c mt cu...Nm 1982, tai khu inh Lng, ni m t LHoan (xa Lim Cn, huyn Thanh Lim). nggp cu Phn, ngi thuc gn 1.000 cu th trong HVCT. Tip sau cu Phn la mt loat caccu ngh nhn khac u thuc mt s oan uhng hai nhit tnh oc lai cho ng ghi. Hmo co cu lang ng gn 90 tui c gng oclai cho ng nhng oan th. V c sc quamacu phai a i cp cu... hm o ng thu lmc hn 3.000 cu th. ng khng ch sutm ban trng ca o ma con kt hp lun catm hiu vn hoa, hi he cua cac vung. Dngnh vn hoa dn gian Ha Nam Ninh co sc hutv hnh vi ng.

Ngay o gia canh ng ngheo lm, ca hai vchng u la giao vin, lai nui ba a con.Sang ln lp, chiu ng loc coc ap xe i... Nhngay ng ra c cun sachTm hi u vn hoaLiu i (tp 1), ban be ng nghip n thmng lm. Cn nhatranh cua ng nm npnhng khach, ban n th vui ri, nhng s vaotui tin va thung gao tip khach lai chng. Coln nha vn Nguyn c Mu, Thu Bn, HuyThng... n chi. Nhath ga que chng co, thttha cung khng. Ba Hu (v ng) lin chay u rang, mt luc sau mang v gn trm con cua.Rau got, rau tp tang nha co. Khoang ting sau ba bng ln mm cm ni canh cua bc hi

ngun nhut cung bat ca phao truyn thng. Nhavn Thu Bn cung hiu hoan canh kho khncua ban, cang thng ban hn. My nha vnung ru nut la chui, nhm cama vn vui.Ngheo, nhng cai tnh cua vn ngh s i s

vi nhau m a lm, ng Cng baoNm 1995, ng Cng mi may mn tmc ban nguyn ven cua HVCT tai nha cuim xa Thanh Lu. o la ban chep tay bngchHan Nm, c ng thn sinh cu im lai t hn 100 nm trc. Va cung trong nmnay ng c Quyh tr vn hoa Thuy intai tr in 2 tp sach Tm hiu vn hoa Liu imang lam chung vi nha vn Nguyn TNh. Tm c nha tai trin tp sach nay ngmng lm. Nhng mng hn ca la Quyh trvn hoa Thuy in yu cu, trc khi in sach,ng phai co anh chup chung cung v, nukhng se khngin. Cun sach nayra i la du ntrong cuc i cuang. No c giivn ngh va cacnha chuyn mnanh gia rt cao.C GS Nguynng Chi atngnhn xet: Ca iti i su tmtruyn c t xan nay nhngcha thy truync nao co m tpnh th.... ConGS Pham DuyThng, khi o conla Vin trngVin Khao c hoccung ht li khengi: Rt cam nhai anh a cukho tang vn hoacua dn tc ma lch s a boqun, thi gian a vui lp.

i i trn trNhng cng trnh ma ng su tm va bin

soan kha s, nh Ca dao tuc ng Nam Ha (nm 1974),Phng ngn tuc ng ca dao HaNam Ninh (nm 1987),Vn hoaLi u i day gn 1.000 trang,Ke Lu Phu lu thng ,Truyn thuyt huyn thoai inh L ...

Vi nhng ong gop khng mt moi cuang trong sut my chuc nm qua, nm 2000,Nha nc aphong tng ng Hun chngLao ng hang Ba, cung nhiu giai khac matrung ng vaa phng phong tng. Nhngco lephn thng ln nht vi ng la a ong

ng Cng va v.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

32/69

VN HINVIT NAM32

NGUYN TH KHOANhn n k h h ho n on lu vo d v n . c h

y lu, n n bn ho vv phu h k hh nh m hlo sn khu,

nhn un n h oh lhuyn " rd u hu" u

nhn n ho , hkhn hy von . K h h

o hvn on, nhn h o, nh u lm unh ohxu h n rn

sn khu ruyn h nh, hkhosn l rn sn d n.tuy v y, ho v n

o d n anh tukhn n h nh h ,nh lkh

nh nh o "Ki u Lo n" u h s Hon cm. V" huynkhn h hnh o h",

mu henm h5 u hky21, m vk h h "Ki u Lo n" sn n , hp dn

ho on hun rn sn khuu Nhh tu re...

"Kiu Loan"cuc phuc sinh bt n

Nh Lai trong vai ngi thy.

Kiu Loan vathanhgm trung ngha cua

gia tc..

NS T Anh TuvaQuachThu Phng vui cung this Hoang Cm.

TRONG I SNG HM NaY

Kiu Loan trn ng hat rong.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

33/69

VN HINVIT NAM 33

Kch th "Kiu Loan" cHoang Cm vit t nm 20tui (1942), cha ngnhiu"hung tm" cua tui tre thinc mt. Cu chuyn kch xay ravao thi hu Ty Sn, uNguyn, mt thi ky ht scthng tm cua t nc, khingi anh hung ao vai NguynHu a mt, triu Ty Sn bacnhc cua Nguyn Quang Toansup , Gia Long chim lai cvng quyn va bt u mt cuc trathu m mau cha tng cotronglch s. Kiu Loan la ngi phu ntuyt vi kiu dim, qu min HaKh, trn Hang, con gai cunghe ng,"mt by ti tin cy cua Quang Trung, ngi a cht trong nguc tu Nguyn Anh".Minm trc nang atin chng,mt chang trai tun tu"vo gioi vnhay, tnh tnh ngay tht, ch kh anh hung tbui thiu nin" , lnng theo phu Ty Sn chngNguyn Anh "tra thunha, nn nc" . Nay bng nghe tinchang bi ngha, a "ci ngaNguyn triu vong long nghnhngang" , Kiu Loan quyt i tm bit ro thc h. Nang gia lam kehat rong in dai, cung ngi thyhoc cu cua chng tnh cgp ctrn ng, vn cung la mt cuthn cua Nguyn Hu, dt dunhau vt qua chng ng van

dm t Ha Kh vao n tn kinh Phu Xun tm chng, va iva hat nhng cu hat "gop gio

thi la":Ch ln t xa chn cht t Ma an om om lai thnh

thang Tai kinh

PhuX u n ,Kiu Loanva ngithy b coi lanhng ke phinloan, b bt, b khepvao an ttrong s lamng v s lin luy cuangi chng gi a la truct cua triu nh ho Nguyn.Trong nguc ti, c gp chng,nang hiu chang trai nang yu,ngi co"i mt trong nh ngoc" nm xa, ung la a b cai"nguy triu" tan bao chang ht long phota, mt triu nh ma tt ca"nhng ngi co ngha co tnh,u ch t tham thong, u chucc hnh, u mang ting loanthn tc t" , bin thanh mt loaic hi tn thi vi trit lyle sng con tuy c ng bin tr tren,mt th"nguy qun t" th thit,

Duy Lam - ng giasay.

inh Xun Tungvai Vutng qun.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 7 nm 2005

34/69

sn sang hy sinh tt ca nhng gthing ling nht, t tnh thy tron ngha non sng, sn sang lymau lng dn va ca cac chin huthn cn xy p cng danh

ring mnh. Kiu Loan a t chimt cuc chay trn, mt cuc oanvin vang son c ngi chngquyn cao chc trong sp t vaha hen, vung li gm trungngha cua gia tc tng trao nhmcho ke by gila tng qun hoVu m xuyn vao trai timngi ma nang a"chot thng nhm" , dit tr mt mi hoa chodn, cho nc.

Tt nhin, mt tac phm ht lica ngi anh hung dn tc NguynHu, c vu cho hanh ng quytlit bai tr be lu nguy qun tphan nc hai dn nh th khngth co c hi ra mt di thi Phapthuc. Sau khi t nc c lpc hn mt nm, thang 11/1946,"Kiu Loan" c Hoang Cm va ban betp hp dan dng nhngch din c mt bui duy nhttai Ha Ni bi tnh hnh cngthng do qun Phap gy hn.T