tai lieu hoa hay chuong3

Ch¬ng 3 liªn kÕt ho¸ häc

A. Tãm t¾t lÝ thuyÕt

I - Liªn kÕt ho¸ häc

Liªn kÕt ho¸ häc lµ mèi liªn kÕt ®îc thùc hiÖn do t¬ng t¸c gi÷a hai nguyªn tö trong ph©n tö ®¬n chÊt hay hîp chÊt.

Çc khÝ hiÕm cã cÊu h×nh electron nguyªn tö bÒn v÷ng (2 ®èi víi heli vµ 8 ®èi víi çc nguyªn tè kh¸c) nªn ë ®iÒu kiÖn b×nh thêng çc nguyªn tö khÝ hiÕm tån t¹i ®éc lËp. Trong khi ®ã çc nguyªn tö cña çc nguyªn tè kh¸c cã xu híng liªn kÕt ®Ó t¹o thµnh ph©n tö hay tinh thÓ. Khi t¹o liªn kÕt sÏ cã sù gi¶m n¨ng lîng.

Theo quy t¾c b¸t tö (8 electron) th× çc nguyªn tö cña çc nguyªn tè cã khuynh híng liªn kÕt víi çc nguyªn tö kh¸c ®Ó ®¹t ®îc cÊu h×nh electron v÷ng bÒn cña çc khÝ hiÕm.

Dùa vµo quy t¾c b¸t tö, cã thÓ gi¶i thÝch sù h×nh thµnh çc lo¹i liªn kÕt trong ph©n tö vµ viÕt ®îc çc c«ng thøc cÊu t¹o ph©n tö. CÇn chó ý r»ng cã nhiÒu trêng hîp quy t¾c b¸t tö kh«ng ®îc tu©n theo mét çch ®Çy ®ñ.

II - Liªn kÕt ion

1. Kh¸i niÖm ion

Trong nguyªn tö, nguyªn tö trung hoµ ®iÖn do sè proton b»ng sè electron. Khi mÊt ®i electron, nguyªn tö sÏ trë thµnh h¹t mang ®iÖn tÝch d¬ng (cation). Khi nhËn electron, nguyªn tö sÏ trë thµnh h¹t mang ®iÖn tÝch ©m (anion).

64

Qu¸ tr×nh t¹o thµnh çc cation ®îc biÓu diÔn b»ng ph¬ng tr×nh ho¸ häc :

K K+ + e

Mg Mg2+ + 2e

Al Al3+ + 3e

Ion d¬ng hay cation ®îc gäi tªn theo tªn kim lo¹i t¬ng øng, nh ion kali (K+), ion magie (Mg2+), ion nh«m (Al3+), v.v...

Qu¸ tr×nh t¹o thµnh çc anion ®îc biÓu diÔn b»ng ph¬ng tr×nh ho¸ häc :

F + e F

O + 2 e O2

S + 2 e S2

Ion ©m hay anion ®îc gäi tªn b»ng tªn çc gèc axit t¬ng

øng, thÝ dô çc ion F, S2 lÇn lît ®îc gäi lµ ion florua, clorua,

sunfua trõ ion O2 ®îc gäi lµ ion oxit.

Çc ion kh«ng chØ gåm mét nguyªn tö (ion ®¬n nguyªn tö)

nh Li+, Mg2+, Al3+, F, S2mµ cã thÓ lµ nhãm nguyªn tö (ion

®a nguyªn tö) nh ion amoni NH4+, ion nitrat N , ion sunfat

S , ion photphat P ....

2. Sù t¹o thµnh liªn kÕt ion

a) Sù t¹o thµnh liªn kÕt ion cña ph©n tö 2 nguyªn tö

XÐt sù h×nh thµnh liªn kÕt ion trong ph©n tö natri clorua (NaCl). Nguyªn tö Na nhêng mét electron trë thµnh ion

Na+ víi cÊu h×nh electron cña nguyªn tö khÝ hiÕm Ne.

Nguyªn tö clo nhËn thªm 1 electron trë thµnh ion Cl cã cÊu

h×nh electron cña nguyªn tö khÝ hiÕm Ar. Çc ion Na+ vµ

65

Cl cã ®iÖn tÝch tr¸i dÊu, hót nhau t¹o nªn liªn kÕt ion trong

ph©n tö NaCl.

b) Sù t¹o thµnh liªn kÕt ion trong ph©n tö nhiÒu nguyªn tö

XÐt ph©n tö MgCl2. Nguyªn tö magie cho ®i 2 electron vµ trë thµnh ion Mg2+cã cÊu h×nh electron gièng nguyªn tö khÝ hiÕm Ne. Ion Cl cã cÊu h×nh electron cña khÝ hiÕm Ar. Lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a ion Mg2+ vµ çc ion Cl t¹o hai liªn kÕt ion trong ph©n tö MgCl2.

Liªn kÕt ion lµ liªn kÕt ®îc t¹o thµnh do lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion mang ®iÖn tÝch tr¸i dÊu.

3. M¹ng tinh thÓ ion

Lùc hót tÜnh ®iÖn kh«ng cã tÝnh ®Þnh híng (chØ phô thuéc kho¶ng çch gi÷a çc ion) vµ kh«ng cã tÝnh b·o hoµ (nhiÒu ion tr¸i dÊu bao quanh). Çc ph©n tö ion cã xu híng hót nhau t¹o thµnh m¹ng líi tinh thÓ ion trong ®ã mçi ion d-¬ng ®îc bao quanh b»ng nhiÒu ion ©m vµ ngîc l¹i. ThÝ dô m¹ng tinh thÓ NaCl :

Tinh thÓ NaCl cã cÊu tróc h×nh lËp ph¬ng. Çc ion Na+ vµ

Cl n»m ë çc nót cña m¹ng tinh thÓ mét çch lu©n phiªn.

Trong tinh thÓ NaCl ta thÊy cø mét ion Na+ ®îc bao quanh

bëi 6 ion Cl. Ngîc l¹i mét ion Cl ®îc bao quanh bëi 6 ion

66

Na+. CÊu tróc tinh thÓ nh trªn ®îc lÆp l¹i t¹o ra çc h¹t muèi ¨n. Tuy kh«ng cã ph©n tö NaCl riªng biÖt nhng ngêi ta chØ viÕt ®¬n gi¶n NaCl ®Ó chØ çc ph©n tö muèi ¨n. Çc hîp

chÊt ion kh¸c nh : KCl, MgCl2 … còng t¬ng tù.

Çc hîp chÊt ion thêng tån t¹i ë d¹ng tinh thÓ, bÒn v÷ng vµ thêng cã nhiÖt ®é nãng ch¶y vµ nhiÖt ®é s«i kh¸ cao. Çc ph©n tö ion chØ tån t¹i riªng rÏ khi chóng ë tr¹ng th¸i h¬i.

III - Sù h×nh thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ

Liªn kÕt céng ho¸ trÞ lµ liªn kÕt ®îc h×nh thµnh b»ng sù dïng chung mét hay nhiÒu cÆp electron cña hai nguyªn tö tham gia liªn kÕt.

1. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong çc ph©n tö ®¬n chÊt

Trong çc ph©n tö ®¬n chÊt, çc cÆp electron dïng chung kh«ng bÞ hót lÖch vÒ nguyªn tö nµo. Liªn kÕt lo¹i nµy ®îc gäi lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng ph©n cùc. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cßn ®îc biÓu diÔn b»ng sù xen phñ gi÷a çc obitan ho¸ trÞ cña çc nguyªn tö.

ThÝ dô 1: Liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ph©n tö hi®ro ®îc biÓu diÔn b»ng sù xen phñ hai obitan 1s cña 2 nguyªn tö H.

H×nh 3.2 - Sù t¹o thµnh ph©n tö hi®ro

Liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ph©n tö hi®ro cßn ®îc biÓu diÔn b»ng sù dïng chung 2 electron ®éc th©n nh sau :

67

§«i electron chung ®îc gäi lµ cÆp electron liªn kÕt. C«ng thøc H : H gäi lµ c«ng thøc electron. NÕu biÓu diÔn 1 cÆp electron b»ng mét g¹ch nèi gi÷a kÝ hiÖu c¸c nguyªn tö : H H, ta cã c«ng thøc cÊu t¹o.

ThÝ dô 2: Sù h×nh thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ gi÷a hai nguyªn tö clo lµ do sù xen phñ gi÷a hai obitan p chøa electron ®éc th©n cña mçi nguyªn tö clo.

H×nh 3.3 - Sù xen phñ 2 obitan p t¹o thµnh liªn kÕt ClCl trong ph©n tö Cl2

Do sù dïng chung cÆp electron, trong ph©n tö Cl2, mçi nguyªn tö clo ®¹t ®îc cÊu h×nh 8 electron gièng khÝ hiÕm Ar:

C«ng thøc cÊu t¹o ph©n tö Cl2 : ClCl.

2. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong c¸c ph©n tö hîp chÊt

Liªn kÕt ho¸ häc trong ph©n tö hîp chÊt HCl ®îc h×nh thµnh nhê sù xen phñ gi÷a obitan 1s cña nguyªn tö hi®ro vµ obitan 3p cã 1 electron ®éc th©n cña nguyªn tö clo:

Khi dïng chung mét ®«i electron trong ph©n tö hi®ro clorua HCl, nguyªn tö H ®¹t ®îc cÊu h×nh 2 electron gièng khÝ hiÕm He, nguyªn tö clo ®¹t ®îc cÊu h×nh 8 electron gièng khÝ hiÕm Ar.

C«ng thøc cÊu t¹o cña ph©n tö HCl : H Cl.

68

Trong ph©n tö hi®ro sunfua H2S : Nguyªn tö H cã 1 electron vµ nguyªn tö S cã 6 electron (víi 2 electron ®éc th©n) ë líp ngoµi cïng. Mçi nguyªn tö H gãp 1 electron vµ nguyªn tö S gãp 2 electron ®éc th©n, ta cã 2 ®«i electron chung øng víi 2 liªn kÕt S H. Nguyªn tö S ®¹t cÊu h×nh 8 electron ë líp ngoµi cïng, çc nguyªn tö H ®Òu ®¹t cÊu h×nh 2 electron.

C«ng thøc electron

NÕu cÆp electron chung chØ do mét nguyªn tö ®ãng gãp th× liªn kÕt gi÷a hai nguyªn tö lµ liªn kÕt cho - nhËn.

ThÝ dô : §èi víi ph©n tö SO2 c«ng thøc electron, c«ng thøc cÊu t¹o cã thÓ biÓu diÔn nh sau :

C«ng thøc electron C«ng thøc cÊu t¹o

IV - Kh¸i niÖm vÒ sù lai ho¸

§Ó gi¶i thÝch h×nh d¹ng cña çc ph©n tö cã thÓ sö dông thuyÕt lai ho¸. Theo thuyÕt lai ho¸, khi nguyªn tö C tham gia liªn kÕt víi bèn nguyªn tö H t¹o thµnh ph©n tö CH4 th× obitan 2s ®· tæ hîp (trén lÉn) víi ba obitan 2p t¹o thµnh bèn obitan míi gièng hÖt nhau, gäi lµ bèn obitan lai ho¸ sp3. Bèn

obitan lai ho¸ sp3 xen phñ víi bèn obitan 1s cña bèn nguyªn tö H t¹o thµnh bèn liªn kÕt C-H gièng hÖt nhau.

Sù lai ho¸ obitan lµ sù tæ hîp (trén lÉn) çc obitan ho¸ trÞ ë çc ph©n líp kh¸c nhau t¹o thµnh çc obitan lai ho¸ cã h×nh d¹ng gièng hÖt nhau, kh¸c nhau vÒ ®Þnh híng trong kh«ng gian ®Î t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc xen phñ t¹o liªn kÕt.Cã mét sè kiÓu lai ho¸ thêng gÆp.

1. Lai ho¸ sp : §ã lµ sù tæ hîp 1 obitan s víi 1 obitan p t¹o thµnh 2 obitan lai ho¸ sp híng vÒ hai phÝa cña ®êng th¼ng:

691AOs + 1AOp

Tr¹ng th¸i lai ho¸ sp cña nguyªn tö beri Sù xen phñ çc obitan t¹o liªn kÕt BeH

Sù lai ho¸ sp vµ sù xen phñ çc obitan t¹o liªn kÕt trong BeH2

2. Lai ho¸ sp2 : §ã lµ sù tæ hîp 1 obitan s víi 2 obitan p t¹o thµnh 3 obitan lai ho¸ sp2 n»m trong mét mÆt ph¼ng, ®Þnh híng tõ t©m ®Õn ®Ønh cña tam gi¸c ®Òu:

3. Lai ho¸ sp3 : §ã lµ sù tæ hîp 1 obitan s víi 3 obitan p t¹o thµnh 4 obitan lai ho¸ sp3 ®Þnh híng tõ t©m ®Õn 4 ®Ønh cña h×nh tø diÖn ®Òu, çc trôc ®èi xøng cña chóng t¹o víi nhau 1 gãc 109o28’:

Sù lai ho¸ sp3 vµ sù xen phñ obitan t¹o thµnh ph©n tö CH4 (Gãc liªn kÕt HCH b»ng

109o28')

V - Liªn kÕt vµ liªn kÕt - Sù xen phñ trôc vµ xen phñ bªn

70

Sù lai ho¸ sp2vµ sù xen phñ çc obitan h×nh thµnh çc liªn kÕt trong ph©n

tö BF3

Sù xen phñ trong ®ã trôc cña çc obitan liªn kÕt trïng víi ®-êng nèi hai h¹t nh©n cña hai nguyªn tö liªn kÕt gäi lµ sù xen phñ trôc. Sù xen phñ trôc t¹o liªn kÕt (xÝch ma).

Sù xen phñ trong ®ã trôc cña çc obitan liªn kÕt song song víi nhau vµ vu«ng gãc víi ®êng nèi hai h¹t nh©n cu¶ hai nguyªn tö liªn kÕt ®îc gäi lµ xen phñ bªn. Sù xen phñ bªn t¹o liªn kÕt (pi).

Vi - Liªn kÕt ®¬n, liªn kÕt ®«i vµ liªn kÕt ba

1. Liªn kÕt ®¬n

Khi çc nguyªn tö trong çc ph©n tö ®· xÐt nh H H, Cl Cl , H Cl sö dông chung 1 cÆp electron ta nãi chóng liªn kÕt víi nhau b»ng liªn kÕt ®¬n. Liªn kÕt ®¬n lu«n lu«n lµ liªn kÕt . Liªn kÕt ®¬n hay liªn kÕt ®îc t¹o thµnh do sù xen phñ trôc cña çc obitan ho¸ trÞ.

2. Liªn kÕt ®«i

Trong ph©n tö NO, nguyªn tö N cã 3 electron ®éc th©n cßn nguyªn tö «xi cã 2 electron ®éc th©n. Sù dïng chung cÆp electron ®Çu tiªn t¹o ra mét liªn kÕt hay do xen phñ trôc cña 2 obitan p cña N vµ O. Nguyªn tö N vµ oxi cßn 1

71

electron ®éc th©n cã thÓ dïng chung t¹o ra mét liªn kÕt . Cã thÓ nãi r»ng sù xen phñ bªn cña hai obitan p cña N vµ O t¹o liªn kÕt . Ph©n tö NO cã 1 liªn kÕt ®«i, gåm mét liªn kÕt vµ mét liªn kÕt ®îc viÕt lµ N = O.

3. Liªn kÕt ba

Nguyªn tö N cã 5 electron líp ngoµi cïng víi 3 electron

®écth©n trªn 3 obitan p, khi h×nh thµnh ph©n tö N2, mçi

nguyªn tö gãp 3 electron ®éc th©n t¹o thµnh mét liªn kÕt ba. Trong liªn kÕt ba cã 1 liªn kÕt vµ hai liªn kÕt . C«ng thøc cÊu t¹o cña ph©n tö nit¬ cã d¹ng liªn kÕt ba :

VII - HiÖu ®é ©m ®iÖn vµ ®é ph©n cùc cña liªn kÕt

1. HiÖu ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc

Liªn kÕt gi÷a hai nguyªn tö cïng lo¹i nh Cl2, H2, F2,... lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc hay kh«ng ph©n cùc. §é ©m ®iÖn cña hai nguyªn tö liªn kÕt lµ b»ng nhau, ®é chªnh lÖch ®é ©m ®iÖn b»ng 0. CÆp electron chung ®îc ph©n bè mét çch ®èi xøng gi÷a hai nguyªn tö liªn kÕt. ThÝ dô çc liªn kÕt CHT kh«ng ph©n cùc :

2. HiÖu ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc

Çc nguyªn tè cã gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn kh¸c nhau, hiÖu ®é ©m ®iÖn kh¸c 0. Khi çc nguyªn tö cña çc nguyªn tè kh¸c nhau liªn kÕt víi nhau t¹o liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc hay liªn kÕt céng ho¸ trÞ ph©n cùc. CÆp electron chung bÞ hót lÖch vÒ phÝa nguyªn tö cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n. HiÖu ®é ©m ®iÖn gi÷a hai nguyªn tö trong ph©n tö cµng lín, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cµng ph©n cùc. ThÝ dô vÒ liªn kÕt céng ho¸ trÞ ph©n cùc : H – Cl, H2O, H2S, …

72

3. HiÖu ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt ion

Dùa vµo hiÖu ®é ©m ®iÖn, cã thÓ ph©n lo¹i gÇn ®óng kiÓu liªn kÕt trong çc ph©n tö. NÕu hiÖu ®é ©m ®iÖn lín h¬n hoÆc b»ng 1,77 th× cã thÓ coi liªn kÕt t¹o thµnh lµ liªn kÕt ion. NÕu hiÖu ®é ©m ®iÖn nhá h¬n 1,77 vµ lín h¬n hoÆc b»ng 0,4 th× liªn kÕt lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc. NÕu hiÖu ®é ©m ®iÖn b»ng 0 hoÆc nhá h¬n 0,4 th× liªn kÕt ®îc coi lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.

Thùc tÕ kh«ng cã ranh giíi râ rµng gi÷a hai kiÓu liªn kÕt ion vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ. Ngêi ta thêng ®¸nh gi¸ møc ®é ion cña liªn kÕt (tÝnh b»ng %).

VIII - M¹ng tinh thÓ

1. Tinh thÓ nguyªn tö

M¹ng tinh thÓ nguyªn tö lµ m¹ng tinh thÓ t¹o bëi çc nguyªn tö n»m ë çc nót cña m¹ng, liªn kÕt víi nhau b»ng liªn kÕt céng ho¸ trÞ.

Liªn kÕt céng ho¸ trÞ lµ liªn kÕt bÒn nªn çc tinh thÓ nguyªn tö ®Òu cã ®é cøng lín, nhiÖt ®é nãng ch¶y vµ nhiÖt ®é bay h¬i cao. ThÝ dô : Kim c¬ng cã ®é cøng lín nhÊt so víi çc tinh thÓ kh¸c.

2. Tinh thÓ ph©n tö

M¹ng tinh thÓ ph©n tö lµ m¹ng tinh thÓ t¹o bëi çc ph©n tö n»m ë çc nót cña m¹ng. Çc ph©n tö cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ gi÷a çc nguyªn tö nªn lùc t¬ng t¸c gi÷a çc ph©n tö rÊt yÕu (lùc Van-®Ðc-Van) nªn tinh thÓ ph©n tö thêng mÒm. Tinh thÓ ph©n tö cã nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp. ThÝ dô m¹ng tinh thÓ ph©n tö iot, m¹ng tinh thÓ níc ®¸, … ®Òu dÔ nãng ch¶y, bay h¬i.

3. Liªn kÕt kim lo¹i vµ tinh thÓ kim lo¹i

73

HÇu hÕt çc kim lo¹i ë ®iÒu kiÖn thêng ®Òu tån t¹i díi d¹ng tinh thÓ (trõ Hg).

Liªn kÕt kim lo¹i lµ liªn kÕt ®îc h×nh thµnh gi÷a çc ion kim lo¹i ë çc nót m¹ng líi tinh thÓ vµ çc electron chuyÓn ®éng tù do trong toµn m¹ng líi.

Çc kim lo¹i tån t¹i díi 3 d¹ng tinh thÓ phæ biÕn:

LËp ph¬ng t©m khèi : Çc nguyªn tö, ion kim lo¹i, n»m trªn çc ®Ønh vµ t©m cña h×nh lËp ph¬ng.

LËp ph¬ng t©m diÖn : Çc nguyªn tö, ion kim lo¹i n»m trªn çc ®Ønh vµ t©m çc mÆt cña h×nh lËp ph¬ng.

Lôc ph¬ng : Çc nguyªn tö, ion kim lo¹i n»m trªn çc ®Ønh vµ t©m çc mÆt cña h×nh lôc gi¸c ®øng vµ ba nguyªn tö, ion n»m phÝa trong cña h×nh lôc gi¸c.

Trong tinh thÓ kim lo¹i electron tù do, di chuyÓn ®îc trong m¹ng nªn tinh thÓ kim lo¹i cã ¸nh kim, dÉn ®iÖn vµ dÉn nhiÖt tèt vµ cã tÝnh dÎo.

IX - Ho¸ trÞ vµ çch x¸c ®Þnh ho¸ trÞ trong hîp chÊt

Ho¸ trÞ cña nguyªn tè trong çc hîp chÊt ion gäi lµ ®iÖn ho¸ trÞ vµ b»ng ®iÖn tÝch cña ion ®ã.

Ngêi ta ghi gi¸ trÞ ®iÖn tÝch tríc, dÊu cña ®iÖn tÝch sau lªn trªn kÝ hiÖu ho¸ häc cña nguyªn tè.

Ho¸ trÞ cña mét nguyªn tè trong hîp chÊt céng ho¸ trÞ gäi lµ céng ho¸ trÞ vµ b»ng sè liªn kÕt mµ nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã t¹o ra ®îc víi çc nguyªn tö kh¸c trong ph©n tö.

Trong çc hîp chÊt céng ho¸ trÞ cã cùc hay kh«ng cùc, sè liªn kÕt xung quanh nguyªn tö, ®îc x¸c ®Þnh b»ng sè cÆp electron chung t¹o ra liªn kÕt.

X - Sè oxi ho¸ cña nguyªn tè

74

Sè oxi ho¸ cña mét nguyªn tè trong hîp chÊt lµ ®iÖn tÝch cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong ph©n tö nÕu gi¶ ®Þnh liªn kÕt gi÷a çc nguyªn tö trong ph©n tö lµ liªn kÕt ion.

Çc quy t¾c x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ :

1. Sè oxi ho¸ cña nguyªn tè trong ®¬n chÊt b»ng 0.

2. Trong hîp chÊt, sè oxi ho¸ cña hi®ro b»ng +1, trõ hi®rua kim lo¹i.

3. Sè oxi ho¸ cña oxi trong hîp chÊt b»ng 2, trõ mét sè tr-

êng hîp nh trong ph©n tö H2O2, nguyªn tè O cã sè oxi ho¸

b»ng 1.

4. Sè oxi ho¸ cña ion ®¬n nguyªn tö b»ng ®iÖn tÝch cña ion.

5. Ph©n tö çc hîp chÊt ®Òu trung hßa ®iÖn, v× vËy tæng sè sè oxi ho¸ trong ph©n tö hîp chÊt b»ng kh«ng.

6. Tæng sè sè oxi ho¸ cña tÊt c¶ çc nguyªn tö trong ion ®a nguyªn tö b»ng ®óng ®iÖn tÝch cña ion ®ã.

Ngêi ta ghi sè oxi ho¸ ë phÝa trªn nguyªn tö cña nguyªn tè t¬ng øng. Ghi dÊu tríc, sè sau.

ThÝ dô : ; ; .

75

tai lieu hoa hay chuong3

Documents