tË shkËputur ! rinia nË zonat e...

T SHKPUTUR ! RINIA N ZONAT E PAFAVORIZUARA

Autor: Ardian Hackaj Neshat Zeneli

T SHKPUTUR!RINIA N ZONAT E PAFAVORIZUARA

Seria: Shqipria n Procesin e BerlinitWorking Paper

Komponenti: Shkmbimi Rinor

Prgatitur nga: Instituti pr Bashkpunim dhe ZhvillimN bashkpunim me: Kongresi Rinor Kombtar

Mbshttur nga: Friedrich Ebert Stiftung

T SHKPUTUR! RINIA N ZONAT E PAFAVORIZUARA2

Autor: Ardian Hackaj Neshat Zeneli

Kontribuan: Xhulio Nikolli Bekim Shehu

Trajtimi statistikor: Pjerina Dodbiba

T SHKPUTUR! RINIA N ZONAT E PAFAVORIZUARA

Shqipria n proceSin e Berlinit 3

TABELA E LNDS

Prmbledhje Egzekutive..........................................................5Metodologjia.............................................................................7

I. RINIA N ZONAT E PAFAVORIZUARA...................................9I.1. Zona t pafavorizuara, t rinj t shkputur......................................9

I.1.a) zonat rurale t pafavorizuara.........................................................9

I.1.b) qytetar urban, por t shkputur..............................................11

I.2. Pasojat e shkputjes sociale n karriern e t rinjve....................13

I.2.a) thurja e politikave publike pr t rinjt..........................................14

I.2.b) sfidat e t rinjve n zonat e pafavorizuara....................................16

I.3. Shkollimi dhe zhvillimi ekonomik prcakton t ardhmen e t rinjve....18

I.4. Alternativa e vetpunsimit.............................................................20

I.5. Sfidat e punsimit..............................................................................21

1.6. Fenomeni i zhvleftsimit t mjeshtrive........................................23

1.7. Roli i ndrmarrjeve publike n punsimin e pare t t rinjve.....24

II. LEGJISLACIONI, POLITIKAT DHE INSTITUCIONET PR PUNSIM RINOR......................................................................26

II.1. Politikat e punsimit rinor: 2005-2015................................26

II.2. Disa rezultate t politikave t punsimit: dhjetor 2016....29

II.3. Konteksti ligjor dhe rregullativ mbi punsimin rinor: 2005-2015.......................................................................................33

II.4. Konteksti institucional: 2005-2015.......................................36

II.5. Mbulimi i territorit nga Zyrat e Punsimit...........................37


II.6. Nevoja pr politika punsimi t prshtatura pr t rinjt e shkputur....................................................................................40

III. NJ VLERSIM KRAHASUES NZONAT E LEZHS DHE CRRIKUT......................................42

III.1. Lezha: punsimi rinor...........................................................42

III.2. Bisedim me t rinjt n Lezh.............................................44

III.3. Crriku: punsimi rinor........................................................45

III.4. Bisedim me t rinjt n Crrik.............................................47

IV. VROJTIMI N LEZH DHE CRRIK......................................49

IV.1. T dhna demografike.........................................................49

IV.2. T dhna pr edukimin........................................................50

IV.3. T dhna pr punsimin......................................................53

IV.4. T dhna pr migrimin.........................................................58


Prmbledhje Ekzekutive

T rinjt si target grup kan qn n qndr t vmendjes s politikave publike n Shqipri q prej vitit 2007, fillimisht prmes mbshtetjes s punsimit rinor. Sot ne kemi katr strategji dhe plane aksioni q trajtojn kt fenomen. Megjithat kto poli-tika nuk arrijn t marrin parasysh veantit dhe tiparet e ktij grupi t popullats. Ato e trajtojn rinin si nj grup homogjen t njjtat masa shkollimi dhe punsimi parashikohen si pr t rinjt q jetojn n mes t Bllokut n Tiran, ashtu dhe pr ata q banojn n Dibr, Gramsh, Lazarat apo Kamz. Por largsia gjeografike ndikon n shkputjen sociale. Kjo shkputje sociale prek veanrisht t rinjt q jetojn n zonat peri-urbane ose pran qyteteve t mdha.

Ka shum faktor q kushtzojn n mnyra t ndryshme kar-riern dhe zhvillimin personal t t rinjve, n varsi t zons ku banojn, si dhe dhe n funksion t kontekstit social. Bash-kbisedimi yn me t rinjt n Crrik dhe Lezh qartsisht tregon impaktin q ka distanca gjeografike nga aktort e tregut t puns ndrmarrjet ose zyrat e punsimit - mbi evolucio-nin e karriers tek t rinjt. Kostoja e shkollimit t specializuar, marrja e informacionit mbi vendet e puns, si dhe kostoja e t hyrit n tregun e puns jan gati prohibitive. Kur kto faktor kombinohen me nj funksionim jo-prfekt t mekanizmave dhe aktorve t tregut t puns, situata e rinis rurale bhet shum e veshtir.

Shkollimi dhe trajnimi i t rinjve kushtzohet nga afrsia gjeo-grafike e vendbanimit me institucionet e trajnimit dhe ato t shkollimit; punsimi varet nga aktiviteti ekonomik dhe indus-trial n zonn ku banojn; przgjedhja e opsioneve pr karrier varet nga kshillat e familjes dhe nga mundsia pr t prfituar nga shrbimet e kshillimit t karriers; punsimi i par kush-tzohet nga familja, t afrmit dhe t njohurit. Karriera e tyre e mtejshme do t zhvillohet sipas ktyre zgjedhjeve fillestare t


cilat t rinjt do t duhet ti bjn n fazat e hershme t jets.

N nj vend si Shqipria, e cila akoma ndodhet n proces refor-mash drejt nj ekonomie t mirfillt tregu, por pa mekanizma tregu funksionale, t rinjt kan nevoj pr rrug alternative dhe t prshtatura me profilin e tyre pr t ndrtuar plane kar-riere, pr t ndjekur ndrrat e tyre dhe pr tu futur n tregun e puns. Pr t kompensuar t metat dhe keq-funksionimin e tregut t puns ata detyrohen t prdorin lidhjet farefisnore: familjen, kushrinjt, shoqrin. Pr t rinjt q vijn nga zonat rurale dhe malore, si dhe pr ata ta rinj urban q jan zhven-dosur s fundmi n qytete me familjet e tyre, rrjetzimi social bhet i domosdoshm pr t avancuar n jet. Kostoja e nj karrier t sukseshme bhet kaq e lart, saq opsioni i emi-grimit jasht vendit bhet pr kto t rinj nj alternativ inte-resante.

Pr kt arsye, politikat publike pr mbshttjen e t rinjve duhet t ndrtohen dhe t zbatohen duke marr parasysh di-versitetin dhe profilin e veant t grupit t t rinjve, funksioni-min e tregut t puns n Shqipri dhe realitetin institucional dhe ligjor t aktorve institucionale t ngarkuar me kt detyr.


Metodologjia

Metodologjia e prdorur nga CDI/Shtetiweb pr t vlersuar fenomenin e shkputjes sociale dhe diferencimit t grupeve rinore gjat planifikimit dhe zhvillimit t karriers bazuar n vendbanim, u bazua n krkim dokumentar dhe n intervistat n terren n zonn e Lezhs dhe Crrikut.

Vlersimi dokumentar prfshiu bazn ligjore dhe politikat e pu-nsimit n Shqipri. Pjesa e dyt u fokusua n vlersimet dhe prkufizimet bashkkohore evropiane mbi karriern, shkolli-min dhe punsimin e t rinjve n zonat e pafavorizuara, si dhe politikat prkatse.

Vrojtimi n terren, u prgatit n bashkpunim, dhe u organizua nga antar t Kongresit Rinor Kombtar. Kjo pjes u prb nga nj vrojtim prmes pyetsorit dhe nga dy fokus grupe: nj n do zon. Gjithsej u intervistuan 642 t rinj n Lezh dhe n Crrik. Metoda e zgjedhur pr konsultim sht purposive sam-pling ose identifikimi i qllimshm. Kjo metod u zgjodh duke marr parasysh profilin e veant t popullats s prgjith-shme n studim. Pr t identifikuar t intervistuarit u prdor metoda e ortekut (snowball sampling). Dobsit e ksaj metode qndrojn n potencialin e saj relativisht t lart pr rezultate t paragjykuara si psh: a) t intervistuarit me shum njohje kan probabilitet m t lart pr tu zgjedhur; b) mbizotrim t zonave afr qendrs urbane pr shkak t qasjes m t kol-lajt fizike nga intervistuesit, dhe c) vshtirsia pr t siguruar t intervistuarit mbi anonimitetin e prgjigjeve t tyre. Studimi sht i ndrgjegjshm pr kto kufizime metodologjike dhe sht munduar ti izoloj gjat analizs s rezultateve.

Theksojm q opinionet e mbledhura gjat ktij studimi shr-bejn vetm pr ilustrim dhe nuk pretendojn t japin nj pr-faqsim statistikor shkencor t rinis n zonat e zgjedhura. Kto t dhna prbjn nj prpjekje t par dhe inovative mbi


trajtimin e rinis shqiptare si nj bashksi nn-grupesh t kush-tzuara n zhvillimin e karriers s tyre nga keq-funksionimi i tregut t puns dhe nga vendbanimi, dhe q prpiqen ta kor-rektojn duke prdorur rrjetin e t njohurve dhe t farefisnis. Kto informacione na orientojn mbi tendencat e karriers dhe t punsimit tek kta t rinj, mbi shqetsimet e tyre dhe mbi problemet q hasin. Ky informacion u shrben politik-brsve n nivel qndror, lokal si dhe aktorve t ndryshm aktiv me t rinjt.

N studim rinia e shkputur prcaktohet ai grup t rinjsh, t cilit i mungon nj qasje optimale n punsim, shkollim dhe formim profesional, mobilitet, informim, dhe m e rndsishme, n rrjetet informale t zhvillimit t karriers. Ne jemi fokusuar n qytetin e Lezhs dhe n qytezn e Crri-kut, si shembuj me profil illustrues prsa i prket rrjetzimit t shrbimeve, t profilit t ndrmarrjeve, dhe distancs nga qndrat urbane rajonale, etj.


I. RINIA N ZONAT E PAFAVORIZUARA

I.1. Zona t pafavorizuara, t rinj t shkputur

Sipas INSTAT1 zonat e pafavorizuara n Shqipri nuk jan nj bashksi homogjene. Ato ndryshojn nga njra tjetra bazuar n realitetin politik, ekonomik, social, gjeografik, historik, etj. T rinjt q jetojn n kto zona kan profil t ndryshm mes tyre si dhe, mbi t gjitha, nga t rinjt q je-tojn n qndrat urbane rajonale si dhe n Tiran.

Zonat e pafavorizuara konsiderohen zonat me zhvillim t

ult social dhe ekonomik sipas nj sr treguesish. Kta tregues prfshijn mes t tjerash - t ardhurat pr kok banori, lvizjen e popullsis, shkalln e papunsis, shpenz-imet publike pr banor, numrin e vizitave mjeksore pr banor, pjesmarrjen n arsimin e detyrueshm, aksesin n burimet e ujit / cilsin e tij, etj. Si pasoj, politikat e mbshtetjes s ktyre zonave dhe t popullatave n kto zona (prfshir dhe t rinjt) prmbajn element poli-tikash apo masash strukturore t cilat synojn direkt apo indirekt t mbshtesin kta prbrs t zhvillimit socio-eko-nomik. Ato fokusohen kryesisht n prmirsimin e shrbi-meve publike, t aktivitetit ekonomik, t bujqsis, si dhe t mbshtetjes sociale prshtatur zonave rurale, zonave malore dhe/ose n zonave peri-urbane t pafavorizuara. Shum rrall kto politika ndrtohen pr t mbshtetur nj grup popullat t veant.

I.1.a) zonat rurale t pafavorizuaraZonat rurale t pafavorizuara (ZRF) nuk jan njsoj, por kan sfi-da t ngjashme. Ato jan relativisht t shpopulluara, me popullsi me mesatare t lart moshe, teknologjikisht dhe ekonomikisht 1 niveli i varfrise, thellsia e varfris dhe ashprsie, sipas LSMS, INSTAT 2012


t pazhvilluara. Veanrisht ato zona t cilat jan larg qndrave urbane preken rnd nga rritja ekonomike e ult, nga papun-sia dhe pasiguria pr t ardhmen. Nj raport i Komisionit Evro-pian identifikon faktin sipas t cilit largsia gjeografike ndikon negativisht n papunsin afatgjat, n rritjen ekonomike, n strukturn industriale dhe n nivelin e mjeshtrive t forcs s puns2.

Nj dimension tjetr i karakterizimit t ZRF-ve i referohet din-amiks s popullsis. Nga periudha 2000-01 familje t tra u larguan nga rajonet e tyre t origjins, kryesisht rurale. Kom-binuar me migrimin e kthimit, kjo oi n nj rritje t shpejt t procesit t urbanizimit: m shum se 50% e popullsis banon n zona urbane zyrtare n vitin 2011, nga 36% q ishte n vitin 19893. Kjo lvizje masive ka ln prapa kryesisht t moshuarit dhe t rinj t pakualifikuar, t cilt kryejn pun me nivel t ult kualifikimi. Siprfaqja e vogl e fermave ka mbajtur shum t ult nivelin e investimeve teknologjike n kto zona. Nse i shtojm dhe nivelin e lart t riskut dhe pasigurin e t ard-hurave, bujqsia n fermat familjare sht nj nga opsionet e fundit t punsimit t t rinjve n kto zona. Pr tu inkuadruar n nj jet dinamike dhe pr t prfituar nga shrbimet e ndry-shme, t rinjt rrnjosen nga vendlindja dhe komuniteti t cilit i prkasin, dhe bhen pjes e rrethit vicioz t migrimit drejt zo-nave urbane.

Vendet e industrializuara kan kaluar dhe ato n kto faz migrimi drejt qndrave urbane gjat revolucionit industrial. Problemi me Shqiprin sht q lvizja e popullats ndo-dhi jo pr shkak t krkess s qyteteve pr t punsuar. Akoma m keq, dhe ajo krkes e ult q egzistonte, u zh-duk si pasoj e shkatrrimit ose privatizimit t industrie eg-zistuese komuniste. Si pasoj, zonat rurale u shpopulluan

2 Thematic Study on Policy Measures concerning Disadvantaged Youth, A. Walther & A. Pohl, IRIS EV, Oct. 20053 Projeksionet e popullsis, 2011-2031, INSTAT 2012


nga t rinjt dhe individt produktiv, t cilt migruan drejt qytezave / qyteteve dytsore dhe atyre m t mdha. N t njjtin moment, kto qytete humbn uzinat e tyre ko-muniste q shpesh ishin pundhnsi i vetm i qytezs duke i detyruar banort t shprnguleshin drejt qyteteve m t mdhaja me mundsi m t shumta. Kjo lvizje rriti para-lagjet dhe vendbanimet informale rreth qndrave ra-jonale (dhe Tirans), por pa reflektuar situatn ekonomike dhe krkesn pr punsim. T rrnjosur dhe pa punsim t mirfillt n vendbanimin e ri, nga t distancuar gjeo-grafikisht kta migrant t brendshm u shkputn nga rrjetzimi social.

I.1.b) qytetar urban, por t shkputur

Varfria sht zhvendosur edhe n zonat urbane: ndrsa popullsia rurale e varfr ka rn me rreth 0,3 %, popull-sia urbane e varfr sht rritur me rreth 44,0 %. Shkalla e varfris n zonat rurale sht rritur nga 15,0% n 2008 n 15,5 % n vitin 2012, ndrsa varfria urbane u rrit nga 10,2 % n 13,3 %4.

Zona t pafavorizuara egzistojn dhe n afrsi ose ngjitur me zonat me dendsi t lart urbane. Ato mund t jen ose habitate t reja t krijuara nga migrantt e ardhur nga zonat rurale / malore, ose fshatra egzistues q jan absorbuar nga rritja e qytetit. N t dyja rastet, dhe pse administrativ-isht kto zona jan brenda qndres urbane, ato paraqesin simptomat e zons gjeografikisht t pafavorizuar. Kjo vjen kryesisht pr shkak t mungess s aktivitetit ekonomik n zon.

Fenomeni i shkretimit industrial t qytzave ka pasoja di-

4 Shqipri: Trendi i Varfris 2002-2005-2008-2012, INSTAT Prill 2015


rekt tek rinia vendase. Para 1990 ekonomia e centralizuar planifikoi dhe ndrtoi n t gjith vendin prfshir dhe zonat rurale dhe disa malore t paktn nj njsi prodhi-mi (t prshtatur me profilin e zons i.e. industri minerare, sharra, etj). Kjo njsi prodhimi prbnte shtylln kurrizore t ekonomis lokale dhe pundhensin m t madh. Me zbatimin e ekonomis s tregut kto njsi prodhimi ose u shkatrruan, ose u privatizuan. Pasojat n punsim lokal ishin katastrofike. Pa asnj alternativ tjetr, tregu i puns n kto qytza u zhduk. Pasoj e menjhershme isht mi-grimi. N Crrik psh, qndra urbane u ngrit ex-nihilo rreth rafineris. Si pundhnsi m i madh rafineria e mbshte-tur fuqimisht me ndihma nga shteti ofronte pun, dhe isht qndr e marrdhnieve shoqrore n qytez. Mbyllja e saj nuk i la asnj alternativ qytetarve dhe t rinjve, ve papunsis, migrimit, ose zgjatjes s periudhs s studimit pr t vonuar sa m shum hyrjen n tregun e puns. Sot n Crrik, tregu i puns varet nga pundhnsit n Elbasan dhe kushtzohet nga lidhjet farefisnore dhe distanca fizike mes Crrikut dhe Elbasanit.

Pas 1990, shum fmij u rrnjosn nga vendlindja dhe ndoqn prindrit n migrim. Sot, t rritur, ata prpiqen t ndrtojn karriern e tyre n nj kontekst q nuk i favori-zon. Pr t pasur sukses n tregun e puns, sot duhet t njohsh. Shumica e ndrmarrjeve punsojn prmes kon-takteve informale: pr kt kategori sht e rndsishme k njeh, jo kush je. Kjo e bn shum t vshtir pr t rinjt e rrnjosur t ken nj karrier t suksesshme nse jan larg gjeografikisht, nse nuk kan studiuar n shkollat e pr-shtatshme, ose nse nuk njohin njerzit e duhur. Nuk ka rndsi se ku jeton - afer ose larg Tirans - pr t pasur kar-rier t mir duhet t kesh kontaktt e duhura.


Graf. 1. Pundhnsit dhe Punkrkuesit q prdorin rrjete punsimi informale, n %

62

0 20 40 60 80 100

punsuar

krkuar pun

Un

pr

dor

rrje

tet

fam

iljar

e / t

nj

ohur

it p

r t

:

87.5

Burimi. Tregu i Punsimit pr t Rinjt n Shqipri, CDI 20155

Megjithat, qndrat peri-urbane dhe qytezat mund t prfitojn nga mundsit n punsim nse ndodhen afer qndrave kryesore urbane. Kusht sht egzistenca e nj in-frastrukture lidhse optimale. N rastin e Lezhs, mbyllja e fabrikave t vjetra u kompensua pak a shum me zhvil-limet e reja n turizm dhe n fason. Ndrtimi i rrugve t reja drejt bregdetit e bn udhtimin ditor t banorve t Lezhs dika t zakonshme dhe pjes t dits s tyre t pu-ns. Jetesa n Lezh dhe punsimi n Shngjin ose Tale u b pjes e s prditshmes.

I.2. Pasojat e shkputjes sociale n karriern e t rinjve

Sa m e madhe distanca e vendbanimit nga qndra urbane, aq m e ult sht mundsia pr t prfituar nga zhvillimi eko-nomik ose nga politikat mbshtetse. Komunitetet e distancu-ara ndajn t paktn nj nga kto tipare: nivele t ulta t t ardhurave, shkall t ult punsimi, zhvillim t ult t sektorit t shrbimeve, popullat me shkollim dhe mjshtri relativisht

5 Youth Employment Trends in Albania: What is the Market Looking For?, CDI & FES Tirana, 2015, http://cdinstitut.eu/web/wp-contnt/uploads/2016/05/t-150427-txt-engl.pdf


t ult, munges mundsish pr grat, si dhe nj peizazh in-dustrial dhe shrbimesh shum t varfr. Kjo situat sht evi-dente n zonat rurale dhe malore.

Politik-brsit kan thjeshtuar politikat e zhvillimit rural dhe rajonal, duke i bazuar ato m shum n aspektin territory, se sa n grupe shenj specifike: si pasoj territori konsiderohet si nj zon me popullsi homogjene. Por pr t qn efiient, politikat e zhvillimit q bazohen n territor, duhet t ndrtohen duke marr parasysh, prve zons, edhe problemet specifike t grup-moshave t ndryshme n kto zona.

I.2.a) thurja e politikave publike pr t rinjt

Targetimi i deritanishm i politikave publike pr ndihmes n punsim sht fokusuar n disa grupe sociale t vean-ta si Romt dhe grat. Punsimi i t rinjve sht par nn lupn e politikave t edukimit dhe mbshtetjes s mir-funksionimit t tregut t puns duke u fokusuar n ofertn dhe krkesn: i.e. trajnimit profesional dhe t sistemit dual. Por punsimi i t rinjve n zonat e pafavorizuara duhet t marr parasysh mbi t gjitha, veantit e ksaj grupmoshe duke u vn nn prizmin m specifik t zhvillimit personal dhe t karriers. Punsimi sht dhe mbetet nj prbrs shum i rndsishem i politikave mbshtetse pr t rinjt. Por duke marr parasysh numrin dhe kompleksitetin e fak-torve q prcaktojn t ardhmen e t rinjve n zonat e pa-favorizuara, fokusi n punsimin e tyre dhe lnia n plan t dyt t kontestit m t gjer t futjes n jet sht e des-tinuar ti drejtoj kta individ n nj skenar zhvillimi profe-sional afatshkurtr.

Nga pikvshtrimi konceptual, analiza e rinis s dizavan-tazhuar mund t prdor qasjen strukturale ose individ-uale, si m posht:


t rinjt jan t dizavantazhuar pasi jan t papun: kjo qa-sje prkon me nj politik strukturore q nxit krkesn pr punsim n zonn e caktuar duke nxitur aktivitetin eko-nomik t zons. Por ndrkoh, kjo politik vendos t rinjt n t njjtn situat si grupet e tjera q jetojn n t njjtn zon. Kjo qasje e shpjegon shkalln e lart t papunsis s t rinjve me mungesn e tregut pr t ofruar vende pune t mjaftueshme. N kt qasje, n periudh afatshkurtr, zgjidhja m e mir pr t rinjt vendas sht emigrimi drejt nj zon me ekonomi m dinamike;

t rinjt jan t papun pasi jan t disavantazhuar: kjo qa-sje shpjegon papunsin rinore me pa-aftsin e individit pr tju prshtatur krkesave t tregut t puns: munges mjeshtrish dhe / ose kualifikimesh, munges dshire pr t punuar, etj. N kt rast, politikat publike synojn zh-villimin profesional t t rinjve dhe prshtatjen e tyre pr nevojat e tregut. Kjo qasje nuk sht thelbsore pr zonat ku nuk ka ofert pr punsim, mundsi pr trajnim ose pr studim t prshtatshm, ose zgjedhje t tjera karrier. Shumica e politikave aktuale pr t rinjt n zonat e pafa-vorizuara fokusohet pikrisht n kt pik: t rinjt duhet t prgatiten m mir pr t gjetur pun aty ku banojn. Ndrkoh, me tepr se 50% e popullats n Shqipri jeton n zona rurale ku krkesa pr punsim sht shum e ult, n mos jo-egzistente.


Grafikisht, kto kategori mund t paraqitn si m posht:

Diagnoza /

Politikat Publike

Individualizim

(me fokus tek prshtatja me nevojat e tregut t puns)

Strukturore

(me fokus tek qasja n mundsit q ofron tregu)

Individualizim

(munges prshtatjeje krkesave t tregut t puns)

Masa pr VET

Orientin dhe kshillim karrier

Qasje/ mbshtetje m t madhe pr shkollim, VET dhe punsim

Strukturore

(munges mundsish)

Largohet nga zona ku jeton pr t gjetur pun / emigron

Lidhet me mundsi punsim / rrjetzim prmes vullnetarizmit, re-trajnimit, etj.

Krijim vendesh pune, mbshttje finaciare, ndihmesa pr vet-punsim

Kjo ndarje sht e dobishme pr t kuptuar arsyet e ndrtimit dhe funksionimit t politikave t punsimit pr t rinjt. Prob-lemi qndron n faktin q hipoteza baz e tyre sht funksinimi optimal i tregut t puns ku i riu / e reja kudo q jeton dhe pa-varsisht nga njohjet, mund t punsohet. Kjo qasje nuk merr parasysh kontekstin shqiptar t nj tregu pune n zhvillim e sipr, dhe t nj kulture punsimi bazuar m tpr n njohje per-sonale se sa mbi mekanizmat e krkess dhe oferts. Politikat e punsimit rinor n Shqipri jan ndrtuar kryesisht pr t rinjt q jetojn n DURANA: ose korridori Tiran Durrs ku sht prqndruar shumica e popullats dhe e aktivittit ekonomik.

I.2.b) sfidat e t rinjve n zonat e pafavorizuara

T rinjt n zonat e pafavorizuara prballen me sfida t ndry-shme strukturore q nuk mund t tjkalohen vetm me politika q synojn prmirsimin e individit. Disa nga kto sfida prmen-den m posht:


mundsi m t pakta pr shkollim formal dhe jo-formal: sa m larg qendrs urbane, aq m pak ka shkolla t specializuara / fakultete / OJQ q fokusohen tek zhvillimi i t rinjve. Pr t ndjekur planet e karriers, t rinjt n kto zona duhet t shpenzojn me tepr kohe dhe para pr t ndjekur shkol-limin q duan, ose pr tu implikuar n aktivitete q nuk gjen-den n vendin ku banojn;

pak ose aspak mundsi punsimi: tregu i punsimit n zonat e pafavorizuara kushtzohet nga aktiviteti i ult ekonomik, numri shum i lart i mikro-ndrmarrjeve6, dhe mos-funk-sionim i mekanizmave t tregut t puns (funksionim mes kanaleve informale). Kto t dhna strukturore prkthehen n shkall t lart papunsie tek t rinjt. Pasoj tjetr nega-tive sht dhe zhvleftsimi i mjeshtrive dhe kualifikimeve q t rinjt kan: t shkputur nga mundsit pr t gjetur punn e duhur q korrespondon me aftsit e tyre, ata dety-rohen t zgjedhin punn e par q u ofrohet;

pak ose shum pak aktivitete dfrimi: sa m e largt / e varfr ekonomikisht t jet zona, aq m e varfr sht dhe jeta kul-turore-artistike. Pas viteve 90 n zonat e largta ka akoma m pak aktivitete kulturore-artistike si teatr, kinema, kon-certe, etj., kryesisht pr shkak t ndrprerjes s mbshtetjes financiare publike dhe infrastrukturs s degraduar ose t privatizuar;

transport problematik q ndikon n mobilitet: vshtirsia e lvizjes pengon t rinjt t ndjekin normalisht shkollimin, tra-jnimet e ndryshme, mundsit e punsimit, t zbavitjes ose hobe t tjera;

munges informacioni mbi aktivitetet pr t rinjt, mundsit dhe inisiativat e ndryshme: distanca gjeografike, rrjetet in-formale t munguara dhe mungesa ose cilesia e dobt e

6 ndrmarrjet me 1 - 4 t punsuar prbjn 89% t t gjitha ndrmarrjeve t regji-struara n Shqipri


internetit shkaktojn munges informacioni ose informa-cion t shtrembruar mbi aktivitete interesante pr t rinjt, dhe pr mundsit q egzistojn jasht zons ku ata banojn;

konsumi frekuent i alkoolit dhe pirja e duhanit jan problem kryesisht pr arsye t mungess s mundsive t tjera: kafja e fshatit ose qytezs sht shpesh vendi i vetm publik ku ata mund t takohen;

mjedisi i mbyllur dhe shpesh konservator pengon zhvillimin e t rinjve. Popullsia e ktyre zonave, prgjithsisht, bazohet akoma n rregullat tradicionale q prcaktojn ecurin e t rinjve n jet dhe mnyrn se si ata e shikojn karriern e tyre.

T gjith kta faktor strukturor ndikojn do moment t rrugs s zhvillimit personal q nj i ri q jeton larg qndrave urbane ndrmerr pr t zhvilluar karriern e tij / saj. Pr m tpr, duke mos qn target i veant i politikave strukturore shum shpesh t rinjt e zonave t pafavorizuara nuk jan n dijeni t masave mbshtetse ose t politikave publike q qeveria ndrmerr n favor t tyre.

I.3. Shkollimi dhe zhvillimi ekonomik prcakton t ardhmen e t rinjve

Qasja n arsimin e mesm dhe t lart sht i pabarabart mes zonave urbane e atyre rurale. Kjo diferenc bhet akoma m e ndjeshme n zonat e thella e malore, ku niveli i varfris sht m i madh. N vitin 2009 diferenca urbane-rurale isht 54 pik PVNN7, ose pothuajse 1.5 vjet shkollim. N matematik dhe n shkenc diferencat ishin m t vogla por jo m pak shqetsuese: 43 dhe 39 pik, respektivisht, ose prafrsisht nj vit shkollim. Po ashtu, diferenca urbane-rurale reflekton ndryshimet n akses

7 Programi pr Vlersimin Ndrkombtar t Nxnsve


ndaj shkollave me cilsi m t mir8.

Gjithashtu, diferencimi dallohet dhe n mnyrn e shprndarjes s fondeve t subvencionit t arsimit. Shumica e ktyre sub-vencioneve (rreth 70%) ju jepen studentve t arsimit t lart, ndrsa vetm 5% harxhohet pr nxnsit e arsimit t mesm t prgjithshm. Vetm nj pjes fare e vogl e tyre arrijn n zonat e varfra malore.

Gjendja e infrastrukturs shkollore sht prmirsuar gjat vitve t fundit, por ngelet problematike n zonat rurale e sidomos n ato malore. Mungesa e msuesve, si dhe numri i ult i nxnsve n disa zona rurale, rezulton n msimdhnie n klasa t prziera, n zonat e thella rurale dhe ato malore.

Struktura ekonomike industria dhe shrbimet sht ajo q prcakton dhe strukturen e punsimit n mnyr absolute dhe relative. Sipas INSTAT, sht mungesa e ndrmarrjeve in-dustriale dhe n shrbime, faktori q drejton fuqin puntore drejt zonave dhe sektorve me vler t shtuar me t ult. Ky arsyetim shpjegon faktin q n zonat malore, n munges t mundsive alternative lokale dhe t dis-konektivitetit, bujqsia ngelet mundsia e vetme pr tu angazhuar n aktivitete prod-huese.

Pr t rinjt, diferencimi n shkollim prforcohet akoma me tej n diferencimin e mundsive pr punsim. N zonat e diza-vantazhuara, numri i kompanive t prfshira n politikat aktive n mbshtetje t punsimit sht i neglizhueshem. Programet e punsimit jan t prqndruara n vetm disa kompani t mdha apo n sektor q shfrytzojn koston e lir t krahut e puns si avantazh komparativ (kryesisht n fason dhe call-centers) - gjeografikisht t vendosura n akset urbane.

T shtat programet egzistuese t nxitjes s punsimit, kon-

8 Cilsia e Arsimit dhe Mundsit pr Zhvillimin e Aftsive n Shqipri 2000-2012, World Bank Group, Qershor 2014


sistojn n subvencionimin e punsimit dhe trajnimit npr-mjet puns dhe praktiks. T njjtat mekanizma/masa jan prdorur pr t targetuar grupe t mdha prfituesish, pa marr parasysh diversittin e nevojave brenda grupeve ba-zuar n faktor gjeografik. Kjo sht arsyeja pse ne vazh-dojm ti mshojm diferencimit t programeve bazuar n target-grupet specifike, kundrejt prfshirjes s tyre n nj katgori t prgjithshme.

Prsa i prket zonave shenj q ne kemi zgjedhur, Elbasani (ku ben pjes dhe Bashkia Crrik) edhe pse n dukje qytet industrial, ka dominant sektorin e bujqsis, q punson 63 % t forcs s aft pr pun. Ndrsa n qarkun e Lezhs, dominon punsimi n sektorin e shrbimeve. Zhvillimi i vrullshm i turizmit n zo-nn e Shngjinit dhe t Tales, ka ndikuar n punsim drejt shr-bimeve (vetm qarqet Tiran, Durrs dhe Lezh dominohen nga sektori i shrbimeve dhe industria).

I.4. Alternativa e vetpunsimit

Elementt e msiprm mbshtesin argumentimin sipas t cilit, n zonat rurale kryesisht, mungesa e nj mase kritike biznesesh, institucionesh shkollimi dhe kulturore etj., si dhe largsia dhe distancimi, kushtzojn suksesin e politikave t mbshtetjes s t rinjve. Alternativat pr hapje biznesi dhe punsim n zonat rurale kushtzohen nga shkputja, nga problemet n marrjen e informacionit dhe nga aftsia e ult pr t prgatitur nj plan biznesi solid. Si pasoj punsimi i t rinjve n kto zona shpesh kufizohet n kontribut vullne-tar mes fqinjve ose antarve t nj fisi gjat periudhave t puns intensive q zakonisht prkojn me kalendarin bu-jqsor. Si rezultat i t ardhurave t ulta t fuqis puntore, kushteve t vshtira t mjedisit, mundsive t kufizuara t punsimit, si dhe mungess s shrbimeve sociale, migrimi dhe angazhimi n punsimin jo-bujqsor prfaqson nj al-ternativ trheqse.


Nj nga politikat q mbshtt nismn personale sht pro-grami i Vetpunsimit. N 2016 jan mbi 400 t rinj q kan aplikuar n programin e Vetpunsimit i cili zbatohet nga Ministria e Mirqnies Sociale dhe Rinis9. Sipas t dhnave t ktij programi, Tirana ka pasur numrin m t madh t aplikimeve 247, duke u ndjekur m pas nga Durrsi me 33, Shkodra me 28 etj.

Po ashtu, jan shtat programe, q po zbatohen n mbshtetje t punsimit aktiv dhe fondi i nxitjes sht490 milion lek. Ato jan: (i) Programi i nxitjes s punsimit t grupeve t veanta;(ii) Programi i formimit nprmjet puns; (iii) Programi i nxitjes s punsimit t t rinjve t diplomuar (baelor apo master) deri 30 vje; (iv) Programi i nxitjes s punsimit t grave kryefamiljare me fmij n ngarkim dhe vajzave nna; (v) Nxitja e punsimit t personave me aftsi t kufizuar; (vi) Praktikat profesionale deri n 6 muaj pr t rinjt e sapo-diplomuar (brenda 24 mua-jve); dhe (vii) Program i ri i nxitjes s punsimit pr jetimt.

Si vrehet m sipr: (i) SKPA dhe Plani i Veprimit nuk dife-rencojn n baz t zons gjeografike ose t shkputjes; dhe (ii) jan zonat urbane q mbizotrojn n numrin e pr-fituesve.

I.5. Sfidat e punsimit

Por nj nga problemet q ne hasm gjat intrvistave me pu-ndhnsit isht mos-informimi i tyre rreth mundsive t pu-nsimit t t rinjve. Dhe pse egzistojn incentiva financiare si prjashtime nga taksat, ndihmesa direkte pr punsimin e t rinjve, kto masa nuk njihen mir. Po ashtu, pundhnsit mund t implikohen n punsimin e t rinjve nse kjo u bhet e kollajt. Ata q ne kemi pyetur nuk e shikojn problematike si punsimin ashtu dhe shkputjen e marrdhnieve me t rinjt e

9 Aplikuesit ndihmohen me kshillim pr t ndrtuar biznesin e tyre.


sapodiplomuar. 51.4% e pundhnsve t pyetur deklaruan q nuk ka asnj kosto akti i ndrprerjes s kontrats s punsimit. Vetm 17.3% prmendn faktorin kosto10.

51%

12%

15%

19%

LigjoreFinanciareN kohAsnj

Graf 2. Kostot e ndrprerjes s nj kontrat pune (n %)

Burimi. Youth Employment Trends in Albania: What is the Market Looking For ?, CDI & FES Tirana, 201511

Ky avantazh n punsim/shkputje duhet t shtrihet dhe n zhvillimin profesional t t rinjve q punsohen. Ata duhet t konsiderohen si investim dhe jo thjesht si krah pune me kosto m t lir:

T sapo - diplomuar T rinj

NUK DO HAP VENDE PUNE PR ...

80.7%63%

0

50

100

Graf 3. Pundhnsit krkojn krah pune, jo kualifikime

Burimi. Youth Employment Trends in Albania: What is the Market Looking For?, CDI & FES Tirana, 201512

10 http://cdinstitute.eu/web/wp-content/uploads/2016/05/t-150427-text-engl.pdf 11 idem12 idem


Zyrat e Punsimit duhet ta bjn t leht praktiken e pu-nsimit, sidomos pr pundhns n zonat e dizavantazhuara, si dhe t mbshtesin prpjekjet e tyre pr t punsuar t rinj.

1.6. Fenomeni i zhvleftsimit t mjeshtrive

Duke marr parasysh profilin e tyre dhe t tregut t puns, si dhe fenomenin e migrimit, t rinjt nga zonat e pafavori-zuara kan nevoj pr t vlersuar dhe komunikuar m qart mjeshtrit dhe prvojn e tyre n punsim. Sipas studimit n fjal, pr pundhnsit kualifikimet dhe diplomat e t rinjve nuk kan shum rndsi gjat procesit t punsimit. Zakonisht, t rinjt konsiderohen si t pa-kualifikuar dhe punsohen pr t mbushur vendet e puns t pakualifikuara dhe pse ndrmar-rja mund t ket nevoj pr mjeshtrit e personit n fjal.

Kto vende pune me kualifikim t ult dhe paga t ulta - q mundsohen nga shum programe ndihmse pr punsim -, ndihmojn t rinjt n nj perspektiv afatshkurtr, por nuk mundsojn nj karrier domethnse ose rritje page t rndsishme. Pr t pasur nj karrier q ofron mundsi avan-cimi, prmirsim t mjeshtrive dhe paga m t mira, t rinjt duhet t ken mundsi t komunikojn mjeshtrit dhe pr-vojn q ata kan fituar ne punet paraprake. Shum nga kto vende pune, si psh n call centrs, fason, ose shrbime HORE-CA, nuk ofrojn sisteme certifikimi t mjeshtrive pr punon-jsit. Kjo bn t pamundur pr t rinjt t vlersojn prvojat e tyre t mparshme n procesin e krkimit t puns s rradhs ose dhe gjat migrimit t brendshm drejt qndrave urbane.

N fokus grupin e Lezhs, nj i ri deklaroi q ai nuk kisht kon-trat pune si kamarier e jo m certifikim t mjeshtrive t tij. Por n sektort e IT ose t shrbimit shendetsor certifikatat dhe credencialet formale jan t domosdosme pr kandidatt ne mnyr q ata t jen t suksesshm gjat krkimit t pu-


nsimit. Nse ndrmarrjet n sektort e shitjeve me pakic, shrbimeve, etj, arrijn t ndrtojn nj sistem certifikimi t njohurive baz pr punt q mbulohen kryesisht nga t rinjt (low-skill, entry-level jobs) dhe t ndrtojn mekanizma atribuimi dhe njohjeje, kjo do t ndihmont t rinjt dhe jo vetm ata t pafavorizuar pr t komunikuar mjeshtrit dhe prvojn e tyre n tregun e puns, kudo q ndodhen.

1.7. Roli i ndrmarrjeve publike n punsimin e pare t t rinjve

Nse t gjith t rinjt kan nevoj pr ndihmes gjat procesit t krkimit t puns s par, t rinjt e pafavorizuar e kan ako-ma m t nevojshme. Ata kan m pak burime financiare, m pak mundsi zgjedhjeje, m pak mundsi rrjetzimi, jan m t kufizuar nga mobiliteti, njohin m pak t rritur q mund ti ndihmojn dhe kan m pak mentor. Pr kt arsye, masa t veanta duhet t ndrtohen dhe t zbatohen pr ti ndihmuar kta t rinj pr t vn kmbn n shkallaren e par t tregut t puns. Instrumenta inovative q plotsojn kontekstin institu-cional, si grupe Facebook q ndajn t dhnat pr vende pune, lajmrime me sms pr vende pune t lira, mbshtetje fianciare pr biletat e autobuzve urbane, etj. mund t zbusin probemet q kta t rinj ndeshin gjat krkimit t puns s tyre t par.

Masat e punsimit t t rinjve n zonat e pafavorizuara duhet t bazohen n krijimin dhe favorizimin e vendeve t puns t adaptuara pr kta t rinj. Kto masa duhet t tejkalojn logjik-n afatshkurtr t tregut dhe t prfitimit financiar. Ndrmar-rjet publike jan institucionet ekonomike m t prshtashme pr kt qllim. Periudha aktuale prkon me nj ndrrim bre-zash n kto ndrmarrje: psh m shum se gjysma e t pu-nsuarve n ndrmarrjet e Uj Kanalizimeve duhet t dalin n pension n pes vitet e ardhshme. Kto kompani - q kan avantazhin t jen prezent n t gjith territorin e jo vetm n


zonat me dendsi t lart urbane - mund t ofrojn prvojn e par t punsimit pr t rinjt, kryesisht n zonat rurale.

Po ashtu n OSHEE, 47% e punonjsve jan mbi 51 vje dhe 11% mbi 60 vje. Kjo kompani parashikon t hap rreth 1,500 vende pune n 5 vjett e ardheshm pr profesione si elektri-cist, inxhinjer, etj. N kompanit publike Uje - Kanalizime (rreth 5,800 punonjs n total) 35% e punonjsve jan mbi 55 vje, 63% e hidraulikeve dhe 58% e mekanikve jan me 55 vje13. I njjti arsyetim mund t bhet pr sektorin e shndetit, etj.

Kompanit publike shqiptare, t mbshtetura nga politikat publike prkatse mund t krijojn dhe t mbshtesin funk-sionimin e nj tregu pune pr t rinjt, pr t paktn disa profe-sione t caktuara dhe pr disa zona t zgjedhura. Kto kompani mund t ofrojn prvojn e par t puns ktyre t rinjve, t cilt kan kualifikimet e nevojshme por u mungon mundsia financiare pr tu zhvendosur drejt zonave industriale ose qasja n rrjete informale punsimi.

13 Analiza e Fuqis Puntore t Ndrmarrjeve Uje - Kanalizime, Cooperation & Develo-ment Institute & Austrian Development Cooperation, Tirana 2015


II. LEGJISLACIONI, POLITIKAT DHE INSTITUCIONET PR PUNSIM RINOR

II.1. Politikat e punsimit rinor: 2005-2015

Dokumentat e politikave t punsimit n Shqipri kan filluar t hartohen pas viteve 2000. N fushn e punsimit rinor ky proces ka filluar n vitin 2007. Aktualisht jan katr strategji q trajtojn shtjet e punsimit rinor, nga t cilat dy kan prfunduar n vitin 2013 dhe dy t tjera jan n proces zbatimi:

1. Strategjia Kombtare e Rinis 2007-2013,

2. Plani Kombtar i Aksionit pr Punsimin e t Rinjve 2010-2013,

3. Strategjia Kombtare pr Punsim dhe Aftsi 2014-2020 dhe Plani i Veprimit miratuar me VKM Nr. 818, dat 26 nntor 2014, dhe

4. Plani Kombtar i Veprimit pr Rinin 2015-2020 miratuar me VKM nr. 383, dat 6 maj 2015.

Disa nga objektivat kryesore t ktyre dokumentave stratgjike jan:

1. Strategjia Kombtare e Rinis 2007-2013 kishte t prcak-tuar si objektiv kryesor rritjen e mundsis pr informacion dhe punsim t t rinjvedhe nxitjen dhe promovimin e bizne-sit rinor dhe krijimin e mundsive t vetpunsimit. Kto do t realizoheshin ndr t tjera nprmjet ngritjes s zyrave t informimit rinor n gjith rrethet e vendit, krijimin e nj data-baze/webfaqeje me informacionet pr punsim, lehtsive fis-kale pr bizneset q do t punsonin t rinj, krijimit t linjave t kredive me interesa t ulta dhe afat t gjat kohor, si dhe prjashtimin nga taksat pr nj periudh 5-vjeare i biznesit rinor. Ky objektiv fokusohej kryesisht n prmirsimin e in-formacionit mbi tregun e puns.


Strategjia merr t mirqen faktin q egziston nj krkes nga pundhnsit si dhe nj ofert e kualifikuar nga t rinjt q kerkojn pun. I trajtuar n nj kndvshtrim neo-liberal, strat-egjia synon zgjidhjen e problemit t mos-prputhjes s ak-torve n treg dhe t mos-funksionimit t vet tregut.

2. I prgatitur rreth pes vjet m von, Plani Kombtar i Aksionit pr Punsimin e t Rinjve 2010-2013 identifikonte mungesn e arsimit profesional, mosprputhjen midis prgatitjes aka-demike dhe krkesave t tregut t puns, dhe paaftsin e sektorit privat pr t krijuar vende pune, si shkaqet e pap-unsis s lart rinore. Kto faktor jan strukturor. Edhe pse nuk trajtojn n mnyr t veant grupin shenj t t rinjve n zonat e dizavantazhuara, ato fokusohen n prob-leme specifike t tregut t puns n Shqipri. N kto kushte, ky Plan bazohej n katr prioritete: (i) Forcimin e menaxhi-mit t tregut t puns (pr t rinjt); (ii) Mbshtetjen e pers-pektivave t tregut t puns pr t rritur aftsin e tyre pr tu punsuar; (iii) Nxitjen e rolit t sektorit privat n krijimin e vendeve t puns s denj pr t rinjt; dhe (iv) Nxitjen e prfshirjes s t rinjve n nevoj n tregun e puns prmes masave t orientuara t tregut t puns.

Risia e ktij dokumenti sht pranimi i dobsis s institucione-ve t tregut t puns pr t rinjt, si n kndvshtrimin e ofer-ts, ashtu dhe t krkess.

3. Strategjia Kombtare pr Punsim dhe Aftsi 2014-2020 nuk sht strategji specifike pr punsimin e t rinjve, por n trsin e objektivave t saj i kushton nj kapitull objektivit strategjik t punsimit t t rinjve nprmjet ...Ofrimit t ar-simit dhe formimit profesional cilsor pr t rinjt dhe t rriturit. Plani i Veprimit t Strategjis Kombtare pr Punsim dhe Af-tsi 2014-2020 mbshtet kt objektiv stratgjik. Kjo strategji v theksin n sistemin dual, duke u fokusuar n formimin pro-fesional dhe n zbutjen dhe thjeshtzimin e tranzicionit nga shkolla n pun.


N kt dokument nuk vrehen shtreszime ose analiza t prshtatura pr nn-grupe t rinjsh si psh. pr rinin n zonat rurale. E tr rinia shqiptare konsiderohet uniforme dhe ho-mogjene, dhe si i till konsiderohet edhe tregu i puns. Kjo qas-je nuk dallon veorit rajonale dhe lokale, si dhe profilin territo-rial t zhvillimit midis zonave urbane/rurale, dhe urbane klasike dhe zona urbane t ndjeshme (zona ku ka shum t ardhur). Si Tirana ashtu dhe Gramshi trajtohen njlloj.

4. Plani Kombtar i Veprimit pr Rinin 2015-2020 identifikon si objektiv strategjik nxitjen e punsimit t t rinjve. Ky plan fokusohet n 6 objektiva: Prmirsimi i kuadrit ligjor pr nx-itjen e programeve t siprmarrjes rinore; Rritje e kualifikimit profesional dhe menaxherial t t rinjve; Promovimi dhe fuqizimi i programeve t nxitjes s punsimit rinor; Fuqizimi i burimeve t informacionit mbi punsimin; Mobiliteti; dhe Karta Rinore.

Me prfshirjen e mobilitetit n dokumentet strategjike, m n fund hapet dhe nj derik pr t trajtuar problemet specifike t punsimit t t rinjve n zonat e pafavorizuara.

Ndonse prmirsimi i situats s punsimit t t rinjve ka qn nj objektiv i dokumentave strategjik q kan qen n fuqi n periudhn 2005-2015, zbatimi i ktyre dokumentave ka qen problematik, sidomos pr shkak t mungess s nj qasjeje ra-jonale/lokale nga konceptimi e deri n zbatim. Kto dokumenta tregojn nj mbivendosje t fushave t kompetencs midis disa institucioneve lidhur me punsimin dhe politikat e punsimit, ar-simin dhe formimin profesional, rinin, zhvillimin ekonomik, dhe politikat fiskale. Kjo mbivendosje ka qen karakteristik edhe e dokumentave t shkuar strategjik dhe krijon probleme pr vlersimin dhe llogaridhnien sipas fushs s kompetencs. Ky fakt e bn tejet t rndsishm koordinimin dhe bashkpunimin midis institucioneve publike, pr koordinimin e aktiviteteve dhe realizimin e objektivave dhe rezultateve t prcaktuara.


Pr strategjit, t cilave u ka prfunduar afati i zbatimit (2007-2013 dhe 2010-2013), nuk ka dokumenta t vlersimit t im-paktit. Kjo sht rrjedhoj e mungess s mekanizmave dhe mjeteve funksionale q garantojn etapat e zbatimit, monitor-imit, vlersimit dhe llogaridhnies sipas standardeve t Bash-kimit Evropian14.

II.2. Disa rezultate t politikave t punsimit: dhjetor 2016

N vitin 2015 shkalla e papunsis s t rinjve rezulton t jet 33.2% nga 32.5% q ishte n vitin 2014 (Instat, Tregu i Puns 2014 dhe 2015). Kjo shifr sht sa dyfishi i papunsis s moshs 15-64 vje. (Instat, Tregu i Puns 2015). Ndrkoh, Min-istria e Mirqnies Sociale dhe Rinis ka prgatitur raportin e par t progresit t Strategjis Kombtare pr Punsim dhe Af-tsi 2014 2020 dhe Plani i Veprimit15. Disa arritje jan:

21 zyrat e punsimit t riorganizuara, nprmjet modern-izimit t infrastrukturs, rikonceptimit dhe informatizimit, sipas modelit t ri t shrbimeve t punsimit;

Sistmi i Informacionit i Shrbimit Kombtar t Punsimit sht prmirsuar. Faqja zyrtare www.puna.gov.al sht n funksion;

Programi i ri pr personat me aftsi t kufizuara, pr grat dhe vajzat me fmijt nn moshn 18 vje, dhe pr nxitjen e punsimit t jetimve t moshs 16 - 30 vje.

Punkrkues t papun pjesmarrs n programe jan 5,211 gjithsej, nga t cilt 58 % jan femra. Kan prfituar:

14 Ky fenomen nuk sht specifik pr politikat e punsimit, por karakterizon ciklin e politik-brjes shqiptare n prgjithsi. Pr mbi 500 dokumenta politike q ndodhen n Repository t Politikave Publike t Shtetiweb, m pak se nj duzin jan dokumenta monitorimi, n www.shtetiweb.org 15 Raporti Progresi i Strategjise Kombtare pr Punsim dhe Aftsi 2014 2020, MPRShB 2016


40 persona me aftsi t kufizuar, kryesisht t moshave deri n 40 vje dhe me arsim t mesm;

469 student t sapodiplomuar po ndjekin praktikat profesio-nale n 94 subjekte, ku pjesa m e madhe jan institucione t administrats publike, t arsimit, t shndetsis, banka etj.;

Nga programi i ri pr punsimin e t rinjve me universitet, i zbatuar rishtas gjat 2016 kan prfituar 31 punkrkues t papun nga kjo kategori;

Jan prfshir n programe 394 punkrkues t papun nga skemat e mbshtetjes me t ardhura ose 9% e totalit t pjesmarrsve.

Pupa afatgjat t prfshir n programe jan 896 ose 19% e totalit t pjesmarrsve;

Ndrsa pr sa i prket targeteve t tjera, jan t prfshir 152 punkrkues t papun rom, 26 emigrant t kthyer, si dhe 2 punkrkues t papun jetim.

Si vrehet m sipr, SKPA dhe Plani i Veprimit nuk diferenco-jn n baz t zons gjeografike ose t shkputjes.

Punsimi i drejtprdrejt i t rinjve realizohet nprmjet dy shtyllave kryesore: (i) programeve t nxitjes s punsimit dhe, (ii) programeve t shrbimeve t punsimit. Ligji i nxitjes s pu-nsimit 1995, amenduar n vitin 2006, ka prkufizuar grupin e dizavantazhaur ose t veant n mnyr mjaft t gjer.16 Kto programe targetojn t rinjt si grupe specifike m vete, por edhe programet e prgjithshme kan si target grupin e t rinjve.

16 Grupe t veanta t disavantazhuara n tregun e puns jan punkrkues si: (i) jetim; (ii) kryefamiljar t vetm; (iii) persona me aftsi t kufizuar; (iv) persona me mosh mbi 55 vje; (v) persona nga komuniteti rom dhe egjiptian; (vi) persona q kan apo jan duke vuajtur dnimin me burgim; (vii) persona q prfitojn nga programet e mbshtetjes me t ardhura; (viii) punkrkues t papun afatgjat; (ix) punkrkues t papun t kthyer prej jo m shum se dy vjetsh nga emigracioni; (x) t mitur dhe t rinj n konflikt me ligjin; (xi) t rinjt me mosh nn 29 vje; dhe (xii) viktimat e trafikut dhe t dhuns.


Programet specifike pr nxitjen e punsimit t t rinjve jan miratuar pas vitit 2006 dhe zbatimi i tyre ka filluar prej vitit 2009. Programi i par i miratuar sht ai i praktikave profesio-nale pr punkrkuesit e papun, q kan mbaruar arsimin e lart brenda dhe jasht vendit17. Edhe pse i miratuar n vitin 2006, fillimi i zbatimit t tij rezulton t ket filluar n 2009. T dhnat e prfituesve t ktij programi prmblidhen n tabeln 1.

Tabela nr. 1- Prfitues nga programe t praktikave profesio-nale pr punkrkuesit sipas VKM Nr. 873, dat 27/12/2006 ne vitt 2007-2015

Programi i praktikave profesionale sipas VKM Nr. 873, dat 27/12/2006, Pr masn e financimit, kriteret dhe procedurat e zbatimit t programeve t praktikave profesionale pr punkrkuesit e papun q kan mbaruar arsimin e lart brenda dhe jasht vendit, ndryshuar me VKM Nr. 187, dat 2.04.2014.

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

1 Buxheti total n milion lek pr gjith programet 100 100 90 90 271 450

2 Pundhns n program n nivel kombtar (individ) n.a 81 43 39 31 94 145

3 Punkrkues n program n nivel kombtar (individ) 353 515 132 94 80 420 848

Zyra e Punsimit Tiran 70 79Zyra e Punsimit Durrs 33 120Zyra e Punsimit Shkodr 30 76

3.1 Punkrkues n program, zona e Lezhs (individ) 3720

(4,7%)45

(5,3%)

3.2 Punkrkues n program Elbasan (ku prfshihet edhe Crriku), (individ) -31

(7,4%)45

(5,3%)

Burimi. Shrbimi Kombtar i Punsimit, 2016

Pr zonn e Lezhs dhe t Elbasanit (ku prfshihet dhe Crriku), kjo VKM ka gjetur zbatim kryesisht n vitin 2014 dhe 2015.

Programi i dyt i miratuar sht programi mbi formimin npr-

17 me VKM Nr. 873, dat 27/12/2006


mjet puns dhe punsimit t punkrkuesve t papun t rinj, t diplomuar me arsim t lart n nivelin Bachelor apo Mas-ter nn moshn 30 vje. Edhe pse i miratuar n vitin 2012, fil-limi i zbatimit t tij rezulton t jet efektiv/funksional n vitin 2014. T dhnat e prfituesve t ktij programi paraqiten n tabeln Nr.2.

Tabela nr. 2- Prfitues nga programi nxitjes s punsimit t punkrkuesve t papun t rinj sipas VKM Nr. 199, dat 11.01.2012 (16-30 vje), ndryshuar me VKM nr. 67, dat 7.1.2016

VKM Nr. 199, dat 11.01.2012 Pr masn e financimit, kriteret dhe procedurat e zbatimit t nxitjes s punsimit t punkrkuesve t papun t rinj (16-30 vje), ndryshuar me VKM nr. 67, dat 7.1.2016.

2012

2013

2014

2015

1 Buxheti total ne milion lek pr gjith programet 90 90 271 450

2 Pundhns n program n nivel kombtar 0 0 21 33

3 Punkrkues n program n nivel kombtar 0 0 117 260

3.1 Punkrkues n program Lezh si rajon 0 0 0 0

3.2 Punkrkues n Program Elbasan (ku prfshihet edhe Crriku) 0 0 0 0

Burimi. Shrbimi Kombtar i Punsimit, 2016

Nga sa m sipr, vihet re q targetimi i programeve t punsimit bhet n nivel kombetar. Statistikat e mesiprme hedhin drit mbi pa-barazin n prfitim nga zonat larg qndrave kryesore urbane. Numri i kufizuar i prfituesve dhe shpeshher mungesa e tyre n zonat me probleme sociale si rasti i Crrikut, apo qyteteve t tjera t vogla t vendit, e ilustron kt fakt. Kjo krijon nj prqndrim t shprpjestuar mes poleve urbane t zhvilluara dhe zonave rurale me ekonomi minimale.

Politikat e mbshtetjes s punsimit t t rinjve, mund t pr-mirsohen duke: (i) hartuar Plane Kombtare pr Punsimin e t rinjve do vit18, me nj qasje rajonale dhe lokale; (ii) monitoruar dhe vlersuar do vit dokumentat strategjike, kompletuar me publikim t raportve t monitorimit / dhe vlersimit; dhe (iii) 18 prditsimi vjetor lehtson harmonizimin me dokumentat e BE n kt sektor.


monitoruar dhe vlersuar aspektin rajonal dhe lokal t impakti, zbatimit, dhe problematiks prkatse.

II.3. Konteksti ligjor dhe rregullativ mbi punsimin rinor: 2005-2015Kuadri ligjor shqiptar garanton t drejtn pr punsimin e t rinjve, duke e prfshir kt kategori n termin e prgjithshm t shtetasit. Kuadri nnligjor siguron masa t veanta mbshtetse pr nxitje t punsimit pr kategorit e t rinjve.

Legjislacioni shqiptar n fushn e puns, punsimit dhe formimit profesional sht zhvilluar pas viteve 1990. Nga kuadri ligjor, nn-ligjor dhe politikat aktuale q garantojn t drejtn pr punsim dhe arsim-formim profesional pr t rinjt dhe t rriturit, ndr m t rndsishmit mund t prmendim: (i) Kushtetutn e Republiks s Shqipris19; (ii) Kodin e Puns s Republiks s Shqipris20; dhe (iii) Ligjin Nr. 7995 dat 20.09.1995 Pr nxitjen e punsimit21. Ndryshimet e bra n vitin 2006 n ligjin Pr nxitjen e punsimit kan prmirsuar disa shtje n lidhje me prcaktimin m t qa-rt t politikave t punsimit dhe atyre q kan t bjn me rinin n veanti.

Zbatimi i programeve/masave nxitse pr punsimin e t rinjve n veanti, dhe t t rriturve n prgjithsi, rregullohet prmes shtat (7) akteve nnligjore:

19 Neni 49: secili ka t drejt t fitoj mjett e jetess s tij me pun t ligjshme, q e ka zgjedhur ose pranuar vet. Ai sht i lir t zgjedh profesionin, vendin e puns, si dhe sistemin e kualifikimit t vet profesional. T punsuarit kan t drejtn e mbrojtjes shoqrore t puns.20 miratuar me ligjin Nr. 7961, dat 12.07.1995, ndryshuar me ligjin nr. 8085, dat 13.03.1996, ndryshuar me ligjin 9125, dat 29.07.2000, dhe me ligjin 136/2015. Neni 98 rregullon kufirin e moshs s punsimit t t rinjve.21 i ndryshuar me ligjin nr. 8444 21.1.1999, ndryshuar me ligjin nr. 8862 dat 7.3.2002, ndryshuar me ligjin nr 9570 dat 3.7.2006. Ky ligj rregullon ndrtimin dhe zbatimin e politikave aktive t prgjithshme pr t mbshtetur punsimin e plot, produktiv dhe t zgjedhur lirisht.


- VKM Nr. 873, dat 27/12/2006 Pr masn e financimit, kriteret dhe procedurat e zbatimit t programeve t praktikave profe-sionale pr punkrkuesit e papun q kan mbaruar arsimin e lart brenda dhe jasht vendit, ndryshuar me VKM Nr. 187, dat 2.04.2014.

- VKM Nr. 199, dat 11.01.2012 Pr masn e financimit, kritret dhe procedurat e zbatimit t nxitjes s punsimit t pu-nkrkuesve t papun t rinj (16-30 vje), ndryshuar me VKM nr. 67, dat 7.1.2016.

- VKM Nr. 27, dat 11.01.2012 Pr programin e nxitjes s pu-nsimit t femrave nga grupet e veanta ndryshuar me VKM nr. 189, dat 2.04.2014.

- VKM Nr. 48 dat 16.01.2008 Pr programet e nxitjes se pu-nsimit t punkrkuesve n vshtirsi, ndryshuar me VKM nr. 192 dat 2.04.2014.

- VKM Nr. 47 dat 16.01.2008 Pr programet e nxitjes se pu-nsimit t punkrkuesve, nprmjet formimit ne pun, ndry-shuar me VKM nr. 193 dat 2. 04. 2014 dhe me VKM nr. 65, dat 27.01.2016.

- VKM Nr. 248, dat 30.04.2014 Pr programet e nxitjes s pu-nsimit pr personat me aftsi t kufizuar, ndryshuar me VKM nr. 460, dat 9. 07. 2014.

- VKM Nr. 248, dat 30.04.2014 Pr programet e nxitjes s pu-nsimit t t rinjve q kan fituar statusin e jetimit.

Si edhe vrehet, me tepr se nj ndarje gjeografike e punkrkue-sve, aktet ligjore dhe nnligjore mbulojn grupe t caktuara pu-nkrkuesish me karakteristika t veanta socio-ekonomike.

Kryesisht, konteksti ligjor pr mbshtetjen e punsimit ve theksin tek prmirsimi i aftsive t individit pr tu qasur n tregun e pu-ns. Ktu mund t prmendim:

Ligji pr Punkrkuesit nr. 146/2015, dat 17.12.2015. Ligji


saktson procesin e regjistrimit dhe regjistrimit t punkrkue-sit. Neni 4 prcakton q Zyra e punsimit vlerson dhe regjis-tron do person q sht n mosh pune, sht i aft dhe i gatshm pr pun, deklaron se nuk sht n marrdhnie pune apo i vetpunsuar, dhe paraqitet personalisht n zyrn e punsimit, me qllim q t krkoj pun. Zyra e punsimit bn verifikimin n organet tatimore pr personin n lidhje me punsimin apo vetpunsimin, dhe vendos pr dhnien e sta-tusit t punkrkuesit brenda nj muaji nga data e paraqitjes. Punkrkuesi duhet t paraqitet do muaj n zyrn e punsim-it ose sa her i krkohet nj gj e till, dhe duhet t deklaroj prpjekje individuale pr t gjetur nj pun n tregun e puns.

Vrehet fakti q distanca gjeografike e punkrkuesit nga Zyra e Punsimit nuk prmendet, faktor ky q penalizon punkrkue-sit n zonat rurale. Po ashtu, verifikimi n organet tatimore l jasht skemave publike t mbshtetjes s punsimit shumicn e banorve q merren / jan marr me bujqsi.

Ligji n fushn e arsimit dhe formimit profesional: Ligji Nr. 8872, dat 29.03.2002, Pr arsimin dhe formimin profesional n Republikn e Shqipris, ndryshuar me ligjin nr. 10434, dat 23.06.2011, dhe me ligjin nr. 63, dat 26.06.2014 i jep rndsi t veant kshillimit pr punsim22.

Ligji nr. 152/2013 dat 30.05.2013, Pr npunsin civil, ndrysh-uar me ligjin nr.178/ 2014, dat 18.12.2014. Ky ligj rregullon pu-nsimin n prgjithsi, ku t rinjt jan potencial shum i lart, n administratn publike pr institucionet q jan prfshir n kt ligj.

22 Rndsi t veant n lidhje me punsimin e t rinjve ka neni 15 Kshillimi dhe ori-entimi n arsimin dhe formimin profesional, i cili thot se: Kshillimi dhe orientimin pr karrier sht pjes integrale e t gjitha programeve t ofruara nga institucionet e arsimit dhe formimit profesional. Me kshillimin dhe orientimin n arsimin dhe formimin profe-sional synohet q t ndihmohen t gjith shtetasit n zgjedhjen e arsimimit, t profesionit, t formimit, t riformimit dhe t riaftsimit profesional m t prshtatshm pr interesat dhe mundsit fizike e mendore t tyre. Ministri prgjegjs pr shtjet sociale prcakton mnyrn e ofrimit t kshillimit dhe orientimit pr karrier nga institucionet e AFP-s.


Ligji rregullon krkesat pr pranimin, emrimin n shrbimin civil, lvizjet paralele, ngritjen n detyr, etj, por nuk trajton pu-nsimin n ndrmarrjet publike si psh. Ndrmarrjet e Ujit, etj. Ndrkoh jan kto pundhns q ofrojn mundsit m t mdha pr t rinjt n zonat larg qyteteve.

Legjislacioni23 pr punsimin e t rinjve sht prmirsuar, zgjeruar dhe ka frym m favorizuese pas vitit 2012, dhe n mnyr t veant n vitet 2014 e 2016, duke e rritur nga pik-pamja sasiore numrin e programeve q nxisin shprehimisht punsimin e t rinjve.

II.4. Konteksti institucional: 2005-2015

Gjat periudhs 2005-2013, Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta hartonte dhe zbatonte politikat e pu-nsimit t t rinjve nprmjet Shrbimit Kombtar t Punsimit q kishte nn kompetenc rrjetin e 36 Zyrave t Punsimit (12 n Rajone dhe 24 n qytete t ndryshme t vendit).

Nga viti 2013, Ministria aktuale e Mirqnies Sociale dhe Rinis (MSR) ka nn drejtim institucional shtjen e punsimit t t rinjve (nprmjet hartimit dhe zbatimit t politikave t punsim-it) prmes Shrbimit Kombtar t Punsimit. Po ashtu, Ministria mbulon mbshtrtjen dhe prfshirjen e rinis n t gjitha fushat e veprimtaris sociale e publike nprmjet Shrbimit Kombtar pr Rinin dhe Drejtoris s Koordinimit t Politikave Rinore. Si vrehet perspektiva e punsimit sht plotsuar dhe zgjeruar pr t prfshir problematikn m t gjer q ka t bj me zh-villimin e t rinjve dhe karriern e tyre.

23 Ndrkoh jan dhe disa ligje t tjera q trajtojne punsimin e t rinjve si: Ligji nr. 108/2014, dat 31/07/2014, i cili rregullon punsimin si pr punonjsit me status t pu-nonjsit t policis, edhe t atyre q kan funksione ndihmse n policin e shtetit; Legjislacioni q rregullon punsimin/rekrutimin n forcat e armatosura t Republiks s Shqipris; dhe Ligji nr. 1022, dat 04.02.2010 Pr mbrojtjen nga Diskriminimi.


Drejtoria e Koordinimit t Politikave Rinore dhe Shrbimi Kom-btar pr Rinin jan dy organizma institucionale brenda MSR, q ndjekin dhe monitorojn shtjet e prfshirjes s rinis n t gjitha fushat e jets sociale dhe publike. N fushn e zbatimit t programeve dhe shrbimeve t punsimit, peshn specifike e luan Shrbimi Kombtar i Punsimit nprmjet bashkpunimit si me Shrbimin Kombtar t Rinis, ashtu edhe me institucione t tjera publike si pushteti vendor, etj.

II.5. Mbulimi i territorit nga Zyrat e PunsimitJan 36 Zyra Punsimi n t gjith vendin. Ato kryejn t njjtat funksione sikurse edhe zyrat e punsimit n vendet e BE-se. Kto funksione jan t prcaktuara me ligj dhe prfshijn: (i) shrbi-met e punsimit24: promovimin dhe zbatimin e programeve t krijimit t vendeve t reja t puns, dhe promovimin dhe zbati-min programet e formimit profesional; dhe (ii) pagesn e t ard-hurave nga papunsia25.

Q prej janarit 2014 sht br funksional modeli i ri i shr-bimeve t punsimit me 3 nivele: (i) Zona e informacionit dhe vetshrbimit, (ii) zona e shrbimeve kryesore, dhe (iii) zona e kshillimit t specializuar pr t ndihmuar personat nga grupet vulnerabl. Deri n muajin maj 2016, me kt organizim t ri jan vn n funksion 8 Zyra Rajonale Punsimi26 (nga 12 totali) n Ti-ran, Durrs, Elbasan, Kor, Fier, Vlor, Gjirokastr dhe Berat. Zyrat n Shkodr, Lezh, Kuks dhe Dibr jan programuar pr tu vendosur n ambiente t reja gjat periudhes 2016-2017. N nivel lokal jan vn n funksion 6 Zyra t tilla (nga 24 totali) n vende si Kavaja, Kruja, Skrapari, Librazhdi, Devolli, Kurbini dhe

24 ku m kryesoret jan informim; ndrmjetsim pr punsim; kshillim dhe orientimi pr pune dhe profesion.25 me nivel baz 11.000 (njmbdhjet mije) lek n muaj. (VKM nr. 223, dat 19.4.2006, ndryshuar me VKM nr. 192, dat 9.03.2016)26 Zyrat Rajonale jan Zyra q funksionojn ne nivel Prefekture ose Qendr Qarku (12 t tilla) dhe Zyra vendore funksionojn ne 24 qytete, ish qndra rrethi.


jan n proces programimi gjith zyrat e tjera n shkall vendi27.

Vendosja e Zyrave t Punsimit n ambiente m funksionale dhe prezantimi i tyre n media e rriti numrin e personave q u paraq-itn n sportelet e tyre pr t krkuar pun. Nga mesatarja prej 100 personave ne dit q paraqiteshin n zyrat e punsimit n nivel rajonal, u arrit q n dit t paraqiten n Zyrn e Punsimit nga 500 - 1,000 persona n zyrat e qyteteve t mdha si Tirana, Durrsi, Elbasani etj.

Kjo krijoi edhe problemin tjetr t mbingarkess s kshilluesve q punojn n kto zyra, gj q vshtirson ofrimin e shrbimeve sipas standardeve. Nj kshillues i Zyrs s Punsimit mbulon mesatarisht 600-700 punkrkues t papun. Rrjedhimisht, ofrimi i shrbimeve individuale me standard dhe intensitet sht problem q krkon zgjidhje. Nga ana tjetr, sht prmir-suar mundsia e informimit n kohe reale nprmjet sistemit informatik online. Po ashtu, ky sistem ka lehtsuar harmoniz-imin dhe shkmbimin e informacionit me institucione t tjera t rndsishme, si me Zyrat e Gjendjes Civile, me Drejtorin e Prgjithshme t Tatimeve, me Fondin e Sigurimeve t Kujdesit Shndetsor, me Shrbimin Social Shtetror, etj.

Zyrat e Punsimit kan arritur t rrisin numrin e ofertave t puns t grumbulluara dhe ndrmjetsuar nga to. Nga 18,673 vende t lira pune shpallur n vitin 2010, n vitin 2015 numri i vendeve t lira t puns t shpallura nga zyrat e punsimit u dy-fishua duke arritur n 35,34528. Tabela nr. 3 pasqyron kto shifra t punsimit rinor.

27 Hapja e Zyrave n nivel lokal kryhet me vendimmarrje politike midis Ministrit dhe Drejtorit t Prgjithshem t SHKP n bashkpunim me Drejtort lokal n varsi t mundsive pr sigurimin e hapsirave t reja publike ose rikonstruksion t zyrave ek-zistuese.28 Shrbimi Kombetar i Punsimit 2016


Tabela 3: T punsuar nga gjith grupmoshat dhe t rinj 15-29 vje pr periudhn 2007-2015

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Total punkrkues t punsuar 10,261 12,611 11,907 1,231 12,749 12,965 12,241 16,490 18,762

T rinj t punsuar (15-24 vje deri ne vitin 2009 dhe 15-29 vje vitet 2010-2015)

2,471 ose 24%

3,460 ose 27%

3,520 ose 30%

5,585 ose 45%

6,131ose 48%

5,793ose 45%

5,279 ose 43%

7,648 ose 46%

8,817 ose 47%

T Punsuar nga ZP-Lezh (t gjitha grupmoshat)

326 329 345 360 146 367 463

T punsuar t rinj Lezh 116 159 60 113 157

T punsuar nga ZP-Elbasan (t gjitha grupmoshat)

604 580 529 409 487 372 1101

T punsuar t rinj Elbasan (individ) 157 100 130 152 418

Organizimi i ri territorial i pushtetit vendor nuk sht reflek-tuar ne organizimin e Zyrave t Punsimit. Personat q bano-jn ne bashkit e reja pa zyra pune mund t paraqiten pr t marr shrbime informimi dhe asistence pr krkimin e puns pran zyrave territoriale ku ata banojn. Psh. nj banor i Cr-rikut mund t shkoj n Elbasan, apo nj banor i Mollasit apo Gjinarit mund t shkoj n Elbasan.

Duke par impaktin q ka mbulimi i territorit me shrbime mbshtetse, mbetet i nevojshm zgjerimi i rrjetit t Zyrave t Punsimit/ Agjencive t Punsimit edhe n qytete q nuk kan zyra apo agjenci punsimi, si n rastin e Crrikut apo qyteteve t tjera t Shqipris. Ky zgjerim duhet t plotsohet me nj koordinim dhe bashkpunim me t ngusht t institucioneve publike q trajtojn shtjet e rinis n prgjithsi dhe at t punsimit rinor n veanti.


II.6. Nevoja pr politika punsimi t prshtatura pr t rinjt e shkputur

Prsa i prket implikimit t pundhnsve n politikat aktive t punsimit, numri i tyre sht shum i ult. Pr vitin 2016 kan prfituar 554 subjekte biznesore29. Jan aktive kryesisht vetm disa kompani t mdha apo kompani q punojn n sektor me potencial t lart pr t gjeneruar punsim, qoft dhe pa ndihmn e programeve publike. Ky fakt ndrlikon akoma me tepr zbrthimin e rezultateve dhe matjen e impaktit sipas nn-grupeve demografike, kompetencave dhe diplomave dhe shprndarjes gjeografike.

Prqndrimi i pundhnsve ndryshon shum n varsi t zo-ns gjeografike. Durana (Tirana dhe Durresi) ka n mnyr t ekuilibruar numrin drrmues t ndrmarrjeve me potencial t lart punsimi dhe ky sht nj faktor shtse q ndikon n turbullimin e rezultateve t programeve aktive t punsim-it. Megjithat, vshtrimi n terren konfirmon nevojn pr nj prputhje m t mir midis nevojave rajonale t punsimit, ak-tivitetit ekonomik dhe politikave t punsimit q prcaktojn ofertat e programeve mbshtetse, edhe n kt zon gjeo-grafike t avantazhuar.

Si pasoj, programet aktive dhe shrbimet mbshtetse drej-tuar t rinjve nuk arrijn t japin rezultate t matshme pr sa koh q gjat konceptimit t tyre nuk kan marr parasysh karakteristikat lokale t tregut t puns dhe dinamikat, si dhe shkalln e informalittit. Edhe pse ka shtat programe t nx-itjes s punsimit t ndertuara sipas praktikave m t mira t BE, t gjitha konsistojn n subvencionimin e punsimit dhe trajnimit nprmjet puns dhe praktiks.

T njjtat mekanizma/masa jan prdorur qoft pr t targetuar grupe t mdha, qoft pr nn-grupe t prcaktuara nga fak-tor demografik, gjeografike, socio-ekonomike, etj. pa marr 29 Shrbimi Kombtar i Punsimit


parasysh diversitetin e nevojave brenda dhe ndrmjet grupe-ve t ndryshme. Pr kt arsye, diferencimi i programeve ba-zuar n target-grupet specifike, duhet t jet hapi i ardhshm q duhet t merret parasysh gjat ndrtimit ose ri-shikimit t ktyre politikave dhe planeve t aksionit. N kt kndvsh-trim, punkrkuesit dhe organizatat prmes t cilve ata pr-faqsohen, duhet t ken nj rol m aktiv n prcaktimin e pro-grameve t ndryshme ne mbshtetje t punsimit rinor.

Prvec diferencimit t objektivave ne funksion t nn-grupeve, ri-shikimi i politikave dhe planeve t aksionit duhet t parashi-koj dhe nj nj unifikim i sistemit t mbledhjes s t dhnave, me qllim mundsimin e nj vlersimi m t mir. Kjo duhet t bazohet n njsi gjeografike m t vogla se rajoni reforma territoriale mundson mbledhjen e t dhnave n 61 njsi ad-ministrative. N zona me problematik t veant ku distanca gjeografike, prbrja demografike, stratifikimi socio-ekonomik sht shum i madh shkalla e mbledhjes se t dhnave duhet t jet akoma m e imt. Kjo do t mundsoje rekomandime specifike pr mnyrn sesi duhet t prmirsohen programet e veanta.


III. NJ VLERSIM KRAHASUES NZONAT E LEZHS DHE CRRIKUT

III.1. Lezha: punsimi rinor

Sipas LSMS n 201230, rajoni i Lezhs shnon nj nivel varfrie prej 17.5%, thellsi varfris 4.3% dhe ashprsie 1.7%, tregues relativisht t lart krahasuar me vlerat kombtare. N fund t vitit 2015, n Lezh rezultonin t regjistruar 2,696 persona si punkrkues t papun.

Tabela Nr.4. T dhna mbi krkesn pr pune t regjistruar ne Zyrn e Punsimit Lezh pr kategorin e t rinjve t moshs 15-29 vje 2005-2015

2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015Punkrkues t papun total 3,100 3,194 3,508 3,840 3,782 3,600 2,696

Punkrkues t rinj t regjistruar n ZP

1,152ose 37%

815ose 25%

868ose 25%

1,029ose 27%

1,019ose 27%

1,013ose 28%

630ose 23%

Numri i punkrkuesve t papun ka pasur nj rnie t ndjeshme gjat 2015, tendenc q e ruan q prej 2012. Ky sht rezultat i miratimit dhe krkesave t ligjit nr. 146/2015, dat 17.12.2015. Ky ligj saktson procesin e regjistrimit dhe t regjistrimit t punkrkuesit. Ndr krkesat q jan standardizuar prshihet: (i) paraqitja do muaj n vend t nj here n tre muaj; dhe (ii) verifikimi online me sistemin e tatimeve, etj.

Sektort ekonomik dhe ndrmarrjet q ofrojn m shum mundsi punsimi n zonn e Lezhs jan sektori i indus-tris (industria ushqimore, e tekstileve dhe e kpucve), sek-tori i akomodimit dhe shrbimi ushqimor, (turizmi), tregtia dhe ndrtimi. Ndrmarrjet sipas aktivitetit ekonomik (sektorit) n Lezh jan 934 n fushn e tregtis ose 44%, 327 n fushn e akomodimit (turizmit) ose 15%, 194 ne fushn e industris, 142 n transport, 90 n fushn e ndrtimit etj.30 Albania: Trends in Poverty 2002-2012


N Lezh, n fund t vitit 2014 rezultojn t regjistruara 2,129 ndrmarrje31. Prej tyre, 1,947 jan me 1-4 t punsuar, dhe 24 me mbi 50 t punsuar. Sipas regjistrit t biznesit n Bashkine e re t Lezhs jan t regjistruar 2,816 biznese32, nga t cilat 19% n zonat rurale t bashkise (zonat B dhe C)33. N disa njsi administrative rurale papunsia e t rinjve shkon deri ne dy-fishin e mesatares, si psh. n Zejmen: 39,3%, n Kolsh: 34,78% ose n Kallmet: 28,57%34.

Zonat me tradit n bujqsi e blegtori jan prekur n 10 vjeart e fundit nga nj shpopullim masiv sidomos n zonat rurale. Mosha e fermerve sht relativisht e lart dhe ka pak t rinj q duan t merren me bujqsi 50-60 vje35.

Industria Fason (si p.sh. ajo e prpunimit t lkurs apo veshjeve), sht po ashtu e rndsishme pr nga numri i per-sonave q punson, trendi n rritje i saj dhe eksportet drejt vendeve t tjera. N vend n prgjithsi ofrohet fason klasik dhe jo cikl i mbyllur apo i plot shrbimesh. Perspektiva n t ardhmen sht q e gjith industria t realizoj nj ofert t integruar (dizenjim, modelim, prodhim), dhe t shtoj vlern e shrbimeve t teknologjis s informacionit

Prqindja me e lart e t papuneve regjistrohet ne zonat rurale t Bashkis si m posht:

Pun krkues t papun Punkrkues t Papun mosha 15-29 (n %)

Rrethi Lezh 18,94

Zona Urbane 16,78

Zona Rurale 26,96

31 Instat- Regjistri i Ndrmarrjeve32 diferenca me 2014 shpjegohet me inkorporimin n Bashkin e re t ish-Bashkis s Shengjinit33 Bashkia Lezh, Nentor 201634 idem35 Strategjia Territoriale Bashkia Lezh, Janar 2016


Ofertat e vendeve t lira t puns ne Lezh gjat vitve t fun-dit kan njohur nj rritje duke kaluar nga 374 n vitin 2010, ne 1,051 n 2015 (nga t cilat 611 vende t reja dhe 440 zvendsime).

Rritja e numrit t ofertave sht rezultat i krkess institu-cionale pr vizita t vazhdueshme pran ndrmarrjeve. Gjat 2015 Zyra e Punsimit Lezh ka realizuar 1,086 kontakte me ndrmarrjet nga t cilat rreth 400 kan qen vizita t reja.

N kt drejtim zona e Lezhs ofron:

VET ne shkolln e mesme profesionale Kolin Gjoka ne: (i) teknologji e Informacionit (me 101 nxns n 2015); (ii) ekonomik (182 nxns me koh t plot dhe 87 me koh t pjesshme); (iii) Administrim zyre (68 nxns), dhe: (iv) Gjuh t huaj (34 nxns)

kurse formimi profesional pa pages n Drejtorit Rajona-le Publike t Formimit Profesional n Tiran, Shkodr dhe Durrs (ne 2015 jan drguar n kto kurse 139 kursant, 90% e t cilve jan deri ne 29 vje)

4 qendra private t formimit profesional n kurset e pa-rukeris, rrobaqepsis, kompjuterit dhe gjuhs s huaj.

VET n Lezh ka dhn kontribut pozitiv n terma t rritjes s aftsis profesionale t fuqis puntore. Por ndrkoh ende mungojn studime vlersimi ex-post (tracer study) q gjurmo-jn target grupet pas prfundimit t programeve VET n nivel Qarku/Rajoni. Kto vlersime jan t nevojshme dhe duhet t kryhen n mnyr sistematike dhe t planifikuar.

III.2. Bisedim me t rinjt n Lezh

Rinia sht e vendosur larg nga Tirana, ku jan t prqn-druara m shum aktivitete t ndryshme, si sociale po ash-tu dhe mundsit pr tu punsuar. Shkollimi sht shum i


rndsishm q t realizohet pran shkollave publike, sepse arsimimi n institucionet private nuk prballohet pr arsye ekonomike.

Punsimi i pjess m t madhe t rinis sht puna n ndr-tim, ose ajo e prpunimit t peshkut, ku kushtet e puns jan shum t vshtira, larg standarteve t krkuara dhe pagesat jan shum t ulta. Gjithashtu, t rinjt angazhohen gjat periudhave sezonale. Puna m e krkuar sht ajo pran qndrave t call-center, por kjo dmton ecurin e studimit n shkoll, duke qn se u merr t rinjve shum nga koha e stu-dimit. Pozicionet e afishuara n zyrat e puns ofrojn paga shum t ulta dhe nuk mjaftojn pr t mbuluar shpenzimet e nevojshme. Koha e lir kalohet shpesh n kafe dhe / ose pika bastesh, gj q prbn nj problem social shum serioz.

Si pasoj, rinia sht e prirur t trhiqet nga emigracioni. In-formacionet rreth emigracionit merren nga rrjetet sociale, gj q shpesh on drejt dhe keqinformimit. Gjithashtu, informa-cion krkohet dhe nga Ambasada Gjermane, procedur kjo e cila merr nj koh t gjat dhe nuk iu prshtatet individve q krkojn t gjejn nj pun sa m shpejt q t jet e mundur, dhe q kryesisht banojn larg Tirans.

Kompanit publike duhet t inkurajohen q t jen pjes e sistemit dual. Po ashtu, duhet t inkurajohen dhe mbshteten siprmarrjet rinore, ndrtimi i qndrave t komunitetit, si dhe rregullarizimi i punsimit rinor, prfshir dhe ort e pu-ns, paga dhe kushtet. Mbshtetja e aktiviteteve me koh t pjesshme n shkolla duhet t prshtatet me ort e puns.

III.3. Crriku: punsimi rinor

LSMS e 2012 nuk ka t dhna t veanta pr Crrikun, pasi kjo zon trajtohet si pjes e prefekturs s Elbasanit e cila paraqet nj nivel varfrie prej 10,7%, thellsi me 2,3% dhe ashprsi me


0,8%. Por kjo situat fsheh nn nj mesatare t lart, proble-min e zonave satelite rreth qndrave urbane rajonale.

N vitet 1990, rafineria e nafts pushoi s ekzistuari duke sjel-l largimin e pjess m t madhe t rinis nga ky qytet. Pjesa e mbetur e popullsis ka burime shum t pakta ekonomike nga pensionet, ndihma ekonomike dhe remitancat. Aktual-isht 459 familje trajtohen me ndihm ekonomike, por numri i krkesave sa vjen e shtohet. Kjo prbn pjesn drrmuese t familjeve t ksaj qyteze me rreth 7 mij banor.

Crriku si zon nuk ka zyr punsimi, por shrbimet i merr pran Drejtoris Rajonale t Punsimit Elbasan. Sipas t dh-nave t marra nga Bashkia Crrik, t papunt nga kjo bashki t regjistruar n zyrn e puns n Elbasan, ndahen si me posht: (i) Bashkia Crrik 1,199; (ii) NjA Shals 7; (iii) NjA Mollas 8; (iv) NjA Klos 15, dhe, (v) NjA Gostim 16. Numri i t papunve n zonat rurale reflekton me tepr pamundsin pr tu regjis-truar n zyrn e puns se sa statusin e aktivitetit.

N Crrik, n fund t vitit 2014 (sipas Instat-regjistri i ndr-marrjeve) rezultojn t regjistruara 480 ndrmarrje. Prej tyre, 452 jan me 1-4 t punsuar ose 94%, dhe vetm 2 prej tyre kan mbi 50 t punsuar. Pesha e ndrmarrjeve sipas aktiv-itetit ekonomik sht 200 (ose 42%) n sektorin e tregtis, 71 n sektorin e transportit, 63 n akomodim (hoteleri-turizm, por ne total jan t gjitha n restorante / kafe / bar), 59 n industri, etj. Kjo struktur ndrmarrjesh: 94% me 1 - 4 t pu-nsuar dhe me kt orientim sektorial, e ben mision t pa-mundur gjetjen e nj pune pr nj t ri n kt zone, prve se ne hoteleri / turizm.

Zona e Crrikut ofron arsim profesional ne shkolln e mesme profesionale Mihal Shahini me dy profile profesionale: 1) bujqsi dhe 2) blegtori. Punkrkuesit e papun t Crrikut pasi t jen regjistruar n Zyrn e Punsimit Elbasan, mund t kryejn kurse formimi profesional pa pages n Drejtorit Ra-


jonale Publike t Formimit Profesional Elbasan. Distanca nga zyra e punsimit dekurajon nj numr t madh qytetarsh dhe t rinjsh nga Crriku. Pr me tpr, me ndryshimin e ligjit mbi prfshirjen e regjistrimit mujor, sht shtuar dhe nj kosto mujore jo e vogl pr t papunt e Crrikut pr tu mundsuar pjesmarrjen n kurse trajnimi dhe nga shrbimet e zyrs s punsimit.

Mbshttja pr ngritjen e shkollave t arsimit profesional n kt zon identifikohet nga komuniteti si nj nevoj jetike s bashku me riprtritjen e aktiviteteve kulturore dhe sportive pr fmijt dhe t rinjt e zons.

Strategjia e Punsimit dhe Aftsive 2014-2020, ka vendosur si prioritet strategjike mbulimin me shrbime punsimi t zo-nave rurale, por zbatimi n praktike nuk ka ndodhur. Po ash-tu, nuk ka ndonj studim mbi kriteret dhe plan operacional pr hapjen e zyrave t punsimit sipas standartve t BE-se. Kjo munges sht akoma me e ndjeshme kur konsiderohet mbulimi me shrbime punsimi ne zonat rurale / malore. Megjithse ka nj orientim strategjik sipas strategjise pr mbulimin me shrbime t zonave rurale, mungon nj vlersim konkret i kompletuar me nj plan aksioni.

III.4. Bisedim me t rinjt n Crrik

T rinjt n Crrik deklarojn q shkollimi i prgjithshm nuk t ndihmon pr nj pun n t ardhmen. Megjithat, pavar-sisht shkollimit, puna e vetme e mundshme pr nj t ri n Crrik sht ajo si kamarier.

N qytetin e Crrikut nuk ka t ardhme, vetm nj nga 22 t rinj e shikojn veten n kt qytet n pes vitet e ardhshme. T gjith duan t largohen drejt Tirans ose t emigrojn n vende t tjera jasht Shqipris. Pothuajse t gjith kan familjar jasht shtetit, kryesisht ne Greqi dhe Itali. T gjith


njohin personalisht t paktn 10 bashkqytetar t tyre q kan migruar jasht vendit. Po ashtu, vlen t thuhet se n zonat rurale jetojn kryesisht vetm njerz t moshuar.

N qytetin e Crrikut nuk ka zyra punsimi - ky funksion mbu-lohet nga Zyra e punsimt n Elbasan (15 km larg). Ky fakt bn t prekshm nevojn pr kshilltar pr karrier dhe informacion mbi migrimin e ligjshm. N qytetin e Crrikut nuk ka librari ose nj qendr pr t rinj. Kto jan nevoja urgjente q mund t prmbushen me shum pak investime.

Nga sa m sipr, evidentohet nevoja pr: (i) studim mbi krit-eret dhe plan operacional pr hapjen e zyrave t punsim-it sipas standartve t BE-se, dhe nj (ii) vlersim konkret i kompletuar me nj plan aksioni mbi mbulimin me shrbime punsimi t zonave rurale / malore.


IV. VROJTIMI N LEZH DHE CRRIKVrojtimi n terren, u prgatit me, dhe u organizua ne bash-kpunim me Kongresin Rinor Kombtar. Kjo pjes u prb nga nj vrojtim prmes pyetsorit dhe nga dy fokus grupe: nj n do zon. Gjithsej u intervistuan 642 t rinj n Lezh dhe n Crrik. Metoda e zgjedhur pr konsultim sht pur-posive sampling ose identifikimi i qllimshm. Kjo metod u zgjodh duke marr parasysh profilin e veant t popullats s prgjithshme n studim. Pr t identifikuar t intervistuarit u prdor metoda e ortekut (snowball sampling).

Opinionet e mbledhura gjat ktij studimi shrbejn vetm pr ilustrim dhe nuk pretendojn t japin nj prfaqsim statistikor t rinis n zonat e przgjedhura. Kto t dhna prbjn nj prpjekje t par dhe inovative mbi trajtimin e rinis shqiptare si nj bashksi nn-grupesh t kushtzuar n zhvillimin e karriers s tyre nga keq-funksionimi i tregut t puns, dhe nga vendbanimi, dhe q prpiqet ta korrektoj duke prdorur rrjetin e t njohurve dhe t farefisnis. Kto informacione na orientojn mbi tendencat e karriers dhe t punsimit tek kta rinj, mbi shqetsimet e tyre dhe mbi prob-lemet q hasin.

IV.1. T dhna demografike

Mbi 40% e t rinjve t pyetur jan nn moshen 18 vje, dhe 73% jan n moshn 24 vje. Si pasoj grupi q ne kemi py-etur ndodhet n grup-moshen ku individt jan akoma n shkollim. N kt pike, prgjigjet e ktij grupi na ndihmojn me tepr pr t kuptuar perspektivat e zhvillimit t karriers nga kndvshtrimi i tyre se sa ballafaqimin e t rinjve me tre-gun e puns per se.

T rinjt q ne pyetm jetojne kryesisht n nj familje mo-


no-nukleare me mesatarisht 4,8 antare. 70% e tyre jan be-qar dhe 14% kan t paktn nj fmij n ngarkim. Situata ekonomike e familjes s ngusht jep nj ide interesant mbi mjedisin ku rriten dhe edukohen kta t rinj. Mesatarja e t punsuarve pr familje sht 1.7 (dmth jo t dy prindrit jan domosdoshmrisht n pun), dhe mesatarisht 1.6 pjestar t familjes jan n kerkim t nj pune. Kto t dhna jan shum m problematike pr Crrikun.

IV.2. T dhna pr edukimin

Edhe pse kampioni nuk pretendon t jet prfaqsues i mass s t rinjve n zonat e zgjedhura, sht jashtzakonisht i ult proporcioni i t rinjve q kan mbaruar shkollen profesionale - vetm nj n 20. N prgjithsi, t rinjt q ne pyetm jan kryesisht me shkoll t mesme (44%) ose kan mbaruar shkol-ln e lart (27%).

sht interesant t vrehet tregu i puns i t diplomuarve: ndrsa t diplomuarit n Shkenca Shoqrore dhe Art shkojn kryesisht n sektorin publik (30%), t diplomuarit n Ekonomi / Menaxhim / Financ / Marketing (EMFM) shkojn kryesisht n sektorin privat (44%). Duhet shtuar, q megjithse t dy kategorit e t diplomuarve kan nj shkall papunsie t kra-

Pa shkoll

Shkoll fillore

Shkoll 8-9 vjeare

Shkoll e mesme

Shkoll e lart

Arsim profesional

0

10%2% 3%

20%

44%

27%

5%

20%

30%

40%

50%


hasueshme, t diplomuarit n EMFM qndrojn pa pun nj koh relativisht m t shkurtr.

Prsri konfirmohen t dhnat e studimit t CDI / FES mbi shan-set q t jep formimi profesional n tregun e puns: vetm 2% e t papunve afatgjat (m shum se 12 muaj) jan me VET, prkundrejt 37% t papunve q kan mbaruar gjimnazin dhe 29% t atyre q kan mbaruar universitetin. Ndrsa kjo e dh-n thjesht kontribon ne konfirmimin e nj trendi, duhet br kujdes n interpretimin e saj. sht e mundur q t rinjt me diplom universitare t pranojn t qndrojn pa pun se sa t punsohen n detyra q ata i konsiderojn jo n nivelin e studimeve t tyre (t mbikualifikuarit). Ky sht nj subjekt q duhet t trajtohet m tutje.

Duhet t prmendet gjithashtu q 9 ndr 10 t rinj q kan pa pun me tepr se nj vit, deklarojn q nuk kan ndjekur kurse trajnimi n 12 muajt e fundit. Kjo e dhn konfirmon rndsi-n e informimit t t rinjve mbi rndsin e trajnimeve pr t gjetur pun. Mbulimi me shrbime i t gjith target grupeve

I papun afatgjat (mbi 12 muaj)I vetpunsuar / punsuar n biznes familjarPunsuar me koh t plot n sektorin privatStudentI papun afatshkurtr (nn 12 muaj)Punsuar n sektorin publikPunsuar me koh t pjesshme / pun sezonale

Shkenca sociale dhe art

30% 7% 4% 30% 11% 15% 4%

Ekonomik / menaxhim / financ / marketing

22% 22% 44%3% 3% 3% 3%


rinore, jo vetm i atyre q paraqiten n qndrat e punsimit, sht shum i rndsishm. Tendenca e t rinjve t papun pr t dal gradualisht jasht sistemit duhet pranuar dhe luftuar n mnyra inovative, ku komponenti m i rndsishem sht lidhja e kontaktit me ta dhe informimi i rregullt.

Prsa i prket trajnimit, sht domethns fakti q 35% e atyre q nuk kan ndjekur asnj kurs trajnimi n 12 muajt e fundit, jan t papun afatgjat - pa pun m shum se nj vit. Kjo na shtyn t mendojm pasojat negative q ka t qenurit jasht sistmit: sa m shum rri pasiv, aq me shum shtohet proba-biliteti t qndrosh pasiv n t ardhmen. Si pasoj, t rinjt q jan n kt rreth vicioz, nuk dalin n radarin e politikave aktive t mbshtetjes s trewut t puns.

Vetm 9%

e t papunve afatgjat kan ndjekurkurse

trajnimi / ertifikim

i

0Pa shkoll Shkoll

filloreShkoll

8-9 vjeareShkoll

e mesmeShkoll e lart

Shkoll profesionale

10%

20%

30%

40%

50%

60%

2%

10%

20%

37%

29%

2%

Shkollimi i t papunve afatgjat


IV.3. T dhna pr punsimin

Nj n pese t rinj lezhiane dhe 2/3 e t rinjve n Crrik jan t papun prej me shum se nj vit. Nga t rinjt e punsuar, 44% nuk jan t kenaqur nga puna q kan, dhe si pasoj nj e treta planifikon q t largohet nga ndrmarrja. ereku i t rinjve t pyetur dhe q jan t punsuar, do t dshironte nj karrier ndrkombtare n tre vjett e ardhshm. Numri i t rinjve q dshiron t largohet jasht rritet nse pyetja ndrtohet mbi faktort shtyts (push factors) q kan t bjn me satisfak-sionin q kan me situatn aktuale. Prqindja e t rinjve q e shikojn vetn n nj karrier jasht Shqipris bie kur pyetja ndrtohet mbi faktort trheqs (pull factors) i.e. planifikimi praktik i karriers.

Nuk kan ndjekur kurse trajnimi

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

I papun afatgjat

I papun afatshkurtr

I vetpunsuar / punsuar n biznes familjar

Punsuar n sektorin publik

Punsuar me koh t plot n sektorin privat

Punsuar me koh t pjesshme / pun sezonale

Student

35%

15%

3%

2%

9%

9%

25%

28%

33%

18%

20%

13%

13%

14%

60%

Lezh Crik

T knaqur56% 44%

T paknaqur

StudentT punsuar (me koh t plot ose t pjesshme)

T papun afatshkurtrT papun afatgjat


Pasiviteti n krkimin e puns karakterizon nj numr t kon-siderueshm t rinjsh: nj e treta e t papunve nuk kan br asnj aplikim pr pun 12 muajt e fundit dhe 45% nuk jan t regjistruar n zyrat e puns. Kjo prqindje shkon n 76% n Crrik, ku nuk ka dhe zyra pune.

Gjithashtu, nj e dhn q konfirmon nivelin e ult t profilit t punve t ofruara pr t rinjt sht q pr 45% t tyre, pu-ndhnsi nuk ka ofruar asnj trajnim gjat 6 muajve t par t puns. Kjo do t thot q puna ka qn thjesht manuale, me krkesa minimale ose pa krkesa prsa i prket mjeshtrive t krkuara. Kjo e dhn vrtetohet dhe nga studimi i br nga CDI / FES ne 2015 mbi punsimin e krahut t puns dhe jo t mjeshtrive.

Rndsia e rrjetve informale pr gjetjen e puns konfirmohet dhe nj her: 79% e t rinjve t pyetur deklarojn q punn e kan gjetur prmes njohjeve personale. Vetm 2% kan pr-dorur zyrat e punsimit dhe / ose shrbimet publike pr pu-nsim. Kjo e dhn prputhet me studimin e br nga CDI / FES n 2015.

70%

50%

30%

10%

-10%0 1 - 5 6 - 10 11 - 15 15+

30%

46%

17%

4% 2%

Numri mesatar i aplikimeve pr pungjat vitit t kaluar n Lezh & Crrik

Crrik = 76%


Planet e karriers zbrthehen m tutje kur shihen nn prizmin e satisfaksionit q t rinjt marrin n punn q kan. 69% e individve t pyetur q aktualisht jan t knaqur me punen e tyre, e shohin veten n t njjtn ndrmarrje pas tre vjetve. Ndrkoh q tek t rinjt e paknaqur me punn aktuale, num-

Prsa i prket planeve t karriers n pes vitet e ardhshme, gjysma e t rinjve t punsuar e mendojn veten e tyre n t njjtn ndrmarrje. Kjo e dhn v n pah rndsine q kan on-the-job training dhe skemat e tjera t avancimit n karrier q egzistojne brenda ndrmarrjes. Nj e treta 32% planifikon t zhvendoset gjeografikisht nga vendlindja: (i) drejt Tirans: 15%; ose (ii) jasht Shqiprise: 18%; pr t prmirsuar opsionet e zhvillimit t karriers.

51%

12%

4%

1%

2% Prmes shrbimeve publike t punsimit

Prmes shrbimeve private t punsimit

Prmes aplikimit direktn vendin e puns

Vende t lira t publikuara n gazet

Prmes njohjeve personale

Mnyra pr t gjetur pun

Synimet pr karriern

N t njjtin pozicion pune

N t njjtin vend pune, n pozicion m t mir

Me nj pun n qendr t zons ku jetoj

Me nj pun n Tiran

Me nj pun jasht vendit

Nuk e di

27%

23%

2%

15%

18%

16%


ri i atyre q e shikojn emigrimin jasht vendit si mundsi avan-cimi n karrier shkon n 30%.

Nse pyeten se si e kalojn kohen e lir, t rinjt n Crrik deklarojn q e kalojn shumicn e kohs n shoqrin e njri-tjetrit (84% vs. 63% t Lezh); shohin me shum TV (dyfishin e prqindjes se Lezhs); lexojn m pak (9% vs. 33% n Lezh); por ndihmojn shum familjen gjat punve t shtpise dhe / ose ekonomis familjare (40% vs. 9% ne Lezh). Koha e shpen-zuar n familje dhe ndihmesa e njri-tjetrit na ln t kuptojm nj komunitet m t ngusht n Crrik. Duhet gjithashtu t pr-mendim q intemeti / mediat sociale zn nj vend t madh n kohn e t rinjve n t dy qytetet.

T knaqur T paknaqur

Synimet pr karrier sipas knaqsis me punn aktuale

N t njjtin pozicion pune

N t njjtin vendpune, n pozicion

me t mir

Me nj pun n qendr t zons

ku jetoj

Me nj pun n Tiran

Me nj pun jasht vendit

Nuk e di

41%

4% 4% 4%17%

30%39%

28%5% 14% 12%0%

Lezh Crrik

Aktivitet n kohn e lir

0%

50%

100%

6% 1%

63%84%

30%62%

45% 32% 33%9% 25%

40%9% 8%

Me shoqrin Shikoj TV Internet / Mediat Sociale

Lexoj Ndihmoj me punt e shtpis

Ndihmoj nbiznesin

familjar / pun bujqsore

Tjetr


Sektort e aktivitetit ekonomik ku t rinjt dshirojn t puno-jn nuk jan Industria dhe / ose Bujqsia. Individt e pyetur dshirojn t punojn n Shrbime / IT dhe / ose n Mikpritje / Turizm. Ky projektim karriere i prshtatet kontekstit t tregut t puns n Lezh dhe Crrik, dhe kushteve t puns n indus-tri dhe / ose bujqsi. N kt optik, bhet sfiduese trheqja e t rinjve n shkollat VET: n Crrik ka vetm nj shkoll t mesme pr bujqsi.

Gati gjysma e t rinjve q deklarojn q nuk kan mjeshtrit e duhura pr t gjetur nj pun kan kryer shkolln 9-vjeare dhe 39% kan mbaruar gjimnazin. Duhet vn n pah q 90% e t rinjve q pranojn q nuk kan mjeshtrit e duhura, kan edukim t prgjithshm. Vetm 9% e atyre q nuk kan form-imin e duhur, kan kryer VET. Megjithat, pavarsisht faktit q t rinjt jan t ndrgjegjshm pr nevojn q kan pr tra-jnim, 88% e t pyeturve nuk kan marr pjes n asnj kurs tra-jnimi gjat 12 muajve t fundit. Ky fakt trheq vmendjen pr t kuptuar prse individ q pranojn nevojn pr mjeshtri m t mira, nuk bjn hapin pasues logjik t regjistrimit n kurse kualifikimi.

Un nuk kam aftsit e nevojshme

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Pa shkoll

Shkoll fillore

Shkoll 8-9 vjeare

Shkoll e mesme

Shkoll e lart

Shkoll profesionale

2%

9%

48%

39%

9%

2%


Mundsit e pakta pr punsim shtojn presionin mbi pagat, sidomos n zonat ku tregu i puns sht shum i vshtir. N Crrik, 17% e t rinjve t pyetur deklarojn q pranojn t pu-nojn pr m pak se ALL 20,000 n muaj.

Preferencat pr sektorin e punsimit

Lezh Crrik

-10%

-10%

30%

50%

10%4%3%

17% 23%28%

13%

2%

18%12%

6% 5%

20%13%8%

18%

Prodhim

NdrtimShrbime / IT

Shndetsi

Mod / Design / Kozmetik

BujqsiHoteleri & Turizm

Tjetr

Lezh Crrik

50%

30%

10%

-10% M pak se20.000 lek/muaj

20.000 - 35.000lek/muaj

35.000 - 50.000lek/muaj

M shum se50.000

lek/muaj

M pak se20.000

lek/muaj

Paga minimale pr t punuar nj pun

IV.4. T dhna pr migrimin

Rreth 15% e t rinjve t pyetur dek

tË shkËputur ! rinia nË zonat e...

Documents