t. c. Çukurova Ünİversİtesİ fen ... -...

T. C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Şerife BEYAZITOĞLU

YÜKSEK SICAKLIK ALTINDA RASYONA BİYOANTİOKSİDAN (ALFA-

TOKOFEROL ASETAT, KARVAKROL, KARNOSİK ASİT) KATKISININ

YUMURTACI TAVUKLARDA PERFORMANS, YUMURTA VERİMİ,

YUMURTA KALİTESİ VE İMMUN SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2009

T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK SICAKLIK ALTINDA RASYONA BİYOANTİOKSİDAN (ALFA-

TOKOFEROL ASETAT, KARVAKROL, KARNOSİK ASİT) KATKISININ

YUMURTACI TAVUKLARDA PERFORMANS, YUMURTA VERİMİ,

YUMURTA KALİTESİ VE İMMUN SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ



ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

Bu Tez …../……/2009 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle

Kabul Edilmiştir.

İmza…………………. İmza…………………… İmza…………………… Prof.Dr.Hasan R. KUTLU Prof.Dr.Murat GÖRGÜLÜ Doç.Dr. Ahmet ŞAHİN Danışman Üye Üye

Bu Tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza Mühür Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri tarafından desteklemiştir. Proje No: ZF2008YL51 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ



ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

Danışman :Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU Yıl : 2009, Sayfa 72 Jüri : Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ Doç. Dr. Ahmet ŞAHİN

Mevcut çalışma yüksek sıcaklık altında yetiştirilen yumurtacı tavukların rasyonlarına ilave edilen vitamin E, kekik esans yağı ve biberiye ekstraktının antioksidant yapı, oksitadif stres, kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri üzerine etkileri belirlemek amacıyla yürütülmüştür.

Kırk beş haftalık yumurtacı tavuklar, benzer canlı ağırlıkta her birinde 18 hayvan bulunan 4 gruba ayrılmışlardır. Hayvanlar 8 haftalık süre boyunca katkısız kontrol yemi ve 200 mg/kg yem vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktı ilave edilen standart yumurtacı tavuk yemleriyle beslenmişlerdir. Hayvanlar bireysel kafeslerde barındırılmışlardır. Deneme süresince 16:8 saatlik aydınlık: karanlık fotoperiyot uygulanmış, yem ve su serbest verilmiştir. Deneme, yüksek sıcaklığın (16 saat aydınlık periyotta 8 saat 34-36 °C ve 16 saat 22-24 °C) oluşturulduğu yumurtacı tavuk deneme ünitesinde yürütülmüştür. Yumurtlama performansı olarak belirlenen yem tüketimi, yumurta ağırlığı, yumurta üretimi günlük olarak, yumurta kalitesi haftalık olarak, kan parametreleri (glukoz, kolesterol, trigliserid, lipid peroksidasyon, total antioksidan, kalsiyum) ise iki haftalık aralıklarla ölçülmüştür. Sonuçlar, Vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktı ilavesinin yem tüketimi, yumurta ağırlığı, yumurta verimi, canlı ağırlığı ve kan parametrelerini önemli düzeyde etkilemediğini (P>0.05) göstermiştir. Fakat kekik yağı ilavesi, yemden yaralanma oranını iyileştirmiş (P<0.05) ve yumurta kalite ölçütlerinde artış göstermiştir.

Araştırma sonucunda elde edilen bulgular rasyona kekik yağı ilavesinin sıcak stresi durumunda bile yumurta kalite ölçütlerini olumsuz etkilerden koruduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler: Alfa- tokorefol asetat, karvakrol, karnosik asit, yumurta verimi ve kalitesi, sıcaklık stresi.

YÜKSEK SICAKLIK ALTINDA RASYONA BİYOANTİOKSİDAN (ALFA-TOKOFEROL ASETAT, KARVAKROL, KARNOSİK ASİT) KATKISININ

YUMURTACI TAVUKLARDA PERFORMANS, YUMURTA VERİMİ, YUMURTA KALİTESİ VE İMMUN SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ

II

ABSTRACT

MSc THESIS

THE EFFECTS OF SUPPLEMENTED DIETARY OF ALFA- TOCOPHEROL

ACETAT, CARVACROL, CARNOSIC ACID IN LAYING HENS ON EGG PRODUCTION, EGG QUALITY AND IMMUN SYSTEM AND UNDER HIGH

TEMPERATURE


DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF CUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU Year : 2009, Page: 72 Jury : Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ Assoc. Prof. Dr. Ahmet ŞAHİN

The present study was conducted to evaluate whether alfa-tocopherol acetatat, carvacrol and carnosic acid supplemented dietary would affect laying performance, egg quality, antioxidant structure, oxidative stres and blood parameters of Brown layers under high temperature.

Fortyfive weeks old layers were divided into 4 groups of similar mean weight, comprising 18 birds each. The birds were fed standard layer diets and 200 mg/kg diet alphatocopherol acetate, carvacrol and carnosic acid supplemented diets for 8 weeks period. The birds were housed in individual cages in a complete randomized design. During the study, a 16:8 hours light:dark photoperiod (8 hours 34-36 ˚C at light period and 16 hours 22-24˚C ) was employed, feed and water were given ad libitum. Laying performance was assessed by recording feed intake, egg weight, egg production daily; egg quality weekly and blood parameters (glucose, cholesterol, triglyceride level, lipid peroxidation, total antioxidant and calcium) biweekly. The results showed that alphatocopherol acetate, carvacrol and carnosic acid supplementation did not have significant (P>0.05) effects on feed intake, egg weight, egg mass, body weight and blood parameters. However, dietary supplementation of carvacrol improved feed conversion efficiency (P<0.05) and egg quality parametres.

The results obtained in the experiment suggest that providing supplemented dietary carvacrol could protect egg quality parameters under heat stress.

Keywords: Alpha- tocopherol acetate, carvacrol, carnosic acid, egg production and quality, heat stres

III

TEŞEKKÜR

Tez konumun belirlenmesi, yürütülmesi ve yazımı aşamalarında, lisans ve

yüksek lisans öğrenimim süresince desteğini ve yardımlarını esirgemeyen, danışman

hocam Sayın Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU’ ya, bölüm olanaklarının kullanılmasına

yardımda bulunan Bölüm Başkanı Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ’ ye, yüksek lisans

öğrenimim süresince ve tezimin yürütülmesi aşamasında her türlü bilimsel katkı ve

yardımlarını esirgemeyen kıymetli hocam Doç. Dr. Ladine ÇELİK’ e, araştırma

süresince doğrudan veya dolaylı yardımlarını gördüğüm başta Dr. Mustafa BOĞA’ ya,

Dr. Ahmet TEKELİ’ ye, Dr. Uğur SERBESTER’ e, Arş. Gör. Ayfer BOZKURT

KİRAZ’ a, Arş. Gör. Zeynep BOZKURT ŞAHAN’ a ve tez aşamamın her anında

yanımda olan ve yardımlarını esirgemeyen, Zir. Müh. Emine SAĞLAMTUNÇ’ a, Zir.

Yük. Müh. Gökhan FİLİK’ e, Zir. Yük. Müh. Aslı ÖZGAN’ a, Zir. Yük. Müh. Ahmet

OLĞUN’ a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca benim şimdi bu noktada bulunmamı

sağlayan, her türlü özveride bulunan, hayatım boyunca bana hep destek olmuş ve olacak

olan değerli aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ....................................................................................................................................I

ABSTRACT...................................................................................................................II

TEŞEKKÜR.................................................................................................................III

İÇİNDEKİLER............................................................................................................IV

ÇİZELGELER DİZİNİ ...………………………………………………..….............VI

RESİMLER DİZİNİ.................................................................................................VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ....................................................................................................IX

1.GİRİŞ...........................................................................................................................1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR........................................................................................7

2.1. Çiftlik ve Deney Hayvanlarının Rasyonlarında Vitamin E Kullanımına

İlişkin Çalışmalar ..........................................................................................7

2.2. Çiftlik ve Deney Hayvanlarının Rasyonlarında Biberiye Ekstraktının

Kullanımına İlişkin Çalışmalar......................................................................12

2.3. Çiftlik ve Deney Hayvanlarının Rasyonlarında Kekik Yağının

Kullanımına İlişkin Çalışmalar.....................................................................16

2.4. Sıcaklık Stresi Uygulanan Çiftlik ve Deney Hayvanları Üzerinde

Yapılan Çalışmalar........................................................................................20

3. MATERYAL VE METOD.....................................................................................24

3.1. Materyal..........................................................................................................24

3.1.1. Hayvan Materyali...................................................................................24

3.1.2. Yem Materyali........................................................................................24

3.1.3. Deneme Odası........................................................................................28

3.1.4. Kafes, Yemlik ve Suluklar.....................................................................29

3.2. Metod..............................................................................................................29

3.2.1.Deneme Planı..........................................................................................29

3.2.2.Yemlerin Besin Madde Analizleri...........................................................30

3.2.3.Canlı Ağırlık Değişiminin Belirlenmesi..................................................31

3.2.4. Yem Tüketiminin Belirlenmesi..............................................................31

3.2.5. Yemden Yararlanma Etkinliğinin Belirlenmesi.....................................31

V

3.2.6. Yumurta Verim ve Kalitesinin Belirlenmesi...........................................31

3.2.7. Plazma Glukoz, Trigliserit, Kolesterol Konsantrasyonunun

Belirlenme..............................................................................................33

3.2.8. Plazma Total Antioksidan Düzeyinin Belirlenmesi................................34

3.2.9. Plazma Lipit Peroksidasyon Düzeyinin Belirlenmesi.............................35

3.2.10. Plazma Kalsiyum Düzeyinin Belirlenmesi...........................................36

3.2.11. İstatistiki İşlemler..................................................................................36

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA....................................................37

4.1. Yem Tüketimi..................................................................................................37

4.2. Yemden Yararlanma Etkinliği........................................................................39

4.3. Yumurta Verimi..............................................................................................41

4.4. Sekiz Hafta Süresince Elde Edilen Yumurtaların

Kalite Kriterlerine İlişkin Bulgular.................................................................43

4.5. Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu

(mg/dl)..............................................................................................................48

4.6. Plazma Lipid Peroksidasyon Konsantrasyonu................................................52

4.7. Plazma Total Antioksidan Konsantrasyonu....................................................55

4.8. Plazma Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu.....................................................57

5. SONUÇ VE ÖNERİLER.........................................................................................59

KAYNAKLAR..............................................................................................................63

ÖZGEÇMİŞ..................................................................................................................72

VI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1. Kafes Tavuğu 1. Dönem Yumurta Yemine ait Hammadde

Bileşimi ve Hesaplanmış Besin Madde İçeriği..........................................26

Çizelge 3.2. Denemede Kullanılan Kekik Yağının Yağ Asidi Komposizyonu..............27

Çizelge 3.3. Denemede Kullanılan Biberiye Ekstraktının Aktif Madde

Bileşenleri...................................................................................................28

Çizelge 3.4. Deneme grupları…………………………………………………….........31

Çizelge 4.1. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye

Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi Üzerine

Etkileri…....................................................................................................39


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yemden Yararlanma Oranı

(YYO) Üzerine Etkileri……………………………………………..........42


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Verimi Üzerine

Etkileri………............................................................................................43


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Dördüncü Hafta Yumurta

Kalitesi Üzerine Etkileri……………………...……………………..........49


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Ortalama Glukoz,

Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine

Etkileri (mg/dl)…………...........................................................................50


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma LPO

(Lipit Perroksidayon) Düzeyi Üzerine Etkileri..........................................54


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Total

Antioksidan Düzeyi Üzerine Etkileri….......................................…..........56

VII


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Kalsiyum

Düzeyi Üzerine Etkileri…………………………………………….........58

VIII

RESİMLER DİZİNİ SAYFA

Resim 3.1. Deneme Ünitesinin Genel Görünümü .........................................................30

Resim 3.2. Yumurta Boyutunun Ölçümü …..................................................................34

Resim 3.3. Sarı Ağırlığının Tartımı ...............................................................................34

Resim 3.4. Ak Yüksekliğinin Ölçümü ...........................................................................34

Resim 3.5. Kabuk Kalınlığının Ölçümü ........................................................................34

Resim 3.6. Tavuklardan Kan Alımının Görünümü .......................................................35

Resim 3.7. Serum Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Analizlerinde

Kullanılan Otoanalizör Cihazı……………………………………..............35

IX

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 4.1. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye

Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi Üzerine Etkileri.............40

Şekil 4.2. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı,

Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yemden Yararlanma

Oranı (YYO) Üzerine Etkileri…….................................................................42


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Ağırlığı

Üzerine Etkileri………………………...........................................................44


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Ağırlığı

Üzerine Etkileri……………………………...................................................44


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Şekil İndeksi

Üzerine Etkileri……………………………………………………...............45


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Sarı İndeksi

Üzerine Etkileri………………………………………………….............…..46


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Ak İndeksi



Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Haugh Birimi



Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Ortalama Glukoz,

Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine

Etkileri (mg/dl)…………………………………………………..…..............52

X


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Lipit Peroksidasyon

Konsantrasyonu Üzerine Etkileri……………………………………..........54

Şekil 4.11. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı,

Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Total

Antioksidan Konsantrasyonu Üzerine Etkileri……………….....................56


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu

Üzerine Etkileri…………………………………………………….............58

1. GİRİŞ Şerife BEYAZITOĞLU

1

1. GİRİŞ

Kanatlı hayvanların performansları genetik özelliklerinin yanı sıra çevre

faktörlerinden yüksek düzeyde etkilenmektedir. Kanatlıların verimini etkileyen çevre

faktörleri içinde en önemlileri ise iklimsel ve besleme ile ilgili faktörlerdir. Akdeniz

iklim kuşağındaki ülkelerde, yüksek sıcaklığın olumsuz etkileri kanatlı hayvanların

performansını ve ürün kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Kanatlılar 25°C nin

üzerindeki sıcaklık değerlerinde yem tüketimini azaltıp su tüketimini arttırarak

kendilerini sıcaklığa adapte etmeye çalışırlar (Bastien, 1996). Bazı araştırmacılar

(Fujita ve ark., 1990), kanatlılarda çevre sıcaklığının artışıyla su tüketiminin arttığını,

bazıları da (Siegel, 1995) sıcaklık stresinin derecesine bağlı olarak kanatlılarda yem

tüketimi, yemden yararlanma, büyüme oranı, yumurta kabuğu kalitesi ve yaşama

gücünde azalmaların olduğunu bildirmektedirler. Yine yüksek çevre sıcaklığına

maruz kalan kanatlılarda hematokrit değerin düştüğü (Poyraz ve ark., 1991), serum

glikoz (Keçeci ve ark., 1995) ve total kalsiyum düzeyinin ise arttığı ileri

sürülmektedir. Payne (1962), yaptığı çalışmada 30°C’ den sonra çevre sıcaklığının

her 1°C lik artışına karşılık yem tüketiminin %1–6 oranında azaldığını tespit etmiştir.

Bu nedenle, yüksek sıcaklıkta yetiştirilen çiftlik hayvanlarında görülebilecek

muhtemel olumsuzlukların giderilmesi veya verim kayıplarının minimize edilmesi

amacıyla değişik besin maddeleri ve/veya katkı maddeleri üzerinde çalışmalar

yapılmaktadır. Bu amaçla kullanılan yem katkı maddelerinde kimi özellikler dikkate

alınarak yeni bir değerlendirme yapılmış, verim artırıcı veya hayvan sağlığını

destekleyici olarak kullanılan katkı maddelerinin öncelikle gerek hayvan ve gerekse

tüketici sağlığı üzerinde olumsuz etkilerinin bulunmaması kullanımda ön koşul

olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda en uygun olan katkı maddeleri aromatik

bitkilerden elde edilen doğal katkı maddeleridir. Tarihsel süreç içinde aromatik

bitkiler hastalık tedavisi için daima ilaç olarak kullanılmıştır. Modern hayvan

beslemede, aromatik bitkilerin antimikrobiyal ve antioksidan içeriğinde faydalanma

pek dikkate alınmamıştır. Fakat yem katkı maddesi olarak kullanılan antibiyotiklerin

yasaklanmasıyla birlikte, günümüzde bitkisel ekstraktlar alternatif yem katkısı olarak

önem kazanmaya başlamıştır. Doğal kaynak olarak bitkisel ekstraktlar, orijini ve


2

aktif maddesine bağlı olmakla birlikte antibakteriyel, antifungal, antiviral,

antioksidant etkilerine bağlı olarak büyümeyi teşvik edici, yemden yararlanmayı

iyileştirici bir takım özelliklere sahiptirler (Helander ve ark., 1998; Iocobellis ve

ark., 2005). Ayrıca, aromatik bitkilerden elde edilen ekstraktların gıdaların

saklanmasında ve yemlik tahılların depolanması sırasında funguslara karşı

fumigasyon amacıyla da kullanılabileceği belirtilmiştir (Paster ve ark., 1995). Ancak,

bitkisel ekstraktlardan yararlanma günümüz hayvan beslemede oldukça sınırlıdır.

Bitkisel ekstraktların hayvanlarda temel olarak etkili olduğu bölge hayvanın

sindirim sistemi olup bu etkiyi ya sindirim sistemindeki patojen mikroflorayı yok

ederek, ya da besin maddelerinin daha iyi bir şekilde sindirilmesine ve emilimine yol

açan mikrobiyal populasyonun, sindirim sistemindeki konsantrasyonunu arttırmak

suretiyle göstermektedirler (Wenk, 2000). Bitkisel ekstraktlar aynı zamanda güçlü

antioksidan özelliklere de sahiptir. Hayvansal organizmanın strese maruz kalması

sonucu oluşan oksidasyon hücre bütünlüğüne ve sonuçta performansa ciddi zararlar

vermektedir. Stres etkisi altında hücre bütünlüğünü korumak, peroksit oluşumu ve

zararını önlemek amacıyla değişik antioksidant aktiviteli maddelerden

yararlanılmaktadır.

Antioksidanların insan sağlığındaki başlıca etkisi serbest radikal süpürücü ve

zincir kırıcı mekanizmalarla ortaya çıkar. Oksijen, canlı sistemler için oldukça güçlü

bir zehirdir. Zira metabolik işlemler esnasında çok daha reaktif şekilleri olan

süperoksit, hidrojen peroksit, tekli (singlet) oksijen ve hidroksil radikallerine

çevrilebilir. Bu şekillerin tümüne kısaca “aktif oksijen” denir. Canlı hücrelerde,

süperoksit dismutaz adlı enzim süperoksiti hidrojen perokside çevirir. Hidrojen

peroksit her türlü biyolojik membranı geçebilme özelliğine sahiptir. Oksijen

radikalinin ve bilhassa hidroksil radikalinin aşırı üretimi lipit hücre membranlarıyla

etkileşme sonucu lipit peroksitleri oluşturur. Canlı hücrelerdeki hemen hemen tüm

moleküllerle birleşebildiğinden hidroksil radikali çok reaktiftir. Aktif oksijenden

hidroksil radikalinin oluşumu, demir ve bakır gibi metal iyonlarının katalizörlüğünde

gerçekleşir. Bakır/H2O2 sisteminin proteinlere ve DNA’ya ciddi hasarlar verdiği

deneysel olarak ispatlanmıştır. Lipit peroksidasyonu, membranların işlevini

yitirmesine, sonuçta hücre nekrozuna ve ölümüne yol açar. Hidroksil radikalleri


3

DNA’daki bazlarla etkileşerek, mutasyonlara da yol açar. Reaktif oksijen türü

(ROS), eklem romatizması, katarakt ve kanser gibi kronik hastalıkların önemli bir

nedenidir. Vücutta antioksidanların varlığında oksidatif strese bağlı hasarlar dramatik

ölçüde azalır (Cadenas ve Packer, 1996).

Lipid peroksidasyonu, çoklu doymamış yağ asitlerince zengin yağlarda

(bitkisel kökenli) ve hayvansal ürünlerde (omega-3 yağ asitlerince zenginleştirilmiş

et ve yumurta) karşılaşılan en önemli sorunlardan biridir. Doymamış yağ

asitlerindeki çift bağlar çeşitli dış etkenlerin (sıcaklık, ışık, su, enzimler, oksijen ve iz

elementeler gibi) etkisiyle bozulmakta ve kolaylıkla okside olmaktadır (Şenköylü,

2001). Hayvansal ürünlerde lipid oksidasyonu ise, üretim, işleme, pişirme ve

depolama sırasında membran fosfolipitlerinin yüksek düzeyde doymamış yağ

asitlerinde oluşmaktadır (Gray ve Pearson, 1987). Oksidasyonun ilk ürünü

peroksitlerdir ve kokusuzdurlar, fakat daha sonra hidrokarbonlar, aldehitler, ketonlar,

alkoller ve organik asitlere parçalanırlar (Şenköylü, 2001; Çakmak, 2003). İkincil

oksidasyon ürünleri yemin tadını, rengini, aromasını ve yapısını (Şenköylü, 2001),

hayvansal ürünlerin besin değerini, duyusal özelliklerini ve raf ömrünü olumsuz

etkilemektedir (El-Massry ve ark., 2002).

Antioksidanlar hidrojen atomu vericisi olarak etki gösterirler ve zincir

oluşturan radikalleri daha az reaktif türlere döndürürler. Bu şekilde oluşan

antioksidan radikali, oksijen atomu ile aromatik halka üzerindeki çiftleşmemiş

elektronun yer değiştirmesiyle stabilize olur. Bu nedenle antioksidan moleküller

yapılarında genellikle fenolik fonksiyon taşırlar (Kahkönen ve ark., 1999).

Antioksidanlar, lipit peroksidasyonu, proteinlerin çapraz bağlanması ve DNA

mutasyonu ile etkileşip, doku hasarı etkilerini önlerler. Serbest radikaller, kansere de

neden olduklarından, çoğu antioksidanlar kanseri başlangıçta durdurur ve tümör

gelişimini önlerler. Fenolik antioksidanlar, Ca+2 homeostasis’i üzerindeki etkileriyle,

koroner kalp yetmezliğinde de önleyici role sahiptirler (Rauha ve ark., 1999;

Summanen ve ark., 2001). Bitki fenoliklerinin antioksidan etkileri bilhassa redoks

özelliklerinden ötürüdür ve bu yüzden indirgeyici ajanlar, hidrojen vericiler, tekli

oksijen önleyiciler ve metal kelasyonu yapıcılar olarak etki ederler. Bitki fenolikleri,


4

fenolik asitler, fenil propanoitler, monoterpenik fenoller, flavonoitler, tanenler, vs.

gibi maddelerdir (Shahidi ve Naczk, 1995; Cadenas ve Packer, 1996).

Lipid peroksidasyonunu kontrol etmek için butil hidroksitoluen (BHT), butil

hidroksianisol (BHA), tersiyer butil hidroksikinon (TBHQ) ve propil galatlar gibi

sentetik veya vitamin E, C ve β-karotenler gibi doğal antioksidan maddeler uzun

yıllardan beri başarıyla kullanılmaktadır. Sentetik antioksidanlar ucuz olmaları,

yüksek düzeyde stabilite ve güçlü antioksidan aktivite göstermelerinden dolayı tercih

edilmektedirler (Bandoniene ve ark., 2002). Ancak, son yıllarda bunların kızartılmış

ürünlerde tam etki göstermediği, hoş olmayan tat ve kokulara sebep olduğu ve en

önemlisi kanserli hücre oluşumunu uyararak insan sağlığını olumsuz etkilediği

belirlenmiştir. Bu yüzden bazı ülkelerde kullanımı sınırlanırken bazılarında

yasaklanmıştır (Akgül, 1989; Akgül ve Ayar, 1993). Vitamin E, yağda çözünebilen,

güçlü antioksidan aktiviteye sahip biyolojik bir antioksidandır. Morrisey ve ark.

(1997), en az kesimden önceki 28 gün boyunca 200 mg/kg α-tokoferol asetat ilaveli

yemlerle beslenen etlik piliçlerde lipid oksidasyonun önlendiğini bildirmektedirler.

Ancak, tokoferollerin diğer sentetik antioksidanlara göre dayanıksız olması,

kullanımında güçlüklere neden olmaktadır (Akgül ve Ayar, 1993).

Bu kapsamda doğal antioksidan etkili olduğu bilinen kimi bitki ekstraktları,

özelde bitki esans yağlarının içeriğinde yer alan kimi aktif maddelerin oldukça güçlü

antioksidan özelliğe sahip olduğu bilinmektedir. Kekik ve biberiye bu bakımdan

üzerinde durulan iki önemli aromatik bitkidir.

Üzerinde en fazla araştırma yapılan aromatik bitki kekiktir. Aynı çiçekli bitki

ailesi içinde bulunan farklı cinslere ait bitki türleri kısaca kekik olarak

adlandırılmaktadır. Kekik (Oregano) ballıbabagiller (Labiatea=Laminaceae)

familyasına bağlı olup bu türlerin dahil olduğu cinsler Origanum, Thymbra,

Coridothymus, Satureja ve Thymus’dur. Kekik, yüksek düzeyde uçucu yağ

içermekte ve uçucu yağın ana bileşenlerini timol ve karvakrol başta olmak üzere β-

simen, γ-terpinen ve linalool oluşturmaktadır (Madsen ve Bertelsen, 1995). Bu

maddeler kekiğe kendine özgü kokusunu veren (Başer, 2001) ve antioksidan özellik

kazandıran fenolik bileşikler olup uçucu yağların %78-82’sini oluşturmaktadır

(Botsoglou ve ark., 2003a). Thymol ve karvakrolün, tavuklarda serum kolesterol


5

konsantrasyonunu düşürdüğü bildirilmiştir (Case ve ark, 1995). Thymol ve

carvacrolün, kolesterolü düşürücü etkisi, kolesterol sentez enzimi 3-hydroxy-3-

methyglutaryl Co enzim A (HMG-CoA)’nın inhibe edilmesine atfedilmektedir

(Elson, 1995).

Biberiye, Akdeniz ülkelerinde kendiliğinden yetişen veya kolayca kültürü

yapılan bir aromatik bitkidir. Yapısındaki uçucu yağdan kaynaklanan hoşa giden

aromasından dolayı, özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinde yaygın olarak

kullanılan baharatlardan biridir. Biberiye, kozmetik endüstrisinde kolonya, losyon ve

şampuan yapımında da kullanılmaktadır. Ayrıca, biberiyenin güçlü bir antioksidan

aktiviteye sahip olduğu da bildirilmektedir (Banyai ve ark., 2003). Biberiye

(Rosmarinus officinalis L.) bitkisinden elde edilen fenolik diterpenleri; karnosol,

karnosik asit, rosmanol, epirosmanol, izorosmanol, rosmarikuinon, rosmaridifenol ve

rosmarinik asit oluşturmaktadır (Madsen ve Bertelsen, 1995). En güçlü antioksidan

etkiye karnosik asit sahiptir ve bu etki yaklaşık karnosoldan üç kat, BHT ve

BHA’dan yedi kat daha fazladır (Richheimer ve ark., 1996).

Uzun yıllardır yapılan çalışmalarla kanatlı eti ve yumurtasında lipid

oksidasyonunu minimize etmenin en etkili yolunun yeme Vitamin E ilavesinin

olduğu kanıtlanmıştır. Vitamin E, hücre membranlarındaki lipid peroksidasyon

zincirini kırmakta ve hidroperoksit oluşumunu engellemektir. Oksidatif stres

varlığında bu vitamine olan gereksinimde yükselmektedir (Coetzee ve Hoffman,

2001). Oksidatif bozulma ilk olarak membran fosfolipidlerin çoklu doymamış yağ

asitleri kısmında başlamakta olup, ürünün daha ileri derecede oksidasyonuna karşı

hassasiyetini artıran hidrojen peroksit üretimine veya ürünün kalitesini olumsuz

yönde etkileyen kısa zincirli aldehitler, ketonlar vb. ikinci reaksiyon bozulma

ürünlerin oluşmasına neden olmaktadır (Valenzuela, 2002). Lipid oksidasyonunun

primer başlangıç ürünleri olarak bilinen hidroperoksitler kokusuz olmasına rağmen

bu ürünlerin parçalanma ürünleri olan hidrokarbonlar, furanlar ve alkoller gibi ikincil

ürünler ürünün lezzetinde istenmeyen değişimlere neden olurlar. Bununla birlikte

lipid oksidasyonu ile oluşan serbest radikaller pigment indirgenme sistemlerine zarar

vererek okside pigment oluşumuna yol açar (Konyalıoğlu, 2001). Dolayısıyla lipid

oksidasyonuyla ürün kalitesindeki değişimler, taze veya işlenmiş ürünlerin tadında,


6

renginde, görünümünde ve besinsel değerinde olumsuz yönde değişiklikler meydana

getirerek raf ömrünü azaltmaktadır (Sahoo ve Verma, 1999).

Mevcut çalışma yüksek sıcaklık altında yetiştirilen yumurtacı tavukların

rasyonlarına ilave edilen vitamin E, kekik esans yağı ve biberiye ekstraktının

antioksidant yapı, kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri

üzerine etkileri belirlemek amacıyla yürütülmüştür.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şerife BEYAZITOĞLU

7

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Yumurtacı tavukların yüksek sıcaklık koşullarına maruz kalmaları durumunda

hayvanda ve bu hayvanlardan elde edilen ürünlerde oluşabilecek fiziksel ve

fizyolojik olumsuzlukları ortadan kaldırmak için antioksidan özellikleri bilinen

vitamin E kekik yağı, biberiye ekstraktının yumurtacı tavuklarda kullanım

olanaklarının araştırılmasına yönelik olarak hazırlanan bu tez çalışması kapsamında;

yumurtacı tavuklarda ve diğer çiftlik hayvanlarında antioksidan yapı, oksitadif stres,

kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri üzerine rasyona

ilave edilen katkı maddeleri ile bu katkı maddelerinin etki mekanizmalarına ilişkin

yapılmış çalışmalara yer verilmiştir.

2.1. Çiftlik ve Deney Hayvanlarının Rasyonlarında Vitamin E Kullanımına İlişkin Çalışmalar

Şahin ve ark.(2002a), tarafından Cobb-500 erkek broylerleri kullanılan bu

çalışma; vitamin E (dl-α-tocopherol acetate), vitamin A (retinol) ve onların

kompozisyonlarının yüksek sıcaklık altında yetiştirilen broylerlerde kan ve karaciğer

MDA (yağ oksidasyonunun bir indikatörü), Fe, Zn, Cu ve Cr konsantrasyonları

üzerinde etkilerini değerlendirmek amacıyla yürütülmüştür. Bir günlük yaştaki 120

broyler rastgele 10 hayvandan oluşan 3 tekerrür ve 4 muamele grubu oluşturulmuş,

bir grup kontrol yemi ile, bir grup basal yeme vitamin A eklenmiş (15000 IU

retinol/kg yem) yem ile, bir grup basal yeme vitamin E (250 mg dl-α-tokoferol

asetat/ kg yem) eklenmiş yem ile ve son grup basal yeme vitamin A ve vitamin E

(15000 IU retinol + 250 mg dl-α- tokoferol asetat / kg yem) kombinasyonu eklenmiş

yem ile beslenmişlerdir. Kan MDA seviyeleri kontrol grubu ile karşılaştırıldığında

vitamin E, vitamin A (2,1 nmol/ml) (p<0.05) ve vitamin E+A gruplarında (sırasıyla

1,3, 1,5 ve 0.95 nmol/ml) azalmıştır. Vitamin A ve vitamin E eklenmesi ile serum ve

karaciğer Fe, Zn ve Cr konsantrasyonları artmıştır (p<0.01). Serum ve karaciğer Cu

konsantrasyonları vitamin A ve vitamin E eklenmesi üzerine azalmıştır (p<0.05).

Ayrı ayrı olarak eklenen vitaminlerden ziyade vitamin A ve vitamin E

kombinasyonunun birlikte kullanılması daha etkili bulunmuştur. Çalışmanın

sonucuna göre; rasyona vitamin E ve vitamin A kombinasyonunun eklenmesi


8

sıcaklık stresinin neden olduğu metabolik değişiklikleri hafifletmek için iyi bir

uygulama olarak değerlendirilmiştir.

Pal ve ark. (2002), %4 balık yağı ile omega-3 yağ asitleri içeriği artırılmış

yumurta tavuğu yemlerine α- tokoferol asetat (30 ve 60 mg/kg) ilavesi ile yumurta

sarısı lipid peroksidasyonunun (TBARS değeri) önemli düzeyde engellediğinin

sonucuna varmışlardır.

Şahin ve ark. (2002b), tarafından, yumurtacı Japon bıldırcınlarında yüksek

çevre sıcaklığının (34˚C) yumurta üretimi, yumurta kalitesi, besinlerin

sindirilebilirliği ve yumurta sarısının mineral madde içeriği üzerine rasyona vitamin

E eklenmesi (dl-α- tokoferol asetat) ile bu olumsuz etkileri azaltabileceğini tespit

etmeyi amaçlamışlardır. Japon bıldırcınları (n=240, 7 haftalık yaşta) her grupta 30

hayvan olacak şekilde 8 gruba bölünmüştür. Bıldırcınlar bir kontrol yemi ve bu

kontrol yemine 125, 250 ve 500 mg dl-α- tokoferol asetat /kg yem eklenen yemlerle

beslenmişlerdir. Hayvanlar 22˚C ve %55’ e yakın rutubette tutulmuşlardır (RH). 14

haftalık yaşta termonötral grup (TN) denemenin başlangıcında olduğu gibi aynı

sıcaklıkta kalırken, sıcak stresi grubu (HS) 3 hafta boyunca 34˚C ve %44 RH’ ta

kontrol edilmiş odalarda tutulmuşlardır. Kontrol yemi ile beslenildiğinde sıcağa

maruz kalan hayvanlarda performans düşmüştür (P<0.001). Sıcaklık stresi

koşullarında yetiştirilen bıldırcınlarda 250 ve 500 mg/kg yem vitamin E eklenmesi

ile yemden yararlanma oranında iyileşme (P<0.01), yumurta üretimi (P<0.001), yem

tüketimi (P<0.01) ve vücut ağırlığında (P<0.01) bir artış bulunmuştur. Benzer

şekilde yumurta ağırlığı (p=0.01), yumurta özgül ağırlığı (P<0.01), yumurta kabuk

kalınlığı (P<0.05) ve haugh birimi (P<0.01) vitamin E eklenmesi ile pozitif olarak

etkilenmiştir. Sıcaklık etkisi ile kuru madde (P<0.03), organik madde (P<0.05), ham

protein (P<0.02), ham yağ (P<0.05) sindirilebilirliği azalmıştır ve vitamin E

eklenmesi ile yükselmiştir. Yumurta sarısı Zn, Fe ve Mn konsantrasyonları yüksek

sıcaklıkta azalmıştır ve rasyona vitamin E eklendiğinde kontrol grubunun değerleri

artmıştır (P<0.001). Termonötral gruptaki değerlerin hiçbirinde önemli farklılıklar

izlenmemiştir. Çalışmanın sonucuna göre, rasyona 250 mg/kg yem dl-α- tokoferol

asetat eklenmesi ile bıldırcın yemlerinde pratikte bakım ve beslemeyi koruyucu

olacağı ve sıcaklık stresinin negatif etkileri azaltacağı saptanmıştır.


9

Cherian ve ark. (1996), omega-3 yağ asitleri içeriği artırılmış yumurtaların

depolanması sırasında önemli düzeyde Vitamin E kaybının olduğunu ve Vitamin E

ilavesi ile yumurta sarısı Vitamin E birikiminde artış, yumurta sarısı MDA düzeyinde

ise azalama saptamışlardır.

Franchini ve ark. (2002), vitamin E ve vitamin C’ nin ayrı ayrı ve birlikte

yumurta sarısındaki vitamin E içeriği üzerine, depolanmış taze yumurtanın yağ

dengesi üzerine, onların duyusal özellikleri ve fonksiyonel özellikleri üzerine

etkilerini değerlendirmişlerdir. Hy-Line Brown yumurtacı tavuklar (n=216) 8 hafta

boyunca 100 ve 200 mg/kg dl-α- tokoferol asetat (E100 ve E200), 500 ve 1000 mg

/kg askorbik asit (C500 ve C1000), 100 mg dl-α- tokoferol asetat + 500 mg askorbik

asit (E100+C500) ve hiç katkı bulunmayan bir kontrol yemi ile beslenmişlerdir. Taze

yumurta ve depolanmış yumurta 30, 60, 90 gün boyunca 4˚C ve 28 gün oda

sıcaklığında saklanmış yumurta vitamin E ve TBA-reaktif maddeleri (TBARS)

bileşimi analiz edilmiştir. Aynı zamanda taze ve pişirilmiş yumurtanın fonksiyonel

özellikleri, kaynatılmış ve yağda kızartılmış yumurtanın duyusal özellikleri

değerlendirilmiştir. Yumurta sarısının vitamin E içeriği rasyona eklenen vitamin E

seviyesi ile 4˚C de 90 gün saklandığında ve 25˚C de 28 gün boyunca saklanması ile

azalmıştır. Vitamin eklenmesi buzdolabında saklanmış ve taze yumurtayı

etkilememiştir oysaki 4 hafta oda sıcaklığında vitaminin en yüksek dozu eklenen ve

kontrol grubunda TBARS artmıştır. Askorbik asit haugh birimini ve yumurta akı

elastikiyetini geliştirmiştir. Fakat yumurta sarısının yapışkanlığı ve sıklığı, yumurta

akı ve tüm yumurta sıvısı rasyon muamelelerinden etkilenmemiştir. Panelistler

kontrol yumurtaları ve muamele edilmiş yumurtaları ayırt edememişlerdir.

Boa Amponsem ve ark. (2000), A, B, C olarak dizayn edilen 3 ticari

broylerde 10 ve 300 mg/kg vitamin E içeren yemlerle beslenen horozların

immünolojik tepkilerini ölçmüşlerdir. Tüm horozlar 91 gün yaşa kadar 10 mg/kg

yem ile beslenmişlerdir. Daha sonra hayvanların yarısı bu yemle beslenmeye devam

etmişler, diğer yarısı 300 mg/kg vitamin E eklenen yemle beslenmişlerdir. 16 gün

boyunca bu yemlerle beslendikten sonra in vivo olan deriye ait basofil

hypersensitivity (CBH), hücre aracılığıyla immün tepki phytohemoglutanin- P (PHA-

P) ile enjeksiyondan 24 saat sonra ayak parmakları arasındaki deri kalınlığında artış


10

tespit etmişlerdir. 20 gün yemlerle beslendikten sonra heterofil ve limfositler

sayılmıştır. Aynı zamanda horozların %0.25’ lik 0,1 ml SRBC ile damar içine

inoküle edilmiştir. SRBC’ nin enjeksiyonu 27 gün sonra tekrarlanılmıştır. Her

enjeksiyondan 6 ve 20 gün sonra antikor sayısı tespit edilmiştir. Merkopto ethanol-

resistant (IgG) ve Merkopto ethanol-sensitive (IgM) antikorlar ikinci kez

ölçülmüştür. Heterofil A ve B hat horozlar için daha yüksek vitamin E seviyesi ile

birincil ve ikincil SRBC antikor seviyeleri korunmuştur, C hatları içinse seviyeler

baskılanmıştır. IgM ve IgG üzerine rasyondaki daha yüksek vitamin E’ nin etkisi ırka

bağlı olarak değişmiştir. Vitamin E ile besleme ile immün sistemin fagositik

yeteneğini geliştirmiştir.

Coetzee ve Hoffman (2001), etlik piliçlerde vitamin E ilaveli karma yemlerle

beslemenin buzdolabında veya dipfrizde saklanmış etlerin oksidatif stabilitesini

artırdığını saptamışlardır. Ayrıca araştırıcılar vitamin E kullanımının hayvanların

performansı, etlerin mikrobiyolojik yapısı, renk değişimi, yağ asitleri kompozisyonu,

post-mortem pH değişimi üzerinde etkili olmadığını ortaya koymuşlardır.

Gurne ve ark. (2001), vitamin E’ nin omega- 3 yağ asitlerince zengin yemlere

ilavesinin depolamaya bağlı olarak yumurta sarısı lipid peroksidasyonuna etkisini

araştırdıkları çalışmalarında, %1.5 balık yağı içeren yemlere en az 80 IU/kg vitamin

E ilave edilmesi gerektiğini bildirmişlerdir.

Servais ve ark. (2007), iskelet kasının atrofisini uyararak aktivitesini

azaltmışlardır. Oksidatif stres proteolizi harekete geçirerek kasları zayıflatabilir. Bu

çalışmada ratlarda iki hipotezin testi amaçlanmıştır. İlki, arka bacak kası (soleus kası)

atrofisini uyaran boşaltma kısmen karşı koymak için boşalma fazı esnasında

antioksidan vitamin E’ nin eklenmesi, ikinci olarak vitamin E eklenmesi calpains,

caspases-3, -9, -12 ve E3 ubiquitin ligases (MURF1 ve MAFbx)’ lerin azalmasıyla

kas proteolizinin oranını azaltacağıdır. Soleus kasının atrofisi (-49) arka bacaktan 14

gün boyunca vitamin E boşaltılması ile sadece %32 azalarak uyarılmıştır. Vitamin E

type I ve II lif ölçüsünde azalmayı kısmen önlemiştir. Vitamin E boşaltımı ile HSP

72 bileşimini arttırmış ve kas thiobarbituric asit reaktif madde seviyesinde artışa

neden olmuştur fakat boşaltmadan sonra glutathione okside olmasının azalmasının

düşük oranda, mRNA proteinlerinin ve antioksidan enzim aktivitelerinin (superoxide


11

dismutase, catalaz ve glutathione peroxidase) ayrılmasının daha fazla olması ile

başarısızlık oluşmuştur. Vitamin E muamelesi kas içerisine boşaltıldığında caspases-

9 ve -12 ve MURF1 transcriptlerinin reseptörlerinin artmasını büyük oranda

engellemiş ve µ-calpain, caspase-3, MAFbx mRNA reseptörlerinin büyük ölçüde

azaltmıştır. Sonuç olarak vitamin E’ nin koruyucu etkisi antioksidan özelliğinden

ziyade kas proteolizi ile ilgili genlerin değişiminden dolayı olabilir.

Carreras ve ark. (2004), tarafından enrofloxacin muamele edilmiş ve α-

tokoferol asetat eklenmiş yemlerle beslenen broilerlerin dokularındaki antibiyotik

kalıntısının tespit edilmesi ve oksidatif stabiliteyi belirlemeyi amaçlamışlardır. Tavuk

göğüs eti, but ve karaciğerdeki antibiyotik konsantrasyonları ve antioksidan

enzimlerin aktivitelerini tespit etmişlerdir. Kaslardaki TBA- reaktif maddeler

(TBARS)’ i uyaran vitamin E ölçülmüştür. Vitamin E’ nin antioksidan etkileri,

antioksidan eklenen diğer rasyon gruplarından TBARS değerlerini daha az oranda

etkilenmiştir. Diğer bir yandan antioksidan enzim aktiviteleri rasyon

muamelelerinden büyük ölçüde etkilenmemiştir. Dokudaki enrofloxacin’nin

konsantrasyonu kesimden önce 12 gün sonra geri çekildiğinde bile önemlidir. Aksine

önceki çalışmalardaki bulgular enrofloxacin, ciprofloxacin ile geniş ölçüde

metablizma için kullanılmamaktadır. Rasyona 100 mg/kg α- tokoferol asetat

eklenmesi göğüs kas örneklerinde bulunan antibiyotik üzerine önemli bir etkiye

sahip değildir. Antibiyotik muamelesi geri çekilmeksizin, α-tokopherol asetat

eklenmesi ile karşılaştırıldığında but ve karaciğer örneklerindeki enrofloxacin

seviyesinde önemli bir azalmaya neden olmuştur. Farklı moleküller arasında

karşılıklı interaksiyonlar, ilaç uygulaması ve doğru geri çekme zamanının saptandığı

göz önünde tutulduğunda dokudaki ilaç kalıntılarıyla değişebilmektedir.

Leshchinsky ve ark. (2002), rasyon vitamin E seviyesi (VE) ve broylerlerin

immün tepkileri arasındaki ilişkiyi üç deneme yürütmüşlerdir. Bağışıklık sistemi,

bronşit virüs enfeksiyonu (IBV), SRBC, brucella abortus (BA) antijenleri,

phytohemogglutinin A (PHA)’ nın mitojenik tepkisi, deriye ait basophil

hypersensitivity (CBH) ile PHA ve akut faz proteinleri (APP)’ leri ile heterophilia’ yı

başlatan lipopolisakkaritler olarak değerlendirildi. VE’ nin çeşitli seviyeleri (0, 10,

17.5, 25, 37.5, 50, 100 ve 200 IU/kg), 10.2 IU/kg VE içeren basal yeme (mısır-soya)


12

eklenmiştir. 0 ve 25 IU/kg eklenmiş vitamin E’ ler arasında seyreltilmiş IBV için

antikor üretiminde doza bağlı artış bulunmuştur ve daha yüksek seviyelerde daha

fazla artış olmamıştır. SRBC için antikor seviyeleri 50 IU/kg VE eklenmiş

tavuklarda 0 ile 200 IU/kg VE eklenenler karşılaştırıldığında daha yüksek olduğu

bulunmuştur. PHA (25 IU/kg yem) ve ConA (25 ve 50 IU/kg yem) için deneme 1’de

vitamin E eklenmesi ile mitojenik tepkiler baskılanmıştır. BA antijenlerine tepki

olarak antikor üretimi vitamin E tarafından etkilenmemiştir. Heterofil liposakkarit

enjeksiyonundan 6 saat sonra 50 IU/kg’ da düşüktür. VE’ nin orta seviyelerde

eklenmesi (deneme 1) (25 ve 50 IU/kg) en çok bağışıklık sistemini düzenlemiştir ve

yüksek seviyelerde daha az etkilidir.

2.2. Çiftlik ve Deney Hayvanlarının Rasyonlarında Biberiye Ekstraktının Kullanımına İlişkin Çalışmalar

Erkan ve ark. (2008), tarafından karnosik asit, rosmarinik asit ve sesomol gibi

üç saf bileşiğin yanı sıra biberiye ekstraktı ve çörek otu esansiyel yağının antioksidan

aktiviteleri DPPH ve ABTS radikal scavenging- assay ve ferric thiocyanate test

uygulaması ile incelenmiştir. Tüm 3 test metodu biberiye ekstaktının çörek otu

yağından daha yüksek antioksidan seviyeye sahip olduğunu göstermiştir. Farklı

testlerde saf bileşiklerin antioksidan aktivitelerinin yanı sıra varyasyon göstermiştir.

Bu bileşiğe özgü yapısal faktörlere bağlanmaktadır. Çörek otu yağının ve biberiye

ekstraktının fenolik içeriği aynı zamanda belirlenmiştir. Biberiye ekstaraktı çörek otu

yağından daha yüksek fenolik içeriğe sahip olduğu bulunmuştur.

Galobart ve ark. (2001), Omega-3 yağ asitleri ile zenginleştirilmiş yumurtanın

yağ oksidan dengesi üzerine, rasyona 500 ve 1000 mg/kg ticari biberiye ekstraktı ve

200 mg/kg α- tokoferol asetat eklenmesinin antioksidan etkileri karşılaştırmışlardır.

Taze yumurtada lipid hydroperoksit seviyesi ve manoldialdehit içeriği ile lipid

peroksidasyonu ölçülmüştür. Omega 3-FA zenginleştirilmiş yumurta üzerine rasyona

eklenen biberiye ektraktı ile karşılaştırıldığında lipid oksidasyon parametrelerinin hiç

biri üzerine etkisi olmamıştır.

Biberiye antioksidatif aktivite sergileyen şifalı bir bitkidir. Fenolik diterpene

karnosik asit temel olarak biberiye ve biberiye ekstraktında bu antioksidan etkilerden


13

sorumludur. Krause ve ark. (2000), tarafından HPLC (modified high-performance

liquid chromatografhy) metodu biberiye ekstraktındaki karnosik asitin belirlenmiş ve

yumurtada antioksidatif bileşik karnosik asitin biyoyararlılığı üzerine rasyon biberiye

ekstraktının etkisi değerlendirmişlerdir. Yumurta sarısında 20 ng/g karnosik asit

tespit edilmiş, ancak yumurta akında saptanmamıştır.

Rasooli ve ark. (2008), aflotoksin B1 (AFB1), gıda ve tarım ürünleri üzerinde

Aspergillus türleri tarafından yüksek bir şekilde toksik ve kansere neden olan

metabolitler üretmektedir. Doğal ürünler aflotoksinlerin hücresel etkilerini

düzenleyebilir ve bitkilerin aromatik organik bileşiklerinin, aflotoksinlerinin

üretimini kontrol altına aldığı ileri sürülmektedir. Hydrodistillation tarafından

Rosmarinus officinalis (RO) ve Trachyspermum copticum L. (TCL) dan elde edilen

esansiyel yağlar aflatoksin üretimini kontrol altına almaktadır. Yağların antifungal

aktiviteleri, aflotoksin üretimi ve Aspergillus parasiticus’un gelişiminin engellemesi

için özel bir kaynakla çalışılmıştır. Yağların minimal inhibitory (MIC) ve minimal

fungicidal (MFC) konsantrasyonları tespit edilmiştir. TCL yağı A. parasiticus’un

gelişiminde RO’ dan daha güçlü engelleyici bir etki göstermiştir. Aflotoksin

üretimini, her iki yağın 450 ppm dozu engellemiştir. Yağlar GC ve GC/MS

tarafından analiz edilmiştir. RO ve TCL yağının önemli bileşenleri piperitone

(%23.65), α-pinene (%14.94), limone(%14.89), 1.8-cineole (%7.43), tyhmol

(%37.2), p-cymene (%32.3), γ-terpine (%27.3). Sonuç olarak, esansiyel yağlar,

toksin yapan fungal enfeksiyonlardan korumak için bazı yiyecekler üzerinde

koruyucu materyaller olarak güvenli bir şekilde kullanılabilirler.

Lopez-Bote ve ark. (1998), etlik piliç yemlerine ilave edilen α-tokoferol

asetat, biberiye ve sarımsak ekstraktlarının, depolanan etlerin lipid peroksidasyonu

kolesterol oksidasyonu üzerine etkilerini araştırmışlardır. Tüm antioksidanlar

kontrole göre etin oksidatif stabilitesini artırmış ve kolesterol oksidasyonunu

engellemiştir. Ancak α-tokoferol asetat bitki ektraktlarına göre lipid oksidasyonu

açısından daha etkili olmuştur.

Smet ve ark. (2008), doğal tokoferoller (TC), biberiye (RO), yeşil çay (GT),

üzüm çekirdeği (GS) ve domates ekstraktları, broyler göğüs kasının antioksidatif

dengesini incelemek için %4 keten tohumu yağı içeren rasyona 100 ve 200 mg/kg


14

yem toplam konsantrasyonlarda tek tek ve kombinasyon oluşturularak eklemişlerdir.

Tek başına sentetik antioksidanların 300 mg/kg ve 200 mg/kg yem konsantrasyonda

α- tokoferol asetatla sentetik antioksidanın eklenmesi ile kontrol yemi olarak

kullanılmıştır. Taze yassı köfteler hazırlanmış ve 4˚C ışıkta saklanmıştır. 8 dk

dondurma ve gece çözülmeden sonra, diğer 3 yassı köfte hazırlanmış ve aynı şekilde

4˚C’de ışık altında saklanmıştır. Gözlem esnasında örneklerin antioksidatif sağlamlık

ölçüleri değerlendirilmiştir. Lipid oksidasyonu için 200 mg/kg α-tokoferol asetat ve

sentetik antioksidanlarla muamele ile TBA reaktif maddeleri (TBARS) değerleri en

düşük ürün elde edilmiştir. 100mg/kg TC, üzüm çekirdeği ve domates ekstraktı için

TBARS değerlerinde farklılık olmadığı gözlemlenmiştir (p>0.05). Aksine, GT 200

mg/kg’ da daha yüksek TBARS değerleri görülmüştür. TC, RO ve GT

kombinasyonlarının uygulaması sinerjik etkiler göstermemiştir fakat GT’ nin artan

dozlarıyla TBARS değerlerinde artış teyit edilmiştir. Protein oksidasyonu için farklı

antioksidan muameleleri arasında farklılıklar olmadığı (p>0.05) tespit edilmiştir.

Kasların α- tokoferol asetat bileşimi ile yemin α- tokoferol asetat bileşimi arasında

doğrusal bir ilişki göstermiştir, böylece α- tokoferol asetat diğer antioksidan

muamelelerinden yetersiz etkiler göstermemiştir. Özet olarak rasyon doğal

antioksidan ekstraktları, oksidasyona karşı koruma için α- tokoferol asetat ile

kombine edilen sentetik antioksidanlarla muameleden daha az etki göstermişlerdir.

Biberiye ekstarktının en güçlü antioksidan aktivite gösteren fenolik

bileşiğinin karnosik asit olduğu (Offord ve ark., 1997) ve hatta aktivitesinin diğer bir

fenolik bileşiği olan karnosol’ den 3 kat, sentetik bir antioksidan olan BHT ve BHA’

dan 7 kat daha yüksek olduğu bildirilmektedir (Richheimer ve ark., 1996).

Keokamnerd ve ark. (2007), tarafından 4 farklı ticari biberiye oleoresin

preparatları, %80 O2- %20 CO2’ le değiştirilmiş atmosfer tablalarında

paketlendikten sonra üreticinin tavsiye ettiği seviyelerde tavuk but etlerine

eklenmiştir. Biberiye preparatları yağda ve suda çözünebilme ve ayrışabilme

özelliğine sahiptirler. Tavuk etlerine biberiyenin eklenmesi saklama esnasında çiğ

etin görünüşü ve pişirilmiş etin tadı üzerine bütün pozitif etkilere sahiptir. Biberiye

eklenmesi ile bakteriyel büyüme üzerine etkisinin olmadığı gözlemlenmiştir. Ayrıca,

oksidasyon düşük TBA değerleri, düşük hexanol konsantrasyonları ve duyusal


15

puanlarını biberiyenin eklenmesi ile yavaşlamıştır. Renk (kırmızılık), kırmızılık

değerleri, ten rengi ve görsel puanlardaki yansıması olarak biberiye eklenen ve

biberiye eklenmeyen etler karşılaştırıldığında etteki sağlamlık daha fazla olduğu

bulunmuştur. 4 biberiye preparatı test edildiğinde yağda çözülebilir, daha konsantre

preparat (HT-O) diğer 3 tip testle karşılaştırıldığında korunmuş etin kalitesi üzerine

daha etkili olduğu saptanmıştır.

Kamel (2000), yem katkısı olarak kullanılan biberiye ve adaçayı

ekstraktlarının broyler etinde yağ oksidasyonuna karşı etkin oldukları, antioksidant

etkilerinin karotenoid ve flavonoidlerden kaynaklandığı, özellikle quercetin ve

silibinin reaktif oksijen türlerinin zararlı etkilerine karşı, E vitamininde bulunan

tokoferoller kadar hücre ve dokuları koruyabildiği belirlenmiştir.

Hernández ve ark. (2004), tarçın, biber, yabani mercanköşkü, ada çayı,

biberiye ve kekikten oluşan bitkisel ekstrakt karışımlarının, broylerlerin büyüme

performansı, besin madde sindirilebilirliği ve sindirim organlarının gelişimine

etkisini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada 4 muamele grubu (Kontrol; 10 ppm

avilamycin (AB); yabani mercanköşkü, tarçın ve biberden oluşan 200 ppm esans yağ

ekstraktı (EOE); ada çayı, kekik ve biberiyeden oluşan 5000 ppm Labiatae ekstrakt

(LE) grubu) oluşturmuşlardır. Deneme sonucunda yem tüketimi ve yemden

yararlanma oranı bakımından gruplar arasında farklılık gözlemlenmemiştir. 14-21.

günlük yaşlarda LE grubu, kontrol ve EOE grubundan daha hızlı büyümüşlerdir

(Sırasıyla; 68.8, 63.9, 61.6 g/gün). Antibiyotik ve bitkisel ekstrakt katkısı, besin

maddelerinin tüm sindirim sistemi ve ileum sindirilebilirliğini iyileştirmiştir.

Başlangıç yemi (1-21. gün) için, LE katkısı dışkının kuru madde sindirilebilirliğini

(P<0.01), tüm katkılar ise ham yağ sindirilebilirliğini iyileştirmiştir (P<0.001). Fakat

ham proteinin sindirilebilirliğini etkilememiştir (P>0.1). Başlangıç yemine (1-

21.gün), AB, EOE ve LE katkısı ileumda kuru madde ve nişastanın sindirilebilirliğini

arttırmış (P<0.01), fakat ham proteinin sindirilebilirliğini etkilememiştir (P>0.1).

Bütün katkılar bitiş yemlerinde (21-42), dışkı kuru madde ve ham protein

sindirilebilirliğini iyileştirmiştir. Bezel mide, taşlık, karaciğer, pankreas, kalın ve

ince bağırsak ağırlıklarında bir farklılık gözlemlenmemiştir. Ölüm oranı, LE ve EOE

rasyonları ile beslenen gruplarda, AB ve kontrol grubuyla kıyaslandığında daha


16

düşük bulunmuştur (sırasıyla % 3.3, 3.3, 6.6 ve 10). Çalışmada kullanılan bitkisel

ekstrakt karışımları, broyler yemlerinin sindirilebilirliğini iyileştirmiştir.

Sindirilebilirlik üzerine farklı katkıların etkileri performansı bir miktar iyileştirmiş,

fakat bu etki istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P>0.1).

2.3. Çiftlik ve Deney Hayvanlarının Rasyonlarında Kekik Yağının Kullanımına İlişkin Çalışmalar

Thymol ve carvacrolün, tavuklarda serum kolesterol konsantrasyonunu

düşürdüğü bildirilmiştir (Case, 1995). Thymol ve carvacrolün, kolesterolü düşürücü

etkisi, kolesterol sentez enzimi 3-hydroxy-3-methylglutaryl Co enzim A (HMG-

CoA)’nın inhibe edilmesine atfedilmektedir (Elson, 1995).

Bölükbaşı ve ark.(2007), mevcut çalışmada, rasyona kekiğin eklenmesi ile

yumurtacı tavukların performansı ve dışkıdaki E.coli konsantrasyonları üzerine

etkilerini incelemeyi amaç edinmişlerdir. 64 adet 24 haftalık yaşta White Lohman

LSL yumurtacı tavukları eşit bir şekilde tesadüfî olarak 4 gruba tahsis edilmiştir

(n=16). Her muamele 4 kez tekrarlanmıştır. Deneysel yemler bazal yeme % 0, 0,1,

0.5 ve 1 seviyelerde kekik eklenmesi ile hazırlanmıştır. %1 seviyesinde kekik

eklenen grup kontrol grubu ile karşılaştırıldığında yem tüketiminin azaldığını

bulmuşlardır. Buna karşılık yemden yaralanma oranı ve yumurtacı tavukların

yumurta üretimi %0,1 ve 0.5 seviyelerde kekik eklenen grupta iyileşmiştir. Aynı

zamanda %0,1 ve 0,5 kekik seviyesinin kullanımı yumurtacı tavuklarda dışkıda

E.coli konsantrasyonunu önemli bir şekilde azaltmıştır (p<0.05).

Lee ve ark. (2003), tıbbi bitkilerde bulunan esans yağlardan timol ve onun

izomeri olan karvakrolün broyler yemlerinde antibiyotiğe alternatif olabilirliğini

araştırmışlardır. Timol ve karvakrolün her biri, broyler yemlerine 0 ve 200 ppm

düzeylerinde katılırken, timol ve karvakrolün kolesterolü düşürücü etkilerini

belirlemek için de rasyona % 0 ve 1 oranlarında kolesterol ilavesi yapılmıştır.

Karvakrol, 0-28 günlük yaşta broylerlerin yemden yaralanma oranını iyileştirmiş,

yem alımı ve ağırlık kazancı ile birlikte plazma trigliserid düzeyi ve plazma

fosfolipid düzeyini önemli ölçüde düşürmüştür. Timolün ise bu parametreler üzerine

etkisi olmamıştır. Toplam plazma, HDL, karaciğer serbest ve esterleşmiş kolesterol


17

düzeyi, tim ol ve karvakrolün ilavesiyle değişmemiştir. Kolesterol ilavesiyle toplam

plazma kolesterol, plazma trigliserid, karaciğer serbest ve esterleşmiş kolesterol

düzeyi önemli ölçüde artarken, toplam kolesterol içersindeki HDL’nin oranı ve

plazma fosfolipid düzeyi önemli ölçüde azalmıştır. Araştırmacılar esans yağların

yemden yararlanma ve lipid metabolizması üzerine etkili olabileceği sonucuna

varmışlardır.

Avcı (2004), etlik piliç yemlerinde bitkisel ekstrakt kullanımının besi

performansına etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmıştır. Deneme, karma

yemde 50 ppm bitkisel ekstrakt katkısı olacak şekilde; kekik, rezene, zencefil,

biberiye ve çörek otu ve bunların hepsinin karışımını içeren gruplar ile herhangi bir

katkının kullanılmadığı kontrol grubu yanında organik asit ve mannanoligasakkarit

içeren ticari karma yem grubundan oluşmuştur. Etlik piliçlerin yem tüketimleri,

yemden yararlanma oranları, canlı ağırlık artışları ve ileum Enterobactericeae

populasyonlarının karma yeme ilave edilen ticari ve bitkisel esktrakt katkılarından

etkilendiklerini (P<0.05), karkas randımanları ve karaciğer ağırlıkların ise

uygulamadan etkilenmediklerini (P>0.05) bildirmiştir. Deneme sonunda en fazla

yem tüketimi ve canlı ağırlık kazancı kekik grubunda, en iyi yem değerlendirme

oranı ticari karma yem grubunda, en düşük enterobakter sayısı ve en yüksek karkas

randımanı rezene grubunda, en yüksek karaciğer ağırlığı kekik ve en düşük karaciğer

ağırlığı da biberiye grubunda bulunmuştur.

Botsoglou ve ark. (2003b), hindi yemlerine ilave edilen kekik esansiyel yağı

(100 ve 200 mg/kg) ile α- tokoferol asetatın (200 mg/kg) 9 gün gibi bir süreyle

buzdolabında depolanan çiğ ve pişmiş hindi göğüs ve but etlerinin lipid

oksidasyonuna karşı etkilerini araştırmışlardır. Kekik esansiyel yağının her iki düzeyi

ve α-tokoferol asetat hindi etlerinde lipid peroksidasyonunu kontrole göre önemli

düzeyde önlemiştir. Yüksek dozda kullanılan kekik (200 mg/kg) düşük dozda (100

mg/kg) kullanılana göre daha etkili olurken 200 mg/kg düzeyindeki kekik esansiyel

yağı α-tokoferol asetat ile benzer etki göstermiştir.

Catalá ve ark. (2004), bitkisel ekstraktların ve broylerlerin yetiştirilme

koşullarının bağırsak morfolojisi ve ileum sindirilebilirliği üzerine etkilerini

belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Dört grup oluşturulmuştur: Negatif


18

kontrol; pozitif kontrol; bitkisel ekstrakt (carvacrol, cinnamaldehyde ve capsaicin);

ve labiatae ekstrakt (rosemary, sage ve thymus). Birinci denemede hayvanlar kafeste

yetiştirilirken, ikinci denemede hayvanlar yerde yetiştirilmişlerdir. Birinci denemede

muamelelerin kript derinliği üzerine bir etkisinin olmadığı, 42. günde 21. güne göre

villilerin daha uzun ve kriptlerin daha derin olduğu belirlenmiştir. Her iki denemede

de villi uzunlukları ve villi yüzey alanları bitkisel ekstrakt ve labiatae ektsrakt ile

beslenen gruplarda önemli şekilde artmıştır. Kafeste beslenen broylerlerin villi

uzunlukları yerde beslenenlerden daha uzun olmuştur. Fakat birinci denemedeki

broylerlerin villileri daha ince olmaları nedeniyle, yüzey alanları daha az

bulunmuştur. 42. günde ileum kuru madde ve ham protein sindirilebilirliği kontrol

grubuna göre diğer tüm muamele gruplarında önemli düzeyde artmıştır. Sonuç

olarak; carvacrol, cinnamaldehyde ve capsaicin’den oluşan bitkisel ekstrakt

karışımının ve antibiyotiğin ince bağırsak morfolojisi üzerine pozitif etkilere sahip

olduğu saptanmıştır.

Denli ve ark. (2004), Japon bıldırcınlarının (Coturnix coturnix japonica)

rasyonlarına kekik (Tyhmus vulgaris L.), çörek otu (Nigella sativa L.) esansiyel

yağlarının ve flavomycin ilavesinin büyüme performansı, karkas ve bağırsak

özellikleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Denemede

kullanılan 160 adet bir günlük bıldırcınlar 4 gruba ayrılmışlardır. 1. grup kontrol

grubu, 2. grup bazal rasyona 10 ppm flavomycin ilavesi, 3. grup bazal rasyona 60

ppm kekik esansiyel yağı, 4. grup bazal rasyona 60 ppm çörek otu esansiyel yağı

ilavesi şeklinde oluşturulmuştur. Deneme 38 gün sürmüştür. Deneme süresince,

kekik esans yağı ve flavomycin ilavesi ağırlık kazancını ve yemden yararlanmayı

kontrol grubuyla mukayese edildiğinde olumlu bir şekilde etkilemiştir (P<0.05).

Karkas ağırlığı ve karkas randımanı bakımından muamele grupları arasında istatistiki

farklılık bulunamazken, karın yağı ağırlığı ve karın yağı yüzdesi, kekik esans yağı

ilave edilen grupta önemli düzeyde düşük bulunmuştur (P<0.05). Bağırsak ağırlığı ve

bağırsak uzunluğu, kekik ve çörek otu esans yağı içeren grupta artmıştır (P<0.05).

Taşlık ağırlığı ise muamelelerden etkilenmemiştir (P>0.05). Flavomycin ilave edilen

grupta da karaciğer ağırlığı muamele ve kontrol grubundan daha yüksek bulunmuştur

(P<0.05). Kekik ve çörek otu esans yağı içeren gruplarda bağırsak pH’sı, ise kontrol


19

ve flavomycin grubundan daha düşük bulunmuştur (P<0.05). Araştırıcılar, kekik

esans yağının bıldırcınlarda abdominal yağ yüzdesini azaltma eğiliminde olduğu ve

büyüme performansını iyileştirdiği sonucuna varmışlardır.

Botsoglou ve ark. (1997), thyme türü kekik ile beslenen yumurta tavuklarının

yumurtalarına söz konusu ürünün antioksidan aktif bileşenlerinin geçtiğini ve

böylece yumurta sarısı lipid oksidasyonunun, kontrol yemi ile beslenenlere göre,

önemli düzeyde azaldığını saptamışlardır.

Erener ve ark. (2005), etlik piliç karmalarına nane (mentol) veya kekik

(karvakrol) esans yağı ilavesinin büyüme, karkas ve sindirim sistemi özellikleri

üzerine etkilerini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Araştırmada günlük

yaşta karışık cinsiyetli toplam 312 adet Ross 308 etlik civciv kullanılmıştır. Civcivler

üç gruba ayrılarak, 1. Grup (kontrol) bazal karma, 2. Grup 100 ppm mentol ilave

edilmiş karma ve 3. Grup ise 100 ppm karvakrol ilave edilmiş karma ile beslenmiştir.

Karmaya karvakrol ilavesi 0-35 ve 0-42 günlük yaşlar arasında canlı ağırlık

kazancını ve yemden yararlanmayı mentol ilavesine göre artırmıştır (P<0.05). Kontol

ve karvakrol grupları, mentol grubundan daha yüksek karkas ağırlığına sahip

olmuştur (P<0.05). Karkas randımanı, yenilebilir iç organlar ve pankreas ağırlığı

bakımından gruplar arasında farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Karvakrol ilavesi

kontrol ve mentole göre karın yağı oranını artırmıştır. Bu sonuçlar etlik piliç

karmasına karvakrol ilavesinin; kontrol grubuna göre önemli bir etkisinin olmadığını

fakat mentol ilavesine göre büyüme performansı üzerine daha çok olumlu etki

yaptığını göstermektedir.

Dalkılıç ve ark. (2005), rasyona ilave edilen kekik ve anason yağları ile

antibiyotiğin, broylerlerde toplam kör bağırsak koliform bakteri sayısı üzerine

etkilerini araştırmışlardır. Günlük yaşta toplam 110 adet Ross-308 etlik civciv

kullanılmıştır. Hiçbir katkı maddesi katılmayan grup kontrol grubunu, 10 ppm

avilamisin katılan grup Antibiyotik, 100 ppm kekik yağı katılan grup Kekik-100, 200

ppm kekik yağı katılan grup Kekik-200, 400 ppm kekik yağı katılan grup Kekik-400,

100 ppm anason yağı katılan grup Anason-100, 200 ppm anason yağı katılan grup

Anason-200, 400 ppm anason yağı katılan grup Anason-400, 100 ppm kekik +

anason yağı katılan grup Kekik + Anason-100, 200 ppm kekik + anason yağı katılan


20

grup Kekik + Anason-200 ve 400 ppm kekik + anason yağı katılan grup Kekik +

Anason-400 grubunu oluşturmuştur. En yüksek koliform bakteri sayısı kontrol

grubunda (8.57 kob/g) tespit edilirken, bunu Kekik-100 (8.51 kob/g), Kekik-200

(7.78 kob/g), Anason-100 (7.17 kob/g), Kekik + Anason-100 (7.07 kob /g), Kekik-

400 (6.95 kob/g) ve Anason-200 (6.95 kob/g), Kekik + Anason-200 (6.94 kob/g),

Anason-400 (6.90 kob/g) ve antibiyotik grubu (6.90 kob/g) ile Kekik + Anason-400

(6.96 kob/g) grupları izlemiştir (p<0.01). Doz arttıkça esans yağların antimikrobiyel

etkileri de artmıştır. Kekik-400, Anason-200 ve 400 ile Kekik + Anason-200 grupları

antibiyotik grubuna benzer antimikrobiyel etki gösterirken, Kekik + Anason-400

muamelesinin kör bağırsak koliform bakteriler üzerine olan antimikrobiyel etkisinin

antibiyotikten daha güçlü olduğu saptanmıştır.

Şimşek ve ark. (2006), esans yağ karışımının (kekik, karanfil ve anason)

broylerlerde canlı ağırlık, karkas ve etlerin duyusal özellikleri üzerine etkilerini

belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Araştırmada 250 adet 5 günlük broyler

(Ross 308) civcivler her grupta 50 civciv olacak şekilde rastgele 5 gruba

ayrılmışlardır. İlave edilen esans yağ karışımı (EYK) ve antibiyotik araştırma

gruplarını oluşturmuştur. Buna göre temel rasyon verilen grup kontrol grubunu,

temel rasyona 100 ppm EYK katılan grup EYK-100, 200 ppm EYK katılan grup

EYK-200, 400 ppm EYK katılan grup EYK-400 ve %0.1 (10 mg/kg) avilamycin

katılan grup antibiyotik grubunu oluşturmuştur. Canlı ağırlık bakımından gruplar

arasında 20. günde istatistiksel olarak farklılık tespit edilmiş (P<0.01) ancak 40.

günde bu farklılık ortadan kalkmıştır (P>0.05), karkas özellikleri ve piliç etlerinin

duyusal özellikleri bakımından gruplar arasında farklılık bulunmamıştır (P>0.05).

2.4. Sıcaklık Stresi Uygulanan Çiftlik ve Deney Hayvanları Üzerinde Yapılan Çalışmalar

Mashaly ve ark. (2004), bağışıklık sistemi, yumurta kalitesi, yaşam gücü

üzerine yüksek sıcaklık ve rutubetin olumsuz etkilerini araştırdıkları çalışmada 180

adet 31 haftalık yaştaki yumurtacı tavuklar (pik üretimde) kullanmışlardır. 3

muamele grubu her biri 3 çevresel bölmede kafeslerde (4 tavuktan oluşan 15 kafes)

barındırılmıştır. Bu 3 muamele grubu kontrol (sürekli normal sıcaklık ve nispi


21

rutubet), geçişli (normal-yüksek sıcaklık ve rutubet) ve sıcaklık stresi (sürekli yüksek

sıcaklık ve rutubet) koşullarında 5 hafta boyunca tutulmuştur. Farklı üretim ve

bağışıklık parametreleri ölçülmüştür. Vücut ağırlığı ve yem tüketimi sıcaklık

stresindeki tavuklarda azalmıştır. Yumurta üretimi, yumurta ağırlığı, kabuk ağırlığı,

kabuk kalınlığı ve sıcak stresi grubunda tavuklar arasında önemli bir şekilde

kısıtlanmıştır. Ayrıca toplam beyaz kan hücreleri sayısı ve antikor üretimi sıcaklık

stresi grubunda önemli bir şekilde kısıtlanmıştır. Ek olarak ölüm oranı sıcaklık stresi

grubu, kontrol grubu ve geçişli sıcaklık grupları ile karşılaştırıldığında daha

yüksektir. T ve B limfosit aktiviteleri muamele gruplarının hiç birinde önemli bir

şekilde etkilenmemesine rağmen sıcaklık stresi grubundaki tavuklardaki limpositler

bir haftayı izleyen muameleyle en az aktiviteyi göstermiştir. Bu sonuçlar sıcaklık

stresinin üretim performansını sadece etkilemediğini ve aynı zamanda bağışıklık

sistemini inhibe ettiğini göstermiştir.

Franco- Jimenez ve ark. (2007), 80 hafta barındırılan Hy-line W-36, W-98 ve

Brown tavuklar yaklaşık olarak yumurta/tavuk sayısı aynıdır fakat sıcaklık stresi

boyunca performanstaki farklılıklar çok az bilinmektedir. İki deneme uygulanmıştır.

İlk deneme bağırsak Ca emilimi (CaT) karaciğer heat shock protein- 70 (HSP-70) ve

endokrin durumu sıcak stresinin başlatılmasından önce 1 saat geçici maruz

bırakıldığı sıcaklık stresi altında 3 farklı ırkta değerlendirilmiştir. İkinci denemede iki

farklı çevre sıcaklığında gözlemlenen W-36 ve W-98 arasındaki asit-baz dengesinde

farklılıklar değerlendirilmiştir. Diğeri gibi kontrol muamelesi, maruz bırakılma

öncesi ve bir faktör olarak ırk ile 3x2 faktöriyel kullanılarak tamamen tesadüfi olarak

dizayn edilen HSP 70 ve CaT verileri analiz edilmiştir. Östrojen ve progestron

verileri ilk faktör olarak ırk, ikinci faktör olarak kontrol ve maruz bırakma öncesi

muameleleri ve üçüncü faktör olarak kan ile 3x2x2 faktöriyelde tesadüf parselleri

deneme planı kullanılarak analiz edilmiştir. İkinci denemenin verileri faktör olarak,

kan, sıcaklık ve ırkla birlikte 2x2x2 faktöriyelde tesadüf parselleri deneme planı

kullanılarak analiz edilmiştir. Her iki denemede uygulanan method SAS mixed

model temel alınmıştır. Bu sonuçlar W-36’ da daha yüksek CaT ırk etkisi

göstermiştir. Sonuçlar, geçici maruz bırakma sıcak stresi ile karaciğer HSP70’ teki

değişiklikleri teşvik etmediğini göstermiştir. İkinci denemede W-36 için 22ºC’ de


22

değerler daha yüksek olduğunda CO2’ in kısmi basıncı hariç kan gaz değerleri ırklar

arasında farklılık yoktur. 38 ºC’ de her iki ırkta kan pH’ sında bir artış, HCO3- ’ a bir

azalma olmuştur. Sonuçlar, endokrin asit-baz dengesi ve Ca homeostasisi ve belirten

önemli faktörler sıcaklık toleransı için genetik farklılıklar değerlendirildiğinde

önemli olmaktadır.

Onbaşılar ve ark. (2005), yumurtacı tavukların stres parametreleri üzerine

kafes yoğunluğu ve kafes tabanının etkilerini incelemek amacıyla bir çalışma

yürütmüşlerdir. Toplam 162 Brown (Hy-Line Brown) yumurtacı tavuk 34 haftalık

yaşta bu denemede kullanılmıştır. Kompakt tip batarya kafesler 3 zemin

kullanılmıştır. Her tavuk taban alanı için 1968, 656 ve 393.8 cm2, 3 farklı kafes

yoğunluğunu elde etmek için 18 kafesin her birinde sırasıyla 1, 3 ve 5 tavuk olarak

dağıtılmıştır. Farklı kafes yoğunluğu ile aynı kafes sayısı 3 farklı batarya zeminine

sistematik bir şekilde dağıtılmıştır (İlk zemin= en üst, ikinci zemin= orta, üçüncü

zemin= alt). Vücut ağırlığı, ölüm oranı, yumurta ağırlığı, yumurta üretimi, yumurta

kalitesi özellikleri, yumurta sarsı kolesterol içeriği, kan plazmasının kortikosteron,

serum glukoz, toplam kolesterol ve trigliseritleri değerleri, heterofil-limfosit oranı

(H-L), atikor sayısı, tırnak uzunluğu skoru, ayak sağlığı skoru, tüy skoru, boyun

derisi yaralanmaları stresin bir göstergesi olarak alınmıştır. Birinci zemindeki

yumurta ağırlığı değerleri diğer zemindeki seviyelerden daha büyüktür (P<0.01). Her

kafeste 5 hayvan bulunan kafeste vücut ağırlığı (P<0.001), yumurta üretimi

(P<0.001), yumurta ağırlığı (P<0.001) ve tüy skoru (P<0.01) hususları diğer

gruplardan ortalama değerleri daha düşüktür (p0.01). Ayrıca ak indeksi (P<0.01),

hauh birimi (P<0.01), serum glukoz (P<0.001) ve H-L oranı (P<0.001) için ortalama

değerler önemli bir şekilde daha yüksektir. Serum kolesterolü 5 tavuk bulunandan 1

tavuk bulunan kafeste daha yüksek çıkmıştır, hâlbuki plazma korikosteron seviyesi

düşüktür. Antikor sayısı 1 tavuk bulunanla 3 ve 5 tavuk bulunan kafesteki tavuklarla

benzerdir. Yumurta kırılma direnci, sarı indeksi, yumurta kolesterol içeriği, ayak

sağlığı skoru değerleri kafes yoğunluğu ve zeminden etkilenmemiştir. Sonuç olarak

her kafese 3 tavuk dağıtılan kafeste sağlık ve refah üzerine ölçülebilir etki yoktur.

Rozenboim ve ark. (2007), sıcaklık stresi ile ilgili üreme yetersizlikleri

bilinen bir hadise olduğunu belirtmişlerdir. Ancak bu yetersizlikle ilgili mekanizma


23

yeterince anlaşılmamıştır. Yumurtalık fonksiyonları üzerine sıcaklık stresinin

doğrudan mümkün olan etkisini test etmek için 36 beyaz Leghorn yumurtacı tavuk

ışık kontrollü odalarda ve iki farklı sıcaklıkta bireysel kafeslerde barındırılmıştır. 31

haftalık yaşta, bir grup yüksek sıcaklıkta (42+-3ºC) 12 gün boyunca maruz bırakılmış

ve ikinci grup termonötral koşullarda (24 ile 26 ºC) korunmuştur ve kontrollü olarak

uygulanmıştır. Vücut sıcaklığı, yem tüketimi, yumurta üretimi ve yumurta ağırlığı

günlük kaydedilmiştir, heparinize edilmiş kan örnekleri luteinizing hormon, foliküler

stimulating hormon, progesterone, 17 β-estradial ve testostorone hormonlarının

plazma hormon seviyeleri için her 3 gün karıştırılmıştır. Her gruptaki hayvanların

yarısı 6 gün maruz bırakılmadan sonra öldürülmüştür, yumurtalık ve yumurta kanalı

ağırlığı tartılmıştır, ovulasyon öncesi foliküller uzaklaştırılmış ve cytochrome P 450

aromatase’ nın mRNA, 17 –α hiydroxylase için ekstrakte edilmiştir. Aynı prosedür 9

gün sonra tavukların geri kalanlarına tekrarlanmıştır. Kısa ve uzun süre sıcaklığa

maruz bırakma yumurta üretimi, yumurta ağırlığı, yumurtalık ağırlığı ve geniş

foliküllerin sayısında azalma ve önemli hipertermiye neden olmuştur. Ek olarak

sıcaklık stresine 2 gün maruz bırakıldıktan sonra plazma progesterone ve testosterone

hormonlarında önemli azalmalar tespit edilmiş, plazma 17β-estradial sıcaklık stresi

başladıktan 14 gün sonra önemli bir şekilde azalmıştır. Kısa süreli sıcaklık stresine

maruz bırakma cytocrome P 450 17–α hiydroxylaseın mRNA’da önemli bir

azalmaya eden olduğu, uzun süreli sıcaklık stresine maruz bırakma steroidogenic

enzimlerin mRNA’ sının boşaltımında önemli bir azalmaya neden olduğu da

saptanmıştır. Tüm deneme periyodu boyunca plazma luteinizing hormon ve

foliküller stimulatig hormon seviyelerinde önemli bir değişiklik olmadığı

bulunmuştur. Sonuç olarak yumurtalık fonksiyonları üzerine sıcaklık stresinin

doğruda etkisinin olduğu saptanmıştır.

3. MATERYAL VE METOD Şerife BEYAZITOĞLU

24

3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal 3.1.1. Hayvan Materyali

Araştırmada hayvan materyali olarak Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma ve

Uygulama Çiftliği Hayvancılık Şubesi’nden temin edilen 45 haftalık 72 adet Brown

Nick kahverengi yumurtacı tavuklar kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan tavuklar

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü’ndeki tam kontrollü

Yumurtacı Tavuk Deneme Ünitesi’nde 8 haftalık denemeye alınmışlardır.

3.1.2. Yem Materyali

Denemede yem materyali olarak Tavaş Yem Sanayi ve Ticaret A.Ş.’den

sağlanan standart (prebiotik, probiotik, enzim vb. özel katkı maddesi içermeyen,

mısır-soyaya dayalı) 1. dönem yumurtacı kafes tavuk yemi kullanılmıştır (Çizelge

3.1). Deneme süresince hayvanlara yem ve su serbest olarak verilmiştir.


25

Çizelge 3.1. Kafes Tavuğu 1. Dönem Yumurta Yemine ait Hammadde Bileşimi ve Hesaplanmış Besin Madde İçeriği

Denemede kullanılan Vitamin E Ekol Gıda Tarım Hayvancılık Pazarlama

San. Ve Tic. A.Ş.’ den, kekik yağı ve biberiye ekstaraktı soğuk damıtma yöntemi

ile elde edilmiş olup, biberiye ekstraktı Robertet Gül Yağı ve İtriyat Sanayi Ltd. Şti.

(Senir kasabası Keçiborlu/ ISPARTA)’dan, kekik yağı Manisa’dan temin edilmiştir.

Denemede kullanılan kekik yağının yağ asit komposizyonu Çizelge 3.2’ de ve

biberiye ekstaktının aktif medde bileşenleri Çizelge 3.3’ de verilmiştir.

Hammadde g/kg

MISIR 525.64 Soya Fasülyesi Küspesi (44) 164.52 Mısır Gluten Unu (55) 72.04 ATK-30 61.40 ETKEMIK 33/32 34.20 Mermer Tozu 86.81 Bitkisel Yağ (Soya Yağı) 40.00 D.C.P-18 8.04 Vitamin Karışımı 2.00 Soda 0.85 Mineral Karışımı 1.50 Tuz 3.00 Toplam 1000

Analizle Bulunan Besin Madde İçeriği %

Kuru Madde 88.29 Ham Protein 13.68 Ham Yağ 6.77 Ham Selüloz 18.00 Ham Kül 4.18

Hesaplanan Besin Madde İçeriği %

Metiyonin 0.34 Lizin 0.75 Metiyonin+Sisin 0.66 Arjinin 1.09 Triptofan 0.16 Kalsiyum 4.00 Yararlanılabilir Fosfor 0.44 Sodyum 0,18 ME (Kcal/Kg) 2870 1: Her 2 kg’lık vitamin karışımı: 12 000 000 IU Vitamin A, 3 500 000 IU Vitamin D3, 100 g Vitamin E, 3 g Vitamin K3, 2.5 g Vitamin B1, 6 g Vitamin B2, 25 g Niasin, 12 g Ca-D-Pantotenat, 15 mg Vitamin B12, 1.5 g Folik Asid, 150 mg D-Biotin, 100 g Vitamin C, 450 g Kolin Klorid, 2: Her 1 kg’lık mineral karışımı:100 mg Manganez, 25 g mg Demir, 65 g Çinko, 15 g Bakır, 0.25 g, Kobalt, 1 g İyot, 0.2 g Selenyum.


26

Çizelge 3.2.Denemede Kullanılan Kekik Yağının Yağ Asidi Komposizyonu

RT AREA % AREA BİLEŞEN CAS NUMBER

12.86 28495212 1.10 ALFA-THUJENE 2867 05 2 13.33 19489792 0.75 ALFA-PINENE 80-56-8 14.34 7200738 0.280 CAMPHENE 79-92-5 15.92 51855443 0.20 BETA-PINENE 127-91-3 16.55 32963060 1.27 BETA-MYRCENE 123-35-3 17.5 6448152 0.25 ALFA-PHELLANDRENE 99-83-2 18.12 42512720 1.64 ALFA-TERPINENE 99-86-5 18.81 226183936 8.73 BETA-CYMENE 535-77-3 18.85 13308704 0.51 LIMONENE 138-86-3 20.54 549143104 21.20 GAMMA-TERPINENE 99-85-4 21.12 8942807 0.35 TRANS-SABINENE HYDRATE 17699-16-0 21.5 2936370 0.11 ALFA-TERPINOLEN 586-62-9 22.47 54461636 2.10 LINALOOL 78-70-6 28.12 4682474 0.18 CARVACROL METHYL ETHER 6379-73-3 30.56 13848957 0.54 THYMOL 89-83-8 31.55 1476404480 57.01 CARVACROL 499-75-2 34.8 73817720 2.85 CARYOPHYLLENE 87-44-5 35.35 4741303 0.18 ALLOAROMADENDRENE 25246-27-9 35.93 3605221 0.14 ALFA-HUMULENE 6753-98-6 36.45 387594 0.015 GAMMA-CADINENE 39029-41-9 37.02 3156847 0.12 LEDENE 21747-46-6 37.36 2486714 0.10 BETA-BISABOLENE 495-61-4 37.8 723788 0.03 DELTA-CADINENE 483-76-1 40.01 2487601 0.10 (-)-SPATHULENOL 77171-55-2 40.19 6347205 0.25 CARYOPHYLLENE OXIDE 1139-30-6 TOPLAM 2589961678


27

Çizelge 3.3. Denemede Kullanılan Biberiye Ekstraktının Aktif Madde Bileşenleri

Deneme materyali olarak kullanılan kekik yağı ve biberiye ekstraktının aktif

madde bileşenlerinin analizini yapmak için her bir numuneden 50 µl alarak üzerine

1 ml hekzanla seyrelterek elde edilen bu numuneden de 1 ml alınarak GC-MS (Gas

Chromatography-Mass Spectrometry-Perkin Elmer Clarus 500) cihazına enjekte

RT AREA % AREA BİLEŞEN CAS NUMBER

13.29 44998324 1.93 ALFA-PINENE (DEXTRO) 7785-70-8 13.51 234649696 10.07 ALFA-PINENE 80-56-8 14.45 67961415 2.92 CAMPHENE 79-92-5 15.96 24257154 1.04 BETA-PINENE 127-91-3 16.59 88685616 1.81 BETA-MYRCNE 123-35-3 17.57 18199586 0.78 BETA-PHELLANDERENE 555-10-2 18.09 14529119 0.62 ALFA-TERPINENE 99-86-5 19.41 1215380096 52.17 1,8-CINEOLE 470-82-6 20.24 17390582 0.75 GAMMA-TERPINENE 99-85-4 21.49 8252855 0.35 ALFA-TERPINOLENE 586-62-9 21.93 1620892 0.07 P-CYMENENE 1195-32-0 22.42 22364780 0.96 LINALOOL 78-70-6 23.57 1845759 0.08 CHRYSANTHENONE 473-06-3 23.74 1044154 0.05 TRANS-LIMONENE OXIDE 4959-35-7 25.01 198818240 8.53 CAMPHOR 76-22-2 25.32 2957283 0.13 PINOCAMPHONE 547-60-4 25.98 82770912 3.55 BORNEOL 10385-78-1 26.11 25034752 1.08 TERPINENE-4-OL 562-74-3 26.84 46484256 2.00 ALFA-TERPINEOL 10482-56-1 27.83 13369560 0.57 BERBENONE 80-57-9 29.99 41379412 1.78 BORNYL ACETATE 76-49-3 30.8 3130017 0.13 CARVACROL 499-75-2 32.8 985653 0.04 BERGAMOTENE 13474-59-4 33.04 4387294 0.19 ALFA-COPAENE 3856-25-5 34.8 107664912 4.62 CARYOPHYLLENE 87-44-5 35.8 715833 0.40 AROMADENDRENE 489-39-4 35.51 879651 0.04 NERYL ACETONE 3879-26-3 35.93 18947858 0.81 ALFA-HUMULENE 6753-98-6 36.43 3587712 0.15 GAMMA-CADINENE 39029-41-9 36.54 973700 0.04 ALFA-CURCUMENE 644-30-4 36.93 544842 0.02 ZINGIBERENE 495-60-3 37.19 1493171 0.06 ALFA-MUUROLENE 31983-22-9 37.34 3568851 0.15 BETA-BISABOLENE 495-61-4 37.71 2389002 0.10 ALFA-AMORPHENE 483-75-0 37.8 4982502 0.21 DELTA-CADINENE 483-76-1 37.9 1160492 0.05 CARYOPHYLLENE OXIDE 1139-30-6 38.02 1015004 0.04 1 S-CIS-CALAMENENE 483-77-2 38.32 475016 0.02 ALFA-YLANGENE 14912-44-8 39.27 893552 0.04 DELTA-GUAIENE 3691-11-0 TOPLAM 2329789505


28

edilir. GC-MS cihazı koşulları; ilk faz olarak cihaz 60oC’de 10 dakika tutularak

4oC’lik artışlarla 220oC’ye gelindi. 2.faz olarak 220oC’de 10 dakika beklendikten

sonra 4oC’lik artışlarla 3.faza 250oC’ye gelindi. 3.fazda 20 dakika bekletilerek

okumalar yapıldı (GC-MS Cihaz ayarları; Enjeksiyon port sıcaklığı=220oC,

Taşıyıcı gaz= Helyum, MS=NIST, WILEY, NBS kütüphaneleri, Source Sıcaklığı=

200oC, Scan= 35 ile 425 Dalton, Column=60mX250nm).

3.1.3. Deneme Odası

Deneme odası 700*520*232 cm boyutlarında olup duvarları ısı alışverişini

önleyecek şekilde izole edilmiş yapay olarak aydınlatılmış bir odadır. Deneme

odasında iki blok kafes sistemi olup her blokta karşılıklı 3 kat ve her katta 6

bireysel kafes gözü bulunmak üzere toplam 72 bireysel kafes gözü bulunmaktadır.

Kafes blokları yan duvarlardan 107 cm uzaklıkta ve iki blok arasında 154 cm

boşluk olacak şekilde yerleştirilmiştir (Resim 3.1).

Deneme odasının sıcaklığı termostat kontrollü radyatör ve split klima ile

sağlanmıştır. Ayrıca deneme süresince deneme odası sıcaklığı her gün termometre

ile sürekli kontrol edilmiştir. Deneme, yüksek sıcaklığın (16 saat aydınlık periyotta

8 saat 34-36 °C ve 16 saat 22-24 °C) oluşturulduğu yumurtacı tavuk deneme

ünitesinde yürütülmüştür.

Deneme odasının aydınlatılması flüoresan lambalar ile sağlanmış ve deneme

süresince 16:8 saat aydınlık (22:00-06:00) karanlık (06:00-22:00) ışıklandırma

programı uygulanmıştır. Havalandırma ise duvara yerleştirilmiş 15 Kw/h kapasiteli

aspiratörle sağlanmıştır.


29

Resim 3.1. Deneme Ünitesinin Genel Görünümü

3.1.4. Kafes, Yemlik ve Suluklar

Deneme odasında 72 bireysel kafes olup bu kafeslerin her biri 35*45*40 cm

boyutlarındadır. Yemlikler kafeslerin önüne monte edilmiş sabit saç olukların içine

yerleştirilmiştir. Bu sabit saç olukların altına ise tel ızgara şeklindeki yumurta yolu

bulunmaktadır.

Yemlikler saçtan yapılmış olup 9*20*13 cm boyutlarındadır. Her bir kafeste

otomatik nipel suluk sistemi bulunmaktadır. Gübreler, helezonik götürücülü elle

çevirilen bant sistemdeki gübreliğe dökülmekte ve sıyırıcılar uzantısıyla banttan

uzaklaştırılmaktadır.

3.2. Metod

3.2.1. Deneme Planı Denemenin başlangıcından önce 2 hafta süreyle tavukların günlük yumurta

verimleri kaydedilmiş ve 2. haftanın sonunda canlı ağırlıkları belirlenerek ve buna

göre deneme desenine uygun olarak hayvanlar benzer canlı ağırlıkta ve benzer


30

yumurta veriminde olacak şekilde her birinde 18 yumurtacı tavuğun bulunduğu 4

muamele grubuna ayrılarak ve tamamen tesadüfî olarak bireysel kafeslere

yerleştirilmişlerdir. Araştırmada kullanılan tavuklar 2 haftalık geçiş süresi boyunca

ticari 1. dönem yumurtacı kafes yemi ile beslenirken, 8 haftalık deneme süresince

her grup kendine ait deneme yemi ile beslenmiştir. Denemenin planı Çizelge 3.4’de

verilmiştir.

Çizelge 3.4. Deneme grupları

Deneme Grupları Muameleler Ek Antioksidan İlavesi

1. Grup Kontrol Özel antioksidan ilavesiz-standart yem

2. Grup Vitamin E 200 mg/kg Alfa-tokoferol asetat ilaveli yem

3. Grup Kekik Esans Yağı 200 mg/kg Karvakrol ilaveli yem

4. Grup Biberiye Ekstraktı 200 mg/kg Karnosik asit ilaveli yem

Denemede, kullanılan yemler günlük olarak hazırlanmıştır. Denemede, 1.

grup standart 1. Dönem Yumurtacı Kafes Tavuk Yemi (prebiotik, probiotik, enzim

vb. özel katkı maddesi içermeyen, mısır- soyaya dayalı), 2. grup bazal rasyona

Vitamin E (200 mg/kg alfa- tokoferol asetat); 3. grup bazal rasyona Kekik esans

yağı (200 mg/kg Karvakrol) ve 4. grup bazal rasyona Biberiye ekstraktı (200 mg/kg

karnosik asit ) olacak şekilde vitamin E için α-tokoferol asetat, kekik esans yağı

için karvakrol ve biberiye ekstraktı için karnosik asit içerikleri yukarda açıklanan

dozlarda olacak şekilde hesaplanarak kilogram yeme; 2. Grup için 2 g Vitamin E, 3.

Grup için 0.35 ml kekik esans yağı ve 4. Grup için 0.3 g karnosik asit ilave

edilmiştir.

3.2.2. Yemlerin Besin Madde Analizleri

Denemede kullanılan rasyonların kuru madde, ham kül, ham yağ, ham

protein ve ham selüloz analizleri Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve

Hayvan Besleme Anabilim Dalı Laboratuarı’nda yapılmıştır. Kuru madde, ham kül,

ham yağ, ham protein ve ham selüloz analizleri Weende analiz sistemine göre

yapılmış, sonuçlar Çizelge 3.1.’de verilmiştir.


31

3.2.3. Canlı Ağırlık Değişiminin Belirlenmesi

Yumurtacı tavukların denemenin başında ve sonunda canlı ağırlıkları

belirlenmiş ve farkı canlı ağırlık değişimi olarak alınmıştır.

3.2.4. Yem Tüketiminin Belirlenmesi

Bireysel yem tüketimi günlük olarak belirlenmiş ve haftalık olarak

değerlendirmeye alınmıştır. Denemedeki tüm hayvanlara yemlikler aynı ağırlıkta

olacak şekilde (dara+yem) verilmiştir. Deneme süresince yem tüketiminin

belirlenmesi amacıyla tartımlar günde bir kez olmak üzere sabah saat 9.00’da

yapılmıştır. Tartım işlemine başlanmadan önce, yemlik oluklarına dökülen yemler

ait oldukları yemliğe geri doldurulmuş ve bu şekilde tartıma hazır hale getirilmiştir.

Yemlikler her gün aynı gruptan başlamak üzere 0.1 gr hassasiyetli terazide

tartılmıştır. Tartım sonucu bulunan değerler, dara+yem ağırlığından çıkarılarak her

bir hayvanın günlük yem tüketimleri bulunmuştur. Günlük belirlenen değerler

toplanarak haftalık yem tüketimi belirlenmiştir. Yemlikler tartımdan sonra, deneme

planında ön görülen şekilde karma yemle belirlenen ağırlıklara kadar doldurulmuş

ve kafes önlerine tekrar yerleştirilmiştir.

3.2.5. Yemden Yararlanma Etkinliğinin Belirlenmesi

Haftalık toplam yumurta veriminin o haftada tüketilen yem miktarına

bölünmesi ile yemden yararlanma etkinliği belirlenmiştir.

Yumurta Verimi (g) Yemden Yararlanma Etkinliği = -----------------------------

Yem Tüketimi (g)

3.2.6. Yumurta Verim ve Kalitesinin Belirlenmesi

Denemeye alıştırma döneminin başından denemenin son gününe kadar

yumurtalar günde bir kez saat 15.00’da toplanmıştır. Yumurta verimi barındırılan

tavuk başına günlük yumurta verimi var-yok olarak saptanmıştır. Yumurtalar


32

toplanmadan önce her yumurtanın üzerine ait olduğu grup/hayvan numarası

yazılmıştır. Toplanan yumurtalar bekletilmeden 0.1 g hassasiyetli terazide

tartılarak, her tavuğa ait olan yumurta verim cetveline ağırlıklarıyla birlikte, kırık,

çatlak ve kabuksuz olan yumurtalar belirtilerek kaydedilmiştir.

Yumurta kalitesi, haftada bir kez olmak üzere bir gün bekletilen yumurtalar

üzerinde yapılarak, elde edilen değerler her gruba ait yumurta kalitesi ile ilgili

cetvele kaydedilmiştir. Üzerinde ait olduğu grup ve hayvan numaraları yazılan

yumurtalar ilk önce 0.1g hassasiyetli terazide ağırlıkları tartıldıktan sonra, kumpas

ile yumurtaların eni ve boyu ölçülerek (Resim 3.2) yumurta kalite cetveline

kaydedilmiştir. Daha sonra yumurtalar kırılarak yumurta akından ayrılan yumurta

sarısının ağırlığı 0.1g hassasiyetteki terazide tartılmış (Resim 3.3), sarı yüksekliği,

sarı genişliği, ak yüksekliği, ak genişliği mikrometre ile ölçülmüş (Resim 3.4) ve

kalite cetveline kaydedilmiştir. Kabuk içinde ak kalmayacak şekilde temizlenerek

kabuk ağırlığı da ilgili cetvele kaydedilmiştir. Yumurta kabuğunun sivri, orta ve küt

kısımlarından alınan kabuk örnekleri mikrometrede kalınlıkları ölçülerek yumurta

kalite cetveline kaydedilmiştir (Resim 3.5). Yumurta kalitesi, alıştırma sürecinde

yapılmamış amaca yönelik vitamin E, karvakrol ve karnosik asit katkılı yemler

verilmeye başlandığı haftadan deneme sonuna kadar haftada bir kez olmak üzere 8

defa yapılmıştır.


33

Resim 3.2. Yumurta boyutunun ölçümü

Resim 3.3. Sarı ağırlığının tartımı

Resim 3.4. Ak yüksekliğinin ölçümü

Resim 3.5. Kabuk kalınlığının ölçümü

Yumurta iç ve dış kalite ölçütleri olarak; en-boy, kabuk ağırlığı, kabuk

kalınlığı (sivri-orta-küt), ak ve sarı ağırlığı, sarı renk skalası (Roche Sarı Renk

Yelpazesi,1-15), ak ve sarı yüksekliği, ak ve sarı çapı ölçümlenmiş, şekil indeksi

(1), sarı indeksi (2) ve ak indeksi (3) Haugh birimi (4) aşağıdaki şekilde

hesaplanmıştır (Şenköylü, 2001).

Hesaplamalar;

(1) şekil indeksi = (yumurtanın eni / yumurtanın boyu) x 100

(2) sarı indeksi = (sarı yüksekliği / sarı genişliği) x100

(3) ak indeksi = (katı albumin yüksekliği / (uzunluk + genişlik / 2)) x 100

(4) haugh birimi = 100 log (katı ak yüksekliği + 7.57 – 1,7 yumurta ağırlığı 0.37

3.2.7. Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Konsantrasyonunun Belirlenmesi

8 hafta süren denemede deneme başında, ortasında ve sonunda her gruptan

deneme başında tesadüfen belirlenmiş 8 hayvanın kanatlarından kanları heparinli

tüplere alınmış (Resim 3.6), santrifüj edildikten sonra Hayvan Besleme

Laboratuarı’nda otoanalizör cihazında (Resim 3.8) plazmalarda glukoz, kolesterol

ve trigliserid analizleri; ticari kitler (glucose GOD-PAP; cholesterol CHOD-PAD;


34

triglycerides GPO-PAP; Roche Diagnostics, GmbH, Germany) kullanılarak

analizleri yapılıncaya kadar –25°C’de saklanmıştır.

Resim 3.6. Tavuklardan kan alımının Görünümü

Resim 3.7. Serum Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Analizlerinde Kullanılan Otoanalizör Cihazı

3.2.8. Plazma Total Antioksidan Düzeyinin Belirlenmesi

Toplam antioksidan kapasitenin belirlenmesi amacıyla ilgili kitler yardımıyla

plazmada total antioksidan analizi yapılmıştır. Analizde Standart 1’in hazırlanması

için küvete 800 mikro litre Reagent 1 (assay buffer) konularak üzerine 50 mikro litre

Standart 1 eklenmiştir. Standart 2’nin hazırlanması için küvete 800 mikro litre

Reagent 1 (assay buffer) konmuş üzerine 50 mikro litre Standart 2 eklenmiştir. Örnek

için küvete 800 mikro litre Reagent 1 (assay buffer) konulmuş üzerine 50 mikro

örnek eklenmiştir. Elde edilen karışımlar 660 nm’de spektrofotometrede başlangıç

absorbansı olarak okunmuştur. Aynı küvetlere 125 mikro litre Reagent 2 eklenerek

37 °C’lik sıcak su banyosunda 5 dakika inkübe edilmiştir. 660 nm’de ikinci kez

absorbansı okunup formülde yerine konularak plazma total antioksidan içeriği

belirlenmiştir. Total antioksidan kapasite analizi; ticari kit (Rel-Assay-Dragrastics-

Total Antioxidant Status) kullanılarak analizi yapılıncaya kadar –25°C’de

saklanmıştır.


35

Standart 1’in Absorbansı = (Standart 1’in ikinci absorbansı – Standart

1’in birinci absorbansı)

Standart 2’in Absorbansı = (Standart 2’in ikinci absorbansı – Standart

2’in birinci absorbansı)

Örneğin Absorbansı = (Örneğin ikinci absorbansı – Örneğin birinci

absorbansı)

Sonuç= (Standart 1’in absorbansı – Örneğin absorbansı / Standart 1’in

absorbansı – Standart 2’nin absorbansı) * Standart 2’nin değeri (20)

3.2.9. Plazma Lipit Peroksidasyon Düzeyinin Belirlenmesi

Her gruptan, grup ortalamasına en yakın canlı ağırlığa sahip 5 hayvandan

elde edilen plazmalar lipit peroksidasyon analizine (Yoshoiko ve ark., 1979) tabi

tutulmuştur. Yapılan analizde %25’lik TCA (trikloroasetik asit), %1’lik TBA

(tiyobarbütirik asit), %0.9’luk izotonik reaktifler kullanılmıştır. İlk olarak 500 mikro

litre örneğin üzerine 500 mikro litre %25’lik TCA ve 500 mikro litre %0.9’luk

izotonik reaktifler eklenmiştir. Elde edilen karışım vortekslenerek 15 dakika oda

sıcaklığında inkübasyona bırakılmıştır. Daha sonra 4000 rpm’de 10 dakika santrifüj

edilmiştir. Santrifüj sonrası elde edilen süpernatanttan 500 mikro litre alınarak

üzerine 500 mikro litre %1’lik TBA eklenmiş ve karıştırılmıştır. Elde edilen yeni

karışım 90 °C 1 saat su banyosunda inkübe edilmiştir. İnkübasyon sonrası tüpler buz

ile muamele edilerek soğutulmuştur. Bu işlemler sonrasında karışım 532 nm dalga

boyunda spektrofotometrede okutulmuştur. Bulunan değer formülde yerine

konularak plazmadaki lipit peroksidasyon içeriği belirlenmiştir. Formülde kullanılan

standardın hazırlanması için; konsantre 1,1,3,3-tetraethoxypropane solusyonundan

250 mikrolitre alınıp 100 ml deiyonize suya eklenmiştir. Daha sonra bu 100 ml’lik

yeni solusyondan 100 mikrolitre alınıp 100 mililitre deiyonize suya eklenmiştir. Son

konsantrasyon 10 mikromolar olmuştur. Sonuç aşağıdaki formülde hesaplanmıştır.


36

Standart Konsant. (10 mikromolar)*Numune Absorbansı

Numune Konsantrasyonu = --------------------------------------------------------------------

Standart Absorbansı

3.2.10. Plazma Kalsiyum Düzeyinin Belirlenmesi

8 hafta süren denemede, her gruptan deneme başında tesadüfen belirlenmiş 5

hayvandan deneme başı, ikinci, dördüncü, altıncı ve sekizinci haftalarda kanat altı

venlerden heparinli tüplere kan alınmış, santrifüj edildikten sonra Hayvan Besleme

Laboratuarı’nda mevcut olan Varyan AA240FS Fast Sequential Atomik Absorbsiyon

Spektrometre cihazında üretici firmanın önerdiği AA93 nolu metoda uygun olarak

kalsiyum analiz yapılmıştır.

3.2.11. İstatistiki İşlemler

Denemede elde edilen veriler SAS (1996) paket programı kullanılarak deneme

modeline (tesadüf parselleri deneme planı) uygun olarak General Linear Model

(PROC GLM) prosedürü ile varyans analizine tabi tutulmuştur.Deneme planına ait

matematik model aşağıda verilmiştir.

yij= µ + αi + eij

μ= populasyonun ortalaması

αi= muameleye ait etki payı

eij= hata

Araştırma sonunda elde edilen bulgular grup ortalamaları, gruplar arası

farklılığın standart hatası (SED) ve gruplara ait ortalamaların karşılaştırılmasında

DUNCAN çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır (Bek ve Efe, 1988).

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Şerife BEYAZITOĞLU

37

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

Mevcut çalışma yüksek sıcaklık altında yetiştirilen yumurtacı tavukların

rasyonlarına ilave edilen Vitamin E, kekik esans yağı ve biberiye ekstraktının

antioksidant yapı, kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri

üzerine etkileri belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Denemede elde edilen bulgular

aşağıda verilmiştir.

4.1. Yem Tüketimi

Kilogram yeme 200 mg vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilaveli

rasyonla beslenen grupların haftalık yem tüketimine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1' de

verilmiştir. Deneme süresince yeme ilave edilen antioksidant etkili katkılar

(muamele) yem tüketimi üzerine önemli bir etkiye sahip olmamıştır (P>0.05).

İlk hafta yem tüketimi üzerine rasyona biberiye ekstraktının ilave edilmesi ile

kontrol grubundan sonra en fazla yem tüketimi bu grupta gözlenmiş ve üçüncü

haftada aynı şekilde bir artış görülmüş, fakat istatistikî olarak etki önemsiz

bulunmuştur (P>0.05). Daha sonraki haftalara bakıldığında ise dördüncü haftadan

itibaren kontrol yeminden sonra en fazla tüketilen yem kekik yağı ilave edilen yem

olmuş, fakat istatistikî açıdan etki önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Vitamin E ilave

edilen yemin tüketimi incelendiğinde ise gruplar arasında en az tüketilen yem

olmuştur. Ortalama ve ya toplam yem tüketimi dikkate alındığında; kontrol grubu ile

diğer gruplar karşılaştırıldığında kekik yağı ilave edilen yemle hemen hemen benzer

şekilde bir tüketim gözlemlenmiştir. Rasyona ilave edilen antioksidanların yem

tüketimi üzerine etkisi haftalara göre farklılık göstermemiştir (P>0.05). Yem

tüketiminin düşük olması ve gruplar arasında farklılığın olmamasının nedeni, yüksek

çevre sıcaklığına bağlı olarak tavukların yem tüketimini azaltmasıdır. Çünkü

organizma içine alınan her bir birim yem organizmada ısı artışına sebep olmaktadır.

Yüksek sıcaklık altında dışarıya ısı saçımının azalması ve vücutta ısı birikiminin

artması nedeniyle havyan yemin termojenik etkisini minimize etmek amacıyla yem

tüketimini azaltmaktadır. Bununla birlikte 10- 34˚C arasında tavukların yem

tüketimindeki değişimini doğrusal değil, daha çok eğrisel olduğu bildirilmiştir.

(Marsden ve Morris, 1987)


38

Yem tüketimi açısından denemede elde edilen bulgular bazı araştırmacıların

çalışmalarıyla uyum içerisinde olmuştur. Mashaly ve ark.(2004), bağışıklık sistemi,

yumurta kalitesi, yaşam gücü üzerine yüksek sıcaklık ve rutubetin olumsuz etkilerini

araştırmışlar. Vücut ağırlığı ve yem tüketimi sıcaklık stresindeki gruptaki tavuklarda

azalmıştır. Yumurta üretimi, yumurta ağırlığı, kabuk ağırlığı, kabuk kalınlığı ve sıcak

stresi grubunda tavuklar arasında önemli bir şekilde kısıtlanmıştır. Ayrıca toplam

beyaz kan hücreleri sayısı ve antikor üretimi sıcaklık stresi grubunda önemli bir

şekilde kısıtlanmıştır. Lee ve ark.(2003), tıbbi bitkilerde bulunan esans yağlardan

timol ve onun izomeri olan karvakrolün broyler yemlerinde antibiyotiğe alternatif

olabilirliğini araştırmışlardır. Karvakrol, 0-28 günlük yaşta broylerlerin yemden

yaralanma oranını iyileştirmiş, yem alımı ve ağırlık kazancı ile birlikte plazma

trigliserid düzeyi ve plazma fosfolipid düzeyini önemli ölçüde düşürmüştür.

Hernández ve ark.(2004), tarçın, biber, yabani mercanköşkü, ada çayı, biberiye ve

kekikten oluşan bitkisel ekstrakt karışımlarının, broylerlerin büyüme performansı,

besin madde sindirilebilirliği ve sindirim organlarının gelişimine etkisini belirlemek

amacıyla bir çalışma yürütmüşler ve deneme sonucunda yem tüketimi ve yemden

yararlanma oranı bakımından gruplar arasında farklılık gözlemlenmemiştir.

Çizelge 4.1. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı ve Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi Üzerine Etkileri

Parametre Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı SED Önem Düzeyi Kontrol Vit. E Kekik Biberiye

Deneme Başı Canlı Ağırlık (g) 1711 1698 1680 1699 0.12 0.963 Deneme Sonu Canlı Ağırlık (g) 1730 1691 1686 1694 0.11 0.835 Yem Tüketimi (g /7 Gün)

1. Hafta 758.6 702.0 713.6 715.3 0.06 0.267 2. Hafta 713.7 687.1 687.1 678.0 0.09 0.645 3. Hafta 699.9 681.1 688.6 694.1 0.11 0.918 4. Hafta 747.3 695.9 737.3 719.1 0.06 0.241 5. Hafta 744.1 679.0 731.2 703.1 0.03 0.062 6. Hafta 714.8 671.8 682.3 680.3 0.09 0.529 7. Hafta 670.8 609.4 662.0 652.5 0.04 0.093 8. Hafta 734.8 664.4 712.7 694.6 0.03 0.071

Toplam Yem Tüketimi (g /56 Gün) 5784 5320 5615 5537 0.04 0.122

Ortalama Yem Tüketimi (g / Tavuk / 7 Gün) 723.3 665.0 722.1 692.1 0.03 0.085

YT: Yem Tüketimi, TYT: Toplam Yem Tüketimi (g/56 gün), OYT: Ortalama Yem Tüketimi (g/tavuk/7gün).


39

Şekil 4.1. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı ve Biberiye

Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi Üzerine Etkileri

4.2. Yemden Yaralanma Etkinliği

Deneme süresince haftalık ve yemden yararlanma etkinliği ilişkin elde edilen

bulgular Çizelge 4.2' de verilmiştir.

Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının yemden

yararlanma etkinliği üzerine etkisi incelendiğinde; denemenin ilk haftası önemli etki

görülmüştür (P<0.05). Rasyona ilave edilen biberiye ekstraktı grubunun birinci hafta

yemden yararlanma etkinliğinde bir iyileşme görülmüş (P<0.05), kekik yağı ilave

edilen grupta ise yemden yaralanma etkinliğinde diğer gruplara nazaran düşüş

görülmüştür. Denemenin diğer haftaları incelendiğinde ikinci ve dördüncü haftada da

yemden yaralanma etkinliği üzerinde önemli etkiler saptanmıştır (P<0.05). Yine aynı

şekilde yemden yaralanma etkinliği biberiye ekstraktı ilave edilen grupta iyileşme

görülmüştür (P<0.05).

Yemden yararlanma etkinliği bakımından denemede elde edilen bulgular bazı

araştırmacıların çalışmalarıyla uyum içerisinde olmuştur. Bölükbaşı ve ark.(2007),

mevcut çalışmada, rasyona kekiğin eklenmesi ile yumurtacı tavukların performansı

ve dışkıdaki E.coli konsantrasyonları üzerine etkilerini inceledikleri çalışmalarında;

bazal yeme % 0, 0,1, 0.5 ve 1 seviyelerde kekik eklemişlerdir. %1 seviyesinde kekik

eklenen grup kontrol grubu ile karşılaştırıldığında yem tüketimi azalmıştır. Buna

karşılık yemden yaralanma etkinliği ve yumurtacı tavukların yumurta üretimi %0,1

ve 0.5 seviyelerde kekik eklenen grupta iyileşmiştir. Lee ve ark.(2003), tıbbi


40

bitkilerde bulunan esans yağlardan timol ve onun izomeri olan karvakrolün broyler

yemlerinde antibiyotiğe alternatif olabilirliğini irdeledikleri çalışmalarında; esans

yağların yemden yararlanma ve lipid metabolizması üzerine etkili olabileceği

sonucuna varmışlardır. Avcı (2004), etlik piliç yemlerinde bitkisel ekstrakt

kullanımının besi performansına etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmış ve

deneme sonunda en fazla yem tüketimi ve canlı ağırlık kazancı kekik grubunda, en

iyi yem değerlendirme oranı ticari karma yem grubunda, en düşük enterobakter

sayısı ve en yüksek karkas randımanı rezene grubunda, en yüksek karaciğer ağırlığı

kekik ve en düşük karaciğer ağırlığı da biberiye grubunda bulunmuştur. Denli ve

ark.(2004), Japon bıldırcınlarının (Coturnix coturnix japonica) rasyonlarına kekik

(Tyhmus vulgaris L.), çörek otu (Nigella sativa L.) esansiyel yağlarının ve

flavomycin ilavesinin büyüme performansı, karkas ve bağırsak özellikleri üzerine

etkilerini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlar ve kekik esans yağı ve

flavomycin ilavesi ağırlık kazancını ve yemden yararlanmayı kontrol grubuyla

mukayese edildiğinde olumlu bir şekilde etkilemiştir (P<0.05). Şahin ve ark.(2002),

tarafından, yumurtacı Japon bıldırcınlarında yüksek çevre sıcaklığının (34˚C)

yumurta üretimi, yumurta kalitesi, besinlerin sindirilebilirliği ve yumurta sarısının

mineral madde içeriği üzerine rasyona vitamin E eklenmesi (dl-α- tokoferol asetat)

ile bu olumsuz etkileri azaltabileceğini incelenmiş, sıcaklık stresi koşullarında

yetiştirilen bıldırcınlarda 250 ve 500 mg/kg yem vitamin E eklenmesi ile yemden

yararlanma oranında iyileşme (P<0.01) görülmüştür.

Yüksek çevre sıcaklığı, yalnızca yem tüketimi ve canlı ağırlık kazancını

düşürmemekte aynı zamanda yemden yaralanma etkinliğini de önemli düzeyde

kötüleştirmektedir. Bu da sıcaklık stresi altında yumurta veriminin yem tüketimine

oranla daha fazla düşmesinden kaynaklanmaktadır. Yemden yararlanma oranında

görülen bu düşüklüğün temel sebebi fizyolojik ve metabolik hormonlar arasındaki

dengenin katabolik hormonlar lehine bozulmasının payı büyük olabilir (Webster,

1983). Deneme bulgularına bakıldığında kekik yağı eklenen grupta bazı haftalarda

gözlenen yemden yaralanma oranındaki bu iyileşme kekik yağının iştah açıcı

özelliğinden kaynaklanabilir.


41

Çizelge 4.2. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yemden Yararlanma Oranı (YYO) Üzerine Etkileri

Yemden Yararlanma Etkinliği (Yumurta Verimi/Yem Tüketimi, 7 gün)

Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı SED Önem Düzeyi Kontrol Vit. E Kekik Biberiye

1. hafta 0.41 0.58 0.55 0.61 0.01 0.011 2. hafta 0.61 0.61 0.55 0.61 0.02 0.043 3. hafta 0.57 0.59 0.58 0.58 0.12 0.910 4. hafta 0.56 0.56 0.51 0.56 0.03 0.055 5. hafta 0.57 0.57 0.52 0.57 0.04 0.111 6. hafta 0.60 0.59 0.55 0.57 0.06 0.279 7. hafta 0.59 0.66 0.55 0.63 0.04 0.125 8. hafta 0.54 0.55 0.53 0.58 0.08 0.392

Ortalama Yemden Yararlanma Etkinliği 0.55 0.58 0.54 0.59 0.02 0.031 YYO: Yemden Yararlanma Oranı (Yumurta Verimi/Yem Tüketimi, 7 gün), TYYO: Toplam Yemden Yararlanma Oranı (56 gün).

Şekil 4.2. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının

Yumurta Tavuklarının Yemden Yararlanma Etkinliği(YYO) Üzerine Etkileri

4.3. Yumurta Verimi

Sekiz haftalık araştırma sonunda elde edilen ortalama yumurta ağırlığı ve

toplam yumurta ağırlığına ilişkin bulgular Çizelge 4.3’ de verilmiştir. Rasyona ilave

edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının ortalama yumurta ağırlığı

(g/yumurta) üzerine önemli bir etki görülmemiştir (P>0.05). Ortalama yumurta

ağırlıkları hafta hafta incelendiğinde gruplar arasında hiçbir faklılık bulunmamıştır

(P>0.05). Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının toplam

yumurta ağırlığı (g/tavuk/7 gün) haftalar bakımından incelendiğinde ilk hafta toplam

yumurta ağırlığı en yüksek biberiye ekstraktı ile beslenen grupta gözlenmiştir fakat

istatistikî açıdan etki önemli bulunmamıştır (P>0.05). Aynı şekilde üçüncü, yedinci

ve sekizinci haftalardaki toplam yumurta ağırlığı ve sekiz haftanın toplam yumurta


42

ağırlığı (g/tavuk/56 gün) en yüksek biberiye ekstraktı ile beslenen grupta

gözlenmiştir fakat istatistikî açıdan bu etki önemli bulunmamıştır (P>0.05). Ortalama

yumurta ağırlığı (g/tavuk/gün) kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta en yüksek

grup olarak gözlenmiş; ancak etki önemli bulunmamıştır (P>0.05). Mashaly ve ark.

(2004), bağışıklık sistemi, yumurta kalitesi, yaşama gücü üzerine yüksek sıcaklık ve

rutubetin olumsuz etkilerini araştırmışlar ve yumurta üretimi, yumurta ağırlığı, kabuk

ağırlığı, kabuk kalınlığı ve sıcak stresi grubunda tavuklar arasında önemli bir şekilde

kısıtlanmıştır.

Yumurta tavukları üzerinde yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar;

yüksek çevre sıcaklığının yol açtığı sıcaklık stresinin verimi ve yumurta ağırlığını

olumsuz yönde etkilediğini göstermektedir. Sıcaklık stresi altında yetiştirilen

yumurta tavuklarında görülen performans düşüklüğü temelde yüksek çevre sıcaklığı

altında yem tüketiminde görülen azalmanın neden olduğu besin madde alımındaki

eksikliğe bağlanabilir.

Çizelge 4.3. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Verimi Üzerine Etkileri

Parametre Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı

SED Önem Düzeyi Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye Ek.

Ortalama yumurta ağırlığı 1. hafta 65.49 63.76 63.91 64.08 0.10 0.632 2. hafta 64.98 63.22 63.27 63.02 0.08 0.465 3. hafta 65.01 63.66 63.15 63.61 0.09 0.542 4. hafta 64.62 63.74 63.50 63.37 0.11 0.847 5. hafta 65.79 63.60 63.52 64.00 0.08 0.402 6. hafta 64.62 63.23 63.30 64.06 0.11 0.797 7. hafta 65.05 63.02 63.44 63.80 0.09 0.568 8. hafta 65.15 63.89 62.86 63.73 0.09 0.523

Toplam yumurta ağırlığı 1. hafta 312.29 405.03 397.70 430.77 0.04 0.152 2. hafta 431.30 416.64 387.97 410.13 0.05 0.161 3. hafta 396.58 397.44 395.06 403.09 0.12 0.968 4. hafta 416.76 385.83 376.84 402.19 0.04 0.118 5. hafta 421.31 393.99 376.16 402.53 0.04 0.098 6. hafta 424.82 401.34 386.82 393.52 0.06 0.210 7. hafta 392.71 396.08 371.49 413.12 0.03 0.063 8. hafta 393.54 363.47 371.95 406.32 0.04 0.086

Toplam yumurta ağırlığı 3189.31 3068.66 3056.31 3281.83 0.05 0.165 Ortalama yumurta ağırlığı 56.96 57.57 57.73 56.16 0.09 0.481


43

Şekil 4.3. Rasyona İlave edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye

Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Ağırlığı Üzerine Etkileri

Şekil 4.4. Rasyona İlave edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının

Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Ağırlığı Üzerine Etkileri 4.4. Sekiz Hafta Süresince Elde Edilen Yumurtaların Ortalama Yumurta Kalite Kriterlerine İlişkin Bulgular

Kilogram yeme 200mg Vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilaveli

rasyonla beslenen grupların sekiz hafta süresince elde edilen yumurtaların ortalama

yumurta kalitesi üzerine etkisiyle ilgili sonuçlar Çizelge 4.4' de verilmiştir.

Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının yumurta

kalite ölçütleri üzerine olan etkileri incelendiğinde önemli bir etki bulunmamıştır

(P>0.05). Ancak tüm parametreler tek tek incelendiğinde yumurta kalite ölçütlerinin

belirlenmesinde kullanılan şekil indeks değeri rasyona vitamin E, kekik yağı,


44

biberiye ekstraktı ilavesinden etkilenmemiştir (P>0.05); fakat biberiye ekstraktı

eklenen grupta en ideal değerler gözlemlenmiştir. Şekil indeksi pazarlama ve

paketlemede önemli bir unsurdur. Şekil indeksinde ideal değer 72-76’dır. Şekil

indeks değeri 76’dan büyük ise yumurtalar yuvarlak, 72’den küçük ise yumurtalar

sivri olmaktadır. Rasyona kekik yağı ilave edilmesi ile en yuvarlak yumurta şekli

görülmüştür, bu sırayı daha sonra vitamin E ilave edilmiş yemle beslenen tavukların

yumurtası, sonra kontrol yemi ile beslenen tavukların yumurtası ve en normale yakın

olan biberiye ekstraktı ilave edilmiş yemle beslenen tavukların yumurtası olmuştur.


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yumurta Şekil İndeksi Üzerine Etkileri

Mevcut çalışmada, yüzde sarı ağırlığı rasyona biberiye ekstraktı eklenmesi ile

bir artış göstermiştir fakat muamele üzerine önemli bir etki bulunmamıştır (P>0.05),

yine aynı şekilde rasyona biberiye yağı ilave edilmesi ile yumurta sarısı renk skoru

en iyi olarak bulunmuş fakat muamele üzerine önemli bir etki göstermemiştir

(P>0.05).

Rasyona kekik yağı ilave edilen yemle beslenen tavukların yumurtalarının

sarı yüksekliği ve sarı indeksi diğer muamele gruplarına kıyasla iyileşmiştir fakat

muamele üzerine önemli bir etkisi bulunmamaktadır (P>0.05). Sarı yüksekliğinin

fazla olması yumurtanın daha dayanıklı ve taze olduğunun göstergelerinden bir

tanesidir. Bu nedenle bu şekilde bir artış tüketici isteğine uygun bir ürün eldesi

meydana getirecektir.


45


Yumurta Tavuklarının Yumurta Sarı İndeksi Üzerine Etkileri

Diğer bir kalite ölçütü olan ak yüksekliği, rasyona kekik yağı ilave edilmesi

ile diğer gruplara göre bir iyileşme göstermiş fakat bu parametre üzerine önemli bir

etki göstermemiştir (P>0.05). Yine aynı şekilde yumurta kalitesi bakımından bir

kriter olarak değerlendirilen ak yüksekliği istenen değeri rasyona kekik yağı

eklenmesi ile göstermiştir. Ayrıca ak genişliği ve ak uzunluğu da bu yemlerle

beslenen tavukların yumurtasında istenmeyen bir şekilde çok fazla dağınık değildir,

en düşük bu grupta bulunmuştur ve bu parametre üzerine etkisi önemli

bulunmamıştır (P>0.05). Ak indeksi yine rasyona kekik yağı ilave edilmesi ile en iyi

değerleri göstermiştir ve muamelelerin bu parametre üzerine etkisi önemli

bulunmamıştır (P>0.05).


Yumurta Tavuklarının Yumurta Ak İndeksi Üzerine Etkileri


46

Haugh birimi rasyona vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave

edilmesi ile hemen hemen aynı etkileri göstermiştir ve değerler 79’un üzerinde

olduğu için mükemmel sınıfına girmektedirler fakat bu muamelelerin Haugh birimi

üzerine etkisi önemli bulunmamıştır (P>0.05).

Türk Standartları Enstitüsü yumurtaları Haugh Birimine göre aşağıdaki gibi

sınıflandırılmaktadır. Yumurta kalitesinin belirlenmesinde kullanılan bu birimde 79

ve yukarısı AA (mükemmel) olarak belirtilmiştir.

Sınıflar Haugh Birimi

AA (Mükemmel) ≥79 A (İyi) 55-78 B (Kötü) 31-54 C (Çok kötü) ≤30


Yumurta Tavuklarının Yumurta Haugh Birimi Üzerine Etkileri

Deneme bulguları incelendiğinde, yüzde kabuk ağırlığı ve kabuk kalınlığı en

fazla rasyona vitamin E ilave edilen yemle beslenen tavukların yumurtasında

görülmüştür fakat bu parametreler üzerine önemli bir etkisi bulunmamıştır (P>0.05).

Kabuk kırılma direnci değerleri incelendiğinde ise yine kekik yağı ilaveli yemle

beslenen tavuklarım yumurtası daha yüksek çıkmıştır. Yani yumurta kalite ölçütleri

bakımından bu sonuç sağlam yumurta elde edilmesinin göstergesidir fakat kabuk

kalınlığı üzerine önemli bir etkisi bulunmamıştır (P>0.05).

Şahin ve ark.(2002), tarafından, yumurtacı Japon bıldırcınlarında yüksek

çevre sıcaklığının (34˚C) yumurta üretimi, yumurta kalitesi, besinlerin


47

sindirilebilirliği ve yumurta sarısının mineral madde içeriği üzerine rasyona Vitamin

E eklenmesi (dl-α- tokoferol asetat) ile bu olumsuz etkileri azaltabileceğini tespit

etmeyi amaçlamışlar ve sonuç olarak, sıcaklık stresi koşullarında yetiştirilen

bıldırcınlarda 250 ve 500 mg/kg yem Vitamin E eklenmesi ile yemden yararlanma

oranında iyileşme, yumurta üretimi, yem tüketimi ve vücut ağırlığında bir artış

bulunmuştur. Benzer şekilde yumurta ağırlığı, yumurta özgül ağırlığı, yumurta kabuk

kalınlığı ve haugh birimi Vitamin E eklenmesi ile pozitif olarak etkilenmiştir.

Mashaly ve ark. (2004), bağışıklık sistemi, yumurta kalitesi, yaşam gücü üzerine

yüksek sıcaklık ve rutubetin olumsuz etkilerini araştırmışlar ve Yumurta üretimi,

yumurta ağırlığı, kabuk ağırlığı, kabuk kalınlığı ve sıcak stresi grubunda tavuklar

arasında önemli bir şekilde kısıtlanmıştır.

Yüksek çevre sıcaklığının neden olduğu verim düşüklüğünün daha çok kan

kalsiyum konsantrasyonu ile ilgili olduğunu ve yüksek sıcaklık nedeniyle kanın

kalsiyum taşıma kapasitesinde önemli oranda düşmeler görülmektedir. Sıcaklık stresi

yumurtlama zamanı ve yumurta oluşumu üzerine de etkilidir. Sıcaklık stresi altında

yumurta kabuğu oluşumunun uzadığı bildirilmiştir. Sıcaklık stresi altında elde edilen

bozuk şekilli yumurtaların oluşumundan yumurtalıktan çok yumurta yolunun sıcaklık

stresinden etkilendiği görülmüştür. Yüksek çevre sıcaklığının organizmada yol açtığı

fizyolojik ve metabolik değişimler yumurta kalitesini olumsuz yönde etkilemekte

buna bağlı olarak da yumurta verimi, ağırlığı ve kabuk kalitesinde önemli oranda

düşme, kırık-çatlak yumurta miktarında önemli oranda artış olmaktadır.

Sıcaklık stresi altındaki yumurta tavuklarında görülen solunum hızında artma

ve kan karbondioksit miktarında ortaya çıkan düşmeye bağlı olarak yumurta kabuğu

bezinde oluşan karbonik asit miktarında da azalmalar (karbondioksite duyulan

gereksinim nedeniyle denge karbonik asitin karbonik anhidraz etkisi altında su ve

karbondioksite parçalanması yönünde) olmakta ve bu da kabuğu oluşturacak

karbonat miktarında azalmalara neden olmaktadır. Bu arada sıcaklık stresi etkisiyle

kandaki kalsiyum konsantrasyonu da düşmektedir.


48

Çizelge 4.4. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Dördüncü Hafta Yumurta Kalitesi Üzerine Etkileri

Parametre Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı

SED Önem Düzeyi Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye.

Yumurta Verimi (g/gün) 65.51 63.93 64.08 64.27 0.09 0.560 Skor 11.23 11.29 11.14 11.39 0.11 0.880 Yumurtanın Eni (mm) 44.69 44.29 44.48 44.32 0.08 0.410 Yumurtanın Boyu (mm) 58.09 57.52 57.32 57.93 0.11 0.900 Şekil Indeksi 76.94 77.04 77.62 76.54 0.12 0.920 Kabuk Ağırlığı (g) 6.79 6.73 6.46 6.64 0.14 0.270 Sarı Ağırlığı (g) 15.40 15.23 15.19 15.35 0.05 0.180 Ak Ağırlığı (g) 43.32 44.82 42.44 42.27 0.08 0.470 Sarı Ağırlığı (%) 23.56 23.81 23.82 23.91 0.05 0.150 Kabuk Ağırlığı (%) 10.39 10.53 10.09 10.33 0.12 0.126 Ak Ağırlığı (%) 68.38 70.47 70.84 69.84 0.09 0.610 Sarı Yüksekliği (mm) 18.00 17.96 18.08 18.02 0.04 0.110 Sarı Genişliği (mm) 34.53 33.99 33.66 34.60 0.13 0.170 Sarı İndeksi 52.17 52.88 54.06 52.11 0.16 0.700 Ak Yüksekliği (mm) 7.25 7.36 7.79 7.49 0.12 0.950 Ak Genişliği (mm) 68.44 65.53 64.87 66.78 0.16 0.830 Ak Uzunluğu (mm) 89.45 87.77 85.59 87.69 0.16 0.700 Ak İndeksi 9.23 9.70 10.44 9.80 0.14 0.420 Haugh Birimi 83.14 84.28 86.81 84.86 0.13 0.190 Kırılma Direnci (kg/cm2) 1.07 1.04 1.11 1.08 0.06 0.210 Yumurta Kabuk Kalınlığı (µm)

Küt 344.40 342.68 333.20 340.60 0.10 0.660 Orta 367.82 368.16 357.16 360.04 0.11 0.770 Sivri 355.54 358.82 343.18 350.86 0.11 0.770 Ortalama 355.92 356.55 344.51 350.50 0.11 0.780

4.5. Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu (mg/dl)

Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı değerleri sabit tutularak, ortası

ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid

konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen

veriler Çizelge 4.5’ da verilmiş, bu verilere ilişkin grafik, Şekil 4.9’ te sunulmuştur.


49

Çizelge 4.5. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine Etkileri (mg/dl)

Plazma glukoz seviyeleri incelendiğinde deneme başı glukoz konsantrasyonu

bakımından gruplar arasında çok farlılık bulunmamasına rağmen en yüksek glukoz

konsantrasyonu kontrol yemi alan gruplarda ve en düşük glukoz konsantrasyonu ise

vitamin E ilaveli yemle beslenen grupta görülmüştür fakat muamelelerin glukoz

konsantrasyonu üzerine bir etkisinin olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Bu değerler

denemenin ikinci haftasında da yaklaşık bu sonuçları gösterirken denemenin

dördüncü haftasına bakıldığında en yüksek glukoz konsantrasyonunun biberiye

ekstraktı ilaveli yemle beslenen grupta, en düşük değerin ise vitamin E ilaveli yemle

beslenen grupta saptanmıştır. Muamelelerin glukoz konsantrasyonu üzerine önemli

bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur (P<0.05).

Plazma kolesterol konsantrasyonları incelendiğinde rasyona vitamin E, kekik

yağı ve biberiye ekstraktının ilave edilmesi ile ikinci hafta plazma kolesterol

Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı SED Önem Düzeyi

Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye.

Gluk

oz (m

g/dl

)

Deneme Başı 272.20 246.20 264.60 246.40 0.13 0.353

2. Hafta 230.40 230.80 220.20 246.80 0.11 0.240

4. Hafta 380.40 356.00 360.40 390.80 0.04 0.047

6. Hafta 375.00 366.80 374.80 366.00 0.16 0.500

8. Hafta 304.60 285.00 208.20 224.80 0.07 0.101

Ortalama 312.52 296.96 285.64 294.96 0.08 0.127

Koles

tero

l (m

g/dl

)

Deneme Başı 403.40 391.40 436.00 418.00 0.06 0.066

2. Hafta 183.60 133.00 159.20 181.60 0.06 0.069

4. Hafta 163.60 166.40 172.40 142.80 0.14 0.410

6. Hafta 264.40 285.40 308.40 266.80 0.05 0.047

8. Hafta 146.40 197.20 240.60 191.40 0.04 0.034

Ortalama 232.28 234.68 263.36 240.12 0.04 0.026

Trig

liser

id (m

g/dl

)

Deneme Başı 265.80 438.20 455.80 368.20 0.12 0.255

2. Hafta 1027.20 733.40 725.80 1049.60 0.02 0.010

4. Hafta 472.00 386.20 414.00 625.80 0.12 0.269

6. Hafta 433.80 453.60 448.40 503.80 0.18 0.632

8. Hafta 581.60 672.60 551.60 544.60 0.18 0.644

Ortalama 556.08 536.80 519.12 618.40 0.01 0.372


50

konsantrasyonu üzerine önemli bir etki gözlenmemekle birlikte (P>0.05), en yüksek

kolesterol konsantrasyonu kontrol grubunda, en düşük ise vitamin E ilaveli yemle

beslenen grupta görülmüştür. Denemenin dördüncü haftasına bakıldığında ise yine

plazma kolesterol konsantrasyonu üzerine muamelelerin bir etkisi bulunmamakla

birlikte (P>0.05) en düşük kolesterol konsantrasyonu biberiye ekstraktı ilaveli yemle

beslenen grupta, en yüksek ise kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta bulunmuştur.

Denemenin altıncı haftasındaki plazma kolesterol konsantrasyonları rasyona ilave

edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktından önemli bir şekilde etkilenmiş

(P<0.05) ve kontrol grubundan sonra en düşük kolesterol konsantrasyonu biberiye

ekstraktı ilaveli yemle beslenen grupta ve en yüksek ise kekik yağı ilaveli yemle

beslenen grupta gözlemlenmiştir. Denemenin sekizinci haftasında da bu etkiler aynı

benzer saptanmıştır (P<0.05). Ortalama kolesterol konsantrasyonları incelendiğinde

ise muamele gruplarının plazma kolesterol konsantrasyonu üzerine önemli bir etkisi

bulunurken (P<0.05) en düşük kolesterol konsantrasyonunu vitamin E ilaveli yemle

beslenen grup gösterirken, en yüksek kolesterol konsantrasyonunu ise yine diğer

haftalarda da olduğu gibi kekik yağı ilaveli yemle beslenen grup göstermiştir.

Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma

trigliserit konsantrasyonu üzerine önemli etkilere sahip olduğu saptanmıştır.

Denemenin ikinci haftasında muamele gruplarının plazma trigliserit konsantrasyonu

üzerine etkisi önemli bulunmuş (P<0.05); en yüksek plazma trigliserit

konsantrasyonunun biberiye ekstraktı ilaveli yemle beslenen grupta, en düşük ise

kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta gözlemlenmiştir. Ortalama plazma trigliserit

konsantrasyonu üzerine muamele gruplarının etkisi önemli bulunmuş (P<0.05), yine

aynı şekilde en yüksek plazma trigliserit konsantrasyonunun biberiye ekstraktı ilaveli

yemle beslenen grupta ve en düşük ise kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta

saptanmıştır.

Plazma glukoz, kolesterol ve trigliserit bakımından denemede elde edilen

bulgular değişik araştırmalardan elde edilen bulgularla çelişmektedir. Bu durum

sıcaklık stresinin meydana getirdiği bazı metabolik değişimlere atfedilebilir. Thymol

ve carvacrolün, tavuklarda serum kolesterol konsantrasyonunu düşürdüğü

bildirilmiştir (Case, 1995). Thymol ve carvacrolün, kolesterolü düşürücü etkisi,


51

kolesterol sentez enzimi 3-hydroxy-3-methylglutaryl Co enzim A (HMG-CoA)’nın

inhibe edilmesine atfedilmektedir (Elson, 1995). Lee ve ark.(2003), tıbbi bitkilerde

bulunan esans yağlardan timol ve onun izomeri olan karvakrolün broyler yemlerinde

antibiyotiğe alternatif olabilirliğini araştırmışlardır ve toplam plazma, HDL,

karaciğer serbest ve esterleşmiş kolesterol düzeyi, timol ve karvakrolün ilavesiyle

değişmemiştir. Kolesterol ilavesiyle toplam plazma kolesterol, plazma trigliserid,

karaciğer serbest ve esterleşmiş kolesterol düzeyi önemli ölçüde artarken, toplam

kolesterol içersindeki HDL’nin oranı ve plazma fosfolipid düzeyi önemli ölçüde

azalmıştır. Araştırmacılar esans yağların yemden yararlanma ve lipid metabolizması

üzerine etkili olabileceği sonucuna varmışlardır. Onbaşılar ve ark. (2005), yumurtacı

tavukların stres parametreleri üzerine kafes yoğunluğu ve kafes tabanının etkilerini

incelemek amacıyla bir çalışma yürütmüşlerdir ve serum glukoz (P<0.001) ve H-L

oranı (P<0.001) için ortalama değerler önemli bir şekilde daha yüksektir. Serum

kolesterolü 5 tavuk bulunandan 1 tavuk bulunan kafeste daha yüksek çıkmıştır,

hâlbuki plazma korikosteron seviyesi düşüktür.

0

100

200

300

400

500

600

700

Glukoz Kolesterol Trigliserid

mg/dl

Kontrol

Vit. E

Kekik Yağı

Biberiye Ekst.


Yumurta Tavuklarının Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine Etkileri (mg/dl)

Yüksek sıcaklık altında yetiştirilen tavuklarda fizyolojik ve davranışsal

değişimler yanında yüksek sıcaklığa özel olmayan fakat genel stres durumunu

yansıtan bir dizi metabolik değişimlerde ortaya çıkmaktadır. Bu değişimler genel

stres reaksiyonu olarak tanımlanmakta ve nerohumoral mekanizma tarafından


52

kontrol edilmektedir. Organizmanın stresi tanıması sinirsel yolla olmaktadır. Alarm

reaksiyonu olarak adlandırılan bu fazda kan basıncı, kas ve sinirsel hassasiyet

artmakta, solunum hızı ve kan şeker düzeyi yükselmektedir. Bu değişimlerden

adrenalin hormonu sorumludur. Alarm fazında stres yapıcı etmen tanınmakta ve aynı

anda neroendokrin reaksiyonda devreye sokulmaktadır. Bu reaksiyonda stresin

varlığı hipotalamusa iletilmekte bu organda hipofizden ACTH hormon salgısı

sağlamak üzere kortikotropin serbestleştirici hormon salgılamaktadır. Stres

reaksiyonunun ikinci fazını oluşturan ve karşı koyma aşaması olarak adlandırılan bu

fazda artan ACTH düzeyine cevap olarak adrenal koteksten kotikosteroid

hormonlarının kana verilmesi sağlanmaktadır. Kan kortikosteroid düzeyi artarken,

adrenal korteksten kolesterol ve askorbik asit boşaltımı olmaktadır. Kortikosteroid

hormonlar temel katabolik hormonlar olarak bilinmekte ve doğrudan

glukoneojenesisi uyararak organizmada karbonhidrat olmayan diğer besinlerin

glukoz yıkımını başlatmakta, kanda glukoz, kolesterol, serbest yağ asitleri, protein

olmayan nitrojenli bileşikler, üre, potasyum ve kalsiyum düzeyleri artarken sodyum

ve klor düzeyleri ise düşmektedir (Siegel, 1980). Kanda artan kotrikosteroid

hormonu adrenal medullayıda uyararak adrenalin ve nor-adrenalin hormonlarının

salgılanmasını da ayrıca uyarmakta ve bu hormonlar ise insülin ve büyüme hormonu

salgılanmasını düşürmektedir. Ayrıca stres yapıcı etken sinirsel yolla pankreası da

uyararak glukagon hormonu sentezini artırmaktadır (Freeman ve Manning, 1976).

Tüm bu metabolik değişimler, kan biyokimyasındaki değişimlerle kendini

göstermektedir. Bu koşullar altında farklı antioksidan etkili doğal katkıların önemli

etkiler icra ettiği gözlenmektedir.

4.6. Plazma Lipid Peroksidasyon Konsantrasyonu


ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Lipid Peroksidasyon

konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen

veriler Çizelge 4.6’ da verilmiş, bu verilere ilişkin grafik, Şekil 4.10’ da sunulmuştur.


53

Çizelge 4.6. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma LPO (Lipit Peroksidasyon) Düzeyi Üzerine Etkileri

LPO (mmol/L) Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı


Deneme başı 13.28 9.11 12.98 8.31 0.13 0.357

2. hafta 6.25 11.27 4.08 10.71 0.15 0.451

4. hafta 9.97 8.09 8.09 9.64 0.18 0.659 6. hafta 8.37 8.19 7.37 5.60 0.15 0.471

8. hafta 8.50 7.59 6.09 6.91 0.19 0.720 Ortalama 8.98 8.84 7.43 7.93 0.20 0.796


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Lipit Peroksidasyon KonsantrasyonuÜzerine Etkileri

Plazma lipit peroksidasyon konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave

edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma lipit peroksidasyon

konsantrasyonları üzerine önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Haftalara

genel olarak bir bakıldığında lipit peroksidasyon konsantrasyonunun haftalara göre

değiştiği gözlemlenmektedir. Ortalama lipit peroksidasyon konsantrasyonu ise kekik

yağı ilave edilen yemle beslenen grupta daha düşük çıkmıştır fakat önemli bir etki

bulunmamıştır (P>0.05).

Plazma lipit peroksidasyon konsantrasyonu bakımından denemede elde edilen

bulgular bazı çalışma bulgularıyla uyumlu bulunurken, bazılarıyla ise çelişkili

bulunmuştur. Şahin ve ark.(2002), tarafından Cobb-500 erkek broylerleri kullanılan

bu çalışma; vitamin E (dl-α-tocopherol acetate), vitamin A (retinol) ve onların

kompozisyonlarının yüksek sıcaklık altında yetiştirilen broylerlerde kan ve karaciğer


54

MDA (yağ oksidasyonunun bir indikatörü), Fe, Zn, Cu ve Cr konsantrasyonları

üzerinde etkilerini değerlendirmek amacıyla yürütülmüşler ve kan MDA seviyeleri

kontrol grubu ile karşılaştırıldığında vitamin E, vitamin A (P<0.05) ve vitamin E+A

gruplarında (sırasıyla 1,3, 1,5 ve 0.95 nmol/ml) azalmıştır. Pal ve ark.(2002), %4

balık yağı ile omega-3 yağ asitleri içeriği artırılmış yumurta tavuğu yemlerine α-

tokoferol asetat (30 ve 60 mg/kg) ilavesi ile yumurta sarısı lipid peroksidasyonunun

(TBARS değeri) önemli düzeyde engellediğinin sonucuna varmışlardır. Grune ve

ark.(2001), vitamin E’ nin omega- 3 yağ asitlerince zengin yemlere ilavesinin

depolamaya bağlı olarak yumurta sarısı lipid peroksidasyonuna etkisini araştırdıkları

çalışmalarında, %1.5 balık yağı içeren yemlere en az 80 IU/kg Vitamin E ilave

edilmesi gerektiğini bildirmişlerdir. Galobart ve ark.(2001), Omega-3 yağ asitleri ile

zenginleştirilmiş yumurtanın yağ: oksidan dengesi üzerine, rasyona 500 ve 1000

mg/kg ticari biberiye ekstraktı ve 200 mg/kg α- tokoferol asetat eklenmesinin

antioksidan etkileri karşılaştırmışlardır. Taze yumurtada lipid hydroperoksit seviyesi

ve manoldialdehit içeriği ile lipid peroksidasyonu ölçülmüştür. Aynı zamanda lipid

oksidasyonu ölçülmüştür. Omega 3-FA zenginleştirilmiş yumurta üzerine rasyona

eklenen biberiye ektraktı ile karşılaştırıldığında lipid oksidasyon parametrelerinin hiç

biri üzerine etkisi olmamıştır. Lopez-Bote ve ark. (1998), etlik piliç yemlerine ilave

edilen α- tokoferol asetat, biberiye ve sarımsak ekstraktlarının, depolanan etlerin

lipid peroksidasyonu kolesterol oksidasyonu üzerine etkilerini araştırmışlardır. Tüm

antioksidanlar kontrole göre etin oksidatif stabilitesini artırmış ve kolesterol

oksidasyonunu engellemiştir. Ancak α- tokoferol asetat bitki ektraktlarına göre lipid

oksidasyonu açısından daha etkili olmuştur. Botsoglou ve ark. (2003b), hindi

yemlerine ilave edilen kekik esansiyel yağı (100 ve 200 mg/kg) ile α- tokoferol

asetatın (200 mg/kg) 9 gün gibi bir süreyle buzdolabında depolanan çiğ ve pişmiş

hindi göğüs ve but etlerinin lipid oksidasyonuna karşı etkilerini araştırmışlardır.

Kekik esansiyel yağının her iki düzeyi ve α- tokoferol asetat hindi etlerinde lipid

peroksidasyonunu kontrole göre önemli düzeyde önlemiştir. Botsoglou ve ark.

(1997), thyme türü kekik ile beslenen yumurta tavuklarının yumurtalarına söz konusu

ürünün antioksidan aktif bileşenlerinin geçtiğini ve böylece yumurta sarısı lipid


55

oksidasyonunun, kontrol yemi ile beslenenlere göre, önemli düzeyde azaldığını

saptamışlardır.

4.7. Plazma Total Antioksidan Konsantrasyonu


ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Total Antoksidan konsantrasyonlarının

ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen veriler Çizelge 4.7’

da verilmiş, bu verilere ilişkin grafik, Şekil 4.11’de sunulmuştur.


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Total Antioksidan Düzeyi Üzerine Etkileri

Total Antioksidan

(mmol/L)

Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı


Deneme Başı 3.11 3.09 3.15 3.05 0.15 0.917

2. Hafta 3.15 3.23 3.19 3.17 0.13 0.654

4. Hafta 3.21 3.24 3.17 3.16 0.13 0.615

6. Hafta 3.12 3.15 3.13 3.15 0.23 0.987

8. Hafta 3.14 3.17 3.21 3.11 0.19 0.681

Ortalama 3.15 3.18 3.17 3.14 0.15 0.890


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Total Antioksidan Konsantrasyonu Üzerine Etkileri


56

Plazma total antioksidan konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave

edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma plazma total antioksidan

konsantrasyonları üzerine önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Haftalara

ayrı ayrı bakıldığında rasyona vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave

edilmesi ile hiçbir farklılık gözlenmemekte hemen hemen birbiri ile aynı sonuçlar

göstermişlerdir.

Plazma total antioksidan konsantrasyonu bakımından denemede elde edilen

bulgular bazı araştırmacıların çalışmalarıyla uyum içerisinde bazıları ise uyum

içerisinde değildir. Servais ve ark. (2007), iskelet kasının atrofisini uyararak

aktivitesini azaltmışlardır. Oksidatif stres proteolizi harekete geçirerek kasları

zayıflatabilir. Bu çalışmada ratlarda iki hipotezin testi amaçlanmıştır ve vitamin E

verilmesi ile HSP 72 bileşimini arttırmış ve kas thiobarbituric asit reaktif madde

seviyesinde artışa neden olmuştur fakat boşaltmadan sonra glutathione okside

olmasının azalmasının düşük oranda, mRNA proteinlerinin ve antioksidan enzim

aktivitelerinin (superoxide dismutase, catalaz ve glutathione peroxidase) ayrılmasının

daha fazla olması ile başarısızlık oluşmuştur. Leshchinsky ve ark. (2002), rasyon

vitamin E seviyesi (VE) ve broylerlerin immün tepkileri arasındaki ilişkiyi üç

deneme ile yürütmüşlerdir ve vitamin E’ nin orta seviyelerde eklenmesi (deneme 1)

(25 ve 50 IU/kg) en çok bağışıklık sistemini düzenlemiştir ve yüksek seviyelerde

daha az etkilidir. Erkan ve ark. (2008), tarafından karnosik asit, rosmarinik asit ve

sesomol gibi üç saf bileşiğin yanı sıra biberiye ekstraktı ve çörek otu esansiyel

yağının antioksidan aktiviteleri DPPH ve ABTS radikal scavenging- assay ve ferric

thiocyanate test uygulaması ile incelenmiştir ve biberiye ekstaraktı çörek otu

yağından daha yüksek fenolik içeriğe sahip olduğu bulunmuştur. Biberiye

ekstarktının en güçlü antioksidan aktivite gösteren fenolik bileşiğinin karnosik asit

olduğu (Offord ve ark., 1997) ve hatta aktivitesinin diğer bir fenolik bileşiği olan

karnosol’ den 3 kat, sentetik bir antioksidan olan BHT ve BHA’ dan 7 kat daha

yüksek olduğu bildirilmektedir (Richheimer ve ark., 1996). Mashaly ve ark. (2004),

bağışıklık sistemi, yumurta kalitesi, yaşam gücü üzerine yüksek sıcaklık ve rutubetin

olumsuz etkilerini incelemişler ve sonuçlar sıcaklık stresinin üretim performansını


57

sadece etkilemediğini ve aynı zamanda bağışıklık sistemini inhibe ettiğini

göstermiştir.

Yüksek sıcaklık altında yetiştirilen tavuklarda yaşama gücünde ve

hastalıklara karşı dirençte ortaya çıkan azalma yüksek sıcaklık nedeniyle hayvanların

bağışıklık sisteminde ortaya çıkan zayıflıkla izah edilebilir. Sıcaklık stresi altında

tavuklarda bağışıklık sistemi ile ilgili olan lymphatic organlarda küçülmeler

görülmekte ve bu kan lymphocyte miktarında azalmalara neden olmaktadır.

4.8.Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu


ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Kalsiyum konsantrasyonlarının

ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen veriler Çizelge 4.8’da

verilmiş, bu verilere ilişkin grafik, Şekil 4.12’de sunulmuştur.

Çizelge 4.8. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Kalsiyum Düzeyi Üzerine Etkileri

Parametre

Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı SED Önem Düzeyi

Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye. Deneme Başı Ca (mg/dl) 17.58 18.88 19.17 18.74 1.19 0.742

2. Hafta Ca (mg/dl) 23.49 18.11 17.61 20.13 0.09 0.162 4. Hafta Ca (mg/dl) 19.82 17.29 17.73 19.45 1.17 0.541 6. Hafta Ca (mg/dl) 17.63 15.45 16.18 18.15 1.15 0.389 8. Hafta Ca (mg/dl) 19.36 18.68 16.07 14.65 0.11 0.216 Ortalama Ca (mg/dl) 19.58 17.80 17.43 18.22 0.15 0.446


Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu Üzerine Etkileri


58

Plazma kalsiyum konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave edilen

vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma kalsiyum konsantrasyonları

üzerine önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Ortalama kalsiyum

konsantrasyonları incelendiğinde vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilaveli

yemlerle beslenen gruplar arasında en fazla plazma kalsiyum konsantrasyonuna sahip

grup kontrol grubu ve bunu takiben biberiye ilaveli yemle beslenen gruplarda

görülmüştür. Fakat muamelelerin gruplar üzerine önemli bir etkisi bulunmamaktadır

(P>0.05). Franco- Jimenez ve ark. (2007) tarafından yumurtacı tavuklar üzerinde

yapılan bir çalışmada endokrin asit-baz dengesi ve Ca homeostasisi sıcaklık toleransı

için genetik farklılıklar değerlendirildiğinde önemli olmaktadır.

5. SONUÇ VE ÖNERİLER Şerife BEYAZITOĞLU

59

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yumurtacı tavukların yüksek sıcaklık koşullarına maruz kalmaları durumunda

hayvanda ve bu hayvanlardan elde edilen ürünlerde oluşabilecek fiziksel ve

fizyolojik olumsuzlukları ortadan kaldırmak için antioksidan özellikleri bilinen

vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının yumurtacı tavuklarda antioksidan yapı,

oksitadif stres, kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri

üzerine etkileri araştırılmıştır. Stres etkisi altında hücre bütünlüğünü korumak,

peroksit oluşumu ve zararını önlemek amacıyla değişik antioksidant aktiviteli

maddelerden yararlanılmaktadır ayrıca serbest radikaller, kansere neden

olduklarından, çoğu antioksidanlar kanseri başlangıçta durdurur ve tümör gelişimini

önlerler. Bu amaçla antioksidan olarak kullanılan hücre membranlarındaki lipid

peroksidasyon zincirini kıran ve hidroperoksit oluşumunu engelleyen vitamin E ve

bunun yanı sıra son zamanlarda ilgi çeken, yüksek oranda uçucu yağ içeren ve bu

nedenle antioksidan özelliğe sahip kekik yağı ve biberiye ekstraktı kullanılmaktadır. .

Çalışma sonucunda elde edilen bulgular bugüne kadar konuyla ilgili yürütülen

çalışmalardan elde edilen bulgularla benzerlik veya farklılıkları dikkate alınarak

tartışılmış temel bilgiler ışığında açıklanmaya çalışılmıştır.

Yapılan bu çalışmanın değerlendirilmesiyle elde edilen sonuç ve öneriler

aşağıda sıralanmıştır.

Rasyona vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının ilave edilmesi ile yem

tüketimini önemli düzeyde etkilemediği saptanmıştır. Yemden yararlanma oranı ise

biberiye ekstraktı ilaveli rasyonla beslenen grubunun yemden yararlanma

etkinliğinde bir iyileşme görülmüştür.

Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının ortalama

yumurta ağırlığı (g/yumurta) üzerine önemli bir etki görülmemiştir. Rasyona ilave

edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının toplam yumurta ağırlığı (g/tavuk/7

gün) ilk hafta toplam yumurta ağırlığı ve toplam yumurta ağırlığı (g/tavuk/56 gün)

üzerine etkisi incelendiğinde; en yüksek değerler biberiye ekstraktı ile beslenen

grupta gözlenmiş, fakat istatistikî açıdan etki önemli bulunmamıştır.


60

Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının yumurta

kalite ölçütleri üzerine olan etkileri önemli bulunmamıştır. Ancak yumurta kalite

ölçütlerinin belirlenmesinde kullanılan şekil indeksi biberiye ekstraktı eklenen grupta

en ideal değerlerde gözlemlenmiştir.

Yüzde sarı ağırlığı ve yumurta sarısı renk skoru en iyi biberiye yağı ilaveli

rasyonla beslenen grupta bulunmuş fakat etki istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur.

Rasyona kekik yağı ilave edilen yemle beslenen tavukların yumurtalarının

sarı yüksekliği ve sarı indeksi diğer muamele gruplarına kıyasla iyileşmiş; fakat

muamele etkisi önemsiz bulunmuştur. Sarı yüksekliğinde artış olması yumurtanın

daha dayanıklı ve taze olduğunun en önemli göstergelerinden biridir. Bu nedenle sarı

yüksekliğindeki artış tüketici isteğine uygun ürün eldesi açısından caziptir.

Diğer bir kalite ölçütü olan ak yüksekliği ve ak indeksi, rasyona kekik yağı

ilave edilmesi ile diğer gruplara göre daha üstün olmakla birlikte istatistiki olarak

önemli bulunmamıştır.

Haugh birimi rasyona vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave

edilmesi ile hemen hemen aynı etkileri göstermiştir ve değerler 79’un üzerinde

olduğu için mükemmel sınıfına girmektedirler fakat bu muamelelerin Haugh birimi

üzerine etkisi önemli bulunmamıştır.

Yüzde kabuk ağırlığı ve kabuk kalınlığı en fazla rasyona vitamin E ilave

edilen yemle beslenen tavukların yumurtasında görülmüştür, kabuk kırılma direnci

değerleri incelendiğinde ise yine kekik yağı ilaveli yemle beslenen tavuklarım

yumurtası daha yüksek çıkmıştır, fakat muamele etkisi bu parametreler üzerine

önemli bulunmamıştır.

Plazma glukoz seviyeleri incelendiğinde deneme başı glukoz konsantrasyonu

bakımından gruplar arasında çok farlılık bulunmamasına rağmen en yüksek glukoz

konsantrasyonu kontrol yemi alan gruplarda ve en düşük glukoz konsantrasyonu ise

vitamin E ilaveli yemle beslenen grupta görülmüş; ancak bu farklılıklar istatistiki

olarak önemsiz bulunmuştur.

Ortalama kolesterol konsantrasyonları incelendiğinde ise muamele

gruplarının plazma kolesterol konsantrasyonu üzerine etkisi önemli bulunurken, en

düşük kolesterol konsantrasyonunu vitamin E ilaveli yemle beslenen grup


61

gösterirken, en yüksek kolesterol konsantrasyonunu ise yine diğer haftalarda da

olduğu gibi kekik yağı ilaveli yemle beslenen grup göstermiştir.

Ortalama plazma trigliserit konsantrasyonu üzerine muamele gruplarının

önemli bir etkisinin olduğu bulunmuş ve yine aynı şekilde en yüksek plazma

trigliserit konsantrasyonunun biberiye ekstraktı ilaveli yemle beslenen grupta ve en

düşük ise kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta saptanmıştır.

Plazma total antioksidan konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave

edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma total antioksidan

konsantrasyonları üzerine etkisi önemli bulunmamıştır

Plazma kalsiyum konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave edilen

vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma kalsiyum konsantrasyonları

üzerine önemli bir etkiye sahip olmadığı bulunmuştur. Ortalama kalsiyum

konsantrasyonları incelendiğinde vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilaveli

yemlerle beslenen gruplar arasında en fazla plazma kalsiyum konsantrasyonuna sahip

grup kontrol grubu ve bunu takiben biberiye ilaveli yemle beslenen gruplarda

görülmüştür.

Sonuç olarak, rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye

ekstraktının yem tüketimi üzerine etkisi olmamıştır. Bu yüksek sıcaklık altında yem

tüketiminin düşmesi ile ilgili olabilir. Bilindiği gibi yüksek sıcaklıklarda tavuklar

yem tüketimini azaltmaktadır. Çünkü organizma içine alınan her birim yem

organizmada ısı artışına sebep olmaktadır. Yüksek sıcaklık altında dışarıya ısı

saçımının azalması ve vücutta ısı birikiminin artması nedeniyle havyan yemin

termojenik etkisini minimize etmek amacıyla yem tüketimini azaltmaktadır. Biberiye

ekstraktı eklenen grupta bazı haftalarda gözlenen yemden yaralanma etkinliğindeki

bu iyileşme biberiye ekstraktının iştah açıcı özelliğinden kaynaklanabilir. Dolayısıyla

sıcaklık stresi altında yetiştirilen yumurta tavuklarında görülen performans

düşüklüğü temelde yüksek çevre sıcaklığı altında yem tüketiminde görülen

azalmanın neden olduğu besin madde alımındaki eksikliğe bağlanabilir. Plazma

glukoz, kolesterol ve trigliserit konsantrasyonları üzerine rasyona ilave edilen

vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının etkisiz kalması, yüksek sıcaklık altında

yetiştirilen tavukların stres durumunda vermiş oldukları metabolik değişimlere


62

atfedilebilir. Kortikosteroid hormonlar temel katabolik hormonlar olarak bilinmekte

ve doğrudan glukoneojenesisi uyararak organizmada karbonhidrat olmayan diğer

besinlerin glukoza yıkımını başlatmakta, kanda glukoz, kolesterol, serbest yağ

asitleri, protein olmayan nitrojenli bileşikler, üre, potasyum ve kalsiyum düzeyleri

artarken sodyum ve klor düzeyleri ise düşmektedir. Kanda artan kotrikosteroid

hormonu adrenal medullayı da uyararak adrenalin ve nör-adrenalin hormonlarının

salgılanmasını da ayrıca uyarmakta ve bu hormonlar ise insülin ve büyüme hormonu

salgılanmasını düşürmektedir. Ayrıca stres yapıcı etken sinirsel yolla pankreası da

uyararak glukagon hormonu sentezini artırmaktadır. Ayrıca yumurtacı tavuklarda

stres varlığında kan kalsiyum seviyeleri düşmektedir.

Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının bu

deneme sonuçları incelendiğinde araştırılan parametreler üzerine önemli bir etkisi

bulunmamasına rağmen yüksek sıcaklığın oluşturduğu bazı olumsuz durumları da

önleyebilmiş ve kalite açısından istenen değerler gözlemlenmiştir. Vitamin E zaten

bilindiği üzere bu istenmeyen durumları ortadan kaldırmak için yem fabrikaları

tarafından yeme ilave edilmekte ancak sentetik olması nedeniyle uzun sürekli

saklama koşullarına uygun olmayacağı düşünülerek buna alternatif doğal

biyoantioksidan olan kekik yağı ve biberiye ekstraktı kullanılmış ve fakat bu deneme

koşullarında aralarında pek bir fark bulunmamıştır.

63

KAYNAKLAR

AKGÜL, A., 1989. Bahratların Antioksidan Özellikleri. Doğa-TR. J. Of Agriculture

And Forestry. 13: 11-24

AKGÜL, A., AYAR, A. 1993. Yerli Baharatların Antioksidan Etkileri. Doğa-TR. J.

Of Agriculture And Forestry. 17: 1061-1068.

AVCI, S., 2004. Etlik Piliç Karma Yemlerinde Bitkisel Ekstrakt Kullanımının Besi

Performansına Etkileri. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü (Yüksek Lisans

Tezi). Adana , 50s.

BANDONIENE, D., VENSKUTONIS, P.R., GRUZDIENE, D., MURKOVIC, M.

2002. Antioxidative Activity Of Sage (Salvina Officinalis L.) Savory

(Satureja Hortensis L.) And Borage (Borage Officinalis L.) Extracts İn

Rapeseed Oil. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 104: 286- 292.

BANYAI, E.S., TULOK, M.H., HGEDÜS, A., RENNER, C., VARGAI.S. 2003.

Antioxidant Effect Of Various Rosemary (Rosmarium Officinalis L.)

Clones. Acta Biologica Szegediensis. 47(1-4): 111-113.

BASTIEN, RW., (1996). Isı Stresi Altındaki Kanatlılar için Besi önerileri.

Hayvancılık Dünyası, 1 73–88.

BAŞER, K.H.C. 2001. Her Derde Deva Bir Bitki Kekik. Bilim ve Teknik. Mayıs. 74-

77.

BEK, Y. ve EFE, E., 1988. Araştırma ve Deneme Metodları I. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi

Ders Kitabı No:71, 395 sayfa, Adana.

BOA-AMPONSEM, K., PRICE, S.E.H., PICARD, M., GERAERT, P. A. and

SIEGEL, P. B., 2000. Vitamin E and Immune Responses of Broiler

Pureline Chickens. Poultry Science 79:466–470

BOTSOGLOU, N.A., YANNAKOPOULOS, A.L., FLETOURIS, D.J., TSERVENI-

GOUSSI, A.S., FORTOMARIS, P.D. 1997. Effect Of Dietary Thyme

On The Oxidative Stabilite Of Egg Yolk., Journal Of Agricultrural And

Food Chemistry. 45(10): 3711-3716

BOTSOGLOU, N.A., FLETOURIS, D.J., FLOROU-PANERI, P., CHRISTAKI, E.,

SPAIS, A.B., 2002. Effect Of Dietary Oregano Essential Oil On

64

Performance Of Chickens And On İron-İnduced Lipid Oxidation Of

Breast Thigh And Abdominal Fat Tissues. Br. Poult. Sci. 43, 223-230.

BOTSOGLOU, N.A., FLETOURIS, D.J., FLOROU-PANERI, P., CHRISTAKI, E.,

SPAIS, A.B., 2003a. Inhibition Of Lipd Oxidation İn Long-Term

Frozen Stored Chicken Meat By Dietary Oregano Essential Oil And α-

Tocopheryl Acetate Supplemantation. Food Reseacrh International. 36:

207-213.

BOTSOGLOU, N.A., GRIGOROPOULOU, S.H., BOSTOGLOU, E., GOVARIS,

A., PAPGEORGIOU, G. 2003b. The Efffects Of Dietary Oregano

Essential Oil And α-Tocopheryl Acetate On Lipd Oxidation İn Raw

And Cooked Turkey During Refrigerated Storage. Meat Science. 65:

1193-1200.

BÖLÜKBAŞI, Ş.C., ERHAN, M.K., 2007. Effect of Dietary Thyme (Thymus

vulgaris) on Laying Hens Performance and Escherichia coli (E. coli)

Concentration in Feces. International Journal of Natural and

Engineering Sciences 1 (2): 55-58, 2007

CADENAS, E. AND PACKER, L., 1996. Handbook Of Antioxidants, New York:

Marcel & Dekker.

CARRERAS, I., CASTELLARI, M., GARCI´A REGUEIRO, J.A., GUERRERO,L.,

ESTEVE-GARCIA, E. And SA´RRAGA, C., 2004, Influence of

Enrofloxacin Administration and α-Tocopheryl Acetate Supplemented

Diets on Oxidative Stability of Broiler Tissues. Poultry Science

83:796–802

CASE, G.L., HE, L., MO, M. ve ELSON, C.E., 1995. Induction Of Geranyl

Pyrophosphate Pyrophosphatase Activity By Cholesterol-Suppressive

İsoprenoids. Lipids 30:357-359.

CATALÁ, P., GARCIA, V., ORENGO, J., MADRID, J., HERNÁNDEZ, F.,

CORPA, J., ORTEGA, J., 2004. Effect Of Plant Extracts And Chickens'

Location On İntestine Mucosal Morphology And İleal Apparent

Digestibility Of Broilers. XXII World’s Poultry Congress. Book Of

Abstracts. 8-13 June 2004. İstanbul-Turkey. P: 456.

65

COETZEE, G.J.M., HOFFMAN, L.C., 2001. Effect Of Dietary Vitamin E On The

Performance Of Broilers And Quality Of Broiler Meat During

Refrigerated And Frozen Storage. S. African J. Anim. Sci., 31 (3):158-

173.

CHERIAN, G., WOLFE, F.W., SIM, J.S., 1996. Dietary Oils Wihth Added

Tocopherols. Effect On Egg And Tissue Tocopherols, Fatty Acids And

Oxidative Stabilitiy. Poult. Sci., 75:423-431.

ÇAKMAK, B. 2003. Yemlik Yağlarda Oksidasyon Ve Korunma Yöntemleri. NRA

Bülteni. Haziran, Sayı 28.

DALKILIÇ, B., GÜLER, T., ERTAŞ, O.N., ÇİFTÇİ, M., 2005. Broyler

Rasyonlarına Katılan Kekik Ve Anason Yağları İle Antibiyotiğin

Toplam Sekal Koliform Bakteri Sayısı Üzerine Etkisi .III. Ulusal

Hayvan Besleme Kongresi, 7-10 Eylül, Adana. 378-382s.

DENLİ, M., OKAN, F., ULUOCAK, A.N., 2004. Effect Of Dietary Suplementation

Of Herb Essential Oils On The Growth Performance, Carcass And

İntestinal Characteristics Of Quail (Coturnix Coturnix Japonica). South

African Journal Of Animal Science. 34 (3). 174-179p.

EL- MASSRY, K.F., EL-GHORAB, A.H., FAROUK, A. 2002. Antioxidant Activity

And Volatile Components Of Egyptian Artemisia Judaica L. Food

Chemistry. 79: 331.336.

ELSON, C. E. 1995. Suppression OF Mevalonate Pathway Activites BY Dietary

Isoprenoids: Protective Roles İN Cancer AND Cardiovascular Disease.

J.Nutr. 125: 1666-1672

ERENER, G., OCAK, N., AK, F.B., ALTOP, A., 2005. Nane (Mentol) Veya Kekik

(Karvakrol) Esans Yağı İlave Edilen Karmalar İle Yemlenen Etlik

Piliçlerin Performansı. III. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, 7-10

Eylül, Adana. 58-62s.

ERKAN, N., AYRANCI, G., AYRANCI, E., 2008. Antioxidant Activities Of

Rosemary (Rosmarinus Officinalis L.) Extract, Blackseed (Nigella

Sativa L.) Essential Oil, Carnosic Acid, Rosmarinic Acid And Sesamol.

Food Chemistry 110 (2008) 76–82

66

FRANCO-JIMENEZ, D. J., and BECK, M. M., 2007. Physiological Changes to

Transient Exposure to Heat Stress Observed in Laying Hens. Poultry

Science 86:538–544

FRANCHINI, A., SIRRI, F., TALLARICO, N., MINELLI, G., IAFFALDANO, N.

And MELUZZİ, A., 2002. Oxidative Stability and Sensory and

Functional Properties of Eggs from Laying Hens Fed Supranutritional

Doses of Vitamins E and C. Poultry Science 81:1744–1750

FREEMAN, B.M. and MANNING, A.C.C., 1976. Comp. Biochem. Phy., 53A:169-

174.

FUJITA M, SHIMIZU M., YAMAMOTO S (1990): Effects of Short Term Heat

Exposure on Physiological Response and Plasma Substrate

Concentration in Laying Hens. Japanese journal Zootechny Science,

60(8): 455.

GALOBART, J., BARROETA, A.C., BAUCELLS, M.D., CONODY, R.,

TERNEST, W. 2001. Effect Of Dietary Supplementation With

Rosemary Extract And Α-Tocopheryl Acetate On Lipid Oxidation İn

Eggs Enriched With ω3-Fatty Acids. Poultry Science. 80: 460-467.

GRAY, J.I., PEARSON, A.M. 1987. Rancidity And Warmedover Flavour. Adv.

Meat Res. 3:221-227

GRUNE, T., KRAMER, K., HOPPE, P.P. and SIEMS, W., 2001. Enrichment Of

Eggs With N-3 Polyunsaturated Fatty Acids: Effect Of Vitamin E

Supplementation. Lipids 36:833-838.

HELANDER, I. M., ALAKOMI, H.L., KALA, K.L., MATTILA-SANDHOLM, T.,

POL, I., SMID, E., J., GORRIS. L.G.M., WRIGHT, A.V., 1998.

Characterization of the Action of Selected Essential Oil Components on

Gram-Negative Bacteria, J. Agric. Food Chem., 46:3590-3595

HERNANDEZ, F., MADRID, J., GARCİA, V., ORENGO, J., and MEGIAS, M.D.,

2004. Influence of Two Plant Extracts on Broylers Performance,

Digestibility, and Digestive Organ Size. Poultry Science 83:169-174.

67

IOCOBELLIS, N.S., CANTORE, P.L., CAPASSO, F., SENETORE, F., 2005.

Antibacterial Activity of Cuminum cyminum L. and Carvum carvi L.,

Essential Oils, J. Agric. Food Chem., Vol. 53, 57-61.

KAMEL, C. ve JAMROZ, D., 2002. Plant Extracts Enhance Broiler Performance.

Nonruminant Nutriton Antimicrobial Agents And Plant Extracts On

İmmunity, Health And Performance. J. Anim. Sci., Vol. 80, Suppl. 1,

Pp: 41.

KAHKÖNEN, M.P., HOPIA, A.I., VUORELA, H.J., RAUHA, J.-P., PIHLAJA, K.,

KUJALA, T.S. AND HEINONEN, 1999. Antioxidant Activity Of Plant

Extracts Containing Phenolic Compounds. J. Agric. Food Chem.,

47,3954-3962.

KAMEL, C., 2000. A Novel Look at a Classic Approach of Plant Extracts. Feed

Mix, Special-2000, pp: 19-21

KEÇECİ, T., KOCABATMAZ M., 1995. Horozlarda Stres ve Askorbik Asidin Bazı

Kan Metabolitleri üzerine Etkisi. Veteriner Bilimleri Dergisi, 11 s 29-

33.

KEOKAMNERD, T., ACTON, J.C., HAN, I. Y. And DAWSON, P. L., 2007. Effect

of Commercial Rosemary Oleoresin Preparations on Ground Chicken

Thigh Meat Quality Packaged in a High-Oxygen Atmosphere1 Poult Sci

2008. 87:170-179. doi:10.3382/ps.2007-00066

KONYALIOĞU, S., 2001. Et Kalitesi Üzerine Diyetle Alınan E Vitamininin

Etkileri. Hayvansal Üretim, 42 (2):25-36.

KRAUSE, E.L., TERNES, W., 2000. Bioavailability Of The Antioxidative

Rosmarinus Officinalis Compound Carnosic Acid İn Eggs. Eur Food

Res Technol (2000) 210 :161–164

LEE, K.W., EVERTS, H., KAPPERT, H.J., YEOM, K.H., and BEYNEN, A.C.,

2003a. Dietary Carvacrol Lowers Body Weight Gain but Improves

Feed Concersion in Female Broyler Chickens. 2003 J. App. Poult.

Res.12:394-399.

68

LESHCHINSKY, T. V. and K. C., 2002. Klasing Relationship Between the Level of

Dietary Vitamin E and the Immune Response of Broiler Chickens.

Poultry Science 80:1590–1599

LOPEZ-BOTE, C.J., GRAY, J.I., GOMAA, E.A., FLEGAL, C.J. 1998. Effect Of

Dietary Administration Of Oil Extracts From Rosemary And Sage On

Lipid Oxidation İn Broiler Meat. British Poultry Science. 39: 235-240.

MADSEN, H.L., G. BERTELSEN, 1995. Spices As Antioxidants. Trends İn Food

Science And Techn., Vol:6, 271-277.

MARSDEN, A., MORRIS, T.R. AND COOMANTY, A.S., 1987. Br. Poult. Sci.,

28:361-380.

MASHALY, M. M., HENDRICKS, G. L., KALAMA, M. A., GEHAD, A. E.,

ABBAS, A. O. And PATTERSON, P. H., 2004. Effect of Heat Stress

on Production Parameters and Immune Responses of Commercial

Laying Hens1. Poultry Science 83:889–894

MORRISSEY, P.A., BRANDON, S., BUCKLEY, D.J., SHEHY, P.J.A., FRIGG, M.,

1997. Tissue Content Of Alphatocopherol And Oxidative Stability Of

Broilers Receiving Dietary Alpha-Tocopheryl Acetate Supplement For

Various Periods Pre-Slaughter, Br. Poult. Sci. 38(1): 84-88.

MUMMA, J.O., THAXTON, J. P., VIZZIER-THAXTON, Y. and DODSON, W. L.,

2006. Physiological Stress in Laying Hens. Poultry Science 85:761–769

OFFORD, E.A., GUILLOT, F., AESCHBACH, R., LÖLIGER, J. and PFEIFER,

A.M.A., 1997. Antioksidant And Biyological Properties Of Rosemary

Components: Implications For Food And Health. Pages 88-96 İn:

Natural Antioksidants. Chemistry, Health Effects And Applications. F.

Shahidi, Ed. AOCS Press.

ONBAŞILAR, E.E., AKSOY, F.T., 2005. Stress Parameters And İmmune Response

Of Layers Under Different Cage Floor And Density Conditions.

Livestock Production Science 95 (2005) 255–263

PAL, L., DUOLECZ, K., HUSVETH, F., WAGNER, L., BARTOS, A. And

KOVACS, G., 2002. Effects Of Dietary Fats And Vitamin E On Fatty

69

Acid Composition, Vitamin A And E Content And Oxidative Stability

Of Egg Yolk. Arch Geflügelk 66, Pp. 251-257.

PASTER, N., MENASHEROV, M., RAVID, U., JUVEN, B., 1995. Antifungal

Activity of Oregano and Thyme Essential Oils Applied as Fumigants

Against AttackingStored Grain, J of Protection. Vol. 58 (19 81-85.

PAYNE, C.G.,1962. The Relationship Between Climatic Environment and Poultry

Performance. Nutrition of Pigs and Poultry, (London, Butterworths)

104–119.

POYRAZ, Ö., İNAN, M., AKCAN, A., 1991. Yüksek çevre Sıcaklığının Yumurtacı

Tavuklar üzerine Etkisi II. Bazı Fizyolojik özellikler. Ankara

Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 38 (1–2) 84–99.

RASOOLI, I., FAKOOR, M.H., YADEGARINIA, D.,GACHKAR, L., ALLAMEH,

A., REZAEI, M.B., 2008. Antimycotoxigenic Characteristics Of

Rosmarinus Officinalis And Trachyspermum Copticum L. Essential

Oils. International Journal Of Food Microbiology 122 (2008) 135–139

RAUHA, J.P., TAMMELA, P., SUMMANEN, J., VUORELA, P., KAHKÖNEN,

M., HEİNONEN, M., HOPIA, A., KUJALA, T., PİHLAJA, K.,

TÖRNQUIST, K. AND VUORELA, H., 1999. Action Of Some Plant

Extracts Containing Flavonoids And Other Phenolic Compounds On

Calcium Fluxes İn Clonal Rat Pituitary GH4C

1 Cells. Pharm.

Pharmacol. Lett., 9, 66-69

RICHHEIMER, S.L., BERNART, M.W., KING, G.A., KENT, M.C., BAILEY, D.T.

1996. Antioxidant Activity Of Lipid-Soluble Phenolic Diterpenes

ROZENBOIM, I., TAKO, E., GAL-GARBER, O., PROUDMAN, J.A. and UNI, Z.,

2007. The Effect of Heat Stress on Ovarian Function of Laying Hens.

Poultry Science 86:1760–1765

SAHOO, J., VERMA, S.P., 1999. Oxidative Problems İn Meat And Meat Products

And Use Of Antioxidant Vitamins. Journal Of Food Science

Technology 36 (6):487-499

SAS Institue, 1996. SAS User's Guide, Statistics. Version 5th Edition. SAS Institue

Inc., Cary, NC

70

SERVAIS, S., LETEXIER, D., FAVIER, R., DUCHAMP C., DESPLANCHES, D.,

2007. Prevention Of Unloading-İnduced Atrophy By Vitamin E

Supplementation: Links Between Oxidative Stress And Soleus Muscle

Proteolysis? Free Radical Biology & Medicine 42 (2007) 627–635

SHAHIDI, F. and NACZK, M., 1995. Food Phenolics: Sources, Chemistry, Effects,

Applications, Lancaster: Technomics.

SIEGEL H.S., 1980. Bioscience, 30: 529-534.

SIEGEL H.S., 1995. Stress, Strains, And Resistance. Brtitish Poultry Science, 36: 3–

20

SMET, K., RAES, K., HUYGHEBAERT, G., HAAK, L., ARNOUTS, S. And DE

SMET, S., 2008. Lipid and Protein Oxidation of Broiler Meat as

Influenced by Dietary Natural Antioxidant Supplementation. Poult Sci

2008. 87:1682-1688. doi:10.3382/ps.2007-00384

SUMMANEN, J., VUORELA, P., RAUHA, J.-P., TAMMELA, P., MARJAMAKI,

K., PASTERNACK, M., TÖRNQUIST, K. AND VUORELA, H.,

2001. Effects Of Simple Aromatic Compounds And Flavonoids On

Ca+2

Fluxes İn Rat Pituitary GH4C

1 Cells. Eur. J. Pharmacol., 414, 125-

133.

ŞAHİN, K., ŞAHİN, N., SARICA, M., GÜRSU, M.F., 2002a. Effects Of Vitamins E

And A Supplementation On Lipid Peroxidation And Concentration Of

Some Mineral İn Broilers Reared Under Heat Stress (32°C). Nutrition

Research 22 (2002) 723–731

ŞAHİN, K., ŞAHİN, N., ÖNDERCİ, M., 2002b. Vitamin E Supplementation Can

Alleviate Negative Effects Of Heat Stress On Egg Production, Egg

Quality, Digestibility Of Nutrients And Egg Yolk Mineral

Concentrations Of Japanese Quails. Research İn Veterinary Science

2002, 73, 307–312

ŞENKÖYLÜ, 2001. Yemlik yağlar. ISBN 975-96691-1-7.

ŞİMŞEK, Ü.G., GÜLER, T., ÇİFTÇİ, M., ERTAŞ, O.N., ve DALKILIÇ, B., 2006.

Esans Yağ Karışımının (kekik, karanfil ve anason) Broylerlerde Canlı

71

Ağırlık, Karkas ve Etlerin Duyusal Özellikleri Üzerine Etkisi. YYÜ

Vet. Fak. Derg. 16 (2): 1-5.

VALENZUELA, A.B., 2002. Natural antioxidants:from food safety to health

benefits. Nutritional Biotechnology in the Feed and Food Industries.

Proceedings of Alltech’s 18 th Annual Symposium. Edited by T.P.

Lyons and K.A. Jacques, pp. 538.

WEBSTER, A.J.F., 1983. Nutritional Physiology of Farm Animals. Pp. 639-669.

WENK, C., 2000.Why all the Discussion About Herbs? .Biotechn. in the Feed

Industry. Proc. Of Alltech’s Annu. Symp. Alltech Techinal Publication,

Nottginham Univ. Press.Nicholasville, KY. Pages: 79-96.

YOSHOIKO, T., KAWADA, K., SHIMADA, T., 1979. Lipid Peroxidation in

Maternal and Cord Blood and Protective Mechanism Against Active-

Oxygen Toxicity in The Blood. Am J Obstet Gynecol, 1979; 135: 372-

376.

72

ÖZGEÇMİŞ

05.08.1982 yılında Adana ilinde doğdu. Karafatma İlkokulundan 1993 yılında

ve Vakıfbank İlköğretim okulundan 1996 yılında mezun oldu. 2000 yılında Hacı

Ahmet Atıl Lisesinden (Yabancı Dil Ağırlıklı) mezun oldu. 2002 yılında Çukurova

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Hayvansal Üretim Lisans Programında eğitimine

başladı. Staj eğitimini 2005 yılında Tavaş Yem Sanayi ve Tic. A.Ş’ de tamamladı.

2002 yılında başladığı lisans eğitimini 2006 yılında tamamladı. 2006 yılında

Çukurova Üniversitesi Yabancı Diller Eğitim Merkezinde bir dönem süre ile yabancı

dil eğitimi aldı ve Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Bölümü

Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalında Yüksek Lisans eğitimine başladı.

t. c. Çukurova Ünİversİtesİ fen ... -...

Documents