SYLWETKI PROFESORÓWPOLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ

BOLESŁAW TOŁŁOCZKO(1882—1954)

Bolesław Tołłoczko urodził się 13 I 1882 r. w miej-scowości Swiadoście, gub. kowieńska, na Litwie.Przedwcześnie stracił matkę, później ojca, dzierżaw-cę niewielkiego majątku rolnego. Osieroconym chłop-cem zajął się jego stryj, urzędnik magistracki weLwowie. Tam B. Tołłoczko ukończył szkołę realnąi złożył w 1900 r. egzamin dojrzałości. W tymże rokupodjął studia na Wydziale Mechanicznym SzkołyPolitechnicznej we Lwowie, które ukończył w 1904 r.Przez rok odbywał studia uzupełniające na WydzialeElektrotechnicznym Politechniki Wiedeńskiej, uzys-kując dyplom inżyniera mechanika. W latach 1905—1907 był asystentem prof. E, .Hauswalda w KatedrzeCzęści Maszyn i Kotłów Parowych we lwowskiejSzkole Politechnicznej.

W 1907 r. zdecydował się na podjęcie pracy w roz-wijającym się przemyśle rosyjskim. Przez rok pra-cował w Hucie Briańskiej w Jekaterynosławiu, przeznastępne dwa lata był konstruktorem na oddzialemaszyn parowych i pomp w fabryce metalurgicznejw miejscowości Kramatorskaja w Zagłębiu Doniec-kim. W 1910 r. przeniósł się do Zagłębia Dąbrow-skiego i podjął pracę w sosnowieckiej fabryce kotłówW. Fitznera i K. Gampera. Pracował w niej do wy-buchu I wojny światowej, m.in. na stanowisku kie-rownika kotłowni. W 1911 r. odbył pięciomiesięcznąpraktykę zawodową w fabryce maszyn E. Borsigaw Berlinie. W latach 1916-1918 był dyrektoremszkoły realnej w Sosnowcu.

Na początku 1918 r. przeniósł się do Warszawy,gdzie z dniem 1 IV t.r. powołano go na wykładowcęw Politechnice Warszawskiej; zaczął prowadzić wy-kłady z zakresu kotłów i ciepła dla studentów III ro-ku Wydziału Budowy Maszyn i Elektrotechniki(BME). W wyniku wniosków przedstawionych przezKomisję Stabilizacyjną znalazł się w pierwszym38-osobowym gronie profesorów honorowych, zwy-czajnych i nadzwyczajnych, powołanych w niepod-ległej Polsce na mocy „Dekretu w przedmiocie mia-nowania pierwszego składu profesorów w Politech-nice Warszawskiej" z dnia 8 11919 r. Aktem nomi-nacyjnym z 14 V 1919 r. został mianowany profeso-rem nadzwyczajnym; objął Katedrę Maszynoznaw-stwa, Kotłów i Kreślenia Technicznego.

Po dokonanym w czerwcu 1921 r. podziale Wy-działu BME na dwa odrębne wydziały prof. B. Toł-łoczko aż do 1952 r. związany był z Wydziałem Me-chanicznym. Przez cały okres międzywojenny prowa-dził wykłady i ćwiczenia zarówno na swoim wydziale,jak i na Wydziale Elektrycznym. Szeroki zakres jegowykładów obejmował m.in. kotły parowe, części ma-szyn, maszynoznawstwo i zasady obróbki metali.W dniu 22 XII 1936 r. został mianowany profesoremzwyczajnym. W latach akad. 1929/30—1930/31 pia-stował godność dziekana Wydziału Mechanicznego.

Ponadto w roku akad. 1938/39 był delegatem wy-działu do Senatu Akademickiego PW. Wybrany razjeszcze dziekanem tego wydziału w roku akad.1939/40, pozostawał nim faktycznie przez cały okresokupacji hitlerowskiej.

Działalność dydaktyczną i naukową na uczelniprof. B. Tołłoczko łączył początkowo z pracą w prze-myśle; w latach 1921—1924 kierował pracami biurakonstrukcyjnego na oddziale mechanicznym war-szawskiej fabryki budowy parowozów. Później ogra-niczał się wyłącznie do przeprowadzania konsultacjii wykonywania ekspertyz, będąc m.in. członkiemKoła Doradców i Rzeczoznawców w Warszawie.

Podczas okupacji hitlerowskiej uczył początkowo wwarszawskich szkołach zawodowych II stopnia: Pań-stwowej Szkole Metaloznawczo-Odlewniczej i Pań-stwowej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki.Opiekował się też ocalałym wyposażeniem nauko-wym niektórych zakładów Wydziału MechanicznegoPW. Od kwietnia 1942 r. był wykładowcą i kierow-nikiem Wydziału Budowy Maszyn w PaństwowejWyższej Szkole Technicznej (PWST), uruchomionejw gmachach politechnicznych. Legalne możliwościpracy dydaktycznej wykorzystywał dla prowadzeniatajnego nauczania na poziomie akademickim. Poaresztowaniu w listopadzie 1942 r. prof. K. Drewnow-skiego objął po nim stanowisko zastępcy dyrektoraPWST (dyrektorem szkoły był z urzędu Niemiec).Po upadku powstania warszawskiego przeszedł przezobóz przesiedleńczy w Pruszkowie, potem tułał sięprzez kilka miesięcy, przebywając m.in. w Grodzisku,Krakowie i Wieliczce.

Wkrótce po wyzwoleniu prof. B. Tołłoczko prze-niósł się do Łodzi, gdzie był współorganizatoremWydziału Mechanicznego w nowo założonej Poli-technice Łódzkiej i jego pierwszym dziekanem w ro-ku akad. 1945/46. Po roku wznowił działalność dy-daktyczną i naukową na Wydziale MechanicznymPW. W roku akad. 1946/47 piastował godność dzie-kana tego wydziału; pod jego przewodnictwem RadaWydziału weryfikowała dyplomy okupacyjne. Oddnia 1 IX 1952 r. prof. B. Tołłoczko kierował KatedrąKotłów i Encyklopedii Maszyn Parowych na Wy-dziale Mechanicznym Konstrukcyjnym PW. Byłczłonkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego(od 1949).

Kluczową pozycję w dorobku naukowym prof. B.Tołłoczki stanowi dzieło „Kotły parowe". Zniszczonew czasie powstania materiały do tej pracy autor gro-madził ponownie w okresie powojennym. W latach1951—1953 zostały wydane dwa pierwsze tomy tejpublikacji, będącej w języku polskim jedyną mono-grafią kotłów parowych. Prace nad tomem trzecimprzerwała śmierć prof. B. Tołłoczki, który zmarł26 XI1954 r. w Warszawie. Pochowany został nacmentarzu Powązkowskim (kwatera 218-111-11).

Oprać. Krystyna Olewnik

Prac. Hlst. BGPW — Nr 22Wyk. ZGPW z. 776/84 n. 200 T-105