SU VE ATIKSU

NUMUNE ALMA ESASLARI

Yrd. Doç. Dr. Yusuf SAATÇI

Fırat Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

2009- Elazığ

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ…………………………………………………………………………………. 2

2. NUMUNE ALMA TECHİZATLARI………………………………………………… 2

2.1. Elle Numune Alma………………………………………………………………….. 2

2.2. Otomatik Numune Alma………………………………………………………......... 3

3. NUMUNE ALMA TİPLERİ…………………………………………………………. 3

3.1. Anlık numuneler……………………………………………………………………. 3

3.2. Kompozit Numuneler……………………………………………………………… 3

3.2.1. Zaman ağırlıklı kompozit numuneler……………………………………………. 3

3.2.2. Akış ağırlıklı kompozit numuneler……………………………………………….. 3

4. NUMUNE ALMA SIKLIĞI…………………………………………………………... 5

4.1. Kimyasal Analizler için Numune alma Sıklığı……………………………………… 5

4.2. Analizler için Numune alma Sıklığı………………………………………………… 5

5. NUMUNE ALMA ŞEKİLLERİ……………………………………………………… 6

5.1. Kimyasal Analizler için Numune Alma……………………………………………... 6

5.2. Bakteriyolojik Analizler için Numune Alma……………………………………….. 7

6. KAYNAKLARINA GÖRE NUMUNE ALMA ŞEKLLERİ………………………… 8

6.1. Çeşmelerden Numune Alma…………………………………………………………

8

6.2. Su Kaynağından Numune Alma……………………………………………………..

9

6.3. Dere, Göl veya Nehirden Numune Alma…………………………………………… 9

6.4. Kaptaj, Depo, Drenaj veya Sarnıçtan Numune Alma………………………………. 9

6.5. Kuyulardan Numune Alma…………………………………………………………. 9

6.6. Plajlardan Numune Alma…………………………………………………………… 10

6.7. Evsel ve Endüstriyel Atıksulardan Numune Alınması……………………………… 10

7. NUMUNELERİN TAŞINMASI VE KORUNMASI………………………………… 11

KAYNAKLAR………………………………………………………………………….. 13

1

1. GİRİŞ

Bir kalite sisteminin güvenilirliği sistemdeki en zayıf halkaya bağlıdır. Su kalitesinin

sağlanması açısından en zayıf halkayı numune alımları oluşturmaktadır. En iyi ekipmanların

kullanıldığı laboratuar metotları da dahil olmak üzere, numune alımları sırasında yapılan

hataları düzeltebilecek metot mevcut değildir. Numune alımları sırasında yapılan hatalar,

analiz hatalarının %80’ini açıklamaktadır ve bu hatalı sonuçlar yanlış yorumlamalara yol

açmaktadır. Analiz sonrası verilen kararlar hatalı ise, bu hatalar sağlık, ekonomik ve medyatik

açıdan birçok ciddi sonuç doğurabilir. Dolayısıyla analizlerin ne amaçla talep edildiklerinin

bilinmesi zorunludur.

Numune alımları sırasında numunenin alım yeri, zamanı, alım biçimi, alanda yapılan

hazırlık çalışmaları, alanda yapılan analizler, seçilen şişenin tipi, alınacak numu miktarı,

numunenin saklama koşulları, ve süresi gibi birçok parametre göz önünde bulundurulmalıdır.

Numune alımı, sonradan su numunesi üzerinde laboratuar tarafından yapılacak bütün

analizlerin geçerlilik ve temsil özelliği açısından önemlidir. Numune alımı, suyun kalitesi ile

ilgili ön bir fikir verir. Su numunesi alımı oldukça basit bir işlemmiş gibi görülebilir. Fakat

temsil özelliğine sahip bir numunenin alımı ve analiz anına kadar bütünlüğünün muhafaza

edilmesi çok önemlidir.

Temsil özelliğine sahip bir numunenin alımı, sahada ölçüm alan numune alma araçları,

numune kapları ve muhafaza malzemeleri, uygulanan numune alım metotlarıyla, taşıma ve

stoklama şartlarıyla ilgili özel talimatlar gerektiren karmaşık bir işlemdir.

Bir numune alım noktasından birçok numune alınmış ise bu suyun kalitesiyle bir ön

bilgi verebilir. Sonuçların izlenebilirliği aynı zamanda olası kimyasal risklerin

tanımlanmasına yardımcı olur.

2. NUMUNE ALMA TECHİZATLARI

2.1. Elle Numune Alma

Atıklardan numune alma için en basit teçhizat, uygun uzunlukta saplar takılmış olan

kova, kepçe veya geniş ağızlı şişeden ibarettir. Hacim 100 ml den az olmamalıdır. Kompozit

2

numunelerin hazırlanması için elle alınmış numuneler kullanılıyorsa kova, kepçe veya şişenin

hacmi iyi belirlenmeli ve ± %5 doğruluk sınırları içerisinde olduğu bilinmelidir.

Elle numune alma teçhizatı numuneler üzerinde bilahare gerçekleştirilecek olan

analizleri etkilemeyecek inert bir maddeden yapılmış olmalıdır.

Numune almaya başlamadan önce, malzeme deterjan ve su ile veya teçhizat imalatçısı

tarafından önerildiği şekilde temizlenmeli ve sonunda su ile durulanmalıdır. Numune alma

teçhizatı, bulaşma riskinin asgariye indirilmesi amacıyla atıksu akımlarından numune

alınması için kullanılmadan önce yıkanmalıdır. İncelenen analizler deterjan türünden

maddeler ise temizlemeden sonra durulamaya özel itina gösterilmelidir.

2.2. Otomatik Numune Alma

Mevcut ticari cihazların bir kısmı sürekli numune almaya veya numunelerin peş peşe

otomatik olarak toplanmasına izin verir. Bunlar her çeşit atıksu için kullanılabilir ve kolayca

taşınabilir. Otomatik numune alıcıların temel olarak iki tipi mevcut olup, zaman oranlı ve akış

oranlı diye adlandırılır. Numune alma cihazlarının bazıları her iki özelliğe de sahiptir.

3. NUMUNE ALMA TİPLERİ

3.1. Anlık (Grap) numuneler

Bir anlık numunede, tüm numune hacmi bir seferde alınır. Anlık numuneler belirli bir

zamanda su veya atıksu kompozisyonu belirlemede faydalıdır. Bu durumda atıksuyun bileşimi

ve hacmindeki küçük değişimler, bir anlık numunede daha üstün zamanı kapsayan

kompozisyonların temsilcisi olabilir. Grap numuneler ayrı ayrı karıştırılmadan analiz edilir.

Örneğin su kalitesi uniform olan bir derin kuyudan büyük su kütlelerinden günde bir kez

numune alınması yeterlidir.

3.3. Kompozit Numuneler

3.3.1. Zaman ağırlıklı kompozit numuneler

Numune alma dönemi boyunca değişmez aralıklarla alınan eşit hacimli anlık

numunelerden ibarettir. Zaman ağırlıklı kompozit numunelerin alımı, kanalizasyon suyu veya

çıkış suyunun ortalama kalitesi araştırıldığı zaman uygundur. (Mesela bir kalite standardı ile

uygunluğunun tayininde veya işlem tasarım amacıyla atıksuyun kalitesinin tayininde sabit

atıksu akışı olduğu hallerde).

3

3.2.2. Akış ağırlıklı kompozit numuneler

Numune alma dönemi boyunca hacim ve çıkış suyu akışına orantılı numune hacmi

gibi bir yolla alınan ve karıştırılan anlık numunelerden ibarettir. Akış ağırlıklı kompozit

numuneler, numune alma amacı kirleticilerin yüklerini belirlemek olduğunda kullanılmalıdır.

Bir akış ağırlıklı kompozit numune, numune alma noktasından geçen miktarı belirli çıkış

suyundan alınan her bir eşit hacimli anlık numunenin veya numune alma zamanındaki akışa

orantılı olarak değişen hacimlerdeki numunelerin sabit zaman aralıkları ile alınması ile elde

edilebilir.

Akış ağırlıklı ve zaman ağırlıklı numune almanın her ikisinde de, anlık numunelerin

her birinin hacmi 50 ml’ den daha büyük olmalıdır. Temsil eden numunelerin toplanması

amacıyla anlık numune hacimlerinin 200 ml ile 300 ml arasında olması sıkça tavsiye edilir.

Belli bir zamanda ve belli bir yerden numune alındığında bu numune sadece o yeri ve

zamanı temsil eder. Bununla beraber, bileşiminde zamanla büyük değişiklik göstermeyen

kaynaklardan alınan numuneler, daha uzun bir zaman periyodunu veya daha büyük bir hacmi

temsil eder. Kaynağın zamana bağlı olarak büyük ölçüde değiştiği durumlarda, uygun zaman

aralıklarında alınan numuneler ayrı analiz edilirler. Böylece bu değişimin frekansı, süresi ve

büyüklüğü belirlenir. Değişimlerin beklendiği zaman periyoduna göre numune alma aralığı

seçilir. Bu aralık en az beş dakika en fazla bir saat olur.

Ani, özel, değişken veya düzensiz deşarjların ve işlemlerin olduğu tesislerde, bu tür

deşarjların içinde bulunduğu periyodu temsil eden kompozit (karışık) numunelerin

hazırlanması gerekir: Bu da evsel ve endüstriyel atıksularda belirli zaman aralıklarında atıksu

debisi ile orantılı olarak alınan karışık numuneyi tanımlar. Çoğu hallerde kompozit numune

terimi aynı numune alma noktasından farklı zamanlarda toplanan numunelerin karışımını

ifade eder.

Zaman kompoziti terimi ile de tanımlanabilen bu numuneler arıtma tesisi tasarımında

ve verimlilik tespitinde kullanılacak ortalama konsantrasyonların belirlenmesinde kullanılır.

Kompozit numuneler çok sayıda numunenin analizi yerine ortalama özellikte bir tek numune

ile çalışmaya imkan verir. Çoğu tayinler için 24 saatlik kompozit numune Standard kabul

edilir. Ayrıca kompozit numune bir vardiyayı veya daha kısa bir zaman periyodunu ya da tam

bir periyodik işlemi veya çevrimi temsil için uygundur. Kompozit numunelerde ölçülen

parametrelerin değerleri “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”nde 2 saatlik kompozit

numuneler için verilen Standard değerlerle, mukayese edilir.

4

Özelliklerinde ve miktarlarında zamanla değişim gösteren parametrelerin analizleri

için kompozit numuneler kullanılmamalıdır. Bu gibi analizlerin, numune alma noktasında

ve/veya ayrı toplanan numunelerde hemen yapılması gerekir. Tüm çözünmüş gazların

analizleri, kalıntı klor, çözünmüş sülfür, sıcaklık; pH tayinleri ve mikrobiyolojik analizler bu

kapsamdadır. Numune toplama ve saklama süresince mevcut koşullarda değişmeden kalan

bileşenlerin analizi için zaman kompoziti numuneler kullanılır. Eğer numune alma sırasında

bazı koruyucu maddeler ilave edilecekse, bunlar en başından numune kabına konur ve

kompozit numune bu kapta hazırlanır.

Genişlik ve derinliğe bağlı olarak suyun bileşiminin çok değiştiği nehirlerde ve

akarsularda; çok çeşitli ve ayrık atıksu akımlarının birlikte arıtılmasının önerildiği

durumlarda; farklı numune alma noktalarından alınan numunelerin karışımının analizi

gereklidir. Burada ortalama bileşimin veya toplam yükün belirlenmesi için nehirlerin en

kesitleri üzerinde çeşitli noktalardan alınan numunelerin karışımı kullanılır. Bu tip

numunelerin hazırlanması, bilinen bir derinlikten numune toplamak üzere özel bir araç

gerektirir. Ancak, doğal su kütlelerinde çoğunlukla yerel değişimler toplam veya ortalama

değerlerden çok daha önemli olduğu için numunelerin ayrı, alınıp incelenmesi gerekir.

Bütün numune alma işlemlerinde TS 5090/Mart 1987 Numune Alma Kısım 2: Numune Alma

Teknikleri standardına aykırı hareket edilmemesi gerekir.

4. NUMUNE ALMA SIKLIĞI

4.1. Kimyasal Analizler için Numune Alma Sıklığı

Kaynaktan zehirli maddelerin az da olsa bu bulunduğu biliniyorsa veya su kaynağına

endüstri artıkları katılması gibi haller mevcut ise su kaynağı zehirli maddeler bakımından en

az üç ayda bir kontrol edilmelidir.Genel kimyasal deneyler için 50.000 den' fazla nüfuslu

yerlerde en azından üç ayda bir defa 50.000 e kadar olan nüfuslu yerlerde en azından yılda iki

defa numune alınmalıdır.

4.2. Mikrobiyolojik Analizler için Numune Alma Sıklığı

Herhangi bir epidemi veya tehlikeli bir kirlenme muhtemelse adı geçen sudan günde

en az değişik zamanlarda 5 numune alınarak koliform bakterileri bakımından muayene

edilmelidir. Bir su epidemisi bahis konusu olursa, bir litreden az olmamak şartı ile temiz ve

koyu renkli şişeler kullanılmalıdır.

5

Şebekelere verilen ve dezenfekte edilmemiş suların bakteriyolojik analizleri aşağıdaki

verilen esaslara göre uygulanır:

Nüfus Numune alım sıklığı 2.000'e kadar Her mevsim değişiminde bir defa olmak üzere yılda dört defa2.000 –10.000 İki ayda bir defa10.000 – 20.000 Ayda bir defa20.000 – 50.000 Ayda iki defa500.000 –100.000 Dört günde bir defa100.000 den çok Her gün.İki analiz arasındaki aralıklar yukarda verilen süreler ile tespit edilmiş olmakla beraber

20.000–100.000 nüfuslu olan yerlerde her 5.000 nüfus için bir numune, daha yukarı nüfuslu

yerlerde ise her 10.000 nüfusa bir numune düşecek şekilde numune alınacak ve kontrol

edilecektir. Su klorla dezenfeksiyona tabi tutuluyorsa en az haftada bir defa bakteriyolojik

analize tabi tutulacaktır. Şişe, galon ve damacanalarla satılan sularda analiz süreleri:

Kimyasal analiz (her kaynak için) SÜRE Kaptajtan en az altı ayda bir defaŞişe galon ve damacanalardan en az ayda bir defaBakteriyolojik analiz (her kaynak için)Damacana ve galonlar en az onbeş günde bir defa Şişeler en az haftada bir defa

5. NUMUNE ALMA ŞEKİLLERİ

5.1. Kimyasal Analizler için Numune Alma

Ağır metaller için, örnek şişesi (cam ya da plastik) daha önce saf nitrik asit (HNO3) ile

yıkanmış ve damıtık su ile çalkalanarak durulanmış olmalı, tercihen yeni şişe kullanılmalıdır.

İki adet şişe örnek alınacak su ile birkaç kez çalkalandıktan sonra doldurulur. Katyon analizi

için şişelerden birine pH < 2 olacak şekilde konsantre ve yüksek saflıkta HNO3 ilave edilir.

Genellikle 250 ml'lik örnek şişesinde pH'ın 2 dolayına düşmesi için 3–4 damla asit yeterlidir.

Diğer şişeye ise hiç bir koruyucu katılmaz (anyon analizi için). Her iki şişede örnek alınacak

su ile tamamen doldurulur ve sise içinde hava kabarcığı kalmamasına özen gösterilir. Şişeler

etiketlenip, etiket üzerlerine ne tür koruyucu konduğu belirtilmelidir. Örnek adı yazılır ve 24

saat içinde serin bir ortamda (4 oC'de, buz kutusu) laboratuara ulaştırılır. Asit (HNO3)

eklenmiş örneklerin hacmi en az 500 ml, katkısız örneklerin hacmi de en az 500 ml olmalıdır.

Radyoaktif ölçmeler için ayrıca en az bir litre suya ihtiyaç vardır. Bu su ayrı olarak ve

polietilen şişeler içinde laboratuvara getirilmelidir. Kimyasal analizler için en az iki litre

numuneye ihtiyaç vardır. Bu miktar suların normal kimyasal analizleri için yeterlidir. Ayrıca

zehirli maddelerin tayini gerekiyor ise alınacak numune en az 15 litre olmalıdır. Su renksiz ve 6

kimyasal olarak temiz; camdan yapılmış şişelere konulacak ve şişelerin ağzı sağlam bir

şekilde temiz bir kapakla kapatılacaktır. Şişe, numune alınmadan önce, numune alınacak su

ile en az 3 defa çalkalanmalıdır. Radyoaktivite ölçümü için numune alırken cam şişe yerine

polietilen şişe kullanılmalıdır.

5.2. Bakteriyolojik Analizler için Numune Alma

Bakteriyolojik muayeneler için su numuneleri 180 °C lik kuru sıcaklıkta bir saat

sterilize edilmiş, tercihan 100 ml.lik nötr ve renkli şişeler içerisinde gönderilmelidir. Şişelerin

kapakları şişeye iyice uyabilen steril, tıraşlı cam kapak, mantar veya kauçuk tıpa olabilir. Cam

kapak, kauçuk mantar tıpaların her biri ayrı olmak üzere ambalâj kâğıtlarına sarılarak sterilize

edilmelidir.

Şişeler, tıpaların seviyesine kadar su ile doldurulmalıdır. Şişeler içerisinde hava

kabarcığı bırakılmamalıdır. Klorlamaya tâbi tutulan veya içerisinde az miktarda dahi olsa klor

veya kloramin bulunan sular, özellikle yukarda verilen ve içerisinde %1,5 sodyum tiyosülfat

(Na2S2O3) bulunan şişelere alınmalıdır. Sodyum tiyosülfat damıtık suda çözülür ve 120 °C de

15 dakika sterilize edilir, sonra 100 ml şişelere bu çözeltiden 0,25 ml. konur.

Orijinal ambalaj dışındaki su numuneleri için enstitüden temin edilecek kapağı ve kendi steril

edilmiş, renkli, uygun hacimli (1L’lik) şişeye alınmış su numuneleri getirilmelidir. Kısmı analiz

istenen numuneler için de yukarıda belirtilen özelliklere sahip ancak hacmi 100 cc olan şişeler

kullanılmalıdır. Gerek 1 L’lik gerekse 100 ml’lik şişeler usulüne uygun olarak doldurulmalıdır.

Alınan su numunesi, güneş ve herhangi bir ısıya maruz bırakılmadan, soğuk zincir kurallarına

uygun şartlarda (+4, +8 oC’de) ve alındığı gün 6–8 saat içinde laboratuvara getirilmelidir. Su

numunesi, her gün en geç saat 1600 ya kadar laboratuvara getirilmelidir. Anılan numune Cuma günü

alındığı takdirde, hafta sonu kesinlikle bekletilmemelidir. Mikrobiyolojik analizler için kalıntı klor,

klordioksit ve ozon gibi biyosid ürünleri nötralize etmek çok önemlidir. Nötralizasyon reaktifleri

sterilize edilmeden önce şişelere konulmalıdır.

Mineral mikrokirleticiler için çözünen maddeleri çözülemeyenlerden ayırmak için

filtrasyon, çökmelerini önlemek için asidifikasyon veya bazı durumlarda hareketliliklerini

azaltmak için alkalinizasyon gereklidir. Numunelerin filtrasyonunda en az 150 ml’lik bir

numunenin filtrelenmesi şarttır. Asitlerle bazların analize uygun bir saflıkta olmaları gerekir.

Serbest ve total klor, klor dioksit, ozon ve demir gibi bazı elementlerin analizinin sahada

yapılması gerekir.

7

Klor, ozon, klordioksid gibi oksidan kalıntılarının eliminasyonu sadece mikrobiyolojik

analiz bakımından bir gereklilik değildir, bu aynı zamanda oksidanlara bağlı ikincil ürünlerin

analizi için de çok önemlidir. Oksidanları takip ederken, özellikle de oksidanlara bağlı ikincil

reaksiyonlar için, katılacak reaktifler farklı olabilir. Bu yüzden numuneyi alan kişinin

yapılacak analizleri bilmesi gerekir. Bazı reaktifler kendi kendilerine interferans yapabilirler,

nitroze bileşenlerde klor tarafından oluşan kloropikrini yok eden, kloru nötralize etmek için

kullanılan sülfitlerde durum böyledir.

Sular, numune alımı ile analiz arasında geçen sürede hızlı bir şekilde fiziksel (sıcaklık,

emilme, yüzeye çekme, buharlaşma), fiziksel-kimyasal (çökme, çözülmüş gazın kaçması) ve

biyolojik (doğal arıtma, fiksasyon, fotosentez) değişime uğrayabilir. Bu etkileri en aza

indirgemek için bazı kurallara uymak gerekir. Bu kurallar numunelerin analiz öncesi iyi bir

şekilde saklanmalarına ve genelde işleme tabi tutulması, doğru şekilde şişelenmesi ve

karanlıkta, uygun bir sıcaklıkta saklanmalarından ibarettir.

Bakteriyolojik analiz için alınan su numuneleri hızlı araçlarla laboratuvarlara

gönderilmelidir. Numunelerin alınışı ile laboratuvara gönderilişi arasında geçen süre ne kadar

uzun olursa alınacak olan neticelere o kadar az güvenilir. Su içerisinde bulunan bakteriler ve

muhtelif planktonlar gibi etkenler aracılığı ile özelliğini çok kısa bir süre içinde

değiştirdiğinden, derhal analize başlanmalıdır.

6. KAYNAKLARINA GÖRE NUMUNE ALMA ŞEKLLERİ

6.1. Çeşmelerden Numune Alma

Musluk ya da vana sonuna kadar açıılır ve su 1-2 dakika boşa akıtılır. Musluk ya da vanayı

kapadıktan sonra, musluğun ağzı 1 dakika süreyle alevden geçirilir. Bu işlem için, alkol ya da ispirto

emdirilmiş pensle tutulmuş veya tele sarılmış pamuk alevi kullanılır. Eğer bu imkân yok ise bir

çakmak kullanılabilir.

Alevlemeyi takiben örnek almak için musluk ya da vanayı açarak şişenin ağzına uygun

çapta su akışı sağlanır ve 1–2 dakika bu şekilde beklenir. Bu bekleme süresi içinde, daha önce

sterilize edilerek kullanıma hazır hale getirilmiş numune alma şişesinin tıpası çıkarılır. Tıpa

çıkarılırken kesinlikle elle temas ettirilmez.

Tıpası çıkarılan numune alma şişesinin ağzı musluğun ağzına değdirilmeden

doldurulur. Şişe mutlaka boyun hizasında 1–2 cm hava boşluğu kalana kadar doldurulur.

Dolumu takiben, yedekte bulundurulan ve daha önce sterilize edilerek kullanıma hazır

8

getirilen tıpa ambalajından el değmeden çıkartılarak şişenin ağzına sıkı sıkıya (hava

almayacak ve dökülmeyecek şekilde) kapatılır. Şayet yedek steril tıpa yok ise, şişeden

çıkarılan tıpa el değmeden veya başka herhangi bir yere değdirilmeden temiz halde

saklanabildiği takdirde tekrar kullanılabilir. Yukarıda anlatılan işlemlere uygun olarak alınmış

olan su numunesi artık analiz için laboratuvara gönderilmeye hazır hale getirilmiştir.

6.2. Su Kaynağından Numune Alma

Açıkta olan bir su kaynağında bulaşma ihtimallerini önlemek için, iyice temizlenmiş

kaynatılmış veya yakılmış demir veya cam boru su gözesine batırılır. Bu borudan bir gece su

akıtılır. Sonra musluktan numune alınmasındaki esaslara uyularak numune alınır.

6.3. Dere, Göl veya Nehirden Numune Alma

Numune sahilden en az bir metre uzaklıktan alınmalıdır. Numunenin akarsu veya

gölün belirli bir derinliğinden alınması isteniyorsa o takdirde şişenin ağzı açılır. El yıkanıp

alkollendikten sonra şişenin ağzı dikine olarak suya batırılır. İstenilen derinlikte dolabilmesi

için şişe ağzı yukarıya doğru çevrilir. Göl kirliliği araştırmalarında gölün yüzey alanı belirli

mesafelere harita üzerinde bölünür ve örnekleme noktaları belirlenir. Belirlenen noktalarda

nansen şişesiyle yüzeyden itiberen farklı derinliklerde numune alınır ve gereki parametreler

analiz edilir. Nansen şişesi göllerde ve denizlerde istenen derinlikten su örneği almaya yarar.

termometre bulundurduğu için sıcaklık ölçümü yapar. "messenger" denen aparatı aracılığı ile

gönderildiği derinlikte ters dönerek" suyu hapsetme yoluyla numune almaktadır. İçme suyu

temini için kullanılan yüzey sularında, yüzme sularında numune alım yerinin önemi büyük

olabilir. İki farklı kıyıdan alınan numune sonuçları aynı olmayacaktır. Genel kural olarak bir

nehir suyunun kalitesi numune alımı için belirlenmiş bir noktasından yapılır: sağ kıyı, sol

kıyı, orta yüzey ve orta derin. Numuneler genel olarak kıyılara 1 metre uzaklıktan ve ya

yüzeyin 50 cm altında ya da dibin 50 cm üstünden alınır. Her durumda, numune, doğrulamak

için ölçümü yapılacak maddenin temsil özelliğine sahip olmalıdır.

6.4. Kaptaj, Depo, Drenaj veya Sarnıçtan Numune Alma

Eller sabunlu su ile iyice yıkanıp alkollenmelidir. Steril numune şişesinin her tarafı bol

alkollü pamukla silinir ve alkole batırılmış bir sicim şişenin boynuna bağlanır. Şişenin ağız

9

kısmı alazlanır. Şişe, numune alınacak olan yere daldırılmak suretiyle mantar alev altında

açılır ve el değdirilmeden kapatılır.

6.5. Kuyulardan Numune Alma

Analizler için numune alma işinde kullanılacak tulumba ve borular, litresinde 10 mg

aktif klor bulunan klorlu su ile dezenfekte edilmeli ve aralıksız olarak en az 48 saatlik bir

pompalamadan sonra su numunesi alınmalıdır.

6.6. Plajlardan Numune Alma

Plajlarda bakteriyolojik kontroller özellikle sabahları saat 05.00 civarında veya gece

saat 24.00’ten sonra ve diğer saatlerde kıyı çizgisinden 10 metre uzaklıktan, değişik

aralıklardan (100-250 m) numune şişesinin boyundaki derinliklerden bir litrelik steril şişelere

alınacak ve her şişeye numara konacaktır. Her şişe için, numunenin alınış saatini, plajın o

saatteki durumunu bildirir bir form doldurulacak, E.Coli aranmak üzere, laboratuvara

gönderilecektir. (E.Coli, plaj ve diğer suların kirliliğinin saptanmasında en hassas

indikatörlerden biridir. 100 ml’de bulunan E.Coli miktarı devamlı olarak 100'ün altında ise bu

sular çok uygun, 1000'in altında ise uygun olarak kabul edilebilir. E.Coli 1000'in üstünde ise

numunenin alındığı plaj veya diğer yerlerin kirli olarak kabul ediImesi gerekir). Yüzme

sezonunda diğer fiziksel yoklamalar ile birlikte ayda iki defa numune alınacaktır.

6.7. Evsel ve Endüstriyel Atıksulardan Numune Alınması

Atıksu analizleri için genellikle zaman kompoziti numune hazırlanır: Endüstri

atıksuları zaman içerisinde gerek debi gerekse bileşim yönünden çok büyük değişiklikler

gösterebildiği için numune alırken bu durumun dikkate alınması gerekir. Bazı durumlarda

değişik işlemlerden numune alıp laboratuvarda kompozit yapma gereği ortaya çıkabilir. Bazen

de çeşitli ünitelerden veya çeşitli zamanlarda alınan suların karıştırılması, numune alma yeri

ve anında ölçülen debi ile orantılı olarak yapılır, alınan sular bir kapta karıştırılarak bu

karışımdan numune alınıp analiz edilir.

Endüstri atıksularının saklanmasında, atıksuda bulunan maddelerin birbirleri ile

reaksiyon verebileceği dikkate alınmalıdır. Böylece atıksuyun kimyasal ve fiziksel

özelliklerinde büyük değişiklikler olabilir. Böyle bir ihtimal varsa, değişik işlemlerden alınan

sular ayrı saklanmalı ve analiz yapılmadan hemen önce kompozit hazırlanmalıdır. Atıksu

10

numune alma noktası; atıksuların toplanıp şehir atıksu sistemine veya alıcı ortamlara boşaltım

noktasını, alıcı ortam numune alma noktası ise; atıksuyun alıcı ortama deşarj edilerek alıcı

ortamla tam olarak karıştıktan sonra numunenin alındığı noktayı, ifade eder.

Evsel ve endüstriyel atıksulardan numune alınması, numune alma programlarının

tasarımı ve numune alma teknikleri gibi numune almanın ayrıntıları konusunda endüstriyel

atıksu, ham atıksu ve arıtılmış atık su gibi bütün atıksu türlerini kapsar. Numune alma

programlarının tasarımı ve numune alma teknikleri gibi numune almanın ayrıntıları

konusunda endüstriyel atıksu, ham atıksu ve arıtılmış atık su gibi bütün atıksu türlerini kapsar.

Numune alma programı farklı birçok amaç için kullanılabilir. Bazı ortak amaçlar şunlardır:

1. Atıksu akıntısındaki kirleticilerin derişimlerinin tayini,

2. Atıksu akıntısı ile taşınan kirleticilerin yükünün belirlenmesi

3. Atıksu arıtma tesisinin çalışması için veri temin etmek,

4. İstenilen deşarj yükü sınırlarına uyulup uyulmadığının denenmesi,

5. Atıksu deşarjı ile ilgili olarak veri temini.

7. NUMUNELERİN TAŞINMASI VE KORUNMASI

Şişelerin mümkün olan en kısa sürede laboratuvara götürülmesi gerekmektedir.

Numunenin alınması ile inceleme arasındaki azami saklama süresi yürürlükte olan inceleme

standartlarına uygun olmalıdır. Eğer taşıma süresi 4 saatten az ise ısıyı +5°C /- 3°C ‘de

muhafaza edebilecek izotermik bir kapta şişeler taşınmalıdır. Eğer taşıma süresi 4 saatten

fazla ise, numunenin izotermik kap yerine buzdolabına konulması gerekir. Eğer taşıma süresi

8 saatten fazla ise, kabın ısı kontrolünün yapılması gerekir. Numunelerin korunmasının bazı

amaçları vardır. Bunlar:

1. Uçuculuğu azaltma

2. Biyolojik faaliyeti durdurma

3. Çözünürlüğü ve hidrolizi azaltma

4. Işık ile bozunmayı önleme gibi mekanizmalara dayanır.

Atıksu numunelerinin korunmasının en yaygın yolu sıcaklığın 0°C ile 4°C arasında

tutulmasıdır. Numuneler, bu sıcaklıklar arasında tutulduğunda ve karanlıkta depolandığında

genellikle bozulmaz. Plastik kaplar atıksulardan numune alımında birçok olumlu özelliğinden

11

dolayı tercih edilir. Yağ ve gres, hidrokarbonlar, deterjanlar ve pestisitlerin analizleri için

sadece cam kaplar kullanılmalıdır. Numune toplanması, depolanması ve nakliyesinde

kullanılan kapların tipi için analizden sorumlu laboratuara danışılmalıdır. Numune kabında

yabancı maddeler tarafından adsorpsiyon, uçuculuk ve buharlaşma nedeniyle kayıpların

önlenmesi gerekir. Tablo 1’de çeşitli analizler için numune alma ve koruma teknikleri

verilmiştir. Numune kabı seçiminde göz önünde tutulması istenilen faktörler şunlardır:

1. Kırılmaya karşı yüksek dayanıklılık,

2. Yüksek sızdırmazlık özelliği,

3. Yeniden açılabilme kolaylığı,

4. Yüksek sıcaklıklara dayanıklılık,

5. Kullanışlı boyut, biçim ve kütle,

6. Temizlenmeye ve yeniden kullanılmaya uygunluk,

7. Temin kolaylığı ve maliyet.

Tablo 1. Analiz türüne göre numune alma ve koruma teknikleri.

Parametre Numune kabı En az numune, ml Bekleme süresi / koruma

Asidite P, C (B) 100 24 saat, +4 oC

Alkalinite P, C (B) 200 24 saat, +4 oC

BOİ5 P, C, BOİ şişesi 100 6-48 saat, +4 oC

TOK C (koyu renkli) 100 HCl ile pH<2, en kısa sürede +4 oC

KOİ P,C 100 H2SO4 ile pH<2, 7-28 gün +4 oC

Bakiye klor P,C 500 Hemen analiz edilmeli

Renk C 500 24 saat, +4 oC

Florür P 500 28 gün bekletilebilir, koruma gerekmez

Yağ ve Gres C, geniş ağızlı ölçülü 1000 HCl ile pH<2, 24 saat, +4 oC

Amonyak P,C 500 Hemen analiz veya 08 ml H2SO4/L ile pH<2, 7 gün +4 oC

Nitrat Azotu P,C 100 Hemen analiz veya 08 ml H2SO4/L ile pH<2, 7 gün +4 oC

Nitrit Azotu P,C 100 Hemen analiz veya 40 mg HgCl /L ile +4 oC

Organik Azot P,C 500 Hemen analiz veya 08 ml H2SO4/L ile pH<2, 7 gün, +4 oC

Koku C 500 Hemen analiz, en fazla 6 saat

12

Tad C 500 Hemen analiz edilmeli, +4 oC

Çözünmüş O2 C, BOİ şişesi 300 Hemen analiz edilmeli

pH P, C (B) 50 Hemen analiz edilmeli veya 2 saat, +4 oC

Sıcaklık - - Hemen analiz edilmeli

Fosfat C 100 Hemen analiz veya 40 mg HgCl /L ile +4 oC

Katı madde P,C - -

Sülfat P,C 100 24 saat, +4 oC

Sülfür P,C 100 4 damla çinko asetat/100ml ve NaOH ile pH>9, 7 gün

Bulanıklık P,C 100 Hemen analiz veya +4 oC, karanlıkta 24 saat

P: Plastik, C: Cam, (B): Birlikte

KAYNAKLAR

Clair N. Sawyer, Perry L. Mccarty, Gene F. Parkin.Chemistry for Environmental Engineering

and Science. Mcgraw Hill.

Forsberg K. AND Keıth, L.H., 1998. Instant Gloves and CPC Database. Instant Reference Sources,

Inc. Austin, Tex.

Gilbert, R.O. 1987. Statistical Methods for Environmental Pollution Monitoring. Van Nostrand

Reinhold, New York.

Keith, L.H., 1996. Compilation of EPA's Sampling and Analysis Methods, 2nd Ed. Lewis Publ./Crc

Press, Boca Raton, Fla.

Methods for The Examination of Waters and Associated Materials:General Principles of

Sampling and Accuracy of Results. 1980. Her Majesty's Stationery Off., London,

England.

Samsunlu, A.Çevre Mühendisliği Kimyası.. Sam-Çevre Teknolojileri Merkezi Yayınları.

Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 1996. American Public

Health Association, American Wastewater Association.

Tcohbanoglous, G., Franklin L. Burton, H. David Stensel. Mcgraw Hill Wastewater

Engineering, Treatment And Reuse. Metcalf &Eddy Inc.

13

U.S. Envıronmental Protectıon Agency. 1982. NEIC Policies and Procedures. EPA-

330/9/78/001/-R (Rev. 1982).

Water Pollutıon Control Federatıon, 1986. Removal of Hazardous Wastes in Wastewater

Facilities—Halogenated Organics. Manual of Practice Fd-11.

14