strategija odrŽivog razvoja opŠtine aran … godina/strategije/strategija... · severozapadu....

STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA

OPŠTINE ARANĐELOVAC 2016 - 2020

1

На основу члана 20. и 32. став 1. тачка 4. Закона о локалној самоуправи

(''Службени гласник РС'', бр. 129/2007 и 83/2014) и члана 22. Статута општине Аранђеловац (''Службени гласник општине Аранђеловац'', бр. 8/08),

Скупштина oпштине Аранђеловац, на седници одржаној 24. 2. 2017.године, донела је

О Д Л У К У О УСВАЈАЊУ СТРАТЕГИЈЕ ОДРЖИВОГ РАЗВОЈА ОПШТИНЕ АРАНЂЕЛОВАЦ 2016 - 2021.ГОДИНЕ

1. Скупштина општине Аранђеловац, усваја Стратегију одрживог развоја

општине Аранђеловац 2016 – 2021.године, у тексту који је у прилогу ове Одлуке.

2. Овa Одлукa ступа на снагу даном доношења, а објавиће се у ''Службеном

гласнику општине Аранђеловац''.

СКУПШТИНА ОПШТИНЕ АРАНЂЕЛОВАЦ Бр.06-170/2017-01-2 од 24. 2. 2017.г.

ПРЕДСЕДНИЦА СКУПШТИНЕ,

Десанка Миланов, с.р.


OPŠTINE ARANĐELOVAC2016 - 2020

2

Uvod

Ne postoji jedinstvena i opšteprihvaćena definicija pojma održivog razvoja. Postoji, međutim, saglasnost o potrebi uvođenja ovog koncepta i svest o razlozima njegovog nastanka. Po jednoj definiciji održivi razvoj je „razvoj kojim se ide u susret potrebama sadašnjosti, tako da se ne ugrožava mogucnost budućih generacija da zadovolje svoje sopstvene potrebe“.1

Široko prihvaćeno mišljenje proisteklo je iz odgovora na pitanje: Šta je održivo za jednu zajednicu? Pre svega, to je sve što je društveno prihvatljivo, odnosno sve što doprinosi društvenoj integraciji zajednice, zatim sve što omogućava trajan ekonomski rast – razvoj; uključuje i ono što osigurava da se sadržaj i mera ekonomskog i društvenog razvoja usklađuje sa ekološko - prostornim kapacitetima (pragovima) posmatrane teritorije u dugoročno projektovanom vremenskom periodu. I na kraju podrazumeva sve ono što je i politici prihvatljivo, odnosno ono o čemu se može dogovariti i odlučivati u okviru postojećih političkih okolnosti. Glavni rezultat pomenutog, široko prihvacenog pristupa održivom razvoju, je da on počiva na četiri stuba:

- ekonomskom - socijalnom - kulturnom - životnoj sredini

Održivi razvoj je moguć samo kada su sva četiri oslonca razvoja prisutna i podjednako važna. U praksi, to znači da sve četiri komponente razvoja društva - ekonomska, socijalna, kulturna i životna sredina - koje ujedno čine i oslonce održivog razvoja, treba da budu od podjednakog značaja i važnosti u državi i društvu, čvrsto međusobno povezane i opskrbljene adekvatnom institucionalnom osnovom. Strategija održivog razvoja je opšti strateški plan razvoja grada ili opštine koji daje smernice i podsticaje za budući razvoj. Ona definiše održivi razvoj kao ciljno orijentisan, dugoročan, sveobuhvatan i sinergetski proces koji utiče na sve aspekte života (ekonomski, socijalni, ekološki i institucionalni). Strategija je orijentisana na stvaranje održivog modela koji na kvalitetan način zadovoljava društveno-ekonomske potrebe i interese građana, a istovremeno eliminiše ili značajno umanjuje uticaje koji predstavljaju pretnju ili štetu po životnu sredinu i prirodne resurse.

1World Commission on Enviroment and Development, 1987.



3

Metodologija izrade Strategije održivog razvoja Dokument Strategija održivog razvoja opštine Aranđelovac je izrađen korišcenjem participativnog pristupa koji podrazumeva uključenje u proces svih zainteresovanih strana. Uključenjem šire zajednice (javnog, privatnog i NVO sektora) obezbeđuje se poboljšanje kvaliteta donesenih odluka, a odogovornost za implementaciju se povećava. Drugačije rečeno ovaj pristup omogucava:

- Širu bazu znanja koja omogućuje donošenje kvalitetnijih odluka - Podršku za donesene odluke - Kolektivno vlasništvo nad problemima i rezultatima - Omogućuje formiranje buducih partnerstava u implementaciji projekata

U proces izrade Strategije održivog razvoja uključene su sve zainteresovane strane u koje spadaju:

- Predstavnici lokalne samouprave i komunalnih preduzeca

Javne institucije

- Regionalne institucije - Finansijske institucije - Privatni sektor i investitori - Udruženja i nevladine organizacije

Pošto su identifikovane zainteresovane strane, izvršen je izbor osoba koje su direktno učestvovale u izradi Strategije. Lokalna samouprava je formalizovala čitav ovaj proces donošenjem pravnog akta o izboru članova Komisije i Radnog tima za izradu strategije u skladu sa opštinskim regulativama. Radni tim su sačinjavali stručni pojedinci, pre svega iz Opštinske uprave, ali i iz ostalih sektora. Odabrani članovi Tematskih radnih grupa su predstavnici svih ključnih oblasti društveno-ekonomskog razvoja: ekonomija preduzetništvo, infrastruktura, prostorno planiranje i zaštita životne sredine, poljoprivreda, turizam, obrazovanje, kultura, sport, finansije, socijalna i zdravstvena politika. Za organizaciju i delimično vođenje sastanaka glavna i odgovorna osoba bio je lokalni koordinator, predložen od same lokalne samouprave. On je predstavljao sponu u radu između tima za strateško planiranje Regionalne agencije za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja, koji je koordinirao i pomagao čitav process, lokalne samouprave i članove Komisije i Radnog tima za izradu strategije. Strateški dokument se odnosi na period 2016 - 2021. godina, tokom kojeg će se, putem usvojene liste projekata, stimulisati pozitivne promene u opštini. Predstavljaće krovni dokument za sve ostale usvojene sektorske strategije. Implementaciju će sprovoditi koordinaciono telo zvanično oformljeno od strane lokalne samouprave. Telo će delovati na bazi usvojenog akcionog plana za implementaciju Strategije, generisanog, opet, uz pomoć nadležne regionalne institucije, odnosno Regionalne agencije za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja. Regionalna agencija će dati predlog akcionog plana i učestvovaće u implementaciji, kao podrška koordinacionom telu. Usvojen je princip da dokument treba da bude “živ” i da daje smernice za razvoj opštine u narednih pet godina. U tom vremenskom periodu će se, pomoću odgovarajućih, precizno definisanih indikatora, meriti napredak na godišnjem nivou. Nakon pet godina sama Strategija će se evaluirati i poslužiti kao osnova za izradu naredne.



4

Institucionalni okvir i Strategija održivog razvoja

Socio – ekonomska analiza opštine Aran đelovac Strategija održivog razvoja opštine Aranđelovac 2016 – 2021 je suštinski važan dokument koji je komplementaran i usaglašen sa nacionalnim/regionalnim strategijama, ali i koji daje smernice za razvoj lokalnih sektorskih strategija kao i precizne indikatore za detaljnije lokalne planove. Celokupna Strategija je bazirana na sledećim nacionalnim regionalnim i lokalnim strateškim dokumentima:

- Nacionalna strategija održivog razvoja. - Strategija za podršku razvoja malih i srednjih preduzeća, preduzetništva i konkurentnosti

za periodod 2015. do 2020. godine. - Nacionalna strategija zapošljavanja za period 2011 – 2020. godine. - Strategija razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine. - Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014 - 2024. godine. - IPARD program Republike Srbije 2014 – 2020. godine. - Strategija održivog razvoja Šumadije i Pomoravlja 2011 – 2021. - Strategija održivog razvoja opštine Aranđelovac 2010 – 2015.

Vizija i ciljevi Strategije održivog razvoja opštine Aranđelovac 2016 – 2021izrađeni su u saglasju sa smernicama i prioritetima navedenih strateških dokumenata. Poseban akcenat je stavljen na prioritete Nacionalne strategije održivog razvoja Republike Srbije kako bi se, kroz sprovedene aktivnosti na lokalnom nivou, doprinelo realizaciji definisanih prioriteta. U Nacionalnoj strategiji identifikovani su sledeći prioriteti:

Prioritet 1. Članstvo u Evropskoj uniji. Prioritet 2. Razvoj konkurentne tržišne privrede i uravnotežen ekonomski rast. Prioritet 3. Razvoj ljudskih resursa i povećanje zaposlenosti. Prioritet 4. Razvoj infrastrukture i ravnomeran regionalni razvoj. Prioritet 5. Zaštita i unapređenje životne sredine i racionalno korišćenje prirodnih resursa.

Ključni momenat u procesu izrade Strategije održivog razvoja opštine Aranđelovac 2016 – 2021 je preuzimanje odgovornosti za sprovođenje procesa ili tzv. vlasništvo nad procesom. S obzirom da је lokalnа samouprava opštine Aranđelovac „menadžer“ svoje teritorije, i kao takva ima ključnu ulogu u omogućavanju održivog razvoja, samim tim je i odgovorna za izradu i implementaciju strateškog dokumenta. “Održive zajednice su one u kojima ljudi žele da ži ve ne samo trenutno, ve ć i u budu ćnosti”. Prethodno navedena izjava ima veze sa celokupnom lokalnom strategijom koja, zadovoljavajući principe održivosti, treba da proizvede merljive napretke za period od pet godina, da te napretke na odgovarajući način oceni i revidira na godišnjem nivou. Svi elementi razvoja moraju biti kompatibilni sa prihvaćenim načelima razvoja navedenim u Nacionalnoj strategiji.



5

Osnovni geografski i istorijski podaci

Geografsko demografske karakteristike opštine

Teritorija aranđelovačke opštine većinom zauzima središnji deo Šumadije i zahvata slivno područje gornjeg toka reke Kubršnice, najveće pritoke Jasenice, gornje tokove Peštana i Turije, pritoka Kolubare, slivna područja Bukulje i Bosute, pritoka Kačera, kao i gornje i središnje tokove Misače, pritoke Milatovice. Središnji i jugoistoični deo opštinske teritorije čine planine Bukulja i Venčac, tj. deo visoke Šumadije, a severni, blago zatalasani deo niske Šumadije. Položaj aranđelovačke opštine određen je koordinatama između 44 stepena i 12 minuta severne geografske širine i 20 stepeni i 25 minuta, istočne geografske dužine (po Griniču).Aranđelovac, administrativno i upravno sedište opštine, nalazi se gotovo u središtu opštinske teritorije na 44 stepena i 18 minuta severne geografse širine i 20 stepeni i 34 minuta istočne geografske dužine. On leži u severoistočnom podnožju šumovite planine Bukulje (696 metara nadmorske visine), na nadmorskoj visini od 250 m, i to u izvorišnom delu reke Kubršnice. Veći deo grada smešten je na levoj dolinskoj strani i terasi reke Kubršnice koja se pruža od sela Bukovika do potoka Ćirkovca (oko 2,5 km dužine). Ovom trasom vodi magistralni put Valjevo - Topola - Kragujevac, duž koga na obema stranama formirao Aranđelovac kao izrazito izduženo drumsko naselje. Opština Aranđjelovac je jedna od sedam opština Šumadijskog okruga. Njenoj teritoriji pripada severo-zapadni deo Šumadijskog okruga, tj. zapadni deo slivnog područja Jasenice i istočni delovi Kolubare i Kačera, oblasti koje pružaju raznolike prirodne i privredne mogućnosti. Aluvijalne ravni Kubršnice i njenih pritoka, zatim Turije, Misače i Peštana pogodne su za ratarstvo, livadsko-stočarsku i povrtarsku proizvodnju, a njeno pobrđe, pored ratarstva, pretežno za voćarstvo, vinogradarstvo i ispašu stoke.

Ukupna dužina granice aranđelovačke opštine iznosi 98 km. Najkraća je severna prema opštini Sopot (8 km), a njaduža je prema topolskoj opštini (47,5 km). Ovako ograničena arandjelovačka opština ima nepravilan oblik romba. Pruža se pravcem duže ose od severa ka jugu vazdušnim odstojanjem od 28 km, a kraćom osom istok - zapad u dužni oko 7,5 km. Po prostranstvu svoje teritorije zauzima 375,89 km2. Aranđelovačkoj opštini pripada 15,75% ukupne površine Šumadijskog okruga (2.386,71 km2) i ona zauzima treće mesto u okrugu, iza grada Kragujevca i opštine Knić. Na teritoriji arandjelovačkle opštine, pored Aranđelovca, naselja gradskog tipa, nalazi se 18 seoskih naselja, a formirano je i registrovano 19 mesnih zajednica. Severno od reka Kubršnice i Peštana smeštena su naselja: Tuleži, Venčane, Ranilović, Misača, Orašac, Stojnik i Kopljare, a južno: Progoreoci, Garaši, Jelovik, Bosuta, Vukosavci, Gornja Trešnjevica i Brezovac, dok su naselja Aranđelovac, Vrbica i Banja sa obe strane reke Kubršice, a Darosava i Bukovik sa obe strane reke Peštana. U naseljima arandjelovačke opštine, po poslednjem popisu iz 2002. godine, živelo je 46225 stanovnika, u 15630 domaćinstva. Na jedan kvadratni kilometar površine dolazi 123 stanovnika.



6

Reljef

Na teritoriji ove opštine dominira radijalno i rasedna tektonika. Za njenu morfostrukturu od značaja su horstvovi sa ograničenim rasedima. Brojni rasedi na relativno malom prostoru bitno su uticali na morfološku strukturu. Reljefna plastika ove opštine nastala je tektonskim i fluvijalnodenudacionim procesima. Glavne crte morfološke strukture ovog reljefa čine sastavni deo reljefa visoke i niske Šumadije koji je predstavljen tipičnim šumadijskim valovito-brežuljkasto-planinskim terenom. Neotektonski rasedi najbolje su izraženi i javljaju se pojedinačno, ili u grupama približno paralelnih raseda, tako da formiraju složene razlomne zone. Rasedi se pružaju pravcem severozapad-jugoistok i severoistok-jugozapad i presecaju glavne razlomne zone koje u odnosu na linerani sklop imaju logitudinalno pružanje. Na severnim padinama Venčaca javljaju se dva raseda duž koga se mermer kretao preko krednih sedimenata pa je tektonski jako oštećen i slojevi mu se povijaju, menjajući pad, od jugoistoka ka severozapadu. Najkarakterističniji oblici reljefa su u delu visoke Šumadije, na južnoj teritoriji ove opštine i to su abrazione površi. Brezovačka površ nalazi se u selu Brezovica na jugu Venčaca, visine oko 600 m, Kačerska po oblasti Kačeru na oko 410-420 m i Ripanjska visine 310-330 m. Utvrđeno je da su površi abrazione terase panonskog mora ili jezera pliocenske starosti, koji su se povlačili i za vreme faza zastajanja ili stalnosti nivoa, urezali u stariji reljef nove crte pribređnog reljefa. Površi su odvojene jedna od druge, blagim ili strmim obalama koje na više mesta imaju oblik klifova. Kod sela Orašac se nalazi jedna takva tipska obala na brdu Preseka, kao i klifovi Vagana i Orlovice. Na zapadnom delu aranđelovačke opštine je gornji deo doline Peštana koja se urezala pretežno u neogene naslage staložene u aranđelovačkoj tektonskoj depresiji. One su visine oko 300m kod Aranđelovca, Darosave i Progoreoca, dok su viši obodni delovi depresije, severno i južno od njih izgrađeni od paleozojskih i mezozojskih stena. Pored sistema jaruga i vododerina na levoj strani doline Peštan stvoreni su i posebni denudacioni oblici. U mekšim slojevima denudacija je izdubila nizove vertikanlnih rtova vretenastog oblika, koji liče na kolone stubova. Kolonama stubova poređanim u više spratova ukrašeni su ogoleli delovi dolinskih strana na dužini od nekoliko desetina do stotinu metara. U posebno zanimljive mikrodenudacione oblike reljefa spadaju glavuci Bele obale u Progoreocima kod Darosave. Vremenom ovi oblici menjaju izgled zbog intezivnog raspada granita. Poseban značaj ima i aranđelovačka depresija koja je otvorena prema istoku, ali raspored dolinske mreže ne poklapa se sa fosilnim oblikom i pružanjem te depresije. U neogene naslage tog rova urezane su dve glavne doline suprotnog pravca, a to su Kubršica okrenuta ka Velikoj Moravi i dolina Peštana okrenuta ka Kolubari. Na planini Venčac i brdu Risovača rasprostranjeni su krečnjački oblici na relativno malim krečnjačkim površinama mezozojske starosti. Te stene su mestimično ogolićene, a preko njih leže neogeni sedimenti koji imaju veliki značaj za nastanak kraških procesa. Površinski kraški oblici reljefa javljaju se na Venčaćkoj kraškoj oazi za koju su karakterisične vrtače i škrape. Vrtače su prečnika 1-7 m i dubine od 0,5-4 m na visini od 400-500 m. U severoistočnom delu brda Risovača nalaze se vrtače u zoni između 250 i 285 m, prečnika 10 m i dubine 0,3 do 10 m. Slabo su razvijene i javljaju se u paleozojskim mermerima i drugim karbonatnim stenama. Škrape su dužine od 20-50 m i dubine 10 do 15 cm.

Planine

Planina Bukulja nalazi se u Šumadiji i jedna je od najviših tačaka ovog dela Srbije. Ova planina je nekada predstavljala južnu granicu do koje se prostiralo Panonsko more, i jedno od njegovih mnogobrojnih ostrva. Planina Bukulja je vulkanskog porekla o čemu svedoči njena geološka građa (izgrađena je od granitnih stena koje u sebi sadrže specifičnu kombinaciju minerala). Geološka građa planine Bukulje uslovila je pojavu izvorišta gazirane vode, koja se koristi u fabrici Knjaz Miloš. Najviši vrh Bukulje je na nadmorkoj visini od 696 metara. U vegetacijskom pokrivaču dominiraju guste bukove šume, po kojima je planina i dobila ime. U podnožju Bukulje se nalaze grad Aranđelovac i Bukovička Banja, dok su na njenim padinama smeštena dva jezera: Garaško jezero i Bukuljsko jezero (Crvena bara). Planina i njena vegetacija štite Aranđelovac i Bukovičku Banju od jakih vetrova tokom dana, a noću, blag vetar koji duva sa njenih obronaka donosi svež



7

planinski vazduh. Do vrha planine Bukulje, vodi asfaltirani kolski put, kao i pešačka staza (serpentina). Venčac je planina koja se nalazi u blizini Aranđelovca. Planina je vulkanskog porekla i ima nadmorsku visinu od 658 metara. Prekrivena uglavnom stoletnom hrastovom šumom, planina Venčac dominira nad Šumadijom, a u nedrima krije ogromne naslage mermerne rude čije rezerve još nisu do detalja utvrđene. Prvi kopači bili su meštani Brezovca i susednih sela koji su vadili kamene gromade za nadgrobne spomenike. Planinu su pohodili još paleolitski ljudi iz pećine Risovača, staništa pračoveka neandertalca, a naseljavali su je kasnije Iliri i Rimljani. Venčac je ležao na putevima varvarskih nadiranja sa Istoka i na drumovima vizantijskog uzmicanja pred najezdom Slovena. Ulazio je u granice velikih srednjevekovnih država i upoznao vladavinu Osmanlija, Venčac je pravi fenomen. Majdan mermera je počeo sa radom 1904. godine. Prvi blokovi tog belog mermera ugrađeni su u mauzolej na Oplencu - zadužbinu kralja Petra I Karađorđevića. To je u ono vreme bio najluksuzniji kamen sa posebnim sjajem i lepotom koji se tada mogao naći u kraljevstvu. Zbog ekskluziviteta, mermer sa planine Venčac veoma je tražen u svetu. Osim trgova i spomenika u Njujorku, Parizu, Amsterdamu, Moskvi, Buenos Ajresu, Dakaru, Rimu, beli mermer Venčaca ukrašava fasade i enterijere jednog krila Bele kuće u Vašingtonu, postolje spomenika Slobode u Njujorku, od njega je napravljen i veliki obelisk u centru Buenos Ajresa, kao i fasade aerodroma i muzeja u Kairu, Tokiju, Beogradu.

Vode

Vodotokovi I reda:Kubršnica, Peštan, Turija, Bukulja, Pridvorica, Duboki potok, Kačer Vodotokovi II reda: Potok Balabanac, Vrbička reka, Potok Ješovac, Katanići (Banja), Sušica (Banja ), Milenića potok, Potok Jelinac, Junac, Preseka, Kamenac, Rasadnički, Orašački, Sumorina (Kopljari), Kamenica, Grabovac (Stojnik), Jelovik, Bosuta, Bobovik (Vukosavci-Bosuta), Vrlaja (Vukosavci), Vukasovačka reka, Misača, Mala reka (G.Trešnjevica), Velika reka (G.Trešnjevica) Na teritoriji opštine postoje i veštačke akumulacije: Garaško jezero, Bukuljsko jezero, Fepovo jezero Na teritoriji opštine Aranđelovac, zbog različitog uticaja geološkog sastava, reljefa, klime, vegetacije i delovanja ljudi, raznovrsne su hidrološke odlike. Zastupljene su podzemne i površinske vode. Podzemnim vodama na teritoriji opštine Aranđelovac uvek se posvećivala posebna pažnja i one su zastupljene velikim brojem izvora koji se najčešće javljaju na kontaktu vodopropustljivih i nepropustljivih geoloških slojeva. Najbrojniji su izvori u višim delovima opštine i njihov broj raste sa porastom nadmorkse visine. Danas je većina njih kaptirana. Stanovništvo seoskih naselja Bukulje, Venčaca i pobrđa snabdeva se sa njih vodom za piće. U delovima naselja u aluvijalnoj ravni, gde je izdan plića, bunari su duboki od 5 do 6m, a na pobrđu od 10 do 20 m i više. Oni služe za navodnjavanje povrtarskih i drugih biljnih kultura. Na teritoriji opštine Aranđelovac ima više mineralnih i termomineralnih izvora. Najveće količine termomineralne vode se nalaze u masivu Bukulje. Nastanak ovih izvora vezan je za infiltraciju i cirkulaciju voda na njenim dubinama i regionalne razlome koje imaju funkciju kolektora u kojima se vrši mešanje voda i njihovo obogaćivanje sa mineralnim solima. Uglavnom pripadaju hidrokarbonatno - natrijsko - ugljeno - kiselim vodama. Poseban značaj imaju mineralne vode Bukovičke Banje koje se svrstavaju u retke hladne vode i hipoterme (tople) lekovite vode. Površinske vode imaju veliki značaj za stanovništvo i privredu opštine. Hidrografska mreža je na teritoriji aranđelovačke opštine vrlo razgranata, kao posledica vododrživog zemljišta i ravnomerno raspoređene količine atmosferskog taloga. Izvori se javljaju gotovo svuda u podnožju strana na dodiru peska i gline, krečnjaka i škriljaca. Rečnu mrežu na teritoriji opštine Aranđelovac čine vodotoci Kubršnice, Peštana, Turije i Kačera sa svojim pritokama. Kubršnica je najveće i najznačajnija pritoka Jasenice. Ona izvire na severoistočnim padinama šumovite Bukulje (695 m nadmorske visine), u selu Vrbica na 600 m nadmorske visine. U Kubršnicu se na teritoriji aranđelovačke opštine ulivaju: Balabanac, Vrbička reka, Popovac, Banja, Radovac, Kamenica, Vićija i Sumorina.



8

Misača izvire na istočnim padinama Klještevice na 395 m nadmorske visine, uliva se u Milatovicu, pa preko Velikog Luga u Kubršnicu. U Misaču se ulivaju Vrbak i Drenjak. Misača na teritoriji opštine Aranđelovac protiče kroz seoska naselja Misaču i Stojnik. Sa južnih padina Bukulje, Šutice, Orlovice i Vagana razliva se razgranata, lepezasta, izvorišna čelenka Bukuljske reke, a južnije i reke Bosute, desne pritoke Kačera. Bukuljska reke desna pritoka Kačera, nastala je spajanjem Velike i Male Bukulje u ataru sela Garaši. Velika Bukulja se od izvorišta usmerila ka zapadu (sedam kilometara), a zatim u ataru sela Garaši ka severu, gde se spaja sa Malom Bukuljom, koja teče od izvorišta ka zapadu paralelno sa Velikom Bukuljom. Bukuljska reka od Garške škole u luku skreće ka selu Jeloviku i kod sela Bosute se uliva u granični vodotok Kačera. Desna pritoka Velike Bukulje su Lazinski i Polomski potok, a Male Bukulje – Bare. Bukuljska reka sa desne strane prima Rečicu sa Šutičkim potokom koji teku sa Orlovice (482 metara nadmorske visine) i Šutice (472 metara nadmorske visine) i Cigankulju koja se spusta sa Vagana (473 metara nadmorske visine). Reka Bosuta je desna pritoka Kačera. U Bosutu se sa leve strane u uliva Vukosavački potok, a sa desne, Duboki potok. Peštan je desna pritoka Kolubare. Teče sa severnih padina Bukulje. U Peštan se na teritoriji aranđelovačke opštine ulivaju Crna reka, Darosavica, Duboki potok i veći broj malih, bezimenih potoka. (Verka Jovanović: Vodni resursi Šumadije i njihov značaj za vodoprivredu: Zbornik radova Geografskog instituta „Jovan Cvijić“, SANU , knjiga 38, Beograd 1986.). Turija je poslednja veća pritoka Kolubare u koju se uliva kod Drajevca, sa površinom sliva od 491 km2. Izvire van teritorije opštine Aranđelovac, na severozapadnim padinama Kosmaja i teče ka jugozapadu (oko 12 km) do sela Ranilovića, gde se spaja sa potocima Glogovac, Suva Turija i Junkovac, a sa desne strane sa Mešetinom, Drlupskom rekom, Smoljkovcem i Zlatanom. Sa leve strane u Turiju se uliva i Podvorica i Kamenička reka.

Klima

- Najhladniji mesec je januar - prosečna temperatura -1,1 - Najtopliji mesec jul - prosečna temperature 19.1 - Prosečna godišnja temperatura 10,7 stepena Celzijusa - Najvlažniji mesec septembar - prosečna vlažnost 91 - Najsušniji mesec mart - prosečna vlažnost 77 - Prosečne godišnje padavine 1249 l/m2 - Broja dana preko 25°C - 26 - Broj dana sa jako niskom temperaturom (ispod nule) - 19 - Broj dana pod snegom - 13 - Najviše padavina – mesec maj prosek 371.1 l/m2 - Najmanje padavina – mesec novembar- prosek 18.2 l/m2 - Prosečan broj sunčanih sati - h/dan - Poslednji prolećni mrazevi – mesec maj - Prvi jesenji mrazevi – mesec oktobar - Sušni period – od mesec jul - do mesec septembar - Debljina snežnog pokrivača:26cm - Broj snežnih dana:13 - Ukupna godišnja insolacija:nema raspoloživih podataka



8

Geostrateški položaj Modernizovane drumske saobraćajnice različitih pravaca koje prolaze sredinom aranđjelovačke opštine, ovoj opštini daju tranzitni karakter. Drumska mreža i železnička saobraćajna povezanost gotovo sa svim krajevima zemlje znatno su, između ostalog, uticali na sveukupni ekonomski prosperitet Aranđelovca, brzi ekonomski razvitak i uslovili njegov snažan uticaj u užem gravitacionom području. Saobraćajni položaj opštine Aranđelovac je relativno povoljan. Kroz sredinu opštine prolazi magistralni put M-4 pravcem istok-zapad koji povezuje Ibarsku magistralu sa autoputem E-75. Magistralom M-4 i regionalnim putem P-202 preko Orašca, ostvaruje se veza sa magistralnim pravcem M-23 sa Kragujevcem na jugu i Beogradom, preko Mladenovca, na severu. Magistralni put M-4 ostvariće vezu i sa planiranim autoputem E-763 Beograd-Južni Jadran. Udaljenost Aranđelovca od Kragujevca je 55km, od Beograda 90km, Mladenovca 22km, Topole 15km i Lazarevca 33km. Ovakav položaj grada omogućava povezanost sa administrativnim, privrednim i turističkim centrima i reperima.

Istorijski podaci

Povoljnost geografskog položaja i prirodnih uslova na teritoriji aranđelovačke opštine i njene okoline, činili su pogodne uslove za ljudski život od najstarijih vremena. Arheološki nalazi i lokaliteti na njenoj teritoriji potvrđuju ovu konstataciju. Postojanje paleolitske stanice u pećini na Risovačkom brdu, istočno od Aranđelovca, jedan je od najvećih arheoloških otkrića na Balkanskom poluostrvu. Ovo diluvijalno–paleontološko nalazište ukazuje na bitisanje onovremenog čoveka u njegovoj bliskoj okolini. Pećina Risovača je otkrivena 1953. godine. U pećini je pronađen brojan i raznovrstan arheološki materijal. Pronađeni su ostaci jedne od kultura kamenog doba, odnosno kulture koja je pripadala starijem paleolitu, takozvanoj mustijerskoj kulturi (nazvanoj prema pećini La Moustier, na levoj obali Vezera u Dordonji). U Risovačkoj pećini su pokraj otvorenog ognjišta nađena oružja i alatke od okresanih sileksa, obrađene kosti i fosilni ostaci praistorijskih životinja. Pored alatki i oruđa koji pripadaju klasičnim oblicima mustijerske kulture, pažnju privlače alatke i oruđa sa posebnim stilskim i tipološkim odlikama koje u sebi sjedinjuju elemente srednjeg i poznog paleolita. Na teritoriji aranđelovačke opštine otkriveni su ostaci karakteristične kulture mlađeg kamenog doba - neolita u selu Banji. U antičko doba, današnja teritoriji aranđelovačke opštine bila je u sastavu provincije Gornje Mezije koja je predstavljala žitnicu Rimske imperije. U srednjem veku, ova oblast je bila relativno gusto naseljena i imala je značajnu ulogu u srednjovekovnoj srpskoj državi gotovo do propasti Despotovine. Iz tog doba su crkve u Brezovcu i Bukoviku. U podnožju Venčaca, u selu Brezovac, nalazi se srednjovekovna crkva Svetog Arhangela koju je podigao despot Đurađ Branković Smederevac 1444. godine, što saznajemo iz natpisa utisnutog na ploči iznad crkvenih vrata. Ova crkava je jedna od najstarijih u okolini. Crkva iz nemanjićkog perioda nalazi se u podnožju Bukulje u selu Bukoviku. U crkvi nema tragova zidnog slikarstva, osim jednog manjeg ikonostasa iz Miloševog doba.



9

U periodu od 1832-1836.god. podignuta je crkva brvnara u Darosavi. U srednjem veku je kroz današnju teritoriju aranđelovačke opštine prolazio Beogradski drum koji je od Beograda, preko Rudnika i doline Gruže, vodio za Prizren. Ovaj drum je vodio kroz kosmajska sela i preko Misače i Venčana izbijao na Rudnik. U spisima se pominje još jedan srednjovekovni put koji je vodio od Beograda za Rudnik i preko prevoja na Vaganu, spuštao se do sela Progoreoci. Prema rezultatima najnovijih istorijsko-geografskih istraživanja (turski katastarski popisi Smederevskog sandžaka iz 1516. i 1525, a pre 1559. godine), u prvoj polovini XVI veka zabeležena su samo dva naselja na teritoriji aranđelovačke opštine. Tako je 1516. godine uneto samo jedno selo Tulež koje je pripadalo Ostrvici i bilo okarakterisano kao vlaško (stočarsko) naselje sa četiri doma. U turskom sumarnom katastarskom popisu Smederevskog sandžaka iz 1525. godine, a pre 1559. godine, upisana su tri naselja na teritoriji današnje aranđelovačke opštine: Tulež, Orašac i Bosuta. Krajem XVII i početkom XVIII veka, ranije opustela naselja ponovo se obnavljaju i nastaju nova. U spisima koji datiraju iz vremena austrijske okupacije Srbije (1718-1739), pominju se sledeća naselja na teritoriji aranđelovačke opštine: Darosava, Jelovik, Progoreoci, Ranilović, i Tulež (u sastavu Beogradskog distrikta), a Vrbica, Misača, Stojnik, Kopljare, Vulkasovci, Garaši i Lapin potok, zaselak Vrbice i Trešnjevica u sastavu Kragujevačkog distrikta. Vrbica koja je na početku austrijske okupacije (1718) zabeležena u Kragujevačkom distriktu kao naseljeno mesto 25.11.1735. godine kao Šanac Vrbica sa 50 kuća, tj. naselje čiji su stanovnici vršili pomoćne vojne službe. Posle Svištovskog mira 1791. godine i u vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka, formirana su sva naselja na današnjim lokacijama u aranđelovačkoj opštini. Naselja aranđelovačke opštine, kao i uopšte sela i zaseoci ovog dela Šumadije, po svom položaju mogu se, uglavnom, grupisati u tri grupe. U prvu, brojniju grupu naselja spadaju ona čije su kuće na stranama glavičastih brda, plećatim kosama, terasama i erozivnim proširenjima reka i potoka. Drugu grupu čine sela smeštena na zaravnjenoj površini, a treću naselja pored puta i stranama potoka. Sela prve grupe su: Bosuta, Bukovik, Venčane, Vrbica, Vukosavci, Garaši, Gornja Trešnjevica, Jelovik, Kopljari, Misača, Orašac, Darosava i Progoreoci. Drugoj grupi pripadaju sela: Banja, Brezovac, Ranilović, Stojnik i Tulež. U trećoj grupi su Aranđelovac i delovi naselja Bukovika, Vrbice i Darosave. Aranđelovac je mlado naselje. Osnovano je naredbom kneza Miloša Obrenovića, marta 1837. godine na teritoriji sela Vrbica, u podnožju Risovače, ušoravanjem duž druma i raskrsnice prema Beogradu, Kragujevcu i Valjevu. Prve kuće su bile napravljene pod Risovačom, u uglu koji čine Kubršnica i njena pritoka Balabanac. Kuće su se gradile sa desne strane Kubršnice, dok je sav ostali prostor bio nenaseljen. Doseljavanjem seljaka, trgovaca i zantlija formiran je nastariji deo varoši „Stara čaršija“ kao drumsko naselje. Knez Miloš Obrenović, pisanim dekretom od 17. jula 1859. godine, naredio je u Bukoviku podizanje crkve "Svetij Aranđel", kao i da će se varoš Vrbica od sada zvati Aranđelovac. Tako je Aranđelovac dobio ime po Vrbičkoj crkvi. Tada je sreska kancelarija premeštena iz Topole u Vrbicu, a ova proglašena za varošicu Aranđelovac. Varošica se razvijala sa obe strane puta Valjevo - Mladenovac, odnosno Kragujevac, kao izrazito drumsko naselje. Veći deo varoši smešten je na levoj dolinskoj strani i terasi reke Kubršnice i pruža se od sela Bukovika do potoka Ćirkovca (2,5km). Uporedo sa razvojem varošice izgrađen je balneonaseobinski deo Bukovičke Banje. Na mestu gde je danas park i izvori kisele vode bile su baruštine. U četvrtoj deceniji XIX veka, sve do 1835. godine, na prostoru izvora kisele vode nije bilo ničega osim čaira na kojem se napasala stoka. Godine 1835. na mestu starog izvora, kasnije izvora Knjaz Miloš, napravljen je izvor za pijenje vode. Na izvoru je postavljena „stublina“ (velika lula od drveta) čime je izvršena prva kaptaža izvora. Sledeće, 1836. godine, Fridrih Hruschaner je izvršio prvu kvalitativnu analizu mineralne vode. U Banji je 1846. godine podignuto jedno „praviteljstveno zdanje od 6 soba“ kao prihvatilište za bolesnike, a otvorena je i jedna „ugodna mehana“. 1849. godine kupljeno je zemljište na kome su obeležene staze, zasađeno je drveće, uređen novi izvor kasnije nazvan „Knjaz Mihailo“ i kupatilo „Talpara“ koje je imalo bazen sa hladnom kiselom vodom. „“



10

1856. godine podignut je park, a 1858. izgrađen i smeštaj za goste koji su u Banju dolazili da se leče. Za vreme vladavine kneza Mihaila Obrenovića 1860. godine, počela je balneonaseobinska izgradnja i uređenje. Pored kupatila „Talpara“ podignuto je i kupatilo „Đulara“ 1861. godine. Posvećujući posebnu pažnju Bukovičkoj Banji, Knez Mihailo je 1862. godine podigao konak u kome je odsedao za vreme boravka u Banji. Godine 1865. otpočela je izgradnja velelepne zgrade Staro zdanje koja je završena 1868. godine. Zgrada je podignuta na uzvišici severnog dela parka, fasadom okrenuta prema Bukulji. Tada se nalazila između sela Bukovika i Aranđelovca i imala je 54 gostinske sobe. Izgradnjom Starog zdanja podignuto je i parno kupatilo koje je potpuno završeno u periodu od 1868. do 1870. godine, što je Bukovičku Banju svrstalo u najbolja balneoturistička naselja Srbije tog vremena. Izgradnja i uređenje Bukovičke Banje nastavljeno je sve do Prvog svetskog rata. Banja 1907. godine dobija atraktivan hidrotermalni paviljon podignut nad izvorom Knjaz Miloš. Uređenje ovog izvora omogućilo je uvećanu eksploataciju stone mineralne vode sa kojom se otpočelo još 1863. godine. Od 1930. godine Bukovička Banja pripada Dunavskoj banovini i biva dodeljena na upravu Štedionici Dunavske banovine, koja ju je, uređenjem, uzdigla na rang Banje evropskog glasa. 1935. godine otvoren je izvor termalne vode. Tada je kaptiran i izvor Kubršnica za aranđelovački vodovod. Tokom 1938. godine završena je izgradnja zatvorenog modernog kupatila. Gradio se Hotel Šumadija, rekonstruisan je i banjski park. Bukovička Banja je u ovom periodu uvršćena u važna jugoslovenska prirodna lečilišta i turistička mesta. Prvo flaširanje minerlne vode na teritoriji Srbije otpočelo je 1863. godine u Bukovičkoj Banji. Sa razvojem trgovine i unapređenjem privrede za vreme vladavine kneza Miloša, razvijao se uporedo i saobraćaj. Stanovništvo je kulukom prosecalo puteve kojima se moglo proći samo kada je suvo vreme. Nasuti putevi grade se tek za vreme vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića. Početkom XX veka, 1904. godine, puštena je u saobraćaj železnička pruga uskog koloseka na relaciji Mladenovac - Aranđelovac - Lazarevac, što je uticalo na brži razvoj Aranđelovca i okoline. U periodu između dva svetska rata nastale su bitne promene u strukturi saobraćaja, naročito posle izgradnje druma obrađenog asvalt-betonom Beograd - Mladenovac - Topola - Kragujevac, a potom i makadamski putni pravac Lazarevac - Aranđelovac - Topola. Do Drugog svetskog rata privreda aranđelovačke opštine bila je zasnovana na poljoprivredi, trgovini i zanatstvu. U posleratnom periodu, kao rezultat boljiih uslova za razvoj privrednih grana, nastaju promene u samoj strukturi privrede. Oplenačko-venčačko vinogorje i razvijeno voćarstvo na teritoriji današnje opštine Aranđelovac, predstavljalo je bogatu lokalnu sirovinsku bazu da se preko Venčačko-vinogradarske zadruge u Banji, početkom XX veka, pristupi intezivnoj preradi, odnosno razvoju podrumarstva koje je predstavljalo osnovu za razvoj industrije proizvodnje i prometa alkoholnih pića, vina i rakije (venčački vonogradi Navip). Geološko-petrografska struktura aranđelovačkog područja je veoma značajan činilac sirovinske baze za razvoj industrijske proizvodnje (rudnici i industrija mermera i granita Venčac, Rudnici, industrija vatrostalnih glina Šamot, Industrija elektroporcelana FEP, Elektrokeramika Elka, Preduzeće za proizvodnju i preradu građevinskih materijala Kubršnica, Preduzeće za proizvodnju masa za završne radove u građevinarstvu Karbon). Takođe je od izuzetnog privrednog značaja eksploatacija mineralnih voda sa izvora Bukovičke Banje i proizvodnja bezalkoholnih osvežavajućih napitaka.

Prirodne karakteristike

Geološki sastav opštine Aranđelovac čine mezozojske i kenozojske tvorevine. Mezozojske stene prisutne su pretežno u južnom, jugoistoičnom i zapadnom delu teritorije Aranđelovačke opštine, i to na prostoru naselja Gornja Trešnjevica, Bosuta, Vukosavci, Brezovac, Banja, Vrbica i Darosava. Najstarije mezozojske tvorevine predstavljene su serpentinama, najčešće



11

harcburgitskog tipa, izgrađene od mrežastog serpentinata, bastila zrna hromita, metaličnih minerala i čestih žilica hrizolit azbesta (Savezni geološki zavod, Osnovna geološka karta SFRJ list Kragujevac i tumač za list Kragujevac, Beograd 1980). Kenozojske tvorevine zauzimaju najčešće prostranstvo. Njima pripada oko 2/3 teritorije aranđelovačke opštine. Kenozojske tvorevine čine tercijarni sedimenti i kvartarne naslage. Tercijarnim sedimentima pripadaju najveće površine aranđelovačke opštine i predstavljeni su sa obe strane pojasa mezozojskih sedimenata, tzv. „mezozojske grede“. Ove tvorevine leže transgresivno preko kristalnih škriljaca i mezozojskih stena i karakteristične su po bočnom smenjivanju sedimenata. Na osnovu bogatog paleontološkog materijala predstavljeni su uglavnom tortonom i panonom. Pedološki sastav zemljišta je jedan od veoma značajnih uslova gajenja raznih poljoprivrednih kultura, kao i za travnu i šumsku vegetaciju. Takođe, od tipa zemljišta zavisi i stepen erozije tla, pojave urvina, upijanje atmosferskih padavina, isparavanje vlage i sl. Dejstvom raznih faktora stvoreni su raznovrsni tipovi i podtipovi tla na relativno malom prostoru teritorije aranđelovačke opštine. Na njihov razmeštaj od velikog uticaja su bili reljef, geološki sastav podloge i klimatske prilike. U dolinskim ravnicama Kubršnice, Peštana, Turije i Misače i njihovih većih pritoka zastupljen je aluvijum, na terasama, površinama i nižem pobrđu (od 270m do 300m nadmorske visine) javljanju se smonice, a na višem pobrđu u istočnom, severnom i jugopzapadnom delu opštine gajnjače. Na pobrđu Bukulje i Venčaca su smeđe-kisela zemljišta na škrilcima i peščaru, kao i podzolasta zemljišta. Matični supstrat na kome su se obrazovala zemljišta na području aranđelovačke opštine jesu jezerski sedimenti, što je kasnije uz suvi klimat doprinelo formiranju zemljišta tipa gajnjača i smojnica. Dok su gajnjače izraz klimatogene tendencije pedogeneze na ilovastim suprstatima, dotle su smonice na težim jezerskim glinenim suprstatima. Planinski deo opštine, Bukulja i Venčac čiju geološku podlogu čine pretežno stari kristalasti škriljci i graniti, predstavljaju vlažnije područje, pretežno pod bukovom šumom što je uslovilo pojavu smeđih, kiselih i paradodzolastih zemljišta. Na kraju treba istaći da su znatne površine zemljišta na teritoriji aranđelovačke opštine ozbiljno zahvaćene procesom degradacije i dehumifikacije, tako da je već danas njihova proizvodna moć znatno smanjena u odnosu na potencijalne mogućnosti zemljišnih tipova–smonica, gajnjača, a donekle i aluvijuma.

Šume

U prošlosti, šume su bile glavni pokrivač ovog prodručja. Pod šumom aranđelovačke opštine su 9.540ha ili 25,4% ukupne površine njene teritorije. Najveće prostranstvo zahvataju bukove šume. One su dosta čiste i prohodne. Najvrednije šume su na Bukulji, gde se javlja više šumskih zajednica. Na jugozapadnoj strani Bukulje se nalaze stabla stara oko 100 godina. Njena severna strana je obrasla hrastom, grabom, klenom, jasenom i mladom bukovom šumom. Na južnoj strani raste bukva, hrast i grab. Zaštitni šumski kompleks zahvata na planini Bukulji površinu od 864ha. Viši delovi Venčaca su pod listopadnom šumom (hrast, bukva, grab, jasen) i malim oazama pod livadama, a niži pod njivama, voćnjacima i vinogradima. Gornja granica prostiranja vinograda na Venčacu je 540m. Na južnim delovima Šutice i delu Orlovice su zabrani mladog bagrema koji ublažavaju i sprečavaju razvoj bujica. Od šumskih kultura lišćari su zastupljeni bagremom i kanadskom topolom, a četinari najčešće crnim i belim borom, smrčom, jelom, arišom i duglazijom. Voćkarice su zastupljene kako u šumama tako i pored puta, u međacima i na drugim mestima.

Rude

Raznovrsna geološka građa na teritoriji aranđelovačke opštine uslovila je vremenski i prostorno pojavljivanje različitih ležišta i pojava mineralnih sirovina i naslaga od ekonomskog značaja.



12

Na Bukulji su pronađene rude kalaja-kasiterita od ekonomskog značaja, rude borita koje su ranije eksploatisane i uranove rude (dr Živadin Stepanović, Kragujevac 1974.). Rudonosne stene Venčaca i Bukulje predstavljaju osnovu rudno-industrijske proizvodnje aranđelovačke industrije. Najveći značaj imaju mermeri sa Venčaca, vatrostalne gline i kalciti sa severnih padina Bukulje (u selima Vrbica i Bukovik), granit sa Bukulje, kao i oker boja kvarca i dr. U geološkom sastavu Venčaca u mnogome učestvuju mermeri i smatra se da su oni devonskog porekla (dr Petar Stevanović, Beograd 1965, dr Dragoljub Milanović, Kragujevac 1977.). Geološku građu Bukulje, kao što je izneto, čine raznovrsne stene. Njeno jezgro predstavlja granitni masiv koji je uokviren, a delimični i pokriven serijom starih stena - kristalasti škriljci, agrilošisti, a mestimično i mermeri. Najveći ekonomski značaj ima eksploatacija mermera i gline.

Minerali, mineralne, geotermalne vode i drugi potencijalni resursi

Na teritoriji opštine Aranđelovac ima više mineralnih i termomineralnih izvora. Najveće količine termomineralne vode se nalaze u masivu Bukulje. Nastanak ovih izvora vezan je za infiltraciju i cirkulaciju voda na njenim dubinama i regionalne razlome koje imaju funkciju kolektora u kojima se vrši mešanje voda i njihovo obogaćivanje sa mineralnim solima. Uglavnom pripadaju hidrokarbonatno-natrijsko-ugljeno-kiselim vodama. Poseban značaj imaju mineralne vode Bukovičke Banje koje se svrstavaju u retke hladne vode i hipoterme (tople) lekovite vode.

Životna sredina

Precizno definisanje liste relevantnih propisa u oblasti zaštite životne sredine nije moguće ako se pri tome ne vodi računa o brojnim propisima u različitim drugim oblastima od neposrednog značaja za zaštitu životne sredine, ako se ima u vidu pitanje nadležnosti za njihovo sprovođenje. Kao ilustraciju obima poslova lokalnih organa za zaštitu životne sredine, karakteristične grupe poslova su: planiranje i upravljanje zaštitom životne sredine; praćenje i monitoring stanja životne sredine; zaštita od udesa i preventivna zaštita, i inspekcijski nadzor. Posebna pažnja je posvećena redovnom informisanju najšire javnosti o svim aktivnostima putem saopštenja i objavljivanja informacija na veb stranici opštine, organizacijom sastanaka i konsultacija sa zainteresovanim stranama kao i objavljivanjem u Službenom glasniku opštine Aranđelovac.

Stanje vazduha

Da bi upravljanje kvalitetom vazduha bilo održivo, potrebno je raspolagati podacima o nivoima zagađujućih materija u vazduhu i emisijama zagađujućih materija. U opštini Aranđelovac, ne postoji stanica za praćenje kvaliteta vazduha, već se preko Fonda za zaštitu životne sredine, sredstvima opredeljenim u budžetu Opštine Aranđelovac, angažuju referentne ustanove za praćenje kvaliteta životne sredine. Praćenje kvaliteta vazduha se vrši dva puta godišnje, na više mernih mesta. Opština Aranđelovac je tokom 2014. godine, angažovala Institut za javno zdravlje iz Kragujevca, koje je izvršilo monitoring vazduha krajem godine na pet mernih mesta u različitim delovima grada. U periodu kada je vršeno merenje nije registrovano opterećenje vazduha praćenim aeropolutantima, ukupnim taložnim materijama i teškim metalima. Kako bi se formirao potpuniji uvid o kvalitetu životne sredine, monitoring je izvršen i u 2015. godini od strane Instituta za zaštitu na radu iz Novog Sada. Ovoga puta, merenje vazduha je izvršeno na osam mernih mesta u različitim delovima grada. Nešto povećana koncentracija opterećenja vazduha, kratkotrajno je zabeležena u industrijskoj zoni, u donjem delu grada. Privredni subjekti na teritoriji opštine Aranđelovac su u obavezi da dostavljaju izveštaj o stanju životne sredine na lokacijama na kojima obavljaju delatnost do 31. marta tekuće godine za prethodnu, kako bi se napravio kompletan uvid u kvalitet životne sredine..



13

Sumporni oksidi (SOx)

Količine oksida sumpora u vazduhu direktno zavise od njegovog sadržaja u gorivu. Intenzitet saobraćaja na teritoriji opštine Aranđelovac, posebno u urbanom delu, značajno je porastao poslednjih godina. Štetan uticaj emitovanja u atmosferu ovih oksida ogleda se u zakiseljavanju postojećih ekosistema. Pored porasta intenziteta saobraćaja, prema izvršenim merenjima na mernim mestima prikazanim u tabelama, nije registrovano prekoračenje sumpornih oksida više od 50 µg/m3.

Oksidi azota (NOx)

Preko 90% oksida azota emitovanih usled procesa sagorevanja čini azot-monoksid (NO), dok ostatak čini azot-dioksid (NO2). Prema izvršenim merenjima na mernim mestima prikazanim u tabelama, nije registrovano prekoračenje od 40 µg/m3. Ukupne taložne materije Izmerene koncentracije ukupnih taložnih materija na mernim mestima u praćenom periodu NISU prekoračile graničnu vrednost imisije (GVI) od 450 mg/m2/dan.

Čađ

Prema izvršenim merenjima na mernim mestima, nije registrovano prekoračenje od 50µg/m3. Teški metali Koncetracije praćenih teških metala (olovo, cink i kadmijum) iz sedimentatora u praćenom periodu su bile ispod GVI.

Alergeni polen

Na osnovu člana 3 stav 1 tačka 9 Zakona o zaštiti vazduha („Službeni glasnik RS“, broj 36/09 i 10/2013), polen je definisan kao prirodni zagađivač. U periodu vegetacije biljaka od početka februara pa do kraja oktobra u vazduhu se nalaze velike količine polena različitih biljaka. Kada polenova zrna veličine od 30 do 50 mikrona dođu u kontakt sa sluzokožom, dolazi do oslobađanja medijatora, hemijskih supstanci, čije dejstvo na određena tkiva i ćelije dovode do alergijskih oboljenja.

Stanje voda

Postojeće stanje reka, potoka, potočića i rečica, koje čine rečnu mrežu opštine Aranđelovac je nepovoljno i zabrinjavajuće. Kvalitet vode vodotoka na teritoriji Opštine je ugrožen odlaganjem otpada i ispuštanjem otpadnih voda.

Analiza postojećeg stanja vode Izradom dubokih hidrogeoloških bušotina i preko 1000m utvrđen je kompletan litološki stub ležišta na teritoriji Opštine, i to:

- humus male moćnosti do nekoliko metara; - neogeni sedimenti peskovito šljunkovite gline moćnosti do 100m; - škriljci nižeg kristaliteta 100-150m i - kontaktno - metamorfni kompleks.

Kolektor je na velikim dubinama (većim od 150m). Povlatni deo je vodonepropusni sloj. Na osnovu izotopskih analiza utvrđena je starost mineralne vode, koja se kreće u intervalu 20 - 40 hiljada godina ±500 godina. Laboratorijske analize pokazuju da vrednosti hemijskih parametara prirodne mineralne vode u bunarima ne prelaze maksimalno dozvoljene koncentracije.



14

Vodotokovi su prijemnici neopasnog, inertnog i opasnog otpada. Navedeni otpad je neobnovljivi i obnovljivi, neorganskog i organskog porekla u čvrstom i tečnom agregatnom stanju. Poreklom je iz domaćinstava (rezidencijalni, komercijalni, institucionalni i drugi), industrije i poljoprivrede. Od neopasnog otpada koji se nalazi na obalama ili u koritu vodotoka, dominira komunalni–neobnovljivi i obnovljivi, u čvrstom–fermentabilini i inertni, agregatnom stanju. To su: otpatci od hrane (koji nastaju u domaćinstvima, ugostiteljskim objektima, prodavnicama ili na pijacama i drugim mestima gde se sprema hrana); otpad nastao sagorevanjem fosilnih goriva u domaćinstvima (pepeo, šljaka); otpad građevinskih materijala (cigla, crep, cevi, šut, drvena i metalna i druga građa); odbačeni tehnički uređaji, kompjuterska tehnika i drugi. Morfološki sastav komunalnog čvrstog otpada u vodotocima je različit. Organski materijali dominiraju, ali su tu i reciklabilne komponente komunalnog čvrstog otpada–papir i karton, plastika, staklo, metal, tekstil i drugo. U komunalnom čvrstom otpadu nalaze se složene mešavine različitog otpada neorganskog i organskog porekla. To predstavlja poseban problem za njegovu regeneraciju. U odnosu na odbačeni neupotrebljivi ili reciklabilne komponente gotovih proizvoda i poluproizvoda, ambalažni otpad je zastupljen u značajnim količinama. Na obale i u vodno telo vodotoka nalazi opasan otpad koji ima bar jedno od svojstava koje ga čine opasnim–eksplozivnost, zapaljivost, toksičnost i reaktivnost, kao i ambalaža u kojoj je spakovan opasan otpad i opasni ambalažni otpad. Vodotoci na teritoriji opštine Aranđelovac su kolektori otpadnih voda–komunalnih, industrijskih, poljoprivrednih i meteorskih otpadnih voda, koje se ispuštaju iz divljih priključaka domaćinstava, industrijskih postrojenja i poljoprivrednih objekata. Otpadne vode sadrže fiziološke izlučevine ljudi, pomije i ostatke hrane. Ove ogranske materije dovode do pojave anaerobnosti vode i uginuća vrsta kojima je potreban kiseonik. Podsticanje ovog procesa potpomažu sapuni i deterdženti, ulja i masti koji se takođe nalaze u otpadnoj vodi. Ove vode sadrže i veliki broj klica koje mogu dovesti do epidemija. U njima se nalazi biohazardni; hemijski; medicinski–infektivni i farmaceutski; radioaktivni; otpad od električne i elektronske opreme; „sajber“ đubre, kao i neopasni komunalni, industrijski, tehnički i tehnološki otpad. Ispuštanje otpadnih voda, u recipijente opštine, najčešće je bez prethodnog prečišćavanja. One deluju u vodoprijemnicima toksično i smanjuju kiseonik (moć samoprečišćavanja vodotoka). Jezera na teritoriji opštine su prijemnici otpada. Vrste i količine odloženog otpada su znatno manje, jer se nalaze dalje od urbanih sredina. Otpad se uglavnom nalazi u priobalnom delu. Na kvalitet vode direktan uticaj imaju događanja na celom slivnom području. Kako slivne površine iznose po više stotina kvadratnih kilometara, antropogene aktivnosti su značajan regulator kvaliteta vode. Na teritoriji opštine nalaze se, kao koncentrisani generatori otpadnih voda, sledeći pokretački faktori:

- industrija; - poljoprivreda; - građevinarstvo; - vađenje rude i kamena; - uslužne delatnosti (trgovine, hoteli i restorani, saobraćaj, skladištenje i veze i dr.).

Industrijska zona opštine podeljena je na: jugoistočnu; severozapadnu i centralnu U jugoistočnoj zoni „Kubršnica“ su smešteni neki od proizvodnih, prerađivačkih i uslužnih kapaciteta: „Knjaz Miloš“ AD, „Bekament-Banja Komerc“; „Šumadija Granit“; proizvodnja betona i betonskih cevi, fabrika za proizvodnju monte, bloka i cigle „Univerzum Kubršnica“; „Fortuna market“, benzinske pumpe; trgovine; ugostiteljski objekti; skladišta; pekara "Pobeda"; "Venčac Omya", „Beaz plus“; štamparija „Zapis“ i druge. Proizvodni i uslužni kapaciteti severozapadne zone "Peštan" su: „Peštan“, „IEP“; „Elka“; „Kačerac“; „Šamot-Darosava; šivara „AMK“; strugare; kamenorezačke radnje; uslužne delatnosti; ustanove iz oblasti obrazovanja i zdravlja i dr.



15

Centralna radna zona "Grad" je lokacija na kojoj se nalaze fabrika "Šamot", Hotel „Izvor“; uslužne delatnosti–trgovine, ugostiteljski i sportski objekti, zdravstvene i obrazovne ustanove i dr. Generatori otpadnih voda na teritoriji opštine, koji zagađuju vodotoke, su koncentrisani i rasuti.

Stanje zemljišta

Na osnovu rezultata analiza kontrole plodnosti zemljišta koje je provodila “PSSS Kragujevac” iz Kragujevca, na području opštine Aranđelovac zemljište je kisele do jako kisele reakcije sa srednjim sadržajem humusa, srednjim sadržajem azota, vrlo niskim sadržajem fosfora, niskim do srednjim sadržajem kalijuma, i bezkarbonatno. Erozivni procesi su izraženi u nekim delovima opštine, a njihovi pojavni oblici su klizišta koja su se javljala tokom maja i juna 2014. godine usled posledica klimatskih promena. Nepogode koje su zahvatile veliki deo opštine Aranđelovac su obilne poplave i jaki olujni vetrovi.

Sadržaj CaCO3:

Visoka koncentracija CaCO3 može smanjiti pristupačnost mikroelemenata i fosfora.

Sadržaj i kvalitet humusa:

Humusne materije absorbuju većinu katjona u pristupačnom obliku za biljke.Izvor su hranljivih materija, vezuju neke štetne elemente u nepristupačne oblike (Al, Cu, Pb) i povoljno utiču na strukturu i mikrobiološku aktivnost zemljišta. Snabdevenost zemljišta pristupačnim fosforom: Snabdevenost zemljišta ovim elementom je u većini slučajeva slaba.

Obezbeđenost kalijumom :

Obezbeđenost kalijumom je znatno bolja. Osnovni problem zašto su niski prinosi koje ostvaruju poljoprivredni proizvođači je taj što su zapostavljene ove činjenice i što se đubrenje parcela uglavnom vrši napamet ili na osnovu iskustva starijih generacija. Osnovni cilj rešavanja ovog problema je određivanje konkretne preporuke đubrenja na osnovu dobijenih izveštaja o plodnosti zemljišta. Određivanje plodnosti zemljišta se vrši pojedinačno na svakoj parceli i za nju se dobija tačno određena Ph vrednost, sadržaj humusa, sadržaj azota (N), fosfora (P), kalijuma (K) i kalcijum-karbonata (CaCO3). Uticaj poplava i klizišta na obradivo poljoprivredno zemljište na teritoriji opštine Aranđelovac Bujične poplave manjeg intenziteta dešavaju se skoro svake godine na području opštine, retko se dešava da zahvate velika područja. Bujična poplava velikih razmera dogodila se 2014. godine, kada su nastale velike štete na saobraćajnicama, zanatskim i stambenim objektima i u poljoprivredi. Najveća razaranja su se dogodila duž toka Peštana, Kubršnice, Bosute, Kamenice i Bukulje gde je uništeno ili oštećeno više mostova. Štete u poljoprivredi su bile obimne, jer se poplava dogodila u vreme žetve pšenice a u 2014. godini u vreme setve prolećnih kultura, a zemljište je veći broj dana bilo natopljeno vodom koja se sporo povlačila, a za sobom ostavila velike količine mulja peska i šljunka. Područje opštine Aranđelovac obiluje svim reljefnim oblicima karakterističnim za brdovita i ravničarska područja. Kote terena kreću se od oko 165 do 696 metara nadmorske visine. Svi značajni tokovi koji protiču kroz teritoriju opštine nastaju na padinama Bukulje i Venčaca, Kosmaja i slivaju se ka Kubršnici i Peštanu, Turiji, i Kačeru koje su najznačajnije reke naše opštine.



16

Upravljanje otpadom

Adekvatno sakupljanje svih vrsta otpada, pa i komunalnog podrazumeva odvojeno sakupljanje različitih vrsta otpada, u konkretnom slučaju odvojeno sakupljanje komunalnog od industrijskog, medicinskog i drugih vrsta otpada, koji ne bi trebalo da se mešaju i zajedno odlažu na deponiju. Redovno odnošenje otpada, pre svega iz naselja, sprečava negativne uticaje koji nastaju usled dužeg zadržavanja otpadnih materija u naseljenim delovima, a koji se odnose na ugrožavanje zdravlja stanovništva i životne sredine. Pregled najvećih zagađivača životne sredine

Naziv Delatnost Postojanje mera zaštite

Omya venčac Prerada mineralnih sirovina Postoje Mermer tim Prerada mineralnih sirovina Postoje Beaz plus Prerada mineralnih sirovina Postoje

Gea Prerada mineralnih sirovina Postoje Dobar kamen Prerada mineralnih sirovina Postoje

Banja komerc-Bekament Prerada mineralnih sirovina Postoje Mermer tim Prerada mineralnih sirovina Postoje

Mis Jovanovic Prerada mineralnih sirovina Postoje Peštan Prerada plastičnih masa Postoje Šamot nemetali Postoje Granit Prerada mineralnih sirovina Postoje FEP nemetali Postoje Elka nemetali Postoje

Musić metal Otkup sekundarnih sirovina Postoje

Neadekvatno upravljanje otpadom predstavlja jedan od najvećih problema vezanih za zaštitu životne sredine Republike Srbije i isključivo je rezultat ne odgovarajućeg stava društva prema otpadu. Problem otpada se prvi put javio u periodu ubrzane industrijalizacije zemlje, koga je pratila realna opasnost od iscrpljivanja pojedinih strateških resursa u vrlo kratkom vremenskom periodu i progresivni rast ukupne količine svih vrsta čvrstog otpada. Navedena dešavanja nije pratila odgovarajuća politika zaštite životne sredine. Nadležnost upravljanja komunalnim otpadom na teritoriji Opštine Aranđelovac poverena je J.K.P. „Bukulja“ iz Aranđelovca, na osnovu odluke Skupštine Opštine Aranđelovac o Komunalnom uređenju grada broj: 27. Od 28.aprila 2011.godine.

Aktivne mere Lokalne samouprave u pogledu zaštite životne sredine

Opština Aranđelovac doprinos zaštiti životne sredine daje kroz izradu Lokalnog ekološkog akcionog plana zaštite životne sredine (LEAP-a) čija je izrada u toku. U 2015. godine, firmiran je Program akcionog i sanacionog plana opštine Aranđelovac za period od 2015-2020. godine. U nizu strateških dokumenata koje je donela Opština Aranđelovac, izradom Programa, akcionog I sanacionog plana zaštite životne sredine opštine Aranđelovac, nastavlja se kontinuitet I stvara se osnova za kvalitetniji život lokalne zajednice.



17

Stanovništvo Na osnovu podataka navedenih u poslednjih 6 zvaničnih popisa stanovništva primetan je rast broja stanovnika do 2002. godine kada je po rezultatima popisa opština Aranđelovac imala 48.129 stanovnika što predstavlja porast broja stanovnika za 24,81% u odnosu na popis stanovništva sproveden 1961. godine. Po poslednjem popisu stanovništva opština Aranđelovac je imala 46.225 stanovnika što predstavlja pad od 3,96% u odnosu na prethodni popis.

Navedeni podaci pokazuju da je u periodu intenzivne industrijalizacije, ekonomskog rasta zabeleženih šezdesetih i sedamdesetih godina došlo do naglog povećanja broja stanovnika u opštini. Snažan ekonomski razvoj opštine u tom periodu uzrokovao je visok prirodni priraštaj kao i dolazak velikog broja ljudi iz mnogih krajeva bivše Jugoslavije, pre svega Bosne i Hercegovine, Crne Gore i AP Kosova i Metohije. Osamdesetih godina zabeležen je neznatan porast stanovništva od 1,74% koji je rezultat usporavanja rasta ekonomije, velike ekonomske krize u zemlji zabeležene sredinom osamdesetih kao i pada nataliteta koji je zabeležen u gotovo svim visoko i srednje razvijenim zemljama uzrokovanim savremenim načinom života. Devedestih godina zabeležen je takođe neznatan rast stanovništva od 1,07% u odnosu na popis iz 1991. godine. U periodu između dva popisa zabeležena su dva suprotna trenda kretanja stanovništva. Ratovi na prostorima bivše Jugoslavije dovele su do značajnog priliva stanovništva sa prostora Hrvatske, Bosne i Hercegovine i AP Kosova i Metohije sa jedne strane dok je ekonomska kriza kao posledica ratnih zbivanja, sankcija međunarodne zajednice dovela do snažnog odliva stanovništva u inostranstvo iz ekonomskih razloga i drastičnog pada prirodnog priraštaja. Period između dva popisa stanovništva 2002. i 2011. godine karakteriše smanjenje broja stanovnika od 3,96% sa tendencijom daljeg smanjenja usled negativnog prirodnog priraštaja, migracije pre svega mlađe populacije ka velikim gradovima gde su u periodu tranzicije lakše mogli doći do zaposlenja kao i masovnog odlaska stanovnika svih uzrasnih dobi u inostranstvo usled nemogućnosti zaposlenja ili gubitka posla u privrednim subjektima opštine Aranđelovac uzrokovanim neuspešnom i socijalno nepravednom privatizacijom koja je dovela do drastičnog povećanja stope nezaposlenosti na teritoriji opštine Aranđelovac.

3258

4

3538

8

3856

2

4212

2

4680

3

4761

8

4812

9

4622

5

0

10000

20000

30000

40000

50000

1948 1953 1961 1971 1981 1991 2002 2011

Bro

j sta

novn

ika

Pregled broja stanovnika po godinama popisa

Godina popisa



18

Pregled broja stanovnika MZ (ili samo opštine) u periodu 1948 - 2011. godina

Naselje Godina popisa stanovništva Depo-

pulacija (%) 1948 1953 1961 1971 1981 1991 2002 2011

ARANĐELOVAC 5482 7471 10634 15678 21190 23837 24905 24797 +352,3%

BANJA 1924 1940 1983 1884 1930 1933 2246 2194 +14,03%

BOSUTA 1358 1321 1211 1034 856 698 606 470 65,39%

BREZOVAC 1375 1359 1333 1164 993 881 797 688 49,96%

BUKOVIK 1532 1766 2052 2421 2667 2653 2743 2622 +71,14%

VENČANE 2404 2440 2235 1938 1895 1695 1576 1315 45,29%

VRBICA 650 886 1261 1859 2512 2826 2940 3418 +425,8%

VUKOSAVCI 1028 1035 981 832 641 509 411 297 71,10%

GARAŠI 1254 1290 1221 990 825 685 605 482 61,56%

G.TREŠNJEVICA 1546 1497 1438 1159 943 704 583 410 73,47%

DAROSAVA 2602 2358 2474 2526 2426 2095 2023 1813 30,32%

JELOVIK 1031 1036 969 803 686 578 480 375 63,62%

KOPLJARE 1364 1344 1296 1205 1150 1030 1024 918 32,69%

MISAČA 1299 1172 1151 1012 875 791 781 659 49,26%

ORAŠAC 2234 2182 2024 1742 1635 1461 1462 1484 33,57%

PROGOREOCI 627 1091 1230 1182 1110 1124 1015 881 +40,51%

RANILOVIĆ 2039 2194 2194 2026 1997 1851 1685 1462 28,29%

STOJNIK 1736 1838 1727 1662 1539 1438 1486 1285 25,97%

TULEŽ 1099 1168 1148 1005 933 829 761 655 40,40%

UKUPNO 32584 35388 38562 42122 46803 47618 48129 46225 +41,86%

Izvor: Republički zavod za statistiku Poređenjem podataka sa popisa stanovništva 1948. i 2011. godine uočava se znatna depopulacija stanovništva u ruralnim područjima opštine Aranđelovac posebno u selima iza Bukulje i Venčaca. Depopulacija iskazana u procentima je najizraženija u selu Gornja Trešnjevica u kojoj je po popisu iz 1948. godine živelo 1546 stanovnika dok je po podacima sa popisa 2011. godine evidentirano 410 stanovnika što predstavlja pad broja stanovnika od 73,47%. Starosna struktura stanovništva je izrazito nepovoljna u kojoj dominira starija populacija. Osnovni razlog je migracija stanovništva u gradske sredine zbog školovanja i pronalaska posla. Putna i komunalna infrastruktura u navedenom periodu nije dovoljno razvijena što destimulativno deluje na razvoj poljoprivrede kao osnovne privredne grane meštana Gornje Trešnjevice kao i susednih sela Vukosavaca, Jelovika, Garaša. Geografski položaj navedenih sela je takav da su ona udaljena od urbanih područja Aranđelovca,Topole i Gornjeg Milanovca što otežava transport poljoprivrednih proizvoda do tržišta navedenih urbanih sredina, koja bi mogla da apsorbuju tržišne viškove, poskupljuje proizvode i čini ih nekonkurentnim u odnosu na poljoprivredne proizvode proizvedene u selima koja su bliže gradskim sredinama. Suprotan trend u periodu 1948-2011. godine zabeležen je u gradskom području Aranđelovca gde je došlo do povećanja broja stanovnika za 19.315. Nagla industrijalizacija šezdesetih i sedamdesetih godina 20.veka, otvaranje velikog broja radnih mesta dovelo je do snažne migracije iz seoskih sredina ka gradskom području Aranđelovca. Nedostatak radne snage za narastajuću industriju rešen je dolaskom velikog broja ljudi iz seoskih sredina , koje nisu nudile perspektivu meštanima ,kao i iz manje razvijenih krajeva bivše Jugoslavije pre svega Bosne i Hercegovine, Kosova i Metohije.



19

Migracija stanovništva iz seoskih sredina se odvijala stihijski, bez plana što je dovelo do pražnjenja sela, a što može ostaviti nesagledive posledice po prehrambenu stabilnost opštine, negativno utiče na demografsku sliku jer se u seoskim sredinama tradicionalno rađalo najviše dece.

Stanovništvo po naseljima

Opština Aranđelovac je teritorijalno organizovana u 19 naselja u kojima broj varira od 297 koliko po popisu stanovništva iz 2011. godine imaju Vukosavci kao najmalobrojnije naselje do 24797 koliko ima gradsko naselje Aranđelovac što predstavlja 53,64% ukupnog stanovništva opštine Aranđelovac. Od 18 seoskih mesnih zajednica samo Banja i Vrbica beleže porast broja stanovnika u odnosu na 1971.godinu što pokazuje da je došlo do migracije stanovništva iz ruralnih područja ka gradskim ili ka onim ruralnim područijima gde su skoncentrisani industrijski kapaciteti . Ukupna gustina naseljenosti na čitavoj teritoriji opštine Aranđelovac je 123 st/km².

Odnos urbanog i ruralnog stanovništva

Prema rezultatima popisa iz 2011. godine ruralno stanovništvo čini 33,29% ukupnog broja popisanog stanovništva što predstavlja pad udela u odnosu na prethodni popis što je rezultat slabijeg biološkog obnavljanja i migracije mlađeg dela ruralne populacije ka urbanim područijima atraktivnijim za život i rad.



20

Struktura stanovnika

Struktura stanovništva prema polu

U polnoj strukturi stanovništva opštine Aranđelovac, na svim posmatranim popisima stanovništva, može se uočiti veća brojnost ženske populacije u odnosu na mušku. Procentualna razlika između ženske i muške populacije je konstantno rasla do 2002. godine kada je odnos po rezultatima popisa bio 51,3 : 48,7 u korist ženske populacije. Na osnovu rezultata popisa iz 2011. godine odnos ženske prema muškoj populaciji iznosi 51 : 49 što predstavlja blagi procentualni pad brojnosti ženske u odnosu na mušku populaciju.

Starosna strukutura stanovništva

Starosna struktura stanovništva opštine Aranđelovac ima negativan trend, koji je uzrokovan padom nataliteta, visokom stopom fertiliteta, migracijom mladje populacije prema velikim gradovima i inostranstvu iz ekonomskih razloga. Starosna struktura stanovništva opštine Aranđelovac u periodu od 1981. do 2011. godine pokazuje trend starenja, povećanja udela stanovništva od 45 do 60 godina koja čini po rezultatima popisa iz 2011. godine 30,52% ukupne populacije opštine Aranđelovac što u odnosu na popis iz 2002. godine predstavlja povećanje udela navedene kategorije stanovništva u odnosu na ukupnu populaciju od 3,40%. Kontigent stanovništva mladjeg od 20 godina je u neprekidnom padu tako je po podacima sa popisa stanovištva iz 1991. godine bilo 12652 stanovnika mladjih od 20 godina, a po podacima sa popisa sprovedenog 2011. godine 9430 što predstavllja smanjenje od 25,46%. Populacija iznad 60 godina je u neprekidnom porastu što se može uočiti poređenjem brojnosti navedene populacije po rezultatima popisa stanovništva sprovedenih 1991. i 2011. godine koji pokazuju da je brojnost populacije u navedenom vremenskom intervalu povećana sa 8349 u 1991. godini na 11051 u 2011. godini što predstavlja povećanje od 32,36%. Imajući u vidu navedene podatke može se zaključiti da opštinu Aranđelovac karakteriše proces demografskog starenja.



21

Tabela. Starosna struktura stanovnika opštine Aranđelovac

Godine starosti Godina popisa stanovništva 1971. 1981. 1991. 2002. 2011.

0 - 4 2844 3449 2787 2146 2119 5 - 9 2756 3375 3174 2560 2431 10 - 14 3533 3011 3409 2878 2219 15 - 19 4427 2919 3282 3295 2661 20 - 24 3453 3693 2957 3468 2814 25 - 29 2224 4455 2882 3235 2965 30 - 34 3155 3656 3714 2984 3151 35 - 39 3817 2379 4321 2913 3123 40 - 44 3822 3272 3556 3636 2947 45 - 49 2918 3742 2261 4384 2967 50 - 54 1288 3725 3055 3604 3534 55 - 59 1678 2843 3404 2262 4243 60 - 64 2018 1251 3298 2803 3365 65 - 69 1832 1513 2353 2847 2011 70 - 74 1237 1548 965 2551 2243 75 i više 981 1789 1733 2282 3432 Nepoznato 139 183 467 281 -------

Izvor: Republički zavod za statistiku

0

1000

2000

3000

4000

5000

Bro

jst

ano

vnik

a

Godine starosti

Starosna struktura stanovnika u 2011. godini



22

Osnovni kontigenti stanovništva Prosečna starost stanovnika opštine Aranđelovac je 42,45 godina a indeks starenja 126,9 . Maloletno stanovništvo uzrasta do 15 godina u periodu 2002. - 2011.godina pokazuje tendenciju pada brojnosti od 12,93 % dok procenat radno sposobnog stanovništva raste sa 64,7% u 2002.godini na 68,3% u 2012. godini. Tabela. Osnovni kontingenti stanovništva u 2013. godini

Ter

itorij

a Uku

pno

stan

ovni

štvo

Osnovni starosni kontingenti stanovništva

Očekivano trajanje života živoro đ. dece od 2011-2013 Radni

15-64 PunoletnI 18 i više

Predškols. 0-6

Školo-obavezni

7-14

Fertilni 15-49

Pro

sek

star

ost

Inde

ks

star

enja

broj % broj % broj % broj % broj % M Ž

Šum

adija

42,7

8

135,

3

1992

87

68,6

2415

34

83,1

1798

1

6,2

2234

1

7,7

6347

0

21,9

73,8

77,7

Pom

orav

lje

44,2

3

154,

4

1382

68

65,6

1758

03

83,4

1226

1

5,8

1600

6

7,6

4404

2

20,8

9

72,4

78.1

2

Š i

P

43,5

1

144,

85

3375

55

67,1

4173

37

83,3

3024

2

6,0

3834

7

7,65

1075

12

21,4

73,1

77,9

1

Ara

nđel

ovac

42,4

5

126,

9

3106

1

68,3

3744

9

82,3

2882

6,3

3721

8,18

9885

21,7

3

72,0

5

76,8

4

Izvor: Republički zavod za statistiku – Opštine u Srbiji



23

Obrazovna struktura stanovništva

Tabela. Stanovništvo starije 15 i više godina prema polu i školskoj spremi, po popisu iz 2011.god.

Teritorija Muško/ žensko Ukupno Bez škol.

spreme

Nepot. osnovno obraz.

Osnov. obraz.

Srednje obraz.

Više obraz.

Visoko obraz. Nepoznato

Ara

nđ

elov

ac

Ukupno 39456 644 4665 8607 20766 2154 2537 83 Žensko 20290 554 2946 4571 9699 1125 1348 47 Muško 19166 90 1719 4036 11067 1029 1189 36


Posmatrajući obrazovnu strukturu stanovništva starijeg od 15 godina na teritoriji opštine Aranđelovac uočava se da je 21,81% sa završenom osnovnom školom, 52,63% sa srednjom školom a 13,45% stanovnika starijih od 15 godina nemaju završenu osnovnu školu što predstavlja pozitivan trend u odnosu na podatke sa popisa iz 2002. godine kada je bez osnovne škole bilo 22,8% starijih od 15 godina. U grupaciji stanovništva sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem dominira ženska populacija koja čini 63,15% kao i u grupaciji stanovništva bez ikakve školske spreme gde čini 86,02%. Stanovništvo sa višim i visokim obrazovanjem čini 11,88% populacije starije od 15 godina što predstavlja povećanje udela u ukupnom stanovništvu iznad 15 godina za 3,68% .



24

Stanovništvo prema aktivnosti

Tabela. Stanovništvo prema aktivnosti, po popisu iz 2011. godine

Ter

itorij

a

Aktivno stanovništvo Neaktivno stanovništvo S

vega

Oba

vlj.z

anim

. Nezaposleni

Sve

ga

Dec

a m

lađ

a od

15

.g

Pen

zi-o

neri

Lica

sa

prih

.od

imov

.

Učen

ici/s

tude

nti

Dom

aćic

e

Ost

alo

Sve

ga

Nek

ad r

adili

Tra

že p

rvi

pos.

Ara

nđel

ovac

1814

8

1372

1

4427

2755

1672

2807

7

6769

1088

2

310

3475

4182

2459

Šum

adija

1237

43

9212

4

3161

9

1895

0

1266

9

1695

65

4076

0

6655

4

1148

2305

4

2323

6

1481

3

Pom

orav

lje

8144

1

6082

4

2061

7

1230

7

8310

1330

95

2898

0

5468

3

953

1533

7

2081

7

1232

5

Reg

ion

2051

84

1529

48

5223

6

3125

7

2097

9

3026

60

6974

0

1212

37

2101

3839

1

4405

3

2713

8 Izvor: Republički zavod za statistiku

Aktivno stanovništvo čini 39,26% ukupnog stanovništva opštine Aranđelovac,odnosno 46% stanovništva starijeg od 15 godina. Od ukupnog broja aktivnog stanovništva 75,60% obavlja neko od zanimanja, dok ostatak predstavljaju nezaposlena lica koja traže posao ili lica koja su privremeno bez posla. Izdržavano stanovništvo čini 36,53% ukupne populacije opštine Aranđelovac.



25

Domaćinstva prema broju članova

Tabela. Domaćinstva prema broju članova

Godina Ukupno 1 član 2 člana 3 člana 4 člana 5 članova 6 i više Prosečno

2002 15763 2962 3808 2854 3482 1477 1180 3,05

2011 15630 3304 3882 2917 2979 1426 1122 3


Po poslednjem zvaničnom popisu, opština Aranđelovac je imala 15630 domaćinstava (prosečno 3 člana) što je 0,84% manje u odnosu na prethodni popis. Prema podacima sa popisa 2011. godine Opština Aranđelovac broji 21.277 stanova ukupne površine 1.532.786 m² što je za 3.982 stana ili 23,02% više u odnosu na popis 2002.godine.



26

Vitalni doga đaji

Tabela. Vitalni događaji u opštini Aranđelovac

Godina Živoro đeni Umrli Prirodni priraštaj Brakovi

broj na 1000 stanovnika broj na 1000

stanovnika broj na 1000 stanovnika zaklju čeni razvedeni

2000. 465 9,9 639 13,6 -174 -3,7 286 68

2001. 457 9,7 593 12,6 -136 -2,9 291 99

2002. 535 11,1 607 12,6 -72 -1,5 298 67

2003. 556 11,5 712 14,7 -156 -3,2 285 50

2004. 700 14,6 687 14,3 13 0,3 293 68

2005. 507 10,6 656 13,7 -149 -3,1 245 67

2006. 441 9,3 635 13,4 -194 -4,1 274 77

2007. 487 10,3 694 14,7 -207 -4,4 277 76

2008. 459 9,8 659 14,1 -200 -4,3 221 70

2009. 436 9,4 702 15,1 -266 -5,7 189 78

2010. 421 9,1 648 14,1 -227 -4,9 224 49

2011. 407 8,9 657 14,4 -250 -5,5 217 73

2012. 413 9 662 14,4 -249 -5,4 211 96


Prirodni priraštaj na teritoriji opštine Aranđelovac konstantno od 2000. godine do 2012. godine beleži negativan predznak sa izuzetkom 2004. godine kada prirodni priraštaj dostiže vrednost 0,3‰. U periodu od 2006. - 2012. godine broj novorođene dece se kreće od 400 - 500 godišnje dok se u istom periodu stopa smrtnosti kreće u intervalu od 13,4‰ - 15,1‰

STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA OPŠTINE

ARANĐELOVAC 2016 - 2020

27

Etni čka pripadnost stanovništva

Tabela. Etnička pripadnost stanovništva u opštini Aranđelovac u 2011. godini

Nac

iona

lnos

t

Uku

pno

Srb

i

Crn

ogor

ci

Mak

edon

ci

Mađ

ari

Rom

i

Rum

uni

Rus

ini

Hrv

ati

Jugo

slov

eni

Slo

venc

i

Slo

vaci

Alb

anci

Bug

ari

Ost

ali

Nis

u se

iz

jasn

ili

Reg

iona

lna

prip

adno

st

Nep

ozna

to

Bro

j

4622

5

4458

1

186

60

17

382

25

3 38

49

8 3 3 15

83

286

32

454


Najveću etničku grupu na teritoriji opštine Aranđelovac predstavljaju Srbi koji čine 96,44% ukupnog stanovništva opštine. Od ostalih etničkih grupacija najveću zastupljenost imaju Romi sa 0,83% i Crnogorci sa 0,4%.

Religijska pripadnost stanovništva

Tabela. Religijska pripadnost stanovništva u opštini Aranđelovac u 2011 .godini

Rel

igija

Uku

pno

Sve

ga2

Pra

vosl

avci

Kat

olic

i

Pro

test

anti

Isla

mis

ti

Ate

isti

Neo

pred

elje

ni

Dru

go

Nep

ozna

to

Broj 46225 45092 44493 78 20 35 179 389 513 518


Najveću religijsku skupinu u opštini Aranđelovac čine pravoslavci koji čine 96,25% ukupne populacije na teritoriji opštine Aranđelovac.

2 Razliku od „svega“ čine lica koja su se izjasnila kao hrišćani.



28

Ljudski resursi i tržište rada

Zaposlenost

Društvene promene koje su se odvile tokom 2000. godine predstavljaju početak tranformacije kompletne privrede Republike Srbije u pravcu liberlane, tržišno orijentisane privrede u kojoj će dominirati privatna svojina što je podrazumevalo sprovođenje procesa privatizacije društvenog i državnog kapitala. Proces privatizacije otpočeo je donošenjem Zakona o privatizaciji i Zakona o radu koji su stvorili zakonske pretpostavke za svojinsku transformaciju privrede koja je u tom trenutku bila u dominantno društvenom vlasništvu. Početna faza procesa svojinske transformacije koja je trajala do 2006. godine nije dovela do negativnih efekata u pogledu zaposlenosti na teritoriji opštine Aranđelovac za šta je ilustrativan primer 2006. godina kada je registrovano 14.036 zaposlenih što je 5,6% više nego 2000. godine, kada je na teritoriji opštine Aranđelovac bilo zaposleno 13.291 lice. Navedeni podaci ne pokazuju realnu sliku stanja na tržištu rada kao ni realnu socijalnu sliku opštine jer je navedeni broj zaposlenih uključivao i formalno zaposlene u preduzećima u restrukturiranju, koji su nekada bili nosioci razvoja opštine, i koji su u tom trenutku radili sa minimalnim kapacitetima, neredovno isplaćivali zarade zaposlenima a kod kojih još uvek nije došlo do masovnijih odlazaka kroz isplatu otpremnina od strane države. Nakon 2006. godine dolazi do naglog smanjenja broja zaposlenih u opštini Aranđelovac usled delovanja negativnih efekata koncepta privatizacije koji je doveo i do smanjenja broja zaposlenih u do tada uspešnim firmama kao što su Knjaz Miloš, Venčac i masovnog odlaska zaposlenih iz preduzeća u restrukturiranju za koja do tada nisu pronađena održiva rešenja koja bi dovela do oživljavanja privredne aktivnosti. Privatni sektor je u navedenom periodu povećao broj zaposlenih ali se nije dovoljno razvio kako bi apsorbovao viškove ljudi iz privatizovanih firmi ili firmi koje su prestale sa radom. U poređenju sa 2006. godinom broj zaposlenih na teritoriji opštine Aranđelovac se 2011. godine smanjio za 4097 lica što predstavlja pad od 29,18%. Pad broja zaposlenih zabeležen je u preduzećima, ustanovama, zadrugama i drugim organizacijama za 2427 lica ili 24,50%. U istom periodu zabeležen je pad broja lica koja obavljaju samostalnu delatnost za 1670 lica ili 40,42%. Navedeni podaci pokazuju da je u navedenom periodu zabeležen procentualno veći pad broja lica koja obavljaju samostalnu delatnost što se može objasniti time da je došlo do smanjenja tražnje za proizvodima i uslugama lica koja obavljaju samostalnu delatnost i koja su fokusirana na lokalno tržište, usled drastičnog pada broja zaposlenih što je rezultiralo smanjenjem kupovne moći. U periodu 2011 - 2013. godina ukupan broj zaposlenih beleži blagi trend rasta tako da je 2012. godine zabeležen rast broja zaposlenih sa 9.939 u 2011. godini na 10624 lica u 2012. godini, što predstavlja rast od 685 lica ili 6,89% i to pre svega zahvaljujući povećanju broja lica koja obavljaju samostalno delatnost od 26,17% uzrokavanog slabljenjem negativnih efekata svetske ekonomske krize, koji su doveli do blagog oporavka ili zaustavljanja daljeg pada nacionalne ekonomije, stimulativnim programima samozapošljavanja od strane države, povoljnim kreditnim linijama za pokretanje posla kao i rigoroznijim merama borbe protiv sive ekonomije. Tokom 2013. godine dolazi do blagog pada broja zaposlenih sa 10.624 na 10.521 lice. Učešće ženske populacije u ukupnom broju zaposlenih u dužem vremenskom periodu ne pokazuje znatne oscilacije i kreće se u periodu 2011 - 2013. godine od 45,6% tokom 2011. godine do 46,6% 2013.godine što korespondira sa strukturom zaposlenih lica po sektorima gde po broju zaposlenih značajno mesto zauzimaju sektori trgovine, zdravstva i obrazovanja u kojima je tradicionalno zaposleno puno žena. Broj lica koji samostalno obavljaju delatnost u periodu 2011 - 2013. godine znatno oscilira tako da se tokom 2012. godine beleži znatan rast dok se 2013. godine beleži pad u odnosu na 2012. godinu u nominalnom iznosu od 266 lica ili 8,57%. Broj lica koji obavljaju samostalno delatnost posmatrano u periodu 2006 - 2013. godina beleži značajan pad i to sa 4131 tokom 2006. godine na 2.839 lica tokom 2013. godine što predstavlja pad od 31,27% uzrokovan realnim smanjenjem standarda stanovništva usled dejstva negativnih efekata svetske ekonomske krize, smanjenja javne potrošnje kroz zamrzavanje plata u javnom sektoru i penzija koji značajno generišu tražnju, blagog pomeranja prema sivoj zoni poslovanja.



29

Zaposlenost – Struktura

Godina Okrug/opština

Zaposleni Zaposleni u preduze ćima ustanovama

zadrugama i dr. organizacijama

Lica koja samostalno

obavljaju delatnost

Broj zaposlenih na

1000 stanovnika

Ukupno Žene (%)

2000

Opština Aranđelovac 13291 40,5 12014 1277 282

Šumadijski okrug 82225 46,2 68135 14090 267

Pomoravski okrug

51138 37,5 43769 7369 198

2001

Opština Aranđelovac

13417 43 12146 1271 285


Pomoravski okrug

50713 38,9 41957 8756 197

2002


13378 43,9 11720 1658 278


Pomoravski okrug 51730 37,0 39261 12469 228

2003


13210 44,1 11288 1922 273


Pomoravski okrug

49495 37,9 35264 14231 218

2004


14082 46,4 12060 2022 294


Pomoravski okrug

57468 38,7 40274 17194 256

2005


13835 41,2 11424 2411 289


Pomoravski okrug

63356 41,3 39139 24217 284

2006


14036 40,2 9905 4131 295


Pomoravski okrug

61653 44,4 35345 26308 278

2007


12412 38,4 8579 3834 263


Pomoravski okrug

61212 43,8 34535 26678 278

2008

Opština Aranđelovac 12204 38,9 8386 3818 261




30

Pomoravski okrug

60273 44,5 34306 25967 276

2009


11083 40,9 7790 3293 238


Pomoravski okrug

55392 45,1 32996 22397 256

2010


10000 42,1 7000 3000 223


Pomoravski okrug

50000 45,5 32000 19000 235

2011


9939 45,6 7478 2461 217


Pomoravski okrug

46810 42,7 31138 15672 220

2012


10624 46 7519 3105 231


Pomoravski okrug

45349 42,6 31096 14253 213

2013


10521 47,2 7682 2839 231


Pomoravski okrug

43504 43,6 30814 12690 206


Zaposlenost po sektorima privredne delatnosti

God

ina

Uku

pno

Pol

jopr

ivre

da, š

umar

stvo

i v

odop

rivre

da

Rib

arst

vo

Vađ

enje

rud

a i k

amen

a

Pre

rađ

ivač

ka in

dust

rija

Pro

izvo

dnja

ele

ktr.

ener

gije

, gas

a i v

ode

Građ

evin

arst

vo

Trg

ovin

a na

vel

iko

i mal

o,

opra

vka

Hot

eli i

res

tora

ni

Sao

braćaj

, skl

adiš

tenj

e i

veze

Fin

ansi

jsko

po

sred

ovan

je

Pos

lovi

sa

nekr

etni

nam

a,

izna

jmlji

vanj

e

Drž

avna

upr

ava

i soc

ij.

osig

uran

je

Obr

azov

anje

Zdr

avst

veni

i so

cija

lni

rad

Dru

ge k

omun

., dr

uštv

ene

i lič

ne u

slug

e

2011

7478

33

----

---

211

3041

89

127

786

275

201

50

0 219

793

923

730

2012

7519

22

----

---

222

2963

88

167

894

286

210

49

0 218

781

918

701

2013

7682

12

----

----

194

2927

88

187

1028

310

225

54

0 218

791

913

735




31

0500

1000

1500

20002500

3000

3500

2011

2013

U periodu 2011 – 2013. godine najveći broj zaposlenih na teritoriji opštine Aranđelovac bio je zabeležen u sektoru prerađivačke industrije i to 2011. godine 3041 lice što predstavlja 40,66% ukupnog broja zaposlenih lica u preduzećima, ustanovama, zadrugama. Broj zaposlenih u sektoru prerađivačke industrije ima opadajući trend tokom 2012. i 2013. godine kada je u sektoru prerađivačke industrije radilo 2927 ljudi što predstavlja pad od 3,75% u odnosu na 2011. godinu i 52,80% u odnosu na 2006. godinu kada je radilo 6202 radnika. Trend opadanja broja zaposlenih u prerađivačkom sektoru koji je motor razvoja svake ekonomije i koji bi trebao da stvori uslove za otvaranje novih radnih mesta ukazuje na strukturne nedostatke u ekonomiji opštine. Učešće obrazovanja, državne uprave i zdravstva u ukupnom broju zaposlenih iznosi zajedno u 2013. godini 25,01% što je na nivou učešća i prethodnih godina. Pored sektora prerađivačke industrije i javnog sektora, sektor trgovine na veliko i malo zapošljava veliki broj ljudi. Na osnovu podataka za 2013. godinu u pomenutom sektoru radilo je 1028 ljudi ili 13,38% ukupnog broja zaposlenih lica. Otvaranje velikog tržnog centra „Fortuna market“ dovelo je do povećanja broja zaposlenih u sektoru trgovine na veliko i malo u 2013. godini u odnosu na 2011. godinu kada je u navedenom sektoru radilo 786 ljudi što predstavlja rast broja zaposlenih od 30,78%. Navedeni podaci ukazuju na relativno malo učešće sektora prerađivačke industrije i ostalih sektora koji proizvode razmenljiva dobra i gde se stvara nova vrednost,a relativno visoko učešće neproizvodnih sektora i sektora usluga koji su niskoakumulativni i koji ne mogu biti osnovni pokretač ekonomskog razvoja opštine.



32

Nezaposlenost

Statistički podaci pokazuju da se broj nezaposlenih lica na teritoriji opštine Aranđelovac povećava u kontinuitetu od 2004. godine. Najveći porast broja nezaposlenih lica zabeležen je u periodu 2005 - 2006. kada je za godinu dana povećan broj nezaposlenih lica za 960 ili 24,51% što se poklapa sa masovnim odlaskom ljudi uz stimulativnu otpremninu iz kompanije Knjaz Miloš nakon sprovedenog postupka preuzimanja. Nakon dramatičnog povećanja broja nezaposlenih lica tokom navedenog perioda dolazi do stagnacije da bi broj nezaposlenih 2010. godine dostigao iznos od 4990 lica koji se konstantno uvećava tokom perioda 2011-2013. godine kada dostiže broj od 5271 nezaposlenog lica što je za 5,63% više nego 2011. godine.

0

10

20

30

40

50

60

2010 2011 2012 2013

Prvi put traže zaposlenje Bez kvalifikacija Žene

Nezaposlenost – struktura

Tabela: Struktura nezaposlenih lica

Godina Ukupno Prvi put traže

zaposlenje Bez kvalifikacija Žene Na 1000 Stano-vnika

svega % svega % svega %

2010. 4990 1406 28,2 1661 33,3 2831 56,7 108

2011. 5083 1339 26,3 1609 31,7 2789 54,9 111

2012 5239 1304 24,9 1666 31,8 2940 56,1 114

2013. 5271 1268 24,1 1662 31,5 2890 54,8 116


Struktura nezaposlenih lica je izrazito nepovoljna jer je najveći udeo lica koji prvi put traže posao 24,1% tokom 2013. godine što ukazuje na to da mlađa populacija nakon završetka školovanja dugo ne može da nađe posao. Navedeni podatak je rezultat stagnacije privredne aktivnosti koja ne dovodi do otvaranja novih radnih mesta kroz osnivanje novih privrednih subjekata ili kroz proširenje postojećih poslovnih aktivnosti. Nepovoljni trendovi na tržištu rada, nepovoljna



33

struktura nezaposlenih lica nameće potrebu redefinisanja obrazovnog sistema Republike Srbije koji bi bio prilagođen potrebama tržišta rada u svakoj jedinici lokalne samouprave uvažavajući specifičnosti sredine i privredne strukture svake opštine. Broj nezaposlenih lica koji prvi put traže zaposlenje pokazuje trend opadanja u periodu 2011-2013. godine ali je on nedovoljan i nije rezultat sistemskih mera u cilju masovnijeg zapošljavanja mladih ljudi nakon završenog školovanja. Smanjenje udela pomenute grupe nezaposlenih lica doprineo bi i poboljšanju demografske slike opštine, zaustavio trend iseljavanja mladih ljudi u veće gradove ili u inostranstvo. Udeo žena u ukupnom broju nezaposlenih lica je tokom perioda 2010-2013. godine takav da je 2011. godine pao sa 56,7% koliko je iznosio 2010. godine na 54,9% nakon čega tokom 2012. godine dolazi do rasta udela. Prema statističkim podacima tokom 2013. godine evidentirano je 2890 nezaposlenih žena što je za 1,9% manji udeo nego 2010. godine ili 7,4% manje nego 2000. godine što se može povezati sa zatvaranjem proizvodnih kapaciteta u tekstilnoj industriji u kojoj dominira udeo ženske populacije. Stopa nezaposlenosti merena odnosom broja nezaposlenih u odnosu na zbir broja zaposlenih i broja nezaposlenih lica zaključno sa 2013. godinom iznosila je 33,37% što je iznad republičkog proseka u navedenom periodu što iziskuje donošenje stimulativnih mera za samozapošljavanje, hitno rešavanje problema preduzeća u restrukturiranju kako bi se ta preduzeća oporavila ili njihova imovina stavila u funkciju što bi dovelo do otvaranja velikog broja radnih mesta i smanjenja stope nezaposlenosti. Stopa nezaposlenosti stagnira u periodu 2011-2013. godine i kreće se oko 33%. Navedeni podaci nisu u potpunosti precizni jer ima onih koji ne rade a nisu prijavljeni Nacionalnoj službi za zapošljavanje kao i onih koji su radno angažovani a koji takođe nisu evidentirani na tržištu rada. Starosna struktura nezaposlenih je takva da po podacima za 2013. godinu najveći broj nezaposlenih pripada starosnim dobima od 50-59 godina 26,08% i 30-39 godina 23,48%. Kategoriju nezaposlenih lica starosne dobi od 50-59 čine ljudi koji su tokom perioda tranzicije izgubili ili napustili posao u nekada velikim društvenim firmama koji zbog svoje starosne dobi, neadekvatne stručne spreme, znanja i veština kao i odsustva značajnih investicija u opštini nisu sebi našli novo radno mesto. Podsticajne mere države, koja je putem oslobađanja od plaćanja doprinosa za obavezno socijalno osiguranje i poreza na zarade u određenom vremenskom periodu pokušala da stimuliše poslodavce da zaposle upravo ovu kategoriju nezaposlenih lica, nisu donele značajnije rezultate. Navedene kategorije ljudi su sa socijalnog aspekta posebno ugrožene jer teško nalaze novo zaposlenje, nemaju dovoljno sredstava da pokrenu sopstveni posao, a još dugo neće moći da ostvare pravo na penziju. Nezaposlena lica koja pripadaju kategoriji nezaposlenih lica starosne dobi od 30-39 godine, koja su u godinama kada mogu da pruže radni maksimum su posebno osetljiva grupa, koja usled nemogućnosti pronalaska sigurnog i dobro plaćenog posla odlaže formiranje porodice, što ostavlja duboke emocionalne, socijalne i psihičke posledice.To je kategorija lica koja je nakon društvenih promena 2000. godine pronašla posao u malim privatnim firmama koje su tokom trajanja svetske ekonomske krize masovno otpuštale radnu snagu u cilju smanjenja troškova i opstanka na tržištu ili su prestajale sa radom. Jedan deo ljudi koji pripada pomenutoj grupaciji nezaposlenih lica nakon završene škole nikada nije našla stabilan posao samim tim nisu bili u prilici da ovladaju znanjima i veštinama koje su danas potrebne na tržištu rada. Navedena grupacija nezaposlenih lica ima prilično nisku kvalifikacionu strukturu. Ono što je posebno zabrinjavajuće je to da veliki broj mladih ljudi ne može da pronađe prvi posao nakon završene srednje škole ili fakulteta kako bi stekli određeno iskustvo i kako bi bili konkurentni na tržištu rada što u njima stvara osećaj bezperspektivnosti, nepravde zbog čega se mnogi odlučuju da napuste opštinu kako bi pokušali da pronađu posao uglavnom u Beogradu, a neki se odlučuju i za odlazak u inostranstvo što može dovesti do katastrofalnih posledica u budućnosti. Polna struktura nezaposlenih lica takva je da je nezaposlenih žena tokom 2013. godine bilo 54,82% naspram 45,18% muškaraca pri čemu je gotovo u svim navedenim starosnim dobima osim starosnim dobima 20-24 godine i 60-64 godine udeo žena u ukupnom broju nezaposlenih lica veći. Sličan odnos zabeležen je i 2014.godine. Najviše nezaposlenih žena tokom 2013.



34

godine bilo je starosne dobi 50-54 godine 403 i 35-39 godina 389 dok kod muškaraca u istom periodu najviše nezaposlenih lica bilo je starosne dobi 55-59 godina 331 i 50-54 godine 293 lica. Starosna i polna struktura nezaposlenih u 2013. i 2014. godini

Godina Pol Godine starosti

Ukupno 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64

2013. Muškarci 85 257 263 244 244 248 229 293 331 187 2381

Žene 47 251 345 361 389 386 338 403 348 22 2890 Ukupno 132 508 608 605 633 634 567 696 679 209 5271

2014. Muškarci 73 289 252 261 274 240 241 290 299 208 2427

Žene 47 220 339 365 365 379 389 382 358 22 2866 Ukupno 120 509 591 626 639 619 630 672 657 230 5293

Izvor: Nacionalna služba za zapošljavanje -Aranđelovac

Stepen stručne spreme nezaposlenih lica u opštini Aranđelovac

Godina Stepen stru čne spreme

Ukupno I II III IV V VI-1 VI-2 VII-1 VII-2 VIII

1.1.2013. 1425 241 1413 1562 166 179 64 189 0 0 5239 30.6.2015. 1478 238 1351 1597 162 147 83 202 1 0 5259

Izvor: Nacionalna služba za zapošljavanje-Aranđelovac

Posmatrajući podatke Nacionalne službe za zapošljavanje uočava se da najveći broj nezaposlenih lica zaključno sa 31.12.2012.godine ima završen IV stepen stručne spreme i to 1562 lica što predstavlja 29,81% ukupnog broja nezaposlenih lica, lica bez kvalifikacija 1425 ili 27,19% i lica sa III stepenom stručne spreme 1413 ili 26,97%. Visoki procenti zastupljenosti nezaposlenih lica niže kvalifikacione strukture ukazuju na neadekvatnost i nekompatibilnost našeg obrazovnog sistema sa potrebama tržišta rada sa jedne strane i odsustva investicija u velike proizvodne komplekse koji bi zaposlili veliki broj proizvodnih radnika. Tehnološki napredak menja i strukturu radnih mesta u kojoj značajnije mesto dobijaju ljudi sa višom kvalifikacionom strukturom kao i lica sa specifičnim znanjima i veštinama. Nacionalna služba za zapošljavanje u saradnji sa poslodavcima koji iskazuju interes za određene stručne profile organizuju obuke, prekvalifikacije u cilju prilagodjavanja ljudi potrebama poslodavaca. Poslednjih godina zapaža se trend rasta broja nezaposlenih sa visokom stručnom spremom kao posledica otvaranja velikog broja visokoškolskih ustanova koje uglavnom školuju kadrove za koje ne postoji interesovanje na tržištu dok se javlja manjak onih koji imaju diplome tehničkih fakulteta bez kojih nije moguće izvršiti proces reindustrijalizacije koji jedini može dovesti do povećanja proizvodnje, izvoza i zaposlenosti. Nezaposlena lica prema području rada

Podru čje rada Nezaposlena lica na dan 30.06.2015. Ukupno Osobe sa invaliditetom

Ukupno Žene Ukupno Žene Poljoprivreda, proizvodnja i prerada hrane 136 82 4 3

Šumarstvo i obrada drveta 36 13 1 0 Geologija, rudarstvo i metalurgija 42 21 1 1

Mašinstvo i obrada metala 774 98 16 1 Elektrotehnika 295 49 5 2

Hemija, nemetali i grafičarstvo 411 321 8 4 Tekstilstvo i kožarstvo 264 258 8 7

Komunalne, tapetarske i farbarske usluge 3 0 0 0 Geodezija i građevinarstvo 49 14 1 0

Saobraćaj 63 21 3 2



35

Trgovina, ugostiteljstvo i turizam 619 477 8 6 Ekonomija, pravo i administracija 607 477 10 7

Vaspitanje i obrazovanje 26 19 1 1 Društveno-humanističko područje 89 69 2 1 Prirodno-matematičko područje 115 75 1 1

Kultura, umetnost i javno informisanje 48 38 0 0 Zdravstvo, farmacija i socijalna zaštita 79 69 0 0

Fizička kultura 5 1 0 0 Ostalo 1598 847 38 14 Ukupno 5259 2949 107 50

Izvor: Nacionalna služba za zapošljavanje-Aranđelovac

Posmatarajući strukturu nezaposlenih lica po području rada sa stanjem na dan 30.06.2015.godine uočava se da je najveći broj onih koji traže posao su iz područja rada Mašinstvo i obrada metala njih 774 ili 14,71%, iz oblasti Trgovina, ugostiteljstvo i turizam 619 ili 11,77% , od kojih su 477 žene, iz oblasti Ekonomija, pravo, administracija 607 ili 11,54% od kojih su 477 žene. Navedeni podaci ukazuju na neadekvatnu obrazovnu strukturu kao posledicu neprilagođenog obrazovnog sistema potrebama tržišta. Najveći deo nezaposlenih lica iz područja rada koji su pomenuti su sa srednjom stručnom spremom ekonomskog, ugostiteljskog i mašinskog smera. Srednje obrazovanje ne daje svršenim srednjoškolcima specijalizovana znanja koja oni mogu odmah da primene u preduzećima u kojima bi se zaposlili iz kog razloga poslodavci izbegavaju da potpišu ugovor o radu sa njima kako bi izbegli troškove dodatne obuke,stoga se radije opredeljuju za one ljude koji su stekli iskustva u radu. Otežavajuća okolnost je u tome što je najviše nezaposlenih lica iz onih područja rada koja su zasićena i kod kojih ne postoje tržišni uslovi koji bi omogućiti otvaranje novih preduzeća u kojima bi se otvarala nova radna mesta pri čemu se pre svega misli na oblast trgovine. Potencijal za novo zapošljavanje postoji u ugostiteljstvu i turizmu za šta su potrebne ogromne investicije u renoviranje postojećih i izgradnju novih smeštajnih kapaciteta,proširenje asortimana turističkih proizvoda. Veliki broj nezaposlenih lica iz područja rada mašinstvo i obrada metala su rezultat smanjenja proizvodnih radnika u nekada velikim društvenim preduzećima i njihovog dugogodišnjeg tavorenja i propadanja kao i neprivlačenja novih investitora iz zemlje i inostranstva koji bi pokrenuli proizvodnju na teritoriji opštine Aranđelovac i koji bi zaposlili veći broj radnika. Oslanjanje samo na eksploataciju prirodnih bogatstava koja se nalaze na teritoriji opštine pokazala se strateški pogrešnom. Potrebno je izvršiti diversifikaciju proizvoda, kako poremećaji na tržištu, smanjenje tražnje za proizvodima za čiju proizvodnju se koristi sirovinska baza koja postoji na teritoriji opštine, ne bi ostavili katastroflne posledice na lokalnu ekonomiju. Poželjno je privući investitore koji bi proizvodili robu široke potrošnje koja je rezultat inovativnosti zaposlenih, primene savremenih tehnologija i za koju postoji tražnja kako na domaćem tako i na inostranom tržištu.



36

Ekonomija Ekonomska teorija poznaje više različitih indikatora stanja ekonomije na prostoru manjih teritorijalnih jedinica kao što je opština. Jedan od pokazatelja ekonomske realnosti jedne opštine je i prosečna zarada po zaposlenom na teritoriji opštine kao i njen odnos prema prosečnoj zaradi na nivou republike. Prosečna zarada po zaposlenom na teritoriji opštine ukazuje na potencijal agregatne tražnje na malom segmentu tržišta i predstavlja indikator koji utiče na broj preduzetničkih radnji, mikro i malih preduzeća usmerenih na prodaju roba i usluga na teritoriji opštine kao i spremnost potencijalnih preduzetnika da pokrenu posao na teritoriji opštine Aranđelovac što može da utiče i na nivo zaposlenosti i ekonomskog razvoja opštine. Prosečna zarada po jednom zaposlenom na teritoriji opštine Aranđelovac posmatrana u periodu 2010–2011. godine beleži rast izražen u nominalnoj vrednosti u dinarima kao i vrednosti izražene u evrima, 2012. godine beleži blagi pad dok u 2013. godini beleži rast od 10,41% u odnosu na 2012. godinu ili u nominalnom iznosu od 34,26 evra. Posmatrano u periodu 2010–2013. godine prosečna zarada po zaposlenom na teritoriji opštine Aranđelovac porasla je u nominalnom iznosu 57,23 evra ili 18,71%. Prosečna zarada po zaposlenom na teritoriji opštine Aranđelovac u odnosu na republički prosek u navedenom periodu nalazi se na nivou od 81,52% 2010. godine do 81,90% 2013. godine po podacima Republičkog zavoda za statistiku. Navedeni podaci ukazuju da odnos prosečne zarade po zaposlenom na teritoriji opštine i prosečne zarade po zaposlenom na teritoriji Republike Srbije ne osciluje puno u dužem vremnskog intervalu. Prosečna zarada

Godina Prosečna zarada

Na kraju godine (EUR) 2010 305,83 2011 331,49 2012 328,80 2013 363,06

Ekonomska razmena sa inostranstvom Na osnovu podataka Regionalne privredne komore Kragujevac zaključujemo da spoljnotrgovinska razmena opštine Aranđelovac u periodu 2010 - 2013. godine beleži rast u apsolutnom iznosu i to sa 107.523.017 dolara 2010. godine na 172.439.298 dolara 2013. godine što predstavlja rast od 64.916.281 ili 60,37%. Tokom 2014. godine ukupna spoljnotrgovinska razmena beleži pad u odnosu na 2013.godinu od 2.593.187 ili 1,50 %. Privreda opštine Aranđelovac 2010. godine beleži deficit u spoljnotrgovinskoj razmeni od 9.488.793 dolara a pokrivenost uvoza izvozom bila je 83,78%. Tokom perioda 2011 – 2014. godine zabeležen je suficit u spoljnotrgovinskoj razmeni koji je u 2011. godini iznosio 1.518.701 dolara dok je 2014. godine iznosio 9.076.629 dolara što predstavlja uvećanje za 7.557.928 dolara ili 5,97 puta. Pokrivenost uvoza izvozom je sa 102,10% u 2011. godini porasla na 105,49% u 2012. godini da bi nakon pada na 102,15% tokom 2013. godine porasla na 111,29% u 2014. godini što predstavlja 9,14% veću pokrivenost uvoza izvozom u odnosu na 2011. godinu a za 27,51% u odnosu na 2010. godinu. Posmatrano po zemljama najveći spoljnotrgovinski partneri opštine Aranđelovac su zemlje koje su ratifikovale CEFTA sporazum i sa kojima privreda opštine Aranđelovac ima suficit u spoljnotrgovinskoj razmeni i to Bosna i Hercegovina sa kojom je 2010. godine ostvaren suficit od 11.495.713 dolara koji je u 2011. godini porastao na 12.808.466 dolara da bi tokom 2012. i 2013.godine doživeo blagi pad a 2014. godine iznosio 11.586.343 dolara, zatim Crna Gora sa kojom je zabeležen suficit u spoljnotrgovinskoj razmeni tokom 2010. godine od 13.550.953 dolara, 2011. godine zabeležen je rast suficita na 15.196.787 dolara kao posledica povećanja izvoza da bi tokom perioda 2012.-2013.godine došlo do neznatnog pada. Suficit u spoljnotrgovinskoj razmeni sa Crnom Gorom u 2013. godini iznosio je 13.048.625 dolara. Pored navedenih zemalja značajan spoljnotrgovinski partner opštine Aranđelovac je Hrvatska koja je do



37

2013. godine, kada je postala punopravni član Evropske unije, bila zemlja članica CEFTA sporazuma i sa kojom privreda opštine Aranđelovac ima uravnoteženiji spoljnotrgovinski bilans. Spoljnotrgovinska razmena sa Hrvatskom u apsolutnom iznosu bila je 2010. godine 8.626.191 dolara nakon čega beleži konstantan rast da bi 2013. godine dostigla nivo od 10.442.293 dolara što predstavlja rast od 21,05%. U periodu 2010 - 2013. godine privreda opštine Aranđelovac beleži suficit u razmeni sa Hrvatskom koji u 2010. godini iznosi 554.655 (pokrivenost uvoza izvozom 113,74%) a 2013. godine 1,292.423 dolara (pokrivenost uvoza izvozom 128,25%). Navedene zemlje predstavljaju tradicionalna tržišta privrednih subjekata opštine Aranđelovac na kojima su proizvodi prepoznatljivii od strane potrošača, sa čijim privrednicima postoje kontakti iz vremena bivše Jugoslavije. Sporazum CEFTA kojim je omogućena bescarinska razmena roba i usluga (zona slobodne trgovine) privrednih subjekata zemalja članica značajno je podstakao spoljnotrgovinsku saradnju između zemalja Jugoistočne Evrope i povećalo konkurentnost proizvoda na tržištima zemalja članica što su privrednici iz Aranđelovca uspešno iskoristili. Pored navedenih zemalja značajni spoljnotrgovinski partneri privrede opštine Aranđelovac su Nemačka, Austrija, Francuska, Mađarska, Italija, Švajcarska i poslednjih godina Kina i Ruska Federacija. Na osnovu podataka Regionalne privredne komore Kragujevac u periodu 2010 – 2013. godine zabeležen je deficit u spoljnotrgovinskoj razmeni sa Nemačkom, Austrijom, Mađarskom, Italijom, Švajcarskom i Kinom dok se suficit beleži sa Francuskom i Ruskom Federacijom. Najveći spoljnotrgovinski deficit beleži se sa Austrijom koji je 2013. godine iznosio 14.105.762 dolara, što predstavlja porast od 54,90% u odnosu na 2010. godinu kada je iznosio 9.106.146 dolara, zatim sa Mađarskom koji je u 2013. godini iznosio 12.266.374 dolara što predstavlja porast od 2,05 puta u odnosu na 2010. godinu kada je iznosio 5.979.061 dolara. Spoljnotrgovinski bilans sa Nemačkom kao najrazvijenom zemljom Evropske unije je izrazito negativan u posmatranom periodom sa izraženim deficitom usled malog izvoza koji pokazuje trend rasta u odnosu na 2010. godinu i tokom 2013.godine dostiže iznos od 460.181 dolara dok je iste godine uvoz bio 10.567.764 što predstavlja pad u odnosu na period 2010 – 2012. godine. Francuska je jedina zemlja Evropske unije sa kojom privreda opštine Aranđelovac ima uravnoteženiji spoljnotrgovinski bilans u periodu 2010 – 2013. godine. Deficit spoljnotrgovinske razmene sa Francuskom zabeležen je samo 2010. godine kada je iznosio 655.387 dolara dok je 2011. godine zabeležen suficit od 2.406.645 dolara, pri čemu je zabeležen rast i izvoza i uvoza. Tokom 2012. i 2013. godine dolazi do usporavanja spoljnotrgovinske razmene sa Francuskom što je rezultiralo time da je 2013. godine uvoz smanjen na 6.985.601 dolara što predstavlja pad od 15,70% u odnosu na 2011. godinu kada je iznosio 8.286.220 dolara. U istom periodu zabeležen je i pad izvoza i to sa 10.692.865 dolara u 2011. godini na 8.102.740 dolara u 2013. godini što predstavlja pad od 24,22%. Ruska Federacija i Kina su specifična tržišta sa kojima privreda opštine Aranđelovac ima izraziti disbalans u spoljnotrgovinskoj razmeni što se ogleda u tome da se tokom 2013. godine iz Kine uvezlo roba u vrednosti od 1.870.208 pri tom nije zabeležen izvoz, dok je iste godine suprotan trend zabeležen u poslovanju sa Ruskom Federacijom kada je izvezeno roba i usluga u vrednosti od 7.669.628 dolara pri čemu u istom periodu nije zabeležen uvoz roba. Uvoz roba iz Kine u periodu 2010 – 2013. godine ima opadajući trend, tako da je 2010. godine uvezeno roba u vrednosti od 2.577.904 dolara, 2011. i 2012. godine nastavljen je trend opadanja da bi 2013. godine uvoz iz Kine pao na 1.870.208 dolara što predstavlja smanjenje za 707.696 dolara u odnosu na 2010. godinu. Izvoz u Rusku Federaciju ima skokovit rast u posmatranom periodu i to sa 1.541.256 dolara u 2010. godini na 7.669.628 dolara u 2013. godini što je za 6.128.372 dolara više ili 4,97 puta. Po podacima za 2013. godinu zemlje u koje privredni subjekti iz Aranđelovca najviše izvoze su Crna Gora sa 13.240.088 dolara, Bosna i Hercegovina sa 12.906.847 dolara, Francuska sa 8.102.740 dolara, Ruska Federacija sa 7.669.628 i Hrvatska sa 5.867.358. Zemlje iz kojih se najviše uvozi po podacima za 2013.godinu su Mađarska sa 14.585.972 dolara, Austrija sa 14.340.072 dolara, Nemačka 10.567.764, Francuska 6.985.601 dolara i Italija 5.939.806 dolara. Navedeni podaci ukazuju da se roba uglavnom izvozi u zemlje regiona, bivše i sadašnje članice CEFTA sporazuma, Rusku Federaciju sa kojom država Srbija ima potpisan sporazum o slobodnoj trgovini i Francusku.



38

Ekonomska razmena sa inostranstvom (u dolarima)

Godina Uvoz Izvoz 2010 58.505.905 49.017.112 2011 72.249.112 73.767.813 2012 74.079.279 78.144.667 2013 85.303.008 87.136.290 2014 80.384.741 89.461.370

Ekonomska razmena sa inostranstvom po zemljama (u dolarima) u 2010.godini

Zemlje po izboru Uvoz Izvoz Nemačka 7.858.112 21.889

Italija 3.837.391 362.124 Austrija 9.163.346 57.200

Mađarska 6.374.621 395.560 Bosna i Hercegovina 454.426 11.950.139

Francuska 3.876.648 3.221.261 Poljska 2.758.842 269.269

Makedonija 173.676 2.916.252 Slovenija 476.388 357.465 Hrvatska 4.035.768 4.590.423

Crna Gora 69.759 13.620.712 Rumunija 14.646 3.237.015

Ruska federacija 0 1.541.256 Kina 2.577.904 11

Pregled uvoza/izvoza po zemljama – 2010. godina



Italija 3.692.198 591.896 Austrija 12.861.161 365.783

Mađarska 6.639.207 1.633.315 Bosna i Hercegovina 755.616 13.564.082


Švajcarska 4.645.066 966.74 Slovenija 1.603.805 761.842 Hrvatska 4.159.151 5.575.283


Ruska federacija 117.371 3.310.969 Kina 2.168.852 194



39




Italija 5.083.101 1.004.468 Austrija 13.388.423 79.556

Mađarska 8.579.972 2.079.746 Bosna i Hercegovina 561.962 12.317.484


Švajcarska 2.980.251 766.797 Slovenija 1.405.471 1.249.440 Hrvatska 4.149.606 5.986.961


Ruska federacija 112.369 5.827.069 Kina 1.991.111 85


Zemlje po izboru Uvoz Izvoz

Nemačka 10.567.764 460.181 Italija 5.939.806 1.462.223

Austrija 14.340.072 234.310 Mađarska 14.585.972 2.319.598

Bosna i Hercegovina 1.320.504 12.906.847 Francuska 6.985.601 8.102.740

Poljska 2.705.641 834.132 Švajcarska 5.145.645 697.991 Slovenija 2.453.076 1.047.386 Hrvatska 4.574.935 5.867.358


Ruska federacija 0 7.669.628 Kina 1.870.208 0



40

Ekonomska razmena sa inostranstvom po zemljama (u d olarima) u 2013.godini


Robne grupe koje su najzastupljenije u strukturi izvoza u periodu 2010 - 2013. godine su plastične mase i proizvodi od plastičnih masa, piće, alkohol i sirće, odeća i pribor osim pletenih kao i ekstrakti za štavljenje ili bojenje. Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa beleže skokovit rast izvoza tokom posmatranog perioda tako da je 2011. godine ostvaren izvoz u vrednosti od 30.639.468 dolara što je u odnosu na 2010. povećanje od 47,48% ili u nominalnom iznosu od 9.864.984 dolara. Povećanje izvoza navedene grupe proizvoda zabeleženo je i tokom 2012. godine da bi 2013. godine bio zabeležen izvoz od 40.182.895 dolara što je 1,93 puta više nego 2010. godine. Drugo mesto po vrednosti izvezene grupe proizvoda u posmatranom periodu osim 2013. godine zauzimaju piće, alkohol i sirće čiji izvoz oscilira i koji beleži rast tokom 2011. godine u odnosu na 2010. godinu od 6,86% nakon čega dolazi do pada tokom 2012. godine od 11,56% u odnosu na 2011. godinu i laganog rasta tokom 2013. godine kada je vrednost izvoza iznosila 9.920.402 dolara. Najdinamičniji trend rasta izvoza u posmatranom periodu beleži grupa proizvoda ekstrakti za štavljenje ili bojenje čiji je izvoz u periodu 2010 – 2013. godine porastao sa 4.225.794 dolara 2010. godine na 11.682.554 dolara 2013. godine što predstavlja rast od 2,76 puta ili u nominalnoj vrednosti za 7.456.760 dolara što navedenu grupu proizvoda čini drugu po značaju u strukturi izvoza opštine Aranđelovac tokom 2013. godine. Odeća i pribor osim pletenih predstavlja sve značajniji izvozni adut opštine Aranđelovac. Izvoz je tokom 2011. godine iznosio 10.671.784 dolara što je predstavljao nagli skok u odnosu na 2010. godinu kada je zabeleženo 3.204.018 dolara. Tokom 2012. i 2013. godine zabeležen je pad izvoza zbog smanjenja tražnje za navedenom grupom proizvoda usled negativnih efekata svetske ekonomske krize i upliva konkurentske robe sa dalekog istoka koja je cenovno kokurentnija zbog niže cene radne snage. Vrednost izvezene robe bila je tokom 2013. godine 7.925.140 dolara što predstavlja pad od 25,74% u odnosu na 2011. godinu ali i rast od 2,47 puta u odnosu na 2010. godinu što je jako važno jer je tekstilna industrija radno intenzivna grana i zapošljava puno ljudi. Tekstilna industrija u narednom periodu zbog premeštanja postrojenja iz zemalja koje su prethodnih godina postale članice Evropske unije može generisati veliki broj novih radnih mesta. Struktura uvoza je uravnoteženija jer se kao najznačajnije grupe uvoznih proizvoda pojavljuju više robnih grupa nego u strukturi izvoza pri čemu se izdvajaju plastične mase i proizvodi od plastičnih masa na prvom mestu, kotlovi, mašine, uređaji, reaktori na drugom i staklo na trećem mestu i to u kontinuitetu u periodu 2010 – 2013. godine. Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa kao robna grupa koja se najviše uvozi predstavlja sirovinsku osnovu za proizvodnju robe koja u strukturi izvoza zauzima dominantnu poziciju i čiji rast uvoza srazmerno prati rast izvoza pomenute robne grupe. Vrednost uvoza je 2010. godine iznosila 25.894.512 dolara dok je 2013. godine dostigla vrednost od 41.248.781 dolara što je za 15.354.269 dolara više nego 2010. godine. Kotlovi, mašine, uređaji, reaktori kao robna grupa beleže konstantan rast uvoza u posmatranom periodu koji je tokom 2010. godine iznosio 3.739.846 dolara, 2011. godine 4.338.591 dolara, 2012. godine 5.562.689 dolara da bi 2013. godine dostigao vrednost od 8.929.679 dolara što predstavlja rast u odnosu na prethodnu godinu od 60,53%. Staklo predstavlja treću robnu grupu po vrednosti uvoza tokom posmatranog perioda čija vrednost neznatno oscilira tako da 2011. godine beleži pad u odnosu na 2010. godinu od 2,07%, 2012. godine beleži rast od 5,68% u odnosu na 2011. godinu, kao i 2013. godine od 4,02% u odnosu na 2012. godinu. Pored navedenih grupa proizvoda značajno mesto u strukturi uvoza zauzimaju aluminijum i proizvodi od aluminijuma, so, sumpor, zemlja i kamen, kreč i cement, proizvodi hemijske industrije, proizvodi od kamena, gipsa i cementa.



41

Ekonomska razmena sa inostranstvom po robnim grupama u dolarima u 2010. godini

Robne grupe po izboru Uvoz Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa 25.894.512

Kotlovi, mašine, uređaji, reaktori 3.739.846 Staklo 3.572.998

Ribe, ljuskari, mekušci i ostali beskičmenjaci 3.363.176 Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 2,350.603 Proizvodi od kamena, gipsa, cementa 2.326.356

So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 2.235.817


Robne grupe po izboru Izvoz Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa 20.774.484

Piće, alkohol i sirće 10.306.744 Ekstrakti za štavljenje ili bojenje 4.225.794

Odeća i pribor osim pletenih 3.204.018 Proizvodi od prostih metala 3.059.278

Materije belančevinaste, skrobovi, lepkovi, enzimi 1.697.390 Kotlovi, mašine i uređeji, reaktori 1.460.449

Keramički proizvodi 1.425.627

Pregled uvoza/izvoza po robnim grupama – 2010. godi na




So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 3.146.621 Proizvodi hemijske industrije 2.324.329

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 2,199.965 Vuna, dlaka, predivo i tkanine od konjske dlake 1.936.112

Ribe, ljuskari, mekušci i ostali beskičmenjaci 1.834.934 Proizvodi od kamena, gipsa, cementa 1.716.725

Proizvodi od prostih metala 1.679.623 Ekstrakti za štavljanje ili bojenje 1.591.302



Piće, alkohol i sirće 11.014.101 Odeća i pribor osim pletenih 10.671.784

Ekstrakti za štavljanje ili bojenje 5.473.892 Proizvodi od prostih metala 4.489.709

Keramički proizvodi 3.161.677 Materije, belančevinaste, skrobovi, lepkovi,

enzimi 2.059.036

Kotlovi, mašine, uređaji, reaktori 1.990.547 So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 1.771.707



42





Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 2.743.441 So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 2.406.073

Proizvodi hemijske industrije 2.312.343 Ekstrakti za štavljanje ili bojenje 2.147.544

Proizvodi od kamena, gipsa i cementa 1.994.216 Svila 1.726.667

Vuna, dlaka, predivo i tkanine od konjske dlake 1.604.763 Proizvodi od prostih metala 1.572.794

Drveće živo, lukovice, sečeno cveće 1.441.216



Piće, alkohol i sirće 9.739.868 Odeća i pribor osim pletenih 9.525.697

Ekstrakti za štavljanje ili bojenje 6.732.849 Proizvodi od prostih metala 5.184.252

Keramički proizvodi 2.797.329 Materije, belančevinaste, skrobovi, lepkovi,

enzimi 2.439.015

Kotlovi, mašine, uređaji, reaktori 1.872.226 So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 1.744.186

Proizvodi od kamena, gipsa, cementa i sl. 1.097.429





Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 3.119.806 Proizvodi hemijske industrije 2.928.195

Ekstrakti za štavljanje ili bojenje 2.295.028 So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 2.265.317

Proizvodi od prostih metala 2.096.983 Proizvodi od kamena, gipsa, cementa 2.069.989

Vozila drumska,pribor i delovi 2.022.736 Bakar i proizvodi od bakra 1.832.616



Ekstrakti za štavljenje ili bojenje 11.682.554 Piće, alkohol i sirće 9.920.402

Odeća i pribor osim pletenih 7.925.140



43

Proizvodi od prostih metala 7.169.240 Kotlovi, mašine i uređaji, reaktori 2.414.675

Keramički proizvodi 2.285.784 So, sumpor, zemlja i kamen, gips, kreč i cement 1.860.451

Proizvodi od kamena, gipsa, cementa i sl. 1.222.404


Ekonomska razmena sa inostranstvom po sektorima (u dolarima) u 2010. godini

Robne grupe/sektori Uvoz Izvoz Poljoprivreda 1.089.786 0 Šumarstvo 95.617 0 Ribarstvo 3.363.176 0

Vađenje energetskih sirovina 250 0 Vađenje ostalih sirovina i materijala 2.213.610 1.337.721

Proizvodnja prehrambenih proizvoda ,pića 193.326 10.367.770 Proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda 3.079.222 3.219.812

Prerada kože i proizvodnja predmeta od kože 1.183 71 Prerada drveta i proizvodi od drveta 305.513 38.431

Proizvodnja celuloze, papira 216.286 64.693 Proizvodnja koksa, derivata nafte 607 0

Proizvodnja hemikalija, hemijskih proizvoda 28.583.408 5.958.768 Proizvodnja proizvoda od gume 763.647 20.804.961

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetala 6.007.346 2.074.561 Proizvodnja osnovnih metala 6.511.992 3.429.095 Proizvodnja mašina i uređaja 3.940.360 1.497.179

Proizvodnja električnih i optičkih uređaja 303.093 89.540 Proizvodnja saobraćajnih sredstava 1.487.062 21.246

Prerađivačka industrija 337.010 113.038 Nepoznat podsektor 55.331 226

Pregled po sektorima - 2010. godina


Robne grupe/sektori Uvoz Izvoz Poljoprivreda 1.172.883 110.349 Šumarstvo 89.597 0 Ribarstvo 1.834.934 0

Vađenje ostalih sirovina i materijala 3.131.342 1.765.192 Proizvodnja prehrambenih proizvoda ,pića 425.038 11.332.098 Proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda 6.985.476 10.712.575

Prerada kože i proizvodnja predmeta od kože 2.793 201 Prerada drveta i proizvodi od drveta 228.684 0

Proizvodnja celuloze, papira 352.459 139.339 Proizvodnja koksa, derivata nafte 5.618 0

Proizvodnja hemikalija,hemijskih proizvoda 36.988.547 7.574.830 Proizvodnja proizvoda od gume 956.396 30.655.823


Proizvodnja električnih I optičkih uređaja 484.390 124.775 Proizvodnja saobraćajnih sredstava 1.480.815 37.466

Prerađivačka industrija 614.160 47.210 Nepoznat podsektor 131.671 8.791



44



Robne grupe/sektori Uvoz Izvoz Poljoprivreda 1.337.668 1.807 Šumarstvo 103.548 0 Ribarstvo 279.462 0


Prerada kože i proizvodnja predmeta od kože 5.206 0 Prerada drveta i proizvodi od drveta 131.578 2.960

Proizvodnja celuloze,papira 166.571 114.743 Proizvodnja koksa, derivata nafte 10.034 4.507

Proizvodnja hemikalija, hemijskih proizvoda 40.255.708 9.341.364 Proizvodnja proizvoda od gume 1.371.371 34.782.753



Prerađivačka industrija 577.255 70.334 Nepoznat podsektor 201.787 7.248



Robne grupe/sektori Uvoz Izvoz Poljoprivreda 1.503.933 48.789 Šumarstvo 97.091 0 Ribarstvo 45.642 0


Prerada kože i proizvodnja predmeta od kože 104.610 2.746 Prerada drveta i proizvodi od drveta 181.951 12.111

Proizvodnja celuloze, papira 152.637 94.467 Proizvodnja koksa, derivata nafte 2.681 2.061

Proizvodnja hemikalija, hemijskih proizvoda 45.512.266 12.145.042 Proizvodnja proizvoda od gume 2.834.998 40.186.312



Prerađivačka industrija 501.267 51.829 Proizvodnja i snabdevanje električnom energijom 0 18.200

Nepoznat podsektor 1.376.682 46.150



45


II DEO

Pregled broja preduzeća prema veličini nakon donošenja izmena i dopuna Zakona oračunovodstvu

Mikro Mala Srednja Velika 346 45 8 2 86% 11,2% 2% 0,8%

Izvor podataka:Narodna banka Srbije

Prema podacima Narodne banke Srbije na kraju 2013. godine u opštini Aranđelovac poslovalo je 401 preduzeće od kojih je 86% čine mikro preduzeća dok mala, srednja i velika čine 14%. Pregled broja preduzeća po obliku organizovanja

DOO AD OD Ostali oblici 382 6 3 10

95,2% 1,5% 0,7% 2,6%

Izvor podataka:Narodna banka srbije

Privredna društva u opštini Aranđelovac su u najvećem broju organizovana u formi društava sa ograničenom odgovornošću njih 95,2%, akcionarskih društava 1,5%, ortačkih društava 0,7% i 2,6% su ostali oblici. Pregled broja preduzeća po sektorima delatnosti

Poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda 8 1,9%

Prerađivačka industrija 135 33,7% Trgovina na veliko i malo,

opravka 118 29,4%

Saobraćaj, skladištenje i veze 33 8,2% Ostali sektori 107 26,8%

Na osnovu podataka iz pregleda preduzeća po sektorima može se uočiti da je sektor prerađivačke industrije najzastupljeniji sa 33,7% od ukupnog broja preduzeća koga sledi trgovina sa 29,4%. Pored pomenutih sektora u strukturi privrede opštine Aranđelovac zastupljen je i sektor saobraćaja sa 8,2%. Pregled broja preduzeća u sektoru prerađivačke industrije

Proizvodnja prehrambenih proizvoda ,pi ća i duvana 19 14,07% Proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda 10 7,40%

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih mineral a 15 11,11% Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda 25 18,51%

Sečenje i oblikovanje kamena 25 18,51% Ostali 41 30,40%

Najveće učešće u okviru sektora prerađivačke industrije imaju preduzeća koja se bave sečenjem i oblikovanjem kamena kao i preduzeća koja pripadaju sektoru proizvodnje osnovnih metala i metalnih proizvoda sa učešćem od po 18,51%,sektor proizvodnje prehrambenih proizvoda, pića i duvana učestvuje sa 14,07%, proizvodnja proizvoda od nemetala sa 11,11%, proizvodnja tekstila sa 7,4% dok ostali sektori učestvuju sa 30,40% u ukupnom broja privrednih društava na teritoriji opštine Aranđelovac. Navedeni podaci pokazuju da se privredni subjekti oslanjaju na sirovinsku bazu koja se nalazi na teritoriji opštine Aranđelovac koju čine rude nemetala, voda i kamen što ih čini konkurentnijim na tržištu u pogledu cena, kvaliteta proizvoda i mogućnosti isporuke u ugovorenom roku.



46

Pregled broja preduzetnika po sektorima delatnosti za 2013.godinu

Sektor delatnosti Broj % Poljoprivreda, šumarstvo i

vodoprivreda 5 4,17

Građevinarstvo 92 7,68 Prerađivački sektor 275 22,97

Trgovina na veliko i malo, opravka

351 29,32

Saobraćaj, skladištenje i veze 117 9,77 Usluge smeštaja i ishrane 110 9,19

Ostali 247 16,90 UKUPNO 1197 100

Izvor podataka: Agencija za privredne registre

Prema podacima Agencije za privredne registre na kraju 2013. godine u opštini Aranđelovac bilo je aktivno 1197 preduzetničkih radnji od kojih najveći broj 29,32% se bavi trgovinom na veliko i malo, zatim sledi prerađivački sektor sa 22,97%, sektor saobraćaja, skladištenja i veza sa 9,77% i sektora usluga smeštaja i ishrane sa 9,19%. Navedeni podaci ukazuju da u strukturi preduzetničkih radnji dominiraju one koje su u sektoru trgovine i usluga što je sa stanovišta potencijala ekonomskog razvoja opštine Aranđelovac nepovoljno jer ekonomski razvoj generiše stvaranje nove vrednosti koje se pre svega ostvaruje u sektoru prerađivačke industrije koja ima relativno mali udeo u odnosu na značaj koji ima. Pregled broja preduzetnika u sektoru prerađivačke industrije

Proizvodnja prehrambenih proizvoda ,pi ća i duvana 56 20,36% Proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda 30 10,91%

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih mineral a 15 5,45% Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda 36 13,09%

Sečenje i oblikovanje kamena 40 14,54% Ostali 98 35,65%

Izvor podataka:Agencija za privredne registre

Najveći broj preduzetničkih radnji koje su sektoru prerađivačke industrije bave se proizvodnjom prehrambenih proizvoda, pića i duvana (20,36%), sečenjem i oblikovanjem kamena 14,54% i proizvodnjom osnovnih metala i metalnih proizvoda 13,09%. Pregled velikih privrednih sistema – nosilaca nekadašnjeg privrednog razvoja

Naziv Delatnost Broj zaposlenih

Holding korporacija Šamot Proizvodnja vatrostalnih

prooizvoda 3100

IEP-Elektroporcelan Proizvodnja izolatora 2400 Knjaz Miloš Proizvodnja bezalkoholnih pića 1700

Venčac Eksploatacija građevinskog

materijala 460

Izvor podataka:Lokalna samouprava

Kroz svoju istoriju dugu gotovo osam decenija “Šamot” je prolazio razne strukturne i razvojne promene od kojih su najznačajnije one iz 1958. i 1962. godine kada je izvršena integracija fabrika “Šamot” Darosava, gde je i otpočela proizvodnja šamota 1935. godine, ”Šamot” Aranđelovac i Rudarske organizacije “Bukovik” čime je postignuto objedinjavanje eksploatacije vatrostalne gline sa preradom, značajnije proširenje ponude i zajednički nastup na tržištu pod imenom “RIŠ”-Rudnici i industrija “Šamot”. Danas Holding korporaciju “Šamot” čine fabrike u Darosavi i Aranđelovcu i Rudnik vatrostalnih glina i predstavlja najvećeg proizvođača alumo-silikatnog materijala kako u Srbiji tako i u regionu.



47

Proizvodi iz programa “Šamot” nalaze primenu u svim industrijskim granama za sve vrste termičkih agregata. Holding korporacija “Šamot” danas raspolaže značajnim kapacitetima za proizvodnju šamotnog materijala i prepoznatljiva je po proizvodnji lakih izolacionih materijala (porita), cevnih formata za odlivanje, dimnjačkih cevi, obloga za peći i druge termičke agregate. Holding korporacija “Šamot je na vrhuncu svog razvoja, osamdesetih godina 20. veka, zapošljavala 3100 radnika i bila nosilac društveno-ekonomskog razvoja opštine Aranđelovac. Društveno – ekonomske promene, raspad Jugoslavije i jedinstvenog jugoslovenskog tržišta, ratovi na prostoru bivše Jugoslavije, sankcije međunarodne zajednice i tranzicija dovelu su do drastičnog pada obima proizvodnje usled gubitka tradicionalnih tržišta, tehnološkog zaostajanja koje je dovelo do pada produktivnosti, enormnog rasta zaduženosti i smanjenja broja zaposlenih. „Šamot Fabrika Aranđelovac”doo „Šamot rudnik” doo kao zavisna društva su na dan 31.12.2015.godine u stečajnom postupku u okviru koga se očekuje rešavanje statusa firme kroz prodaju imovine ili kroz prodaju preduzeća kao pravnog lica kako bi kapaciteti koji su u vlasništvu pomenutih firmi bili stavljeni u funkciju.Preostala zavisna društva kao i holding su još uvek u postupku privatizacije. „Elektroporcelan“ Industrija elektroporcelana Aranđelovac je počeo sa radom 1954. godine. Fabrika je bila projektovana za proizvodnju niskonaponskih i visokonaponskih linijskih izolatora. Razvoj prenosne mreže i proizvodnje električnih aparata i uređaja kao i porast potreba na domaćem i inostranim tržištima zahtevao je stalno proširivanje kapaciteta i asortimana, odnosno osvajanje novih proizvoda visokih tehničkih karakteristika. Sopstvenim znanjem i tehnologijom „Elektroporcelan“ je uspeo da asortiman proširi na preko dve hiljade proizvoda. Uvođenjem u proizvodnju proizvoda od steatita i kordijerita preduzeće 1963. godine prerasta u Industriju „Elektroporcelan“ koja u svom sastavu ima fabriku aparatnog i linijskog porcelana i fabriku instalacionih proizvoda. U periodu najintenzivnijeg razvoja Industrija „Elektroporcelan“ je bila najveći proizvođač u svojoj grani sa 60% učešća u ukupnoj proizvodnji u svojoj oblasti u bivšoj Jugoslaviji. Strateško opredeljenje preduzeća u navedenom periodu bio je izvoz koji je ćinio 40% ukupne prodaje. Najveća izvozna tržišta bila su tržišta Francuske, Turske, zemalja bivšeg Sovjetskog Saveza. Industrija „Elektroporcelana“ je imala i veliki društveni značaj koji se ogledao u isporuci izolatora za sve projekte razvoja elektroprenosne mreže u zemlji, a posebno je značajno učešće u izgradnji 380 kilovatne mreže „Nikola Tesla“ u Obrenovcu. Danas je „Elektroporcelan“ AD privredno društvo koje zapošljava oko 100 ljudi, koji se nalazi drugi put pred privatizacijom koja bi mogla označiti novi početak obzirom na tržišni potencijal, prepoznatljivost proizvodnog asortimana, novi razvojni ciklus koji čeka Elektroprivredu Srbije kao potencijalno najvećeg kupca. Komparativna prednost je i relativno povoljna starosna struktura zaposlenih i njihova obučenost kao i relativno male obaveze koje bi preuzeo novi vlasnik preduzeća obzirom na zakonsku obavezu da nakon uspešno sprovedenog procesa privatizacije svi državni poverioci koji u strukturi ukupnog duga zauzimaju najznačajnije mesto moraju izvršiti otpis duga sa stanjem na dan 31.12. poslednje poslovne godine. Početak korišćenja vode sa izvora vezuje se za 1811.godinu kada je Dositej Obradović posetio izvor i koristio vodu u lekovite svrhe od kada počinje tradicija točenja kisele vode u krčage, burad i butele. Prva kaptaža sa izvora mineralne vode počela je 1866.godine kada je počela da se razvija ideja o industrijskoj eksploataciji izvorišta bukovičke kisele vode. Izgradnjom pruge Aranđelovac-Mladenovac 1904. godine distribucija vode bila je znatno olakšana. Paviljon knjaza Miloša, bila je prva fabrika za flaširanje mineralne vode u Bukoviku, a podignuta 1907. godine na mestu najstarijeg izvora mineralne vode. Iste godine je počela distribucija mineralne vode“ Knjaz Miloš“ i u inostranstvo gde je dobila prestižna priznanja za kvalitet i to na izložbama u Briselu i Londonu. Između dva svetska rata fabrika mineralne vode dodeljena je na upravu „Štedionici dunavske banovine“ zahvaljujući čijim ulaganjima je izvršeno opsežno ispitivanje ležišta mineralnih voda u bukuljskom i venčačkom basenu.



48

Nakon drugog svetskog rata dolazi do naglog razvoja preduzeća uslovljenog povećanom tražnjom, tehnološkim osavremenjavanjem kroz ugradnju instalacija za dodavanje prirodnog gasa ugljen-dioksida u vodu, gasa koji se oslobađao iz toplog izvora za koji je tada podignuta kompresorska stanica što je rezultiralo time da je tokom 1956. godine prvi put proizvedeno više od milion litara mineralne vode. Kompanija „Knjaz Miloš“ je tokom 1964.godine, koja se smatra prelomnom u istoriji, postavila uređaje za industrijsku eksploataciju koji su označili kraj ručnog flaširanja vode nakon čega je izgrađena nova fabrika locirana izvan gradske zone sa modernim mašinama i uređajima za punjenje. Dnevna proizvodnja mineralne vode 1972. godine bila je 600 000 litara, a izvozila se u Ameriku, Australiju, Kuvajt. Raspadom Jugoslavije, uvođenjem sankcija kompanija se oslanja na prodaju na domaćem tržištu gde u nedostatku konkurencije postaje dominantan subjekt sa tržišnim učešćem u svojoj oblasti od 70% ukupno prodatih mineralnih voda i sokova. Investicioni fond „FPP Balkan Limited“ je 2004. godine preuzeo vlasništvo nad kompanijom kojem se od januara 2005. godine pridružuje fond „Salford Capital Partners“ i koji je tokom 2005. i 2006. godine investirao oko pedeset miliona evra u restrukturiranje, razvoj i modernizaciju poslovanja u cilju prilagođavanja kompanije savremenim trendovima u poslovanju. Eksploatacija mermera na Venčacu stara je preko 100 godina. Kao početak eksploatacije smatra se osnivanje privatne kamenorezačke radnje 1894. godine koja je „embrion“ današnjeg Venčaca. „Venčac“ ima zaokružen proizvodni proces počev od dobijanja sirovina do proizvodnje finalnih proizvoda za tržište. Kompanija u procesu proizvodnje vrši eksploataciju mermernog bloka na svojim kopovima i njihovu preradu u finalne proizvode za tržište i to u mermerne ploče za horizontalna i vertikalna odlaganja u građevinarstvu, stepenice, spomenike, profilisane proizvode od mermera, struganu-frezovanu robu i raznu galanteriju od mermera. „Venčac“ vrši i eksploataciju lomljenog mermera, drobljenje, mlevenje i separaciju za dobijanje tržišnih proizvoda raznih granulacija, počev od grubog kamena za nasipanje puteva do mikroniziranih proizvoda. U vreme najintenzivnijeg rasta preduzeće je zapošljavalo 460 radnika i bilo je jedno od najstabilnijih privrednih subjekata na teritoriji opštine Aranđelovac. Kompanija Omya je 2011. godine preuzela vlasništvo nad privrednim društvom „Venčac“ a iste godine spajanjem „Venčaca“ i „Nemetala“ koje je Omya privatizovala 2010. godine stvoreno je preduzeće Omya Venčac koji zapošljava 119 ljudi i koje se u svoja dva pogona u Aranđelovcu i Topoli bavi mlevenjem industrijskih minerala koje dobija iz sopstvenih rudnika i nudi veliki broj proizvoda koji se primenjuju u različitim granama industrije, pre svega u industriji boja, plastike, papira, prehrambenoj industriji i građevinarstvu.

Naziv Delatnost Broj zaposlenih

Peštan Proizvodnja ploča,listova,cevi i profila od

plastike 608

Stublina doo Proizvodnja brava i okova 151 MPI Pobeda doo Proizvodnja hleba,svežeg peciva i kolača 118

Univerzum-Kubršnica ad Proizvodnja opeke,crepa i građevinskih proizvoda od pečene gline

89

Iva procesna oprema doo Mašinska obrada metala 40 Banja Komerc Bekament Nespecijalizovana trgovina na veliko 195

Izvor podataka:Godišnji finansijski izveštaji sa 31.12.2013.-APR

Kompanija “Peštan“ bavi se preradom plastičnih masa, PVC-a, polipropilena i polietilena. Kompanija je obezbedila lidersku poziciju u proizvodnji plastičnih cevi i PVC profila u Srbiji. Svoje proizvode plasira putem prodajne mreže koja broji više od 5000 kupaca. Kompanija je izvozno orijentisana i svoje proizvode plasira u više od 40 zemalja sveta, kao što su zemlje u regionu, zemlje Evropske unije, Bliskog istoka, Rusija, Ukrajina, Australija. Kompanija “Peštan“ kontinuirano ulaže u modernizaciju i automatizaciju opreme kako bi odgovorio na visoke evropske standarde kvaliteta kao uslov za uspešnu borbu sa oštrom



49

konkurencijom na tržištu. Celokupna proizvodnja kompanije je prilagođena Evropskim standardima o čemu govore međunarodni sertifikati za kvalitet proizvoda DVGW, MPA, SABS kao i sertifikati IMS, IGH, ZIK, VUPS, EMI. Proces proizvodnje se odvija u dve fabrike u Bukoviku pored Aranđelovca od kojih samo nova fabrika ima 20.000m². Kompanija je po podacima iz finansijskog izveštaja za 2013. godinu zapošljavala 608 radnika, a u ovom trenutku 700 ljudi u Srbiji i 200 van zemlje. “Stublina” DOO iz Stojnika proizvodi pogonske pločice, kvake, spojnice za prozore i vrata, brave i zasune, garniture okova, cilindre uložaka brava, kvake za metalna i drvena vrata, ručice za prozore. Kompanija “Stublina” je u potpunosti tržišno orijentisana, a svoj uspeh zasniva na visokom kvalitetu proizvoda koji zadovoljavaju rastuća očekivanja kupaca. Visok kvalitet proizvoda i pristupačne cene postiže primenom savremenih tehnologija proizvodnje i kontinuiranim proverama kvaliteta u sopstvenom ispitnom centru kao i primenom međunarodnih standarda kvaliteta. Kompanija kontinuirano investira u proširenje proizvodnih kapaciteta usled povećane tražnje za proizvodima što dovodi do povećanja broja zaposlenih. ”Stublina” DOO trenutno zapošljava oko 150 radnika od kojih su mnogi iz sela koja gravitiraju sedištu firme što je od izuzetnog značaja za zaustavljanje trenda odlaska mladih iz tih sela čime kompanija poprima značaj i sa društvenog aspekta. MPI ”POBEDA” doo osnovana je 1962. godine kooperacijom tadašnje Parne pekare “1 maj” i Mlinskog preduzeća “Pobeda” u Komunalno preduzeće za proizvodnju i preradu brašna ”Pobeda” Aranđelovac. Od decembra 2006. godine posluje u okviru poslovnog sistema “Peštan“. MPI “POBEDA” DOO u svom sastavu ima tri proizvodna pogona i to “Pekarstvo”, ”Mlinarstvo” i Fabrika stočne hrane u kojima se obavlja proizvodnja hleba, peciva, testenine, brašna i smeša za ishranu stoke i predstavlja lidera u proizvodnji i prodaji navedenih grupa proizvoda na teritoriji opština Aranđelovac, Lazarevac, Topola i Mladenovac. Preduzeće u svom posedu ima smeštajne kapacitete oko 25000 t za prijem pšenice, kukuruza, soje i suncokreta, za sopstvene potrebe kao i uslužno čuvanje i lagerovanje. Određene količine navedenih poljoprivrednih proizvoda obezbeđuje delom i kroz otkup od poljoprivrednih proizvođača sa teritorije opštine Aranđelovac što im omogućava siguran plasman tržišnih viškova. Navedenim opštinama i u najtežim trenucima ratova, sankcija preduzeće je obezbeđivalo prehrambenu sigurnost i time odigralo važnu društvenu ulogu. Danas je to firma koja zapošljava oko 120 radnika koja primenjuje savremene koncepte poslovanja uz oslanjanje na znanje, primenu standarda kvaliteta, savremenih informacionih tehnologija što rezultira dinamičnim razvojem. Duga tradicija proizvodnje ciglarskih proizvoda u Aranđelovcu otpočela je 1939. godine kada je osnovana ciglana “Ringlov” - preteča sadašnje ciglane. Modernizacija i ugradnja savremene opreme izvršena je osamdesetih godina dvadesetog veka koja je omogućila da se uvede pored osnovnog proizvodnog programa (proizvodnja fasadne opeke i giter bloka) i izrada fert gredica, proizvodnja tenisita za teniska igrališta i atletske staze. “Univerzum Kubršnica“ ad nakon sprovedene privatizacije 2003. godine sprovela je opsežan investicioni ciklus čime je izvršena modernizacija celokupnih pogona, postavljena je nova automatika i automatski transport do tunelske sušare, instalinarana je nova linija za slaganje robe sa robotom, kao i nova kompjuterizovana linija razlaganja pečene robe uz modernizaciju peći. Izuzetan sastav zemljišta u slivu reke Kubršnice rezultira visokim kvalitetom giter blokova, pregradnih blokova, fert ispune, kanalica, fasadne opeke, tenisit i nadvratnika kao gotovih proizvoda. Kompanija pored ulaganja u osavremenjavanje procesa proizvodnje kontinuirano ulaže u obrazovanje stručnjaka, a kao rezultat svega “Univerzum Kubršnica” ad se neprekidno razvija zauzimajući 15% učešća na domaćem tržištu i konstantno jača svoju lidersku ulogu na tržištu Srbije i regiona. Kompanija je društveno odgovorna, što pokazuje učešćem u brojnim humanitarnim akcijama, doniranjem sredstava sportskim klubovima, bolnici kao i aktivnostima na očuvanju životne sredine.



50

„Iva procesna oprema” doo osnovana je 2006. godine kao naslednik porodične zanatske radnje koja je pre dve decenije proizvodila delove za potrebe industrije. Kompanija se bavi projektovanjem, proizvodnjom, montiranjem i puštanjem u rad procesne opreme - uređaja, mašina, linija, postrojenja i fabrika. “Iva procesna oprema” doo proizvodi i montira mobilna, polumobilna i stacionarna postrojenja za pripremu sirovina u kamenolomima, linije i postrojenja za pripremu punila i granulate, linije, postrojenja i fabrike za proizvodnju praškastih i tečnih proizvoda za završne radove u građevinarstvu kao i linije za automatsko pakovanje, slaganje i paletizaciju proizvoda. Proizvodnja sofisticirane opreme je rezultat ulaganja u visokostručne kadrove koji čine projektni biro i koji je nosilac razvoja kompanije. Kompanija je pored najvećih aranđelovačkih kompanija opremila i preduzeća širom bivše Jugoslavije, a strateški cilj je osvajanje tržišta van navedenog prostora u cilju čega se investira u proširenje proizvodnih kapaciteta izgradnjom proizvodnog pogona u industrijskoj zoni. Nedaleko od Aranđelovca nalazi se “Banja Komerc Bekament” doo fabrika za proizvodnju materijala za završne radove u građevinarstvu osnovana 1992. godine. Kompanija koristi mlevene materijale od nadaleko poznatog “venčačkog mermera”. Svi proizvodi se na tržištu prodaju pod robnom markom “Bekament”. Proizvodni program čine završni premazi za unutrašnje i spoljašne zidne površine, građevinski lepkovi, mase za gletovanje i fugovanje, krečno-cementni, mašinski malteri, dekorativni mineralni tankoslojni malteri, dekorativni tankoslojni malteri u pastoznom stanju, emulzije i podloge, materijali za podove, najfinija kalcijum-karbonatna punila i ostali materijali u građevinarstvu. Kompanija poseduje i sopstvene kamenolome, koji predstavljaju sirovinsku bazu, čime se obezbeđuje konkurentnost proizvoda kako u pogledu kvaliteta tako i u pogledu cena. “Banja Komerc Bekament” doo je porodična kompanija koja zapošljava 224 radnika i zahvaljujući kvalitetu proizvoda, cenovnoj konkurentnosti, efikasnom planiranju kompanija prodaje svoju robu kako na domaćem tržištu tako i na tržištima zemalja CEFTA sporazuma, Slovenije kao i preko poznatog nemačkog lanca “Bauhaus”. Pregled preduzeća u procesu privatizacije

Naziv Delatnost Broj zaposlenih Model privatizacije

Šamot Fabrika Proizvodnja vatrostalnih proizvoda

227 Prodaja kapitala javnim nadmetanjem

Šamot Rudnik Eksploatacija ostalih nemetaličnih ruda


Šamot Darosava Proizvodnja vatrostalnih proizvoda


Elektroporcelan Proizvodnja izolatora 110 Prodaja kapitala javnim

nadmetanjem

JPI Šumadija Proizvodnja i emitovanje televizijskog programa

22 Prodaja kapitala javnim

nadmetanjem

izvor – www.priv.rs Agencija za privatizaciju



51

Pregled privatizovanih preduzeća

Naziv Delatnost Broj zaposlenih Model privatizacije Godina privatizacije

Knjaz Miloš Proizvodnja

osvežavajućih pića 757

Punuda za preuzimanje

2004

Univerzum-Kubršnica

Proizvodnja opeka,crepa

89 Aukcija 2002

Polet Građevinarstvo 10 Aukcija 2002 ASP Strela Saobraćaj 0 Aukcija 2002 Hotel Izvor Ugostiteljstvo 181 Aukcija 2003 Info plan Projektovanje 26 Aukcija 2003

Metal Sekundarne sirovine

10 Aukcija 2004

Pobeda Pekarstvo 118 Aukcija 2007

Venčac Eksploatacija

mermera i granita 119 Tender 2007

JS Veterinarska stanica

Veterinarske aktivnosti

18 Aukcija 2008

izvor – www.priv.rs Agencija za privatizaciju

Podaci u tabeli su sa finansijskih izveštaja za 2013. godinu objavljenih na sajtu APR-a Poređenjem broja zaposlenih u privatizovanim preduzećima pre privatizacije, perioda najintenzivnijeg razvoja, i perioda nakon obavljene privatizacije uočava se znatno smanjenje broja zaposlenih što je rezultiralo time da je po podacima Nacionalne službe za zapošljavanje broj nezaposlenih lica na dan 31.12.2014. godine na teritoriji opštine Aranđelovac bio 5293. Privatizacija u opštini Aranđelovac je imala višestruko negativne efekte kako na ekonomskom tako i na socijalnom planu i nije ispunila one ciljeve koji su billi proklamovani prilikom otpočinjanja procesa tranzicije, a to su povećanje konkurentnosti i efikasnosti privrede, tehnološki razvoj i kao posledica toga povećanje zaposlenosti. Nasuprot tome došlo je do drastičnog povećanja nezaposlenosti zatvaranja ili propadanja firmi koje su imale tržišni potencijal i koje su mogle da nastave sa radom. Osobenost procesa privatizacije u Aranđelovcu je to što je došlo do ogromnog smanjenja broja zaposlenih i do tada uspešnim privrednim subjektima koji su nastavili uspešno poslovanje, ali sa mnogo manjim brojem zaposlenih. Ovakav trend doveo je do odliva velikog broja mladih i obrazovanih ljudi u velike gradove što može biti ograničavajući faktor ekonomskog razvoja opštine. Ljudski resursi su pokretač razvoja svakog društva, stoga je nephodno stvoriti preduslove u opštini kako bi se sprečio dalji odliv radno sposobnog stanovništva i omogućio povratak onih koji su stekli iskustva radom u inostranstvu ili uspešnim kompanijama u zemlji i koji bi preneli svoja iskustva, znanja i kontakte. Pregled preduzeća u stečaju (izvor – www.priv.rs Agencija za privatizaciju)

Naziv Delatnost Metod Auto škola Aranđelovac Saobraćaj bankrot

Andrić doo Prerada i konzervisanje mesa bankrot Kolektiv ad Trgovina bankrot

Standard Stankom Građevinarstvo bankrot ASP Strela Saobraćaj bankrot

Izvor podataka Agencija za privredne registre

Podaci u tabeli odnose se na preduzeća čiji je stečajni postupak u toku. Postupak stečaja je veoma spor što dovodi u nepovoljan položaj poverioce, pre svega radnike nekada velikih društvenih firmi koji ne mogu da namire svoje zaostale zarade čime su dovedeni u nepovoljan socijalni položaj. Imovina stečajnih dužnika vremenom propada što dovodi do smanjenog interesovanja potencijalnih kupaca od čega štetu ima i opština jer se objekti koji se nalaze na vrlo atraktivnim lokacijama ne stavljaju u funkciju a opština nije u mogućnosti da ubere javne prihode po osnovu poreza na imovinu kao izvornog lokalnog javnog prihoda. Pregled preduzeća u likvidaciji (izvor – www.priv.rs Agencija za privatizaciju)



52

Naziv Delatnost Metod Spektra m.d.m doo Ostalo štampanje Likvidacija-prodaja imovine Optel Telekom doo Kablovske komunikacije Likvidacija-prodaja imovine

Feropres doo Proizvodnja ostalih delova i opreme za motorna vozila

Likvidacija-prodaja imovine

Ds prevoz plus doo Drumski prevoz tereta Likvidacija-prodaja imovine

Water family doo Proizvodnja osvežavajućih pića i

mineralne vode Likvidacija-prodaja imovine

Metalurgija plus doo Trgovina na malo metalnom

robom,bojama i staklom Likvidacija-prodaja imovine

Radio televizija Fleš doo Proizvodnja televizijskog programa Likvidacija-prodaja imovine Granite line doo Eksploatacija kamena Likvidacija-prodaja imovine

Epikur doo Proizvodnja talasastog papira Likvidacija-prodaja imovine Bukovička banja plus doo Delatnost restorana Likvidacija-prodaja imovine

Mladost turs Čolović Delatnost škole za vozače Likvidacija-prodaja imovine Skiatos holiday doo Delatnost putničkih agencija Likvidacija-prodaja imovine

Nisauto doo Trgovina na malo odećom Likvidacija-prodaja imovine Art dekor plus doo Završni radovi u građevinarstvu Likvidacija-prodaja imovine

Izvor podataka:Agencija za privredne registre



53

Udruživanje Na teritoriji opštine Aranđelovac postoji jedno Udruženje preduzetnika čije je sedište na adresi Gagićev venac 10. Udruženje broji tridesetak članova ali poslednjih godina je zamrzlo svoj rad usled organizacionih problema i ne ostvaruje ciljeve proklamovane prilikom osnivanja, a odnose se na promociju članova, ostvarivanje dijaloga sa predstavnicima lokalne samouprave u cilju donošenja što kvalitetnijih odluka koje bi dovele do poboljšanja privrednog ambijenta u opštini. Klaster Srce Šumadije formiran je u oblasti turizma sa idejom unapređenja i objedinjavanja turističke ponude opština Aranđelovac,Topola i Rača. Klaster čine entuzijasti koji na neprofitnoj bazi učestvuju u brojnim akcijama kao što su izrada programa “Putevima Karađorđa”, uređenju spomen obeležja iz naše bliske prošlosti, pokretanje inicijative za poboljšanje turističke signalizacije.

Strane direktne investicije u opštini U periodu nakon 2000. godine i pored liberalne zakonske regulative u pogledu privlačenja stranih direktnih investicija kao i deklarativne spremnosti da se privuku investicije iz inostranstva, koje bi dovele do povećanja bruto društvenog proizvoda opštine, smanjenja nezaposlenosti, tehnološkog razvoja, u opštini Aranđelovac je realizovana samo jedna strana direktna investicija i to austrijske firme Baumit koja je investirala u proizvodnju građevinskog materijala koja ima dugu tradiciju u opštini Aranđelovac, za koju postoji kvalifikovana radna snaga i kao osnov svega sirovinska baza. Osnovni razlozi za tako mali obim stranih direktnih investicija u opštini Aranđelovac leže pre svega u neadekvatnoj putnoj infrastrukturi, i udaljenosti od glavnih saobraćajnih koridora, nedostatak zemljišta u vlasništvu opštine koje bi se ponudilo potencijalnim investitorima, nepostojanje industrijskih zona ili zona slobodne trgovine u kojima bi potencijalni investitori imali poreske olakšice koje bi stimulativno delovale na njihovo opredeljenje da svoju investiciju realizuju na teritoriji opštine Aranđelovac. Statistika pokazuje da su opštine koje imaju navedene komparativne prednosti privukle najveći broj stranih i domaćih investicija. Pregled podsticajnih mera koje je odredila opština inostranim i domaćim investitorima Opština Aranđelovac je u cilju privlačenja investicija neophodnih za otvaranje novih radnih mesta donela 12.09.2011. godine Odluku o podsticajnim merama za zapošljavanje (Službeni glasnik opštine Aranđelovac broj 31/11 i 35/11) kojom se utvrđuju podsticajne mere za zapošljavanje lica sa prebivalištem na teritoriji opštine Aranđelovac. Podsticajne mere su:

1. Otuđenje i davanje u zakup građevinskog zemljišta po ceni manjoj od tržišne ili bez naknade.

2. Oslobađanje i olakšice za plaćanje naknade za uređenje građevinskog zemljišta 3. Oslobađanje i olakšice za plaćanje naknade za korišćenje građevinskog zemljišta 4. Oslobađanje i olakšice za plaćanje Poreza na imovinu

Podsticajne mere iz tačke 1 koriste se u skladu sa Uredbom o uslovima i načinu pod kojima lokalna samouprava može da otuđi ili da u zakup građevinsko zemljište po ceni manjoj od tržišne odnosno zakupnine ili bez naknade (“Službeni glasnik RS”broj 13/10 i 54/11). Pravo na korišćenje podsticajnih mera iz tačke 2 imaju pravna i fizička lica koja grade poslovni objekat uz obavezu da zaposle najmanje 20 novih lica sa prebivalištem na teritoriji opštine Aranđelovac u trajanju od najmanje 2 godine, najkasnije u roku od jedne godine od dobijanja upotrebne dozvole za objekat s tim da ne mogu smanjiti ukupan broj zaposlenih u objektima u Aranđelovcu u periodu od tri godine od dana zasnivanja radnog odnosa. Drugi uslov je izgradnja i stavljanje u funkciju objekta u rokovima :

- za objekat bruto površine do 1000 m² u roku od 12 meseci - za objekat bruto površine 1000-2000 m² u roku od 18 meseci - za objekat bruto površine 2000-5000 m² u roku od 24 meseci - za objekat bruto površine preko 5000 m² u roku od 36 meseci



54

Rokovi se računaju od dana dobijanja građevinske dozvole za izgradnju objekta. Podsticajne mere iz tačke 2 koje se odnose na Naknadu za uređenje građevinskog zemljišta utvrđuju se tako što se za zapošljavanje 20 novih radnika naknada za uređenje građevinskog zemljišta umanjuje za 20%, a za svakih narednih 10 zaposlenih po 10% tako da se za 100 zaposlenih ne plaća naknada za uređenje građevinskog zemljišta. Pravo na korišćenje podsticajnih mera iz tačke 3 i 4 koje se odnosi na umanjenje Naknade za korišćenje građevinskog zemljišta dok se obračunavala i Poreza na imovinu imaju poreski obveznici koji su izvršili zapošljavanje određenog broja radnika koji imaju prebivalište na teritoriji opštine Aranđelovac i sagradili ili rekonstruisali objekat određene veličine. Umanjenje se vrši u skladu sa prikazanim u tabeli:

Površina objekta u m² Broj radnika koje

treba zaposliti više od :

Broj g odina za koje postoji umanjenje naknade u procentima

0-2 godine 2-4 godine 4-6 godina 1000-3000 m² 10 40% 20% 0%

3001-5000 m² 30 60% 40% 20%

5001-10.000 m² 50 80% 60% 40% preko 10000 m² 100 100% 80% 60%

Pregled lokacija određenih za investiranja

Lokacija Namena Vlasnik Površina

Jugoistočni deo teritorije opštine Aranđelovac i

severozapadni deo teritorije opštine Topola.

(K.O. Banja i K.O. Lipovac)

Kamenolom «MERMER TIM» D.O.O. 11, 75 10 ha

Ul. Mišarska bb Aranđelovac

Hotelski kompleks

Društvo za turizam i ugostiteljstvo

Hotel „Izvor“ d.o.o. Ul. Mišarska bb,

Aranđelovac

10, 97 93 ha

Ležište „Venčac-Zabrežje JZ deo“ kod

Aranđelovca Kamenolom

«VENČAC» A.D. Venčački put bb,

Aranđelovac, oko 28.41 ha

Ležište „Venčac“ na Venčacu kod Aranđelovca

Kamenolom

Proizvodno i trgovinsko preduzeće „NOVOVIĆ“

d.o.o, 1300 kapla a 437,

Bukovik, Aranđelovac

8.44 10 ha

Na granici tri katastarske opštine – K.O. Banja,

K.O. Vrbica i K.O. Brezovac

Privredni kompleks (postrojenje za preradu i

mlevenje kamena)

Preduzeće za eksploataciju, preradu,

promet mineralnih sirovina „Gea“ d.o.o,

Venčački put bb, Banja, Aranđelovac

0.76 59 ha

Ležište „Krečana“ na Venčacu kod Aranđelovca

Kamenolom „OMYA VENČAC“

D.O.O. iz Aranđelovca 17.09 65 ha

Ležište „Brezovac - Sever“ na Venčacu kod

Aranđelovca Kamenolom OMYA VENČAC“

D.O.O. iz Aranđelovca 22.69 33 ha



55

K.O. Banja Poslovni kompleks „SIP KOMERC“ d.o.o. Aranđelovac Banja,

Krćevački put 2.31 92 ha

Lista usvojenih urbanističkih planova sa nazivom koji se odnose na industrijske zone:

PROSTORNI PLAN OPŠTINE ARANĐELOVAC („Opštinski Sl. Glasnik“, br.32/11) PLAN GENERALNE REGULACIJE ZA NASELJENO MESTO ARANĐELOVAC („Opštinski Sl. Glasnik“, br.

66/14) PLAN DETALJNE REGULACIJE ZA POVRŠINSKI KOP «VINOGRADI 1» I «VINOGRADI 2» U OPŠTINI

ARANĐELOVAC („Službeni Glasnik opštine Aranđelovac“, br.40/2012) PLAN DETALJNE REGULACIJE KOMPLEKSA HOTELA «IZVOR» U ARANĐELOVCU („Službeni Glasnik

opštine Aranđelovac“, br.40/2012) PLAN DETALJNE REGULACIJE KAMENOLOMA U LEŽIŠTU „VENČAC-ZABREŽJE JZ DEO“(„Službeni

Glasnik opštine Aranđelovac“, br.40/2012) PLAN DETALJNE REGULACIJE KAMENOLOMA U LEŽIŠTU „VENČAC“ („Službeni Glasnik opštine

Aranđelovac“, br.40/2012) PLAN DETALJNE REGULACIJE ZA PRIVREDNI KOMPLEKS PREDUZEĆA „GEA“ d.o.o.

IZ ARANĐELOVCA („Službeni Glasnik opštine Aranđelovac“, br.40/2012) PLAN DETALJNE REGULACIJE KAMENOLOMA U LEŽIŠTU «KREČANA» NA VENČACU („Službeni

Glasnik opštine Aranđelovac“, br.49/2013) PLAN DETALJNE REGULACIJE KAMENOLOMA U LEŽIŠTU «BREZOVAC - SEVER» NA VENČACU

(„Službeni Glasnik opštine Aranđelovac“, br.63/2014) PLAN DETALJNE REGULACIJE POSLOVNOG KOMPLEKSA PREDUZEĆA „SIP KOMERC“ d.o.o. BANJA

(„Službeni Glasnik opštine Aranđelovac“, br.54/2013



56

Poljoprivreda i ruralni razvoja Teritorija opštine Aranđelovac nalazi se u središnjem delu Srbije, severnom delu Šumadije zahvatajući slivna područja reka Kubršnice, Peštana, Turije, Kačera i Jasenice. Reljef opštine kao jedan od činilaca poljoprivredne proizvodnje je valovito brežuljkast tako da nizija čini 35%, a brdski reljef 65% teritorije. Nizija se proteže duž reka i njihovih pritoka, a brdski reljef je predstavljen na ograncima planina Bukulje, Venčaca i Rudnika kao i brda Preseka, Vagana i drugih. Poljoprivredna površina zauzima blizu 67,80% teritorije opštine. Klimatski uslovi i reljef uz prisustvo drugih faktora opredeljuju strukturu poljoprivredne proizvodnje u opštini Aranđelovac. Osnovne karakteristike poljoprivredne proizvodnje na teritoriji opštine Aranđelovac su usitnjenost poseda, neadekvatna struktura poljoprivrednih proizvoda uz akcenat na proizvodnju žitarica za koju ne postoji adekvatni klimatski uslovi, kvalitet zemljišta, neadekvatna konfiguracija terena. Pored pomenutih karakteristika prisutno je svaštarenje, neorganizovan nastup na tržištu, neadekvatna znanja poljoprivrednih proizvođača kao i zastarela mehanizacija. Najveći problem poljoprivrednih proizvođača je otežan plasman poljoprivrednih proizvoda usled nepostojanja hladnjača, sušara, prerađivačkih kapaciteta na teritoriji opštine Aranđelovac koji bi omogućili siguran plasman poljoprivrednih proizvoda, stimulativnu cenu i sigurnu naplatu. Poseban problem je nestajanje zemljoradničkih zadruga preko kojih bi se organizovano nastupalo kako na lokalnom tržištu tako i na tržištima susednih opština, republike i na inostranom tržištu jer potencijalni kupci zahtevaju velike količine robe koju individualni proizvođači ne mogu da proizvedu. Obnova zemljoradničkih zadruga na principu privatnog udruživanja radi zajedničkog nastupa na tržištu, povoljnije nabavke repromaterijala, skladištenja poljoprivrednih proizvoda, kako bi se roba prodala u trenutku kada je cena najpovoljnija, su osnovni uslovi unapređenja poljoprivredne proizvodnje na teritoriji opštine Aranđelovac. Donošenje novog Zakona o zadrugama biće korak u pravcu revitalizacije i obnove zadrugarstva u Srbiji koje ima dugu i uspešnu tradiciju. Opština Aranđelovac ima ogromne potencijale u proizvodnji i preradi voća po kojoj je cela Šumadija prepoznatljiva. Neophodno je merama agrarne politike na nivou opštine usmeriti poljoprivredne proizvođače na preorjentisanje sa ratarske na voćarsku i povrtarsku proizvodnju za koje postoje adekvatniji uslovi i veći tržišni potencijal. U brdskim delovima opštine postoje ogromni potencijali za razvoj stočarstva obzirom da je pod livadama i pašnjacima 5.306,08 hektara zemlje koja po svojim karakteristikama omogućava kvalitetnu hranu za stoku.

Poljoprivredna površina

Tabela. Poljoprivredna površina opštine – 2013. godina (ha)

Broj gazdinstava

Koriš ćeno poljopriv-

redno zemljište

Oranice i bašte

Stalni zasadi

Povrće, bostan i jagode

Krmno bilje

Industrij-sko bilje

Livade i pašnjaci

7779 11758,20 9155,13 1512,81 38,14 1019,37 32,75 5306.08

Izvor: Republički zavod za statistiku-Popis poljoprivrede 2012.godine



57


Površina opštine Aranđelovac prema podacima Republičkog zavoda za statistiku iznosi 376 km² od toga je 67,8% poljoprivredna površina ili 254,93 km² (25.493 ha). Kada se uporede podaci o korišćenom poljoprivrednom zemljištu koje zauzima 16.443 ha po podacima Republičkog zavoda za statistiku - popis poljoprivrede 2012. godine, koji uključuje pored navedenih kategorija useva i livade i pašnjake, sa poljoprivrednom površinom dolazi se do zaključka da se koristi 64,5% raspoloživog zemljišta stoga je neophodno da se u narednom periodu procenat iskorišćenja poljoprivrednog zemljišta, kao dragocenog resursa, poveća sadnjom biljnih kultura.

Poljoprivredna gazdinstva

Tabela. Registrovana poljoprivredna gazdinstva u opštini

Godina Aktivna Pasivna Ukupno 2011 1537 1535 3072 2012 1791 1291 3082 2013 1934 1190 3124 2014 1976 1075 3051

Izvor: Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine-Uprava za agrarna plaćanja

53,651%

8,865%0,224%

5,974%0,192%31,095%

Poljoprivredna površina opštine – 2013. godina (ha)

Oranice i bašte

Stalni zasadi

Povrće, bostan i jagode

Krmno bilje

Industrijsko bilje

Livade i pašnjaci

3072

3082

3124

3051

0

1000

2000

3000

4000

Aktivna Pasivna Ukupno

Registrovana poljoprivredna gazdinstva u opštini

2011 2012 2013 2014



58

Prema podacima Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine 2014. godine bilo je registrovano ukupno 3051 poljoprivredno gazdinstvo od čega je 1976 imalo status aktivnog poljoprivrednog gazdinstva. Primetan je trend rasta broja aktivnih poljoprivrednih gazdinstava u periodu 2011.-2014. godina od 28,56% kao posledica povoljnosti koje su vlasnici aktivnih poljoprivrednih gazdinstva imali prilikom apliciranja za kreditna sredstva ili subvencije Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine kao i poslovnih banaka, domaćih i inostranih fondova. Ukupan broj poljoprivrednih gazdinstava je u navedenom periodu smanjen za 0,7% kao rezultat gašenja staračkih domaćinstava za koja naslednici nisu zainteresovani.

Poljoprivredno stanovništvo Tabela. Odnos urbanog i ruralnog stanovništva po Popisu 2011. godine

Opština Ukupno Urbano Ruralno Ruralno (%)

Arandjelovac 46225 24797 21428 46.36



Tabela. Osnovni kontingenti stanovništva u 2013. godini

Teritorija

Ukupno stanovništvo

Osnovni starosni kontingenti stanovništva

Radni 15-64 64 i više Predškolski 0 -6 Školoobavezni 7-14

Prosečna starost

Indeks starenja broj % broj % broj % broj %

Aranđelovac 42,45 126,9 31061 68,28 8561 17.2 2882 6,34 3721 8,18


53,64%

46,36%

Odnos urbanog i ruralnog stanovništva 2011.godina

Urbano Ruralno



59


Tabela 30. Radna snaga starosti 25-34 godine u opštini

Godine starosti

Godina popisa stanovništva

1971. 1981. 1991. 2002. 2011.

25 - 29 2224 4455 2882 3235 2965

30 - 34 3155 3656 3714 2984 3151

Ukupno 5379 8111 6596 6219 6116



Ruralno stanovništvo opštine Aranđelovac čini 46,36% ukupnog stanovništva opštine Aranđelovac i živi u 18 seoskih mesnih zajednica. Procenat učešća ruralnog stanovništva se smanjuje poslednjih decenija usled migracionih kretanja iz sela u grad, pada nataliteta na

67,20%

18,52%

6,23%

8,05%

Kontingenti stanovništva u 2013. godini

Radni 15-64 64 i više Predškolski 0-6 Školoobavezni 7-14

2224

4455

2882 32

35

296531

55 3656

3714

2984 3151

0

1000

2000

3000

4000

5000

1971 1981 1991 2002 2011

Radna snaga starosti 25-34 godine

25 - 29 30 - 34



60

seoskom području i naglog priliva stanovništva u uže gradsko područje iz republika bivše Jugoslavije, autonomne pokrajine Kosovo i Metohija i iz drugih delova Srbije kako iz ekonomskih razloga tako i zbog ratnih zbivanja.

Upravljačka struktura domaćinstava

Tabela. Upravljačka struktura domaćinstava prema starosti i polu

Godina Broj gazdinstava Muškarci Žene

Do 25 26 26 0

25-34 176 164 12

35-44 506 462 44

45-54 968 883 85

55-64 1577 1388 189

65 i više 1503 1213 290

Ukupno 4756 4136 620



Opis upravljačke strkture: Vidimo da je upravljačka struktura posmatrano po polu izrazito muška sa samo 13 % domaćinstava kojima žene upravljaju što je posledica vlasničkih i tradicionalnih odnosa u porodici u seoskim sredinama koji se direktno preslikavaju i na upravljanje domaćinstvom. Uzimajući u obzir upravljačku strukturu po godinama starosti vidi se da je udeo starije seoske populacije veliki što ilustruje podatak da je procenat upravnika preko 65 godina 29,32% dok je procenat

0

400

800

1200

1600

Do 25 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i više

Upravlja čka struktura doma ćinstava prema starosti i polu

Muškarci Žene



61

upravnica preko 65 godina u ukupnom broju upravnica 46,77%. Navedeni podaci govore da veliki broj domaćinstava nemaju naslednika koji će se baviti poljoprivrednom proizvodnjom jer su žene preko 55 godina upravnici na preko 10% od ukupnog broja poljoprivrednih gazdinstava. Navedeni podaci su posledica migracionih kretanja iz sela u grad usled nagle industrijalizacije opštine Aranđelovac tokom sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka koja je dovela do toga da veliki broj mladih ljudi napusti svoja imanja i posao potraži u velikim industrijskim kompleksima. Neophodno je obezbediti ambijent koji bi privukao veliki broj mladih ljudi koji su dugo na evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje, kao i ljude koji su tokom procesa tranzicije izgubili posao u privrednim subjektima, koji su nekad bili nosioci privrednog razvoja opštine Aranđelovac, a koji mogu da se vrate na imanja koja su nasledili, da započnu poljoprivrednu proizvodnju čime bi se poboljšala demografska struktura sela i rešio akutni problem nezaposlenosti na teritoriji opštine Aranđelovac.

S

TR

AT

EG

IJA O

DR

ŽIV

OG

RA

ZV

OJA

OP

ŠT

INE

A

RA

NĐ

ELO

VA

C 2016 - 2020

62

Poljoprivredna proizvodnja

Ratarstvo

Tabela 32. P

roizvodnja žita u opštini prema popisu poljoprivrede iz 2012. godine

Vrsta proizvodnje

Pšenica i

krupnik R

až Ječam

O

vas K

ukuruz za zrno

Ostala žita za zrno

Žita ukupno

Vrsta gazdin-stva

ha

Broj gazd.

ha

Broj gazd.

ha

Broj gazd.

ha

Broj gazd.

ha

Broj gazd.

ha

Broj gazd.

ha

Broj gazd.

Ukupno

2731,02

2434

8,2

14

654,13

969

923,7

1320

3467,63

3031

114,11

127

7898,79

3511

Porodi-čno gazdin-stvo

2730,52

2433

8,2

14

654,13

969

923,7

1320

3467,13

3030

113,61

126

7897,29

3509

Pravno lice

0,5

1

0

0

0

0

0

0

0,5

1

0,5

1

1,5

2

Predu-zetnik

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0




63


Najzastupljenije ratarske kulture na teritoriji opštine Aranđelovac su kukuruz koji se gaji na 43,901% ukupno zasejanih površina ratarskim kulturama, pšenica i krupnik sa udelom od 34,575%, ovas sa 8,281% dok na ostale žitarice otpada 13,243%. Proizvedene količine žitarica se najčešće koriste za potrebe prehrane stoke, kao i za sopstvene potrebe dok su manje količine namenjene tržištu. Tabela. Pregled proizvodnje pšenice i kukuruza u periodu od 2000. - 2012. godine

Godina

Pšenica Kukuruz

Ukupan prinos, tona Prosečan prinos, kg Ukupan prinos, tona Prosečan

prinos, kg

Uku

pno

Dru

štv.

sv

ojin

a

Priv

atna

sv

ojin

a

Dru

štv.

sv

ojin

a

Priv

atna

sv

ojin

a

Uku

pno

Dru

štv.

sv

ojin

a

Priv

atna

sv

ojin

a

Dru

štv.

sv

ojin

a

Priv

atna

sv

ojin

a

2000. 9594 32 9562 2000 2352 11394 0 11394 0 2176

2001. 15228 78 15150 3900 3518 23460 0 23460 0 3981

2002. 13405 15 13390 3000 3040 23860 0 23860 0 4237

2003. 9358 21 9337 3000 2440 17544 17 17527 1545 2885

2004. 18 642 42 18 600 4 666 5 000 30 650 0 30 650 0 5 872

2005. 14 625 0 14 625 0 3 482 36 478 0 36 478 0 4 537

2006. 12550 0 12550 0 3268 32530 0 32530 0 5542

2007. 16919 0 16919 0 4488 14109 0 14109 0 2428

2008. 16485 0 16485 0 4529 37860 0 37860 0 5879

2009. 14975 0 14975 0 3993 38154 0 38154 0 6473

2010. 13160 0 13160 0 3718 35220 0 35220 0 5841

2011. 14544 0 14544 0 4290 30400 0 30400 0 5693

2012. 16095 0 16095 0 4907 20537 0 20537 0 3832


34,575%

0,104%

8,281%

11,694%

43,901%

1,445%

Proizvodnja žita u opštini prema popisu poljoprivre de iz 2012. godine

Pšenica i krupnik

Raž

Ječam

Ovas

Kukuruz za zrno

Ostala žita za zrno



64

Proizvodnja pšenice

Proizvodnja pšenice u periodu od 2000. do 2012. godine osciluje kako po ukupno proizvedenoj količini od minimalno 9358 tona u 2003. godini, preko 18642 tone 2004. godine do 16095 tona u 2012. godini tako i po prosečnim prinosima koji su se kretali od 2352 kg/he u 2000. godini do 4907 kg/he u 2012. godini što je posledica nedovoljne i neadekvatne primene agrotehničkih mera i velikog uticaja klimatskih faktora. Usitnjenost poseda, proizvodnja za sopstvene potrebe, zastarela mehanizacija i nezaštićenost od negativnih dejstava klimatskih faktora utiču na tako velike oscilacije kako u pogledu ukupno proizvedene količine pšenice, tako i u pogledu prinosa po hektaru.


Proizvodnja kukuruza

Proizvodnja kukuruza u periodu 2000. – 2012. godine pokazuje ogromne oscilacije tako da je 2000. godine zabeležena proizvodnja od 11.394 tona, 2009. godine, kada je zabeležen najveći obim proizvodnje u navedenom periodu od 38.154 tona ,što je 3,35 puta više nego 2000. godine, dok je 2012. godine obim proizvodnje kukuruza na teritoriji opštine Aranđelovac iznosio 20.537 tona što predstavlja pad od 46,17% u odnosu na 2009. godinu. Prinosi po hektaru u navedenom vremenskom periodu imaju sličan trend tako da je 2000. godine zabeležen prinos po hektaru od 2176 kg, a 2009. godine 6473 kg što je 2,97 puta više nego 2000. godine da bi 2012. godine bio zabeležen prinos po hektaru od 3832 kg što je 40,80 % manje nego 2009. godine. Tako velike oscilacije u proizvodnji ne obezbeđuju sigurnost u poslovanju pa se moraju tražiti načini da se stočna hrana pribavlja na druge načine.

9.59

4

15.2

28

13.4

05

9.35

8

18.6

42

14.6

25

12.5

50

16.9

19

16.4

85

14.9

75

13.1

60

14.5

44

16.0

95

0

4.000

8.000

12.000

16.000

20.000

Pšenica - ukupan prinos / tona

Pšenica



65


Proizvodnja krmnog bilja

Tabela. Prinosi krmnog bilja na teritoriji opštine u 2012. godini

Detelina Lucerka Livade Pašnjaci prinos prinos prinos prinos

Ukupan (t) Po hektaru (kg) Ukupan (t) Po hektaru (kg) Ukupan (t) Po hektaru(kg) Ukupan (t) Po hektaru(kg)

4141 3711 3969 3735 4892 1383 2251 1042


U strukturi krmnog bilja na teritoriji opštine Aranđelovac najveća količina se proizvede na livadama što ukazuje na to da bi trebalo posvetiti pažnju njihovoj nezi jer je ishrana na ispaši najjeftinija. Kvalitetne livade doprinose biodiverzitetu određenog područja i omogućavaju proizvodnju organske hrane za kojom postoji veliki interes. Ukupni prinosi deteline i lucerke su manji u odnosu na prinose sa livada ali je veći prinos po hektaru i to deteline 2,68 puta, a lucerke 2,7 puta. Imajući u vidu prinose po hektaru za intenzivniju stočarsku proizvodnju neophodno je deo površina pod žitima zameniti detelinom i lucerkom.


11.3

94

23.4

60

23.8

60

17.5

44

30.6

50

36.4

78

32.5

30

14.1

09

37.8

60

38.1

54

35.2

20

30.4

00

20.5

37

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

Kukuruz - ukupan prinos/ tona

Kukuruz

Detelina27,15%

Lucerka26,02%

Livade32,07%

Pašnjaci14,76%

Prinosi krmnog bilja na teritoriji opštine u 2012. godini



66

Povrtarstvo – proizvodnja povrtnog bilja

Tabela. Prinos pasulja i krompira za period 2000. - 2012. godina

Godina Pasulj 1) Krompir 1) prinos prinos

ukupan, u tonama kg po hektaru ukupan, u tonama kg po hektaru 2000. 114 312 1452 4334 2001. 356 962 3108 8397 2002. 486 1367 3696 9214 2003. 584 1800 3811 9407 2004. 497 1763 8 370 17187 2005. 229 1340 7710 18578 2006. 240 1342 8000 18182 2007. 128 983 3865 9835 2008. 194 1505 7870 16061 2009. 174 1547 4815 13264 2010. 172 1618 5615 15817 2011. 201 1796 7795 15284 2012. 62 561 3855 7710

Uključena je proizvodnja čistog useva i međuuseva, a prosečan prinos za čist usev Izvor: Republički zavod za statistiku


0

4000

8000

12000

16000

20000

Prinos pasulja i krompira za period 2000. - 2012. go dinekg po hektaru

Pasulj Krompir



67


Najzastupljenije povrtarske kulture na teritoriji opštine Aranđelovac su pasulj i krompir čiji prinos po hektaru varira tokom godina u zavisnosti od vremenskih prilika što utiče na ukupnu proizvodnju navedenih kultura. Posmatrajući vremenski period 2000. - 2012. godine proizvodnja pasulja je varirala od 114 tona ili 312 kg po hektaru 2000. godine preko 584 tone ili 1800 kg po hektaru 2003. godine do 62 tone ili 561 kg po hektaru 2012. godine što predstavlja pad ukupne proizvodnje pasulja u odnosu na 2000. godinu od 45,61%, a povećanje prinosa po hektaru od 79,80% što pokazuje da je došlo do smanjenja zasejanih površina usled nemogućnosti plasmana proizvedene robe, neatraktivnih cena, prouzrokovanih nekontrolisanim uvozom pasulja iz inostranstva, koje bi poljoprivrednim proizvođačima omogućile zaradu i motivisale ih da nastave proizvodnju i uvećaju zasejane površine. Proizvodnja krompira beleži sličan trend koga karakterišu velike oscilacije ukupne godišnje proizvodnje kao i prinosa po hektaru pre svega zbog nedovoljne primene agrotehničkih mera, prevelike zavisnosti od klimatskih uslova uzrokovane nedovoljnom pokrivenošću zasejanih površina sistemima za navodnjavanje, malim brojem plastenika i neadekvatnom zaštitom od gradonosnih oblaka. Proizvodnja krompira u vremenskom periodu 2000. – 2012. godine osciluje od 1452 tone ili 4334 kg po hektaru 2000. godine preko 8370 tona ili 17187 kg po hektaru 2004. godine, što predstavlja rast ukupne proizvodnje u odnosu na 2000. godinu 5,76 puta i prinosa po hektaru u odnosu na istu godinu 3,97 puta, do 3855 tona 2012. godine ili 7710 kg po hektaru što predstavlja pad ukupne proizvodnje u odnosu na 2004. godinu od 53,94% i pad prinosa po hektaru od 55,14% u odnosu na istu godinu.

Voćarstvo

Poslednje tri godine primetna je nagla ekspanzija voćarstva na teritoriji opštine Aranđelovac koja se manifestuje kroz povećanje površina pod voćem naročito jabukom i šljivom, podizanje većih zasada rodnih sorti za kojima postoji interes na tržištu. Takvom trendu doprineo je dolazak velikih otkupljivača voća namenjenog tržištu Ruske federacije što je ohrabrilo poljoprivredne proizvodjače da povećaju broj voćnjaka jer imaju siguran plasman svojih proizvoda pod povoljnim cenama. Niska rentabilnost u ratarstvu i smanjenje broja goveda dovelo je do toga da se mnogi poljoprivredni proizvodjači preorjentišu na voćarsku proizvodnju koja se dodatno stimuliše sredstvima Agrarnog fonda opštine Aranđelovac. Osnovni problem u oblasti voćarstva na teritoriji opštine Aranđelovac je nepostojanje sušara, hladnjača kao i prerađivačkih kapaciteta kako se ne bi prodavala sirovina već poluproizvod ili gotov proizvod pri čemu bi se ostvarila veća zarada što bi dodatno podstaklo ekspanziju voćarske

0

2000

4000

6000

8000

10000

Prinos pasulja i krompira za period 2000. - 2012. go dine ukupan u tonama

Pasulj Krompir



68

proizvodnje koja je uvek bila dominantna u strukturi poljoprivredne proizvodnje na teritoriji opštine Aranđelovac. Dodatni problem je usitnjenost poseda što se može videti iz tabele. Najveći broj voćnjaka i najveće površine pod voćem su do 1 hektara što ne omogućava rentabilnu proizvodnju i ne obezbeđuje dovoljne količine namenjene potrebama tržišta. Tabela . Broj gazdinstava prema veličini površine pod voćem i bobičastim voćem

Ukupno < 0.5 ha 0.5 ≤hа< 1 1 ≤hа< 2 2 ≤ha< 5 5 ≤ha< 10 10 ≤ha< 20

Pov

rš (

ha)

Bro

j gaz

d

Pov

rš. (

ha)

Bro

j gaz

d

Pov

rš (

ha)

Bro

j gaz

d

Pov

rš (

ha)

Bro

j gaz

d.

Pov

rš (

ha)

Bro

j gaz

d.

Pov

rš (

ha)

Bro

j gaz

d.

Pov

rš (

ha)

Bro

j gaz

d.

Uku

pno

1451

.49

2713

413,

86

1665

474,

35

721

334,

57

265

140,

08

52

45,0

8

7

43,5

5

3

Por

odič

no

gazd

inst

vo

1438

.07

2709

412,

94

1662

474,

35

721

334,

57

265

140,

08

52

45,0

8

7

31,0

5

2

Pra

vno

lice

13.4

2

4

0,92

3 0 0 0 0 0 0 0 0

12,5

0

1

Pre

duze

tn.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


28,51%

32,68%

23,05%

9,65%3,11%

3,00%

Ukupna površina pod vo ćem i bobi častim vo ćem

< 0.5 ha

0.5 ≤ hа < 1

1 ≤ hа < 2

2 ≤ ha < 5

5 ≤ ha < 10

10 ≤ ha < 20



69

Proizvodnja jabuke i šljive

Tabela. Voćarstvo – proizvodnja jabuka i šljiva u periodu od 2000-2012. godine

Godina

Jabuke Šljive

broj rodnih stabala

prinos broj rodnih

stabala

prinos ukupan,

tona po jednom stablu, kg ukupan, tona po jednom

stablu, kg 2000. 58600 635 10,8 523500 3061 5,8

2001. 48485 248 5,1 574800 2776 4,8

2002. 48150 384 8,0 579500 1238 2,1

2003. 59050 1366 23,1 607000 17635 29,1

2004. 62 880 1163 18,5 633300 17233 27,2

2005. 62150 1119 18,0 620300 8392 13,5

2006. 61600 1510 24,5 624000 13717 22,0

2007. 60450 1003 16,6 625500 12579 20,1

2008. 57500 1816 31,6 600500 15395 25,6

2009. 55500 1836 33,1 585500 14775 25,2

2010. 54500 572 10,5 552600 5926 10,7

2011. 54450 818 15,0 535500 8694 16,2

2012. 42850 667 15,6 535500 7605 14,2


Proizvodnja jabuke

Broj rodnih stabala jabuke tokom vremenskog perioda 2000. – 2012. godine imao je trend rasta do 2004. godine što se može ilustrovati podatkom da je 2000. godine evidentirano 58600 rodnih stabala jabuke da bi 2004. godine taj broj iznosio 62880 što predstavlja rast od 7,30%. Nakon 2004. godine primetan je pad broja rodnih stabala na 42850 u 2012. godini što je 31,85% manje nego 2004. godine. Ovakav trend je rezultat strukturnih poremećaja domaćeg tržišta uzrokovanih naglom liberalizacijom tržišta i nekontrolisanim uvozom što je onemogućilo plasman voća domaćih poljoprivrednih proizvođača i onemogućilo ulaganja u proširenje proizvodnje.

61,37%

26,58%

9,77%

1,92%0,26%

0,10%

Ukupan broj gazdinstava pod vo ćem i bobi častim vo ćem

< 0.5 ha

0.5 ≤ hа < 1

1 ≤ hа < 2

2 ≤ ha < 5

5 ≤ ha < 10

10 ≤ ha < 20



70

Pojavom otkupljivača voća namenjenih tržištu Ruske federacije kao i domaćih kompanija koja beleže ekspanziju izvoza voćnih proizvoda na tržišta zemalja CEFTA sporazuma poraslo je interesovanje za voćarsku proizvodnju što je rezultovalo povećanju površina pod voćem, stvaranju velikih plantaža na kojima su zasadjene sorte jabuka koje do sada nisu bile karakteristične za region Šumadije i na kojima se primenjuju najsavremenije agrotehničke mere što rezultira visokim prinosima i konkurentnijim cenama. Ukupna proizvodnja jabuka kao i prinos po stablu imaju znatne oscilacije u posmatranom periodu tako da je 2006. godine evidentirano 1510 tona sa prinosom od 24,5 kg po stablu dok je 2012. godine ukupno proizvodeno 667 tona jabuka, što je 2,26 puta manje. Prinos po stablu 2012. godine bio je 15,60 kg što je za 36,32% manje nego 2006. godine.



2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

broj rodnih stabala 58600 48485 48150 59050 62880 62150 61600 60450 57500 55500 54500 54450 42850

0

20000

40000

60000

80000

Ukupan broj rodnih stabala jabuke za period 2000. - 2012. godine

10,8

5,1

8,0

23,1

18,518,0

24,5

16,6

31,6

33,1

10,5

15,0

15,6

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Prosečan prinos jabuke po jednom stablu za period 2000. - 2012. godine (kg/stablu)



71

Proizvodnja šljive

Broj rodnih stabala šljiva je varirao u periodu od 2000–2012. godine i kretao se od 523500 stabala 2000. godine preko 625500 evidntiranih 2007. godine od kada se beleži pad broja rodnih stabala koji 2012. godine dostiže broj od 535500 što predstavlja pad od 14,39% u odnosu na 2007. godinu. U istom periodu zabeležene su još veće oscilacije u pogledu ukupne proizvodnje šljiva i prosečnog prinosa po stablu tako da je 2000. godine ukupan prinos šljiva na teritoriji opštine Aranđelovac iznosio 3061 tona uz prinos po stablu od 5,8 kg, 2003. godine ,koja je bila rekordna u naznačenom periodu, proizvedeno je 17635 tona uz prosečan prinos po stablu od 29,1 kg da bi 2012. godine bilo proizvedeno 7605 tona uz prosečan prinos po stablu od 14,2 kg što pokazuje da proizvodnja šljiva zavisi pre svega od klimatskih uslova. Nestabilnost prinosa posledica je i nedovoljne primene agrotehničkih mera i zaštite od negativnih uticaja klimatskog faktora koji može presudno uticati na rod. Poslednje tri godine prisutan je trend povećanja zasejanih površina pod šljivama iz istih razloga koji su doveli do povećanja proizvodnje jabuka. Primetan je trend promene sortimenta šljiva u cilju prilagođavanja potrebama otkupljivača.


IIzvor: Republički zavod za statistiku

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

broj rodnih stabala 523500 574800 579500 607000 633300 620300 624000 625500 600500 585500 552600 535500 535500

0

200000

400000

600000

800000

Ukupan broj rodnih stabala šljive za period 2000-20 12. godine

5,84,8

2,1

29,1

27,2

13,5

22,0

20,1

25,6 25,2

10,7

16,2

14,2

0

5

10

15

20

25

30

35

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Prosečan prinos šljive po jednom stablu za period 2000-20 12. godine (kg/stablu)

S

TR

AT

EG

IJA O

DR

ŽIV

OG

RA

ZV

OJA

OP

ŠT

INE

A

RA

NĐ

ELO

VA

C 2016 - 2020

72

Vinogradarstvo

Tabela. B

roj gazdinstava i površina prema veličini površine pod vinogradim

a

Ukupno

< 0.5 ha 0.5 ≤ h

а < 1 1 ≤ h

а < 2 2 ≤ ha < 5

5 ≤ ha < 10 Površ.

(ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Ukupno

61.26

313

40,29

297

5,57

10

5,8

5

0

0

9,6

1

Porodično gazdin.

61.25

312

40,28

296

5,57

10

5,8

5

0

0

9,6

1

Pravno lice

0.01

1

0,01

1

0

0

0

0

0

0

0

0

Preduzetnik

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Nastavak tabele 38: B

roj gazdinstava i površina prema veličini površine pod vinogradim

a

Ukupno

10 ≤ ha < 20 20 ≤ ha < 30

30 ≤ hа < 50

50 ≤ ha < 100

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Površ. (ha)

Broj gazd.

Ukupno

0 0

0 0

0 0

0 0

Porodično gazdin.

0 0

0 0

0 0

0 0

Pravno lice

0 0

0 0

0 0

0 0

Preduzetnik

0 0

0 0

0 0

0 0




73

Vinogradarstvo na teritoriji opštine Aranđelovac ima dugu i uspešnu tradiciju zahvaljujući povoljnim klimatskim uslovima i brežuljkastom reljefu koji pogoduje vinovoj lozi. Poslednjih dvadeset godina karakteriše drastično smanjenje površina pod vinovom lozom uzrokovano propašču zemljoradničkih zadruga i velikih proizvođača vina koji su otkupljivali najveći deo proizvedenog grožđa na teritoriji opštine Aranđelovac. Nemogućnost plasmana proizvedenog grožđa primoralo je mnoge poljoprivredne proizvođače da raskrče svoje vinograde i pretvore ih u pašnjake. Poslednjih godina dolazi do postepenog oporavka vinogradarstva kroz stvaranje malih privatnih vinarija koje koriste sirovinu sa svojih plantaža i koje pokušavaju da opstanu na tržištu plasiranjem svojih vinskih brendova. Ograničavajući faktor razvoja vinogradarstva na teritoriji opštine Aranđelovac je usitnjenost poseda. Podaci pokazuju da 94,89% gazdinstava pod vinogradima su do 0,5 hektara dok 3,19% su od 0,5 do 1 hektara što onemogućava punu primenu agrotehničkih mera koje omogućavaju veće prinose jer iziskuju visoke troškove po jedinici proizvoda što bi dovelo do cenovne nekonkurentnosti. Mali zasadi grožđa ne donose tolike prinose koji bi zadovoljili potrebe velikih otkupljivača kojima su količina i kvalitet najvažniji što upućuje poljoprivredne proizvođače na udruživanje i uvećanje zasada. Vinogradi do 0,5 hektara čine 65,77% ukupne površine pod vinogradima dok vinogradi od 5 do 10 hektara zauzimaju 15,67%.

65,77%

9,09% 9,47%

15,67%

Ukupna površina prema veli čini površine pod vinogradima

< 0.5 ha

0.5 ≤ hа < 1

1 ≤ hа < 2

2 ≤ ha < 5

5 ≤ ha < 10

10 ≤ ha < 20

20 ≤ ha < 30

30 ≤ hа < 50

50 ≤ ha < 100

94,89%

3,19%

1,60%0,00%

0,32%

Broj gazdinstava prema veli čini površine pod vinogradima

< 0.5 ha

0.5 ≤ hа < 1

1 ≤ hа < 2

2 ≤ ha < 5

5 ≤ ha < 10

10 ≤ ha < 20

20 ≤ ha < 30

30 ≤ hа < 50

50 ≤ ha < 100



74

Stočarstvo

Stočarska proizvodnja na teritoriji opštine Aranđelovac kao i u većem delu Republike Srbije beleži negativne trendove poslednih 15 godina. Nekontrolisani uvoz mesa, disparitet cena, neorganizovan otkup, nepostojanje preradjivačkih kapaciteta dovelo je do smanjenja stočnog fonda. Zabeležen je pad broja goveda i svinja dok je zabeležen porast broja ovaca uslovljenog izmenom rasnog sastava uvođenjem produktivnijih rasa, promenom načina ishrane ovaca i preorijentisanjem određenog broja domaćinstava sa uzgoja goveda na uzgoj ovaca. Karakteristika stočarske proizvodnje na teritoriji opštine Aranđelovac je gajenje stoke u malim krdima tako da su kod svinja najzastupljenija gazdinstva sa 3-9 svinja, kod goveda gazdinstva sa 1-2 goveda dok kod ovaca gazdinstva sa 3-9 ovaca što ukazuje na to da se na takvim gazdinstvima proizvodi pretežno za sopstvene potrebe dok se mali tržišni viškovi plasiraju na lokalnom tržištu. Mali broj porodičnih gazdinstava poseduje farme sa više od 50 grla stoke što bi predstavljalo ekonomski isplativu proizvodnju. Ključni problem stočarstva na teritoriji opštine Aranđelovac je nepostojanje klanice na širem području opštine koja bi obezbedila siguran plasman robe i naplatu. Period 2008–2011. godine nije statistički obrađen i za njega ne posedujemo podatke o broju goveda, svinja, ovaca i živine stoga je teško pratiti trendove kretanja. Tabela. Pregled stočnog fonda na teritoriji opštine

Godina

Goveda Svinje Ovce

Živina, ukupno ukupno

od toga: krave i steone junice

ukupno

od toga: krma če i suprasne nazimice

ukupno od toga: ovce za priplod

2000. 7015 5341 26428 7817 19794 13813 82769 2001. 6348 5105 22522 6549 17439 12665 82574 2002. 5913 4920 24013 7230 18410 12551 72101 2003. 6506 4929 17842 4133 26920 16434 105804 2004. 5850 4951 16304 4140 27003 18629 106998 2005. 5798 4942 12974 4135 29935 20563 106726 2006. 6072 4415 17620 3176 32298 24205 97343 2007. 6055 4546 15428 2698 32356 24536 82985 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 4355 2710 17810 2266 28158 20490 89503


Tabela. Broj gazdinstava i grla prema veličini krda svinja

Broj grla Ukupno grla Broj gazdinstava 0 0 2045

1-2 1577 978 3-9 5391 1093

10-19 6744 514 20-49 2944 111 50-99 812 12

100-199 342 3 Ukupno 17810 4756

Izvor:Republički zavod za statistiku



75

Tabela. Broj gazdinstava i grla prema veličini stada goveda


1-2 1112 771 3-9 2153 469

10-19 671 54 20-29 181 8 30-49 148 4 50-99 90 1

Ukupno 4355 4756


0,00%8,855%

30,270%

37,866%

16,530%

4,559%1,920%

Ukupan broj grla svinja prema veli čini krda svinja

0

1-2

3-9

10-19

20-49

50-99

100-199

43,00%

20,56%22,98%

10,81%

2,33%

0,25%0,06%

Broj gazdinstava prema veli čini krda svinja

0

1-2

3-9

10-19

20-49

50-99

100-199



76

Tabela. Broj gazdinstava i grla prema veličini stada ovaca


1-2 197 109 3-9 8455 1432

10-19 11720 920 20-49 6531 247 50-99 660 11

100-199 238 2 200 i više 357 1 Ukupno 28158 4756


0,000%

25,534%

49,437%

15,408%

4,156%

3,398%2,067%

Ukupan broj grla goveda prema veli čini stada goveda

0

1-2

3-9

10-19

20-29

30-49

50-99

58,99% 35,88%

4,13%0,61%0,31%

0,08%

Broj gazdinstava prema veli čini stada goveda

0

1-2

3-9

10-19

20-29

30-49

50-99



77

Pčelarstvo Po popisu poljoprivrede 2012. godine broj košnica pčela je 5526. Na teritoriji opštine Aranđelovac postoji udruženje pčelara koje okuplja najveći broj pčelara sa teritorije Opštine Aranđelovac. Pčelarstvo postaje sve značajnije i privlači sve veći broj ljudi obzirom da je otkupna cena meda povoljna,ne zahteva posedovanje velikih površina zemlje i postoji razvijen i stabilan sistem otkupa uz sigurnu naplatu.

0,000%0,700%

30,027%

41,622%

23,194%

2,344%0,845%1,268%

Ukupan broj grla prema veli čini stada ovaca

0

1-2

3-9

10-19

20-49

50-99

100-199

200 i više

4,004%

52,608%

33,799%

9,074%0,404%0,073%0,037%

Broj gazdinstava prema veli čini stada ovaca

0

1-2

3-9

10-19

20-49

50-99

100-199

200 i više



78

Institucije i organizacije za podršku poljoprivredi i ruralnom razvoju

Osnovna mati čna služba

Na teritoriji opštine Aranđelovac postoji osnovna matična služba u okviru veterinarske stanice „DejanVet“. Poljoprivrednici od ranije koriste usluge osnovnih matičnih službi sa teritorije Mladenovca i Topole.

Udruženja poljoprivrednika i tradicionalnih zanata

Tabela . Pregled udruženja iz oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja na teritoriji opštine

Naziv udruženja Sektor delovanja Udruženje pčelara pčelarestvo

Izvor podataka – Lokalna samouprava



79

Infrastuktura Opština Aranđelovac prepoznala je značaj unapređenja infrastrukture kao jednog od najznačajnih faktora održivog razvoja i pokrenula niz infrastrukturnih projekata u oblasti putne i komunalne infrastrukture kao i projekte koji će dovesti do podizanja kapaciteta prenosne mreže za potrebe industrijskih kapaciteta u industrijskoj zoni. Najznačajniji projekti u oblasti putne infrastrukture koji se realizuju na teritoriji opštine Aranđelovac su rekonstrukcija magistralnog puta M4, koji spaja trasu budućeg autoputa Beograd - Južni Jadran sa koridorom 10, za čiju realizaciju je finansijska sredstva obezbedila Republika Srbija što će znatno olakšati transport roba i smanjiti transportne troškove privrednim subjektima koji posluju na teritoriji opštine Aranđelovac i povećati cenovnu konkurentnost proizvedene robe. Modernizacija navedenog putnog pravca doprineće poboljšanju privrednog ambijenta u opštini Aranđelovac i biti jedan od najznačajnijih aduta u privlačenju potencijalnih investitora. Najznačajniji projekat iz oblasti putne infrastrukture koji se finansira isključivo iz opštinskog budžeta je kompletna rekonstrukcija glavne ulice u gradu nakon čijeg završetka će centar grada dobiti mnogo lepši izgled što će poboljšati utisak o gradu koji će turisti steći tokom boravka u Aranđelovcu . Pored unapređenja putne infrastrukture radi se na rešavanju problema vodozahvata sa reke Kačer, kako bi se obezbedile dovoljne količine vode u jezeru Garaši, iz koga se opština snabdeva vodom tokom sušnih perioda .

Putna mreža

Putna mreža na teritoriji opštine Aranđelovac ima tendenciju blagog poboljšanja u periodu 2002.-2011.godine. Ukupna dužina puteva povećana je u pomenutom razdoblju za 11km dok je dužina savremenog kolovoza rasla nešto brže tako da je sa 205km 2002. godine porasla na 231km 2011. godine zahvaljujući većem izdvajanju sredstava od strane jedinice lokalne samouprave kao i većem ulaganju sredstava od strane republičkih organa što se poklapalo sa ekonomskom politikom. Vlada Srbije nakon društveno-ekonomskih promena 2000. Godine podsticala je rast domaće ekonomije između ostalog i finansiranjem izgradnje putne mreže širom zemlje čime se postizao efekat multiplikacije koji je posebno izražen u građevinskoj industriji .Izgradnja putne mreže omogućava ravnomeran regionalni razvoj i angažovanje domaće građevinske operative što ima pozitivan efekat na privredni rast. U pomenutom periodu na teritoriji opštine Aranđelovac izgrađeno je 3km magistralnog puta, 5km regionalnog puta i 13km lokalnih puteva što za period od 11 godina nije zadovoljavajuće.



80

Tabela . Pregled putne mreže na teritoriji opštine G

odin

a

Uku

pno

(km

)

Sav

rem

eni

kolo

voz

(km

)

Magistralni (km) Regionalni (km) Lokalni (km)

Sve

ga

Sav

rem

eni

kolo

voz

Sve

ga

Sav

rem

eni

kolo

voz

Sve

ga

Sav

rem

eni

kolo

voz

2002. 276 205 28 28 101 101 147 76 2003. 285 220 31 31 106 106 148 83 2004. 285 225 31 31 106 106 148 88 2005. 284 229 31 31 106 106 147 92 2006. 294 231 31 31 106 106 157 94 2007. 294 231 31 31 106 106 157 94 2008. 284 231 31 31 106 106 147 94 2009. 287 231 31 31 106 106 150 94 2010. 287 231 31 31 106 106 150 94 2011. 287 231 31 31 106 106 150 94

Izvor podataka: Republički zavod za statistiku-Opštine i regioni u Republici Srbiji

Tabela 45. Pregled javnih puteva na teritoriji opštine

Godina Ukupno (km)

Savremeni kolovoz

(km)

Državni putevi I reda (km)

Državni putevi II reda (km)

Opštinski putevi (km)

Svega Savremeni kolovoz Svega Savremeni

kolovoz Svega Savremeni kolovoz

2012 290,56 232,62 31 31 106 106 153,56 95.62 2013 275,41 219,17 26,82 26,82 95,03 95,03 153,56 97,32

Izvor: Republički zavod za statistiku-Opštine i regioni u Republici Srbiji

Na osnovu podataka Republičkog zavoda za statistiku 2013. godine na teritoriji opštine Aranđelovac evidentirano je 15,15 km manje puteva nego 2012. godine, što je rezultat novog načina merenja i drugačije klasifikacije. Naselja opštine Aranđelovac su povezana međusobno, kao i sa okruženjem, mrežom državnih puteva I i II reda i lokalnih puteva, i to:

1) putevima I reda (magistralnim) (sa kolovozom od asfalt-betona) državni put I B reda broj 27 stari naziv M4, deonica Lazarevac-–Aranđelovac-–Krćevac (veza sa M-23 i M-22);

2) državnim putevima II reda(stari naziv - regionalni) (sa kolovozom od asfalt-betona) i to: • R-202, deonica Mladenovac-Orašac-Aranđelovac-Bukulja-Ljig (dužine oko 24,2 km), u

funkciji povezivanja naselja na istočnom i jugozapadnom delu opštine i ostvarivanja kraće veze sa putem M-22 i dalje sa autoputem E-75;

• R-215, Aranđelovac–Rudnik-Gornja Trešnjevica (dužine oko 14,6 km), u funkciji povezivanja sa Rudnikom i naseljima na južnom delu opštine i ostvarivanja kraće veze sa putem R-126 prema Topoli, odnosno sa putem M-22 prema zapadnom i jugozapadnom delu Srbije;

• R-215a, deonica Topola-Banja-Aranđelovac-Bukulja (dužine oko 9,9 km), u funkciji povezivanja naselja na istočnom delu opštine i ostvarivanja poprečne, alternativne i bliže veze sa Topolom;

• R-200a, deonica Kosmaj-Venčane-Aranđelovac (dužine oko 17,48 km), u funkciji povezivanja naselja na severnom delu opštine i ostvarivanja bliže veze sa putem R-200 odnosno sa podavalskim područjem i Beogradom;

• R-203a, deonica Belanovica-Darosava-Sibnica (dužine oko 22,0 km), u funkciji povezivanja naselja na severozapadnom delu opštine i ostvarivanja veze sa R-201b;



81

3) opštinskim lokalnim putevima ukupne dužine oko 153,56 km (od čega sa kolovozom od asfalt-betona 97,32 km, tucanika 54,24 km i zemlje 2 km), u funkciji ostvarivanja veza između pojedinih naselja kao i sa putevima I i II reda,i to: • L1, deonica R202 –- Bosuta –- Gornja Trešnjevica, u dužini od 9,6 km (od čega je 3.2

km asfaltirano, a 6,4 km sa kolovozom od tucanika); • L2, deonica R215a – Aranđelovac – Vrbica – Brezovac, u dužini od 9,1 km (od čega je

4,1 km asfaltirano, a 5,0 km sa kolovozom od tucanika); • L3, deonica L14 – Lipovac – Brezovac – Kamenica – Vukosavci – L1, u dužini od 12,4

km (od čega je 7,4 km asfaltirano, a 5,0 km sa kolovozom od tucanika); • L4, deonica M4 – Darosava – Žuti Oglavak –- Ranilović –- Misača – Stojnik - granica

opštine, u dužini od 16,8 km (od čega je 7,4 km asfaltirano, a 9,4 km sa kolovozom od tucanika);

• L5, deonica M4 –- Bukovik – Nerezije – Misača – Gajevi, u dužini od 9,2 km (od čega je 6,5 km asfaltirano, a 2,7 km sa kolovozom od tucanika);

• L6, deonica R202 – Ranilović – Venčani – R203 – Tuleži, u dužini od 9,5 km (od čega je 6,9 km asfaltirano, a 2,6 km sa kolovozom od tucanika);

• L7, deonica Žuti Oglavak – Drenjak – R203 – granica opštine,u dužini od 4,7 km (od čega je 1,0 km asfaltirano, a 3,7 km sa kolovozom od tucanika);

• L8, deonica R202 – Orašac – Gajevi – Stojnik, u dužini od 5,4 km (od čega je 4,5 km asfaltirano, a 0,9 km sa kolovozom od tucanika);

• L9, deonica R202 – Orašac – Kopljari, u dužini od 6,6 km (od čega je 5,4 km asfaltirano, a 1,2 km sa kolovozom od tucanika);

• L10, L14 – (Navip) –- Banja – R215, u dužini od 6,1 km (od čega je 2,0 km asfaltirano, a 4,1 km sa kolovozom od tucanika);

• L11, deonica granica opštine – Banja – R215a – M4, u dužini od 4,3 km, od čega je 1,0 km asfaltirano, a 3,3 km kolovozom od tucanika;

• L12, deonica R202 – Veličković – Živkovci – R203a, u dužini od 2,6 km, u celosti asfaltiran;

• L13, deonica R202 – Orašac – Kopljari, u dužini od 3,3 km, u celosti asfaltiran; • L14, deonica R215a – Banja – Lipovac – Brezovac – Kamenica – granica Opštine, u

dužini od 8,1 km, od čega je 4,8 km asfaltirano, a 3,1 km sa kolovozom od tucanika; • L15, deonica R202 – Garaši – Bukulja – Jelovik, u dužini od 6,8 km od čega je 2,0 km

asfaltirano, a 4,8 km sa kolovozom od tucanika; • L16, deonica M4 – Banja – Zabrežje – Venčac – R215 – Bukulja – R202, u dužini od

12,0 km, od čega je 6,4 km asfaltirano, a 5,6 km sa kolovozom od tucanika; • L17, deonica R202a – Misača, u dužini od 4,6 km, u celosti asfaltiran; • L18, deonica R215 – Gornja Trešnjevica – Korušac, u dužini od 6,2 km,u celosti

asfaltiran; • L19, deonica Jelovik – L15 – Vukosavci – L3, u dužini od 2,5 km, od čega je 1,2 km

asfaltirano, a 1,3 km sa kolovozom od tucanika; • L20, deonica R202 – Garaši – Dimitr. – R203a, u dužini od 1,9 km, u celosti asfaltiran; • L21, deonica R215 – L15, u dužini od 2,5 km, od čega je 1,3 km sa kolovozom od

tucanika, a 1,2 km sa zemljanim kolovozom; i • L22, deonica M4 – Aranđelovac – Zlatar – Orašac, u dužini od 3,5 km, od čega je 2,2

km asfaltirano, a 1,3 km sa kolovozom od tucanika. Izvor podataka: Preduzeće za planiranje i izgradnju

Opštinu Aranđelovac karakteriše valovit reljef koji nije pogodan za izvođenje radova na putnoj infrastrukturi zbog nepristupačnosti terena. Nepovoljan reljef iziskuje i veća finansijska sredstva za realizaciju projekata što utiče na to da se tokom godine asfaltira i uradi manje puteva nego što su potrebe stanovništva. Putna infrastruktura je uslov opstanka ljudi u seoskim sredinama shodno tome opština mora u narednom periodu izdvajati znatno veća sredstva za poboljšanje putne infrastrukture pre svega u onim sredinama gde su putevi od tucanika koji se brzo oštećuju kako naletom bujičnih voda tako i svakodnevnim opterećenjem. Prostornim planom opštine Aranđelovac planirana je obilaznica oko centra Aranđelovca na državnom putu I reda broj 27 i pruga normalnog koloseka sa pravcem pružanja Aranđelovac-Krćevac.



82

Obilaznica i pruga normalnog koloseka delom prolaze kroz područje plana generalne regulacije i sastavni su deo saobraćajnog rešenja. Uličnu mrežu saobraćajnica u Aranđelovcu karakteriše:

- nepravilna podužna saobraćajna mreža - neodgovarajuća širina kolovoza - nedefinisani i neizdvojeni koridori za kretanje pešaka na velikom broju ulica - odvijanje tranzita teretnih vozila kroz centralnu gradsku zonu - nedostatka adekvatnih, poprečnih veza između zona na obodu naselja - nedostatak uređenih površina za parkiranje - loše stanje kolovozne konstrukcije, naročito na ulicama sekundarne ulične mreže

Na teritoriji opštine postoji železničko zemljište bez železničke infrastrukture, koje je državno. Prisutan je nedostatak potrebnog broja parking mesta u centralnom području. Na području Plana parkiranje je organizovano duž saobraćajnica (ulično parkiranje) i parking prostorima javnih površina. Javni gradski saobraćaj na području plana odvija se kao lokalni autobuski prevoz i kao taksi prevoz. Opština Aranđelovac je Ugovorom o poveravanju prevoza putnika na linijama gradskog i prigradskog saobraćaja na teritoriji opštine Aranđelovac potpisanim 18.10.2011. godine poverila gradski i prigradski prevoz SP ”Lasta“ Beograd čija realizacija je u toku. Ugovorom je predviđeno da prevoznik pokriva linije koje nisu komercijalno isplative kako bi se obezbedio javni prevoz stanovnicima svih mesnih zajednica na teritoriji opštine. Jedinica lokalne samouprave je Odlukom o povlasticama u javnom prevozu i Odlukom o merama pomoći učenicima i studentima sa invaliditetom (Službeni glasnik opštine Aranđelovac broj 70/2015) prepoznala kategorije stanovništva kojima je regresiran prevoz iz budžeta jedinice lokalne samouprave od kojih su najbrojniji lica starija od 65 godina. Građani Aranđelovca i prevoznici koriste savremenu autobusku stanicu puštenu u rad 2014. godine nakon višegodišnjeg spora oko nerešenih imovinsko pravnih odnosa. Pored gradskog i prigradskog saobraćaja razvijen je međumesni saobraćaj. Opština Aranđelovac je mrežom prevoznika povezana sa svim okolnim opštinama kao i velikim gradovima, Beogradom i Kragujevcem, kojima građani opštine Aranđelovac gravitiraju, sa kojima su poslovno vezani i gde se školuju i leče. Polasci ka pomenutim destinacijama su redovni i učestali. Problem koji bi mogao da eskalira u narednom periodu su finansijski problemi koji potresaju preduzeća koja su nosioci javnog linijskog prevoza i koji uslovljavaju pad kvaliteta usluga javnih prevoznika usled nemogućnosti održavanja prevoznih sredstava i ulaganja u njihovo osavremenjavanje.

Železni čki saobra ćaj

Na teritoriji Opštine postoji koridor železničkog zemljišta bivše (ukinute) pruge uzanog koloseka Mladenovac – Aranđelovac – Vreoci. Deonice koridora koje prolaze kroz naselja su u značajnoj meri napadnute izgradnjom, što ugrožava potencijalnu revitalizaciju ovog sistema. Prostornim planom Republike Srbije planirana je izgradnja jednokolosečne železničke pruge sa pravcem pružanja Mladenovac – Aranđelovac – Topola – G.Milanovac – Čačak i državnog puta Mali Požarevac – Mladenovac – Topola – Čačak – Rudnik (Šumadijska Magistrala). Ova dva važna koridora većim delom tangiraju opštinu Aranđelovac i samo malim delom ulaze u samu opštinu Aranđelovac.

Vodoprivreda

Opis trenutnog stanja Vodosnabdevanje:Glavna izvorišta su akumulacije u slivovima rečica Velika i Mala Bukulja sa ukupnom zapreminom oko 7.400.000 m3. Glavno postrojenje za pripremu čiste vode je na severo-istočnom obronku Bukulje sa kapacitetom 300 l/s, sa kotom 398 m.n.m. Vodovodni sistem je podeljen u pet visinskih zona, od kojih su tri gravitacione i dve koje se snabdevaju pumpanjem. U cilju izravnavanja potrošnje u sistemu su izgrađeni rezervoari ukupne zapremine oko 11.000 m3. Pored snabdevanja gradske zone vodom se snabdevaju i mesne zajednice Vrbica, Banja, Kopljari, Misača, Stojnik, Ranilović, Bukovik, Darosava i deo Garaša.



83

Materijali od kojih su građeni cevovodi je raznolik što je posledica stanja na tržištu u momentu građenja. Izgrađeni cevovodi su od azbest-cementa, ,PVC-a i polietilena liveno-gvozdeni. Pored redovnog održavanja objekata vodovoda u cilju kvalitetnijeg vodosnabdevanja,JKP „Bukulja“ u saradnji sa JP za planiranje i izgradnju opštine Aranđelovac planira rekonstrukciju i izgradnju objekata, a u skladu sa planovima i potrebama stanovništva i industrije. Prvenstveno je to zamena cevovoda od azbest-cementa, zamena ostalih cevovoda kojima je istekao rok trajanja i cevovoda koji po prečniku nemaju dovoljan kapacitet za naraslu potrošnju, dogradnju rezervoara za što bolje izravnavanje potrošnje. Bitno je, zbog dugoročnog snabdevanja i povećanja potreba za vodom, sagledati mogućnost izgradnje novih izvorišta. Predviđena je izgradnja novih akumulacija na reci Raslova i na reci Bosuta što će biti predmet naknadnih studija. Postoji i mogućnost povezivanja na regionalni sistem baziran na akumulacijama Studenica ili Lopatnica,a prema studijama Instituta „Jaroslav Černi“. Predviđa se zamena postojećih vodovoda od azbest-cementa savremenijim i bezbednijim materijalima i prilagođavanje prečnika prema povećanom konzumu i potrebama protivpožarne zaštite. Nedostajuće cevovode doprojektovati. Prilikom planiranja trasa potrebno je voditi računa o položaju ostalih instalacija i propisanom rastojanju između njih . Mineralna voda: Postojeći cevovod mineralne vode ide od svih izvora mineralne vode do fabrike „Knjaz Miloš“. Na području plana mineralna voda se eksploatiše iz 10 bušenih bunara. Postoje još tri bunara koja su van područja plana. Od postojećih tri rezervoara, dva se nalaze u područja plana. Postojeći magistralni cevovod polazi od starog pogona za eksploataciju mineralne vode u parku Bukovičke banje i ide duž ulice Kralja Petra Prvog, paralelno koritu Kubršnice i Zanatlijskom do novog pogona u okviru kompleksa fabrike „Knjaz Miloš“. Sekundarni cevovodi idu od bušenih bunara do magistralnog cevovoda.

Komunalna infrastruktura

Tabela . Vodosnabdevanje i ispuštanje otpadnih voda

Godina

Ukupne zahvaćene

vode (hiljada m3)

Isporu čene vode za pi će (hiljada m3)

Ukupne ispuštene otpadne

vode (hiljada

m3)

Ispuštene otpadne

vode opštine sistemom odvo đenja otpadnih

voda, (hiljada m3)

Prečišćene otpadne

vode (hiljada

m3)

Broj domaćinstava priklju čenih

na vodovodnu mrežu

Broj domaćinstav. priklju čenih

na kanalizacionu

mrežu

2009. 4481 2514 2608 2608 2007 14113 9230

2010. 4552 2703 1230 1230 866 14545 9230

2011. 4432 2774 1331 1331 1021 14545 9230

2012. 3791 2821 2738 1995 588 14545 10808

2013. 3779 2851 2753 1870 870 15174 9877

Izvor: Republički zavod za statistiku-Opštine i regioni u Republici Srbiji

Otpadne vode

Opis trenutnog stanja Fekalna kanalizacija:Kanalisanjem je obuhvaćena gradska zona, i zbog širenja industrijske zone ukazala se potreba za izgradnjom novog postrojenja na kraju industrijske zone sa novim kolektorom. Devedesetih godina prošlog veka je realizovan projekat. Postrojenje je projektovano za 50.000 ES, u dve faze po 25.000 ES. Za slivno područje koje gravitira reci Peštan projektovano je i izvedeno postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda kapaciteta 8.000 ES sa cevovodom Ø 300 od armiranog-betona. Trenutno postrojenje radi sa malim kapacitetom obzirom da nisu sva naselja obuhvaćena kanalizacionom mrežom. U narednom periodu je potrebno sve



84

kanalizacije koje se izlivaju u vodotoke priključiti na kanalizacionu mrežu. U planu je izrada novog fekalnog kolektora duž ulice Kralja Petra Prvog koji će po kapacitetu omogućiti odvođenje otpadnih voda naselja pod Bukuljom. Atmosferska kanalizacija: Sistem kanalisanja je obuhvatio uglavnom užu gradsku zonu. Zacevljeni su vodotoci Kubršnice, Ćaćin potok, Saramandića potok, Stankovića potok kroz park, Balabanac pod Risovačom, potok pored vatrogasnog društva, i u njih se ulivaju izgrađeni kolektori u glavnoj ulici i ulici Kneza Mihaila. Sistemom nije obuhvaćen najveći deo grada što izaziva pojavu velikih količina vode na javnim površinama. Još pre II svetskog rata je korito Kubršnice i Stankovića potoka kroz park regulisano i pokriveno u obliku kišnog kolektora dimenzija 200h200 cm i 150h150 cm, jer je prirodno korito Kubršnice i Stankovića potoka presušilo, pošto je kaptiranjem izvorišta Kubršnice kod Bukovičke crkve, celokupni izvorišni potencijal upotrebljen za vodosnabdevanje. Zbog toga je i nizvodni deo toka skoro presušio, izuzev pri jakim padavinama, pa je i ovaj deo vodotoka Kubršnice zacevljen u obliku potkovičastog preseka dimenzija 200h300 cm do 350h450 cm na nizvodnom kraju pod Risovačom. Na taj način je stvoren glavni kolektor kišne kanalizacije kroz grad, u koga su uvedeni bazni potoci, bilo otvoreni ili zacevljeni. Balabanac je zacevljen samo u delu od mlina do izliva u Kubršnici, Presečki potok je zacevljen celom dužinom kroz gradsko područje profilima Ø100 cm, Ø120 cm, i Ø150 sm. Reka Kubršnica sa svojim bočnim pritokama, čini jednu lepezu vodotokova, oko Aranđelovca koji dreniraju padine Bukulje, Venčaca i Orašačkog brda. Ovakva lepezasta hidrografska mreža predstavlja potencijalnu opasnost za bujične poplave zbog izrazite koncentracije velikih voda na gradsko područje, što je se i desilo 1969. godine. U cilju zaštite gradskog područja od bujičnih poplava, urađena je stručna studija „Vodoprivredno uređenje sliva gornjeg toka Kubršnice – na teritoriji Aranđelovca“. (R.O.“Hidroprojekt“ Beograd 1981. godine). Obuhvaćeno je i planiranje malih akumulacija na bočnim pritokama Kubršnice na svim mestima gde to topografija omogućava. U glavnim gradskim saobraćajnicama su ugrađeni liveno-gvozdeni slivnici za prihvatanje atmosferskih voda i uvedeni u zacevljene odvodnike. Preveliki podužni pad glavne ulice od oko 1,5% otežava prihvatanje oborinskih voda, jer iste zbog velike brzine često pretaču slivnike.

Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda: Pošto konfiguracija terena gde se nalazi Aranđelovac na vododelnici slivova ka Moravi i ka Savi, uslovljava odvođenje otpadnih voda u dva smera ka istoku i zapadu, to je bilo nužno da se izgrade dva postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Veći deo grada gravitira ka istoku pa je u Banji izgrađeno veće postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda kapaciteta 25.000 ES. na prostoru od 2.28ha. Isto je kompletno opremljeno i u radu je. Za deo područja Aranđelovca u slivu Peštana, kao i za Bukovik i Darosavu, izgrađeno je manje postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda u Darosavi, kapaciteta 8.000 ES. Isto je opremljeno savremenim uređajima za prečišćavanje, ali trenutno nije u funkciji zbog manjih tehničkih i organizacionih problema, pa je neophodno da se učini napor da se problemi prevaziđu i da izgrađeno postrojenje obavlja svoju funkciju u skladu sa zakonskim propisima.

Opština Aranđelovac je 2002. godine pustila u rad savremenu sanitarnu deponiju čvrstog otpada „Cincareva kosa“ izgrađenu po važećim standardima za ovu vrstu objekata. Projektovani kapacitet deponije je 255,805m3 sabijenog čvrstog otpada. Eksplatacioni vek deponije od 25 do 30 godina. Poslovi sakupljanja, transporta i deponovanja komunalnog otpada povereni su JKP „Bukulja“ iz Aranđelovca. Za obavljanje ove vrste delatnosti preduzeće raspolaže sa:

1. Opremom za prikupljanje otpada, 30 komunalnih kontejnera od 5m3, 350 kontejnera od 1,1 m3, 7000 kanti.

2. Opremom za transport otpada, 7 autosmećara (rotopres), 1 autopodizač, 1 kamion. 3. Opremom na deponiji, jednim kompaktorom.

Na teritoriji opštine Aranđelovac ima 15.763 domaćinstava, od čega u samom gradu 8.339 i sva koriste usluge organizovanog sakupljanja otpada.Od 7.424 seoskih domaćinstava, uslugom je



85

obuhvaćeno 1748, dok 5676 domaćinstava ne koristi usluge organizovanog sakupljanja otpada. Ukupno oko 64% domaćinstava koristi usluge organizovanog sakupljanja otpada. Količine komunalnog otpada koje se dnevno prikupe i transportuju na deponiju iznose oko 30 t.

Održavanje čisto će

Opis trenutnog stanja

Odnošenje otpada je u nadležnosti jedinice JKP „Čistoća i javna higijena“. Nepovoljna lokacija i nedovoljna površina kompleksa se rešava razdvajanjem ove službe na dve prostorne celine. Zadržava se postojeća lokacija na kojoj će biti deo ove radne jedinice potrebne za opsluživanje centralne gradske zone. Ostali deo radne jedinice se izmešta na prostor u industrijskoj zoni kod stočne pijace. Sav otpad se odnosi na opštinsku deponiju čvrstih otpadaka u Bukoviku, van područja plana, na potezu “Cincarska kosa”, bez ikakvog reciklažnog predtretmana. U okviru nove lokacije za "Čistoću i javnu higijenu" može se organizovati određeni vid predtretmana otpada (reciklažno dvorište).

Deponija: Postoji uređena deponija čvrstih otpadaka u Bukoviku, na potezu “Cincarska kosa” na prostoru od 4,9644 ha. Planirani kapacitet ove deponije je 650.000 m3 što treba da zadovolji potrebe Aranđelovca u narednom periodu.

Stara deponija ispod Risovače je planirana za potpunu rekultivaciju nakon čega bi se prostor koristio za sportsko rekreativne aktivnosti.Napuštenu staru deponiju ispod Risovače potrebno je kompletno sanirati, ozeleniti (obavezno izvršiti revitalizaciju i rekultivaciju) i pretvoriti u rekreativni prostor uz mogućnost uređenja otvorenih sportskih terena. Ove aktivnosti sprovesti saglasno odredbama Pravilnika o kriterijumima za određivanje lokacije i uređenja deponija otpadnih materijala (“Službeni glasnik RS” br.54/92). Do sprovođenja mera revitalizacije i rekultivacije ceo prostor deponije i područje u radijusu od 250 m, je pod mogućim negativnim uticajem zagađenja životne sredine od isparenja, zračenja i osipanja otpada sa deponije.

Energetika

Opis trenutnog stanja Snabdevanje električnom energijom–Konzumno područje opštine Aranđelovac napaja se iz energetskog sistema prenosne mreže Srbije preko transformatorske stanice (TS) “Aranđelovac 1” 110/35/20/10 kV, koja raspolaže sa dva transformatora različitih srednjenaponskih nivoa i to: 110/35 kV snage 31,5 MVA; i 110/20 kV snage 31,5 MVA. Preko ove TS energiju dobijaju TS srednjeg napona (SN) 35 kV, 20 kV i 10 kV. Naponski nivoi 35 i 10 kV su u fazi gašenja, sa tendencijom prelaska celokupnog područja na S.N. 20 kV. S obzirom da je TS “Aranđelovac 1” za oba S.N. nivoa, u njoj postoji ugrađen po 1 transformator 110/35 kV i 110/20 kV, bez rezerve, pa je sigurnost napajanja nezadovoljavajuća. U sadašnjoj fazi, ispad jednog od transformatora 110/20 kV ili 110/35 kV automatski dovodi do redukcije potrošnje električne energije na delu konzuma koji predmetni transformator napaja. Stepen redukcije se delimično ublažava aktiviranjem transformatora 35/20 kV, 8 MVA, ugrađenog u istoj trafostanici, preko koga se može napajati deo isključenog područja, preuzimanjem energije sa transformatora koji je ostao u radu. Nakon gašenja napona 35 i 10 kV i prelaskom na napon 20 kV u TS “Aranđelovac 1” oba transformatora će biti istog naponskog nivoa 110/20 kV, što će doprineti sigurnosti napajanja. Napajanje TS “Aranđelovac 1” se vrši preko dva dalekovoda 110 kV i to iz pravca: TE Kolubara; i TS 400/110 kV “Kragujevac 2” (koja energiju dobija iz TE Obrenovac i posredno iz HE “Đerdap” preko TS ”Niš 2”, “Bor 2”). Na taj način obezbeđen je visok nivo sigurnosti napajanja područja električnom energijom. Na konzumnom području ED Aranđelovacpostoji veći broj TS 10/0.4 kV (ukupne snage 94370 kW) i 20/0.4 kV (ukupne snage 31,84 MVA) sa odgovarajućim napojnim vodovima koji zadovoljavaju sadašnje potrebe potrošača



86

Potrošnja električne energije – Na području Opštine Aranđelovac, saglasno važećem tarifnom sistemu za prodaju električne energije, postoje 4 kategorije potrošača:

- Potrošači na srednjem naponu (35 i 10(20) kV); - Potrošači na niskom naponu – virmanski potrošači sa ugrađenim mernim grupama za

registraciju potrošnje i snage električne energije; - Široka potrošnja – domaćinstva i ostala potrošnja za koju se ne registruje snaga; i - Javna rasveta.

U predhodnom periodu prisutan je trend usporavanja rasta potrošnje kod svih kategorija potrošača iz više razloga – pada standarda stanovništva, ekonomski problemi velikih preduzeća i sve veće korišćenje drugih energenata (pre svega gasa) ekonomski isplativijih u odnosu na električnu energiju. Najveći udeo u ukupnoj potrošnji električne energije ima široka potrošnja (domaćinstva) na koju otpada 56%, a zatim potrošnja na srednjem naponu 32%. U narednom periodu se očekuje da će se odnos potrošnje po pojedinim kategorijama promeniti, tako da će se povećati udeo potrošnje na srednjem i niskom naponu zbog oživljavanja velikih preduzeća i jačanja male privrede, uz postepeno smanjenje udela široke potrošnje zbog sve većeg korišćenja drugih energenata(gasa), pre svega za potrebe grejanja,što dovodi do značajnog smanjenja ukupne potrošnje električne energije. U tabeli IV-28 prikazana je potrošnja i snaga električne energije u planskom periodu – za baznu godinu i period do 2025. god., posmatrano po presečnim 5-ogodišnjim periodima. Iz prognoze proističe da postojeći elektroenergetski objekti ne mogu zadovoljiti potrebe potrošača do kraja planskog perioda pa je neophodno izgraditi nove i rekonstrukcijom povećati kapacitet postojećih. Tabela IV-28- Prognoza potrošnje električne energije (MWh) i vršne snage (MW)

Aktivna elektro energija (MWh) Vršna snaga (MW )

godina 2004 2005 2006 2010 2015 2020 2025 2004 2005 2006 2010 2015 2020 2025

iznos 174 180 184 207 252 308 377 34 34 34,85 39 47 55 66

god. rast %

- 3,4 2,2 3 3,7 3,7 3,7 - 2 2,5 3 3,6 3,75 3,75



87

Elektroenergetska mreža

Na području Opštine Aranđelovac, elektroenergetski objekti su građeni za 5 naponskih nivoa: 110 kV, 35 kV, 20 kV, 10 kV, 0.4 kV. Od 1980. god. naponski nivoi 35 i 10 kV su u postepenom gašenju, tako da će do kraja planskog perioda egzistirati 3 naponska nivoa -110 kV, 20 kV i 0.4 kV. U 2006. godini oko 40% elektroenergetskih objekata srednjeg napona je na naponu 20 kV, a znatan deo (oko 70%) preostalih objekata je spreman za prevođenje na napon 20 kV. Uvođenjem jednog srednjenaponskog nivoa 20 kV umesto postojećih 35 i 10 kV postiže se: smanjenje gubitaka električne energije; rasterećenje postojećih 10 kV vodova, jer se posle prelaska na 20 kV napon dvostruko povećava prenosna moć, čime se smanjuje potreba za izgradnjom novih kapacitata, što je posebno važno u gusto naseljenim područjima (gradskoj zoni) gde je veoma teško obezbediti trasu za nove vodove i TS i povećanje pouzdanosti napajanja jer će svi dalekovodi SN biti istog naponskog nivoa, čime se omogućava da i u slučaju havarije mogu uz minimalnu redukciju potrošnje pokriti potrebe područja koje napaja dalekovod u kvaru. Posmatrano po naponskim nivoima prikazano je stanje elektroenergetske mreže. Mreža 110 kV–Osnovni izvor električne energije za područje Opštine Aranđelovac je TS “Aranđelovac 1” 110/35/10/20 kV snage 2h31,5 MVA.Imajući u vidu period eksploatacije, u narednom periodu je neophodna revitalizacija iste u cilju zamene izraubovane opreme, prelaska na naponski nivo 110/20 kV i pripreme za daljinsko upravljanje.TS “Aranđelovac 1” zadovoljava sadašnje potrebe ali do kraja planskog perioda angažovana snaga potrošača će prevazići kapacitet iste pa je neophodna izgradnja druge TS 110/20 kV “Aranđelovac 2” snage 2h31,5 MVA, u prvoj fazi 1h31,5 MVA. Napojni dalekovodi 110 kV, br.123/1 iz pravca Kolubare i 110 kV br. 123/2 i 123/3 iz pravca Kragujevca i Topole su u dobrom stanju i ne zahtevaju veću rekonstrukciju izuzev redovnog održavanja. U sadašnjoj fazi pomenutim dalekovodima se u maksimalnom režimu rada prenosi snaga iz pravca: Kolubare 40-50 MW uz reaktivnu snagu do 30 MVA; i Kragujevac 30-40 MW uz nisku stopu reaktivne snage.Iz TS “Aranđelovac 1” se preko dalekovoda 110 kV br.157 u pravcu Mladenovca, pri maksimalnom režimu rada, prenosi energija i snaga do 50 kW. Svim objektima naponskog nivoa 110 kV gazduje EMS – (elektromreža Srbije) pogoni Valjevo i Kruševac. Mreža 35 kV – Na području Opštine Aranđelovac, mreža 35 kV je u fazi gašenja zbog prevođenja na naponski nivo 20 kV. U sadašnjoj fazi objekti 35 kV zadovoljavaju porebe potrošača stoga se ne predviđa rekonstrukcija i izgradnja objekata ove vrste. Mreža 10 (20) kV – Na području Opštine Aranđelovac, mreža 10 kV se rekonstrukcijom prevodi na napon 20 kV. Obzirom da je ista najvećim delom izgrađena na betonskim stubovima kao vazdušna, to se rekonstrukcija svodi na zamenu izolacije 10 kV sa izolacijom 20 kV.Kablovska mreža je u celosti rekonstruisana zamenom 10 kV kablova kablovima 20 kV tipa HNE 4.9A 3h(1h150) mm2.Mreža je tako koncipirana da omogućava napajanje svih TS iz dva pravca.Većina dalekovoda koji napajaju TS 10(20)0.4 kV se međusobno rezerviraju tako da svaki može u najvećoj meri preuzeti opterećenje drugog u slučaju njegovog ispada, što obezbeđuje visok nivo pouzdanosti napajanja. U baznoj godini i početnoj fazi realizacije prostornog plana ova konstatacija nije u celosti primenjiva, jer bez obzira na koncepciju napajanja, do prelaska na jedan srednjenaponski nivo ne može se računati na postojanje rezervnog napajanja zbog različitih naponskih nivoa dalekovoda – 10 kV i 20 kV. Mreža 0.4 kV–Postojeća vazdušna mreža ovog naponskog nivoa je u oko 45% na drvenim stubovima i sa provodnicima nedovoljnog preseka čime se ne obezbeđuje potrebni kvaliteti sigurnost napajanja. U narednom periodu mreža 0,4 kV se u celosti mora rekonstruisati i na betonskim stubovima. Deo vazdušne mreže u gradskoj zoni će se zameniti kablovskom mrežom kablovima ooo-ASJ, ili hroo-ASJ što se odnosi i na novu mrežu koja će se graditi u zonama veće gustine stanovanja. Niskonaponska mreža na planskom području je najslabiji segment elektrodistributivnog sistema i mora se permanentno rekonstruisati, čime će se bitno povećati bezbednost i kvalitet napajanja i smanjiti gubici električne energije. Ulična rasveta u postojećim saobraćajnicama se takođe mora rekonstruisati odnosno modernizovati zamenom postojećih zastarelih svetiljki savremenim svetiljkama koje uz manju potrošnju električne energije obezbeđuju kvalitetnije osvetljenje.



88

Najveći deo saobraćajnica je osvetljen ugradnjom svetiljki na stubove nadzemne mreže, a u centralnoj zoni i glavnim saobraćajnicama svetiljke su postavljene na čelične kandelabre određene visine i napojene kablovskim vodovima ppoo i ppoo/A iz najbliže TS. Obnovljivi izvori energije – Obnovljivi izvori energije nisu korišćeni dovoljno mada za to postoje realni uslovi pre svega za korišćenje energije vetra, solarne energije, energije iz biomase i celuloznih otpadaka iz poljoprivrede, geotermalne energije a u manjoj meri i hidronergije. Od navedenih izvora u dosadašnjem periodu su korišćeni u zanemarljivom obimu. Mini hidroelektrana (MHE) izgrađena na cevovodu za dovod vode u filter stanicu iz akumulacionog jezera “Bukulja”. MHE je snage 75 KW u vlasništvu je JKP “Bukulja”, ali u dužem periodu nije u funkciji zbog neadekvatnog održavanja i oštećenja. Imajući u vidu potencijalne mogućnosti za korišćenje obnovljivih izvora i veću ekonomsku isplativost u odnosu na električnu energiju, očekuje se njihovo veće korišćenje pre svega za potrebe grejanja i za autonomne i lokalne svrhe (vetroelektrane, solarni izvor i sl.).

Gasifikacija

Sistem centralnog termalnog grejanja u opštini Atanđelovac nije izgrađen. J.P.“Gas“ Aranđelovac poseduje distributivnu gasovodnu mrežu u gradskom delu opštine u dužini 130km na koju je moguće priključuti 9000 korisnika prirodnog gasa. Do sada je na distributivnu gasovodnu mrežu priključeno oko 4000 korisnika, što znači da u budućnosti ostalo da se priključi oko 5000 korisnika. Problemi u korišćenju mogu nastati neadekvatnim obezbeđenjem uvoznih količina i ograničenost propusne moći magistralnog gasovoda od Mladenovca prema Aranđelovcu do glavne merno regulacione stanice Aranđelovac. Takođe velika početna ulaganja u dalji razvoj gasovodne mreže predstavljaju problem, posebno kod rizično ekonomski isplativih potrošača. Tehnoekonomskim analizama utvrđen je plan razvoja široke potrošnje na teritoriji Opštine Aranđelovac.

Za snabdevanje prirodnim gasom područja Aranđelovca kao i naselja Vrbica predviđeno je napajanje pz postojeće merno-regulacione stanice Boškovića kraj (kapacitet 4000m3 / čas rul=12bar, pizl=4 bar) i postojeće merno-regulacione stannce Šamot (kapacitet 4000 m3/čas rul=12bar, pizl=4 bar), preko distributivne gasovodne mreže ( r=4 bar). Snabdevanje gasom naselja Banja predviđeno je iz MRS Banja (kapacitet 2500m3/čas rul=12bar, pizl=4 bar) koja se nalazi u okviru GMRS Aranđelovac, snabdevanje naseljenog mesta Bukovik će biti iz MRS Bukovik čija je lokacija definisana u zoni industrijskog gasovoda (r= 12 bar). Snabdevanje gasom ovih naselja ostvariće se preko distibutivnih gasovoda od PE cevi, za radni pritisak od 4 bar.

Za sve sadašnje i buduće potrošače predviđa se snabdevanje prirodnim gasom za potrebe grejanja, kuvanja, pripreme tople vode i drugih tehnoloških potreba. Svi potrošači moraju imati rezervno gorivo. Da bi se osiguralo neprekidno i bezbedno snabdevanje potrošača prirodnim gasom uz mogućnost isključenja pojednih potrošača, a da se ostali normalno snabdevaju, mreža je planirana u obliku zatvorenih međusobno povezanih prstenova oko grupa potrošača. Mesta cevnih zatvarača za isključenje postavljena su tako da omogućuju isključenje pojednih potrošača smeštenih u PP šahtama. Mernoregulacione stanice kod potrošača lociraju se u skladu sa propisom "Pravilnik o tehničkim normativima za unutrašnje gasne instalacije".

PTT saobra ćaj

Tabela. Pregled broja pošta i telefonskih priključaka u opštini

Godina 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Broj pošta 12 5 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Broj telefonskihpriključaka

11269 12993 13752 14580 14859 15224 17804 17510 17305 16819 16544 16271



89

Izvor:Republički zavod za statistiku-Opštine i regioni u Republici Srbiji Prema kriterijumu po kome se smatra da je od 45 do 50 instalisanih telefonskih priključaka na 100 stanovnika područje telekomunikaciono dobro razvijeno, u planskom periodu, neophodno je izvršiti zamenu svih komutacionih i prenosnih sistema kao i izgradnju novih, na predmetnom području, multiservisnim pristupnim čvorovima (MSAN, mIPAN), dovoljnog instalisanog kapaciteta da minimalno zadovolji pomenuti kriterijum. Područje opštine Aranđelovac se svrstava u red tele-komunikaciono visoko razvijenih područja u Srbiji. U gradu je instalirano 12.356 telefonskih priključaka, od kojih je u funkciji 11.214, što čini 85 priključaka na 100 stanovnika. U glavnom komutacionom centru u Aranđelovcu je instalirana digitalna telefonska centrala tipa SIEMENS, koja je optičkim telefonskim kablovima povezana sa centrima u Kragujevcu i Beogradu. Zahvaljujući isturenim pretplatničkim mestima (Stara Varoš i industrijska zona), tele–komunkacione usluge su dostupne svim pretplatnicima na posmatranom području.

Prostorno planiranje

Opis trenutnog stanja Celokupno područje opštine Aranđelovac je pokriveno planskom dokumentacijom. Područje Prostornog plana obuhvata teritoriju opštine Aranđelovac površine 375,89 km2 u njenim administrativnim granicama.



90

Urbanisti čki i Prostorni planovi koji su na snazi u jedinici lokalne samouprave

PLANSKA DOKUMENTA

URBANISTIČKI PLANOVI

PLAN GENERALNE REGULACIJE Pun naziv Službeni list

1. PLAN GENERALNE REGULACIJE za naseljeno mesto Aranđelovac

„Službeni glasnik opštine Aranđelovac“,br. 66/21014

PLAN DETALJNE REGULACIJE Pun naziv Službeni list

1. Plan detaljne regulacije kamenoloma u ležištu „Brezovac sever“ na Venčacu

„Službeni glasnik opštine Aranđelovac“, br.63/2014

2. Plan detaljne regulacije Poslovnog kompleksa Preduzeća „SIP KOMERC“ d.o.o., Banja


3. Plan detaljne regulacije kamenoloma u ležištu „Krečana“ na Venčacu


4. Plan detaljne regulacije hotela „Izvor“ u Aranđelovcu „Službeni glasnik opštine Aranđelovac“,br. 40/2012

5. Plan detaljne regulacije kamenoloma u ležištu „Venčac – Zabrežje JZ deo“


6. Plan detaljne regulacije za privredni kompleks preduzeća „Gea“ d.o.o. iz Aranđelovca


7. Plan detaljne regulacije kamenoloma u ležištu „Venčac“ na Venčacu


PROSTORNI PLANOVI

Regionalni prostorni plan Pun naziv Službeni list

1. Regionalni prostorni plan za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga

Sl. glasnik RS br. 39/14

Prostorni plan jedinice lokalne samouprave Pun naziv Službeni list

1. PROSTORNI PLAN OPŠTINE ARAN ĐELOVAC „Službeni glasnik opštine

Aranđelovac“, broj 32/2011



91

Turizam Aranđelovac raspolaže bogatim prirodnim resursima koji predstavljaju značajan potencijal razvoja turizma u opštini Aranđelovac. Šumom obrasle planine Bukulja i Venčac, jezera, termo mineralni izvori, pećine, bogata nalazišta belog mermera predstavljaju jedinstvene karakteristike Aranđelovca. Na području opštine Aranđelovac nalaze se mnogobrojna arheološka nalaziišta, srednjevekovni kulturno-istorijski spomenici, sakralni objekti i spomenici savremene istorije koji predstavljaju ogroman potencijal koji se može valorizovati kroz dobro osmišljeni turistički proizvod. Navedeni turistički resursi su sastavni deo programa đačkih ekskurzija, vinskih tura, izleta i kratkih proputovanja i predstavljaju deo objedinjene turističke ponude ovog dela Srbije. Turistička organizacija opštine Aranđelovac je javna služba koju je osnovala Skupština opštine Aranđelovac za obavljanje poslova u funkciji promocije i propagande turizma. Turistička organizacija je nastala 30.6.1994.godine transformacijom Turističkog saveza u Turističku organizaciju. Turistička organizacija objedinjuje turističku ponudu opštine i promoviše je na prezentacijama, sajmovima turizma i preko medija. U Turističkoj organizaciji se obavljaju poslovi:

- unapređenje i promocija turizma; - podsticanje programa izgradnje turističke infrastrukture i uređenje prostora; - koordiniranje aktivnosti i saradnje između privrednih i drugih subjekata u turizmu koji

neposredno i posredno deluju na unapređenju i promociji turizma; - donosi godišnji program i plan promotivnih aktivnosti u skladu sa Strategijom promocije

turizma, planovima i programima TOS-a; - obezbeđivanje informativno - propagandnog materijala kojim se promovišu turističke

vrednosti opštine, štampane publikacije, audio i video promotivni materijal, internet prezentacija, suveniri a u saradnji sa nadležnim organima i turističke signalizacije za turistička mesta;

- prikupljanje i objavljivanje informacija o celokupnoj turističkoj ponudi na svojoj teritoriji, kao i druge aktivnosti značajne za turizam;

- organizovanje i učešće u organizaciji turističkih, naučnih, stručnih, sportskih, kulturnih i drugih skupova i manifestacija;

- formiranje turističko - informativnih centara za prihvat turista, pružanje besplatnih informacija turistima, prikupljanje podataka za potrebe informisanja turista, pružanje besplatnih informacija turistima, upoznavanje turista sa kvalitetom turističke ponude.

Strategija razvoja turizma opštine Aranđelovac je krovni strateški dokument opštine Aranđelovac u oblasti turizma usvojen 2007. godine koji sadrži program razvoja turizma u opštini Aranđelovac, planske akte-projekat revitalizacije, zaštite i razvoja parka Bukovičke banje kao zaštićene kulturno-isorijske celine, unapređenje opštih uslova za prihvat i boravak turista, brigu o zaštićenom područu banje, uređenje prostora turističkog terminala na zaštićenom području pećine Risovača i zajednička ulaganja sa Muzejom grada kao staraocem nad zaštićenim područjem pećine Risovača, izgradnju i rekonstrukciju fudbalskih terena, izradu programa turističke valorizacije vrha Bukulje i postavljanje turističke osmatračnice, ulaganje u hotelske kapacitete i banjsko lečilište. Aranđelovac kao potencijalno atraktivna turistička destinacija sa svim svojim komparativnim prednostima, geografskim položajem, kulturno istorijskim znamenitostima, prirodnim lepotama i bogatstvom u ovom trenutku nije na onom nivou razvijenosti kao što je bio sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka. Osnovni problem turističke ponude Aranđelovca su nedovoljni smeštajni kapaciteti hotelskog tipa u najatraktivnijoj turističkoj zoni koja gravitira Parku Bukovičke banje. Hoteli „Staro zdanje“ i „Šumadija“ nekada simboli turističke ponude grada su zatvoreni usled administrativnih problema koje novi vlasnik hotela ima sa institucijama koje se staraju o zaštiti prirode i zbog kojih nije moguće krenuti u temeljnu rekonstrukciju navedenih objekata i izgradnju još jednog hotela na mestu starog banjskog kupatila koji bi dopunio punudu „Hotela Izvor“ koji je trenutno jedini prepoznatljiv hotelski kapacitet u Bukovičkoj banji.



92

Nova zgrada Specijalne bolnice „Bukovička banja“ započeta na lokaciji Zvezdara u samom parku Bukovičke banje,koja bi doprinela povećanju smeštajnih kapaciteta bolnice i osavremenjavanju rada, još uvek nije završena usled nerešenih imovinsko-pravnih odnosa sa fondom penzijsko-invalidskog osiguranja. Dodatni problem predstavlja neadekvatna putna infrastruktura koja je danas jedan od osnovnih preduslova za privlačenje domaćih i stranih turista. U cilju povećanja broja gostiju u narednom periodu neophodno je rešiti postojeće administrativne probleme kako bi pomenuti objekti počeli da rade, stvoriti uslove za izgradnju nekoliko hotela sa tri ili četiri zvezdice na atraktivnim lokacijama u gradu koji bi privukli domaće turiste čime bi se vratio interes za Aranđelovac kao turističku destinaciju što bi indirektno koristilo vlasnicima soba i apartmana u domaćoj radinosti u smislu povećanja broja noćenja kao i trgovinskim radnjama, restoranima gde bi ova kategorija turista, koji predstavljaju srednju klasu koja je u svakom društvu najbrojnija, trošila novac . Neophodno je osmisliti nove kulturno-zabavne sadržaje koji bi privukli veliki broj turista iz zemlje i regiona koji bi značajno doprineli promociji Aranđelovca kao poželjne turističke destinacije . Fantastičan geografski položaj, predisponira Aranđelovac kao idealnu destinaciju za razvoj sportskog turizma za šta je neophodno izgraditi adekvatnu sportsku infrastrukturu koja bi uz izgrađene hotelske kapacitete bila atraktivna za organizaciju kampova za sportiste, pripreme sportskih ekipa, organizaciju sportskih takmičenja, radničkih sportskih igara.

Pregled svih vidova turizma zastupljenih na teritor iji opštine

Opština Aranđelovac sa svojim prirodnim bogatstvima kao i bogatim kulturno istorijskim nasleđem naročito iz XIX veka kada je bio rezidencijalno mesto dinastije Obrenović, poseduje značajne potencijale u oblasti turizma. Najznačajniji su :

Banjski turizam: Wellness i zdravlje

U sedištuBukovičke Banjenalazi se uređeni park na čak 25 ha, kao i Staro zdanje, nekadašnji letnjikovac Obrenovića. Bukovička mineralna voda korišćena je kao stona voda na dvoru kneza Miloša Obrenovića, a danas je jedan od najpoznatijih srpskih brendova među flaširanim vodama. U Banji je i Specijalna bolnica“Bukovička banja”,gde se uz lekovite mineralne vode, glinu i najsavremenije metode,pomaže internističkim bolesnicima, kao i deci oboleloj od insulin-zavisnog oblika šećerne bolesti. Specijalna bolnica “Bukovička banja” posluje u objektu Zatvoreno kupatilo koji je izgrađen u periodu 1936.-1938. godine i kao objekat je zaštićen od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac. Poslednjih godina je temeljno rekonstruisan i obezbeđuje kvalitetne uslove za smeštaj pacijenata u jednokreventnim, dvokrevetnim, trokrevetnim i četvorokrevetnim sobama. Objekat raspolaže sa 130 ležajeva, restoran, terase, terapijski blok, bazen sa termomineralnom vodom. Bukovička Banja i grad Aranđelovac su usled višegodišnjeg propadanja hotelskih kapaciteta izgubili status banjsko-turističkog grada. Za lekovitost izvora u selu Bukovik seljani su znali od davnina, ali prvi pisani dokumenti govore da je ovde,radi poboljšanja svog zdravlja,1811.godine boravio veliki srpski prosvetitelj Dositej Obradović. Nakon završetka rekonstrukcije Hotela „Izvor“ sastavni deo hotelske ponude je i spa &wellness program koji utiče na podmlađivanje kože i tela, regeneriše kožu, otklanja stres, utiče na poboljšanje imuniteta, smanjenje kilograma.Program se sprovodi u zatvorenim bazenima sa temperaturom vode oko 30 stepeni, barom u vodi, hidromasažnoj kadi, Ruskoj banji,Turskom kupatilu, sobama za masaže.

Sportski turizam-sport i rekreacija Park Bukovičke banje Na preko 40 hektara sa prekrasnim cvetnim alejama i brojnim vrstama retkog drveća u opštini Aranđelovac prostire se park po mnogo čemu jedinstven u zemlji. Njegovu lepotu upotpunjuju i



93

čine jedinstvenom mnogobrojne skulpture od belog venčačkog mermera isklesane u okviru Smotre „Mermer i zvuci“ .Park Bukovičke Banje sa svojim uređenim trim stazama,spravama za vežbanje pruža izvanredne uslove za sve oblike rekreacije i pripreme sportista i održavanje kros takmičenja. Akva park koji je otvoren u sklopu kompleksa Hotela „Izvor“ tokom leta pruža izvanredne uslove za rekreaciju, relaksaciju, adrenalinsku avanturu.Raspolaže sa tri bazena,12 tobogana za odrasle, od kojih najduži ima 120 metara dužine i 22 metra visine ,i tri tobogana za decu. Neposredno uz akva park nalazi se i stadion UFK „Šumadija“ koji se može koristiti tokom letnjih meseci i za pripreme sportista koji borave u Aranđelovcu kao i hale u okviru SRC „Šumadija“ i sportskog kompleksa „Ivančević“. Neposredno uz jezero Garaši nalaze se i otvoreni bazeni koji koriste vodu sa jezera i predstavljaju pravu atrakciju tokom letnjih dana gde se pored kupanja odvijaju i brojni sportsko-zabavni sadržaji koji upotpunjuju turističku ponudu grada. Ribolov-jezero Garaši Jezero Garaši je od grada udaljeno svega 6 km, asfaltnim putem. Jezero je bogato šaranom,amurom, somom, štukom, smuđom, klenom i raznim vrstama bele ribe. Ribolovačko društvo Bukulja se stara o poribljenosti i čistoći jezera. Ribolov se obavlja tokom cele godine. Konfiguracija dna je vrlo raznovrsna, od kamenih površina do gustog rastinja i ravnog livadskog dna, što pogoduje postojanju velikog broja ribljih vrsta. Bogatstvo ribe je omogućilo trofejne ulove i to šarana od 28,2 kg, soma 52kg, amura 19kg, štuke 17kg što privlači veliki broj ribolovaca kako iz grada tako i iz cele Srbije. Poslenjih godina su zabeležini dolasci i ljubitelja ribolova iz inostranstva.

Lovni turizam

Loviište o kojem se stara LU Bukulja raspolaže prepelicama, divljim golubovima, grlicama, patkama, gugutkama, divljim patkama, šumskim šljukama. Lovište je poslednjih godina obogaćeno odraslim fazanskim pilićima koji su ostvarili značajnu prirodnu reprodukciju. Površina lovišta iznosi 37.589 hektara i udaljeno je od Beograda 60 kilometara. Kapacitet divljači u lovištu: srneća divljač ekonomski kapacitet 400 grla, divlja svinja 100 grla, zec 9000 grla, fazan 15000 komada, poljska jarebica 6500 komada. Bogatsvo životinjskog sveta privlači poslednjih godina veliku pažnju lovaca iz inostranstva kojima odgovara blizina lovišta Beogradu, jeftinije dozvole i dobro poznavanje terena od strane lokalnih vodiča koje angažuju,kao i dobri smeštajni kapaciteti u seoskim domaćinstvima i domaćoj radinosti i tradicionalna gostoljubivost stanovnika ovog kraja.

Istorijska, prirodna i etnološka baština

Zadužbina kneza Miloša Obrenovića

Izgradnja crkve, po veličini manje od prvobitno planirane počela je 1860.godine.Sredstva za njenu izgradnju obezbedio je knez, a meštani su se obavezivali da prevezu materijal za podizanje hrama. Knez je 1860.godine umro ne dočekavši dovršenje hrama.Gradnju dovršava sin Mihailo 1862.godine. Crkva je dobila ikonostas 1863.godine kada je hram osvetlio mitropolit Mihailo.

Zadužbina despota Đurđa Brankovića

Crkva je podignuta 1444.godine na padinama planine Venčac i posvećena je Sv.arhistratitu Mihailu.Crkva je po nameni bila manastirska, te se despot Georgije Branković-Smederevac isključivo spominje na ploči uzidanoj u lunetu iznad ulaznih vrata kao „ktitor manastira pod krilom grada Venčaca“.Čitavih sto godina crkva je bila pusta nakon Đurđeve smrti, sve do 1793.godine kada je obnavlja Arsenije Vujanović iz Brezovca. Postoji ploča iz 1836.godine koja svedoči da je crkva obnovljena u vreme vladavine kneza Miloša i njegovih naslednika Milana i Mihaila.



94

Spomen kosturnica

Na ulazu u Aranđelovac sa leve strane puta iz pravca Lazarevca nalazi se spomen-kosturnica u kojoj su sahranjeni posmrtni ostaci srpskih i austro-ugarskih vojnika, palih na području sadašnje opštine Aranđelovac, a tada Orašačkog i Oplenačkog sreza, u Kolubarskoj bici 1914.godine i u borbama pri odstupanju pred austro-ugarskom agresijom 1915.godine. Sahranjeno je preko 4.000 palih ratnika. Više od polovine su vojnici austro-ugarske vojske. Zemljište na kome leži kosturnica podario je Milorad Đ.Milanović sa braćom, poznati po nadimku „Kezunci“. Spomenik je prvobitno bio ograđen kamenim zidom. Spomen kosturnica je građena u intervalu 1933.-1938.godina, a 1992.godine Milorad Milanović poklanja još 27 ari za proširenje kompleksa kosturnice.

Crkva u Orašcu

Crkva u Orašcu zidana je u periodu 1868.-1870.godine. Po dimenzijama predstavlja manju arhitektonski skromnu građevinu skladnih proporcija i jednostavnih oblika. Osnova je u obliku pravougaonika koja se na istoku završava spolja petostranom, a iznutra polukružnom oltarskom apsidom, a na zapadu ulaznim predvorjem. Nad zapadnim delom je zvonik na preslicu. Zasvedena je poluobličastim svodom nad kojim je dvoslivni krov. Apsida je pokrivena polukalotom. Masivni zidovi su spolja i iznutra prekriveni malterom i okrečeni. Izrazitu umetničku vrednost čini ikonostas crkve koji je slikao Steva Todorović, jedan od najuglednijih srpskih umetnika iz druge polovine XIX veka.

Marićevića jaruga

Spomen česma se nalazi na lokaciji Marićevića jaruga nedaleko od crkve. Podignuta je 1954.godine povodom 150-godišnjice Prvog srpskog ustanka. Česma je deo veće celine u vidu podzida sagrađenog od kamenih blokova. Na središnjem delu ovog memorijala nalaze se tri lučno zasvedene mermerne ploče. Na srednjoj je uklesan tekst: Na ovom mestu je podignut „Prvi srpski ustanak“.Na levoj i desnoj ploči uklesani su po četiri stiha pesme Početak bune protiv dahija. Na desnoj strani kamenog podzida postavljena je bronzana ploča sa likom Karađorđa u visokom reljefu,uokvirenim tekstom Vrhovni Vožd naroda Serpskog. Lik Karađorđa modelirao je Raja Nikolić. U Marićevića jaruzi se svake godine organizuje centralna proslava državnog praznika Sretenje kome prisustvuju najviši predstavnici države i lokalne samouprave kao i predstavnici diplomatskog kora prilikom koje se priređuje bogat kulturno-umetnički program.

Spomen škola „Prvi srpski ustanak“

Spomen škola, podignuta povodom 130-godišnjice Prvog srpskog ustanka. Uoči Prvog srpskog ustanka 1912.godine, Kralj Petar I Karađorđević posetio je istorijski Orašac.Tada su ga seljaci zamolili da umesto spomenika Karađorđu i ustanicima podigne prosvetno zdanje. Kralj je obećao da će podići spomen školu čim završi zadužbinu na Oplencu. Ono što je obećao Karađorđev unuk ispunio je njegov sin, kralj Aleksandar I Karađorđević.

Staro Zdanje

Izgradnju Starog Zdanja, simbola grada, započeo je sredinom XIX veka knez Miloš, a nastavio njegov sin Mihailo. Prvobitno je zamišljena kao letnja rezidencija dinastije Obrenović, zgrada je završena 1872.godine i usled izmenjenih političkih prilika odmah postala banjski objekat, verovatno najveći te vrste u ondašnjoj Kneževini Srbiji. Izgrađen po projektu minhenskog đaka, arhitekte Koste Šreplovića, Staro Zdanje u svojoj arhitekturi objedinjuje originalne romanske elemente sa motivima ornamentalne dekoracije.

Park Bukovičke banje

Park Bukovičke banje,1966.godine,kada počinje održavanje međunarodnog simpozijuma Beli venčac, prerasta u jedinstvenu zbirku skulptura u slobodnom prostoru. Pored simpozijuma skulptura u parku Bukovičke banje, svake godine tokom letnjih meseci,se održavaju muzičke, folklorne, baletske manifestacije, prikazuju pozorišna i filmska ostvarenja.



95

Pećina Risovača

Arheološki materijal otkriven u Risovači potvrdio je po prvi put u arheološkoj nauci, postojanje praistorijskih kultura južno od Save i Dunava. Zbog značaja pećine kao nalazišta praistorijske kulture u kojima su sačuvani tragovi najstarijeg staništa paleolitskog čoveka na Balkanu, pećina Risovača je zaštićena zakonom kao prirodni i kulturni spomenik.

Orašac

Šumadijsko selo, 6 km udaljeno od centra Aranđelovca, danas se smatra kolevkom moderne srpske državnosti. U njemu je 1804.godine održan izbor najznačajnijih ljudi toga doba na kome je doneta odluka o podizanju ustanka srpskog naroda protiv Turaka a za vođu ustanka promovisan Đorđe Petrović Karađorđe.

Manifestacioni turizam Među prvima koji u pokušali da organizuju kulturni život u Aranđelovcu istaknuto mesto zauzima Mihailo Risantijević koji je 1877.godine osnovao putujuće pozorište. Sa razvojem turističkih potencijala, Bukovička banja već krajem 19 veka inicira kulturne priredbe u letnjem periodu koje kasnije postaju bitan faktor kulturnih aktivnosti grada. Kulturni život se dodatno intenzivirao u periodu nakon Prvog svetskog rata kada su gradu delovale tri pozorišne grupe čiji su osnivači kasnije bili istaknuti radnici u gradu i okruženju. Impozantna svetska ostvarenja smotre Mermer i Zvuci u domenu skulpture i keramike, jedinstven park-galerija skulptura, uz bogatu tradiciju i negovanje umetničkih zanata, pre svih keramičarskog i klesarskog, do novijih ostvarenja u sferi slikarstva kroz prestižnu likovnu koloniju Orašac koja okuplja najistaknutije likovne umetnike srpskog modernog slikarstva . Aranđelovac takođe karakterišu i mnogobrojni sadržaji literarne, muzičke i dramske umetnosti kao i brojni arheološki lokaliteti. Tradicionalna manifestacija „Susreti sela“ opštine Aranđelovac neprekidno se održava od 1973.godine u seoskim mesnim zajednicama i značajno doprinosi očuvanju kulture i običaja, negovanju tradicije izvornog narodnog stvaralaštva žitelja šumadijskih sela.Manifestacija predviđa programske discipline kao što su izvorni folklor, izvorne pevačke grupe, zdravičari ,instrumentalna izvođenja na narodnim instrumentima. Učesnici manifestacije često nastupaju na gradskim dešavanjima čime pokazuju bogatsvo folklora, narodnog stvaralaštva žitelja ovog kraja turistima koji svoj odmor provode u Aranđelovcu čime upotpunjuju turističku ponudu grada.

Turisti čke manifestacije

Aranđelovac je zanimljivo odredište i po mnogim manifestacijama koje se svake godine tradicionalno u njemu dešavaju. Najposećenija i najpoznatija manifestacija je smotra „Mermer i zvuci“ koja u letnjem periodu okupi više desetina hiljada posetilaca na mnogobrojnim radionicama, koncertima, pozorišnim predstavama, filmskim projekcijama. Pored navedene manifestacije organizuje se mahifestacija povodom proslave Sretenja kao državnog praznika, Ulica nasmejanih lica, Gulašijada, Prvomajski uranak i Susreti sela.



96

Naziv manifestacije Lokacija Opis Godina osnivanja

Mermer i zvuci Park bukovičke banje Kulturno zabavna

manifestacija sa više pratećih programa

1966.

Sretenje Marićevića jaruga

Kulturno istorijska manifestacija povodom

obeležavanja dana državnosti Republike Srbije

i obeležavanja dana pokretanja Prvog srpskog

ustanka

Prvomajski uranak Vrh planine Bukulja

Zabavna manifestacija u okviru koje se organizuje

zabavni program i piknik na platou pored lovačkog

doma na Bukulji.

Ulica nasmejanih lica Centralna gradska ulica i trg

Zabavna manifestacija u okviru koje se organizuju

muzički koncerti, predstave za decu, sportska

takmičenja

2013.

Mermer i zvuci - Smotra "Mermer i zvuci" - Simpozij um skulpture "Beli Ven čac"

Grupa umetnika i ljubitelja umetnosti iz Beograda i Aranđelovca daleke 1966. godine odlučila se za Simpozijum skulpture „Beli Venčac“. Istog leta u rudniku mermera, poznatom od davnina u svetu, na Venčacu, sedam umetnika kleše svoje skulpture koje će ostaviti u raskošnom ambijentu parka Bukovičke banje i tako stvoriti jedinstven muzej i zbirku skulptura od belog mermera pod otvorenim nebom. Vredna su spomena njihova imena: Matija Vuković, Angelina Gatalica, Mira Jurišić, Oto Logo, svi iz Beograda, Raja Nikolić iz Aranđelovca, Jovan Soldatović iz Novog Sada i Šošana Hejman iz Izraela. Od tada, svoje skulpture su, u okviru simpozijuma „Beli Venčac“ realizovali: Lin Ćedvik, Dušan Džamonja, Kjus Kjubruk, Vida Jocić, Nikola Kolja Milunović, Oto Logo, Ante Marinović, Dragomir Mileusnić, Slavoljub Radojićić, Ratko Vulanović, Klod Lost, Đo Pomodoro, Olga Jevrić, Kengiro Azuma i mnogi drugi. Više od 200 umetnika je realizovalo svoja dela na simpozijumu „Beli Venčac“, a 66 se nalazi u parku Bukovičke banje u Aranđelovcu. Posebno su interesantni dometi 44. simpozijuma „Beli Venčac“ jer je u Aranđelovcu prvi put realizovana dugogodišnja ideja među skulptorima svetske asocijacije monumentalne skulpture - da nekoliko umetnika napravi spregu svojih ideja i umetničkog doživljaja i realizuju jednu skulpturu. Tako je u 2009. godini, prema ideji tadašnjeg selektora Ante Marinovića, gostovalo pet umetnika sa pet kontinenata i oni su dali predlog za realizaciju jedne skulpture, koja će biti izvedena na jednom od gradskih trgova u Aranđelovcu. Njihova imena su: Betino Francini iz Italije, Ted Karasko iz Bolivije, Saravut Duandžumpa sa Tajlanda, Mohamed Omar Tuson iz Egipta i Felipe Tohi sa Novog Zelanda.



97

Festivalski programi Smotre umetnosti „Mermer i zvu ci“

Na dan 4. jula 1968. godine prvi put su se oglasile fanfare i najavile susret zvuka sa mermerom i smotru najvrednijih muzičkih, folklornih, dramskih, baletskih, književnih, likovnih i filmskih ostvarenja. Posebno mesto u sećanju onih koji prate Smotru „Mermer i zvuci“ zauzimaju istaknuta imena raznovrsnih i renomiranih umetnika - književnika, kritičara, reditelja, teatrologa, kompozitora, dirigenata, novinara, publicista, političara, kulturnih poslenika. Na hiljade umetnika davali su i daju kako početne tako i programske impulse i smernice za budućnost, istrajavajući na održavanju visokih umetničkih kriterijuma u odabiru festivalskih programa Smotre umetnosti „Mermer i zvuci“.

Međunarodni festival „Svet keramike“ Od 1973. godine sintezi mermera i zvuka pridružuju se i keramičari, rađa se Međunarodni festival „Svet keramike“. Već od naredne 1974. godine do danas svakoga leta u Aranđelovcu se okupljaju naši i inostrani keramičari, radeći u najkvalitetnijoj glini, nastojeći da povrate ugled najstarijoj umetnosti civilizacije. U Narodnom muzeju u Aranđelovcu, gde se trenutno nalazi zbirka umetničke keramike ovog festivala, čuva se oko 800 komada umetničkih dela nastalih na ovom simpozijumu Smotre umetnosti „Mermer i zvuci“. Najzad, ostvaren je koncept totalnog umetničkog festivala, sinkretičkog karaktera, gde se svakoga leta susreću i kreiraju sve umetničke tvorevine ljudskog duha umetnici iz zemlje i sveta pod znakom Smotre umetnosti „Mermer i zvuci“.

Prvomajski uranak

Prvi maj kao međunarodni praznik rada provodi se u krugu porodice, prijatelja na izletištima kroz odmor, rekreaciju dobru hranu.Tradicionalni Prvomajski uranci uz logorske vatre održavaju se tradicionalno na Bukulji .

Ulica nasmejanih lica

Ulica nasmejanih lica je manifestacija koja se poslednjih godina održava tokom letnjih meseci kroz niz odvojenih kulturno zabavnih sadržaja priređenih u centralnoj gradskoj ulici ili na glavnom gradskom trgu i obraća se pre svega mlađoj populaciji sugrađana i gostiju Aranđelovca.



98

Značajni turistički lokaliteti

Lokacija Stanje infrastrukture Namena Iskoriš ćenost

Park Bukovičke banje

Pešačke staze su uređene, travnjaci i cvetne aleje su sjajno aranžirane,urađena je letnja pozornica,hoteli Šumadija i Staro Zdanje

ne rade.

Šetnja,rekreacija,odmor,organizacija

kulturno-zabavnih dešavanja u okviru smotre „ Mermer i

Zvuci“.

izuzetna

Pećina Risovača

Prilaz pećini je u potpunosti sređen,u

unutrašnjosti pećine je urađeno osvetljenje sa specijalnim efektima,

putokazi su jasno vidljivi.

Razgledanje istorijskih znamenitosti ,đačke

ekskurzije. izuzetna

Orašac

Putna ifrastruktura je odlična,prilazni putevi iz

pravca Aranđelovca i Mladenovca su urađeni za obeležavanje 200 godina

od podizanja Prvog srpskog ustanka

Poseta mestu gde je podignut Prvi srpski

ustanak, đačke ekskurzije.

dobra

Planina Bukulja

Dotrajao prilazni put, lovački dom sa smeštajem trenutno ne radi, u planu je osvetljenje staze ka Bukulji

Šetnja, rekreacija, panoramno

razgledanje grada sa vrha osmatračnice

Nedovoljno iskorišćen turistički potencijal

Narodni muzej

Muzej se nalazi nedaleko od Parka Bukovičke banje i

do njega se može doći putem iz pravca Hotela

Izvor, omogućeno je parkiranje, unutrašnjost muzeja je u odličnom

stanju

Organizovanje likovnih izložbi, muzejskiih postavki, promocija knjiga koje privlače

kako domaće stanovništvo tako i turiste koji posećuju

Aranđelovac

ima uzlazni trend

Jezero Garaši

Jezero je povezano asfaltnim putem sa

Aranđelovcem, priobalje se redovno čisti, bazen pored

jezera kao i prostor oko njega su temeljno

rekonstruisani, komunalno su opremljeni.

Ribolov, kupanje u bazenu, rekreacija na terenima oko bazena

Prilično dobra u letnjim mesecima



99

Narodni Muzej u Aran đelovcu

Narodni muzej u Aranđelovcu čuva i izlaže brojne eksponate iz oblasti paleontologije, arheologije, etnologije, istorije i istorije umetnosti, kao svedočanstva materijalne i duhovne kulture koja se razvijala na prostorima ovog dela Šumadije. Pored stalne izložbene postavke koja svedoči o prošlosti grada i okoline od kamenog doba do dvadesetog veka, posetioci u Muzeju mogu videti i izložbu sjajnih ostvarenja savremene umetničke keramike. Od 2. marta 2011.godine posetioci mogu videti novu stalnu postavku, pod nazivom ''Milenijumi''. Postavka vas vodi kroz milenijume u kojima je područje opština Aranđelovac i Topola kontinuirano naseljavano. Najstariji izloženi predmeti govore o životu neandertalskog čoveka. Radi se o oruđu pronađenom u pećini Risovači. Na velikim ploterima možete videti prikaz stepe sa vrstama sisara koje su živeli u starijem kamenom dobu u ovim krajevima, kao i slike koje prikazuju život neandertalskog čoveka. Centralno mesto paleontološkog dela postavke zauzima kostur pećinskog medveda. Arheološki deo postavke nas vodi kroz mlađe kameno doba (6. i 5. milenijum p.n.e.), sa predmetima starčevačke i vinčanske kulture. Možete videti osam milenijuma staru keramičku posudu, antropomorfne figurine, keramičku posudu staru 32 veka i još mnogo toga. Postavka nas vodi i kroz bakarno, bronzano i gvozdeno doba. Izloženi su predmeti pronađeni u keltskim nekropolama, koji dokazuju trajnije naseljavanje Kelta i u unutrašnjosti današnje Srbije. Antička kultura je prikazana kroz izložene rimske stubove i kamenog lava iz antičkog perioda. U okolini Aranđelovca i Topole registrovano je 26 kasnoantičkih lokaliteta, a većinu čine ostaci rimskih seoskih vila. Deo postavke čini lapidarijum, u kome su izloženi srednjovekovni nadgrobni spomenici i fragmenti srednjovekovnih crkava i manastira. Među izloženim spomenicima je i spomenik iz XIV/XV veka, koji ukazuje na postojanje do sada nepoznate srpske vlasteoske porodice Živčić (braća Mildrug, Dobruj i Plnoša). Veći deo natpisa je raščitan, i iznenađuje do sada nepoznatom kaznom izvršenom nad počiniocem ubistva dva brata. Novija istorija pokriva oba srpska ustanka. Među izloženim oružjem se nalazi i originalna puška Tanaska Rajića. Možete videti i zaboravljenu prangiju, kojom su ustanici obeležavali svoje pobede. Deo postavke koji se odnosi na Prvi i Drugi svetski rat prikazuje opremu solunskog i austro-ugarskog vojnika, ali i veliki broj pušaka i mitraljeza. Dok su se vodili ratovi, život na selu je tekao svojim tokom. U etnografskom delu postavke možete videti rekonstrukciju ognjišta, tipove šumadijskog graditeljstva, predmete koje su koristili ratari i stočari, ali i stare zanate karakteristične za naš kraj: opančarski, ćurčijski i abadžijsko-terzijski. Najnovija istorija se odnosi na razvoj grada Aranđelovca i Bukovičke banje, koja ove godine slavi veliki jubilej - dva veka postojanja. Osim fotografija starog Aranđelovca i Bukovičke



100

banje, možete videti i saobraćajne dozvole za fijaker, banjsku čašu iz 30-ih godina prošlog veka, fotoaparat iz 1931.godine skamiju i prikazane znamenite ličnosti ovog kraja. Izložba je obogaćena veoma informativnim i ilustrativnim opštim legendama, koje omogućavaju posetiocima da sami obiđu postavku, a posetiocima su na raspolaganju i vodiči i kustosi, ukoliko žele stručno vođenje kroz postavku.

Retrospektivna izložba savremene umetničke keramike

Na galerijskom prostoru Narodnog muzeja u Aranđelovcu od 21. januara može se pogledati Retrospektivna izložba keramike nastajale na simpozijumu ''Svet keramike'' od 1974, u okviru manifestacije ''Mermer i zvuci''. Muzej ima jednu od najbogatijih zbirki umetničke keramike u Evropi, koja broji oko 600 predmeta. Na ovoj izložbi zastupljena su 54 umetnika čije je stvralaštvo doprinelo utemeljenju savremene umetničke keramike i njenom ravnopravnom statusu u odnosu na druge likovne discipline u srpskoj i tada jugoslovenskoj umetnosti. Istovremeno, odabrana su i dela eminentnih stranih umetnika koji su svoja ostvarenja ostavili našem gradu. Među stranim autorima su Merili Operman (Brazil), Andre Viloks (Belgija), Federiko Bonaldi (Italija), Tadej Bratelj (Slovenija), Gamal Eldin Ahmed Abud (Egipat), Panduranga Daroz (Indija) i dr. Od domaćih autora zastupljeni su Mirjana Isaković, Mirko Orlandini, Velimir Vukićević, Tijana Dujović, Ana Popov, umetnici mlađe generacije poput Biljane Lane Rakanović, Larise Ackov i Ivane Rackov, i mnogi drugi.

Jezero Garaši

Akumulaciono jezero Garaši u podnožju planine Bukulje udaljeno je od grada svega 6 km asfaltnim putem. Jezero je dobro poribljeno i pruža izvanredne uslove za bavljenje ribolovom. Kraj jezera su izgrađeni tereni za mali fudbal i odbojku na pesku, kao i restoran sa tremom.

Bazen

U selu Garaši, 7 km od Aranđelovca tokom leta možete se osvežiti na otvorenom bazenu SRC Šumadija, relaksirati na terenima za fudbal, rukomet i odbojku na pesku, a ugostiteljsku ponudu nudi restoran u sklopu kompleksa.



101

Smeštajni kapaciteti N

aziv

ust

anov

e sa

lo

kaci

jom

Vrs

ta u

stan

ove

(hot

el/m

otel

)

Kat

egor

ija

Broj soba

Bro

j apa

rtm

ana

Bro

j kre

veta

Jedn

okre

vetn

ih

Dvo

krev

etni

h

Tro

krev

etni

h

HOTEL IZVOR Mišarska 2b,preko

puta parka Bukovičke Banje H

OT

EL

5 zvezdica 8 81 60 16 500

HOTEL KRUNA ELEGANT,

ORAŠAČKI PUT BB HO

TE

L

3 zvezdice 10 3 29

SMEŠTAJ RUJNA ZORA N

IJE

K

AT

EG

OR

ISA

N

26 78

ETNO SELO DIVLJAKOVAC,

VOJVODE PUTNIKA BB

ET

NO

S

ELO

5 18

VILLA ALEKSANDAR WELLNESS,

ORAŠAC, GAJEVAČKI PUT

BB

HO

TE

L

3 zvezdice 11 10 52

KARAĐORĐEV VAJAT

KA

FA

NA

SA

P

RE

NOĆ

IŠT

EM

2 zvezdice 3 9

Hotel izvor

Hotel Izvor je kongresno SPA&wellness resort hotelsko zdanje koje se prostire na 32000m². Hotelski kompleks karakteriše skladna arhitektura, moderan enterijer kao i visok nivo usluge. U okviru hotelskog kompleksa nalazi se wellness centar sa 10 bazena preko 10000m² vodenog ogledala sa prirodnom, lekovitom mineralnom vodom, prečišćenom najsavremenijom tehnologijom. Posebnu celinu čini veliki akva park sa tri bazena, dvanaest tobogana za odrasle, tri tobogana za decu i mnoštvom atrakcija. Pored navedinih u hotelu se pružaju usluge masaže,



102

relaksacije u brojnim saunama, turskom kupatilu, pruža se mogućnost organizovanja kongresa,seminara u šest multifunkcionalnih sala kapaciteta oko 800 mesta. Hotel može da primi oko 500 gostiju u 8 jednokrevetnih, 81 dvokrevetnoj sobi, 60 superior soba, 11 apartmana i 5 superior apartmana koje odlikuje izuzetan komfor.

Hotel Kruna Elegant

Hotel Kruna Elegant se nalazi na ulazu u Aranđelovac iz pravca Mladenovca, ukupne površine od 1500 m² Otvoren je 01.06.2006.godine i u njemu se nalazi restoran za 600 gostiju u kojem se organizuju svadbe, proslave, obeležavanje punoletstva kao i 12 soba sa 29 ležajeva opremljene savremenim nameštajem, tehničkim uređajima (plazma televizori, tuš masažeri) uz korišćenje interneta u kojima pored domaćih turista sve češće odsedaju i inostrani turisti ili poslovni ljudi. Hotel je kategorisan sa tri zvezdice.

Rujna zora

Rujna zora se nalazi u podnožju Bukulje u blizini parka Bukovičke Banje i raspolaže sa 78 ležajeva u 26 moderno opremljenih trokrevetnih soba, pruža idealne uslove za odmor, zabavu rekreaciju, ali i za održavanje poslovnih skupova i seminara, rekreativne nastave, ekskurzija i pripremu sportista. U sklopu objekta nalazi se zatvoreni i otvoreni bazen, a pored otvorenog bazena nalazi se bašta sa barom koji pruža mogućnost za organizovanje zabava za oko 150 gostiju. Rujna zora pruža i prateće sadržaje kao što su sauna, sala za stoni tenis, kafić-poslastičarnica, etno restoran „Brvnara“, konferencijska sala, kao renovirana i potpuno opremljena svečana sala koja može da primi do 600 gostiju.

Etno selo Divljakovac

Etno selo Divljakovac nalazi se na 400 metara nadmorske visine, na obroncima planine Bukulja na samo par minuta vožnje od centra Aranđelovca koje je prepoznatljivo po predivnom planinskom vazduhu i vajatima koji datiraju još od kraja devetnaestog i početka dvadesetog veka kao i fantastičnoj gastronomskoj ponudi. Etno selo poseduje 6 vajata sa 18 ležajeva u kojima se nalaze stari drveni kreveti, ćilimi šarenice, pred ulazom fenjer čime se posetiocima dočarava način života, običaji, životni stil u Šumadiji s kraja devetnestog i početka dvadesetog veka. Pored tradicionalnih elemenata vajati imaju sopstveno luksuzno kupatilo, grejanje na gas, televizor, konekciju na internet prilagođavajući se potrebama savremenog turiste. U sastavu Etno sela nalazi se restoran Kod Vladimira koji nudi bogatu gastronomsku ponudu spremljenu od strane vrhunskog kuvara i koji raspolaže sa 100 mesta u restoranu i 50 mesta u prostranoj bašti.

Villa Aleksandar Wellness

Vila Aleksandar Wellness je kategorisan kao hotel sa četiri zvezdice i nalazi se u Orašcu, mestu u kojem je podignut Prvi srpski ustanak. Kompleks koga čine Vila Aleksandar sa etno restoranom „Vajat“ i otvorenim bazenom kao i etno bunagalovima nalazi se u parkovskom okruženju prostire se na 4 hektara i oplemenjen je fontanama, senicama, ružičnjacima za sedenje u toplim letnjim danima kao i dekorativnim bunarima sa hladnom pitkom vodom . Hotel raspolaže sa 20 moderno opremljenih jednokrevetnih, dvokrevetnih i trokrevetnih soba, koje sadrže mini bar, televizor, telefon, internet priključak. Pored hotela nalaze se 4 male vile bungalovi sagrađene od drveta u etno stilu čija se spoljašnost u potpunosti uklapa u ambijent netaknute prirode.Bungalovi poseduju centralizovanu klimu i ventilaciju, garniture za sedenje, biblioteku, pribor za društvene igre. Villa Aleksandar Wellness poseduje etno restoran Vajat kapaciteta 165 mesta u kojem se organizuju proslave u duhu šumadijske tradicije.



103

Karađrođev vajat

Karađorđev vajat nikao je na porodičnom imanju porodice Babić u Orašcu na 7 km od centra Aranđelovca i predstavlja kompleks koji se sastoji od etno krčme, 3 vajata i kuće sa ukupno 15 ležajeva. Vajati su stari 200 godina, a prenešeni su iz okolnih sela Vrbice, Vinče, Dragolja i Saranova. Građeni su u autentično šumadijskom stilu. Sobe su originalan spoj tradicionalnog i modernog, opremljene drvenim krevetima, restauriranim plakarima iz davnina, ali i modernim televizorima, moderno uređenim kupatilima.

Restorani

Restoran Tarpoš Restoran tarpoš nalazi se na obroncima Orašačkog brda u samom vinogradu vinarije Vrbica i pruža fantastičan pogled na deo Šumadije između Aranđelovca i Topole. U ponudi restorana su specijaliteti internacionalne i domaće kuhinje spravljeni uglavnom od proizvoda iz okoline Aranđelovca.U restoranu se služe vina iz sopstvene vinarije i to crvena vina Tarpoš i Orašac i bela vina Venčac, Lipar i Menuet. Ukupan kapacitet restorana je 180 mesta od toga 120 mesta unutar objekta i 60 mesta na tremovima i bašti. Za posetioce je obezbeđen prilazni put do restorana i vinarije kao i parking za 100 vozila. Turistima se pruža mogućnost organizovanja grupnih poseta vinogradu sa degustacijom vina kao i upoznavanje sa tehnologijom proizvodnje vina.

Restoran Grb

Restoran Grb je ugostiteljski objekat sa dugogodišnjom tradicijom koji je kvalitetom ponude, gostoprimstvom i iskustvom ljudi koji ga vode, neprestanim ulaganjem uspeo da izdrži konkurenciju i da i dalje bude jedan od najprestižnijih restorana u gradu .Smešten je na obroncima planine Bukulje i predstavlja prijatan kutak za odmor od gradske vreve, poslovne sastanke. Objekat je okružen zelenilom i pruža jedinstven pogled na planinu Bukulju. Na meniju restorana nalaze se jela domaće tradicionalne kuhinje šumadijskog kraja kao i specijaliteti internacionalne kuhinje i riblji specijaliteti. Osobenost restorana je mogućnost degustacije prvoklasnih vina iz sopstvene ponude. Restoran Grb sastoji se od dve celine i to glavne sale kapaciteta 100 mesta i terase koja može da ugosti još 40 osoba. Gostima je obezbeđen parking za više od 30 automobila.

Restoran Aleksandar

Dugi niz godina u Aranđelovcu, sa uspehom i na zadovoljstvo gostiju postoji restoran „Aleksandar“, vlasnika Slobodana Đorđevića. Eksluzivan po svojoj ideji, položaju, ambijentu, ugostiteljskoj ponudi i osoblju, ovaj jedinstveni kutak srpske kulture i tradicije nosi obeležje dinastije Karađorđević. Mnogobrojne slike, fotografije, originalni predmeti, oružje, uniforme,

Naziv Lokacija Kapaciteti

RESTORAN TARPOŠ Vrbica bb 180

RESTORAN GRB Trešnjevički put bb 170

RESTORAN ALEKSANDAR Knjaza Miloša 171 280

RESTORAN VAJAT Knjaza Miloša 166 73

RIBLJI RESTORAN KRF Vladimira Karića 1 50

ŠUMADIJSKI DVORI Orašački put bb 250

RESTORAN LOVAČKI RAJ Vrbica-Parlog 105

LOVAČKI URANAK Kralja Petra Prvog 39 210

PIZZERIA LEONARDO Knjaza Miloša 187 95

PIZZERIA VIA DEL AMORE Knjaza Miloša 233 65



104

ordenje, dokumenti i suveniri o vremenu Karađorđa i njegovih potomaka ne bude samo nostalgiju već i istinski duh poštovanja jednog slavnog doba u kome je Srbija stekla mesto i ugled u svetu. Restoran „Aleksandar“ spoj je tradiconalnog srpskog gostoljublja i specijaliteta koji su krasili kraljevske trpeze,divnih zakuski, lepeza, kotleta, sjajnog pića i nadaleko čuvenih torti, voćnih kupova i sladoleda iz poslastičarnice koja je u sastavu restorana. Sve to smešteno je u divnom ambijentu tri sale koje primaju 200 gostiju i otvorenoj letnjoj bašti za 80 ljudi, sa brižljivo odabranom muzikom, cvećem i plemenitim drvećem koje stvara nesvakidašanj utisak lepote, elegancije i tople atmosfere.

Restoran Vajat

Restoran se nalazi u samom gradu, u centralnoj gradskoj uliici. Vešto uređen, na malom prostoru između okolnih kuća, pruža utisak da ste zakoračili u neko drugo vreme kad prođete lepu drvenu kapiju koja skriva neočekivano prostranu baštu. Sam restoran nije veliki ali je skladno i prijatno uređen, dosledno prateći etno stil. Gastronomska ponuda je izuzetno bogata gde dominiraju tradicionalna domaća jela. Restoran raspolaže sa 73 mesta i to 33 u samom objektu i 40 mesta na terasi sa pogledom na glavnu ulicu.

Riblji restoran Krf

Restoran je počeo sa radom 1990.godine kao porodični posao. U njemu se spremaju sve vrste slatkovodnih i morskih riba. Naziv je dobio po istorijskom značaju ostrva Krf u Prvom svetskom ratu. Pored ribljih specijaliteta na meniju su jela od mesa, suhomesnati proizvodi i bogat asortiman domaćih vina kako iz vlastitog podruma tako i iz podruma u vlasništvu članova udruženja ljubitelja vinograda i voćnjaka “Srce Šumadije” koja upotpunjuju predivan ugođaj. Restoran raspolaže sa 50 mesta u samom objektu.

Šumadijski dvori

Restoran "Šumadijski Dvori" u Aranđelovcu je izrađen u izričito nacionalnom stilu šumadijskog ambijenta, sa jedinstvenim enterijerom i eksterijerom.Odlikuje ga vrhunska usluga i tradicionalna nacionalna kuhinja sa velikim izborom sopstvenih specijaliteta i širokim asortimanom pića i napitaka. Restoran je izgrađen 1999. godine sa kapacitetom od 120 mesta u zimskom i 250 u letnjem periodu.

Lovački raj

Restoran Lovački raj nalazi se ispod same planine Bukulje na 396 m nadmorske visine. Izgrađen je od drveta i okružen je šumom. Svojim izgledom posetioca vraća u neka davna vremena. Blizina Bukulje posetiocu pruža zadovoljstvo udisanja svežeg planinskog vazduha, mirisa raznovrsnog planinskog cveća, cvrkuta ptica što nedostaje savremenom čoveku. U zimskom periodu u restoranu se može osettiti pucketanje iz odžaklije. Restoran je prepoznatljiv po ponudi hrane od divljači iz kuhinje i sušnice kao i domaćem hlebu iz furune, domaćim rakijama od dunje i kajsije kao i domaćem vinu od starijih sorti. Restoran je kapaciteta 65 mesta u objektu i 40 u bašti.



105

Ostvarene posete

Godina Domaći turisti Strani turisti

Broj poseta Broj noćenja

Prosečan broj no ćenja Broj poseta Broj

noćenja Prosečan

broj no ćenja 2012 20536 48125 2,34 4977 9213 1,85 2013 20755 55499 2,67 5295 10961 2,07 2014 22640 53824 2,38 5462 12254 2,24

Izvor podataka Republički zavod za statistiku

Broj turisti čkih

info centara

Turisti čka signalizacija

Vodička služba

Ukupni godišnji

prihod od turizma

Turisti čki URL Propagadni materijal

1

Potpuna Nema

putokaza/ nedovoljna

Ne postoji Nema

tabli

Ne postoji Postoji –

Dati broj vodiča

68.906.201,00 Ne postoji

Vodič Opšti

prospekt Tur karta Razgled-

nice

DVD CD

Monografija

1. Turistička organizacija poseduje jedan aktivan informativni centar za turiste. Mane infocentra su između ostalog loša pozicioniranost i stanje objekta. 2. Turistička signalizacija je nepotpuna. Godinama nije obnavljana. 3. Na teritoriji opštine ne postoje licencirani vodiči zaposleni u te svrhe, stoga Opština Aranđelovac ne poseduje kvalifikovano osoblje za te poslove. 4. Ukupni godišnji prihod izračunat je na sl.način (Ukupno prenoćišta 2014 x prosečna cena noćenja) + (Ukupno prenoćišta 2014 + BTO) + godišnji prihod TOAR 2014 5. Turistički URL nije urađen i biće deo novog vizeulnog identiteta i markrtinške strategije Turističke organizacije opštine Aranđelovac u narednom periodu koja će biti prilagođena vremenu i tehnološkim promenama koje se dešavaju u savremenom svetu



106

Zdravstvena i socijalna zaštita

Zdravstvo

U opštini Aranđelovac zdravstvenu zaštitu pružaju Zdravstveni centar Aranđelovac, koji u svom sastavu ima Dom zdravlja i Opštu bolnicu sa 142 postelje i Specijalna bolnica za rehabilitaciju Bukovička banja. Usluge primarne zdravstvene zaštite se realizuju u Domu zdravlja kroz postojeće službe i organizacione jedinice i to:

• Služba za zdravstvenu zaštita dece i školske dece sa razvojnim savetovalištem i savetovalištem za mlade

• Služba za zdravstvenu zaštitu žena • Služba za zdravstvenu zaštita odraslih (opšta medicina) sa odsecima

1. Kućno lečenje i medicinska nega 2. Polivalentna patronažna služba 3. Zdravstvena zaštita radnika

• Služba hitne medicinske pomoći • Služba za stomatološku zdravstvenu zaštitu

Pored navedenih, postoje još dijagnostičke i određene specijalističko konsultativne službe organizaciono pripadaju Opštoj bolnici Aranđelovac. Zdravstvena zaštita seoskom stanovništvu je dostupna u seoskim ambulantama. Gotovo svako selo ima svoju ambulantu (ima 11 isturenih ambulanti), tako da je zdravstvena zaštita seoskog stanovništva na istom nivou kao i gradskog. Opšta bolnica Aranđelovac pruža sekundarni nivo zdravstve zaštite i jedina je opšta bolnica na teritoriji šumadijskog okruga. Raspolaže sa 142 postelje. Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Bukovička banja” Aranđelovac je zdravstvena ustanova koja se bavi rehabilitacijom i lečenjem, primenjujući najsavremenije terapeutske metode, kombinove sa dejstvom prirodnih lekovitih mineralnih voda, gline i klime. U obavljanju zdravstvene delatnosti Specijalna bolnica pruža preventivne, dijagnostičke i terapijske usluge iz:

- Fizikalne medicine i rehabilitacije - Pedijatrije - Interne medicine - Medicine sporta - Labaratorijske dijagnostike

Zdravstvene usluge pružamo privatnim licima i osiguranicima Republičkog fonda zdravstvenog osiguranja (na uput) kao ambulantne usluge iz oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije, usluge stacionarne produžene rehabilitacije iz oblasti: reumatskih oboljenja, bolesti disajnih puteva i povreda i oboljenja koštanog sistema, predviđene Pravilnikom RFZO, kompletnu stacionarnu rehabilitaciju dece i usluge bolničkog lečenja za decu obolelu od šećerne bolesti. U okviru Specijalne bolnice funkcionišu Odeljenje za rehabilitaciju odraslih koje raspolaže sa 70 ležaja i Dečije odeljenje koje ima 40 ležaja, koji rade preko cele godine. Radno vreme Ambulantno – polikliničke službe je radnim danima od 07 – 20 časova, a subotom od 07-14:30h. Odeljenje za lečenje, edukaciju i rehabilitaciju dece i omladine je jedino odeljenje u Republici Srbiji i šire, koje se bavi lečenjem, rehabilitacijom i edukacijom dece obolele od šećerne bolesti. Ambulanta medicine sporta obavlja sportsko-medicinske predtakmičarske preglede i testiranja sportista, kao i dijagnostiku, lečenje i rehabilitaciju sportskih povreda. Rehabilitacija odraslih se sprovodi kod sledećih oboljenja, povreda i drugih poremećaja zdravlja:

- Reumatska oboljenja - Zapaljenski reumatizam (reumatoidni artritis, psorijazni artritis, behterevljeva bolest i dr.) - Degenerativni reumatizam (artroze, spondiloze, diskus hernija i dr.) - Vanzglobni reumatizam (fibrozitisi, miozitisi, panikulitisi, tendinitisi i dr.) - Osteoporoza - Poremećaji i oboljenja periferne cirkulacije (sy raynaud, mb. Burger i dr.)



107

- Neurološka oboljenja: - Oštećenja centralnog nervnog sistema (posledice cvi: hemiplegija, hemipareza, multipla

skleroza, parkinsonova bolest i dr.) - Oštećenja perifernog nervnog sistema (mono- i polineuropatije) - Povrede i oboljenja koštanog, zglobnog i mišićnog sistema (gornji ekstremiteti, kičmeni

stub, karlica i kukovi, donji ekstremiteti) - Bolesti disajnih organa (hronični bronhitis, bronhijalna astma, hronična opstruktivna bolest

pluća i dr.) - Šećerna bolest i komplikacije (angiopatija, polineuropatija i dr.)

Balneološke indikacije za lečenje:

- Bolesti organa za varenje (ulkusna bolest bez komplikacija, hronični gastritis i duodenitisi, Kronova bolest, hronični nekalkulozni holecistitisi i holangitisi i dr.)

- Bolesti metabolizma (šećerna bolest, bolesti štitaste žlezde i dr.) - Bolesti mokraćnog sistema (pesak u mokraćnim putevima i dr.)

Rehabilitacija predškolske i školske dece se sprovodi kod sledećih oboljenja, povreda i drugih poremećeja zdravlja:

- Endokrinološka oboljenja (šećerna bolest, bolesti štitaste žlezde i dr.) - Gojaznost - Porođajne povrede (perifernog nervnog sistema, mišića, kostiju) - Kongenitalne anomalije (vrata, trupa i udova) - Kašnjenja u psihomotornom razvoju - Luksacija i displazija kukova - Stečeni deformiteti kičmenog stuba, ekstremiteta i bolesti rasta - Bolesti disajnih organa (astma, hronični bronhitis, bronhiektazije, cistična fibroza i dr.) - Povrede i oboljenja koštanog, mišićnog i zglobnog sistema - Neuromišićna oboljenja - Stanje posle akutnog oštećenja perifernog i centralnog nervnog sistema - Cerebralna paraliza - Reumatska oboljenja (juvenilni reumatoidni artritis i dr.) - Oboljenja sistema organa za varenje (ulkusna bolest, hronične zapaljenske bolesti creva,

hronični nekalkulozni holecistitis i holangitis i dr.)

Odeljenje za lečenje, edukaciju i rehabilitaciju dece i omladine funkcioniše u Specijalnoj bolnici za rehabilitaciju “Bukovička banja” Aranđelovac od 1989. godine. U regionu, a i šire, ne postoji odeljenje ovakvog tipa. Osnovna namena Odeljenja je da se u njemu hospitalizuju deca i omladina, uzrasta do 18 godina, sa hroničnim oboljenjima – najčešće sa dijabetes melitusom. Produženo lečenje obuhvata nastavak i prilagođavanje započete medikamentozne terapije, uz odgovarajuću ishranu primerenu uzrastu i dužini oboljenja, doziranu fizičku aktivnost, kao i primenu procedura fizikalne i balneo terapije. Objekat Zatvoreno kupatilo u kojem posluje Specijalna bolnica “Bukovička banja” izgrađen je u periodu od 1936-1938. godine i kao objekat od velikog arhitekturnog značaja, pod zaštitom je Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac. Poslednjih godina je značajno rekonstruisan i obezbeđeni su kvalitetni uslovi za smeštaj pacijenata. Kapacitet Specijane bolnice je 130 ležajeva, konforne jednokrevetne i dvokrevetne, trokrevetne i četvorokrevetne sobe i aprtmani, restoran, otvorene terase, terapijski blok, bazen sa termomineralnom vodom, parking. Svaka soba poseduje kupatilo i TV sa kablovskim programom. Sve jednokrevetne, dvokrevetne sobe i apartmani su klimatizovani i pored ostalog poseduju i mini bar. Apartmani se sastoje iz dve prostorije, opremljeni su francuskim ležajem i imaju mogućnost za boravak 2 - 4 osobe.



108

Pregled broja zaposlenih u zdravstvenim ustanovama Z

drav

stve

na u

stan

ova

Kadrovska struktura

Doktori medicine

Far

mac

euti

Zdr

vstv

eni s

arad

nici

Medicinske

sestre-tehni čar

i

Stomatologija Administrativno-tehni čki radnici

Opš

ta m

edic

ina

Spe

cija

lista

Na

spec

ijaliz

aciji

VŠ

S

SS

S

Dok

tori

stom

atol

ogije

Spe

cija

listi

Na

spec

ijaliz

aciji

VŠ

S

SS

S

VS

S

VŠ

S

SS

S

NS

S

Dom zdravlja 18 24 3 1 6 66 4 9 - - 18 2 5 26 19

Opšta bolnica 1 55 7 1 1 19 143 - - - - - 7 1 21 40

Specijalna bolnica za rehabilita-

ciju Bukovička

banja

1 9 1 1 15 32 - - - - - 2 1 13 9

Ukupno 20 88 11 1 3 40 241 4 9 0 0 18 11 7 60 68



109

Pregled broja lekara

Ukupno lekara

Lekari u pojedinim službama

Diplomirani farmaceuti

Broj stanovnika na jednog lekara

Opš

te

i sp

ecija

l nm

edic

ine

Za

borb

u pr

otiv

TB

C

Za

zdra

vstv

enu

zašt

itu

žena

Za

zdra

vstv

enu

zašt

itu

pred

škol

ske

dece

Za

zdra

vstv

enu

zašt

itu

škol

ske

dece

i

omla

dine

Za

zašt

itu

i leč

enje

zu

ba

132 103 2 4 4 6 13 1 402

- Broj predškolske dece na jednog lekara – 672 - Broj školske dece na jednog lekara – 907 - Broj odraslih preko 18 godina na jednog lekara – 1723 - Broj žena na jednog ginekologa – 4917

Pregled zdravstvenih ustanova

Klini čki centar / Zdravstveni

centar

Domovi zdravlja

Zdravstvene stanice

Ambulante (mesto)

Kadrovska struktura

spec

ijalis

ti

leka

ri

na

spec

ijaliz

aciji

zdra

vstv

eni

radn

ici s

a vš

s

zdra

vstv

eni

radn

ici s

a ss

s

nem

edic

insk

o os

oblje

Zdr

avst

veni

cen

tar

“Ara

nđel

ovac

”

Dom

zdr

avlja

Ara

nđel

ovac

Darosava Darosava 1 2 1

Venčani Vencani 1 1 Jelovik 1 1

Bosuta Garaši

Gornja Trešnjevica Knjaz Miloš 1 1

Šamot 4 5 1 Ranilović 1 1 Stojnik 1 Orašac

Jelovik,Bosuta,Garaši Orašac i

Gornja Trešnjevica 1 1

Ranilović i Stojnik 1 1 Centralna zgrada DZ 23 8 3 6 52 50

Opsta bolnica 55 1 7 19 143 69

Specijalna bolnica za

rehabilitaciju Bukovička banja

9 1 1 15 32 25



110

Broj korisnika koji zdravstvenu zaštitu ostvaruju preko Doma zdravlja

Oblast zdravstvene zaštite Broj korisnika

Zdravstvena zaštita predškolske dece 2686

Zdravstvena zaštita školske dece 5441

Zdravstvena zaštita žena 19667

Zdravstvena zaštita odraslog stanovništva 39637

Stomatološka zdravstvena zaštita dece 5818

Stomatološka zdravstvena zaštita odraslog stanovništva 7936

Hitna medicinska pomoć 47764

Tehnička opremljenost zdravstvenih ustanova

Zdravstvena ustanova Zdravstvena oprema

Zdravstveni . centar Aranđelovac

Ultrazvucni aparati -4

UZ-dopler-1

Rendgen-1

Rendgen - C-luk - 1

Mamograf

Laparoskopski stub

Rendgen aparat star 4 godine – donacija Češke razvojne agencije, mamograf star 3 godine donacija EU, laparoskopski stub – donacija Turske razvojne agencije. Jedan ultrazvučni aparat je noviji donacija Nemačke ambasade, a ostali su dosta stariji i neophodno je zanavljanje. U bliskoj budućnosti planirana je nabavka CT aparata. Zdravstvena zaštita u opštini Evidentan je porast hroničnih nezaraznih bolesti i to kardiovaskularnih i malignih. Veliki je broj pacijenata koji se svakodnevno transportuju u KC Kragujevac na zračnu i hemioterapiju. Isto tako, ovi pacijenti zahtevaju i palijativnu negu kako na primarnom tako i na sekundarnom nivou, i u tom smislu od 2015.godine je u Opštoj bolnici Aranđelovac u saradnji sa Ministarstvom zdravlja opredeljeno 5 postelja za palijativnu negu. U narednom periodu planiran je završetak polikliničkog dela OB Aranđelovac, kao i nabavka skenera kako bi i ova dijagnostička procedura bila dostupnija pacijentima. Prioritetni problemi su nedostatak kadra i zastarelost opreme za rad.



111

Socijalna zaštita

Pregled ustanova/ ključnih aktera socijalne zaštite

Ustanova

Lokalna samouprava

Nacionalna služba za zapošljavanje

Crveni Krst

1. LOKALNA SAMOUPRAVA – Opština Aranđelovac u zadnjih par godina posvećuje posebnu pažnju sprovođenju socijalne zaštite svojih građana.

- U 2012. godine iz budžeta opštine Aranđelovac za socijalnu zaštitu izdvojeno je ukupno 10.149 144,00 din.

- U 2013. godini iz budžeta je za socijalnu zaštitu izdvojeno ukupno 11.537.000,00 din. - Za 2014. Godinu Centru je odobreno 14.907.000,00 din. - Za 2015.godinu izdvojeno je 14.630.000,00 din.

Na osnovu Odluke o pravima u socijalnoj zaštiti i socijalnoj sigurnosti građana opštine Aranđelovac oni građani i lica koja se na području opštine Aranđelovac nađu u stanju socijalne potrebe mogu ostvariti sledeća prava:

1. Jednokratnu novčanu pomoć 2. Pravo na naknadu troškova sahrane 3. Pravo na naknadu troškova lečenja 4. Pravo na opremu korisnika prilikom smeštaja u ustanovu socijalne zaštite ili u drugu

porodicu 5. Pravo na usluge socijalnog rada

2. CENTAR ZA SOCIJALNI RAD ''SAVA ILIĆ'' U sprovođenju socijalne zaštite i socijalnog rada Centar za socijalni rad vrši sledeća javna ovlašćenja:

- Rešava u prvom stepenu o ostvartivanju prava utvrđenih ovim Zakonom, - Pruža usluge socijalnog rada u postupku rešavanja o tim pravima, - Vrši isplatu novčanih prava utvrđenih ovim zakonom (poslovi isplate korisnicima po

osnovu ostvarenih tzv. ''Osnovnih prava'' vraćeni su Ministarstvu za socijalna pitanja u nadležnost od momenta osnivanja Informacionog sistema, a Centar je zadržao nadležnost za poslove isplate korisnicima tzv. ''Proširenih prava'', napomena CSR)''.

Centar obavlja i sledeće stručne poslove u oblasti socijalne zaštite i socijalnog rada:

1. Otkriva i prati socijalne potrebe građana i probleme u oblasti socijalne zaštite 2. Predlaže i preduzima mere u rešavanju stanja socijalnih potreba građana i prati njihovo

izvršenje 3. Organizuje i sprovodi odgovarajuće oblike socijalne zaštite i socijalnog rada 4. Razvija i unapređuje preventivne aktivnosti koje doprinose sprečavanju i suzbijanju

socijalnih problema 5. Pruža dijagnostičke usluge, sprovodi odgovarajućui tretman, savetodavno-teraspijske

usluge i stručnu pomoć korisnicima 6. Podstiče, koordinira i organizuje profesionalni i dobrovoljni humanitarni rad u oblasti

socijalne zaštite 7. Vodi dokumentaciju i evidenciju o pruženim uslugama i preduzetim merama u okviru svoje

delatnosti



112

8. Vodi evidenciju o deci za usvojenje i potencijalnim usvojiocima na području za koje je osnovan

9. Vrši i druge poslove utvrđene zakonom i odlukom skupštine opštine U oblasti zaštite dece i mladih i rehabilitaciji učinilaca krivičnih dela delatnost Centra bliže određuju i:

- Krivični zakonik - Zakonik o krivičnom postupku - Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica - Zakon o izvršenju krivičnih sankcija - Zakon o prekršajima i - Zakon o prekršajnom postupku

Zadaci Centra određeni su i Zakonom o izbeglicam i Uredbom o zbrinjavanju izbeglica. Sa izbeglim, prognanim i raseljenim licima ovaj Centar angažovao se u pružanju stručne pomoći kod ostvarivanja pojedinih prava, kao i u slučajevima potrebe njihovog zbrinjavanja u ustanovu socijalne zaštite po predhodno pribavljenoj saglasnosti o plaćanju troškova smeštaja od Komesarijata za izbeglice. U ovom Centru građani mogu ostvariti sledeća prava:

1. Pravo na materijalno obezbeđenje 2. Dodatak za pomoć i negu drugog lica 3. Pomoć za osposobljavanje za rad 4. Smeštaj u ustanovu socijalne zaštite ili drugu porodicu 5. Usluge socijalnog rada (koje Centar pruža u vršenju poverenih poslova prilikom

odlučivanja o navedenim pravima građana) Ova prava propisana su Zakonom o socijalnoj zaštiti (''Sl.gl.RS'' 24/11) od 4. aprila 2011. godine i finansiraju se iz budžeta Republike Srbije (Ministrastvo za rad, socijalna i boračka pitanja). Počev od 2005. godine pravo na smeštaj u ustanovu socijalne zaštite tipa prihvatilišta i prihvatne stanice obezbeđuje se u skladu sa poslednjim izmenama i dopunama Zakona o socijalnoj zaštiti iz sredstava opštine osnivača Centra. Centar odlučuje o ovim pravima građana u prvom stepenu na osnovu javnih ovlašćenja, kao specijalizovana ustanova socijalne zaštite. Ovaj Centar, kao nadležan organ starateljstva, pruža zaštitu i pomaže građanima u ostvarivanju prava u vezi sa: brakom i odnosima u braku, odnosima u vanbračnoj zajednici, odnosima dece i roditelja, usvojenju, starateljstvu, hraniteljstvu, izdržavanju, imovinskim odnosima u braku i porodici, nasiljem u porodici i ličnim imenom. 3. NACIONALNA SLUŽBA ZA ZAPOŠLJAVANJE – Filijala Kragujevac Ispostava Aranđelovac u okviru prava i obaveza propisanih zakonom vodi brigu o nezaposlenima sa teritorije opštine Aranđelovac. Aranđelovačka ispostava NSZ, pod različitim nazivima, datira još od 1950 godine. U okviru ispostave radi i Klub za traženje posla, koji je pokrenut među prvima u Srbiji 2004. godine (ubrzo nakon prvog u Kragujevcu), a kao zajednički projekat NSZ i EAR. U ispostavi, koja organizaciono pripada kragujevačkoj filijali trenutno radi petoro zaposlenih. Aktivne mere i programi zapošljavanja koji su trenutno aktivni su:

- Klub za traženje posla - obuka iz poslovnog bontona i komunikacije - Programi za volontere, pripravnike i praktikante - Regionalni programi zapošljavanja - Subvencije za samozapošljavanje - Obuke za buduće preduzetnike - Zakonske olakšice za poslodavce koji prime radnike sa evidencije NSZ mlađe od 30 i

starije od 45 godina - Projekat "otpremninom do posla" za one koji su tehnološki viškovi i reše da pokrenu

sopstveni posao



113

4. CRVENI KRST ARANĐELOVAC - Crveni krst Aranđelovac je osnovan 1877. g. Pokret Crvenog krsta doprinosi rešavanju mnogih humanitarnih problema i radi na osnovu sedam principa, a to su: humanost, nepristrasnot, neutralnost, nezavisnot, dobrovoljnost, jedinstvo i univerzalnost.

Aktivnosti koje Crveni krst sprovodi mogu se podeliti u četiri kategorije:

- Zdravstveno preventivne aktivnosti - Pomoć u kući - Psihosocijalna podrška - Klubske aktivnosti

Korisnici usluga centara socijalne zaštite

God

ina

Maloletna lica Punoletna lica

Uku

pno

Ugr

ožen

i po

rodič

nom

si

tuac

ijom

Sa

pore

meć

ajim

a u

pona

šanj

u

Men

taln

o za

osta

li

Om

eten

i u fi

zič

kom

ra

zvoj

u

Sa

kom

bino

v.

Sm

etnj

ama

Ost

ali k

oris

nici

Uku

pno

Lica

sa

pore

mećaj

ima

u po

naša

nju

Fiz

ički

i ps

ihički

om

eten

a lic

a

Mat

erija

lno

neob

ezbeđ

ena

lica

Nez

brin

uta

lica

Ost

arel

a lic

a

Ost

ali k

oris

nici

2014 889 380 71 22 17 10 389 1808 21 219 1135 7 181 245

2013 862 376 56 24 27 14 365 1647 16 191 1179 5 188 68

2012 765 192 55 18 33 18 449 1463 29 209 1024 3 196 2

Pregled ukupnog broja korisnika osnovnih mera i oblika porodično-pravne i socijalne zaštite

Oblik Zaštite

Broj korisnika 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013.

Usvojenje 1 4 0 0 1 0 0 0 4 0 Starateljstvo

(ukupno) 35 37 38 45 33 29 89 145 107 96 107 92

Smeštaj u ustanovu 104 103 113 109 106 106 101 99 83 94 112 97 Smeštaj u drugu

porodicu 26 14 14 15 29 39 37 26 41 43 47 45

Dodatak za pomoć i negu 136 187 166 173 183 188 211 168 284 255 252 288

Materijalno obezbeđenje 308 306 319 252 243 238 256 370 590 847 1097 1179

Ishrana u klubu 95 120 89 80 95 120 132 145 163 160 253 Pomoć u naturi 937 538 45 19 5 3 34 74 82 75 82

Jednokratna novčana pomoć 260 728 492 282 390 410 427 590 610 645 849 1111

Pomoć u kući - - - 46 35 34 72 43 42 Dnevni boravak - - - 0 12 14

Pomoć za osposobljavanje za rad (rehabilitaciju)

2 - 2 3 1 1 1 2 4 2

Zaštićeno stanovanje

Usluge socijalnog rada 2330 2244 2454 2138 2160 2194 2283 2442 2017” 2478 2228 2509

Centar za socijalni rad obavlja poverene poslove socijalne i porodično pravne poslove od strane resornog Ministarstva. Centar je do 2015. dobijao generalnu saglasnost Komisije iz člana 8. Uredbe o postupku za pribavljanje saglasnosti za novo zapošljavanje i dodatno radno



114

angažovanje kod korisnika javnih sredstava („Sl. Glasnik RS” 113/13...118/14). Na osnovu Uredbe broj 22/15 CSR je imao obavezu da do 31.03.2015. godine podnese komisiji plan usklađivanja broja zaposlenih zbog povećanog obima posla lica angažovanih po osnovu Ugovora o delu, tako da ukupan broj ne budu veći od 10% od ukupnog broja zaposlenih lica na neodeđeno vreme, počev od 1.07.2015. godine. Što se tiče radno angažovanih lica po Ugovoru o delu, CSR Aranđelovac je poverena od strane osnivača opštine Aranđelovac, realizacija usluge ”Pomoći u kući” od 2008. godine, i usluge „Dnevni boravak za decu i omladinu sa smetnjama u razvoju” od 2012. godine . Usluga Zaštićeno stanovanje ne postoji u opštini Aranđelovac. Poštujući Uredbu 22/15 navedene usluge Centar za socijalni rad je u poziciji da obustavi i prekine sa realizacijom 01.07.2015. Imajući u vidu negativne posledice za Centar, lokalnu samoupravu, korisnike pomenutih usluga i zaposlene na realizaciji istih, opština bi trebalo da pomenute usluge poveri drugom nosiocu, jer je budžetom usluga planirana.



115

Obrazovanje Obrazovanje je jedna od najvažnijih oblasti privrednog i društvenog razvoja, tako da se u budžetu opštine Aranđelovac izdvajaju značajna sredstva za održavanje i unapređenje postojeće obrazovne infrastrukture i vaspitno-obrazovnih ustanova. Opremljenost obrazovnih ustanova se iz godine u godinu poboljšava, ali je jos uvek nedovoljna i uslovljena nedostatkom finansijskih sredstava.

Predškolsko obrazovanje

Programom Predškolskog obrazovanja obezbeđuju se uslovi za normalan fizički, emocionalni, intelektualni i moralni razvoj dece, pripremu za školu i uspesno uključivanje dece u život u svojoj društvenoj zajednici. Osnivač predškolske ustanove je lokalna samouprava. Predškolska ustanova „Duga“ u Aranđelovcu počela je sa radom 1967. godine. Tada je u njoj boravilo šezdesetoro dece raspoređene u dve vaspitne grupe o kojima je brinulo osmoro zaposlenih. Prve dve godine vrtić je radio kao radna jedinica Centra za socijalni rad Aranđelovac, a od 1969.godine postaje samostalna ustanova Dečiji vrtić „Mira Simić“. 2001. godine vrtić menja naziv u Predškolska ustanova „Duga“. Danas PU Duga pruža usluge u 13 objekata. Pet objekata su namenski građeni i adaptirani za potrebe celodnevnog i poludnevnog boravka sa sedištem u Aranđelovcu dok se jedan vrtić nalazi u Darosavi. Sedam objekata se nalaze u pojedinim naseljenim mestima gde je predškolsko obrazovanje i vaspitanje organizovano pri osnovnim školama i domovima kulture u Mesnim zajednicama. U zavisnosti od kapaciteta i potreba roditelja u pojedinim objektima organizovan je rad u dve smene. Rad sa decom organizovan je i u bolničkim grupama za decu koja su na lečenju u gradskoj bolnici i Specijalnoj bolnici „Bukovička banja”. Pregled ustanova za predškolsko obrazovanje

Naziv institucije Lokacija Broj vaspita ča

Broj dece korisnika do 5 časova 9 - 11 časova preko 11 časova

PU „Duga“ Aranđelovac 85 383 790 0

Problemi predškolskog obrazovanja Usled nedostatka prostora u odnosu na broj dece stvaraju se dugačke liste čekanja na upis i prijem dece u određene objekte. Svi kapaciteti u ustanovama su iskorišćeni, uključujući dve sale za fizičko vaspitanje i jedna ambulanta koje se koriste kao prostori za boravak dece. U seoskim područjima uglavnom se prostor deli sa osnovnim školama,a zbog povećanja broja grupa Predškolskog pripremnog programa, ustanove ne raspolažu dovoljnim brojem nastavnog osoblja. Stanje zgrada je u pojedinim objektima takvo da je neophodna urgentna sanacija vodovodnih i kanalizacionih instalacija, kao i rekonstrukcija pojedinih delova nekih objekata.



116

Prikaz broja grupa i broja dece u grupama (sa starosnom i polnom strukturom dece) u školskoj 2014/2015 godini :

Ukupno 1 - 3 3 - 4 4 - 5.5 5.5- 6.5 poludnevni

Broj grupa 7 5 13 7 17 Devoj čice 75 78 152 79 147 Dečaci 86 65 150 98 131 Ukupno 161 143 302 177 278

Objekat „Duga“ 1 - 3 3 - 4 4 - 5.5 5.5- 6.5 poludnevni

Broj grupa 3 1 4 1 2 Devojčice 25 10 51 19 21 Dečaci 34 16 52 16 23 Ukupno 59 26 103 35 44 Objekat „Zvon čić“ 1 - 3 3 - 4 4 - 5.5 5.5- 6.5 poludnevni

Broj grupa 1 1 2 1 2 Devojčice 10 11 30 11 22 Dečaci 7 13 28 12 22 Ukupno 17 24 58 23 44 Objekat „Sunce“ 1 - 3 3 - 4 4 - 5.5 5.5- 6.5 poludnevni

Broj grupa 2 1 4 1 2 Devojčice 23 10 51 19 21 Dečaci 16 16 52 16 23 Ukupno 39 26 103 35 44 Objekat „Bubamara“ 1 - 3 3 - 4 4 - 5.5 5.5- 6.5 poludnevni

Broj grupa 1 1 2 1 2 Devojčice 9 10 25 11 16 Dečaci 6 14 34 9 16 Ukupno 15 24 59 20 32 Objekat „Osmeh“ 1 - 3 3 - 4 3- 5 5-6.5 poludnevni

Broj grupa 0 0 1 1 1 Devojčice 0 0 19 16 14 Dečaci 0 0 14 18 8 Ukupno o 0 33 34 22 Objekat „Darosava“ 1 - 3 3 - 4 4 - 5 3-6.5 poludnevni

Broj grupa 0 0 0 1 1 Devojčice 0 0 0 13 9 Dečaci 0 0 0 10 14 Ukupno 0 0 0 23 23



117

Mesto PPP 4 sata Broj dece

Poseban program „Hajde da se

igramo“ Broj dece

Broj grupa Ukupan broj dece

Banja 16 7 2 23 Bukovik 12 14 2 26 Venčani 9 10 2 19 Stojnik 8 10 2 18 Orašac 13 8 2 21 Ranilović 14 4 2 18 Tulež 12 4 2 16 Ukupno 84 57 14 141

Broj radnika se utvrđuje saglasno odredbama Pravilnika o merilima za utvrđivanje ekonomske cene programa vaspitanja i obrazovanja u predškolskim ustanovama, prema obimu poslova, broju dece i vaspitnih grupa utvrđenih Godišnjim planom rada Ustanove, za svaku radnu godinu, a vrsta i stepen stručne spreme na osnovu zakonskih propisa po kojima je utvrđen stepen i vrsta stručne spreme za direktora, stručne sardnike, vaspitače, medicinske sestre – vaspitače i druge radnike u Ustanovi. U toku godine vaspitno-obrazovni rad sa decom od 3 godine do polaska u školu obavljaju vaspitači, a sa decom od 1 do 3 godine medicinske sestre-vaspitači i vaspitači. Vaspitno-obrazovni rad sa decom sa smetnjama u razvoju u razvojnoj grupi obavlja defektolog-vaspitač i radno-okupacioni terapeut. Vaspitno-obrazovni rad sa decom na bolničkom lečenju realizuju vaspitači. Trenutno PU „Duga“ pohađa 1,173 dece, koji su raspoređeni u 60 grupa. Po podacima rukovodstva PU„Duga“ i podacima sa sajta ustanove u Aranđelovačkim vrtićima je zaposleno 85 vaspitača i 12 medicinskih sestara. Kako PU „Duga“ ne uspeva da zadovolji potrebe predškolskog obrazovanja, posebno u gradskom području, iz godine u godinu se donosi odluka o upisivanju većeg broja dece za 20% u odnosu na broj dece u grupama.

Osnovno obrazovanje

Obrazovanje je jedna od najvažnijih oblasti privrednog i društvenog razvoja, tako da se u budžetu opštine Aranđelovac izdvajaju značajna sredstva za održavanje i unapređenje postojeće obrazovne infrastrukture i vaspitno-obrazovnih ustanova. Osnovno obrazovanje i vaspitanje u opštini Aranđelovac, stiče se u 12 osnovnih škola među kojima je i je i muzička škola. Osnovne škole na teritoriji opštine Aranđelovac pohađa 3.577 učenika. Obrazovno - vaspitni rad se ostvaruje na srpskom jeziku. Deca sa smetnjama u razvoju, osnovno obrazovanje stiču u OŠ“ Miloš Obrenović“, koja ima specijalna odeljenja, koja trenutno pohađa 16 učenika.Implementacijom inkluzivnog obrazovanja u redovan sistem školovanja, specijalne škole postepeno ostaju bez učenika i pored toga što imaju najkompetentniji nastavni kadar za rad sa inkluzivnom decom. Funkcionalno obrazovanje odraslih odvija se u OŠ“ Ilija Garašanin“ koje trenutno pohađa 33 polaznika. U oblasti muzičkog obrazovanja, osnovno obrazovanje se stiče u OMS“ Petar Ilić“, koju trenutno pohađa 145 učenika.

STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA OPŠTINE ARAN ĐELOVAC

2016 - 2020

118

Pregled osnovnih škola:

Naziv škole Lokacija Broj nastavnika

Broj učenika

Broj u čenika po razredima I II III IV V VI VII VIII

OŠ Milan Ilić Čiča

Knjaza Miloša 88 Aranđelovac 63 1071 151 118 120 140 151 125 140 126

OŠ Svetolik Ranković

Milovana Ristića

1,Aranđelovac 48 595 69 60 86 84 79 78 79 60

Matična škola 46 584 65 58 84 81 79 78 79 60 Misača 2 11 4 2 2 3

OŠ Ilija Garašanin

Josifa Pančića 7, Aranđelovac 49 401 68 62 49 52 63 47 27 33

Matična škola 45 366 63 54 37 42 63 47 27 33 Garaši 1 8 2 2 1 3 Jelovik 2 18 1 3 8 6 Bosuta 1 9 2 3 3 1

OŠ Sveti Sava Han Pijeska

bb, Aranđelovac

57 432 46 49 51 62 76 42 52 54

Matična škola 43 316 32 37 36 43 58 32 38 40 Bukovik 14 116 14 12 15 19 18 10 14 14

OŠ Miloš Obrenović

Svetogorska 7, Aranđelovac 31 358 51 37 52 44 47 43 38 46

Matična skola 29 349 47 34 51 43 47 43 38 46 Vukosavci 1 2 1 1

Gornja Trešnjevica 1 7 3 2 1 1 OŠ Slavko

Popović Darosava 28 189 19 30 18 23 20 31 28 20

OŠ Ljubomir Nenadović Ranilović 19 143 15 14 18 24 18 22 16 16

OŠ Vuk Karadžić Stojnik 20 90 11 6 11 13 15 16 8 10

OŠ Velja Gerasimović Venčani 29 151 19 20 19 19 24 13 23 14

Matična škola 18 126 14 9 14 15 24 13 23 14 Tuleži 2 25 5 11 5 4

OŠ Prvi srpski ustanak Orašac 24 154

Matična škola 22 124 12 10 13 14 21 16 19 19 Kopljari 2 30 6 6 9 9

OŠ Dušan Radonjić

Banja 24 187 12 15 20 27 24 29 28 32

Matična škola 21 164 9 12 13 17 24 29 28 32 Marinovac 7 0 1 2 4 Brezovac 16 3 2 5 6

Problemi osnovnog obrazovanja Opremljenost škola je osrednja, naročito sa savremenim nastavnim, informatičkim sredstvima i ostalim uslovima za kabinetsku nastavu. Nedostatak fiskulturnih sala u većini gradskih i skoro svim seoskim školama, jedan je od većih problema, koji su nedopustivi za ovo vreme. U pojedinim školama je potrebno izgraditi fiskulturne sale, kao i urediti i obnoviti sportske terene koji se koriste za nastavu fizičkog obrazovanja. U pojedinim školama je nepohodna sanacija mokrih čvorova, podova, a veliki problem predstavljaju i krovovi koji su na pojedinim školama ravni, pa usled velikih kiša i snega dolazi do prokišnjavanja i stvaranja problema na instalacijama. Veliki problem predstavlja i stolarija koja je u većini škola u jako lošem stanju, pa je samim tim i energetska efikasnost na niskom nivou. Leti su učionice pretople, zimi jako hladne, a računi za grejanje su veliki. Kako se iz godine u godinu smanjuje broj dece, posebno u izdvojenim odeljenjima u ruralnim sredinama, to nije dovelo do smanjenja nastavnog osoblja ali je dosta uticalo na smanjenje broja nastavnika sa punim radnim vremenom. Trenutno je prisutan nedostatak pojedinih kadrova, pre


2016 - 2020

119

svega nastavnika matematike, fizike i hemije. Iz navedenih razloga kao i zbog bolje i kvalitetnije organizacije posla, neophodno je uraditi novu mrežu osnovnih škola. Prostorni kapaciteti OMS „Petar Ilić“ su preopterećeni, jer se škola nalazi u zgradi Centra za kulturu. Iako postoji potreba za otvaranjem srednje muzičke škole zbog loših uslova i nedovoljnog prostora je nemoguce realizovati, tako da se planira prebacivanje škole u drugu zgradu gde bi se dobio dovoljan prostor za normalno odvijanje nastave Zbog nedostatka prostora časovi se održavaju i subotom. Škola ima svoj instrumentarijum koji koristi za izvođenje nastave, ali je prilično star.

Srednje obrazovanje

Srednje obrazovanje u opštini Aranđelovac, učenici stiču u 3 srednje škole, i to Gimnaziji, Ekonomskoj školi i Tehničkoj školi. Srednje obrazovanje traje tri ili četiri godine u skladu sa Zakonom i školskim programom. Ukupan broj učenika u sve tri škole je 1.763. Srednje škole nemaju isturena odeljenja van sedišta škole. Na osnovu iskazanih želja učenika prilikom upisa u srednje škole u poslednjih par godina, učenici su najveće interesovanje iskazali za obrazovne profile u području rada: poslovni i finansijski administrator, iako je po statistici Nacionalne službe za zapošljavanje najveći broj nezaposlenih lica baš sa IV stepenom stručne spreme- ekonomski tehničar.

Naziv škole Lokacija Broj nastavnika

Broj učenika

Broj u čenika po smerovima/razredima smer I II III IV

Ekonomsko-ugostiteljska

škola „Slobodan

Minić“

Aranđelovac 56 599 Ekonomski tehničar 26 24 25 29

Poslovni administrator 28 30 30 23 Finansijski administrator 30 30 28 23

Turistički tehničar 29 25 30 28 Kulinarski tehničar 31 28 26 23

Konobar 26 10 17

Tehnička škola „Mileta Nikolić“ Josifa Pančića 68 659

Tehničar za kompjutersko

upravljanje 27 18 23 21

Mašinski tehničar motornih vozila 0 26 26 28 Operator mašinske obrade 15 14 16 -

Tehničar zaštite životne sredine 26 18 27 32 Tehničar za industrijsku farmaceutsku tehnologiju 31 0 0 0

Tehničar za kozmetičku tehnologiju - 14 17 18 Elektrotehničar energetike 30 0 28 26 Elektrotehničar računara 30 25 24 27

Elektrotehničar za elektroniku na vozilima 31 24 - - Elektromehaničar za mašine i opremu - - 9 -

Elektromonter mreža i postrojenja - - 8 - Gimnazija

„Miloš Savković“

Josipa Grušovnika 1, Aranđelovac

39 479 Društveno jezički 60 59 62 58

Prirodno matematički 60 62 56 62

Problemi srednjeg obrazovanja U srednjim školama je stanje slično kao i u osnovnim. Nužno je obezbediti i opremiti fiskulturnu salu koju koriste Tehnička i Ekonomska škola. Veliki nedostatak je u tome što se ne vodi računa o potrebama privrede vec ponajviše o profesorskim kadrovima i tehnološkoj osposobljenosti.


2016 - 2020

120

Opremljenost srednjih škola je osrednja. Stručno su zastupljeni svi predmeti i nije prisutan nedostatak kadrova. U poslednje dve godine su prilikom upisa u srednje škole, ukinuta dva odeljenja srednjim školama i dosta nastavnog kadra je izgubilo puno radno vreme.

Specijalne škole i škole za odrasle

Za decu sa smetnjama u razvoju, postoji mogucnost sticanja obrazovanja u OŠ“ Miloš Obrenović“, koja ima specijalna odeljenja, sa adekvatno kvalifikovanim kadrom. Implementacijom inkluzivnog obrazovanja u redovan sistem školovanja, specijalne škole postepeno ostaju bez učenika i pored toga što imaju najkompetentniji nastavni kadar za rad sa inkluzivnom decom. Specijalna odeljenja trenutno pohađa 16 učenika. Lica sa navršenih 15 godina koja nemaju osnovno obrazovanje mogu da ga steknu po posebnom programu obrazovanja odraslih koji se realizuje u OŠ“ Ilija Garašanin“ i koji pohađa 33 polaznika..

Naziv škole Lokacija Broj nastavnika Broj polaznika Oblast delovanja

ОŠ ''Miloš Obrenović'' Svetogorska 7, Aranđelovac 4 16 Specijalna odeljenja

(4)

OŠ “ Ilija Garašanin“ Aranđelovac - Bukovik

10 33 Osnovno obrazovanje odraslih

Neformalno obrazovanje

Neformalno obrazovanje podrazumeva sticanje znanja i veština koje su izvan programa formalnog sistema obrazovanja. Osnovni problem u sistemu neformalnog obrazovanja su njegovo priznavanje i vrednovanje kao i formalni sistem od strane nadležnog Ministarstva.

Naziv Lokacija Broj predava ča Oblast delovanja

Centar za kulturu i obrazovanje opštine

Aranđelovac Josipa Grušovnika 1 2 Program stranih jezika – Nemački i

Engleski

Ekonomsko – ugostiteljska škola Slobodan Minić Josifa Pančića br.3

Druga šansa- obuka za pomoćnika kuvara Prekvalifikacija Dokvalifikacija

Specijalizacija kuvara, konobara

OŠ Ilija Garašanin Josifa Pančića br.7 10 Formalno obrazovanje odraslih

Gimnazija Miloš Savković Josipa Grušovnika br. 1 Vanredno školovanje

Tehnička škola Mileta Nikolić Josifa Pančića br.3

Projekat Druga šansa Prekvalifikacija Dokvalifikacija

Vanreeni učenici Program obuke za rad na računaru

Centar za talente Obavlja se u svim osnovnim školama 16

Matematika Istorija

Engleski jezik Srpski jezik

Biologija Hemija Fizika

Geografija


2016 - 2020

121

Više i visoko obrazovanje

Visoka tehnološka škola strukovnih studija u Aranđelovcu osnovana je 1960. godine kao Visoka tehnološka škola za nemetale. U toku 2012. godine Visoka tehnološka škola strukovnih studija dobila je po drugi put (prvi put 2007.godine) akreditaciju od strane Komisije za akreditaciju i proveru kvaliteta, kako za ustanovu tako i za kompletne studijske programe. Visoki kriterijumi akreditacije su zadovoljeni i još jednom je dokazan kvalitet i doslednost u svim procesima i standardima. Na Visokoj tehnološkoj školi realizuju se sledeći akreditovani studijski programi osnovnih i specijalističkih strukovnih studija: Osnovne studije:

- Tehnološko inženjerstvo, moduli: Tehnologija nemetala; Tehnologija vode; Farmaceutska tehnologija

- Zaštita životne sredine, - Informacione tehnologije, - Menadžment u turizmu i ugostiteljstvu - Dizajn, moduli: Dizajn industrijske i unikatne keramike; Dizajn i obrada kamena; - Specijalističke strukovne studije: - Zaštita životne sredine, moduli; Održivi razvoj i životna sredina; Upravljanje otpadom; - Tehnologija vode, moduli: Tehnologija vode za piće, Prerada otpadnih voda; - Tehnologija nemetala, moduli: Konstrukciona keramika; Novi keramički materijali.

Škola trenutno zapošljava 12 doktora nauka - profesora strukovnih studija, više angažovanih doktora nauka, zatim nekolicinu magistara i predavača kao i mladih saradnika. Izvor: http://www.vtsar.edu.rs.


2016 - 2020

122

Sektorske SWOT analize

SWOT analiza (interna i eksterna samoprocena lokalna zajednice) je metodološki alat korišćen u cilju određivanja konkurentske pozicije lokalne zajednice. Predstavlja osnovni input za definisanje strateških ciljeva, pre svega, deo analize koji se odnosi na slabosti. Naime, evidentirane slabosti služe kao osnova za kvalitetno planiranje razvoja, tako što će definisani strateški ciljevi ukazivati na potrebu i način eliminisanja tih slabosti. Praktičnost i veoma široku primenljivost ove analize obezbeđuje joj njena jednostavnost predstavljena matricom 2 x 2 u kojoj se nalaze i četiri sastavna elementa SWOT analize: snage, slabosti, šanse i pretnje. Snage i slabosti su interni elementi na koje jedna lokalna zajednica može da utiče, dok šanse i pretnje predstavljaju eksterne elemente, odnosno faktore iz spoljašnosti na koje ne može da utiče. Snage su faktori koji daju jednom području prednost. Slabosti su, sa druge strane, faktori koji predstavljaju prepreke razvoju lokalne zajednice. Šanse su eksterne prilike koje treba iskoristiti, dok pretnje označavaju negativan eksterni faktor koji treba neutralisati.

SNAGE

SLABOSTI

ŠANSE

PRETNJE

SWOT matrica U opštini Aranđelovac identifikovano je šest (6) ključnih oblasti društveno-ekonomskog razvoja za koje su izrađene SWOT analize i koje predstavljaju subjektivizaciju Socio-ekonomske analize opštine Aranđelovac:

- Poljoprivreda i ruralni razvoj - Razvoj ekonomije i preduzetništva - Razvoj turizma i sporta - Unapređenje sistema obrazovanja i kulture - Unapređenje sistema zdravstvene i socijalne zaštite - Unapređenje infrastrukture i zaštita životne sredine

Svaka od ovih oblasti bila je predmet posebne analize Radnih timova i za svaku od njih su precizno utvrđene snage, slabosti, šanse i pretnje, u cilju subjektivizacije svih podataka, prethodno navedenih u Socio-ekonomskoj analizi opštine Aranđelovac.


2016 - 2020

123

Stategija održivog razvoja Opštine Aran đelovac 2016 – 2021SWOT

1. Poljoprivreda i ruralni razvoj

Snage Slabosti

o Voćarstvo o Nove zadruge poljoprivrednih proizvođača

(udruživanje) o Zemljište dobrog kvaliteta o Stočarstvo (ovčarstvo) o Povoljni uslovi za razvoj ruralnog turizma o Pčelarstvo - 5000 registrovanih košnica o Povrtarstvo o Povoljni uslovi za razvoj vinogradarstva o Povoljan geografski položaj o Infrastruktura u seoskim sredinama

o Nepovoljna starosna struktura stanovništa o Nedostatak radne snage o Nezainteresovanost mladih ljudi za bavljenje

poljoprivredom o Nedovoljno prerađivačkih i skladišnih kapaciteta o Nedovoljna iskorišćenost zemljišta o Nedovoljna informisanost poljoprivrednika o Zastarela mehanizacija o Nizak nivo stručne obrazovanosti seoskog

stanovništva o Komasacija zemljišta

Šanse Pretnje

o CEFTA o Udruživanje poljoprivrednika kao šansa za

unapređenje proizvodnje o Tražnja za visokokvalitetnim proizvodima o Podrška nacionalnih i EU fondova za razvoj

ruralnog turizma o Podrška Ministarstva poljoprivrede u

diversifikaciji ekonomskih aktivnosti na selu o IPARD program o Nacionalne mere za podršku poljoprivredi i

ruralnom razvoju o Rusko tržište

o Nestabilnost tržišta o Liberalizacija tržišta sa EU o Loša kupovna moć stanovništva o Loša ekonomska situacija u zemlji o Prekomerni uvoz poljoprivrednih proizvoda iz

EU


2016 - 2020

124

2. Razvoj ekonomije i preduzetništva

Snage Slabosti

o Postojanje prirodnih resursa (ruda, kamen, mineralna i geotermalna voda)

o Razvijeni proizvodni kapaciteti (proizvodnja kamena, kondidorska industrija, grafička delatnost, tekstilna industrija)

o Postojanje prostorno planske dokumentacije o Dobra geografska pozicioniranost o Dobro rešeno vodosnabdevanje za potrebe

MSPP sektora o Raspoloživo građevinsko zemljište o Definisana industrijska zona o Nasleđena adekvatna komunalna infrastruktrua

opštine o Postojanje Turističkog klastera ’’Srce Šumadije’’ o Postojanje podsticajnih mera LS za investitore o Prenošenje znanja starijih radnika sa

dugogodišnjim iskustvom na učenike i mladu radnu snagu

o Loši efekti procesa privatizacije o Nerešeni imovinsko pravni odnosi na

raspoloživom građevinskom zemljištu o Neusklađen obrazovni sistem sa potrebama

privrede (nova znanja, nove tehnologije, inovativni procesi)

o Nedovoljan kapcitet elektro mreže za industrijsku proizvodnju

o Nizak nivo investicija u opštini o Neadekvatna putna infrastruktura o Nepostojanje obilaznice oko grada o Neadekvatna infrastrukturna opremljenost

raspoloživog građevinskog zemljišta o Nedovoljna iskorišćenost prirodnog resursa –

gline o Nepovoljna demografska kretanja (odliv mlađe i

obrazovane populacije u veće gradove i inostranstvo)

o Nedovoljno razvijena preduzetnička svest građana

o Nefunkcionisanje postojećeg udruženja preduzetnika

o Nedovoljni podsticaji i sistem podrške lokalne samouprave za “male” preduzetnike

o Neadekvatan nivo pripremljenosti za privlačenje sredstava iz EU fondova

o Nedovoljna saradnja obrazovnih institucija i privrede

o Nepovoljna starosna stuktura radnika o Neuređeni vodotokovi, neizgrađeni mostovi i

prilazne saobraćajnice o Nerazvijena međuopštinska – regionalna

saradnja u eksploataciji prirodnih resursa

Šanse Pretnje

o Korišćenje pogodnosti CEFTA sporazuma o Korišćenje pogodnosti Sporazuma o slobodnoj

trgovini sa Ruskom Federacijom o Postojanje nacionalnih programa podrške

razvoju MSPP sektora o Postojanje internacionalnih programa podrške

razvoju MSPP sektora o Dostupnost EU fondova o Postojanje regionalnih i nacionalnih institucija za

podršku MSPP sektora o Dolazak domaćih i inostranih investitora

o Globalna recesija o Nestabilna ekonomska i politička situacija u

zemlji i regionu o Nepovoljna kretanja u oblasti kreditne politike o Centralizacija u kreiranju poslovnog ambijenta

(definisanje zakona, propisa, regulativa) o Nelojalna konkurencija o Nedovoljne nadležnosti lokalne samouprave o Slaba kupovna moć


2016 - 2020

125

3. Razvoj turizma i sporta

Snage Slabosti

o Bogato kulturno istorijsko nasleđe o Bukovička banja o Postojanje velikog broja turističkih lokaliteta o Postojanje institucionalnih kapaciteta za razvoj

turizma o Prirodna bogatstva za razvoj turizma o Postoje značajni turistički smeštajni kapaciteti

visoke kategorije o Potencijal za razvoj vrhunskog sporta o Tradicija vrhunskog sporta o Povoljan geografski položaj o Postojanje turističkih zabavnih i atraktivnih

sadržaja o Postojanje obrazovnog smera iz oblasti turizma

u Visokoj tehnološkoj školi

o Nedovoljna iskorišćenost postojećih lokaliteta (oko 20%)

o Nedostatak sportske infrastrukture o Nedostatak smeštajnih kapaciteta pristupačnijih

cenovnih kategorija o Nedovoljna prepoznatljivost Bukovičke banje o Nizak nivo rekreativnog sporta o Nedovoljno razvijen školski sport o Nedovoljno razvijen ruralni turizam o Nedovoljno inicijative za pokretanje novih

sportskih klubova o Nedovoljno međusektorske saradnje o Loša komunalna infrastruktura za bavljenje

seoskim turizmom o Nedovoljna obrazovanost i informisanost

pružaoca usluga u seoskom turizmu o Nedovoljno finansijskih sredstava za

finansiranje individualnih sportista o Nedovoljno razvijen manifestacioni turizam o Nedovoljan iskorišćenost potencijala za razvoj

vinskog turizma o Nedovoljno zaposlenih kadrova u turizmu

Šanse Pretnje

o Međuopštinska saradnja o Konkursi i javni pozivi nadležnih ministarstava o Razvoj novih vidova turizma (lovni, konjički)

o Loš status u odnosu na druga banjska mesta o Nepovoljna ekonomska situacija o Jaka konkurencija susednih opština


2016 - 2020

126

4. Unapređenje sistema obrazovanja i kulture

Snage Slabosti o Visokostručno obrazovani kadrovi, kreativnost i

timski rad o Postojanje prostornog potencijala - otvorena

scena o Veliki broj ustanova i programa iz oblasti kulture i

obrazovanja o Tradicija u oblasti kulture - kontinuirani pozorišni,

filmski, literalni program o Rok scena konkurentna na regionalnom nivou o Motivisanje dece i mladih za učešće u

programima kulture o Saradnja institucija i međusektorska saradnja o Donacije privatnog sektora o Raspolaganje kulturnim dobrom od velikog

značaja - arheološki lokalitet o Dobra saradnja sa medijima o Unapređena dostupnost programa kulture u

seoskim sredinama - Razvijena mreža domova kulture

o Razvijeni programi inkluzije o Umreženost osnovnih škola o DILS, Profesionalna orijentacija na prelasku u

srednju školu, program Škola bez nasilja o Postojanje mehanizama za realizovanje stručnog

usavršavanja zaposlenih o Srednje škole - atraktivni smerovi, dobro

opremljeni kabineti o Muzička škola, kapaciteti i renome o Dobra saradnja sa Školskom upravom o Istaknuti uspesi đaka na takmičenjima o Postojeći prostor za potrebe manjih udruženja i

klubova o Volonterizam

o Neadekvatni prostorni i tehnički kapaciteti za ustanove i programe kulture i obrazovanja

o Nedovoljna zainteresovanost nadležnih institucija za problematiku iz oblasti kulture i neformalnog obrazovanja

o Manjak stručno obrazovanih kadrova u oblasti kulture i obrazovanja

o Nepostojanje službe opštih poslova - problem svih ustanova kulture

o Neodrživost usluga izvan projekata i donacija o Nedovoljna dostupnost programa kulture u

seoskim sredinama o Neiskorišćenost potencijala za festivale i velike

koncerte o Nedovoljno razvijen koncept negovanja publike o Nepostojanje klubova mladih i kulturnih klubova o Nedovoljni kapaciteti i promocija inkluzivnog

obrazovanja o Nedostatak finansijskih sredstava za stručno

usavršavanje zaposlenih o Visok stepen izostajanja sa nastave učenika

romske nacionalnosti o Nepostojanje evidencija za praćenja stepena

upisa u školu o Loše organizovan prevoz za učenike putnike o Nedovoljna obučenost nastavnika za rad sa

učenicima po IOP-u o Nedovoljna saradnja sa NSZ - neusklađenost

smerova sa potrebama tržišta rada

Šanse Pretnje

o Privatni sektor, preduzetnici na teritoriji opštine Aranđelovac

o IPA fondovi i EU programi o Doprinos kulture razvoju turizma o Unapređenje saradnje sektora kulture i

obrazovanja o Mogućnosti povezivanja programa kulture i

ekonomije o Trend saradnje zemalja regiona u oblasti kulture o Mogućnosti proširivanja programa za rad

predškolske ustanove o Realizovanje programa obuhvata dece iz

društveno osetljivih grupa s akcentom na romsku decu

o Nova kategorizacija u MUP-u za angažovanje školskih policajaca

o Postojanje prostora koje je moguće adaptirati za realizaciju programa kulture i neformalnog obrazovanja

o Odobrenje od Ministarstva za otvaranje srednje muzičke škole

o Nepoštovanje pravnih regulativa o zaštiti pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara

o Zakon o javnim nabavkama - usporava realizaciju projekata

o Zakonsko ograničenje broja zaposlenih u javnom sektoru

o Nedovoljna komunikacija sa Ministarstvom kulture

o Smanjenje budžetskih sredstava od strane opštine – za sve ustanove kulture

o Nedovoljna saradnja sa sektorom privrede o Ne postoji zakonski okvir za olakšice na lokalnom

nivou za ulaganje u projekte o Nedovoljna saradnja kulturnog sektora sa

sektorom za turizam o Marginalizacija kulture usled ekonomske situacije o Nejasna zakonska regulativa u oblasti

obrazovanja o Obimna administracija u obrazovnom sistemu


2016 - 2020

127

5. Unapređenje sistema zdravstvene i socijalne zaštite

Snage Slabosti

o Razvijena intersektorska i međusektorska saradnja

o Razvijenost postojećih institucija, servisa i programa za pružanje usluga socijalne i zdravstvene zaštite

o Razvijena mreža saradnika i volontera o Iskustvo i saradnja nevladinog sektora o Iskustvo u radu sa međunarodnim fondovima o Saradnja i donacije privatnog sektora o Dobra saradnja sa medijima o Široka pokrivenost svih ključnih korisnika i

kategorija stanovništva o Postojanje institucionalnog okvira za zdravlje,

bezbednost i inkluziju građana na nivou opštinske uprave

o Razvijen socijalni dijalog i socijalna pitanja pri opštinskom veću

o Razvijen program preventivne zdravstvene zaštite

o Postojanje pravilnika i protokola za rešavanje pitanja socijalne i zdravstvene zaštite

o Razvijenost usluga Centra za socijalni rad o Pokrivenost seoske sredine zdravstvenim

uslugama o Odlaganje i prerada medicinskog otpada

o Neadekvatna infrastruktura, prostorni i tehnički kapaciteti pružalaca usluga

o Nedovoljno stručnih kadrova usled zakonskih ograničenja i nemotivisanost kadrova

o Veliki broj lica izvan sistema zdravstvenog osiguranja

o Nedovoljna umreženost svih relevantnih aktera o Nedovoljna materijalna sredstva o Nerazvijenost palijativnih usluga o Nedovoljno razvijena prevencija o Nepoverenje prema nevladinom sektoru o Nepostojanje programa asistenata i medijatora

za osetljive kategorije stanovništva o Nedovoljna prostorna pokrivenost uslugama o Nepostojanje kontinuiteta lokalnih donacija o Nedovoljno razvijene vaninstitucionalne usluge

za stare o Neprilagođeni objekati potrebama inkluzije o Nedovoljna senzibilnost lokalne zajednice na

zdravstvene i socijalne probleme o Nepostojanje jedinstvene baze podataka o

korisnicima o Nerešeni imovinsko pravni odnosi

Šanse Pretnje

o Nacionalni fondovi i programi za inkluziju, uvođenje asistenata u nastavi, personalnih asistenata, Romskih medijatora

o Mogućnost partnerstva sa nevladinim sektorom za nacionalne fondove – resorna ministarstva i druge fondove

o Spremnost stručnih pojedinaca iz javnog i nevladinog sektora da se dodatno angažuju

o Prihvatanje Policijske uprave da sarađuje sa NVO i saradnja po Protokolu o zaštiti od nasilja

o Preuzimanje osnivačkih prava primarne zdravstvene zaštine, prelaz na lokalnu samoupravu

o Uređen sistem socijalne zaštite - zakonski okvir o Finansiranje osnovnih prava od strane

Republike; lokalna samouprava finansira usluge

o Demografija - starenje stanovništva o Privatizacija i zatvaranje preduzeća, umanjena

mogućnost za dobrovoljne i dobrotvorne akcije o Veliki broj obolelih od malignih bolesti o Veliki zahtevi kroz programe reforme -

umanjenje kvaliteta rada i usluga o Zakonska ograničenja za obnavljanje kadrova o Smanjenje broja zaposlenih u javnom sektoru o Porast maloletničkog i vršnjačkog nasilja o Maloletnička delikvencija – tabu tema o Nerešeno pitanje pripadnosti resora i

finansiranja između ministarastava i lokalne samouprave


2016 - 2020

128

6. Unapređenje infrastrukture i zaštita životne sredine

Snage Slabosti

o Postojanje prirodnog bogatstva o Obezbeđeno stabilno snabdevanje pijaćom

vodom o Postojanje uslova za održivo upravljanje

otpadom o Postojanje lokalnog Fonda za zaštitu životne

sredine o Postojanje uređene planske dokumentacije

opštine o Povoljan geo-strateški položaj opštine o Bogatstvo mineralnim sirovinama o Postojanje zaštićenih prirodnih dobara o Izmešteni putni pravaci iz centra grada i

izgradnjeni novi putni pravaci u skladu sa generalnim planovima

o Postojanje obrazovane radne snage o Postojanje zelenih površina u centralnom

opštinskom području o Postojanje obrazovanih ustanova koje se bave

zaštitom životne sredine o Postojanje projektno tehničke dokumetacije i

građevinskih dozvola za korišćenje obnovljivih izvora energije – gasa

o Ponovno razvijen železnički saobraćaj

o Nedovoljo jasno definisane procedure upravljanja projektima na lokalnom nivou, nerazgraničene nadležnosti

o Nekontrolisano korišćenje prirodnih dobara (kamen, drvo, uništavanje prirodnih dobara)

o Neodrživo upravljanje otpadom (nepostojanje primarne selekcije, nepostojanje deponije čvrstog otpada)

o Zagađenost, nezaštićenost i neuređenost prirodnih vodotokova

o Tranzitni saobraćaj lociran u centru grada o Nedovoljna razvijenost i kvalitet distibutivne

mreže (vodovodne, kanalizacione) o Nedovoljno razvijena međusektorska saradnja o Nedovoljno razvijena ekološka svest i

informisanost građana o značaju očuvanja životne sredine

o Postojanje divljih deponija o Nekontrolisano korišćenje i nenamenska

upotreba pijaće, prečišćene vode o Dotrajala ulična infrastruktura-kolovozi i trotoari,

nekvalitetni zastori o Nizak stepen energetske efikasnosti javnih

objekata LS o Povećana upotreba fosilnih goriva u

domaćinstvu o Nedovoljna bezbednost na putnoj infrastukturi

(ulična mreža sa trotoarima koja bi omogućila bezbedan motorni i pešački saobraćaj)

o Nedovoljni energetski kapaciteti o Nedovoljni kapaciteti stacionarnog saobraćaja -

putničkog i teretnog o Nepostojanje tretmana otpadnih voda u seoskim

područjima

Šanse Pretnje

o Pristupni fondovi EU. o Regionalizacija. o Privatno javno partnerstvo. o Uključivanje u realizaciju regionalnih projekata o Formiranje nacionalnih fondova za finansiranje

projekata iz oblasti infrastrukture i zaštite čovekove sredine

o Nedostatak finansijskih sredstava. o Nepovoljna ekonomska i politička situacija u

zemlji o Svetska ekonomska kriza. o Nerešeni imovinsko pravni odnosi. o Nesuzbijanje korupcije. o Nedovoljna saradnja republičkih institucijama. o Nekontrolisano zagađivanje (vazduha, vode,

zemljišta). o Ekonomija ispred ekologije. o Pad životnog standarda građana. o Energetska neefikasnost. o Neekonomska cena komunalnih usluga. o Centralizacija državnih institucija i finansijskih

tokova o Uvoz ekološki “prljavih” tehnologija o Elementarne nepogode


2016 - 2020

129

Vizija opštine

Vizija je mentalna slika o tome kako stanovnici žele da njihova opština izgleda za 15 - 20 godina. Artikulisanjem izjave o Viziji i njenim uključivanjem u strateški dokument, stvara se slika destinacije do koje treba projektovati put. Da bi jedna vizija bila kavalitetna i na pravi način predstavljala jednu lokalnu zajednicu, treba da ima sledeće karakteristike:

- Vizija treba da bude dogovorena od strane svih zainteresovanih strana - Opisuje šta donosi budućnost, a ne opisuje kako se tamo stiže - Fokusira se na ishode procesa sprovođenja Strategije - Nije uvek u potpunosti ostvariva, ali daje zajednici jasno viđenje šta se želi postići - Ona je opis kako zainteresovane strane vide svoju budućnost - Proističe iz znanja formiranog kroz Socio-ekonomsku i SWOT analizu - Daje se za period od 15 - 20 godina

U cilju definisanja izjave o Viziji koja zadovoljava prethodno navedene kriterijume i uključivanja šire zajednice, u radu su korišćena dva alata: anketiranje đaka i fokus grupa. Anketiranje đaka je sprovedeno u srednjim i osnovnim školama. Anketirani su đaci iz ukupno 6 odeljenja (tri iz srednje i tri iz osnovne škole). Upitnik se sastojao iz 4 pitanja koja su poslužila za utvrđivanje mogućeg pravca za izradu izjave o Viziji. Nakon što je lokalni koordinator obradio sve prikupljene ankete, dobijen je generalni stav omladine sa teritorije opštine o problemima sa kojima se suočava opština i kako ih je, eventualno, moguće rešiti. Ovo je bio jedan od inputa za formulisanu Viziju. Drugi input bio je rad fokus grupe putem kojeg su učesnici Opštinskog foruma došli do izjave o Viziji koja na pravi način odslikava želje, stavove čitave lokalne zajednice o tome gde ona sebe vidi za 15 godina, a sa kojom može da se poistoveti svaki žitelj lokalne zajednice. Vizija opštine Aranđelovac glasi:

Opština Aranđelovac, atraktivna za investiranje, ekonomski je napredna sredina sa razvijenim sektorom malih i srednjih preduzeća, ruralnom ekonomijom, banjskim i drugim vidovima turizma, koja neguje proizvodnju tradicionalnih prehrambenih proizvoda i efikasnost u korišćenju vode, kamena i kaolinske gline, poštujući principe održivosti. Ona je urbanistički sređena sredina sa razvijenom privrednom infrastrukturom, očuvanim i razvijenim prirodnim, kulturnim i istorijskim celinama. Predstavlja čistu sredinu sa visoko razvijenom ekološkom svešću svojih žitelja gde se poštuju principi očuvanja životne sredine. Opština Aranđelovac je kulturni i umetnički centar Centralne Srbije, sa efikasnim obrazovnim sistemom, prilagođenim potrebama privrede i bezbednim uslovima za život svih stanovnika


2016 - 2020

130

Strateški i operativni ciljevi

Strateški i operativni ciljevi Kao što je prethodno navedeno, formirane tematske radne grupe su, u ovoj fazi procesa strateškog planiranja, razvile strateške i operativne ciljeve u okviru razvojnih prioriteta. Strateški ciljevi su formulisani dekomponovanjem definisanog prioriteta i jasno su povezani sa njegovim ključnim elementima. Oni su poslužili kao osnova za kasnije definisane operativne ciljeve po SMART principu. Strateški ciljevi predstavljaju most između široko definisanih prioriteta i uže definisanih operativnih ciljeva, a ujedno su i generički naziv za srodne grupe operativnih ciljeva. Posebno su bitni jer daju osnovne smernice za kasnije grupisanje srodnih projekata u programe. Za svaki od definisanih šest razvojnih prioriteta, po utvrđenoj metodologiji, definisana su 2 - 5 strateških ciljeva:

- U okviru prvog prioriteta definisana su četiri strateška cilja - U okviru drugog prioriteta definisana su četiri strateška cilja - U okviru trećeg prioriteta definisano je pet strateških ciljeva - U okviru četvrtog prioriteta definisana su četiri strateška cilja - U okviru petog prioriteta definisana su tri strateška cilja - U okviru šestog prioriteta definisano je pet strateških ciljeva

Strateški ciljevi su vezani za rezultate SWOT analize i u kombinaciji sa ključnim segmentima razvojnog prioriteta, dali su odgovor na pitanje ŠTA uraditi radi dostizanja postavljenog razvojnog prioriteta. Sledeći korak u radu tematskih radnih grupa, grupisanih oko svakog od utvrđenih prioriteta, bio je definisanje operativnih za svaki od utvrđenih strateških ciljeva. Kriterijumi, koji su korišćeni za definisanje operativnih ciljeva:

- Oni moraju da budu dosta precizniji i detaljniji - Moraju da budu merljivi i da se lako prate - Moraju biti zasnovani na nalazima SWOT analize - Moraju biti komplementarni i ne smeju biti u koliziji sa drugim ciljevima - Oni tragaju za prevazilaženjem slabosti i iskorišćavanjem mogućnosti - Jedan strateški cilj može imati više operativnih ciljeva

Druga grupa kriterijuma koji se delimično poklapaju sa gornjim, a koje su definisani operativni ciljevi takođe morali da zadovolje, jesu oni koji se tiču SMART pristupa koji podrazumeva: S (specific) – specifičan – Da li cilj precizno govori šta treba postići? M (measurable) – merljiv – Da li je definisan da može biti merljiv?


2016 - 2020

131

A (achievable) – dostižan – Da li se uklapa u viziju? R (realistic) – realan – Da li je realan posmatrajući resurse? T (timely) – uvremenjen – Da li je vremenski ograničen? Operativni cilj daje odgovor na pitanje KAKO ostvariti strateški cilj. Ideja vodilja pri definisanju operativnih ciljeva bio je fokus na kritična pitanja definisana u SWOT i Socio-ekonomskoj analizi. Članovi tematskih radnih grupa su definisali dvadesetpet strateških ciljeva i u okviru njih pedesetdevet operativnih ciljeva koji su jasno prikazani u sledećoj tabeli.

Prioriteti Strateški i operativni cilj u okviru prioriteta

Strateški cilj Operativni cilj

1. P

oljo

priv

reda

i ru

raln

i raz

voj

1.1. Unapređenje poljoprivredne proizvodnje i jačanje konkurentnosti poljoprivrednika Opštine Aranđelovac

1.1.1. Do 2021. godine za minimum 15% povećati površine i kvalitet proizvodnih zasada u oblasti voćarstva, vinogradarstva i povrtarstva u odnosu na postojeće kroz podršku poljoprivrednicima u podizanju novih zasada

1.1.2. Do 2021. godine unaprediti sektor stočarstva kroz povećanje brojnosti i kvaliteta stočnog fonda za minimun 10% u odnosu na postojeće stanje kroz podršku poljoprivrednicima u nabavci kvalitetnih grla i opremanjem objekata za smeštaj stoke

1.1.3. Do 2021. godine unaprediti znanje i informisanost poljoprivrednika kroz organizovanje stručnih edukacija, seminara, konferencija, informativnih tribina o nacionalnim i EU programina, posete sajmovima poljoprivrede i primerima dobre poljoprivredne prakse u kojoj će biti uključeno najmanje 800 poljoprivrednih proizvodjača

1.1.4. Unaprediti strukturu poljoprivrednog zemljista kroz sprovođenje komasacije kroz najmanje 5% poljoprivrednog zemljišta i podršku u unapređenju kvaliteta zemljišta i zaštite poljoprivredne kulture do 2021. godine

1.2. Izgradnja preradnih, skladištnih i prodajnih kapaciteta poljoprivrednih proizvoda

1.2.1. Povećati broj preradnih skladištenihi prodajnih kapaciteta poljoprivrednih proivoda

1.2.3. Povećati preradne i skladištene kapacitete u oblasti voćarstva, vinogradarstva, cvećarstva, lekovitog i začinskog bulja, povrtarstva, mlekarstva, prerade mesa i pčelarstva tako da do 2021. Godine minimum 3 nova kapaciteta budu u funkciji razvoja agrara

1.3. Izgradnja i jačanje institucionalnih kapaciteta i razvoj planskih dokumenata

1.3.1. Do 2021. Godine unaprediti institucionačlne kapacitete u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja kroz podršku postojećim i formiranje minimum tri nova udruženja, zadruga ili privatno-javnih partnerstava

1.3.2. Do 2021.godine podržati izradu i inplementaciju strategija i planova za podršku poljoprivredi i ruralnom razvoju, tako da inimum dva planska dokumenta budu izrađena i započete sa implementacijom do kraja 2020. godine

1.4. Diversifikacija ruralne ekonomije i razvoj nepoljoprivrednih aktivnosti na selu

1.4.1. Do 2021. Godine unaprediti sektor pčelartsva kroz stručnu, finansijsku i tehničku podršku udruženju pčelara i otalim gazdinstvima koja se bave pčelarstvom u cilju povećanja broja pčelarskih gazdinstava, košnica i proizvodnja meda za minimun 20 % u odnosu na trenutno stanje

1.4.2. Do 2021. Godine unaprediti institucionalne i ljudske kapacitete u cilju unapređenja ekonomskih aktivnosti kroz razvoj starih zanata, domaće radinosti, pružanje usluga u serokom turizmu, promociju i izradu tipičnih lokalnih proizvoda


2016 - 2020

132

1.4.3. Povećati proizvodne povrsine pod cvećem, lekovitim, začinskim i medonosnim biljem za minimum 50 hektara novih površina do 2021. godine

2. R

azvo

j eko

nom

ije i

pred

uzet

ništ

va

2.1. Unaprediti mehanizme za proširenje postojećih I razvoj novih proizvodnih kapaciteta

2.1.1. Povećati broj zaposlenih za 20% u proizvoljnim delatnostima do 2021. godine

2.1.2. Završiti proces privatizacije, stečaja i likvidacije za sva društvena i državna preduzeća do 2021. godine

2.2. Stvoriti funkcionalnu vezu privrede I obrazovnih ustanova

2.2.1. Ukljuučiti privredu u obrazovni sistem kroz učešće u kreiranju nastavnog plana i programa u dve srednje stručne škole do 2021. godine

2.2.2. Povećati stepen stručne osposobljenosti učenika za rad u privredi za 50% do 2021. godine

2.3. Poboljsati poslovni i investicioni ambijent u opštini i zastupati interese privrede od strane lokalne samouprave

2.3.1. Povećati nivo direktnih investicija u opštini za 50% do 2021. Godine

2.3.2. Poboljšati saradnju između privrede i9 lokalne samouprave tako da nivo zadovoljstva anketiranih privrednika bude povećan za 50 % do 2021. godine

2.4. Stvoriti uslove za razvoj preduzetničkog duha i promociju preduzetništva

2.4.1. Formirati najmanje dva operativna udruženja/klastera do 2021. godine

2.4.2. Unaprediti kadrovske I tehničke kapacitete u privredi kroz povećan stepen edukacije menadžmenta I zaposlenih za 70% do 2021. godine

3. R

azvo

j tur

izm

a i s

port

a

3.1. Razviti održivi turizam na teritoriji opštine Aranđelovac kroz izgradnju planskih, infrastrukturnih i institucionalnih kapaciteta

3.1.1. Do 2021.godine obnnoviti postojeću i izgraditi novu turističku infrastrukturu i signalizaciju, koja će doprineti povećanju turističke ponude i povećanju broja turista za minimum 30% u odnosu na trenutno stanje.

3.1.2. Do 2021.godine pojačati institucionalne kapacitete I uraditi neophodnu stratešku I plansku dokumentaciju u cilju razvoja turizma na teritoriji opštine Aranđelovac.

3.1.3. Povećati broj stručno osposobljenih i sertifikovanih kadrova u turizmu za 50% putem usavršavanja postojećih i obrazovanja novih kadrova do 2021.godine.

3.1.4. Do 2021.godine zaštiti prirodne resurse i objekte na planini Bukulja i u Parku Bukovičke banje

3.2. Unapređenje postojećih i razvoj novih turističkih proizvoda i usluga

3.2.1. Do 2021.godine unaprediti turističku ponudu kreiranjem najmanje 4 nova turistička proizvoda i turistička proizvoda

3.2.2. Do kraja 2020.godine kroz institucionalnu ,tehničku,promotivnu I edukativnu podršku unaprediti razvoj seoskog turizma tako da se najmanje 5 domaćinstava kategorizuje a broj noćenja poveća za 60% u odnosu na postojeće stanje.

3.3. Razviti sport kroz realizaciju programa školskog ,predškolskog i rekreativnog sporta

3.3.1. Do kraja 2021.godine sprovesti integrisanje sporta u opštiini Aranđelovac u školski i predškolski sport.

3.3.2. Do kraja 2021.godine povećati obuhvat bavljenja rekreativnim sportom u svim segmentima stanovništva opštine Aranđelovac,posebno dece,mladih ,žena,osoba sa invaliditetom i starih.

3.4. Razvoj i unapređenje vrhunskog sporta i sportske infrastrukture

3.4.1. Do kraja 2021.godine obezbediti uslove za razvoj i unapređenje vrhunskog sporta i razvoj profesionalnog sporta u opštini Aranđelovac


2016 - 2020

133

3.4.2. Do kraja 2020.godine razviti novu i unaprediti postojeću sportsku infrastrukturu tako da se postojeći kapaciteti podignu za 20%.

3.5. Unaprediti postojeće i izgraditi nove sistemske i programske kapacitete i sadržaje za razvoj sporta

3.5.1. Do kraja 2020.godine podržati aktivnosti na uspostavljanju konzistentnog sistema upravljanja i finansiranja sporta,permanentnu edukaciju,uključivanje više žena,marginalizovanih grupa i volontera u sistem sporta.

3.5.2. Do kraja 2020.godine realizovati unapređenje međunarodne saradnje u oblasti sporta između opštine Aranđelovac i dijaspore.

3.5.3. Do kraja 2020.godine unaprediti postojeće i usvojiti nove mera za sprečavanje negativnih pojava u sportu.

4. U

napr

eđen

je s

iste

ma

obra

zova

nja

i kul

ture

4.1. Unapređenje prostornih,materijalno tehničkih i stručnih kapaciteta,ustanova obrazovanja i kulture za 20% do 2019.godine

4.1.1. Povećati prostorne i tehničke kapacitete ustanova obrazovanja i kulture za 20% do 2019.godine.

4.1.2. Unaprediti infrastrukturna rešenja za bezbednost i komunalnu infrastrukturu objekata na minimum 5 objekata do 2019.godine.

4.1.3. Unaprediti kapacitete zaposlenih u javnim ustanovama za pisanje projekata za 30% do 2019.godine.

4.2. Promovisanje i unapređenje stručnog usavršavanja ,stručne prakse i inkluzivnog obrazovanja

4.2.1. Povećati učešće korisnika iz društveno osetljivih grupa u programima inkluzivnog obrazovanja za 20% do 2019.godine.

4.2.2. Povećati učešće zaposlenih u obrazovanju u programima stručnog usavršavanja i učenika u programima stručne prakse za minimum 30% do 2019.godine.

4.3. Unapređenje programa rada sa decom putem međuinstitucionalne saradnje ustanova kulture i obrazovanja

4.3.1. Uspostaviti institucionalni okvir za realizaciju međusektorskli program saradnje, ustanova kulture i obrazovanja za rad sa decom, do kraja 2016. godine

4.3.2. Uvećati uključenost dece u kulturno-obrazovne programe za 30% do 2019. godine

4.4. Promovisanje i popularizacija programa kulture i stručnog rada ustanova kulture na područjima van opštinskih granica, kao i podizanje saradnje na međunarodni nivo

4.4.1. Afirmisati programe i ustanove kulture realizacijom minimum tri programa do 2019. godine

4.4.2 Unaprediti međunarodnu i međuopštinsku saradnju i razmenu ustanova, kulture kroz realizaciju minimum pet programa

5. U

napr

eđen

je s

iste

ma

zdra

vstv

ene

i so

cija

lne

zašt

ite

5.1. Unapređenje infrastrukturnih i tehničkih kapaciteta ustanova i organizacija koje se bave pitanjima socijalne i zdravstvene zaštite

5.1.1. Unaprediti prostorne i tehničke kapacitete ustanova i organizacija koje se bave pitanjima socijalne zaštite i pružanjem usluga iz oblasti socijalne zaštite za 20% do 2019.godine.

5.1.2. Unaprediti prostorne i tehničke kapacitete ustanova i organizacija koje se bave pitanjima zdravstvene zaštite i unapređenja zdravlja svih korisnika za 20% do 2019.godine.

5.2. Unapređenje kadrovskih i organizacionih kapaciteta ustanova i organizacija koje se bave pitanjima zdravstvene i socijalne zaštite.

5.2.1. Unaprediti međusektorsku saradnju I kapacitete za apsorpciju fondova u oblastima socijalne i zdravstvene zaštite za 20% do 2019.godine.

5.2.2. Unaprediti kadrovske kapacitete ustanova zdravstvene i socijalne zaštite do 30% do 2019.godine.

5.2.3. Povećati učešće stručnih radnika i saradnika u kontinuiranom stručnom usavršavanju i razmeni znanja i iskustava na lokalnom i regionalnom nivou i sa drugim relevantnim institucijama za 30% do 2019.godine.


2016 - 2020

134

5.3. Unapređenje dostupnosti usluga I informacija socijalne i zdravstvene zaštite svim korisnicima,posebno specifičnim ciljnim grupama I korisnicima iz udaljenih seoskih sredina kroz međusektorsku saradnju.

5.3.1. Unaprediti dostupnost i funkcionalnost postojećih usluga socijalne i zdravstvene zaštite posebno u seoskim sredinama i razviti minimum tri nove usluge vaninstitucionalne zaštite do 2019.godine

5.3.2. Povećati nivo informisanosti,dostupnosti i jednakih uslova za korišćenje uslova socijalne i zdravstvene zaštite za 30% do 2019.godine.

6. U

napr

eđen

je in

fras

truk

ture

i za

štita

živ

otne

sre

dine

6.1. Unapređenje uslova za održivo upravljanje otpadom i otpadnim vodama

6.1.1. Povećati prostorni obuhvat sistema upravljanja komunalnim otpadom za 20% teritorije opštine i povećati za 15% udeo reciklaže sa akcentom na primarnu selekciju otpada na mestu nastanka do kraja 2020.godine.

6.1.2. Izgradititi 20km nove i rekonstruisati 30% postojeće kanalizacione mreže i rekonstruisati dva postrojenja za tretman otpadnih voda do kraja 2020.godine.

6.1.3. Sanirati kompletnu postojeću deponiju i formirati dva dvorišta za reciklažu neopasnog otpada do 2020.godine.

6.2. Unapređenje energetske efikasnosti povećanjem energetskih kapaciteta opštine uz povećanje korišćenja obnovljivih izvora energije.

6.2.1. Poboljšati energetsku efikasnost kroz rekonstrukciju javne rasvete zamenom 80% postojećih svetiljki 20% javnih objekata uz korišćenje 2% obnovljivih izvora energije u ukupnoj potrošnji električne i toplotne energije u javnim objektima do kraja 2020.godine.

6.2.2. Povećati energetske kapacitete za 50% uz rekonstrukciju 15% distributivne mreže do 2020.godine.

6.3. Stvaranje uslova za održivo upravljanje prirodnim resursima.

6.3.1. Izraditi tri master plana za područje teritorije opštine Aranđelovac u cilju unapređenja upravljanja prirodnim resursima do kraja 2020.godine.

6.3.2. Rekonstruisati postojeće vodozahvate uz smanjenje gubitaka od 15% na distributivnoj mreži i regulisati 20% vodotokova do kraja 2020.godine.

6.4. Uspostaviti i razviti institucionalne kapacitete opštine i sistemski pristup u upravljanju projektima i podizanje ekološke svesti stanovništva.

6.4.1. Unaprediti sistem upravljanja projektima OU povećanjem broja stručnih izvršilaca za 4 novozaposlena i uspostaviti informacioni sistem za praćenje realizacije strateških dokumenata i projekata do kraja 2017.godine.

6.4.2. Uvesti nove i proširite postojeće edukativne programe,formalnog i neformalnog obrazovanja i organizovati minimalno 4 EKO(dodati projekte u cilju adekvatne zaštite životne sredine Opštine Aranđelovac do kraja 2020.godine.

6.5. Unaprediti saobraćajnu infrastrukturu izgradnjom nove i rekonstrukcijom i održavanjem postojeće putne mreže.

6.5.1. Izraditi studiju izvodljivosti i ostalu neophodnu prostorno plansku i projektno tehničku dokumentaciju izmeštanja tranzitnog saobraćaja iz gradskog jezgra Aranđelovca do kraja 2020.godine.

6.5.2. Izraditi i rekonstruisati 40km lokalnih i seoskih puteva do kraja 2020.godine.

Strateški i operativni ciljevi u okviru prioriteta


2016 - 2020

135

Spisak projekata LSOR Aran đelovac Razvojna prioritetna oblast 1.: Poljoprivreda i rur alni razvoj

Red. broj Naziv predloga projekta / projektne ideje / projekt a

Procenjena vrednost

(EUR)

Strateški cilj 1.1. : Unapređenje primarne poljoprivredne proizvodnje i jačanje konkurentnosti poljoprivrednika opštine Aranđelovac.

Operativni cilj 1.1.1. : Do 2020. godine za min 15 % povećati površine i kvalitet proizvodnih zasada u oblasti voćarstva, vinogradarstva i povrtarstva u odnosu na postojeće kroz podršku poljoprivrednicima u podizanju novih zasada.

1 Ispitivanje prisustva makroelemenata i mikroelemenata u zemljištu 30.000

2 Krčenje zaraženih parcela pod šljivama 12.000

3 Podizanje novih zasada perspektivnih sorti šljiva 100.000

Operativni cilj 1.1.2.: Do 2020. godine unaprediti sektor stočarstva kroz povećanje brojnosti i kvaliteta stočnog fonda za min 10 % u odnosu na postojeće stanje kroz podršku poljoprivrednicima u nabavci kvalitetnih grla i opremanju objekata za smeštaj stoke

1 Formirati kreditnu liniju za investiranje u objekte stočarstva po projektnoj dokumentaciji 150.000

2 Intenziviranje govedarstva na marginalnom području opštine Aranđelovac 75.000

Operativni cilj 1.1.3. Do 2020. godine unaprediti znanje i informisanost poljoprivrednika kroz organizovanje stručnih edukacija, seminara, konferencija, informativnih tribina o nacionalnim i EU programima, posete sajmovima poljoprivrede i primerima dobre poljoprivredne prakse u koje će biti uključeno najmanje 800 poljoprivrednih proizvođača

1 Edukacija o pravnoj regulativi i ekonomskim interesima udruživanja 5.000

2 Edukativna poseta uspešnim primerima udruživanja poljoprivrednih proizvođača u zemljama EU

15.000

3 Pomoć članovima udruženja u procesu implementacije standarda u proizvodnji 50.000

4 Pomoć udruženjima za organizovanje zajedničkih nastupa na sajmovima 20.000

Operativni cilj 1.1.4 . Unaprediti strukturu poljoprivrednog zemljišta kroz sprovođenje komasacije na najmanje 5% poljoprivrednog zemljišta i podršku unapređenju kvaliteta zemljišta i zaštite poljoprivrednih kultura do 2020. godine

1 Komasacija potesa Turije 350.000

2 Smanjivanje kiselosti kalcifikacijom poljoprivrednog zemljišta 33.000

Strateški cilj 1.2 : Izgradnja preradnih, skladišnih i prodajnih kapaciteta poljoprivrednih proizvoda

Operativni cilj 1.2.1 : Povećati preradne i skladišne kapacitete u oblasti voćarstva, vinogradarstva, cvećarstva, lekovitog i začinskog bilja i povrtarstva, mlekarstva, prerade mesa i pčelarstva, tako da do 2020. godine minimum 3 nova kapaciteta budu u funkciji razvoja agrara

1 Formirati privatno javno partnerstvo u prerađivačkoj industriji prehrambenih proizvoda lokalnog karaktera (mleko, meso) 20.000

2 Pomoć investitorima u stvaranju infrastrukturnih uslova za podizanje prerađivačkih i skladišnih kapaciteta

150.000

Operativni cilj 1.2.2 .: Do 2020. godine izgraditi nove i unaprediti postojeće infrastrukturne kapacitete za prodaju i promociju lokalnih poljoprivrednih proizvoda kroz opremanje i modernizaciju postojećih i formiranje minimun 2 nova objekta

1 Izgradnja kvantaške pijace-sabirnog centra za prihvat i otkup voća, povrća i stoke 350.000

2 Pokrivanje zelene pijace u Aranđelovcu uz uvođenje novih sadržaja (rashladni sistemi i sl) 120.000


2016 - 2020

136

Strateški cilj 1.3. : Izgradnja i jačanje institucionalnih kapaciteta i razvoj planskih dokumenata

Operativni cilj 1.3.1 .: Do 2020. godine unaprediti institucionalne kapacitete u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja kroz podršku postojećim i formiranje minimum 3 nova udruženja, zadruga ili privatno javnih partnerstava

1 Formiranje klastera proizvođača rakije od šljive i drugog voća uz brendiranje proizvoda 60.000

2 Osnivanje zadruge 100.000

3 Formiranje udruženja proizvođača bobičastog i jagodičastog voća 60.000

Operativni cilj 1.3.2 .: Do 2020. godine podržati izradu i implementaciju strategija i planova za podršku poljoprivredi i ruralnom razvoju, tako da minimum 2 planska dokumenta budu izrađena i započeta sa implementacijom do kraja 2020. godine

1 Izrada strategije ruralnog razvoja za period 2016-2020 15.000

2 LAP održivog ruralnog razvoja/(ishod strategije ruralnog razvoja 2016-2020 5.000

Strateški cilj 1.4.: Diversifikacija ruralne ekonomije i razvoj nepoljoprivrednih aktivnosti na selu

Operativni cilj 1.4.1 .: Do 2020. godine unaprediti sektor pčelarstva kroz stručnu, finansijsku i tehničku podršku, udruženju pčelara i ostalim gazdinstvima koja se bave pčelarstvom u cilju povećanje broja pčelarskih gazdinstava, košnica i proizvodnje meda za min 20 % u odnosu na trenutno stanje

1 Pčelica "Maja", nam poručuje čuvajmo prirodu 300.000

2 Porojekat podrške Pčelarskoj zadruzi za organizovanje prevoza pčelinjih društava 10.000

Operativni cilj 1.4.2 . Do 2020. godine unaprediti institucionalne i ljudske kapacitete u cilju unapređenja ekonomskih aktivnosti kroz razvoj starih zanata, domaće radinosti, pružanje usluga u seoskom turizmu, promociju i izradu tipičnih lokalnih proizvoda

1 Radionica seoski turizam zaposliti seoske žene 60.000

2 Razvoj starih zanata u selima Aranđelovačkim 30.000

Oprerativni cilj 1.4.3 . :Povećati proizvodne površine pod cvećem, lekovitim, začinskim i medonosnim biljem za min 50 ha novih površina do 2020. godine

1 Edukativna radionica cvećarstva 10.000

2 Pošumljavanje sadnicama bagrema 35.000

Razvojna prioritetna oblast 2.: Razvoj ekonomije i preduzetništva

Strateški cilj 2.1 . : Unaprediti mehanizme za proširenje postojećih i razvoj novih proizvodnih kapaciteta

Operativni cilj 2.1.1.: Povećati broj zaposlenih za 20% u proizvodnim delatnostima do 2020. godine

1 Stimulacija teže zaposlivih kategorija stanovništva u proizvodnim delatnostima 500.000

2 Stimulacija samozapošljavanja mladih u proizvodnim delatnostima 500.000

Operativni cilj 2.1.2 .:Završiti proces privatizacije, stečaja i likvidacije za sva društvena i državna preduzeća do 2020. godine

1 Doprinos LS u funkcionalnom rešenju stečaja i likvidacija preduzeća u nemetalskom sektoru ŠAMOT, ELKA

50.000

2 Doprinos LS u funkcionalnom rešenju stečaja i likvidacija 50.000

Strateški cilj 2.2 . : Stvoriti funkcionalnu vezu privrede i obrazovnih ustanova

Operativni cilj 2.2.1 .:Uključiti privredu u obrazovni sistem kroz učešće u kreiranju nastavnog plana i programa u 2 srednje stručne škole do 2020. godine

1 Opremanje kabineta u srednjoj školi ekonomskoj donacijom od strane lokalne privrede 2.000

2 Opremanje kabineta u srednjoj tehničkoj školi donacijom od strane lokalne privrede 2.000


2016 - 2020

137

Operativni cilj 2.2.2.: Povećati stepen stručne osposobljenosti učenika za rad u privredi za 50% do 2020. godine

1 Pilot projekat prakse učenika u privredi 2.000

2 Opremanje srednjih stručnih škola opremom za praktičnu nastavu 500.000

Strateski cilj 2.3.: Poboljšati poslovni i investicioni ambijent u opštini i zastupati interese privrede od strane LS

Operativni cilj 2.3.1.: Povećati nivo direktnih investicija u opštini za 50% do 2020. godine

1 Proširenje industrijske zone u Banji 400.000

2 Uređenje industrijske zone Orašac-Stojnik 350.000

3 Izrada studije braunfild lokacija uz prodaju investitorima 250.000

Operativni cilj 2.3.2 .: Poboljšati saradnju između privrede i LS tako da nivo zadovoljstva anketiranih privrednika bude povećan za 50% do 2020. godine

1 Saradnja opštine i privrede u kreiranju podsticajnih mera za preduzetnike 1.000.000

2 Saradnja opštine i privrede u pronalaženju rešenja infrastrukturnih problema 1.000.000

Strateski cilj 2.4.: Stvoriti uslove za razvoj preduzetničkog duha i promociju preduzetništva

Operativni cilj 2.4.1.: Formirati najmanje 2 operativna udruženja / klastera do 2020. godine

1 Klaster proizvođača kamena 5.000

2 Klaster proizvođača konditorskih proizvoda 5.000

Operativni cilj 2.4.2. :Unaprediti kadrovske i tehničke kapacitete u privredi kroz povećan stepen edukacije menadžmenta i zaposlenih za 70% do 2020. godine

1 Radonice za radnike 30.000

2 Edukacija menadžmenta iz MSP 10.000

Razvojna prioritetna oblast 3: Razvoj turizma i spo rta

Strateški cilj 3.1 .:Razviti održivi turizam na teritoriji opštine Aranđelovac kroz izgradnju planskih, infrastrukturnih i institucionalnih kapaciteta

Operativni cilj 3.1.1.: Do 2020. godine obnoviti postojeću i izgraditi novu turističku infrastrukturu i signalizaciju, koja će doprineti povećanju turističke ponude i povećanju broja turista za minimalno 30% u odnosu na trenutno stanje

1 Balon sala 125.000

2 Izgradnja teniskih terena 100.000

3 Izgradnja terminala za prijem posetilaca Narodnog muzeja 23.500

4 Izgradnja zatvorenog bazena 1.475.000

5 Potkapina “Ledara” - uređenje za turističke posete 70.000

6 Turističko informativna signalizacija 3.800

7 Zamena parketa u maloj sali 70.000

8 Zamena parketa u velikoj sali 95.000

9 Ulepšajmo svoj grad - Uređenje i fasada glavne ulice 40.000

Operativni cilj 3.1.2.: Do 2020. godine ojačati institucionalne kapacitete i uraditi neophodnu stratešku i plansku dokumentaciju u cilju razvoja turizma na teritoriji opštine Aranđelovac

1 Vizitorski centar 30.000

2 Marketing promocija 15.000


2016 - 2020

138

3 Turistički informativni centar 1.000

Operativni cilj 3.1.3 .: Povećati broj stručno osposobljenih i sertifikovanih kadrova u oblasti turizma za 50% putem usavršavanja postojećih i obrazovanja novih kadrova do 2020. godine

1 Edukacija stanovništva u ruralnim područjima 1.500

2 Edukacija ugostitelja - strani jezik 200.000

Operativni cilj 3.1.4 .: Do 2020. godine zaštititi prirodne resurse i objekte na planini Bukulji i parku Bukovičke banje

1 Proučavanje biodiverziteta Bukulje 30.000

2 Proučavanje biodiverziteta parka BB 15.000

3 Uređenje/obnova dečjeg igrališta na vrhu Bukulje 15.000

4 Rekonstrukcija i nadkrivanje postojeće letnje pozzornice na vrhu Bukulje 15.000

5 Uređenje prostora za izletnike na Bukulji 25.000

Strateški cilj 3.2.: Unapređenje postojećih i i razvoj novih turističkih proizvoda i usluga

Operativni cilj 3.2.1 .:Do 2020. godine unaprediti turističku ponudu kreiranjem najmanje 4 nova turistička proizvoda i programa

1 Etno muzej i muzej ribolova i veštački mlaz - Gejzir na garaškom jezeru 40.000

2 Izgradnja šetne staze od lokaliteta "Ledara" do izvora Mlačac, na zaštićenom području pećine Risoveče

10.000

3 Biciklistička staza 15.000

4 Staza za rekreativno jahanje konja 2.000

5 Muzički festival – Aranđelovac calling 15.000

Operativni cilj 3.2.2 .: Do kraja 2020. godine kroz institucionalnu, tehničku, promotivnu i edukativnu podršku unaprediti razvoj seoskog turizma tako da se najmanje 5 domaćinstava kategorizuje, a broj noćenja poveća za 60% u odnosu na trenutno stanje

1 Osmišljavanje portala namenjenog promociji seoskog turizma 800

2 Edukativni program namenjen potencijalnim vlasnicima seoskih domaćinstava 2.000

Strateški cilj 3.3.: Razviti sport kroz realizaciju programa školskog, predškolskog i rekrativnog sporta

Operativni cilj 3.3.1 : Do kraja 2020. godine sprovesti integrisanje sporta u opštini Aranđelovac u školski i predškolski sport

1 Opštinska odeljenska liga u malom fudbalu 5.000

2 Rekonstrukcija postojeće atletske staze i postojećih sportskih objekata na igralištu FK „Šamot“

10.000

Operativni cilj 3.3.2.: Do kraja 2020. godine povećati obuhvat bavljenjem rekreativnim sportom za 20% u svim segmentima stanovništva opštine Aranđelovac, posebno dece, mladih, žena, osoba sa invaliditetom i starih

1 Škola sporta 15.000

2 Biciklistička staza od železničke stanice do spomeničkog kompleksa Orašac 215.000

3 Zajedno do cilja - trim staza i mini pitch teren u vrtiću „Sunce“ 38.000

Strateški cilj 3.4.: . Razvoj i unapređenje vrhunskog sporta i sportske infrastrukture

Operativni cilj 3.4.1 .: Do kraja 2020. godine obezbediti uslove za razvoj i unapređenje vrhunskog sporta i razvoj profesionalnog sporta u opštini Aranđelovac

1 Unapređenje uslova za rad i napredovanje mladih aranđelovca u streljačkom sportu 14.000

2 Nabavka gimnastičkih sprava i rekvizita za fiskulturne sale osnovnih i srednjih škola u Aranđelovcu

25.000


2016 - 2020

139

Operativni cilj 3.4.2.: Do kraja 2020. godine razviti novu i unaprediti postojeću sportsku infrastrukturu tako da se kapaciteti za bavljenje sportom podignu za min 20%

1 Izgradnja pokrivača i zatvaranje postojećeg pič terena i ostalih sportskih terena pored OŠ „Miloš Obrenović, vrtića „Zvončić“ i stadiona FK „Aranđelovac“ 50.000

2 Preuređenje prostora u centralnom delu Parka Bukovičke banje u košarkaške terene 200.000

Strateški cilj 3.5 .:Unaprediti postojeće i izgraditi nove sistemske i programske kapacitete i sadržaje za razvoj sporta

Operativni cilj 3.5.1 .:Do kraja 2020. godine podržati aktivnosti na uspostavljanju konzistentnog sistema upravljanja i finansiranja sporta, permanentnu edukaciju, uključivanje više žena, marginalizovanih grupa i volontera u sistem sporta

1 Program za unapređenje devojaka i žena u sportu 1.700

2 Biću šahista 2.500

Operativni cilj 3.5.2.: Do kraja 2020. godine realizovati unapređenje međunarodne saradnje u oblasti sporta između opštine Aranđelovac i dijaspore

1 Kako je to u Španiji? 15.000

2 Letnji sportski kamp „Aranđelovac deci dijaspore“ 15.000

Operativni cilj 3.5.3.: Do kraja 2020. godine unaprediti postojeće i usvojiti nove mere za sprečavanje negativnih pojava u sportu

1 Edukativni programi prevencije nasilja za decu kroz školski sport 500

2 Formiranje nagradnog fonda za stimulisanje sportskog fer - pleja 8.000

3 Moj svet i rekreacija 5.000

Razvojna prioritetna oblast 4. Unapre đenje sistema obrazovanja i kulture

Strateški cilj 4.1 .:Unapređenje prostornih, materijalno-tehničkih i stručnih kapaciteta ustanova obrazovanja i kulture

Operativni cilj 4.1.1 .: Povećati prostorne i tehničke kapacitete ustanova obrazovanja i kulture za 20% do 2019. godine

1 Virtuelna stvar(real)nost! 1.500

2 Da uči svako , prijatno i lako 10.000

3 Nadogradnja vrtića „Duga“ 120.000

4 „Naš vrtić-zdrav vrtić“ - opremanje spravama dvorišta objekta „Bubamara“ 15.000

5 „Naš vrtić-zdrav vrtić“- opremanje spravama dvorišta objekta „Zvončić“ 10.000

6 Unapređenje uslova za realizaciju pripremnog predškolskog programa u selima 7.000

7 Balon sala 15.000

8 "Budućnost je stigla" 8.000

9 Dogradnja i adaptacija Starog magacina u Centar za edukaciju na zaštićenom području SP „Risovača“ 67.500

10 Dogradnja i rekonstrukcija OŠ "Ilija Garašanin" 40.000

11 Eko kutak - za zdraviji život 3.100

12 Ekološka učionica 3.300

13 Izgradanja fiskulturne sale 120.000

14 Izgradnja Balon sale 250.000

15 Izgradnja otvorenog sportskog terena 150.000


2016 - 2020

140

16 Izgradnja sportske balon hale u dvorištu OŠ „Ilija Garašanin“ 100.000

17 Izgradnja sportske hale i kabineta 650.000

18 Izgradnja sportskog terena 60.000

19 Jedinstvo sa prirodom 13.000

20 Klimatizacija zgrade Narodnog muzeja u Aranđelovcu 102.000

21 Kopanje Arterskog bunara 2.500

22 Kreativni kutak 62.500

23 LED sijalice - energetska efikasnost na delu 6.0000

24 Lepota sviranja 25.000

25 Letnja učionica 4.000

26 Nabavka nastavnih sredstava za OŠ „Ilija Garašanin“ 7.000

27 Naš razglas 3.000

28 Održavanje instrumenata 3.000

29 Omladinska muzička rok - alternativna radio stanica 25.000

30 Opremanje kabineta za biologiju u OŠ „Svetolik Ranković“ 5.000

31 Opremanje kabineta za fiziku i hemiju u OŠ „Svetolik Ranković“ 10.000

32 Opremanje kabineta za tehničko obrazovanje u OŠ „Svetolik Ranković“ 10.000

33 Opremanje kabineta za likovnu kulturu u OŠ „Svetolik Ranković“ 1.500

34 Organizacija muzičkih -edukativnih tribina i promocija 3.000

35 ,,Ovako je bolje" 20.000

36 "Parkovi znanja" 10.000

37 Prezentacija savremene keramike iz zbirke Narodnog muzeja u Aranđelovcu 10.000

38 Projekat rekonstrukcije i dogradnje OŠ "Ilija Garašanin" 7.000

39 Prostor za umetničko stvaralaštvo Grada Aranđelovca 15.000

40 Realizacija projekta energetske efikasnosti na muzejskom objektu u Znamenitom mestu Orašac

50.000

41 Rekonstrukcija fiskulturne sale – ekonomsko ugostiteljska škola 3.000

42 Rekonstrukcija fiskulturne sale – tehnička škola 300.000

43 Rekonstrukcija kancelarija u Galeriji Alek Djonovic 10.000

44 Rekonstrukcija krova i uređenje fasade škole 13.000

45 Rekonstrukcija prilaza Spomeniku prirode "Risovača" 13.000

46 Rekonstrukcija sportskog terena 8.500

47 Rekonstrukcija tavanskog prostora u OŠ '' PRVI SRPSKI USTANAK '' u Orašcu 150.000

48 Sanacija/Adaptacija i opremanje suterenskih prostorija u depoe Narodnog muzeja 25.000

49 Učimo u prirodi 4.500

50 Učimo u prirodi 2 škola Tuleži 3.000

51 Učionica pod vedrim nebom 2.500

52 Unapređenje muzejske rasvete u prezentaciji kulturnog nasleđa u Narodnom muzeju 25.000

53 Uvođenje kabinetske nastave 6.000

54 Video nadzor 5.000


2016 - 2020

141

55 Zamena oštećenog i nabavka novog nameštaja u učionicama OŠ "Svetolik Ranković" 13.000

56 Zaštita pokretnih kulturnih dobara u Narodnom muzeju u Aranđelovcu 15.000

57 Neophodno prevozno sredstvo 30.000

58 Pametna tabla kao velika pomoć u interaktivnoj nastavi 1.000

59 Prvi računari u izdvojenom odeljenju u Marinovcu 8.000

60 Učionica " OGLEDALO DUŠE" 2.000

61 Riznica znanja 2.500

62 Muzejska učionica 5.000

63 "Za Elizu i sve nas" 5.500

64 Stvaranje uslova za naučno-istraživački rad na SP “Risovača” 40.000

65 Uvođenje multimedijalnih sadržaja u okviru muzejske postavke u Znamenitom mestu Orašac

7.000

66 Etnografska rekognosciranja opština Aranđelovac i Topola 10.000

67 Da školsko dvorište na svežinu miriše! 1.000

Operativni cilj 4.1.2 .: Unaprediti infrastrukturna rešenja za bezbednost i komunalnu infrastrukturu objekata na minimum 5 objekata do 2019. godine

1 Drenaža prostora oko fiskulturne sale 1.000

2 Elektroinstalaciona mreža u OŠ "Ilija Garašanin" 10.000

3 Investiciono održavanje školske zgrade u izdvojenom odeljenju u Brezovcu-1 3.000

4 Izgradnja pristupne rampe za ulazak na muzejsku postavku u Znamenitom mestu Orašac 10.000

5 Izrada fasade, krečenje učionica i drugih školskih prostorija 6.000

6 Konzervatorski radovi, zamena stolarije na objektu škole Prvi Srpski Ustanak, Orašac 50.000

7 Krečenje i menjanje podova u učionicama OŠ "Svetolik Ranković" 20.000

8 Krečenje učionica i ostalih prostorija škole 3.000

9 Lepši prostor bolji uspeh 69.248

10 Lepši prostor bolji uspeh škola Tuleži 31.603

11 Modernizacija/rekonstrukcija LED rasvete u pećini Risovači 30.000

12 Ograđivanje zemljišta OŠ „Ilija Garašanin“ 5.000

13 Osveženje unutrašnjosti škole - krečenje 3.000

14 Poboljšanje uslova za razvijanje fizičke kulture u OŠ „Svetolik Ranković“ 80.000

15 Pod u prostoriji - vrtić 500

16 Postavljanje krovne konstrukcije na OŠ „Svetolik Ranković“ 130.000

17 Postavljanje video nadzora u OŠ „Ilija Garašanin“ 3.000

18 Projekat hortikulturnog uređenja Okućnice Ilije Miloševića 12.500

19 Projekat hortikulturnog uređenja prostora oko zgrade Narodnog muzeja 15.000

20 Realizacija Projekta sanacije objekata u Okućnici Ilije Miloševića 40.000

21 Rekonstrukcija kanalizacione mreze i zamena vrata na toaletima 1.300

22 Rekonstrukcija podova u učionicama u prizemlju i hodniku školske zgrade u Orašcu 8.000

23 Rekonstrukcija školske zgrade u izdvojenom odeljenju u Marinovcu 25.000


2016 - 2020

142

24 Rekonstrukcija vodovodne i kanalizacione mreže 25.000

25 Sređivanje dvorišta školskog 4.000

26 Trotoari oko škole 2.100

27 "U zdravom telu zdrav duh" 25.000

28 "U zdravom telu zdrav duh 2" škola Tuleži 12.000

29 Unutrašnje krečenje prostorija OŠ „Ilija Garašanin“ 3.000

30 Za bezbednost i sigurnost - VIDEO NADZOR u OŠ"Vuk Karadžić" 1.500

31 Zamena drvenih vrata na saniranim čvorovima u školi 3.200

32 Zaštita spomeničkog kompleksa "Marićevića jaruga" u Znamenitom mestu Orašac 10.000

33 Zdravo okruženje-bolje učenje 25.800

34 Adaptacija vrtića „Sunce“ 55.000

35 Rekonstrukcija kanalizacione i vodovodne mreže u objektu „Duga“ 40.000

36 "Aneks" Gimnazije 100.000

37 Krovna pokrivka 20.000

Operativni cilj 4.1.3.: Unaprediti kapacitete zaposlenih u javnim ustanovama za pisanje projekata za 30% do 2019. godine

1 Obuka zaposlenih u školama na teritoriji opštine Aranđelovac za pisanje projekata 2.700

2 Obuka zaposlenih u ustanovama kulture za pisanje projekata 1.000

Strateški cilj 4.2 :Promovisanje i unapređenje stručnog usavršavanja, stručne prakse i inkluzivnog obrazovanja

Operativni cilj 4.2.1.: Povećati učešće korisnika iz društveno osetljivih grupa u programima inkluzivnog obrazovanja za 20% do 2019. godine

1 “Kaleidoskop“ – 4-oro časovni program namenjen deci iz društveno osetljivih grupa 7.000

2 „Hajde da se igramo“ - poseban program za decu od 4 do 5, 5 godina neobuhvaćenu vrtićem sa seoskog područja

7.000

3 Radionica 3ART 650

4 Škola školi 1.000

5 "Živimo i učimo zajedno" - personalni asistent 4.000

6 "Vunena nit od preslice do ćilima ili džempera" 1.500

Operativni cilj 4.2.2.: Povećati učešće zaposlenih u obrazovanju u programima stručnog usavršavaja i učenika u programima stručne prakse, za minimum 30% do 2019. godine

1 Edukacija zaposlenih i studijska poseta 6.000

2 '''Mi možemo bolje'' –Edukacija vodiča 1.500

3 "U niti snovi utkani" (Izložba o tkanju) 1.500

4 Znanjem do uspeha 2.000

Strateski cilj 4.3.: Unapređenje programa rada sa decom, putem međuinstitucionalne saradnje ustanova kulture i obrazovanja

Operativni cilj 4.3.1.: Uspostaviti institucionalni okvir za realizaciju međusektorskih programa saradnje ustanova kulture i obrazovanja za rad sa decom, do kraja 2016. godine

1 Briga o deci - Za srećnije detinjstvo 1.650

2 Đačka čitaonica 500

3 Letnja skola umetnosti 10.000


2016 - 2020

143

4 Sačuvajmo stare zanate i naše običaje 8.000

5 "Upijajući um" 6.000

Operativni cilj 4.3.2. : Uvećati uključenost dece u kulturno - obrazovne programe za 30% do 2019. godine

1 „Mali istraživači kulture“ 1.000

2 „Muzejski dani u vrtiću“ 2.000

3 EKO-škola i manifestacija "Razmišljaj GLOBALNO deluj LOKALNO" 1.500

4 Glina, višemilenijumska inspiracija za svakodnevno i umetničko stvaranje 10.000

5 "Igrom do znanja" 2.000

6 Nagrada vrednima 3.000

7 ,,Umetnički dani“ 1.000

8 Zdravo živeti, zdravo se hraniti 8.000

9 Magični svet glume - škola kao razonoda 1.000

Strateški cilj 4.4: Promovisanje i popularizacija programa kulture i stručnog rada ustanova kulture na područjima van opštinskih granica kao i podizanje saradnje na međunarodni nivo

Operativni cilj 4.4.1. : Afirmisati programe i ustanove kulture realizacijom minimum 3 programa do 2019. godine

1 Arheološko rekognosciranje paleolitskih lokaliteta na teritorije centralne Šumadije (Aranđelovac, Topola, Kragujevac i Gornji Milanovac)

3.000

2 Konzervacija etnografskog materijala 4.000

3 Modernizacija stalne postavke u Narodnom muzeju u Aranđelovcu 60.000

4 Prvomajski etno sabor - Uranak 1.240

5 Realizacija izložbe "Legati i socijalizam" 2.000

6 Savremena prezentacija prirodnog i kulturnog nasleđa SP “Risovača” 40.000

7 Susreti sela Opštine Aranđelovac 2.885

8 Podrška i podsticaj stvaralaštva lokalnih autorskih muzičkih grupa 12.000

Operativni cilj 4.4.2.: Unaprediti međunarodnu i međuopštinsku saradnju i razmenu ustanova kulture kroz realizaciju minimum 5 programa do 2019. godine

1 Arheološko istraživanje lokaliteta Đurine ćelije, Manojlovac (Rudnik) 46.000

2 Arheološko istraživanje lokaliteta Dvorine na Venčacu 42.000

3 "Dobar glas se daleko čuje" - prezentacija na Sajmovima turizma 5.000

4 "Dobro došli gosti mili" (Kolekcija kuvarica iz etnografske zbirke Narodnog muzeja) 1.500

5 Edukativna poseta Muzeju krapinskih neandertalaca 2.000

6 Festivali 3.000

7 "Kultura putovanja" 3.500

8 Multikulturni dijalog 3.000

9 Muzički klub - Aranđelovac calling 7.800

10 Opremanje zbirke savremene keramike 2.000

11 Proučavanje živog sveta Spomenika prirode “Risovača” 17.000

Razvojna prioritetna oblast 5. Unapre đenje sistema zdravstvene i socijalne zaštite


2016 - 2020

144

Strateški cilj 5.1. Unapređenje infrastrukturnih i tehničkih kapaciteta ustanova i organizacija koje se bave pitanjima socijalne i zdravstvene zaštite

Operativni cilj 5.1.1.: Unaprediti prostorne i tehničke kapacitete ustanova i organizacija koje se bave pitanjima socijalne zaštite i pružanjem usluga iz oblasti socijalne zaštite za 20% do 2019. godine

1 Magacin Crvenog krsta Aranđelovac 20.000

2 Nadogradnja potkrovne etaže objekta i rekonstrukcija krova zgrade CSR Aranđelovac 45.000

Operativni cilj 5.1.2.: Unaprediti prostorne i tehničke kapacitete ustanova i organizacija koje se bave pitanjima zdravstvene zaštite i unapređenja zdravlja svih korisnika za 20% do 2019. godine

1 Rekonstrukcija i dogradnja objekta Opšte bolnice Aranđelovac 200.000

2 Tehničko-prostorna podrška Savetovalištu za mlade Zdravstvenog centra Aranđelovac 2.250

Strateski cilj 5.2.: Unapređenje kadrovskih i organizacionih kapaciteta ustanova i organizacija koje se bave pitanjima socijalne i zdravstvene zaštite

Operativni cilj 5.2.1.: Unaprediti međusektorsku saradnju i kapacitete za apsorpciju fondova u oblastima socijalne i zdravstvene zaštite za 20 % do 2019. godine

1 Unapređenje reproduktivnog zdravlja mladih na teritoriji opštine Aranđelovac 3.500

2 Prevencija nasilja 1.000

Operativni cilj 5.2.2.: Unaprediti kadrovske kapacitete ustanova zdravstvene i socijalne zastite do 30 % do 2019. godine

1 Unapređenje kadrovskih kapaciteta do 30 % formiranjem Odeljenja produžene nege i lečenja

250.000

2 Unapređenje odeljenja rendgen dijagnostike u Zdravstvenom centru Aranđelovac 410.000

3 Preventivni program za decu, mlade i odrasle 12.000

Operativni cilj 5.2.3.: Povećati učešće stručnih radnika i saradnika u kontinuiranom stručnom usavršavanju i razmeni znanja i iskustava na lokalnom i regionalnom nivou i sa drugim relevantnim institucijama za 30% do 2019. godine

1 Povećanje broja radnika i stručnih saradnika u kontonuiranom 15.000

2 AR 140+ 12.000

Strateški cilj 5.3 .: Unapređenje dostupnosti usluga i informacija socijalne i zdravstvene zaštite svim korisnicima, posebno specifičnim ciljnim grupama i korisnicima iz udaljenih seoskih sredina kroz međusektorsku saradnju

Operativni cilj 5.3.1 .: Unaprediti dostupnost i funkcionalnost postojećih usluga socijalne i zdravstvene zastite, posebno u seoskim sredinama, i razviti minimum 3 nove usluge vaninstitucionalne zaštite do 2019. godine

1 "Neka hrana bude tvoj lek" 1.500

2 "Pogled u budućnost" 1.200

3 Pomoć u kući starijim licima na seoskom području 20.000

4 Ulepšati treće doba 3.000

5 Povećanje dostupnosti usluga stomatološke zdravstvene službe vulnerabilnim populacionim grupama

10.000

Operativni cilj 5.3.2.: Povećati nivo informisanosti, dostupnosti i jednakih uslova za korišćenje usluga socijalne i zdravstvene zaštite za 30% do 2019. godine

1 Unapređenje palijativne nege na primarnom nivou zdravstvene zaštite u opštini Aranđelovac

15.000

2 "Niste sami" 2.500


2016 - 2020

145

Razvojna prioritetna oblast 6. Unapre đenje infrastrukture i zaštita životne sredine

Strateški cilj 6.1.: Unapređenje uslova za održivo upravljanje otpadom i otpadnim vodama

Operativni cilj 6.1.1.: Povećati prostorni obuhvat sistema upravljanja komunalnim otpadom za 20% površine teritorije opštine i povećati za 15% udeo reciklaže sa akcentom na primarnu slekciju otpada na mestu nastanka do kraja 2020. godine

1 Organizovano prikupljanje i transport komunalnog otpada iz seoskih Mesnih zajednica 121.000

2 Postavljanje unificiranih kanti za sakupljanje uličnog otpada (Knjaza Miloša, Kneza Mihaila i Kralja Petra I)

12.000

3 Primarna selekcija komunalnog otpada u opštini Aranđelovac 220.000

4 Uvođenje primarne selekcije otpada na površini Spomenika prirode „Park Bukovičke Banje“

30.000

Operativni cilj 6.1.2.: Izgraditi 20 km nove, rekonstruisati 30% postojeće kanalizacione mreže i rekonstruisati 2 postrojenja za tretman otpadnih voda do kraja 2020. godine

1 Izgradnja i rekonstrukcija kanalizacione mreže 300.000

2 Kolektor kanalizacije industrijske zone Jug 200.000

3 Prikupljanje otpadnih voda MZ Banja put prvog b reda 27 220.000

Operativni cilj 6.1.3.: Sanirati kompletno postojeću deponiju i formirati 2 dvorišta za reciklažu neopasnog otpada do kraja 2020. godine

1 Izgradnja azila za životinje (planirana lokacija na deponiji) 250.000

2 Stara deponija 200.000

3 Dvorišta za neopasni otpad 15.000

Strateški cilj 6.2.: Unapređenje energetske efikasnosti i povećanje energetskih kapaciteta opštine uz povećanje korišćenja obnovljivih izvora energije

Operativni cilj 6.2.1.: Poboljšati energetsku efikasnost kroz rekonstrukciju javne rasvete zamenom 80% postojećih svetiljki, 20% javnih objekata uz korišćenje 2% obnovljivih izvora energije u ukupnoj potrošnji električne i toplotne energije u javnim objektima do kraja 2020. godine

1 Povećanje energetske efikasnosti javne rasvete opštine Aranđelovac, postavljanjem LED rasvete na 80% postojećih sijaličnih mesta

1.128.000

2 Energetska efikasnost 13.650

3 Investiciono održavanje (EE) školske zgrade u izdvojenom odeljenju u Brezovcu-2 12.000

4 Postavljanje fasade i zamena prozora 15.000

5 Zamena stolarije, fasade i oluka - energetska efikasnost 14.000

Operativni cilj 6.2.2.: Povećati energetske kapaciteta za 50% uz rekonstrukciju 15% distributivne mreže do kraja 2020. godine

1 Gasifikacija bine dvorane bioskupa 1.850

2 Gasifikacija industrijske zone MZ Banja i MZ Vrbica 67.000

3 Gasifikacija poslovne zgrade/stare opštine 18.000

Strateški cilj 6.3.: Stvaranje uslova za održivo upravljanje prirodnim resusrima

Operativni cilj 6.3.1.: Izraditi 3 master plana za područje teritorije opštine Aranđelovac u cilju unapređenja upravljanja prirodnim resursima do kraja 2020.godine

1 Master plan održivog razvoja grada Aranđelovca 70.000

2 Master plan održivog razvoja planina Bukulje, Venčaca i Orašca 100.000

3 Master plan održivog razvoja ruralnog područja SO Aranđelovac 50.000


2016 - 2020

146

4 Očuvanje i podizanje kvaliteta zelenih površina opštine Aranđelovac 100.000

Operativni cilj 6.3.2.: Rekonstruisati postojeće vodozahvate uz smanjenje gubitaka od 15% na distributivnoj mreži i regulisati 20% vodotokova do kraja 2020. godine

1 Izgradnja sistema za zahvatanje dodatnih količina vode iz reke Kačer 1.900.000

2 Sanacija javnih česmi na teritoriji opštine Aranđelovac 100.000

3 Vodovod industrijske zone 210.000

4 Česma 13.000

5 Čišćenje reke Bukulje 118.000

Strateški cilj 6.4.: Uspostaviti i razviti institucionalne kapacitete opštine i sistemski pristup upravljanju projektima i podizanju ekološke svesti stanovništva

Operativni cilj 6.4.1.: Unaprediti sistem upravljanja projektima u OU povećanjem broja stučnih izvršilca za 4 novozaposlena i uspostaviti informacioni sistem za prećenje realizacije starteških dokumenata i projekta do kraja 2017. godine

1 Formiranje odeljenja za zaštitu životne sredine 10.000

2 Kadrovsko ojačavanje Kacelarije za lokalni ekonomski razvoj 3.500

Operativni cilj 6.4.2.: Uvesti nove i proširiti postojeće edukativne programe, formalnog i neforamalnog obrazovanja i organizovati minimalno 4 EKO (dodati projekte u cilju zadovoljen ja operativnog cilja) tribine u toku kalendarske godine u cilju adekvatne zaštite životne sredine Opštine Aranđelovac do kraja 2020. godine

1 Edukacija učenika osnovnih škola opštine Aranđelovac o značaju Spomenika Prirode „Park Bukovičke Banje“ za lokalnu zajednicu

10.000

2 Organizovanje ekoloških akcija sa ciljem uključivanja javnosti 1.000

3 Priprema i publikovanje priručnika i materijala iz oblasti zaštite životne sredine 2.500

4 Projekat: Zelena budućnost 3.000

Strateški cilj 6.5.: Unaprediti saobraćajnu infrastrukturu, izgradnjom nove i rekonstrukcijom i održavanjem postojeće putne mreže

Operativni cilj 6.5.1.: Izraditi Studiju izvodljivosti i ostalu neophodnu prostorno-plansku i projektno tehničku dokumentaciju izmeštanja tranzitnog saobraćaja iz gradskog jezgra Aranđelovca do kraja 2020. godine

1 Izrada studije izvodljivosti za izgradnju zaobilaznice oko Aranđelovca 250.000

2 Izrada studije izvodljivosti Južne obilaznice 5,9 km 380.000

3 Izrada studije izvodljivosti Severne obilaznice 7 km 270.000

Operativni cilj 6.5.2: Izgraditi i rekonstruisati 40 km lokalnih i seoskih puteva do kraja 2020. godine

1 Asfaltiranje ulica u gradu i lokalnih puteva 1.700.000

2 Garaši – Radisavljevći 2km 30.000

3 Izgradnja mosta na reci Kubršnica 16.500

4 Izgradnja mosta na reci Raslovo MZ Bosuta 13.000

5 Put Crvena bara-Vukasovci 250.000

6 Put do vrha Bukulje 6,6km 350.000

7 Put Orašac(Starčevića brdo)-Stojnik 390.000

8 Put Trešnjevica -Bosuta 460.000


2016 - 2020

147

9 Rehabilitacija poljskih puteva 300.000

10 Rekonstrukcija Jadranske ulice i dela ul. Knjaza Miloša od ul. V.Stepe do ,,Šarene kapije" 1.000.000

11 Rekonstrukcija puta Gornja Trešnjevica -Rudnik 12 km 1.100.000

12 Rekonstrukcija ul. Nikole Pašića 296.000

13 Rekonstukcija puta Jelinac- Ćelava Glavica 1,3 km 48.000

14 Silazni put sa Bukulje 180.000

15 Trešnjevica – Bosuta 7km 420.000

16 Žuti oglavak – Medvednjak 3 km 67.000

Preporuke za relizaciju Strategije

Teritorija opštine Aranđelovac prepoznata je kao područje velikih razvojnih potencijala. Strategija održivog razvoja opštine Aranđelovac 2016 – 2021 evidentirala je sve ove potencijale i na osnovu njih kazala na ciljeve i akcije koje treba realizovati u buducnosti. S obzirom da se celokupna izrada strateškog dokumenta zasnivala na participativnom pristupu koji je podrazumevao uključenje šire lokalne zajednice, isti pristup treba primeniti i prilikom implementacije Strategije. Naime, neophodno je obezbediti široko učešce aktera lokalne zajednice u realizaciji strateškog dokumenta, kako bi se obezbedio legitimitet procesa i njegovo uspešno sprovođenje. Na nivou opštine potrebno je sklapati partnerstva između javnog, biznis i NVO sektora u cilju zajedničkog rada na realizaciji aktivnosti predviđenih planom. Planski pristup, kontinuiranost zajedničkog rada aktera na implementaciji za sve vreme trajanja strateškog dokumenta, poštovanje pravila i svesnost potrebe za odgovornim sprovođenjem procesa implemenatcije, predstavljaju ključne elemente za ostvarivanje održivog razvoja opštine Aranđelovac. Proces implementacije sadrži više faza, odnosno koraka, koji vode realizaciji istog. Prvi korak u ovom procesu je formiranje Komisije za praćenje realizacije lokalne Strategije održivog razvoja sa jasno definisanim poslovima i odgovornostima. Prvi zadatak Komisije je da koordinira izradu plana implementacije i akcionog plana za realizaciju Strategije. Komisiju, osim predstavnika lokalne zajednice, čine i predstavnici regionalnih instanci, odnosno Regionalne agencije za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja koja je učestvovala u izradi strateškog dokumenta u koordinaciji sa lokalnom samoupravom. Strategija održivog razvoja opštine Aranđelovac, sa izrađenim planom implementacije i akcionim planom, postaje osnov za izradu sektorskih strategija i uključuje se u rad svih službi lokalne samouprave, postajuci alat za formiranje budžeta. Na godišnjem nivou se vrši revizija strateškog dokumenta uz pomoc indikatora održivosti koji daju sliku promena u opštini, odnosno napretka nastalog realizacijom Strategije održivog razvoja opštine Aranđelovac. Oni će uspešno procenjivati efikasnost čitavog, gore navedenog mehanizma, iz godine u godinu, do isteka vremenskog perioda na koji se dokument Strategija održivog razvoja opštine Aranđelovac 2016 – 2021 odnosi.

strategija odrŽivog razvoja opŠtine aran … godina/strategije/strategija... · severozapadu....

Documents