Starzenie się i jego wpływ na funkcje organizmu człowieka

Maria KorzonekWydział Nauk o Zdrowiu PAM

Teorie starzenia się organizmu

Teoria mutacji somatycznych:Nagromadzenie się przypadkowych uszkodzeń materiału genetycznego oraz białek powoduje zmniejszenie się zdolności regeneracyjnych organizmu. Mutacje mogą być wynikiem ekspozycji na naturalne źródła promieniowania.

Teorie starzenia się organizmu

Teoria katastrofy błędów:Akumulacja błędów w syntezie białka, w zakresie translacji i transkrypcji, z upływem czasu prowadzi do uszkodzenia funkcji komórkowych

Teorie starzenia się organizmu

Teoria wolnych rodników:Reaktywne molekuły metabolizmu tlenu mogą uszkadzać białka błon komórkowych, enzymy, DNA.Wraz z wiekiem wzrasta produkcja wolnych rodników co prowadzi do akumulacji uszkodzeń tkanowych.

Teorie starzenia się organizmu

Teoria modyfikacji białek:W wyniku pewnych reakcji chem. ( np. utleniania czy glikacji) dochodzi do zmian w strukturze białek, które się odkładają i zaburzają funkcje komórek czy tkanek

Teorie starzenia się organizmu

Teoria immunologiczna:Pogorszenie sprawności układu immunologicznego i osłabienie funkcji limfocytów T i B powoduje spadek odporności na infekcje i wzrost chorób z autoagresji.Spadek nadzoru immunologicznego prowadzi do wzrostu kancerogenezy.

Teorie starzenia się organizmu

Teoria neuroendokrynna:Zmiany w układzie nerwowym i hormonalnym głównie na osi podwzgórze-przysadka mózgowa-nadnercza oraz insulina i czynniki wzrostowe prowadzą do nieprawidłowych reakcji organizmu na bodźce środowiskowe

Teoria starzenia się komórkowego

Komórki mogą podzielić się tylko określoną liczbę razy ( limit Hayflicka)W następstwie podziałów dochodzi do skracania się telomerów aż do całkowitego zahamowania replikacjiKomórki rozrodcze i macierzyste posiadają telomerazę, która odbudowuje skrócone telomery

:

Teoria starzenia się komórkowego

Komórki rozrodcze i macierzyste są zdolne do większej liczby podziałów niż limit Haylicka.Telomeraza jest aktywna również w komórkach nowotworowych, co umożliwia nieprzerwane podziały i agresywną proliferację.

Teorie starzenia się organizmu

Teoria rozwojowo-genetyczna:Starzenie się jest kolejnym etapem rozwoju i dojrzewania organizmu, gdzie dochodzi do przewagi procesów katabolicznych nad anabolicznymi

Teorie starzenia się organizmu

Wg Hayflicka starzenie komórkowe jest ściśle związane z określoną liczbą możliwych podziałów, a czynnikiem wyznaczającym kres możliwych podziałów są telomery

Progeria – zespoły przyśpieszonego starzenia

Zespół Hutchinsona-Gilforda i zespół WerneraUwarunkowany genetycznieZahamowanie wzrostu, pojawienie się zmarszczek, siwienie, łysienie, szybki rozwój miażdżycy, chorób układu krążenia i nowotworowychObjawy już w dzieciństwie

Restrykcja kaloryczna

Zmniejszenie wartości kalorycznej spożywanych pokarmów o ok. 20-40% przy zachowanych wszystkich niezbędnych składnikach może spowolnić tempo starzenia i wydłużyć czas życia o ok 50%)

Starzenie się wg WHO

Wiek podeszły 65 - 70 latWiek starczy 71 – 90 latDługowieczność > 90 lat

Długość życia Polaków

Średnia długość życia Polaków – dla mężczyzn 70,8 dla kobiet – 79,4 ( dane z 2005r.)W ciągu ostatniej dekady średnia długość życia wydłużyła się dla mężczyzn o 4,9 lat, dla kobiet o 4 lata

Emeryci w Polsce

W ciągu 16 lat odsetek emerytów zwiększył się z 12,8% w 1990r do 15,7% w 2006r, a w 2010 osiągnął 17% społeczeństwa

Organizm w okresie starości

Śmiertelność zwiększa się wraz z wiekiem, po osiągnięciu dojrzałościPojawiają się zmiany w biochemicznym składzie tkanekZmniejsza się fizjologiczna wydolność organizmu ( np. spadek przesączania kłębuszkowego, spadek częstości akcji serca)

Organizm w okresie starości

Spada zdolność adaptacyjna organizmuZwiększa się z wiekiem podatność na choroby

Układ sercowo – naczyniowy w okresie starzenia się organizmu

W sercu – spadek liczby komórek mięśniowych i wzrost kolagenuObniżenie max. częstości sercaWzrost późnorozkurczowej i późnoskurczowej objętości sercaPogorszenie rezerwy czynnościowej serca

Układ sercowo-naczyniowy w okresie starzenia się organizmu

Mechanizmy adaptacyjne utrzymujące pojemność minutową serca:Wzrost objętości rzutu sercaWzrost liczby uderzeń na minutę

Układ sercowo – naczyniowy w okresie starzenia się organizmu

W układzie bodźco-przewodzącym spadek liczby komórek przewodzących a wzrost kolagenuSpadek podatności wszystkich naczyń z powodu pogrubienia warstwy wewnętrznej i środkowej ( spadek tkanki sprężystej kosztem wzrostu włókien kolagenu).

Układ sercowo – naczyniowy w okresie starzenia się organizmu

Nadciśnienie tętnicze ( ok.57-70% osób podeszłych), często wtórne: choroby nerek, guz chromochłonny nadnerczy, zespół Conna, choroby tarczycy,zespół CushingaIzolowane nadciśnienie skurczowe

Układ sercowo – naczyniowy w okresie starzenia się organizmu

Choroba niedokrwienna serca u ok. 30% ( w badaniach pośmiertnych u ok. 70%)Drugi szczyt ostrych zespołów wieńcowych – po 65r. życiaŚmiertelność w przebiegu OZW jest większa i rośnie wraz z wiekiem

Układ sercowo – naczyniowy w okresie starzenia się organizmu

Niewydolność serca u ok. 13%Przyczyny:nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna, nabyte wady zastawkowe, ograniczona aktywność ruchowa

Układ oddechowy w okresie starzenia się organizmu

Osłabienie odruchu kaszlowegoOsłabienie siły mięśni oddechowychZanik mięśni międzyżebrowychUsztywnienie ścian klatki piersiowej

Układ oddechowy w okresie starzenia się organizmu

Spadek ilości tkanki podporowej w płucachZmniejszenie powierzchni wymiany gazowej Wzrost średnicy przewodów pęcherzykowych

Układ oddechowy w okresie starzenia się organizmu

Zwiększenie objętości zalegającej w płucachWzrost czynnościowej pojemności zalegającejSpadek utlenowania krwiZmniejszenie czułości ośrodków oddechowych

Układ oddechowy w okresie starzenia się organizmu

Przewlekła obturacyjna choroba płuc związana z wiekiem ( czynniki środowiskowe, palenie papierosów, utrata funkcji płuc, spadek rezerw wentylacyjnych)Zapalenia płuc (nadprodukcja śluzu, uszkodzenie aparatu rzęskowego)Nowotwory płucAstma oskrzelowa

Układ odpornościowy w okresie starzenia się organizmu

Zwiększona podatność na infekcje z cięższym przebiegiemWzrost zachorowań na choroby z autoagresji i nowotworoweZaburzenia produkcji cytokinSpadek liczby limfocytów BWzrost produkcji autoprzeciwciałPogorszenie odpowiedzi nieswoistej związanej z fagocytozą

Układ moczowo-płciowy w okresie starzenia się organizmu

Spadek wielkości nerek o ok. 30%Spadek liczby czynnych nefronówPogorszenie funkcji cewek nerkowychSpadek filtracji kłębuszkowej o ok. 10% na każdą dekadę po 30 r. życiaZwiększona utrata soduWzrost zatrzymywania w organiźmie potasu – ryzyko hiperkaliemii

Układ moczowo-płciowy w okresie starzenia się organizmu

Odwodnienie spowodowane spadkiem pragnienia i utratą zdolności zagęszczania moczuUtajona niewydolność nerek u ok. 48% po 70 r. życiaZmniejszenie warstwy korowej nerek sięga 64% po 70 r. życiaNefrotoksyczne działanie leków (głównie NLPZ )

Układ pokarmowy w okresie starzenia się organizmu

Zmiany czynnościowe i morfologiczne p.p. spowodowane spadkiem elementów kurczliwych mięśni i wzrostem włókien kolagenowychSpadek siły skurczu mięśni przewodu pokarmowegoSpadek ilości neuronów cholinergicznych przewodu pokarmowego ( p.p.)

Układ pokarmowy w okresie starzenia się organizmu

Zaburzenia opróżniania żołądkaZmiany zanikowe błony śluzowej żołądka – hipochlorhydria, spadek wydzielania pepsynyMożliwość przemieszczania się bakterii do p.p. – nasilone procesy fermentacyjne, zaburzenia wchłaniania

Układ pokarmowy w okresie starzenia się organizmu

Zmiany w zakresie jelita cienkiego:Osłabienie siły warstwy mięśniowejSpadek ilości komórek endokrynnychPogorszenie wchłaniania głównie wit. D, wapnia, żelaza, wit. B12Uchyłkowatość jelita grubego

Układ pokarmowy w okresie starzenia się organizmu

Zmniejszenie masy wątrobySpadek przepływu krwi przez wątrobęUpośledzenie funkcji wątrobyKamica pęcherzyka żółciowego u ok.20-30% po 65 r. życiaOstre żółciopochodne zapalenie trzustki stanowi 65% wszystkich OZT w wieku starszym

Układ pokarmowy w okresie starzenia się organizmu

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – najczęstsza przyczyna – NLPZPowikłania – krwawienia, perforacje – duży odsetek zgonówZapalenie wyrostka robaczkowego – przebieg skąpoobjawowy – u 70% po 70r.ż. dochodzi do perforacji

Układ pokarmowy w okresie starzenia się organizmu

Choroba uchyłkowa jelita grubego – u 10-35% postać objawowaPowikłania – krwawienia lub perforacja uchyłka – wysoka śmiertelność – siega 18%Nowotwory jelita grubego – druga co do częstości przyczyna zgonów wśród osób z chorobą nowotworową.

Układ kostno-stawowy w okresie starzenia się organizmu

Spadek masy kostnejWzmożony metabolizm osteoklastów zmniejszony osteoblastów – deficyt odbudowy kostnej – osteoporoza

Układ kostno-stawowy w okresie starzenia się organizmu

Choroba zwyrodnieniowa stawów:Spadek liczby komórek mezenchymalnychZmiany jakościowe kolagenuSpadek hormonów tropowych i cytokin związanych z utrzymaniem integralności tkanki łącznejMikrouszkodzenia tkanki chrzęstnej

Układ nerwowy w okresie starzenia się organizmu

Spadek masy i funkcji mózgu – spadek liczby neuronów i kom. gleju, które dostarczają substancji odżywczych i pośredniczą w neurotransmisji, gromadzenie produktów przemiany materii.Spowolnienie przetwarzania informacji, upośledzenie pamięci, rozwój chorób otępiennych. otępiennych.

Układ nerwowy w okresie starzenia się organizmu

Spadek wrażliwości receptorów adrenergicznychZaburzenia funkcji wazomotorycznych – zwężenie i rozszerzenie naczyń, nagłe zwyżki RR, zasłabnięcia, potliwość, upośledzenie termoregulacji, „sztywność emocjonalna”.

Narządy zmysłów w okresie starzenia się organizmu

Starcza dalekowzroczność ( brak zdolności akomodacji soczewki)Zaćma starcza – mętnienie soczewkiUbytek słuchu typu odbiorczego – utrudnia rozumienie mowy w hałasieSpadek czucia obwodowego, zwłaszcza wibracji i czucia głębokiego, co sprzyja upadkom

Dziękuję za uwagę