İSTANBUL SÖZLEŞMESİNE TÜRKİYE’NİN YAKLAŞIMI: ZORUNLU ARABULUCULUK VE EV İÇİ ŞİDDETİN

KAPSAMI

Dr. Burcu HATİBOĞLU EREN Aile Arabuluculuğu Çalıştayı -II

21-22 Kasım 2016, İstanbul

İstanbul Sözleşmesi kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddet konusunda Türkiye’nin de kabul ettiği Avrupa’daki ilk ve tek

bağlayıcı hukuki metindir. (1 Ağustos 2014 – yürürlük)

İstanbul Sözleşmesi çerçevesinde kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddetin kapsamı

İstanbul Sözleşmesi ile «ev içi şiddet» (domestic violence) «Kadına yönelik şiddet» «Eylemi gerçekleştiren, mağdurla aynı ikameti paylaşsın ya da paylaşmasın veya daha önce paylaşmış olsun ya da olmasın, aile içinde ya da hanede, eski ya da şimdiki eşler ya da beraber zaman geçirmiş /partnerlik yapmış bireyler arasında meydana gelen her türlü fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik şiddet eylemi»(Madde 3/b)

Böylece «ev içi şiddet»in kapsamı, aile birliği ve kan bağı dışındaki faillerin şiddet eylemlerini ve dolayısıyla kadını, çocuğu, yaşlıyı ya da evde şiddet tehdidiyle karşı karşıya kalabilecek her türlü grubu içerecek şekilde tanımlanmıştır. «ister özel ister kamusal yaşamda meydana gelsin kadınlar için fiziksel, cinsel, psikolojik ve ekonomik zarar ve acı veren ya da verebilecek olan, bu eylemlerde bulunma tehdidini, zorlamayı veya özgürlüğün rastgele biçimde kısıtlanmasını da içerecek şekilde toplumsal cinsiyete dayalı tüm şiddet biçimleri ve kadına karşı olarak gerçekleştirilen bir ayrımcılık biçimi ve insan hakları ihlali»

Böylece ‘Kadına yönelik şiddet, potansiyel bir risk tehdidini/iddiasını dikkate almayı ve 18 yaşın altındaki kız çocuklarını da içerecek şekilde ele alınmıştır. Kadınlar - insan hakları çerçevesi içerisinde yer alan bireyler

Türkiye’de kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddet konusundaki mevzuat

Türk Ceza Kanunu Türk Medeni Kanunu (özellikle aile birlikteliğini

tanımlayan ve mekânsal bağı temel alan 367. madde) 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun (1998) 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik

Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun (2012) ve söz konusu kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmelik (2013) Çerçevesinde «ev içi şiddet» ve «aile içi şiddet» İstanbul

Sözleşmesi’ne de uygun biçimde oldukça kapsamlı tanımlanmış, Mağdurun korunması, şiddetin önlenmesi ve bununla mücadele

edilmesine yönelik hükümler getirilmiş, Ancak suçlar bağlamında belirlemelere gidilmemiştir. Ceza

kanunundaki belirlemeler ise Sözleşmenin gerektirdiği kimi düzenlemeleri içermemektedir.

Türkiye’de ev içi şiddet türlerinin mağduru önleme-koruma-faile yönelik yaptırımlar ve bütüncül politikalar açısından değerlendirilmesi

Önleyici çalışmalar (madde 12, 13, 14, 15, 16, 17): BM Nüfus Fonu & TC Sağlık Bakanlığı & TSK (2002-2009): 3

milyon askere «Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadına karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin önlenmesi eğitimleri»

Kadının insan hakları eğitimleri (kadınlarla) /eğitici eğitimleri (SHU, Psikolog, eğitici, polis, sağlık çalışanları, hukukçular vd.)

Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları- ŞÖNİM’ler, SHM’ler, STÖ’ler

Alo 183 (aile, kadın, çocuk, özürlü, sosyal hizmet danışma hattı) Acil yardım hatları - ŞÖNİM’ler, SHM’ler, STÖ’ler Faillerle grup çalışmaları- Kadın Hizmet Birimi/Ankara (izleme

m. yok) Tecavüz kriz hattı ve kriz merkezi (Almanya)

Mağdurların korunması (madde 2, 4, 20, 25, 26, 27, 59, 60, 61)

Ev içi ve dışında (çalışma ortamı, okul, yuva, tatil mekanı vb.) şiddete maruz kalan kadınlar ve şiddete maruz kalan hane üyeleri (yaşlılar, çocuklar, erkekler vb.) – mağdur

Sığınma evleri Engelli kadınlar (bakım destekleri) Sağlık sorunu olan kadınlar (Sağlık destekleri) Göçmen kadınlar (uzun süreli kalışa elverişlilik) Cinsel şiddet mağduru kadınlar (rehabilitasyon) Sığınma evleri sayısı (nüfusu 10.000’i aşıyorsa zorunlu)

Kadın hakları ve çocuk hakları birimleri (ücretsiz hukuki danışmanlık)

Cinsel şiddet mağdurlarına yönelik- tecavüz kriz ve rehabilitasyon merkezleri (Danimarka, İngiltere, Bosna-Hersek/ Medica Zenica)

Mağdurların korunması - devam

Risk durumunda mağdurun faille karşılaşmasının engellenmesi Acil durumlarda evden uzaklaştırmada hızlı karar almayı sağlayacak

yerel müdahale birimleri/polis Acil durumda doğrudan polisle bağlantı kurmayı ya da failin eve

yaklaşmasını engelleyen mekanizmalar - İspanya Mağdurlarla destek grupları Lüksemburg – çocuklarla destek grupları (2015) Türkiye’de (2013 yılı için) - 50 binden fazla kadına mahkeme kararı ile evden uzaklaştırma ve uyarı

gibi önleyici tedbirlerle koruma sağlanmış - 11 binden fazla kadın için polis koruması alınmış - 95 kadın hayatını kaybetmiş - Son 5 yılda 802 kadın hayatını kaybetmiş

Şiddetin Takibi-bireysel danışmanlık ve destek grupları Polise şikayetlerin kayıt altına alınması ve takibi Sosyal hizmet birimlerinde mesleki raporların takibi Sığınma evleri deneyimleri, öncesi ve sonrasına ilişkin mağdur hikayeleri Savunuculuk yapan STÖ’nin desteklenmesi ve geliştirilmesi Savunuculuk yapan STÖ’lerin, Kadın örgütlerinin ve destek gruplarının

yargılama sürecine katılımı

Ulusal politika düzeyinde özel araştırma komisyonlarının oluşturulması Kadın erkek fırsat eşitliği komisyonu, Kadına yönelik şiddetin sonuçları özel komisyonu

Mağduru koruyan ve güçlendiren yargılama süreci ile bütünleşik

hizmetler (tek taraf lehine kovuşturma) Mağdura yönelik şiddet riski devam ediyorsa uzaklaştırma ve faili bilinç

dönüşümü gruplarına yönlendirme

Hem mağdurun korunması hem de şiddetin önlenmesine yönelik bütünleşik politikaların geliştirilmesi

(Madde 7, 10, 11, 50, 55)

Faile yönelik yaptırımlar (madde 30, 37, 38, 39, 42, 48, 55, 57)

Yaptırımlar, kadına yönelik şiddeti ve ev içi şiddeti suç olarak tanımlar ve cezalandırılmasını gerekli görür. Bu açıdan,

«taraflar kültür, töre, din, gelenek veya sözde ‘namus’ gibi kavramların bu sözleşme kapsamındaki herhangi bir şiddet eylemine gerekçe olarak kullanılmamasını temin edeceklerdir» (madde 12) - Zorla evlenmeler - Kadın sünneti - Zorunlu kürtaj ya da kısırlaştırma yöntemlerini kullanmaya

zorlama (özellikle engelli kadınlara ilişkin taleplerde) - Namus cinayetleri

Sözleşme yargılama sürecinde mağdurun lehine olacak şekilde tek taraflı kovuşturma (ex-parte) ve resen yargılama (ex-officio) konusuna vurgu yapmıştır.

Mağdurun ücretsiz temsil edilme hakkı Hukuki destekler (maddi destek+hukuki danışmanlık

desteği) Mağduriyetin giderilmesine yönelik tazminat

Madde 48 “zorunlu alternatif uyuşmazlık çözüm usulleri veya hükümlerinin yasaklanması” - Taraf devletler bu konuda her

türlü hukuki veya diğer tedbirleri almakla yükümlüdür.

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu - aile içi şiddet iddiası içerme

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu- uzlaşma kapsamına girmeyen bir suçla ilgili olma

Çünkü arabuluculuk, tarafların eşit kaynak ve güç ilişkileri içerisinde olması durumunda uygulanacak bir yaklaşımdır.

Tarafsızlık ilkesi gereği, kontrol, istismar, aşağılama vb. gibi şiddet davranışlarının olduğu bir ilişkide bu eşitlik aranamaz.

Rıza ve mağdurun ihtiyaçları/hakları önemlidir. Kimi vakalarda mağdur ikinci kez mağduriyet yaratabilir.

Şiddet davranışı cezalandırılmalıdır.. Cezanın düşürülmesi söz konusu olamaz.

Arabuluculuk doğrudan baskı mekanizması olarak işleyebilir. Şiddetin her türü arabuluculuğu aşan çok boyutlu-bütünleşik

hizmetleri içermesi gereken bir meseledir. Çünkü şiddet döngüsü kırılmazsa, şiddet tırmanarak devam eder.

İhtiyari arabuluculuk Barıştırma odaklılık tamamen yasaktır (CEDAW, madde 25e)

Mağdurun korunması-güçlendirilmesi-mağduriyetin giderilmesi- İkincil mağduriyet riskinin tespiti-şikayet geri çekilse de önlem alma sorumluluğu Polonya’da yapılan bir araştırma: Vakaların %70’i mahkemeye gidiyor. Bunların %20’si

arabuluculuğu kabul ediyor, yarısı tekrar şiddete maruz kalıyor. Toplumdaki toplumsal cinsiyet eşitliğine ve kadına yönelik şiddete ilişkin

eşitsiz kalıp yargıların dikkate alınması –mağdur perspektifi Failin suçlu davranışın sorumluluğunu alması-cezasızlığın önlenmesi

garantisi Gönüllülük- Bilgilendirme ve onay garantisi (zorunlu hissedebiliyor) Arabuluculuktan yararlananların takibi (Mahkeme kayıtları ve takip

görüşmeleri, ev ziyaretleri) Karma cinsiyetten arabulucularla sürecin işletilmesi Teke tek görüşmelerle dolaylı arabuluculuğun işletilmesi Hukuki destek ve yardıma ücretsiz ulaşımın sağlanması Mağdur için danışmanlık, terapi ve destek hizmetleriyle birlikte sunulması

Hannover’deki uygulamada, eğer güç ilişkilerinde eşitlik sağlanamıyorsa, bağımlılık söz konusuysa ve şiddet riski devam ediyorsa uygulanamaz deniyor. Genelde arabuluculuk, faillerin uzun soluklu destek sistemlerine (grup çalışmaları, eğitim grupları vb.) dahil edilmesi için kullanılıyor.

İstanbul sözleşmesi, toplumdaki eşitsiz toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının farkında olarak hazırlanmış bir hukuki metin olarak, Kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddetle mücadelede

«arabuluculuk»tansa «savunuculuk» üzerinde durmuş, Tarafsızlığın farkında olunmayan bir taraf olma haline

dönüşebilme riskini temel almış, Tarafını kadına yönelik şiddeti ve ev içi şiddeti önleme

konusunda eşitlik, adalet ve insan haklarından yanadır. Bu durum herkesin kendi toplumsal öğrenmelerini yeniden

gözden geçirerek yeniden yapılandırmasını gerektirir.

Beni dinlediğiniz için teşekkürler…