srem+nikolina petrovic.unlocked

NIKOLINA PETROVIĆ

RURALNI TURIZAM U SREMU – MOGUĆNOSTI RAZVOJA I PERSPEKTIVE

1

UNIVERZITET U

NOVOM SADU

POLJOPRIVREDNI

FAKULTET

Departman za ekonomiku

poljoprivrede i sociologiju

sela

Kandidat: Mentor:

Nikolina Petrović, Prof. Dr Zoran

Njegovan

dipl.menadţer

Ruralni turizam u Sremu – mogućnosti razvoja i perspektive

Master rad

Novi Sad, 2013.

NIKOLINA PETROVIĆ


2

S A D R Ţ A J

1. UVOD................................................................................................................................. 1

1.1 Tema rada, predmet i cilj istraţivanja…………………………………………………... 2

1.2 Hipoteze, struktura rada i metodologija istraţivanja…………………………………… 3

2. DEFINISANJE OSNOVNIH POJMOVA U TURIZMU……………………………… 4

2.1. Turizam………………………………………………………………………………… 4

2.2. Turističko trţište……………………………………………………………………….. 6

2.3. Turistička destinacija…………………………………………………………………… 8

2.4. Elementi turističke destinacije………………………………………………………… 11

3. PRIRODNE I DRUŠTVENE ODLIKE SREMA………………………………………. 14

3.1. Prirodne odlike Srema………………………………………………………………….17

3.2. Društvene odlike Srema.................................................................................................. 17

3.2.1.Stanovništvo…………………………………………………………………………. 17

3.2.2. Poljoprivreda………………………………………………………………………… 17

3.2.3.Turizam………………………………………………………………………………. 18

3.2.4. Kulturno – istorijsko nasleĎe Srema………………………………………………… 18

4. STANJE TURIZMA U SVETU, EVROPI I SRBIJI 20

4.1. Stanje turizma u Svetu i Evropi……………………………………………………….. 20

4.2. Stanje turizma u Srbiji………………………………………………………………… 22

5. RURALNI REGION I RURALNI TURIZAM……………………………………….. 24

5.1. Osnovne pojmovne odrednice………………………………………………………… 24

5.2. Poljoprivreda kao osnova razvoja turizma……………………………………………. 27

6. RURALNI TURZAM SREMA………………………………………………………… 31

6.1. Vinski turizam…………………………………………………………………………. 31

6.1.1 Vino i vinske sorte Srema……………………………………………………………. 31

6.2. Osnovne pojmovne odrednice - vinski turizam………………………………………. 33

6.3. Ponuda vinskog turizma Srema……………………………………………………….. 33

6.4. Oblici prezentacije u vinskom turizmu………………………………………………... 39

6.5. Analiza stanja vinskog turizma u Sremskom okrugu…………………………………. 41

6.6. Seoski turizam…………………………………………………………………………. 43

6.6.1. Salaši………………………………………………………………………………… 51

6.7. Analiza i ocena stanja seoskog turizma u Sremu……………………………………… 53

NIKOLINA PETROVIĆ


3

6.7.1. Osnovni uslovi za razvoj turizma na selu…………………………………………… 56

6.7.2. Marketing miks……………………………………………………………………… 59

7. ANALIZA STANJA RURALNOG TURIZMA SREMA: SWOT analiza, TOWS

matrica i PESTEL anlaiza…………………………………………………………………. 62

7.1. SWOT analiza…………………………………………………………………………. 62

7.2. TOWS matrica………………………………………………………………………… 63

7.3. PESTEL analiza……………………………………………………………………….. 64

8. ZAKLJUČAK…………………………………………………………………………… 66

LITERATURA……………………………………………………………………………. 68

PRILOG…………………………………………………………………………………… 70

Spisak grafikona:

NIKOLINA PETROVIĆ


4

Grafikon 1: Turizam kao celovit sistem

Grafikon 2: Prikaz učesnika na turističkom trţištu

Grafikon 3: Promene kretanja turista u svetu u 2012/2013.godinu.

Grafikon 4: Prikaz površina pod vinogradima meĎu ispitanicima

Grafikon 5: Korelacija ruralnog turizma sa ostalim tipovima turizma

Grafikon 6: Traţnja posetilaca za uslugama vinskog turizma u 2012. Godini.

Grafikon 7: Prosečna ocena ispitanika po opštinama

Grafikon 8: Broj zaposlenih u vinskim podrumima Srema

Grafikon 9: Struktura zastupljenih površina vinograda u Sremu

Grafikon 10: Arhitektura objekata seoskih domaćinstava u Sremu

Grafikon 11: Prosečna ocena elemenata turizma pruţaoca usluga u seoskom turizmu

Grafikon 12: Prosečna ocena pruţaoca usluga u seoskom turizmu

Spisak tabela:

Tabela 1: Koncept turističke destinacije

Tabela 2: Elementi turističke destinacije

Tabela 3: Broj stanovnika po opštinama

Tabela 4: Dolasci turista u svetu od 1996.godine do 2011.godine sa projekcijom dolazaka za

2012.godinu.

Tabela 5: Kriterijumi za definisanje ruralnih oblasti u evropskim zemljama

Tabela 6: Ponuda vinarija u Sremu

Tabela 7: Aktivnosti ruralnog turizma

Tabela 8: Turisitčka ponuda salaša i etno kuća u Sremu

Tabela 9: Prikaz aktivnosti po seoskim domaćinstvima

Tabela 10: Manifestacije po opštinama

Tabela 11: Veštine sa kojima raspolaţu članovi domaćinstava u Srbiji

Tabela 12: SWOT anliza

Tabela 13: TOWS matrica

Spisak slika:

Slika 1 I 2: Vinarija Šijački

Slika 3: Vinarija Veritas

Slika 4: Vinarija Probus

Slika 5: Perkov salaš

Slika 6: Etno-kuća Krušedol selo

Slika 7: Etno budţak


NIKOLINA PETROVIĆ


5

Nikolina Petrović, dipl.menadţer

IZVOD

Rad se bavi sagledavanjem stanja elemenata bitnih za razvoj ruralnog turizma, pre svega

vinskog i seoskog turizma, u Sremu kao i perspektive njegovog razvoja. Radom je

obuhvaćeno ukupno 12 vinarija iz četiri opštine i 9 seoskih domaćinstava (salaša i etno kuća)

iz pet opština na teritoriji Srema. U cilju što potpunijeg sagledavanja trenutnog stanja razvoja

ruralnog turizma, privredni subjekti koji se bave pruţanjem usluga ruralnog turizma su

popunili upitnik zatvorenog tipa. Na osnovu upitnika i terenskog istraţivanja uočeno je da se

postepeno povećava broj vinarija koje pruţaju usluge degustacije vina, obogaćuju svoj

asortiman i okreću se ka vinskom turizmu, ujedno nastoje da se izdiferenciraju, postanu

prepoznatljive i svojstvene po nečemu. TakoĎe se uočava da se brţe prilagoĎavaju

promenama na turističkom trţištu u odnosu na seoska domaćinstva. Ona na ţalost ne prate

trenutne trţišne tokove i neophodna je valorizacija novih turističkih proizvoda i/ili usluga

kojima bi se privukli novi turisti i produţio boravak postojećeg broja posetilaca. Rad pruţa

predloge na koji način bi seoska domaćinstva mogla da obogate svoju turističku ponudu.

Srem ima izuzetno bogate prirodne i kulturne vrednosti kao turistička destinacija i stoga

vinarije i seoska domaćinstva treba da iskoriste ove potencijale i da se meĎusobno udruţe u

tzv. puteve vina, hrane i tradicije kako bi zajednički nastupili na turističko trţište. Ujedno

neophodna je dodatna edukacija članova domaćinstava koja se bave ruralnim turizmom,

dodatna motivisanost, a od strane lokalne samouprave i turističkih organizacija je potrebna

pomoć u vršenju promocije kreiranjem i realizovanjem kvalitetnijih programa i projekata.

TakoĎe su neophodna dodatna investiciona ulaganja u infrastrukturu i suprastrukturu izmene

u Zakonu o turizmu kojima bi se olakšalo poslovanje privrednih subjekata u ruralnom

turizmu.

Danas je sve veća traţnja za izdiferenciranim potrebama i tvz. vikend turama. Ovakav vid

potreba mogu da zadovolje pruţaoci turističkih usluga u Sremu ali je neophodan

odgovarajući strateški pristup. Ovaj rad moţe da pruţi doprinos i pomogne u kreiranju

Strategije razvoja ruralnog turizma Srema.

Kljuĉne reĉi: ruralni turizam, vinski tuirzam, seoski turizam, mogućnosti razvoja,

perspektive, Srem.

NIKOLINA PETROVIĆ


6

RURAL TOURISM IN SREM – POSIBILITY OF DEVELOPMENT AND

PERSPECITVES

Nikolina Petrović, Bsc

ABSTRACT

The research paper considers and gives marks of elements importan for development of

rural toruism, wine and village tourism, in Srem and it gives marks of its perspecitvity. The

study is included 12 vinaries in four municipalities and 9 village homes ( farms and ethno

houses) in five municipalities in Srem. In order to complete current state of development of

rural tourism, economic enteties which provides servicies in rural tourism had filled

questionnaire. In the base of data from answers in the questionnaires, it is realised that each

year grows number of vinaries which offers degustations and they make all servicies better to

improve development of vine tourism. Also vinaries are trying to becaome uniqe and special

for something. They make faster positive changes at the market than village houses.

Unfortunately, village houses do not follow trends at the market and it is necessary to make

new products and servicies as instrument to alocate new tourists and make longer holiday of

current tourists. The study gives sugestions how to make offers more variaty.

Srem has very rich natural and cultural values as tourist destination and becaouse of this

vinaries and village houses should take potencial and create togehter routes of vine, routes of

food or routes of tradition and ect. as a way of organising at the market. Also it is important

to provide education to memebers of farm houses who are employed in area of rural tourism.

It is important to motivate them. The local municipality and The local tourist organization

must have to help them in promotion throught the projects. Also it is importan to invest more

in infrasturcture and suprasturcture, it is important to make cahnges in Law of tourism,

ecpecially roural tourism to make business more easily for agricultural producers.

Nowdays is growing demand for differentiated weekends tours. This kind of supply can

provide economic entities in Srem but it is necessary to implement adequate strategic access.

This research paper could be important and useufull for crating The Strategy for rural tourism

development in Srem.

Key words: rural tourism, vine tourism, village tourism, rural development, perspectives,

Srem.

NIKOLINA PETROVIĆ


7

1. UVOD

Turizam je kompleksna i specifična delatnost u odnosu na ostale delove privrede.

Specifičnosti se prvenstveno ogledaju u izrazitoj heterogenosti njene strukture, u elastičnosti

traţnje i neelastičnosti ponude, sezonskom karakteru poslovanja, učešću većeg broja

privrednih i neprivrednih delatnosti u podmirivanju potreba turista, nemogućnosti

skladištenja usluga koje se pruţaju turistima, kao i činjenici da turizam ipak predstavlja

neproizvodnu delatnost i kao takav ne učestvuje u stvaranju društvenog proizvoda, ali utiče

na platni bilans.

Srem raspolaţe sa značajnim prirodnim resursima koji su još uvek neotkriveni i nisu

predstavljeni turističkom trţištu na adekvatan način. Ujedno poseduje značajna istorijska-

kulturna dobra koja nisu uključena u turističku ponudu. Sremski okrug je preteţno agrarno

područje o čemu svedoči podatak da je 80% teritorije Republike Srbije ruralno područje u

kojem ţivi 43%-56% ukupnog stanovništva Republike Srbije. Tokom prošlog veka usled

urbanizacije došlo je do “demograskog praţnjenja” sela. Ova pojava je zahvatila oko 300 sela

u Vojvodini (Pejanović, Njegovan, 2011). U dokumentu “Plan strategije rurlanog razvoja za

period 2009-2013. godine” (2009), navodi se da je jedan od glavnih problema u ruralnim

naseljima visoka stopa nezaposlenosti. Poljoprivreda je zasnovana na malim gazdinstvima (u

proseku na 4,5 ha) koji ostvaruju mali prihod i nedovoljnu produktivnost rada. Proizvodnja je

prvenstveno namenjena za ličnu potrošnju, a veoma mali deo se plasira na trţište

(Bogdanov,2007).

Agrarna i ruralna politika EU ističe multifunkcionalnost poljoprivrede, upravljanje ţivotnom

sredinom i razvoj celokupnog društva kroz razvoj i napredak lokalne zajednice. Kako navode

autori Milošević i Milovanović (2012) mogućnost za ruralni razvoj je integracija

poljoprivrede i turizma, pre svega ruralnog turizma, agroturizma, eko-turizma i etno-turizma.

Ključna aktivnost za ovu integraciju je rad na njenim osnovama, poboljšanje kvaliteta i

bezbednosti hrane, postojanje odgovarajućih prirodnih i ljudskih resursa, utemeljivanje

lokalne ekonomije na odrţivom upravljanju raspoloţivim resursima.

Prema projektu “Jačanje kapaciteta u nivou usluga seoskog turizma zapadne Srbije”

(Regionalna privredna komora Valjevo, 2008), utvrĎene su opšte činjenice koje su vezane za

turizam (sa akcentom na ruralni turzam) koje se odnose na Srbiju kao turističku destinaciju.

UvtvrĎeni su sledeći problemi: nepozicioniranje Srbije na turističkom trţištu Evrope,

turistička ponuda nije na zadovoljavajućem nivou, asortiman turističke ponude ne odgovara

traţnji, nedostatak raznovrsnih turističkih proizvoda, nezadovojavajuća dostupnost mnogih

delova Srbije i dr.

Jedan od načina da se poboljša trenutno stanje turizma u Srbiji je razvoj ruralnog turizma sa

akcentom na vinski turizam i seoski turizam (salaši i etno kuće). U sremskom regionu se

nalazi jedna od vodećih vinarija vinskih regiona u Srbiji. Skoro je završen projekat “Putevi

vina” u koji su uključene vinarije iz Sremskih Karlovaca, Beočina i Iriga. Trenutno je

NIKOLINA PETROVIĆ


8

registrovano 49 vinarija na teritoriji Srema, 53% se bavi vinskim turizmom. Evidento je da je

ovaj vid turizma počeo da se razvija u poslednjih par godina. Vinski turizam donosi koristi

kako za proizvoĎače vina, tako i za lokano stanovništvo i Srem kao novu turističku

destinaciju. Uprkos neelastičnosti turističke ponude kao glavne karakteristike turističke

delatnosti, vinari uspevaju da kreiraju nove ponude i na taj način zadovolje rastuće potrebe

posetilaca.

Njihov nedostatak u pogledu pruţanja usluga smeštaja i ishrane mogu da nadomeste salaši i

etno kuće koje se nalaze u njihovoj blizini. Da bi se uspostavila meĎusobna saradnja potrebno

je aktivno uključivanje turističkih organizacija na lokalnom nivou i lokalne samouprave.

Seoska domaćinstva treba da obogate turističke usluge pruţanjem raznovrsnih animacija

kojima će se posetioci aktivno uključiti u ţivot domaćina na selu. Stoga je neophodno

pruţanje edukacija i inforamacija za kreiranje kvalitetnih turističkih usluga u ruralnom

turizmu. Usled sve veće potraţnje za tzv. “vikend turama” neophodno je brzo sudelovanje u

kreiranju ovakvih paket aranţmana. Potrebno je kreiranje animacija koje se zasnivaju na

prirodi i ekologiji, koje su sve više primamljiva stranim posetiocima.

1.1 Tema rada, predmet i cilj istraţivanja

Tema ovog rada je analiza turističkih potencijala sremskog okruga za razvoj ruralnog

turizma, sa glavnim osvrtom na vinski i seoski turzam. Analiza ograničavajućih faktora za

razvoj ruralnog turizma, analiza kvaliteta i asortimana turističkih usluga glavnih nosioca

turističke ponude.

Predmet istraţivanja su glavni nosioci turističke ponude ruralnog turizma, vinarije, salaši i

etno kuće na teritoriji Srema. Radom su obuhvaćeni privredni subjekti u opštinama: Beočin,

Irig, InĎija, Sremska Mitrovica, Sremski Karlovci i Šid. U ostalim opštinama koje se nalaze

na teritoriji Srema trenutno ne postoji mogućnost za razvoj ovakvog vida turizma. Postoje

potencijali za razvoj eko turizma i lovnog turizma u opštinama Sremska Mitrovica i Ruma.

Opštine Stara Pazova i Pećinci nisu predmet ovog istraţivanja jer trenutno ne postoje subjekti

koji se bave ruralnim turizmom i potrebno je izvršiti detaljnu analizu u cilju kreiranja i

donošenja strategije za razvoj posebnog vida ruralnog turizma.Tokom istraţivanja ispitanici

su popunjavali upitnik zatvorenog tipa i odgovarali na pitanja tokom intervjua. Uptinik se

sastoji iz dva dela. U prvom delu ispitanici davali ocene stanja elemenata neophodnih za

razvoj ruralnog turizma. U drugom delu upitnika ispitanici su iznosili podatke o turističkoj

ponudi, posetiocima, turističkim objektima i učešće u projektima ili ostvarivanja prava na

subvenicije. Ispitivanjem je uključeno ukupno 22 privredna subjekta, 12 vinarija i 10 seoskih

domaćinstava.

Cilj istraţivanja je utvrĎivanje stanja faktora bitnih za razvoj ruralnog turzma i ocena

turističke ponude kao osnove za strategijsko upravljanje turističkom destinacijom i da se na

osnovu njih utvrdi pravac delovanja radi potpunijeg korišćenja postojećih resursa i

unapreĎenja turističke delatnosti u Sremu.

NIKOLINA PETROVIĆ


9

1.2 Hipoteze, struktura rada i metodologija istraţivanja

Glavna hipoteza je da su vinarije i seoska domaćinstva (salaši i etno kuće) glavni nosioci

turističke ponude ruralnog turizma u Sremu. Pomoćna hipoteza je da poljoprivreda

predstavlja značajan faktor razvoja turizma u Sremu. Druga pomoćna hipoteza je da

pruţanjem usluga posebnih interesovanja od strane vinarija i seoskih domaćinstava moţe da

se poveća broj posetilaca.

Rad se sastoji iz šest celina. U prvom delu se upoznajemo sa osnovnim pojmovnim

odrednicama: šta je turzam, turista, turistikčo trţište i turistička destinacija. U drugom delu

rada se upoznajemo sa prirodnim i društvenim karakterisikama Srema kako bismo sagledali

sa kojim turističkim potencijalima Srem raspolaţe kao turistička destinacija. U trećem delu

rada se upoznajemo sa stanjem turizma u svetu, Evropi i Srbiji. U ovom delu će se sagledati u

kolikoj meri je Srbija atraktivna turistička destinacija u odnosu na zemlje u svetu i Evropi,

kao i koje vrste turizma su sve učestalije. U četvrtoj celini se upoznajemo sa samim pojmom

ruralni turizam i poljopirvrede kao osnove za razvoj ruralnog turizma. U petom delu rada data

je analiza vinskog turizma i seoskog turizma u Sremu. U šestoj celini je data situaciona anliza

razvoja ruralnog turizma u Sremu putem SWOT analize, TOWS matrice i PESTEL analize.

Što se tiče metodologije koja je korišćena u izradi ovog rada korišćen je induktivno

deduktivni metod. Osnovu istraţivanja čini terensko istraţivanje, sprovoĎenje upitnika

zatvorenog tipa, kao i intervju sa ispitanicima. Pored primarnih izvora podataka korišćeni su i

sekundarni izvori: Statistički zavod za statistiku Republike Srbije, interni podaci lokalnih

turističkih orgnaizacija, razne publikacije, knjige i brošure. Prilikom obrade i analize

podataka korišćeni su statistički i komparativni metod. Pored navedenih metoda korišćen je

istorijski metod kako bi se sagledale pojave koje utiču na razvoj turizma kao sloţenog

sistema. Na kraju je korišćen deskriptivni metod kako bi se opisale pojave, procesi i

karakteristike Srema kao turističke destinacije.

NIKOLINA PETROVIĆ


10

2. DEFINISANJE OSNOVNIH POJMOVA U TURIZMU

2.1. Turizam

Turizam je pojava koja postoji dugi niz godina. Njeni prvi počeci datiraju još iz 19. veka kada

plemićke porodice putuju radi rekreacije. Ubrzo su sebi ovakav vid putovanja mogli da

priušte i ljudi iz niţih klasa, bankari, trgovci, naučnici, profesori i dr. Početkom 20. veka ova

putovanja dobijaju pridev turistička. Prvenstveno zato što je u velikoj meri olakšana

organizacija putovanja zahvaljujući Tomasu Kuku, čoveku koji je prvi počeo da koristi

ţeleznicu u Engleskoj radi prevoza turista. Ujedno on je i osnivač prve turističke agencije

„Cook and Soon“ 1841. godine koja i danas postoji. Ona je u velikoj meri uticala na razvoj

meĎunarodnog turizma (Unković i Zečević, 2012).

Radi što boljeg shvatanja turizma kao delatnosti neophodno je dati definiciju turiste kao

osnovnog subjekta i pokretača razvoja turizma. Sa ekonomskog aspekta turista je svaka osoba

koja ispunjava dva uslova. Prvi je da su odsutni iz svog mesta stalnog boravka u bilo kom

periodu kraćem od godinu dana, drugi uslov je da dok su odsutni iz mesta stalnog boravka

troše novac u mestima gde se nalaze, ne zaraĎujući novac u tim mestima (Unković i Zečević,

2012).

Da bi bilo jasnije ko je turista data je preciznija definicija. To su osobe koje zdovoljavaju

sledeće kriterijume (Unković i Zečević, 2012):

putuju iz zadovoljstva, porodičnih i zdravstvenih razloga itd;

zbog bilo kakvih društvenih obaveza putuju na sastanke (naučne, administrativne,

diplomske, religiozne i sportske itd.);

putuju iz poslovnih razloga;

osobe koje stignu na odreĎena mesta u sklopu kruţnog putovanja brodom, čak i onda

kada se zadrţavaju u tim mestima kraće od 24 časa.

Pojam turiste vezan je za putovanja ali samo ona koja su motivisana ţeljom za odmorom ili

razonodom u fizičkom i psihičkom smislu. Ovakav vid putovanja se smatra turističkim kao i

putovanja motivisana ţeljom da se zadovolje kulturne potrebe u smislu psihičke rekreacije.

Pri odreĎivanju pojma turiste pored uslova da putovanje omogući privremeni boravak van

mesta stalnog boravka, to putovanje mora biti izazvano ţeljom za odmorom i razonodom u

fizičkom i psihičkom smislu(Unković i Zečević, 2012).Veliki broj autora se bavi definisanjem

turizma, stoga postoji nekoliko definicija a jedna od najprihvaćenijih je: „Turizam je skup

odnosa i pojava koje proizilaze iz putovanja i boravka posetilaca nekog mesta, ako se tim

boravkom ne zasniva stalno prebivalište i ako s takvim boravkom nije povezana nikakva

njihova privredna delatnost“.

Turizam kao društveno – ekonomska aktivnost je povezana sa brojnim aktivnostima u okviru

privrednog i društvenog sistema. Posmatrajući sektor turizma kao deo privrednog sistema, on

se moţe raščlaniti na sastavne delove (Popesku, 2011):

NIKOLINA PETROVIĆ


11

1. Potrošači, koji se uobičajeno nazivaju turisti;

2. ProizvoĎači ili isporučioci proizvoda i usluga (ugostiteljstvo, saobraćaj, komunalne i

druge delatnosti) ili turistički servisi;

3. Posrednici ili medijatori sistema, u koje spadaju posrednici izmeĎu proizvoĎača i

potrošača turističkih dobara, trgovci na veliko i malo, agenti i prevoznici u

avionskom, ţelezničkom, drumskom i pomorskom saobraćaju.

Turizam je podsistem u okviru šireg društvenog sistema. Turizam uspostavlja vezu kako sa

višim sloţenim sistemom isto tako uspostavlja veze unutar sopstvenog sistema. Tuirzam je

ujedno i posledica i podsticaj razvoja ukupnog društvenog sistema. Takav sistem veza je

prikazan sledećom skicom:

Grafikon br.1: Turizam kao celovit sitem

Sociološko okruţenje

Ekonomsko okruţenje

Tehnološko okruţenje

Političko okruţenje Ekološko okruzenje

Izvor: Menadžment turističke destinacije, J. Popesku, 2011.

Celovit sistem turizma čini pet elemenata: turisti, emitivna regija, destinacijska regija i

tranzitne rute kojima turisti putuju iz jednog u drugo područje (tri geografska elementa), kao i

Širi društveni sistem

Podsistem turizma

Turisti

(potrošači)

Preduzeće

Turistička

destinacija

Organizacija

turizma

Podsistem tur.ponude

NIKOLINA PETROVIĆ


12

turistička privredakoja predstavlja organizacioni element. Navedeni elementi se mogu

svrstati u tri grupe:

1. Turisti – predstavljaju osnovne činioce sistema turizma. Turizam je pre svega ljudska

aktivnost, podrazumeva ţivotnu radost, sticanje i iskustava i učešće u doţivljajima.

Razumevanje potreba i ponašanja turista je ključno za definisanje pojma turističke

destinacije.

2. Geografski elementi – postoje tri osnovna geografska elementa: emitivni turistički

regioni, destinacijski/receptivni turistički region i tranzitni region.

3. Turistički regioni:

Emitivni turistički regioni su trţišta koja predstavljaju izvore traţnje u kojima

potencijalni turisti traţe informacie, rezervišu i počinju putovanja.

Destinacijksi turistički regioni predstavljaju osnovni razlog pokretanja turista i

stvaranja traţnje na turističkom trţištu odnosno u emitivnom turističkom regionu.

Kao rezultat toga, destinacijski regioni čine razlog postojanja turizma zasnovan na

nizu osobenosti kojima se odvajaju od uobičajenih mesta i regiona. Zbog toga se u

destinacijama dešavaju najuočljivije i najdramatičnije posledice sistema turizma.

Tranzitni turistički regioni uključuju sva mesta kroz koja turisti prolaze i u kojima

se zadrţavaju na putu do konačnog odredišta – destinacije.

Turistička privreda obuhvata niz poslova i organizacija uključenih u stvaranje i korišćenje

turističkih proizvoda. Svaki od navedenih regiona odlikuje se dominantnim uticajem

pojedinih od delova turističke privrede – emitivni regioni turističkim agencijama i

organizatorima putovanja, receptivni regioni ugostiteljstvom i raznim oblicima atrakcija a

tranzitni regioni saobraćajem.

2.2. Turistiĉko trţište

Turističko trţište je skup odnosa ponude i traţnje u sferi usluga i dobara koji sluţe za

podmirenje turističkih potreba na odreĎenom prostoru, odnosno to je skup odnosa ponude i

traţnje koji nastaje pod uticajem turističkih kretanja.

Grafikon br. 2: Prikaz uĉesnika na turistiĉkom trţištu

Izvor: Turističko tržište, D.Cvijanović (2012)

Učesnici

turističkog

trţišta

Kupci (turisti)

Plateţna sposobnost

Spremnost i namera

Prodavci

Prostor i vreme

Proizvodi i usluge

NIKOLINA PETROVIĆ


13

Glavni elementi turističkog trţišta su: trţišni subjekti, objekti razmene i cena. Nosioci na

strani traţnje su kupci (turisti) kao nosioci raznih potreba i slobodnih novčanih sredstava

(Grafikon br.2) dok se na strani ponude nalaze razne vrste prodavaca, koji obezbeĎuju

zadovoljenje potreba kupaca. Turističke potrebe relativno teško dostiţu tačku potpunog

zadovoljenja jer se uvek moţe posetiti novo turističko područje i nova destinacija.

Turističku ponudu u uţem smislu čine privredne delatnosti koje sačinjavaju turističke ponude

i ostale privredne i neprivredne delatnosti koje učestvuju u zadovoljavanju potreba domaćih i

stranih turista kao i drugi faktori. Najvaţnije grupe faktora kako navode autori Unković i

Tourki (1973) su:

- Karakteristike društvenog i ekonomskog sistema date zemlje;

- Akumulativna sposobnost privrede date zemlje;

- Karakteristike investicione politike u pogledu nosilaca i strukture investicija;

- Kreditna politika i uslovi za plasman stranog kapitala u razvoju turizma;

- Stav zvaničnih drţavnih organa u odnosu na značaj turizma kao delatnost za

privredu zemlje u celini;

- Intezitet traţnje za turističkim uslugama date zemlje i područja s obzirom na

društveno – ekonomske I potrošačke karakteristike nosilaca turističke traţnje;

- Kvalifikaciona struktura potrebnog osovlja za pruţanje turističkih usluga u raznim

delatnostima;

- Cena predmeta za rad i posebno sredstava za rad koja se angaţuju u raznim

delatnosima koje pruţaju turističke usluge,

- Razvoj tehnike i njena primena, posebno u saoraćaju i hotelijerstvu;

- Devizna politika i devizni račun;

- Postojanje adekvatnih organizacionih formi unapreĎenja turizma na nacionalnom

planu, kao i usklaĎenost delovanja turističke privrede itd.

Potencijal trţišta je prodajna mogućnost za sve ponuĎače neke robe ili usluga na odreĎenom

trţištu u odreĎenom vremenskom periodu. Naziva se često i apsorpciona sposobnost trţišta.

Kako navodi (Grupa autora, 2008) turistička ponuda kao kompleks atraktivnih,

komunikativnih i receptivnih faktora je odgovor na sloţenost turističke potrebe.

Bitan element u zadovoljenju potreba turiste jeste turistički proizvod. Prema Zakonu u

turizmu (2009) turistički proizvod je definisan kao skup meĎusobnih elemenata koji se u

praksi organizuju kao poseban vrednosni lanac, koji čine materijalni proizvodi i usluge,

prirodne vrednosti i kulturna dobra, turističke atrakcije, turistička suprastruktura i turistička

infrastruktura.

Prema Cvijanoviću (2012) postoje četiri načina razmišljanja o turističkom porizvodu:

1. Osnovni proizvod – prestavlja ono što turista zapravo kupuje;

2. Očekivani proizvod – predstavlja usluge ili robu koje moraju biti ponuĎene kako bi

turisti mogli da konzumiraju osnovni proizvod;

3. Dodatni proizvod – nudi dodatnu vrednost osnovnih proizvoda i pomaţe da se razlikuje

od konkurencije. Često se neopravdano i neutemeljeno poistovećuju neočekivani i

NIKOLINA PETROVIĆ


14

dodatni proizvodi. To proizilazi iz činjenice da ono što unutar jednog trţišnog segmenta

predstavlja očekivani proizvod, unutar drugog segmenta moţe biti dodatni proizvod;

4. Prošireni proizvod – uključuje sve sadrţaje kojima se izlazi u susret turistima kako bi se

podigao nivo kvaliteta osnovnog proizvoda, odnosno ti sadrţaji se kombinuju sa

osnovnim proizvodima. Oni podrazumevaju dostupnost, atmosferu, interakciju klijenata

s usluţnom organizacijom učestvovanjem klijenata i njihovu interakciju.

2.3. Turistiĉka destinacija

Kako navodi Popesku (2011) u suštini turizma se nalazi ţelja za turističkim kretanjima ka

destinacijama koje zbog specifičnih karakteristika privlače traţnju turiste. Destinacije

zaokupljaju paţnju jer stimulišu i motivišu kretanje turiste i predstavljaju područja u kojim se

stvara većina turističkih proizvoda. Svojstva motiva da privlače turiste nazivamo

aktraktivnim atributima. Shodno tome, u destinacijama se nalazi veći deo ukupne turističke

privrede i u njima se ispoljava većina pozitivnih i negativnih efekata razvoja turizma.

Postoji nekoliko definicja turističke destinacije. Pojam destinacije potiče iz latinskog jezika i

označava odreĎenje, opredeljenje, namenu i krajnji cilj. Definicija destinacije kao mesto u

koje osobe idu radi putovanja moţe se naći u rečniku The New Oxford Shorter English

Dictionary.

Destinacije mogu biti definisane u odnosu na ono što nude turistima. Prema tom kriterijumu

turističke destinacije predstavljaju geografsko područje koja sadrţi kritičnu masu razvoja koji

zadovoljava potrebu turista. Bitno je naglasiti da je turistička destinacija prevashodno skup

različitih komponenti koje zajedničkim delovanjem obezbeĎuju zadovoljavanje potreba

turista. U tom smislu, turistička destinacija se opisuje kao lokacija skupa atraktivnosti i

odnosnih turističkih objekata i usluga koje turista ili grupa turista bira da poseti ili koju

ponuda odabira da promoviše, odnosno kao područje sa različitim prirodnim svojstvima,

karakteristikama ili atraktivnostima koje privlače nelokalne posetioce – turiste i izletnike. Na

strani ponude destinacija moţe biti definisana kao (Popesku, 2011):

turističko mesto, odnosno mesto gde su se razvile turističke aktivnosti i gde se potom

stvaraju i konzumiraju turistički proizvodi;

turistički proizvod, a potom kao specifična ponuda koja uključuje niz resursa,

aktivnosti i učesnika na toj teritoriji, ako i lokalnu zajednicu.

Postoji veliki broj definicija turističke destinacije, ali prilikom definisanja uvek treba imati u

vidu da analiza, planiranje, upravljanje i kontrola razvoja destinacije zahtevaju sistematski i

interdisciplinarni pristup. Osnovne odrednice sadrţaja pojma turističke destinacije mogle bi

se sumirati na sledeći način (Popesku, 2011):

Destinacije nude veliki broj proizvoda, iskustava i usluga pod svojim imenom

(brendom);

NIKOLINA PETROVIĆ


15

Destinacija je najbitnija jedinica na kojoj se zasnivaju sve mnogobrojne kompleksne

dimenzije turizma;

Destinacija je osnovna jedinica za analizu turizma;

Destinacija je ţiţa razvoja i ponude turističkih proizvoda i sprovoĎenje politike

turizma;

Destinacije postoje u okviru širih destinacija – kontinenta, regiona, zemlje, grada,

mesta, atrakcije i itd.;

Niz proizvoda i usluga destinacije obuhvata celokupni turistički lanac vrednosti

Usluge u destinaciji pruţaju i javni i privatni sektor koji su u velikoj meri

meĎuzavisni;

Destinacije su opipljive ali i neopipljive kategorije (imiĎţ, identitet, karakter);

Često percepcije o destinaciji zamagljuju realnost (jeftino nasuprot ekskluzivnom,

bezbednom nasuprot opasnom).

Savremenene tendencije na turističkom trţištu posebno ističu vaţnost upravljanja turističkom

destinacijom na lokalnom nivou. Na tom nivou dolazi do punog izraţaja odnosi izmeĎu

glavnih interesnih grupa (lokalno stanovništvo, lokalni organi vlasti, posetioci, turistička

privreda). Značajnu ulogu u funkcionisanju i organizovanju turističke destinacije imaju

lokalne turističke organizacije jer obuhvataju različite interesne grupe, uključujući često i

lokalnu zajednicu, i mogu se udruţivati radi formiranja većih destinacija. U principu,

destinacija moţe biti različite veličine, regiona, sela ili grada ili turističkog centra (Popesku,

2011).

Savremene tendencije u turizmu, prelazak iz „masovnog“ u „alternativni“ turizam donelo je

izmene u proučavanju turističke destinacije. Pre svega treba precizirati šta se podrazumeva

pod pojmom „alternativni turizam“. Alternativni turizam je odgovorni turizam koji zahteva

prethodno poznavanje karakteristika područja koje se posećuje i uključuje veću dozu

poštovanja prema turističkoj destinaciji, lokalnom stanovništvu i drugim faktorima koji

sačinjavaju odreĎeno turističko područje.

U nastavku je data kvalifikacija destinacijaprema tome kako ih poetioci doţivljavaju:

1. Klasične destinacije – prirodne, kulturne ili istorijske privlačnosti obezbeĎuju

dugotrajan boravak turista u destinaciji.

2. Destinacije sa specifičnim predelima ili ţivim svetom – to su destinacije koje imaju

veliku privlačnost zasnovanu na prirodnim resursima i predstavljaju stanište za retke

vrste flore i faune.

3. Destinacije poslovnog tuirzma – destinacije koje nastaju kada industrijski ili

komercijaln centar rekonstruiše svoje istorijske kvartove, trgovačke objekte i centre

za zabavu da bi se pospešio duţe boravak menadţera i njihovih partnera.

4. Destinacije za predah (stopover destination) – nalaze se na pola puta izmeĎu emitivnih

područja i destinacija za provodĎenje godišnjih odmora sa velikim izborom smeštaja

po povoljnoj ceni i restorana i kafea.

5. Destinacije za kratki boravak (short break destinations) – uobičajeno su privlačne na

domaćem trţištu i ukoliko postoje odgovarajuće atraktivnosti, i na meĎunarodnom

NIKOLINA PETROVIĆ


16

trţištu. U ovu grupu destinacija spadaju kako mali gradovi u provinciji tako i glavni

gradovi.

6. Destinacije za jednodnevne posete – privlače pre svega posetioce iz regiona

(primorski centri, trgovinski centri).

Jedan od načina za predstavljanje procesa prilagoĎavanja turističkih destinacija

promenama u turizmu, posebno na turističkom trţištu, jesu tzv. koncepti turističke

destinacije.

Tabela br.1: Koncept turistiĉke destinacije

1. Tradicionalni koncept

„Mesto gde ljudi provode svoj odmor“

Elementi:

- Mesto

Struktura i evolucija turističkih regiona

- Ljudi

Demografske karakteristike, motivacija, stepen učešća turista i zaposlenih u

sektoru usluga u destinaciji

- Odmor

Aktivnosti za vreme provoĎenja odmora

2. Skoriji koncepti

3. „Područje koje turisti biraju za provoĎenje odmora i efekti njihovih aktivnosti“

Elementi:

Područje

- Primorje, grad, divljina, udaljena oblast

Izbor

- Individualna motivacija, društvo na odmoru, alternativna mesta i aktivnosti i

marketing u cilju uticaja na izbor

Efekti

- Ekonomski, društveni, envajromentalni i ekološki

4. „Upravljanje turističkom traţnjom i njenim efektima na destinaciju“

Elementi:

Upravljanje tražnjom

- Pristup, kontrola kvaliteta, dodavanje koristi, stvaranje imidţa

Upravljanje efektima turizma

- Definisanje ciljeva turizma, analiza uticaja i kapaciteta, planiranje, zoniranje

5. Nastajući koncepti destinacije

Elementi:

- Priznavanje pluralizma interesa

- Rasprava u okviru lokalne zajednice o ulozi i obimu turizma

- Koordinacija odnosa izmeĎu javnog i privatnog sektora

- Upravljanje nivoima turističke traţnje

- Uticanje na ponašanje turista u destinaciji

- ObezbeĎivanje kvaliteta iskustava turista u destinaciji

- Kooperativna regionalna promocija i razvoj

- Razvoj teorije turizma

- Razvoj politika u cilju upravljanja turističkom destinacijom

NIKOLINA PETROVIĆ


17

Izvor: Menadžment turističke destinacije, J. Popesku,2011.

Suštinske granice turističke destinacije odreĎuje trţište tj. zahtevi turističke traţnje.

Specifičnost promena turističke traţnje iziskuje adaptiranje ponašanja destinacija u pravcu

meĎusobne saradnje i partnerskog odnosa kad god je to u interesu zadovoljavanja potreba

turističke traţnje.

2.4. Elementi turistiĉke destinacije

Ne postoji jedinstveno shvatanje o elementima koji čine turističku destinaciju. Imajući u vidu

marketing pristup poslovanju turističkih destinacija, smatra se da se ona sastoji od sledećih

osnovnih elemenata: osnovnih atraktivnosti, izgraĎenog okruţenja, usluga i atmosfere ili

ambijenta, odnosno sociokulturnih dimenzija destinacije, koji su detaljnije prikazani

sledećom tabelom.

Tabela br.2: Elementi turistiĉke destinacije

Komentar Primer

Osnovne atraktivnosti

Glavne atraktivnosti koje

privlače posetioce i koje

razlikuju jednu destinaciju

od druge, od kojih su

privlačne za zemlju ili

region.

Đerdapska klisura, Obedska

bara, Petrovaradinska

tvrĎava, Nacionalni park

Tara ili fruškogorski

manastiri.

IzgraĊeno okruţenje:

Prostorni indetitet

Prostorni izgled destinacije

uključuje luke, dokove,

istorijske kvartove i

poslovne zone. Osnovi

elementi infrastrukture –

drumski i ţeleznički sistem

plus otvoreni prostor i

komunalne usluge.

Šarganska osmica,

Petrovaradinska tvrĎava.

Potpomaţuće usluge

Osnovne usluge kao što su

smeštaj, komunikacije,

saobraćaj, ugostiteljstvo,

zabava.

Osnovno u svim

destinacijama.

Sociokulturna dimenzija

Kulturni atributi – mostovi

izmeĎu prošlosti i

sadašnjosti, stanje ili

atmosfera od uspavljujuće

do uzbuĎujuće. Stepen

naklonosti i kohezije izmeĎu

lokalnog stanovništva i

posetilaca.

Trubači na Guči, tamburaši

u vojvoĎanskim

restoranima, guţva u

saobraćaju u Beogradu.

Izvor: Menadžment turističke destinacije, J.Popesku (2011).

NIKOLINA PETROVIĆ


18

Kako navodi Popesku (2011) jedan od pristupa klasifikaciji elemenata turističke destinacije,

vezan za primenu marketing koncepta je:

Atraktivnost – podrazumeva miks različitih elemenata prirodnih atraktivnosti (klima,

flora, fauna, geografski poloţaj i sl.) i društvene atraktivnosti (kulturno – istorijsko

nasleĎe, antropogeni faktori kao što su folklor, gastronomija i sl.);

Pristupačnost – podrazumeva i goegrafsku i ekonomsku distancu. U prvom slučaju se

misli na udaljenost/blizinu emitivnom trţištu mereno kilometrima ili duţinom

putovanja, a u drugom slučaju na troškove koje traţnja snosi da bi dospela do

destinacije. Pristupačnost, u ovom slučaju, podrazumeva i ukupnu razvijenost

saobraćanje infrastrukture izmeĎu emitivnog trţišta i destinacije kao i kvalitet i

kvantitet saobraćaja u samoj destinaciji;

Uslov za boravak – svi elementi koji čine turističku ponudu a ne spadaju u prethodno

navedene (razne usluge smeštaja, ishrane, zabave, razonode, reakcije i sl.).

Kao što je već napomenuto, osnovu putovanja čini ţelja turiste da upozna nove destinacije. U

kojoj meri je neka turistička destinacija atraktivna turistima zavisi od atraktivnosti njenih

elemenata koji je čine, a to su:

Fiziografija (prirodni faktori) – klima, topografija, vode, šume, ruralne i urbane

oblasti, kvalitet vazduha, flora i fauna, krajolik i dr. Sremski okrug raspolaţe gotovo

sa svim faktorima iz ove grupe, prvenstveno zbog Fruške gore, mnogobrojnih manjih

jezera i reka.

Kultura i istorija – jezik, tradicija, gastronomija, ručni rad, umetnost i muzika, istorija,

metoda rada ili tehnologija svojstvena destinacijskom regionu, arhitektura (spoljna i

unutrašnja), religija i njena vizuelna ispoljavanja, sistem obrazovanja, stil oblačenja,

aktivnosti u slobodno vreme koje odrţavaju kvalitet ţivota u destinaciji. Sremski

okrugh ima veoma bogatu istoriju. Kroz vekove su se u ovom delu Evrope

nastanjivali mnogi brojni narodi meĎu kojima su: rimanljani, potom turici, austrougari

koji su imali veliki uticaj na kreiranje identiteta ljudi koji su ţiveli u ovom delu

Balkana. Zahvaljujući mentalitetu ljudi i dan danas se čuva tradicija i kultura ovog

podneblja. Treba istaći da se na Fruškoj gori nalazi 36 manastira koji privlače veliki

broj turista zbog svoje jedinstvenosti i duhovnosti.

Aktivnosti – miks različitih aktivnosti (rekreacija), koje predstavljaju osnovu

psihičkih i fizičkih podsticaja koji uzbuĎuju i izazivaju posetioca. Ovakav vid

aktivnosti nedostaje u svim opštinama sremskog okruga koje su predmet ovog rada.

Specijalni dogaĎaji – obezbeĎuju jedinstvenost pozicije destinacije (svetske

izloţbe/sajmovi, jedinstveni festivali i karnevali, glavni sportski dogaĎaji, značajni

kulturni i verski dogaĎaji, proslave istorijskih dogaĎaja, klasično komercijalni i

religiozni dogaĎaji. Svaka opština ima veliki broj manifestacija koje privlače sve više

posetilaca, meĎutim njihov kvalitet od strane učesnika se ocenjuje srednjom ocenom.

Suprastruktura destinacije – čine je funkcionalni elementi (hoteli, restorani, tematski

parkovi, rent-a-car preduzeća, kongresni centri, aerodromi i dr.), unapreĎeni izgraĎeni

elementi (muzeji, sportski stadioni, zoološki vrtovi, jedinstvene poslovne zgrade,

NIKOLINA PETROVIĆ


19

stambeni delovi i dr.) i unapreĎeni prirodni elementi (prirodne retkosti, istorijske

znamenitosti, jedinstvene industrijske lokacije, jedinstvena arhitektura i dr.).

Suprastruktura sremskog okruga se moţe oceniti kao povoljna, a to joj omogućuje

blizina dva najveća grada u Srbiji, Novog Sada i Beograda.

Snaga trţišnih veza – obuhvataju lične (porodične, prijateljske, religijske, etničke,

sportske, tehnološke – internet veze) i profesionalne veze (zasnovane na vezama

preko poslovnih susreta, vojnih veza, veza na osnovu obrazovanja).

Navedenim osnovnim elementima destinacije se dodaju potpomaţući elementi kao što su:

infrastruktura, pristupačnost, ljudi, gostoprimstvo, znanje i finansijski kapital, preduzetništvo

i politička volja. O pojedinim potpomaţućim elementima će biti više reči u daljem radu.

(Popesku, 2011).

NIKOLINA PETROVIĆ


20

3. PRIRODNE I DRUŠTVENE ODLIKE SREMA

3.1. Prirodne odlike Srema

Destinacija koja poseduje kvalitetne i očuvane prirodne resurse poseduje osnovni preduslov

za razvoj turizma. Sremski okrug ima izuzetno bogate prirodne resurse jer se pravcem istok

zapad prostire Fruška gora, sa severne strane je oivičena Dunavom, a juţnu granicu Srema

čini Sava. Pored nekoliko reka, mogu se naći jezera i prirodni rezervati jedinstveni u Evropi.

Reljef

Srem svojim većim delom obuhvata Frušku goru, koja pripada grupi ostrvskih planina.

Prostire se od istoka ka zapadu na površini od 255 km2, duţine 80 km i širine do 15 km.

Najveći vrh je Crveni čot (539 m).

Sa severne strane je okruţena Dunavom, koji protiče kroz Srbiju duţinom od 588 km. Celom

ovom duţinom je plovan. Njegove pritoke su Tisa, Begej i Sava, a sa juţne strane se prostire

reka Sava koja predstavlja njenu donju granicu.

Klima

Klimu čine odreĎeni elementi: temperatura vazduha, vetrovi, vlaţnost vazduha i padavine.

Svi ovi elementi zajedno odreĎuju klimu jednog područja. Klima utiče na postojanje, razvoj,

razmnoţavanje premeštanje svih ţivih organizama.

Srem karakteriše umereno kontinentalna klima sa izvesnim specifičnostima. Godišnji tok

temperature vazduha povećava se od severozapada (Palić) prema jugoistoku (Vršac). Srednja

godišnja temperatura vazduha u Vojvodini iznosi 110C. Temperatura tokom vegetacionog

perioda u proseku u Vojvodini iznosi 17.90C, dok u Sremu iznosi 17.5

0C.

Vetrovi

Dominantni vetrovi dolaze iz pravca zapad-jugozapad, dok vetrovi nešto manje jačine dolaze

iz pravca istok-jugoistok. Letnji vetrovi nailaze iz pravca jugozapad, dok zimi dolaze iz

pravca jugoistok (košava). Jugoistočni vetar, duva u najvećem delu Banata, istočno delu

Bačke i Srema. Duva u proseku 3-7 dana, naglo menja brzinu sa maksimalnom brzinom od

30 m/s. Najčešće duva u martu i novembru mesecu. Severozapadni vetar, ujednačeniji vetar.

Menja brzinu, ponekad do olujnog vetra, posebno u letnjim mesecima, kada se najčešće

javlja. Donosi osveţenje i padavine, ali opasnost od ovih vetrova je veoma niska.

Vlaţnost vazduha

Vlaţnost vazduha se definiše kao stepen zasićenosti vazduha vodenom parom. Dnevni i

godišnji tok relativne vlaţnosti suprotni su toku temperature, prosečna godišnja vlaţnost

vazduha je 76%. Zabeleţeni apsolutni minimum iznosi 12% u Šidu. Najveća godišnja visina

padavina je u Severnom Sremu, veća od 670 mm. U delu Iriškog venca dostiţe 783 mm, što

je najveća u Vojvodini.

NIKOLINA PETROVIĆ


21

Oblačnost

Oblačnost predstavlja pokrivenost nebeskog svoda oblacima. Oblačnost je manja u toplijim

periodima, dok je veći u hladnijim periodima godine. Prosečna godišnja oblačnost iznosi 5,3

desetine, maksimalna je u decembru i iznosi 7,8 desetina, dok je minimalna u avgustu i iznosi

3,8 desetine.

Padavine

Padavine obuhvataju svi oblici kondenzovane i sublimacione vodene pare u vazduhu, koje se

na zemljinoj površini pojavljuju u tečnom ili čvrstom stanju. Padavine su različitog

intenziteta i količine tokom godine. Tokom leta se javljaju pljuskovi, obično uz oluju. Pored

oluja dešava se da leti pada grad, koji izaziva oštećenja na poljoprivrednim usevima. Zimi su

prisutne snaţne padavine koje se tokom jače zime zadrţavaju i po nekoliko dana.

Hidrografija

Fruška gora se odlikuje obilnim podzemnim vodama, velikim borjem izvora i vrela, pojavom

mineralnih i termalnih izvora. Podzemne vode se javljaju u nekoliko nivoa, što odgovara

geološkoj graĎi i tektonskom sklopu planine. Termalne mineralne vode se javljaju kod

Vrdnika, manastira Staro Hopovo, Slankamena i Erdevika. Na Fruškoj gori ima preko 200

izvora. Visinska razlika izvora iznosi i po 400 m, a temperaturen razlike su i do 80C. Izvorska

voda se razlikuje ne samo po temperaturi, nego po hemijskom sastavu i tvrdoći. (Damjanović,

2003)

Dunav

Dunav je kao nekada u prošlosti tako I danas vaţan meĎunarodni plovni put. Još u III veku je

bio granica starorimske drţave. Po veličini je 2.reka u Evropi, duţine 2.850 km.

Sava

Reka Sava izvire u Sloveniji i teče kroz četiri drţave. Kod Beograda se uliva u Dunav.

Duţina toka reke Save iznosi 940,5 km.

Bosut

Reka Bosut izvire u Hrvatskoj I uliva se u Savu. Karakterišu je veliko meandriranje i česta

prirodna zagaĎenja, mulj i drezga. Bosut je stanište mnogim vrstama riba i močvarnih ptica.

U vodama Bosuta ţivi 32 vrste robe, a dominatne su: šaran, štuka, klen, karaš, smuĎ, amur,

som, tolstolobik i bodorka. Prinos ribe je oko dvadeset puta veći nego na osalim

vojvoĎanskim rekama (www.tourismsid.rs).

Studva

Reka Studva je jedina desna pritoka Bosuta na teritoriji opštine Šid. Reka izvore na teritoriji

Hrvatske, duţine je 37 km. Teče kroz bosutske šume praveći više meandara, naročito bliţ

ušća u Bosut. Kao i sve reke na teritoriji opštine Šid i ona obiluje sa mnogobrojnim vrstama

ribe (www.torusimsid.rs).

http://www.tourismsid.rs/

http://www.torusimsid.rs/

NIKOLINA PETROVIĆ


22

Jezero Sot

Sotsko jezero se nalazi na desetak kolometara od Šida. Izuetno je bogato ribom. Površne je

33 ha i prosečne dubine oko 4 m. Blage padine Fruške gore, šume hrasta kitnjaka i belog

graba kje obuhvataju oko 90% parka. Zabeleţeno je oko 1.400 vrsta biljaka, više od 200 vrsta

ptica i ostalih ţivotinja.

Jezero Moharač

Jezero Moharač je veštačka akumulacija nastala pregraĎivanjem istoimenog potoka, nalazi se

u blizini Erdevika. Površina jezera je oko 60 ha, dugačko je 2,5 km i prosečne širine 400 m.

Jezero je bogato raznovrsnom ribom: šaranom, smuĎem, tolstolobikom, amurom, belom

ribom i dr.(Turistički vodič kroz Šid)

Jezero Bruje

Jezero Bruje je dugačko oko 1.000 m, široko oko 300 m i prosečne dubine oko 3,5 m. Jezero

je bogato šaranom, smuĎem, amurom, štukom i somom. Ulovljena riba se moţe odneti u

propisanoj količini. (Turistički vodič kroz Šid)

Izvor Banja

Fruškom gorom teku mnogobrojni potoci. Jedan od najvećih je Banja kod čijeg izvora se

nalazi malo jezero. Izvor Banja je jedini termalni izvor na području opštine. Voda je

mineralizovan i pretpostavlja se da je za vreme Rimljana tu bila poznata banja. Na dubini od

100 m temperatura vode je 600C, a izvire sa 20

0C. (Turistički vodič kroz Šid)

Borkovačko jezero

Jezero je smešteno nedaleko od Rume i Sremske Mitrovice. Kompleks oko jezera obuhvata

površinu od 42 ha. Jezero je dugačko skoro 2,5 km i široko 300 m. Izuzetno je bogato ribom,

poribljavanjem je povećan broj šarana koji iznosi oko 30.000 primeraka. Pored šarana mogu

se naći: smuĎ, som, bela riba, babuška i dr. (Damjanović, 2003)

Ledinačko jezero

Jezero je nastalo u dubokoj uvali kamenoloma. Širina jezera varira izmeĎu 50-70 metara,

duţina je 200 m, a dubina preko 20 m. Jezero je zelene boje karakteristično za alpske predele,

a ne Panoniju (Damjanović, 2003).

Obedska bara

Obedska bara je jedno od najstarijih zaštićenih prirodnih dobara u Evropi. Odlikuje se

visokom raznovrsnošću ekosistema i bogatstvom vrsta. Registrovano je oko 16 vrsta riba, 13

vrsta vodozemaca, 11 vrsta gmizavaca, 50 vrsta sisara, 180 vrsta gljiva, 500 vrsta biljaka i

preko 200 vrsta ptica (www.serbia.travel).

Zasavica

Prirodni rezervat Zasavica se nalazi u Sremskoj Mitrovici. Obuhvata površinu od 1.825 ha od

čega je 675 ha u I prvoj kategoriji zaštite. Osnovu rezervata čine vodene površine kanala

http://www.serbia.travel/

NIKOLINA PETROVIĆ


23

Jovača i Prekopac i rečice Zasavica. Na ovom području je do sada zabeleţeno 20 vrsta riba,

oko 30 vrsta sisara, 500 biljnih vrsta i 120 vrsta ptica (www.serbia.travel).

Fruška gora

Prostire se na površini od 25.000ha. Šume zauzimaju 90% ukupne površine Fruške gore koje

se odlikuju visokim stepenom diverziteta. Preteţno je pokrivena listopadnim šumama. Lipa

zauzima 30% šuma i to je jedino mesto u Evropi na kojem lipa zauzima najveću

koncentraciju na jednom području. Priroda Fruške gore je prirodni fenomen jer se moţe naći

oko 1.400 biljnih vrsta, dok je 60% ptica registrovanih na teritoriji Srbije nastanjeno na ovoj

planini.

Za nacionalni park je proglašena 1960. godine i samim tim postala najstariji nacionalni park u

Srbiji. Svetsku izuzetnost Fruške gore čini 38 pravoslavnih manastira, od toga aktivno 17.

Zbog koncentracije ovolikog broja manastira na malom geografskom prostoru Fruška gora

nosi naziv „Sveta gora“. Manastiri potiču iz XV i XVI veka, na kojima se moţe prepoznati

arhitektura srednjevekovnog crkvenog graditeljstva i baroka.

Fruška gora je od davnina bila poznata kao vinska regija. Njene pedološke klimatske odlike

pruţaju izuzetno povoljne uslove za uzgoj vinove loze i voćnih vrsta.

3.2. Društvene odlike Srema

3.2.1. Stanovništvo

U tabeli se moţe videti broj stanovnika u sedam opština koje su predmet ovog rada. Opštine

se geografski prostiru u sremskom okrugu, dok opštine Sremski Karlovci i Beočin pripadaju

upravi Juţno-Bačkog okruga.

Tabela 3: Broj stanovnika po opštinama

Mesto Broj stanovnika

Beočin 15.726

InĎija 47.433

Irig 10.866

Ruma 54.339

Sremska Mitrovica 79.940

Sremski Karlovci 8.750

Šid 34.188

Izvor: (pod2stat.gov.rs)


NIKOLINA PETROVIĆ


24

3.2.2. Poljoprivreda

Fruška gora ima povoljne uslove za voćarsku proizvodnju. Više lokacije su pogodne za

gajenje kruške i breskve, dok su niţe pogodne za razvoj ostalih voćnih vrsta. Kako se navodi

u Master planu odrţivog razvoja Fruške gore 2012-2022 prosečna godišnja proizvodnja voća

u oblasti Fruške gore iznosi 37.000 t. Najveća proizvodnja voća je u Sremskoj Mitrovici

(23,9%), Irigu (22,4%), Šidu (15,5%), Rumi (11,8%), InĎiji (8,5%), Beočinu (7,7%) i

Sremskim Karlovcima (2%). Što se tiče vinogradarstva ne moţe se sa tačnom preciznošću

reci kolike su površine u Sremu. Prema podacima Privredne komore Vojvodine, ukupne

površine pod vinovom lozom su 12.000 ha (http://www.pkv.co.rs/node/104), dok su ukupne

obradive površine uključujući Sremske Karlovce i Beočin koji pripadaju upravi Novog Sada,

254.624 ha (Privredna komora Sr.Mitrovica i Republički zavod za statistiku).

3.2.3. Turizam

Turizam je još uvek u povoju, moţe se reći da je najrazvijeniji kulturni i verski turizam.

Skoro sve opštine imaju turističke organizacije, osim opštine Beočin. Prema statističkim

podacima turističkih organizacija moţe se uočiti da raste broj posetilaca, jednim delom zato

što su unapredile promociju, usluge koje pruţaju licencirani turistički vodiči, otvaraju se novi

ugostiteljski objekti koji pruţaju usluge smeštaja. Ruralni turizam je takoĎe u povoju. Svake

godine se otvaraju novi salaši, etno-kuće, kuće za smeštaj u tradicionalnom stilu ili usluge

degustacije u vinarijama. Ukupan broj vinarija koje pruţaju usluge degustacija na teritoriji

Srema je 26. Ukupan broj seoskih domaćinstava na teritoriji Srema koji se bave seoskim

turizmom je 16, od tog broja 8 su salaši i isti broj etno kuća. Najveći broj vinarija se nalazi u

severnom delu Srema, uz neposrednu blizinu Dunava, u Beočinu, Sremskim Karlovcima i

Irigu. Najveći broj salaša i etno kuća je lociran u InĎiji i Sremskoj Mitrovici.

3.2.4. Kulturno – istorijsko nasleĊe Srema

Ljudski tragovi na ovim prostorima datiraju još iz perioda neolita. Prvi i veliki korak ka

razvoju su učinli Rimljani, nastanivši se početkom nove ere. Sremska Mitrovica je iznedrila

nekoliko poznatih rimskih imperatora, meĎu kojima je najznačajniji bio Marko Aurelijus

Probus, koji je ovde zasadio prve grančice vinove loze. Moţe se slobodno reći da su sremski

vinogradi jedni od najstarijih u Evropi. Nakon pada zapadnog rimskog carstva ovde su se

nastanjivali mnogi razni narodi: Goti, Gepidi, Stari Sloveni, Ugari. Svima dobro poznata

godina je 1521. kada Sulejman Zakonodavac, osvaja Beograd a potom i ostale gradove u

Sremu. Sve do kraja XVII veka ovi prostori su bili pod turcima dok nisu počeli da slabe i pod

uticajem Austro-ugarskih sila se povlače. Zahvaljujući austrougarskim vladarima započinje

se novi ţivot, a samim tim obnavljaju se i vinogradi. Vinogradarstvo se razvijalo sve do

18.veka, kada se pojavila filoksera. U to vreme vina su se izvozila u Evropu, a pojedina i u

Ameriku, meĎu kojima je i čuveni karlovački bermet. Zahvaljujući francuzima i novoj

tehnologiji kalemljenja, vinogradi se obnavljaju.

NIKOLINA PETROVIĆ


25

Kulturna dobra

Kako se navodi u Master planu odrţivog razvoja Fruške gore 2012-2022. u Sremu se nalazi:

41 kulturno dobro od izuzetnog značaja, 49 nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja,

32 nepokretna kulturna dobra od izuzetnog značaja, oko 340 objekata pod prethodnom

zaštitom. MeĎu nepokretnim kulturnim dobrima i nepokretnim dobrima pod prethodnom

zaštitom nalazi se:

- 414 arheoloških lokaliteta iz perioda praistorije, antičkog Rima i srednjeg veka;

- 2 prostorne kulturno-istorijske celine (istorijska jezgra Sremskih Karlovaca i Iriga)

na području Fruške gora i 6 na području grada Novog Sada;

- 14 objekata narodnog graditeljstva koji su zaštićeni kao kulturna dobra

- 50 sakralnih objekata različitih konfesija zaštićenih kao kulturna dobra, koji pripadaju

različitim epohama (srednji vek, poznovizantijska epoha, barok i dr.);

- 17 manastirskih kompleksa koji su zaštićeni kao nepokretna kulturna dobra, a koji su

osnovani u periodu XV i XVI veka;

- 9 objekata tehničke kulture, tri radničke kolonije u Beočinu i dve rudarske kolonije u

Vrdniku, nastale u XIX i početkom XX veka;

- 95 spomenika, spomen obeleţja i znamenitih mesta vezanih za period NOB-a,

odnosno Drugog svetskog rata i 4 spomenika i znamenita mesta vezana za period

XVII i XVIII veka;

- 4 dvorca i letnjikovca iz XIX i prve polovine XX veka, od kojih Špicerov dvorac u

Beočinu zaštićen kao kulturno dobro,

- 3 fortifikacije

- 4 spomenika kulture iz turskog perioda.

NIKOLINA PETROVIĆ


26

4. STANJE TURIZMA U SVETU, EVROPI I SRBIJI

4.1. Stanje turizma u Svetu i Evropi

Novi milenijum je doneo promene koje su vidljive ne samo u sferi ekonomije i politike već i

u domenu IT nauka. Promene su vidljive u ponašanju društva što znači da se menja način i

stil ţivota. Samim tim se menjaju potrebe, meĎu kojima su potrebe u turizmu od strane

društva kao potrošača. Turisti napuštaju ustaljena turistička kretanja “kretanja ka suncu”.

Promene u ponašanju potrošača dovele su do turističkih kretanja ka novim turističkim

destinacijama.

Tabela br.4: Dolasci turista u svetu od 1996. do 2011.

sa projekcijom za 2012.

Godina Lanĉani indeks

1996/1995 6,2

1997/1996 4.6

998/1997 2.7

1999/1998 3.7

2000/1999 7.9

2001/2000 -0.1

2002/2001 3,0

2003/2002 -1.6

2004/2003 10.3

2005/2004 5.9

2006/2005 5.6

2007/2006 6.6

2008/2007 2.1

2009/2008 -3.8

2010/2009 6.5

2011/2010 4.4

2012 4,0

Izvor:UNWTO World Tourism Barometer, January 2012.

U poslednjih nekoliko godina svet se suočava sa najvećom ekonomskom krizom od II

svetskog rata. Mnogi vanekonomski faktori su naţalost negativno uticali na razvoj turizma i

turistička kretanja. U 2002. i 2003. se javila epidemija SARS-a. razorni cunami u Indijskom

okeanu 2004., pandemija gripa (H1N1) koja je pogodila čitav svet 2009., zemljotres i cunami

koji je pogodio Japan 2011., skoro svake godine strada grupa turista u Egiptu usled

bombaških napada. Svi ovi dogaĎaji imaju ogroman uticaj na smanjenje turističkih kretanja.

Kao što se moţe videti u tabeli broj 4, broj turista u svetu počinje da pada u 2001. godini. U

2003. godini zapaţa se pad od -1,6%, što se pripisuje epidemiji SARS-a. Sledeće godine sledi

nagli rast od 10,3% koji se 2005. godine smanjio i zadrţao na pribliţno istom nivou.

NIKOLINA PETROVIĆ


27

MeĎutim 2008. je zabeleţena niska stopa od 2,1%, da bi naredne godine ona bila negativna

usled ekonomske krize i iznosila je -3,8%.

Kako navodi Štetić (2003), dosadašnja kretanja pravcem zapad-istok tzv. “long-haul”

zamenjena su pravcem sever-jug. Kretanja evropskog stanovništva su usmerena prema

Bliskom istoku i Africi. U Americi su ta kretanja usmerena iz Severne Amerike ka Meksiku;

u Aziji su usmerena ka Australiji i Pacifiku. Ne menja se samo pravac kretanja nego i duţina

boravka na turističkim destinacijama. Sve su učestalija kraća i češća putovanja koja

zamenjuju jedno drugo. Sadašnja turistička kretanja utiču na razvoj bliţih i “manjih”

destinacija kao i segmentiranje turističke traţnje prema specifičnim oblicima turizma koji su

u pravoj ekspanziji.

U periodu januar-april 2013. u odnosu na isti period 2012.godine broj putovanja se povećao u

proseku za 4% u Aziji, Pacifiku i Americi. Kao što se moţe videti na grafikonu br.3, u

juţnoм i priobalnom delu Evrope zabeleţen је porast za 5%, u centralnoj i istočnoj Evropi

zabeleţen је porast od 9%, a u Juţnoj i Istočnoj Aziji 12%. Ukupan broj noćenja stranih

turista u svetu je za 12.000.000 veći u odnosu na prethodnu godinu koji je iznosio 287

miliona. TakoĎe treba napomenuti da je broj turista u svetu 2012. prešao milijardu. Najveće

učešće u turizmu prema broju turista u toku 2012. imala je Evropa – 52%, potom Azija i

Pacifik – 30% i Amerika – 20%. Znatno manje učešće su ostvarili Srednji istok – 4% i Afrika

– 3%.(UNWTO-world tourism barometer,2013).

Grafikon br.3: Promene kretanja turista u svetu u 2012/2013 godini.

Izvor: UNWTO – world tourism barometer, 2013.

Kako navode autori Gligorijević Ţ. i Gligorijević A. (2012), svet se moţe podeliti na dva

makro turistička regiona:

1. Više turistički razvijene zemlje, često se nazivaju zajedničkim imenom „više

turističko razvijen svet“. Tu spadaju: Austrija, Novi Zeland, SAD, Kanada, zemlje

NIKOLINA PETROVIĆ


28

Zapadne Evrope, Japan, Juţna Koreja, Hong Kong, Tajvan i Singapur. U ovu grupu

svrstavaju se zemlje koje su kulturološki slične mada su relativno siromašnije

evropske zemje: Rusija, Ukrajina, zemlje bivše Jugoslavije, Bugarska, Albanija i dr.

2. Manje turistički razvijene zemlje ili „manje razvijen turistički svet“. Ove zemlje

nalaze se u manje razvijenim delovima sveta: Latinska Amerika, veći deo Azije i

Afrike, ostrva Pacifika u Indijskom okeanu. U ovu kategoriju svrstavaju se: Libija,

Kuvajt i Saudijska Arabija, iako imaju visok nacionalni dohodak.

4.2. Stanje turizma u Srbiji

Srbija raspolaţe sa značajnim turističkim potencijalom, pre svega poseduje povoljan

geostrateški poloţaj, kao i umereno kontinetalnu klimu. Njena netaknuta priroda, bogatstvo

planina, reka, jezera, termalnih izvora i banja, kulturno- istorijsko nasleĎe omogućava razvoj

nekoliko vidova turizma. Treba napomenuti veoma povoljnu saobraćajnu povezanost sa

Centralnom Evropom i Bliskim Istokom, koja omogućava priliv velikog broja stranih turista

koji se duţe zadrţavaju ili su u tranzitu.

Prilikom izrade Strategije turizma R.Srbije 2006. godine, u postavljenoj dijagnozi trenutnog

stanja, konstatovano je da Srbija nije iskoristila svoje turističke potencijale iz nekoliko

razloga: zastareli objekti, zatvorenost trţišta, neizgraĎena putna infrastruktura i turistička

suprastruktura, nedostatak kvalitetnih kadrova u turizmu i dr.

Prema podacima Evropske turističke komisije od 2006. do 2010. godine, Srbija se nalazi na

poziciji 38 po broju dolazaka. Imajući u vidu da je u analizi učestvovalo ukupno 44 zemlje,

Srbija na ţalost ima nezavidnu poziciju. Sličan nezavidan rezultat zapaţen je prilikom analize

prihoda koje evropske zemlje ostvaruju od turizma. Prema podacima Statističkog zavoda

Republike Srbije broj dolazaka turista u toku 2010. godine je iznosio 2.068.610, u 2011.

godini 2.068.610, u 2012. godini u periodu januar-avgust iznosio je oko 1.421.422. Broj

noćenja turista u protekle tri godine je na pribliţno istom nivou i kreće se oko 6.500.000, od

tog broja oko 5.000.000 su domaći turisti. Prema podacima ministarstva ekonomije i

regionalnog razvoja ukupan broj leţajeva u kategorisanim ugostiteljskim objektima u avgustu

mesecu 2012. godine iznosio je 27.760. Iskorišćenost smeštajnih kapaciteta prelazi polovinu,

jednim delom zato što zimi ima manje posetilaca, a delom zato što promocija turizma

zadovoljava minimum i Srbija je još uvek nepoznata destinacija stranim turistima. Prema

podacima Republičkog zavoda za statistiku, prosečan broj dana boravka turista u Srbiji je oko

3,2 dana. Što znači da se strani turisti zadrţavaju 2 dana, a domaći posetioci duplo duţe.

Turističku ponudu treba usmeriti tako da se produţi boravak stranih turista podizanjem

kvaliteta turističke ponude i proširivanjem asortimana turističkih usluga i proizvoda.

Novi vek nam donosi ubrzan tempo ţivota, u kojem zaposleni nemaju mnogo slobodnog

vremena za putovanja. Stoga oni biraju kraća ali češća putovanja u toku godine tzv. „vikend

ture“. Ciljna grupa ovakvih putovanja su porodice sa decom meĎu domaćim posetiocima, dok

su meĎu stranim posetiocima stariji ljudi u penziji. Srem poseduje adekvatne uslove za razvoj

NIKOLINA PETROVIĆ


29

ovakvog vida turizma, ali ti uslovi još uvek nisu iskorišćeni u dovoljnoj meri. Glavni akcenat

je na razvoju ruralnog turizma. Prema autorima Štetić i Todorović (2009) traţnja za ruralnim

turizmom u drugoj polovini 20. veka u svetu prema kontinentima je sledeća:

- Evropa 52%

- Jugoistočna Azija i Pacifik 10,9%

- Juţna Azija 9,4%

- Afrika 8,2%

- Severna Amerika 5,4%

Moţe se uočiti da je najveća potraţnja u Evropi, gde Srbija ima šanse za razvoj. TakoĎe

autori navode da je prema rezultatima istraţivanja utvrĎeno, da će do 2015. godine ruralni

turizam obuhvatati 6,6% ukupnog broja noćenja, sa procenom trţišnog potencijala od

1.000.000 noćenja u okviru ruralnog turizma, a udeo stranih gostiju u ukupnom broju noćenja

će iznositi 15% u ukupnom broju noćenja u Srbiji. Ruralni turizam je veoma mlada grana

turizma, koja obuhvata veliki broj podvrsta turizma. Trenutno još uvek nisu utvrĎene potpune

definicije i pojmovne odrednice. Da bismo što bolje shvatili ovaj vid turizma potrebno je

definisati šta je to ruralna turistička destinacija i koje se sve podvrste turizma mogu

klasifikovati kao ruralne.

NIKOLINA PETROVIĆ


30

5. RURALNI REGION I RURALNI TURIZAM

5.1. Osnovne pojmovne odrednice

Sa aspekta stepena naseljenosti i urbanizovanosti neki prostor moţe biti: urban (gradska

naselja), rurban (uglavnom periferije gradova ili manji gradovi – varošice) i ruralan (seoski).

Prema definiciji OECD-a, koja kao glavni kriterijum uzima gustinu naseljenosti, pod

ruralnim područjem se smatra ako je broj stanovnika na 1km2 ispod 150. Prema ovoj

definiciji, ruralna područja se mogu klasifikovati na sledeći način (Pejanović, Njegovan,

2009):

- Preteţno ruralne regije – više od 50% stanovništva regije ţivi u lokalnim ruralnim

područjima

- Značajno ruralne regije – izmeĎu 15% i 50% stanovništva ţivi u lokalnim ruralnim

područjima

- Preteţno urbane regije – manje od 15% stanovništva ţivi u lokalnim ruralnim

područjima.

U sledećoj tabeli mogu se videtiti kriterijumi za definisanje ruralnih oblasti u nekim

evropskimzemljama.

Tabela br.5: Kriterijumi za definisanje ruralnih oblasti u evropskim zemljama

Drţava Kriterijum

Austrija Mesta sa manje od 1000 ljudi, sa gustinom naseljenosti manjom od

400 st/km2

Danska Aglomeracija sa mnaje od 200 stanovnika

Engleska i Vels Naselja sa više od 10.000 stanovnika

Irska Razlika izmeĎu urbanih i ruralnih sredina nije strogo definisana, ali je

postavljena razlika na 100 stanovnika

Italija Naselja sa manje od 10.000 stanovnika

Norveška Aglomeracija sa manje od 200 stanovnika

Portugal Parohije sa manje od 10.000 stanovnika

Škotska Lokalne oblasti sa manje od 100 st/km2

Španija Naselja sa manje od 10.000 stanovnika

Švajcarska Parohije sa manje od 10.000 stanovnika

Izvor: Muhi B, Marketing i promocija seoskog turizma Vojvodine, 2009

Kriterijumi za odreĎivanje ruralnih oblasti u Republici Srbiji se koriste prema odredbama

OECD-a. Teritorija Srbije je preteţno ruralno područje, koje obuhvataju 85% od ukupne

teritorije. Gustina naseljenosti je 63 stanovnika/km2 i u njima ţivi 55 % populacije od

ukupnog broja stanovnika. USrbiji, prema podacima Republičkog statističkog zavoda,

ukupno postoji 4718 naselja, od tog broja 181 naselje ima status grada, a 4537 naselja ima

NIKOLINA PETROVIĆ


31

status sela. Većina se bavi poljoprivredom (45%), dok je u tercijalnom sektoru zaposleno oko

26% (Pejanović, Njegovan, 2009).

Turizam koji se organizuje u ruralnim sredinama se zove ruralni ili seoski turizam, jer upravo

ruralne sredine predstavljaju glavnu receptivnu turističku destinaciju, dok su gradovi

emitivna područja. Sobzirom da je Srbija preteţno ruralno područje, koje postaje interesantno

za razvoj turizma. Definicija ruralnog područja Cork deklaracije je malo bliţa odrednica

pojma ruralno područje: „ Ruralna područja su prepoznatljiva po unikatnim ekonomskim i

soicjalnim odlikama, izvanrednim sklopom aktivnosti, i velikom raznovrsnošću pejzaža (šume

i poljopirvredno zemljište, nezagaĎena priroda, sela i mali gradovi, i regionalni centri u

kojima dominira mala privreda“ (http://ec.europa.eu/agriculture/rur/cork_en.htm).

Priroda je osnovni resurs razvoja ruralnog turizma. Posmatrano u uţem smislu aktivnosti koje

su pogodne za razvoj ruralnog turizma obuhvataju poljoprivredu, manifestacije,

gastronomiju, folklor, etnologiju, zanatstvo i ostale aktivnosti na seoskom gazdinstvu. U

širem smislu ruralni turizam obuhvata i kampovanje, safari voţnje, pijace rukotvorina,

izloţbe kulture, izazovne sportove u prirodi, pešačke ture, istorijska nalazišta, muzičke

dogaĎaje, kao i svaka druga aktivnost koja moţe da se odigrava u ruralnom području.

Osnovna odlika ovih aktivnosti je da su one malih razmera, usitnjene i često razjedinjene

(Beke-Trivanac,). Karakteristike koje seosko naselje treba da poseduje da bi moglo da se bavi

ruralnim turizmom su sledeće: (Jegdić, 2010)

1. Poljoprivredna proizvdonja je osnovna delatnost, domicilno stanovništvo se bavi

svakodnevnim aktivnostima, a turista je svedok i učesnik u tim aktivnostima. Na

osnovu terenskog istraţivanja utvrĎeno je da meĎu ispitanim domaćinstvima ne

postoje planske aktivnosti u kojima bi posetioci mogli da se uključe zajedno sa

članovima domaćinstva, osim u slučaju da sami gosti zateknu takvu mogućnost i

iniciraju aktivnost.

2. Seoska domaćinstva – kuće i imanja moraju biti ambijentalno usklaĎena sa

kompozicijom sela i okolnom prirodom. Salaši i etno-kuće koji su učestvovali u

istraţivanju poseduju arhitekturu u tradicionalnom stilu. Većinom su stari objekti,

osim salaša Gagijevo sedlo u Moroviću koji je novosagraĎeni objekat sa

tradicionalnim elementima. Na ovaj način je ambijentalno uklopljeno u okruţenje.

3. MeĎu vinarijama takoĎe dominiraju objekti sa tradicionalnim elementima.

Arhitektura vinarija zavisi od lokacije vinarije i ciljnoj grupi potrošača. Izuzetak je

vinska kuća Kovačević u Irigu, koja je podignuta u modernom stilu i pruţa luksuznije

usluge, kao i Vinarija Veritas u Sremskim Karlovcima. Uprkos svojoj arhitekturi, kao

moderna kuća uklapa se u ambijent meĎu vinogradima i obroncima Fruške gore.

4. Tradicionalni način ţivota sa seoskim običajima (skupovi, svetkovine i dr.), kultura,

oblačenje (tradicionalna nošnja), tradicionalni zanati (tkanje, vez, grnčarstvo,

jorgandţijski zanati). Prema rečima ispitanika kulturno-istorijsko nasleĎe ocenjuju sa

prosečnom ocenom . MeĎu salašima koji su predmet istraţivanja svi poseduju

tradicionalne predmete koji vraćaju uspomene na istoriju ţivota na selu. MeĎutim na

ţalost većina zanata je izumrlo i stoga je potrebno očuvati zanate koji danas postoje

NIKOLINA PETROVIĆ


32

organizovanjem udruţenja kao što su: Majkina radionica u Banoštoru, Udruţenje

Gea-koji organizuju radionice pravljenja kuglofa za posetioce.

5. Turista ţivi sa domaćinom pod istim krovom i preko njega se uključuje u ţivot

porodice i čitavog sela čime boravak na selu dobija puni smisao. Usluge smeštaja još

uvek nisu zastupljeni u svim domaćinstvima iz razloga što još uvek nije uspostavljen

sistem kategorizacije. Salaši i etno-kuće se mogu kategorisati kao kuće za smeštaj sa

tri zvezdice. Ove objekte je teško adaptirati u cilju da zadrţe unutrašnju arhitekturu.

6. Lokalno stanovništvo – nije izolovano od turista niti postaje bezimeni davalac

turističkih usluga sa odreĎenim radnim vremenom. I dalje se bavi poslovima na

imanju kao i ujedno obavlja poslove vezane za turizam. Nedostatak je nedovoljna

edukacija domaćinstava koji ţele da se bave ruralnim turizmom i pruţanjem usluga

turista. Neophodno ih je edukovati o turističkim proizvodima i uslugama, promociji,

stanje na trţištu, način na koji da pribave novčana sredstva. Neophodno je pruţiti

odgovarajuću edukaciju članovima domaćinstva koja su uključena ili nastoje da se

uključe u lanac pruţanja turističkih usluga, jer je domaćin u isto vreme: recepcioner,

kuvar, konobar, animator, vodič, kreator usluga, poljoprivrednik, prodavac i

menadţer. Potrebno je obezbediti odgovarajuća finansijska ulaganja i motivaciju

pruţaoca usluga na seoskim domaćinstvima.

Kušen (2007) navodi da ruralni turizam obuhvata 19 podvrsta turizma: verski turizam, eko-

turizam, etno turizam, kulturni turizam, seoski turizam, agroturizam, vinski turizam itd.

Ruralni turizam je teško precizno definisati i postoje različite definicije. Prema rečima

ispitanika prva asocijacija na pomen ruralnog turizma je: selo, tradicija, domaća hrana i vino.

Kako navodi Košić (2012) „ruralni turizam“ ima različita značenja u različitim zemljama. U

Finskoj, obično znači izdavanje vikendica posetiocima i obezbeĎivanje usluga ishrane u

seoskim predelima. U MaĎarskoj, postoji poseban termin „village tourism“, usluge se pruţaju

samo u selima. U Sloveniji, najznačajniji oblik seoskog turizma je turizam porodičnih farmi,

gde gosti borave zajedno sa seoskom porodicom pod istim krovom. U Holandiji seoski

turizam podrazumeva boravak na farmi sa mnogobrojnim aktivnostima kao što su: voţnja

bicikla, pešaćenje, jahanje konja i dr. Dok u Grčkoj, podrazumeva pruţanje usluge smeštaja u

sobama tradicionalnog stila uz pruţanje usluge tradicionalnog doručka. Kao što se moţe

videti različita su shvatanja ruralnog turizma u evropskim zemljama. TakoĎe postoje različiti

termini koji opisuju aktivnosti u ruralnim sredinama. Jedna od klasifikacija, ujedno i najčešće

korišćen je:

- Agroturizam, često se koristi da opiše sve turističke aktivnosti u ruralnim predelima,

odnosi se na uslge koje su direktno vezane za agrarnu sredinu. To mogu biti usluge

smešttaja na farmi, prodaja poljoprivrednih proizvoda i dr.

- Turizam lokalnih farmi, vezan je za objekte na farmi. Smeštaj i usluge ishrane na

samoj farmi, kao i učestvovanje u poslovima vezanih za samu farmu.

- Zeleni turizam, naziva se jos „odgovorni“, „alternativni“, „nov“ turizam. Vezan je za

turizam putem kojeg se uspostavlja povezanost čoveka i prirode i podizanje svesti o

značaju očuvanja i zaštite ţivotne sredine.

NIKOLINA PETROVIĆ


33

- Ekoturizam, podrazumeva aktivnu promociju zaštite ţivotne sredine i direktnu korist

za lokalna društva i kulture.

Kao ključni elementi „čistog“ ruralnog turizma navode se:

1. Locirano u ruralnim oblastima;

2. Funkcionalno ruralno, otvoren prostor, kontakt sa prirodom i svetom prirode,

nasleĎem, tradicijom;

3. Dozvoljava učešće u aktivnostima, tradiciji i načinu ţivota lokalnog stanovništva;

4. ObezbeĎuju personalizovani kontakt;

5. Ruralno u smislu graĎevina i naselja;

6. Tradicionalnog karaktera, raste sporo i organski i povezano sa lokalnim porodicama.

Često je u velikoj meri kontrolisano lokalno i razvija se u pravcu dugoročnog dobra

odreĎene oblasti;

7. Različitih vrsta, predstavlja sloţen šablon ruralne ţivotne sredine, privrede, istorije i

mesta;

8. Visok udeo prihoda od turizma.

Ruralni turizam predstavlja obično drugi ili treći odmor i traje najduţe do 10 dana. Proizvod

je vrlo sezonalan i najveća potraţnja tokom proleće i jeseni. Cenovno je izrazito elastičan.

Ključni elementi ruralnog turizma su (Strategija razvoja turizma Srbije-prvi fazni izveštaj,

2005) :

- Odvija se u naseljima manjim od 10.000 stanovnika

- Prirodna okolina

- Slaba infrastruktura

- Snaţne individualne aktivnosti

- Mali objekti

- Posed je u privatnoj svojini lokalne samouprave

- Turizam podrţava ostale interese (poljoprivreda)

- Često je pod uticajem sezonalnosti

- Odnosi s gostima su personalizovani

- Etika očuvanja rasta

- Eko i etno okvir.

5.2. Poljoprivreda kao osnova razvoja turizma

Turizam kao heterogena delatnost je povezana sa drugim granama privrede, meĎuostalom i sa

poljoprivredom. Uticaj turizma na privredu neke zemlje moţe biti direktan (kao što su uticaj

na društveni proizvod, turističku privredu, na platni bilans, zaposlenost, ţivotni standard itd.)

i indirektan (utacaj na graĎevinarstvo, industriju i poljoprivredu (Bakić, Čačić i sar., 2002).

Postoji mnoštvo interakcije izmeĎu poljoprivrede i turizma tj. oni se meĎusobno uslovljavaju

i dopunjuju. Turizam je delatnost koja se moţe razvijati u ruralnim regionima te moţe da

NIKOLINA PETROVIĆ


34

utiče na poboljšanje uslova ţivota na tim prostorima. Sigurno je i jedan od faktora razvojnih

tendencija ruralnih prostora. Integralni razvoj podrazumeva revitalizaciju ruralnih prostora na

bazi raspoloţivih potencijala. Obradive površine su jedan od primarnih potencijala sa kojima

sremski okrug raspolaţe i omogućava razvoj turizma na bazi poljoprivrede.

Treba napraviti razliku izmeĎu poljoprivrednog turizma i ruralnog tuirzma. Pojedinim

literaturama moţe se naći objašnjenje da je poljoprivredni turizam podvrsta ruralnog turizma.

Rurani turizam se zasniva na ruralnom okruţenju uopšte, dok se poljoprivredni turizam

zansiva na poljoprivrednom dobru i proizvoĎaču. Kako navodi Košić (2012) postoji razlika

izmeĎu turizma na poljoprivrednom dobru i poljoprivrednog turizma. Ako je smeštaj

izmešten sa poljoprivrednog okruţenja, onda se radi o „poljoprivrednom turizmu“, dok

„turizam na poljoprivrednom dobru“ znači da su poljoprivredna okruţenje i njegova suština

inkorporirani u proizvod, npr. učešće u poljoprivrednim radovima, berba proizvoda, voţnja

fikajekerima i sl.)

Značaj turizma za razvoj poljoprivrede nemerljiv, ako znamo da su turisti (domaći i strani)

potrošači proizvoda koji se dobijaju od poljoprivrede. Tu posebno treba istaći strane turiste,

koji pokazuju visoko interesovanje za domaćim ekološkim proizvodima. Putem direktne

prodaje u samom domaćinstvu, na mestu proizvodnje gube se dodatni troškovi, izvoza,

prevoza robe, carinske barijere, posrednici i dr.

Salaši i etno-kuće nastoje da prodaju svoje domaće proizvode posetiocima i ukoliko pruţaju

usluge ishrane koriste isključivo domaće proizvode koje u slučaju nedostatka otkupljuju od

proizvoĎača u selu ili okolini. Ovakav vid prodaje u velikoj meri smanjuje dodatne troškove

plasiranja domaćih proizvoda na trţište, jer u ovom slučaju potrošač dolazi direktno do

kupca. Veliki nedostatak je ne kategorisanje autohtonih proizvoda sa geografskim poreklom,

jer se ovakvi proizvodu mogu prodavati po višim cenama i plasirati na trţište evropske unije.

Pod proizvodima definisanog geografskog porekla podrazumeva se proizvod, namirnica na

odreĎenom području, čiji su kvalitet i posebna svojstva isključivo ili preteţno uslovljeni

odlikama geografske sredine, odnosno reč je o proizvodima odreĎenog biološko-prostornog

entiteta (Štetić,Todorović, 2009). Prema navodima autora u Srbiji geografskim poreklom je

zaštićeno samo 25 proizvoda, ukupan broj predloga je 55 proizvoda.

Znamo da tradicionalni masovni turizam zasnovan na „moru, suncu i pesku“ gubi na značaju,

a turizam posebnih interesovanja je u sve većoj ekspanziji onda se na ovaj odnos

poljoprivrede i turizma mora obratiti još veća paţnja. U današnje vreme meĎuzavisnost

turizma i poljoprivrede je sve veća, s obzirom da se mnogi vidovi turizma kao što su seoski,

vinski turizam ili gastronomski turizam direktno oslanjaju na poljoprivredne proizvode.

Nesumnjivo je da su hrana i piće uvek neophodni za zadovoljenje turističkih potreba i da se

različite kulture mogu prepoznati upravo preko nacionalnih kuhinja, ali kod mnogih oblika

turizma (primorksi, planinski, ture, kongresni i sl.) to nije suština turističke ponude. U slučaju

gastronomskog i vinskog turizma osnov turističke ponude čine hrana i piće koji su direktno

proizvedeni od poljoprivrednih proizvoda (groţĎe, voće, mleko, pšenica, kukurz).

NIKOLINA PETROVIĆ


35

Britanska nacionalna asocijacija farmera je navela niz koristi koje društvo ima od razvoja

gastronomskog i vinskog turizma (Štetić,Todorović, 2009):

1. ProizvoĎači

- uz direktnu prodaju kupcu farmeri smanjuju troškove i imaju bolju kontrolu cena i tokova

novca;

- imaju direktnu povratnu reakciju na proizvode i cene od strane kupaca;

- smanjuju se troškovi pakovanja i transporta;

- imaju sigurno trţište za svoje proizvode.

2. Potrošači

- smanjuje se zagaĎenje, buka i ispuštanje gasova;

- ohrabruje se proizvodnja organske hrane;

- ohrabruje se diversifikacija farmi.

3. Čovekova okolina

- smanjuje se zagaĎenje, buka i ispuštanje štetnih gasova,

- ohrabrujee se proizvodnja organske hrane;

- ohrabruje se diversifikacija farmi.

Kada se govori o turizmu i njegovoj vezi sa poljoprivredom u Strategiji razvoja turizma

Republike Srbije – prvi fazni izveštaj (2005) kao jedan od prednosti koju bi naša drţava

mogla da iskoristi u razvoju ove delatnosti navodi se nedirnuta prostranstva planina, šume,

agrarna područja, vinogradi i lovnoribolovne zone, a u delu koji govori o preduslovima za

efikasnu politiku razvoja turizma jedan od ciljeva koji je naveden je i umreţavanje turizma sa

drugim sektorima, u sklopu toga i uspostavljanje posebnog sistema upravljanja prostorom u

turizmu i uključivanje robne marke srpskih poljoprivrednih proizvoda.

Moţe se reći da su vinari i seoska domaćinstva uvidela potencijale sa kojima Srem raspolaţe.

Najstarija vinarija meĎu ispitanicima bavi se vinskim turizmom 7 godina.Trenutno više od

polovine registrovanih vinarija na teritoriji Srema se bavi vinskim turizmom. Ukoliko se

nastavi ovakav rast očekuje se povećanje broja registrovanih vinarija.

Za vinare poljoprivreda predstavlja osnovu, dok za salaše i etno kuće to nije slučaj Veoma

mali broj salaša još uvek funkcioniše na tradicionalan način, pojedinci se vraćaju jer na taj

način nastoje da ostvare dodatne prihode ili pak vide potnecijal u razvoju turizma i kupuju

napuštene etno objekte. Na grafikonu br. 1 se moţe videti da podjednak broj vinara poseduje

vinograde na površini manjoj od 5 ha i na površini većoj od 10 ha, a 20 % vinara raspolaţe sa

površinom izmeĎu 5,1 – 10 ha.

NIKOLINA PETROVIĆ


36

Grafikon br.4: Prikaz površina pod vinogradima meĊu ispitanicima

Izvor: Auotor

Grafikon br.5: Korelacija ruralnog turizma sa ostalim tipovima turizma

Izvor: Master plan održivog razvoja ruralnog turizma Republike Srbije, 2011

Ruralni turizam je u viskokoj korelaciji sa drugim tipovima turizma koji su već razvijeni i

koje promoviše TOS (Turistička organizacija Srbije). TOS promoviše proizvode poput Ţivot

u selu, Kultura, Priroda i Zemlja. Na sledećem grafikonu moţe se uočiti sa kojim vidovima

turizma i turističkim animacijama je povezan ruralni turizam.

NIKOLINA PETROVIĆ


37

6. RURALNI TURZAM SREMA

Osnovni pruţaoci turističkih usluga u ruralnom turizmu su vinarije, salaši i etno domaćinstva.

Geografski poloţaj i povoljni klimatski uslovi omogućili su razvoj vinogradarstva Srema.

Trenutno je registrovano 49 vinarija, dok se 53 % bavi vinskim turizmom. Ostale vinarije

imaju povoljne uslove za razvoj ovog vida turizma. Broj turističkih subjekata u seoskom

turizmu (salaši i etno kuće) je znatno manji u odnosu na vinarije. Ukupan broj salaša je 9, dok

je broj etno kuća isto 9. Moţe se reći da su glavni nosioci ponude ruralnog turizma vinari.

Zajedničkim nastupom na trţištu mogu se kreirati jedinstveni paketi aranţmana koji bi svake

godine privlačili veći broj turista.

6.1. Vinski turizam

6.1.1 Vino i vinske sorte Srema

Vino je produkt poljoprivredne (biljne proizvodnje, odnosno produkt koji se dobija od groţĎa

koji uspeva na vinovoj lozi) i stoga je čvrsto povezan sa ruralnim turizmom.

Podela vina (skripta Obuka za ljubitelje vina):

1. Prema boji:

Belo –za proizvodnju mogu da se koriste i belo i crveno groţĎe;

Crveno – koristi se samo crveno;

Roze – koristi se crveno groţĎe uz kratku maceraciju

2. Tipovi vina:

Mirno vino – min. Sadrţaj alkohola za bela i roze vina je 10,5%, a za crvena 11%;

Penušavo vino – imaju pritisak u boci veći od 3,5 bara;

Pojačano vino – preko 14% alkohola ali manje od 24% alkohola;

Aromatizovano vino – izmeĎu 15,5% do 20%.

3. Prema sadrţaju šećera

Suvo – do 4 g/l;

Polusuvo – izmeĎu 4g/l i 12 g/l;

Poluslatko – izmeĎu 12 g/l i 50g/l;

Slatko – više od 50 g/l.

Već je ranije napomenuto da u sremskom okrugu dominiraju bele sorte groţĎa; Souvignon

Blanc, Rajnski rizling, Italijanski rizling, Chardonnay Blanc, a meĎu crnim vinima su

najzastupljenije: Merlot, Chardonay Noir,Caberne Sauvignon i Crni bermet.

NIKOLINA PETROVIĆ


38

Bele sorte

Souvignon Blanc - Sorta belog groţĎa koja vodi poreklo iz Francuske, tačnije iz okoline

Bordoa. Ime je dobila od francuske reči sauvagešto znači divlje. Ukus vina koje pravi od

ovog groţĎa je suv i osveţavajući, a pdoseća na dinju, marakuju i smokve. Gaji se u svim

vinogradarskim regionima sveta. U mediteranskim oblastima, gde su leta veoma topla brţe

zri što utiče na njegovu kiselost.

Chardonnay Blanc - Poreklo vodi iz Francuske. Nosi naziv „kralj belog vina“, ova činjenica

ni ne čudi ljubitelje i poznavaoce vina jer je ova jedna od najrasprostranjenijih sorti u svetu.

Ima tendenciju da sakupi visok nivo slatkoće uz zadrţavanje skladne kiselosti. Grozd je

zbijen te je manje podloţan bolestima. Najveća prednost Charodnnay-a je prilagodljivost

različitim stilovima vina, jer vinari imaju mogućnost pravljenja od jednostavnijih do

sloţenijih vina po ukusu, koja se odlično slaţu sa raznim vrstama jela.

Rajsnki rizling - U pitanju je izvandredno belo vino, zelenkasto-ţute nijanse sa bogatom

harmonijom ukusa. Vino se servira na temperaturi 10-120C. Poreklo vodi iz doline Rajne,

otuda i potiče njegov naziv. Sorta je otporna na niske temperature, a na dobro osunčanim

regionima je visoke rodnosti. Prinosi su izmeĎu 10 t/ha i 15 t/ha.

Italijanski rizling - Najzastupljenija sorta na Fruškoj gori. Odlikuje se ţuto-zelenom bojom,

čistim vinskim mirisom i harmoničnim ukusom. Pretpostavlja se da vodi poreklo od

autohtone sorte Gračac koja se gajila pre širenja filoksere. Vino se servira na temperatui 90C i

110C.

Crne sorte

Merlot - Potiče iz Bordoa, još iz druge polovine 18. veka. Njegovo ime potiče od francuske

reči merle, što znači mladi kos. Naziv se vezuje za tamno plavu boju groţĎa ili zbog velike

sklonosti kosa prema njemu. Merlo dobro uspeva na hladnom glinovitom zemljištu i

kamenitim podlogama. Veće prinose daje na rastresitim, umereno plodnim, toplim i krečnim

zemljištima. Sorta je srednje osetljiva na plamenjaču i pepelnicu, a relativno otporna na

turleţ. Sazreva nešto ranije i stoga je potrebno voditi računa o momentu pune zrelosti jer u

suprotnom gubi aromu.

Caberne Sauvignon - Stara sorta vinove loze, poreklom iz Francuske. Svrstava se u jednu od

najkvalitetnijih sorti za obojena (crvena) vina. Karakterišu ga aroma tamne trešnje i crne

ribizle, a ako raste u tamnijim uslovima moţe dobiti i note zelenog bibera i masline.

NIKOLINA PETROVIĆ


39

6.2. Osnovne pojmovne odrednice - vinski turizam

Vinski turizam je veoma mlada grana turizma koja u pojedinim delovima sveta doţivljava

procvat. Postoji veliki broj definicija vinskog turizma, meĎusobno su različite i svaka se

moţe uzeti u obzir. Najučestalije definicije kako navodi Pivac (2012) su:

1. Vinski turizam se moţe definisati kao poseta vinogradima, vinarijama, vinskim

festivalima i vinskim izloţbama pri čemu degustacije vina i/ili doţivljaj atrakcije

vinogradarske regije predstavlja primarne motive za posete. Kod ove definicije treba

imati u vidu da posetioci imaju različita interesovanja i znanja o vinu i različit stav

prema vinu. Njihovu motivaciju mogu činiti i druge aktivnosti koje su indirektno

vezan za vino i proizvodnju vina, kao što su: sakupljanje etiketa sa vinskih boca,

upoznavanje sa arhitekturom vinskih podruma, upoznavanje sa načinom proizvodnje

vina, učestvovanje u berbi groţĎa, odrţavanje vinograda i sl.

2. Vinski turizam su posete vinogradima, vinarijama, vinskim festivalima i izloţbama,

pri čemu degustacija vina i/ili doţivljaj atrakcija, vinogradarske regije predstavljaju

primarne motive.

3. Vinski turizam je svako iskustvo povezano sa vinarijama ili proizvodnjom vina u koju

je uključen i sam posetilac tokom jednodnevnog izleta ili druţe posete. Vinski turizam

ima raspon posete jednom vinskom podrumu u vreme odmora do intenzivnih poseta

više vinarija.

Sobzirom da ovaj vid turizma predstavlja novinu trenutno je nemoguće dati celovitu

definiciju u uţem smislu. Svaka od ovih definicija pomaţe da se sagleda razvoj vinskog

turizma sa različitih aspekata, njegove specifičnosti i odnosi koji nastaju iz interesovanja

posetilaca za potrošnju vina kao način ţivota, kulturu i tradiciju odreĎenog vinogorja.

6.3. Ponuda vinskog turizma Srema

Vinski turizam je najrazvijeniji u četiri opštine Sremskog okruga: Beočin, Irig, Sremski

Karlovci i Šid, dok je u opštini InĎija u začetku razvoja. Fruškogorsko vinogorje je jedno od

najpoznatijih u Vojvodini pored Vršačkih i Subotičkih vinograda. Ukupan broj registrovanih

vinarija u sremskom okrugu je 49 (Beočin -12, InĎija - 5, Irig – 12, Šid - 4, Sremski Karlovci

– 15). Najveći broj vinarija se nalazi u Sremskim Karlovcima, Beočinu i Irigu. U Sremskim

Karlovcima i Beočinu skoro sve vinarije se bave vinskim turizmom, registrovane su i imaju

odgovarajuće degustacione sale za prijem posetilaca i pruţanje usluge degustacije uz meze.

Na ţalost i Irigu nije tako zavidna situacija, samo 2 vinarije imaju mogućnost pruţanja usluge

degustacije vina. Najmanji broj registrovanih vinarija je u Šidu, ali se sve registrovane

vinarije bave visnkim turizmom. U opštini Sremska Mitrovica ne postoji nijedna vinarija koja

pruţa usluge degustacije vina. Postoji udruţenje Poštovalaca vina, koje neguje tradiciju vina i

vinogradarstva, organizuju inetrnacionalni festival u čast M.A. Probusa, u cilju im je

osnivanje vizitorskog centra i vinoteke sa arhivskim primercima vina Fruškogorskog regiona.

U opštini Ruma postoji udruţenje vinara koje broji 15 članova iz sremskog okruga ali još

uvek ne pruţaju usluge degustacije vina, niti bilo kakvu ponudu vezanu za vinski turizam.

NIKOLINA PETROVIĆ


40

Vinarije koje se bave vinskim turizmom u navedenim opštinama su:

1. Vinarija Šijaĉki

2. Vinski podrum Kuzmanović

3. Vinski podrum Stojšić

4. Vinarija Antonijević

5. Vinarija Urošević

6. Vinski podrum Salaksija

7. Vinarija Vinarium

8. Vinarija Belo brdo

9. Vinarija Maĉkov podrum

10. Vinska kuća Kovaĉević

11. Vinarija Kuzmanović

12. Vinarija Aleks

13. Vinski podrum Bajilo

14. Vinarija Benišek – Veselinović

15. Vinarija Došen

16. Vinarija Dulka

17. Vinarija ĐuĊić

18. Vinarija MrĊanin

19. Vinarija Probus

20. Vinarija Veritas

21. Vinarija Ţivanović

22. Vinarija Brestovaĉki

23. Vinarija Vinum

24. Vinarija Todorović

25. Vinarija Molovin

26. Udruţenje „Prijatelji vina – Slankamenka“

Vinarije opštine Šid

Vinarija Brestovački - Jedna od najmlaĎih vinarija u sremskom regionu, postoji svega tri

godine, a već je dobitnik zlatnih medalja za kvalitet na MeĎunarodnom sajmu poljoprivrede u

Novom Sadu za 2013. godinu. Vinogradi su smešteni kraj jezera Moharač u Erdeviku na

površini od 15 ha. Poznati su po proizvodnji Sauvignon blanc i Chardonnay.

Vinarija Vinum - Tradicija proizvodnje vina traje skoro 30 godina, a profesionalno se bavi 7

godina. Na površini od 4 ha se proizvode 4 bela vina: Chardonnaz, Sauvignon Blanc,

Traminac i Talijanski rizling, meĎu 3 crna vina su zastupljeni Merlot, Caberne Sauvingon i

Frankovka.

NIKOLINA PETROVIĆ


41

Vianrije opštine Beočin

Vinarija Šijački - Vinarija je smeštena u selu Banoštor, kraj same obale Dunava. Površina

pod vinogradima je 8,5 ha, a godišnja proizvodnja vina je izmeĎu 40.000 – 50.000 l vina. U

vinariji se mogu naći crni Bermet, Merlot i Frankovka meĎu crnim vinima, a meĎu belim

Italijanski rizling i Chardonnay.

Slika br. 1: Vinarija Šijaĉki Slika br.2: Vinarija Šijaĉki

Izvor: Autor

Vinarija Kuzmanović - Vinarija se nalazi u Čereviću. Gaji tradiciju proizvodnje vina još iz

perioda pre Drugog svetskog rata. Trenutno raspolaţe sa površinom vinograda od 3 ha i jedna

je od retkih koja gaji sortu groţĎa Neoplanta.

Vinarije opštine Sremski Karlovci

Vinarija Veritas - Jedina vinarija koja je smeštena u samim vinogradima na padinama Fruške

gore. TakoĎe jedna od mlaĎih vinarija. Zasadi vinograda su podignuti 2008. godine na

površini od 3 ha. Do sada su bile dve berbe punog roda, dobijeno je izmeĎu 12.000 i 15.000 l

po godini. U ponudi se mogu naći: Rose, Merlot, Cuvee, Cabernet Sauvignon i Sauvignon

Blanc.

Slika br.3: Vinarija Veritas

Izvor: Autor

NIKOLINA PETROVIĆ


42

Vinski podrum Bajilo - Vinarija ima veoma dugu tradiciju proizvodnje vina, koja se prenosi s

kolena na koleno skoro 90 godina. Ovo je jedna od većih vinarija u Sremskim Karlovcima

koja raspolaţe sa plantaţama vinograda na površini većoj od 10 ha. Proizvode crni Bermet,

Vranac, Portugizer i Cabernet Sauvignon.

Vinarija ĐurĎić - Vinarija ĐuĎić poseduje svega par hektara vinograda. Proizvodi dva bela

vina: Traminac i Sauvignon Blanc i dva crna vina – Merlot i Caberne, kao i nezaobilazni

bermet Crni Vitez.

Vinarija MrĎanin - Gaji tradiciju proizvodnje vina duţi niz decenija. Pored proizvodnje

groţĎa bavi se proizvodnjom jabuka na površini od 5 ha. Bavi se intenzivnom proizvodnjom

grioţĎa, godišnje proizvede i do 50.000 l vina. MeĎu crnim vinima se mogu naći:

Chardonnaz, Caberne Sauvignon, Merlot, Probus, Bermet, a meĎu belim vinima Italijanski

rizling, kao i Rose.

Vinarija Probus - Vinarija probus ima dugu tradiciju proizvodnje vina. Površina na kojoj se

proizvodi groţĎe je nešto veća od 3 ha od kojeg se proizvede oko 10.000 l vina. Imaju veoma

širok asortiman, meĎu crnim vinima se svakako nalazi Probu, Impeia, Merlot, Frankovka

(Fortuna), Bermet (Avantura). MeĎu belim vinima zastupljeni su: Pinot (Venera), Italijanski

rizling (Aurora), beli Bermet (Zanos) i naravno roze Rozabili.

Slika br.4: Vinarija Probus

Izvor: Autor

Vinarija Benišek – Veselinović - Vinarija Benišek Veselinović pored proizvodnje vina, bavi

se i porizvodnjom raznih vrsta rakija. Ima veoma mali posed pod vinogradima, svega 1 ha, ali

zato u zakopu poseduje još 3 ha. Godišnja proizvodnja vina je oko 15.000 l. MeĎu vinima se

mogu naći: kupaţa i naravno Bermet, meĎu belim vinima Italijanski rizling i Rajnski rizling.

Što se tiče rakije tu su najzastupljenije: kajsijevača i dunjevača. Pored toga još par

specijaliteta: Congnac Speciale, Bermutica i liker Orahovac. Pored proizvodnje vina i rakije,

vinarija nude i usluge smeštaja u tradicionalnom objektu smešten u samom centru Sremskih

Karlovaca.

Vinarije opštine Irig

Vinarija Mačkov podrum - Vinarija Mačkov podrum je jedna od najstarijih vinograda na

obroncima Fruške gore, koja se prostire na površini većoj od 10 ha. MeĎu belim vinima

NIKOLINA PETROVIĆ


43

mogu se naći: Traminac, Incognito, Sauvignon Akacia i Chardonnay. MeĎu crnim vinima

zastupljeni su: Camerlot, Merlot i Potugizer.

Vinska kuća Kovačević - Vinska kuća Kovačević je novootvorena vinarija koja pruţa usluge

vinskog turizma na veoma sofisticiran način. Osim usluge degustacije vina, ovde se pruţaju

usluge ishrane i smeštaja. MeĎu vinima koja pruţa vinarija su: Chardonnay, Aurelius,

Sauvignon Blanc, Rajnski rizling, Roseto i Bermet.

Jedan od primarnih elemenata vinskog turizma je vinska kultura ili enofilija. Ona obuhvata

saznanja o vinu, njegovoj istoriji, vinogradima, podrumima, poreklu, proizvodnji vina,

lekovita svojstva vina, serviranje vina, slaganje vina i hrane, osnovni vokabular za opis

senzorskih karakteristika vina, njegova uloga u ugostiteljstvu i turizmu (Pivac, 2012). Njen

zadatak je usavršavanje i pospešivanje kulturne potrošnje vina, odnosa konzumenta prema

vinu (piću). Putem vinske kulture se vrši edukacija potrošača nakon koje oni postaju objekti

putem kojih će se prezentovati vino i obavljati degustacija vina. Za vinsku destinaciju je od

velikog značaja postojanje vizitorskog centra u kojem bi se vršile prezentacije vina, vinoteka,

muzej posvećen vinu, stručnjaci za degustaciju vina i receptivne turističke agencije.

Prema podacima terenskog istraţivanja, tokom aprila i maja meseca 2012. godine, u kojem je

učestvovalo 100 ispitanika sa teritorije Srbije. Istraţivanje je vršeno na teritoriji opštine

Sremski Karlovci. Istraţivanje je pokazalo sledeće rezultate, polovina ispitanika je obišlo

neki od vinskih podruma u Sremskim Karlovcima u periodu od 2008. do 2012. godina.

Ispitanici koji ţive u okolini Sremskih Karlovaca imaju naviku posećivanja vinarija, dok

posetioci koji dolaze iz centralne i juţne Srbije nisu upoznati sa fruškogorskim vinima.

Tokom istraţivanja utvrĎene su potrebe posetioca vinskih podruma za sledećim uslugama:

Grafikon br.6: Traţnja posetilaca za uslugama vinskog turizma u 2012. godini

Izvor: Autor

Na osnovu ocene turističke ponude vinarija utvrĎeno je da:

- Sve vinarije (100%) pruţaju usluge degustacije vina u degustacionim salama i

obilazak proizvodnje;

NIKOLINA PETROVIĆ


44

- Obilazak vinograda (po najavi) pruţa 75 % ispitanika;

- Obilazak muzeja – trenutno ne postoje muzeji vina;

- Edukacije o vinima – 33,33 %;

- Usluge ishrane (organizovanje ručkova) pruţa 41,67 % ispitanika;

- Usluge smeštaja – 25% ispitanika

UporeĎivanjem rezultata istraţivanja moţe se zaključiti da vinarije nastoje da zadovolje

potrebe posetilaca i obogaćuju svoju ponudu. Ujedno vinarije nastoje da se izdiferenciraju u

odnosu na konkurenciju. Vinarija „Veritas“ je okruţena vinogradima, smeštena na obroncima

Fruške gore, vinarija „Šijački“ se nalazi uz samu obalu Dunava, vinarija MrĎanin proširuje

kapacitete i omogućiće posteiocima panoramski pogled na Sremske Karlovce, vinarija ĐurĎić

pruţa usluge smeštaja u objektu okruţen vinogradima, vinarija Brestovački planira da pruţa

usluge ishrane i smeštaja na salašu koje se nalazi uz obalu jezera Moharač. Vinarije nastoje

da pored zadovoljenja fizioloških poteba posetilaca nastoje da pruţe i duhovni i emocionalni

uţitak. Kako bi nadomestili nedostatak postojanja muzeja vina i vinogradarstva pojedine

vinarije osnivaju sopstvenu vinoteku sa arhivskim vinima.

Razlog zašto vinarije nastoje da obogate svoj asortiman uzgajanjem novih sorti groţĎa ili

pruţanjem novih usluga vinskog turizma jeste činjenica da se povećava broj posetilaca. Na

pitanje „Da li se svake godine povećava broj posetilaca“, ispitanici su trebali da ocene na

skali od 1 do 5 sa tvrdnjom u potpunosti se ne slaţem (1), ne slaţem se (2), niti se slaţem niti

se ne slaţem (3), slaţem se (4) i u potpunosti se slaţem (5):

- 50% se izjasnilo da se u potpunosti slaţu;

- 33,33% se izjasnilo da se slaţu i

- 16,67% je izjasnilo da niti se slaţu niti se ne slaţu tj. kod njih broj poestilaca stagnira.

Na ţalost ne moţe se pouzdano utvrditi prosečan broj posetilaca u vinskim podrumima jer

25% meĎu ispitanicima ne vodi preciznu evidenciju. Najmanji broj posetilaca koje vinarije

ostvaruju tokom godine je 250, dok pojedine vinarije ostvaruju promet veći od 1.500

postilaca godišnje.

PrilagoĎavanje ponude turistima zahteva investiciona ulaganja. Zbog veoma lošeg stanja

poljskih puteva koji vode do vinograda, vinari bi morali o svom trošku da grade puteve, jer

lokalne samouprave nemaju dovoljno novčanih sredstava za ovakav vid investicije. Druga

mogućnost je kupovina novih vozila koja mogu da koriste poljske puteve. Angaţovanje

stručnog lica ili edukovanje zaposlenih o svojstvima vina takoĎe zahteva ulaganja, ne treba

ispustiti iz vida da ovakva lica moraju da znaju bar jedan svetski jezik (engleski jezik),

najčešći slučaj je da ne znaju ni jedan. Drugi problem je sezonski karakter. Vinski turizam je

više aktuelan tokom proleća i jeseni, slabije leti i gotovo neatraktivan zimi, pored vremena

iziskuje u velikoj meri ulaganje ličnog rada. Moţe se zaključiti da je turistička ponuda kruta,

neelastična za razliku od turističke traţnje koja je na visokom stepenu elastičnosti. Da bi

privukli posetioce i naveli ih da se ponovo vrate, vinarije počinju da pruţaju usluge ishrane

(organizovanje ručkova) kao i usluge smeštaja. Vinarije koje nisu orjentisane ka pruţanju

NIKOLINA PETROVIĆ


45

usluge ishrane i smeštaja nastoje da pruţe poseban i auntetičan doţivljaj u samoj

vinariji/degustacionoj sali. Dobri primeri su Vinarija „Veritas“ koja se nalazi u samim

vinogradima na obroncima Fruške gore, vinarija „Šijački“ koja se nalzi uz samu obalu

Dunava, vinarija „MrĎanin“ koja ima panoramski pogled na Sremske Karlovce i vinarija

„Probus“ koja pruţa usluge u porodičnoj etno kući.

6.4. Oblici prezentacije u vinskom turizmu

Vinski put ili vinski turizam je specifičan oblik odmora, koji kombinuje degustaciju vina

odreĎenog vinogradarskog kraja sa prirodnim lepotama, običajima i kulturno-istorijskim

spomenicima tog područja. Moţe se definisati i kao poseban oblik nuĎenja i prodaje

poljoprivrednih, ugostiteljskih i turističkih proizvoda jednog vinogradarskog područja na

kojem proizvoĎači, udruţeni pod zajedničkim nazivom vinski putevi, nude svoje specijalitete,

pre svega vino i rakiju iz vlastite proizvodnje. Nauka koja se bavi istraţivanjem i

proizvodnjom vina zove se enologija, stoga često ovu vrstu turizma nazivaju i enološki

turizam ili eno-turizam. Eno-gastronomski turizam je specifičan oblik turizma koji uključuje

putovanje i boravak privremenih posetilaca motivisani putem ponude gastronomskih

specijaliteta i vina nekog turističkog receptivnog područja (Pivac, 2012).

Prema rečima autora vinski putevi obuhvataju:

- Primarnu ugostiteljsku ponudu;

- Itinirere, dobre oznake (oglasne table) i ureĎene puteve;

- Gastronomija i smeštajni kapaciteti;

- Prirodne lepote, kulturno-istorijske spomenike, tradicija;

- Kupovina i degustacija vina, likera, meda i sl.

Ugostiteljska ponuda vinarija, koja uključuje degustacije vina, rakije, usluge smešaja i

ishraneje prikazana u prethodnom delu. Ostale elemente bitne za razvoj vinskog turizma

ispitanici su trebali da ocene na skali od 1 do 5. Najniţa ocena 1 – vrlo loše, 2 – loše, 3 –

dobro, 4 – vrlo dobro i najviša ocena 5 – oidlično.

Grafikon br.7: Proseĉne ocene ispitanika po opštinama

Izvor: Autor

NIKOLINA PETROVIĆ


46

Na grafikonu br.7 se moţe uočiti da je najnepovoljnije stanje infrastrukture u opštini Šid,

zatim u Irigu. Najbolje stanje infrastrukture je u opštinama Beočin i u Sremski Karlovci.

Razlog ovakvog disbalansa je udaljenost od velikih gradova. Beočin i Sremski karlovci su

udaljeni od Novog Sada na svega 10 – 20 km. Šid se nalazi blizu granice Srbije i Hrvatske,

deo puta koji vodi ka Iloku je u veoma lošem stanju. Veći broj vinarija koje su registrovane

se nalaze u selu Erdevik, na 15 km od Iloka. Zbog veoma lošeg stanja puteva stranim

turistima je onemogućen prilaz naselju. Ni turistička signalizacija nije u boljem stanju, od

strane ispitanika je ocenjena sa prosečnom ocenom 1,5. Opštine Beočin, Irig i Sremski

Karlovci su učestvovali u projektu „Putevi vina“ kojim je omogućeno postavljanje turističke

signalizacije, dok opština Šid na ţalost nije bila uključena. Kulturno istorijsko nasleĎe Srema

ispitanici su ocenili sa prosečnim ocenama od 4 do 4,5, dok su prirodne lepote ocenjene na

skali 4,5 – 5. Gastronomija je ocenjena veoma raznoliko. Najviša ocena je dobijena u opštini

Šid, delom zato što je stočarstvo najrazvijenije u ovoj oblasti i posebno se neguje tradicija

proizvodnje suhomesnatih proizvoda poput, sremske kobasice, kulena, šunke i slanine.

Upravo bi vinari iz opštine Šid uz degusacije trebali da nude i usluge ishrane putem koje bi se

podsticao razvoj gastronomskog turizma. Da bi vinarije mogle da pruţaju usluge ishrane

moraju da zadovolje odreĎene sanitarne uslove, koja iziskuju dodatna finansijska ulaganja.

Manifestacije mogu biti veoma širokog i raznovrsnog sadrţaja, bazirane na tradiciji

proizvodnji vina, proslave početkom/završetka berbe groţĎa ili proslave zaštitnika vinara,

sajmova vina ili prezentacija vina odreĎenog područja ili proizvoĎača. Manifestacijama se

vrši promocija vinske kulture i okuplja veliki broj posetilaca. Manifestacije koje se

organizuju u čast vina i vinara u opštinama sremskog okruga su lokalnog karaktertera.

Manifestacije koje se organizuju u Sremu putem kojih se vrši promocija vina su: Karlovačka

berba groţĎa, Banoštorski dani groţĎa, Rumfest, Sajam VojvoĎanskih vina i Dani

vina.Prosečna ocena koju su ispitanici dali za brojnost manifestacija je 3,64, dok su kvalitet

tih manifestacija ocenili sa prosečnom ocenom 3,27. Prema ocenama ispitanika moţe se

zaključiti da bi brojnost ovih manifestacija trebala da bude veća i da se kvalitet mora

poboljšati. Dobar primer je festival „Interfest“ koji se organizuje u Novom Sadu. Za vreme

trodnevne manifestacije tokom dnevnih dana se organizuju posete vinskim podrumima,

organizuju se kratke sesije o vinima koje drţe somelijeri, posetioci se mogu informisati o

novim sortama i novim dostignućima u vinskoj industriji, kao i o ponudama vinskog turizma.

Tokom pojedinih godina dešava se da dodje do mremenskog poklapanja manifestacija. Zakup

štandova na sajmovima je visok za pojedinačne vinare ali vinari ne ţele da se samostalno

organizuju i zajedno nastupaju kao predstavnici jedne opštine. Stoga je neophodno

organizovanje asocijacije ili udruţenja na nivou opština.

Tematski muzeji su pogodni jer mogu animirati ne samo ljubitelje vina već i druge kategorije

turista, koji moţda ni ne konzumiraju vino ali pokazuju interes. Tematski muzeji mogu

prikazivati tehnologiju proizvodnje vina, prezentovati stare boce, etikete, sprave koje se

koriste u preradi vina od najstarijih vremena do danas. Primeri dobre prakse su muzej etiketa

NIKOLINA PETROVIĆ


47

u Bordou, Muzej vina u Parizu, Nacionalni vinski centar Australije (Pivac, 2012). Povremeno

se u okviru gradskih muzeja organizuju privremene postavke na temu vina i vinogradarstva.

Vinski podrumi individualnih proizvoĎača su meĎu prvima koji su svoja vrata otvorili

posetiocima. Ovaj vid promocije je nastao spontatno. Prvo od prijatelja koji su se okupljali u

podrumima, a potom i kupaca koji su dolazili isključivo radi kupovine vina. ProizvoĎači

spoznaju da poseduju kapacitete i stoga se javlja ideja da je moguće razvijati već postojeći i

svakako zanimljiv koncept promocije i prodaje proizvoda i usluga vezanih za vino (Pivac,

2012).

Vizitorski centri predstavljaju „kapije“ vinskih puteva i polaznu tačku uţih vinogradarskih

rejona. Mogu imati informativnu i edukativnu funkciju. Pruţaju prezentacije o tehnologiji

proizvodnje vina, istorijat i tradiciju odreĎenog područja. U sklopu vizitorksog centra moţe

postojati vinoteka gde se mogu kupiti vina, kao i muzejske postavke i multimedijalne

projekcije. Jedan od dobrih primera je vizitorski centar u Sloveniji u mestu Črnomelj. U

sremskom okrugu još uvek ne postoji vizitorski centar, pojedine vinarije imaju svoje vinoteke

kako bi pribliţili svoja vina potrošačima ukoliko su dosta udaljeni od turističke zone grada.

Korak napred je učinila Turistička organizacija opštine Sremski Karlovci gde se nalaze

izloţena vina svih vinarija u Sremskim Karlovcima. Sobzirom da je tu smešten i info centar

za puteve vina Fruške gore, bilo bi neophodno postaviti proizvode registrovanih vinara iz

opštine Irig i opštine Beočin. Kao idealna lokacija bi mogla da bude etno kuća „Šomin

lagum“, koja se nalazi u centru Sremskih Karlovaca i poseduje veliki vinski podrum koji je u

dobrom stanju, ali danas na ţalost nema funkcionalnu namenu. Više reči o ovom objektu biće

u delu seoski turizam.

6.5. Analiza stanja vinskog turizma u Sremskom okrugu

Kao što je već pomenuto vinksi turizam je nova grana ruralnog turizma, a o tome svedoče

vinarije koje su pre par godina otpočele bavljenjem turizmom kao sekundarne delatnosti na

svom imanju. MeĎu ispitanicima najduţi period bavljenja vinskim turzmom je 7 godina, dok

najmlaĎa vinarija pruţa ovakav vid usluga od juna meseca 2013. godine. TakoĎe je pomenuto

da vinarije nasotoje da postanu svojstvene i prepoznatljive na turističkom trţištu, stoga

pruţaju različit vid usluga. U sledećoj tabeli se nalaze vinarije po opštinama zajdno sa

ponudama koje nude:

Tabela br.6: Ponude vinarija u Sremu

Naziv vinarije Usluge

Degustacije

vina

Obilazak

vinograda

Edukacije

o vinima

Usluge

ishrane

Usluge

smeštaja

Šijački X X X

Kuzmanović X X

Kovačević X X X

Mačkov podrum X X X X

Bajilo X X

NIKOLINA PETROVIĆ


48

Benišek - Veselinović X X X

ĐurĎić X X X X X

MrĎanin X X

Probus X X

Veritas X X

Brestovački X X

Vinum X

Izvor: Autor

Vinogradarstvo i proizvodnja vina je uglavnom mali porodičan biznis u koji su pored članova

porodice uključeni i sezonski radnici. Posmatrajući grafikon br. 8 i grafikon br. 9 moţe se

uočiti da vinarije koje poseduju veće površine zapošljavaju i veći broj radnika.

Grafikon br.8: Broj zaposlenih u vinskim porumima Srema

Izvor: Autor

Grafikon br.9: Struktura zastupljenih površina vinograda u Sremu

Izvor: Autor

Usluge kojima bi vinarije mogle da obogate turističku ponudu su:

NIKOLINA PETROVIĆ


49

- Edukacije o vinu

- Osnivanje lične vinoteke sa arhivskim primercima vina;

- Degustacije uz meze;

- Razgledanje proizvodnje;

- Autentičan objekat ili okruţenje za degustacije.

Polovina ispitanika raspolaţe sa novosagraĎenim objektima sa tradicionalnim elementima,

samo dve vinarije poseduju objekat bez tradicionalnih elemenata, ostali vinari poseduju

objekte koji su stari tradicionalni ili delimično tradicionalni.

Korist od vinskog turizma imaju sami proizvoĎači vina, vinska industrija i lokalno

stanovništvo i destinacija.

Koristi za vinsku industriju:

- Povećanje prodaje vina

- Povećanje vrednosti vina putem edukacija

- Privlačenje novih trţišnih segmenata

- Ostvarivanje većeg profita

- Nova poslovna saradnja

- Promocija

Koristi za lokalno stanovništvo:

- Razvoj infrstrukture

- Nova investiciona ulaganja

- Povećanje broja zaposlenih

- Plasman domaćih proizvoda

- Povećanje broja kulturnih sadrţaja

Koristi za destinaciju:

- Povećanje broja posetilaca

- Povećanje potrošnje

- Razvijanje imidţa destinacije

6.6. Seoski turizam

Kao što je već pomenuto seoski turizam je nova pojava koja je još uvek slab generator

turističke traţnje, ali se javlja kao receptivni prostor koji moţe da zadovolji rekreativne i

druge potrebe gradskog stanovništva. Razvoj turizma u selima Srbije kao organizovana

aktivnost započeta je pre tridesetak godina kada su turisti spontano počeli da beţe od gradske

vreve. U početku su se seoskim turizmom bavila samo pojedinačna domaćinstva. Uz podršku

turističkih organizacija turizam dobija veće razmere. Preteţno je započet razvoj seoskog

turizma u brdsko-paninskim predelima, kada se osnivaju turistička društva Devići,

Brankovići, Studenica, zatim turistički savezi Kosjerić, Ivanjica, a potom zemljoradničke

NIKOLINA PETROVIĆ


50

zadruge i ugostiteljsko-turistička privreda. Prema šrioj definiciji kako navodi Muhi (2009)

seoski turizam uključuje širok opseg aktivnosti, usluga i zadovoljstva obezbeĎenih od strane

poljoprivrednika i seljaka da bi privukli turiste u njihovu oblast u cilju stvaranja dodatnog

prihoda. Slična definicija bi bila i sledeća: „Seoski turizam podrazumeva i uključuje spektar

aktivnosti, usluga i dodatnih sadrţaja koje organizuje seosko stanovništvo na porodičnim

gazdinstvima i imanjima u cilju privalčenja turista i stvaranje dodatnog prihoda, poštujući

principe odrţavanja i očuvanja prirodnih resursa.

Osnovni subjekti na strani ponude seoskog turizma su salaši i etno kuće koje su najviše

zastupljene u opštini Irig, Beočin i Sremska Mitrovica. Trenutno na teritoriji Srema postoji

ukupno 8 salaša i 8 etno kuća. Svake godine se povećava broj etno kuća, dok osnivanje salaša

stagnira.

Salaši i etno kuće u Sremu (subjekti koji su zatamljeni su učestvovali u istraţivanju):

1. Eko-etno klub Ĉerević

2. Etno budţak

3. Salaš od srca

4. Salaš Stojšćić

5. Zekin salaš

6. Perkov salaš

7. Etno kuća – Kućerak u Sremu

8. Etno kuća Jazak

9. Etno kuća Maradik

10. Šomin Lagum

11. Lekin salaš

12. Salaš - domaćinstvo Ĉikić

13. Etno zdanje Zmaj od Noćaja

14. Etno kuća majka Angelina

15. Etno kuća – Tošina kuća

16. Gagijevo sedlo

17. Seosko domaćinstvo Bela

18. Etno kuća Nostalgija

Salaši su nastali po uzoru na majure maĎarskih veleposednika. Svi salaši u Vojvodini, pa i

Sremu graĎeni su na sličan način. Glavna zgrada je slluţila za „čeljad“, u čardacima se čuvala

letina, dok je stoka bila rasporeĎena u štalama i oborima. U avliji Ďeram, najprepoznatljiviji

znak i simbol salaša, a okolo dudovi i drugo voće. Salaši su posebna društvena pojava na

VojvoĎanskom prostoru. Reč salaš je maĎarskog porekla i znači poljsko imanje sa kućom i

ekonomskim zgradama, stokom i spravama za obrĎivanje zemlje. Podizanje slaša je počelo

polovinom 18. veka, najviše ih je podignuto u drugoj polovini 19. veka i početkom 20. veka

(Muhi, 2009).

Etno kuće predstavljaju kuće sa celokupnom ekonomijom koja je izgraĎena u tradicionalnom

stilu narodnog graditeljstva srpskog i stanovništva slovačke, rumunske, bunjevačke, hrvatske,

nemačke i druge nacionalnosti u Srbiji. TakoĎe imaju elemente individualnih poljoprivrednih

NIKOLINA PETROVIĆ


51

gazdinstava gde je osnova očuvanje tradicionalnih poljoprivrednih delatnosti baziran na

multietičnosti, folkloru, običajima i kulturnoj baštini (Košić, 2012).

Sve rekreativne aktivnosti koje pruţaju salaši i etno kuće treba da budu prilagoĎene turistima

koji dolaze na odgovarajuću teritoriju. Prema Zakonu o turizmu (2009) u seoskom

domaćinstvu se mogu pruţati usluge boravka turista radi odmora i rekreacije s mogućnošću

učestvovanja u aktivnostima seoskog gazdinstva. Turističke usluge u seoskom domaćinstvu

su: iznajmljivanje konja za jahanje, lova i ribolov, organizovanje branja plodova, gljiva i

lekovito bilja, berbe voća i povrća, degustacija domaćih proizvoda, izrada suvenira i dr.

Turističke usluge moţe pruţati vlasnik seoskog gazdinstva sa članovima porodice ukoliko su

ispunjeni uslovi propisani ovim zakonom i drugim propisima.

U ruralnom turizmu česte su kombinacije sportsko-rekreativnih aktivnosti i turizma. U tom

smislu razlikuju se (Košić, 2012):

1. Odmori sa elementima sprostskog sadrţaja;

2. Poslovna putovanja sa elementima sportskog sadrţaja.

U oba ova sektora, sportsko učešće moţe biti aktivno ili pasivno. Kako navodi Košić (2012)

došlo je do promena u potrebama za sportsko-rekreativnim aktivnostima u ruralnim

sredinama. Do pre četvrt veka, većina slobodnih aktivnosti u ruralnim sredinama bila je

čvrsto povezana sa karakterom okruţenja, i bile su jasno razgraničene od aktivnosti koje su se

sprovodile u urbanim oblastima. Ove „tradicionalne“ aktivnosti su okarakterisane kao

relaskirajuće, relativno pasivne, moţda povezane sa nostalgijom, sa oblicima aktivnosti kao

što su šetnje, piknik, ribolov, uţivanje u pejzaţima i pravljenje pejzaĎnig fotografija. Većina

aktivnosti, koje su rukovoĎenje potrebombekstva od svakodnevnog urbanog ţivota u neko

okruţenje drugačijeg ritma i scenografija. Većina aktivnosti, koje su rukovoĎene potrebom

bekstva od svakodnevnog urbanog ţivota u neko okruţenje drugačijeg ritma i scenografije,

traţi uslove u kojima se fizički i antopološki elementi navodno stapaju i prelaze u harmoniju.

Dok se takve „tradicionalne“ rekreativne prakse još uvek široko primenjuju u ruralnim

oblstima, tokom poslednje četvrtine 20. veka pojavile su se mnoge druge aktivnosti koje su

okarakterisane kao drugačije: aktivnije, takmičarske, povezane sa prestiţom ili modom,

moţda tehnologijom, moderne, individualne i brze. U tabeli br.7 mogu se videti ponude koje

se pruţaju u seoskim domaćinstvima u svetu i Evropi.

Tabela br.7: Aktivnosti ruralnog turizma

Opšte aktivnosti

Pešačenje

Jahanje konja

Motorizovana voţnja

Obilasci i voţnja manjih mesta i sela

Biciklizam

Skijaško trčanje

Pecanje

Plivanje

Rečni/kanal turizam (kućice na vodi, splavovi)

NIKOLINA PETROVIĆ


52

Aktivnosti vezane za

Vodu

Voţnje kanua, kajaka i splavarenje

Surfovanje

Voţnja gliserom

Jedrenje

Aquapark

Aktivnosti vezane za vazduh

Lagane letelice

Voţnje zmaja (handg-gliding)

Voţnje vazdušnim balonom

Sportske aktivnosti koje

zahtevaju prirodno okruţenje

Penjanje po podzemnim pećinama

Penjanje po stenama

Snalaţenje pomoću mape i kompasa

Sportske aktivnosti koje

zahtevaju

modifikovano/izgraĎeno

okruţenje

Tenis

Golf

Skijanje

Lov

Kulturne aktivnosti

Arheologija

Proučavanje ruralnog nasleĎa

Lokalna industrijska, poljoprivredna i zanatska

preduzeća

Muzeji

Kursevi zanata

Umetničke radionice

Folklorne grupe

Putevi kulture, gastronomije

Aktivnosti vezane za zdravlje

Fitnes trening

Trening na poligonu sa zadatim preprekama

Banjski centri i lečilišta

„Pasivne“ aktivnosti Relaksacija u ruralnom ambijentu

Proučavanje prirode na otvorenom, uključuje

posmatranje ptica i fotografisanje pejzaţa

Uţivanje u vrednostima prirodnog okruţenja

DogaĎaji i manifestacije Ruralni sportski festivali

Poljoprivredne izloţbe

Izvor: Ruralni turizam Vojvodine, K.Košić, 2012

U sledećoj tabeli br.8 mogu se videti usluge koje pruţaju seoska domaćinstva u Sremu.

NIKOLINA PETROVIĆ


53

Tabela br.8: Turistiĉka ponuda salaša i etno kuća u Sremu

Etno-salaš „Gagijevo sedlo“ - Smeštaj

- Ishrana

- Pecanje

- Plivanje

- Jahanje konja

- Izrada suvenira

Seosko domaćinstvo „Bela“ - Smeštaj

- Ribolov

„Perkov salaš“ - Ishrana

- Pešačenje

- obilazak vinograda/voćnjaka

Etno-kuća– Kućerak u Sremu - Ishrana

- Orgnizovanje proslava

- Poseta manastira

- Etno kuća - muzej

Eko-etno klub - Smeštaj

- Pešačenje

- Pecanje

- Izleti - obilazak manastira

Etno-budţak - Smeštaj

- Etno - zbirka

Šomin Lagum - Usluge smeštaja

- Ishrane

- Degustacije domaćeg vina i pekmeza

Lekin salaš - Smeštaj

- Restoran

- Ribolov

Domaćinstvo Čikić - Smeštaj

- Ishrana

- Jednodnevne ekskurzije

- Voţnja taljigama

- Šišanje ovaca

Salaš od srca - Ishrana

- Izleti

- Učestvovanje turista u berbama

Izvor: Autor

Iz tabele br.8 moţe se videti da su usluge koje pruţaju seoska domaćinstva veoma siromašne.

Od ukupno 9 seoskih domaćinstava samo 2 pruţaju usluge smeštaja. Jedan od glavnih razloga

zašto je oteţano organizovanje usluge smeštaja na salašima i etno kućama je kategorizacija

objekta. Teško je tradicionalne kuće koje su stare po nekoliko decenija opremiti tako da

zadovolje sve sanitarno higijenske uslove, a da pritom zadrţe postojeći izgled i arhitekturu.

Problem je u tome što još uvek nije ureĎen status salaša i etno kuća. U Zakonu o turizmu

nigde se ne pojavljuje salaš kao posebna kategorija, pojavljuje se samo pojam seosko

turističko domaćinstvo. Podrazumeva se da ono ima sobe za smeštaj, kuhinju i kupatilo, kako

NIKOLINA PETROVIĆ


54

bi pruţalo usluge smeštaja i ishrane. Seosko turističko domaćinstvo na osnovu Zakona o

turizmu mora da zadovolji niz rigoroznih kriterijuma. Ovde se pojavljuje još jedan problem

koji moţe naprotiv da napravi kontraefekat. Kuće stare više od 50 godina, koje su samim tim

spomenik kulture, da bi imale funkciju ugostiteljskog objekta moraju se obnoviti.

PrilagoĎavanje zakonu moţe dovesti do narušavanja njihova autentičnost i na ţalost

degradacije.

Ujedno domaćini ne vode računa o tome ko su im najčešći posetioci i ne obogaćuju ponudu

prema potrošačkoj ciljnoj grupi. Na osnovu istraţivanja prema rečima ispitanika najbrojniji

posetioci su porodice sa decom. Iz tabele br. 8 moţe se videti da samo jedan salaš „Gagijevo

sedlo“ (Morović) pruţa ovakav tip usluga. Ostali salaši poseduju uslove za uvoĎenje novih

turističkih usluga koje bi bile zanimljive deci, kao što su igranje sa domaćim ţivotinjama,

izrada suvenira, učestvovanje u pravljenju domaćih proizvoda, izgradnja manjih igrališta za

decu. Uz saradnju sa putničkim agencijama salaši bi mogli da organizuju jednodnevne izlete

za decu školskog uzrasta uz saradnju sa osnovnim školama. Postojeće usluge na salašima

mogu da se obogate organizovanjem poseta manastira, obliţnjih spomenik aprirode i

kulturno-istorijskih zdanja značajnih su za istoriju naroda na ovim prostorima i koja još uvek

nisu prezentovana turistima. Poslednjih nekoliko godina unazad sve veća paţnja se posvećuje

zaštiti i očuvanju ţivotne sredine, salaši i etno kuće koji su smešteni u samom srcu prirode

mogu posluţiti kao mesta za organizovanje radionica o očuvanju kulture i tradicije ili

radionica na temu ekologije, očuvanja i zaštite ţivotne sredine. Nacionalni park Fruška gora

je najstariji nacionalni park u Srbiji koji ima veliki broj biljnih i ţivotinjskih vrsta a na jugu

Srema se nalazi prirodni rezervat Zasavica i Obedska bara.

Na seminaru o seoskom turizmu odrţanog u SAD-u 2006. godine zaključeno je da je tipičan

ruralni turista osoba koja je dosta ptovala po svetu, visoko je obrazovana i vrlo

zainteresovana za kulturu, ekologiju, često za gastronomiju (posebno vina). Starosti je

izmeĎu 40 i 50 godina. Ţivi u urbanim područjima, udaljenih 2-3 sata voţnje automobilom.

Njihovi glavni motivi putovanja su: odmor, utapanje u prorodu, gastronomija. Sekundarni

motiv su: aktivnosti na selu i posebni interesi, kao što su biciklizam, pešačenje, posmatranje

ptica, lov i ribolov i sl. Ruralni turisti najčešće dolaze za vikend, duţi boravci su reĎi. Najveći

broj salaša i etno kuća se nalazi u opštini Sremska Mitrovica, InĎija, Irig i Beočin. Sve ove

opštine su udaljene do 2 sata voţnje automobilom iz Beograda ili Novog Sada. U svim

navedenim opštinama osim u Sremskoj Mitrovici se nalaze vinarije koje pruţaju usluge

degustacije vina. Stoga bi salaši u saradnji sa vinarijama mogli da organizuju zajedničku

ponudu putem koje bi nudili smeštaj, lokalnu hranu i piće i organizovanje jednodnevnih

izleta.

Na istom seminaru u SAD-u je utvrĎeno da su meĎu učestalim posetiocima porodice sa

decom, penzioneri (stranci) koji imaju visoke prihode i dovoljno slobodnog vremena i

individualne grupe koje dolaze radi posebnih interesa (Muhi, 2009). Prema rečima ispitanika

najčešći posetioci salaša i etno kuća jesu porodice sa decom i individualci (biciklisti).

Da bi se turistička ponuda prilagodila posetiocima potrebno je sagledati kojim motivima se

vode tokom putovanja. Svojstvo motiva da privuče turiste naziva se atraktivnim atributom.

NIKOLINA PETROVIĆ


55

Mogu se svrstati u četiri osnovne grupe (Lazić, Košić, 2007):

Rekreativni atributi – je svojstvo motiva da preko odreĎenih agenasa (vode, vazduha,

svetlosti) deluje na fiziološke funkcije: disanje, metabolizam i dr. Kuriozitetni,

znameniti i estetski atributi deluju uglavnom na psihičke funkicje – paţnju, mišljenje,

maštu, emocije itd.

Kuriozitetni atributi – karakterišu retkosti i vrednosti raznih vrsta (predmeti,pojave,

dogaĎaj, ostvarenja)

Atributi znamenitosti – vezane su za predmete, mesta i pojave od pebnog istorijskog,

političkog ili kulturnog značaja kao što su istorijski spomenici, slike i arhitektonska

ostvarenja čuvenih masjtora itd.

Estetski atributi – odreĎeni su harmonijom oblika, boja i tonova, takve atribute

poseduju prirodni pejzaţi, umetnička ostvarenja, arhitektonske graĎevine itd.

Jasno je da sremski okrug poseduje potencijale za zadovoljavanje navedenih motiva. Stoga

ponuĎači turističkih usluga treba da uvedu nove aktivnosti putem kojih bi se motivi za

putovanjem zadovoljili.

Predlog aktivnosti:

- ObezbeĎenje smeštaja;

- Otvaranje kamping terena;

- Posete mesta na kojima nastaju domaći i tradicionalni proizvodi;

- Organizovanje aktivnosti u kojima bi posetioci mogli svakodnevno da učestvuju sa

domaćinima;

- Pored degustacije lokalne hrane i pića, posetioce treba upoznati sa načinima pripreme

tradicionalnih jela i pića;

- Organizovanje izleta radi upoznavanja sela i okoline;

- Rekreativne aktivnosti;

- Razgovor sa starijim članovima porodice o zajednici i načinu ţivota na selu.

U tabeli br.9 su dati predlozi dodatnih aktivnosti koje se mogu organizovati za posetioce u

domaćinstvima koja su učestvovala u istraţivanju.

Tabela br.9: Prikaz aktivnosti po seoskim domaćinstvima

Naziv

domaćinstva

Vrsta aktivnosti

Gagijevo

sedlo

- Učestvovanje u proizvodnji domaćih proizvoda i jela

- Učestvovanje u berbi domaćih povrtarskih i voćarskih plodova

- Izleti

- Organizovanje poslovnih susreta, ručkova.

- Organizovanje slavlja (krštenja, rodjendana i sl.)

- Igralište za decu

- Poseta lokalne vinarije

Etno-budţak

- Izleti

- Nedeljni ručkovi na tradicionalan način

- Poseta lokalnih vinarija

- Kulturne zanimljivosti (etno zbirka)

NIKOLINA PETROVIĆ


56

- Pešačenje

Eko-etno

klub

- Učestvovanje u proizvodnji domaćih proizvoda i jela

- Izleti

- Poseta lokalnih vinarija

- Organizovanje slavlja (krštenja, venčanja i sl.)

- Izgradnja igrališta za decu

- Organizovanje kampova na temu ekologije, odrţivog razvoja,

tradicije za decu i omladince.

- Organizovanje poseta etno zbirki

Perkov salaš

- Učestvovanje u berbama

- Učestvovanje u proizvodnji domaćih jela i pića

- Organizovanje nedeljnih tradicionalnih ručkova

- Usluge smeštaja

- Kulturne zanimljivosti, salaš je sam po sebi etno zbirka

Kuća u selu

Krušedol

- Organizovanje tradicionalnih ručkova

- Radionice izrade suvenira za decu

- Kulturne zaniljivosti – etno-muzej

- Organizovanje izleta

- Organizovanje slavlja (slave, krštenja, rodjendani i sl.)

- Usluge smeštaja

- Foţnja fijakerom

Lekin salaš

- Izleti

- Voţnja brodićem Savom

- Foto safari

- Posmatranje ptica

Domaćinstvo

Ĉikić

- Igralište za decu

- Izrada suvenira

- Jednodnevne radionice, seminari

Šomin lagum

- Učestvovanje u pravljenju pekmeza i domaćih sokova

- Izleti

- Kulturne zanimljivosti – u postupku je izgradnja muzeja vina

- Osnivanje vinoteke u kojoj bi bila prezentovana vina iz Sremskih

Karlovaca, Beočina i Iriga

- Organizovanje berbe voća

- Poseta lokalnih vinskih podruma

Salaš od srca

- Učestvovanje u pravljenju domaćih proizvoda (sokova,

pekmeza, rakije)

- Animacije za decu

- Radionice izrade suvenira, kreativne radionice

- Poseta vinarijija

Izvor: Autor

6.6.1. Salaši

Podela salaša prema vrsti (Košić, 2012):

NIKOLINA PETROVIĆ


57

1. Usamljeni salaši – salaši koji su meĎusobno udaljneni i imaju veliko ekonomsko

dvorište u čijem se produţetku nalazi njiva vlasnika salaša. Nekada su ovo bili

njtipičniji salaši.

2. Salaši nastali raspodelom porodičnog zemljišta na manje parcele. Vlasnik svake

parcele je sazidao salaš na svojoj zemlji. Ovakvi salaši su gušće rasporeĎuju, s

obzirom na to da su parcele manje i postavljene bez ikakvog reda.

3. Salaši sagraĎeni pored starih puteva i postavljeni su blizu jedni grugima.

4. Ušoreni salaši, izgradnom salaša na manjim parcelama došlo je do zgušnjavanja salaša

i do njihovog sašoravanja.

5. Posedi veleposednika, ali su mnogo bogatije opremljeni.

6. Moderni salaši, koji su savremeno izgraĎeni i veoma dobro opremljeni.

Podela salaša prema izgledu kuće (Košić, 2012):

1. Salaši koji su sačinjeni od kuće za stanovanje sa tri prostorije tzv. Trodelna kuća sa

dve sobe (prednja i straţnja), khinjom izmeĎu njih i prostorije za smeštaj namirnica.

Na ove prostorije se pod istim krovom nadovezuje štala za konje, a ispred njih se

celom duţinom pruţa trem.

2. Salaši imaju trodelnu zgradu za stanovanje, a štala je često u sklopu sa „kućerkom“ ili

letnjom kuhinjom ili nekom drugom ekonomskom zgradom. Krov je bio spušten i

ispod njega se nalazi gonk. Prednji i i zadnji kraj gonka je bio zidan i tako su se dobile

dve prostorije. U sobama se nalazila paorska peć, koja je pored toga što je sluţila za

ogrev, sluţila i pečenje namirnica.

3. Danas postoji nekoliko tipova salaša prema nameni (Muhi, 2009):

Salaši sreĎeni kao hoteli ili moteli sa sobama, čak i apartmanima, restoranom i

kuhinjom. Registrovani kao preduzeće ili ugostiteljski objekat. U sresmkom

okrugu još uvek ne postoji ovakav tip salaša.

Salaši koji su kupljeni od strane pojedinaca i obnovljeni su u starom stilu. Sluţe za

sopstvenu povremenu upotrebu, dobar primer su: „Perkov salaš“, „Etno kuća-

Krušedol selo“, „Šomin lagum“, „Zekin salaš“ i „salaš Stojšić“.

Slika br.5: Perkov salaš

Izvor: Autor

Slika br. 6: Etno kuća-Krušedol selo

NIKOLINA PETROVIĆ


58

Izvor: Autor

Salaši starosedeoca, koji ţive na salašu i bave se poljoprivredom. Poseduju

prostorije za prijem i boravak turista, jer im je to dodatni izvor prihoda. Ovakav

tip salaša je zastupljen u Moroviću, salaš „Gagijevo sedlo“.

Treba napomenuti da se javlja još jedan oblik negovanja tradicije i zadovoljenje

potreba ruralnih turista u pitanju su etno kuće, koje predstavljaju obnovljene

starinske kuće sa manjim dvorištem. Vlasnici ţive u tim kućama i turizam je

sekundarna delatnost. To su: „Eko-etno klub“, „Etno budţak“, „Lekin salaš“,

„Domaćinstvo Čikić“.

Sika br.7: Etno budţak

Izvor: Autor

Grafikon br. 10: Arhitektura objekata seoskih domaćinstava u Sremu

NIKOLINA PETROVIĆ


59

Izvor: Autor

Na grafikonu br.10 koji je prikazan, moţe se uočiti koja vrsta objekta je zastupljena po

arhitekturi meĎu salašima i etno kućama. Najzastupljeniji su stari tradicionalni objekti koji

čine skoro polovinu meĎu ispitanim uzorcima, zatim slede delimično tradicionalni objekti I

najmanje ima novosagraĎenih objekata sa tradicionalnim elementima.

6.7. Analiza i ocena stanja seoskog turizma u Sremu

Pruţanje turističkih usluga na salašima i etno kućama je mali porodičan biznis. MeĎu

ispitanicima nema salaša koji ima više od 5 zaposlenih lica, a meĎu zaposlenima su samo

članovi porodice.

Turizam vezan za posebna interesovanja obuhvata više vidova turizma za kojima postoji

odgovarajuća traţnja i koji pokazuju stalni rast. Na osnovu istraţivanja kod svih ispitanika na

pitanje „Da li se svake godine povećava broj posetilaca“, odgovor je bio pozitivan. Brojnost

posetilaca kod salaša koji postoje duţi vremenski period (do 10 godina) se kreće izmeĎu 500

i 1.000 posetilaca godišnje. Ova grupa različitih interesovanja posebno je značajna kod onih

vidova turizma u kojima je u odreĎenoj meri već formiran turistički proizvod. Jedan od tih

vidova je turizam na selu. U razvoju za sada malog, ali kvalitetnog nukleusa u ruralnom

turizmu trebalo bi maksimalno izgraĎivati ekološke elemente (razvoj eko sela sa različitim

formama zdravog ţivota, kao što su zdrava hrana, šetnje i dr.) Izuzetnu kulturnu vrednost

imaju i graĎevine tradicionalne arhitetkure, proizvodi starih zanata i ručne radinosti,

gostoljubivost, turističke manifestacije i tradicionalne priredbe preko kojih se upoznaju

narodni običaji i obeleţja seoskog ţivota.

Poseban oblik promocije koji se javio u Evropi,u visokoj meri je aktivan, u pitanju su putevi

(linearne staze) hrane, putevi duhovnosti i sl. Kako navodi Košić (2012) osnovni koncept

linearnih staza stvorio je kruţne rute, omogućavajući turistima da se vrate na početne tačke

njihovog putovanja. Oblikom razvijene maršute, poput onih koje obrazuju broj osam, zapravo

spajaju dve staze u jednu. Razvijali su se putevi kojima su se turisti kretali delom prevoznim

srestvom kao što je voz, a delom peške. Staze sa specijalizovanom tematikom su sada postale

uobičajene, svakidašnje, obične. UtvrĎivanjem kulturnih maršuta je omogućilo lokalnom

NIKOLINA PETROVIĆ


60

nasleĎu da bude promovisano. TakoĎe je omogućilo povezivanje interesantnih znamenitosti u

jedinstvenu turističku ponudu. Rute mogu biti planirane za šetače, bicikliste ili motorizovane

posteioce i treba da budu koncipirane tematski sa učešćem svih lokalnih interesnih grupa.

Putevi hrane mogu omogućiti povezivanje salaša i etno kuća u okolini InĎije i juţnog Srema,

tačnije u okolini Sremske Mitrovice i Rume. Ispitanici su gastronomiju Srema ocenili sa

procečnom ocenom 3,9. Moţe se zaključiti da Srem nema autohtonu kuhinju delom zbog

multietičnosti i uticaja drugih kultura tokom istorije. Prema rečima ispitanika neophodno je

kreiranje brenda, pronalaţenje i zaštita autohtonih domaćih proizvoda (jela) u cilju

kvalitetnije turističke ponude i njene promocije. MeĎu pićima je situracija nešto bolja, u

severnom delu Srema se proizvodi vino Bermet, koje je od 2009. godine brendiran. Veliki

nedostatak je što se bermet ne proizvodi u celom sremskom okrugu već samo u

severoistočnom delu. Pored pruţanja ugostiteljskih usluga posetiocima treba omogućiti,

ukoliko ţele,učestvovanje u pripremanju domaće hrane i/ili pića.

Putevi koji doprinose razvoju ruralnih regiona su putevi kulture ili tematski putevi (putevi

vina, putevi sira itd.) Oni vrlo često zahtevaju meĎusobnu saradnju više aktera koji su

uključeni u turističku ponudu. Dva osnovna obeleţja puta kulturne i prirodne baštine su

(Košić, 2012): kvalitet prirodne i kulturne baštine i jasno definisan identitet turističke ponude.

Kako autor navodi osnovni elementi Puta kulture i prirodne baštine su: područja sa visokom

vrednošću pejzaţa i predela; lokaliteti sa zanimljivom prirodnom i kulturnom baštinom;

panoramske rute; kulturne manifestacije i festivali. Na osnovu ocena koje su dali ispitanici

(Grafikon br.11) moţe se uočiti da Srem kao turistička destinacija za njih predstavlja veoma

značajan element koji ima visok potencijal, dok kulturne manifestacije i festivali nisu baš na

zadovoljavajućem nivou po brojnosti i kvalitetu.

Grafikon br.11: Proseĉne ocene elemenata turizma pruţaoca usluga u seoskom turizmu

Izvor: Autor

Lokalne samouprave nastoje da povećaju broj kulturnih manifestacija svake godine. Trenutno

ne postoji nijedna meĎunarodna manifestacija kojom se neguje tradicija, promocija ovih

manifestacija je na nezadovoljavajućem nivou. Usledećoj tabeli se mogu videti manifestacije

koje se organizuju tokom godine i koje bi mogle da obogate ponudu puteva hrane, kulture i

NIKOLINA PETROVIĆ


61

vina. Pored brojnosti i kvaliteta manifestacija veliki nedostatak je što su putevi za

panoramsko razgledanje teško dostupni, ne postoje odgovarajući putokazi i staze za

bicikliste. Na ţalost jedan od krucijalnih elemenata za razvoj turizma je u najlošijem stanju, u

ptianju turistička signalizacija koja je ocenja sa prosečnom ocenom 1,64. Soga je nephodno

da nadleţne institucije koje su nocioci razvoja turizma realizuju projekte putem kojih be se

ovaj veliki nedostatak sanirao.

Tabela br.10: Manifestacije po opštinama

Opština Beoĉina

Banoštorski dani groţĎa

Bazar vina, tamburice i rukotvorina

Al se nekad dobro jelo, baš

Opština Sremski Karlovci

Karlovačka berba groţĎa

Festival kuglofa

Festival nacionalnog kolača

Po tradiciju u Karlovce

Opština InĊija

Sajam VojvoĎanskih vina

Sremska potkovica

Zlatni kotlić

Etno-festival

Pudarski dani

Dani breskve

Maradička jesen

Dani meda

Nase sokačce

Opština Irig

Jesen ide Dunjo moja, kukurzi već su zreli

Guščijada

Patlidţanijada

Dani bostana

Dani vina

Opština Ruma

Rumfest

Dani meda

Sremski kolač

Dani slovenske pismenosti

Festival muţičkih društava Vojvodine

Festival tamburaških orkestara Vojvodine

Etno festival hrane i muzike

Sajam meda

Fijakerijada

Zlatni kotlić

Rimski dani

Sremski svinjokolj

NIKOLINA PETROVIĆ


62

Opština Sremska Mitrovica

Ponijada

Festival gudača

Bostanijada

Srem folk fest

Opština Šid

Sremska kobasicijada

Etno dan u Moroviću

Morovički letnji dan

Novogodišnji etno vašar

Pudarksi dani

Višnjićevi dani

Izvor: (www.fruskogorska-riznica.co.rs, Turističke orgnaizacije)

Na osnovu brojnosti manifestacija koje se organizuju u opštinama moţe se zaključiti da

opštine u kojima je najslabija turistička ponuda vinarija, salaša ili etno kuća, imaju najveći

broj manifestacija tokom godine.

6.7.1. Osnovni uslovi za razvoj turizma na selu

Za razvoj turizma na selu potrebno je primeniti odgovarajuću standardizaciju i kategorizaciju

usluga, posebno uslova za smeštaj. Zakonom o turizmu posebno je ureĎeno pruţanje usluga

smeštaja i ishrane u domaćinstvima, kao specifičan oblik pruţanja ugostiteljskih usluga.

Sobe, kuće i stanovi za odmor koji se izdaju turistima, moraju ispunjavati propisane

sanitarno-higijenske uslove i moraju biti razvrstani u odgovarajuće kategorije. Od posebnog

značaju su ulaganja u infrastrukturu, obezbeĎivanje zdravstvene zaštite i očuvanje ţivotne

sredine u cilju sprečavanja nekontrolisane urbanizacije. Prema oceni ispitanika prosečne

ocene navedenih elemenata bitnih za razvoj ruralnog turizma su sledeće:

Grafikon br. 12: Proseĉna ocena elemenata turiyma pruţaoca usluga u

seoskom turizmu

Izvor: Autor

http://www.fruskogorska-riznica.co.rs/

NIKOLINA PETROVIĆ


63

Na osnovu prikaza grafikona br. 12 moţe se zaključiti da je trenutno stanje elemenata vaţnih

za razvoj turizma u Sremu u veoma lošem stanju. Još uvek postoje salaši koji nemaju

vodovodnu i kanalizacionu mreţu. Na grafikonu je ova stavka ocenjena sa prosečnom

ocenom 3,3. Vodu najčešće koriste iz sopstvenih bunara, ali se postavlja pitanje koliko je ta

voda ispravna. Nešto bolje je pozicionirana distribucija električne energije – prosečna ocena

3,8, za njom sledi infrastruktura sa prosečnom ocenom 4,2. Razlog tome je što su salaši i

etno-kuće smešteni u blizini glavnih ili lokalnih puteva ili u centru naselja, gde se putevi

odrţavaju. Veoma loše stanje je sa komunalnim otpadom, koji je u ovom slučaju zauzeo

najniţu poziciju. Poznato je da većina sela nema razvijen komunalni centar, najčešće se u

blizini malih naselja deponuje otpad iz velikih gradova. Veliki problem prave divlje deponije

i nepostojanje sistema za reciklaţu.

Jedan od najvaţnijih zadataka u razvoju seoskog turizma je edukacija članova seoskih

domaćinstava za bavljenje ovom aktivnošću. U ovom bi veliku ulogu trebalo da imaju

nevladine organizacije, turističke organizacije opštine, regiona i svi zainteresovani subjekti.

MeĎutim stručnost kadrova u turizmu ispitanici su ocenili sa prosečnom ocenom 3,3.

Ispitanici koji su išli na neku vrstu obuka iz oblasti tuirzma smatraju da nisu bile kvalitetne i

od velike pomoći. Stoga treba osmisliti odgovarajući program koji bi trajao nekoliko meseci,

uključio praksu, posetu razvijenim salašima u zemljama okruţenja, dovesti predavače koji se

bave seoskim turizmom duţi niz godina. Potrebno je obezbediti savetodavnu sluţbu i lokalne

ruralne centre koji bi bili na raspolaganju pruţaocima usluga tokom rešavanja problema i

nedoumica. Kroz stručnu edukaciju treba ukazati na ekonomsku opravdanost bavljenja

turizmom na selu. Tokom istraţivanja ispitanici su trebali da izraze svoj stav o ekonomskoj

opravdanosti bavljenja rurualnim turizmom. Na pitanje „Da li smatrate da je ekonomski

opravdano baviti se ruralnim turizmom?“, njih:

- 20 % je odgovorilo da jeste;

- 60 % je odgovorilo da, ako je dodatna delatnost i

- 20 % je odgovorilo sa negativnim odgovorom.

Savetodavni centri treba da pomognu u kreiranju imidţa destinacije, očuvanju i upravljanje

resursima, jačanju kulture i indentiteta odreĎene destinacije, uspostavljanju osnovnih uslova

za prihvat i semštaj turista, poboljšanju kvaliteta usluga i dr. Posebnu paţnju treba obratiti na

znanja, veštine i iskustva koje članovi domaćinstva mogu da primene u turizmu kako bi

obogatili turističku ponudu. Prema istraţivanju koje je sprovelo Ministarstvo poljoprivrede,

šumarstva i vodoprivrede (2007) utvrĎeno je da čak 45,8 % ispitanika smatra da ne poseduje

bilo koji vid znanja, veština ili iskustva. Ostali ispitanici poseduju znanja i veštine iz sledećih

oblasti bitnih za pruţanje usluga u ruralnom turizmu:

Tabela br.11 : Veštine sa kojima raspolaţu ĉlanovi seoskih domaćinstava u Srbiji

Naziv veštine Procenturalno uĉešće

NIKOLINA PETROVIĆ


64

Prerada voća i povrća na tradicionalan način 19,4 %

Narodna radinost (tkanje, grnčarija i sl.) 8,7 %

Usluţni zanati (krojač, obućar, stolar i sl.) 5,1 %

Sakupljanje divljih plodova i lekovitog bilja 4,4 %

Zanati za preradu prehrambenih proizvoda

(prerada mleka i sl.)

4,4 %

Soski turizam (izdavanje smeštaja, prodaja i

pravljenje suvenira)

0,7 %

Izvor: Mala ruralna domaćinstva u poljoprivredi i neruralna nepoljoprivredna ekonomija,

2007.

Na osnovu statističkih podataka (Tabela br.11) koji su dobijeni tokom istraţivanja moţe se

uočiti da je situacija veoma nepovoljna i da preti opasnost izumiranja tradicionalnih zanata i

veština. Stoga je potrebno usmeriti posebne napore na njihovo očuvanje. TakoĎe je

nezaobilazan razvoj znanja iz oblasti seoskog turizma.

MeĎu ispitanicima 60 % se bavi poljoprivredom kao primarnom delatnošću dok je turizam

sekundarna delatnost. Oni smatraju da je ekonomski opravdano baviti se ruralnim turizmom

ukoliko je sekundarna delatnost. Kod ostalih ispitanika nije jasno utvrĎeno da li je primarna

delatnost turizam ili članovi domaćinstva primarno ostvaruju prihode na neki drugi način.Da

bi se uspostavili edukativni centri, kao što je već napomenuto, potrebno je ostvariti saradnju

sa nadleţnim institucijama koja je ocenja od strane ispitanika sa prosečnom ocenom 2,4.

Domaćinstva kod kojih je postignut odreĎen nivo kvaliteta pruţanja usluga smeštaja, ishrane

i degustacija domaćih proizvoda, treba posebnu paţnju da obrate na animiranje turista,

organizovanjem izleta, sportskih aktivnosti i drugih kulturnih, zabavnih i rekreativnih

sadrţaja. Turistički proizvod seoskog turizma mora imati adekvatne kanale prodaje.

Neophodno je prevazići neorganizovanost u popunjavanju smeštajnih kapaciteta. Jedan od

osnovnih i efikasnih načina prevazilaţenja ovog problema je kreiranje baze podataka

jedinstvene za sremski okrug ili za skup opština kao što su to učinile opštine Beočin, Sremski

Karlovci i Irig. Baza podataka je osnovana pod nazivom Fruškogorska riznica. U bazu

podataka se mogu uključiti opštine InĎiju i Šid. Za opštine koje se nalaze u juţnom delu

Srema, uz obalu Save, moţe se kreirati zasebnabaza podataka kojoj bi se dao poseban

prepoznatljiv naziv. Podaci koji se unose u bazu podataka potrebno je redovno aţurirati.

TakoĎe još jedna banalna greška koja se treba pod hitno ispraviti jeste obezbeĎenje brošure sa

turističkim ponudama vinarija, salaša i etno kuća na regionalnom i lokalnim nivou. Ukoliko

se izraĎuju brošure na regionalnom nivou potrebno ih je distribuirati na mikronivoe. Brošure

moraju biti pisane na stranom jeziku (engleskom) i poţeljno je da budu pisane na još jednom

stranom jeziku (nemačkom). Neophodno je obezbediti turističku mapu na svakoj lokalnoj

jedinici sa upisanim turističko – ugostiteljskim ponudama i kulturno-istorijskim

znamenitostima. Jedan od efikasnijih načina prodaje turističkih proizvoda i usluga

jeuspostavljanje saradnje sa turističkim agencijama. Organizovan način prodaje će u

mnogome doprineti boljem susretanju ponude i traţnje za odmorom na selu i svakako pomoći

seoskim domaćinstvima da do kraja realizuju investiciona ulaganja.

NIKOLINA PETROVIĆ


65

Dobar primer su pokazale pojedine evropske zemlje koje su kreirale puteve hrane ili puteve

tradicije. Na ovaj način bi se seoski turizam bolje pozicionirao na celokupnom turističkom

trţištu Srbije. Ukoliko bi se organizovao ovakav vid projekta, svi ispitanici bi ţeleli da budu

uključeni.

Od velikog značaja su subvencije od strane Ministarstva poljoprivrede, Ministarstva

regionalnog razvoja, Ministarstva turizma i Pokrajinskog sekretarijata. MeĎu ispitanicima svi

su koristili neku vrstu subvencija. Na ţalost uslovi koji se propisuju konkursom su zahtevni,

posebno za objekte koji zbog višegodišnjeg neodrţavanja zahtevaju visok stepen obnove.

Uglavnom su u pitanju kuće koje spadaju u grupu nepokretnih dobara od visokog značaja,

stoga je zabranjeno njihovo rušenje i pored visokih finansijskih sredstava zahtevaju duţe

vremenske okvire za rekonstrukciju. TakoĎe nadleţne institucije bi trebalo da organizuju

projekte kojima be se pruţila pomoć seoskim domaćinstvima, svega 20 % ispitanika je bilo

uključeno u neki vid projekta negovanja tradicije i kulture. Ostali ispitanici su izrazili

pozitivnu ţelju učestovanja u projektima.

TakoĎe je neophodno pozicioniranje turističkih proizvoda seoskih domaćinstava uz

korišćenje svih instrumenata marketinga.

6.7.2. Marketing miks

Marketing je društveni i upravljački proces kroz koji pojedinci i organizacije zadovoljavaju

svoje potrebe i ţelje putem stvaranja ponude i razmene proizvoda koje imaju odreĎenu

vrednost (Cvijanović, 2012)

Marketing koncepcija polazi od otkrivanja ţelja i potreba potrošača u cilju njihovog

zadovoljenja i ostvarirvanja profita domaćinstva. Marketing je proces putem kojeg prodavci i

kupci stiču ono što ime je potrebno. Stoga svaki proizvod koji se plasira na trţište mora da

prati kompletan marketing miks: cena, proizvod, planiranje proizvoda i zauzimanje njegovog

poloţaja u svesti potrošača. U vinskom turizmu glavni proizvod je vino, kao i ostale usluge

koje nudi vinarija: degustacija vina, obilazak vinograda, edukacije o vinu, hrana i smeštaj. U

seoskom turizmu to su usluge ishrane (domaća, tradicionalna jela) i smeštaj u tradicionalnim

objektima (50%), delemično tradicionalnim objektima (30%) ili u novosagraĎenim sa

tradicionalnim elementima (20%). Pored kvaliteta svakako je bitna ambalaţa domaćih

proizvoda, enterijer objekata u kojima se vrši prihvat posetilaca, lokacije objekta,

gostoprimstvo domaćina i dr.

Kanal distribucije je put kojim se proizvod kreće od proizvoĎača do potrošača. Kanal

distribucije moţe biti direktan kanal – kada se proizvod distribuira direktno kupcima bez

posrednika. Seoska domaćinstva za razliku od vinarija jedino mogu da koriste ovaj način

distribucije svojih proizvoda. S tim da je za vinarije povoljniji ovaj način od indirektne

prodaje jer nema dodatnih troškova i na ovaj način posetioci pod uticajem atmosfere vianrije i

vina mogu povratiti ţelju da se ponovo vrate i obiĎu vinski podrum.

NIKOLINA PETROVIĆ


66

Indirekta prodaja – podrazumeva prodaju putem posrednika. Kod prodaje vina to su:

vinoteke, restorani, hoteli, maloprodaja i veleprodaja. MeĎu ipitanicima koji se bave

proizvodnjom i prodajom vina, svoje proizvode prodaju putem specijalizovanih objekata,

ugostiteljskim lancima i salašima. MeĎu vinarijama koje su obuhvaćene istraţivanjem sve

koriste ovaj način prodaje, uglavnom prodaju vrše putem ugostiteljskih objekata i vinoteka.

Cena predstavlja novčani izraz vrednosti turističkog proizvoda ili usluge. Ovo je jedan od

ključnih i najosetljivijih elemenata marketing miksa. Cena je instrument a ne cilj marketing

politike. Cena proizvoda se najčešće odrĎuje na osnovu ponude i traţnje na trţištu. Na njeno

formiranje mogu da utiču faktoru na makroplanu i mikroplanu. Najbitnije je da cena

reflektuje kvalitet proizvoda i usluge i omogući kupcu da ostvari očekivanu korist.

Promocija obuhvata aktivnosti orjentisane na informisanje i privlačenje kupaca odreĎenih

proizvoda i usluga. Promociju čine različiti oblici komuniciranja sa potencijalnim kupcima.

Neki od oblika promocije su:

Turistička propaganda – stimuliše veću prodaju, samim tim i veću proizvodnju. Turistička

propaganda se najčešće vrši putem brošura, mapa, vodiča i sličnih materijala koji su dostupni

u informacionim turističkim centrima. Veliki problem je što u velikom broju slučajeva

radnici koji rade u informacionim centrima nisu u potpunosti upoznati sa kompletnim

turističkim ponudama. TakoĎe u brošurama se navode netačni podaci o turističkim uslugama,

najčešći razlozi su što se brošure štampaju na svake 3, 4 pa i 5 godina. Potrebno ih je aţurirati

svake godine i izvršiti neophodne promene. Brošure je neophodno štampati na engleskom

jeziku i još jednom stranom jeziku (nemačkom). Promocija se moţe vršiti i pomoću

turističkih časopisa ili časopisa koji su vezani za odrĎenu tematiku kao što je vino ili domaća

hrana.

Lična prodaja – kao što i sam naziv kaţe moţe se zaključiti kakav je ovaj vid turističke

promocije. Lična prodaja je najvaţniji vid aktivnosti jer se prodaja vrši u okviru seoskih

domaćinstava odnosno na mestu proizvodnje, osim vina koja nisu striktno vezana.

Odnosi sa javnošću – imaju za cilj stvaranje poztivnog imiĎţa. Javljaju se u vidu promocija

putem radija, tv emisija, snimanja serija i sl. Od broja ispitanika, broj kosristi ovaj vid

promocije.

Sponzorstvo moţe omogućiti poboljšanje imidţa, ali najčešće koriste preduzeća koja su

dobro pozicionirana na trţištu, ostvaruju visoke prihode i stoga mogu da priušte sebi ovaj vid

promocije.

UnapreĎenje prodaje – obuhvata mere i aktivnosti kojima se stimuliše prodaja. Cilj je da se

dopune postojeće osobine proizvoda ili usluga kako bi se podstakle odluke kupaca o kupovini

izmeĎu dve i više sličnih proizvoda ili usluga. Najčešće se ovaj vid moţe zapazitki u vidu

davanja poklona npr. visnke čaše uz kupljenu bocu vina, boca vina, poklanjanje autentičnog

suvenira. MeĎu vinarima % koristi ovakav vid promocije. Najčešće su u pitanju pokloni

boce vina. MeĎu seoskim domaćinstvima su u pitanju autentični suveniri.

NIKOLINA PETROVIĆ


67

Direktni marketing – je promocija putem telefona, interneta. S obzirom da ţivimo u

milnijumu inovacija u IT sektoru i da su društvene mreţe gotovo zamenile telefone moţe se

reći da je došlo do inovacije u ovom vidu promocije. MeĎu ispitanika, njih % ima profil

na društvenim mreţama (facebook).

Usmena promocija – je najzastupljeniji i jedan od najboljih sredstava promocije prema

rečima ispitanika. Na ovaj način se najlakše stiče lojalnost kupaca. Neophodno je da je

osoblje ljubazno, usluţno, efikasno, stručno i motivisano kako bi zadovoljili potrebe turista i

posetioca.

Sajmovi i izloţbe – predstavljaju posebne promotivne manifestacije na kojima se susreću

ponuda i traţnja, na tačno odreĎenom mestu i u tačno odreĎeno vreme s ciljem da se ostvari

razmena , odnosno da se sklopi kupoprodajni ugovor. Sajmovi su karakteristični za odreĎenu

vrstu proizvoda, kao što su sajmovi vina, meda i sl.

Kao tri najvaţnija oblika promocije ispitanici su naveli sledeće oblike:

Na prvom mestu za obe kategorije (vinarije i seoska domaćinstva) je internet (sajtovi i

društvene mreţe), zatim prijatelji i poznanici. Za vinare veoma značajan vide promocije su

sajmovi i manifestacije.

Na pitanje da li ostaju u kontaktu sa posetiocima, polovina ispitanika (vinarije i seoska

domaćinstva) ne ostvaruje bilo kakav vid kontakta sa posetiocima. Vinarije češće

obaveštavaju posetoice putem e-mail-a o novitetima objekta i češće daju prigodan poklon

učestalim i posebnim gostima. Seoska domaćinstva koriste SMS poruke, e-mail ili društvene

mreţe kako bi se zahvalile na poseti. Vinarijama je teţe da se zahvaljuju na ovakav način jer

uglavnom imaju velike grupne posete. Seoska domaćinstva bi trebala da poklanjaju prigodne

poklone posetiocima, to mogu biti domaći proizvodi ili neki vid suvenira napravljen od

prirodnog materijala. Na ovaj način se seoska domaćinstva promovišu, a turisti odlaze

zadovoljni sa lepim uspomenama.

7. ANALIZA STANJA RURALNOG TURIZMA SREMA:

SWOT analiza, TOWS matrica i PESTEL anlaiza

NIKOLINA PETROVIĆ


68

7.1. SWOT analiza

SNAGE SLABOSTI

- Povoljan geostrateški poloţaj

- Bogata prirodna dobra

- Razvijena poljoprivreda, pre svega

voćarstvo i vinogradarstvo

- Očuvanje starih zanata

- Organizovanje manifestacija tokom

cele godine

- Postojanje obrazovnih institucija

- Bogato kulturno – istorijsko nasleĎe

- Pozitivna turistička infrastruktura

- Postojanje strategije za ruralni razvoj

- Povećanje zaposlenosti

- Baza podataka ponuĎača turističkih

usluga

- Organizovanje seminara na temu

razvoja agroturizma

- Uključivanje u puteve vina Fruške

gore

- Osnivanje vizitorskog centra u

Sremskoj mitrovici

- Nepovoljna infrastruktura unutar naselja i na

obroncima Fruške gore

- Nepostojanje turističke organizacije u opštini

Beočin

- Neaktivan rad turističkih organizacija u

opštini InĎija i Irig

- Nepostojanje brenda

- Nedostatak informisanosti lokalnog

stanovništva o mogućnostima razvoja

ruralnog turizma i njegovog značaja

- Neplaćanje boravišne takse

- Nemogućnost iznajmljivanja biciklova

- Nedovoljan broj smeštajnih kapaciteta u

seoskim domaćinstvima

- Nepostojanje savetodavne sluţbe, niti

udruţenja za Seoski turizam

- Nepostojanje asocijacija ili udruţenja vinara

na lokalnom ili regionalnom nivou

- Nedostatak znanja i veština bavljenja

seoskim turizmom

- Nedostatak turističkih animacija

- Nedostatak obučenih kadrova u turizmu

- Saradnja sa nosiocima turističke ponude nije

na zadovoljavajućem nivou

- Loša promocija

ŠANSE OPASNOSTI

- Ostvarivanje saradnje sa okolnim

mestima osim sa Sr.Karlovcima i

Beočinom, proširenje poslovne mreţe

- Očuvanje prirode i podizanje ekološke

svesti

- Prehrambena sigurnost, razvoj

preraĎivačke industrije

- Povezivanje poljoprivrede sa ostalim

sektorima

- Promovisanje kulturnog nasleĎa,

gastronomije

- Razvoj organske poljoprivrede

- Kreiranje brenda

- Opadanje kupovne moći

- Visoka stopa nezaposlenosti

- Opadanje razvoja privrede

- Niska investiciona ulaganja u razvoj turizma

- Nedovoljna angaţovanost i saradnja na

makro i mikro nivou glavnih aktera u

poljoprivredi i turizmu

- Konkurencija u zemljama okruţenja, Bosna i

Hercegovina, Hrvatska

- Konkurencija, u Evropi postoje vodeće regije

koje su postale prepoznatljive po ruralnom

turizmu

- Usled cilja povećanja broja posetilaca moţe

NIKOLINA PETROVIĆ


69

- Manifestacije internacionalnog

sadrţaja

doći do opadanja kvaliteta usluga ponuĎača

- Rigorozni zakoni

- Onemogućen pristup razvojnim fondovima

Izvor: Autor

7.2. TOWS matrica

Kada se putem SWOT analize doĎe do snaga na osnovu kojih se razvijaju strategije kakobi se

eleminisale slabosti, potrebno je uočiti veze izmeĎu spoljašnjih i unutrašnjih faktora, stoga se

razvija TOWS matrica.

Spoljni faktori Unutrašnji faktori

Snage (S) Slabosti (W)

Prilike (O)

Strategija Maksi – Maksi

Bogatstvo prirodnih lepota,

kultruno istorijskog nasleĎa,

duga tradicija,

zasinteresovanost za vina i

lokalnu kuhinju.

Strategija Mini – Maksi

Nepovoljna turistička

infrastruktura,

uspostavljanje i

realizovanje razvojnih

planova

Pretnje (T)

Strategija Maksi – Mini

Kvaliteni proizvodi (vino,

hrana, smeštajni kapaiciteti),

mala otvorenost zemlje ka

inostranstvu

Strategija Mini – Mini

Ulaganje u sopstveni

marketing bez adekvatne

pomoći i podrške drţave,

nepreciznost Zakona o

turizmu.

Izvor: Autor

7.3. PESTEL analiza

Elementi PESTEL analize se najčešće vezuju za obuhvatnu analizu okruţenja i šire okoline

sa više aspekata: političkog, ekonomskog, društvenog, tehnološkog, ekološkog i pravnog.

Otuda potiče sam naziv, od akronima reči: Political, Economic, Social, Tehcnological,

Enviromental. Legal factors. PESTEL analiza je najbolje kombinovati sa SWOT analizom.

NIKOLINA PETROVIĆ


70

Politički faktori

Pogodnosti

- Mir u zemlji i regionu

- Dobra politička saradnja sa zemljama u okruţenju

- Postojanje i delovanje Turističke organizacije Srbije, Turističke organizacije

Vojvodine i lokalnih turističkih organizacija.

Nepogodnosti

- Politička nestabilnost

- Česte promene vlasti i odgovornih lica na pojedinim funkicijama

- Nepostojanje institucije koja će se zalagati za postojanje prava vinara i seoskih

domaćinstava koji nude usluge smeštaja i/ili ishrane

- Slaba saradnja izmeĎu javnog i privatnog sektora

Ekonomski faktori

Pogodnosti

- Veća ulaganja iz inostranstva

- Veće mogućnosti za zaposlenje, otvaraju se nova radna mesta

- Finansijska pomoć Ministarstva poljoprivrede i regionalnog razvoja u razvoju

ruralnog turizma

Nepogodnosti

- Nestabilnost deviznog kursa

- Visoka stopa inflacije

- Visoke kamatne stope za poljoprivredne kredite

- Visoka stopa nezaposlenosti

- Nedovoljna visina finansijskih sredstava za vinare i seoska domaćinstva koja se bave

etno turizmom

Socijalni faktori

Pogodnosti

- Povećanje obrazovanih ljudi

- Veće angaţovanje madih u osnivanju nevladinih organizacija ili udruţenja graĎana,

koja se zalaţu za razvoj ruralnog turizma Vojvodine

Nepogodnosti

- Niţi ţivotni standard

- Nizak prirodni priraštaj

- Odliv mladih iz sela u gradove

- Odliv obrazovanih mladih ljudi iz Srbije u inostrane zemlje

NIKOLINA PETROVIĆ


71

Tehnološki faktori

Pogodnosti

- Korišćenje nove tehnologije u proizvodnji vina

- Razvoj informacione tehnologije

- Baze podataka turističkih usluga

- Elektronsko poslovanje

- Blootuth aplikacije za mobilne telefone (turistički vodič)

Nepogodnosti

- Nedovoljno korišćenje pogodnosti koje pruţa internet

- Nepostojanje jedinstvene baze podataka svih vinarija na teritoriji Srema

Zaštita ţivotne sredine

Pogodnosti

- Očuvanje prirode

- Postojanje svesti kod stanovništva o zaštiti ţivotne sredine

- Postojanje i delovanje nevladinih organizacija koja podstiču zaštitu ţivotne sredine i

odrţivi razvoj

Nepogodnosti

- Divlje deponije u samim naseljima i u blizini naselja

- Neefikasnost konunalne delatnosti na lokalnom nivou

- Nepostojanje reciklirajućih centara

- Korišćenje hemiskih sredstava u poljoprivredi

Pravni faktori

Pogodnosti

- Olakšana procedura osnivanja preduzeća

- Podsticajne mere za razvoj ruralnog turizma

- UsklaĎivanje standarda i regulativa sa EU

Nepogodnosti

- Dominanta centralizacija

- Slabe kaznene mere

NIKOLINA PETROVIĆ


72

8. ZAKLJUĈAK

Ruralni turizam je izuzetan značajan oblik turizma, pre svega vinski turizam koji u

poslednjim godinama beleţi rast i razvoj. Ruralni turizam značajan je pre svega za razvoj

turističke destinacije i jačanje lokalne ekonomije.

Tokom istraţivanja došlo se do zaključka da severni deo Srema izmeĎu Dunava i Fruške gore

ima povoljne uslove za razvoj vinskog turizma, dok juţni deo Srema ima povoljne uslove za

razvoj seoskog i etno-turizma, dok ceo Srem zbog izrazitih prirodnih vrednosti ima povoljne

uslove za razvoj eko-turizma. Trenutna turistička ponuda vinara je na zadovoljavajućem

nivou. Vinari uspevaju da prate sadašnju potraţnju posetilaca, dok to nije slučaj sa seoskim

domaćinstvima (salašima i etno kućama). Turističke animacije su veoma siromašne, osnovne

usluge koje se pruţaju su usluge smeštaja i/ili usluge ishrane. Da bi obogatili svoju ponudu i

te na taj način omogućili posetiocaima da se zadrţe duţe potrebno je da organizuju

jednodnevne izlete u saradnji sa vinarijama, lokalnim proizvoĎačima i turističkim

organizacijama. U zavisnosti od psihološkog profila turista, pojedini više ţele da sami

istraţuju mesto i okolinu, dok drugi pak ţele da učestvuju u programima koji su unapred

isplanirani i organizovani. Ujedno potrebno je da više obrate paţnju na trţišni segment i da

svoju ponudu usmere ka njemu. TakoĎe je potrebno pruţiti posebne oblike edukacije kako bi

što efikasnije rešavali probleme na koje nailaze u toku poslovanja.

Svake godine se pvećava broj registrovanih vinarija, salaša i etno kuća. Neophodno je

podstaknuti ostale turističke subjekte koji imaju potencijal baveljenja rurlanim turizmom da

se registruju i te na taj način izaĎu iz sive zone i postanu vidljivi za posetioce. Npr. u Irigu

postoji veliki broj vinarija i proizvoĎača sireva, stim da su pojedini odustali od ruralnog

turizma jer smatraju da ne donosi profit, drugi nemaju dovoljno slobodnog vremena, pojedini

se plaše ili nemaju dovoljno sredstava za novčana ulaganja. Oni uspevaju da prodaju svoje

proizvode turistima preko lokalnih posrednika, vinarija i salaša. Samim tim što nisu

registrovani gube mogućnost u učestvovanju projekata poput „Putevi vina“, „Putevi hrane“ i

sl. Jedan od načina da se ostvari meĎusobna saradnja na lokalnom nivou je kreiranje

turističkih sela u kojima bi većina domaćinstava pruţalo neki vid usluga i animacija za

posetioce, kako bi uključili turiste u seoski ţivot i omogućili im da se odomaće i osećaju kao

kod svoje kuće. Nedostatak je što je trenutno u Sremu veoma mali broj salaša i etno kuća, a

pri tom su geografski meĎusobno udaljeni.

TakoĎe treba voditi računa da se odrţi kvalitet domaćih proizvoda. Objekti se moraju

kategorisati na odgovarajući način, nepohodno je napraviti izmene, odnosno dopune u zakonu

u kojem bi se salaši i etno kuće drugačije kategorisali.

Lokalne samouprave u saradnji sa nadleţnim organima treba da omoguće razvoj

infrastrukture, a u saradnji sa turističkim organizacijama treba da obezbede bolju turističku

infrastrukturu i promociju, radi što uspešnije pozicioniranja na turističkom trţištu.

NIKOLINA PETROVIĆ


73

Ukratko da bi se podstakao razvoj ruralnog turizma neophodno je:

Razvijati promociju

Edukacija kadrova koji rade u turizmu

Osnivanje vizitorskih centara i info pultova

Organizovanje većeg broja manifestacija, domaćih i meĎunarodnih

Podizanje kvaliteta manifestacija

Osnivanje savetodavnih sluţbi i centara

Obezbediti bolji nivo infrastrukture

Obnoviti kulturno istorijske spomenike i učiniti prirodna dobra dostupnim

Unaprediti turističku animaciju na lokalnom nivou (vidikovci, sprtsko-rekreativne

aktivnosti, mogućnost iznajmljivanja bicikla)

Jasno je da turizam na različite načine doprinosi revitalizaciji sela i lokalne ekonomije na

sledeće načine:

Usporava migracije ka gradu i utičke na ostajanje mladih na selu, podmlaĎivanje

seoske populacije, a time i na poboljšanje strukture radno aktivnog stanovništva

Povećava se proizvodnja i omogućava bolji plasman poljoprivrednih proizvoda,

predmet domaće radinosti i proizvoda starih zanata.

Razvoj turizma na selu sprečava narušavanje prirodnog ambijenta i razvoj svesti o

očuvanju prirodnih resursa i zaštiti ţivotne sredine, delimično utiče na očuvanje

tradicionalne narodne arihitekture, etnografskih elemenata, običaja, folklora i dr.

Utiče na povećanje broja zaposelnih, kvalitet ţivota i jačanju lokalne ekonomije.

Utiče na razvoj proizvodnje ekoloških, organskih proizvoda.

Razvoj ostalih delatnosti poput, trgovine, zanatstva, ugostiteljstva i dr., svih subjekata

koji obogaćuju asortiman proizvoda i usluga lokalne zajednice.

Moţe uticati na produţenje turističke sezone.

Pored razvoja ova dva oblika ruralnog turizma Srem ima potencijale za razvoj i drugih vidova

turizma kao što su: eko turizam, kulturni turizam, verski turizam i omladisnki turizam. Za

početak je neophodno postaviti osnovne uslove za razvoj vinskog i seoskog turizma kako bi

se na njih mogli osloniti ostali vidovi turizma.

NIKOLINA PETROVIĆ


74

SPISAK LITERATURE

1. Bakić O., Unković S., Čačić K.,(2002): Savremena kretanja na turističkom trţištu,

Ekonomski fakultet, Beograd

2. Bogdanov N.(2007): Mala ruralnda domaćinstva u Srbiji i ruralna nepoljoprivredna

ekonomija, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodopirvrede, Beograd.

3. Vujović S., Cvijanović D.(2011): Turizam i ruralni razvoj: savremene tendencije,

problemi i mogućnosti razvoja, tematski zbornik/VI meĎunarodni naučni skup

Mediteranski dani Trebinje 2011, Plast print, Trebinje.

4. Gligorijević A., Gligorijević Ţ.(2012): Turizam: karakteristike i perspektive razvoja,

Sven, Niš

5. Damjanović A.(2003): Fruškoj gori s ljubavlju, PSD Ţelezničar, Novi Sad

6. Ekonomski fakultet u Kragujevcu, Horwath Consulting Zagreb (2005): Strategija

turizma Republike Srbije – prvi fazni izvštaj, Ministarstvo trgovine, turizma i usluga,

Beograd.

7. Zečević B., Unković S.(2012): Ekonomika turizma, Centar za izdavačku delatnost

Ekonomskog fakulteta, Beograd.

8. Zakon o turizmu, Sluţbeni glasnik RS br. 36/2009 u 88/2010d

9. Jegdić V. (2010): Model razvoja ekoturizma u Vojvodini. Ekonomski horizonti,

Ekonomski fakultet, Univerzitet u Subotici, vol 12(1) 63-78.

10. Košić K.(2012): Ruralni turizam Vojvodine, Prirodno-matematički fakultet,

Univerzitet u Novom Sadu.

11. Kušen E.(2007): Terminoglogija ruralnog turizma, Institut za turizam, Zagreb.

12. Lazić L.,Košić K.(2007): Turistička geografija, Prirodno-matematički fakultet,

Univerzitet u Novom Sadu.

13. Grupa autora (2011): Master plan odrţivog razvoja Fruške gore od 2012. do 2020.

godine, AP Vojvodina, Univerzitet u Novom Sadu, JP „Nacionalni park Fruška gora,

Novi Sad.

14. Grupa autora (2008): Jačanje kapaciteta u nivou usluga seoskog turizma zapadne

Srbije, Privredna komora Valjevo.

15. Milošević Đ. S., Milovanović J. (2012): Odrţivi turzam u funkciji rurlanog razvoja,

Fakultet za primenjenu ekologiju Futura, Univerzitet Singidunum, Beograd.

16. Muhi B.(2009): Primena marketinga u seoskom turizmu Vojvodine, Fakultet poslovne

ekonomije, Sremska Kamenica.

17. Njegovan Z.,Pejanović R.(2009): Ruralna regionalizacija AP Vojvodine,

Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Novi Sad.

18. Pivac T.(2012): Vinski turizam Vojvodine, Prirodno-matematički fakultet, Departman

za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Univerzitet u Novom Sadu.

19. Popesku J.(2011): MenaĎment turističke destinaicije, Fakultet za turistički i

hotelijerski menadţment, Univerzitet Singidunum u Beogradu, Beograd.

20. Todorvić M., Štetić S.(2009): Ruralni turizam, Geografski fakultet, Beograd.

21. UN Joint Programme (2011): Master Plan odrţivog razvoja rurlanog turizma Srbije,

http://carobnoselo.co.rs/sites/default/files/Master%20plan%20ruralnog%20turizma.pdf

http://carobnoselo.co.rs/sites/default/files/Master%20plan%20ruralnog%20turizma.pdf

NIKOLINA PETROVIĆ


75

22. Unković S., Tourki M.(1973): Istraţivnaje turističkog trţišta i turistička propaganda,

Viša ekonomska škola, Univerzitet u Beogradu, Begrad.

23. Cvijanović D.(2012): Marketnig u turizmu, Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u

Novom Sadu, Novi Sad.

24. Cvijanović D.(2012): Turističko trţište, skripta na Poljoprivrednom fakultetu u

Novom Sadu.

25. Štetić S.(2003): Vodička sluţba u turizmu, CICERO, Beograd.

Internet stranice:

www.tourismsid.rs(15.08.2013.)

www.torusimsid.rs(15.08.2013.)

www.serbia.travel(15.08.2013.

http://www.pkv.co.rs/node/104 (20.08.2013)

http://mkt.unwto.org/en/barometer (17.07.2013)

http://ec.europa.eu/agriculture/rur/cork_en.ht (18.08.2013)

www.fruskogorska-riznica.co.rs(27.03.2013)

http://www.turizam.mfp.gov.rs/index.php/sr/2010-02-11-17-24-30(4.08.2013)

http://www.tourismsid.rs/(23.07.2013)

http://tosmomi.rs/(06.08.2013)

http://www.novisajt.rumatourism.com/(06.08.2013)

http://www.indjija-tourism.com/code/navigate.php?Id=1(06.08.2013)


http://www.torusimsid.rs/


http://www.pkv.co.rs/node/104%20(20.08.2013

http://mkt.unwto.org/en/barometer%20(17.07.2013

http://ec.europa.eu/agriculture/rur/cork_en.ht%20(18.08.2013

http://www.fruskogorska-riznica.co.rs/

http://www.turizam.mfp.gov.rs/index.php/sr/2010-02-11-17-24-30


http://tosmomi.rs/

http://www.novisajt.rumatourism.com/

http://www.indjija-tourism.com/code/navigate.php?Id=1

NIKOLINA PETROVIĆ


76

PRILOG

Upitnik za pruţaoce turistiĉkih usluga vinskog i seoskog turizma, realizovan

tokom jula i avgusta meseca 2013. godine.

1. OD KADA SE GOVORI O RURALNOM TURIZMU SREMA, PRVA

ASOCIJACIJA VAM JE:

__________________________________________________________

2. OCENITE STANJE SLEDEĆIH STAVKI BITNIH ZA RAZVOJ RURALNOG

TURIZMA.

1 – vrlo loše, 2 – loše, 3 – dobro, 4 – vrlo dobro, 5 – odlično

Infrastruktura (stanje puteva, ţelezničke i rečne infrastrukture) 1 2 3 4 5

Vodovodna i kanalizaciona mreţa 1 2 3 4 5

Sistem za upravljanje otpadom 1 2 3 4 5

Distribucijski kapaciteti električne energije 1 2 3 4 5

Turistička signalizacija 1 2 3 4 5

Ljudi (gostoljubivost, otvorenost…) 1 2 3 4 5

Kulturno-istorijsko nasleĎe Srema 1 2 3 4 5

Identitet i atraktivnost gastronomije Srema 1 2 3 4 5

Prorodne lepote (pejzaţi, reke, jezera, planina i sl.) 1 2 3 4 5

Brojnost dogaĎaja, manifestacija, svetkovina 1 2 3 4 5

Kvalitet dogaĎaja, manifestacija, svetkovina 1 2 3 4 5

Kvalitetni kadrovi u turizmu 1 2 3 4 5

Saradnja nadleţnih institucija sa nosiocima turističke ponude 1 2 3 4 5

3. IZRAZITE VAŠE MIŠLJENJE NA SLEDEĆE IZJAVE:

1 – u potpunosti se ne slaţem, 2 – ne slaţem se, 3 – niti se slaţem, niti ne slaţem,

4 – slaţem se, 5 – u potpunosti se slaţem

NIKOLINA PETROVIĆ


77

II DEO

4. KOM OKRUGU PRIPADA VAŠ OBJEKAT?

a) Opština Sremska Mitrovica e) Opština Ruma

b) Opština Šid f) Opština Sremski Karlovci

c) Opština InĎija g) Opština Pećinci

d) Opština Irig h) Opština Beočin

5. VRSTA OBJEKTA:

6. VAŠ OBJEKAT JE:

a) stari tradicionalni

b) delimično tradicionalni

c) novosagraĎeni objekat sa tradicionalnim elementima

d) objekat bez tradicionalnih elemenata

7. KADA STE POĈELI DA SE BAVITE TURIZMOM (OD KOJE GODINE)?

8. U VAŠEM OBJEKTU RADE:

a) samo članovi porodice

b) ljudi koji ne pripadaju krugu porodice

c) članovi porodice i dodatna radna snaga

9. KOLIKO IMATE ZAPOSLENIH?

a) do 5

Drţavne subvencije mogu da pomognu u razvoju

ruralnog turizma

1 2 3 4 5

Svake godine se povećava broj turista 1 2 3 4 5

Nephodno je kreiranje brenda po kojem će sremski

okrug biti prepoznatljiv na turističkom trţištu

1 2 3 4 5

Ruralni turizam ima perspektivu 1 2 3 4 5

Turističke organizacije imaju značajnu ulogu u razvoju

turizma

1 2 3 4 5

NIKOLINA PETROVIĆ


78

b) od 6 do 10

c) 11 – 15

d) više od 15 ljudi

10. KOLIKA JE POVRŠINA IMANJA NA KOJEM SE NALAZI VAŠ OBJEKAT?

a) 1 ha i manja

b) 1 – 3 ha

c) veća od 3 ha

11. PRIMARNA DELATNOST VAM JE:

a) poljoprivreda

b) turizam

c) _____________

12. KOLIKA JE POVRŠINA KOJU OBRAĐUJETE UKOLIKO VAM JE

POLJOPRIVREDA PRIMARNA DELATNOST: _____________________

13. RADNO VREME OBJEKTA JE:

a) od ponedeljka do petka * neophodna je najava

1. Tokom cele godine b) samo vikendom * bez najave

c) od ponedeljka do nedelje

2. Sezonski a) od ponedeljka do petka * neophodna je najava

b) samo vikendom * bez najave

c) od ponedeljka do nedelje

3. Samo po najavi

14. USLUGE KOJE SE PRUŢAJU U VAŠEM OBJEKTU SU:

a) Usluge smeštaja

b) Usluge smeštaja i ishrane

c) Organizovanje izleta

d) Sportsko-rekreativna aktivnosti (ribolov, pešačenje, voţnja bicikla, jahanje …)

e) Kreativne radionice (izrada suvenira,…)

f) Učestvovanje u proizvodnji domaćih, tradicionalnih proizvoda

NIKOLINA PETROVIĆ


79

g) Učestvovanje u berbama voća ili povrća

h) _________________________________

15. UKOLIKO PRUŢATE USLUGE SMEŠTAJA, UKUPAN BROJ LEŢAJEVA

JE: _______________

16. NAJBROJNIJI POSETIOCI NA VAŠEM OBJEKTU SU:

a) porodice sa decom

b) porodice bez dece

c) mladi (15 – 30 godina)

d) stariji (preko 60 godina)

17. KOLIKO JE POSETILACA U VAŠEM OBJEKTU NA NIVOU JEDNE

GODINE?

a) do 500

b) 501 – 1001

c) 1.001 – 1.500

d) preko 1.500

e) ne vodim preciznu evidenciju

18. NA KOJI NAĈIN VRŠITE PROMOCIJU SVOG OBJEKTA? (ZAOKRUŢITI

MAKSIMALNO 3 ODGOVORA)

a) prospekt e) TV

b) internet f) radio

c) prijatelji i poznanici g) novine

d) putničke agencije h) sajmovi i prezentacije

19. DA LI ZA VAŠ OBJEKAT IMATE (zaokruţite):

a) sopstvenu internet stranicu da ne

b) e-mail adresu da ne

NIKOLINA PETROVIĆ


80

c) profil na društvenim mreţama da ne

d) telefon (fiksni/mobilni) da ne

20. NAKON ODLASKA GOSTA IZ VAŠEG OBJEKTA:

a) pošaljem mejl sa novitetima u objektu

b) pošaljem čestitku za vaţan dogaĎaj za gosta (roĎendan, godišnjica...)

c) nisam u kontaktu sa gostima nakon njhovog odlaska

d) ______________________________

21. DA LI JE EKONOMSKI ISPLATIVO BAVITI SE RURALNIM TURIZMOM?

a) Da

b) Da, ali ako je dodatna delatnost

c) Ne

22. MOLIM VAS DA NA SLEDEĆA PITANJA ODGOVORITE SA DA ILI NE:

a) Da li ste uključeni u neki od projektaka poput puteva vina, eko turizma i sl.?

DA NE

b) Ukoliko niste uključeni ni u jedan vid projekta, da li biste ţeleli da se uključite?

DA NE

c) Da li imate saradnju sa nekom od lokalnih organizacija?

DA NE

e) Da li ste ikada koristili podsticajna sredstva za razvoj ruralnog turizma (od nadleţnog

ministarstva na republičkom ili pokrajinskom nivou)?

DA NE

f) Da li planirate da proširite dosadašnji asortiman usluga?

DA NE

srem+nikolina petrovic.unlocked

Documents