south west amhara dc docum final - amharabofed.gov.et · ከሁለት ጊዜ በላይ ሰብል...

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠና የስድስት ዓመት ሰትራቴጂክ Eቅድ (2002-2007)

የAማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግሥት - ሰኔ 2001

1

ማጠቃለያ

ውሃን የርብርብ ማEከል Aድርጎ ከግብርና ወደ ከተማ Eና Iንዱስትሪ ልማት የሚደረገውን

መዋቅራዊ ሽግግርን ማፋጠን ግብ ያደረገው የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና የቀጣይ

ስድስት ዓመታት (2002-2007) ስትራቴጅክ Eቅድ የተዘጋጀው ህብረተሰቡን በማወያየትና

በማሣተፍ ሀብቶችን፣ የልማት ማነቆዎችንና ፍላጐቶችን በመለየት ነው፡፡

ወደ Aባይ የሚገቡ ተፋሰሶችን መሠረት በማድረግ የተመሠረተው የደቡብ ምEራብ

የልማት ቀጠና በAማራ ክልል ከተደራጁ ስድስት የልማት ቀጠናዎች Aንዱ ሲሆን

32389.66 ካሬ ኪሎ ሜትር ስፋት ያለውና በAሁኑ ጊዜ በAራት ዞን Aስተዳደሮች ሥር

የሚተዳደሩ 41 የገጠርና ከተማ ወረዳዎችን ያካተተ ነው፡፡

በቀጠናው 6,436,005 ሕዝብ ይኖራል ተብሎ የተገመተ ሲሆን 90% ያህሉ በገጠር የሚኖር

ነው፡፡ ከጠቅላላው ሕዝብ Aምራች ኃይሉ 62% ያህል Eንደሆነ የተገመተ ሲሆን የጥገኝነት

ጥምርታውም 0.62 ነው፡፡ የሕዝብ ጥግግቱ 198.7% ሰዎች በካሬ ኪ.ሜ. ሲሆን ከክልሉ

ጥግግት ጋር ሲነፃፀር Aነስተኛ መሆኑን ያሳያል፡፡ ልማቱ የሚጠይቀውን የሰው ኃይል

በጥራት ማሰልጠን ጤናማ ህብረተሰብ ለማፍራት የሚያስችል የጤና Aገልግሎት ለመስጠት

የተጠናከረ Eንቅስቃሴ መደረግ Eንዳለበት ከሁኔታዎች ትንተና ለመረዳት ተችሏል፡፡

የልማት ቀጠናው ሕዝብ በምግብ ሰብል ራሱን የቻለ ሲሆን የምግብ ዋስትና Eጥረት

ያለባቸው 5 ወረዳዎች ብቻ ናቸው፡፡

የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና Aባይ፣ ጨሞጋ፣ ዝማ፣ ሰዴ፣ ተምጫ፣ ላህ፣ Aዟሪ፣ ተሜ፣

ብር፣ ጉማራ፣ ጌደብ፣ ፈጣም፣ ዱራ፣ ጥምብል፣ ዲሞ ወንዞችና በርካታ Aነስተኛ ምንጮች

ስላለው በገጸ ምድር ውኃ የታደለ በመሆኑ ለመስኖ ልማት የተመቸ ነው፡፡ ስለዚህም

በAሁኑ ጊዜ በዘመናዊና በባሕላዊ መንገድ 11,210 ሄክታር መሬት በመስኖ በመልማት ላይ

ይገኛል፡፡

ሰማኒያ በመቶ የሚሆነው የቀጠናው ክፍል ወይና ደጋ ሲሆን Aብዛኛው Aካባቢ ሜዳማ፣

ሰፊ የውኃ ሀብትና መካከለኛ ለምነት ያለው Aፈር ስላለው በመኸርና በመስኖ በዓመት

ከሁለት ጊዜ በላይ ሰብል ለማምረት የተመቸ ነው፡፡ በመሆኑም በAሁኑ ጊዜ ከ56% በላይ

የሚሸፍነው መሬት ለሰብል ልማት በመዋል ላይ ይገኛል፡፡



2

ደብረ ማርቆስ የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና ማEከል ናት፡፡ በቀጣይ የቀጠናውን ልማት

ለማፋጠን የግብይትና የAግሮ ፕሮሰሲንግ ፋብሪካዎችን ለመገንባትና ለማስተናገድ

የሚያስችል የመሠረተ ልማቶች፣ ማህበራዊና Iኮኖሚያዊ Aገልግሎች Aቅም Aላት፡፡

በAሁኑ ጊዜ የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና የመንገድ ጥግግት 52 ኪሎ ሜትር ብቻ

መሆኑ ተጨማሪ በቀጠናው የሚመረተውን ምርት ወደ ገበያ ለማቅረብና ለማቀነባበር

ተጨማሪ የመንገድ ሥራ ፍላጐት Eንዳለው ያሣያል፡፡

ቀጠናውን በተለያዩ Aቅጣጫዎች ከሰሜን ከመካከለኛ፣ ከምሥራቅና ደቡብ ምEራብ

የክልሉ ቀጠናዎችና የAገሪቱ ክፍሎች Eንዲሁም ከሱዳን የሚያገናኙ የመንገድ

Aውታሮችና ወደፊት ሊዘረጋ የታቀደው የባቡር ሀዲድ ቀጠናውን ስለሚያቋርጥ በመስኖ

Aማካኝነት የሚመረተውን ሰፊ ምርት ወደ ገበያ ለማቅረብ ያስችላል ተብሎ ይገመታል፡፡

የቀጠናው ሁሉም የወረዳ ከተሞች የ24 ሰዓት የኤሌክትሪክ መብራት የሚያገኙ ሲሆን

በጣም የተወሰኑ የቀበሌ ማEከላት ተጠቃሚ በመሆን ላይ ቢሆኑም በቀጣይ ዓመታት ይህን

Aገልግሎት ለማግኘት በሕዝቡ በኩል ከፍተኛ የሆነ ጥያቄ Aለ፡፡

የቴሌኮሙኒኬሽን Aገልግሎት ሽፋን በAብዛኞቹ የገጠር Aካባቢዎች Eየተዳረሰ ነው፡፡

በቀጠናው በጠቅላላው 59 ከተሞች ያሉ ሲሆን 655,178 ሕዝብ ይኖርባቸዋል፡፡ በልማት

ቀጠናው መንገድን ተከትለው ያለEቅድ የሚቋቋሙ Aነስተኛ የገጠር ከተሞች የEርሻ

ልማቱን በመሻማት ላይ ናቸው፡፡

በከተሞች መሠረተ ልማቶችና Aገልግሎቶች Aለመጠናከር፣ የመኖሪያ ቤት Eጥረት፣

ለIንቨስተሮች ቦታ ለመስጠት ለባለይዞታ Aርሶ Aደሮች ካሣ የመክፈል Aቅማቸው

ደካማና የገጠር ጥገኛ መሆን ጐልተው የሚታዩ የልማት ማነቆዎች ናቸው፡፡ ቀጠናው

ባለው የሰብል ምርትና የEንሰሳት ሀብት ምክንያት በAንጻራዊ ፈጣን የከተማ Eድገት

የሚታይበት ቀጠና ነው፡፡ ይህም በሚቀጥሉት ዓመታት ከዚህ በበለጠ ሁኔታ

Eንደሚጨምር መገመት Aያዳግትም፡፡ Aሁን በመገንባት ላይ ባሉ ግድቦችና በዚህ

ስትራቴጅክ Eቅድ ዘመን ለመስኖ ልማት በተሰጠው ከፍተኛ ትኩረት መካከለኛ፣ ከፍተኛና

Aነስተኛ የAግሮፕሮሰሲንግ ፋብሪካዎችና የንግድ ተቋማት ላይ Iንቨስትመንት በከፍተኛ

ደረጃ Eንደሚስፋፉ ይጠበቃል፡፡



3

የቀጠናው የደን ሀብት ከጊዜ ወደጊዜ Eየተመናመነ ከመሆኑም በላይ ሽፋኑ ከጠቅላላው

የቀጠና Aካባቢ ከ8 በመቶ በታች በጣም ያነሰ ነው፡፡ በቀጠናው ደጋማ Aካባቢ የቀርቀሀና

ባህርዛፍ ተክል በAንፃራዊ መልኩ በተሻለ ሁኔታ Aለ፡፡ ይህም ለችቡድ ፋብሪካና ቀርከሀን

በግብAትነት የሚጠቀሙ የሥነ-ጥበብ ሥራዎችን በማስፋፋት ከሀብቱ ተጠቃሚ

የሚሆንበትን Aቅጣጫ መከተል ያስፈልጋል፡፡ የጮቄ ፣ የጉና፣ የAዳማ፣ የሰከላና የEንጅባራ

Aካባቢ ከፍተኛ ቦታዎች ለተፋሰሱ የውኃ ማማዎች ቢሆኑም Eየተደረገላቸው ያለው

ጥበቃና መልሶ ማልማት ደካማ በመሆኑ ከፍተኛ የሆነ የAፈር መሸርሸርና ለምነቱ

መሟጠጥ Eየተከሰተ ነው፡፡ የወንዞችና ኃይቆች የፍሰት መጠን በተመሣሣይ ሁኔታ Eየቀነሰ

ነው፡፡ በቀጠናው ለግብርና ልማት Aመቺነት ያላቸው የተለያዩ የAፈር ዓይነቶች ያሉ

ሲሆን በተለይ 26.87% የሚሸፍነውን ሰፊ የጥቁር Aፈር Eጥረቶች ለማስተካከል ከተቻለ

በዓመት ከሁለት ጊዜ በላይ ማምረት ያስችላል፡፡ ይሁን Eንጅ ቀጠናው ያለውን ዝርዝር

የAፈር ሀብትና የተስማሚነት ደረጃ በዝርዝር ማጥናት ያስፈልጋል፡፡ በቀጠናው Aብዛኛው

Aካባቢ ከፍተኛ የAፈር መከላት፣ ቦረቦርና Aሲዳማነት በስፋት ተከስቷል፡፡

ቀጠናው ሰፊ የውኃ ሀብት ቢኖረውም የንፁህ መጠጥ ውኃ ሽፋኑ ከግማሽ ብዙም ያለፈ

ስላልሆነ በሚቀጥሉት ዓመታት ትኩረት ሰጥቶ መሥራት ይፈልጋል፡፡ በAሁኑ ጊዜ በወይና

ደጋው ሥነ ምህዳር ሩዝ፣ በቆሎ፣ ዳጉሣ፣ Aጃ፣ ጓያ፣ ስንዴ፣ ገብስ፣ ሱፍ፣ በርበሬ፣

ሽንኩርትና ጤፍ የሚበቅሉ ሲሆን በተለይ ሩዝ፣ በቆሎና፣ ዳጉሣ ዋና ሰብሎች ናቸው፡፡

በደጋው Aካባቢ ድንች፣ ገብስ፣ ባቄላ፣ ተልባና ትርቲካሌ የሚመረቱ ሲሆን በተለይ የደጋ

ፍራፍሬ ድንችና የቢራ ገብስ ከፍተኛ ትኩረት ሊያገኙ ይገባል፡፡ በከተሞች ለAግሮ

Iንዱስትሪ ግብዓት የሚሆኑ ሰብሎች በቀጠናው ማልማት ይቻላል፡፡ ቀጣናው Aነስተኛ

Aሣ ሀብት ያለው ሲሆን በተለይ የተጀመሩትና ወደፊት የሚገነቡት ግድቦች ውኃ ሲይዙ

የቀጣናው የAሣ ሀብት በከፍተኛ ደረጃ ይጨምራል፡፡ ስለዚህ የEንሰሳት መኖ& ዝርያና

ጤንነት በማሻሻል ከዘርፉ ተጠቃሚ መሆን ከማስቻሉም በላይ የEንሰሳት ተዋጽO

ማቀነባበሪያዎችን ለማቋቋም ያስችላል፡፡

ከሕዝቡ ጋር በተደረገው ውይይት መሠረት ዋና ዋና የልማት ቀጠናው ችግሮች ሰፊት

የውኃ ሀብትን ለመስኖ ልማት በAግባቡ የመጠቀም ውስንነት መሬትን ከተስማሚነቱ Aኳያ

በማጥናት የመሬት Aጠቃቀም፣ የተፈጥሮ ሀብት መመናመን፣ ምርትና ምርታማነት

መቀነስ፣ ንፁህ የመጠጥ ውኃ Aለመዳረስ፣ የመሠረተ ልማት Aለመስፋፋት፣ ሥራ Aጥነትና

ሌሎች ማህብራዊ ችግሮች መስፋፋት፣ ግብይት፣ Iንዱስትሪና Iንቨስትመንት

Aለመጠናከር፣ የከተማና ገጠር ልማት ትስስር ደካማ መሆን፣ የትምህርትና ጤና ጥራትና



4

ሽፋን ውስንነት፣ የሴቶች መብት Aለመረጋገጥ፣ በመሬት Aስተዳደር ዙሪያ የመልካም

Aስተዳደር ችግር፣ የማስፈፀም Aቅም ውስንነት፣ ከቱሪዝም ሀብት በስፋት ተጠቃሚ

Aለመሆን፣ በተወሰኑ የቀጠናው Aካባቢዎች የምግብ ዋስትና Aለመረጋገጥ ናቸው፡፡ ከEነዚህ

ችግሮችና ቀጠናው ካለው ተፈጥሯዊ ስብAዊ ሀብቶች በመነሣት የሚከተሉት Aሥራ Aንድ

ቁልፍ ጉዳዮች በቅደም ተከተል ተለይተዋል፡፡

1ኛ/ ያለውን ሰፊ የውኃ ሀብት Aሟጦ Aለመጠቀም፣

2ኛ/ መሬት Aጠቃቀም Eቅድ Aለመኖር፣

3ኛ/ የተፈጥሮ ሀብት መመናመን፣

4ኛ/ የመሠረተ ልማት በሚፈለገው መጠን Aለመስፋፋት፣

5ኛ/ የሰብልና Eንሰሳት ምርትና ምርታማነት መቀነስ፣

6ኛ/ ሥራ Aጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮች መስፋፋት፣

7ኛ/ የገጠርና ከተማ ልማት በሚገባ Aለመተሣሰር፣

8ኛ/ የትምህርትና ጤና Aገልግሎት ጥራትና ሽፋን ውስንነት፣

9ኛ/ የመልካም Aስተዳደርና ማስፈፀም Aቅም ውስንነት፣

10ኛ/ የሥነ-ምድር ጥናት Aለመስፋፋትና የማEድን ሀብትን መጠቀም Aለመቻል፣

11ኛ/ የቱሪዝም ሀብትን በስፋት Aለማልማትና Aለመጠቀም፣

Eነዚህን ቁልፍ ጉዳዮች መሠረት በማድረግ 11 ስትራቴጂዎች ተለይተዋል፡፡

በስትራቴጂዎች መሠረት ችግሮችን የማቃለያ Aቅጣጫዎች፣ ዓላማዎች፣ ግቦችና ዋና ዋና

ተግባራት ተለይተዋል፡፡ የድርጊት መርሃ-ግብር ቀርቧል፡፡ በስትራቴጂዎች ሥር

የተመለከቱ ዋና ዋና ተግባራትን ለማስፈጸም ከመንግስትና ከህብረተሰቡ Aጠቃላይ

74,209,978,000 ብር Eንደሚያስፈልግ ተገመቷል፡፡

በAጠቃላይ የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣናን ልዩ የሚያደርገውን ሰፊ የውኃ ሀብት

ለመስኖ በመጠቀም ፣ ለሰብል Eና Eንሰሳት ልማት ተስማሚ የሆነ መሬት፣ የAባይን ሸለቆ

ተከትሎ ሰፊ የማEድን ሀብት (ወርቅ Aዘል Aለት፣ የግንባታ ድንጋይ፣ የAሸዋ ምርት፣ የኖራ

ድንጋይ፣ የማEድን ዉሃና የሸክላ Aፈር) በማልማት ወደ Aግሮ Iንዱስትሪና የማEድናት

Iንዱስትሪ ማEከልነት በማሸጋገር የሕዝቡን የኑሮ ደረጃ በፍጥነት ለማሻሻል የተጠናከረ

Eንቅስቃሴ ማድረግ የሚያስችል የስድስት ዓመት ስትራቴጅክ Eቅድ ተዘጋጅቷል፡፡



5

1. መግቢያ

የግብርና ብሎም የክልሉን ልማት Aስተማማኝነት ቀጣይ ለማድረግ የሰብል ልማቱን

ከዝናብ ጥገኝነት ማላቀቅ Aስፈላጊ መሆኑን የተረዳው የAማራ ብሄራዊ ክልላዊ መንግሰት

ክልሉ ያለውን ሰፊ የውሃ ሀብት (ገጸ ምድርና ከርሰ ምድር ውሃ) Aሟጦ መጠቀምና

መሬትን በመስኖ በማልማት በዓመት ሁለት ጊዜ ማምረት ቀዳሚ የትኩረት Aቅጣጫው

Aደርጎ በመንቀሳቀስ ላይ ይገኛል፡፡ ይህም Aቅጣጫ የግብርና ምርትና ምርታማነትን

በከፍተኛ ደረጃ በማሳደግ የክልሉን የምግብ ዋስትና በማረጋገጥና ድህነትን በመቀነስ

መዋቅራዊ የIኮኖሚ Eድገት ለማስመዝገብ ይረዳል፡፡

ይህን Aቅጣጫ Eውን ለማድረግ ከተፋስስ Aኳያ የተለዩትን የልማት ቀጠናዎች

በሚቀጥሉት 6 ዓመታት (2002-2007) ለማልማት ስትራቴጅክ Eቅድ የሚያዘጋጅ Aግባብ

ካላቸው ሴክተር መስሪያ ቤቶች የተውጣጣ የቴክኒክ ቡድን በማዋቀርና ጥናት በማድረግ

ይህን Eቅድ Aዘጋጅቷል፡፡

ቡድኑ Eቅዱን ለማዘጋጀት የተጠቀመባቸው ዘዴዎች የመስክ ምልከታ፣ በናሙና

የተመረጡ Aራት የገጠር ወረዳዎች፣ 4 ቀበሌዎችና Aንድ የከተማ Aስተዳደር በAካል

በመገኘት ህዝቡን፣ Aመራሩንና ባለሙያዎችን በማወያየት በAካባቢው ያለውን ሀብት፣

የልማት ማነቆ የሆኑ ችግሮችንና የህዝቡን የልማት ፍላጎት ለይቷል፡፡ በተመሳሳይ ሁኔታ

በዞን ደረጃ የህዝብ ተወካዮችን፣ Aመራሩና ባለሙያዎችን በማወያየት ለEቅዱ ግብAት

የሚሆን መረጃ ሰብስቧል፡፡ በልማት ቀጠናው በተካሄደው ጥናት በናሙናነት የተካተቱ

ቀበሌዎች ከሁለት Eጁ Eነሴ ወረዳ Aፀደ ብርሃን፣ ከስናን ወረዳ Aበዛዥ ወይበይኝ፣ ከቡሬ

ዙሪያ ወረዳ ቦቆ ጣቦ፣ ከAንከሻ ጓጉሳ ወረዳ ድኩና ደረብና ፍኖተ ሰላም ከተማ ናቸው፡፡

የወጣቶችንና ሴቶችን ፍላጎት በEቅዱ ለማካተት Eንደ ቀበሌው ኗሪ ከህዝቡ ጋር

ከመሳተፋቸውም በተጨማሪ ለብቻቸው መድረክ በማመቻቸት የቡድኑ Aባላት በማወያየት

ጠቃሚ መረጃ መሰብሰብ ተችሏል፡፡

ከመስክ የተሰበሰበውን፣ የሴክተር መስሪያ ቤቶችና ከሁለተኛ ደረጃ የተገኘውን መረጃ

መሰረት በማድረግ የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ስትራቴጅክ Eቅድ

በሚከተለው ሁኔታ ተዘጋጅቷል፡፡



6

2. የAማራ ክልል Aጠቃላይ ሁኔታ

የAማራ ብሄራዊ ክልላዊ መንግሰት ስፋት 157,076.28 ካሬ ኪሎ ሜትር ሲሆን በምስራቅ

የAፋርና Oሮሚያ ክልሎች፣ በምEራብ ሱዳንና ቤኒሻንጉል ጉሙዝ ክልል፣በሰሜን የትግራይ

ክልልና በደቡብ የOሮሚያ ክልል ያዋስኑታል፡፡ በ2001 ዓ.ም የክልሉ ህዝብ ብዛት

20,650,419 Eንደሆነ ሲገመት ከዚህ ውስጥ 10,329,967 ወንዶችና 10,320,452 ሴቶች

ናቸው፡፡ የክልሉ ህዝብ ጥግግት 132 ሰው በካሬ ኪሎ ሜትር Eንደሆነ ይገመታል፡፡ ክልሉ

በ10 ዞኖችና በ151 የገጠርና የከተማ ወረዳ Aስተዳደሮች የተከፋፋለ ነው፡፡ ከዚህ ውስጥ

የከተማ Aስተዳደሮቹ 23 ናቸው፡፡ የAማራ፣ የAዊና የOሮሞ ህዝቦች በጋራ የሚኖሩበት

ክልል ነው፡፡ ክልሉ ቀጣይ ልማቱን ለማፋጠን ተፋሰስን መሰረት ያደረገ የልማት

Aቅጣጫ በመከተል 6 የልማት ቀጠናዎች ተለይተዋል፡፡ ከEነዚህ የልማት ቀጠናዎች

መካከል የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና Aንዱ ነው፡፡

3. የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ሁኔታ

3.1. የልማት ቀጣናው Aመሰራረት

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና የAባይ ተፋሰስን በመከተል ወደ Aባይ የሚፈሱትን

ወንዞች በማካተትና የወረዳ Aስተዳደር ክፍፍልን ግምት ውስጥ ያስገባ ነው፡፡ ይህንንም

መሰረት በማድረግ ቀጣናው ከሚዋሰንባቸዉ የልማት ቀጣናዎች ጋር በማወዳደር Aብዛኛዉ

የወረዳ ክፍል ወደ ሚገኝበት ቀጣና በማጠቃለልና 50% በላይ ወደሚገኝበት ቀጣና

በመጨመር በዚህ የልማት ቀጣና ዉስጥ የሚገቡት ወረዳዎች ተለይተዋል፡፡ በዚህም

መሠረት ከጃዊ ወረዳ በስተቀር የAዊ ዞንን 9 ወረዳዎች፤ የምሥራቅ ጎጃም ዞን 18

ወረዳዎች፤ ከምEራብ ጎጃም 10 ወረዳዎች Eንደዚሁም ከደቡብ ጎንደር ዞን 4 ወረዳዎች

በAጠቃላይ 41 ወረዳዎችን የያዘ ሲሆን ከዚህም ውስጥ 7ቱ የከተማ Aስተዳደሮች ናቸው፡፡

በAጠቃላይ ቀጣናው 867 የገጠርና 80 የከተማ ቀበሌዎችን ያካትታል፡፡

ይህ የልማት ቀጣና በ9050´ Eስከ 11040’ ሰሜንና በ35010’ Eስከ 38045’ ምስራቅ መካከል

የሚገኝ ሲሆን ከሁለት ክልሎችና Aራት የልማት ቀጣናዎች ጋር ይዋሰናል፡፡ ይኸውም

በሰሜን፣ ከጣና ዙሪያ ልማት ቀጣና፤ በደቡብ ከOሮሚያ ክልል፤ በምስራቅ፣ ከተከዜ

ተፋሰስና መካከለኛው Aማራ ልማት ቀጣናዎች፤ Eንደዚሁም በምEራብ፣ ከሰሜን ምEራብ

ልማት ቀጣናና ከቤንሻንጉል ጉምዝ ክልል ይዋሰናል፡፡ የዚህ ቀጣና ቆዳ ስፋት 32,389.66



7

ካሬ ኪሜ ሲሆን የክልሉን 21 በመቶ ያህል የሚሸፍን ሲሆን 6,436,005 ያህል ህዝብ

Eንደሚኖር ይገመታል፡፡ ቀጣናው የAባይ ገባር የሆኑ ወንዞች የሚነሱበት መስህብነት

ያላቸው ከፍተኛ ቦታዎች፣ ወንዞች፣ ተፈጥሮዓዊና ባህላዊ Eሴቶች Aሉት፡፡

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና Aቀማመጥ

ምንጭ፣ ጂ.Aይ.ኤስ ኬዝ ቲም፣ገIልቢ፣2001 ዓ.ም

ልማት ቀጣና ቆዳስፋት

(ካ.ኪሜ)

ድርሻ

(መቶኛ)

ጣና ቀጣና 16773.38 10.68

ምሥራቅ Aማራ 18889.47 12.03

መካከለኛው

Aማራ 25981.19 16.54

ተከዜ ተፋሰስ 30094.22 19.16

ደቡብ ምEራብ

Aማራ 32389.66 20.62

ሰሜን ምEራብ

Aማራ 32948.35 20.98

ጠቅላላ 157076.28 100



8

ሠንጠረዥ 1. የደቡብ ምEራብ Aማራ ልማት ቀጣና ወረዳዎችና ቀበሌዎች ብዛት

ወረዳ የቆዳ ስፋት የቀበሌ ብዛት ስኩየር ኪ.ሜ መቶኛ ገጠር ከተማ

Aዊ

Aንከሻ ጓጉሳ 1009.79 3.12 29 3

ባንጃ 456.18 1.41 25 1

ዳንግላ 885.80 2.73 27 6

ፋግታለኮማ 677.34 2.09 25 1

ጓጉሳሽኩዳድ 304.35 0.94 13 1

ጓንጓ 2342.87 7.23 30 1

Eንጅባራ ከ/Aስ 36.19 0.11 3

ዳንግላ ከ/Aስ ከዳንግላ ወረዳጋር ተጠቃሏል

ቻግኒ ከጓንጓ ወረዳጋር ተጠቃሏል

ምሥራቅ ጎጃም

Aነደድ 676.55 2.09 19 1

Aዋበል 782.65 2.42 28 3

ባሶሊበን 1133.95 3.50 22 1

ቢቡኝ 391.29 1.21 15 2

ደባ ጥላትግን 639.21 1.97 20 1

ደብረኤሊያስ 1165.80 3.60 15 1

ደብረማርቆስ

ከ/Aስ 52.33 0.16 7

ደጀን 627.42 1.94 21 2

Eናርጅ Eናውጋ 930.36 2.87 25 3

Eነብሴሣምድር 1065.29 3.29 33 2

ጐንቻ ሲሶEነሴ 1018.11 3.14 37 1

ጐዛምን 1218.05 3.76 25 1

ሁለትEጁEነሴ 1516.31 4.68 39 2

Eነማይ 750.05 2.32 24 3

ማቻከል 751.86 2.32 24 1

ሞጣ ከ/Aስ 6.95 0.02 4 4

ሸበል በረንታ 897.14 2.77 19 1

ስናን 386.40 1.19 16 1

ደቡብ ጎንደር

ስማዳ 2257.42 6.97 39 1

ታችጋይንት 825.03 2.55 15 1

ምEራብEስቴ 796.87 2.46 21 2

ምስራቅ Eስቴ 1374.80 4.24 36 3

ምEራብ ጎጃም

ቡሬ 829.93 2.56 19 1

ቡሬ ከ/Aስ 8.89 0.03 4 4

ደጋዳሞት 816.96 2.52 31 1



9

ደምበጫ 979.13 3.02 25 4

ፍኖተሠላም

ከ/Aስ 47.10 0.15 2 3

ጎንጂ 662.23 2.04 23

ጃቢጣህና 1169.54 3.61 37 2

ቋሪት 614.73 1.90 28 1

ወንበርማ 1356.32 4.19 19 1

ይልማናዴንሳ 927.80 2.86 33 3

100 867 80

በቀጠናው የተካተቱ ዞኖች ስፋት በተመለከተ ምስራቅ ጎጃም ከፍተኛውን ድርሻ (43.25%)

የያዘ ሲሆን ምEራብ ጎጃም (22.89%)፣ Aዊ( 17.64 %) Eና ደቡብ ጎንደር(16.22 %)

በቅደም ተከተላቸው መሰረት ድረሻ Aላቸው፡፡

ሠንጠረዥ 2. በልማት ቀጣናው የተካተቱ ዞኖች የቆዳ ሽፋን

33..22.. የየልልማማትት ቀቀጣጣናናውው ማማEEከከልል

የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና ማEከል የደብረ ማርቆስ ከተማ ናት፡፡ ከተማዋ 52.33 ካሬ

ኪሎ ሜትር ሰፋት ያላትና በ7 የቀበሌ Aስተዳደሮች የተከፈለች ናት፡፡ ከተማዋ

የምትገኝበት ቦታ ለቀጣናው Aማካይ ከመሆኑም በተጨማሪ በቀጣናው ካሉት ከተሞች

በደረጃም ከፍ ያለች ናት፡፡

ከተማዋን Aቋርጦ የሚሄደው የጐንደር Aዲስ Aበባ Aስፋልት መንገድ ለከተማዋ ፈጣን

Eድገት AስተዋጽO በማድረግ ላይ ነው፡፡ ከተማዋን በዙሪያዋ ካሉ Aምራች ወረዳዎች ጋር

የሚያስተሣስሩ የጠጠር መንገዶች Aሉ፡፡ ከተማዋ ከAዲስ Aበባባ በ300 ኪ.ሜትር ርቀት

ላይ ስለምትገኝ የግብርና Eና Iንዱስትሪ ምርቶች ግብይት ማEከል ናት፡፡

ዞን የወረዳ ብዛት

(በል/ቀጣናው)ቆዳስፋት (ካ.ኪሜ) ድርሻ (መቶኛ)

Aዊ 9 5712.52 17.64

ምስራቅ ጎጃም 18 14009.15 43.25

ደቡብ ጎንደር 4 5254.3 16.22

ምEራብ ጎጃም 10 7413.03 22.89

ድምር 41 32389.00 100.00



10

ደብረ ማርቆስ ዩኒቨርስቲን ጨምሮ የከፍተኛ ትምህርትና የቴክኒክና ሙያ ማሰልጠኛ

ተቋማት በከተማዋ መገኘት የልማት ቀጠናውን ልማት በምርምርና Eውቀት Eንዲታገዝ

ያደርገዋል፡፡ የEነዚህ ተቋማት መኖር በርካታ የAጭርና የረጅም ጊዜ ሠልጣኞች ወደ

ከተማዋ ስለሚመጡ በግብይቱ መስፋፋት AስተዋጽO ያደርጋሉ፡፡ ማህበራዊና Iኮኖሚያዊ

Aገልግሎቶችን ለማስፋፋት Aቅም ፈጥረዋል፡፡

በከተማዋ የመብራት፣ የቴሌኮሙኒኬሽንና የፖስታና የገንዘብ ተቋማት መኖር ከተማዋ

የማEከልነት ሚናዋን Eንድትጫወት ያደርጓታል፡፡

የከተማ ሕዝብ ከዓመት ዓመት በመጨመር ላይ መሆን ሰፊ የግብይት ሥርዓት Eንዲኖር

ያደርጋል፡፡ በ1987 ዓ.ም 49297 የነበረው ሕዝብ በAሁኑ ዓመት 107,684 ሕዝብ

Eንደደረሰ ይገመታል፡፡ ከዚህ ውስጥ 52,790 ሴቶች (53.6%) Eና 49,894 ወንዶች

ናቸው፡፡ Eድሚያቸው ከ15 ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናት ብዛት 42,636 ሲሆን ወደ 40%

የሚጠጋ ድርሻ Aላቸው፡፡ ይህ ማለት ወደ ከተማዋ በፍልሰት ከሚመጣው ሕዝብ

በተጨማሪ በተፈጥሮ የሚጨምረው የሕዝብ ቁጥር ከፍተኛ መሆኑን ነው፡፡ Eድሜቸው

በወሊድ የEድሜ ክልል ያሉ ሴቶችም ብዛት ከጠቅላላው ሕዝብ 51% ያህል ድርሻ

Aላቸው፡፡ ከጠቅላላው ሕዝብ መካከል 95% ያህሉ በከተማው ባሉ የከተማ ቀበሌዎች

የሚኖር ነው፡፡ በAምራች የEድሜ ክልል ውስጥ ያለው ሕዝብ ብዛት ከጠቅላላው የከተማዋ

ሕዝብ ጋር ሲነፃፀር 56.7% ሲሆን የጥገኝነት ጥምረታው 0.76% ነው፡፡ ይህ ማለት Aንድ

Aምራች ኃይል ከEርሱ በተጨማሪ Aንድ ሰው ሊመግብ የሚችል ምርት ወይም ሥራ

መሥራት ይጠበቅበታል ማለት ነው፡፡

ሆኖም በከተማዋ የኤርፖርት Aለመኖር፣ የውስጥ ለውስጥ መንገድ Aስፋልት Aለመጠናከር

ከተማዋ በቀጣይ የAግሮ Iንዱስትሪ ማቀነባበሪያ ተቋማት ለማቋቋም ያላት ምቹ ሁኔታ

ላይ ተፅEኖ Eንዳያሣድር ከወዲሁ የተጠናከረ የመሠረተ ልማቶች ቀልጣፋ ጥረት ያለው

ከተማ Aገልግሎት Eንዲኖር የተጠናከረ Eንቅስቃሴና የAቅም ግንባታ ሥራ በመሥራት

በስትራቴጂክ Eቅድ ዘመኑ ወደ ሜትሮፓሊታን ከተማ ደረጃ Eንድትሸጋገር ማስቻል

ያስፈልጋል፡፡

3.3. የመሬት Aቀማመጥና የAየር ንብረት

ይህ ቀጣና ትላልቅ ተራራዎችን Eንደ ጮቄና (4100 ሜትር ከፍታ) Aራት መከራክርን

(3577 ሜትር ከፍታ) ያካትታል፡፡ በተጨማሪም የጉና ተራራ ሰንሰለት ክፍል የሆኑት



11

ከፍተኛ ቦታዎች በቀጠናዉ ሰሜን ምሥራቅ ክፍል ይገኛል፡፡ Aብዛኛው ክፍል (80%)

በላይ የሚሆነው ከ1500 Eስከ 3200 ሜ ከፍታ ያለው ሲሆን የቀጠናው ደቡብ ክፍል

ከOሮሚያና ቤንሻንጉል ክልሎች በሚዋሰንባቸውና የAባይ ወንዝን ተከትሎ (12%) ከ500

Eስከ 1500ሜ ከፍታ Aለው፡፡ ከፍታዉ ከሰሜን ወደ ደቡብ Eየቀነሰ የሚሄድ ሲሆን

በAብዛኛው ዝቅተኛ ቦታዎች ከቀጠናው ደቡብ ምEራብ ክፍል ይገኛሉ፡፡

ቀጣናው ከከፍተኛ Eስከ ዝቅተኛ ቦታዎች ያሉበትና የተለያየ ተፈጥሯዊ Aቀማመጥ ያለው

በመሆኑ የውርጭ፣ የደጋ፣ የወይናደጋና የቆላ ስነ ምህዳር ያካትታል፡፡ Aብዛኛው የቀጣናው

ክፍል 80% የሚሆነው የሚሸፍነው ወይናደጋ ሲሆን ይህም ከጮቄ ተራራ ሰንሰለት

በስተቀር መካከለኛውን ክፍል Eስከ ምስራቅና ምEራብ ይደርሳል፡፡ የዚህ ቀጣና ደጋማ

ክፍል ደግሞ 12% ያህሉን የሚሸፍን ሲሆን የቀጣናውን መካከለኛ ክፍልና በሰሜን ምስራቅ

ጫፍ ጥቂት ቦታዎችን ያካትታል፤ የAባይን ሸለቆ ተከትሎ የሚገኘው ቆላማ ክፍል በርካታ

ወረዳዎችን የሚነካና ተያያዥነት ያለው ሲሆን ከደቡብ ምስራቅ Eስከ ደቡብ ምEራብ

ያካለለና 7% ያህል የሚሸፍን ነው፤ የቀጣናው 1% በውርጭ የተሸፈነ ነው፡፡

ምንጭ፣ WBISPP GIS data 2000

በዚህ የልማት ቀጣና 70% ያህሉ ከፍተኛ የዝናብ መጠን (ከ1500 Eስከ 2000ሚሜ)

በዓመት ያገኛል ቀሪው 30% የሚሆነው ከ900 Eስከ1200ሚሜ የዝናብ መጠን

ይመዘገብበታል፡፡ ዓመታዊ የሙቀት መጠኑም በቆላ ስነምህዳር ከ21-27 ዲሴ የሚደርስ

ሲሆን በደጋማ Aካባቢዎች ከ7.5-10.5 ዲሴ ይደርሳል፡፡

ተዳፋት (%)

ሽፋን (ካኪሜ) መቶኛ

0 - 2 3728.69 11.51 2 - 5 6843.64 21.13 5 - 8 4819.58 14.88 8 - 15 7078.69 21.86 15 - 30 6473.98 19.99 30 - 45 2272.17 7.02 45 - 60 836.75 2.58 > 60 335.50 1.04 ጠቅላላ 32389.00 100.00



12

3.4 የመሬት Aጠቃቀምና Aስተዳደር

ቀጣናው የተለያየ ሥነ ምህዳር ያለው በመሆኑ በርካታ የEፅዋት ዓይነቶች ይበቅሉበታል፡፡

ከቀጣናው የቆዳ ስፋት 56% ያህሉ የታረሰና በሰብል የተሸፈነ ሲሆን፣ 24% በሳር መሬት

የተሸፈነና ሀገር በቀል Eፅዋቶችና ቁጥቋጦዎች ደግሞ ከቀጣናው ምስራቅ፣ ምEራብና

በደቡብ የAባይ ወንዝን ተከትሎ Aልፎ Aልፎ የሚገኙ ሲሆን 11% ያህሉ በቁጥቋጦና

ዘርዛራ ደን የተያዘው በAብዛኛው በደቡብ ምEራብ ይገኛል፡፡

የመሬት Aጠቃቀም ሽፋን መሬት Aጠቃቀም/ ሽፋን ስፋት/ካኪሜ/ መቶኛ

AፍሮAልፓይን 106.25 0.33

ገላጣ መሬት 1268.26 3.92

Eየታረሰ ያለ መሬት 18111.55 55.92

ሳርማ (grassland) 7851.12 24.24

በደጋ ቀርቅሀ የተሸፈነ 3.26 0.01

የተፈጥሮ ደን 555.15 1.71

ሰው ሰራሽ ደን (plantation) 514.13 1.59

ቁጥቋጦ 2321.33 7.17

በውሀ የተሸፈነ 5.41 0.02

ረግረጋማ 411.08 1.27

ዘርዛራ ደን (Woodland) 1241.47 3.83

ድምር 32389.00 100.00

ምንጭ፣ WBISPP GIS data 2000

በፌደራልና በክልሉ መንግስት መሰረት መሬት የመንግስትና የህዝብ በመሆኑ ዜጎች

የመጠቀም መብት Aላቸው፡፡ ቀጣናው ያለውን የመሬት ሀብትን ከመጠቀምና ከመጠበቅ

Aንፃር የመሬት ባለቤትነትን ማረጋገጥ ከፍተኛ AስተዋፅO Aለው፡፡ የገጠር መሬት



13

ተጠቃሚ የሆነው AርሶAደር የያዘውን መሬት ለምነት ለመጠበቅና ለመንከባከብ ጉልበት፣

ጊዜና ገንዘብ የሚጠይቁ ተግባራትን Eንዲያከናውን ለማስቻል የባለቤትነት ስሜት

መፍጠር Aስፈላጊ ነው፡፡ በዚህ ረገድ በልማት ቀጣናው ውስጥ 32% ያህሉ የመጀመሪያ

ደረጃ የይዞታ ማረጋገጫ ደብተር የያዙ ቢሆንም ለAብዛኛው Aርሶ Aደሮች Eንዳልተሰጠ

መረዳት ይቻላል፡፡ በመሬት የይዞታ ባለቤትነት ላይ የመረጃ ክፍተት ስላለና ድንበር

በትክክል ባለመከለሉ የተነሳ ጥቂት የማይባል የገጠር መሬት ተጠቃሚዎች በፍርድ ቤት

ክርክር ላይ መሆን በመሬት Aስተዳደር ዙሪያ በስፋት የሚታይ ችግር ነው፡፡

3.5. ሥነ-ህዝብና የኑሮ ሁኔታ

በ2001 በጀት ዓመት የልማት ቀጣናው የሕዝብ ብዛት 6.4 ሚሊየን Eንደሚደርስ የተገመተ

ሲሆን ከዚህ ውስጥ 3.2 ሚሊዮን (50.32%) ሴቶች ሲሆኑ 3.2 ሚሊዮን (49.68%) ወንዶች

ናቸው። ከጠቅላላው የሕዝብ ብዛት 89.8% የሚሆነው የገጠር ነዋሪ ሲሆን 10.2% የሚሆነው

ደግሞ የከተማ ነዋሪ ነው፡፡

ከጠቅላላው ሕዝብ 61.94% የሚሆነው በሥራ ሊሠማራ የሚችል /15-64 ዓመት/ የEድሜ

ክልል ውስጥ የሚገኝ ነው፡ በዚህ መረጃ መሰረት Aጠቃላይ የክልሉ የEድሜ ጥገኝነት

ማመዛዘኛ (Age dependency ratio) 61.45% ይሆናል። ይህም የሚያመለክተው Aንድ

በማምረት Eድሜ ክልል ያለ የቀጣናው ሰው ከራሱ በተጨማሪ 0.62 ሰው መቀለብ

የሚያስችል ምርት ማምረት መቻል Eንዳለበት ያመለክታል።

ከዚህ በተጨማሪ ከAጠቃላይ ህዝብ ውስጥ በምርታማ ስራ መሰማራት የሚችለው ከ15-64

ዓመት Eድሜ ክልል ውስጥ የሚገኘው የከተማ ህዝብ 67.9% የገጠሩ ደግሞ 61.2 Aካባቢ

ድርሻ Aለው። የህዝቡ ጥግግትም 198.7% ሰዎች በካሬ ኪሎ ሜትር ነው። በቀጣይ ይህን

ጥሬ ጉልበት ወደ ሥራ ብናሰማራው ልማቱን ለማፋጠን ምቹ ሁኔታያለ መሆኑን

ያመለክታል። ከዚህ በተጨማሪ የቀበሌ ህዝብ ጥምርታው በAማካኝ 6753 ነው።

በጥቅሉ በልማት ቀጣናው የAማራ፣ የAገውና የOሮሞ ብሔረሰቦች Eንደቅደም ተከተላቸው

በስፋት የሚኖሩበትና የሚነገርበት Aካባቢ ሲሆን በዋናነት የክርስትናና የEስልምና

ሐይማኖት ተከታዮች ይገኛሉ።



14

የቀጠናው ሕዝብ የኑሮ ሁኔታን በተመለከተም ቀጠናው በሚታወቁ የIኮኖሚና ማህበራዊ

Eድገት Aመልካቾች ምን ደረጃ ላይ Eንደሚገኝ የሚያሳይ መረጃ የሌለ በመሆኑ

የሕዝቡን ኑሮ በተመለከተ ዝርዝር መረጃ ማቅረብ ባይቻልም 90 በመቶ የሚሆነው

የቀጠናው ሕዝብ ኑሮ በዋናነት የተመሰረተው በግብርና ነው፡፡ ሥነምህዳሩ ለግብርና

ልማት የተመቸ በመሆኑ Aብዛኛው የቀጠናው Aካባቢዎች ለምግብ ዋስትና ችግር

የተጋለጡ Aይደሉም፡፡ በተለይ በወይና ደጋ ሜዳማ Aካባቢዎች የሚኖረው የገጠር ሕዝብ

ግብርናው በመስኖ ጭምር የተደገፈ በመሆኑ የተሻለ ገቢ Aለው፡፡ ይሁን Eንጅ ከAለባበስና

Aመጋገብ ጀምሮ ያለውን ሃብት በAግባቡ በመጠቀምና ጥሪት በመያዝ ራሱን ወደ ተሻለ

ኑሮ በማሸጋገር ረገድ ያለው ልምድ ያን ያህል የዳበረ Aይደለም፡፡

በሌላ በኩል ደግሞ በAመረቱት ምርት የAመት ፍጆታቸውን ሙሉ በሙሉ መሸፈን

የማይችሉ የህብረተሰብ ክፍሎች Aሉ፡፡ በተለይ በደጋማ Aካባቢዎች መሬቱ የተጋጋጠ

በመሆኑ Eንዲሁም ውርጭ፣ ወቅቱን ያልጠበቀ ዝናብና በረዶ የመሳሰሉ የተፈጥሮ

Aደጋዎች በሚፈጥሩት ችግር፣ በቆላማው ደግሞ በEርጥበት Eጥረት፣ በመሬት መደርመስ፣

በተፈጥሮ ሃብቱ መመናመን ወዘተ ምክንያት የምርት Eጥረት ይከሰታል፡፡ በመሆኑም

በEነዚህ Aካባቢዎች የተወሰኑ የህብረተሰብ ክፍሎች የምግብ ዋስትናቸውን Aላረጋገጡም፡፡

በዚህ መሠረት በቀጠናው በAምስት ወረዳዎች (ታች ጋይንት፣ ስማዳ፣ Eነብሴ ሣርምድር፣

ጎንቻ ሲሶ Eነሴና ሸበል በረንታ) 226,903 ያህል ብዛት ያለው ህዝብ ከፍተኛ የምግብ

Eጥረት ያለበት በመሆኑ በሴፍቲኔት ፕሮግራም Eንዲታቀፍ ተደርጓል፡፡ ይህም ከልማት

ቀጠናው ጠቅላላ ሕዝብ ጋር ሲነጻጸር 3.5% ነው፡፡ በፕሮግራሙ ባይታቀፍም በደጋማውና

ቆላማ Aካባቢዎች ያለው ሌላው የምግብ ዋስትና ችግር ያለበት ሕዝብ ቢደመር ብዛቱ

ከዚህ ከፍ Eንደሚል ይታመናል፡፡

ከዚህ ሌላም በወይናደጋዎችም ጭምር በህዝብ ቁጥር መጨመር ምክንያት በተፈጠረው

የመሬት Eጥረት መሬት የሌለው ወጣት ቁጥር ቀላል Aይደለም፡፡ ህብረተሰቡ የጉልበት

ሥራ በመሥራት፣ በAነስተኛ የንግድ ሥራ፣ ከሰል በማክሰልና ማገዶ በመሸጥ፣ ከቀጣናው

ውጭ ወደ ሌሎች Aካባቢዎች በመፍለስ፣ ሴቶች ወደ ከተሞች በመሄድ በሰው ቤት

በመቀጠር፣ ወዘተ በኑሮው የሚታየውን ክፍተት ለመሙላት ጥረት ያደርጋል፡፡

በከተሞች ያለውን ሁኔታ በተመለከተም የከተማው ሕዝብ በAብዛኛው የሚተዳደረው

በንግድ ሥራ፣ በመንግሥትና መንግሥታዊ ባልሆኑ ተቋማት Eንዲሁም በግል ድርጅት

ተቀጥሮ በመሥራት ነው፡፡ በAነስተኛ ከተሞች በግብርና የተሰማራ ህዝብም ይኖራል፡፡



15

በከተሞች የተሻለ ኑሮ የሚኖር ሕዝብ Eንደሚኖር ሁሉ በፍጹም ድህነት ሥር የሚኖረው

ሕዝብ ቁጥርም ቀላል Aይደለም፡፡ ይህም በAብዛኛው ከሥራAጥነት ችግር የመነጨ ነው፡፡

በAጠቃላይ በቀጠናው የምግብ ዋስትና ችግር የሌለበትና በተወሰነ ደረጃ የከፋ የምግብ

ዋስትና ችግር ያለበት ሕዝብ ይኖራል፡፡ በመሆኑም የምግብ ዋስትና ችግር የሌለበት

የህብረተሰብ ክፍል ሀብቱን በቁጠባ ተጠቅሞ ግብርናውንና Aግሮ-Eንዱስትሪውን

በማቀናጀት ወደተሻለ ኑሮ Eንዲሸጋገር ህዘቡን ማንቀሳቀስ ይገባል፡፡ የምግብ ዋስትና

ችግር ያለበት ደግሞ ከምግብ ዋስትና ችግር የሚላቀቅበትና የተሻለ ኑሮ ከሚኖረው

ማህበረሰብ ጋር Eንዲስተካከል ለማስቻል ከፍተኛ ጥረት ማድረግ ይገባል፡፡

3.6. Iኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊና ፖለቲካዊ ሁኔታ

3.6.1. ግብርና ልማት

መንግስት ግብርና መር የIንዱስትሪ ልማት ስተራቴጂን በመከተል የግብርና ምርትና

ምርታማነትን ለማሳደግ ከፍተኛ ጥረት በማድረጉ ለውጥ በመታየት ላይ ነው::

ጉልበታቸውንና መሬትን በመጠቀም በሰብል ልማትና Eንሰሳት Eርባታ በመሳተፍ በርካታ

የቀጠናው AርሶAደሮች በምግብ Eራሳቸውን ከመቻል Aልፎ ትርፍ Aምራች ሁነዋል::

ደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና የተለያዩ የAፈር Aይነቶች (በዋናነት Vertisols 26.87%፣

Cambisols 18.80% Eና Nitosols 18.77%) ያለውና የተለያዩ ስነ ምህዳሮችን ያቀፈ

(ወይናደጋ 79.94%፣ ደጋ 12.47% Eና ቆላ 7%) በመሆኑ በርካታ የሰብል Aይነቶች

ይመረቱበታል:: የቀጠናው 65.37% ረዥም (168-209) የሰብል የEድገት ጊዜ (length of

growing period) ያለውና የጥቁር Aፈር ሽፋኑ ሰፊ በመሆኑ በዓመት ሁለት ጊዜ

ለማምረት Aመቺ ነው:: በAንፃሩ ግን በEቅድ የተመሰረተ የመሬት Aጠቃቀም Aሰራር

ባለመኖሩ ለም Eና ለሰብል ልማት Aመቺ በሆኑ መሬቶች ላይ ባህር ዛፍ በስፋት መተከሉ

የሰብል ምርታማነቱን መቀነሱ፣ የAፈር ለምነት Eየቀነሰ መምጣትና ከፍተኛ የAፈር

Aሲዳማነት መከሰት ከቀጠናው ችግሮች የሚጠቀሱት ናቸው::

በደጋው Aካባቢ የተስተካከለ የዝናብ ስርጭትና በቂ የዝናብ መጠን በመኖሩ በስነ ምህዳሩ

በጣም ተስማሚ የሆኑ ሰብሎች ድንችና ገብስን የመሳሰሉትን በAመት ሁለት ጊዜ

የማምረት ልምድ የተለመደ ነው:: በስነ ምህዳሩ DNች፣ gBስ፣ ባቄላ፣ SNÁ፣½ xtRና tLÆ

በዋናነት የሚበቅሉ ሰብሎች ሲሆኑ ስነምህዳሩም የተለያዩ የምግብ ገብስ ዝርያዎች



16

(diversity) ሀብት Aሉት:: በተለይም ድንች በዋናነት የሚመረትና የስነ ምህዳሩን የምግብ

ዋስትና ለማረጋገጥ ከፍተኛ ድርሻ ያለው ቢሆንም ተቀቅሎ ከመበላት ውጭ በተለያየ

መልኩ Aዘጋጅቶ ለመጠቀም የግንዛቤ Eጥረት Aለ:: የቢራ ገብስ ልማት Eየተስፋፋ ያለ

ቢሆንም በተመጣጣኝ ዋጋ Eና AርሶAደሮቹን በሚያበረታታ መልኩ የዳሽን ቢራ ፋብሪካ

መረከብ Aለመቻሉ ልማቱን በበለጠ Aስፋፍቶ ለመቀጠል Aስጊ ሁኔታ ላይ መሆኑን

ያመላክታል::

የደጋ ፍራፍሬዎችን በተለይም Aፕል Eና ቸሪፕለም ለማልማት Aመቺ Eንደሆነ በጅምር

ላይ ያሉ የልማት Eንቅስቃሴዎች ያመለክታሉ:: የመሬቱ Aቀማመጥ ወጣ ገባ መሆን፣

የAፈር ለምነቱ በጣም የተራቆተና Aሲዳማነት ፀባይ ያለው መሆኑ፣ ውስን የሰብል

Aማራጮች ብቻ መኖራቸውና የሰብሎች ምርታማነት Aነስተኛ በመሆኑ ምክንያት

በAካባቢው በተለምዶ የሚበቅለውን በጣም ዝቅተኛ ምርት የሚሰጠውንና በህብረተሰቡ

ተመራጭነት የሌለውን የEንግዶ (ስናር) ሰብል Eንዲዘሩ ይገደዳሉ:: የተፈጥሮ ማዳበሪያ

በተለይም የከብት ፍግ የመጠቀም ሰፊ ልምድ ያለ ቢሆንም ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ዝቅተኛ

የAፈር ለምነት ባለው Aፈር ላይ በመብቀል፣ Eንዲሁም Aሲዳማነትን፣ የውርጭና የበረዶ

ጉዳትን ከመቋቋም Aንፃር የትሪቲካሌ ሰብልን Eንደ Aማራጭ ሰብል ማምረት ተችሏል::

የወይና ደጋው ስነ ምህዳር በAንፃራዊ መልኩ በቂ Eርጥበት ያለው፣ መካከለኛ ለምነትና

ጥልቀት ያላቸው የተለያዩ የAፈር Aይነቶች ያለውና በAብዛኛው የመሬቱ Aቀማመጥ

ሜዳማና ለዘመናዊ የEርሻ ሥራ የተመቸ ቢሆንም ዘመናዊ የግብርና ሜካናይዜሽን

Aገልግሎት ባለመስፋፋቱ በምርት ጥራት ላይ ተፅEኖ በማድረግ የምርት ውጤቶችን

ለAግሮIንዳስትሪ ለማቅረብ ተወዳዳሪ መሆን Aልተቻለም:: የተለያዩ የብርEና Aገዳ፣

የጥራጥሬ፣ የቅባት፣ የAትክልትና የፍራፍሬ ሰብሎች (ጤፍ፣ በቆሎ፣ ስንዴ፣ ዳጉሳ፣ ገብስ፣

ባቄላ፣ Aተር፣ ሽንብራ፣ ኑግ፣ ሱፍ፣ ተልባ፣ ጓያ፣ በርበሬ፣ ሽንኩርት፣ ማንጎ፣ ፓፓያ፣ ሙዝና

ሸንኮራ Aገዳ) ይመረቱበታል:: በተጨማሪም ለሻይ ተክልና ሹገር ቢት (sugar beet)

ልማት ተስማሚ Eንደሆነ Aንዳንድ መረጃዎች ይጠቁማሉ::

ቆላማው ስነ ምህዳር ጥልቀት የሌለውና Aሸዋማ Aፈር ያለው በመሆኑ Eርጥበት የመያዝ

ችሎታው Aናሳ ከመሆኑም በላይ በሰብሎች ፍሬ ሙሌት ወቅት የሚከሰተው የዝናብ

Eጥረት በሰብሎች ምርታማነት ቅነሳ ጉልህ AስተዋፅO Aድርጓል:: ሰሊጥ፣ ለውዝ፣ በቆሎ፣

ቦለቄ፣ Aኩሪ Aተር፣ በርበሬና ጤፍ ሰብሎች ይመረታሉ:: ቋሚ የፍራፍሬ ሰብሎች (ፓፓያ፣

Aቦካዶ፣ ማንጎ፣ ሙዝና ሎሚ) ለማምረት ምቹ ሀኔታዎች Aሉት::



17

3.6.2. መሠረተ ልማት

የልማት ቀጠናውን Eምቅ ሀብቶች ለማልማትና ለመጠቀም መንገድ፣ መብራትና

ቴሌኮሚኒኬሽን ቁልፍ ሚና ይጫወታሉ፡፡

መንገድ

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠናን ልማት ለማፋጠን መንገድ ቁልፍ ሚና

ይጫወታል፡፡ በ2001 በልማት ቀጣናው 316.67 Aስፋልትና 1367 ኪሎ ሜትር የበጋ

ከክረምት ጠጠር መንገድ Aለ፡፡ የቀጠናው ጠቅላላ የመንገድ ርዝመት 1684 ኪሎ ሜትር

ነው፡፡ የመንገድ ጥግግቱ ደግሞ 52 ኪሎ ሜትር ነው፡፡

በመንገድ ረገድ ከባህር ዳር በቡሬ Aድርጎ Aዲስ Aበባ Aስፋልት፣ ከባህር ዳር በሞጣ

Aድርጎ Aዲስ Aበባ የበጋ ከክረምት ጠጠር መንገዶች ቀጣናውን ከOሮሚያ ክልልና መሀል

Iትዮጵያና ከሌሎች የAማራ ከልል የልማት ቀጠናዎች፣ ቡሬ ወለጋ ጠጠር መንገድ

ቀጣናውን ከOሮሚያ ክልል፣ Eንጅባራ ጉባ የበጋ ከክረምት ጠጠር መንገድ ከቤኒሻንጉል

ጉሙዝ በተለይም ከመተከል ዞን በማገናኘት የልማት ቀጠናውን ልማት ለማፋጠን

መሰረቶች ናቸው፡፡ ከግንደ ወይን ኮምቦልቻ በመገንባት ላይ ያለው መንገድ የልማት

ቀጠናውን ከማEከላዊና ምስራቅ Aማራ የልማት ቀጠናዎች ጋር የንግድ ልውውጥ

ለማድረግ ሊረዳ የሚችል ወሳኝ መንገድ ነው፡፡ ከሞጣ-ድብረ ታቦር ሊሰራ የታቀደው

መንገድ የAባይ Aዋሳኝ የሆኑ በደቡብ ጎንደርና ምስራቅ ጎጃም ዞኖች የሚገኙ ወረዳዎች

ኗሪዎችን ባህላዊና ማህበራዊ ግንኙነትን ለማጠናከር ከሚኖረው ጠቀሜታ ባሻገር በAባይ

ሸለቆ Iኮቱሪዝም ለማስፋፋትና የንግድ ልውውጥ በማድረግ ረገድ ከፍተኛ Iኮኖሚያዊ

ፋይዳ Aለው፡፡

ከEነዚህ ዋና Aውራ ጎዳናዎች ጋር ሁሉም በቀጣናው የሚገኙ ወረዳዎች ስለሚገናኙ

ለኗሪዎች የትራንስፖርት Aገልግሎት ለመስጠትና Eቃ ማጓጓዝ ያስችላሉ፡፡ Eጅግ በጣም

ውስን ቀበሌዎች ከወረዳ ዋና ከተሞችና ዋና መንገዶች የሚያገናኝ የበጋ ከክረምት መንገድ

(በናሙና ወረዳዎች 21% ያህሉ) Eንዳለቸው መገንዘብ ተችሏል፡፡ በAብዛኞቹ የሰብል፣

Eንስሳት፣ ደን፣ ቱርዝምና ማEድን ሀብት ያላቸው ቀበሌዎች በጋ ከክርምት የሚያገናኝ

መንገድ Aለመኖር በስተራቴጅክ Eቅድ ዘመኑ ትኩረት በመስጠት መስራት

Eንደሚያስፈልግ ያሳያል፡፡



18

መብራት

የኤሌክትርክ ኃይል ማመንጨትና Aገልገሎት ለመሰፋፋት የፌደራል መንግስት በሰጠው

ከፍተኛ ትኩረትና ተግባራዊ Eንቅስቃሴ መሰረት ከጎንጅ ቆለላ ወረዳ ዋና ከተማ በስተቀር

ሁሉም የልማት ቀጠናው ወረዳዎች 24 ሰዓት የመብራት Aገልግሎት በማግኘት ላይ

መሆናቸው የቀጠናውን Eምቅ ሀብቶች ለማልማትና EንደAካባቢዎች ተጨባጭ ሁኔታ

Iንቨስተሮችን ለመሳብ በሚያስችል ደረጃ ላይ ናቸው፡፡ በገጠር ቀባሌዎች የኤሌክትሪክ

መብራት መዘርጋት ከፍተኛ ፍላጎት ያለ ቢሆንም መስመር የተዘረጋላቸው በጣም ውስን

ቀበሌዎች ናቸው፡፡ በናሙና ወረዳዎች 18.5% ያህሉ ብቻ የኤሌክትሪክ ሃይል Aገልግሎት

ያገኛሉ፡፡

ቴሌኮሚኒኬሽን Aገልግሎት

በቀጠናው የሚገኙ ሁሉም የወረዳ ከተሞች የስልክ Aገልግሎት ተጠቃሚ ሆነዋል፡፡

የሞባይል Aገልገሎት በAብዘኛው የቀጠናው Aካባቢዎች ቢኖርም Aብዛኛው Aርሶ Aደሮች

ሞባይል ሲጠቀሙ Aይታም፡፡ ይህ ሁኔታ ወደፊት በርካታ AርሶAደሮች ሞባይል መጠቀም

Eንዲችሉ የመስመርና ካርድ ክፍያ ማሻሻል ያስፈልጋል፡፡ በናሙና ወረዳዎች 95% ያህሉ

ቀበሌዎች የሽቦAልባ ስልክ Aገልገሎት በማግኘት ላይ ናቸው፡፡

3.6.3. የከተማ ልማትና የግል ሴክተር ሁኔታ

ከተማ ልማት

በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠና በጠቅላላው 59 ከተሞች ያሉ ሲሆን ከEነዚህ

መካከል 19 ታዳጊ ከተሞች፣ 9 ንUስ ማዘጋጃ ቤቶች፣ 18 መሪ ማዘጋጃ ቤቶች፣ 13 የከተማ

Aስተዳደር ደረጃ ያላቸው ናቸው፡፡ በክልሉ ገንዘብና Iኮኖሚ ልማት ቢሮ ግመታ መሰረት

በ2001 በልማት ቀጣናው ይኖራል ተብሎ ከሚገመተው ጠቅላላ ህዝብ መካከል 655,178

በቀጣናው ውስጥ በሚገኙ ከተሞች ይኖራል፡፡ በከተሞች የሚኖረው ህዝብ በጠቅላላው

በልማት ቀጣናው ከሚኖረው ህዝብ ጋር ሲነጻጸር 10.2% ብቻ ነው፡፡

በልማት ቀጣናው በግብታዊነት በኗሪዎች ፍለጎት የሚቆረቆሩ የከተማ ማEከላት መበራከት፣

በነባር ከተሞች በቆዳ ስፋት ወደጎን በመስፋት በAካባቢያቸው የሚገኙ ለምና ለሰብልና

Eንስሳት ልማት ተስማሚ መሬቶችን Eየተሻሙ ነው፡፡ Aሁን ባለንበት ሁኔታ ከተሞች

ለገጠሩ ልማት ጉልህ AስተዋጽO ከማድረግ ይልቅ ወደጐን በመስፋፋት የAርሶ Aደሩን

መሬት መግፋት Eንጂ Aርሶ Aደሩን በከተማው Iኮኖሚ Eያቀፉ የመሄድ Aቅማቸው



19

ደካማ በመሆኑ መዋቀራዊ ለውጥን ለማፋጠን የሚጠበቀውን ያህል Eየተራመዱ

Aይደሉም፡፡ Aብዛኞቹ ከተሞች በቀጣናው ውስጥ የሚገኙ ከተሞችም የAስተዳደርና

የግብርና ምርቶች Aነስተኛ ሸቀጦች የግብይት ማEከልነት ከመሆን ያለፈ ግብርናና ገጠር

ልማቱን በማስተሳሰር የጎላ ሚና Eየተጫወቱ Aይደለም፡፡

በተጨማሪ Aብዛኞቹ የቀጠናው ከተሞች በወሰን Eና ፕላን ክልላቸው ውስጥ ያለው ቦታ

በAርሶ Aደሮች በመያዙ ለIንቨስትመንት ሊውል የሚችል ቦታ ለማስተላላፍ ከፍተኛ ካሣ

የሚጠይቁ በመሆናቸው በልማታቸው ላይ Aሉታዊ ተጽEኖ Eያሳደረ ነው፡፡

መንግስት የከተማ ኗሪዎች የቤት Eጥረት ለማቃለል ቦታ መስጠትን በክልሉ በሚገኙ

ዋና ዋና ከተሞች የኮንዶሚኒየም ቤቶች ለመስራት ጥረት Eያደረገ ያለ ቢሆንም ከቅርብ

ጊዜ ወዲህ መሬት ከፍተኛ ዋጋ Eያወጣ በመምጣቱ የመሬትና ቤት ሽያጭ በገጠርም ሆነ

በከተማ የሚታይ ክስተት በመሆኑ የመሬት Aጠቃቀሙና Aስተዳደሩ Aፈጻጸም ውስብስብ

Eያደረገው ነው፡፡ በከተሞች መሠረተ ልማቶች /የውስጥ ለውስጥ መንገዶችና የተፋሰስ

ግንባታዎች/ Aፈጻጸም ዝቅተኛ በመሆኑ ለኗሪዎች ምቹ ሁኔታ ካለመፈጠሩም Aልፎ

ግብርናና ከተማ ልማቱን ለማስተሣሰር የሚያስችሉ የIኮኖሚ Eንቅስቃሴዎችን

በሚችሉበት ደረጃ ላይ ናቸው ለማለት Aያስደፍርም፡፡ በቀጠናው ባሉ Aብዛኞቹ ከተሞች

የሚኖሩ ኗሪዎች በAስከፊ ድህነት ውስጥ የሚኖሩ ናቸው፡፡ ሥራ Aጥነትና ሌሎች

ማህበራዊ ችግሮች በከተሞች ጎለተው የሚታዩ ክሰተቶች ናቸው፡፡

ባለው Eምቅ የተፈጥሮና ባህላዊ ሀብት የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠና ከፍተኛ

የከተማ Eድገት የሚታይበት ነው፡፡ ሰፊ ሰብልና የEንስሳት ሀብት የሚመረትበት Aካባቢ

ሰለሆነ ከAካባቢው ገጠርና ከተማ Aካባቢዎችና ከሌሎች የልማት ቀጠናዎችና ክልሎች

ወደዚህ ልማት ቀጠና ከፍተኛ የህዝብ ፍልሰት Eንዳለ በAባይ ተፋሰስ ላይ የተካሄደ ጥናት

Aመልክቷል፡፡ በቀጠናው በሜዳማ መረሬ ለም Aፈር ትርፍ የሰብል ምርት ስላለ፣

ለመስኖ ልማት የሚውሉ ሰፊ የዝናብ፣ የገጸ ምድርና ከርሰ ምድር ውኃና ተስማሚ ሰፊ

መሬት ያለው የልማት Aካባቢ ስለሆነ ምርትና ምርታማነት ስለሚጨምር ከፍተኛ

ማህበራዊና Iኮኖሚያዊ Eንቅስቃሴ ሰለሚኖር ወደፊት ፈጣን ከተማና የAግሮ-Iንዱሰትሪ

ልማት የሚመዘገብበት ቀጠና ነው፡፡ የልማት ቀጠናው ለEንስሳት Eና የሰብል ልማት

ከፍተኛ ምቹ ሁኔታ ስላለው የግብርና ምርት መጨመር ለከተሞች Eድገት ምቹ ሁኔታ

ይፈጥራል፡፡



20

የከተማና ገጠር Eና የከተሞች የEርስ በEርስ ትስስር Eንዲሁም የከተማ ፕላን ዝግጅት

የከተሞች መረጃ ሥርዓት ዝርጋታ ልዩ ትኩረት የሚሰጣቸው ጉዳዮች ናቸው፡፡ በገጠር

ከፍተኛ ምርት ሲመረት ከተሞች የንግድ፣ Aግሮ ፕሮሶሲንግ፣ ማኀበራዊና Iኮኖሚዊ

Aገልግሎቶች Aቅርቦቶች ማEከል በመሆን የቀጠናውን ልማት በማፋጠን ቁልፍ ሚና

Eንዲጫወቱ የመሠረተ ልማቶችን ጥራት ማሻሻል፣ ቀልጣፋና ጥራት ያለው Aገልግሎት

Eንዲሰጡ የሚያስችል የAቅም ግንባታ ሥራ መስራት ያስፈልጋል፡፡ የከተሞች መዋለ

ንዋይ ፍሰትና የEርስ በEርስ ግንኙነት ማጠናከር በከተሞች መካከል ለተሻለ ሥራ

ተወዳዳሪነት Eንዲኖር ያስችላቸዋል፡፡

ግብርናው በገጠርና ከተማ ከግብርና ወጪ ለሆኑ የIኮኖሚ ዘርፎች ማስፋፊያ የሚሆኑ

ግብAቶችና ለከተማ ኗሪዎች ለምግብ የሚሆን ምርት ከማቅረብ ባሻገር በዋነኛነት

በከተሞች የAግሮ ፕሮሰሲንግ ሥራ ስለሚከናወን ግብAቶችን በማቅረብ ለሽግግሩ ወሳኝ

ሚና Eንዲጫወት ይደረጋል፡፡ ከተሞች የግብይት፣ ማቀነባበሪያ፣ የፋይናንስና ትራንስፖርት

Aገልግሎት ማEከላት ሆነው ስለሚያገለግሉ ትኩረት Aግኝተው መጠናከር Aለባቸው፡፡

በመሆኑም ማዘጋጃ ቤቶችና የከተማ Aስተዳድሮች በየAካባቢያቸው ያለውን Eምቅ ሀብት

መሠረት በማድረግ በከተሞቻቸው ለግንባታ የሚሆን መሠረተ ልማት በተሟላ ሁኔታ

ከግብርና ውጪ ለሚፈጠሩ የIኮኖሚ Eንቅስቃሴዎችና Aግሮ ፕሮሰሲንግ ምቹ ሁኔታ

መፍጠር ይገባቸዋል፡፡

መካከላኛና ከፍተኛ Iንዱስትሪ፣

የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና ለተለያዩ የማምረቻና ማቀነባበሪያ Iንዱስትሪዎች ልማት

መነሻ የሚሆኑ Eምቅ ሃብቶች Eንዲሁም በገበያ ተፈላጊነት ያላቸው ምርቶችን ለማምረት

ግብዓት የሚሆኑ ጥሬ Eቃዎች በስፋት የሚገኙበት ቀጠና ነው፡፡ ቀጠናው በAብዛኛው

ለግብርና ተስማሚ የሆነ Aግሮ Iኮሎጅ ያለው በመሆኑ የተለያዩ ሰብሎች የሚለሙበት፣

ሰፊ የEንስሳት ሃብት የሚገኝበት Eንዲሁም Eንደ ቀርከሃና ባህርዛፍ የመሳሰሉ የደን

ውጤቶች በስፋት የሚበቅሉበት በመሆኑ Eነዚህን በተሻለ ማልማት ከተቻለ ቀጠናው

ለAግሮ Iንዱስትሪ ልማት Eጅግ የተመቸ ነው፡፡ በተለይም የገጸምድርና የከርሰ ምድር

ውሃን በማበልጸግ የመስኖ ልማት በስፋት ለማካሄድ ሰፊ Eንቅስቃሴ በመደረግ ላይ

በመሆኑ ሁኔታው የግብርና ምርቱ ትልቅ Eድገት የሚያሳይበትን ብቻ ሳይሆን ምርቱ

በጥራት የሚመረትበትን Aጋጣሚ Eንደሚፈጥር ይገመታል፡፡ ይህም ከገበሬው ፍጆታ

ተርፎ በበቂና በዘላቂነት ለገበያ የሚቀርብ በቂ ምርት ይኖራል ተብሎ ይታመናል፡፡

ስለዚህ ይህንን ምርት የሚቀበል በቂ ገበያ ከወዲሁ ማሰብ የግድ ስለሚል ለዚህ Aንዱ



21

Aማራጭ Aግሮ Iንዱስትሪዎች Eንዲስፋፉ ምቹ ሁኔታን መፍጠር ይሆናል፡፡ Aግሮ

Iንዱስትሪዎች ምርታቸውን በጥራት Eስካመረቱ ድረስ የEነሱም ምርት ቢሆን በቂ ገበያ

Eንደሚያገኝ ይታመናል፡፡ በክልሉም ሆነ በቀጠናው ብሎም በAገሪቱ ከሚኖረው የህዝብ

ብዛትና ምርቶችን ከሚፈልጉና ለክልሉ ቅርበት ያላቸው Eንደ ሱዳንና የመካከለኛው

ምሥራቅ የመሳሰሉ የውጭ Aገሮች ከመኖራቸው Aንጻር ያለው የAገር ውስጥና የውጭ

ገበያ Eድል በጣም ሰፊ ነው፡፡

በክልል ደረጃ ሲታይ በተለያዩ የIንዱስትሪ ዘርፎች በAገርAቀፍ ደረጃ ከተመረተው

ምርት ውስጥ የAማራ ክልል ድርሻ 4.7 በመቶ ብቻ ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ የክልሉ

የIንዱስትሪ ምርቶች ፍጆታ ከAገርAቀፍ ምርት 26 በመቶ Eንደሆነ ጥናቶች

ይጠቁማሉ፡፡ ይህም ቀሪው ፍጆታ ከሌሎች ክልሎች ወይም ከውጭ በሚገኝ ምርት

Eየተሸፈነ Eንደሆነ የሚያሳይ ሲሆን በክልሉም ሰፊ ገበያ Eንዳለ የሚያረጋግጥ ነው፡፡

በልማት ቀጠናው 3 የመካከለኛ ደረጃ ያላቸው Iንዱስትሪዎች ብቻ ተቋቁመው የሚገኙ

ሲሆን ከላይ Eንደተገለጸው ቀጠናው ለAግሮIንዱስትሪ ልማት ሰፊ Eምቅ ሃብት ያለው

ቢሆንም በመካከለኛና ከፍተኛ ደረጃ የሚገለጹ Aግሮ Iንዱስትሪዎች የሉም፡፡ ለዚህም

የተለያዩ ምክንያቶችን መጥቀስ ቢቻልም የግብርና ግብዓቶችን Iንዱስትሪው በሚፈልገው

ብዛትና ጥራት መሠረት ማቅረብ Aለመቻል Eንደ Aንድ Aብይ ምክንያት ተደርጎ ሊወሰድ

ይችላል፡፡ ይህም ውሃን ማEከል ያደረገ የግብርና ልማት ለማምጣት በከፍተኛ ደረጃ

Eንቅስቃሴ Eየተደረገ ያለ በመሆኑ ችግሩ በዚህ ይፈታል ተብሎ ይጠበቃል፡፡ ከዚህ ጎን

ለጎንም Eንደ መብራት፣ ውሃ፣ መንገድ የመሳሰሉ መሰረተ ልማቶችን በተሻለ ሁኔታ

የማስፋፋት ሥራ መሰራት ይኖርበታል፡፡ ለAግሮ Iንዱስትሪው ልማት ግብዓት ከሚሆኑት

በተጨማሪም ለኮንስትራክሽን Eንዱስትሪው ግብዓት የሚሆኑ Eንደ ድንጋይ፣ Aሸዋ፣

ጋራጋንቲ፣ የሸክላ Aፈር፣ የመሳሰሉ ማEድናት በስፋት ይገኛሉ፡፡

በጥቅሉ መካከለኛና ከፍተኛ Iንዱስትሪዎችን በተለይም ካላቸው ስትራቴጅካዊ ጠቀሜታ

Aንጻር Aግሮ Iንዱስትሪዎችን በማስፋፋት ረገድ በቀጠናው ሰፊ ሥራ መሰራት

ይኖርበታል፡፡

ጥቃቅንና Aነስተኛ ንግድና Iንዱስትሪ ሥራዎች ልማት፣

በሚፈጥሩት ሰፊ የሥራ Eድልና ለመካከለኛና ከፍተኛ Iንዱስትሪው Eድገት መሠረት

በመሆናቸው ለጥቃቅንና Aነስተኛ ንግድና Iንዱስትሪ ተቋማት (ጥ/A/ን/I/ ሥራዎች)

ልማት በክልሉ ትልቅ ትኩረት የተሰጠው ጉዳይ Eንደሆነ ይታወቃል፡፡ በ1994 ዓም



22

በማEከላዊ ስታትስቲክስ ባለሥልጣን በተደረገ የናሙና ቆጠራ መሠረት በክልሉ የተቋማቱ

ብዛት 405,855 Eንደነበረና በAገር Aቀፍ ከነበረው ክልሉ የ24 በመቶ ድርሻ Eንደነበረው

መረጃው ያመለክታል፡፡ በቀጠናውም በተመሳሳይ ቀላል የማይባል ቁጥር ያላቸው ተቋማት

Eንዳሉ የሚታመን ሲሆን ለበርካታ ዜጎችም ሰፊ የሥራ Eድል ፈጥረዋል፡፡

የጥ/A/ን/I/ሥራዎች ተቋማትን ይበልጥ ለማስፋፋት በክልሉ የተለያዩ ጥረቶች Eየተደረጉ

ሲሆን ከሚደረጉ ጥረቶች መካከልም የብድር Aቅርቦት Eንዲሁም የመሥሪያና የመሸጫ

ቦታ መሥጠትና ማመቻቸት ዋናዋናዎቹ ናቸው፡፡ Eነዚህንና ሌሎች ድጋፎችን በመሥጠት

በ2000 በጀት ዓመት በክልሉ 92,692 Aዲስ የሥራ Eድል ለመፍጠር ተችሏል፡፡ ይህም

ከ1998 Eና ከ1999 በጀት ዓመት ጋር ሲነጻጸር Eንደ ቅደም ተከተላቸው የ127 በመቶና

የ28 በመቶ ብልጫ Aለው፡፡ Aዲስ የሥራ Eድል ከተፈጠረላቸው ተጠቃሚዎች 90

በመቶው ወጣቶች ሲሆኑ ሴቶች ደግሞ 37 በመቶ ድርሻ ይይዛሉ፡፡ ያለፉትን ሶስት

ዓመታት ማለትም ከ1998-2000 በጀት ዓመት የነበረውን Aፈጻጸም ስንመለከት በቀጠና

ደረጃ የመረጃ ክፍተቱ Eንደተጠበቀ ሆኖ በሶስቱ ዓመታት በድምሩ 55,257 ያህል የሥራ

Eድሎች Eንዲሁም 15,688 Iንተርፕራይዞች Eንደተፈጠሩ ይገመታል፡፡ ከሶስቱ ዓመታት

Aፈጻጸም በመነሳት በቀጠናው በዓመት በዓማካይ የተፈጠረው የሥራ Eድል ብዛት 18,419

Eንደሚሆን ይገመታል፡፡ ይህም በክልል ደረጃ ከተመዘገበው 68,781 ዓማካይ ዓመታዊ

የሥራ Eድል ፈጠራ Aፈጻጸም የ26.8 በመቶ ድርሻ Eንዳለው ያመለክታል፡፡ የሥራ

Eድሎች የተፈጠሩት የተለያዩ ድጋፎችን በመሥጠትና ነባር ተቋማትን ጭምር

በማጠናከር ሲሆን በሶስቱ ዓመታት በቀጣና ደረጃ ለ13,195 ነባር ድርጅቶች ድጋፍ

መሥጠት Eንደተቻለ መረጃዎች ያለክታሉ፡፡

በክልሉ የተለያዩ ድጋፎችን በማድረግ የሚፈጠሩ የሥራ Eድሎች ብዛት በየዓመቱ Eድገት

Eያሳየ የመጣ ቢሆንም Aሁን ካለው ከፍተኛ የሥራ Aጥ ቁጥር Aንጻር ብዙ መሰራት

Eንዳለበት ይታመናል፡፡ ከሥራ Eድል ፈጠራ Aንጻር Aሁን በAመዛኙ Eየተሰራ ያለው

በከተሞች ሲሆን የህዝብ ቁጥር Eያደገ ከመምጣቱ ጋር ተያይዞ በተፈጠረው የመሬት Eጥረት

በገጠርም የሥራ Aጥ ቁጥሩ ከሚገባው በላይ ጨምሯል፡፡ በገጠሩም በAብዛኛው የሥራ

Aጥነት ችግሩ ሰለባ የሆነው ወጣቱ ነው፡፡ ስለዚህ ወጣቱ ወደ ከተሞች ሳይፈልስ በAለበት

ሆኖ በትንሽ መሬት ላይ ሰርቶ የሚኖርበትን መንገድ ማመቻቸት ያስፈልጋል፡፡ ከEርሻ

ውጭ በሆኑ ሌሎች የሥራ መስኮች ሊሰማራ የሚችልበትን Aማራጭ ማሰብ የግድ ይላል፡፡

ከዚህ Aንጻር መታሰብ ያለበትም በገጠር ለጥ/A/ንግድ ሥራዎች ልማትና ለሥራ Eድል

ፈጠራው መሠረት የሚሆኑ Eምቅ ሃብቶች ያሉ በመሆኑ Eነዚህን መነሻ ያደረጉና በAንድ



23

በኩል የሥራAጥነት ችግሩን የሚፈቱ በሌላ በኩል ደግሞ መልሰው የገጠር ልማቱን

የሚያፋጥኑ የጥቃቅንና Aነስተኛ ሥራዎች ፓኬጆችን (ለምሣሌ Aት/ፍራፍሬ፣ ደን ልማት፣

ማድለብ፣ የEንስሳት Eርባታ፣ ንብ ማነብ፣ Eደ ጥበብ፣ ንግድ፣ የEንጨት ሥራ፣ ፓምፕና

ጋሪን የመሳሰሉ ጥገና፣ Aሸዋና ድንጋይ ማቅረብ ወዘተ) በመቅረጽ ወጣቱን ማሰማራት

ያስፈልጋል፡፡ ለዚህም Aሁን በድጋፍ Aሰጣጡ ችግር ሆነው በህ/ሰቡ Eየቀረቡ ያሉ ከቦታ

Aቅርቦት፣ ከሥልጠና(የሥልጠና ጥራት ዝቅተኛ መሆን፣ የሥልጠና ሽፋኑ ውሱንነት፣

የሥልጠና በጀት Eጥረት)፣ ከብድር ጋር የተያያዙ (የብድር መጠን ማነስ፣ የመመለሻ ጊዜ

ማጠር፣ የብድር ሽፋኑ የገጠር ከተሞችንና Aንዳንድ ወረዳዎችን Aለማካተት፣ የብድር

መዘግየት) ችግሮችን መፍታት ተገቢ ይሆናል፡፡ ከዚህ ሌላም በገጠር የጥ/A/ን/I/ሥራዎችን

ለማስፋፋት የገጠር ቀበሌ ማEከላት የንግድ ማEከል የሚሆኑበትን ምቹ ሁኔታ መፍጠር

ያስፈልጋል፡፡ በተለይ በገጠር የሚቋቋሙት ተቋማት የመስኖ ልማቱ ለሚፈጥረው

የተትረፈረፈ የግብርና ምርት የገበያ ምንጭ Eንዲሆኑ ሆነው Eንዲስፋፉ ማድረግ ይገባል፡፡

ንግድና Iንቨስትመንት፣

በቀጠናው ውስጥ የምርት Eድገት Eንዲመጣ ከሚደረገው Eንቅስቃሴ ጎን ለጎን

ለሚመረቱና ለሚፈጠሩ Aገልግሎቶች በቂና ዘላቂነት ያለው ገበያ መፍጠር ካልተቻለ

የሚጠበቀው የልማት Eድገት Eውን ሊሆን Aይችልም፡፡ በተለይም መስኖን መሠረት

በማድረግ የግብርና ልማቱን ለማፋጠን Eየተደረገ ያለው Eንቅስቃሴ ምርት ሁለት ሶስት

ጊዜ የሚመረትበትን Eድል የሚፈጥር በመሆኑ ይህንን መሸከም የሚችል ገበያ ማመቻቸት

ያስፈልጋል፡፡ ከዚህ Aንጻር ሰፊ AስተዋጽO ከሚያደርጉት መካከል የንግዱ ሴክተር

በዋናነት ይጠቀሳል፡፡ መንግሥት የንግዱን ሴክተር ማስፋፋት የሚያስችሉ ምቹ

ሁኔታዎችን በመፍጠሩ በዘርፉ የሚሰማራው የነጋዴ ቁጥር በየዓመቱ ጭማሪ Eያሳየ

ይገኛል፡፡

Aሁን በቀጠና ደረጃ ተመዝግቦ በንግድ ሥራ ላይ Eየተንቀሳቀሰ ያለው የነጋዴ ብዛት

20,539 ያህል ይሆናል፡፡ ነጋዴው የጋራ ጥቅሙን ለማስጠበቅና ንግድን ለማስፋፋት

በሚደረገው ጥረት የራሱን ድርሻ መወጣት Eንዲያስችለው የዘርፍ ማህበርና የንግድና

የዘርፍ ማህበር ም/ቤት Aደረጃጀት የፈጠረ ሲሆን ሁሉም ነጋዴ Aባል ባይሆንም የማይናቅ

ቁጥር ያለው ነጋዴ በAባልነት ታቅፎ በመንቀሳቀስ ላይ ይገኛል፡፡ ከዚህ Aንጻር ክልሉ

በAገር Aቀፍ ደረጃ ሲታይ Aፈጻጸሙ የተሻለ ነው፡፡ በAሁኑ ጊዜ 108 የዘ/ማህበራት፣ 22

የን/የዘ/ማ/ም/ቤቶች በወረዳና በከተማ ደረጃ Eንዲመሠረቱ ተደርጓል፡፡ ይሁን Eንጅ

መቋቋም ባለባቸው ቦታዎች ሁሉ ገና Aልተቋቋሙም፡፡



24

የንግዱ ሴክተር በሸቀጦችና Aገልግሎቶች ልውውጥ የተጫወተውና Eየተጫወተ ያለው ሚና

የማይናቅ ቢሆንም በAንድ በኩል Aሁን ግሎባላይዜሽን በፈጠረው ውድድር ውስጥ ገብቶ

መዝለቅ የሚችል በሌላ በኩል የገጠር ከተማ ትስስሩን የሚያጠናክርና በተለይ ለግብርና

ምርቱ ገበያ በመፍጠር ረገድ በተሻለ ድርሻውን መወጣት በሚችልበት ደረጃ ላይ

Eንዲደርስ የተለያዩ ድጋፎችን ማድረግ ይጠይቃል፡፡ በቀጠናው ለኤክስፖርት ገበያ

ሊቀርቡ የሚችሉ የግብርና Eና የተፈጥሮ ሃብት ምርቶች(የቅባት Eህሎች፣ የቁም Eንስሳት፣

Aጣና፣ ጥራጥሬ፣ Eጣንና ሙጫ) ያሉ ቢሆንም Eነሱን በጥራት Aዘጋጅቶ የመላክ ልምዱ

ብዙም የለም ማለት ይቻላል፡፡ በዘመናዊ የንግድ Aሰራር Aቅም ያለው ነጋዴ ሊኖር

ይገባል፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ የህገወጥ/ ኮንትሮባንድ ንግድ ልማቱን የሚፈታተን ችግር

በመሆኑ ይህን የሚፈታ ሥራ በስፋት መሰራት ይኖርበታል፡፡ በዚህ መሠረት በሚከተሉት

ላይ በትኩረት መሠራት ይኖርበታል፣

ዘመናዊ የንግድ Aሰራር ክህሎት ያለውና ፍትሃዊ የንግድ Aሰራርን የሚከተል

ነጋዴ ብዛት Eንዲጨምር መሥራት፣

የኤክስፖርት ንግድን ማስፋፋት

ከIንቨስትመንት Aኳያም በክልሉ የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥና በዘላቂነት ከድህነት

ለመውጣት በሚደረገው ጥረት የግል ባለሃብቱ የማይተካ ሚና ያለው መሆኑ የሚታወቅ

ሲሆን መንግሥት በክልሉ Iንቨስትመንት Eንዲስፋፋ ማበረታቻዎችን ከመሥጠት ጀምሮ

መሠረተ ልማቶችን የማሟላት፣ መሬትን የማዘጋጀትና ሌሎች የተለያዩ ምቹ ሁኔታዎችን

የመፍጠር ሥራ ሠርቷል፡፡ ክEነዚህ በተጨማሪም የክልሉን Iንቨስትመንት ከመሳብ

Aንጻር የክልሉን የIንቨስትመንት Eድሎችንና ሌሎች የመወዳደሪያ Aቅሞችን በመለየትና

በማስተዋወቅ ባለሃብቶችን የመመልመልና የመሳብ ሥራዎች በስፋት ተሰርተዋል፡፡

በዚህ ምክንያትም ወደ ልማት ቀጠናው የሚፈሰው Iንቨስትመንት ከዓመት ዓመት

Eየጨመረ ይገኛል፡፡ ከሃምሌ 1/1995 Eስከ ሰኔ/2000ዓ.ም በቀጠናው የIንቨስትመንት

ፈቃድ ያወጡ ፕሮጀክቶች ብዛት 837 ሲሆን የተመዘገበው ካፒታል ብር 7.5 ቢሊዮን

የሚፈጥሩት የሥራ Eድል ደግሞ 217,666 Eንደሚሆን ይገመታል፡፡ ከEነዚህ ፕሮጀክቶች

መካከል ማምረት የጀመሩት 163 ግንባታ ላይ ያሉ ደግሞ 85 በAጠቃላይ በማምረትና

በግንባታ ላይ ያሉ ፕሮጀክቶች ብዛት 248 ናቸው፡፡ በAጠቃላይ ፈቃድ ካወጡት

በግንባታና በማምረት ደረጃ ላይ የሚገኙት 29.6 በመቶ ናቸው፡፡ ከፕሮጅክቶች መካከል

የግብርና ፕሮጀክቶች ከፍተኛውን ቁጥር ይይዛሉ፡፡ ቀጠናው በወይናደጋ በደጋና በቆላ

Aግሮ Iኮሎጅ የተከፋፈለና ለተለያዩ የግብርናና ግብርና ነክ Iንቨስትመንቶች የተመቸ



25

ነው፡፡ በAሁኑ ሰዓት በቆላማና በወይናደጋ Aካባቢዎች ባለሃብቶች በሰብል ልማት

Iንቨስትመንት ላይ ተሰማርተው ይገኛሉ፡፡ በቆላ Aካባቢዎች ባለሃብቱ ገብቶ ሊያለማው

የሚችል የEጣንና የሙጫ ደን በስፋት ይገኛል፡፡ ደጋማ Aካባቢዎችም ቢሆኑ ለቢራ ገብስ

ልማት ለEንስሳት ሃብት ልማት፣ ለደን፣ለደጋ ፍራፍሬ Eንዲሁም ውሃ Aሽጎ ለገበያ

ለማቅረብ Aመች ናቸው፡፡

በተለይ ከላይ Eንደተገለጸው ለAግሮ Iንዱስትሪ ልማትና ለግንባታ Iንዱስትሪ የሚሆኑ

Eምቅ ሃብቶች የሚገኙ ሲሆን ለምተው የቱሪስት መስህብ ሊሆኑ የሚችሉ ጥንታዊ

ቅርሶች፣ ገዳማት፣ ዋሻዎች፣ ፍልውሃዎች፣ ፏፏቴዎች፣ ለኤኮቱሪዝም የሚሆኑና በደን

የተሸፈኑ ተራራማ ቦታዎች በቀጠናው ይገኛሉ፡፡ በመሆኑም ቀጠናው ለቱሪዝም

Iንቨስትመንትና ለደን Iንዱስትሪ ልማት በጣም የተመቸ ነው፡፡ በAጠቃላይ በቀጠናው

ሰፊና ሊለማ የሚችል Eምቅ ሃብት ያለ በመሆኑ Aሁንም የግሉ Iንቨስትመንት Eምቅ

ሃብቶችን የተሻለ Iኮኖሚያዊ ጠቀሜታ Eንዲኖራቸውና ህዝቡ ከዚሁ ተጠቃሚ Eንዲሆን

በማድረግ ረገድ የራሱን ድርሻ Eንዲወጣ Aስፈላጊ ምቹ ሁኔታዎችን የመፍጠር

Eንቅስቃሴው ተጠናክሮ መቀጠል ይኖርበታል፡፡

በቀጠናው ሊለማ የሚችለውን ሃብት በሚገባ መለየትና ማስተዋወቅ፣ለIንቨስትመንት ትልቅ

ግብዓት ሆኖ Eየቀረበ ያለው የመሬት ጥያቄ Iንቨስትመንትን በሚስብ መልክ ምላሽ

መስጠት Aሰራሩም ግልጽና ዘመናዊ Eንዲሆን ማድረግና መሰረተ ልማቶችም Eንዲሟሉ

ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ሃብትን በAግባቡ ለመጠቀም ከጅምሩ

ትክክለኛውን Aልሚ የሚመለከታቸውን የወረዳና የቀበሌ Aካላት ባሳተፈ መልኩ ቀድሞ

በመለየት ድጋፍ ማድረግ ተገቢ ይሆናል፡፡ ፕሮጀክቶች ፈጥነው ወደ ሥራ ያለመግባት

ችግር የቆየ ችግር በመሆኑ ይህንን ችግር የሚፈታ ግልጽ Aሰራር ማስቀመጥና በዚህ

መሰረት ክትትልና ድጋፍ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ Eንዲሁም የባለሃብት መንግሥትና

የባለሃብት ህብረተሰብ Aጋርነትን የሚያጠናክሩ ሥራዎችን መሥራት ሌላው ሊተኮርበት

የሚገባ ሥራ ነው፡፡

በመሆኑም፣

የIንቨስትመንት ፍሰቱን መጨመር የሚያስችሉ ተጨማሪ ሥልቶችን በመንደፍ

Iንቨስትመንት የመሳብ ጥረቱን Aጠናክሮ መቀጠል፣ በተለይም የቀጠናውን Eምቅ

ሃብት ተጠቅመው የላቀ ጠቀሜታ ለሚያስገኙ (Eሴት ጨማሪ) የIንቨስትመንት

መስኮች ከምንጊዜውም በላይ ትኩረት ሰጥቶ መንቀሳቀስ፣



26

ለIንቨስትመንት ፍሰቱ ምቹ ሁኔታን የሚፈጥሩ ቅድመ ሁኔታዎች Eንዲሟሉ

በግምባር ቀደምትነት መንቀሳቀስ ሌላው መሰራት የሚገባው ጉዳይ ይሆናል፡፡

ትራንስፖርት፣

የትራንስፖርት ሴክተር የተጠናከረ የገጠር ከተማ ትስስር Eውን Eንዲሆን፣ ምርቶችን ወደ

ገበያ ለማድረስና ህዝቡ Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ጉዳዮችን ለመከወን ከAንድ ቦታ ወደ ሌላ

ቦታ በሚያደርገው Eንቅስቃሴ ወዘተ Eና በመሳሰሉት Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ

Eንቅስቃሴዎች የሚጫወተው ሚና ከፍተኛ Eንደሆነ ይታወቃል፡፡ በቀጠናው ያለው

ዘመናዊ የትራንስፖርት ዓይነት የመንገድ ትራንስፖርት ብቻ ሲሆን በ2000 በጀት ዓመት

በክልሉ 28 ሚሊዮን ሕዝብ ከቦታ ቦታ Eንደተጓጓዘ ይገመታል፡፡ ከህዝቡ ቁጥር Aንጻር

ሲታይ የተጓጓዘው ሕዝብ ብዛት ብዙ የሚባል Aይደለም፡፡ ለዚህ ከሚጠቀሱ ምክንያቶች

መካከል Aገልግሎት የሚሰጡ ተሽከርካሪዎች ብዛትና ብቃት Aነስተኛ መሆን Eንዲሁም

በመንገድ ዝርጋታ Aለመስፋፋትና በሌሎች ምክንያቶች Aገልግሎቱ ባለመስፋፋቱ ነው፡፡

መንገድ ባለባቸው መደበኛ Aገልግሎት Eንዲሰጥ ክትትል ማድረግን ይጠይቃል፡፡ የታሪፍ

ሥርዓቱም ወጥነት ያለው Eንዲሆን የክትትል ሥራ ሊሰራ ይገባል፡፡ Aነስተኛ

የትራንስፖርት ቴክኖሎጅዎችን በማስፋፋት በኩልም በየዓመቱ በክልል ደረጃ 20ሺህ

የተሻሻሉ ጋሪዎችን Aስመርቶ ለማሰራጨት ቢታቀድም Eዚህ ደረጃ ላይ መድረስ

Aልተቻለም፡፡ Eስካሁን 161 ጋሪዎች በተሻሻለ ዲዛይን ተመርተው Eስከ 2001 በጀት

ዓመት በክልል ደረጃ የተሰራጩት 11 ብቻ ናቸው፡፡ በቀጠና ተመርተው ለሥርጭት

የተዘጋጁት 10 ብቻ ናቸው፡፡

የመንገድ ደህንነትን ለማረጋገጥ የተለያዩ ዘዴዎችን በመጠቀም የግንዛቤ ማስጨበጫ

ሥራዎችን ለመሥራት ጥረት የተደረገ ቢሆንም በህይወትና በንብረት ላይ የሚደርሰው

ጥፋትና የAካል ጉዳት ብዙም መሻሻል Aይታይበትም፡፡ በ1999 በጀት ዓመት በክልል

ደረጃ የተመዘገበው የAደጋ ብዛት 2076 የነበረ ሲሆን በ2000 በጀት ዓመት ደግሞ ብዙም

ሳይቀንስ 2075 Aደጋዎች ተመዝግበዋል፡፡ በ2000 በጀት ዓመት በደረሱት Aደጋዎች

ምክንያት ከብር 18.5 ሚሊዮን ብር በላይ የንብረት ውድመት ደርሷል፡፡ ብዙ ሕይወት

ጠፍቷል የAካል ጉዳትም ደርሷል፡፡ በቀጠና ደረጃ ደግሞ በ1999 በጀት ዓመት 532

Aደጋዎች ሲመዘገቡ በ2000 በጀት 511 Aደጋዎች Eንደተመዘገቡ ይገመታል፡፡ ከዚህ

ሌላም የጭነት ትራንስፖርት ቀልጣፋና Aስተማማኝ Aገልግሎት በሚሰጥበት ደረጃ ላይ

የሚገኝ Aይደለም፡፡ የውጭውንም ሆነ የAገር ውስጥ ንግዱን Eንዲሁም የገጠር ልማቱን



27

ከመደገፍ Aንጻር ሲመዘን ብዙ የሚቀረው ነው፡፡ በተለይም Aነስተኛ የገጠር ትራንስፖርት

ቴክኖሎጅዎችን በማስፋፋት ረገድ የተሰራው ሥራ ዝቅተኛ ነው፡፡ስለዚህ ዘመናዊና

ቀልጣፋ ደህንነቱ የተጠበቀ ልማቱን የሚደግፍ የትራንስፖርት Aገልግሎት Eንዲኖር

ማድረግ ያስፈልጋል፡፡

3.6.4. ማህበራዊ ልማት

ትምህርትና ስልጠና ትምህርት ከልማትና ከዲሞክራሲ ስርAት ግንባታ Aኳያ ልዩ ግምት የሚሰጠው በመሆኑ

ከድህነት ወደ ብልጽግና ለመሸጋገር ለምናደርገው Eንቅስቃሴ ዋናው ቁልፍ መሳሪያና

የሁሉም ልማት ዓይነት መነሻ በመሆኑ በደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና የትምህርቱ

Aንቅስቃሴ Eንደሚከተለው ነው።

ሀ/ የትምህርት ጥራት

የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ፦ የትምህርትን ግለሰባዊና ማህበራዊ ጠቀሜታ ለማሳደግ፣

ትምህርትን የምርት መሳሪያ፣ ምርትንም የትምህርት መሳሪያ፣ በማድረግ ሀብትን

የሚንከባከብና በተገቢው መንገድ የሚጠቀሙ፣ በልዩ ልዩ ተክህኖ የሠለጠኑ ዜጎችን

ማፍራት የትምህርት ፖሊሲው ዓላማዎች ውስጥ Aንዱ ነው።በክልሉ ውስጥ ካሉ

የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤቶች መካከል የትምህርት ማEከላት ያላቸው 47.9 በመቶ

ናቸው። በልማት በቀጠናው ደግሞ 42.7 በመቶ Eንደሚኖራቸው የተሠላ በመሆኑ በቀጣይ

የትምህርት ቤቶችን የውስጥ ድርጅት በማሟላት በትምህርት ጥራቱ ላይ Aውንታዊ ተጽEኖ

ማሳደር የግድ ይላል። ከዚህ በተጨማሪ መሠረታዊ ትምህርትን Aጠናቀው ማንበብና

መጻፍ Aለመቻል ችግር በመኖሩ ወላጅ ህጻናትን ወደ ትምህርት ቤት ለምን Eንልካለን

የማለት Aዝማሚያ በመታየቱና ልጆቹን በተከታታይ ወደ ትምህርት ቤት Eንዲሄዱ

ያለማድረግ ችግር በመኖሩ ለቀጣይ ስራችን Eንቅፋት Eንዳይሆን በትምህርት ጥራት ላይ

ማተኮር ይገባናል።

በክልሉ የገጠር Aካባቢ የክፍል ተማሪ ወይም የተማሪ መምህር ጥምርታው ከከተማው

Aካባቢ በልጦ የመታየና የክፍል መጨናነቅ በመኖሩ በመመማር ማስተማሩ ላይ የራሱ

የሆነ Aሉታዊ ተጽEኖ EንደሚAሳድር ይገመታል። በተመሳሳይ በደቡብ ምEራብ የልማት

ቀጣና በሆኑት በጓንጓና በፋግታ ለኮማ ወረዳዎች በክልሉ ከሚገኙ ወረዳዎች ከፍተኛው



28

የተማሪ ክፍል ጥምርታ የተመዘገበበት መሆኑን የ2000 በጀት ዓመት Aመታዊ የትምህርት

ስታትስቲክስ መጽሔት ያመላክታል።

በጥቅሉ በመስክ መረዳት የተቻለው ትምህርት ለመንግስት ሥራ መቀጠሪያ Aድርጎ

የመመልከቱ Aዝማሚያ Aሁንም ስለAለ ትምህርት ጥሩ ነጋዴ ወይም ጥሩ ገበሬ ወዘተ

ለመሆን Eንደሚያስችል Aውቆ ከወዲሁ የየራሱን ራEይ ሰንቆ የመሄድ ጉዳይ

Aልተሠራበትም በማለት የውይይት ተሳታፊዎች ያረጋግጣሉ። ስለሆነም የAገሪቱ Iኮኖሚ

ሊሸከመው የሚችል ሰው ለማፍራት መስራት የግድ በመሆኑ ስርዓተ ትምህርቱ በትክክል

መተግበሩንና ያለበትን Eጥረት በየጊዜው መፈተሽና የህብረተሰቡን ፍላጎት ማሳካት

ይኖርብናል። በሌላ በኩል ህጻናት ፊደል ሳይለዩ ከክፍል ክፍል የማሳለፍ ችግር መኖሩና

Aምስተኛ ክፍል ደርሰው ማንበብና መጻፍ የማይችሉ ህጻናት በመኖራቸው ብዙዎች

ወላጆች ልጆቻቸው ደግመው Eንዲማሩ የመጠየቅ ሁኔታ Eንዳለ ያስረዳሉ።

ትምህርት ቤት Eየዋለ ለውጥ ካላመጣ ለምን Eልከዋለሁ የሚሉ ወላጆችም ቀላል የማይባል

ቁጥር ያላቸው ናቸው። ከታች ጀምሮ Eስከ Aስረኛ ክፍል ድረስ የሚሰጠው ትምህርት

የተጠናከረ ባለመሆኑ ልጆቻችን በሁለተኛ ደረጃ ይወድቃሉ ። በግንባር በመገኘት ውይይት

ካካሄድንባቸው Aራት ቀበሌዎች ውስጥ በሶስቱ ቀበሌዎች የትምህርት ጥራት በዋና

ችግርነት መነሳቱ ህበረተሰቡ ለትምህርቱ ጥራት የሰጠውን ቦታ የሚያመለክትና የቀጣይ

የትኩረት Aቅጣጫ መሆን Eንዳለበት የሚያሳይ ነው።

የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ፕሮግራም፦ በAገር Aቀፍ ደረጃ ተወዳድረው ወደ ሶስተኛ ደረጃ

ትምህርት መግባት የሚችሉ ወጣቶችን ለማፍራት የትምህርቱን ጥራት መጠበቅ

የፕሮግራሙ Aንዱ ተግባር ነው። የትምህርቱን ጥራት ለማስጠበቅ ደግሞ ደረጃቸውን

የጠበቁ መምህራን በበቂ መኖርና የሴክሽን ተማሪ ጥምርታና የመጽሐፍ ተማሪ ጥምርታ

ማሻሻል በትምህርቱ ጥራት ቀላል የማይባል AስተዋጽO Aላቸው።



29

ሠንጠረዥ 4. Aጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት የጥራት መለኪያ Aመልካቾች

የዞንና የቀጠናና የክልል ስም ተቋም

የተማሪ

ሴክሸን

ጥምርታ

የተማሪ

መምህር

ጥምርታ

የሠለጠኑ

መምህራን

ድርሻ በዞን%

1 ደቡብ ጎንደር/6 ወረዳዎች / 4 78 58 59

2 ምስራቅ ጎጃም//ሁሉም ወረዳዎች / 22 76 56 62.37

3 Aዊ /ትምህርት ቤት ያላቸው ወረዳዎች / 9 69 49 62.93

4 ምEራብ ጎጃም /5 ወረዳዎችና ባህርዳር / 12 75 64 54.17

5 የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና 47 74 57 53.6

Aማራ ክልል 211 68 53 59

ምንጭ ፦ ትምህርት ቢሮ Aመታዊ የትምህርት ስታስቲስቲክስ መጽሔት 2000 ዓም በስሌት የተገኘ

ከሠንጠረዡ መመልከት Eንደሚቻለው የልማት ቀጣናው የተማሪ ሴክሽን ጥምርታው

ከክልሉ Aማካኝ ነጥብ በላይ ከመሆኑ በተጨማሪ የመማሪያ ክፍሎች ከፍተኛ ቁጥር

ያላቸው ተማሪዎች በቀጣናው Eንዳሉ Aመላካች ነው። በክፍል 40 ተማሪዎችን

ለማስቀመጥ ከመታሰቡ ጋር ተያይዞ በቀጣይ ተጨማሪ መማሪያ ክፍሎችን መገንባት

ይኖርብናል።

በAጠቃላይ በመስክ በተመለከትናቸው Aካባቢዎች በሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች

የውስጥ ድርጅት Aለመሟላት በተለይም የፕላዝማ ቴሌቪዥኖች Aለመኖር ወይም

ባለመስራታቸው ምክንያት ከሌሎች Eኩል Eየተማሩ Aለመሆኑን በችግርነት ይነሳል።

ከዚህም በተጨማሪ መምህራን ያለውን የላቦራቶሪ ክፍል ለመጠቀም ጥረት ባለማድረጋቸው

ምክንያት በተግባር ያልተደገፈ ትምህርት Eንዲኖ Aድርጓል። ቁጥራቸው ቀላል የማይባል

ትምህርት ቤቶች በሰለጠኑ ርEሰ መምህራን Eየተመሩ ባለመሆናቸው በትምህርቱ ጥራትና

ብቃት ላይ ከፍተኛ የሆነ Aሉታዊ ተጽEኖ Aሳድሯል። የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣናም

ከችግሩ ውጭ መሆን ስለማይችል በቀጣይ Eቅዶችን ወደ ተግባር የሚለውጥና የትምህርቱን

ሀብት በAግባቡ ሊይዝና ሊመራ የሚችል የሠለጠነ የሰው ሀይል የትምህርቱን ልማት

በማፋጠን በኩል ወሳኝነት Aለው።

ቴክኒክና ሙያ ትምህርትና ስልጠና ፕሮግራም፦ ሥራ ፈጣሪና ብቁ ሠራተኛ በማፍራት

ግብርናውንና Iንዱስትሪውን ሊያመጋግብ የሚችል በመካከለኛ ደረጃ የሰለጠነ የሰው

ኃይል ገበያው በሚፈልገው የስልጠና መስክ በጥራት ማምረት ከፕሮግራሙ ተግባራት

ውስጥ Aንዱ ነው። በቀጣናው Aገልግሎት በመስጠት ላይ ከሚገኙ መምህራን መካከል



30

57.3 በመቶ የመጀመሪያና ሁለተኛ ዲግሪ ያላቸው ሲሆኑ 42.7 በመቶ በላይ የሚሆኑት

በዲፕሎማ የተመረቁ ናቸው። በመሆኑም የትምህርቱን ጥራት ለማስጠበቅና 70 በመቶ

በተግባር የተደገፈ ትምህርት ለመስጠት Eንዲሁም ሥራ ፈጣሪ ዜጋ ለማፍራት ደረጃቸውን

በጠበቁ መምህራን ትምህርቱ Eንዲሠጥ ማድረግ በጥራቱ ላይ ከፍተኛ AስተዋጽO

ይኖረዋል።

በገጠሩም ሆነ በከተማ ትምህርታቸውን Eያጠናቀቁ ለሚቀመጡ ተማሪዎች በቴክኒክና

ሙያ በጥራት Eየሠለጠኑ ወደ ሥራ Eንዲገቡ Eንዲደረግ ከህዝቡ ጥያቄ ቀርቧል። ይህ

በዚህ Eንዳለ በቴክኒክና ሙያ ተቋማት ትምህርታቸውን ላጠናቀቁ ብቻ ሳይሆን

ትምህርታቸውንም ላቋረጡት ተግባር ተኮር Aጫጭር ስልጠናዎችን መስጠት Eንዳለብን

ከውይይቱ ተሳታፊ ተጠቁሟል። ከዚህ በተጨማሪ ከተለያዩ ተቋማት ሠልጥነው የሚወጡ

ሠልጣኞች በክህሎት ላይ የተመረኮዘ ስልጠና ማግኘት ይገባቸዋል በማለት ፍላጎታቸውን

ሲገልጹ #የተማረ ሰው ቢኖረንም ክህሎት ያለው ሰው የለንም; በማለት ያብራሩታል።

በመሆኑም የጥራት ችግር የሚነሳው በሁሉም የትምህርት Eርከን ስለሆነ በቀጣይ

የህብረተሰቡን ፍላጎት ለማርካት ጠንክረን መስራት ይኖርብናል። Aዳዲስ የቴክኒክና ሙያ

ትምህርት ቤቶች Eየተከፈቱ ቢሆንም Aሁንም በየቀበሌው በራሳቸው ፈቃድ ተደራጅተውና

Aቅማቸው በፈቀደ ገንዘብ ሰብስበው የስልጠና ጥያቄ ያቀርባሉ። በሌላ በኩል ደግሞ ህዝቡ

ብዙ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች Aገልግሎት በመስጠት ላይ ስለሆኑ የቴክኒክና

ሙያና የሌሎች ተቋማት ግንባታ ከወዲሁ ሊታሰብበት የሚገባ ጉዳይ መሆኑን ይገልጻሉ።

በAጠቃላይ የመምህራን ሥራ መልቀቅ፣ ተማሪዎች ከማንበብ ይልቅ ኮርጆ ማለፍ ወይም

ኩረጃ Eንደባህል ሆኖ መታየት፣ ለሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ልጆቻቸው ረጅም Eርቀት

Eንዲሄዱ መገደዳቸው፣ የሳይንስ መምህራን Eጥረት መኖር፣ የግል ኮሌጆች በተገቢው

ሁኔታ Aለመፈተሽ፣ መምህራን በሹመትና በምደባ መንቀሳቀስ በትምህርቱ ጥራት ላይ

የራሱ ተጽEኖ ማስከተሉ፣ በትምህርት ቤቶች ኬሚካል Eያለ መምህራኑ ለድሞንስትሬሽን

ሥራ Aለማዋላቸው ወይም Aለመጠቀማቸው የሚሉት ችግሮች ባደረግናቸው ውይይቶች

ላይ በትኩረት የተነሱ ስለሆነ በስድስት ዓመቱ ስትራቴጅክ Eቅድ ላይ ትኩረት

Eንድንሰጣቸው የሚያደርጉ ነጥቦች ናቸው።፣



31

ለ/ ትምህርት ሽፋንን

የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት፦ ለመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት በተለይም ለመሠረታዊ

ትምህርት EድሜAቸው ለትምህርት የደረሱ ተማሪዎች ትምህርት ቤት በማስገባት በኩል

ትምህርት ቤቶችም ሆኑ የቀበሌ Aመራር Aካላት ቀላል የማይባል Eንቅስቃሴ ያደረጉ

መሆኑን ከተማሪዎችም ሆነ ከህብረተሰቡ ማረጋገጥ ተችሏል ።

ሠንጠረዥ 5. የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት የተጣራ ቅበላ/መደበኛ/

የዞን፣ የቀጠናና የክልል ስም ወ ሴ ድ የፆታ ልዩነት

1 ደቡብ ጎንደር/6 ወረዳዎች / 124.7 116 120 0.932 ምስራቅ ጎጃም 106.8 108 107 1.013 Aዊ/ ከጃዊ በስተቀር / 116.8 106.3 111.5 0.91

4 ምEራብ ጎጃም /9 ወረዳዎችና ባህርዳር / 88.9 85.5 87.2 0.96

5 የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና 105.9 102.6 104.2 0.976 Aማራ ክልል 101.1 97.8 99.5 0.97

ምንጭ ፦ ትምህርት ቢሮ Aመታዊ የትምህርት ስታቲስቲክስ መጽሔት 2000 ዓም በስሌት የተገኘ

EድሜAቸው ሰባት ዓመት የሞላቸውን ህጻናት ወደ ትምህርት ቤት ለማስገባት በተደረገው

Eንቅስቃሴ የደቡብ ምEራብ Aማራ ቀጣና ከክልሉ Aማካኝ ነጥብ በላይ በማስመዝገብ

የተሻለ Aፈጻጸም Eንዳለው ከሠንጠረዡ መረዳት ይቻላል። ስለሆነም Aፈጻጸማቸው

ዝቅተኛ በሆኑ ወረዳዎች ላይ ትኩረት ሰጥተን ብንቀሳቀስ የተሻለ Aፈጻጸም ማስመዝገብ

ይቻላል።

በተመረጡ ቀበሌዎች ባደረግነው ምልከታ ሁሉም ቀበሌዎች ቁጥራቸው ከAንድ Eስከ

ሁለት የሚደርሱ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤቶች AሉAቸው። ከዚህም በተጨማሪ

Aማራጭና ሳተላይት ትምህርት ቤቶች ተከፍተው በማገልገል ላይ ናቸው። ይህም Aንድ

ተማሪ ከቤቱ ትምህርት ቤት ለመድረስ የሚወስደውን ጊዜ በAንጻሩ Aጭር Aድርጎታል።

ለሴት ህጻናት ትምህርታቸውን ለመከታተል Aንዱ ምቹ ሁኔታ ይሆናል ተብሎ

ይገመታል። ከዚህ በተጨማሪ ከAንድ ቀበሌ በስተቀር ሁለት ሁለት የመጀመሪያ ደረጃ

ትምህርት ቤቶች AሉAቸው። ሁለቱ ቀበሌዎች Aማራጭና ሳተላይት ትምህርት ቤቶች

AሉAቸው። ይህም በቀበሌ ደረጃ የትምህርት ተቋማት ቁጥር Eየጨመረ የመጣ መሆኑን

Aመልካች ነው።



32

የልማት ቀጣናው በ2,720 ትምህርት ቤቶች፣ 1,245,253 ተማሪዎች በ21,901 መምህራን

በAማራጭና በመደበኛው ትምህርት ፕሮግራም ትምህርታቸውን በመከታተል ላይ ሲሆኑ

ጥቅል የትምህርት ተሳትፎው 98.95 በመቶ ነው። ይህም የሚያመለክተው ቀጠናው ከክልሉ

Aማካኝ የትምህርት ሽፋን በ0.95% በልጦ የሚታይ ቢሆንም የመጀመሪያ ደረጃ

ትምህርትን ለሁሉም ለማዳረስና የምEተ ዓመቱን ግቦች ለማሳካት ጠንክረን መስራት

ይኖርብናል። ከዚህ በተጨማሪ የጥቅል ተሳትፎ የፆታ ልዩነት Aመልካች /gross

enrollment girls parity index/ 0.96 መሆኑን የ2001 የመንፈቅ ዓመት ሪፖርት

ያመለክታል።

ሠንጠረዥ 6. የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ጥቅል የትምህርት ተሳትፎ/መደበኛ/

ዞን ወይም ቀጣና

ጥቅል የትምህርት ተሳትፎ

የተጣራ የትምህርት ተሳትፎ

ያልተጣራ የትምህርት

ተሳትፎ የፆታ ልዩነት

የተጣራ የትምህርት


ደቡብ ጎንደር/ 6ወረዳዎች / 94 87 0.90 0.93 ምስራቅ ጎጃም 94 85 0.95 0.99 Aዊ/ ከጃዊ በስተቀር / 96 87 0.94 0.97 ምEራብ ጎጃም/ 10 ወረዳዎች/ 78 74 0.92 0.96 ደቡብ ምEራብ ቀጣና 90 83 0.93 0.97 Aማራ ክልል 91.7 82.3 0.96 1.01

ምንጭ ፦ ትምህርት ቢሮ Aመታዊ የትምህርት ስታቲስቲክስ መጽሔት 2000 ዓም በስሌት የተገኘ

በሌላ በኩል ከሠንጠረዡ መረዳት የሚቻለው በመደበኛው የመጀመሪያ ደረጃ የትምህርት

ፕሮግራም ከክልሉ Aማካኝ የትምህርት ተሳትፎ Aንሶ የሚታይ በመሆኑ በልማት ቀጣናው

የትምህርቱ Eንቅስቃሴ ካልተጠናከረ በክልሉ Aፈጻጸም ላይ የራሱ ተጽEኖ Eንደሚኖረው

መገመት ይቻላል። በመሆኑም የሌሎችን ተሞክሮ በመያዝ የትምህርት ሽፋናቸው ዝቅተኛ

በሆኑ Aካባቢዎች ትኩረት ሰጥቶ መስራት ይኖርብናል። ያልተጣራ የሴቶች የትምህርት

ተሳትፎ የፆታ ክፍተትን ስንመለከት በክልል ደረጃ ሴቶች ከወንዶች በተሻለ ወደ ትምህርት

ቤት መምጣታቸውን ሲያመለክት በደቡብ ምEራብ ቀጣና ግን የወንዶች ቁጥር በልጦ ነው

የሚታየው። ስለሆነም ቀጣናው ቢያንስ የፆታ ልዩነቱን Aንድ ለማድረስ መስራት

ይጠበቅበታል ።

በAጠቃላይ የጥቅልም ሆነ የተጣራ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ሽፋን ከክልሉ Aማካኝ

በታች ስለሆነ በቀጣይ ወላጅ ልጆቹን በተከታታይ ወደ ትምህርት ቤት Eንዲልክ

የማድረግና በቆላማውም ሆነ በወይና ደጋው Aካባቢ የሚኖሩ ህጻናት በተለያየ ምክንያት



33

ትምህርት ቤት ያቋረጡትንና ያልገቡትን ተከታትሎ ማስገባት ይኖርብናል። ስለሆነም

በቀጣይ ተማሪዎች ወደ ትምህርት ቤት በተከታታይ Eንዲመጡ የAንድ Aካል ብቻ

ሳይሆን መምህራን፡ የቀበሌው Aመራርና የሁሉም የህብረተሰብ ክፍል ሃላፊነት መሆኑ

ታውቆ ተቀናጅቶ በመስራት የትምህርቱን ተሳትፎ ማሳደግ ይኖርብናል።

የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ፕሮራም ፦ የመጀመሪያ ሳይክል ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት / 9-

10/ EድሜAቸው ከ15-16 ለሆኑ ህጻናት Aጠቃላይ ትምህርት የሚሰጥ ሲሆን የሁለተኛ

ሳይክል ወይም የመሰናዶ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ደግሞ EድሜAቸው ከ17-18 የሆኑ

ተማሪዎችን ለሶስተኛ ደረጃ ትምህርት የሚያዘጋጅ ነው።

በልማት ቀጠናው ውስጥ Aዲስ ወረዳዎችና ከተማ Aስተዳደሮች በመፈጠራቸው ምክንያት

ቡሬ፣ Aነደድና ባንጃ ወረዳዎች የAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት የላቸውም።

በተመሳሳይ Aስራ Aንድ ወረዳዎች የመስናዶ ትምህርት ቤት የላቸውም። የሆነው ሁኖ

በቀጠናው ውስጥ 47 Aጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች በ2,225 መምህራን

91,701 (ወንድ 53,955፣ ሴት 44,946) ተማሪዎች ትምህርታቸውን በመከታተል ላይ

ናቸው። የሴቶች ድርሻም 49.01% ነው። ጥቅልና የተጣራ የትምህርት ተሳትፎው 41.32%

Eና 12.6% Eንደቅደም ተከተሉ መሆን EድሜAቸው ለAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ከደረሱት

መካከል 87 በመቶ Aካባቢ ትምህርት ቤት ያልተመዘገቡ መሆኑን ያመለክታል። ስለሆነም

በቀጣይ በቀጠናው ውስጥ የሚገኙ ሁሉም ወረዳዎች የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ተጠቃሚ

Eንዲሆኑ ለማድረግ ምቹ ሁኔታ መፍጠር ይጠይቃል።

ሠንጠረዥ 7. Aጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ጥቅል የትምህርት ተሳትፎ

ዞን ወይም ቀጣና

ጥቅል የትምህርት ተሳትፎ

የተጣራ የትምህርት ተሳትፎ

ያልተጣራ የትምህርት


የተጣራ የትምህርት


ደቡብ ጎንደር 36.85 6.87 0.78 1.16 ምስራቅ ጎጃም 39.43 12.19 0.77 0.92 Aዊ 40.13 11.49 0.71 0.87 ምEራብ ጎጃም 47.27 15.1 0.7 0.92 ደቡብ ምEራብ ቀጣና 41.32 12.16 0.74 0.92 Aማራ ክልል 38.3 13 0.82 0.98 ምንጭ ፦ ትምህርት ቢሮ Aመታዊ የትምህርት ስታቲስቲክስ መጽሔት 2000 ዓም በስሌት የተገኘ

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና በAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ጥቅል

የትምህርት ተሳትፎ ከክልሉ Aማካኝ ነጥብ በልጦ መታየቱ የተሻለ Aፈጻጸም መኖሩን

ያመለክታል። በቀጣናው በ24 መስናዶ ትምህርት ቤቶች በ752 መምህራን 17144



34

ተማሪዎች ትምህርታቸውን ተከታትለዋል። በክልሉ ከሚገኙ የመሰናዶ Aጠቃላይ ሁለተኛ

ደረጃ ትምህርት ቤቶች መካከል 28 በመቶ የሚሆኑት ተቋማት፡ 35 በመቶ የሚሆኑት

የክልሉ ተማሪዎችና 44 በመቶ የሚሆኑ የክልሉ የመሰናዶ መምህራን የሚገኙት በዚህ

ቀጣና ውስጥ ነው። የክፍል ተማሪ ጥምርታው 70 Aካባቢ ነው። ይህም በAንድ ክፍል 40

ተማሪዎችን ለማስተማር ከመታሰቡ Aንጻር የመማሪያ ክፍል ጥምርታው በክልሉም ሆነ

በልማት ቀጣናው የተማሪ መጨናነቅ መኖሩን Aመላካች ስለሆነ በቀጣይ ተጨማሪ

መማሪያ ክፍሎችን መገንባት ይኖርብናል። ከሁሉም በላይ በዚህ ፕሮግራም Aሳሳቢ የሆነው

የተማሪዎች የሴት ድርሻ 8.5% ስለሆነ ከዚህ በበለጠ ሴቶች ወደ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት

የሚመጡበትንና የከፍተኛ ትምህርት ተሳትፎAቸውን የምናጠናክርበትን ስትራቴጅ ከወዲሁ

ማስቀመጥ ይኖርብናል።

ቴክኒክና ሙያ ትምህርትና ሌሎች ከፍተኛ ትምህርት ተቋማት፦ በደቡብ ምEራብ የልማት

ቀጣና በ6 የቴክኒክና ሙያ ተቋማትና ኮሌጆች ለ12,210 ሠልጣኞች በመደበኛውና

በማታው ፕሮግራም በ585 መምህራን ስልጠና በመስጠት ላይ ይገኛሉ። በመሆኑም

በተቋም 26.4 በመቶ በተማሪ 23.3 በመቶ የክልሉ መምህር 24.6 በመቶ የሚገኙት በዚህ

ቀጣና ነው። ከመምህራን መካከል 57.3 በመቶ የመጀመሪያና ሁለተኛ ዲግሪ ያላቸው

ሲሆኑ 42.7 በመቶ የሚሆኑት በዲፕሎማ የተመረቁ ናቸው ። በመሆኑም የትምህርቱን

ጥራት ለመጠበቅ ደረጃቸውን በጠበቁ መምህራን ትምህርቱ Eንዲሠጥ ማድረግ ይገባል ።

የቴክኒክና ሙያ ትምህርትንና ሌሎች ኮሌጆችን ስንመለከት በደቡብ ምEራብ Aማራ

የልማት ቀጣና Aንድ ዩኒቨርስቲ፣ Aንድ መምህራን ማሰልጠኛ ኮሌጆች Aገልግሎት

Eየሠጡ ናቸው። በቀጣይ የፍኖተሠላምና የAዊ፣ መምህራን ኮሌጆች ሥራ ይጀምራሉ

ተብሎ ይገመታል። ይህም Aቅም በመፍጠር በኩል ከፍተኛ ሚና ስለሚኖራቸው

በቀጠናውም ሆነ በክልሉ የሚፈለገውን ከፍተኛና መካከለኛ የሰው ሀይል በማፍራት በኩል

የራሳቸውን ሚና ይጫወታሉ ተብሎ ይጠበቃል። የልማት ቀጣናው የምርምር ማEከል

በመሆንም ያገለግላሉ ተብሎ ይታሰባል።

ስለሆነም የቴክኒክና ሙያ ተቋማት የሚሰጡት ትምህርት በAካባቢው Eምቅ ሀብት ላይ

የተመሠረተ ሊሆን ይገባዋል። በመሆኑም በቀጣይ ስድስት Aመታት Aቅርቦትና ፍላጎት

Eንዲጣጣሙ ከወዱሁ የAካባቢውን ሀብት በማንቀሳቀስ የቴክኒክና ሙያ ትምህርት

ፕሮግራም Eንዲስፋፋ ማድረግ ይጠበቅብናል።



35

የጎልማሶች ትምህርት፦ የጎልማሶች ትምህርት EድሜAቸው ከ15 ዓመትና በላይ የሆነውን

የህብረተሰብ ክፍል ከማይምነት በማላቀቅ የAስተሳሰብ ችሎታን በማጎልበት የራሱንና

የህብረተሰቡን Aኗኗር ስልት Eንዲለውጥ በማድረግ Aካባቢውን Eንዲንከባከብና የማልማት

Aቅሙን ለማሳደግ በተደራጀ መልኩ የሚሰጥ ትምህርት ነው። ስለሆነም የትምህርት

ተሳትፎን ስናነሳ መረሳት የሌለበት የወጣቱንና የጎልማሳውን የትምህርት ፍላጎት በማርካት

በኩል የሚታወቀው የጎልማሶች ትምህርት ነው። በዚህ ፕሮግራም በተመለከትናቸው Aራት

ቀበሌዎች ውስጥ Aንድም ቀበሌ ለሥራው ወይም ለፕሮግራሙ Eንደ መደበኛው ትምህርት

ትኩረት ሰጥቶ የሚንቀሳቀስ የለም፡፡ ነገር ግን Aንዳንድ ቀበሌዎች ላይ ፈቃደኛ መምህራን

ለወጣቶችና ለጎልማሶች ማስታወቂያ የለጠፉበት ሁኔታ ቢኖርም ለመማር የተመዘገበ ነዋሪ

የለም። ወደ ቀበሌው ማEከላት ለውይይት ከመጡት የሶስት ቀበሌ ወጣቶች መካከል

63.4% ማንበብና መጻፍ የማይችሉ መሆኑ ከዚህ በታች የተዘጋጀውን ዘንጠረዥ

በመመልከት ሁኔታውን ለመገንዘብ ይረዳል።

ሠንጠረዥ 8. በገጠር ቀበሌዎች የወጣቱ የትምህርት ሁኔታ

ቀበሌ

የተሰበሰበ ወጣት

ማንበብና መጻፍ

የማይችሉ

በፐርሰንት

Aፀደ ብርሀን 17 9 52.3

ወይበይኝ 46 31 67.4

ቦቆ ጣቦ 19 12 63.2

ድምር 82 52 63.4

ከ2002 Aስከ2007 ለሚዘጋጀው ስትራቴጅክ Eቅድ ዝግጅት በቴክኒክ ኮሚቴ የተሰበሰበ (2001)

ይህም የሚያመለክተው የቀጣና ልማቱን በመደገፍ ላይ ያለው Aምራች ኃይል የሆነው

ወጣት ከስድሳ በመቶ የማያንሰው ማንበብና መጻፍ Aለመቻሉን ነው። ይህም በቀጠናው

ላይ የሚንፀባረቅ ይሆናል ተብሎ ይገመታል። ስለሆነም በቀጣይ ከድህነት ለመውጣት

የምናደርገውን ትግል Aጠናክረን ለመሄድ EንዲAስችለን የገበሬውን Aቅም ለማጎልበትም

ሆነ ሥራ Aጡን ወጣት ወደ ልማቱ በማስገባት ጎልማሳውንና ወጣቱን በመሠረተ ትምህርት

Eንዲማር ለማድገግ የተማረ Aርሶ Aደር መፍጠር የመጭው ስድስት ዓመታት ተግባራችን

ሊሆን ይገባል።



36

ሐ/ የትምህርት ፍትሐዊነትና ብቃት

ፍትሐዋነት፦ ለሁሉም ዜጎች ትምህርት የማግኘትን መብት ለማረጋገጥ በፖሊሲና Eቅድ

Aውጭዎች ዘንድ ከፍተኛ ትኩረት ከሚሠጣቸው ጉዳዮች ውስጥ Aንዱ ነው። በመሆኑም

የትምህርት ተሳትፎን በስርዓተ ፆታና ጆግራፊያዊ Aቀማመጥን መሠረት በማድረግ

Eንደሚከተለው ቀርቧል።

የመስክ Eይታችንን ጠቅለል Aድርገን ስንመለከት ደጋው Aካባቢ የሚገኝ ተማሪው

ትምህርቱን በAንጻራዊነት ይከታተላል ፡ የትምህት ተሳትፎAቸውም ከፍተኛ ነው። በቆላው

Aካባቢ ደግሞ በክረምት ከፍተኛ የግብርና ሥራ ሲኖር በበጋ ግን ከAለው ፀሐያማ የAየር

ንብረትና AንÉር በትምህርቱ ላይ Aሉታዊ ተጽEኖ Aንዳለው ይገመታል። ነገር ግን Aንድ

ትምህርት ቤት ሰፊ የሆነ የቀበሌ ክልል ስለሚይዝ ተማሪዎች ረዥም መንገድ Eንዲሄዱ

ስለሚገደዱ ሴቶች ላይ ችግር ሊፈጥር ይችላል የሚል ግምት Aለን። ስለሆነም ትምህርቱን

Eንደየ Aካባቢው Eያጠናን የችግሮችን መፍትሔ ማቅረብ ይጠበቅብናል።

በከተማና በገጠር ያለውን ልዩነት ስንመለከት በAሁኑ ጊዜ ዝቅተኛ የተማሪ ጥቅል

የትምህርት ተሳትፎ የሚታየው በከተማው ነው። ከተማው ወላጅ Aልባ ህጻናትና ሌሎች

ማህበራዊ ችግሮች ስለAሉበት ይመስላል ሁኔታው የተለወጠ ስለሆነ በቀጣይ በጥናት

ተመስርቶ መፍትሔ መስጠት የEቅዱ የመጀመሪያ ተግባር መሆን ይገባዋል።

ሠንጠረዥ 9. የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ተሳትፎ በከተሞች/በመደበኛው ትምህርት/

ጥቅል የትምህርት ተሳትፎ የተጣራ የትምህርት ተሳትፎ ወ ሴ ድ ወ ሴ ድ ደብረ ማርቆስ 59.3 55.6 57.4 44.6 46.4 45.4 Eንጅባራ 146.4 138.8 142.5 109.9 111.6 110.8 ፍኖተ ሠላም 71.7 67.9 69.7 60.2 58.3 59.2 የደቡብ ምEራብ ቀጣና 91.7 82.3 90 0.96 1.01 83 Aማራ ክልል 102.1 97.4 99.8 90.5 89.9 90.2 ከ2002 Aስከ2007 ለሚዘጋጀው ስትራቴጅክ Eቅድ ዝግጅት በቴክኒክ ኮሚቴ የተሰበሰበ (2001)

የሴቶች ተሳትፎ Eያደገ የመጣ መሆኑን በንጥር ቅበላና በንጥር ተሳትፎ መረዳት የምንችል

ቢሆንም የወንዶች ቁጥር ከሴቶች የሚበልጥ ስለሆነ በመጭው Eቅድ ትኩረት የሚሰጠው

ተግባር ነው።



37

የትምህርት ዉስጣዊ ብቃት፦ Aንድ የትምህርት ስርዓት ብቃት Aለው የምንለው በAንድ

ወቅት በስርዓቱ የገቡ ተማሪዎች ክፍል ሳይደግሙና ሳያቋርጡ የሚፈለገውን Eውቀትና

ክህሎት ጨብጠው ሲወጡ ነው። በመሆኑም የሚደግሙትንና የሚያቋርጡትን ተማሪዎች

በዚህ ቀጣና ስንመለከት የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ከክልሉ ወዳቂ ጋር

ሲነጻጸር የቀጣናው የተሻለ ቢሆንም በተወሰኑ ወረዳዎች Aፈጻጸሙ ዝቅተኛ ነው።

በመሆኑም ተማሪዎች ማግኜት የሚገባቸውን Eውቀት ገብይተው ወደ ቀጣይ ክፍል

የማሳለፍና የሚያቋርጡ ተማሪዎችን ቁጥር በመቀነስ የሀብት Aጠቃቀማችንን በማሳደግ

የተገኜውን ሀብት ለትምህርቱ ጥራትና ሽፋን ማሳደግ ላይ Eንዲውል በማድረግ በኩል

የተሻለ Aሠራር መፍጠር ይጠበቅብናል።

የጤና Aገልግሎት

መሠረታዊ የጤና Aገልግሎት፦ መሠረታዊ የጤና Aገልግሎት መከላከልን መሠረት ያደረገ

የጤና Aገልግሎት ፕሮግራሞችን ይበልጥ ውጤታማ Eንዲሆኑ የመከላከል ፕሮግራምን

በተሟላ Aኳኋን ተግባራዊ ማድረግ ሲሆን የጤና ኬላዎችና የጤና ጣቢያዎች የሚሰጡት

የህክምና Aገልግሎት የመከላከሉን ሥራ ለመደገፍ የሚካሄድ ሥራ ነው።

የተቋማቱ ሥርጭት በልማት ቀጣናው የሚከተለውን ይመስላል፦

በክልሉ ውስጥ 17 ሆስፒታል፣ 211 ጤና ጣቢያዎች፣ 463 ታዳጊ ጤና ጣቢያዎች፣ 2705

ጤና ኬላዎች ያሉ ሲሆን ከዚህ በተጨማሪ 553 የሚሆኑ የግል የጤና ድርጅቶች Aሉ

Eነዚህም 3 ሆስፒታሎች፣ Aንድ ጤና ጣቢያና 549 በተለያዩ ደረጃ የሚገኙ ክሊኒኮች

Aገልግልት በመስጠት ላይ ይገኛሉ። ከነዚህ መካከል በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት

ቀጣና የሚገኙት 3 ሆስፒታሎች (Aንድ ዞንና 2 የገጠር ወረዳዎች)፣ 70 ጤና ጣቢያዎች

110 ታዳጊ ጤና ጣቢያዎችና 823 የሚሆኑ የጤና ኬላዎች ናቸው ። ይህም ከክልሉ ጋር

ሲነጻጸር 17.65%፣ 33.18%፣ 23.76% Eና 30.43% Eንደቅደም ተከተሉ በልማት ቀጣናው

ውስጥ ይገኛሉ ተብሎ ይገመታል። ከዚህም በተጨማሪ 112 (20.4%) የሚገመቱ በተለያየ

ደረጃ ላይ ያሉ የግል ክሊኒኮችና 363 የኤክስቴንሽን ባለሙያዎች ተመድበው Aገልግሎት

በመስጠት ላይ የሚገኙበት የልማት ቀጣና ነው። ይህም በመሆኑ Aንድ ሆስፒታል /Aንድ

የዞንና 2የገጠር/ በAማካኝ 2.2 ሚሊየን፣ Aንድ ጤና ጣቢያ/ ታዳጊ ጤና ጣቢያዎችን Aካቶ/

35,756 Aንድ ጤና ኬላ 7,820 ሰዎችን በAማካኝ Aገልግሎት በመስጠት ላይ ናቸው።

ስለሆነም የተቋማት ብዛት ከልማት ቀጣናው ህዝብ ጋር ሲነጻጸር ዝቅተኛ ስለሆነ በቀጣይ

በተቋማት ግንባታ ላይ ትኩረት መሰጠት Eንዳለበት Aመልካች ነው።



38

በጤና ተቋማት የሠረታዊ የመድሀኒት Aቅርቦት ዝቅተኛ በመሆኑ ህብረተሰቡ ከግል

ባለሀብቶች Eንድንገዛ ይገደዳል። ከዚህም Aልፎ የሚታከሙበት ጤና ጣቢያና የገጠር

ሆስፒታሎች በቅርብ Eርቀት Aለመኖሩ በዋናነት የሚጠቀሱ ችግሮች ናቸው። በመሆኑም

Eነዚህን ችግሮች ለመፍታት በቀጣይ ስድስት ዓመታት ጠንክሮ መስራት ይጠበቅብናል።

የጤና Aጠባበቅ ኤክስቴንሽን ፕሮግራም፦ የጤና Aገልግሎትን ለህብረተሰቡ በቀበሌና

በቤተሰብ ደረጃ ማዳረስ ሲሆን ዋነኛ ትኩረቱ የህብረተሰቡን ንቃተ ጤና ከፍ በማድረግ

በሽታን ተከላክሎ Eራሱን ጠብቆ Eንዲኖር ማስቻል ነው። ይህ ፕሮግራም Aርሶ Aደሩን

ማEከል በማድረግ የተዘጋጀ ሲሆን በደቡም ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ከ95 በመቶ

በላይ በሚሆኑ ቀበሌዎች የጤና ኬላዎች ተገንብተዋል። በAብዛኛው ቀበሌዎች ሁለት

ሁለት ባለሙያ የተመደበ ሲሆን በተወሰኑት ቀበሌዎች Aንድ Aንድ የጤና ባለሙያ

ተመድቦ Aገልግሎት በመስጠት ላይ ናቸው። በሽታዎች የሆድ ትላትል፣ ተቅማጥ፣ ሌሎች

የሳንባ በሽታዎች Eና ወባ በብዙ በተጎበኙ ቀበሌዎች የሚከሰቱ በሽታዎች ናቸው።

በAንዳንድ ቀበሌዎች የጤና ተቋም ሆነ የጤና ኤክስቴንሽን ባለሙያ ያልተመደባባቸው

ቀበሌዎች መኖር ከAለው የቀበሌዎች ስፋትና የAንዳንድ ቀበሌዎች የህዝብ ቁጥር ከቦታው

Aቀማመጥ ጋር ተያይዞ ለባለሙያዎች ከባድና Aገልግሎት Aሰጣጡ ላይ ተጽEኖ

Eንደሚያሳድር ይገመታል። በገጠር ያሉ ሴክተር መስሪያ ቤቶች የጤና ኤክስቴንሽን

ፕሮግራም በመተግበር ሞዴል Aለመሆን ይህም ማለት ሽንት ቤት የሌለው መስሪያ ቤት

ወይም ድርጅት በቀበሌ ማEከላት መኖር። ከዚህ በተጨማሪ በከተማ የጤና ኤክስቴንሽን

ፕሮግራምን ተግባራዊ Aለማድረግ ወይም የመከላከሉ ሥራ በከተማ Aለመጀመሩ ሌላው

ችግር ነው። Eንደ ቆቦ ጣቦ በመሳሰሉት ቀበሌዎች የውኃ Eጥረቱ የጎላ በመሆኑ ጭስ Aልባ

ምድጃ የሚያሰሩት ክረምትን በመጠበቅ ብቻ ነው። ይህንንም ለመከላከል ከህብረተሰቡ

ጋር የሚሄድና Aዋጭ ቴክኖሎጅ Eንድናስብ ያደርገናል።

Eናቶችና ህጻናት፦ የEናቶችና ሕጻናትን ሞት መጠን ለመቀነስና ጤናማ Aምራች ዜጋ

ለመፍጠር Eንዲቻል Aስቀድሞ መከላከልን ማEከል ያደረገ የጤና ፖሊስን ተግባራዊ

በማድረግ የምEተ ዓመቱን ግቦች ላማሳካት ከፍተኛ ጥረት የሚጠይቅ ነው ።

የEናቶችና ህጻናት ጤናን በተመለከተ ክልሉ በAማካኝ በቅድመ ወሊድ 43%፣ በወሊድ

11.7% በድህረ ወሊድ ደግሞ 22.8% Eንዲሁም በህጻናት ክትባት 69.5% ሽፋን

መድረስ ተችሏል። የልማት ቀጣናውን Aፈጻጸም ስንመለከት በድህረ ወሊድ 47.85%፣



39

በወሊድ 19.25%፣ በድህረ ወሊድ 49.9% Eንዲሁም በህጻናት ክትባት 62.25% ሽፋን

Aለው። በመሆኑም በክልሉም ሆነ በልማት ቀጣናው በወሊድና በድህረ ወሊድ ላይ የታየው

Aፈጻጸም ዝቅተኛ ሁኖ ይታያል። Aፈጻጸሙ ዝቅተኛ ሊሆን የቻለው የጤና ኤክስቴንሽን

ባለሙያዎች የማዋለድ ክህሎት ዝቅተኛ መሆን በምክንያትነት ከሚጠቀሱት Aንዱ ነው።

በሌላ በኩል ለነገ የማይባል ተግባር የቤተሰብ ምጣኔ ሲሆን ሽፋኑን ስንመለከት በክልል

Aማካኙ 42.6 % ነው። የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና 50% የደረሰና ከክልሉ Aማካኝ

Aፈጻጸም የተሻለ ቢመምስልም በሁሉም መልክ የህዝቡን ቁጥር ከልማታችን ፍጥነት ጋር

ተመጣጣኝ ለማድረግ የተደረገው Eንቅስቃሴ Aዝጋሚ ነው። በመስክ ከተጠቃሚዎች

መረዳት የቻልነው የጤና ኤክስቴንሽን ባለሙያዎች ለተለያየ ሥራ ወይም ተግባር ወደ

ልማት መንደሮች ሲንቀሳቀሱ የጽንስ መከላከያ መድሐኒት ለተጠቃሚዎች በማደል ምቹ

ሁኔታ የተፈጠረ ቢሆንም የበለጠ ውጤት ለማምጣት Aርሶ Aደሩ ላይ የባህሪ ለውጥ

Eንዲያመጣ መሥራት ይጠይቀናል።

ተላላፊ በሽታዎች፦ ተላላፊ በሽታዎችን በመከላከልና በመቆጣጣር ሂደት ውስጥ Eንደዋንኛውም

የክልሉ ክፍል ወባማ በሆኑ የልማት ቀጣናው በገዳይነቱ ታዋቂ የነበረውን የወባ በሽታን ለመግታት

በተደረገ ጥረት የትንኝ መከላከያ Aጎበርን ስርጭት በመካሄዱና የማስረጨት ሥራ ከመሰራቱ

በተጨማሪ ህዝቡ ተደራጅቶ የAካባቢ ቁጥጥር ሥራን በማከናወኑና የመከላከያ Eርምጃዎች

Eንዲወስድ በመደረጉ ከፍተኛ ለውጥ ማስመዝገብ የተቻለ ቢሆንም በAባይ ቆላማ Aካባቢ Aሁንም

በAካባቢው ካሉት ዋና ዋና በሽታዎች የመጀመሪያውን የያዘው የወባ በሽታ ነው። ከዚህም በተመሳሳይ

በወይና ደጋው Aካባቢ ከፍተኛ የመስኖ ተጠቃሚ በሆነው የህብረተሰብ ክፍል ችግሩ ከሌሎች Aካባቢ

ጎልቶ ይስተዋላል። በተለይ የወባ በሽታን በተፈለገው መጠን ለመቀነስ ያልተቻለው የህብረተሰቡ

ቴክኖሎጅን የመቀበል Aቅሙ ዝቅተኛ በመሆኑ የተሰጠውን Aጎበር ለመጫኛ፣ ለራስ

መጠምጠሚያነት፣ ለገለባ መሰብሰቢያና ለመሳሰሉት ሥራ በማዋሉና በAግባቡ የመጠቀም ልምዱ

ባለመዳበሩና Aጎበር በሚAስፈልገው ደረጃ ወይም በቤተሰብ ብዛት ባለመቅረቡ በሚፈለገው መጠን

ወባል ማጥፋት Aልተቻለም። ከዚህ በተጨማሪ Eንደ ቆጋ ባሉ ግድቦች Aካባቢ የተጠቂው ቁጥር

የጨመረ የመጣ በመሆኑ በቀጣይ በጣናሐይቅና በግድቦች Aካባቢ የምርቱን ሥራ Eንዳይደናቀፍ

የመከላከሉ ሥራ ማጠናከርና Aጎበር ያላገኙ EንዲAገኙ ማድረግና Aጠቃቀሙን ማሳደግ ይገባናል።

የኤች.Aይ.ቪ ኤድስ ወረርሺኝ በክልላችን በከፍተኛ ደረጃ Eየተስፋፋ የሚገኝ ሌላው

የክልላችን Aደጋ መሆኑ ይታወቃል፡፡ በ1977 በጀት ዓመት በፈቃደኝነት ከመተመረመሩት

97,897 ውስጥ ቫይረሱ የተገኘባቸው 11,814 ሲሆኑ በ2000 በጀት ዓመት ደግሞ



40

1,403,241 (12.07%) በፈቃደኝነት ተመርምረው የበሽታው ተጠቂ የሆኑት 50,886(3.6%)

ናቸው። ነገር ግን በቀጣናው ማለት በደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና በተመሳሳይ በጀት

ዓመት 367,092 ፈቃደኛች ተመርምረው የበሽታው ተጠቂ የሆኑት 13,082 በመሆናቸው

ንጽጽሩን 3.56% ያደርሰዋል። ይህም በክልሉ ካለው ስርጭት ተቀራራቢነት Aለው።

በክልሉ ባሉ በርካታ የጤና ተቋማት የበጎ ፈቃድ ምክርና የደም ምርመራ Aገልግሎት

በመሰጠት ላይ ይገኛል። በዚህም በርካታ ወገኖች የAገልግሎቱ ተጠቃሚ ሆነዋል።

በተመሳሳይ ሁኔታ የኤች.Aይ.ቪ ኤድስ ከEናት ወደ ልጅ በጽንስ Aማካኝነት

Eንዳይተላለፍ ለማስቻልና በርካታ የሆኑ የኤድስ ህሙማን የማራዘሚያ መድሃኒት

ተጠቃሚ Eንዲሆኑ ጥረት በመደረግ ላይ ነው።

ሥራ Aጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮች

በቀጠናው ከሚስተዋሉ ችግሮች ቁልፍ ችግሮች Aንዱ የሥራAጥነት ችግር ሲሆን ለዚህ

ችግር ግምባር ቀደም ሰለባ የሆነው ደግሞ ወጣቱ ነው፡፡ ክልሉ ባለፉት ዓመታት የወጣት

ሥራAጥነት ችግርን ለመፍታት በተለይ በከተሞች በስፋት የተንቀሳቀሰና ለብዙ ሥራAጥ

ወጣቶች የሥራ Eድል መፍጠር የቻለ ቢሆንም Aሁንም በገጠርና በከተማ ሰፊ ብዛት

ያለው የሥራAጥ ወጣት ይገኛል፡፡ በተለይ በገጠር በናሙና ቀበሌዎችና ወረዳዎች ነዋሪ

ከሆነው ህ/ሰብም ሆነ ከወጣቱ መረዳት Eንደተቻለው ከመሬት ጥበት ጋር ተያይዞ

በተለመደው የEርሻ ሥራ ለመሰማራት ያልቻለ ወጣት ቁጥር Eየጨመረ ይገኛል፡፡

በመሆኑም ከEርሻ ውጭ ባሉ ሥራዎች ወጣቱ Eንዲሰለፍ ማድረግ የግድ ይላል፡፡

በAጠቃላይ በገጠርም ሆነ በከተማ ያለው ወጣት በመጀመሪያ ደረጃ ከሥራAጥነት ችግር

Eንዲላቀቅ በሁለተኛ ደረጃ ደግሞ በቀጠናው በሚደረገው የልማት Eንቅስቃሴ የበኩሉን

ድርሻ Eንዲወጣ ምቹ ሁኔታ መፍጠር ያስፈልጋል፡፡

በገጠርና ከተማ ሰፊ የሥራ Eጥነት፣ የከተማ ድህነትና ኤች Aይቪ ኤድስ ባስከተሉት

Aሉታዊ ተጽEኖ የተነሳ ልመና፣ ጎዳና ተዳዳሪነትና ሴተኛ Aዳሪነት በዋና ዋና ከተሞች

በግልጽ የሚታዩ ማህበራዊ ችግሮችና ጠንቆች ናቸው፡፡ ወላጆቻቸው የሞቱባቸውና

በAስቸጋሪ ሁኔታ ላይ የሚገኙ ሕጻናት ወስብስብ ማህበራዊ፣ ሥነልቦናዊና Iኮኖሚያዊ

ችግሮች Aሏቸው፡፡

ከዚህ በተጨማሪም ከሥራAነት ችግርና ከተለያዩ ሌሎች መነሻዎች የመነጩና ልማቱን

የሚያጓትቱ ማህበራዊ ችግሮች Eንዳሉ ይታወቃል፡፡ ስለዚህ Eነዚህን ችግሮች የሚፈቱ

ሥራዎች ሊሰሩ ይገባል፡፡



41

3.6.5. የፖለቲካ ሁኔታ

የAማራ ክልል መንግሰት ሀገሪቱ የምትገኝበትን ዝቅተኛ ሶሺዮ Iኮኖሚያዊ የEድገት ደረጃ

ለማሻሻል የፌደራል መንግስት ያስቀመጠውን ሀገራዊ ራEይ የያዛቸው በህዝብ ተሳትፎና

በህዝብ መፈቃቀድ የተመሠረተ ዲሞክራሲያዊ ስርዓት፣ መልካም Aስተዳደርና ማህበራዊ

ፍትህ ማስፈን& ከድህነት ተላቃ መካከለኛ ገቢ ያላት Iትዮጵያ Eውን ማድረግ የፖለቲካ

ቁርጠኝነት Aለው፡፡ ያልተማከለ Aስተዳደርን Eስከ ወረዳ ተግባራዊ በማድረግ ህብረተሰቡ

በልማቱ ላይ Eንዲሳተፍ የማድረግ ሥራ በመሰራቱ ሁሉም Aካባቢውን ለማልማት

በመንቀሳቀስ ላይ ይገኛል። የኋላቀርነት መሠረታዊ መንስኤዎች በመለየትና ሀገራዊ

የሆነውን ራEይ ለማሳካት ግብርና መር Iንዱስትሪ ልማት ስትራቴጅ፣ የገጠር ልማት

ፖሊሲዎችና ስትራቴጅዎች፡ የዲሞክራሲ ስርዓት ግንባታና የድህነት ቅነሳ ፕሮግራም

በመተግበር ላይ በመሆናቸው Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ልማትን በማፋጠን የህዝቡን

ተጠቃሚነት የማረጋገጥ ተግባራት በክልሉ በመሠራት ላይ ይገኛል።

ከዚህ በተጨማሪ በመንግስት የወጡ ፖሊሲዎችንና ስትራቴጅዎችን ለመተግበር የማስፈጸም

Aቅም ግንባታ ዋና ጉዳይ ሆኖ በመገኜቱ የተለያዩ የAቅም ግንባታ ስትራቴጅዎችና

ፕሮግራሞች ተቀርጸው በክልሉ በመተግበር ላይ ናቸው። የመንግስት መስሪያ ቤቶችን

Aቅም ለመገንባት Aምስት ንUስ ፕሮግራሞችን ያቀፈ የሲቪል ሰርቪስ ማሻሻያ

ፕሮግራም ተነድፎ ከክልል Eስከ ወረዳ በመተግባር ላይ በመሆኑ ልማቱን ለማፋጠን ምቹ

ሁኔታ Eየፈጠረ ይገኛል። በክልሉ ውስጥ የሚገኙ ከተሞች ከወትሮው በተለየ ትኩረት

Aግኝተው በራሳቸው Eንዲደራጁና የቅርብ Aመራር Eያገኙ ልማት Eንዲፋጠን የከተሞች

ፕላንና ጠቅላላ ስራ ሒደት ተጠናክሮ Eንዲቀጥል ሆኗል። ከተሞች የIንዱስትሪና የገበያ

ማEከላት በመሆን የግብርናና የIንዱስትሪ ልማቱን የEድገት ማEከላት ሆነው ማገልገል

የሚችሉበት መሠረት በመጣል ላይ ነው።

በክልሉ ያለው ፖለቲካዊ ሁኔታና ውሃ ተኮር የልማት Aቅጣጫ በቀጣናው የተለዩትን

ሀብቶች ለማልማት፣ የልማት ማነቆዎችን ለማቃለልና የማስፈጸሚያ ሀብት ለመመደብ

ምቹ መሆኑን ያመለክታል፡፡

4 የቀጣናው ዋና ዋና ሀብቶች

4.1. የውኃ ሀብት

ደቡብ ምEራብ Aማራ ልማት ቀጣና በሚከተሉት ዋና ዋና የውሃ ሀብቶች ይታወቃል፡፡

Aመቱን ሙሉ የሚፈሱና የማይፈሱ በርካታ ወንዞች

የፍሰት መጠናቸው የተለያዩ ምንጮቸ



42

ጮቄ፣ Aዳማና Eንጅባራ ተራሮች የውሀ ማማዎች

ርጥበታማ ቦታወችና ኩሬዎች

ለሀይል ምንጭ ሊዉሉ የሚችሉ ፏፏቴዎች መኖር

የፍል ዉሃ መኖር

የማEድን ዉሃ መኖር

ሀይቆች

የAባይ ወንዝ

የወንዞችና መስኖ ልማት ሁኔታ

ደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና ከምስራቅ ጎጃም ዞን ፣ከAዊ ዞንና ከከፊል ምEራብ ጎጃም

ወረዳዎች ከፍተኛ ቦታዎች ተነስተው በተለያየ Aቅጣጫ ወደ Aባይ ወንዝ የሚገቡ

ወንዞችን የሚያካትት ነው። በልማት ቀጠናው የAብዛኛዎቹ ትላልቅና Aመቱን ሙሉ

የሚፈሱ ወንዞች መነሻቸው ጮቄ፣ Aዳማና Eንጅባራ ከፍተኛ ተራራማ ቦታዎች Aካባቢ

ነው። በዚህ ጮቄ በመባል በሚታወቀው የውሃ ማማ ዙሪያ Aመቱን ሙሉ ለሚፈሱ ወንዞች

መነሻ የሚሆኑ የፍሰት መጠናቸው ከፍተኛ የሆኑ ምንጮች ይገኛሉ።

ወይና ደጋማዉ Aካባቢ በAብዛኛው ሜዳማና ለም መሬት Eንዲሁም የተሻለ የከርሰ ምድር

ዉሃ ያለበትና በርካታ ወንዞች ያሉበት በመሆኑ ለመስኖ ልማት Aመቺ ነዉ። ዋና ዋና

Aመቱን ሙሉ የሚፈሱ ወንዞች:- Aባይ፣ ዝማ፣ ሰዴ፣ ተምጫ፣ ላህ፣ Aዟሪ፣ ተሜ፣ ብር፣

Aየሁ፣ ጉማራ፣ ጌደብ፣ ፈጣም፣ ደንደር፣ ጥምብል፣ Aርዲ፣ ዲሞ ወዘተ… የመሳሰሉት

ናቸው። Eነዚህ ወንዞች በዚህ ንUስ የልማት ቀጠና በAብዛኛው በሜዳማ Aካባቢ ስለሚጓዙ

በቀላል ወጭና ቴክኖሎጀ (በባህላዊና ዘመናዊ) ለመስኖ ልማት ለመጠቀም ይቻላል።

ሆኖም ግን Eነማይና ደጀን ወረዳዎች Aካባቢ ሰፊ በመስኖ ሊለማ የሚችል ሜዳማ

መሬት ቢኖርም በባህላዊም ሆነ በዘመናዊ መልኩ በመስኖ ለመጠቀም የወንዞች ወስንነትና

የፍሰት መጠን Aናሳ መሆን ይሰተዋላል። የከርሰ ምድር ውሃም ቢሆን ለቆላማው ሸለቆ

Aካባቢ ቅርብ በመሆኑ ለመስኖ ልማት የሚሆን በበቂ ለማግኘት የሚቻል Aይመስልም።

የAፈሩ Aይነት መረሬ በመሆኑ ምናልባት ውሃን በማንጣፈፍ በAመት ሁለት ጊዜ ማምረት

ይቻል ይሆናል። በሌሎች የንUስ ቀጠናው ወረዳዎች ግን በባህላዊም ሆነ በዘመናዊ ዘዴ

በመስኖ ለማልማት የገፀ ምድርና የከርሰ ምድር ዉሃ ስለሚገኝ Aነስተኛ፣መካከለኛና

ከፍተኛ የመስኖ Aውታሮችን መዘርጋት ይቻላል።



43

በጃቢ ጥህናን፣ በወንበርማ፣ በጉዛምን Aንከሻና ሌሎች Aዊ ዞን ወረዳዎች ሰፋፊ በግል

የተያዙ የEርሻ መሬቶች ቢኖሩም ሙሉ በሙሉ በዘመናዊ የመስኖ Aውታሮች ዘዴ

Eየተጠቀሙባቸው ባለመሆኑ የሚጠበቀውን ያህል ምርት Eየሰጡ Aይደለም። ለAካባቢው

Aርሶ Aደርም AርAያ በመሆን ዘመናዊ ቴክኖሎጅን ከማስፋፋት Aንፃር Aስተማሪነታቸው

Aናሳ ነው። ከፍተኛ የመስኖ Aውታሮችን ለመጠቀም ለምና ሜዳማ መሬት Eንድሁም

በAካባቢው ብር Aየሁና ጉማራ የመሳሰሉት ትላልቅ ወንዞች ቢኖሩም በመካከለኛና ከፍተኛ

የመስኖ Aውታር Aልተጠቀሙባቸውም።

በዚህ ንUስ የልማት ቀጠና Aካባቢዎች በወንዞች ግራና ቀኝ በመስኖ ሊለሙ የሚችሉ

ሰፊና ለም መሬቶች Aሉ። Eነዚህን በቀላሉ በመስኖ ቢለሙ የተሻለ ውጤት ሊያስገኙ

የሚችሉ መሬቶች ከዚህ በፊት የተለመደው ለግጦሽ Aገልግሎት ማዋል ስለሆነ በAሁኑ

ስዓት የመስኖ ልማትን ከማስፋፋት Aንፃር ተፅEኖ ይኖረዋል::

በንUስ የልማት ቀጠናው ከደጋማውና ቆላማው Aካባቢ በተሻለ ሁኔታ በባህላዊና ዘመናዊ

መልኩ በመስኖ የመጠቅም ልምዱ ቢኖርም ካለው Eምቅ የውሃ ሃብት ለምና ሜዳማ

መሬት Aንፃር ገና ብዙ ይቀራል። በመስኖ የማልሚያ ዘዴውም ከማጥለቅለቅ ያለፈ

ባለመሆኑ ከፍተኛ የውሃ ብክነት Eየደረሰ ነው። ሌሎች ውሃን ቆጥቦ ጥቅም ላይ ለማዋል

የሚረዱ ዘዴዎችን የመጠቀም ልምዱ ዝቅተኛ ነው።

በቡሬ ወረዳ ፈጣም ወንዝ ዳርና ዳር ያለ የግጦሽ መሬት



44

ደጋማው ስነ ምህዳር ንUስ የልማት ቀጠና ከፍተኛና ቀዝቃዛ ቦታ በመሆኑ የዉሃ ማማ

በመባል የሚታወቅ ነው።ይሀ Aካባቢ በመጠኑም ቢሆን በሳርና ደጋ ዛፎች (Aስታና

ጅብርና) የተሸፈነ ነው። ሆኖም በተለይ በAዳማ ተራራ Aካባቢ ያሉ Aርሶ Aደሮች

በመሬት ጥበት ምክንያት በሳርና ደጋ ዛፎች የተሸፈነውን ከፍተኛ ቦታ በማረስና ቤት

በመስራት የውሃ ማማነቱ Eንዲቀንስ Eያደረጉ ነው።በልቅ ግጦሽ በርካታ በጎች፣ የዳልጋ

ከብቶችና የጋማ ከብቶች ሰለሚሰማሩ የደጋ ዛፎችና ሳሩ Eየተመናመነ ነው። በተጨማሪም

በጮቄ ተራራ Aካባቢ Aርሶ Aደሩ ወደ ተራራው በመጠጋት የEርሻ መሬት በማስፋፋት

በሳርና ደጋ ዛፎች የተሸፈነው ቦታ ስለሚታረስ ለጎርፍ በመጋለጡ የውሃ ማማነቱ

Eንደሚቀንስ ይገመታል።

በጮቄና Aዳማ ከፍተኛ ቦታዎች Aካባቢ በAብዛኛው ከሀምሌ Eስከ ጥር ባሉት ወራት

በተለይ በሌሊት በረዶ ይፈጠራል። ይህ በረዶ በቀን የፅሀይ ሙቀት ሀይል ወደ ፈሳሽነት

በመቀየር የገፀ ምድር ውሃን ይፈጥራል። በተጨማሪም Aካባቢው በጣም ቀዝቃዛና ውሃ

Aዘል ከመሆኑ የተነሳ በበጋ ወቅትም ቢሆን ውሃ Aዘልነቱ Eንደተጠበቀ ነው። ይህም

ለምንጮች መጎልበትና መፈጠር ብሎም ለወንዞች መነሻነት ዋነኛው ምክንያት ነው።

በዚህም ምክንያት የAፈሩ Eርጥበታማነት ለብዙ ጊዜ ስለሚጠበቅ በዝናብ Eጥረት

ምክንያት የከፋ ችግር Aይደርስም። Eነዚህ ከፍተኛ የውሃ ማማዎች ከሰውና የቤት

Eንስሳት ንክኪ ነፃ Eንዲሆኑ ካላደረግናቸውና የደጋ ዛፎችን በመትከል ካልጠበቅናቸው ውሃ

Aዘልነታቸው ብሎም የAፈር Eርጥበታማነት Eንደሚቀንስ ግልፅ ነው።ይህ ሁኔታ ደግሞ

ለምንጮችና ወንዞች የፍሰት መጠን መቀነሰ Aይነተኛ ምክንያት ሊሆን ይችላል።

በፍኖተሰላም Aካባቢ ገራይና ጅጋ በተለምዶ ገወቻ በሚባል Aካባቢ የጮቄው ውሀ ውስጥ

ለውስጥ መጥቶ የመነጨ Eንደሚሆን ይገመታል። ሌሎችም በርካታ ምንጮችና ወንዞች

መነሻቸው ይህ ውሃ Aዘል ጮቄ ነው። በተጨማሪም በAዊ ዞን Aንከሻ ወረዳ የፍሰት

መጠኑ ከፍተኛ የሆነ ጉማራ ወንዝ መነሻው Eንጅባራ ከፍተኛ Aካባቢ ሆኖ በመሬት ውስጥ

ለውስጥ ሄዶ የመነጨ Eንደሚሆን ይገመታል። ሆኖም ግን ይህ ከፍተኛና የውሃ ማማ

Aካበቢ በሳርና ተንንሽ የደጋ ዛፎች በመጠኑ የተሸፈነ ቢሆንም ያልተጠበቀ በመሆኑ ከጊዜ

ጊዜ የተፈጥሮ ሃብቱ በመመናመኑ የውሃ ፍሰቱ Eየቀነሰ ነው። የመሬቱ Aቀማመጥ ወጣ

ገባ፣ Aሲዳማ Aፈር Eንዲሁም የመሬቱ ለምነት ደግሞ በጎርፍ የተጎዳ Aካባቢ ነው።

ወንዞቹም በሸለቆ ውስጥ ስለሚፈሱና የመሬቱ Aቀማመጥ ወጣ ገባ በመሆኑ በመስኖ

የመጠቀም ልምዱ ካለው የውሃ ሃብት Aንፃር Aናሳ ነው።



45

ቆላማው ሥነ-ምህዳር Aካባቢ የAባይ ወንዝን ተከትሎ ከAዴት ጀምሮ Eስከ ቤንሸንጉል

ክልል ይደርሳል። ይህ Aካባቢ ሞቃታማ፣ የክረምት ዝናበ ዘግይቶ የሚጀምርበትና ቀድሞ

የሚቋረጥበት በመሆኑ Aብዛኛውን ጊዜ በውሃ Eጥረት ምክንያት Aጥጋቢ ምርት

Aይሰበሰብም። የመሬቱ Aቀማመጥም ወጣ ገባ በመሆኑ ለመስኖ ልማት Aመች Aይደለም።

ወንዞችም በከፍተኛ ሸለቆ ውስጥ ስለሚፈሱ በውሃ ሞተር ፓምፕ ካልሆነ በስተቀር በሌላ

መንገድ ለመጠቀም Aስቸጋሪ ነው። ከደጋማው Aካባቢ የሚመጣውን የወንዝ ጎርፍ (spate

irrigation) ተጠቅሞ መስኖ ለማልማትም መሬቱ የተቆራረጠና ዳገታማ በመሆኑ

ጠቀሜታው የጎላ Aይደለም። ሆኖም ግን በAንዳንድ ምንጮችንና በውሃ ሞተር ፓምፕ

በመጠቀም የተወሰነ የመስኖ ልማት Eንቅስቃሴ Aልፎ Aልፎ ይስተዋላል። በተለይ በAባይ

ወንዝ ዳርቻ ያሉ Aነስተኛ ሜዳማ ቦታዎችን በሞተር ፓምፕ በመጠቀም ያለው የመስኖ

ልማት ጅማሮ የሚበረታታ ተግባር ነው።

Eንዲሁም Aመቱን ሙሉ በሚፈሱና በማይፈሱ ወንዞች Aማካይነት መንግስታዊና

መንግስታዊ ባልሆኑ ድርጅቶች በርካታ የወንዝ ጠለፋ ስራዎች ተከናውነው በመስኖ ልማት

በመጠቀም ላይ ይገኛሉ። በመንግስትና መንግስታዊ ባልሆኑ ድርጅቶች የተከናወኑት

የወንዝ ጠለፋ ፕሮጀክቶች ዝርዝርና የሚያለሙት መሬት ስፋት በAኔክስ ተያይዟል።

የምንጮች ሁኔታ

በዚህ የልማት ቀጠና ዉስጥ የፍሰት መጠናቸዉ የተለያየ በርካታ ምንጮች የሚገኙ ሲሆን

ከመጠጥ Aልፈዉ ለመስኖ Aገልግሎት የሚዉሉት የተወሰኑት ብቻ ናቸዉ። በቆላማው

የልማት ቀጠና ዉስጥ Aብዛኛዎቹ ምንጮች በሸለቆ ዉስጥ Aልፈዉ ስለመሄዱ ለግንባታ

Aመች ባለመሆናቸው ሙሉ Aቅማቸውን ተጠቅሞ ጥቅም ላይ ለመዋል Aስቸጋሪ ነው።

በተጨማሪም የመሬቱ Aቀመቀመጥ ወጣ ገባ በመሆኑ ለመስኖ ልማት Aመቺ Aይደለም።

ሆኖም ግን በተወሰነ ደረጃ Aመች በሆኑ Eና ሊለማ የሚችል መሬት ባለበት Aካባቢ

የተወሰነ ጅማሮ Aለ።

በወይና ደጋማው የልማት ቀጠና ዉስጥ የሚገኙ ምንጮች በAብዛኛው የወንዞች መነሻ

ናቸው። በተጨማሪም ለንፁህ መጠጥ ዉሃ Aገልግሎት በዘመናዊ መልኩ የተገነቡ

በመሆናቸው ከትንሾች በስተቀር ለመስኖ Eየተጠቀምንባቸዉ Aይደለም::ከምንጮች

በስተጀርባ ያለዉ ተፋሰስም የተፈጥሮ ሃብቱ ከጊዜ ጊዜ Eየተመናመነ በመምጣቱ የፍሰት

Aቅማቸው Eየተዳከመ መምጣቱነን መገንዘብ ይቻላል።



46

ደጋማው ከAዳማ Eስከ ጮቄ የልማት ቀጠና የወንዞችና ምንጮች መነሻ ቢሆንም Aካባቢው

Eርጥበታማ ከመሆኑ የተነሳ ምንጮችን ተጠቅሞ መስኖ የማልማት ልምዱ በሰፊው

Aልተሄደበትም ማለት ይቻላል። የታሸገ ውሃ Aምርቶ ለመሸጥ Aመችና ተስማሚ የሆኑ

ምንጮች Eንዳሉም ይገመታል።

የከርሰ ምድር ውሀ ሁኔታ

በዚህ የልማት ቀጠና ዉስጥ በደጋማው የAየር ንብረት ከ12 ሜትር ጥልቀት በወይና

ደጋማው የAየር ንብረት Aካባቢ ደግሞ ከ18 ሜትር ጥልቀት ጀምሮ ለEጅ ጉድጓድ

የሚሆን የከርሰ ምድር ውሀ በሰፊዉ ይገኛል። ለመለስተኛ ጥልቅ ጉድጓድና ጥልቅ ጉድጓድ

ከ60 Eስከ 200 ሜትር ጥልቀት ሊደርስ Eንደሚችል ይጠበቃል። በቆላማዉ ንUስ የልማት

ቀጠና የከርሰ ምድር ዉሃ Aልፎ Aልፎ ካልሆነ በስተቀር ማግኘት Aስቸጋሪ ነው። ስለሆነም

የከርሰ ምድር ዉሀን ተጠቅሞ መስኖ ለማልማት Aይቻልም።

በኮሶ በር ከተማ የተገነባው የቶፕ ላንድ የታሸገ ውሀ ተቋምና የቡሬ ኩል የፀበል ውሃ

መልካም ጅማሮዎች ናቸው።

የሀይቆች ሁኔታ

በዚህ የልማት ቀጠና ውስጥ በAዊ ዞን ዘንገና (25ሄ\ር) Eና ጥርባና (30ሄ\ር) Eንድሁም

በምስራቅ ጎጃም ዞን ባህረ ጊዮርገስ (80 ሄ\ር ) የሚባሉ ሀይቆች የሚገኙ ሲሆን ለቱሪዝም

መስህብነትም ሆነ ለመስኖ ልማት Eየዋሉ Aይደለም።

የፏፏቴዎች ሁኔታ

በዚህ የልማት ቀጠና ውስጥ ትስኪ ፣ፈጣም፣ ተምጫ፣ላህና ቲምቢ Aካባቢዎች ላይ

ፏፏቴዎች የሚገኙ ሲሆን Eነዚህም ለቱሪስት መስህብነትና ለሃይል ማመንጫነት ሊውል

Eንደሚችሉ ይታሰባል። ከነዚህም ዉስጥ የተወሰኑት ለወደፊት የተጠኑ ሲሆን በAሁኑ ስዓት

የተፈለገውን Aገልግሎት Eየሰጡ Aለመሆኑን ለመገንዘብ ተችሏል።

በAጠቃላይ የዚህ የልማት ቀጠና ስፋት 32,389 ስኩየር ኪሎ ሜትር ነው።ሜደማና

ለመስኖ ልማት Aመች በመሆኑ ሰፊ የሆነ ሊለማ የሚችል መሬት (ከ0-8%ተዳፋትነት)

Eንደሚኖር ይገመታል፡፡

በተጨማሪም በባህላዊ ዘዴ 125,526 ሄ/ር በዘመናዊ የወንዝ ጠለፋና ግድብ 10934 ሄ/ር

ፔዳልና ሞተር ፓምፕ ጅOሜምብሬንና ሌሎች ጉድጓዶች 7000 ሄ/ር በድምሩ 143,460



47

ሄ/ር የሚሆን መሬት በመልማት የጓሮ Aትክልቶችን፣ቋሚ Aትክልቶችንና ሰብሎችን

በማምረት Aርሶ Aደሩ በተወሰነ ደረጃ ተጠቃሚ በመሆን የኑሮ ደረጃዉን በማሻሻል ላይ

ነዉ።

የንፁህ መጠጥ ዉሃ Aቅርቦት

ቆላማው ንUስ የልማት ቀጠና ከAዴት ወረዳ ጀምሮ የAባይን ወንዝ ተከትሎ ዝቅተኛ

ቦታዎችን በማጠቃለል Eስክ ቤንሻንጉል ጉምዝ ክልል የሚዘልቅ ነው። ይህ የልማት ቀጣና

ሞቃታማና የተፈጥሮ ሀብቱ የተመናመነ ስለሆነ የከርሰ ምድር ውሃ Aነስተኛ ነው።

ምንጮች በከፍተኛ ሸለቆ ውስጥ ስለሚፈሱ Eንዲሁም የህብረተሰቡ Aሰፋፈር የተበታተነ

በመሆኑ ንፁህ መጠጥ ውህ ለማቅረብ Aመች ባለመሆኑ ሽፋኑ በጣም ዝቅተኛ ነው። ንUስ

የልማት ቀጠናው ሞቃታማ ከመሆኑ የተነሳና የንፁህ መጠጥ ውህ Aቀርቦቱ ዝቅተኛ

በመሆኑ የIንቨስትመንት ስራም ሆነ መንግስታዊ ተቋማትን ለመጠናከር Aስቸጋሪ ነው።

ወይና ደጋማውና ደጋማው ንUስ የልማት ቀጠና Aብዛኛውን የልማት ቀጠና የሚሸፍን

ሲሆን በተሻለ ሁኔታ የከርሰ ምድር ዉሃና ምንጮች የሚገኝበት Aካባቢ ነው። በዚህም

ምክኒያት በመንግስትና መንግስታዊ ባልሆኑ ድርጅቶች በርካታ የጎለበቱ ምንጮችና

ዘመናዊ የEጅ ጉድጓድ የተገነቡበት ስለሆነ የንፁህ መጠጥ ውሃ ሽፋኑ ከቆላዉ ንUስ

የልማት ቀጠና በተሻለ ሁኔታ ላይ ይገኛል። ሆኖም ግን የተገነቡትን የዉሃ ተቋማት

ዘላቂነታቸውን በሚያረጋግጥ መልኩ Eየተያዙና Eየተዳደሩ Aይደለም። በAጠቃላይ

በልማት ቀጠናው ውስጥ በመንግስትና መንግስታዊ ባልሆኑ ድርጅቶች በርካታ የዉሃ

ተቋማት ቢገነቡም በቀበሌ ደረጃ የውሃ ባለሙያ ባለመኖሩ የተገነቡት የውሃ ተቋማት

በAግባቡ Eየተመሩና Eየተዳደሩ Aይደለም። የህበረተሰቡ የንፁህ መጠጥ ውሃ Aስፈላጊነት

ግንዛቤም Aናሳ ነው። ሆኖም ግን የገጠር መጠጥ ዉሃ Aቅርቦትና Aካባቢ ጥበቃ

ፕሮግራም(ፊኒዳ) ባቀፋቸው ወረዳዎች በንፁህ መጠጥ ዉሃና ሳኒቴሽን Eና በዉሃ ተቋማት

Aስተዳደር ላይ የተሻለ ግንዛቤ ተፈጥሯል። ሆኖም ግን የዉሃ ተቋማቱን በማስተዳደር ላይ

Aሁንም ቢሆን የተጠበቀውን ያህል Aይደለም።

የገጠር መጠጥ ውሃ ተቋማት ግንባታን ከEቅድ Eስከ ግንባታ ህብረተሰቡን በማሳተፍና

በዘላቂነት ከማስተዳደር Aንፃር የገጠር መጠጥ ዉሃ Aቅርቦትና Aካባቢ ጥበቃ

ፕሮግራም(ፊኒዳ) የተሻለ ዘዴና ተሞክሮ ያለው በመሆኑ ወደፊት ሊጠናከር የሚገባው

Aቀራረብ ነው። የመለዋወጫ Eቃዎች በቅርብ Aለመገኘት፣ የውሃ ኮሚቴዎችና የውሃ ጣቢያ



48

ባለሙያዎች የተሃድሶ ስልጠና ተከታትሎ Aለመሰጠት ምክንያት በርካታ የገጠር መጠጥ

ውሃ ተቋማት ተበላሽተው Aገልግሎት Aይሰጡም።

በከተሞች Aካባቢ የንፁህ መጠጥ ዉሃና ሳኒቴሽን ግንዛቤ ከገጠሩ Aንፃር የተሻለ ቢሆንም

ሽፋኑ ግን የተጠበቀውን ያህል Aይደለም። በሁሉም የወረዳ፣ዞንና ክልል ከተሞች የውሃ

ተቋማት ቢገነቡም ካለው ከፍተኛ ከገጠር ወደ ከተማ የህዝብ ፍልሰትና የከርስ ምድር ውሃ

Eጥረት ምክንያት በብዙ ከተሞች የንፁህ መጠጥ ዉሃ Eጥረት ይስተዋላል። በዚህ የልማት

ቀጠና በAዴት ፣በሞጣ፣ በደጀን፣ በደብረማርቆስ፣ ከተሞች የማስፋፊያና ማሻሻያ ግንባታ

ስራዎች በመሰራት ላይ ናቸው። በAጠቃላይ በደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና የንፁህ

መጠጥ ውሃ ሽፋኑ በገጠር 49.6%፣ በከተማ 67.8% በAጠቃላይ ደግሞ 70.2% ሲሆን

በቀጣይ ካለን ሰፊ የውሃ ሀብት በመነሳት ተጠናክሮ መስራትን ይጠይቃል::

4.2. የAፈር ሃብት

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠና የተለያዩ ሥነ ምህዳሮች፣ የAፈር ዓይነቶችና

የመሬት Aቀማመጥ ያለው ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የብዙ ውሃ Aካላት ባለቤትና ሁሉንም

ዓይነት ሰብሎች ለማምረት የሚያስችል ምቹ ቀጠና ነው፡፡ ይህ ቀጠና በክልሉ ትርፍ

Aምራችና ከፍተኛው ምርት የሚመረትበት ነው፡፡ ይሁንና Aብዛኛው በቀጠናው የሚለሙ

ሰብሎች ዓመታዊ ሰብሎች ከመሆናቸው Aንፃርና የAፈር ጥበቃና ውሃ Eቀባ ሥራው

በዝቅተኛ ደረጃ ላይ ስለሆነ ከፍተኛ የሆነ የAፈር መሸርሸርና የለምነት መሟጠጥ Eየተከሰተ

ያለበት ቀጠና ነው፡፡ ስለዚህ ይህ ሁኔታ በዚሁ ከቀጠለ Aሁን ያለው ምርታማ የEርሻ

መሬት በAጭር ጊዜ ውስጥ ከምርት ውጪ Eንዳይሆን ያሰጋል፡፡

ከGIS በተገኘ መረጃ መሰረት (WBISPP, 2000) በልማት ቀጠናው ያሉ ዋና ዋና የAፈር

ዓይነቶች Eንደሚከተለው ተዘርዝረዋል፡፡ Vertisols (870,372 ሄ/ር), Cambisols (608,854

ሄ/ር), Nitosols (608,004 ሄ/ር), Lithosols (346,164 ሄ/ር), Luvisols (340,991 ሄ/ር),

Randizians (122,005 ሄ/ር), Gleysols (60,151 ሄ/ር), Regosols (10,466 ሄ/ር), Acrisols

(97,886 ሄ/ር), Fluvisols (55,537 ሄ/ር), Phaeozems (2,369 ሄ/ር) Eና Arenosols (607

ሄ/ር) ናቸው፡፡

ከነዚህ የAፈር ዓይነቶች በተለይም ጥቁር Aፈር (Vertisols) የቀጠናውን 26.87% የሚሸፍን

በመሆኑ ጎልቶ የሚጠቀስ ነው፡፡ ጥቁር Aፈር በተፈጥሮው ቢያንስ Eስከ 50 ሳ.ሜ. ጥልቀት

ድረስ 30% Eና ከዚያ በላይ የሸክላማነት ባህርይ (clay content) ያለው መሆኑ፣ በደረቅ



49

ወቅት መሰነጣጠቅና በEርጥበት ወቅት ለሰብሎች Eድገት ከሚያስፈልገው በላይ ከፍተኛ

ውሃ በማቆር የAየር Eጥረት መከሰት፣ Eንዲሁም የመጠቅጠቅና የAፈሩ ስትራክቸር

(structure) መበላሸት ይህ የAፈር ዓይነት ከሚገለጽባቸው ባህሪያት ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡

ይህ Aፈር በAብዛኛው ከመካከለኛ Eስከ ከፍተኛ ጥልቀት ያለውና በሜዳማና ተዳፋታማነቱ

ዝቅተኛ በሆነ የመሬት ክፍል ላይ የሚገኝ ስለሆነ ለመስኖ ልማት በጣም Aመቺነት ያለው

ነው፡፡ ስለዚህ ጥቁር Aፈርን ቀጣይነት ባለው መልኩ ልማት ላይ ለማዋል ካስፈለገ

ትኩረት ሊሰጠው የሚገባው Aፈሩ ላይ የሚሰራው ማንኛውም የEርሻ Eንቅስቃሴ Aፈሩ በቂ

Eርጥበት (optimum moisture level) ላይ ባለበት ወቅት መሆን Aለበት፡፡ ስለዚህም

የመሬት ዝግጅቱና የዘር ወቅቱ ይህንኑ ባገናዘበ መልኩ መሆን ይኖርበታል፡፡

ይህ Aፈር በተገቢው መልኩ ከተያዘ በተፈጥሮው ከፍተኛ የለምነት ደረጃና Eርጥበት

የመያዝ ችሎታ ያለው ሲሆን በተወሰነ ደረጃ ለሥራ ሥር ሰብሎች ካለመመቸቱ በስተቀር

የበርካታ ሰብሎችን ፍላጎት የሚያሟላና Eንደ ትልቅ ሃብት መታየት ያለበት ነው፡፡

ስለዚህም የዚህን Aፈር ምርታማነት የበለጠ ለመጨመር ለAፈር ዓይነቱ የሚስማማ የሰብል

ምርጫ በማድረግና የትርፍ ውሃ ማንጣፈፊያ ቴክኖሎጂዎችን በተለይም ቀጫጭን ቦዮችና

ሰፋፊ መደቦችና ውሃ ማፋሰሻ ቦይ (Broad Bed and Furrow) ሰፊ የጥቁር Aፈር ሽፋን

ባለባቸው Aካባቢዎች መጠቀምያስፈልጋል፡፡

ሌላውና በሁለተኛ ደረጃ የሚጠቀሰው Aፈር ካምቢሶል (Cambisols) ሲሆን ይህም

የቀጠናውን 18.8% መሬት ይሸፍናል፡፡ ካምቢሶል ከዝቅተኛ Eስከ ከፍተኛ የAፈር ጥልቀት

ያለው ሲሆን በAፈሩ Aወቃቀር (texture) ፣ የውሃና የንጥረ ነገር መያዝ Aቅሙ በመካከለኛ

ደረጃ የሚገለጽ በመሆኑ ለበርካታ ሰብሎች ልማት ምቹነት Aለው፡፡ የዚህ Aፈር የካርቦናዊ

ቁስ (Organic matter) ይዘት በዝቅተኛ ደረጃ የሚገለጽ ስለሆነ የናይትሮጂን ንጥረ ነገር

ምንጭ የሆኑ የተለያዩ የማዳበሪያ ዓይነቶችን (የተፈጥሮ Eና ዩሪያ ማዳበሪያ) መጠቀም

የግድ ይላል፡፡ ካምቢሶል የተለያየ የመሬት Aቀማመጥ ባለው በተለይም ወጣ ገባነት ባለው

የመሬት ክፍል በብዛት ስለሚገኝ በጎርፍ የመሸርሸር ሁኔታው ከመካከለኛ Eስከ በጣም

ከፍተኛ ደረጃ ውስጥ ነው፡፡ ስለዚህ የAፈርና ውሃ ጥበቃ ሥራን Aጠናክሮ መቀጠል ለነገ

የማይባል ተግባር መሆን Aለበት፡፡

በሶስተኛ ደረጃ ላይ የሚገኘው Aፈር ኒቶሶል (Nitosol) ሲሆን የቀጠናውን 18.77%

የመሬት ሽፋን ይይዛል፡፡ ይህ Aፈር በምስራቅ ጎጃም፣ በምEራብ ጎጃምና በAዊ ዞኖች

በስፋት የሚገኝ ሲሆን ጥሩ የሆነ ውሃ የማንጣፈፍና የማስረግ ባህርይ ያለውና Eንዲሁም



50

ለEርሻ ሥራ በጣም የተመቸ ነው፡፡ ይህ Aፈር በዋናነት በሜዳማና ወጣ ገባ መሬት ላይ

የሚገኝ ሲሆን የAፈሩ ጥልቀትም በAብዛኛው Eስከ 150 ሳ.ሜ. ይደርሳል፡፡ የዚህ Aፈር

ቀለሙ ቀይ ስለሆነ በተለምዶ ቀይ Aፈር Eየተባለም ይጠራል፡፡

ይህ Aፈር ለAብዛኛው የብርEና የAገዳ ሰብሎች፣ Aትክልትና ፍራፍሬ Eንዲሁም ለሥራ

ሥር ሰብሎች በጣም ተስማሚ ነው፡፡ Aፈሩ በAብዛኛው የሚፈጠረው ከፍተኛ ዝናብ

ባለበት Aካባቢ Eንደመሆኑ መጠን ለAፈሩ ቀይ መሆን Eንደምክንያትነት የሚጠቀሰው

የካልሲየም (Ca) Eና ማግኒዥየም (Mg) ንጥረ ነገር ከAፈሩ ውስጥ ታጥቦ መወሰድና

በምትኩ የAሉሚኒየም (Al) Eና ብረት (Fe) ንጥረ ነገር መጠን በAንፃራዊነት ከፍ ማለት

ነው፡፡ ይህም ሁኔታ Eየተባባሰ በሄደ ጊዜ የሃይድሮጂን (H+) መጠን ከፍ ስለሚል የAፈር

Aሲዳማነት (ኮምጣጣነት) የመከሰት Eድሉን ከፍ ያደርገዋል፡፡ በAሁኑ ወቅት በቀጠናው

Eየተከሰተ ያለው የAፈር Aሲዳማነት ችግር በዋናነት ቀይ ቀለም ባላቸው ወይም ወደ ቀይ

በሚያደሉ የAፈር ዓይነቶች ላይ መሆኑም ይህንኑ ያረጋግጣል፡፡

ከዚህ Aንፃር በAብዛኛው በምስራቅ ጎጃም፣ ምEራብ ጎጃምና በAዊ ዞኖች የሚገኘውና

Aክሪሶል (Acrisols) የተባለው ቀይና ቡናማ ቀለም ያለው፣ (ከቀጠናው የቆዳ ስፋት 3%

ያህል የያዘ) ከፍተኛ ውሃ የሚያንጣፈፍና ልም (fine textured) የAፈር ዓይነት ሲሆን

በAሉሚኒየም በመመረዝና (aluminum toxicity) በEፅዋት የማይወሰድ ውህድ ፎስፈረስ

(fixed P) በመፈጠሩ የተነሳ የAሲዳማነት ችግር Eየተከሰተ መሆኑን ጥናቶች ያመለክታሉ

(Investment office, unpublished)፡፡ ስለዚህ በቀጠናው የAፈርና ውሃ ጥበቃ ሥራውን

Aጠናክሮ በመቀጠልና ታጥቦ የሚወሰደውን (Ca) Eና ማግኒዥየም (Mg) ንጥረ ነገር

በመቀነስ Aፈሩ ወደ Aሲዳማነት ከመለወጥ መጠበቅና ችግሩ በተከሰተበት መሬት ላይ

ተገቢውን ቴክኖሎጂ በመጠቀም የAፈሩን ምርታማነት መጨመር ይገባል፡፡

በቀጠናው በAራተኛና Aምስተኛ ደረጃ ላይ የሚቀመጡት Aፈሮች ሊቶሶል (Lithosols) Eና

ሉቪሶል (Luvisols) ሲሆኑ Eንደቅደም ተከተላቸው 10.69% Eና 10.53% የቀጠናውን

የመሬት ሽፋን ይይዛሉ፡፡ በተለይም ሉቪሶል ጥሩ ውሃ የማንጣፈፍ ባህርይ፣ ጥሩ ጥልቀትና

ከፍተኛ የሸክላ ይዘት ያለው ሲሆን በቀጠናው በዋናነት በAዊና ምEራብ ጎጃም ዞኖች

ደልዳላና ዝቅተኛ ተዳፋታማነት ባላቸው መሬቶች ላይ ይገኛል፡፡

ከታች በሠንጠረዡ Eንደተመለከተው ከቀጠናው የመሬት ሽፋን 38% የሚሆነው የመሬት

Aቀማመጡ ከ 0 Eስከ 8% Eና 35% ደግሞ ከ8 Eስከ 15% ባለው ተዳፋትነት የሚገኝ



51

ሲሆን የAፈሩ የመሸርሸር የተጋላጭነት መጠኑም ዝቅተኛ (ከ 3.13 Eስከ 12.5 ቶን/ሄ/ር

በዓመት) ነው፡፡ ለዚህም ምክንያቱ Aብዛኛው መሬት የተሻለ (24%) የሣር ሽፋን

(grassland cover) ስላለው ነው (WBISPP, 2000)፡፡ ሃያ ሁለት ከመቶ (22%) የሚሆነው

መሬት ደግሞ የመሸርሸር ተጋላጭነቱ በመካከለኛ ደረጃ (12.5-50 ቶን/ሄ/ር በዓመት)

የሚገኝ ቢሆንም የተዳፋታማነት መጠኑ Eየጨመረ በመጣ ቁጥር የሚሸረሸረው የAፈር

መጠንም በዚያው ልክ የመጨመር ሁኔታ ያሳያል፡፡

በAጠቃላይ በዚህ የልማት ቀጠና 73% የመሬት ሽፋን በዝቅተኛ የመሸርሸር Aደጋ ውስጥ

ቢሆንም ችግሩ Aያሳስብም ማለት ሳይሆን የመሬቱ የመሸርሸር Aደጋ ወደ Aሳሳቢነት ደረጃ

ከመሸጋገሩ በፊት Aያያዙን ማሻሻል የሚገባ መሆኑን መገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ በቀጠናው

በከፍተኛ ደረጃ (ከ 50 ቶን በላይ በዓመት በሄ/ር) ለመሸርሸር የተጋለጠው መሬት ደግሞ

5% ብቻ ቢሆንም ተሸርሽሮ ከሚወሰደው Aጠቃላይ የAፈር መጠን 50% ያህሉ ከዚህ

የመሬት ክፍል Eንደሆነ የተለያዩ ጥናቶች ያመለክታሉ (Lakew Desta et al., 2000)፡፡



52

ሠንጠረዥ 10. የደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና የAፈሩ የመሸርሸር ተጋላጭነት መጠን

የመሸርሸር ተጋላጭነት (ቶን/ሄ/ር/ዓመት)

የተዳፋታማነት መጠን (%) < 3.13 3.13-6.25 6.25-12.5 12.5-25 25-50 50-100 100-200 200-400

ሊሸረሸር የሚችል የመሬት መጠን (በሄ/ር)

0 - 2 255,996 40,448 38,445 28,389 8,578 1,208 709 000

2 - 5 392,527 73,331 85,825 87,481 36,329 6,039 3,239 106

5 - 8 236,405 45,088 58,923 78,019 47,833 9,662 5,466 106

8 - 15 316,890 67,481 79,702 102,280 97,988 26,268 16,298 422

15 -30 277,506 75,348 76,991 67,549 91,227 32,809 23,586 633

30 -45 93,209 31,370 34,029 18,322 26,339 12,278 10,629 317

45 - 60 34,133 11,499 14,254 6,644 8,376 4,227 4,252 211

> 60 13,936 4,136 6,224 2,517 3,330 1,510 1,721 106

ድምር 1,620,602 348,701 394,393 391,201 320,000 94,001 65,900 1,901

ምንጭ:(WBISPP2000)



53

የቀጠናው የAፈር ሃብት ያለበት ሁኔታ

በቂ Eርጥበት ያላቸው Aካባቢዎች

በልማት ቀጠናው ውስጥ ከፍተኛ የሆነ የAፈር መከላት፣ ቦረቦር መፈጠር፣ ለምነት

መቀነስና Aሲዳማነት መፈጠር በስፋት ይስተዋላል፡፡ ለችግሮቹ መከሰት ከሚጠቀሱት

ምክንያቶች መካከል ዋና ዋናዎቹ የደን መመናመን፣ መታረስ የማይገባቸው ተራራማና

ተዳፋታማ ቦታዎች በመታረሳቸው፣ የግጦሽ መሬቱ ከAቅም በላይ Eየተጋጠ መሆኑ፣

የAፈርና ውሃ ጥበቃ ሥራው በሚገባው መልኩ Aለመሰራቱ፣ የተሰራውም በልቅ ግጦሽ

ምክንያት Eየፈረሱ መሆናቸው፣ A/Aደሩ፣ የሰብል ቅሪት መሬት ላይ Aለመተው፣ የተፈጥሮ

ማዳበሪያ Aጠቃቀም በጣም ውስን መሆኑ፣ የሰብል ፈረቃ ልምድ በጣም Aናሳ መሆኑና

የደን ጥምር Eርሻ Aሰራርና ግንዛቤ Aናሳ መሆን ይጠቀሳሉ፡፡

Eርጥበት Aጠር Aካባቢዎች

በቦረቦር የተጎዳ መሬት (ምስራቅ ጎጃም)



54

በዚህ የልማት ቀጠና የAባይ ሸለቆን ተከትሎ በቆላማው ሥነ ምህዳር Eርጥበት Aጠር

Aካባቢዎች የAፈር መሸርሸርና የመሬት መራቆት ችግር ከደጋው ጋር ተመሳሳይነት ያለው

ሆኖ በAብዛኛው የAፈሩ ጥልቀት በጣም ስስና ውሃ የመያዝ ችሎታው ዝቅተኛ በመሆኑ

ዋናው ችግር ለሰብሎች Eድገት የሚያስፈልግ የበቂ Eርጥበት Eጥረት ነው፡፡ በነዚህ

Aካባቢዎች የሚሰራው የAፈር ጥበቃ ሥራም የድንጋይ Eርከን ነው፡፡ በተለይም በቆላማው

ሥነ ምህዳር Aካባቢ A/Aደሩ በተወሰነ ደረጃም ቢሆን Eየተጠቀመ ያለው የተፈጥሮ

ማዳበሪያ (ፍግ) ነው Eንጂ ሰው ሠራሽ ማዳበሪያ Eምብዛም ማለት ይቻላል፡፡

4.3. የደንና ዱር Eንስሳት ሃብት

ቀጠናዉ የበርካታ ወንዞች፣ ምንጮችና ዋሻዎች ቤተክርስቲያናት ባለቤት በመሆኑ ይህንን

ተከትሎ ቅሪት የተፈጥሮ ደንና ዛፎች Aልፎ Aልፎ ይታያሉ። በተለያዩ የAርሶ Aደር

ይዞታ መሬት ላይም የAገር በቀል ዛፍ ዝርያዎች በዉስን ወረዳዎች በተበታተነ መልኩ

ይገኛሉ። ሰፊ የሆነ የባህር ዛፍ ደን በግለሰብ AርሶAደር ደረጃ በደጋማዉና ወይና ደጋዉ

/በተለየ መልኩ ሜጫ፣Aቸፈር፣ ባንጃ፣ ወንበርማ ወረዳዎች/ Aካባቢ ባሉ ገበሬዎቸ Eየለማ

የማገዶና ኮንስትራክሽን ፍጆታቸዉን ከማሟላት Aልፎ ለሽያጭ በማዋል ገቢ

Eያስገኘላቸዉ በመሆኑ ልማቱ ተስፋፍቷል። የቀርቀሃ ሃብትም በደጋማዉ Aካባቢ (ስናን

ወረዳና Aዊ ዞን ደጋማዉ Aካባቢ) Eንደሚገኝ ይታወቃል።

የቀርቀሃ ደን( ስናን)



55

ወደፊት ዝርዝር ጥናት ቢያስፈልገዉም በቆላማዉ Aካባቢ Eጣን ሊመርትባቸዉ የሚችልና

የEጣን ሃብት ክምችት በባሶሊበን፣ ጎዛምን፣ ቡሬ፣ ደብረኤልያስ፣ Aንካሻ ጓጉሳ ወረዳዎችና

Aባይ ሸለቆን ተከትሎ ይገኛል።

ወደፊት ተገቢ የሆነ የደን ቆጠራና ማኔጅመንት ፕላን ሰነድ Eየተዘጋጀለት ትክክለኛዉን

የደን ሃብት መመዝገብና ማስተዳደር Aስፈላጊ ቢሆንም በዞንና በክልል ደረጃ በተገኘዉ

መረጃ መሰረት 50265.47 ሄ/ር የተፈጥሮና ሰዉ ሰራሽ የሆኑ የመንግስት የፕሮጀክትና

ማህበራት ደኖች Eንዳሉ ይገመታል። ከዚህም ዉስጥ 96.9% ትኩረት የተሰጠቸዉ

የመንግስት ደኖች ናቸዉ። የደን ሃብቱን መልሶ ለመተካት AርሶAደር ተኮር የሆነ የደንና

Aግሮፎረስትሪ ልማት ለማስፋፋት በሚደረገዉ ጥረት የሚያግዙ 50.72 ሄ/ር ሞዴል

የመንግስት ችግኝ ጣቢያዎች በቀጠናዉ ይገኛሉ። ይሁን Eንጂ በበጀት Eጥረት ምክንያት

በሙሉ Aቅማቸዉ ችግኝ Eያፈሉ Aይደሉም።

ከላይ የተጠቀሰዉ የቀጠናዉ የደን ሃብት ቢኖርም የህብረተሰቡን የምግብ የማገዶና

ኮንስትራክሽን Eንጨት Aንዲሁም የEንሰሳት መኖ ማሟላት ካለማሰቻሉም ባሻገር የAፈር

ክለትና የመሬት መራቆት ችግር ሊቀርፍ Aልቻለም።

የደን ሃብት ላይ የሚታዩ ችግሮች

በቀጠናዉ ባሉ የደን ሃብቶች ለይ የሚታዩ ችግሮች በደጋማዉ Aካባቢ መታረስ

የማይገባቸውና ከፍተኛ ተዳፋታማ ቦታዎች በመታረሳቸው የውሃ ማማ የሆኑ ከፍተኛ

ቦታዎች ጮቄ፣ Aዳማና Eንጅባራ Aካባቢ በደን ሀብታቸዉ Eየተራቆቱ በመሆናቸዉ የውሃ

Aካላት Eየቀነሱ መጥተዋል።

ጮቄ ተራራ



56

በቆላማዉ Aካባቢ ደግሞ ሰሊጥ ለማምረት፣ ለከሰልና ጣውላ ምርት ሲባል የEጣንና የሙጫ

ዛፎችን ጨምሮ ሌሎች Aገር በቀል ዛፎች Eየተጨፈጨፉ ሲሆን ያለዉ የEጣንና ሙጫ

ሃብትም ጥቅም ላይ Aልዋለም። በተጨማሪም kdN mmÂmN UR tÃYø yÇር XNsúT

Xy-û mÿDና በዱር Eንስሳትና በAካባቢው ነዋሪ መካከል ግጭት ተከስቷል።የAባይን

ሸለቆ ተከትሎ ከፍተኛ የመሬት መራቆት በስፋት ይታያል፡፡

በልማቱ በኩልም የደን ሃብቱን መልሶ ለመተካት Aየተካሄደ ያለዉ ደንና Aገሮፎርስተሪ

ልማትና ጠበቃ ተግባር Eንቅስቃሴ ከፍተኛ ቢሆንም የተተከሉ የተለያዩ የዛፍ ችግኞች

የመፅደቅ ሁኔታ Aነስተኛ ነዉ። የደን ሃብቱን ለማሰጠበቅ Eስከ ቀበሌ ድረሰ የወረደዉ

የደን ቁጥጥር፣ ዝዉዉርና Aጠቃቀም መመሪያ በሚመለከተዉ ሁሉ በሚጠበቀዉ መልኩ

ተፈጻሚ Aለመሆን ታይቷል።

በመሆኑም የደን ሃብቱን በመጠበቅና በማልማት የውሀ ሠንሠለታማ ተራሮችን በደን

የመሸፈን ሥራን ቅድሚያ ሰጥቶ መስራት፣ ለህብረተሰቡ የግንዛቤ ማሳደጊያ ትምህርት

መሰጠት፣ በጥበቃዉ ስራ የህብረተሰቡን ተሳትፎ በበለጠ ማሳደግና ህብረተሰቡና መንግስት

በጋራ በመሆን የደን ሃብቱን ለመጠበቅ የሚቻልበትን መንገድ ማመቻቸትና

የህብረተሰቡን ተጠቃሚነት ማረጋገጥ Aስፈላጊ ተግባሮች ይሆናሉ።

Aሁን ቀጣናዉ ያለውን ዝቅተኛ የደን ይዞታ ለመለወጥና የተጠናከረ የደን Aያያዝና ልማት

ሥራ ለመሥራት ከሚያግዝ መሠረታዊ መረጃ ላይ በመነሳት የደን ሽፋንን ለማሣደግና

የተራቆተ መሬት (Aባይ ሸለቆ)



57

በቀጠናዉ የተለያዩ ቦታዎች ከፍተኛ የሀብት ምንጭ የሆኑ Eንደ ቀርቀሃ፣ Eጣንና ሙጫ

የመሳሰሉት ሃብቶች በማልማት ጥቅም ላይ Eንዲዉሉ ማድረግ ያስፈልጋል። በተለይ ፈጣን

Eድግት ያላቸዉና ሁለገብ ጠቀሜታ ያላቸዉ የዛፍ ዝርያዎችን ትኩረት በመስጠት የደን ሽፋኑን

ማሳደግ የሚቻል ሲሆን የAገር ዉስጥ ዝርያዎችንም Eኩል ሚዛን በመስጠት በችግኝ

ጣቢያዎች Eንዲፈሉ በማድረግ ልማቱን ማሰፋፈት ተገቢ ነዉ።

በቀጠናዉ ውስጥ ያሉትን ትኩረት የተሰጣቸውና መደበኛ የመንግስት ደኖች Eንዲሁም

የማህበራትና ፕሮጀክት ደኖችን ዘላቂነት ባለው Aያያዝ ለመምራት፣ ለማስተዳደርና ጥቅም ላይ

ለማዋልና መልሶ ለመካት Eንዲቻል ሁለንተናዊ በሆነ መልክ የማህበራዊና Iኮኖሚ ጥናትን

ጨምሮ የደኑን ወሰን መለየት፣ መከለል፣ መቀየስና መመዝገብ ሥራና የደኑን የEፅዋት

ክምችት ዓይነት የናሙና ቆጠራ በማካሄድ የወደፊቱን የደን Aስተዳደር Aማራጭ ለመወሰን

የሚያስችል የደን ማናጅሜንት ፕላን ማዘጋጀት ያስፈልጋል፡፡ በመሆኑም ያለዉን የደን ሃብት

በመለየትና ከዚሁ ጎን ለጎን የሚታዩ ቁልፍ ችግሮችን በመፈታት ለወደፊቱ የቀጠናዉ ደን

ሃብት ልማትና ጥበቃ ተጠናክሮ ዉጤታማ Eንዲሆን ስተራቴጂክ Eቅድ ነድፎ ተግባረዊ

ማድረግ Aስፈልጓል።

የዱር Eንስሳት

የዱር Eንስሳትን በተመለከተ በቀጠናዉ ቆላማ ስነ ምህዳር ዉስጥ Aጋዘን፣ ድኩላ፣ ነብር፣

Aንበሳና ዝንጀሮ የሚገኙ ሲሆን በወይና ደጋና ደጋዉ ስነ ምህዳር ደግሞ ነብር፣ ጉሬዛ፣

ሰሳና የተለያዩ AEዋፋት ይገኛሉ። የዱር Eንስሳት ሃብት ህልውና ከደንና ዉሃ ሃብት ጋር

የተያያዘ በመሆኑ በዚህ ቀጠና በስናን የጮቄና Aራት መከራክር ተራራ Aጠገብ ያለዉ

የተፈጥሮ ደንና ዘንገና ሀይቅ ዙሪያዉ ያሉ Aካባቢዎችና Eንደሁም ደግሞ ቆላማዉ የዱር

Eንስሳት መናሃሪያ በጥብቅነት ቢያዙ የቱሪዝም መስህብ በመሆናቸዉ ቱሪዝምን

ከማስፋፈትና ገቢ ከማስገኘት Aንጻር AስተዋጽO ይኖራቸዋል ተብሎ ይታሰባል።

4.4. የEንስሳትና Aሳ ሃብት

የEንስሳትና ዓሳ ሃብት ልማት በልማት ቀጣናው ከሚካሄዱ የግብርና ልማት ስራዎች Aንዱ

ነው፡፡ በልማት ቀጣናው በስፋት በሚካሄደው የጥምር ግብርና ልማት Eንቅስቃሴ የEንስሳት

ሃብት የሰብል ልማቱ ለሚፈልገው የEርሻ ስራ የስበት ሃይል ምንጭ በመሆን ያገለግላል፡፡

የEንስሳት ርቢ ለምግብነት የሚውሉ የተለያዩ የEንስሳት ውጤቶችን በቤተሰብ ደረጃ

ከማስገኘቱ በተጨማሪ ከፍጆታ በላይ የሆነ ምርት ለገበያ በማቅረብ ገቢ ያስገኛል፡፡



58

በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ሰፊ የEንስሳት ሃብት ይገኛል፡፡ በልማት ቀጣናው

3,204,951 ዳልጋ ከብቶች፣ 1,397,788 በጎች፣ 608,174 ፍየሎች፣ 511,556 የጋማ ከብቶች፣

2,950,144 ዶሮዎች Eና 267,468 በንብ የተሞሉ ቀፎዎች ይገኛሉ፡፡ በEንስሳት ዝርያም

በበግ የዋሸራ በግ ዝርያና በዶሮ የቲሊሊ ዶሮ ዝርያ በስፋት የሚረቡበት የልማት ቀጣና

ነው፡፡ የAሳ ሃብት ክምችት ያለባቸው ሃይቆች፣ (ባህረጊዮርጊስ፣ ጥርባና ዘንገና) ወንዞችና

(Aባይ፣ በሽሎ) የገራይ ግድብ በልማት ቀጣናው ይገኛሉ፡፡ ከEንስሳት ሃብት መረጃው

በተለይ ዳልጋ ከብቶች፣ በጎችና ዶሮዎች በልማት ቀጣናው በAንፃራዊነት በብዛት ሲረቡ

ለፍየሎች፣ ለንብ፣ ለዓሳና ለጋማ ከብቶች Eርባታም የቀጣናው ወይና ደጋና ደጋ የዓየር

ንብረት (92%) ተስማሚ Eንደሆነ መረዳት ይቻላል፡፡ በመሆኑም የEንስሳት ምርትና

ምርታማነትን የሚያሻሽሉ ቴክኖሎጂዎችን በመጠቀም በልማት ቀጣናው የሚገኘውን ሃብት

ማልማትና ከዘርፉ የሚገኘውን ገቢ ማሳደግ ይቻላል፡፡

4.5. የማEድን ሀብት

የቀጣናው Eምቅ ማEድን ሃብቶች የወርቅ Aዘል Aለት፣ የግንባታ ድንጋይ፣ የAሸዋ ምርት፣

የኖራ ድንጋይ፣ የማEድን ዉሃና የሸክላ Aፈር ናቸው፡፡ ዝርዝር ሁኔታቸው ቀጥሎ

ቀርቧል፡፡

የግንባታ ድንጋይ፦ በዚህ የልማት ቀጣና በጃቢ ጥህናን፣ ስናንና ሌሎች ወረዳዎች ላይ

ለግንባታ የሚሆን የተለያየ Aይነት ድንጋይ በከፍተኛ መጠን የሚገኝ ሲሆን ግለሰቦችና

ማህበራት የንግድ ፈቃድ Aውጥተው በመሸጥ ይጠቀሙበታል። በተጨማሪም የስራ Eድልን

ከመፍጠርና ለመንግስት ገቢ ከማስገኘት Aንፃር ከፍተኛ AስተዋጽO Aለው። Aሁንም

ቢሆን ገና ያልተነካ ብዙ የግንብ ድንጋይ መኖሩን የሚያመላክቱ መረጃዎች Aሉ።

ወርቅ Aዘል Aለት፦ በAዊ ዞን ቅላጅ Aካባቢ የወርቅ Aዘለ Aለት ምልክቶች መኖራቸውን

የAካባቢው ነዋሪዎችና Aንዳንደ መረጃዎች ይጠቁማሉ። ሆኖም ግን ይህን ማEድን Aውጥቶ

መጠቀም ቢቻል ከፍተኛ ገቢ የሚያስገኝና የስራ Eድልን የሚፈጥር በመሆኑ በሰፊው

ሊከድበት ይገባል። ይህንን የማEድን ሀብት ለባለሃብት ለመሰጠት ክልሉ በEንቅስቃሴ ላይ

ነው።

የAሸዋ ምርት፦ በቆላማው ንUስ የልማት ቀጣና የደለልና ቁፋሮ Aሸዋ Eንዲሁም

በትላልቅ ወንዞች መጠኑ በርካታ የሆነ ጥራት ያለው Aሸዋ ይገኛል። ግለሰቦችና ማህበራት

የንግድ ፈቃድ Aውጥተው በመሸጥ የሃብቱ ተጠቃሚ ሆነዋል። የስራ Eድልን ከመፍጠርና



59

ለመንግስት ገቢ ከማስገኘት Aንፃር ከፍተኛ AስተዋጽO Aለው። በርካታ ወጣቶች

በማህበር ተደራጅተው ፈቃድ ለማውጣት ቢሞክሩም መንገድ ባለመሰራቱና ዋና ዋና

የምርት ቦታዎች ቀድመው ለባለሃብት በመሰጠታቸው ያለውን ሰፊ ሀብት Aሟጦ

ለመጠቀም መሰናክል ሆኗል። Aሁንም ቢሆን ገና ያልተነካ ብዙ የAሸዋ ምርት Eንዳለ

ይገመታል።

የኖራ ድንጋይ፦ በተለይ በቆላማው ንUስ የልማት ቀጠና ዙሪያ ለስሚንቶና ኖራ

ፋብሪካዎች ለጥሬ Eቃነት ሊያገለግል የሚችል ጥራቱን የጠበቀ በርካታ ክምችት ያለው

የኖራና ጆሶ ድንጋይ Aለ።ደጀን Aካባቢ የተቋቋመው የባለሃብት የስሚነቶ ፋብሪካ

በጥሬEቃነት ከዚሁ Aካባቢ የሚገኘውን ምርት በመጠቀም በማምረት ላይ ይገኛል። የኖራ

ድንጋይ ክምችቱ የሚገኝት ቦታ ከዋና መኪና መንገድ ብዙም የራቀ Aይደለም።ይህ የኖራ

ድንጋይ የAፈር Aሲዳማነትን ለመቀነስ በጥሬ Eቃነት ሊያገለግል Eንደሚችል ይገመታል።

የማEድን ዉሃ፦ በወይና ደጋማው ንUስ የልማት ቀጠና በተለይ በቡሬና ወንበርማ

Eንድሁም ሌሎች ወረዳዎች በተለያዩ Aካባቢዎች የውሃ ማEድን ይገኛሉ። በAግባቡና

በዘመናዊ መልኩ የተያዙ Aይደለም ። Eነዚህንም የውሃ ማEድናት ከመድሀኒትነት ውጭ

ለሌሎች Eንደ መዝናኛ ለመሳሰሉ ጉዳዮች ግን Eየተጠቀምንባቸው Aይደለም።

4.6. የቱሪዝም ሀብት

ቱሪዝም የIኮኖሚ Eድገትን ለማምጣት በዓለምAቀፍ ደረጃ ጠቀሜታቸው Eየጨመረ ከመጡ

ማህበራዊና Iኮኖሚያዊ ሴክተሮች መካከል በግምባር ቀደምትነት ይጠቀሳል፡፡ በቀጠናውም

ሴክተሩ የሥራ Eድልን ለመፍጠርም ሆነ ድህነትን ለመቀነስ በተመሳሳይ የሚሰጠው ጠቀሜታ

ከፍተኛ ነው፡፡ በAገር ገጽታ ግንባታም ጉልህ ድርሻ ያበረክታል፡፡

በደቡብ ምEራብ ቀጠና የተለያዩ የባህልና(c¨< c^i) ¾}ðØa p`f‹ የሚገኙ ቢሆንም

ቀጠናው በቱሪስት መዳረሻነቱ ብዙም የታወቀ Aይደለም፡፡ ቀጠናው በርካታ ጥንታዊ ገዳማትና

Aድባራት፣ዋሻዎች፣ፍል ውሃዎች፣ሃይቆችና ፏቴዎች፣የዱር Eንስሳት፣Eድሜ ጠገብ ቤተ

መንግሥት Eንዲሁም ለIኮቱሪዝም ልማት ሊውሉ የሚችሉ Aሁን ባሉበት ሁኔታም ቢሆን

Aልፎ Aልፎ Eየተጎበኙ ያሉ Eንደ ጮቄና Aዳማ ከፍታማ ቦታዎችና የመሳሰሉ የቱሪስት

መስህብ ሃብቶች Aሉት፡፡ Eንዲሁም በዓመት Aንድ ጊዜ የሚውለውና Aዴት የፈረስ ገበያ Eና

በዓለም Aቀፍ ደረጃ Eውቅና ያለው የAገው የፈረስን ማህበር የመሳሰሉ ሕዝባዊ ባህሎች ትልቅ

የቱሪስት መስህብ ሊሆኑ የሚችሉ Eሴቶች ናቸው፡፡ ሕዝብ የሰፈረባቸውና ለEርሻ Eየዋሉ

በመሆኑ Eንጅ ጮቄ፣Aዳማና Eስከ Eንጅባራ የተያያዙ የተራራ ሰንሰለቶች የፓርክ ልማት



60

ቢካሄድባቸው ወይም ጥብቅ ቦታ ሆነው ቢከለሉ ጥሩ የቱሪስት መስህብ ሊሆኑ የሚችሉ

ናቸው፡፡

ባለፉት ዓመታት ለቱሪዝም ልማቱ ምቹ ሁኔታ የሚፈጥሩ የተለያዩ ተግባራት ተከናውነዋል፡፡

ከEነዚህም መካከል Aዳዲስ የመስህብ ቦታዎችን ማፈላለግ፣ የመስህብ ቦታዎች Eንዲጠበቁ

የማድረግ፣ ልማቱን ሊያፋጥኑ የሚያስችሉ Aሠራሮችን ማውጣትና የመሳሰሉ ተግባራት

ዋናዋናዎቹ ናቸው፡፡ ከላይ የተገለጹት መስህቦች ቢኖሩም Eንዲሁም የተለያዩ ጥረቶች ቢደረጉም

መስህቦቹ በተገቢው ለምተው የተዋወቁ ባለመሆናቸው በቱሪስቶች ብዙም Eየተጎበኙ Aይደለም፡፡

ደጋ ዳሞት፣ ይ/ዴንሳ Eና ዘንጋና ሃይቅን የመሳሰሉት በተወሰነ ደረጃም ቢሆን በቀጠናው

ጉብኝት የሚካሄድባቸው መዳረሻዎች ናቸው፡፡ በ2000 በጀት ዓመት በዘጠኝ ወሩ 2296 የAገር

ውስጥና የውጭ ቱሪስቶች በቀጠናው ጉብኝት ያካሄዱ ሲሆን ከዚህም ብር 92375 ገቢ

Eንደተገኘ ይገመታል፡፡

ይሁን Eንጅ በቀጠናው ገና ያልተደረሰባቸው በርካታ መስህቦች Eንዳሉ የሚገመት ቢሆንም

Eነዚህንና Aሁን የሚታወቁትን በተገቢው ሁኔታ Aልምቶና Aስተዋውቆ ከዘርፉ ይበልጥ

ተጠቃሚ መሆን Aልተቻለም፡፡

ቱሪዝም ልማቱ Aለመስፋፋት፣

• Aስፈላጊ መሠረተ ልማቶች በቱሪስት መዳረሻዎች Aለመሟላት፣ (መንገድ፣ውሃ፣

መብራት፣ መገናኛ፣የተሟላ Aገልግሎት የሚሰጡ የገንዘብ ተቋማት፣ ደረጃቸውን የጠበቁ

ሆቴሎችና ሎጆች፣የመረጃ ማEከላት)

• የመስህብ ሃብቶችን ማፈላለጉና የማስተዋወቁ ሥራ የተጠናከረ Aለመሆን

• ዘርፉ የሚሰጠውን ጠቀሜታ በተመለከተ በሁሉም የዳበረ ግንዛቤ Aለመኖር

• በቱሪዝም Aገልግሎት ዘርፍ የተሰማሩ ተቋማትና የህብረተሰብ ክፍሎች የAገልግሎት

Aሰጣጥ ከቱሪስቱ ፍላጎት ጋር የተጣጣመ Aለመሆን

• በዘርፉ ልማት የግል ባለሃብቱ ተሳትፎ ዝቅተኛ መሆን

• በቱሪዝም ሙያ መስኮች የሰለጠነ የሰው ኃይል Eጥረት

• የቱሪዝም ልማቱን ማፋጠን የሚያስችሉ Aሰራሮችን Aስቀምጦ በዚሁ መሠረት

Aለመንቀሳቀስ ወዘተ የሚሉት ከሚጠቀሱት ዋና ዋና ምክንያቶች ውስጥ የሚካተቱ

ናቸው፡፡ ስለዚህ Eነዚህንና ሌሎችን ችግሮች በመፍታት ከሴክተሩ የሚገኘውን ጠቀሜታ

ማሳደግ ይገባል፡፡



61

4.7. ሰብAዊ ሀብት

ሰብAዊ ሀብት ማህበራዊ Aካባቢውን በራሱ በሚመች ሁኔታ ማልማት ከመቻሉ በተጨማሪ

በሁሉም የIኮኖሚና ማህበራዊ ልማት መሰክ ለመሳተፍ ወይም ፈጣንና ቀጣይነት

ያለው Iኮኖሚና ማህበራዊ Eድገት ለማረጋገጥ በሚደረገው የልማት Eንቅስቃሴ ሊሳተፍ

የሚችል ዜጋ ነው። በሌላ በኩል ባልተማረ AርሶAደር ላይ በመመስረት ሊመጣ የሚችል

የገጠር ልማት ውስንነት ያለው በመሆኑ በቀጣይ ያለው የቴክኖሎጅ Eድገት በገጠርና

በግብርና መስክ መስፋፋት ቢያንስ ማንበብና መጻፍን የሚችል ሰብAዊ ሀብት መፍጠር

ተገቢ መሆኑን በመገንዘብ ክልሉ የመጀመሪያ ደረጃ Eና ሁለተኛ ደረጃ ትምህርትን

በማስፋፋት የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ጥቅል የትምህርት ተሳትፎን ከ 99.5 በመቶ

በላይ ማድረስ ተችሏል።

በቀጣናው ከ21,215 የመንግስት ሠራተኞች Aሉ፡፡ በተጨማሪም 15,976 የመጀመሪያ ደረጃ

መምህራን፣ 2,649 መምህርና 97,162 ተማሪዎች በተለያየ ፕሮግራም በሁለተኛና

በቴክኒክና ሙያ ተቋማት ትምህርታቸውን የተከታተሉ መሆኑን ሪፖርቶች ያመለክታሉ።

ከዚህ በተጨማሪ የደብረማርቆስ ዩኒቨርሲቲና ቴክኒክና ሙያ ተቋማት በተጠናከረ ሁኔታ

Aገልግሎት በመስጠት ላይ ስለAሉ የማስፈጸም Aቅሙን ለማጎልበት ጥሩ Aቅሞች

በመሆናቸው በቀጣይ ዘመናት ሁሉም ታዳጊ ወጣት የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርትን

ተመራቂና የከፍተኛ ትምህርት Eድል ተጠቃሚ ስለሚሆን በቀጣይ ዓመታት የተማረ፣

Aምራችና በልማቱ ላይ ተሳታፊ ዜጋ በልማት ቀጣናው የመፍጠሩ ሁኔታ Aለ።

በሌላ በኩል ማንበብና መጻፍ የሚችለው ህዝብ ከክልሉ Aማካኝ Aያንስም ብለን ብናስብ

በቀጣናው ወንድ 40 በመቶ፡ ሴት 23 በመቶ በድምሩ 31 በመቶ በላይ ማንበብና መጻፍ

የሚችል ህዝብ Eንዳለ የ1994 ማEከላዊ ስታትስኪስ Oፊስ ያመለክታል። ከጠቅላላ

ቀጠናው ህዝቡ ውስጥ 62 በመቶ የሚጠጋ Eምራች ሠራተኛ ኃይል ነው። ከዚህ ውስጥ

90 በመቶው የሚሆነው Aርሶ Aደር ሲሆን Aምራችና ጥሬ ጉልበት ያለው ወጣት ደግሞ

28 በመቶ ይገመታል፡፡

ስለሆነም በውሀ ተኮር ልማቱ Aዳዲስ ቴክኖሎጂ ለማስተዋወቅ የቀጠናውን ህዘብ

የትምህርት ደረጃ Aሁን ካለበት ሁኔታ መሻሻል Aለበት፡፡ በተጨማሪም ከመጭው የውሃ

ተኮር Eንቅስቃሴ ጋር ተያይዞ በሙያው የተካኑ ባለሙያዎች ብቻ ሳይሆን የውሃ



62

ሀብታችንን ሊመራው የሚችል ሥራ Aመራር በበቂ ማፍራት ተገቢና ትኩረት ሊሰጠው

የሚገባ ተግባር ይሆናል።

5. ራEይ፣ ተልEኮና Eሴት

5.1. ራEይ በቀጣናው የዳበረ ዲሞክራሲ፣ መልካም Aስተዳደርና ሁለንተናዊ ልማት መጥቶ ማየት

5.2. ተልEኮ የውሀ ሀብትን ዋና የርብርብ ማEከል በማድረግ፣ የቀጠናውን ሀብቶች በEውቀትና

የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ ላይ ተመስረቶ በማልማት፣ የግብርናውን ምርትና ምርታማነት

በማሳደግ ፣ መሰረተ ልማቶችን በማሰፋፋትና ገጠርና ከተማ ልማቱን በማስተሳሰር

የቀጠናው ሕዝብ የኑሮ ደረጃ በከፍተኛ ደረጃ በማሻሻል ወደ Iንዱስትሪና ከተማ ልማት

የሚደረገውን መዋቅራዊ ለውጥ ማፋጠን

5.3. Eሴቶች የልማት ቀጣናው ፈጣንና ዘላቂ Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ልማት ለማምጣት Eንዲሁም

መልካም Aስተዳደርና የዴሞክራሲ ስርዓት ግንባታን ለማፋጠን በሚደረገው ጥረት

ሊያበረክት የሚገባውን AስተዋጽO በሚገባ ከመወጣት AንÉር በተግባር ሂደቱ ዙሪያ የEለት

ከEለት Eንቅስቃሰው በሚከተሉት Eሴቶች ላይ የተመሰረተ ነው፡፡

በEውቀትና Eቅድ ላይ በመመስረት መሬታችንን በዘላቂነት Eንጠቀማለን

ያለንን የውሃ ሃብት ተጠቅመን የላቀ ውጤት Eናስመዘግባለን

የልማት ቀጣናውን ሰው ሰራሽና ተፈጥሯዊ መስህቦች Eንከባከበለን፣ Eናለማለን

በማንኛውም ተግባራችን ውስጥ የህዝብን ተሳትፎና ተጠቃሚነት ለማረጋገጥ ተግተን

Eንሰራለን

መልካም ተሞክሮዎችን በማስፋት ልማታችንን ዘላቂ Eናደርጋለን

ሁልጊዜ መማር የEድገታችን ምንጭ ነው

የህግ የበላይነትን በመቀበል ህግን Aክብረን Eናስከብራለን

ተገልጋዩን ህብረተሰብ በቅንነት፣ በታማኝነትና በትጋት Eናገለግላለን

ከሙስና የፀዳ፣ ተነሳሽና ስራ ወዳድ የሆነ ዜጋ ለመፍጠር Eንተጋለን



63

6. የሁኔታዎች ትንተና

የልማት ቀጠናውን ልማት ለማፋጠን የሚረዳ Eቅድ ለማዘጋጀት Aስፈላጊ ከሆኑ ሥልቶች

መካከል በቀጠናው Aሉታዊና Aወንታዊ ተፅEኖ የሚያሣድሩ ውጫዊና ውስጣዊ

ሁኔታዎችን መለየትና መተንተን ነው፡፡ የሁኔታዎች ትንተና ማድረግ በጣና ልማት ቀጠና

ያሉ ነባራዊና ምቹ ሁኔታዎችን Aሟጦ የመጠቀም Aቅምን ለማሣደግና ልማትን

ሊያደናቅፉ የሚችሉ ሥጋቶችን ለመቋቋም ቅድመ ዝግጅት በማድረግ ምላሽ ለመስጠት

ይረዳል፡፡ በዚህ መሠረት በሚቀጥሉት 6 ዓመታት በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠና

የልማት Eንቅስቃሴ ላይ በጐና Aሉታዊ ተፅEኖ ያሣድራሉ ተብለው የተለዩ ጉዳዮች

ቀጥለው ቀርበዋል፡፡

6.1. ውጫዊ ሁኔታዎች

6.1.1. መልካም Aጋጣሚዎች

ፖለቲካዊ ሁኔታዎች

የመንግሥት የግብርናና ገጠር ልማት Eና የIንዱስትሪና ከተማ ልማት ፖሊሲዎችና

ስትራቴጂዎች የገጠርና ከተማ ልማትን ለማስተሳሰር ምቹ Aጋጣሚዎች ናቸው፡፡

Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሁኔታዎች

በልማት ቀጠናው ፌደራል መንግሥት፣ ዓለም Aቀፍና መንግሥታዊ ባልሆኑ ድርጅቶች

ትብብር በመከናወን ላይ የሚገኙ ሰፋፊ የልማት ፕሮግራሞችና ልማት ላይ የሚውለው

ከፍተኛ የመዋEለንዋይ ሀብት የቀጠናውን ልማት ለማፋጠን መልካም Aጋጣሚ ነው፡፡

ሱዳንና Iትዮጵያን የሚያገናኘው ዓለም Aቀፍ መንገድ የጣናን የልማተ ቀጣና Aቋርጦ

መሄድ፣ የAየር ትራንስፖርት Aገልግሎት ጐንደርና ባህርዳር ከተማ መኖር፣

የቴሌኮሙኒኬሽን Aገልግሎት መስፋፋትና ምቹ የውጪ ጉዳይና ንግድ ፖሊሲዎች

መኖር በልማት ቀጣናው ያለው Eምቅ የተፈጥሮ ባህላዊ ሀብት የሚያማልል መሆን

የውጪ Iንቨስትመንትንና ፋይናንስን የመሣብና የማግኘት Eድሉን ያሰፋል፡፡

የግሎባላይዜሽን ሁኔታ Aሉታዊና Aወንታዊ ገጽታዎች በየጊዜው Eየተከታተሉ

ተጠቃሚነቱን የማስፋት ሥራ ከተሠራ Aዳዲስ Iንቨስትመንቶችን ለማስፋት፣

ካፒታል ለመፍጠርና ከገጠር ወደ ከተማና Iንዱሰትሪ ልማት የሚደረገውን መዋቅራዊ

ለውጥ ለማፋጠን መልካም Aጋጣሚ ይሆናል፡፡

የልማት ቀጣናው በAማራ ክልል ካሉ ሌሎች 5 የልማት ቀጠናዎች ባሻገር

ከOሮሚያ፣ ቤኒሻንጉል ጉሙዝ፣ ትግራይ፣ Aፋር፣ Aዲስ Aበባና ሱዳን ጋር

የሚያገናኙ የየብስ መንገድ Aውታሮች Eና በልማት ቀጣናው በሚገኙ ሁለት



64

ከተሞች(ባህር ዳርና ጎንደር) Aውሮፕላን ማረፊያና የAየር ትራንስፖርት Aገልግሎት

መኖር በቀጠናው Iንቨስትመንትን ለማስፋፋት፣ የሚመረቱ ምርቶችን ለAገር

ውስጥና ዓለም Aቀፍ ገበያ ለማቅረብና ቀጣናው ካለው ሰፊ የቱሪዝም ሀብት

ተጠቃሚ ለመሆን ምቹ ሁኔታ ይፈጥራል፡፡

6.1.2. ሥጋቶች


ሠላምንና መልካም Aስተዳደርን ለማስፈን ከፍተኛ ቁርጠኝነት ያለ ቢሆንም በAሁኑ

ጊዜ በዓለም Aቀፍ ደረጃ የተፈጠረው የIኮኖሚ ቀውስና በዓለም Aቀፍ ደረጃ

በሚፈሩ ሁኔታዎች መለዋወጥ የተነሣ በቀጠናው Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ

ልማቶችና Aገልግሎቶች የለጋሽ መንግሥታትና ድርጅቶች የልማት ተባባሪነት

Eንደሁኔታው ሊቀየር የሚችል በመሆኑ በሀብት (Resource) ግኝታችን ላይ Aሉታዊ

ተፅEኖ ሊኖረው ይችላል የሚል ሥጋት ይኖራል፡፡

Aባይ ወንዝ የክልሉ፣ የAገሪቱና የዓለም ሀብቶች ናቸው፡፡ Aባይ Aካባቢ የሚካሄዱ

ውሃ ተኮር ልማቶች በጥንቃቄና ዓለም Aቀፍ ሕጐችን መሠረት Aድርገው

ካልተካሄዱ በAገሮች መካከል የግጭት መንስኤና የAካባቢ ብክለትና በሀብቶች

ሕልውና ላይ Aሉታዊ ተፅEኖ ሊያሣድር የሚችልበት Eድል ስላለ በስጋት ሊታይ

ይገባል፡፡

Iኮኖሚያዊና መኅበራዊ ሁኔታዎች

በግብርና ምርቶችና በIንዱስትሪ ውጤቶች የሚታየው የዋጋ Aለመረጋጋት፣ የገበያ

መረጃ ሥርዓት Aለመጠናከር፣ ሕገ ወጥ ደላሎች ገበያውን ማተራመስ የAርሶ Aደሩ

የሚፈልጋቸው ግብዓቶች Eና ሸማቹ የሚፈልጋቸው ምርቶች ዋጋ ስለሚንር የኑሮ

ውድነትን፣ ሥራAጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ቀውሶች Eንዲፈጠሩ መንስኤ ስለሚሆን

በቀጠናው ማህበራዊና Iኮኖሚያዊ ልማት ላይ Aሉታዊ ተፅEኖ ሊያስከትል

ይችላል፡፡

ለልማት ቀጣናው የውሃ ማማ በሆኑት በጮቄ፣ ጉና፣ Aዳማና Eንጅባራ Aካባቢ

ከፍተኛ Aካባቢዎችና የላይኛው ተፋሰሶች የተፈጥሮ ሀብት መመናመን በጣም

Aሣሣቢ ደረጃ ላይ መድረስ የከርሰ ምድርና ገጸ ምድር ውሃን ሊቀንስ Eንደሚችልና

በደቡብ ምEራብ ተፋሰስ የሚካሄዱ ሰፋፊ የመስኖ ግንባታዎች በደለል ሊሞሉ

ይችላሉ የሚል ሥጋት ፈጥሯል፡፡



65

በሱዳን ደንበር Aካባቢ የኮንትሮባንድ ንግድ መስፋፋት ክልሉም ሆነ ቀጠናው

ከሰብል፣ Eንስሳትና የደን ሀብት ተጠቀሚ የመሆን Eድሉ ላይ Aሉታዊ ተጽEኖ

ሊያሳድር ይችላል፡፡

በፌደራል ደረጃ በልማት ቀጠናው የሚካሄዱ ፕሮግራሞችና ፕሮጀክቶች በየደረጃው

ካሉ Aጋሮች ጋር Aለመቀናጀትና የባለድርሻ Aካላት ሚናና የሥራ ኃለፊነት

ባለመለየቱ የተልEኮ መደበላለቅ Eንደድክመት ሊታይ ይገባል፡፡

6.2. ውስጣዊ ሁኔታዎች

የልማት ቀጣናው ጥንካሬዎችንና ድክመቶችን መለየትና መተንተን በጥንካሬ የታዩ

ጉዳዮችን በማጠናከርና በድክመት የታዩ ለማሻሻል በበለጠ ለመስራትና ቅደመ-ዝግጅት

ለማድረግ ይረዳል፡፡ በዚህ መሰረት በልማት ቀጣናው ዋና ዋና ጥንካሬዎችና Eጥረቶች

የሚከተሉት ናቸው፡፡

ጥንካሬዎች


የልማት ቀጣናው ሠላምና ፖለቲካዊ ሁኔታ የተረጋገጠ መልካም Aስተዳደርን ለማስፈን

የሚደረገው ጥረት Eየዳበረ መምጣት የቀጣናውን Eምቅ ሰብAዊ፣ ቁሣዊና ባህላዊ

ሀብቶች ለማልማት ዓለምና Aገር Aቀፍ የልማት ተባባሪዎችንና ልማታዊ ባለሀብቶችን

ለመሣብና ለማሳተፍ ምቹ Aጋጣሚ ይፈጥራል፡፡

በልማት ቀጠናው የተለያዩ የEምነት ተከታዮች ተስማምተው መኖርና በግለሰብ ደረጃ

Aለመግባባቶች ሲፈጠሩ ባህላዊ የግጭት መፍቻ Aማራጭ መኖራቸው በልማት

ቀጠናው የስትራቴጅክ Eቅድ ዘመናት የመስኖ ልማትና ተጠቃሚነት ጋር ተያይዘው

የሚነሱ Aለመግባባቶችን ለማህበረሰብ ደረጃ ለማቃለል መልካም Aጋጣሚ ሊሆን

ይችላል፡፡

የAገልግሎት Aሰጣጡን ቀልጣፋ፣ ውጤታማና ፍትሀዊ ለማድረግ በጥናት ላይ

የተመሰረተ መሰረታዊ የሥራ ሂደት ለውጥ በየደረጃው ተግባረዊ ለማድግ Eየተደረገ

ያለው ጥረት የክልሉ መንግስት ልማት ለማፋጥን መልካም Aስተዳደርን ማስፈን ወሳኝ

ጉዳይ Aድረጎ በቁርጠኝነት መንቀሳቀሱ Eንደጥንካሬ ሊታይ ይገባል ፡፡

ያልተማከለና የተጠናከረ መንግሥታዊ Aደረጃጀት Eስከ ቀበሌ ድረስ መዘርጋት

ልማት፣ የሚያፋጥን Aደረጃጀት Aና የማህበራዊና Iኮኖሚያዊ Aገልገሎት የሚሰጡ

ተቋማት( የብድርና ቁጠባ፣ ትምህርትጤና፣ግብረናና ፖሊስ) Eሰከታችኛው የAስተዳደር

Eረከን መዘርጋት ሕዝቡም የAገልግሎቶች ተጠቃሚ የመሆን ፍላጐቱ በከፍተኛ



66

ደረጃ መነሳሳትና ተጠቃሚ መሆን የልማት ቀጠናውን ልማት ለማፋጠን በጥንካሬ

የሚታይ ጉዳይ ነው፡፡

በየደረጃው ያለው Aመራር Aካል የወጡ ፖሊሲዎችንና ስትራቴጂዎችን ተግባራዊ

ለማድረግ ያለው የፖለቲካ ቁርጠኝነትና ተነሳሽነት በጥንካሬ ሊታይ የሚገባው ነው፡፡

Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሁኔታዎች

በልማት ቀጠናው የተማረና ያልተማረ Aምራች የሰው ኃይል መኖር በወይና ደጋ፣ደጋና

ቆላ Aግሮ Iኮሎጂ ያለው ምቹ መሬትና ሰፊ የውሃ ሀብት በመጠቀም በመስኖ

የተትረፈረፈ ምርት ለማምረት መልካም Aጋጣሚ ይሆናል፡፡ የሰፊ ሰብAዊ ሀብት

መኖር ለሚመረቱት ምርቶች ከፍተኛ የገበያ Eድልን ይፈጥራል፡፡

የAርሶ Aደሩ የምርት ግብዓቶችን፣ ባህላዊና ዘመናዊ መስኖ ተጠቃሚነቱ Eያደገ

መምጣት በቀጣይ የቀጠናውን Eምቅ የውኃ ሀብት ለመጠቀም ምቹ ሁኔታ

ይፈጥራል፡፡

ወረዳዎችን ከዋና መንገዶች የሚያገናኙ መንገዶች መገንባት፣ የመብራትና

ትራንስፖርት Aገልግሎቶች በሁሉም የወረዳ ዋና ከተሞች መኖር፣ የቴሌ

ኮሚኒኬሽን Aገልግሎት በAብዛኞቹ ገጠር ቀበሌ ማEከላት መዳረስ የልማት ቀጠናውን

ሀብቶች ለማልማት፣ ወደገበያ ለማቅረብና ለመጠቀም ከፍተኛ ሚና ስለሚጫወቱ ወሳኝ

ጠንካራ ጎኖች ናቸው፡፡

የክልሉ መንግሥት ሞዴል Aርሶ Aደሮችን ለማበረታታት በየደረጃው የሚያደርገው

ጥረት የተሻለ ምርት ማምረት Eንዲኖር የምርት ዋጋው መጨመር ከማድረጉም

በርካታ ታታሪ Aርሶ Aደሮችን ካፒታል ክምችት Eንዲኖራቸው ስለሚያደርግና በሰፋፊ

የIንቨስትመንት Aማራጮች Eንዲሣተፉ ስለሚጋብዝ ከድህነት ለመቀነስ የሚደረገውን

ጥረት ስለሚያፋጥን በጥንካሬ መወሰድ ይኖርበታል፡፡

የልማት ቀጣናው በሰው ኃይል ስብጥር፣ ብዛትና ልምድ በAንጻራዊ ሁኔታ የተሻለ ደረጃ

ላይ መሆን የቀጣናው Eምቅ ሀብቶች ለማልማት፣ ለማስተዳደርና ለመጠቀም

Eንደጥንካሬ ሊወስድ ይገባል፡፡

የልማት ቀጠናው የውኀ ሀብት ለመጠቀም የተገነቡ የመስኖ ልማት ግንባታዎች

የቀጠናውን ልማት ለማፋጠን መሠረት የሚጥሉ ስለሆኑ በጥንካሬ ሊታዩ ይገባል፡፡

የልማት ቀጠናው Aርሶ Aደሮች ገበያ ተኮር ምርት ለማምረት Eያደረገ ያለው ጥረት

በቀጣይ የቀጠናውን Eምቅ የውኃ ሀብት ተጠቅሞ ከAገር ውስጥና ኤክስፖርት ገበያ

ሰብሎችን ለማምረት ስለሚረዳ በጥንካሬ መያዝ ያለበት ጉዳይ ነው፡፡



67

በልማት ቀጠናው ደብረ ማርቆስ ዩኒቨርስቲ፣ የግልና የመንግሥት በርካታ ኮሌጆችና

የምርምር ማEከላት መኖር የሰው ኃይል በቀላሉ ለማልማት ምቹ ሁኔታ የሚፈጥር

ከመሆኑም በተጨማሪ ከሌሎች የAገሪቱ ክልሎች ጋር የIኮኖሚ፣ ባህላዊና ማህበራዊ

ትስስር ለማድረግ መልካም Aጋጣቢ ስለሚሆን የቀጣናውን ልማት ለማፋጠን Aዎንታዊ

AስተዋÎO ይኖረዋል፡፡

ድክመቶች


በተናጠናው BPR መሰረት የሰው ኃይል Aለመሟላትና የተመደቡ ባለሙያዎች ያገኙት

በተግባር የተደገፈ ክህሎት Aነስተኛ መሆን በEጥረት የታየ ጉዳይ ነው፡፡

በየደረጃው ያለው Aመራር Aካል የወጡትን የልማት ፖሊሲዎችና ስተራቴጂዎች

ተግባራዊ ለማድረግ የፖለቲካ ቁርጠኝነትና ተነሳሽነት ቢኖረውም የቴክኒክ ጉዳዮችን

በብቃት የማቀድ፣መምራት፣ ማሰፈጸም፣ የመከታተል፣ የመቆጣጠር፣ የመገምገምና የሰው

ኃይሉን በሙሉ Aቅሙ ወደልማት የማስገባት ውስንነት መኖር Eንደድክመት ሊታይ

ይችላል፡፡

Aገልግሎት Aሰጣጡን ቀልጠፋና ፍትሀዊ ለማድረግ የተጠናከር በመደረጉ መሻሻል

Eየታ ቢሆንም በቀበሌ Aመራር Aካላት፣ ማህበራዊ ፍረድ ቤትና በባለሙያው በኩል

ቁርጠኝነት ማነስ፣ ኃላፊነትን መገፋፋትና መኖር ለህዝቡ ቀልጣፋና ፍትሀዊ

Aገልገሎት የመስጠት Eጥረት የተለየ ጉዳይ ነው፡፡

በሰው ሃይል Aጠቃቀም ለብቃት፣ ልምድና የትምህርት ዝግጅት ተመጣጣኝ ዋጋ

ያለመስጠት፤ ወጥነት ያለው የቅጥር፣ ሥልጠና፣ Eድገትና ዝውውር፤ ሥራን መሰረት

በማድረግ ታታሪና ደካማውን ሠራተኛ ለይቶ ከማበረታታትና Eርምጃ ከመውሰድ

ይልቅ በጀምላ ድክመትን በማንሳት ማሸማቀቅና ተነሳሽነት መግታት Aልፎ Aልፎ

መከሰትና በAመራሩና ባለሙያው መካከል መፈራራት ማስከተሉና በየደረጃው ያለ

ባለሙያ የAቅም ወስንነት መኖር በድክመት መታየት Aለበት፡፡ ለተመሳሳይ የሥራ

መደብ በሁሉም ያገሪቱ ክልሎች ተመሳሳይ ክፍያ Aለመኖር፣ የደረጃ Eድገት መቋረጥና

ሌሎች ማበረታቻዎች Aለመኖር ሌላው በEጥረት መታየት Aለበት፡፡

በተወሰኑ ወረዳዎች(ሁለት Eጁ Eነሴ፣ Aንከሻ ጓጉሳ፣ ጓንጓ፣ ስማዳ) Eና ቀበሌዎች

መስፋትና የይከፈል ጥያቄ ፈጣን ምላሽ Aለማግኘት ከመልካም Aስተዳደር Aንጻር

EንደEጥረት የተነሳ ጉዳይ ነው፡፡



68

Iኮኖሚያዊ ሁኔታዎች

በልማት ቀጠናው Aብዛኛው Aምራች ኃይል ማለትም ጎልማሳውና ወጣቱ ማንበብና

መጻፍ Aለመቻሉ Aመለካከት ለውጥ ለማምጣትና ዘመናዊ ቴክኖሎጅ ለማስረጽ

Aሉታዊ ተጽEኖ ስላለው EንደEጥርት መያዝ የሚገባው ጉዳይ ነው፡፡

ቀበሌን ከወረዳ ከተማና ከዋና መንገዶች የሚያገናኙ መንገዶች ውስንነትና፣ የተሰሩትም

በወቅቱ Aለመጠገናቸው በልማት ቀጠናው Aሁንም ሆነ ወደፊት በስፋት የሚመረቱ

ምርቶቸን በቀላሉና ሳይበላሹ ወደገበያ ለማቅረብ በEቅድ ዘመኑ EንደEጥረት በታየት

ያለበት ጉዳይ ነው፡፡

የልማት ቀጠናው Aርሶ Aደሮች ለገበያ ተኮር ምርቶች ቅድሚያ በመስጠት በAንድ

የሰብል ዘመን ተፈላጊነትና የተሻለ ዋጋ ያላቸውን ምርቶች በስፋት ሲያመርቱ ብልሽት

ማጋጠምና ገበያ ማጣት ብሎም በከፍተኛ ደረጃ መርከስ በAምራች Aርሶ Aደሮች

ኪሣራና ተስፋ መቁረጥ Eያስከተለ መሆኑ ታይቶ ለሰብሎች ማቀናበሪያና ገበያ

የማፈላለግ Eንቅስቃሴው Aነስተኛ መሆን በEጥረት ሊታይ የሚገባው ጉዳይ ነው፡፡

Aርሶ Aደሩ የገበያ፣ የውኃና የጤና Aገልግሎቶችን ለማግኘት Eንደገጠር መኖሪያ

Aካባቢው ነባራዊ ሁኔታ የምርት ጊዜን ሊያባክን የሚችል ርቀት ስለሚጓዝ Eንደ

Eጥረት ሊቆጠር የሚችል ነው፡፡

የቀጣናውን ልማት ለማፋጠን የሚያስችል የውስጥ ገቢ ምንጭ በቂ Aለመሆንና በክልሉ

መንግስት የበጀት ምደባ ላይ የተመሠረተ መሆን የቀጣናውን ልማት በAንጻራዊ መልኩ

ከተጽEኖ ነጻ በሆነ ሁኔታ ማካሄድ Eንደ Eጥረት ሊታይ የሚገባ ጉዳይ ነው፡፡

“Aሳምነህ ሥራ” የሚለው Aቅጣጫ በህዝቡ ዘንድ ለማስረጽ Eጥረት መኖርና ህዝቡ

ለተፈጥሮ ሀብት ጥበቃና ሌሎች የወል የልማት ሥራዎች ማህበራዊ ደንቦችን Aውጥቶ

ተግባራዊ ለማድረግ ያለው ተሳትፎ ዝቅተኛ መሆን ሌላው በEጥረት መታየት ያለበት

ጉዳይ ነው፡፡

ማህበራዊ ሁኔታዎች

በልማት ቀጠናው በገጠርና ከተማ የሥራ ወጣቶችና ጐልማሶች ብዛት ከፍተኛ መሆን

ድህነትንና ማኀበራዊ ችግሮችን ለማስፋፋት AስተዋጽO Eያደረገ መሆኑ የቀጣናውን

ኀብረተሰብ የኑሮ ደረጃ ለማሻሻል የተጠናከረ ሥራ ወደፊት መከናወን Eንዳለበት

Aመላካች ስለሆነ EንደEጥረት ሊታይ ይገባል፡፡

የህዝቡ ኋላ ቀር Aመለካከትና የኑሮ ዘይቤ ዘመናዊ Aለመሆን፣ የቁጠባ ባህሉ

Aለመዳበር፣ ዓመቱን በሙሉ በሥራ Aለመጠመድና በተለያዩ ምክንያቶች የሥራ



69

ቀናትን ማባከን፣ የሕጻናትንና ሴቶችን ሰብAዊ መብቶች የሚጋፋ ጐጂ ልማዳዊ

ድርጊቶች Aለመቃለል በስፋት የሚታዩ ድክመቶች ናቸው፡፡

በቀጠናው ያለውን ልማት በማፋጠን ሂደት የኤች Aቪ ኤድስ በሽታና ከግድቦች

መስፋፋት ጋር ተያይዞ የወባ ሽታ በበጋ፣ በክረምት የመከሰት ሁኔታው የሰፋ ስለሚሆን

በAምራች ኃይሉና በሕዝቡ ጤንነት ላይ Aሉታዊ ተፅEኖ ሊያሣድር ይችላል የሚል

ሥጋት Aለ፡፡

7. ዋና ዋና የልማት ቀጣናው ችግሮች

በቀበሌ፣ ወረዳና ዞን ደረጃ ከሕዝቡ፣ Aመራሮችና ባለሙያዎች EንደAካባቢው ተጨባጭ

ሁኔታ በርካታ ችግሮች ተነስተዋል፡፡ የጥናት ቡድኑም ለልማት ማነቆ የሆኑ ችግሮችን

በመስክ Aይቷል፡፡ የተነሱት ዋና ዋና ችግሮች ከስፋታቸው፣ Aሳሳቢነታቸው፣ በልማት ላይ

ከሚኖራቸው ተፅEኖ በመነሳት Eንደሚከተለው በቅደም ተከተል ቀርበዋል፡፡

1. የውሃ ሃብትን (ዝናብ፣ ገፀ ምድርና ከርሰ ምድር) ለመስኖ ልማት የመጠቀም ውስንነት

2. የንፁህ መጠጥ ውሃ Aቅርቦትና Aስተዳደር ችግር

3. የመሬት Aጠቃቀምና Aስተዳደር ችግር

4. የተፈጥሮ ሃብት መመናመንና የልማት Eንቅስቃሴዎች የAካባቢ ጥበቃን ግምት ውስጥ

ያስገቡ Aለመሆናቸው

5. የመሰረተ ልማት Aለመስፋፋት (መንገድ፣ መብራት፣ ስልክ)

6. የሰብልና ምርትና ምርታማነት Aለማደግ

7. የEንስሳት ምርትና ምርታማነት Aለማደግ

8. የሥራ Aጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮች መስፋፈት

9. ግብይት፣ Iንዱስትሪና Iንቨስትመንት Aለመጠናከር

10. በከተማ ልማት ዙሪያ ያሉ ችግሮች

11. የትምህርት ጥራትና ሽፋን ውስንነት

12. የጤና Aገልግሎት ውስንነት

13. የመልካም Aስተዳደር ችግርና የማስፈፀም Aቅም ውስንነት

14. የሴቶች መብት Aለመከበር

15. ከቱሪዝም ሃብት በስፋት ተጠቃሚ Aለመሆን

16. ከIነርጂና ማEድን ሃብት በስፋት ተጠቃሚ Aለመሆን

17. የምግብ ዋስትና Aለመረጋገጥ



70

8. የቁልፍ ጉዳዮች ትንተና

ቁልፍ ጉዳዮችን ከቀጣናው Aቅም ሀብቶችና ከዋና ዋና ችግሮች በመነሳት ተለይተዋል፡፡

የተለዩ ቁልፍ ጉዳዮችን የሚከተሉትን ሁኔታዎች Eንደመመዘኛ በመውሰድ ቅደም ተከተል

ወጥቶላቸዋል፡፡

በቀጣናው የችግሮች ስፋት፣ Aሳሳቢነት በልማት ላይ የሚኖራቸው Aሉታዊ ተፅEኖ፣

ኀብረተሰቡ ለችግሮች የሰጣቸው ቅድሚያ ትኩረትና የልማት ፋላጎት፣

የፌደራልና ክልል መንግስታት የልማት ፖሊሲዎችና ስትራቴጂዎች፣

በልማት ቀጠናው ያሉ Eምቅ ሀብቶች መጠንና ጂOግራፊያዊ ስርጭት፣

ዓለም Aቀፍ ሁኔታዎች /EንደምEተ ዓመቱ የልማት ግቦች Eና የድህነት ቅነሳ

ስትራቴጂ ወዘተ/

ቁልፍ ጉዳዮች በቅደም ተከተላቸው መሠረት ትንተና ማድረግ ስትራቴጂዎችን ለመቀየስ፣

ከነባራዊ ሁኔታ ጋር ለማገናዘብ፣ ዓላማዎችን፣ ግቦችንና ተግባራትን ለመለየት ስለሚረዳ

ቀጥሎ ቀርቧል፡፡

ቀልፍ ጉዳይ 1. ያለንን ሰፊ የውሃ ሀብት Aሟጦ Aለመጠቀም

መስኖ ልማትን በተመለከተ

የልማት ቀጣናው በተለይ በገፀ ምድር ውሃ ሀብት ክምችት የታደለ ቢሆንም የመስኖ

ልማት Aውታሮችን በሚፈለገው ሁኔታ ማስፋፋት Aለመቻሉና ያሉትም ቢሆኑ በባህላዊ

የAመራረት ዘዴ የሚሰሩ በመሆናቸው የምርታማነት ደረጃቸው ዝቅተኛ መሆንና Aርሶ

Aደሩ ከዚሁ ማግኘት የሚገባውን ጥቅም ማግኘት Aለመቻሉ

በልማት ቀጠናው ውስጥ ያሉ የውሃ ሃብት መገኛ ቦታዎችን ለይቶ Aለመያዝ፣

Aለመጠበቅና Aለመንከባከብ በረሃማነትን በማስፋፋት የተፈጥሮ Aደጋን ማባባሱና

ምርታማነትን መቀነስ

የውሃ ህብትን በAግባቡ ተጠቅሞ ለልማት ለማዋል የህብረተሰቡ የግንዛቤ Eጥረት፣

የተገነቡ የመስኖ ፕሮጀክቶችን በባለቤትነት ተረክቦ Aለማስተዳደር Eንዲሁም

የAመራር Aካሉ፣ የባለሙያውና የሚመለከታቸው Aካላት ቁርጠኝነት ማነስ

የሚጠበቀውን ያህል የልማት ለውጥ ማስመዝገብ Aለመቻሉ

የውሃ ህብት መረጃዎችን በየደረጃው Aጠናቅሮ Aለመያዝ በከፍተኛ ፕሮጀክቶች ጥናትና

ዲዘይን ስራ ላይ Aሉታዊ ተፅEኖ በማሳደሩ ዘላቂ የሆኑ ፕሮጀክቶችን ነድፎ

ህብረተሰቡን ተጠቃሚ Aለማድረግ



71

ንፁህ መጠጥ ዉሃ Aቅርቦት

የልማት ቀጠናው በገፀ ምድርና ከርሰ ምድር በቂ የውሃ ሀብት ክምችት ያለው ቢሆንም

የንፁህ መጠጥ ውሃ Aቅርቦትና ሳኒቴሽን ተቋማትን በሚፈለገው ሁኔታ ማስፋፋት

Aለመቻሉና ያሉትም ቢሆኑ በAግባቡ ባለመያዛቸው የንፁህ መጠጥ ውሃ ሽፋን ዝቅተኛ

በመሆኑ ጤናማ Aምራች ዜጋ Aለመፈጠሩ

በገጠሩ Aካባቢ የግልና Aካባቢ ንፅህና ግንዛቤ Aናሳ በመሆኑ የተገነቡትን የንፁህ

መጠጥ ውሃ ተቋማት በAግባቡ Aለመያዝና Aለማስተዳደር ችግር Eንዲሁም የግንባታ

ጥራት Aናሳ መሆን ምክንያት ዘላቂ የውሃ ተቋማት Aለመኖር

በቀበሌዎች የዉሃ ሃብት ባለሙያዎች Aለመኖርና Aለመጠናከር Eንዲሁም በቂ

የOፕሬሽንና ጥገና ስልጠና Aለመስጠት

በየደረጃዉ ተስማሚ ቴክኖሎጅን Aለመጠቀም

የመረጃ Aጠናቅሮ Aለመያዝ

የውሃ ሀብትን በAግባቡ ተጠቅሞ ለልማት ለማዋል የህብረተሰቡ የግንዛቤ Eጥረት፣

የተገነቡ የንፁህ መጠጥ ውሃ ፕሮጀክቶችን በባለቤትነት ተረክቦ Aለማስተዳደር

Eንድሁም የAመራር Aካሉ፣ የባለሙያውና የሚመለከታቸው Aካላት ቁርጠኝነት ማነስ

የሚጠበቀውን ያህል የልማት ለውጥ ማስመዝገብ Aለመቻሉ

የተቀናጀና ሰፊ የዉሃ ማሰራጫ ሲሰተምን የመጠቀም ልምዱ Aናሳ መሆን

ወደ ከተሞች የሚፈልሰዉ የሰዉ ሃይል ከሚጠበቀው በላይ መሆን

ቁልፍ ጉዳይ 2፡ የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ Aለመኖር

በመሬት Aጠቃቀም Eቅድ ላይ የተመሠረተ የተቀናጀ የተፋሰስ ልማትና Aስተዳደር የውኃ

ሀብትን በAግባቡ ለመጠቀም፣ የሰብልና Eንስሳትን ምርትና ምርታማነትን ለማሳደግ Eና

የተፈጥሮ ሀብቱን በማልማትና በመጠቀም የቀጠናው ሕዝብ የኑሮ ደረጃ ለማሻሻል የሚረዱ

ሁለገብ ማኀበራዊና Iኮኖሚያዊ ልማቶችን ለማካሄድ ያስችላል፡፡ ከሁሉም በላይ በAሁኑ

ጊዜ በቀጠናው በመሬት ተስማሚነት ጥናት (Land Suitability survey) ላይ መሠረት

በማድረግ የመሬት Aጠቃቀም ማዘጋጀትና ተግባራዊ ማድረግ በጣም Aስፈላጊ የሚያደርጉ

ሁኔታዎች Aሉ፡፡ Eነዚህም፡-

በቀጠናው Aካባቢንና ተፋሰስን መሠረት ላደረገ የልማት Eቅድ (spatial planning)

የተለየ ትኩረት የሰጠበት ወቅት መሆኑ፣

የቀጠናው ሕዝብ ከጊዜ ወደ ጊዜ በመጨመር ላይ በመሆኑና የመሬት ጥበት

በማጋጠሙ ከመሬቱ ተስማሚነት በመነሳት በውስንና ትንሽ መሬት ላይ ብዙ በማምረት



72

የሚገኘውንም ትርፍ ምርት ከግብርና ተጓዳኝና ከግብርና ወጪ የሆኑ የIኮኖሚ

Aማራጮችን በማስፋት መዋቅራዊ ሽግግር ለማምጣት የሚያስችል መሆኑ፣

ከመሬት ተስማሚነት Aኳያ የሚደረግ የመሬት Aጠቃቀም ጥናት የተሻሉ፣ Aዋጭና

ዘላቂነት ያላቸው የልማት Aማራጮችን ለማየት፣ መለየትና ለመጠቀም የሚያስችል

መሆኑ ናቸው፡፡

ይሁንና ከዚህ ቀደም በAባይ ተፋሰስ ላይ የመሬት Aጠቃቀም ጥናት የተካሄደ ቢሆንም

ጥናቱ Aሁን ካለው ቀጠና Aደረጃጀት Aንጻር የተቃኘ ካለመሆኑም በተጨማሪ የተጠናበት

ስኬል ከፍተኛ ነው፡፡ ከዚህም በላይ ጥናቱ Aጠቃላይ ስለሆነ በቀጠናው ያሉትን Aነስተኛ፣

መካከለኛና ከፍተኛ ተፋሰሶች የተስማሚነት ደረጃ /suitability classification/ Eና Aቅም

በዝርዝር በማጥናት የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ Eንዲወጣላቸው Aልተደረገም፡፡

ከተፈጥሮ ሀብት ልማትና ጥበቃ Aንጻር የመሬቱን የመልማት Aቅም (Capability

classification) መሠረት በማድረግ በግብርናና ገጠር ልማት ቢሮ የተለዩት ተፋሰሶችም

Aብዛኞቹ ካርታ፣ ሥነ-ሕይወታዊ፣ ፊዚካላዊ፣ Iኮኖሚያዊና ማኀበራዊ ጥናቶች በዝርዝር

ያልተካሄደባቸው ናቸው፡፡ የተሟላ የጥናት ሰነድም የላቸውም፡፡

በቀጠናው የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ የተጠናከረ ባለመሆኑ የተነሳ Aቅም ባላቸው ወንዞች

ዳርና ዳር ያሉ መሬቶች ለመስኖ ልማት ከመዋል ይልቅ ለልቅ ግጦሽ Eየዋሉ ይገኛሉ፡፡

ከዚህ በተጨማሪም Aርሶ Aደሮች መሬቱን የሚያርሱትና የሚገነዘቡት ወቅታዊ

ፍላጎታቸውን ከማሟላት Aንጻር Eንጂ መሬትን ካለው ተስማሚነትና በዘላቂነት ለሚቀጥለው

ትውልድ ጠብቆ በማቆየት ላይ የተመሠረተ Aይደለም፡፡ በመሆኑም በAንዳንድ Aካባቢዎች

Aርሶ Aደሮች ለሰብል ልማት ተስማሚነት ያለውን መሬት ባህርዛፍ ስለሚተክሉት በሰብል

ልማት ላይ በሚያስከትለው Aሉታዊ ተጽEኖ ኩታ ገጠም በሆኑ Aርሶ Aደሮች መካከል

የግጭት መንስኤ በመሆን ከሥረ መሠረቱ የመሬት Aጠቃቀሙ በEቅድ Aለመመራቱን

ያሳያል፡፡ ለዚህም Eንደ መነሻ ምክንያት የሚጠቀሰው የመሬት Aጠቃቀም Aዋጅ

Eስካልወጣ ድረስ Aርሶ Aደሮች መሬታቸውን ለፈለጉት ጥቅም ማዋል ይችላሉ ስለሚል

ነው፡፡

በመሆኑም የመሬት ሀብታችን ከፍተኛ መመናመን የሚታይበት ከመሆኑም በላይ ምርትና

ምርታማነት Eንዲቀንስ Eያደረገ ነው፡፡ በቀጠናው ከመሬቱ ተስማሚነት Aኳያ የትኛው

መሬት ለሰብል፣ ለግጦሽ፣ ለደን፣ ለመኖሪያ፣ ለከተማ ልማትና ለIኮቱሪዝም፣ ለፓርክና



73

ዱር Eንስሳት መዋል Eንዳለበት በጥናት ላይ ተመስርቶ ባለመለየቱ Aሁን ያለው የመሬት

Aጠቃቀም ሥርዓት የሌለው ሆኗል፡፡

ስለዚህ Aሳታፊ የመሬት Aጠቃቀም (participatory land use planning) ጥናት ማካሄድ፣

Eቅድ ማዘጋጀትና ተግባራዊ ማድረግ በስትራሬጂክ Eቅድ ዘመኑ ትኩረት ሊሰጠው

የሚገባው ተግባር ነው፡፡ ለተግባራዊነቱም ሕብረተሰቡ የሚጠናውን ተፋሰስ ከመለየት

ጀምሮ በማጥናት፣ በማቅድ፣ በመከታታል፣ በመቆጣጠርና በመገምገም ሂደቶች ቀጥተኛ

ተሳታፊ መሆን Aለበት፡፡

ቁልፍ ጉዳይ 3፡- የተፈጥሮ ሃብቱ መመናመኑ፣ ያለመልማቱና ዘላቂ ጥቅም ላይ

ያለመዋሉ

Eያደገ በመጣው የህዝብ ቁጥር ምክንያት የህብረተሰቡ የደን ውጤቶች ፍላጎት ለማሟላትና

የEርሻ መሬትን ለማስፋፋት Eንዲሁም ደግሞ በልቅ ግጦሽ መኖር የተነሳ ደኑ በከፍተኛ

ፍጥነት ተራቁቶ ለብዝሃ ህይወት መመናመን፣ ለAፈር መሸረሸር፣ ለመሬት መናድና

መንሸራተት ዳርጓል፡፡ በዚህም የተነሳ የAካባቢ መጎሳቆልን በማስከተል ብሎም ለተደጋገመ

ድርቅ መከሰት ምክንያት በመሆን የምርትና ምርታማነት Eንዲቀንስ በማድረግ ለረሃብ

ተጋላጭነት መንገድ ከፍቷል፡፡

የልማት ቀጠናው በክልሉ ውስጥ ከፍተኛ የሆነ የደን መመናመንና በዚሁም ሳቢያ የAፈር

መከላት ችግር ካለባቸው ቀጠናዎች በግንባር ቀደምትነት የሚጠቀስ ነው፡፡ በየዓመቱ

በሚሊዮን ቶኖች የሚለካ Aፈር ከEርሻ፣ ከደንና፣ ከግጦሽ መሬቶች ላይ Eየታጠበ

ይሄዳል፡፡ ይህ ሁኔታ ለም የሆነውን የላይኛውን የAፈር ክፍል በማጠብና የAፈሩን የንጥረ

ነገር ይዘት በማሟጠጥ የግብርናውን ምርታማነት Eንዲቀንስ በማድረግ የምግብ Eጥረትን

Eያስከተለ ይገኛል፡፡ ከAፈር መከላት በተጨማሪ መሬቱ ለዘመናት ያለEረፍት በመታረስ፣

ተፈጥሮና ሰው ሰራሽ ማዳበሪያን በሚፈለገው መጠንና ጥራት ባለመጠቀምና የAገዳና

የብርE ሰብሎችን (የAፈር ንጥረ ነገርን በጣም የሚወስዱ) ከጥራጥሬ ሰብሎች ጋር

Aፈራርቆና Aሰባጥሮ ባለማልማት ነው፡፡

የተፈጥሮ ሃብቱን መልሶ ለመተካትና ለማልማት ከAሁን ቀደም በልማት ቀጠናው መጠነ

ሰፊ የሆነ የልማት Eንቅስቃሴ በደንና Aግሮፎረስትሪ ልማትና Aፈርና ውሃ ጥበቃ

የተከናወነ መሆኑ ይታወቃል፡፡ ይሁን Eንጂ Aሁን ያለውን ችግር ለመቅረፍና የተፈጥሮ

ሃብትን መልሶ Eንዲተካ ለማድረግ Eንዲቻልና ችግሩን በዘላቂነት ለመፍታት Eንደትኩረት



74

Aቅጣጫ የተያዘውን የተቀናጀ የተፋሰስ ልማት ተሳትፏዊ በሆነ መልኩ Aጠናክሮ

በመቀጠል የተፈጥሮ ሃብቱን ለማልማትና በዘላቂነት ለመጠቀም የልማት ቀጠናንና

ሥነምህዳርን መሰረት ያደረገ ስትራቴጂን መከተል Aስፈልጓል፡፡

ቁልፍ ጉዳይ 4፡- የመሰረተ ልማት በሚፈለገው መጠን Aለማስፋፋት

መሰረተ ልማት Aውታሮችን ለማስፋፋት ከፍተኛ ጥረት Eየተደረገ ቢሆንም በተለይ

በሁሉም ቀበሌዎች የህዝቡ የመንገድና Aሌክትሪክ መብራት ይዘርጋልኝ ጥያቄ Eጅግ

በጣም Eያደገ መጥቷል፡፡

ቁልፍ ጉዳይ 5:- የሰብልና Eንስሳት ምርትና ምርታማነት Aለማደግ

የሰብል ምርትና ምርታማነት Aለማደግን በተመለከተ

በደቡብ ምEራብ የልማት ቀጠና በሽታን፣ ውርጭንና ድርቅን ተቋቁሞ ምርታማ የሆኑ

የተሻሻሉ የሰብል ዝርያዎች Eጥረት መኖርና የተሻሻሉትም ዝርያዎች Aብዛኛዎቹ ለረዥም

ጊዜ ምርት ውስጥ የቆዩ በመሆናቸው ምርታማነታቸው ከጊዜ ወደ ጊዜ Eየቀነሰ መጥቷል::

በተለይም የቀጠናው ዋና ዋና ሰብሎች (በቆሎ፣ ስንዴ፣ ገብስ፣ ዳጉሳ፣ ባቄላ፣ ሽምብራ፣

በርበሬ፣ ብርቱካን፣ ድንች፣ ሽንኩርትና ቡና) በተለያዩ በሽታዎች መጐዳታቸው፣ ጥገኛና

Aደገኛ Aረሞች መስፋፋት Eንዲሁም የተለያዩ ተባዮች በበቆሎ፣ ስንዴ፣ ጤፍ፣ ሽምብራ፣

Aተርና ዳጉሳ መከሰታቸው ለቀጠናው ምርትና ምርታማነት መቀነስ ጉልህ AስተዋፅO

Aድርገዋል:: በደጋማው ስነ ምህዳር የድንች፣ ባቄላ፣ ገብስና ስንዴ ሰብሎች በውርጭ

መጐዳትና በቆላማው ስነ ምህዳር የዝናብ Eጥረት በሰብሎች ፍሬ ሙሌት ወቅት መከሰት

የቀጠናውን ችግር Aሳሳቢ ያደርገዋል::

ምንም Eንኳ ፈጣን Iኮኖሚያዊ Eድገት ለማምጣት የተለያዩ የሰብል የቴክኖሎጂዎች

Eጥረት ቢኖርም ያሉትን የተሻሻሉ ቴክኖሎጂዎች መጠራጠር፣ ፈጥኖ Aለመቀበልና

በAግባቡ Aለመጠቀም ለምርትና ምርታማነት Eድገት Eንቅፋት ሆኗል:: የሰብል ግብዓቶች

በተለይም ማዳበሪያ፣ ፀረ ተባይና የተሻሻሉ የሰብል ዝርያዎችን በጥራት፣ በሚፈለገው

መጠንና ጊዜ ማቅረብና ማሰራጨት ባለመቻሉ ምርትና ምርታማነትን በሚፈለገው መጠን

ማሳደግ Aልተቻለም:: በምርጥ ዘር ድርጅትና በሌሎች Aጋር መስሪያ ቤቶች Eየቀረቡ

ያሉት የተሻሻሉ የበቆሎ፣ ጤፍ፣ ስንዴ፣ ቢራ ገብስ፣ ድንችና በርበሬ ዝርያዎች Aቅርቦት

Aናሳ በመሆኑ የAርሶ Aደሩን ፍላጐት ማሟላት Aልተቻለም:: በተለይም የበቆሎና የድንች

ምርጥ ዘር Aቅርቦትና የAርሶ Aደሩ ፍላጐት ከፍተኛ ክፍተት ያሳያል:: የበቆሎ መሥራች



75

ዘር በግብርና ምርምር በበቂ መጠን Aለመቅረብና የድንች ምርጥ ዘር በምርጥ ዘር

ድርጅት Aለመባዛቱ ችግሩን የተባባሰ Aድርጐታል::

የግብርና ሜካናይዜሽን Aገልግሎት Eና የድህረ ምርት ቴክኖሎጂ Aለመስፋፋት በምርት

ጥራትና ብክነት Eያደረሰ ያለው ጉዳት በቀላሉ የሚገመት Aይደለም:: መለስተኛ

ትራክተሮች፣ የመውቂያና መፈልፈያ መሳሪያዎች፣ ዘመናዊ የEህል ማከማቻ ጐተራዎች፣

የAትክልትና ፍራፍሬ ምርቶች ጊዚያዊ ማቆያ (ማቀዝቀዣ) ስትራክቸር፣ የድንች ማከማቻ

መጋዘን (Light defused storage) ቴክኖሎጅ Aለመስፋፋት ከሚያደርሱት የምርት ብክነት

በተጨማሪ የምርት ጥራቱን በማጉደል ለገበያ ተወዳዳሪ መሆን Aልተቻለም::

የEንስሳት ምርትና ምርታማነት Aለማደግን በተመለከተ

ለEንስሳት ምርትና ምርታማነት Aለማደግ የተለያዩ ምክንያቶች የሚºቀሱ ሲሆን

ዋናዋናዎቹ የመኖ በበቂ መºንና ጥራት Aለመመረት፣ የEንስሳት በbታዎች መኖር፣

የAካባቢ ዝርያ ምርታማነት Aነስተƒ መሆንና የEንስሳትና ተዋጽO ገበያ ልማት

Aለመዳበር ናቸው፡፡

የEንስሳት መኖ በበቂ መºንና ጥራት Aለመመረት

Eንስሳት ለAካል መºበቂያ፣ ለEድገታቸው፣ ለርቢና ለሚሰጡት ምርት (ስጋ፣ ወተት፣

Eንቁላል፣ የስበት ሃይል) መኖ በበቂ መºንና ጥራት መመገብ ያስፈልጋቸዋል፡፡ Eንስሳት

የሚመገቡትን መኖ ከተለያዩ ምንጮች ሲያገኙ ከEነዚህም ውስጥ የተፈጥሮ ግጦሽ፣ የሰብል

ተረፈ ምርት፣ የተሻሻሉ መኖ Eጽዋቶች Aና የIንዱስትሪ ተረፈ ምርት/የተመጣጠነ መኖ

ዋነኞቹ ናቸው፡፡

በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ለEንስሳት የደረቅ መኖ Aቅርቦት የዋነኞቹን

የመኖ ምንጮች ታሳቢ ተደርጎ ሲሰላ ከተፈጥሮ ግጦሽ 1,684,398 ቶን፣ ከሰብል ተረፈ

ምርት 4,004,499 ቶን በድምሩ 5,688,897 ቶን ደረቅ መኖ በAመት ይገኛል ተብሎ

ይገመታል፡፡ በዚሁ የልማት ቀጣና ለሚገኙ Eንስሳት (3,264,006 TLU) ለAካል መጠበቂያ

የሚያስፈልግ የደረቅ መኖ ፍጆታ ታሳቢ ተደርጎ ሲሰላ 7,446,014 ቶን ደረቅ መኖ

በዓመት ያስፈልጋቸዋል፡፡ በመሆኑም በልማት ቀጣናው ለሚገኙ Eንስሳት የመኖ Aቅርቦት

ከፍላጎት ጋር ሲነፃፀር በ 1,757,117 ቶን በማነስ ያሳያል፡፡ ይህ Aሃዝ የሚያመለክተው

ለEንስሳቱ ለAካል መጠበቂያ ከሚያስፈልገው የደረቅ መኖ ፍላጎት Aንፃር ሲታይ Aቅርቦቱ

76.4% ያህሉን ብቻ Eንደሚሸፍን ነው፡፡ Eንስሳቱ ለምርትና ለርቢ Aገልግሎት



76

ከሚፈልጉት የመኖ መጠንና ጥራት Aኳያ ሲታይ የመኖ ችግሩ ከፍተኛ Eንደሆነ መገንዘብ

ይቻላል፡፡ ለEንስሳት የመጠጥ ውሃ Aቅርቦትና ጥራት ማነስ ችግር ሲኖር በተለይ በቆላማ

ቀበሌዎች ችግሩ የጎላ ነው፡፡ በደን መመናመን ችግር የንቦች የቀሰም Eጽዋት Eየቀነሰ

መምጣቱ ለንቦች ምርታማነት ማነስ ዋነኛ ምክንያት ነው፡፡ የEንስሳት መኖ Eጥረትን

ለመቅረፍ የሚያግዙ የተሻሻሉ የመኖ Eጽዋቶች የማላመድና ለተጠቃሚዎች የማቅረብ

ስራዎች በስፋት Aልተከናወኑም፡፡

የEንስሳት በbታዎች መኖር

በልማት ቀጣናው የተለያዩ የEንስሳት በሽታዎች ሲኖሩ ከEነዚህም ውስጥ Aባሰንጋ፣

Aባጎርባ፣ የበጎችና ፍየሎች ፈንጣጣ፣ ሳንባ ምች፣ ጎረርሳ፣ ገንዲ፣ ፈንግል፣ የውስጥና የውጭ

ጥገኛ በሽታዎች ይጠቀሳሉ፡፡ በልማት ቀጣናው በሚገኙ ወረዳዎች የEንስሳት በሽታዎችን

የመከላከልና የህክምና Aገልግሎት በስፋት Aልተዳረሰም፡፡ የEንስሳት ክሊኒክ በበቂ መጠን

Aለመኖር፣ የመድሃኒትና ህክምና መሳሪያዎች Aለመሟላትና የEንስሳት ጤና ባለሙያዎች

Eጥረት ጎልተው የሚጠቀሱ ችግሮች ናቸው፡፡

የAካባቢ Eንስሳት ዝርያ ምርታማነት Aነስተƒ መሆን

በAካባቢ Eንስሳት ዝርያዎች የመረጣና ማሻሻል ስራዎች በስፋት ባለመሰራታቸው

የምርታማነት ደረጃቸው ከጊዜ ወደ ጊዜ Eየቀነሰ መጥቷል፡፡ የሰው ሰራሽ ዘዴ የማዳቀል

Aገልግሎትን በስፋት ተጠቅሞ የAካባቢ Eንስሳት ዝርያዎችን ምርታማነት የማሳደግ

ስራዎችም በተለያዩ ምክንያቶች የሚጠበቀውን ያህል ውጤታማ Aልሆኑም፡፡ የAዳቃይ

ቴክኒሽያኖች Eጥረት፣ የፈሳሽ ናይትሮጅንና ማዳቀያ ቁሳቁሶች ተሟልቶ Aለመገኘት፣

የመንገዶችና መገናኛ Aገልግሎቶች Aለመስፋፋት በማዳቀል Aገልግሎት ዙሪያ የሚጠቀሱ

ችግሮች ናቸው፡፡ ለEርባታ Aገልግሎት የሚሆኑ የተሻሻሉ Eንስሳት (ዳልጋ ከብት፣ በግ፣

ዶሮ) ፍላጎት ከፍተኛ ቢሆንም የAቅርቦት ውስንነት በመኖሩ የEንስሳት Eርባታ ስራዎች

የሚጠበቀውን ያህል ሊስፋፉ Aልቻሉም፡፡

የEንስሳትና ተዋጽO ገበያ ልማት Aለመዳበር

የEንስሳትና ተዋጽO የገበያ መሰረተ ልማቶች ባለመስፋፋታቸው የግብይት ስርAቱ

Aልዳበረም፡፡ የገበያ መረጃዎች ተሰባስበው፣ ተጠናቅረውና ተተንትነው ለተጠቃሚዎች

Aይቀርቡም፡፡ በመሆኑም የEንስሳትና ተዋጽO ግብይት በAብዛኛው በገበያ መረጃዎች

ያልተደገፈ ነው፡፡ የEንስሳት ውጤቶችን በፋብሪካ በማቀነባበር ጥራቱን የጠበቀ ምርት

ለተጠቃሚዎች የማቅረብ ልምድ Aልዳበረም፡፡



77

ቁልፍ ጉዳይ 6፡- ሥራ Aጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮች መስፋፋት

በቀጠናው ከሚስተዋሉ ችግሮች ቁልፍ ችግሮች Aንዱ የሥራAጥነት ችግር ሲሆን ለዚህ

ችግር ግምባር ሰለባ የሆነው ደግሞ ወጣቱ ነው፡፡ ክልሉ በAለፉት ዓመታት የወጣት

ሥራAጥነት ችግርን ለመፍታት በተለይ በከተሞች በስፋት የተንቀሳቀሰና ለብዙ ሥራAጥ

ወጣቶች የሥራ Eድል መፍጠር የቻለ ቢሆንም Aሁንም በገጠርና በከተማ ሰፊ ብዛት

ያለው የሥራAጥ ወጣት ይገኛል፡፡ በተለይ በገጠር በናሙና ቀበሌዎችና ወረዳዎች ነዋሪ

ከሆነው ህ/ሰብም ሆነ ከወጣቱ መረዳት Eንደተቻለው ከመሬት ጥበት ጋር ተያይዞ

በተለመደው የEርሻ ሥራ ለመሰማራት ያልቻለ ወጣት ቁጥር Eየጨመረ ይገኛል፡፡

በመሆኑም ከEርሻ ውጭ ባሉ ሥራዎች ወጣቱ Eንዲሰለፍ ማድረግ የግድ ይላል፡፡

በAጠቃላይ በገጠርም ሆነ በከተማ ያለው ወጣት በመጀመሪያ ደረጃ ከሥራAጥነት ችግር

Eንዲላቀቅ በሁለተኛ ደረጃ ደግሞ በቀጠናው በሚደረገው የልማት Eንቅስቃሴ የበኩሉን

ድርሻ Eንዲወጣ ምቹ ሁኔታ መፍጠር ያስፈልጋል፡፡

ከዚህ በተጨማሪም ከሥራAጥነት ችግርና ከተለያዩ ሌሎች መነሻዎች የመነጩና ልማቱን

የሚያጓትቱ ማህበራዊ ችግሮች Eንዳሉ ይታወቃል፡፡ ከገጠር ወደከተማ ፍለሰት፣ በድህነት

፣ በኤች Aይቨ ኤድስ መስፋፋት ፣ በተዛባ የቤተሰብ Aስተዳደርና ሕፃናት Aስተዳደግ፣

ለAካል ጉደተኞች ባለው የተዛባ Aመላካከት የተነሳ በከተሞች ልመና፣ ጎዳና ተዳዳሪነት፣

ሴተኛ Aዳሪነት፣ ወላጆቻቸው የሞቱባቸው ህፃናት፣ ሕጻናትንና ሴቶችን ለገቢ ማሰገኛና

ማዘዋወርና የመሳሰሉት የማህበራዊ ችግሮች መስፋፋት፣ለማህበራዊ ጠንቆችና ጥቃት

መጋለጥ ሁኔታ ከዓመት ዓመት በመጨመር ላይ ያለ ክስተት ነው፡፡

በህፃናትና በሴቶች ላይ የሚፈፀሙ ጎጂ ልማዳዊ ድርጊቶች፣ የተዘባ Aመለካከትና

Aስተዳደግ የሕጻናትንና ሴቶችን ሰብAዊ መብቶች ከመጋፋታቸውም በላይ ጠንካራ፣ በራሱ

የሚተማመንና ስብEናው የተሟላ ትውልድ ለመፍጠር በሚደረገው ሂደት ላይ

Aሉታዊ ተጽEኖ Aለው፡፡ የቀጠናው ልማት መፋጠን ድህነትን፣ ሥራ Aጥነትንና

መህበራዊ ችግሮቸን ለመቀነስ ከፍተኛ ሚና ይኖረዋል፡፡ ስለዚህ Eነዚህን ችግሮች

የሚፈቱ ሥራዎች ሊሰሩ ይገባል፡፡

ቁልፍ ጉዳይ 7፡- ገጠርና ከተማ ልማት በሚገባ Aለመተሳሰር

ከተሞችን ለማሻሻል ጥረት Eየተደረገ ቢሆንም በማቆጥቆጥ ላይ ያሉ Aነስተኛ ከተሞች

Aመሰራረት በEቅድ Aለመመራት፣ ለታዳጊ ከተሞችና ለገጠር ቀበሌ ማEከላት ክለላ፣የፕላን



78

ሥራ፣ የቦታ ሽንሸና ትኩረት Aለመሰጠቱ፣ የከተሞች መሰረተ ልማቶች (የውስጥ ለውስጥ

መንገድ፣ የቆሻሻ ማስወገጃ ተፋሰስ፣ መብራት፣ ቴሌኮሚኒኬሽን ወዘተ)፣ የመኖሪያ ቤት

Eጥረት፣ የኑሮ ውድነትና ድህነት፣ ከተሞች ከገጠር ማEከላት በተለይም ምርታማ ከሆኑ

Aካባቢዎች ጋር በመንገድ መገናኘት Aለመቻል፣ የከተሞች የAገልግሎት Aሰጣጥ

ውስንነት፣ ከገጠር ወደ ከተማ ፍልሰት የተነሳ ከፍተኛ የሕዝብ መጨመር፣ የከተሞችና

በሥራቸው ያሉ ቀበሌዎች በተገቢው ባለሙያዎች የተደራጁ Aለመሆን፣ ቦታ Aሰጣጥና

Aጠቃቀም ዙሪያ ችግሮች Eንዳሉ መገንዘብ ተችሏል፡፡ በከተሞች የሚሰሩ መሰረተ

ልማቶች(መንገድ፣ መብራት፣ ውኃ፣ ቴሌኮሚኒኬሽን) በቅንጅት ስለማይሰሩ በAንድ በኩል

ሲጋባ በሌላ በኩል ሲፈርስ ማየት የተለመደ ነው፡፡

በከተሞች የተጠቃለሉ የገጠር ቀበሌዎችና የኪስ ቦታዎችን ለማስለቀቅ የሚውል የካሳ

ክፍያ ገንዘብ Eጥረት መኖር በዚህ ምክንያትም በከተሞች ለሚቀርቡ የመሬት ጥያቄዎች

ምላሽ መስጠት Aለመቻሉ፣ በከተሞች ባለሃብቱ በAብዛኛው በAገልግሎት ዘርፉ Eንጅ

Eሴት በሚጨምሩ መስኮች Aለመሰማራት የሚታዩ ዋና ዋና ችግሮች ናቸው፡፡ የከተማ

ግብርና የAደረጃጀትና ተጠሪነት ችግር ስላለና ትኩረት በማነሱ የከተማ ግብርና ለገጠር

ቴክኖሎጂ ሽግግር ሞዴል ሊሆን Aልቻለም፡፡

የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥና ከድህነትና ኋላቀርነት ለመላቀቅ የግል ሴክተሩ የማይተካ

ሚና Eንዳለው ይታወቃል፡፡ ሴክተሩ የክልሉን Eምቅ ሃብት ሊያለማ የሚችል፣ ከገጠሩ

ለሚመነጨው ምርት ሰፊ የገበያ Eድል የሚፈጥር፣ የሥራ Aጥነት ችግርን የሚፈታ

በመሆኑ ልማትን በማምጣት በኩል ድርሻው የጎላ ነው፡፡ Eስካሁን ባለው Eንቅስቃሴ

ሴክተሩ ባለው Aቅም ድርሻውን Eየተወጣ ቢሆንም የሚጠበቅበትን AስተዋጽO ማበርከት

ከሚችልበት ደረጃ ላይ Aልደረሰም፡፡ በመሆኑም ይህን ሴክተር በማጠናከር ንግድና

Iንቨስትመንት Eንዲስፋፋ ማድረግ የግድ ይላል፡፡ የቀጠናው Iኮኖሚ በግብርና ላይ

የተመሰረተ ከመሆኑ Aንጻር Aግሮ Iንዱስትሪዎችን ማስፋፋት፣ Eንዲሁም የውጭ ገበያ

ያላቸውን ምርቶች ለውጭ ገበያ የሚያቀርብ ጠንካራና ተወዳዳሪ የኤክስፖርት ንግድ

Eንዲስፋፋ ምቹ ሁኔታ መፍጠር፣ የቱሪዝም ሃብቱንና የኮንስትራክሽን ማEድናትን

የማልማት ሥራዎች ትኩረት ሊሰጣቸው ይገባል፡፡

በሌላ በኩል ከተሞች የንግድና Iንቨስትመንት ማEከል በመሆንና የገጠር ከተማን ትስስር

በማጠናከር በኩል ሰፊ ድርሻ ይጠበቅባቸዋል፡፡ ይሁን Eንጅ ከብዛት Aንጻርም ሆነ Aንድ

ከተማ ሊሰጣቸው ከሚገባው Aገልግሎት ደረጃ Aኳያ ሲታዩ በቀጠናው ያሉ ከተሞች ደረጃ



79

ዝቅተኛ ደረጃ ላይ የሚገኝ ነው፡፡ ስለዚህ ከተሞች ለነዋሪዎች ምቹ ከመሆን ጀምሮ የገጠር

ከተማ ተመጋጋቢነትን በማጠናከር ከዚህ ተጠቃሚ ሆነው ልማታቸው Eንዲፋጠን ማድረግ


ቁልፍ ጉዳይ 8 ፦ የትምህርትና ጤና Aገልግሎት ጥራት መጓደል

ትምህርትና ስልጠና ስትራቴጅካዊ ጉዳዮች

ከድህነት ተኮር ሴክተሮች መካከል ትምህርት Aንዱና የምEተ ዓመቱን ግቦችን ማሳካት

የትኩረት ነጥብ ሆኖ የቆየ ቢሆንም Aሁንም የትምህርቱ የጥራትና የተሳትፍ ችግሮችን

በደቡብ ምEራብ የልማት ቀጣና የቀጣይ የስድስት ዓመት ስትራቴጅክ ፕላን ወሳኝ

ተግባሮች ሁነው ይቀጥላሉ ።

ሀ) የትምህርት ጥራት መጓደል

የትምህርት ቤቶች የውስጥ ድርጅት Aለመሟላትና መሠረታዊ ትምህርትን Aጠናቀው

ማንበብና መጻፍ Aለመቻል። Eንዲሁም በAጠቃላይ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት

55.5 በመቶና በAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች 59 በመቶ ለደረጃው

በማይመጥኑ መምህራን ትምህርቱ Eንዲሠጥ መደረጉ፣ በሌላ በኩል የመመሪያ

መጽሐፍትና የመምህር Eጥረት መከሰት፣ በAንዳንድ ትምህርት ቤቶች በAንድ ክፍል

ከፍተኛ የሆነ የተማሪ ቁጥር መኖር፣ የነፍስ ወከፍ የተማሪ በጀት Aለመመደብ፣ ቤተ

ሙከራዎችን Aለመጠቀም በዋናነት የሚጠቀሱ ችግሮች ናቸው። ስለሆነም የትምህርት

ግብዓት Aቅርቦትና ጥራት በማሳደግ የትምህርቱ ጥራት ካልተጠበቀ የህብረተሰቡን ፍላጎት

የሚያሟላ የሰለጠነ የሰው ኃይል ወይም የቀጠናውን Iኮኖሚ ሊገነባ የሚችል የተማረ

የሰው ኃይል ለመፍጠር የሚደረገውን ጥረት ስለሚAኮላሸው በስትራቴጅክ Eቅዱ ላይ ወሳኝ

ነጥብ በማድረግ Eንድንይዘው ያስገድደናል።

በመሆኑም በመጭው ስድስት ዓመታት በሚከተሉት ላይ ትኩረት በመስጠት ችግሩን

ለመፍታት ጥረት ይደረጋል። Eነሱም፦

የጥራት ማስጠበቂያ ፖኬጅን ተግባራዊ Aለመሆን

የትምህርት ቤት ማሻሻያ መርሐ ግብር ዝቅተኛ Aፈጻጸም

የመምህራን ልማት መርሐ ግብር ዝቅተኛ Aፈጻጸም

የስርዓተ ትምህርት ማሻሻያ ዝቅተኛ Aፈጻጸም

የስነዜጋና ሥነ ምግባር መርሐ ግብር በሚፈለገው ደረጃ Aለመተግበር



80

የIንፎርሜሽን ኮሙኒኬሽን በሚፈለገው ደረጃ Aለመስፋፋት

ለ) ዝቅተኛ የትምህርት ሽፋን

ለመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ከደረሱ ህጻናት ውስጥ 10 በመቶ ትምህርት ቤት ያልገቡ

በመሆናቸውና የAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ጥቅል የትምህርት ተሳተፎ 41.32% ሲሆን

የተጣራ የትምህርት ተሳትፎው 12.16% ብቻ መሆኑ፣ Eንዲሁም የጎልማሶች ትምህርት

Eንቅስቃሴ በመዳከሙ ማንበብና መጻፍ የማይችሉ ወጣቶች ቁጥር ከፈተኛ ሆኖ መገኘት።

ከ5ኛ-9ኛ ክፍል የሚያቋርጡ ተማሪዎችና 10ኛና 12ኛ ክፍል ትምህርታቸውን ያጠናቀቁ

ተማሪዎች የመሰልጠን ፍላጎትና የቴክኒክና ሙያ ትምህርት ቤቶች የመቀበል Aቅም

ያለመመጣጠን ሊጠቀሱ የሚገባቸው ችግሮች ናቸው። በመሆኑም በቀጣይ ሰልጥኖ

ለመስራት ፍላጎት Eያሳየ ያለውን ወጣት ወደ ልማቱ Eንዲገባ ማድረግ ወሳኝ ጉዳይ

Aድርገን መያዝ የግድ ይለናል።

በመሆኑም ትምህርቱን በማስፋፋት የተማረ ዜጋ ለማፍራት በቀጣይ የሚከተሉትን ችግሮች

ለመፍታት ትኩረት ይደረጋል፦

ትምህርት ቤቶችን መገንባት፣ ማስፋፋትና የማሳደግ ሥራ በበቂ Aለመሠራት

የጎልማሶች ትምህርት ፕሮግራምን መዳከም

የግል ባለሀብቱ በትምህርቱ ዘርፍ በተጠናከረ መልኩ Aለመግባት

የተማሪዎች ማቋረጥና የመድገም ችግር

የጤና ጥበቃ ስትራቴጅካዊ ጉዳዮች

የጤና Aገልግሎት ጥራት ዝቅተኛ መሆን

የክልሉ የጤና Aገልግሎት ሽፋን በመንግስት ተቋማት 94.1 በመቶ የደረሰ ሲሆን በደቡብ

ምEራብ ቀጠና 90 በመቶ Aካባቢ ነው። ከዚህም በተጨማሪ የባለሙያዎች የAቅም

ችግርና Eጥረት መኖር፣ የጤና ድርጅቶች በውስጥ ድርጅት Aለመሟላትና የመሠረታዊ

የመድሀኒት Aቅርቦት ዝቅተኛ በመሆኑ ህብረተሰቡ ከግል ባለሀብቶች Eንድንገዛ

በመገደዳችን ምክንያት Aላግባብ Eየተበዘበዝን ነው በማለት ያማርራሉ። በሌላ በኩል

ህብረተሰቡ የጤና ቴክኖሎጅዎችን በAግባቡ ሥራ ላይ Aለማዋልና የሀብት

Aጠቃቀማቸውን ያለማሳደግ ችግር Aለ። በመሆኑም በቀጣይ ስድስት ዓመታት

የተጠቀሱትን ክፍተቶችን ለመሙላትና የህብረተሰቡን ጤና Aጎልብቶ ምርታማ ዜጋ

ለማፍራትና ብሎም ድህነትን ለመቀነስ የትኩረት ነጥብ Aድርጎ መንቀሳቀስን ይጠይቃል።



81

የጤና Aገልግሎት መጓደል

ከAለውም የቀበሌዎች ስፋትና የAንዳንድ ቀበሌዎች የህዝብ ቁጥር ወደ Aስር ሺ Eና ከዚያ

በላይ Eየሆነ በመምጣቱ የAገልግሎት Aሰጣጡ ላይ በራሱ ተጽEኖ የማሳደር ችግር

ይስተዋላል። በገጠር ያሉ ሴክተር መስሪያ ቤቶች የጤና ኤክስቴንሽን ፕሮግራምን

በመተግበር የመጀመሪያዎች ሆነው Aለመገኘትና በከተማ የጤና ኤክስቴንሽን ፕሮግራምን

ተግባራዊ Aለመደረግ ወይም የመከላከሉ ሥራ በከተማ Aካባቢ ተጠናክሮ Aለመቀጠል

ችግር መኖር ይስተዋላል። ከዚህ በተጨማሪ የሠረታዊ የመድሀኒት Aቅርቦት ዝቅተኛ

በመሆኑ ህብረተሰቡ ከግል ባለሀብቶች Eንድንገዛ በመገደዳችን ምክንያት Aላግባብ

Eየተበዘበዝን ነው በማለት ያማርራሉ። ከዚህም Aልፎ ልንታከምበት የምንችልበት ጤና

ጣቢያና የገጠር ሆስፒታሎች በቅርብ Eርቀት Aለመኖሩ በዋናነት የሚጠቀሱ ችግሮች

ናቸው። በመሆኑም Eነዚህን ችግሮች ለመፍታት በቀጣይ ስድስት ዓመታት ጠንክሮ

መስራት ይጠበቅብናል ።

ቁልፍ ጉዳይ 9. የመልካም Aስተዳደር ችግርና የማስፈጸም Aቅም ውስንነት

የክልሉ መንግስት መልካም Aስተዳደርን ለማስፈንና የማስፈጸም Aቅም ለመገንባት

የሚያካሄዳቸውን፡-

የሲቨል ሰርቪስ ማሻሻያ

የፍትህ ሥርዓት ማሻሻያ

በገጠር ወረዳ Aቅም ግንባታና መልካም Aስተዳደር

የምህንድስና Aቅም ግንባታ

የIንፎርሜሽን ኮሚኒኬሽን ቴክኖሎጂ Aቅም ግንባታ ፕሮግራሞችን Aጠናክሮ

የመቀጠል Aቅጣጫው Eንደተጠበቀ ሆኖ ከህዝቡ ጋር በተደረገው ውይይት መሰረት

የሚከተሉት ሁኔታዎችና ችግሮች በስፋት ሰለተነሱ በEቅድ ዘመኑ የተለየ ትኩረት

ማግኘት ያለባቸው ጉዳዮች ናቸው፡፡

ይሀውም ልማትን የሚያደናቅፍ የተደራጀ የፀጥታ ችግር ባይኖርም ዝርፊያ፣ ግድያ፣ ብቀላ፣

ሙስና (በኮንስትራክሽን መስክ ብክነትና የጥራት መጓደል መኖርና Eራስን የማበልፀግ)

Aድሎዊ Aሰራርና የግል ጥቅምን ማሳደድ በተለይ በከተሞች ውስብስብ Eየሆነ ከመምጣቱ

በተጨማሪ ፊት ለፊት መቀማትና ደውሎ ማስፈራራት የግለሰቦችን ሰብAዊ መብት የሚነኩ

የወንጀል ደርጊቶች ናቸው፡፡



82

በገጠር መሬት Aስተዳደር ዙሪያ የመረጃ Eጥረት ስላለና ድንበር በዘመናዊ ሁኔታ

Aለመከለለ የተነሳ በመሬት ጉዳይ ከፍተኛ Aቤቱታና ክርክር መኖር፣ የፍትህ Aካላት

ፈጣንና ፍትሀዊ ውሳኔ የመስጠትና በቀበሌ ደረጃ የማስፈጸም ችግሮች በስፋት ሰላሉ

የሴቶች፣ ሕጻናትና Aቅመ ደካማ ወገኖች መብት መጣስ ይሰተዋላል፡፡

የሴቶች መብት Aለመረጋገጥ በተለይ የመሬት ባለቤትነት መብታቸው መሸራረፉ፣ የልማት

ተሳትፎAቸው፣ ተጠቃሚነታቸውና ውሳኔ ሰጪነታቸውና የቴክኖሎጂ ተጠቃሚነታቸው

Aናሳ ነው፡፡

ቁልፍ ጉዳይ 10፡- የማEድንና Iነርጂ ሃብት Aለማልማትና Aለመጠቀም፣ የስነ ምድር መረጃ በበቂ ሁኔታ ባለመኖሩ መረጃውን በAግባቡ በማቀነባበርና

በመተንተን ለተጠቃሚዎች በሚመች መልኩ ማደራጀትና ማሰራጨት Aለመቻሉ

የማEድን ሃብቱ በመስክ ደረጃ በላቦራቶሪ የተደገፈ Aለመሆን

በወረዳዎች የማEድን ሃብቱን በAግባቡ ለማስጠበቅና ለመጠቀም የሚያስችል መዋቅር

ጠንካራ Aለመሆን

ያለውንና የታወቀውን የማEድን ሃብት በAግባቡ ጥቅም ላይ Aለማዋል

በተለይ የOፓል ማEድን ልማት ስራ ከፍለጋ Eስከ ልማት ድረስ የባለሃብቶች ቁርጠኛ

Aለመሆንና ካለው የወቅቱ ገበያ ጋር Aለመጣጣም

ህገወጥ የማEድን Aምራቾች መበራከትና ማEድን በሚመረትባቸው ቦታዎች Aካባቢያዊ

ጉዳት መድረስ

በዘርፉ Aሰራሮች ዘመናዊና ቀልጣፋ ባለመሆናቸው ልማቱ የሚፈለገውን ያህል

Aለማደጉና የሚፈለገው ገቢ Aለመገኘት

ልምድ ያለውና የሰለጠነ የሰው ሃይል በበቂ መጠን ባለመኖሩ የማEድን ሃብት ልማቱ

በተፈለገው ፍጥነት Aለመሄድ

ቁልፍ ጉዳይ 11፡ የቱሪዝም ሃብትን በስፋት ያለማልማትና ያለመጠቀም፣

ከፍ ብሎ Eንደተጠቀሰው ቀጠናው ለቱሪስት መስህብ የሚሆኑ በርካታ ሃብቶች Aሉት፡፡

ይሁን Eንጂ Eነዚህን ሃብቶች በማልማት ዘለቄታዊ ጥቅም ወደሚያስገኙበት ደረጃ ማሸጋገር

ካልተቻለ ሃብቶችን መቁጠር ብቻ የሚያስገኘው ፋይዳ የለም፡፡ ይህ ዘርፍ የሥራ Eድልን

በመክፈት፣ የውጭ ምንዛሬ በማስገኘት፣ የAገር ገጽታን በመገንባት ወዘተ ሰፊ ጠቀሜታ

Eንዳለው ይታወቃል፡፡ ስለዚህ Eነዚህን ጠቀሜታዎች ለማረጋገጥ ሃብቱን በሚገባ

ማልማትና ማስተዋወቅ ይገባል፡፡



83

9. የስትራቴጂክ Eቅድ ዓላማዎች ፣ግቦችና ዋና ዋና ተግባራት

9.1. የውሃ ሀብትን Aሟጦ በመጠቀም ምርትና ምርታማነትን የማሳደግ ስትራቴጂ

የAፈጻጸም ስትራቴጅካዊ Aቅጣጫዎች (Strategies) በስትራቴጂክ Eቅድ ዘመኑ የቀጠናውን ልማት ለማፋጠንና ያለውን Eምቅ የውኃ ሀብት

ቀዳሚ የርብርብ ማEከል (entry point) በማድረግ በተለይ የመስኖ ልማትን በማጠናከር

በተከታታይነትና በዘላቂነት ከሁለት ጊዜ በላይ በማምረት የቀጠናውን ብሎም የክልሉንና

የAገሪቱን የምግብ ዋስትና ለማረጋገጥ፣ ድህነትን ለመቀነስ Eና ወደከተማ Eና Iንዱስትሪ

ልማት የሚደረገውን ሽግግር ማፋጠን ቅድሚያ የሚሰጠው የትኩረት Aቅጣጫ ነው፡፡

በዚህም መሠረት በሚቀጥሉት 6 ዓመታት የቀጠናውን ልማት ዘላቂ ለማድረግ

የሚከተሉትን ስትራቴጂዎች መከተል Aስፈላጊ ነው፡፡

1. Aዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን በማስፋፋት የውሃ ሃብትን ቆጣቢ በሆነ መንገድ መጠቀም

የተለያዩ የበጀት ምንጮችን ተጠቅሞ መዋEለ ንዋይ በመመደብ Aነስተኛ፣ መካከለኛና

ከፍተኛ የመስኖ Aውታሮች Eንዲዘረጉ ማድረግ

የዝናብና ገፀ ምድር ውሃን በAግባቡ ለመጠቀም የተለያዩ የውሃ ማሰባሰቢያ

ስትራክቸሮችንና ቴክኖሎጅዎችን መጠቀም

የልማት ቀጠናው በቂ የሆነ የገፀ ምድር ውሀ የሚገኝበት ነው፡፡ ይሁንና Aብዘኛዎቹ

ወንዞች በተለያየ ቦታ ላይ ሸለቆ ውስጥ ስለሚገቡና የመሬት ይዞታው ሁኔታም በትንሽ

በትንሹ የተቆራረሰ በመሆኑ ለዘመናዊም ሆነ ለበህላዊ መስኖ ልማት የማይመቹ የEርሻ

መሬቶች በርካታ ናቸው፡፡ ይህን ችግር ለመፍታት Aይነተኛው መፍትሄ የተለያየ

Aቅም ያላቸውን የሞተር ፓምፖች በሰፊው ማቅረብ ነው፡፡ ስለዚሀ በክልል ደረጃ

የሞተር ፓምፕ ፋብሪካ Eንዲቋቋም ትኩረት ቢሰጠው

የልማት ቀጠናው ሰፊ የሆነ የገፀ ምድር ውሀ ሃብት Aለው፡፡ Eንዲሁም ለምና ሜዳማ

ለመስኖ Aመቺ የሆነ መሬት Aለው፡፡ በተጨማሪም በርካታ ቁጥር ያለው ያልሰለጠነ

Aምራች የሰው ሀይልም ይገኛል፡፡ Eነዚህን ሃብቶች Aቀናጅቶና Aሟጦ በመጠቀም

የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥ በዘርፉ የሰለጠነ ከፍተኛ ባለሙያ ያስፈልጋል፡፡ ስለዚህ

ያለውን ችግር ለመቅረፍ ከፍተኛ ባለሙያን ከማፍራት Aንፃር ባህርዳር ዩኒቨርስቲ

Iንጅነሪንግ ፋኩሊቲ ውሀ ሃብት ዲፓርትመንት የተወሰነ AስተዋፅO ቢኖረውም ይህንን

የማስፋፋት ወይንም ራሱን የቻለ ዩኒቨርስቲ ቢቋቋም መልካም ነው

የውሃ ሀብትን በመጠቀም፤ ዘላቂ ልማትንና የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥ የተፈጥሮ

ሃብትን መጠበቅና መንከባከብ በተጨማሪም Eርጥበታማና ረግረጋማ የዉሃ ቦታዎችን

በመጠበቅ ለተገቢው Aገልግሎት ማዋል



84

የመስኖ ፕሮጀክቶች ዘላቂነታቸው Eንዲረጋገጥ የባለቤትነት ስሜት መፍጠርና

በመካከለኛና ከፍተኛ የመስኖ ፕሮጀክቶች የዉሃ ሃብቱን በAግባቡ ለመጠቀምና

ግጭቶችን በወቅቱ ለመፍታት ያመች ዘንድ በከፍተኛ ባለሙያ የሚመራ ራሱን የቻለ

መዋቅር መዘርጋት

የተሻለ የዉሃ ፓምፕ ሞተር Aቅርቦትን በማጠናከር Aባይንና ሌሎች ወንዞችን በሰፊዉ

ለመስኖ መጠቀም

ወይና ደጋማው Aካባቢ የሚገነቡ ከፍተኛ የመስኖ Aውታሮች (ግድቦች) ለልማት Aመቺ

የሆነውን ቆላማ Aካባቢ Eንዲያካትቱ በጥናት ወቅት ትኩረት ቢሰጥ

በወንዞች ግራና ቀኝ ለመስኖ ልማት Aመቺ፣ ሰፊና ለም መሬቶችን ለወደፊቱ በጥናት

በማካተት ከግጦሽ ይልቅ ለመስኖ Aገልግሎት የሚውሉበትን መንገድ ማመቻቸት

በደጀን Aዋበልና Eነማይ ወረዳዎች ሰፊና ሜዳማ Eንዲሁም ለመስኖ Aመቺ የሆነ

መሬት ቢኖርም የገፀ ምድርና ከርሰ ምድር ዉሃ ሀብት Aነስተኛ በመሆኑ የመስኖ

ተጠቃሚ ማድረግ Aልተቻለም፡፡ ስለዚህ ከAባይ ወንዝም ሆነ ከጮቄ ደጋማ Aካባቢ

ተጠቃሚ የሚሆኑበት መንገድ በልዩ ጥናት ቢታይ

2. የተሻሻሉ ቴክኖሎጂዎችን በመጠቀምና ህብረተሰቡን በማንቀሳቀስ ውሃን ለመጠጥ

ማዋል፡፡

የተለያዩ የቴክኖሎጂ Aማራጮችን ማለትም የጥልቅ ጉድጓድ፣ መለስተኛ ጥልቅ

ጉድጓድ፣ ምንጭ ማጎልበት፣ ዘመናዊ Eጅ ጉድጓድ፣ የገመድ ፓምፕና ጥገናን

በመጠቀም የንፁህ መጠጥ ዉሃ Aቅርቦትን ማሻሻል

በከተሞች ያለውን የንፁህ መጠጥ ዉሃ Eጥረት ለመቅረፍ የማስፋፊያና ማሻሻያ

ግንባታዎችን ማከናወን

የንፁህ መጠጥ ዉሃ ተቋማትን ዘላቂነት ለማረጋገጥ ከህብረተሰቡ ችግር Aንፃር

ፍላጎትንና ጥያቄን መሰረት ያደረገ Eንዲሁም የወጪ መጋራት ፅንሰ ሃሳብን የተከተለ

Aሠራር በማዳበር ተሳትፎAዊ በማድረግ የባለቤትነት ስሜት መፍጠር በዚህ ዙሪያ

በክልላችን ውስጥ ውጤታማ ስራ የሰራበትን የገጠር መጠጥ ዉሃ Aቅርቦትና Aካባቢ

ጥበቃ ፕሮግራም (ፊኒዳ) የAሰራር ዘዴ መጠቀም ያስፈልጋል

የEጅ ፓምፕ ፋብሪካ በክልላችን Eንዲቋቋም ልዩ ትኩረት ቢሰጠው የፓምፕና

መለዋወጫ Eቃ Aቅርቦት ችግርን በAስተማማኝ ሁኔታ ይቀርፋል፡፡ በተጨማሪም

የተጀመረው የገመድ ፓምፕ ማምረት ስራ ቢጠናከር

የውሃ ተቋማት መለዋወጫ Eቃ በቅርብ ርቀት የሚገኝበትን ሁኔታ ከግል ባለሃብቱ ጋር

በመቀናጀት በEያንዳንዱ ወረዳ Eንዲጠናከር ማድረግ በተጨማሪም በተዘዋዋሪ ብድር



85

Eንዲቀርብ መንግስታዊ ካልሆኑ ድርጅቶች ጋር መወያየት

የውሃ ተቋማት ዘላቂነትን ለማረጋገጥ ከሙያና ቴክኒክ ለሚመረቁ ባለሙያዎች

የሚሰጠው የስልጠና ዓይነትም ውሀ ሀብት ላይ ያተኮረና ተግባር ላይ የተመሰረተ

ቢሆንና Eነዚህን ባለሙያዎች ቀበሌ ድረስ በመመደብ በጥገና፣ በAግባቡ ማስተዳደርና

ግንዛቤ ከመፍጠር Aንፃር ሃላፊነታቸውን Eንዲወጡ በማድረግ የውሃ ሽፋንን ማሳደግ

የንፁህ መጠጥ ውሃ ጥራትን ለማረጋገጥ ከግንባታ በፊትና በኋላ ወቅቱን የጠበቀ የውሃ

ጥራት ቁጥጥር ማከናወን

በቆላማው ንUስ የልማት ቀጠና ዉስጥ የህብረተሰቡ Aሰፋፈር የተበታተነ በመሆኑና

የከርሰ ምድርም ሆነ የገፀ ምድር ውሃ ሃብት ውስን በመሆኑ ረጅም የስርጭት ዘዴን

በመጠቀም ከወይና ደጋው ንUስ የልማት ቀጠና ወደ ቆላማው Aካባቢ ለማዳረስ

መሞከር። በተጨማሪም EንደAስፈላጊነቱ የጣሪያ ላይ ውሃንና በግድብ በመጠቀም ንፁህ

መጠጥ ዉሃን ለተጠቃሚው ማዳረስ።

የዉሃ የፍሰት መጠን Eንዲጠበቅ ብሎም Eንዲጨምር የተፋሰስ ልማት ስራን ማከናወን

3. የመሬት Aጠቃቀም ጥናትና Eቅድ ላይ የተመሰረተ የመስኖ ልማት ማካሄድ

የተስማሚነት ጥናት በማካሄድ የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ ማዘጋጀትና የተቀናጀ ተፋስስ

ልማት ተግባራዊ ማድረግ የተፈጥሮ ሀብቱ Eንዲያገግም፣ Eንዲለማ፣ Aስተማማኝ የውሃ

መጠን Eንዲኖር፣ የሰብልና Eንስሳት ምርትና ምርታማነት Eንዲጨምር፣ የህብረተሰቡን

ፍላጎት መሰረት ያደረገ መሰረተ ልማቶች ለማስፋፋትና ማህበራዊና Iኮኖሚያዊ

Aገልግሎችን ለማቅረብ የሚያስችል ወሳኝ ስትራቴጂ ነው፡፡ ይህ ስልት በልማት ቀጠናው

Eምቅ ሀብቶችና ምቹ ሁኔታዎች ላይ ያነጣጠረ ፈጣንና ቀጣይነት ያለው Eድገት

ለማምጣት ከፍተኛ ጠቃሚነት Aለው፡፡

በገበሬው ማሳም ሆነ በIንቨስተሮች በሚካሄዱ ሰፋፊ መሬቶች የሚመረቱ ምርቶች

ለውጭና Aገር ውስጥ ገበያ የሚቀርቡ Eንዲሆኑ ትኩረት ማድረግ ያስፈልጋል፡፡

ስለዚህም፡-

በዓመት ከሁለት ጊዜ በላይ የተመረጡ ሰብሎችን በመስኖና በመኸር ለማምረት

ቅድሚያ ትኩረት በመስጠት ማዳበሪያ ማቅረብና ምርጥ ዘር በቀጠናው ማምረት፣

ፍትሃዊ የመሬት Aስተዳደር ሥርዓት በማስፈን Aርሶ Aደሮች በተረጋጋ ሁኔታ

Eንዲያመርቱ፣ በግብርናና ከግብርና ውጪ ባሉ ዘርፎች ወደ Iንቨስትመንት የሚገቡ

ባለሀብቶችን የመዋEለ ንዋይና የቴክኒክ Aቅም ግምት ውስጥ በማስገባት ለመሬት

ጥያቄዎች ፈጣን ምላሽ መስጠት፣



86

4. መልካም ተሞክሮን ማስፋትና ተለዋዋጭ ሁኔታዎችን ለቀጣይ ልማት መጠቀም

በየጊዜው የሚፈጠሩ መልካም ተሞክሮዎችንና የኀብረተሰቡን ጠቃሚ ነባር Eውቀቶች

መጠቀም፣

የተሻለ ተሞክሮ ካላቸው ቀጠናዎች፣ የAገሪቱ ክልሎችና ሌሎች Aገሮች በስትራቴጂክ

Eቅዱ ቁልፍ ጉዳዮች ላይ ተከታታይ የልምድ ልውውጥ ማድረግ፣

ተለዋዋጭ Aሉታዊና Aዎንታዊ ተጽEኖዎችን ፈጥኖ በመለየት ጫናዎችን መቀነስና

ተጠቃሚነትን ማሳደግ፣

5. የምEተ ዓመቱን የልማት ግቦች ለማሳካት ጥረት ማድረግ

ባለፉት Aምስት የልማት ዓመታት የምEተ ዓመቱን የልማት ግቦች ለማሳካት Aግባብ

ባላቸው የልማት መስሪያ ቤቶች የማይናቁ ተግባራት ተከናውነዋል፡፡ በቀጣይ የስትራቴጅክ

Eቅድ ዘመንም በቀጠናው ያለውን ሰፊ የውኃ ሀብት በስፋት ተጠቅሞ በማምረት የከተማና

ገጠር የምግብ ዋስትና ማረጋገጥ፤ ትምህርትን በጥራት በማሳደግ በEውቀት ላይ

የተመሰረተ የውሀ ሀብት Aጠቃቀምና Aስተዳደር ማስፈን ከመስኖ ግድቦች መስፋፋት ጋር

ተያያይዞ የወባ ሥርጭትን መቀነስ፣ የጤና Aገልሎትንና በሽታ መከላከልን በጥራትና

በሽፋን በማሳደግ ጤናማ የሰው ኃይል ማፍራት፣ ለወጣቶች የሥራ Eድል መፍጠር፣

የAከባቢ ብከላን መቀነስና የጾታ Eኩልነትን ማረጋገጥ ላይ ያተኮረ ጠንካራ Eንቅስቃሴ

መደረግ Aለበት፡፡

6 የሴቶችን የልማት ተሳትፎና ተጠቃሚነት ማሳደግ

ሴቶች ግማሽ ያህሉን የልማት ኃይል ስለሚይዙ ቀጠናውን በማልማት ሂደት ቁልፍ ሚና

Aላቸው፡፡ በዚህ መሰረት የርብርብ ማEከሉን መሰረት ባደረጉ የልማት ፕሮግራሞች

Aስተቃቀድ፣ Aፈጻጸም፣ ቁጥጥርና ግምገማ ተጠቃሚነት ላይ ሙሉ ለሙሉ ሊታቀፉ

ይገባል፡፡ በAገልግሎቶች Aሰጣጥ የጾታ ልዩነትን ማጥበብ፣ በቀጠናው ልማት ላይ

የሥርAተ-ጾታ ጉዳይ ማካተትና ሁለገብ የሴቶችን መብት ማረጋገጥ ቀጣይ የትኩረት

Aቅጣጫ ይሆናል፡፡

Aላማ 1 ከዝናብ፣ ከገፀ ምድርና ከከርሰ ምድር የሚገኘዉን የዉሃ ሀብት በባህላዊና

ዘመናዊ ዘዴ Aነስተኛ፣ መካከለኛና ከፍተኛ የመስኖ Aውታሮችን መዘርጋትና

ለመስኖ ልማት Eንዲዉል በማድረግ የምግብ ዋስትናን ማረጋገጥ

ግብ 1:- መካከለኛና ከፍተኛ የመስኖ ፕሮጀክቶችን በማከናወን Aሁን በመልማት ላይ

ያለውን 11,210 ሄ\ር መሬት ወደ 97,000 ሄ\ር ማሳደግ

ዋና ዋና ተግባራት



87

መረጃ መሰብሰብና የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ

የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን

ጥናትን መሰረት ያደረገ የወንዝ ጠለፋና የግድብ የመስኖ ፕሮጀክት ግንባታ

ማከናወን

8 ግድብ

11 ወንዝ ጠለፋ

ዘላቂነቱን ለማረጋገጥ የመስኖ ኮሚቴ ማህበር ማቋቋም

ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ

Aጫጭር ሙያዊ ስልጠናዎችን ለቀበሌ ባለሙያዎች መስጠት

በሚቀጥሉት 6 ዓመታት በመስኖ ልማት የተያዙ ፕሮጀክቶች

የወንዙ ስም ወረዳ ዞን ስፋት በስኩየር ካ.ሜ. ስፋት በሄ\ር

የፕሮጀክቱ Aይነት

Aዘና\Aዮ 1 Aንከሻ ጓጉሳ Aዊ 15.84 1,583.94 ግድብ Aዘና\Aዮ 2 Aንከሻ ጓጉሳ 37802 ግድብ ቻግኒ ጓንጓ Aዊ 33.40 3,340.46 ግድብ

ባሶሊበን ምስ\ጎጃም 15.87 1,586.63 ቆላ ጨሞጋ ጎዛምን ምስ\ጎጃም 15.65 1,564.85 ግድብ

ሰዴ ሁለት Eጁ Eነሴ ምስ\ጎጃም 3.50 349.55 ወንዝ ጠለፋ በሽሎ ስማዳ ደ\ጎንደር 18.51 1,850.74 ወንዝ ጠለፋ ጎታ ምE\Eስቴ ደ\ጎንደር 27.90 2,789.53 ወንዝ ጠለፋ

ጎዛምን ምስ\ጎጃም 2.19 218.69 ጀደብ ማቻከል ምስ\ጎጃም 6.13 612.97 ወንዝ ጠለፋ ኪሊቲ ዳንግላ Aዊ 6.91 690.83 ወንዝ ጠለፋ ሱሃ Eነማይ ምስ\ጎጃም 39.65 3,965.09 ወንዝ ጠለፋ

ዳንግላ Aዊ 0.80 79.56 ቲስኪ ጓንጓ Aዊ 0.07 6.95 ወንዝ ጠለፋ

ፍኖተ ሰላም ከተማ ምE\ጎጃም 9.18 918.25 ዘገዝ ጃቢጣህናን ምE\ጎጃም 48.13 4,813.32 ግድብ ዝማ ጎንጅ ምE\ጎጃም 4.97 496.99 ግድብ

ዳንግላ Aዊ 0.14 13.55 ግልገል Aባይ ፋግታ ለኮሞ Aዊ 1.37 136.90 ወንዝ ጠለፋ

Aነደድ ምስ\ጎጃም 29.44 2,944.38 ለመን Aዋበል ምስ\ጎጃም 15.36 1,536.40 ወንዝ ጠለፋ

ቡሬ ምE\ጎጃም 5.57 557.32 ደምበጫ ምE\ጎጃም 3.38 337.60

ታችኛው ብር ጃቢጣህናን ምE\ጎጃም 68.73 6,872.77 ግድብ ቡሬ ምE\ጎጃም 0.49 48.63 ደምበጫ ምE\ጎጃም 0.01 0.66 ፍኖተ ሰላም ከተማ ምE\ጎጃም 3.56 356.03

መካከለኛ ብር ጃቢጣህናን ምE\ጎጃም 172.16 17,215.71 ግድብ

ገደብ ስናን ምስ\ጎጃም 2.18 218.69 ወንዝ ጠለፋ ቲምቢ ጓንጓ Aዊ 39.55 3,954.89 ወንዝ ጠለፋ ጠ\ድምር 613.27 96,863.88



88

ግብ 2. የባህላዊ (ወንዝ ጠለፋ፣ ምንጭ፣ ባህላዊ Eጅ ጉድጓድና ኩሬ) መስኖን በማስፋፋት

Aሁን ካለበት 125,526 ሄ\ር ወደ 180,000 ሄ\ር ማሳደግ


በባህላዊ ዘዴ በመስኖ ሊለሙ የሚችሉ መሬቶችን መለየት

በመስኖ ልማት በርካታ መሬትን መሸፈን

28000 ባህላዊ Eጅ ጉድጓድ (28000*0.1=2800 ሄ\ር)

18000 ኩሬ (18000*0.1=1800 ሄ\ር)

2000 ምንጭ (1800*10=18000 ሄ\ር)

800 ወንዝ ጠለፋ (800*30=24000 ሄ\ር)


የልምድ ልውውጥ ማድረግ

Aላማ 2. የልማት ቀጠናውን Eምቅ የውሀ ሀብት ማጥናትና ከዝናብ፣ ከገፀ ምድርና ከርሰ

ምድር የሚገኘዉን የዉሃ ሀብት በማሰባሰብ ለዘመናዊ Aነስተኛ የመስኖ ልማት

Eንዲዉል በማድረግ የምግብ ዋስትናን ማረጋገጥ

ግብ 1:- በፔዳል ፓምፕ፣ ሞተር ፓምፕ፣ ጅOሜምብሬንና ሌሎች ጉድጓዶች Aማካይነት

Aሁን የሚለማውን 7000 ሄ\ር መሬት ወደ 40000 ሄ\ር ማሳደግ


መረጃ መሰብሰብና የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ


ጥናትን መሰረት ያደረጉ የተለያዩ Aይነት ጉድጓዶች፣ የጅO ሜምብሬን፣

ፔዳል ፓምፕና የሞተር ፓምፕ የመስኖ ፕሮጀክትን ማከናወን

30000 ጉድጓድ በጅOሜምብሬን (30000*0.1=3000 ሄ\ር)

36000 ሞተር ፓምፕ (36000*6=216000 ሄ\ር)

20000 ፔዳል ፓምፕ (20000*0.2=4000 ሄ\ር)

20000 በኮንክሪት የተሰሩ የተለያየ ቅርፅ ያላቸው ጉድጓዶች

(20000*0.1=2000 ሄ\ር)


ግብ 2:- የልማት ቀጠናውን የከርሰ ምድርና ገፀ ምድር ውሀ ዝርዝር ጥናት በማከናወን

በትክክል ያለውን የውሀ ሀብት ማወቅና ጥቅም ላይ ማዋል


የውሃ ሀብት ጥናት ማከናወን



89

Aላማ 3. የልማት ቀጠናዉን የዉሃ ሀብት በመጠቀም ንፁህ የመጠጥ ዉሃና ሳኒቴሽን

Aገልግሎት ለቀጠናዉ ህዝብ Eንዲዳረስ በማድረግ ጤናማና Aምራች ዜጋን

ማፍራት

ግብ 1. የልማት ቀጠናዉን የገጠር የመጠጥ ዉሃ ሽፋንን Aሁን ካለበት 49% በ2007

100% ማድረስ


የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ


የዉሃ ተቋማት ግንባታን ማከናወን

360 ጥልቅ ጉድጓድ መቆፈርና የስርጭት ስራውን ማከናወን (Deep well

with distribution system)

1008 መለስተኛ ጥልቅ ጉድጓድ ፓምፕ የተገጠመለት (Shallow well

with hand pump)

90 ምንጭ ማጎልበት ከስርጭት ጋር (Spring development with

distribution system)

81 ምንጭ ማጎልበት (on spot or with CC Spring development)

1110 ዘመናዊ Eጅ ጉድጓድ ፓምፕ የተገጠመለት(Hand dug well

fitted with hand pump)

2000 ገመድ ፓምፕ (Rope pump)

2649 የዉሃ ተቋማት Aስተዳደርን ማቋቋምና ማሰልጠን

ለዉሃ ተቋማት ባለሙያዎች ተግባራዊ Oፕሬሽንና ጥገና ስልጠና መስጠት

785 የዉሃ ተቋማት ጥገና ማከናወን

ለ2649 ውሃ ተቋማት የግንባታ ጥራት ቁጥጥር ማከናወን

ለ35 ወረዳዎች የመለዋወጫ Eቃ Aቅርቦት ማከናወን

ለ35 ወረዳዎች የጥገና መሳሪያ Eቃ Aቅርቦት ማከናወን

Aላማ 4 በከተሞች የተጀመሩትን የውሃ ፕሮጀክቶች ማስፈፀምና፣ የማሻሻያና ማስፋፊያ

ግንባታዎችን በመከናወን የዉሃ ሽፋኑ Eንዲጨምር ምቹ ሁኔታን መፍጠር

ግብ 2 የልማት ቀጠናዉን ከተሞች የመጠጥ ዉሃ ሽፋንን Aሁን ካለበት 72% በ2007

100% ማድረስ


የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ



90


የማሻሻያና ማስፋፊያ የዉሃ ተቋማት ግንባታን ማከናወን

63 ጥልቅ ጉድጓድ (with distribution system)

5 ምንጭ ማጎልበት ከስርጪት ጋር(spring development with

distribution system)

20 የውሃ ተቋማት ጥገና

ለዉሃ ተቋማት ባለሙያዎች ተግባራዊ Oፕሬሽንና ጥገና ስልጠና መስጠት

9.2. የመሬት Aጠቃቀም ጥናት፣ Eቅድና ትግበራ ስትራቴጂ

ዓላማ 1. ተፋሰስንና የመሬት ተስማሚነትን ጥናት መሰረት ያደረገ የመሬት Aጠቃቀም

Eቅድ በማዘጋጀት በቀጠናው ዘላቂ፣ Aዋጭና Aስተማማኝ የመሬት Aጠቃቀም

ሥርዓት በማስፈን የቀጠናውን ልማት ማፋጠን

ግብ 1. በሚቀጥሉት 3 ዓመታት በቀጠናው ባሉ ተፈሰሶች በሙሉ (6477 ንUስ

ተፋሰሶች) Aሳታፊ የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ ማዘጋጀትና ተግባራዊ ማድረግ

ዋና ዋና ተግበራት

ተፋሰሶች በመለየት ሥነ ህይወታዊ፣ ፊዚካላዊ Eና ማህበረ-Iኮኖሚያዊ

ጥናት ማካሄድና መሬቱን ከተስማሚነት Aኳያ መገምገም

Aካባቢያዊ፣ ማህበራዊ፣ Iኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ Aዋጭነቱን በመገምገም

የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ ማዘጋጀት፣

የመሬት Aጠቃቀም Eቅዱ ተግባራዊ መሆኑን መከታተል፣ መቆጣጠርና

መገምገም

የመሬት Aጠቃቀም Aዋጁን፣ ደንቡና መመሪያውን በየጊዜው በመፈተሽ

ማሻሻል፣

በAሳታፊ መሬት Aጠቃቀም ጥናት፣ Eቅድና ትግበራ ላይ ስልጠና መስጠት

9.3. የተፈጥሮ ሃብትን መጠበቅ፣ ማልማትና ጥቅም ላይ የማዋል ስትራቴጂ

የተፈጥሮ ሀብትን ለማልማትና ለመጠቀም ወሳኝ ስትራቴጂካዊ Aቅጣጫዎች

የAፈር Aያያዝና Aጠባበቅ ስትራቴጂካዊ Aቅጣጫዎች

በቂ Eርጥበት ያላቸው Aካባቢዎች

የAፈሩን ሁለንተናዊ ጉዳት ለመቅረፍና ከመሬት ላይ የላቀ Iኮኖሚያዊ ጥቅም ለማግኘት

የተቀናጀና ተፋሰስን መሰረት ያደረገ የAፈር ጥበቃና ውሃ Eቀባ ሥራዎችን መስራት የግድ



91

ይላል፡፡ በመሆኑም የAፈር መከላትና ቦረቦር መፈጠር ችግርን ለመቅረፍ A/Aደሩ

የተፈጥሮ ሃብት ጥበቃ ለዘላቂ ልማት ያለውን ፈይዳ በስፋት ተገንዝቦና Eምነት Aድሮበት

Eንዲሰራ ማድረግ፣ የልቅ ግጦሽ ችግር የሚወገድበትን ስልት መቀየስ፣ የAፈርና ውሃ ጥበቃ

ሥራው በትክክል (በዲዛይኑ መሰረት) ባለመሰራቱ የሚከሰተውን ችግር መቅረፍ፤ ለዚህም

በኤክስቴንሽን Eየተመከሩ ያሉት የAፈርና ውሃ ጥበቃ ቴክኖሎጂዎች ሲተገበሩ

በተመከሩበት Aግባብ ብቻ በጥንቃቄ Eንዲሰሩ ክትትል ማድረግ፣ የልማት ጣቢያ

ሠራተኞችን ክህሎት ማሳደግና ቀያሽ A/Aደሮችን ማሰልጠን ትኩረት የሚሰጠው ጉዳይ

ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ፈፅሞ የተራቆተውንና ለEርሻ ሥራ ሊውል የማይችለውን

ተራራማ መሬቶች ከሰውና ከEንስሳት ንኪኪ ውጭ በማድረግ በራሱ ጊዜ Eንዲያገግም

ማድረግ ያስፈልጋል፡፡

የAፈር ለምነት መቀነስን ለመቅረፍ Eንዲቻል Aማራጭ የሃይል ምንጮችን በመጠቀም

(ማገዶ ቆጣቢ ምድጃ፣ ባዮ ጋዝ ቴክኖሎጂና የኤሌክትሪክ ሃይል Aቅርቦት በማሻሻል) ደን

በተሻለ ሁኔታ የሚጠበቅበትን መንገድ ማመቻቸትና የተፈጥሮ ማዳበሪያ Aጠቃቀምን

ማሳደግ፣ የAረንጓዴ ማዳበሪያ Aጠቃቀምን ማስፋፋት፣ የብርEና Aገዳ ሰብሎችን ከጥራጥሬ

ሰብሎች ጋር Aፈራርቆ የመዝራት ልምድን ማዳበር፣ የደን ጥምር Eርሻ Aሰራር ማስፋፋት


ከAፈር ጋር በተያያዘ በቀጠናው ሌላውና Aሳሳቢ Eየሆነ የመጣው የAፈር Aሲዳማነት

ችግር ሲሆን በዋናነት የሚከሰተው በደጋማው ሥነ ምህዳር ነው ተብሎ ቢታሰብም በጣም

ሰፊ ሊባል በሚችል ሁኔታ የወይና ደጋው ክፍልም የችግሩ ሰለባ Eየሆነ መጥቷል፡፡ ስለዚህ

ችግሩን ለመቅረፍ ውህድ ኖራ (lime) መጠቀም የሚያስፈልግ ቢሆንም በዋጋው ከፍተኛ

መሆን፣ በሚፈለገው መጠንና ወቅት ባለመቅረቡ Eንዲሁም ቴክኖሎጂው ለA/Aደሩ Aዲስ

Eንደመሆኑ መጠን በሚፈለገው መጠን ጥቅም ላይ Eየዋለ Aይደለም፡፡ ስለዚህም የAፈርና

ውሃ ጥበቃውን ሥራ የተቀናጀና ተሳትፏዊ በሆነ መልኩ በማከናወን ከAፈሩ ጋር ታጥቦ

በመሄድ ለAሲዳማነት መከሰት ምክንያት የሆነውን የAፈር ንጥረ ነገር በመጠበቅ፣ የውህድ

ኖራ Aቅርቦትን በማሻሻልና የዋጋ ተመኑም የA/Aደሩን የመግዛት Aቅም ያገናዘበ Eንዲሆን

ማድረግ ይገባል፡፡ ከዚህ በተጨማሪም የAፈር Aሲዳማነትን የሚቋቋሙ የሰብል ዓይነቶች

ተለይተው (የግብርና ምርምር በዚህ ረገድ ከፍተኛ ሚና ይጫወታል) ጥቅም ላይ መዋል

Aለባቸው፡፡



92

Eርጥበት Aጠር Aካባቢዎች

በEርጥበት Aጠር Aካባቢዎች ከሰው ሰራሽ ማዳበሪያ ይልቅ ለተፈጥሮ ማዳበሪያ (ፍግ፣

ኮምፖስትና Aረንጓዴ ማዳበሪያ) ትኩረት መስጠት ያስፈልጋል፡፡ ምክንያቱም የተፈጥሮ

የAፈር ማዳበሪያዎች የንጥረ ነገር ምንጭ ከመሆናቸውም ባሻገር የAፈሩን ፊዚካላዊ ባህርይ

(ስትራክቸርና ውሃ የመያዝ ችሎታ ወዘተ) በማሻሻል ከፍተኛ ጥቅም ይሰጣሉ፡፡ በመሆኑም

በቂ Eርጥበት ቢያዝና የAፈሩን የለምነት ደረጃ ማሻሻል ቢቻል በተለይም በቆላማው

Eርጥበት Aጠር Aካባቢዎች ከፍተኛ ምርት ማምረት Eንደሚቻል ጥናቶች ይጠቁማሉ፡፡

ስለዚህም በነዚህ Aካባቢዎች Aፈሩን ከመንከባከብ ባሻገር ዋናው የትኩረት Aቅጣጫ ሊሆን

የሚገባው የA/Aደሩን ፍላጎትና የሥራውን ዘላቂነት ግምት ውስጥ ያስገባ፣ ለAሰራር ቀላል፣

ለጥገናና ለAጠቃቀም Aመቺ የሆነና በAካባቢ ከሚገኝ ቁሳቁስ ሊሰራ የሚችል የዝናብና

የጎርፍ ውሃን የማሰባሰብ ሥራን ማከናወን ነው፡፡ በተጨማሪም Eነዚህ ሥራዎች

በሚሰሩበት ወቅት ህብረተሰቡ በሁሉም የሥራ ደረጃዎች (በEቅድ ዝግጅት፣ በዲዛይን፣

በግንባታ፣ በጥገና፣ በግምገማና በAጠቃቀም ወቅት) ሁሉ ንቁ ተሳትፎ ሊያደርግ ይገባል፡፡

ዓላማ 1. በከፍተኛ ሁኔታ Eየተራቆተና Eየተጎዳ ያለውን የAፈር ሃብት Aያያዙንና

Aጠባበቁን በማሻሻል በዘላቂነት ለመጠቀምና የግብርና ምርታማነትን

በመጨመር የቀጠናውን ህዝብ የኑሮ ደረጃ በማሻሻል በሚደረገው ጥረት ውስጥ

የበኩሉን AስተዋፅO ማድረግ

ግብ 1. የAፈር መሸርሸርንና የውሃ ብክነትን ለመቀነስ ተፋሰስን መሰረት ያደረገ

የተቀናጀ የAፈር ጥበቃና ውሃ Eቀባ ስልት በማጠናከር በ2007 በቀጠናው

ያለውን ሽፋን 100% ማድረስ


ፊዚካላዊ የAፈር ጥበቃና የውሃ Eቀባ ዘዴዎችን ማከናወን

ሥነ ህይወታዊ የAፈር ጥበቃ ዘዴዎችን ማከናወን

ቦረቦር መሬትን የማዳንና የማልማት ሥራ መስራት

የተራራ ልማትን ማካሄድ

የተራቆቱና የተጎዱ ቦታዎችን ከሰውና ከEንስሳት ንክኪ ከልሎ በመጠበቅ

Eንዲያገግሙ ማድረግ

ግብ 2. በደጋና በወይና ደጋማ ሥነ ምህዳር ያለውን ከፍተኛ Aሲዳማ Aፈር Aሁን

በየዓመቱ ከሚለየው 50% ተጨማሪ የመለየት ሥራ በማካሄድና በማልማት

የሰብል ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ



93


በAሲዳማነት የተጠቁ መሬቶችን መለየት

በAሲዳማነት ለተጠቁ መሬቶች ኖራ መጠቀም

ለAሲዳማ Aፈር የሚጨመረውን የኖራ መጠን ለዋና ዋና Aፈርና የሰብል

ዓይነቶች በምርምር መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል

የAፈር Aሲዳማነትን የሚቋቋሙ የሰብል ዓይነቶችን ለይቶ ማልማት

የAፈርና ውሃ Eቀባ ሥራዎችን Aጠናክሮ መቀጠል

ግብ 3. የተቀናጁና የተለያዩ የAፈር ለምነት ማሻሻያ ቴክኖሎጂዎች Aጠቃቀምን

በማሳደግ Eየቀነሰ ያለውን የAፈር ለምነት ማሻሻልና ምርትና ምርታማነትን

መጨመር


የኮምፖስት Aጠቃቀምን ማሳደግ

የኮምፖስት Aጨማመር መጠንን በዋና ዋና Aፈርና የሰብል ዓይነቶች

በምርምር መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል

በምርምር የAረንጓዴ ማዳበሪያ ዓይነቶችን መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል

የህያው ማዳበሪያ Aጠቃቀምን ከፍ ማድረግ

የደንና Aግሮፎረስትሪ ስትራቴጂካዊ Aቅጣጫዎች

ለAፈርና ውሃ፣ Eና ደን ጥበቃና ለመስኖ ልማት ሥራ ጠንቅ የሆነውን የልቅ ግጦሽ

Aሠራር ለማስቀረት የሚያስችል ዝግጅት ማድረግና ሥርዓት መዘርጋት

ተፋሰስን መሰረት ያደረገ የመሬት Aጠቃቀም ጥናት ማካሄድና Eቅድ Aውጥቶ ሥራ

ላይ ማዋል

ተከታታይና ቀጣይነት ያለዉ የግንዛቤ ማስጨበጫ መድረክ ማዘጋጀትና በየደረጃው

ያለው Aመራርና ባለሙያ Eና ህብረተሰቡ የተፈጥሮ ሃብት ሥራ ቁልፉ ተግባር Aድርጎ

Eንዲንቀሳቀስ ማድረግ

የተራቆቱና የተጎዱ Aካባቢዎችን ከሰውና ከEንስሳት ንኪኪ ውጭ በማድረግ ደን

በማልማትና የAፈርና ጥበቃና ውሃ Eቀባ ሥራዎችን በማከናወን መልሰው

Eንዲያገግሙና Aካባቢና ብዝሃ ህይወትን ተጠብቆ ህብረተሰቡና መንግስት ከልማቱ

ተጠቃሚ Eንዲሆኑ ማድረግ

የደን ሀብትን ለመጠበቅ፣ ለማልማትና ዘለቄታ ያለዉ ጥቅም Eንዲያስገኝ የደን Aዋጅና

ማስፈጸሚያ ህጎችና ደንቦችን Aዉጥቶ ተግባራዊ ማድረግ



94

Aማራጭ የሃይል ምንጮችን በመጠቀም (ማገዶ ቆጣቢ ምድጃ፣ ባዮ ጋዝ ቴክኖሎጂ)

ደን በተሻለ ሁኔታ የሚጠበቅበትን መንገድ ማመቻቸት

የደን ሃብቱ ሴክተር Aሁን ካለበት በተሻለ ሁኔታ ተቋማዊ ጥንካሬ Eንዲኖረዉ ማድረግ

ህገወጥ የደን ዝውውርና ክምችት ቦታዎችን በመለየት የደን ዉጤቶች ዝውውርና

Aጠቃቀም ስርዓት Eንዲኖረዉ ማድረግ

በደን ሃብት ለሚሰማሩ AርሶAደሮች፣ ባለሃብቶች ተቋማት ሙያዊ፣ ቴክኒካዊና

Aስተዳደራዊ ድጋፍ በመስጠት የደን ልማቱን በዘላቂነት Eንዲያስፋፉ ማድረግ

በተፈጥሮና መንግስት ደን Aካባቢ የሚሰፍሩና የEርሻ መሬት የሚያስፋፉትን

የሚገቱበት ሥርዓት መዘርጋት

የደንና Aግሮፎረስትሪ ፕሮጀክቶችን ነድፎ ተግባራዊ ማድረግ

ዓላማ 2. በከፍተኛ ሁኔታ በመመናመን ላይ ያለውን የደን ሃብት ልማትና ጥበቃውን

በማሻሻል የህብረተሰቡን የደን ውጤቶች ፍላጎት ማሟላትና በዘላቂነት

በመጠቀም የግብርና ምርታማነትን በመጨመር የቀጠናውን ህዝብ የኑሮ ደረጃ

በማሻሻል በሚደረገው ጥረት ውስጥ የበኩሉን AስተዋፅO ማድረግ

ግብ 1. በሚቀጥሉት 6 ዓመታት የደንና Aግሮፎረስትሪ ልማትና ጥበቃን በተጠናከረ

መንገድ በማካሄድ Aሁን ካለበት ደን ሽፋን 7·14% ላይ 2% በየዓመቱ በማሳደግ

12% ማድረስና ለምርት መሰብሰብ ከደረሰው የመንግስትና የፕሮጀክት ደን

ውስጥ 90% ጥቅም ላይ በማዋል መልሶ መተካት


በሞዴል መንግስት ችግኝ ጣቢያዎች ላይ ችግኝ ማፍላት

ማህበራትና ግለሰብ ችግኝ ጣቢያዎች Eንዲስፋፉ Eገዛ ማድረግ

ችግኝ መትከልና መንከባከብ

ጥራት ያለዉ የዛፍ ዘር ማቅረብ

የደንና Aግሮፎርስትሪ ስልጠናና Aዉደጥናት ማካሄድ

የተፈጥሮ፣ መንግስትና ማህበራት ደኖችን መጠበቅና በAግባቡ መጠቀም

ደንና Aግሮፎረስትሪ ልማትና ጥበቃ Eንዲስፋፋ ማድረግ

የደን ቆጠራና ማናጅመንት ፕላን ማዘጋጀት

የደን ምርታቸዉ በተሰበሰቡ የንመግስትና ፕሮጄክትና ማህበራት ደን ቦታ

ለይ መልሶ ማልማት

በተጎዱና በተራቆቱ ተፋሰስ መሬቶች ላይ ደንና Aገሮፎርስትሪ ማልማት

የደንና Aግሮፎረስሪ ፕሮጀክት ቀርጾ ተግባራዊ ማድረግ



95

የማገዶ ተክል ልማትን ማስፋፋት

በተሰበሰቡ የመንግስት፣ ፕሮጄክትና ማህበራት ደን ቦታ ለይ መልሶ

ማልማት

በየደረጃዉ ያሉ የደን ባለሙያዎችን Aቅም ማጎልበት

የልማትና የቅየሳ መሳሪያዎችን ማቅረብ

ሁለገብ Eጽዋት ማባዣ ጣቢያዎችን ማልማትና ማስፋፋት

ግብ 2. Aሁን ያለዉን ዝቅተኛ የችግኝ መጽደቅ Aቅምን በማጎልበት በልማት ቀጠናዉ

95% ማሳደግ


ጥራት ያለዉ የዛፍ ዘር Aቅርቦት መጨመር

ችግኞችን በፖሊቲን ቲዩብ ማፍላት

ከተከላ በፊት የተከላ ቦታ ማዘጋጀት

ከተከላ በኋላ ለችግኞች ተገቢውን Eንክብካቤ ማድረግ

ባልጸቁ ችግኞች ላይ መልሶ መተካት

በየዓመቱ የመጽደቅ መመዘኛ % መዉሰድ

ዓላማ 3. የተፈጥሮና ሰው ሰራሽ ደን ልማትና ጥበቃ በማስፋፋትና የደን ሽፋንን በማሳደግ

ለAካባቢ መጠበቅና የዱር Eንስሳት መጠለያነት ምቹ ሁኔታን በመፍጠር

ከቀጠናው የሚገኘውን የቱሪዝም ገቢ ከፍ ማድረግ

ግብ 1. የዱር Eንስሳትንና AEዋፋትን ዓይነትና መናሃሪያ በመለየትና በማጥናት

በቀጠናዉ ዉስጥ 2 የዱር Eንስሳትና AEዋፋት መጠለያዎችን በማዘጋጀት

ከቱሪዝም ገቢ ማግኘት

ዋና ዋና ተግባር

የዱር Eንስሳት

ንና AEዋፋትን መናሃሪያ ቦታዎችን መለየት

የዱር Eንስሳትንና የAEዋፋት ዓይነትና መጠንን በጥናት መለየት

መጠለያ ቦታዎችን በጥብቅነት መያዝ (Wild Life Conservation Area)

9.4. የመሰረተ ልማትን ማስፋፋት

መሰረተ ልማቶች ለማስፋፋት ስትራቴጂካዊ Aቅጣጫዎች

ለመስኖ፣ ሰብል፣ Eንስሳት፣ ቱሪዝም፣ ደንና ማEድን ሀብት ላላቸው ቅድሚያ በመስጠት

መሰረተ ልማቶችን Eንዲዘረጉ ማድረግ የቀጠናውን ሀብቶች ፈጥኖ ለማልማትና

ለመጠቀም ይረዳል፡፡ በመሰረተ ልማቶች ዝርጋታ ማህበረሰቡ በጉልበት፣ ቁሳቁስና



96

ፋይናንስ ድጋፍ ለማድረግ ከፍተኛ ተነሳሽነት ስላለው ይህን ፍላጎት በመጠቀም የመሰረተ

ልማት Aውታሮችን በፍጥነት በመዘርጋት ሂደት በግብዓትነት መጠቀም ያስፈልጋል፡፡

ዓላማ 1፡- መሰረተ ልማትን በመዘርጋት ለፈጣን ግብርናና ከተማ ልማት ምቹ ሁኔታ

መፍጠር፣

ግብ 1፡- የልማት ቀጠናውን የመንገድ ጥግግት ከ52 ወደ 91 በማሳደግና በህዝብ ተሳትፎ

26100 ኪሎ ሜትር Aዲስ የማህበረሰብ መንገድ በመስራት ከ1223.53 ርዝመቱን

ወደ 9383.53 ኪሎ ሜትር ማሳደግ የገጠርና ከተማ ልማቱን ማስተሳሰር


1300 ኪሎ ሜትር ዲዛይን ጥናት

1253.93 ኪሎ ሜትር Aዲስ መንገድ ግንባታ

100 ኪሎ ሜትር መንገድ ግንባታ

1740 ኪሎ ሜትር ወቅታዊ መንገድ ጥገና

5220.83 ኪሎ ሜትር መደበኛ ጥገና

26100 ኪሎ ሜትር .Aዲስ የማህበረሰብ መንገድ ግንባታ (870 የገጠር

ቀበሌዎች x በዓመት 5 ኪሎ ሜትር x 6 ዓመት)

1229.89 የማህበረሰብ መንገድ ጥገና



97

ሠንጠረዥ x የዲዛይን ጥናትና ግንባታ ሊሰራላቸው የተመረጡ መንገዶች ዝርዝር

ተ.ቁ የመንገዶች ስም ዝርዝር

ርዝመት ኪ/ሜትር

የሚገኝበት መስተዳደር ዞን ወረዳ የመንንገዱ ፋይዳ

1 ዚገም- የጁቤ- ኩራር 250.7 Aዊ ምE/ጎጃም ምስ/ጎጃም ጓንጓ ባሶሊበን

ወረዳዎችን ለማገናኘትና የገበያ ትስስር 2002 ዓ.ም

1 ቻግኒ - ጫራ 44.08 Aዊ ጓንጓ ዳንግላ የወረዳና ገበያ ትስስር

2 ወተት Aባይ - ሪም - ብራቃት 32.98 ምE/ጎጃም ሜጫ የገበያ ትስስር

3 መርዓዊ - ብራቃት - Aዴት 43.51 ምE/ጎጃም

ሜጫ ይልማና ዴንሳ

የወረዳና ገበያ ትስስር

4 ቁይ -የቀብሀና-ደብረወርቅ 29.34 ምስ/ጎጃም

ጎዛምን ፣Eናርጅ Eናውጋ


5 የጁቤ-ኮሜዘሜ 30.77 ምስ/ጎጃም ባሶ ሊበን የገበያ ትስስ

6 ገበዘ ማርያም-ቦEንቁ -Aካል 30.71 ምስ/ጎጃም ቋሪት፣ ጎንጀ ቆላላ


ድምር 211.39 2003 ዓ.ም

1 Aምቢኪ - ግምጃቤት 42.84 Aዊ ጓንጓ Aንbከሻ የወረዳና ገበያ ትስስር

2 ዘላለም ደስታ - ድመት ገደል 45.47 ምስ/ጎጃም ሁለትEጁ Eነሴ የገብያ ትስስር

3 ቢቡኝ - ወይን ውሃ 20.91 ምስ/ጎጃም ቢቡኝ የገብያ ትስስር

4 ደ/ወርቅ - መጣይ -ደ/መድሃኒት 46.8 ምስ/ጎጃም

Eነማይ Eናርጅ Eናውጋ


5 Aማኑኤል -ትግዳር 25.23 ምስ/ጎጃም ጎዛምን ፣ Aዋበል፣ Aነደድ


6 የቦቅላ-ሮብ ገበያ 18.54 ምስ/ጎጃም ጎዛመን፣ ስናን የወረዳና ገበያ ትስስር

7 የቦቅላ -የሰንበት-ሉማሜ 27.48 ምስ/ጎጃም

ጎዛመን ፣ Aዋበል፣ Aነደድ


ድምር 227.27 2004ዓ.ም 1 መካነ Eየሱስ - ወገዳ 31.78 ደቡብ ጎንደር ምስ/Eስቴ የገበያ ትስስር

2 Aፋፍቀበሌ - ቅዳሜገበያ መገንጠያ 33.11 ደቡብ ጎንደር

ስማዳ ታች ጋይንት


3 Aርብገበያ - ቅዳሜ ገበያ 38.11 ደቡብ ጎንደር ታች ጋይንት የገበያ ትስስር

4 ጠሜ - የቀብሃና 11.3 ምስ/ጎጃም Eነማይ Eናርጅ Eናውጋ


5

ግራ ቅዳሚን-ቸርተከል-ደ/ኤልያስ -ማያገንታ 25.71 ምስ/ጎጃም

ደብረ-ኤልልስ ፣ መቻከል፣ ጎዛምን


6 ደ/ማርቆስ-Aባሊባኖስ -ጨሚት 22.73 ምስ/ጎጃም ጎዛመን


7 ወንቃ -ማይAንገታም 17.35 ምስ/ጎጃም ጎዛመን ገበያ ትስስር

8 ወጀል-ደጋን-Aዲስ Aምባ 24.14 ምስ/ጎጃም Aዋበል ገበያ ትስስር

9 ኮሸሽላ -Aትሪ 16.05 ምስ/ጎጃም ሸበል በረንታ ገበያ ትስስር ድምር 220.28 2005ዓ.ም 1 ገንገርታ - Aይጠፋዘር 8.15 ምስ/ጎጃም ሁለትEጁ Eነሴ የገበያ ትስስር

2 ፍኖተሠላም - ዋድEየሱስ 15.36 ምE/ጎጃም

ጃቢጠህናን ደምበጫ


3 ዋድEየሱስ - Eነወንዴ 30.95 ምE/ጎጃም ደጋዳሞት የገበያ ትስስር

4 Aልማ - Aልማ መገንጠያ 9.19 ምስ/ጎጃም ቢቡኝ የገበያ ትስስር

5 ወገዳ-Aፋፍ 10.18 ደቡብ ጎንደር ስማዳ የገበያ ትስስር 6 Aፋፍ-የኳሳ 17.35 ደቡብ ጎንደር ስማዳ የገበያ ትስስር

7 ጉንደወይን-ሶስቻም- 59.45 ምስ/ጎጃም፣ደቡብ ጎቻ ሲሶ Eነሴ የወረዳና ገበያ

2006ዓ.ም



98

ወገዳ ጎንደር ፣ስማዳ ትስስር

ድምር 150.53

1 Aየሁ - ሽንዲ 17.99 Aዊ ምE/ጎጃም Aንከሻ ጓጉሳ ወምበርማ


2 ሚሊተሪካምፕ - ዲሚክ - ዚገም 23.23 Aዊ ጓንጓ የገበያ ትስስር

3

ሮብ ገበያ - Aራት መከራክር - ጠጋድር 14.64 ምስ/ጎጃም ቢቡኝ

ቱሪስትና ገበያ ትስስር

4 ፍኖተሠላም - ማክሠኝት 17.59 ምE/ጎጃም ጃቢጠህናን የገበያ ትስስር

6 መንታውሀ--የጨረቃ 9.94 Aዊ ጓንጓ የገበያ ትስስር 7 የጨረቃ-ቢዝራካኒ 14.77 Aዊ ጓንጓ የገበያ ትስስር 8 ገረገራ- ደ/መድሀንት 15.76 ምE/ጎጃም ጎንጅ ቆላላ የገበያ ትስስር

9

ፈረስቤት -ምንውሃ/ሞጣ መገንጠያ 35.42 ምስ/ጎጃም

ደጋ ዳሞት፣ ሁለት Eጀ Eነሴ


10 Aዴት-Aንገታ-Aንጋር ፍልወሃ 25.28 ምE/ጎጃም ይልማና ዴንሳ

የገበያ ትስስርና ቱርዝም

11 ቆሬ-ዘጋንሳ 18.19 ምE/ጎጃም ይልማና ዴንሳ የገበያ ትስስር ድምር 192.81

2007ዓ.ም

9.5. የሰብልና Eንስሳት ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ

የሰብል ምርትና ምርታማነትን ለማሳደግ ስትራቴጂካዊ Aቅጣጫዎች

የግብዓት Aቅራቢ ድርጅቶች የሰብል ግብዓቶችን በጥራት፣ በሚፈለገው መጠንና ጊዜ

Eንዲያቀርቡ የሚያስችል የክትትል ስልትና ስርዓት መዘርጋት

የግብርና ምርምርን Aቅም በማጎልበት ስነ ምህዳርን መሰረት ያደረገና ተሳትፏዊ

ምርምርን በማጠናከር የተለያዩ የሰብል ቴክኖሎጂዎችን ማውጣት፣ በሽታን ውርጭንና

ድርቅን መቋቋም የሚችሉ የተሻሻሉ የሰብል ዝርያዎችን ማላመድ Eንዲሁም ለተሻሻሉ

የሰብል ዝርያዎች መሥራች ዘር ማባዛትና ባለሀብቶችን በምርጥ ዘር ብዜት Eንዲሰማሩ

ማበረታታት

የሰብል ቴክኖሎጅዎችን Aጠቃቀም በስልጠና፣ በልምድ ልውውጥ፣ በሰርቶ ማሳያ፣

ህትመቶችንና ሚዲያዎችን በመጠቀም ግንዛቤን ማዳበር

በጥቁር Aፈር ሁለት ጊዜ በማምረትና የመስኖ ልማቱን Aጠናክሮ በመቀጠል ምርትና

ምርታማነትን ማሳደግ

ቅድመ ምርትና ድህረ ምርት ቴክኖሎጂዎችን በተናጠልና AርሶAደሩን በማደራጀት

ጥቅም ላይ Eንዲውሉ ማድረግ

ዓላማ 1.በቀጠናው ስነ-ምህዳር ተስማሚ፣ የምግብ ዋስትናን ሊያረጋግጡ በሚችሉና ገበያ

ተኮር በሆኑ ሰብሎች በማተኮር ጥራቱን የጠበቀ ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ



99

ግብ1. የሰብል ግብዓቶችን በጥራት፣ በሚፈለገው መጠንና ጊዜ ማቅረብና ማሰራጨት


የተሻሻሉ የሰብል ዝርያዎች Aቅርቦትን ከ 36143 በ 2007 ወደ 216858 ኩ/ል

ማሳደግ

የማዳበሪያ Aቅርቦትን ከ 1345231 ወደ 6726155 ኩ/ል ማሳደግ

የኮምፖስት ዝግጅትን ከ 89.1 ወደ 278.03 ሚ ኩ/ል ማሳደግ

የፀረ ተባይ መድሃኒቶችን Aቅርቦት ከ 31274 ወደ 113835 ሊትር/ኪግ በማሳደግ

ጉዳቱን በ 50% መቀነስ)

መስራች የበቆሎ ዝርያዎችን Aቅርቦት ወደ 5400 ኩንታል ማሳደግ

የድንች ምርጥ ዘር Aቅርቦትከ 900 ወደ 27000 ኩንታል ማሳደግ

Aትክልትና ፍራፍሬ (ቡና፣ ቆላ ፍራፍሬ፣ ደጋ ፍራፍሬ፣ ቅመማቅመም Eና

Aትክልት) ዘር Aቅርቦት ከ 610 ወደ 6100 ኩንታል ማሳደግ

ስኳር ድንች ቁርጥራጭ Aቅርቦት ከ 1.05 ወደ 3.15 ቢሊ ቁጥር ማሳደግ

ግብዓት Aቅራቢ ድርጅቶች ከመንግስት ጋር በሚይዙት ውል መሰረት

በተፈለገው መጠንና ጊዜ Eንዲያቀርቡና ሃላፊነታቸውን በትክክል Eንዲወጡ

ማድረግ

የፀረ ተባይ መድሃኒቶችን ጥራት በሃላፊነት የሚከታተልና የሚቆጣጠር Aካል

በማቋቋም፣ ጥራቱን ያልጠበቀና Aግባብ ያልሆኑ ፀረ ተባይ መድሃኒቶችን

የሚሸጡ ህገወጥ ነጋዴዎችን መቆጣጠር Eና Aርሶ Aደሩ ለምግብነት የሚውሉ

ሰብሎችን Aግባብነት በሌላቸው ፀረ ተባይ መድሃኒቶች (ማላታይን፣ ዲዲቲ

የመሳሰሉት) Eንዳያክም ግንዛቤ ማስያዝ

ግብ 2 Aዳዲስ የሰብል ቴክኖሎጅዎችን ማውጣት፣ ማላመድና ጥቅም ላይ Eንዲዉሉ

በማድረግ ምርታማነትን ከ 32.6 ወደ 60.7 ኩ/ሄ በማሳደግ ምርትን ከ

59,189,142 ኩ/ል ወደ 138,144,638 ኩ/ል ከፍ ማድረግ


በምርታማነታቸውና በሽታን ከመቋቋም Aንፃር ከነባር ዝርያዎች የተሻሉ 28

Aዳዲስ ዝርያዎችን ማላመድና ማውጣት (በድንች፣ በርበሬ፣ ሽንኩርት፣

ብርቱካን፣ ቡና፣ በቆሎ፣ ስንዴ፣ ዳጉሳ፣ ገብስ፣ ሰሊጥ፣ ቦሎቄ፣ ለውዝ ፣

ሽምብራ፣ ባቄላ)



100

በደጋው ስነ ምህዳር ውርጭ ሊቋቋሙ የሚችሉ 4 የሰብል ዝርያዎችን

(በድንች፣ ገብስ፣ ስንዴና ባቄላ) ማላመድና ማውጣት

በቆላማው ስነ ምህዳር በዝናብ Eጥረት የሚደርሰውን ጉዳት ለመቀነስ ፈጥነው

የሚደርሱ 4 የሰብል ዝርያዎችን ማላመድና ማውጣት (ጤፍ፣ ሰሊጥ፣ ቦሎቄ፣

ለውዝ)

የበሽታዎችና ተባዮች ቅኝት ማድረግና በሳይንሳዊ መንገድ በመለየት 4

የመቆጣጠሪያ ቴክኖሎጂዎች ማውጣት

ሶስት ቅንጅታዊ የተባይ መቆጣጠሪያ ቴክኖሎጂዎችን ተግባራዊ ማድረግ

ዓመታዊ የማዳበሪያ Aጠቃቀምን ከ 74 ወደ 296 ኪግ/ሄ ማሳደግ

ዓመታዊ የኮምፖስት Aጠቃቀምን ከ 49 ወደ 122 ኩ/ሄ ማሳደግ

ዓመታዊ የምርጥ ዘር Aጠቃቀምን ከ 2 ወደ 10.7 ኪግ/ሄ ማሳደግ

በዓመት ሁለት ጊዜ AርሶAደሩን በማስተባበር የጥገኛና Aደገኛ Aረሞችን

በማረምና በማቃጠል መቆጣጠር

ስነ ምህዳርን መሰረት ያደረጉ 30 የተለያዩ ቴክኖሎጂዎችን (የማዳበሪያ

Aጠቃቀምና የተለያዩ የሰብል Eንክብካቤ) ማውጣት

ስነ ምህዳርን መሰረት ያደረገ በየዓመቱ የሰብል ቴክኖሎጅዎች ፓኬጅ

ማዘጋጀት

በዓመት Aንድ ጊዜ የሰብል ቴክኖሎጅ Aጠቃቀምና Aተገባበር ስልጠና

በየደረጃው (ከባለሙያ Eስከ Aርሶ Aደር) መስጠት

በዓመት Aንድ ጊዜ የቴክኖሎጂ ሰርቶ ማሳያ (demonstration) Eና የልምድ

ልውውጥ ማድረግ

ግብ 3. Iኮኖሚያዊ ጠቀሜታ ባላቸው ሰብሎች የመስኖ ቴክኖሎጂዎችን ማላመድ፣

ማውጣትና የሰብል መስኖ ልማቱን ማስፋፋት


በመስኖ የሚለማውን መሬት ከ 143,736 ወደ 317,000 ሄ/ር ማሳደግ

በመስኖ የሚገኘውን ምርት ከ 4,782,021 ወደ 38,040,000 ኩ/ል ማሳደግ

የተለያዩ 20 የመስኖ ቴክኖሎጂዎች ማውጣትና ማላመድ

በመስኖ መልማት ለሚገባቸው ሰብሎች ዓመታዊ የመስኖ ልማት ፓኬጅ

ማዘጋጀት



101

የቡና፣ ቆላና ደጋ ፍራፍሬዎች ችግኝ ቁጥር ስርጭትን ከ 1648230 ወደ

16482300 ማሳደግ

የችግኝ ፕላስቲክ Aቅርቦትን 90 ወደ 1000 ኩ ማሳደግ

በየAመቱ Aርሶ Aደሮች በቢኮሎ Aባይ በሚገኘው ችግኝ ጣቢያ የክህሎት

ልምድ Eንዲያገኙ ማድረግ

ግብ 4 ጥቁር Aፈርን ማንጣፈፍና ሁለት ጊዜ ማምረት የሚያስችሉ የተሻሻሉ የሰብል

ቴክኖሎጂዎችን በመጠቀም በሰብል የሚሸፈነውን የጥቁር Aፈር ሽፋን

መጨመርና ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ


በማንጣፈፍ የሚዘራውን የጥቁር Aፈር ሽፋን በስድስት Eጥፍ በማሳደግ (ከ

117394 ወደ 704364 ሄ/ር) 80% የጥቁር Aፈር ሽፋንን ማንጣፈፍ

በጥቁር Aፈር በሁለተኛ ዙር (በኩሬና በቀሪ Eርጥበት) የሚዘሩትን ሰብሎች

በEጥፍ ከ 289326 ወደ 578652 ሄ/ር ከፍ በማድረግ 66% የጥቁር Aፈር

ሽፋንን መጠቀምና Aጠቃላይ የሁለተኛ ዙር ሰብሎች ምርትን ከ 8558687

ወደ 20252820 ኩ ማሳደግ

በጥቁር Aፈር ሁለት ጊዜ ማምረት የሚያስችሉ ቀድመው የሚደርሱ 8

የተለያዩ የሰብል ዝርያዎችን ማላመድና ማውጣት

Aስር የተለያዩ ማዳበሪያ Aጠቃቀምና ሌሎች የሰብል Eንክብካቤ

ቴክኖሎጂዎች ማውጣት

ለAርሶ Aደሮች በየAመቱ ውሃ የማንጣፈፍ ክህሎትና የጥቁር Aፈር

ቴክኖሎጂ የAጠቃቀም ስልጠና መስጠት

የAርሶAደሩን ፍላጎት መሰረት ያደረገ የ ቢቢኤም ስርጭትን በቁጥር ወደ

29348 ማሳደግ

በየAመቱ የጥቁር Aፈር ልማት ፓኬጅ ማዘጋጀት

ግብ 5 ዘመናዊ የግብርና ሜካናይዜሽን ቴክኖሎጂዎችን Eና የድህረ ምርት ቴክኖሎጂ

Aጠቃቀምን በማስፋፋት የቀጠናውን ህብረተሰብ የቴክኖሎጂ ተጠቃሚ ማድረግ


ትርፍ Aምራችና ለሜካናይዜሽን Aመቺ በሆኑ በወይና ደጋው ስነ ምህዳር

88 የEርሻ ትራክተሮች፣ 46 የስንዴ መውቂያ፣ 57 የጤፍ መውቂያ፣ 42



102

የበቆሎ መፈልፈያ Eና 32 የዳጉሳ መውቂያ መሳሪያዎችን ማቅረብና

መጠቀም የሚያስችል ሁኔታዎችን ማመቻቸት

በወይና ደጋና ቆላው ስነ ምህዳር ከተባይ ጉዳት (ነቀዝ) የሚከላከሉ በቁጥር

201436 ዘመናዊ የEህል ማከማቻ ጎተራዎችን ህብረተሰቡ Eንዲያዘጋጅ

ማድረግ

ስነ ምህዳርን መሰረት ያደረገ በቁጥር 11516 የAትክልትና ፍራፍሬ ሰብል

ምርቶች ጊዚያዊ ማቆያ (ማቀዝቀዣ) ስትራክቸር ህብረተሰቡ Eንዲያዘጋጅ

ማድረግ

በወይና ደጋና ደጋው ስነ ምህዳር በቁጥር 53527 የድንች ማከማቻ መጋዘን

(Light defused storage) ህብረተሰቡ Eንዲያዘጋጅ ማድረግ

የEንስሳት ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ ስትራቴጅካዊ Aቅጣጫዎች

የመኖ Aቅርቦትንና ጥራትን ማሻሻል

Eንስሳት መኖ ከተለያዩ ምንጮች ሲያገኙ ከEነዚህም ውስጥ የተፈጥሮ ግጦሽ፣ የሰብል

ተረፈ ምርት፣ የተሻሻሉ መኖ Eጽዋቶች Aና የIንዱስትሪ ተረፈ ምርት/የተመጣጠነ መኖ

ዋነኞቹ ናቸው፡፡ የተፈጥሮ ግጦሽ የተፈጥሮ ሳር፣ የAረንጓዴ ቅጠላ ቅጠልና የቅንጠባ

Eጽዋትን ያጠቃልላል፡፡ ጥምር ግብርና በሚካሄድበት በዚሁ የልማት ቀጣና ምንም Eንኳ

በከፍተኛ ፍጥነት የሰብል Eርሻ በመስፋፋቱ ምክንያት የግጦሽ መሬት መጣበብ Eያስከተለ

ቢገኝም Aሁንም የተፈጥሮ ግጦሽ በዋነኛነት የEንስሳት የመኖ ምንጭ Eንደሆነ

ይታወቃል፡፡ በተፈጥሮ ግጦሽ Aጠቃቀም የሚስተዋለው ችግር Aጠቃቀሙ ስርAት የሌለው

በመሆኑ የግጦሽ መሬቱ ከሚሸከመው በላይ ብዛት ያላቸው Eንስሳት ዘወትር

ስለሚሰማሩበት ምርታማነቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ በመቀነስ ለEንስሳቱ በቂ መኖ የማያስገኝ

ከመሆኑ ባሻገር መሬቱም ለAፈር ክለት የተጋለጠ Eንዲሆን ምክንያት ሆኗል፡፡ በመሆኑም

የግጦሽ Aጠቃቀም ስርAት በማውጣትና ልቅ ግጦሽን በማስቀረት ችግሩን መቋቋም

ይቻላል፡፡

የሰብል ተረፈ ምርት Eንደገለባ፣ ጭድ፣ Aገዳና ቃርሚያ ለEንስሳት በመኖነት የሚያገለግሉ

ምርቶች ናቸው፡፡ በዚህ መሰረት የሰብል Eርሻ መስፋፋት Eየጨመረ በመሄዱ የሰብል

ተረፈ ምርት Eንደዋነኛ የመኖ ምንጭ በማገልገል ላይ ይገኛል፡፡ ከተለያዩ የሰብል

Aይነቶች የሚገኘው ተረፈ ምርት በመጠንና በጥራት የሚለያይ ሲሆን በAብዛኛው

በተለይም በቀጥታ ምንም ማሻሻያ ሳይደረግበት ለመኖነት ሲቀርብ የAልሚ ምግብ መጠኑ



103

ዝቅተኛ ነው፡፡ በዚህም ምክንያት የሰብል ተረፈ ምርት በመኖነት የሚሰጠውን ጠቀሜታ

ከፍ ለማድረግ የተለያዩ ዘዴዎችን ተጠቅሞ ጥራቱን ማሻሻል ተገቢ ነው፡፡

በልማት ቀጣናው የተሻሻሉ የመኖ Eጽዋቶች ልማት Aልተስፋፋም፡፡ የተሻሻሉ የመኖ

Eጽዋቶች በAነስተኛ ቦታ ለምተው ከፍተኛና ጥራት ያለው ምርትን የሚሰጡ፣ በተበይነት፣

በተዋሃጅነትና በንጥረ ነገር ይዞታቸው ተገቢውን ደረጃ የያዙ በግጦሽና በማከማቸት ለደረቅ

ወራት የሚያገለግሉ፣ መሬትን ለማዳበር የሚችሉ፣ ከሰብል ጋር በማፈራረቅና Eንዲሁም

በማሰባጠር ሊለሙ የሚችሉ ናቸው፡፡ Eነዚህን የተሻሻሉ የመኖ Eጽዋትን በAረንጓዴነት፣

በድርቆሽነት፣ በገፈራነት Eንዲሁም ከሰብል ተረፈ ምርት ጋር በመደባለቅ የሰብል ተረፈ

ምርት ተበይነትና የንጥረ ነገር ተዋሃጅነት ስለሚሻሻል ከEንስሳቱ የሚገኘው ምርት

ይጨምራል፡፡ ስለሆነም የEንስሳት መኖ Eጥረትን ለመቅረፍ የሚያግዙ የተሻሻሉ የመኖ

Eጽዋቶችን የማልማት ስራዎች በስፋት ማከናወን ያስፈልጋል፡፡ ለEንስሳት የመጠጥ ውሃ

Aቅርቦትንና ጥራትን ማሻሻል ለምርታማነት ማደግ ከፍተኛ AስተዋፅO ይኖረዋል፡፡

የንቦችን ምርታማነት ከፍ ለማድረግ የንብ ቀሰም Eጽዋቶችን ማስተዋወቅና ማልማት

ተገቢ ነው፡፡

የምግብ Iንዱስትሪ ተረፈ ውጤቶች (የዱቄት፣ የመጠጥ፣ የዘይትና ሌሎችም) የግብርና

ውጤቶችን በፋብሪካ ደረጃ በሚዘጋጅበት ጊዜ የሚገኝ ተረፈ ምርት ነው፡፡ ከዚህ የመኖ

ምንጭ ክፍል ፉርሽካ፣ ፉርሽኬሎና ፋጉሎ በልማት ቀጣናው ለመኖ Aገልግሎት ይውላሉ፡፡

ከላይ የተጠቀሱትንና የተለያዩ ንጥረ ነገሮች ያላቸውን የመኖ ምንጮች Aመጣጥኖ

በማደባለቅ የተመጣጠነ መኖ ማዘጋጀትና Eንስሳትን መመገብ የተሻለ ምርት Eንዲሰጡ

ይረዳል፡፡ በከተማ ግብርና የEንስሳት ሃብት ልማትን ለማስፋፋትና የEንስሳት ምርትና

ምርታማነትን ለማሳደግ የኤክስቴንሽን Aገልግሎትን በማጠናከር የመኖ Aቅርቦትንና

ጥራትን ማሻሻል ያስፈልጋል፡፡

የEንስሳት ጤና Aገልግሎትን ማስፋፋት

በልማት ቀጣናው ለEንስሳት ምርትና ምርታማነት መቀነስ ምክንያት ከሆኑ ችግሮች ውስጥ

የEንስሳት ጤና Aገልግሎት Aለመስፋፋት Aንዱ ነው፡፡ በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት

ቀጣና 240 የEንስሳት ክሊኒኮች (17ቱ ባለሙያ Aልተመደበባቸውም) ሲኖሩ ለሶስት

ቀበሌዎች Aንድ የEንስሳት ክሊኒክ ታሳቢ በማድረግ ሲሰላ 288 ክሊኒኮች ያስፈልጋሉ፡፡

በመሆኑም በAሁኑ ወቅት የEንስሳት ጤና የቆዳ ሽፋን 83.3% ነው፡፡ የEንስሳት ጤና የቆዳ

ሽፋንን Aሁን ባለው ስሌት 100% ለማድረስ 48 ተጨማሪ ክሊኒኮች መገንባት



104

ያስፈልጋል፡፡ በከተማ ግብርና ለሚካሄዱ Eርባታ ስራዎች የEንስሳት ጤና Aገልግሎት

Aሰጣጥን በማጠናከር የEንስሳትን ምርታማነት ማሳደግ ተገቢ ነው፡፡ ለነባርና Aዲስ

የሚቋቋሙ ክሊኒኮች Aስፈላጊውን የሰው ሃይል፣ የህክምና መሳሪያዎችና መድሃኒት

በማሟላት የEንስሳት ጤና Aገልግሎትን ማስፋፋትና የEንስሳት በሽታዎችን መከላከል

ብሎም መቆጣጠር ለEንስሳት ምርታማነት መጨመር ከፍተኛ AስተዋጽO ይኖረዋል፡፡

የEንስሳት ዝርያ ማሻሻል ስራዎችን ማከናወን

የEንስሳት ዝርያዎች የመረጣና ማሻሻል ስራዎች በስፋት በመስራት የምርታማነት

ደረጃቸውን ማሳደግ ያስፈልጋል፡፡ የሰው ሰራሽ ዘዴ የማዳቀል Aገልግሎትን ተጠቅሞ

የAካባቢ Eንስሳት ዝርያዎችን ምርታማነት ለማሳደግ የማዳቀል Aገልግሎት ብቃትን ከፍ

ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ ለዚህም የAዳቃይ ቴክኒሽያኖችን ቁጥር መጨመር፣ የፈሳሽ

ናይትሮጅንና ማዳቀያ ቁሳቁሶችን ማሟላት፣ መንገዶችንና የመገናኛ Aገልግሎቶችን

ማስፋፋት ተገቢ ነው፡፡ በልማት ቀጣናው በ2000 በጀት ዓመት 5586 የሰው ሰራሽ

ማዳቀል Aገልግሎት ተሰጥቷል፡፡ በEቅድ ዘመኑ በሁሉም ወረዳዎችና የከተማ Aስተዳደር

(ከተማ ግብርና) የሰው ሰራሽ ዘዴ የማዳቀል Aገልግሎት Eንደሚጀመር ታሳቢ በማድረግና

በወረዳ ሁለት Aዳቃይ ቴክኒሽያኖች Aገልግሎት ቢሰጡ ዓመታዊ የማዳቀል ክንውን ወደ

31200 ያድጋል፡፡

የAካባቢ ዝርያዎችን የምርታማነት ደረጃ ለማሻሻል በተፈጥሮ ዘዴ በኮርማ ከመጠቀም

ባሻገር የሰው ሰራሽ የማዳቀል ዘዴን ለመጠቀም የAካባቢ ዝርያ Aባለዘር ማዘጋጀት

ያስፈልጋል፡፡ በምርታማነታቸው የታወቁ ንጹህ የውጭ ዝርያና የተዳቀሉ Eንስሳትን

ማራባትና EንደAስፈላጊነቱ ለAርቢዎች በማሰራጨት ለገበያ የሚቀርብ የEንስሳት

ውጤቶችን ማሳደግ ያስፈልጋል፡፡ በልማት ቀጣናው በጓንጓ ወረዳ የሚገኘውን የመተከል

ዳልጋ ከብት ብዜት ማEከልን በማጠናከርና ከሌሎች Aርቢዎች ጋር በኩንትራት ጊደሮችን

በማባዛት ለተጠቃሚዎች የሚሰራጩ የተዳቀሉ ጊደሮችን ብዛት ማሳደግ ይቻላል፡፡ በዚሁ

የልማት ቀጣና በበግ የዋሸራ በግ ዝርያና በዶሮ የቲሊሊ ዶሮ ዝርያ በስፋት የሚረቡበት

በመሆኑ የዝርያ መጠበቅና ማሻሻል ስራዎችን በመስራት ያላቸውን የምርታማነት ደረጃ

ማሳደግ ትኩረት የሚሰጠው ተግባር ነው፡፡

የዓሳ ሃብት ልማትን ማጠናከርና ምርታማነትን ማሳደግ

በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና የAሳ ሃብት ክምችት ያለባቸው ሃይቆች፣

(ባህረጊዮርጊስ፣ ጥርባና ዘንገና) ወንዞችና (Aባይ፣ በሽሎ) የገራይ ግድብ ይገኛሉ፡፡



105

Aስተማማኝ ውሃ Aቅርቦት ባለበት Aካባቢዎች AርሶAደሮች ከትንሽ Eስከ ትላልቅ

ኩሬዎችን በመቆፈር ዓሳን በማርባት ለግል ፍጆታና ብሎም ለገበያ ማቅረብ ይቻላል፡፡

በመሆኑም በAርሶAደር ቤተሰብ ደረጃ የኩሬ ዓሳ ግብርናን ለማስፋፋት በ1996 ዓም

በግብርና ቢሮ የተጀመረው Eንቅስቃሴ ተጠናክሮ መቀጠል ይኖርበታል፡፡ የዓሳ ጫጩት

Eጥረት በከፍተኛ ደረጃ በመኖሩ ኩሬዎች ከተገነቡ በኋላ በወቅቱ ወደ ሥራ መግባት

Aልተቻለም፡፡ በመሆኑም ይህን ችግር ለመቅረፍ የዓሳ ጫጩት ማስፈልፈያ ማEከል

ለማቋቋም በግብርና ቢሮ የፕሮጀክት ሃሳብ የቀረበ ሲሆን ይህን ተግባራዊ በማድረግ የኩሬ

ዓሳ ግብርናን በስፋት ማከናወን ይቻላል፡፡ የዓሳ ምርትና ምርታማነትን ለማሳደግ ዓሳን

በተገቢው ዘዴ ማስገርና ለዚህም የዓሳ ማስገሪያ መሳሪያዎችን Aቅርቦት ማሟላት ተገቢ

ነው፡፡

የEንስሳትና ተዋጽO ገበያ ልማትን ማስፋፋት

የEንስሳትና ተዋጽO ግብይት ስርAት ቀልጣፋ Eንዲሆን የገበያ መሰረተ ልማቶችን

ማስፋፋት Eንዲሁም የገበያ መረጃዎች ተሰባስበው፣ ተጠናቅረውና ተተንትነው

ለተጠቃሚዎች በማቅረብ Aገልግሎት Eንዲሰጡ ማድረግ Aስፈላጊ ነው፡፡ የEንስሳት

ውጤቶችን በፋብሪካ በማቀነባበር ጥራቱን የጠበቀ ምርት ለሃገር ውስጥና ለውጭ ገበያ

ማቅረብና ከዘርፉ የሚገኘውን ገቢ ማሳደግ ተገቢ ነው፡፡

Aላማ 2. የግብርና ምርምርና የግብርና ኤክስቴንሽን Aገልግሎት Aሰጣጡን በማጠናከርና

በማቀናጀት ለተለያዩ ስነ ምህዳሮች ተስማሚና የEንስሳት ምርትና

ምርታማነትን የሚያሳድጉ ቴክኖሎጂዎችና Aሰራሮችን በማውጣት፣

በማላመድና በማስረጽ የህዝቡን የኑሮ ደረጃ ማሻሻል

ግብ 1. ለተለያዩ ስነ ምህዳሮች ተስማሚ የሆኑ ሃያ የመኖ ዝርያዎችን ማውጣትና

ማላመድ፣ በተለያዩ የEንስሳት ዓይነቶች ስምንት የዝርያ ምርታማነት

መገምገምና ማሻሻል ስራ ማካሄድ፣ የተሻሻሉ የAሰራር ስልቶችንና መረጃዎችን

ማውጣትና ለተጠቃሚዎች ማቅረብ


ሃያ የተሻሻሉ የEንስሳት መኖ ዝርያዎችን ማውጣትና ማላመድ

የEንስሳት ዝርያዎችን (2 በዳልጋ ከብት፣ 3 በበግና ፍየል፣ 2 በዶሮ፣ 1

በንብ) ምርታማነት መገምገምና ማሻሻል



106

የተሻሻሉ የAሰራር ስልቶችንና መረጃዎችን በማውጣት ለተጠቃሚዎች

ማቅረብ

ግብ 2. የEንስሳት ምርትና ምርታማነትን ለማሳደግ Aሁን Eየተመረተ ያለውን 5,689

ሽህ ቶን ዓመታዊ ደረቅ መኖ ወደ 9,140 ሽህ ቶን ማሳደግ


የልቅ ግጦሽ የAመጋገብ ስርAትን በ50% መቀነስና የግጦሽ ምርታማነትን

ማሳደግ

የሰብል ተረፈ ምርትን በማከም ተበይነቱንና የጥራት ደረጃውን ከፍ

ማድረግ

የተሻሻሉ የመኖ Eጽዋቶችን ማልማት

ግብ 3. የEንስሳት ጤና Aጠባበቅን በማሻሻል የEንስሳት ጤና የAገልግሎት ሽፋን

Aሁን ካለበት ወደ 100% Eና የቆዳ ሽፋን ከ83% ወደ 100% ማድረስ

የEንስሳት ጤና የAገልግሎትና የቆዳ ሽፋን ለማሳደግ ተቋማትን መገንባት

የEንስሳት ጤና ባለሙያዎችን ቁጥር ማሳደግ

የህክምና መሳሪያዎችንና መድሃኒቶችን ማሟላት

ግብ 4. የEንስሳት ምርትና ምርታማነትን በማሳደግ 1,253,095 ሽህ ሊትር የወተትና

257,414 ቶን የሥጋ ምርት ማምረት


ዝርያን በማሻሻል ምርታማነታቸውን ለማሳደግ ለዳልጋ ከብቶች Eየተሰጠ

ያለውን 5,586 Aመታዊ የሰው ሰራሽ ማዳቀል Aገልግሎት ወደ 31,200

ከፍ ማድረግ

የመተከል ዳልጋ ከብት ብዜት ማEከልን በማጠናከርና በኩንትራት

ጊደሮችን በማባዛት የተሻሻሉ ጊደሮችን ስርጭት ወደ 1700 ማሳደግ

የተመረጡ የAካባቢ Aውራ በጎችን ስርጭት ወደ 10500 ማሳደግ

በማድለብ ሥራ ከAንድ ከብት የሚገኘውን የሥጋ ምርት ከ110 ወደ 120

ኪ.ግ Eና ከAንድ በግ/ ፍየል የሥጋ ምርት ከ9-10 ወደ 11-12 ኪ.ግ

ማሳደግ

የAንዳሳ ዶሮ ብዜት ማEከልን Aቅም በማሳደግ የሶስት ወርና የAንድ ቀን

Eድ» ያላቸውን የተሻሻሉ ዶሮዎች ስርጭት ወደ 125 Eና 330 ሽህ

Eንደቅደም ተከተላቸው ማሳደግ



107

ግብ 5. የንብ ሃብት ልማት ስራዎችን በማጠናከርና ምርታማነትን በማሳደግ 20934

ቶን የማር ምርት ማምረት


የንብ ቀሰም Eጽዋቶችን ማልማት

የማነቢያ ቁሳቁሶችን ማሟላት

ግብ 6. የዓሳ ሃብት ልማት ስራዎችን በማጠናከርና ምርታማነትን በማሳደግ ጥራቱን

የጠበቀ ምርት ለገበያ ማቅረብ


በተፈጥሮ የውሃ Aካላት (ሃይቆችና ወንዞች) ዓሳን በተገቢው ዘዴ ማምረት

በሰው ሰራሽ ኩሬዎችና ግድቦች የዓሳ Eርባታ ማካሄድ

የዓሳ ማስገሪያና ማቆያ መሳሪያዎችን ማሟላት

ግብ 7. የEንስሳትና ተዋጽO ገበያ ልማትን ማስፋፋት


በኅብረት ሥራ ማህበራት Aንድ የወተትና Aንድ የማርና ሰም ምርት

ማቀነባበሪያ ፋብሪካ ማቋቋም

የገበያ መረጃዎች ማሰባሰብ፣ ማጠናቀርና ለተጠቃሚዎች ማቅረብ

ጥራቱን የጠበቀ የEንስሳትና ተዋጽO ምርት ለገበያ ማቅረብ

የEንስሳትና ዓሳ ሃብት ልማትና ግብይት ኀብረት ስራ ማህበራትን

ማጠናከር/ማቋቋም

ግብ 8. በተለያዩ ርEሶች ለ38060 Aርሶ Aደሮች፣ ለ5145 ልማት ሰራተኞችና ለ3062

ባለሙያዎች Aጫጭር ስልጠናዎችን መስጠት


በተለያዩ የEንስሳት ሃብት ልማት ርEሶች ለAርሶ Aደሮች፣ ለልማት

ሰራተኞችና ለባለሙያዎች Aጫጭር ስልጠናዎችን መስጠት

9.6. ሥራ Aጥነት መቀነስና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮችን መከላከል

ዓላማ 1. የሥራ Eድሎችን በመፍጠር ዜጎች ራሳቸውን Eንዲጠቅሙና በቀጠናው

Iኮኖሚ ግንባታ ድርሻቸውን Eንዲወጡ ማስቻል



108

ግብ 1. በከተሞች ነባር ድርጅቶችን በማጠናከርና ለሥራ Aጦች በቀጥታ ድጋፍ

በመሥጠት በ2002 በጀት ዓመት 56300 የሥራ Eድሎችን መፍጠር፣ ይህንንም

በየዓመቱ በAማካይ በ35% ማሳደግ፡፡

ዋናዋና ተግባራት፣

የመንግሥት የልማት Aቅጣጫን፣ የሥራ ገበያን፣ የሠልጣኝ ፍላጎትን ወዘተ

መሰረት በማድረግ ሥልጠና መሥጠት

ብድር ማመቻቸት፣ ተጨማሪ የብድር ምንጭ ሥልቶችን በጥናት መለየትና

የብድር ሽፋንንም ሆነ የብድር መጠንን ማሳደግ፣ ብድር Aጠቃቀምን

Aስመልክቶ ግንዛቤ መፍጠር

የመሥሪያና የመሸጫ ቦታዎችን ማዘጋጀትና የሥልጠና ማEከላትን

መገንባት/የክላስተር ማEከላት፣ የቢዝነስ መፈልፈያ ማEከላት፣ የመሸጫና

የማሳያ ቤቶች፣ የገበያ ማEከላት፣ የተቋማት መንደሮች/፣ ማክስማን ጨምሮ

ሌሎች ግንባታቸው ያለቀ ማEከላትን በተሟላ ሁኔታ ሥራ ማስጀመር

ለAግሮ Iንዱስትሪና ምግብ ዝግጅት ትኩረት በመሥጠት ቴክኖሎጅዎችን

ማቅረብ፣ ማስተዋወቅ፣ ማሰራጨት

ገበያ ማመቻቸት(ከመስኖ ልማቶች፣ከውጭና Aገር ውስጥ መካ/ከ/ንግድ

ተቋማት ጋር ማስተሳሰር፣ Value chain, Outsource ወዘተ)

የAንድ ማEከል Aገልግሎት በተሟላ ሁኔታ Eንዲሰጥ ማድረግ፣ Aገልግሎት

ባልተጀመረባቸው ማስጀመር

ግብ 2. በገጠር ነባር ድርጅቶችን በማጠናከርና ለሥራ Aጦች በቀጥታ ድጋፍ

በመሥጠት በ2002 በጀት ዓመት 268000 የሥራ Eድሎችን መፍጠር፣ ይህንንም

በየዓመቱ በAማካይ በ30 % ማሳደግ


በገጠር የሥራ Eድል ለመፍጠር የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ(የሥራ Aጥ ብዛትና

ስብጥር ፣ፍላጎት፣ ለሥራ Eድል ፈጠራ መሰረት የሚሆኑ Eምቅ ሃብቶችን

መለየት ወዘተ)

የAካባቢውን Eምቅ ሃብትና ገበያን መነሻ በማድረግ የጥ/A/ንግድ ሥራዎች

ፓኬጅ ማዘጋጀት

የመንግሥት የልማት Aቅጣጫን፣የሥራ ገበያን ፣የሠልጣኝ ፍላጎትን ወዘተ

መሰረት በማድረግ ሥልጠና መሥጠት



109

ብድር ማመቻቸት፣ተጨማሪ የብድር ምንጭ ሥልቶችን በጥናት መለየትና

የብድር ሽፋንንም ሆነ የብድር መጠንን ማሳደግ፣

በቀበሌ ማEከላት የመሥሪያና የመሸጫ ቦታዎችን ማዘጋጀት ወይም

መገንባት ማክስማን በተሟላ ሁኔታ ሥራ ማስጀመር

ለAግሮ Iንዱስትሪና ምግብ ዝግጅት ትኩረት በመሥጠት ቴክኖሎጅዎችን

ማቅረብ፣ ማስተዋወቅ ፣ማሰራጨት

ገበያ ማመቻቸት(ከመስኖ ልማቶች፣ከውጭና Aገር ውስጥ መካ/ከ/ንግድ

ተቋማት ጋር ማስተሳሰር፣የዋናዋና ምርቶች Value chain ማዘጋጀት ወዘተ)

የAንድ ማEከል Aገልግሎት Eንዲሰጥ ማድረግ

ዓላማ 2. ከከተሞች በመስፋፋት ላይ ያሉ ማህበራዊ ችግሮችና ጠንቆች የልማት

ቀጠናውን ልማት Eንዳያደናቅፋ ማህበረሰቡን መሰረት ያደረገ በገጠርና ከተማ

የመለላከያና ለችግር የተጋለጡ ወገኖችን መልሶ ለማቋቋም የሚያስችል ሥርዓት

መፍጠር

ግብ 1. በሁሉም ወረዳዎች በጥናት ላይ የተመሰረተ የማህበራዊ ችግሮችን በመከላገልና

የማቋቋም ሥራ መሥራት


የግንዛቤ መሳደግ በሁሉም ቀበሌዎች መስራት

የAመራርና ምክር Aገልገሎት መስጠት

የቤተሰብንና ማህበረሰብ መሰረት ያደረጉ ተቋማትን መጠናከር

ማህበራዊ ልማት ፈንድ ማቋቋምና በሁሉም ወረዳዎች ተግባራዊ ማድረግ

9.7. የገጠርና ከተማ ልማት በሚገባ ማስተሳሰር

ገጠርና ከተማ ልማትን የማስተሳሰር ዝርዝር ስትራቴጂዎች

1. የግብርናና ከተማ ልማትን በተጠናከረ ሁኔታ ማስተሳሰር

Aሁን ባለበት ሁኔታ ግብርናና ከተማ ልማቱ ትስስር ደካማ በመሆኑ ወደ ከተማና

Iንዱስትሪ ልማት የሚደረገው ሽግግር Eጅግ ዝቅተኛ ነው፡፡ በገጠር የሚመሰረቱ Aነስተኛ

ከተሞችን መንገድን፣ ነባር የገበያ ማEከላትን ተከተልው በAካባቢው ባሉ ኗሪዎች ፍላጎት

በዘፈቀደ፣ ከዘለቄታ Eድገታቸው Aንጻር ሳይጠኑና ሳይታቀዱ EንደEንጉዳይ በድንገት

Eየተፈጠሩ ነው፡፡ የገጠር ማEካላትም ሆነ Eነዚህ ያለEቅድ የሚፈጠሩ የገጠር ከተሞችን

በቀጠናው ወደፊት ከሚኖረቸው Iኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ፣ ፖለቲካዊና ባህላዊ ጠቀሜታ



110

Aኳያ በመቃኘት Eድገታቸውን መምራት ያፈልጋል፡፡ በልማት ቀጠናው ያሉ ከተሞችን

በመሰረተ ልማትና በሰው ኃይል ማጠናከር፣ ከተሞችን በዙሪያቸው ካሉ ቀበሌዎች ጋር

በመንገድና በስልክ መገናኘት፣ ወቅታዊ የከተሞች Eደገት ፕላን ማዘጋጀት፣ የመሬት

Aሰጣጥ ሥርዓቱን ቀልጣፋና ፍትሀዊ ማድረግ የገጠርና ከተማ ልማቱን ትረጉም ባለው

መልኩ ለማስተሳሰር ወሳኝ ሚና Aለው፡፡ ግብርናና ከተማ ልማት ከማስተሳሰር Aንጻር

የሚከተሉትን Aቅጣጫዎች መጠቀም Aስፈላጊ ነው፡፡

ከፍተኛ ሰብል፣ Eንስሳት፣ ደን፣ ቱሪዝምና ማEድን ሀብት ያላቸው Aካባቢዎችን በልማት

ቀጠናው ካሉ ዋና ዋና የመንገድ Aውታሮችና ከተሞች ጋር ለማገናኘትና ፈጣን የEቃ

ማጓጓዣና የሰው ትራንሰፖረት Aገልግሎት ለመገናኘት ትኩረት መስጠት ትኩረት፣

በቀጠናው ከተሞች የቴሌከሚኒከሽን፣ ባንክ፣ ኤሌክትሪክና ሌሎች መሰረተ ልማቶች

ማስፋፋትና ማጠናከር

ለAግሮ Iንዱስትሪ ልማት ትኩረት መስጠት፣

ከግብርና ውጪ የሥራ Eድሎችን ለመፍጠር የሚያስችሉ ስልጠናዎችና ክህሎቶች

ማዳበሪያ ሥራዎች ላይ ማተኰር፣

በከተሞች መስፋፋትና መቋቋም ሂደት የቀጠናውን ለም መሬት ሀብትን በቁጠባ

መጠቀም

በቀጠናው የልማት Eንቅስቃሴ ውስጥ የግል ሴክተሩን ተሳትፎ ማሳደግ

2. መሬትን በቁጠባና በEቅድ መጠቀም

የከተሞች Eድገት የቀጠናውን ለሰብልና Eንስሳት የሚሆነውን ለም የመሬት Eንዳይሻሙ

መሬትን በቁጠባ መጠቀም የሚያስችል የመኖሪያ ቤቶችና ተቋማት ግንባታ ቦታ Aሰጣጥ

Aቅጣጫ መከተል ተገቢ ይሆናል፡፡ Eንደፎገራ፣ ደምቢያና ሜጫ ባሉ ሜዳማ

Aካባቢዎች ላይ ከተሞች ተመስርተውና ተስፋፍተው በቀጠናው ከፍተኛ ለEርሻ ልማት

የሚሆነውን ለምና ሰፊ መሬት Eንዳይሻሙ ጥንቃቄ ሊደረግ ይገባል፡፡

ዙሪያቸው ለEርሻ ልማት ተስማሚ ከተሞች ወደየት Aቅጣጫ መስፋፋት Eንዳለባቸው

በፕላን ዝግጅቱ ላይ መታየት Aለበት፡፡ ለAብነት ከፎገራ ምEራብ Aቅጣጫዎች ሰብል

ልማት የሚያጓጓ መሬት ስለሆነ ከተማዋ ወደEነዚህ Aቅጣጫዎች Eንደትስፋፋ መደረግ

ይኖርበታል፡፡

በዚህ መሰረት ከተሞችን ወደጎን ከማንቦረቀቅ ይልቅ ትላልቅና ከፍተኛ ሕንጻዎችን ወደላይ

በመስራት ላይ ያተኮረ የከተማ ልማት Aቅጣጫ መከተል ያስፈልጋል፡፡ ከተሞች ወደፊት



111

ከሚኖራቸው Iኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ፣ ፖለቲካዊና ባህላዊ ጠቀሜታ Aንጻር Eንዲመሰረቱ፣

Eንዲያደጉና በEቅድ ለመምራት የቀጠናው ከተሞች ልማት Aማካሪ ቦርድ ማቋቋም

Aስፈላጊ ነው፡፡

3. በከተሞች መካከል የልምድ ልውውጥና የጋራ Aገልግሎት Eንዲገኙ ማድረግ

የከተሞችን Iኮኖሚያዊና ማኀበራዊ Eንቅስቃሴና ተወዳዳሪነትና ለኗሪዎች ያላቸውን

ምቹነት (ገበያ፣ Aገልግሎት፣ Iንዱስትሪ ማEከል) በማየትና በመገምገም የከተሞች ደረጃ

በየጊዜው ማሳደግ ለነዋሪዎቻቸው የተሻለ Aገልግሎት Eንዲያቀርቡና Eድገታቸው

ለማፋጠን የከተሞች መልካም ልምዶችን (Best practices) የሚለዋወጡበትና

ግንኙነታቸውን የሚያጠናክሩበት በየጊዜው የጋራ በቀጠናው ባሉ ከተሞች መድረኮች

ማዘገጀትና የልምድ ልውውጥ ጉብኝት በሌሎች ቀጠና፣ ክልልና Aገር ከተሞች ሊተኮርበት

ይገባል፡፡

ከከተማ Aስተዳደር በታች ያሉ ተቀራራቢ ከተሞች የመንገድ ሥራ መሣሪያዎች፣ የቆሻሻ

መምጠጫ መኪና Eና ሌሎች ማሽነሪዎቸን Aቅራቢያ ከተሞቸ በጋራ Eንዲጠቀሙ

ከተሞችን በክላስተር ማደራጀትና ተጠቃሚ Eንዲሆኑ ማድረግ የከተሞቸን የማሽነሪ

Eጥረት ለማቀለል የተሻለ Aማራጭ ነው፡፡

4. የከተማ ኗሪዎችን የመኖሪያ ቤት Eጥረትን ለማቃለል የተለያዩ Aማራጮችን መጠቀም

የከተማ ኗሪዎችን የመኖሪያ ቤት Eጥረትን ማቃለል የተለያየ Aማራጮቸን መጠቀም

ያሰፈልጋል፡፡ በዚህ መሰረት በግልና በማህበር ለተደራጁ ኗሪዎች ለመኖሪያ ቤት መስሪያ

ቦታ መስጠት፣ የጋራ ቤቶች ከተማ Aስተዳደሮችና መሪ ማዘጋጃ ደረጃ በላቸው ከተሞች

መስራት፣ የተለያዩ ድርጃ ያላቸውን የመኖሪ ቤቶች በመስራት ለተጠቃሚዎች በተመጣጣኝ

ዋጋ ማከራየት፣ በዝቅተኛ ወጪ ቤት የሚሰራባቸውን ዘዴዎች ማስፋፋት፣ በግል የቤት

ግንባታ ስቴት ለተሰማሩ ባለሀብቶች ቦታ በመስጠትና Eንዲገነቡ ለማድረግ የተጠናከረ

ጥረት ይደረጋል፡፡

5. በቀጠናው የልማት Eንቅስቃሴ ውስጥ የግል ሴክተሩን ተሳትፎ ማሳደግ በቀጠናው ከድህነት ለመላቀቅ በሚደረገው ርብርቦሽ የግል ሴክተሩ ከምንጊዜውም የበለጠ

ተሳትፎ ሊያደርግ ይገባል፡፡ ቀጠናው ሊለማ የሚችል ሰፊ የEምቅ ሃብት ያለው ከመሆኑ

Aንጻር ይህንን ሃብት በማልማት ረገድ ባለሃብቱ ድርሻውን Eንዲወጣ የሚያስችለው ምቹ

ሁኔታ ሊፈጠርለት ይገባል፡፡ በAግሮ Iንዱስትሪ (Aት/ፍራፍሬ ማቀነባበሪያ፣ ዱቄት፣ ዘይት፣



112

ወተት፣ ሥጋ፣ ቆዳ፣ ማር፣ ስኳር፣ ብቅል)፣ በሲሚንቶና ኖራ ፋብሪካ ፣በግብርና መሣሪያዎች

ምርትና ሌሎች ግብዓቶች (ምርጥ ዘር ማባዛት፣ የተሻሻሉ የEንስሳት ዝርያ Aቅርቦት፣ መኖ

ማልማትና ማቀነባበር ወዘተ)፣ በደን ልማት፣ በደን ውጤቶች ማቀነባበሪያ (ቀርከሃ፣ ባህርዛፍ፣

ጥድ፣ የክብሪት ዛፍ ወዘተ)፣ በሰብል ልማት፣ በEንስሳት ማድለብና Eርባታ፣ በመጠጥ ውሃ

ማሸግ፣ በቱሪዝም ልማት፣ ወዘተ ባለሃብቱ ሊሳተፍ ይችላል፡፡ Eንዲሁም በንግድ በተለይም

Eንስሳት፣ Eጣንና ሙጫ፣ ወዘተ) Eና በትራንስፖርት ዘርፍ ባለሃብቱ በስፋት ሊሳተፍ

የሚችልበት Eድል ሰፊ ነው፡፡

ዓላማ 1: በልማት ቀጠናው የከተማና ገጠር ልማትን በማስተሳሰር ፈጣን ልማት

ለማምጣት የከተሞች ልማት በEቅድ ለመምራት፣ የኗሪዎችን ኑሮ ለማሻሻልና

የከተሞችን Aቅም ለመገንባት የሚያስችሉ ምቹ ሁኔታዎችን መፍጠር

ግብ 1. በልማት ቀጠናው የሚገኙ ሁሉም የገጠር ቀበሌ ማEከላትና ከተሞች Eድገት

በEቅድ Eንዲመራ በማድረግ መሰረታዊ ልማቶችና Aገልግሎቶች ማስፋፋት፣

ማጠናከር(የተፋሰስ ስራዎች፣ የመንገድ ግንባታ፣ የውሃና መብራት ዝርጋታ፣

የቄራ የገበያና የመናኸሪያ Aገልግሎቶችና) Eና ከተሞችን የማስተሳሰር

ሥራዎችን መስራት


ሁሉም የገጠር ከተሞችና የገጠር ቀበሌ ማEከላት በፕላን Eንዲመሩና የከተማ

ባህሪ ይዘው Eንዲያድጉ የቀበሌ ማEከላትን መከለል፣ፕላን ማዘጋጀትና

መሸንሸን

በልማት ቀጠናው ወደትልቅ ከተማነት የሚያድጉ ማEከላትን በጥናት

መለየትና የEድገት ፕላን ማዘጋጀት

ከከተማ Aስተዳደር በታች ያሉ የሁሉንም ከተሞች ደረጃ በየጊዜው ማሳደግ

87 ገጠር ከተማ/ቀበሌ ማEከላትን ወደ ታዳጊ ከተማነት ማሳደግ

19 ከተሞችን ታዳጊ ከተማ ወደ ንUስ ማዘጋጃነት ማሳደግ

9 ንUስ ማዘጋጃ ቤቶችን ወደ መሪ ማዘጋጀነት ማሳደግ

18 መሪ ማዘጋጃ ቤቶችን ወደ Aነስተኛ ከተማ Aስተዳደርነት ማሳደግ

6 Aነስተኛ ከተማ Aስተዳደሮችን ወደ ከተማ Aስተዳደርነት ማሳደግ

የደብረ ማርቆስ ከተማን ወደ ሜትሮፖሊታን ደረጃ ማሳደግ

የ10 ነባር ከተምችን Aዲስ ማዘጋጀትና የ2 ከተሞችን ፕላን መከለስ

የቀጠናው ከተሞች ልማት Aማካሪ ቦርድ ለማቋቋም ሥርዓት መዘርጋት



113

ከሜትሮፖሊታን በታች ያሉ ተቀራራቢ ከተሞች የመንገድ ሥራ

መሣሪያዎች፣ የቆሻሻ መምጠጫ መኪና Eና ሌሎች መሽነሪዎቸን Aቅራቢያ

ከተሞቸ በጋራ Eንዲጠቀሙ ከተሞችን በክላስተር ማደራጀትና ተጠቃሚ

Eንዲሆኑ ማድረግ፣

ግብ 2፡- የከተማ ኗሪዎችን የመኖሪያ ቤት Eጥረትን ለመቀመስ Aሁን ያሉ የመኖሪያ

ቤቶች ብዛት በ30% ማሳደግ

ግብ 3፡- በሁሉም ከተሞች በማጠናከር የAገልግሎት Aሰጣጥ፣ ቦታ Aሰጣጥና Aጠቃቀም

ቀልጣፋ፣ ውጤታማ፣ ፍትህዊና ዘላቂነት ያለው Eንዲሆን በከተሞች ላይ ያተኮር

የAቅም ግንባታ ሥራ መስራት


የከተሞች ደረጃና ፍላጎት መሰረት የደረገ መለስተኛ፣ መካከለኛና ከፍተኛ

የቴክኒክና Aመራር ባለሙያዎችን በማሰልጠንና መቅጠር የከተሞችን የሰው

ፍላጎት ማሟላት

የሚሰጡ Aገልግሎቶችን (የከተሞች ቤት ምዝገባ፣ የቤትና መሬት Aጠቃቀም

ወዘተ) በኮምፒውተር ቴክኖሎጂ የተደገፉ ዘመናዊ መረጃ መያዥና በመረብ

(Network) ማገናኘት

በሁሉም ከተሞች መሬትን ቆጥሮ በመያዝ /Land Banking/ Eና የካዳስተር

ስራዎችን መስራት

የመሬት ካሣን በጋራ /በመንግስትና በመሬት ጠያቂው/ መክፈል የማያስችል

Aሰራር በመዘርጋት ክፍያ መፈጸም፣

ግብ 4፡- የሁሉም ከተሞች የከተማ ግብርና ለገጠር ቴክኖሎጂ ሽግግር AርAያ Eንዲሆኑ

ማድረግ


የከተማ ግብርና መዋቅር ማጥናትና ተግባራዊ ማድረግ

በከተማ ግብርና ዙሪያ ልምድ ካላቸው ክልሎችና Aገሮች ባለሙያዎች

የልምድ ልውውጥ Eንዲያደረጉ መድረግ

ዓላማ 2. ግብርናና Iንዱስትሪን በማስተሳሰር በግብርና ምርቶችና የተፈጥሮ ሃብት

ዉጤቶች ላይ Eሴት በመጨመርና ለግብርና ዉጤቶች Aስተማማኝ ገበያ

በመፍጠር ህብረተሰቡ የተሻለ ተጠቃሚ Eንዲሆን ማድረግ

ግብ 1. AግሮIንዱስትሪዎችን በማስፋፋት (በተለይም ፣ሰብሎችን፣Eንስሳትንና

ተዋጽOAቸውን፣የደን ውጤቶችን በግብዓትነት የሚጠቀሙ) በIኮኖሚው

የIንዱስትሪውን ድርሻ ማሳደግና የሥራ Eድል Eንዲፈጠር ማድረግ፣



114


Iንዱስትሪዎች ስለሚስፋፉበት መንገድ ዝርዝር ጥናቶችን ማካሄድ

መጠንና የጥራት ደረጃን ጭምር ግምት ውስጥ በማስገባት በክልሉ ውስጥ

የተመረቱና ለIንዱስትሪ ጥሬ Eቃነት ሊውሉ የሚችሉ ምርቶችን ዝርዝር

መረጃ መሰብሰብ

ተስማሚ ቴክኖሎጅዎችን ማፈላለግና ለባለሃብቱ መረጃ መሥጠት

በAግሮ Iንዱስትሪ ዘርፍ ለሚሰማሩ ባለሃብቶች Eየተሰጡ ያሉ

ማበረታቻዎችን Eንደገና በመፈተሽ ሳቢነት ያላቸው ክልላዊ ማበረታቻዎችን

ማዘጋጀት

ባለሃብቶች ፋብሪካ Eንዲያቋቁሙ የፕሮሞሽን ሥራ መሥራት

በAርሶAደሩና (ለመስኖ ተጠቃሚዎች ትኩረት በመሥጠት) በIንዱስትሪው

መካከል የኮንትራት ግብይት Aሰራር ተግባራዊ Eንዲሆን ማድረግ፣

ምርቶች በቂ ገበያ የሚያገኙበትን ሥልት መንደፍና ገበያ በማፈላለግ ድጋፍ

ማድረግ

ከጥ/ A/ንግድ ኩባንያዎች Eንዲሁም ከመ/ከፍተኛ ንግድና Iንዱስትሪ

ተቋማት ጋር በገበያ ማስተሳሰር

Aግሮ Iንዱስትሪዎች ምርቶቻቸው በውጭና በAገር ውስጥ ገበያ ተወዳዳሪ

Eንዲሆኑ የAቅም ግንባታ ሥራ መሥራት

ግብ 2. የግንባታ Iንዱስትሪዎችን (ሲሚንቶ፣ ኖራና Eምነበረድ) በማስፋፋት በቆላማው

Aካባቢዎች ያሉ ጥሬ Eቃዎች ጥቅም ላይ Eንዲውሉ ማድረግ፣ የኮንስትራክሽን

Iንዱስትሪውን ማሳደግ ፣


በዓባይ ሸለቆ የጥሬ Eቃዎች ክምችትና ጥራትን በተመለከተ ዝርዝር ጥናት

Eንዲካሄድ ማድረግ

Aቅም ላላቸው ባለሃብቶች ምልመላና ማግባባት ሥራ መሥራት

ተስማሚ ቴክኖሎጅዎችን ማፈላለግና መረጃ ለባለሃብቶች መሥጠት

Aማራጭ ሃይል ቆጣቢ የሃይል ምንጮችን(የድንጋይ ከሰል) ማፈላለግ

በዘርፉ ለሚሰማሩ ባለሃብቶች Eየተሰጡ ያሉ ማበረታቻዎችን Eንደገና

በመፈተሽ ሳቢነት ያላቸው ክልላዊ ማበረታቻዎችን ማዘጋጀት

ከጥ/ A/ንግድ ኩባንያዎች ጋር በጥሬ Eቃዎች Aቅርቦት ማስተሳሰር

Iንዱስትሪዎች በውጭና በAገር ውስጥ ገበያ ተወዳዳሪ Eንዲሆኑ የAቅም

ግንባታ ሥራ መሥራት



115

ዓላማ 3. የIንቨስትመንት ፍሰቱ Eንዲጨምር በማድረግና ፕሮጀክቶችን ወደ Aፈጻጸም

በማስገባት የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥና ከድህነት ለመውጣት የሚደረገውን

ጥረት ማፋጠን

ግብ 1. የፕሮጀክቶችን ቁጥር በየዓመቱ በ30 በመቶ፣የፕሮጀክቶችን ካፒታል በ35 በመቶ

ማሳደግ

ዋና ዋና ተግባራት፣

የሃብት መሠረት ጥናት ግኝቶችን በተፋሰስ ማደራጀት ክፍተት ካለም

በተፋሰሱ የማሟያ ጥናት ማካሄድ፡፡

ሌሎች የመወዳደሪያ Aቅሞችን መቀመር ፣ክልላዊ ብራንድ ማዘጋጀት

ለIንቨስትመንት ማነቆ የሆኑ ህጎች፣ ደንቦች፣ መመሪያዎች ወዘተ Eና ሥራ

ላይ ያለውን የማትጊያ ሥርዓት የAንቨስትመንት ፍሰቱን ከመጨመር Aንጻር

መፈተሽና መሻሻል ያለባቸውን Eንዲሻሻሉ ማድረግ፣ ለኤክስፖርትና Eሴት

ለሚጨምሩ መስኮች የበለጠ ትኩረት መሥጠት

የተፋሰሱን የፕሮሞሽን ስትራቴጂ ማዘጋጀት

የማስተዋወቅ ሥራ መሥራት

ሃብት የAፈሩ AርሶAደሮችን ጨምሮ የAገር ውስጥ ባለሃብቶች ወደ

Iንቨስትመንት Eንዲገቡ የመመልመል፣ የማግባባትና የመደገፍ ሥራ

መሥራት ባለሃብቶች በግብርና ግብዓቶች Aቅርቦት Iንቨስትመንት ላይ

ጭምር Eንዲሳተፉ ማግባባት (የEርሻ መሠሪያዎችን ማምረትና

መጠገን፣ምርጥ ዘር ማባዛት፣ ምርጥ የEንስሳት ዝርያ Aቅርቦትና የማዳቀል

Aገልግሎት ወዘተ)

በደጋና ወይናደጋ Aካባቢዎች የOut-Grower Aሠራር በስፋት Eንዲለመድ

ማድረግ

የመንግሥትና የግል ሴክተር፣ የህብረተሰብና የግል ሴክተር Aጋርነት

Eንዲጠናከር ማድረግ

ባለሃብቱ በየጊዜው የሚፈልጋቸውን መረጃዎች ዘመናዊ ቴክኖሎጂን

በመጠቀም Eንዲያገኝ ማድረግ

የAቅም ግንባታ ተግባራትን ማከናወን

ግብ 2. ፈቃድ Aውጥተው በተቀመጠላቸው የጊዜ ገደብ ወደAፈጻጸም ያልገቡ

ፕሮጀክቶችን ሙሉ በሙሉ ወደ Aፈጻጸም ማስገባት፣ በውስጥ ችግራቸው

ምክንያት በተቀመጠላቸው የጊዜ ገደብ የማይጀምሩትን ፈቃዳቸውን መሰረዝ




116

ተፋሰስ ተኮር የጋራ ፎረሞችን ማካሄድ

የAገልግሎት Aሰጣጡን በየጊዜው በመፈተሽ ማስተካከል

ወደAፈጻጸም ያልገቡበትን ችግር መለየት

በመንግሥት ያልተሟሉላቸውን መሬትን ጨምሮ Eንደ መሠረተ ልማት

Aቅርቦት ያሉ ችግሮች Eንዲፈቱላቸው ማድረግ፣

ችግሮች ተፈተውላቸውና ድጋፍ ተደርጎላቸው ወደ Aፈጻጸም መግባት

ያልቻሉትን ፈቃዳቸውን መሰረዝ፡፡

ግብ 3. ቀጠናው ለIንቨስትመንት ተመራጭ Eንዲሆን Aስቀድሞ ምቹ ሁኔታዎችን

መፍጠር፣


ተፋሰስን መሰረት ያደረገ የIንዱስትሪ ዞን ማዘጋጀት

የመሬት ቆጠራ በማካሄድ ለIንቨስትመንት የሚውለውን መሬት Aስቀድሞ

ማዘጋጀት፣የመሬት Aሰጣጥ Aሰራሩን ውጤት በሚያመጣ መልኩ ማስተካከል

በቆላማ የገጠር Aካባቢዎች በሚገኙ የIንቨስትመንት Aካባቢዎች(የዓባይ

ሸለቆ ቤልትን Eስከ ጃዊ) መንገድን ጨምሮ ሌሎች መ/ልማቶችን ማሟላት

የየAካባቢዎችን የIንቨስትመንት Eድሎችን መነሻ በማድረግ በሌሎች

Aካባቢዎችም መሠረተ ልማቶችን ማሟላት

የIንቨስትመንት ቦርድ፣የIንቨስትመንት ኮሚቴዎች ቀጠናው

ለIንቨስትመንት ሳቢ Eንዲሆን በማድረግ በኩል ድርሻቸውን Eንዲወጡ

ድጋፍ ማድረግ

ዓላማ 4. ዘመናዊ የንግድ Aሰራር ክህሎት ያለውና ፍትሃዊ የንግድ Aሰራርን የሚያከብርና

የሚያስከብር ነጋዴ ብዛት Eንዲጨምር ማድረግ፣

ግብ 1. Aሁን በቀጠናው ይኖራል ተብሎ የሚገመተውን 20539 መደበኛ የነጋዴ ብዛት

በEጥፍ በማሳደግ የንግድ ክህሎት Eንዲኖረው ማድረግ፣ ሕገወጥ ንግድን 85%

መቀነስ፣


ከጥ/A/ ንግድ ወደ መደበኛ ንግድ ለሚሸጋገሩ ድጋፍ ማድረግ

በገጠር የቀበሌ ማEከላት የገበያ ቦታዎችን በማስፋፋት የንግድ ማEከል

Eንዲሆኑ ማስቻል

ገበያ በማፈላለግ Aምራችና Aገልግሎት ሰጭ ተቋማትን ተጠቃሚ ማድረግ፣

Value chain, Outsource Aሰራርን ተግባራዊ ማድረግ

ቀልጣፋ የገበያ ቅብብሎሽ Eንዲኖር ማድረግ



117

ዘመናዊ የገበያ መረጃ ማEከላትን ማቋቋም

ደረጃውን የጠበቀ ክልላዊ ቋሚ የኤግዚቪሽንና ባዛር ማEከል ማቋቋም

Iመደበኛ በሆነው ንግድ ሥራ ውስጥ ለሚንቀሳቀሰው ህብረተሰብ ድጋፍ

በመሥጠት፣ ህ/ሰቡ ወደ ንግድ ሥራ Eንዲገባ የፕሮሞሽን ሥራ መሥራት

የንግዱ ማህበረሰብ ዘመናዊ የንግድ Aሰራር ክህሎት Eንዲኖረው የሥልጠናና

የግንዛቤ ማስጨበጫ ፕሮግራሞችን መቅረጽና ተግባራዊ ማድረግ

በንግድ የወጡ Aዋጆችን፣ ደንቦችን፣ መመሪያዎችን ወዘተ በመፈተሽ ለንግዱ

መስፋፋት ማነቆ የሆኑት Eንዲሻሻሉ የማሻሻያ ሃሳብ ማዘጋጀት

በገበያ ልውውጥ ውስጥ የገቡ ሸቀጦችና Aገልግሎቶች ጥራት ደረጃውን ያሟላ

መሆኑን ማረጋገጥ

የንግዱ ህ/ሰብ ፍትሃዊ የንግድ Aሰራርን በሚቃረኑ Aሰራሮች ውስጥ

Eንዳይገባና በመከላከሉ ተሳትፎ Eንዲያደርግ ግንዛቤውን ማሳደግ ሥልጠና

መሥጠት

የዘርፍ ማህበራት፣ የዘ/ማ/ም/ቤቶች፣ የን/የዘ/ማ/ም/ቤቶችን መቋቋም ባለባቸው

ቦታዎች ሁሉ ማቋቋም፣ ያሉትን ማጠናከር

የEቃዎችና Aገልግሎቶች ዋጋ Aወሳሰን በነፃ ገበያ ውድድር መርህ መሠረት

Eንዲሆን ክትትል ማድረግ

የሸማቾች ጥበቃ ሥራዎችን መሥራት፣የነጋዴ ሸማች Aጋርነትን Eውን

ለማድረግ ምቹ ሁኔታ መፍጠር

ግብ 2. የኤክስፖርት ንግድን ማስፋፋት

ዋናዋና ተግባራት

በውጭ Aገር ተቀባይ ድርጅቶችንና የሚፈልጓቸውን ምርቶች ዓይነት መረጃ

ማሰባሰብና ከAገር ውስጥ Aምራቾች ወይም ነጋዴዎች ጋር ማስተሳሰር፣

መረጃ ማሰራጨት

የውጭ ንግዱ በተለየ ሁኔታ የሚፈልጋቸውን Aገልግሎቶች የሚሰጡ ተቋማት

በቀጠናው Eንዲቋቋሙ ወይም Aገልግሎት Eንዲሰጡ(ኳራንቲን፣ዓለምAቀፍ

የባንክ Aገልግሎት፣የጥራት ሰርትፍኬሽን Aገልግሎት ወዘተ)

ኤክስፖርተሮች በውጭ ገበያ ብቁ ተወዳዳሪ Eንዲሆኑ Aቅማቸው

የሚገነባበትን ሁኔታ ማመቻቸት

የኤክስፖርት ፎረም ማዘጋጀት

የገቢና የወጭ ንግድ ዝርዝር መረጃ መያዝና ማሰራጨት



118

ዓላማ 5. ልማቱን የሚደግፍ ቀልጣፋና Aስተማማኝ የትራንስፖርት Aገልግሎት Eውን

ማድረግ

ግብ 1. በገጠሩ 3000 ጋሪዎችን በየዓመቱ Aስመርቶ ማሰራጨት፣ በሁሉም የተሽከርካሪ

ስምሪት መስመሮች የመካ/ትራንስፖርት Aገልግሎቱ በተሟላ ሁኔታ Eንዲሰጥ

ማድረግ፣


Aነስተኛ የትራንስፖርት ቴክኖሎጅዎችን በተመለከተ የፕሮሞሽን ሥራ

በመሥራት ፍላጎት መፍጠር፣ መረጃ ማሰባሰብ

Aነስተኛ የEቃና የሰው ማመላለሻ ቴክኖሎጅ ዲዛይኖችን ማፈላለግ፣ያሉትን

ማሻሻል

ብድር በማመቻቸት በጥ/A/Iንተርፕራይዞች ማስመረትና ማሰራጨት

ሌሎች በፔዳል ወይም በሞተር የሚንቀሳቀሱ የሰውና የጭነት

ተሽከርካሪዎችን በAገር ውስጥ ማስመረት ወይም ከውጭ ማስገባትና

ማሰራጨት

Aዳዲስ የስምሪት መሥመሮች Eንዲከፈቱ ማድረግ

በቴክኒክ ብቃታቸውና በIኮ/ማህበራዊ Aዋጭነታቸው የተሻሉ የጭነትና

የሰው ተሽከርካሪዎች Aገልግሎት ላይ Eንዲውሉ በማድረግ የትራንስፖርት

ዘርፉ ከኋላቀርነት Eንዲላቀቅ ማድረግ

የጭነት ትራንስፖርቱ ንግድና Iንቨስትመንቱን Eንዲሁም የገጠር ልማቱን

በተሻለ Eንዲደግፍ ማድረግ፣ ተጠቃሚውንና ዘርፉን በገበያ ማስተሳሰር

የትራንስፖርት ማህበራትን Aቅም መገንባት

ለትራንስፖርት መስፋፋቱ ማነቆ የሆኑ ህጎችን ማሻሻል፣ያልወጡ ካሉ

ማውጣት

ግብ 2. በመንገድ ትራፊክ Aደጋ የሚደርሰውን የህይወት ፣የAካልና የንብረት ጉዳት

በየዓመቱ በ50 በመቶ Eንዲቀንስ ማድረግ


በተለያዩ መንገዶች የህ/ሰቡን ግንዛቤ ማሳደግና በመንገድ ደህንነት ሥራ

ተሳታፊ Eንዲሆን ምቹ ሁኔታ መፍጠር

የAሽከርካሪና ተሽከርካሪ ብቃትን ማረጋገጥ

ራዳርን የመሳሰሉ ዘመናዊ መሣሪያዎችን ጭምር በመጠቀም የቁጥጥር

ሥራዎችን መሥራት



119

በትራንስፖርት ዘርፉ የAገልግሎት ሰጭ ተቋማት(የግል የሥልጠናና

የቴክ/ምርመራ ተቋማት፣ መለማመጃ ሜዳዎች፣ጋራዦች)Eንዲስፋፉና

ብቃታቸው Eንዲሻሻል ድጋፍ መሥጠት

9.8. የትምህርትና ጤና ጥራትንና ሽፋንን ማሳደግ ስትራቴጂ

የትምህርትና ስልጠና ስትራቴጅካዊ Aቅጣጫዎች

1 የትምህርቱን ጥራት ማሳደግ

የትምህርቱን ጥራት ለማሳደግ የመምህራንና የትምህርት ባለሙያዎችን Aቅም በማጎልበት

የተሻለ የAቀራረብ ዘዴ Eንዲኖራቸውና Eያንዳንዱ ተማሪ የመመሪያ መጽሐፍት

EንዲAገኝ ማድረግ፣ መምህራን ቤተሙከራዎችን Eንዲጠቀሙ ምቹ ሁኔታዎችን

በመፍጠርና ጥምርታዎችን በመቀነስ የመማር ማስተማሩ በተሻለ ማካሄድ መቻል

ይገኙበታል።

የትምህርት ቤት ማሻሻያ መርሐ ግብር Aፈጻጸም ማሳደግ

የመምህራን ልማት መርሐ ግብር ተግባራዊ ማድረግ

የስርዓተ ትምህርት ማሻሻያ መርሐ ግብር Aፈጻጸምን ማሳደግ

የስነዜጋና ሥነ ምግባር መርሐ ግብር በሚፈለገው ደረጃ መተግበር

የIንፎርሜሽን ኮሙኒኬሽን በሚፈለገው ደረጃ ማስፋፋት መቻል

2 የትምህርቱን ሽፋን በማሳደግ የምEተ ዓመቱን ግቦች ማሳካት

ከAለው የህዝብ Eድገት Aንጻር በመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤቶች Eየተማረ ያለው ህጻን

የትምህርት ደረጃውን Eያሻሻለ ሲመጣ ከወዲሁ በቀርብ Eርቀት ትምህርት ቤት

ልናዘጋጅለት ይገባል። በተመሳሳይ ቁጥራቸው ቀላል የማይባል ዩኒቨሲቲዎች Eየተከፈቱ

ስለሆነ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርትን ማስፋፋት ይኖርብናል። ለሥራ Aጡ ደግሞ የሙያ

ትምህርት ለመማር EንዲAግዘው የቴክኒከና ሙያ ተቋማትን መገንባት የማያጠያይቅ

ነው፡፡ በመሆኑም ለችግሮች መፍትሔ ለማምጣት Eንዲቻል የሚከተሉት ተግባራት

ተፈጻሚ ይሆናሉ፡፡

2.1. ትምህርት ቤቶችን መገንባት፣ የማስፋፋትና የማሳደግ ሥራ በበቂ መስራት፦

የቴክኒክና ሙያ ትምህርት ቤቶችን መገንባት

በከፍተኛ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ውስጥ የሚገኙትን የቴክኒክና ሙያ Eቃዎች

ወረዳው በራሱ በሚገነባቸው የቴክኒክ ተቋማት Eንዲጠቀምባቸው ማድረግ



120

በየወረዳው ያሉ ማክስማዎች ከAላቸው ስትራቴጅክ የሆነ ቦታና የውስጥ ድርጅት

Aንጻር ወደ ቴክኒክና ሙያ ተቋም ማሳደግ

ህብረተሰቡ በቴክኒክና ሙያ ግንባታ፣ ማሳደግና ማስፋፋት ወጭን Eንዲጋራ ማድረግ

ቴክኒክና ሙያ ሲቋቋሙ የAካባቢውን Eምቅ ሀብት ማEከል ያደረገ ካሪኩለም

Eንዲጠቀሙ ማስቻል

የግል ባለሀብቱ Eንዲሳተፍ የበለጠ መስራት

ተጨማሪ Aጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች መገንባት

የተሻሉ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤቶችን ማሳደግ

ህብረተሰቡ ወጭን Eንዲጋራ ማድረግ

መጨናነቅ በAለባቸው Aካባቢ የማስፋፋት ሥራ መስራት

የግል ባለሀብቱን ከምንጊዜውም በላይ Eንዲሳተፍ ማድረግ

ተጨማሪ መሰናዶ ትምህርት ቤቶች መገንባት

ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶችን ማሳደግ

ህብረተሰቡ ወጭን Eንዲጋራ ማድረግ

የግል ባለሀብቱና መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችን ማሳተፍ

የጎልማሶች ትምህርት ፕሮግራምን ማስፋፋት

ተግባር ተኮር የጎልማሶች ትምህርት ማስፋፋት

ጥራትና ተገቢነት ያለው ተግባር ተኮር የጎልማሶች ትምህርት ስርዓት መዘርጋት

ሽፋኑን ፍትሐዊ ማድረግ

ፕሮግራሙ ቀጣይነት ባለው ሁኔታ የሚሠለጥንበት ሥርዓት Aቅም መፍጠር

በቀበሌው ውስጥ የሚገኙትን ተቋማት መጠቀም መቻል

የደጋሚና Aቋራጭ ተማሪዎችን ቁጥር መቀነስ

የሚደግሙና ትምህርታቸውን የሚያቋርጡ ተማሪዎች ችግሮችን ማጥናትና መፍትሄ

መስጠት

የትምህርት ስትራቴጅክ Eቅድ ዓላማዎችና ግቦች

የምEተ ዓመቱን ግቦች ከዳር ለማድረስና በየደረጃው የሚፈለገውን የሰው ሃይል ለማፍራት

Eንዲቻል ከዚህ በላይ የተዘረዘሩትን ስትራቴጅክ ጉዳዮች በሚከተሉት ዓላማዎችና ግቦች

ምላሽ ያገኛሉ፡፡

ዓላማ 1፦ ጥራቱን የጠበቀ ትምህርት በመስጠት ብቁ ዜጋ ማፍራት



121

ግብ 1፦ የሠለጠኑ መምህራን ድርሻና የመጀመሪያ ደረጃ የማጠናቀቅ ምጣኔ 100%

በማድረስ የትምህርቱን ጥራትና ብቃት ማሳደግ


ሁሉንም የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት መምህራን በዲፕሎማ ወይም 10+3

ትምህርታቸውን ያጠናቀቁና ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት መምህራንን ደግሞ

በመጀመሪያ ድግሪ ደረጃ ትምህርትና ከዚያ በላይ የትምህርት ደረጃ ያላቸው

መምህራን Eንዲያስተምሩ በማድረግ በትምህርቱ ጥራት ላይ Aውንታዊ ተጽEኖ

ማሳደር።

በሁሉም የትምህርት Eርከኖች የመማሪያ መጽሐፍት ጥምርታን 1:1 ማድረስና

ሌሎች የማስተማሪያ መሳሪያዎችን በተቀመጠው ስታንዳርድ መሠረት በማሟላት

ለመማር ማስተማሩ መሻሻል AስተዋጽO ማድረግ

ሁሉም ትምህርት ቤቶችና የትምህርት ጽህፈት ቤቶች በሰለጠኑ ርEሳነ

መምህራንና ትምህርት ባለሙያች Eንደቅደም ተከተላቸው Eንዲመሩ በማድረግ

የትምህርት Aመራር ብቃት መጓደልን በማሻሻል የAመራር ስልታችንና የሀብት

Aጠቃቀማችንን ማሳደግ

በየትምህርት ደረጃው ያለውን ስርዓተ ትምህርት Aተገባበር በመፈተሸ የመማር

ማስተማሩን ሂደት ማሻሻል

የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት የማጠናቀቅ ምጣኔን 100% በማድረስ የትምህርት

ስርዓቱ ተማሪዎችን በክፍል ደረጃ የማቆየት Aቅሙን ማሳደግ

የመጀመሪያ ደረጃና የመሰናዶ ትምህርትን የሴክሽን ተማሪ ጥምርታ 1፡40፣

የAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርትን 1፡50 በማድረስ የክፍል መጨናነቅን

በማስወገድ ለመማር ማስተማሩ ምቹ ሁኔታ መፍጠር።

ዓላማ 2 ፦ የትምህርትን ተሳትፎ በማሳደግ የተማረና Aምራች ዜጋ መፍጠር

ግብ 1፦ የAንደኛ ክፍል ንጥር ቅበላና የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ንጥር ተሳትፎ 100%

በማድረስ የሚሊኒየም ግቦችን ማሳካት


159 ኣዲስ፣ Eና 648 ተጨማሪ መማሪያ ክፍል በመስራት የAጠቃላይ ሁለተኛ

ደረጃ ትምህርት በሁሉም የወረዳና የከተማ Aስተዳደሮች በመገንባት ጥቅል



122

የትምህርት ተሳትፎ ከ41.3 ወደ 70% በማሳደግ ለከፍተኛ ትምህርት የሚዘጋጅ

የሰው ኃይል መፍጠር

የመሰናዶ Aጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶችን በሁሉም የወረዳና የከተማ

Aስተዳደሮች በመገንባት ለከፍተኛ ትምህርት ማዘጋጀት

የጎልማሶችን መሰረታዊ ትምህርት ፕሮግራም በማስፋፋት የማይማንን ቁጥር Aሁን

ካለበት በ75 በመቶ በመቀነስ Aርሶ Aደሩን የልማቱ ተካፋይ ማድረግ

የሴቶች ትምህርት ተሳትፎ ፆታዊ ክፍተትን በየትምህርት Eርከኑ 1 በማድረስ

የሴቶችን ተሳትፎ ማሳደግ

ግብ 2 ፦ በሁለም ወረዳዎች የሁለተኛ ደረጃና የቴክኒክና ሙያ ትምህርት ቤቶች

በመገንባት የትምህርት Aቅርቦትን ማሳደግ


የቴክኒክና ሙያ ተቋማትን በሁሉም ወረዳ በመክፈት ለወጣቱ የስልጠና Eድል

መክፈት ከAጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ፕሮግራም ትምህርታቸውን

ለሚAጠናቅቁ 80 በመቶው ለሚሆነው የቴክኒክና ሙያ ስልጠና Eድል ተጠቃሚ

በማድረግ Aምራች ኃይል መፍጠር

17 Aዲስ የከፍተኛ ትምህርት መሰናዶ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶችንና 205

ተጨማሪ መማሪያ ክፍሎችን በመገንባት ጥምርታዎችን በማሻሻል ለመማር

መስተማሩ ምቹ ሁኔታ መፍጠር

Aንድ ደረጃውን የጠበቀ የፖሊቴክኒክ ኮሌጅ በመክፈት ልማቱ የሚፈልገውን የሰው

ኃይል ማፍራት

27 ቴክኒክና ሙያ ተቋማት በመገንባት ለወጣቱ የስልጠና Eድል መፍጠር

የጤና ጥበቃ ስትራቴጅካዊ Aቅጣጫዎች

በልማት ቀጠናው ጤናን በጥራትና በብቃት Aገልግሎት ለመስጠት Eንዲቻል የሚከተሉት

የጤና ስትራቴጅዎች ተነድፈዋል ።

1. የጤና Aገልግሎት ጥራት የማስጠበቅ ስትራቴጅ

ባለፋት የEቅድ Aመታት በርካታ የመሠረታዊ የጤና Aገልግሎት ሽፋንን ለማሳደግ ጥረት

የተደረገ ቢሆንም ለጥራቱ የተሰጠው ትኩረት በሚጠበቀው ደረጃ ባለመሆኑ ችግሩ



123

መፍትሔ ሳያገኝ ቆይቷል። ስለሆነም በቀጣይ ስድስት ዓመታት በሚከተሉት ነጥቦች ላይ

ትኩረት በመስጠት ችግሮችን ለመፍታት ጥረት ይደረጋል።

ባለሙያዎችን በብዛትና በጥራት ማፍራት

በዲፕሎማ ደረጃ ባለሙያዎችን በቅድመ ስራ ላይ ስልጠና ማሰልጠን

የተቋማት መምህራን ደረጃቸውን የጠበቁ ማድረግ

በራሳቸው ወጭ የሚሰለጥኑትን ነባር ባለሙያዎች ማሳደግ

በAገር ውስጥና በውጭ Aገር ዩኒቨርሲቲዎች ለባለሙያዎች የረጅምና የAጭር ጊዜ

ስልጠና መስጠት

ሆስፒታሎች ለጤና ጣቢያዎች Eንዲሁም ጤና ጣቢያዎች ለጤና ኬላ ባለሙያዎች

ስልጠና Eንዲሰጡ ማድረግ

የተቋማት ኃላፊዎች በጤና Aመራር ላይ Aጫጭር ስልጠናዎች EንዲAገኙ

ማድረግደ

በተቋማት መካከል የልምድ ልውውጥ Iንዲኖር ማድረግ

ለባለሙያዎች የAጭርና የረዥም ጊዜ ስልጠና መስጠት

የጤና ማኔጅመንት Iንፎርሜሽን ሲሰተም ማጠናከር

ጤና ጣቢያዎችና ሆስፒታሎች የIንፎርሜሽን ቴክኖሎጅ ተጠቃሚ ማድረግ

የጤና Aገልግሎቱን በጥራት ለማቅረብ ጥናትና ምርምር ማካሄድ

የጤናን መረጃ በወሳኝ የልማት Aመልካቾች በመጠቀም መያዝና ለተጠቃሚው

ማቅረብ መቻል

2. የጤና Aገልግልት ሽፋን ማሳደግ ስትራቴጅ

የጤና ተቋማትን መገንባት

በመንግስት የካፒታል በጀት በመያዝ ደረጃቸውን የጠበቁ በገጠርም ሆነ በከተማ

መገንባት

የAካባቢ ማቴሪያሎችን ሕብረተሰቡ ሲያቀርቡ በግዥ የሚቀርቡ ማቴሪያሎች

በመንግስት ይቀርባሉ

መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች የውስጥ ድርጅታቸውን በማሟላት ለሥራው ምቹ

ሁኔታ ይፈጥራሉ

Eንደ Aየር ንብረቱ ሊቀያየሩ የሚችሉ ስታንዳርድ ፕላን በማዘጋጀት ለሥራው

ምቹ ማድረግ

የጤና ተቋማትን ስርጭት ያካባቢውን ህዝብ ብዛት የበሽታዎችን ስርጭት ጫና

የAካባቢውን ጆግራፊያዊ Aቀማመጥ ያገናዘበ ማድረግ



124

የጤና ተቋሟትን ማስፋፋት

መጨናነቅ በሚታይባቸውና በሽታ በሚበዛባቸው Aካባቢ በህብረሰቡ ወይም

በመንግስት ወይም በመንግስትና በህዝብ ትብብር ተጨማሪ ክፍሎች ይሰራሉ

በAካባቢው ከሚገኙ በይነ መንግስታት ወይም መንግስታዊ ካልሆኑ ድርጅቶች፣

ለጋሽ ድርጅቶች ጋር በትብብር መስራት

ህብረተሰቡን በማEከላዊነት ሊገለገልባቸው የሚችሉና የተሻለ የውስጥ ድርጅት

ያላቸውን ጤና ጣቢያዎች ወደ ገጠር ሆስፒታልነት ማሳደግ

የጤና ስትራቴጂክ Eቅድ ዓላማና ግቦች

ዓላማ 1፦ መከላከልን መሠረት ያደረገ የጤና Aገልግሎትን በጥራትና በስፋት

በማቅረብ ጤናማ ህብረተሰብ በመፍጠር ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ

ግብ 1 ፦ 1267 የጤና ኤክስቴንሽን ባለሙያዎች ወደ ዲፕሎማ በማሳደግና ከፍተኛ የጤና

ባለሙያዎችን በበቂ በመቅጠር ሁሉም የክልሉ ነዋሪ ጥራትና ብቃት ያለው መሠረታዊ

የጤና Aገልግሎት Eንዲያገኝ ማድረግ


1267 የጤና ኤክስቴንሽን ባለሙያዎችን ወደ ዲፕሎማ በማሳደግ የመከላከሉን ሥራ

ማጠናከር

ለሁሉምን የጤና ተቋማት በተቀመጠው ስታንዳርድ መሠረት የውስጥ ድርጅታቸውን

በማሟላት የተቋማትን የAገልግሎት Aስጣጥ ጥራት ማሳደግ

በ835 የቀበሌ ማEከላት ባለሶስት ጎማ ሞተሮች ለወላዶችና ለበሽተኛ Aገለግሎት

Eንዲሰጡ በማድረግ የገጠሩን ህዝብ የፈጣን ጤና Aገልግሎት ተጠቃሚ ማድረግ

ለ3,986,283 ለሚሆን Aምራች የየህብረተሰቡ ክፍል በጤና ላይ ያለውን Eውቀትና

ግንዛቤ በማሳደግ የAመለካከት ለውጥ EንዲAመጣና ጤናውን Eንዲጠብቅ ማድረግ

ለ1300 የጤና ተቋማት Aመራሮች Aጫጨር ስልጠናዎችን Eንዲሳተፋ በማድረግ የጤና

Aገልግሎት ጥራትና ብቃት ማሳደግ

ግብ 2 ፦ የEናቶች ሞት ምጣኔ Aገልግሎት ሽፋን ወደ 290/100,000 መቀነስ


በ2007 የቅድመ ወሊድ Aገልግሎት ሽፋንን 100% ማድረስ



125

በ2007 ሁሉም Eናቶች በሠለጠነ የሰው ኃይል ታግዘው በጤና ተቋማት የወሊድ

Aገልግሎት ስለሚAገኙ የወሊድ Aገልግሎት ሽፋኑን 100% ማድረስ

በ2007 ሁሉም Eናቶች የድህረ ወሊድ Aገልግሎት ስለሚAገኙ ሽፋኑን 100% ማድገስ

የቤተሰብ ምጣኔ Aገልግሎትን ሽፋንን ወደ 100% ማሳደግ

ግብ 3 ፦የህጻናት ሞት መጠን/ ከAምስት ዓመት በታች/ ወደ 63/1000 ማድረስ


በ2007ለሁሉም ህጻናት የፔንታ ክትባት ተጠቃሚ በማድረግ ሽፋኑን 100 %ማሳደግ

የህጻናት የኩፍኝ ክትባትን ተጠቃሚ በማድረግ ሽፋኑን 100% ማድረስ መቻል

ግብ 4 ፦ በሁሉም የቀጣናው ቀበሌዎች የወባንና ተላላፊ በሽታዎችን በተደራጀና

በተቀናጀ መልኩ በመግታት ጤናማና Aምራች ዜጋ መፍጠር


በኬሚካል የተነከረ የወባ መከላከያ Aጎበር ለህብረተሰቡ በበቂ በማቅረብ የAጎበር

ሽፋንን 100% በማድረስ የተጠቂውን ቁጥር መቀነስ

የኤች Aይቪ ኤድስ ተጠቂዎች በሙሉ የIች Aይቪ መድሐኒት /ART/ Aቅርቦት

Eንዲኖር በማዳረግ ሽፋኑን ወደ 100% ማሳደግ

9.9. የመልካም Aስተዳደር ማስፈንና Aቅም ግንባታ ስትራቴጂ

ዓላማ1. በግለሰብ ደረጃ ያሉ የፀጥታ ሥጋቶችን በበለጠ መቀነስና ፍትሀዊ የመሬት

Aስተዳደር በማስፈን ሴቶችና ወንዶች በEኩልነት የቀጠናውን ቁሳዊ፣ ሰብAዊና

ባህላዊ ሀብቶችን ለማልማትና ለመጠቀም ምቹ ሁኔታዎችን መፍጠር

ግብ 1. ማህበረሰቡን በማሳተፍና ባህላዊ ግጭት Aፈታት Aማራጮችን በመጠቀም

ወንጀልን መከላከልና ጸጥታን ለማስቀጠል ኮሚኒቲ ፖሊሲግን በሁሉም የገጠርና

ከተማ ቀበሌዎች መጠናከር

ግብ 2 የመሬት Aስተዳደር ሥርዓቱን የበለጠ ፍትሀዊና ቀልጣፋ በማደረግ መሬት

ተጠቃሚዎች በክርክርና ፍትህ Aፈጻጸም የሚያባክኑትን ጊዜ መቀነስና

መብታቸው Eንዲጠበቅ ማድረግ


በሁሉም የገጠር ቀበሌዎች ጠንካራ የካዴስትራል ሰርቬይ በማካሄድ መሬት

መለየት፣ መመዝገብ Eና መረጃ መያዝ



126

Eስከቀበሌ ድረስ ያለውን መዋቅር በሰው ኃይል ማሟላት

በጥናት ላይ ተመስርቶ የመሬት Aጠቃቀምና Aስተዳደር ፖሊሲ፣ ህጎችና

ደንቦችን ማሻሻል

በመሬት Aጠቃቀምና Aስተዳደር ፖሊሲ፣ ህጎችና ደንቦች ላይ ተጠቃሚዎች

ግንዛቤ Eንዲኖራቸው ማድረግ

ግብ 3. ሴቶች ተሳታፊና ተጠቃሚ Eንዲሆኑ በሁሉም ደረጃ ሥርዓተ-ጾታን ማስረጽና

የሴቶችን ጉዳይ ማካተት (Gender mainstreaming)

9.10. የማEድንና Iነርጅ ሀብትን በስፋት ማልማትና መጠቀም

ለሚሰማሩ ማህበራትና ግለሰቦች የስልጠና የምክርና የድጋፍ Aገልግሎቶችን

ማቅረብና ማመቻቸት

ተቋሙን ከማጠናከር Aንፃር መዋቅሩን Eስከ ወረዳ በወጥነት በማውረድ

የሰው ሃይሉን በማሟላት ተፈላጊውን ስልጠና መስጠት

የተለያዩ ማEድናት ቦታን በመለየት በዘመናዊ መሳሪያዎችና ቴክኖሎጅ

ተጠቅሞ ጥናት በማካሄድ ለባለሃብቶችና ድርጅቶች በሚያመች መልኩ

ማስቀመጥ

የከበሩ ማEድናትን መጠበቅ፣ ማስተዋዎቅና መረጃው ባለሃብቶችን በሚስብ

ሁኔታ በማጠናቀር ማEድናቱ ወጥተው ለሚፈለገው Aገልግሎት Eንዲዉሉ

ሁኔታዎችን ማመቻቸት

የህገ ወጥ ንግድንና ሃብት ብክነትን በመቆጣጠር የAካባቢውን ህብረተሰብ

በማህበራት በማደራጀት ተጠቃሚ የሚሆንበትን ስልት ነድፎ መንቀሳቀስ

የማEድን ሀብቱን ለመጠቀምና ለማሳደግ በዘርፉ ለተሰማሩና ለሚሰማሩ

ድርጅቶችና ግለሰቦች የስልጠና የምክርና የድጋፍ Aገልግሎቶችን ማቅረብና

ማመቻቸት

ዓላማ 1. የልማት ቀጠናውን የማEድን ሀብት ውጤታማ በሆነ መንገድ በማልማትና

በመጠቀም ገቢን በማሳደግ የምግብ ዋስትናን ማረጋገጥ

ግብ 1. የልማት ቀጠናውን የማEድን ሀብት በAግባቡ ማጥናትና ሰፊ የማስተዋወቅ ስራ

በመስራት በመስኩ የተሰማሩ ባለሃብቶች ብዛት ከ 5 ወደ 30 ማድረስና

ከማEድን የሚገኘውን Aመታዊ ገቢ ብር ከ 200,000 ወደ 2,000,000 ማሳደግ


ፍላጎትን መሰረት በማድረግ የቀጠናውን የስነ ምድር ማEድን ሃብት ጥናት

ሽፋን Aሁን ካለበት ደረጃ 5 Eጥፍ ማሳደግ



127

ከማEድን ስራ ፈቃድ የሚገኘውን (ከሮያሊቲ ከመሬት ኪራይና ከፈቃድ

Aገልግሎት ወዘተ) Aመታዊ ገቢ ማሳደግ

በማEድን ልማት የሚሰማሩ ባለሃብቶችን ተሳትፎ ማሳደግ

በግል ወይም በማህበር ተደራጅተው በባህላዊ ማEድን የሚያመርቱ

Aምራቾችን ቁጥር ከ500 ወደ 1800 ማሳደግ

Aሁን የሚታየውን ህገ ወጥ የማEድን ምርትና ግብይት 80 በመቶ

የሚሆነውን ማስቆም

9.11. የቱሪዝም ሃብትን በስፋት ማልማትና መጠቀም፣

ቱሪዝምን በተመለከተ ወሳኝ ስትራቴክካዊ Aቅጣጫዎች (Strategies)

ከቱሪዝም በተሻለ ተጠቃሚ ለመሆን በመዳራሻ Aካባቢዎች መሠረተ ልማቶችን ማሟላት፣

በቱሪዝም Aገልግሎት ዘርፍ ተቋማትና በቀጥታ Aገልግሎት የሚሰጡ የህ/ሰብ ክፍሎችን

Aቅም መገንባት፣ በዘርፉ የግል ባለሃብቱን ተሳትፎ ማሳደግ፣ የሰለጠነ የሰው ሃይል

ማፍራት፣ በቱሪዝም ሃብቶች ፍለጋ፣ ልማትና ጥበቃ ህ/ሰቡን ማሳተፍ ከዚህም ተጠቃሚ

Eንዲሆን ማድረግና የመሳሰሉ Aቅጣጫዎችን መከተል ያስፈልጋል፡፡

ዓላማ 1. የቱሪዝም በቀጠናው Iኮኖሚ Eድገት ውስጥ የሚጠበቅበትን ድርሻ Eንዲወጣና

በAገር ገጽታ ግንባታም ሆነ በሥራ Eድል ፈጠራ ተገቢ ሚናውን Eንዲጫወት

ማድረግ፡፡

ግብ 1. የAገርውስጥና የውጭ ቱሪስቱን ብዛት በየዓመቱ በ25 በመቶ Eንዲጨምርና

የቱሪስት ቆይታው Eንዲራዘም ማድረግ


በዋና ዋና የቱሪስት መዳረሻዎች መሠረተ ልማቶች Eንዲሟሉ ማድረግ

Aዳዲስ የቱሪስት መስህቦችን ማፈላለግ

መስህቦችን ማስተዋወቅ

ቱሪዝምን በተመለከተ የግንዛቤ ፈጠራ ሥራ መሥራት

በቱሪዝም Aገልግሎት ዘርፍ በቀጥታም ሆነ ቀጥታ ባልሆነ መልክ Aገልግሎት

የሚሰጡ ግለሰቦችንና ማህበራትን Aቅም መገንባት፣ ለቱሪስቱ ጥራት ያለው

Aገልግሎት Eንዲሰጡ ክትትልና ድጋፍ ማድረግ

የግል ባለሃብቱ በቱሪዝም ልማቱ በስፋት Eንዲሳተፍ ማበራታቻዎችን Aጥንቶ

ማቅረብ



128

የግብርና ምርቶች የቱሪዝም ገበያ Eንዲኖራቸው ማድረግ በሌላ በኩል ቱሪስቶች

በተለይም የውጭ ቱሪስቶች የሚፈልጓቸውን Eንደ Aት/ፍራፍሬ የመሳሰሉ የግብርና

ምርቶችን መረጃ በመያዝ ከግብርናው ጋር ማስተሳሰር

የቱሪዝም ልማቱን ማፋጠን የሚያስችሉ Aሰራሮችን ማዘጋጀት፣ጥናቶችን

ማካሄድ(የቱሪስት መዳረሻ ፕላን፣ክልላዊ የፕሮሞሽን ስትራቴጅ ወዘተ)

ሁሉንም የቅርስና መስህብ ቦታዎች መከለልና የAጠቃቀም ግጭቶችን ማስቀረት

በክልሉ በቱሪዝም መስክ የሰለጠነ ባለሙያ በስፋት ማፍራት የሚያስችል

ሥልት መንደፍ

የቱሪዝም ንግድና ባዛር ማዘጋጀት



129

10. የድርጊት መርሃ ግብር ሠንጠረዥ1. የውሃ ሀብት ስትራቴጂክ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት መርሃ ግብር

የመፈፀሚያ ጊዜ ሠሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት ሀ) መስኖ ልማት መለኪያ ብዛት ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ 1:- መካከለኛና ከፍተኛ የመስኖ ፕሮጀክቶችን በማከናወን Aሁን በመልማት ላይ ያለውን 11210 ሄ\ ር መሬት ወደ 97000 ሄ\ር ማሳደግ

1 መረጃ መሰብሰብና የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ ቁጥር 19 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ግ\ገ\ል \ቢሮ 9 7 3 0 0 0

2 የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን ጥቅል 19 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ግ\ገ\ል \ቢሮ 9 7 3 0 0 0 3 ጥናትን መሰረት ያደረገ የወንዝ ጠለፋና የግድብ

የመስኖ ፕሮጀክት ግንባታ ማከናወን ቁጥር

3.1 ግድብ ቁጥር 8 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ግ\ገ\ል \ቢሮ 4 3 1 0 0 0 3.2 ወንዝ ጠለፋ ቁጥር 11 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ግ\ገ\ል \ቢሮ 5 4 2 0 0 0 3.3 ዘላቂነቱን ለማረጋገጥ የመስኖ ኮሚቴ ማህበር ማቋቋም ማህበር 80 ዞን ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 10 10 30 30 0 0 3.4 ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ ጥቅል ዞን ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 4 Aጫጭር ሙያዊ ስልጠናዎችን ለቀበሌ ባለሙያዎች

መስጠት ቁጥር 700 ዞን ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 200 200 150 150 0 0

5 የልምድ ልውውጥ ማድረግ ዙር 12 ዞን ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 2 2 2 2 2 2 ግብ 2: የባህላዊ (ወንዝ ጠለፋ፣ምንጭ፣ባህላዊ Eጅ ጉድጓድና ኩሬ) መስኖን በማስፋፋት Aሁን ካለበት 125,526 ሄ\ር ወደ 180,000 ሄ\ር ማሳደግ

1 በባህላዊ ዘዴ በመስኖ ሊለሙ የሚችሉ መሬቶችን መለየት

2 በመስኖ ልማት ሰፊ መሬትን መሸፈን ሄ\ር ዞን ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 2.1 ባህላዊ Eጅ ጉድጓድ ቁጥር 28000 ዞን ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 8000 8000 6000 4000 1000 1000 2.2 ኩሬ ቁጥር 18000 ወረዳ ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 6000 5000 3000 3000 2500 500 2.3 ምንጭ ቁጥር 2000 ወረዳ ግ\ገ\ል\ ጽ\ቤት 600 420 400 300 150 130 2.4 ወንዝ ጠለፋ ቁጥር 800 ወረዳ ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 300 300 150 30 20 0 3 ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ ጥቅል ወረዳ ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 4 የግንዛቤ ማስጨበጫ ትምህርት መስጠት ዙር 12 ወረዳ ግ\ገ\ል ጽ\ቤት 2 2 2 2 2 2 ግብ 1:- በፔዳል ፓምፕ፣ ሞተር ፓምፕ፣ ጅOሜምብሬንና ሌሎች ጉድጓዶች Aማካይነት Aሁን የሚለማውን 7000 ሄ\ር መሬት ወደ 40000 ሄ\ር ማሳደግ

ው\ሀ\ል\ ቢሮና ግ\ገ\ል \ቢሮ

1 የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን ቁጥር 106000 ግ\ገ\ል\ቢሮ



130

የመፈፀሚያ ጊዜ ሠሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት ሀ) መስኖ ልማት መለኪያ ብዛት ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2 ጥናትን መሰረት ያደረገ የመስኖ Aውታር ፕሮጀክት

ግንባታ ማከናወን ቁጥር ግ\ገ\ል\ቢሮ

2.1 ጉድጓድ በጅOሜምብሬን ቁጥር 30000 ግ\ገ\ል \ቢሮና ዞንግ\ገ\ል ጽ\ቤት 8000 7000 6000 4000 3000 2000

2.2 ሞተር ፓምፕ ቁጥር 36000 ግ\ገ\ል\ቢሮና ዞንግ\ገ\ል ጽ\ቤት

9000 8000 7000 6000 4000 2000

2.3 ፔዳል ፓምፕ

ቁጥር 20000 ግ\ገ\ል \ቢሮና ዞንግ\ገ\ል ጽ\ቤት

6000 4000 4000 4000 1000 1000

2.4 በኮንክሪት የተሰሩ የተለያየ ቅርፅ ያላቸው ጉድጓዶች

ቁጥር 20000 ግ\ገ\ል \ቢሮና ዞንግ\ገ\ል ጽ\ቤት

5000 5000 4000 4000 1000 1000

3 ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ

ጥቅል ግ\ገ\ል \ቢሮና ዞንግ\ገ\ል ጽ\ቤት

ግብ 2:- የልማት ቀጠናውን የከርሰ ምድርና ገፀ ምድር ውሀ ዝርዝር ጥናት በማከናወን በትክክል ያለውን የውሀ ሀብት ማወቅና ጥቅም ላይ ማዋል

1 የልማት ቀጠናውን ውሃ ሀብት ጥናት ማከናወን ጥቅል 1 ው\ሀ\ል\ ቢሮ ለ) ንፁህ መጠጥ ውሃ Aቅርቦት ግብ 1 የልማት ቀጠናዉን የገጠር የመጠጥ ዉሃ ሽፋንን Aሁን ካለበት 49% በ2007 100% ማድረስ

1 የመረጃ መሰበሰብና ዳሰሳ ጥናት ቁጥር 2649 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት

945 693 542 280 182 7

2 የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን ቁጥር 2649 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት

945 693 542 280 182 7

3 የዉሃ ተቋማት ግንባታን ማከናወን 3.1 ጥልቅ ጉድጓድ መቆፈርና የስርጭት ስራውን

ማከናወን (Deep well with distribution system) ቁጥር

360 ው\ሀ\ል\ ቢሮ 120 88 70 60 20 2

3.2 መለስተኛ ጥልቅ ጉድጓድ ፓምፕ የተገጠመለት(Shallow well with hand pump)

ቁጥር 1008

ው\ሀ\ል\ ቢሮና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት

370 260 240 90 48 0

3.3 ምንጭ ማጎልበት ከስርጭት ጋር (Spring development with distribution system) ቁጥር 90

ው\ሀ\ል\ ቢሮና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት 30 25 16 13 5 1

3.4 ምንጭ ማጎልበት (on spot or with CC Spring development )

ቁጥር 81

ወረዳና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት 25 20 16 10 9 1

3.5 ዘመናዊ Eጅ ጉድጓድ ፓምፕ የተገጠመለት (Hand dug well fitted with hand pump)

ቁጥር 1110

ወረዳና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት 400 300 200 107 100 3

3.6 ገመድ ፓምፕ(Rope pump) ቁጥር 2000 ወረዳ ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት 650 500 400 300 100 50 3.7 ጥገና ቁጥር 785 ወረዳ ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት 0 50 120 150 200 265



131

የመፈፀሚያ ጊዜ ሠሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት ሀ) መስኖ ልማት መለኪያ ብዛት ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

3.8 የግንባታ ጥራት ቁጥጥር በጥቅል 1 ው\ሀ\ል\ ቢሮና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት

3.9 የውሃ ጥራት ቁጥጥር መሳሪያ Aቅርቦት ሴት 35 20 15 0 0 0 0

3.1 ለዉሃ ተቋማት ባለሙያዎችተግባራዊ Oፕሬሽንና ጥገና ስልጠና መስጠት ቁጥር 7947

ው\ሀ\ል\ ቢሮና ዞን ው\ሀ\ል\ ጽ\ቤት 2835 2079 1626 840 546 21

3.11 የመፍቻ መሳሪያ Aቅርቦት በወረዳ 35 ው\ሀ\ል\ ቢሮ 20 15 0 0 0 0 3.12 የመለዋወጫ Eቃ Aቅርቦት በወረዳ 35 ው\ሀ\ል\ ቢሮ 20 15 0 0 0 0 ግብ 2 የልማት ቀጠናዉን ከተሞች የመጠጥ ዉሃ ሽፋንን Aሁን ካለበት72% በ2007 100% ማድረስ

1 የመረጃና ዳሰሳ ስራ ማካሄድ ቁጥር 88 ው\ሀ\ል\ ቢሮ 16 15 14 15 18 10 2 የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን ቁጥር 88 ው\ሀ\ል\ ቢሮ 16 15 14 15 18 10 3 የማሻሻያና ማስፋፊያ ዉሃ ተቋማት ግንባታን

ማከናወን ው\ሀ\ል\ ቢሮ

3.1 ተጨማሪ ጥልቅ ጉድጓድ በመቆፈር የስርጭት

ስራውን ማሻሻልና ማከናወን (Deep well with improved distribution system)

ቁጥር 63 ው\ሀ\ል\ ቢሮ

14 14 13 12 10 0 3.2 ምንጭ ማጎልበት ከስርጭት ጋር (Spring

development with distribution system) ቁጥር 5 ውሀ Aገልግሎት

2 1 1 1 0 0 ጥገና ቁጥር 20 0 0 0 2 8 10 3.3 ለባለሙያዎች ተግባራዊ Oፕሬሽንና ጥገና ስልጠና

መስጠት ቁጥር 204 ው\ሀ\ል\ ቢሮ

48 45 42 39 30 0



132

ሠንጠረዥ 2. የመሬት Aጠቃቀም ስትራቴጂክ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት መርሃ ግብር

የመፈፀሚያ ጊዜ ሠሌዳ

ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ግብ. በሚቀጥሉት 3 ዓመታት በቀጠናው

ባሉ ተፋሰሶች በሙሉ (6477 ንUስ

ተፋሰሶች) Aሳታፊ የመሬት Aጠቃቀም

Eቅድ ማዘጋጀትና ተግባራዊ ማድረግ

6477 ተፋሰሶችን በመለየት ሥነ

ህይወታዊ፣ ፊዚካላዊ Eና ማህበረ-

Iኮኖሚያዊ ጥናት ማካሄድ ቁጥር 6,477 2,159 2,159 2,159 x x x

በAሳታፊ የመሬት Aጠቃቀም ጥናት ላይ

ስልጠና መስጠት ቁጥር 2,700 1,350 1350 x x x x



133

ሠንጠረዥ 3. የAፈርና ውሃ ጥበቃ ስትራቴጂክ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት መርሃ ግብር የመፈፀሚያ ጊዜ ሠሌዳ

ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት 2002 2003 2004 2005 2006 2007ግብ 1. የAፈር መሸርሸርንና የውሃ ብክነትን በመቀነስ መሬትን ለላቀ Iኮኖሚያዊ ውጤት ለማብቃት በ2007 ተፋሰስን መሰረት ያደረገ የተቀናጀ የAፈር ጥበቃና ውሃ Eቀባ ሥራን 100% ማድረስ በEርሻ ማሳ ላይ ፈዚካላዊ የAፈር ጥበቃና የውሃ Eቀባ ዘዴዎችን ማከናወን

*Eርከን ሥራ ሄ/ር 560,665 140,166 224,266 196,233 x x x

*Eርከን ጥገና ሄ/ር 532,632 117,740 53,263 75,690 95,313 95,313 95,313

*የጎርፍ መቀልበሻ ቦይ ኪ/ሜ 22,122 22,122 x x x x x *የውሃ ማፋሰሻ ቦይ ኪ/ሜ 6,165 6,165 x x x x x

*Eርከንን በስነ ህይወታዊ ዘዴ ማጠናከር ሄ/ር 953,130 95,313 190,626 190,626 190,626 190,626 95,313

ቦረቦር መሬትን ማዳንና ማልማት *ክትር ሥራ ኪ/ሜ 21,192 5,298 8,477 7,417 x x x

*ክትር ጥገና ኪ/ሜ 9,678 530 706 1,554 2,296 2,296 2,296

የተራራ ልማትን ማካሄድ *ማይክሮ ቤዚን ቁጥር 18,666,401 4,666,600 7,466,560 6,533,240 x x x

*የጋራ ላይ Eርከን ሄ/ር 117,225 29,306 46,890 41,029 x x x



134

ግብ.2 በደጋና በወይና ደጋማ ሥነ ምህዳር ያለውን ከፍተኛ Aሲዳማ Aፈር Aሁን በየዓመቱ ከሚለየው 50% ተጨማሪ የመለየት ሥራ በማካሄድና በማልማት የሰብል ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ በAሲዳማነት የተጠቁ መሬቶችን መለየት ሄ/ር 31,900 3,190 6,380 6,380 6,380 6,380 3,190

በAሲዳማነት ለተጠቁ መሬቶች ኖራ መጠቀም ኩ/ል 957,000 95,700

191,400

191,400

191,400

191,400 95,700

ለAሲዳማ Aፈር የሚጨመረውን የኖራ መጠን ለዋና ዋና Aፈርና የሰብል ዓይነቶች በምርምር መለየትና መጠቀም ቁጥር 1 x x x 1 x x የAፈር Aሲዳማነትን የሚቋቋሙ የሰብል ዓይነቶችን ለይቶ ማልማት x x x x x x x የAፈርና ውሃ Eቀባ ሥራዎችን Aጠናክሮ መቀጠል

x x x x x x x

ግብ 3. የተቀናጁና የተለያዩ የAፈር ለምነት ማሻሻያ ቴክኖሎጂዎች Aጠቃቀምን በማሳደግ Eየቀነሰ ያለውን የAፈር ለምነት ማሻሻልና ምርትና ምርታማነትን መጨመር የኮምፖስት Aጨማመር መጠንን በዋና ዋና Aፈርና የሰብል ዓይነቶች በምርምር መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል ቁጥር 1 x x 1 x x x በምርምር 6 የAረንጓዴ ማዳበሪያ ዓይነቶችን መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል ቁጥር 6 x x 3 x x 3 የህያው ማዳበሪያ Aጠቃቀምን ከፍ ማድረግ ኩ/ል x x x x x x x Aውደ ጥናት ማካሄድና Aዳዲስ ለሚወጡ ቴክኖሎጂዎች ስልጠና መስጠት

ተሳታፊ ቁ 3,276 458 634 458 634 458 634



135

ሠንጠረዥ 4. የደንና Aግሮፎሬስትሪ ልማትና ጥበቃ ስትራቴጂክ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት መርሃ ግብር

ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ተ.ቁ

በሚቀጥሉት 6 ዓመታት Aሁን ካለበት ደን ሽፋን 12% ማሳደግ

1 ችግኝ ጣቢያ ማካሄድና ማቋቋም 1.1 ችግኝ ማፍላት ሚ.ቁ 33764.76 5349.84 5456.84 5565.98 5677.3 5799.5 5915.3 1.2 የዛፍ ዘር ማቅረበ ኩ/ል 1073.76 174 174.28 176.02 179.54 183.13 186.79 1.3 ፖሊቲን ቱብ ማቅረብ ኩ/ል 18807.72 2913 3029.52 3090.11 3152.16 3278.68 3344.25 2 ችግኝ መትከል ሄ/ር 30825.88 4838.82 4935.6 5034.31 5235 5337.7 5444.45 3 ሁለገብ Eጽዋት ዘር ማባዛት ሄር 10 10 10 10 10 10 10 4 መንግስት ደን ጥበቃ ሄ/ር 48701 48701 48701 48701 48701 48701 48701 5 ደን ክለላ ማካሄድ ሄ/ር 50264.74 25132 25132.74

6 ደን ቅየሳ ቆጠራና ምዝገባ ማካሄድ ሄ/ር 47078.6 8117 9740.4 9740.4 9740.4 9740.4 7 ደን ማናጅሜንት ፐላን ማዘጋጀት ሄ/ር 47078.6 8117 9740.4 9740.4 9740.4 9740.4 8 የEጣንና ሙጫ ሃብትን ቦታ ማጥናት ሄ/ር 24650 12325 12325 9 Eጣንና ሙጫ ምርት ማምረት ሄ/ር 148554.5 28546 29116.92 29699.26 30293.25 30899.11

10 የዱር Eንሰሳትና AEዋፋትን መናህሪያና መጠለያ ቦታ በጥናትመለየት ሄ/ር 2 2

11 ስልጠናና Aዉደ ጥናት ተሳታፊ .ቁ 4218 407 999 407 999 407 999 12 ድጋፍና ክትትል ቁ.ር 1008 168 168 168 168 168 168

Aስተያየት:- ችግኝ ማፍላትና መትከል የመንግስት የግልና የማህበራትን ያካትታል።



136

ሠንጠረዥ 5. የመሰረተ ልማት ስትራቴጅካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራትና መርሃ ግብር

የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ

ተ.ቁ ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ፈፃሚ Aካል ብዛት 2002 2003 2004 2005 2006 2007 1 የዲዛይን ጥናት ኪ/ሜትር A/ገ/መ/ባ 1,353.93 250.70 261.39 277.27 220.28 151.48 192.81

2 Aዲስ መንገድ ግንባታ ኪ/ሜትር A/ገ/መ/ባ 1,253.93 250.7 211.39 227.27 220.28 151.48 192.81 3 የመልሶ መንገድ ግንባታ ኪ/ሜትር A/ገ/መ/ባ 100.00 50.00 50.00

4 ወቀታዊ ጥገና (Periodic Maintenance) ኪ/ሜትር A/ገ/መ/ባ 1,740.29 218.26 248.74 279.55 302.59 330.35 360.80

5 መደበኛ ጥገና(Routine Maintence) ኪ/ሜትር A/ገ/መ/ባ 5,220.87 654.78 746.23 838.64 907.76 991.06 1,082.41 6 Aዲስ የኅብረተሰብ መንገድ ግንባታ ኪ/ሜትር ወ/ግ/ገ/ል/ጽ/ቤት 26,100.00 4,350.00 4,350.00 4,350.00 4,350.00 4,350.00 4,350.00 7 የኅብረተሰብ መንገድ ጥገና ኪ/ሜትር ወ/ግ/ገ/ል/ጽ/ቤት 16,720.59 2,786.77 2,786.77 2,786.77 2,786.77 2,786.77 2,786.77



137

ሠንጠረዥ 6. የሰብል ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት መርሃ ግብር

የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ 1 ፣ የሰብል ግብዓቶችን በጥራት፣ በሚፈለገው መጠንና ጊዜ ማቅረብና ማሰራጨት የተሻሻሉ የሰብል ዝርያዎች Aቅርቦት ኩ/ል 659609 ምርጥ ዘር ድርጅት 66262 72286 81322 96381 126500 216858 ማዳበሪያ Aቅርቦት ኩ/ል 21254649 Aቅራቢ ድርጅት 2242051 2421415 2690462 3138872 4035693 6726155 ኮምፖስት ዝግጅት ኩ/ል 997491769 ግብርና ኤክስቴንሽን 120589236 126887083 136333854 152078472 183567708 278035416 ፀረ ተበባይ መድሃኒት Aቅርቦት ሊ/ር 389918 Aቅራቢ ድርጅት 45034 47786 51914 58794 72554 113835 መስራች የበቆሎ ዝርያዎች Aቅርቦት ኩ/ል 20600 ግብርና ምርምር 1800 2400 3000 3600 4400 5400 የድንች ምርጥ ዘር Aቅርቦት ኩ/ል 69345 ምርጥ ዘር ድርጅት 5250 6120 7425 9600 13950 27000 የAትክልትና ፍራፍሬ ዘር Aቅርቦት ኩ/ል 17112 ግብርና ኤክስቴንሽን 1525 1708.1512 1982.6755 2440.216 3355.297 6100.54 የስኳር ድንች ቁርጥራጭ ስርጭት ቢሊ ቁ 11.44 1.40 1.47 1.57 1.75 2.1 3.15 ግብዓት Aቅራቢ ድርጅቶችን መከታተል X X X X X X የግብዓትን ጥራት የሚቆጣጠር Aካል ማቋቋም ቁ 1 የክልል መንግስት X ግብ 2 ፣ Aዳዲስ የሰብል ቴክኖሎጅዎችን ማውጣት፣ ማላመድና ጥቅም ላይ Eንዲዉሉ ማድረግ ምርታማነትን ማሳደግ ኩ/ ሄ 37.35 38.29 39.69 42.03 46.71 60.75 ምርትን ማሳደግ ኩ/ል 548575810 72348391 74980241 78928016 85507641 98666890 138144638 የተሻሻሉ ዝርያዎችን ማላመድና ማውጣት ቁ 28 ግብርና ምርምር ውርጭ የሚቋቋሙ ዝርያዎችን ማላመድና ማውጣት ቁ 4 ግብርና ምርምር ፈጥኖ የሚደርሱ ዝርያዎችን ማላመድና ማውጣት ቁ 4 ግብርና ምርምር የበሽታና ተባይ ቁጥጥር ቴክነኖሎጂ ቁ 10 ግብርና ምርምር ቅንጅታዊ የተባይ ቁጥጥር ቴክኖሎጂ መተግበር ቁ 3 ግብርና ኤክስቴንሽን X X X X X X የማዳበሪያ Aጠቃቀም

ኪግ/ሄ

ግብርና ኤክስቴንሽን 111 118.4 129.5 148 185 296

የኮምፖስት Aጠቃቀም ኩ/ሄ ግብርና ኤክስቴንሽን 61 63 67 73 85 122 የምርጥ ዘር Aጠቃቀም ኪግ/ሄ 3.45 3.74 4.175 4.9 6.35 10.7

ጥገኛና Aደገኛ Aረሞች ቁጥጥር ቁ 12 ግብርናና ገጠር ልማት 2 2 2 2 2 2

የሰብል ልማት ፓኬጅ ማዘጋጀት ቁ 6 ግብርናና ገጠር 1 1 1 1 1 1



138

የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ልማት የማዳበሪያና ሌሎች የሰብል Eንክብካቤ ቴክኖሎጂዎች ማውጣት ቁ 30 ግብርና ምርምር የሰብል ቴክኖሎጂ Aጠቃቀምና Aተገባበር ስልጠና መስጠት ቁ 6

ግብርናና ገጠር ልማት 1 1 1 1 1 1

ሰርቶ ማሳያና የልምድ ልውውጥ ቁ 6 ግብርናና ገጠር ልማት 1 1 1 1 1 1

ግብ 3 ፣ Iኮኖሚያዊ ጠቀሜታ ባላቸው ሰብሎች የመስኖ ቴክኖሎጂዎችን ማላመድ ማውጣትና የሰብል መስኖ ልማቱን ማስፋፋት በመስኖ የሚለማ መሬት ሄ/ር 317000 ግብርና ኤክስቴንሽን 172613 178388 187052 201490 230368 317000 በመስኖ ልማት የሚገኝ ምርት ኩ/ል 110174176 10325017 11433617 13096516 15868014 21411010 38040000 የመስኖ ቴክኖሎጂዎች ማውጣትና ማላመድ ቁ 20 ግብርና ምርምር

የመስኖ ልማት ፓኬጅ ማዘጋጀት ቁ 6 ግብርናና ገጠር ልማት 1 1 1 1 1 1

የቡና ፣ ቆላና ደጋ ፍራፍሬዎች ችግኝ ስርጭት ቁ 46232851 ግብርና ኤክስቴንሽን 4120575 4615044 5356747 6592920 9065265 16482300

የችግኝ ፕላስቲክ Aቅርቦት ኩ/ል 2769 ግብርና ኤክስቴንሽን 241.666666

7 272 317 393 545 1000 ቢኮሎ Aባይ ችግኝ ጣበያ የልምድ ልውውጥ ቁ 6 ግብርና ኤክስቴንሽን 1 1 1 1 1 1 ግብ Aራት ፣ ጥቁር Aፈርን ማንጣፈፍና ሁለት ጊዜ ማምረት የሚያስችሉ የተሻሻሉ የሰብል ቴክኖሎጂዎችን በመጠቀም በሰብል የሚሸፈነውን የጥቁር Aፈር ሽፋን መጨመርና ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ ጥቁር Aፈር ማንጣፈፍ ሄ/ር 704364 ግብርና ኤክስቴንሽን 215222 234788 264136 313050 410879 704364 በ 2ኛ ዙር ሰብሎች የሚሸፈን መሬት ሄ/ር 578652 ግብርና ኤክስቴንሽን 337547 347191.2 361657.5 385768 433989 578652 በ 2ኛ ዙር ሰብሎች የሚገኝ ምርት ኩ/ል 80002747 ግብርና ኤክስቴንሽን 10507709 10897513 11482220 12456731 14405753 20252820 ለጥቁር Aፈር ተስማሚ የሰብል ዝርያዎች ማላመድና ማውጣት ቁ 8 ግብርና ምርምር ማዳበሪያ Aጠቃቀምና ሌሎች የሰብል Eንክብካቤ ቴክኖሎጂዎች ማውጣት ቁ 10 ግብርና ምርምር የጥቁር Aፈር ልማት ፓኬጅ ማዘጋጀት ቁ 6 ግብርናና ገጠር 1 1 1 1 1 1



139

የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ልማት የጥቁር Aፈር የማንጣፈፍ ክህሎትና ቴክኖሎጂ የAጠቃቀም ስልጠና መስጠት ቁ 6 ግብርና ኤክስቴንሽን 1 1 1 1 1 1 ቢቢኤም (BBM) ማሰራጨት ቁ 88045 4891 7337 9783 14674 22011 29348 ግብ Aምስት ፣ ዘመናዊ የግብርና ሜካናይዜሽን ቴክኖሎጂዎችን Eና የድህረ ምርት ቴክኖሎጂ Aጠቃቀምን ማስፋፋትና የቀጠናውን ህብረተሰብ የቴክኖሎጂዎቹ ተጠቃሚ ማድረግ ትራክተር Aቅርቦት ቁ 88 Aቅራቢ ድርጅት 5 7 10 15 22 29 በቆሎ መፈልፈያ Aቅርቦት ቁ 42 Aቅራቢ ድርጅት 2 4 5 7 10 14 ስንዴ መውቂያ Aቅርቦት ቁ 46 Aቅራቢ ድርጅት 3 4 5 8 11 15 ዳጉሳ መውቂያ Aቅርቦት ቁ 32 Aቅራቢ ድርጅት 2 3 4 5 8 10 ጤፍ መውቂያ 57 3 5 6 10 14 19 የEህል ማከማቻ ጎተራ ማዘጋጀት ቁ 201436 ግብርና ኤክስቴንሽን 11190 16786 22381 33572 50359 67145 Aትክልትና ፍራፍሬ ማቀዝቀዛ ማዘጋጀት ቁ 11516 ግብርና ኤክስቴንሽን 640 960 1280 1919 2879 3839 ድንች ማከማቻ ማዘጋጀት ቁ 53527 ግብርና ኤክስቴንሽን 2974 4460 5947 8921 13382 17842



140

ሠንጠረዥ7. የEንስሳትና ዓሣ ሀብት ስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

የመፈ]ሚያ ጊዜ ሠሌዳ ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈÉሚ Aካል

2002 2003 2004 2005 2006 2007

የEንስሳትና ዓሳ ሃብት ልማት

ግብ Aንድ፡ የመኖ ዝርያዎችን ማውጣትና

ማላመድ፣ የEንስሳት ዝርያ ምርታማነት

መገምገምና ማሻሻል፣ የተሻሻሉ የAሰራር

ስልቶችንና መረጃዎችን ማውጣትና ለተጠቃሚዎች

ማቅረብ

ግብርና

ምርምር

የተሻሻሉ የEንስሳት መኖ ዝርያዎችን ማውጣትና

ማላመድ

ቁጥር 20

x X x x x x የEንስሳት ዝርያዎችን ምርታማነት መገምገምና

ማሻሻል

ቁጥር 8

x X x x x x

የተሻሻሉ የAሰራር ስልቶችንና መረጃዎችን

በማውጣት ለተጠቃሚዎች ማቅረብ

ቁጥር

x X x x x x ግብ ሁለት፡ Eየተመረተ ያለውን 5,689 ሽህ ቶን

ዓመታዊ ደረቅ መኖ ወደ 9,140 ሽህ ቶን ማሳደግ

ግ/ገ/ል/ቢሮ

የሚመረት ደረቅ መኖ ሽ/ቶን 44430 5690 6300 7000 7800 8500 9140

ከልቅ ግጦሽ ነፃ የሚሆን መሬት መቶኛ 50 5 12 20 28 38 50

የሰብል ተረፈ ምርት በማከም የሚዘጋጅ ደረቅ

መኖ

ሽ/ቶን 216

32 33 35 37 38 41



141

የመፈ]ሚያ ጊዜ ሠሌዳ

ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈÉሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ግብ ሶስት፡ የEንስሳት ጤና Aጠባበቅ ማሻሻል ግ/ገ/ል/ቢሮ

ተጨማሪ የሚገነቡ የEንስሳት ክሊኒኮች ብዛት ቁጥር 48 15 15 18

የጤና Aገልግሎት ሽፋንን ማሳደግ መቶኛ 100

• ህክምና Aገልግሎት መስጠት ሚ/ቁጥር 21.68 2.60 3.04 3.47 3.90 4.16 4.51

• ክትባት Aገልግሎት መስጠት ሚ/ቁጥር 32.52 3.47 4.34 5.20 6.07 6.50 6.94

የEንስሳት ጤና የቆዳ ሽፋንን ማሳደግ መቶኛ 88.5 93.7 100

ግብ Aራት፡ የEንስሳት ዝርያዎችን በማሻሻል

የምርታማነት ደረጃቸውን ማሳደግና ለተጠቃሚዎች

ማሰራጨት

ግ/ገ/ል/ቢሮ

የሰው ሰራሽ ማዳቀል Aገልግሎት መስጠት ሽ/ቁጥር 133.2 14.0 17.2 20.4 23.6 26.8 31.2

የተሻሻሉ ጊደሮችን ማሰራጨት ቁጥር 1700 180 210 270 310 350 380

የተሻሻሉ የAካባቢ Aውራ በጎችን ማሰራጨት ቁጥር 10500 1200 1400 1700 1900 2100 2200

የተሻሻሉ ዶሮዎችን ማሰራጨት

• የሶስት ወር ቄብና Aውራ ዶሮ ሽ/ቁጥር 125 10 15 18 24 28 30

• የAንድ ቀን ጫጩት ሽ/ቁጥር 330 35 45 55 60 65 70

• የለማ Eንቁላል ሽ/ቁጥር 108 8 10 15 20 25 30



142


ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈÉሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ዓመታዊ የነፍስ ወከፍ የወተት ምርት

ድርሻ

ሊትር 27 29.2 31.4 33.7 36 38.3

የሚመረት የወተት ምርት ሽ/ሊትር 1253095 173373 187151 201234 215628 230338 245371

የሚመረት የሥጋ ምርት ቶን 257414 41696 42171 42652 43138 43630 44127

የሚመረት የከብት ቆዳ ቁጥር 1756392 284072 287481 290931 294422 297955 301531

የሚመረት የበግና ፍየል ሌጦ ቁጥር 4240706 691601 697599 703654 709765 715931 722156

ግብ Aምስት፡ የንብ ሃብት ልማት

ስራዎችን በማጠናከር ምርትና

ምርታማነትን ማሳደግ

ግ/ገ/ል/ቢሮ

የሚመረት የማር ምርት ቶን 20934 2436 2983 3420 3770 4050 4275

የማነቢያ ቁሳቁሶችን ማሟላት በጥቅል 39 12 12 15

ግብ ስድስት፡ ምርታማነትን በማሳደግ

ጥራቱን የጠበቀ የዓሳ ምርት ለገበያ

ማቅረብ

ግ/ገ/ል/ቢሮ

በተፈጥሮ የውሃ Aካላት የዓሳ Eርባታን

ማካሄድ

x x x x x x

በሰው ሰራሽ ኩሬዎችና ግድቦች የዓሳ

Eርባታን ማካሄድ

x x x x x x



143


ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈÉሚ Aካል

2002 2003 2004 2005 2006 2007

ግብ ሰባት፡ የEንስሳትና ተዋጽO ገበያ

ልማትን ማስፋፋት

ማሕ/ማስ/

ኤጀንሲ

የገበያ መሰረተ ልማት ማስፋፋት

• በኅብረት ሥራ ማህበራት

የወተት ማቀነባበሪያ ፋብሪካ

ማቋቋም

ቁጥር

1 1

• በኅብረት ሥራ ማህበራት

የማርና ሰም ማቀነባበሪያ

ፋብሪካ ማቋቋም

ቁጥር

1 1

የገበያ መረጃዎች ማሰባሰብ፣ ማጠናቀርና

ለተጠቃሚዎች ማቅረብ

x x x x x x

የEንስሳትና ዓሳ ሃብት ልማትና ግብይት

ኀብረት ስራ ማህበራትን

ማጠናከር/ማቋቋም

ቁጥር

15 ግብ ስምንት፡ ለAርሶ Aደሮች፣ ለልማት

ሰራተኞችና ለባለሙያዎች Aጫጭር


ግ/ገ/ል/ቢሮ • ለAርሶ Aደሮች ቁጥር 38060 2595 4325 6055 7785 8650 8650 • ለልማት ሰራተኞች ቁጥር 5145 840 850 860 865 865 865 • ለባለሙያዎች ቁጥር 3062 404 454 496 539 569 600



144

ሠንጠረዥ 8. የሥራ Aጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮች ስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት የመፈ]ሚያ ጊዜ ሠሌዳ ምርመራ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ሥራ Aጥነት ለመቀነስና ማህበራዊ ችግሮች ለመካለከል ወረዳ

በሁሉም ወረዳዎች በጥናት ላይ የተመሰረተ የማህበራዊ ችግሮችን በመከላገል 46 7 7 8 8 8 8

የግንዛቤ መሳደግ በሁሉም ቀበሌዎች መስራት

የተሳታፊ ብዛት 1,143,600 190600 190600 190600 190600 190600 190600

በ953 ቀበሌዎች x 200 ሰዎች

የAመራርና ምክር Aገልገሎት መስጠት የተሳታፊ

ብዛት 10800 1800 1800 1800 1800 1800 1800

150 ሰዎች x 12 ዋና ዋና ከተሞች x 6 ዓመት

የቤተሰብንና ማህበረሰብ መሰረት ያደረጉ ተቋማትን መጠናከር

Eድሮች 953 158 159 159 159 159 159

ማህበራዊ ልማት ፈንድ ማቋቋምና በሁሉም ወረዳዎች ተግባራዊ ማድረግ 46 46



145

ሠንጠረዥ 9. የገጠርና ከተማ ልማት ትስስር ስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

ታሳቢዎች የክላስተር ማEከላት (ሞጣ ፣ ደጀን ፣ ደ/ማርቆስ ፣ ፍኖተ ሰላም ፣ Eንጅባራ ፣ ቻግኒ፣ደምበጫ፣ ዳንግላ፣ ዱር ቤቴ ፣ ቡረ) የኪኒዶሚኒየም ቤት የሚሰራባቸው ከተሞች (ሞጣ ፣ ደጀን ፣ ደ/ማርቆስ ፣ ፍኖተ ሰላም ፣ Eንጅባራ ፣ ቻግኒ፣ደምበጫ፣ ቡሪ፣Aዴት፣ ቢቸና፣ ጉንደ ወይን ፣ መካነ Eየሱስ )

መለኪያ ብዛት ዓመታዊ ስርጭት ግገጠርና ከተማ የማስተሳሰር ስትራቴጂ 2002 2003 2004 2005 2006 2007የክላስተር ከተሞች ማሽነሪ Aቅም ግንባታ( ኮንስትራክሽን ) ቁጥር 10 2 3 3 2 በዋና ዋና ከተሞች የኮንዶሚኒየም ቤት ግንባታ ቁጥር 12 2 2 2 2 2 2 ከተሞች ማሻሻያ Aቅም ግንባታ ቁጥር 59 59 59 59 59 59 59ነባር ከተሞች ፐላን ዝግጅት በቁጥር 12 4 4 4 ታዳጊ ከተሞች ልየታ ጥናት ሽንሽና ፕላን ዝግጅት በቁጥር 130 20 20 20 20 20 30የቀበሌ ማEከላት ቦታ ሽንሽና በቁጥር 870 145 145 145 145 145 145የቦታ ካሳ ክፍያ በቁጥር 59 59 59 59 59 59 59በቀጠናው የሚገኙ የከተማ Aስተዳደሮች Eንዱስትሪ ዞን ልማት በቁጥር 12 4 4 4



146

ሠንጠረዥ 10. ን/Iንዱስትሪ፣ ጥቃቅን፣ Iንቨስትመንት፣ ትራንስፖርት የስትራቴጅካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

የማስፈጸሚያ የጊዜ ሠሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈጻሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ 1 AግሮIንዱስትሪዎችን በማስፋፋት በIኮኖሚው የIንዱስትሪውን ድርሻ ማሳደግና የሥራ Eድል Eንዲፈጠር ማድረግ

ለIንዱስትሪ ጥሬ Eቃነት ሊውሉ የሚችሉ ምርቶችን ዝርዝር መረጃ መሰብሰብ

ድግግሞሽ 12 ን/I/ቢሮ 2 2 2 2 2 2

Aግሮ Iንዱስትሪዎች ስለሚስፋፉበት መንገድ ዝርዝር ጥናቶችን ማካሄድ፣ የተጠኑ ካሉ ማዳበር፣

የጥናት ቁጥር 4 ን/I/ቢሮ 2 2

· Aት/ፍራፍሬ በጥ/Eቃነት የሚጠቀሙ 1 1

· ሌሎች ሰብሎችን በጥ/Eቃነት የሚጠቀሙ 1 1

· የEንስሳት ተዋጽOን በጥ/Eቃነት የሚጠቀሙ 1 1

· የደን ውጤቶችን በጥ/Eቃነት የሚጠቀሙ 1 1 ተስማሚ የAግሮ Iንዱስትሪ ቴክኖሎጅዎችን ማፈላለግና ለባለሃብቱ መረጃ መሥጠት

ቁጥር 12 ን/I/ቢሮ 2 2 2 2 2 2

ባለሃብቶች በማምረቻና ማቀነባበሪያ ፋብሪካዎች በተለይም በAግሮ Iንደስትሪው መስክ Eንዲሰማሩ የፕሮሞሽን ሥራ መሥራት

ድግግሞሽ ዓመቱን ሙሉ

ን/I/ቢሮ x x x x x x

የኮንትራት ግብይት Aሰራር ተግባራዊ Eንዲሆን ማድረግ፣

የድርጅቶች ብዛት 50

ን/I/ቢሮ I/ማ/ኤጀንሲ 5 5 10 10 10 10



147

የመፈጸሚያ ጊዜ ሠሌዳ

ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈጻሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ጥ/A/ንግድ ሥራ ኩባንያዎችን ከመ/ከፍተኛ ን/Iንዱስትሪ ተቋማትና ሌሎች ድርጅቶች ጋር በገበያ ማስተሳሰር

ትስስር የሚፈጠርላቸ

ው ድርጅቶች ብዛት

30000

ን/Iንዱስትሪ ቢሮ

2000

3000

4000

5000

7000

9000 Aግሮ Iንዱስትሪዎች ምርቶቻቸው በውጭና በAገር ውስጥ ገበያ ተወዳዳሪ Eንዲሆኑ የAቅም ግንባታ ሥራ መሥራት • ሥልጠና መሥጠት ቁጥር 1200

ን/Iንዱስትሪ ቢሮ 200 200 200 200 200 200

ግብ 2 የIንቨስትመንት ፕሮጀክቶችን ቁጥር በየዓመቱ በ30 በመቶ፣የፕሮጀክቶችን ካፒታል በ35 በመቶ ማሳደግ

በቀጠናው የማሟያ የሃብት መሠረት ጥናት ማካሄድ ሰነድ 1

Iንቨስትመንት ማ /ኤጀንሲ 1

የቀጣናውን የፕሮሞሽን ስትራቴጅ ማዘጋጀት ሰነድ 1


የተጀመረውን የመረጃ ሥርዓት ዝርጋታ ማጠናቀቅ ሰነድ


ማስተዋወቅ(መመልመል፣ ማግባባት) ድግግሞሽ ዓመቱን

ሙሉ Iንቨስትመንት ማ /ኤጀንሲ × × × × × ×

የጋራ ፎረም ማዘጋጀት ቁጥር 12 Iንቨስትመንት

ማ /ኤጀንሲ 2 2 2 2 2 2 ግብ 3 ፈቃድ Aውጥተው በተቀመጠላቸው የጊዜ ገደብ ወደAፈጻጸም ያልገቡ ፕሮጀክቶችን ሙሉ በሙሉ ወደ Aፈጻጸም ማስገባት፣ በውስጥ ችግራቸው ምክንያት በተቀመጠላቸው የጊዜ ገደብ የማይጀምሩትን ፈቃዳቸውን መሰረዝ



148

የመፈጸሚያ ጊዜ ሠሌዳ

ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈጻሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ፕሮጀክቶች በሚገኙባቸው ቦታዎች በመገኘት ድግፍና ክትትል ማድረግ ቁጥር 12

Iንቨስትመንት ማ/ኤጀንሲ

2 2 2 2 2 2

ፕሮጀክቶች በሚገኙባቸው ቦታዎች በመገኘት ድግፍና ክትትል ማድረግ ቁጥር 6

የIንቨስትመንት ቦርድ Aባላት

1 1 1 1 1 1

ፕሮጀክቶችን ወደ ሥራ ማስገባት/ፈቃድ መሰረዝና ይህን ተከትሎ የሚሠሩ ሥራዎችን መሥራት፣ • Eስከ 1999 በጀት ዓመት ፈቃድ

የወሰዱ፣

በ%

100


100

• ከ2000-2001 በጀት ዓመት ፈቃድ የወሰዱ፣ በ% 100

Iንቨስትመንት ማ /ኤጀንሲ

100 (የ2000) 100 (የ2001)

• ከ2002 በጀት ዓመት ጀምሮ ፈቃድ የሚወስዱ፣ በ% 100


100 (የ2002)

100 (የ2003)

100 (የ2004)

100 (የ2005)

ነባር የIንዱስትሪ ዞኖች Eንዲጠናቀቁ ድጋፍና ክትትል ማድረግ(ደ/ማ፣ፍ/ሰላም፣Eንጅባራ) ቁጥር 3

Iንቨስትመንት ማ/ኤጀንሲ 3

Aዲስ የIንዱስትሪ ዞን Eንዲከለል ድጋፍና ክትትል ማድረግ(ሞጣ፣ቢቸና፣ደጀን፣ቡሬ፣ Aዴት፣ደምበጫ፣መካነ Iየሱስ፣ቻግኒ፣ዳንግላ) ቁጥር 9

Iንቨስትመንት ማ/ኤጀንሲ 3 3 3

Iንዳስትሪያል ዲስትሪክቶች ስለሚቋቋሙበት ሁኔታ ጥናት ማካሄድ ሰነድ 1

Iንቨስትመንት ማ/ኤጀንሲ 1

በገጠር የIንቨስትመንት መሬት Eንዲዘጋጅ ክትትልና ድጋፍ ማድረግ

Iንቨስትመንት ማ/ኤጀንሲ × × × × × ×

በIንቨስትመንት ቦታዎች መሠረተ ልማቶች Eንዲሟሉ ክትትልና ድጋፍ ማድረግ

Iንቨስትመንት ማ/ኤጀንሲ × × × × × ×

ጥ/ A/ን/I/Iንተርፕራይዞች ልማት በከተሞች



149

የሥራ Eድል መፍጠር የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 56300 84400 118200 153650 199750 249600

ሥልጠና መሥጠት የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 45040 67520 94560 122920 159800 199680

ብድር ማመቻቸት የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 42225 63300 88650 115238 149813 187200

ቦታ ማመቻቸት የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 28150 42200 59100 76825 99875 124800

ጥ/ A/ን/I/Iንተርፕራይዞች ልማት በገጠር

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ

የሥራ Eድል መፍጠር የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 268000 348400 452920 588795 765435 995065

ሥልጠና መሥጠት የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 214400 278720 362335 471035 612350 796050

ብድር ማመቻቸት የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 201000 261300 339690 441595 574075 746300

ቦታ ማመቻቸት የተጠቃሚ ብዛት

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 134000 174200 226460 294400 382715 497535

የክላስተር ማEከላትን መገንባት ቁጥር 12 ጥ /A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 3 3 3 2 1 ጥ /A/ን/I /ተቋማት መንደር መገንባት ቁጥር 36 ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 6 8 8 8 6 የመሸጫና የማሳያ ማEከል መገንባት ቁጥር 3 ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 1 1 1 የAንድ ማEከል Aገልግሎት • Aዲስ ማቋቋም

ቁጥር 36

ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 8

8

8

10

2

• ነባር ማጠናከር 12 4 4 4 ቢዝነስ Iንኩቤተር ግንባታ ቁጥር 3 ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 1 1 1 የመረጃ ማEከል ግንባታ ቁጥር 12 ጥ/A/ን/I/ሥ/ማ/ኤጀንሲ 3 5 4 ማሳሰቢያ ፣ ብድር በAማካይ በተጠቃሚ ብር 3000 ፣ ቦታ በAማካይ በተጠቃሚ 100 ካ /ሜትር ስሌት ይወሰድ



150

የመፈጸሚያ የጊዜ ሠሌዳ

ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈጻሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ 4 Aሁን በቀጠናው ይኖራ ተብሎ የሚገመተውን 20539 የነጋዴ ብዛት በEጥፍ በማሳደግ የንግድ ክህሎት Eነዲኖረው ማድረግ፣ ሕገወጥ ንግድን በ85 በመቶ መቀነስ፣

መደበኛ ያልሆነውን ነጋዴ የተለያዩ ድጋፎችን በመሥጠት ወደ መደበኛ ንግድ ማስገባት

የነጋዴ ቁጥር

መሠረተ ልማት በተሟላላቸው የገጠር ቀበሌ ማEከላት የገበያ ቦታዎች Eንዲኖሩ ማድረግ

በመቶኛ 100 ን /I/ቢሮ 100 100 100 100 100 100

ነጋዴው ዘመናዊ የንግድ ክህሎት Eንዲኖረውና ፍትሃዊ የንግድ Aሰራር Eንዲከተል ሥልጠና መሥጠት

የነጋዴ ብዛት 191000 ን/I/ቢሮ 22000 25000 30000 35000 38000 41000

በነባር ከ/Aስተዳደሮች የገበያ መረጃ ማEከላት ማቋቋም

የከተማ ብዛት

3 ን/I/ቢሮ 1 2

የዘ/ማህበራትና ም/ቤቶች፣የን/የዘ/ም/ቤቶችን ማቋቋም/

በ% 100 ን/I/ቢሮ 100 100 100 100 100 100

ክልላዊ የን /ኤግዚቪሽንና ባዛር ማEከል መገንባት

ቁጥር

1

ን/I/ቢሮ

• ጥናት ማካሄድ ሰነድ 1 1

• ግንባታ ማካሄድ % 100 ን/I/ቢሮ 15

85

የሸማቾ ጥበቃ ሥራዎችን መሥራት ድግግሞሽ

ዓመቱን ሙሉ ን/I/ቢሮ × × × × × ×

የገበያ መረጃዎችን ማደራጀትና ማሰራጨት

ን/I/ቢሮ × × × × × ×

የውጭ ንግድ Aገልግሎቶች ተማልተው Eንዲሰጡ ክትትል ማድረግ

የከተማ ብዛት

2 ን/I/ቢሮ ን/I/ቢሮ

1 1

የወጭ ንግድ ፎረም ማዘጋጀት ቁጥር 6 1 1 1 1 1 1 በወጭ ንግድ ሥልጠና መሥጠት ቁጥር 3 1 1 1

የመፈጸሚያ የጊዜ ሠሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈጻሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007



151

ግብ 5፣ በገጠሩ 4000 ጋሪዎችን በየዓመቱ Aስመርቶ ማሰራጨት፣በሁሉም የተሽከርካሪ ስምሪት መስመሮች የመካ/ትራንስፖርት Aገልግሎቱ በተሟላ ሁኔታ Eንዲሰጥ ማድረግ፣

የAነስተኛ የገጠር /ትራንስፖርት መሣሪያዎች ዲዛይን ማፈላለግ(በEጅ የሚጎተት፣በEን/ የሚጎተት፣በፔዳል፣በሞተር)

ቀጥር 7 ትራንፖርት ባለሥልጣን

2 3 2

የAነስተኛ የገጠር /ትራንስፖርት መሣሪያዎች የፕሮሞሽን ሥራ መሥራትና ፍላጎት መፍጠር

ድግግሞሽ 6 ትራንስፖርት ባለሥልጣን

1 1 1 1 1 1

ጋሪ Aስመርቶ ማሰራጨት ቁጥር 18000 ትራንስፖርት ባለሥልጣን

3000 3000 3000 3000 3000 3000

• ዘመናዊ ትራንስፖርትን ማስፋፋት፣ • የባለሃብቶች ፎረም ማዘጋጀት • Aዳዲስ የስምሪት መስመሮችን

መክፈት

የፎረም ብዛት

6 ትራንስፐት ባለሥልጣን

1 ×

1 ×

1 ×

1 ×

1 ×

1 ×

የመንገድ ደህንነትን Aስመልክቶ የህ/ሰቡን ግንዛቤ ማሳደግ

የህዝብ ብዛት 900ሺ ትራንስፐት ባለሥልጣን

150000 150000 150000 150000 150000 150000

የAሽከርካሪንና የተሽከርካሪን ብቃት ማረጋገጥ

ባለሥልጣን ባለሥልጣን

× × × × × ×



152

ሠንጠረዥ 11. የትምህርትና ጤና የስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

የመፈጸሚያ ጊዜ ሠሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ትምህርት የትምህርቱን ጥራት ለማስጠበቅ የሰለጠኑ መምህራን መቅጠርና ማሠልጠን

የመጀመሪያ ደረጃ ት/ቤት (1-8) የሰለጠኑ መምህራን ድርሻ በ% መምህር % 20 35 45 65 85 100

ሁለተኛ ደረጃ ት/ቤት (9-12) የሰለጠኑ መምህራን ድርሻ በ% መምህር % 70 80 90 100 100 100

የመጀመሪያ ደረጃ ት/ቤት (1-8) የተማሪ መጽሐፍ ጥምርታ መጽሐፍት % 1፡1 1፡1 1፡1 1፡1 1፡1 1፡1

የሁለተኛ ደረጃ ት/ቤት (9-12) የተማሪ መጽሐፍ መጽሐፍት % 1፡1 1፡1 1፡1 1፡1 1፡1 1፡1

የቴክኒክና ሙያ ትምህርት የሰለጠኑ መምህራን ድርሻ በ% መምህር % 70 85 95 100 100 100የትምህርት ተሳትፎን ለማሳደግ

ከ1-4 Aዲስ ት/ቤቶች ግንባታ መማሪያ ክፍል 886 200 200 200 200 43 43

ከ1-4 ተጨማሪ የመማሪያ ክፍሎች መገንባት መማሪያ ክፍል 5288 900 900 900 900 900 788

ከ5-8 ት/ቤቶች ማሳደግ ት/ቤት 1079 200 200 200 180 180 119

ከ5-8 ተጨማሪ መማሪያ ክፍሎችን መገንባት መማሪያ ክፍል 2551 426 426 426 426 426 29

ከ9-10 Aዲስ ትምህርት ቤቶች መገንባት ት/ቤቶች 159 27 27 27 27 27 24

ከ9-10 ተጨማሪ መማሪያ ክፍል መገንባት መማሪያ ክፍል 648 108 108 108 108 108 108

ከ11-12 ተጨማሪ መማሪያ ክፍሎች መገንባት መማሪያ ክፍል 205 40 40 35 30 30 30

ከ11-12 Aዲስ ትምህርት ቤቶችን መገንባት ት/ቤት 17 3 3 3 3 3 2

የቴክኒክና ሙያ ተቋማትን ማስፋፋት



153


ቴክኒክና ሙያ ተቋማትን መገንባት/ደረጃ 3 Eና 4 / በቁጥር 27 5 5 5 5 4 3

ፖሊቴክኒክ ኮሌጅ መገንባት /ደረጃ 5 / በቁጥር 2 1 1

የቴክኒክና ሙያ/ትም/ስልጠና በመንግስትና ተቋማት በመደበኛውና በማታው ፕሮግራም ትምህርታቸውን የሚከታተሉ/ደረጃ 3 Eና 4/ ሠልጣኝ 388,841 50,397 55,436 60,980 67,078 73,786 81,164

በቴክኒክና ሙያ ትምህርትና ስልጠና በደረጃ 1 Eና 2 ለወጣቶች ስልጠና መስጠት ሠልጣኝ 135,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000

ጤና Aገልግሎት

የEናቶች ሞት መጠን 290/100,000 ማድረስ

የቅድመ ወሊድ Aገልግሎትን ማስፋት % ሽፋን 55 65 75 85 95 100

የወሊድ Aገልግሎትን ማሳደግ፤ % ሽፋን 25 45 65 75 85 100

የድሕረ ወሊድ Aገልግሎትን ማሳደግ፤ % ሽፋን 55 65 75 85 95 100

የነፍሰ ጡር Eናቶች ክትባት/tt2/ % ሽፋን 80 95 100 100 100 100

ነፍሰጡር ያልሆኑ Eናቶች ክትባት/tt2/ % ሽፋን 35 45 60 75 85 100

የቤተሰብ ምጣኔ Aገልግሎትን ማሳደግ፤ % በመቶ 70 85 95 100 100 100

የህጻናት ሞት/ ከAምስት ዓመት በታች/ መጠን 63/1000 ማድረስ ህፃናትን በ Dpt3 መከተብ % ሽፋን 100 80 85 90 95 100

የኩፍኝ በሽታ መከላከያ ክትባት /ሚዝልስ/ Aገልግሎትን ማሳደግ፤ % ሽፋን 95 75 80 85 90 95

የመሠረታዊ ጤና Aገልግሎት ሽፋንን 100 %ማድረስ ጤና ኬላዎችን መገንባት፤ 464 በቁጥር 80 80 80 74 74 76



154


ጤና ጣቢያችን መገንባት፤ 187 በቁጥር 18 18 18 18 18 16

የገጠር ሆስፒታል ግንባታ 24 በቁጥር 3 3 2 2 2 2

የዞን ሆስፒታል ግንባታ 5 በቁጥር 1 1 1 1 1

የዞን ሆስፒታል ግንባታ 1 በቁጥር 1

የጤና Aጠባበቅ ትምህርት መስጠት፣ % ሽፋን 70 80 90 100 100 100

የመጸዳጃ ቤት ሽፋን ከ58% ወደ 100% ማድረስ % ሽፋን 70 80 90 100 100 10



155

ሠንጠረዥ 12. የመልካም Aስተዳደር የስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

የጊዜ ሠሌዳ

ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ብዛት 2002 2003 2004 2005 2006 2007

የይዞታ መሬት ምዝገባና ልኬታ

የይዞታ መሬት ምዝገባና ልኬታ ማካሄድ መቶኛ 25 25

የይዞታ ማረጋገጫ ደብተር መስጠት መቶኛ 68 34 34 የካዴስትራል ስርቨይ በማካሄድ መሬት መለየትና መረጃ ማደራጀት መቶኛ 100 25 25 25 25 የመስኖ ልማት ይዞታዎች የካዳስትራል ሰርቬይንግ ቅየሳ ማካሄድና Iንዴክስ ማፕ ማዘጋጀት

በሄክታር በሄክታር 97000 16167 16167 16167 16167 16167 16167

ለመስኖ የሚውሉ መሬቶች ላይ ለAርሶAደሮች ካሳ Eንዲያገኙ ማድረግ 5000 833 833 833 833 833 834 በመሬት Aስተዳደርና Aጠቃቀም ስልጠና መስጠት በቀበሌ 870 435 435

ፍትህና ፀጥታን ለማስከበር የፀጥታ ኃይሎች ተቀናጅተው Eንዲሰሩ ማድረግ

የኮሚኒቲ ፖሊሲንግን ማስፋፋትና ማጠናከር በቀበሌ 953 953 953 953 953 953

Aካባቢ ሽማግሌዎችን ግጭትን በማስወገድ ስራ ማሳተፍ በቀበሌ 953 953 953 953 953 953

በሁሉም ደረጃ ሥርዓተ-ጾታን ማስረጽና የሴቶችን ጉዳይ ማካተት በቀበሌ 953 953 953 953 953 953



156

ሠንጠረዥ 13. የማEድን ሃብት የስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ፈፃሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ1 የልማት ቀጠናውን የማEድን ሀብት በAግባቡ ማጥናትና ሰፊ የማስተዋወቅ ስራ በመስራት በመስኩ የተሰማሩ ባለሃብቶች ብዛት ከ 5 ወደ 30 ማድረስና ከማEድን የሚገኘውን Aመታዊ ገቢ ብር ከ 200,000 ወደ 2,000,000 ማሳደግ

ፍላጎትን መሰረት በማድረግ የቀጠናውን የስነ ምድር ማEድን ሃብት ጥናት ሽፋን Aሁን ካለበት ደረጃ 5 Eጥፍ ማሳደግ %

ማEድንና Iነርጅ ኤጀንሲ 2 4 6 8 10 12

ከማEድን ስራ ፈቃድ የሚገኘውን \ከሮያሊቲ ከመሬት ኪራይና ከፈቃድ Aገልግሎት ወዘተ\ Aመታዊ ገቢ ማሳደግ ብር በሚሊዮን

ማEድንና Iነርጅ ኤጀንሲ 0.2 0.4 0.8 1 1.5 2

በማEድን ልማት የሚሰማሩ ባለሃብቶችን ቁጥር ማሳደግ በቁጥር

ማEድንና Iነርጅ ኤጀንሲ 10 12 15 17 23 30

በግል ወይም በማህበር ተደራጅተው በባህላዊ ማEድን የሚያመርቱ Aምራቾችን ቁጥር ከ500 1800 ማሳደግ በቁጥር

ማEድንና Iነርጅ ኤጀንሲ 500 700 900 1100 1500 1800

Aሁን የሚታየውን ህገ ወጥ የማEድን ምርትና ግብይት 80 በመቶ የሚሆነውን ማስቆም በመቶ

ማEድንና Iነርጅ ኤጀንሲ 5 10 15 25 35 40



157

ሠንጠረዥ 14. በቱሪዝም ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ የዋና ዋና ተግባራት የድርጊት መርሃ ግብር

የመፈጸሚያ የጊዜ ሠሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት መለኪያ ብዛት ፈጻሚ Aካል 2002 2003 2004 2005 2006 2007

በዋናዋና የቱሪስት መዳረሻዎች መሠረተ ልማቶች Eንዲሟሉ ክትትልና ድጋፍ ማድረግ ባህልና ቱሪዝም ቢሮ × × × × × × Aዳዲስ የቱሪስት መስህቦችን ማፈላለግ ባህልና ቱሪዝም ቢሮ × × × × × × መስህቦችን ማስተዋወቅ • መድረክ መፍጠር ቁጥር 12 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 2 2 2 2 2 2 ቱሪዝምን በተመለከተ የግንዛቤ ፈጠራ ሥራ መሥራት ቁጥር 15000 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 3000 3000 3000 3000 3000 የግል ባለሃብቱ በቱሪዝም ልማቱ በስፋት Eንዲሳተፍ ማበራታቻዎችን Aጥንቶ ማቅረብ ሰነድ 1 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ

1

በዘርፉ የተሰማራውን ህብረተሰብ Aቅም መገንባት ባህልና ቱሪዝም ቢሮ የቱሪስት መዳረሻ ፕላን ማዘጋጀት ሰነድ 1 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 1 ክልላዊ የቱሪዝም ፕሮሞሽን ስትራቴጅ ማዘጋጀት ሰነድ 1 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 1 የግል ባለሃብቱ በቱሪዝም ልማቱ በስፋት Eንዲሳተፍ ማበራታቻዎችን Aጥንቶ ማቅረብ ሰነድ 1 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 1 የቱሪዝም ንግድና ባዛር ማዘጋጀት ቁጥር 6 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 1 1 1 1 1 1 ለቱሪስት መስህብ የሚሆኑ ጥብቅ ቦታወችን ማልማት

የቦታ ብዛት 2

የፓርኮች ል /ጥበቃ ባለሥልጣን X X X X X X

የቅርስና መስህብ ቦታዎችን መከለልና መጠገን የቦታ ብዛት 12 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 3 4 3 2 የቱሪስት መዳረሻዎችን ማልማት(ለውሃና ፣ ማህበረሰብ Aቀፍ ቱሪዝም ልማት) መዳረሻዎች 10 ባህልና ቱሪዝም ቢሮ 3 3 1



158

11. የስትራቴጂክ Eቅድ የማስፈጸሚያ ሀብት ማጠቃለያ

የማስፈ]ሚያ ሃብት (በሺህ ብር) ቁልፍ

ጉዳይ የቁልፍ ጉዳዮች ዝርዝር የመንግስት ድርሻ የህብረተሰብ ተሳትፎ ድምር 1. ውሃን Aሟጦ የመጠቀም ስትራቴጂ 8900814.66 2366039.34 11266854 2. መሬት Aጠቃቀም Eቅድስትራቴጂ 4860 1701 6561 3. የተፈጥሮ ሃብት ልማት ጥበቃና Aጠቃቀም ስትራቴጂ 1398813 489584.55 1888398 4. የመሠረተ ልማት ማስፋፋት ስትራቴጂ 4169123 1725968 5,895,091 5. ሰብልና Eንስሳት ምርትና ምርታማነት 376829 18,711,232 19,088,061 6. ሥራ ፈጠራና ማህበራዊ ችግሮች መከላከል

ስትራቴጂ 2872448 957483 3829931 7. ከተማና ገጠር ትስስር ስትራቴጂ 9474540 6316360 15790900 8. የትምህርትና ጤና ጥራትና ሽፋን የማሻሻል ስትራቴጂ 5628000 1876000 7,504,000 9. የመልካም Aስተዳደር ስትራቴጂ 6235727.4 2672454.6 8908182

10. የቱሪዝም ሀብትን የመጠቀም ስትራቴጂ 31000 31000 11. የማEድን ሀብትን የመጠቀም 1000 1000

ጠቅላላ ድምር 39,093,155 35,116,822 74,209,978



159

12. የክትትልና ግምገማ ሥርዓት

ቀጠናን መሠረት ያደረገውን የሚቀጥሉትን 6 ዓመታት ስትራቴጂክ Eቅድ ተግባራዊ

ለማድረግ የሚመለከታቸው የሴክተር መስሪያ ቤቶችና በልማት ቀጠናው ውስጥ የሚገኙ

ወረዳዎች ድርሻቸውን ለመለየት ዝርዝር የሴክተርና ወረዳ ሰትራቴጂክ Eቅድ ማዘጋጀትና

ተግባራዊ ማድረግ ይጠበቃል፡፡

ስትራቴጂክ Eቅዱን ተግባራዊ ለማድረግ ሌላው Aስፈላጊ ጉደይ ስለተፋሰስ ልማትና

መሬት Aጠቃቀም Eቅድ Aግባብ ያላቸው Aካላት ግንዛቤ ማግኘት Aለባቸው፡፡ የልማት

ቀጠና መሠረት ያደረገውን Eቅድ በዝርዝር የክልሉ፣ የዞን፣ የወረዳ፣ የቀበሌ

የሚመለከታቸው Aካላትን ማስተዋወቅ ያስፈልጋል፡፡

የልማት ቀጠና መሠረት ያደረገ Eቅድና Aፈፃፀም ከተለመደው Aሰራር የተለየ ስለሆነ

ለክልሉ ምክር ቤት ተጠሪ የሆነ Aካል ማቋቋም Aስፈላጊ ነው፡፡ የሚቋቋም Aካል ከቀጠናው

ነባራዊ ሁኔታ Aንፃር Aግባብ ያላቸው ባለሙያዎችን ያካተተ ሊሆን ይገባል፡፡

የልማት ቀጠናውን Eቅድ ተግባራዊ ለማድረግ በየደረጃው የክትትልና ግምገማ ሥርዓት

መዘርጋት Aስፈላጊ ነው፡፡ በዚህ መሠረት Eቅዱን ተግባራዊ ለማድረግ በሚመለከታቸው

Aካላት ተከታታይ ክትትልና ቁጥጥር ይደረጋል፡፡ መደበኛ የሪፖርት ግንኙነት ሥርዓት

ሊኖር ይገባል፡፡

ስለ Eቅዱ Aፈፃፀም የየሩብ፣ ግማሽና ዓመቱ Aግባብ ያላቸው ባለሙያዎች ያሉበት

የቴክኒክ ቡድን Aፈፃፀሙን Eንዲገመገም ይደረጋል፡፡ የEቅድ ዘመን Aጋማሽና

የማጠቃለያ ግምገማ ሊደረግ ይገባል፡፡ በግምገማው ውጤት ላይ Aግባብ ላላቸው

ኃላፊዎችና የፖለቲካ Aመራር Aካላት ቀርቦ የተለዩ ጠንካራ ጐኖች ተሞክርዎችን

የማስፋት፣ Eንዲሁም ለደካማ ጐኖች የመፍትሄ Aቅጣጫ Eንዲቀመጥላቸውና ተግባራዊ

Eንዲሆኑ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡



160

13. ታሳቢዎችና ስጋቶች

13.1 ሥጋቶች

የልማት ቀጠናው በAራት የዞን መስተዳድሮች ክለሳ መካተት ለAፈፃፀም Aስቸጋሪ ሊሆን

ይችላል፡፡ ይህም ተፋሰስ መሠረት ያደረገ ልማት የውሃ ፍሰትን Eንጂ የፖለቲካል

Aስተዳደራዊ ወሰን መሠረት ስለማያደርግ ነው፡፡

Eቅዱ የቀጠናውን Eምቅ ሀብቶቸና ችግሮች መሠረት በማድረግ የተዘጋጀ ቢሆንም

የEቅድ ዘመኑ በቅርብ ወራት ስለሚጀመር ለማስፈጸሚያ የሰው ኃይል፣ የፋይናነስና

Aደረጃጀት Aቅም ውስንነት ሊያጋጥም ስለማችል በሚፈለገው ፍጥነትና ጥራት ተግባራዊ

ለማድረግ በተወሰነ መልኩ ተፅEኖ ሊያሳድር ይችላል፡፡

13.2. ታሳቢዎች

Eቅዱ የተዘጋጀው የክልሉ መንግሥት ፈጣን ልማት በማምጣት የክልሉን ሕዝብ ኑሮ

ለማሻሻል ያለውን የፖለቲካ ቁርጠኝነት፣ የሕዝቡን የመልማት መብትና ፍላጎትና ድህነትን

የመቀነስ ብሔራዊና ዓለም Aቀፍ ትኩረቶች ግምት ውስጥለ ያስገባ ስለሆነ ለEቅዱ

ማስፈጸሚያ ቁሳዊ፣ ሰብAዊና የመዋEለ ንዋይ ሀብት ፍላጎት ከመንግሥት፣ ከቀጠናው

ሕዝብና ዓለም Aቀም ማሕበረሰብ ሊገኝ Eንደሚችል ታሳቢ በማድረግ ነው፡፡



161

14. Eዝል

14.1. ዝርዝር የመርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት

ሠንጠረዥ 1. የውሃ ሀብት ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር

የመፈጸሚያ የጊዜ ሠሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት

ጠቅላላ ብዛት ጠቅላላ ዋጋ 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ሀ/ መስኖ ልማት ግብ :- መካከለኛና ከፍተኛ የመስኖ ፕሮጀክቶችን በማከናወን Aሁን በመልማት ላይ ያለውን 1719 ሄ\ር መሬት ወደ 141216.5 ሄ\ር ማሳደግ መረጃ መሰብሰብና የዳሰሳ ጥናት ማካሄድ 19

22,800

10,800

8,400

3,600

-

-

-

የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን 19

1,900,000

900,000

700,000

300,000

-

-

-

ጥናትን መሰረት ያደረገ የወንዝ ጠለፋና የግድብ የመስኖ ፕሮጀክት ግንባታ ማከናወን

-

-

-

-

-

-

-

ግድብ 8

9,600,000,000 4,800,000,000 3,600,000,000 1,200,000,000

-

-

-

ወንዝ ጠለፋ 11

22,000,000

10,000,000

8,000,000

4,000,000

-

-

- ዘላቂነቱን ለማረጋገጥ የመስኖ ኮሚቴ ማሰልጠን 400

800,000

100,000

100,000

300,000

300,000

-

-

ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ 6

900,000

150,000

150,000

150,000

150,000

150,000

50,000 Aጫጭር ሙያዊ ስልጠናዎችን ለቀበሌ ባለሙያዎች መስጠት 700

1,400,000

400,000

400,000

300,000

300,000

-

-

የልምድ ልውውጥ ማድረግ 12

1,800,000

300,000

300,000

300,000

300,000

300,000

300,000 ድምር

9,628,822,800 4,811,860,800

3,609,658,400

1,205,353,600

1,050,000

450,000

350,000



162


ጠቅላላ ብዛት ጠቅላላ ዋጋ 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ግብ 1 የባህላዊ (ወንዝ ጠለፋ፣ ምንጭ፣ ባህላዊ Eጅ ጉድጓድና ኩሬ) መስኖን በማስፋፋት Aሁን ካለበት 31000ሄ\ር ወደ 80,000 ሄ\ር ማሳደገ

በባህላዊ ዘዴ በመስኖ ሊለሙ የሚችሉ መሬቶችን መለየት 1

100,000

100,000

-

-

-

-

-

በመስኖ ልማት ሰፊ መሬትን መሸፈን

-

-

-

-

-

-

-

ባህላዊ Eጅ ጉድጓድ 28,000

84,000,000

24,000,000

24,000,000

18,000,000

12,000,000

3,000,000

3,000,000

ኩሬ 18,000

72,000,000

24,000,000

20,000,000

12,000,000

12,000,000

2,000,000

2,000,000

ምንጭ 2,000

6,000,000

1,800,000

1,260,000

1,200,000

900,000

450,000

390,000

ወንዝ ጠለፋ 800

4,000,000

1,500,000

1,500,000

750,000

150,000

100,000 -

ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ 6

420,000

70,000

70,000

70,000

70,000

70,000

70,000 የግንዛቤ ማስጨበጫ ትምህርት መስጠት 12

9,600

1,600

1,600

1,600

1,600

1,600

1,600

ድምር

166,529,600

51,471,600

46,831,600

32,021,600

25,121,600

5,621,600

5,461,600 ግብ:-በፔዳል ፓምፕ፣ ሞተር ፓምፕ፣ጅOሜምብሬንና ሌሎች ጉድጓዶች Aማካይነት Aሁን የሚለማውን 10000 ሄ\ ር መሬት ወደ 60000 ሄ\ር ማሳደግ የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን 0 0 0 0 0 0 0 0 ጥናትን መሰረት ያደረገ የመስኖ Aውታር ፕሮጀክት ግንባታ ማከናወን 0 0 0 0 0 0 0 0 ጉድጓድ በጅOሜምብሬን 30000 120000000 32000000 28000000 24000000 16000000 12000000 8000000 ሞተር ፓምፕ 36000 252000000 63000000 56000000 49000000 42000000 28000000 14000000 ፔዳል ፓምፕ 20000 20000000 6000000 4000000 4000000 4000000 1000000 1000000 በኮንክሪት የተሰሩ የተለያየ ቅርፅ ያላቸው ጉድጓዶች 20000 500000000 125000000 125000000 100000000 100000000 25000000 25000000



163


ጠቅላላ ብዛት ጠቅላላ ዋጋ 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ሙያዊ ድጋፍና ክትትል ማድረግ 1 400000 400000 0 0 0 0 0

ድምር

892,400,000

226,400,000

213,000,000

177,000,000

162,000,000

66,000,000

48,000,000 ግብ :- የልማት ቀጠናውን የከርሰ ምድርና ገፀ ምድር ውሀ ዝርዝር ጥናት በማከናወን በትክክል ያለውን የውሀ ሀብት ማወቅና ጥቅም ላይ ማዋል የልማት ቀጠናውን ውሃ ሀብት ጥናት ማከናወን 1

2,000,000

-

-

-

-

-

-

ድምር 1

2,000,000

- -

-

-

-

-

ጠ/ ድምር

10,689,752,400 ለ/ ንፁህ መጠጥ ውሃ Aቅርቦት ግብ የልማት ቀጠናዉን የገጠር የመጠጥ ዉሃ ሽፋንን Aሁን ካለበት 41% በ2007 100% ማድረስ የዳሰሳ ጥናት

2,649

2,384,100

850,500

623,700

487,800

252,000

163,800

6,300 የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን 2,649

2,649,000

945,000

693,000

542,000

280,000

182,000

7,000


-

-

-

-

-

-

-

ጥልቅ ጉድጓድ መቆፈርና የስርጭት ስራውን ማከናወን (Deep well with distribution system) 360

324,000,000

108,000,000

79,200,000

63,000,000

54,000,000

18,000,000

1,800,000

መለስተኛ ጥልቅ ጉድጓድ ፓምፕ የተገጠመለት(Shallow well with hand pump) 1,008

80,640,000

29,600,000

20,800,000

19,200,000

7,200,000

3,840,000

-

ምንጭ ማጎልበት ከስርጭት ጋር(Spring development with distribution system) 90

54,000,000

18,000,000

15,000,000

9,600,000

7,800,000

3,000,000

600,000

ምንጭ ማጎልበት (on spot or with CC Spring development ) 81

4,050,000

1,250,000

1,000,000

800,000

500,000

450,000

50,000



164


ጠቅላላ ብዛት ጠቅላላ ዋጋ 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ዘመናዊ Eጅ ጉድጓድ ፓምፕ የተገጠመለት(Hand dug well fitted with hand pump) 1,110

44,400,000

16,000,000

12,000,000

8,000,000

4,280,000

4,000,000

120,000

ገመድ ፓምፕ(Rope pump) 2,000

7,000,000

2,275,000

1,750,000

1,400,000

1,050,000

350,000

175,000

ጥገና 785

3,925,000

-

250,000

600,000

750,000

1,000,000

1,325,000

የግንባታ ጥራት ቁጥጥር 6

1,500,000

250,000

250,000

250,000

250,000

250,000

250,000 የውሃ ጥራት ቁጥጥር መሳሪያ Aቅርቦት 35

175,000

100,000

75,000

-

-

-

-

ለዉሃ ተቋማት ባለሙያዎች ተግባራዊ Oፕሬሽንና ጥገና ስልጠና መስጠት 7,947

15,894,000

5,670,000

4,158,000

3,252,000

1,680,000

1,092,000

42,000

የመፍቻ መሳሪያ Aቅርቦት 35

350,000

200,000

150,000

-

-

- -

የመለዋወጫ Eቃ Aቅርቦት 35

2,100,000

1,200,000

900,000

-

-

- -

ድምር -

543,067,100

184,340,500

136,849,700

107,131,800

78,042,000

32,327,800

4,375,300 ግብ የልማት ቀጠናዉን ከተሞች የመጠጥ ዉሃ ሽፋን Aሁን ካለበት 72% በ2007 100% ማድረስ የመረጃ መሰብሰብና ዳሰሳ ስራ ማካሄድ 88

792,000

144,000

135,000

126,000

135,000

162,000

90,000

የዲዛይንና ዝርዝር ጥናት ስራ ማከናወን 88

88,000

16,000

15,000

14,000

15,000

18,000

10,000


-

- -

-

-

-

-

ተጨማሪ ጥልቅ ጉድጓድ በመቆፈር የስርጭት ስራውን ማሻሻልና ማከናወን (Deep well with improved distribution system) 63

56,700,000

12,600,000

12,600,000

11,700,000

10,800,000

9,000,000

-

ምንጭ ማጎልበት ከስርጭት ጋር (Spring development with distribution system) 5

3,000,000

1,200,000

600,000

600,000

600,000

-

-

ጥገና 20



165


ጠቅላላ ብዛት ጠቅላላ ዋጋ 2002 2003 2004 2005 2006 2007

200,000 - - - 20,000 80,000 100,000 ለባለሙያዎች ተግባራዊ Oፕሬሽንና ጥገና ስልጠና መስጠት

96,000

90,000

84,000

78,000

60,000

-

ድምር

14,056,000

13,440,000

12,524,000

11,648,000

9,320,000

200,000

ጠ\ድምር 577,101,745

የውሃ ሃብት በጀት ማጠቃለያ

የመንግስት ድርሻ የህብረተሰብ ተሳትፎ ድምር % የመንግስት ድርሻ % የህብረተሰብ ተሳትፎ ሀ መስኖ ልማት 9453746460 1234005940 10687752400 88.45401826 11.54598174ለ ንUህ መጠጥ ውሃ 465428925 111672820 577101745 80.64937059 19.35062941



166

ሠንጠረዥ2. የመሬት Aጠቃቀም ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት


ግብና ዝርዝር ተግባራት መለኪያ ጠቅላላ

የማስፈፀሚያ ሃብት 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ.1 በሚቀጥሉት 3 ዓመታት በቀጠናው ባሉ ተፈሰሶች በሙሉ (6478 ንUስ ተፋሰሶች) Aሳታፊ የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ ማዘጋጀትና ተግባራዊ ማድረግ

6478 ተፋሰሶች በመለየት ሥነ ህይወታዊ፣ ፊዚካላዊ Eና ማህበረ-Iኮኖሚያዊ ጥናት ማካሄድ ሺ/ብር 790,227 263,409 263,409 263,409 x x xበAሳታፊ የመሬት Aጠቃቀም ጥናት ላይ ስልጠና መስጠት ሺ/ብር

4,860 2,430 2,430 x x x x

ድምር 795,087



167

ሠንጠረዥ 3. የAፈርና ውሃ ጥበቃ ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት


ግብና ዋና ዋና ተግባራት

ጠቅላላ የማስፈፀሚያ

ሃብት (በሺህ ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ 2. የAፈር መሸርሸርንና የውሃ ብክነትን በመቀነስ መሬትን ለላቀ Iኮኖሚያዊ ውጤት ለማብቃት በ2007 ተፋሰስን መሰረት ያደረገ የተቀናጀ የAፈር ጥበቃና ውሃ Eቀባ ሥራን 100% ማድረስ በEርሻ ማሳ ላይ ፈዚካላዊ የAፈር ጥበቃና የውሃ Eቀባ ዘዴዎችን ማከናወን

*Eርከን ሥራ x x x x x x x *Eርከን ጥገና x x x x x x x

*የጎርፍ መቀልበሻ ቦይ x x x x x x x *የውሃ ማፋሰሻ ቦይ x x x x x x x ሥነ ህይወታዊ የAፈር ጥበቃ ዘዴዎችን ማከናወን *Eርከንን በAልሚ Eፅዋት ማጠናከር x x x x x x x ቦረቦር መሬትን የማዳንና የማልማት ሥራ መስራት ክትር ሥራ 317,880 79,470 127,152 111,258 x x x ክትር ጥገና 145,170 7,950 10,590 23,310 34,440 34,440 34,440 የተራራ ልማትን ማካሄድ *ማይክሮ ቤዚን x x x x x x x

*የጋራ ላይ Eርከን x x x x x x x

ማሳሰቢያ የ X ምልክት ያለባቸው በህ/ሰብ ተሳትፎ የሚሰሩ በመሆኑ የበጀት ግምት Aልተያዘላቸውም



168

ግብ.3 በደጋና በወይና ደጋማ ሥነ ምህዳር ያለውን ከፍተኛ Aሲዳማ Aፈር Aሁን በየዓመቱ ከሚለየው 50% ተጨማሪ የመለየት ሥራ በማካሄድና በማልማት የሰብል ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ

በAሲዳማነት የተጠቁ መሬቶችን መለየት 70,180 7,018 14,036 14,036 14,036 14,036 7,018 በAሲዳማነት ለተጠቁ መሬቶች ኖራ መጠቀም 172,260 17,226 34,452 34,452 34,452 34,452 17,226 ለAሲዳማ Aፈር የሚጨመረውን የኖራ መጠን ለዋና ዋና Aፈርና የሰብል ዓይነቶች በምርምር መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል 372 93 93 93 93 x x የAፈር Aሲዳማነትን የሚቋቋሙ የሰብል Eይነቶችን ለይቶ ማልማት የAፈርና ውሃ Eቀባ ሥራዎችን Aጠናክሮ መቀጠል x x x x x x x ግብ 4. የተቀናጀና የተለያዩ የAፈር ማዳበሪያ Aጠቃቀም ሽፋንን በማሳደግ Eየቀነሰ ያለውን የAፈር ለምነት ማሻሻልና ምርትና ምርታማነትን መጨመር የኮምፖስት Aጨማመር መጠንን በዋና ዋና Aፈርና የሰብል ዓይነቶች በምርምር መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል 315 104 104 107 x x x በምርምር 6 የAረንጓዴ ማዳበሪያ ዓይነቶችን መለየትና ጥቅም ላይ ማዋል 390 65 65 65 65 65 65 Aውደ ጥናት ማካሄድና Aዳዲስ ለሚወጡ ቴክኖሎጂዎች ስልጠና መስጠት 3,012 458 546 458 546 458 546 ጠቅላላ ድምር 1,332,406



169

ሠንጠረዥ 4. የደንና Aግሮፎረሰትሪ ልማትና ጥበቃ ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት


ተ.ቁ ግብና ዋና ዋና ተግባራት ማስፈፀሚያ

ሃብት (ሺ/ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2,007

1 ችግኝ ጣቢያ ማካሄድና ማቋቋም 1.1 ችግኝ ማፍላት 275,661 43695 44,574 45,466 46,375 47,303 48,249 1.2 የዛፍ ዘር ማቅረበ 10,085 1392 1,670 1,704 1,738 1,773 1,808 1.3 ፖሊቲን ቱብ ማቅረብ 45,522 7282.5 7,428 7,577 7,592 7,744 7,899 2 ችግኝ መትከል 298,230 48388.4 49,356 49,366 49,366 50,373 51,381 3 ሁለገብ Eጽዋት ዘር ማባዛት 720 120 120 120 120 120 120 4 መንግስት ደን ጥበቃ 22,788 3798.078 3,798 3,798 3,798 3,798 3,798

5 የደን ክለላና ቅየሳ መሳሪያዎቸ Aቅርቦት 211 105.45 105 - - - -

6 ደን ክለላ ማካሄድ 114 56.828 57 - - - -

7 ደን ቅየሳ ቆጠራና ምዝገባ ማካሄድ 431 84.804 87 87 87 87 -

8 ደን ማናጅሜንት ፐላን ማዘጋጀት 31 6.114 6 6 6 6 -

9 የEጣንና ሙጫ ሃብትን ቦታ ማጥናት 43 21.155 22 - - - -

10

የዱር Eንሰሳትና AEዋፋትን መናህሪያና መጠለያ ቦታ በጥናትመለየት 40 40 - - - - -

11 ስልጠናና Aዉደ ጥናት 3,139 407 639 407 639 407 639

12 ድጋፍና ክትትል 4,032 672 672 672 672 672 672

ድምር 661,047 106069.3 108,535 109,202 110,393 112,282 114,565 Aስተያየት:- የችግኝ ማፍላት ወጭ የግልና ማሀበራትን Aያካትትም።



170

ሠንጠረዥ 5. የመሰረተ ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት

ገንዘብ በሽ/ብር

ግብና ዋና ዋና ተግባራት ፈፃሚ Aካል የመንግስት የሕብረተሰብ 2002 2003 2,004 2005 2006 2007

የዲዛይን ጥናት A/ገ/መ/ባ

20,309 3,761 3,921

4,159 3,304.20 2,272 2,892

Aዲስ መንገድ ግንባታ A/ገ/መ/ባ

3,761,790 752,100 634,170

681,810 660,840.00 454,440 578,430

የመልሶ መንገድ ግንባታ A/ገ/መ/ባ

150,000 0 75,000 0 75,000.00 0 0

ወቅታዊ ጥገና (Periodic Maintenance) A/ገ/መ/ባ

78,313 9,822 11,193

12,580 13,616.33 14,866 16,236

መደበኛ ጥገና A/ገ/መ/ባ

67,871 8,512 9,701

10,902 11,800.82 12,884 14,071 Aዲስ የኅብረተሰብ መንገድ ግንባታ ወ/ግ/ገ/ል/ጽ/ቤት

78,300 1,487,700 261,000 261,000

261,000 261,000.00 261,000 261,000

የኅብረተሰብ መንገድ ጥገና ወ/ግ/ገ/ል/ጽ/ቤት

12,540 238,268 41,801 41,801

41,801 41,801.48 41,801 41,801

ድምር 4169 1,725,968



171

ሠንጠረዥ 6. የሰብል ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት

የመፈፀሚያ ጊዜ ሠሌዳ ዋና ዋና ተግባራት

ማስፈፀሚያ ሃብት

(ሺ/ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 የሰብል ግብዓቶች ምርጥ ዘር መግዣ 479873 56817 62625 71104 84926 11226 193175 ማዳበሪያ (ዳፕና ዩሪያ) 16748664 1766737 1908076 2120084 2473431 3180126 5300210 ፀረ ተባይ መድሃኒት 77984 9007 9557 10383 11759 14511 22767 Aትክልትና ፍራፍሬ ዘር 51336 4575 5124 5948 7321 10066 18302 ማስፈፀሚያ በጀት 173578.57 18371 19853 22075 25774 32159 55344 ድምር 17531435.57 1855507 2005235 2229594 2603211 3248088 5589798 በመንግስት 224914 በህብረተሰብ 17306521 ግብርና ሜካናይዜሽንና ድህረምርት ቴክኖሎጂ የEርሻ ትራክተር 66077 3671 5506 7342 11013 16519 22026 መውቂያና መፈልፈያ ማሽነሪስ 8972 498 748 997 1495 2243 2991 ዘመናዊ Eህል ማከማቻ ጎተራ 20144 1119 1679 2238 3357 5036 6715 Aትክልትና ፍራፍሬ ማቀዝቀዣ 5759 320 480 640 960 1440 1919 ድንች ማከማቻ (Light defused storage) 53529 2974 4461 5948 8921 13382 17843 ማስፈፀሚያ በጀት 1544.81 85 128 171 257 386 514 ድምር 156025.81 8667 13002 17336 26003 39006 52008 በመንግስት 1544 በህብረተሰብ 154481 የመስኖ ልማት 1175771 104777 117354 136220 167663 230549 419208 በመንግስት 19950 በህብረተሰብ 1155821 የጥቁር Aፈር ልማት 17785 988 1482 1976 2964 4446 5928 በመንግስት 176 በህብረተሰብ 17609 Aዳዲስ የሰብል ቴክኖሎጂዎችን ማውጣትና ማላመድ 19727 3030 3283 3305 3333 3367 3409 በመንግስት 19727 በህብረተሰብ 0 Aጠቃላይ የሰብል ልማት ስትራቴጂክ Eቅድ ማስፈፀሚያ በጀት

18900743



172

ሠንጠረዥ 7. የEንስሳትና ዓሣ ሀብት ልማት መርሃ ግብር የማስፈፀሚያ ሃብት


የሚከናወኑ ተግባራት

ማስፈፀሚያ ሃብት

(ሺ/ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007

የተሻሻሉ የEንስሳት መኖ ዝርያዎችን ማውጣትና

ማላመድ 11000 1600 1800 1800 1800 2000 2000

የEንስሳት ዝርያዎችን ምርታማነት መገምገምና ማሻሻል 15400 2400 2500 2500 2600 2600 2800

የሰብል ተረፈ ምርት ለማከም ዩሪያ ግዥ 64800 9600 9900 10500 11100 11400 12300

የመተከል ዳልጋ ከብት ብዜት ማEከልን ማጠናከር 7000 2000 2000 3000

የወተት ማቀነባበሪያ ፋብሪካ ማቋቋም 6000 6000

የEንስሳት ክሊኒክ መገንባት 9600 3000 3000 3600

የEንስሳት መድሃኒት ግዥ 38350 5850 6000 6250 6500 6750 7000

የማርና ሰም ምርት ማቀነባበሪያ ፋብሪካ ማቋቋም 6000 6000

የማነቢያ ቁሳቁሶች ግዥ 253 78 78 97

የዓሳ ማስገሪያ መሳሪያዎች ግዥ 13300 2000 2000 2200 2200 2400 2500


• ለAርሶ Aደሮች 10657 727 1211 1695 2180 2422 2422

• ለልማት ሰራተኞች 2386 390 394 399 401 401 401

• ለባለሙያዎች 2572 339 381 417 453 478 504

ድምር 187318 27984 41264 32458 27234 28451 29927

Aስተያየት፡ ተራ ቁጥር 3፣ 5 Eና 8 በህብረተሰብ ተሳትፎ የሚሰሩ ናቸው



173

ሠንጠረዥ 8. የማህበራዊ ችግሮችን የመከላከል ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት

ግብና ዋና ዋናተግባራት ማስፈፀሚያ

ሃብት (ሺ/ብር) የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ምርመራ

ሥራ Aጥነት ለመቀነስና ማህበራዊ ችግሮች ለመካለከል

በሁሉም ወረዳዎች በጥናት ላይ የተመሰረተ የማህበራዊ ችግሮችን በመከላገል 1840 280 280 320 320 320 320

ለAንድ ወረዳ 40000 ብር

የግንዛቤ ማሳደግ በሁሉም ቀበሌዎች መስራት 4002 667 667 667 667 667 667 4200 ብር በቀበሌ

የAመራርና ምክር Aገልገሎት መስጠት 360 60 60 60 60 60 60 5000 ለAንድ ከተማ በዓመት

የቤተሰብንና ማህበረሰብ መሰረት ያደረጉ ተቋማትን መጠናከር 330 55 55 55 55 55 55

953 ቀበሌ x1 ባለሙያx 5 ቀን x 70 ብር

ማህበራዊ ልማት ፈንድ ማቋቋምና በሁሉም ወረዳዎች ተግባራዊ ማድረግ 23000 X 23000 X X X X 500000 ብር በወረዳ

ድምር 29532



174

ሠንጠረዥ 9. የገጠርና ከተማ ልማት ትስስር ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት

የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት

ማስፈፀሚያ

ሃብት (ሺ/ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 የክላስተር ከተሞች ማሽነሪ Aቅም ግንባታ 510,000 102,000 153,000 153,000 102,000 በዋና ዋና ከተሞች የኮንዶሚኒየም ቤት ግንባታ 12,000,000 2,000,000 2,000,000 2,000,000 2,000,000 2,000,000 2,000,000 ከተሞች ማሻሻያ Aቅም ግንባታ 1,062,000 177,000 177,000 177,000 177,000 177,000 177,000 ነባር ከተሞች ፐላን ዝግጅት 12,000 4000 4000 4000 ታዳጊ ከተሞች ልየታ ጥናት ሽንሽና Eድገት ፕላን ዝግጅት 65,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 15,000 የቀበሌ ማEከላት ቦታ ሽንሽና 60900 10150 10150 10150 10150 10150 10150 የቦታ ካሳ ክፍያ 1,770,000 295,000 295,000 295,000 295,000 295,000 295,000

በቀጠናው የሚገኙ የከተማ Aስተዳደሮች Eንዱስትሪ ዞን ልማት 72000 24000 24000 24000

ድምር 15,551,900 2,622,150 2,673,150 2,673,150 2,594,150 2,492,150 2,497,150

ታሳቢዎች ለAንድ ክላስተር ማሽነሪ =51,000,000 ብር በAንድ ከተማ በዓመት Aማካይ የቦያ ካሳ ክፍያ =5,000,000 ብር በAንድ ከተማ በዓመት Aማካይ የቦያ ካሳ ክፍያ =6,000,000 ብር በAንድ ከተማ ለኮንዶሚኒየም ግንበታ =1,000,000,000 ብር ለከተሞች Eድገት ፕላን ዝግጅት =1,000,000 ብር ለAንድ ከተማ Aቅም ግንበታ በዓመት =3000000 ብር ታዳጊ ከተሞች ልየታ ጥናት ሽንሽና Eድገት ፕላን ዝግጅት =500,000 ብር የቀበሌ ማEከላት ቦታ ሽንሽና=70,000 ብር

ለAንድ ከተማ Aስተዳደሮች Eንዱስትሪ ዞን ልማት=6,000,000



175

ሠንጠረዥ 10. ን/Iንዱስትሪ፣ ጥቃቅን፣ Iንቨስትመንት፣ ትራንስፖርት ማስፈፀሚያ ሃብት የመፈፀሚያ ጊዜ ሰሌዳ ግብና ዋና ዋና

ተግባራት መለኪያ ብዛት ማስፈፀሚያ ሃብት (ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ጥቃቅን የክላስተር ማEከላት ግንባታ

ቁጥር 12 162 ሚሊዮን 40.5 ሚሊዮን 40.5 ሚሊዮን 40.5 ሚሊዮን 27ሚሊዮን 13.5ሚሊዮን

የመሸጫና ማሳያ ማEከል

ቁጥር 3 690000 230000 230000 230000

የAንድ ማEከል Aገልግሎት ማቋቋምና ማጠናከር

ቁጥር 48

25 ሚሊዮን 6.25 ሚሊዮን 6.25 ሚሊዮን 6.25 ሚሊዮን 5.25 ሚሊዮን 1 ሚሊዮን

ቢዝነስ Iንኩቤተር ቁጥር 3 0.9 ሚሊዮን 300000 300000 300000 የመረጃ ማEከላት ቁጥር 12 6 ሚሊዮን 1.5 ሚሊዮን 2.5 ሚለዮን 2 ሚሊዮን የAንቀሳቃሾች ሥልጠና ቁጥር 3.6

ቢሊዮን 274.5 ሚሊዮን 366.15 ሚሊዮን

483 ሚሊዮን

600 ሚሊዮን

800 ሚሊዮን

1.05 ቢሊዮን

ን /Iንዱስትሪ የነጋዴ ሥልጠና ቁጥር 191000 165.7 ሚሊዮን 16.5 ሚሊዮን 18.7 ሚሊዮን 22.5 ሚሊዮን 26.3 ሚሊዮን 28.5 ሚሊዮን 30. 7ሚሊዮን በነባር ከ /Aስተዳደሮች የመረጃ ማEከላት ማቋቋም

ቁጥር 3

1.5 ሚሊዮን 500000 1 ሚሊዮን ትራንስፖርት ጋሪ ማስመረት ቁጥር 18000 72 ሚሊዮን 12 ሚሊዮን 12 ሚሊዮን 12 ሚሊዮን 12 ሚሊዮን 12 ሚሊዮን 12 ሚሊዮን ራዳር ቁጥር 1 50000 ሴኩሪቲ ካሜራ ቁጥር 2 20000 ድምር 4 ቢሊዮን 352. 05 ሚሊዮን 447.63 566.78 670.78 853 1.1 ቢሊዮን ማጠቃለያ ድምር ትራንስፖርት 72 ሚሊዮን ን/Iንዱስትሪ 167 ሚሊዮን ጥቃቅን 194.6 ሚሊዮን +3.6 ቢሊዮን ድምር 433. 6 ሚሊዮን+3.6 ቢሊዮን 4 ቢሊዮን ማሳሰቢያ፣ የጥቃቅንና Aነስተኛ Aንቀሳቃሾች ሥልጠና ከሚሰለጥኑት 50% ብቻ ወጭ (በAማካይ ለ45 ቀናት፣ በቀን ብር 47 ተወስዶ ሲሰላ፣



176

የሠንጠረዥ 11. ትምህርትና ጤና ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት


ማስፈፀሚያ ሀብት(በሚሊየን ብር)

2002

2003

2004

2005

2006

2007

ትምህርት ለመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት

ለመማሪያ መጽሐፍ 172.06 28.7 26.7 26.7 26.7 26.7 26.7

ለመማሪያ ክፍሎች ግንባታ 2,811.10 468.5 468.5 468.5 468.5 468.5 468.5ለመምህራንና ትምህርት ባለሙያዎች ስልጠና 30 5 5 5 5 5 5

3,013 502.2 500.2 500.2 500.2 500.2 500.2

ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ፕሮግራም

ለመማሪያ መጽሐፍ 61.97 10.3 10.3 10.3 10.3 10.3 10.3

ለመማሪያ ክፍሎች ግንባታ 1,212 201.9 201.9 201.9 201.9 201.9 201.9

ለመምህራንና ትምህርት ባለሙያዎች ስልጠና 10 1.70 1.7 1.7 1.7 1.7 1.7

1,283 213.9 213.9 213.9 213.9 213.9 213.9

የቴክኒክና ሙያ ትምህርትና ስልጠና ፕሮግራም

የፖሊቴክኒክ ኮሌጅ ግንባታ 60 10 10 10 10 10 10

የቴክኒክና ሙያ ተቋማትን መገንባት 216.0 36 36 36 36 36 36

የመምህራንና ትምህርት ባለሙያዎች ስልጠና 194.4 32.4 32.4 32.4 32.4 32.4 32.4

470 78 78.4 78.4 78.4 78.4 78.4

የጎልማሶች ትምህርት ፕሮግራም

ለመማሪያ መጽሐፍ 30 5 5 5 5 5 5

ለመምህራንና ስልጠና 15 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5

45 7.5 7.5 7.5 7.5 7.5 7.5

4,812 802 800 800 800 800 800

የመሠረታዊ ጤና Aገልግሎት ሽፋንን 100 %ማድረስ

ለግንባታ 2,672 445.3 445.3 445.3 445.3 445.3 445.3



177


ማስፈፀሚያ ሀብት(በሚሊየን ብር)

2002

2003

2004

2005

2006

2007

ለባለሙያዎች ስልጠና 10 1.7 1.7 1.7 1.7 1.7 1.7

ለመድሀኑት Aገልግሎት 10 166.7 166.7 166.7 166.7 166.7 166.7

2,692 613.7 613.7 613.7 613.7 613.7 613.7



178

ሠንጠረዥ 12. የመልካም Aስተዳደር ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት

የመፈ]ሚያ ጊዜ ሠሌዳ ግብና ዋና ዋና ተግባራት

የማስፈፀሚያ ሀብት

(በሺህ ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007

የይዞታ መሬት ምዝገባና ልኬታ

የይዞታ መሬት ምዝገባና ልኬታ ማካሄድ 128600 128600

የይዞታ ማረጋገጫ ደብተር መስጠት 174896 87448 87448 የካዴስትራል ስርቨይ በማካሄድ መሬት መለየትና መረጃ ማደራጀት 3238900 539816667 539816667 539816667 539816667 539816667 539816667

የመስኖ ልማት ይዞታዎች የካዳስትራል ሰርቬይንግ ቅየሳ ማካሄድና Iንዴክስ ማፕ ማዘጋጀት 4850000 808333 808333 808333 808333 808333 808335 ለመስኖ የሚውሉ መሬቶች ላይ ለAርሶAደሮች ካሳ Eንዲያገኙ ማድረግ 500,000 500000 500000 500000 500000 500000 500000

በመሬት Aስተዳደርና Aጠቃቀም ስልጠና መስጠት 4,350 2175 2175

ፍትህና ፀጥታን ለማስከበር የፀጥታ ኃይሎች ተቀናጅተው Eንዲሰሩ ማድረግ 6671 1111 1112 1112 1112 1112 1112

በሁሉም ደረጃ ሥርዓተ-ጾታን ማስረጽና የሴቶችን ጉዳይ ማካተት 4765 794 794 794 794 794 795

ታሳቢዎች የAንድ AርሶAደር መሬት ምዝገባና ልኬታ = 40 ብር የAባወራ ብዛት ግምት 12860000 ለAንድ የይዞታ ደብተር 20 ብር ደብተር ያላገኙ Aባወራ ብዛት ግምት 8744800 ለካሳ ክፍያ ለAንድ ሄ 100000ብር ለAንድ ቀበሌ በዓመት የመሬት Aስተዳደር ስልጠና 5000 ብር ፍትህና ፀጥታን ለማጠናከር ለAንድ ቀበሌ በዓመት 7000 ብር ሥርዓተ-ጾታን ለማስረጽ በቀበሌ በዓመት 5000 ብር ለካዳስተር ሰርቬይ ለAንድ ካ/ኪሜ = 5000000



179

ሠንጠረዥ 13. የማEድን ሀብት ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት


ግብና ዋና ዋና ተግባራት

ማስፈፀሚያ ሀብት

(በሺህ ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ግብ የልማት ቀጠናውን የማEድን ሀብት በAግባቡ መጠቀም የማEድን ቦታን መለየትና Eንዲጠኑ ማድረግ 400 150 130 30 30 30 30 በማEድን ልማት ለሚሰማሩ ባለሃብቶች የቅስቀሳ ስራ ማከናወን 180 30 30 30 30 30 30 በግል ወይም በማህበር ተደራጅተው በባህላዊ ማEድን የሚያመርቱ Aምራቾችን ማደራጀትና ህጋዊ ማድረግ 120 20 20 20 20 20 20 ክትትልና ግምገማ 300 50 50 50 50 50 50 ድምር 1000

ሠንጠረዥ 14. የቱሪዝም ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ መርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት


የወጭ ዓይነት ብዛት

ማስፈፀሚያ ሀብት

(በሺህ ብር) 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ለቱሪስት መስህብ የሆኑ ቅርሶችን መጠገን 24 12 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 ቢል ቦርድ ማሰሪያ፣ በAገር Aቀፍና በውጭ የፕሮሞሽን ሥራ ለመሥራት፣ ህትመቶች

2 ቢልቦርድ፣ 3 000 1 000 500 500 500 250 250

ለAጋር Aካላት ሥልጠና 15000 2 000 500 500 250 250 250 250 ለቱሪስት መስህብ የሚሆኑ ጥብቅ ቦታወችን ማልማት 1 8000 2000 2000 2000 2000 ለቱሪዝም መዳረሻዎች ለውሀ ልማትና ማህበረሰብ Aቀፍ ቱሪዝም ልማት

10 6000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

ድምር 31000 6500 6000 5750 5750 3500 3500



180

14.2. ሌሎች መረጃዎች

የሰብል ስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራትን ለማስፈፀም የተወሰዱ ታሳቢዎች

• የ 2001 ዓም መሰረት በማድረግ በ 2007 በሰብል የሚሸፈን መሬት ፣ ምርታማነትና

ሊገኝ የሚችል ምርት በሰንጠረዥ 1 ተያይዞ ቀርቧል

• በ2007 Eያንዳንዱ Aባውራ 40 ኪዩቢክ ሜትር (240 ኩ/ል) ኮምፖስት ያዘጋጃል

• በ2007 ትርፍ Aምራችና ሜዳማ በሆኑ Aካባቢዎች በቀበሌ ደረጃ ቢያንስ 1 የEርሻ

ትራክተርና የተለያዩ የሰብል መውቂያና መፈልፈያ መሳሪያዎች ይኖራሉ

• በ2007 በወይና ደጋና ቆላው Aካባቢ ቢያንሰ 20% Aባወራ ዘመናዊ የEህል ማከማቻ

ጐተራ ይጠቀማል

• በ2007 የቀጠናው 1% የሚሆነው Aባውራ የAትክልትና ፍራፍሬ ሰብሎችን የምርት

ውጤት ሳይበላሹ ለገበያ ማቅረብ የሚያስችል በAርሶAደሩ የሚሰራ ጊዚያዊ

ማቀዝቀዣ ስትራክቸር ይጠቀማል

• በ2007 የቀጠናው ወይና ደጋና ደጋው Aካባቢ 5% Aባውራ የድንች ማከማቻ (Light

defused storage) ይጠቀማል

• የAትክልትና ፍራፍሬ ሰብሎችን (በተለይም ድንች) ምርጥ ዘርን ለማባዛት ዘመናዊ

የብዜት ዘዴ (tissue culture) ጥቅም ላይ Eንደሚውል ይታሰባል

የEንስሳት ሃብት ልማት ስትራቴጂካዊ Eቅድ ዋና ዋና ተግባራትን ለማስፈፀም

የተወሰዱ ታሳቢዎች

የሚመረት የሰብል ተረፈ ምርት መጠን ለመገመት የሰብል ምርትና የሰብል ተረፈ

ምርት (Grain: crop residue yield) ማባዣ ፋክተሮች ታሳቢ ተደርጓል

ከሚመረተው የሰብል ተረፈ ምርት 90% የሚሆነው ለEንስሳት መኖ Aገልግሎት

Eንደሚውል ታሳቢ ተወስዷል

የግጦሽ ምርታማነት 2 ቶን ደረቅ መኖ በሄክታር Eንደሚሆን ተገምቷል

ለEንስሳት የAካል መጠበቂያ የደረቅ መኖ ፍጆታ 2.5 ኪ.ግ/100 ኪ.ግ ክብደት በቀን

(2.28 ቶን ደረቅ መኖ ለAንድ TLU በዓመት) Eንደሚሆን ተገምቷል

Aንድ Aዳቃይ ቴክኒሽያን በዓመት በAማካይ 400 ከብቶችን ያዳቅላል

በየAመቱ የዳልጋ ከብቶች ቁጥር በ1.2%፣ የበጎች በ1.0% Eና የፍየሎች በ0.5%

Eንደሚያድግ ተገምቷል

በምርት ዘመኑ ከጠቅላላ ላሞች ውስጥ 45% ያህሉ የወተት ምርት ይሰጣሉ



181

Aማካይ የAለባ Eርዝማኔ 240 ቀናት Eንደሚሆን ታሳቢ ተወስዷል

የAካባቢ ዝርያ የወተት ምርታማነት ከ1.5 ሊትር በቀን ወደ 2 ሊትር በቀን በEቅድ

ዘመኑ ያድጋል

ከጠቅላላ ዳልጋ ከብቶች 11%፣ ከበጎች 36% Eና ከፍየሎች 30% ያህሉ ለፍጆታ

ይውላሉ

Aንድ የEንስሳት ክሊኒክ ለሶስት ቀበሌዎች Aገልግሎት Eንደሚሰጥ ታሳቢ ተወስዷል

የማር ምርታማነት በAንድ ባህላዊ ቀፎ 5 ኪ.ግ፣ በሽግግር ቀፎ 15 ኪ.ግ Eና በዘመናዊ

ቀፎ 25 ኪ.ግ Eንደሚሆን ታሳቢ ተወስዷል

በየዓመቱ ከሚኖሩት ባህላዊ ቀፎዎች 20% ወደ ሽግግርና ዘመናዊ ቀፎ ንቦች

Eንደሚዛወሩ ተገምቷል

በየዓመቱ ከሚዛወሩት ባህላዊ ቀፎዎች 60% ወደ ሽግግር ቀፎና 40% ወደ ዘመናዊ

ቀፎ Eንደሚሆን ታሳቢ ተወስዷል

በደቡብ ምEራብ ቀጠና የሚገኙ ትኵረት የተሰጣቸዉ መንግስት ደኖች ተ.ቁ ዞን ወረዳ የቦታዉ ስም ስፋት በሄክታር ምርመራ

1 ምEራብ ጎጃም ደምበጫ ሰቀላ ማሪያም 781 ሰዉሰራሽና ተፈጥሮ ደን

2 ምስ/ ጎጃም E/ Eናዉጋ Aባፈላሴ 434 ሰዉሰራሽና ተፈጥሮ ደን 3 ጎዛምን የራባ 551 ሰዉሰራሽና ተፈጥሮ ደን 4 Aዊ ባንጃ ካህታሳ 16530 ሰዉሰራሽና ተፈጥሮ ደን 5 ጓንጓ ጓንጓ Iላላ 30405 ሰዉሰራሽና ተፈጥሮ ደን

ንAስ ድምርድምር 48701 መደበኛና ፕሮጀክት ደኖች

1 ደ/ጎንደር ታች ጋይንት Aምባጊወርጊስ 13.5 ታች ጋይንት ግልሸጥ 8 ታች ጋይንት መድሃኒት ተራራ 51.1 ታች ጋይንት ደቋ 48.8 ታች ጋይንት ጠይቦች 9.8

2 ምE/ ጎጃም ይ/ ዴንሳ Aዴት 23.87 ባ/ዳር ቅምባባ ንUስ ድምር 155.07 ጠቅላላ ድምር 48856

ምንጭ:-ግብረናና ገጠር ልማት ቢሮ(2001)



182

በደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጠና የሚገኙ ሞዴል የመንግስት ችግኝ ጣቢያዎች

ዞን ወረዳ የጣቢያዉ ስም ከፍታሜትር ስፋት/ በሄር Aዊ ባንጃ ዲንካራ 2100 1.6

Aነካሻ ጓጉሳ ቢቴዉታ 2300 0.56 Aነካሻ ጓጉሳ Aምቦሬስ 1950 1 ጉጉሳ ሰጋዴ 1670 1.2 ፋግታ ለኩማ Eንጅባራ 2510 2 ዳንገላ ጋይታ 2260 1.5

ምስ/ ጎጃም Eናርጅ Eናዉጋ ሽፍሬ 2450 1.1 ፈለገብርሃን 2500 1.1 ሁለትEጁEነሴ Aባያ 1730 1 ሰዴ 2480 0.16 ጉዛምን ቀጨሞ 2930 1.5 ቀጭንተራራ 3260 1.5 የቦቃ 2460 0.85 ደ/ ጥላትግን ሙጋ 2600 1 ማቻከል 2190 0.5 2650 1 2170 0.66 Eነማይ የደበሌ 2000 0.64 ቻከ 2410 3.1 ዲማ 2430 0.5 Aዋበል በገና 2430 0.82 ዚባ 2430 0.5 ባሶሊበን ጋጎ 2220 0.6 ኮርክ 2240 0.5

ደጀን ኩራር 1600 1 ሸበል በረንታ Eንተጅ 2230 0.75 ምተዚን 2230 0.63 ሸበል ጉራጌ 2250 0.56 ጎንቻሲሲAነሴ ጽዋ 2600 1 ደምብግን 2690 1.4 E/ ሳርምድር ሚካኤልዊ 2600 0.25 ገንበቻ 2450 0.25 ባቄላይ 2750 0.64 ደ/ ጎንደር ታች ጋይንት ኮትመነደር 2570 0.8 ዚካቴ 2368 0.25 Aምቦ 2470 0.33 ስማዳ ወገዳ 2400 1 ረግረግ 2300 0.3 ገቢስ 2400 0.46 መገነታ 2300 0.48 ምE/ጎጃም ደጋ ዳሞት ጠያሜ 2993 0.8 ደምበጫ ጉላ 1820 1.3 ዳቢ 2170 0.5 ጃቢጠህናን Aራራ 1840 0.78 ጂጋ 1820 0.5 ገራይ 1810 5.6 ቡሬ ፋንዳ 2110 1.5 ወንበርማ ወንድጊ 2115 2 ይ/ ዴንሳ ሞሶቦ 2200 1.75 ኩራጽዮን 2150 1 ድምር 50.72 ምንጭ:ግብርናና ገጠር ልማት ቢሮ( 1998)



183

ሠንጠረዥ 1: በ2001 ዓም በመሀር፣ በመስኖ Eና በቀሪ Eርጥበት በሰብል የተሸፈነ መሬት፣ የተገኘ ምርትና የ 2007 ትንበያ

2001 የ 2007 ትንበያ የተሸፈነ መሬት ምርት ምርታማነት የሚሸፈን መሬት ምርት ምርታማነትብርE 797101 19466541 24.42 797101 31884050.82 40 Aገዳ 277140 13328796 48.09 277140 23556897.67 85 ጥራጥሬ 168825 3190438 18.89 168825 5908872.986 35 ቅባት 42471.6 352740.7 8.30 42471.6 509659.5596 12 ቅመማቅመም 28457.8 464238.7 16.31 28457.8 1992044.889 70 Aትክልት 63995 9044827 141.33 63995 15998756.65 250 ጭረት 102.403 853.358 8.33 102.403 1536.044484 15 በመስኖ የለማ 143736 4782021 33.26 317000 38040000 120 በጥቁር Aፈር 2ኛ ዙር ሰብሎች የለማ 289326 8558687 29.58 578652 20252820 35 ድምር 1811155 59189142 2273745 138144638.6



184



185



186

ሠንጠረዥ 1 የተጠናቀቁ የመስኖ ፕሮጀክቶች

ተ.ቁ የፕሮጀክት ስም ስፋት በሄ\ር ወረዳ ዞን የሰራው ድርጅት የፕሮጀክቱ Aይነት 1 ፈጣም 1 125 ጓ\ሽኩዳድ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 2 ፈጣም 2 400 ጓ\ሽኩዳድ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 3 ዚንግኒ 1 270 Aንከሻ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 4 ለሊጋነው ዚንግኒ 91 Aንከሻ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 5 ኩላንቲ 65 Aንከሻ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 6 ጉችክሲ 200 ጓንጓ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 7 Aርዲ 91 ጓንጓ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 8 ዚሊ 40 ጓንጓ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 9 ላይ ጉደር 45 ፋ\ለኮሞ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 10 ታች ጉደር 90 ፋ\ለኮሞ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 11 ጉደር 255 ፋ\ለኮሞ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 12 ባለEግዚAብሄር 15 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 13 ጋዱፍ 4 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 14 ዚዲባ 32 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 15 ማሳውሃ 60 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 16 Aንጨብ-1 30 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 17 Eንጫብ-2 48 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 18 Aዛ 103 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 19 ዚድባ 32 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 20 ዙማ 60.5 ፋ\ለኮሞ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 21 ዊግሬ 478 ፋ\ለኮሞ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 22 ጥምብል-1 174 ፋ\ለኮሞ Aዊ Aመልድ ወንዝ ጠለፋ 23 ጥምብል-2 40 ጓንጓ Aዊ ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 24 ጠቁር ውሃ 162 ጃቢጠናን ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 25 ገራይ 618 ጃቢጠናን ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 27 ሸና 27 ይ\ዴንሳ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 28 መንደለ 100 ቀ\ወረዳ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 30 ዲንስራ 65 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 31 የስር 60 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 32 ዚንግቢን 150 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 33 ሲላላ 50 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 34 ሲቲ 50 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 35 ደብሆላ 98 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 36 Aሁባሪ 54 ቡሬ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 38 ሳሊላ 300 ጃቢጠናን ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 39 ላህ ጃቢ 251.5 ጃቢጠናን ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 40 ላሀ ሰከላ 85 ሰከላ ምE\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ 41 Aንዳሳ 200 ባ\ዙሪያ ምስ\ጎጃም ው\ሀ\ል\ቢሮ ወንዝ ጠለፋ



187

42 ተሜ 50 ሁ\A\Eነሴ ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 43 ጥጃን 200 ሁ\A\Eነሴ ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 44 ሰዴ 45 ሁ\A\Eነሴ ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 45 የዳ 115 Aነደድ ምስ\ጎጃም 46 ዘሃዝሂት 10 ጎዛምን ምስ\ጎጃም 47 ዘቢጥ 72 ሁ\A\Eነሴ ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 48 Aዟሪ 150 ጎንቻ ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 49 ሙጋ-1 200 ደ\ጥላትክን ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 50 ሙጋ-2 270 ደ\ጥላትክን ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 51 ጀደብ 268 ማቻከል ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 52 ጠድ 21 ማቻከል ምስ\ጎጃም 53 ኩለች 88 ጎዛምን ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 54 Eናትጨየ 64 I\Iናውጋ ምስ\ጎጃም ወንዝ ጠለፋ 55 Aብራሊት 97 I\Iናውጋ ምስ\ጎጃም ግድብ ድምር 6191 ጠ\ድምር 11210



188

የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና የEንስሳት ሃብት መረጃ ዞን ወረዳ ላም በሬ ጊደር ወይፈን ጥጃ ዳልጋ

ከብት በግ ፍየል ፈረስ በቅሎ Aህያ ደሮ የንብ መንጋ

Aዊ Aንከሻ ጓጉሳ 43022 40843 10980 10623 20414 125883 57049 18276 12684 1041 6458 157235 10971Aዊ ባንጃ 48504 14515 13888 9526 20521 106954 92214 6575 32863 1438 1534 55719 4996Aዊ ጓንጓ 64266 60680 15020 13853 28448 182267 28431 32164 731 13222 235916 26543Aዊ ፋግታ ለኮማ 40916 25733 9507 9917 17232 103306 58756 17711 15145 584 4670 70641 4386Aዊ ዳንግላ 57765 58633 12916 14020 24524 167858 27407 20027 685 13535 290633 20872ምስ/ጎጃም ባሶ ሊበን 32116 39191 6689 7564 13116 98675 24799 21926 194 10777 46213 9369ምስ/ጎጃም ደጀን 18584 26483 3847 4516 10234 63671 15849 12925 11275 22935 5387ምስ/ጎጃም ደብረ ማርቆስ

ከተማ 3183 470 648 439 1528 6322 3096 143 4757

610ምስ/ጎጃም ሸበል በረንታ 13292 20248 2678 3755 7281 47256 5862 12516 10245 28265 5178ምስ/ጎጃም Aዋበል 48476 58624 7538 7256 25823 147718 57070 11109 6826 19412 72499 5676ምስ/ጎጃም ጎዛምን 61487 68793 13227 10577 29085 183166 120302 12453 13609 2567 15522 96939 10729ምስ/ጎጃም ማቻከል 60121 77785 11704 11193 25139 185941 77923 9596 4551 1526 12044 127233 10065ምስ/ጎጃም Eነማይ 27821 35453 6163 6281 14061 89778 34168 9521 1282 17479 31729 3101ምስ/ጎጃም ደባይጥላትግን 37641 33137 4998 5862 13402 81639 55452 4928 7539 326 14611 27875 4654ምስ/ጎጃም Eናርጅ Eናውጋ 27352 42523 5907 5169 15474 96424 37412 26091 379 19079 49789 6660ምስ/ጎጃም Eነብሴ ሳር ምድር 18972 26684 4465 4159 9554 63836 16566 33699 519 13119 55923 5726ምስ/ጎጃም ቢቡኝ 19834 23962 5717 4618 10408 64538 54441 11972 5932 1062 4134 60841 3978ምስ/ጎጃም ጎንቻ ሲሶ Eነብሴ 25639 35173 4607 4486 11642 81546 49354 18334 1121 372 12366 63512 6660ምስ/ጎጃም ሁለት Eጁ Eነሴ 48577 58885 10251 10143 19125 146980 75412 37267 7529 1874 18732 121192 11625ደ/ጎነደር ምEራብ Eስቴ 76449 95976 16971 17805 39211 246412 139240 68425 7488 3355 28412 238072 22012ደ/ጎነደር ስማዳ 44509 52995 9064 9194 24642 140405 85593 100427 1090 1631 24779 159445 11561ደ/ጎነደር ታች ጋይንት 15003 18337 3298 3326 7615 47579 25986 33660 412 13217 57954 4750ምE/ጎጃም ደምበጫ 33235 48596 6877 6907 13492 109106 19845 5496 878 383 8438 116541 12423ምE/ጎጃም ቡሬ 40519 59103 10501 10894 17838 138856 41469 7104 479 16335 188310 13329ምE/ጎጃም ጃቢ ጥህናን 41554 52960 10052 10528 18745 133839 19103 9505 342 9899 172809 15021ምE/ጎጃም ደጋ ዳሞት 30566 37913 5617 5721 14086 93905 71343 13433 6425 2211 7957 66296 7872ምE/ጎጃም ቋሪት 27090 38191 5406 5669 11481 87838 39501 8086 2185 10049 88096 8868ምE/ጎጃም ይልማና ዴንሳ 51021 65732 12298 11174 23029 163253 64145 44948 536 1890 22429 242775 14446

ድምርl 1057515 1217619 230834 225175 487150 3204951 1397788 608174 125835 25992 359729 2950144 267468 ምንጭ፡ የ1994 የEንስሳት ሃብት መረጃ፣ በማEከላዊ Eስታትስቲክስ ባለስልጣን የተዘጋጀ ዳልጋ ከብት፣ በግና ፍየል ለ2001 ዓም የተተነበየ



189

15. ዋቢ መፃሃፍት

ገንዘብና Iኮኖሚ ልማት ቢሮ 1999ዓም& የAማራ ብÿራዊ ክልል የሶስተኛው 5 ዓመት 1998-2002 የልማትና የሞክራሲ ስርዓት ግንባታ ስትራተጂክ Eቅድ& ገንዘብና Iኮኖሚ ልማት ቢሮ 1999ዓም& ባህር ዳር

የAማራ ብሄራዊ ክልል ግብርና ቢሮ የ 5 ዓመት (1998-2002) ስትራቴጂክ Eቅድ፣

ባህር ዳርማEከላዊ Eስታትስቲክስ ባለስልጣን 1994ዓም የEንስሳት ሃብት መረጃ፣ በማEከላዊ

Eስታትስቲክስ ባለስልጣን የተዘጋጀ@ Aዲስ Aበባ

Investment Office ANRS 2006. Potential Survey, Identification of opportunities and preparations

of projects profiles and feasibility studies. Part one: Potential assessment survey. Livestock

Potential Report, December 2006, Bahir Dar

የ2001 የምስ/ጎጃም& ምE/ጎጃም& ደ/ጐንደር የሰብል ድህረ ምርት ግምገማ Vፖርት

የAባይ ተፋሰስ ጥናት ማስተር ፕላን



i

ማውጫ

ርEስ ገጽ

ማጠቃለያ ........................................................................................................................................1 1. መግቢያ ......................................................................................................................................5 2. የAማራ ክልል Aጠቃላይ ሁኔታ ..............................................................................................6 3. የደቡብ ምEራብ Aማራ የልማት ቀጣና ሁኔታ......................................................................6 3.1. የልማት ቀጣናው Aመሰራረት ..........................................................................................6

33..22.. የየልልማማትት ቀቀጣጣናናውው ማማEEከከልል......................................................................................................9 3.3. የመሬት Aቀማመጥና የAየር ንብረት ............................................................................10 3.4 የመሬት Aጠቃቀምና Aስተዳደር ....................................................................................12 3.5. ሥነ-ህዝብና የኑሮ ሁኔታ.................................................................................................13 3.6. Iኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊና ፖለቲካዊ ሁኔታ ..................................................................15 3.6.1. ግብርና ልማት ..............................................................................................................15 3.6.2. መሠረተ ልማት ........................................................................................................17 3.6.3. የከተማ ልማትና የግል ሴክተር ሁኔታ...................................................................18 3.6.4. ማህበራዊ ልማት.......................................................................................................27 3.6.5. የፖለቲካ ሁኔታ ........................................................................................................41

4 የቀጣናው ዋና ዋና ሀብቶች ....................................................................................................41 4.1. የውኃ ሀብት ......................................................................................................................41 4.2. የAፈር ሃብት ....................................................................................................................48 4.3. የደንና ዱር Eንስሳት ሃብት............................................................................................54 4.4. የEንስሳትና Aሳ ሃብት .....................................................................................................57 4.5. የማEድን ሀብት ................................................................................................................58 4.6. የቱሪዝም ሀብት ................................................................................................................59 4.7. ሰብAዊ ሀብት ...................................................................................................................61

5. ራEይ፣ ተልEኮና Eሴት ...........................................................................................................62 5.1. ራEይ .................................................................................................................................62 5.2. ተልEኮ ...............................................................................................................................62 5.3. Eሴቶች..............................................................................................................................62

6. የሁኔታዎች ትንተና ................................................................................................................63 6.1. ውጫዊ ሁኔታዎች ............................................................................................................63 6.2. ውስጣዊ ሁኔታዎች ..........................................................................................................65

7. ዋና ዋና የልማት ቀጣናው ችግሮች ......................................................................................69 8. የቁልፍ ጉዳዮች ትንተና .........................................................................................................70 ቀልፍ ጉዳይ 1. ያለንን ሰፊ የውሃ ሀብት Aሟጦ Aለመጠቀም ..........................................70 ቁልፍ ጉዳይ 2፡ የመሬት Aጠቃቀም Eቅድ Aለመኖር.......................................................71 ቁልፍ ጉዳይ 3፡- የተፈጥሮ ሃብቱ መመናመኑ፣ ያለመልማቱና ዘላቂ ጥቅም ላይ ያለመዋሉ...................................................................................................................................73 ቁልፍ ጉዳይ 4፡- የመሰረተ ልማት በሚፈለገው መጠን Aለማስፋፋት ..............................74 ቁልፍ ጉዳይ 5:- የሰብልና Eንስሳት ምርትና ምርታማነት Aለማደግ................................74 ቁልፍ ጉዳይ 6፡- ሥራ Aጥነትና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮች መስፋፋት...........................77 ቁልፍ ጉዳይ 7፡- ገጠርና ከተማ ልማት በሚገባ Aለመተሳሰር...........................................77 ቁልፍ ጉዳይ 8 ፦ የትምህርትና ጤና Aገልግሎት ጥራት መጓደል ...................................79 ቁልፍ ጉዳይ 9. የመልካም Aስተዳደር ችግርና የማስፈጸም Aቅም ውስንነት...................81 ቁልፍ ጉዳይ 10፡- የማEድንና Iነርጂ ሃብት Aለማልማትና Aለመጠቀም፣ .....................82 ቁልፍ ጉዳይ 11፡ የቱሪዝም ሃብትን በስፋት ያለማልማትና ያለመጠቀም፣ ......................82



ii

9. የስትራቴጂክ Eቅድ ዓላማዎች ፣ግቦችና ዋና ዋና ተግባራት ..............................................83 9.1. የውሃ ሀብትን Aሟጦ በመጠቀም ምርትና ምርታማነትን የማሳደግ ስትራቴጂ.........83 9.2. የመሬት Aጠቃቀም ጥናት፣ Eቅድና ትግበራ ስትራቴጂ .............................................90 9.3. የተፈጥሮ ሃብትን መጠበቅ፣ ማልማትና ጥቅም ላይ የማዋል ስትራቴጂ ................90 9.4. የመሰረተ ልማትን ማስፋፋት .........................................................................................95 9.5. የሰብልና Eንስሳት ምርትና ምርታማነትን ማሳደግ .....................................................98 9.6. ሥራ Aጥነት መቀነስና ሌሎች ማህበራዊ ችግሮችን መከላከል ................................107 9.7. የገጠርና ከተማ ልማት በሚገባ ማስተሳሰር ................................................................109 9.8. የትምህርትና ጤና ጥራትንና ሽፋንን ማሳደግ ስትራቴጂ .........................................119 9.9. የመልካም Aስተዳደር ማስፈንና Aቅም ግንባታ ስትራቴጂ.......................................125 9.10. የማEድንና Iነርጅ ሀብትን በስፋት ማልማትና መጠቀም .....................................126 9.11. የቱሪዝም ሃብትን በስፋት ማልማትና መጠቀም፣.....................................................127

10. የድርጊት መርሃ ግብር .............................................................................................................129 11. የስትራቴጂክ Eቅድ የማስፈጸሚያ ሀብት ማጠቃለያ .......................................................158 12. የክትትልና ግምገማ ሥርዓት.............................................................................................159 13. ታሳቢዎችና ስጋቶች .........................................................................................................160 13.1 ሥጋቶች.........................................................................................................................160 13.2. ታሳቢዎች .....................................................................................................................160

14. Eዝል .....................................................................................................................................161 14.1. ዝርዝር የመርሃ ግብር ማስፈፀሚያ ሃብት.................................................................161 14.2. ሌሎች መረጃዎች ..........................................................................................................180

15. ዋቢ መፃሃፍት ......................................................................................................................189

south west amhara dc docum final - amharabofed.gov.et · ከሁለት ጊዜ በላይ ሰብል...

Documents