güncel gastroenteroloji 14/1

35

Soliter Rektal Ülser SendromuCem AYGÜN, İbrahim Halil BAHÇECİOĞLU

Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı ve Gastroenteroloji Bilim Dalı, Elazığ

Soliter rektal ülser sendromu (SRÜS) ilk defa 1830 yılın-da Cruveilheir tarafından tanımlanmış ancak 1969 yılın-da Madigan ve Morson tarafından 68 hastalık olgu seri-

si ve tanı kriterleri bildirilene kadar gündeme gelmemiştir(1). SRÜS nedeni tam olarak bilinmeyen, iyi huylu ancaközellikle tedavi konusundaki güçlüklerden dolayı hem hasta-yı hemde klinisyeni rahatsız edici nadir karşılaşılan bir klinikdurumdur. Bazen rektumdaki malign ülserler ya da Crohnhastalığı gibi diğer hastalıklar ile karışabilir ve ayırıcı tanı ko-lay olmayabilir.

SRÜS genellikle, rektal kanama, ağrı, mukuslu dışkılama, rek-tum boşalmasında gecikme ve zorlanma olarak kendini göste-rir. Erkek ve kadınlarda benzer sıklıklarda görülmekte ve ço-ğu hastada erken yetişkinlik (30-40 yaş) çağında tanı konul-maktadır. Hastaların büyük çoğunluğunda kanlı dışkılama anasemptom olarak görülmekte ancak önemli bir kısmında her-hangi bir semptom bulunmamakta, tanı başka amaçlarla yapı-lan tetkikler sırasında konulmaktadır (2). SRÜS sık görülme-diği ve zaman zaman asemptomatik seyirli olduğu için hasta-lığın klinik önemi, prognozu ve tedavisi konusunda bilgi biri-kimimiz azdır ancak toplumda yaşam kalitesinin artması, pro-fesyonel medikal yardım istemi ve erken tanı yöntemleri ileSRÜS tanısı alan hasta sayısı her geçen gün artmaktadır. Bunedenle çalışmamızda SRÜS gelişme mekanizmaları, tanısı vetedavisi ile ilgili gelişmeleri gözden geçirmek amaçlanmıştır.

PATOFİZYOLOJİ

SRÜS gelişme basamakları henüz tam olarak ortaya konula-mamıştır ancak temel olarak altta yatabilecek bazı mekaniz-maların olduğu düşünülmektedir. Etkilenen hastalarda gizli

ya da açık rektal prolapsus olduğu, pelvik taban kaslarınınuyumsuz şekilde kasıldığı ve mukozadaki kan akımının azal-dığı yapılan çalışmalarla gösterilmiştir (3, 4). Rektal mukozaprolapsusunda sarkan mukozanın defekasyon sırasında zor-lanmaya bağlı tekrarlayan travmalara maruz kalması, kan akı-mında bozulma görülmesi ve iskemi sonucunda ülser geliş-mesi bugün için ileri sürülebilecek mekanizmadır (5). Yalnızrektal prolapsusu olan bütün hastalarda ülserasyon gelişme-mektedir, bu nedenle rektal prolapsusu ve SRÜS’nu ayrı ikiklinik durum olarak gören uzmanlar da vardır (6, 7). Rektummukozasında travmaya bağlı ülser geliştirebilecek diğer birneden de şiddetli konstipasyonu olan hastalarda rektal içeri-ği parmak yardımıyla boşaltmaya çalışmaktır (2, 5). Tekrarla-yan girişimler sırasında mukozal bütünlük zedelenmektedir.Ancak anal kanala parmak mesafesinden daha uzak ülserleriçin bu mekanizmanın geçerli olduğunu düşünmek zordur.

Anorektal bölgenin fizyolojik çalışmalarında SRÜS saptananhastaların %25 ile %82’sinde uyumsuz anal kasılmalar ve ano-rektal bölge kaslarında bir karmaşa olduğu gösterilmiştir (8,9). Yapılan kontrollü çalışmalarda defekasyon sırasında koor-dinasyon bozukluğu olması ve uzun süreli zorlanma ile şid-detli ıkınmaların SRÜS de anahtar rol oynadığı bildirilmiştir(10). Ayrıca SRÜS hastalarında hipersensitivite daha sık gö-rülmektedir, rektumdaki aşırı duyarlılık dışkılama isteğini ar-tırmakta ve dışkılama sonrası tam boşalma duyusu oluşmadı-ğı için daha fazla zorlanma veya ıkınma görülmektedir (2).

KLİNİK BULGULAR

Başvuru yakınmaları arasında barsak hareketlerinde değiş-me, dışkılama güçlüğü ve tam olarak boşalmama hissi, rektal

36 MART 2010

kanama ve mukuslu dışkılama başı çeker. Tenezm, konstipas-yon, zorlanma, uzun süreli ıkınma ve alt kadranlarda karınağrısı hemen hemen bütün hastalarda görülür. Rektal kana-ma ana yakınmadır ve %90 kadar hastada görülür. Ayrıca dok-tora başvurmada en önemli faktör rektal kanamadır. Kanamaçok az miktarda olup güçlükle fark edilebilir ya da çok mik-tarda masif kanamalar görülebilir. Fekal inkontinas nadir ola-rak görülebilir. Bununla birlikte SRÜS olan hastaların %25 ka-darının hiçbir semptomu olmayabilir (1-5).

TANI

SRÜS tanısı şüpheli klinik semptomlar ile birlikte uygun en-doskopik ve histolojik bulguların olmasıyla konulur. Ayırıcıtanıda Crohn hastalığı, ülseratif kolit, iskemik kolit ve malig-niteler göz önünde bulundurulmalıdır. Kolonoskopide, sık-lıkla rektum ön duvarında lokalize, anal kanal iç yüzeyden iti-baren 5-10 cm kadar proksimalde yerleşmiş, etrafı hiperemikve ödemli kenarları düzgün ve zeminden fazla derin olmayantek bir ülser bulunması SRÜS tanısı için klasik görüntüyüoluşturur (Resim 1). Hastaların üçte biri kadarında birdenfazla lezyon görülebilir (5). Bu lezyonlar arasında polipoidoluşumlar olabileceği gibi sadece eritemli mukoza da görüle-bilir. Tanıyı doğrulamak için lezyonlardan biyopsi almak ge-reklidir. Alınan doku örneklerinin histopatolojik inceleme-sinde fibromüsküler hiperplazi, lamina propriada düz kashücresi ve kollajen infiltrasyonu, muskülaris mukozada kalın-laşma ve kript yapılarında bozulmalar görülür. Lamina prop-riada görülen kollajen infiltrasyonu SRÜS için tipik bir bulguolup, bu sendromu iskemik kolitten ve inflamatuar barsakhastalığından ayırt etmede kullanılır (2, 5).

Defakografi SRÜS tanısı koyabilmek için yeterli bir yöntemdeğildir, ancak alta yatan nedeni anlamak için yapılması gere-kir. Defakografide levator kaslarının aktivasyonunda zayıfla-ma, verilen baryumu rektumdan dışarı itememe, rektumdauzun süre baryum retansiyonu olması veya gözle görülenrektal prolapsus gelişmesi beklenebilir. Rektal prolapsus in-ternal veya eksternal olabilir ayrıca sigmoid kolondaki invaji-nasyon da defakografide ortaya çıkabilir. Şüpheli bölgelertransrektal ultrasonografi ile invazif malignite ve SRÜS’nunsubmukozal uzanımı açısından değerlendirilebilir.

Anorektal manometri gözle görülemeyen patolojik durumla-rı ortaya koyabilir; rektal hipersensitivite, dissinerji, anormalrektal uyumluluk ve balonu rektumdan dışarı itememe gibi

bulgular manometrik çalışmalar ile ortaya çıkabilir (11). Bu-na ek olarak biofeedback tedavisinden hangi hastaların faydagörebileceğine de manometri sırasında karar verilir (9).

TEDAVİ

SRÜS tedavisinde birçok hastada diet ve lif desteği gibi kon-servatif yaklaşımlar faydalı olabilmektedir. Konservatif yakla-şımdan fayda görmeyen hastalar için ilaç tedavisi, biofeed-back ve cerrahi girişim gibi tedavi seçenekleri de uygulanabi-lir. Tedavi, yakınmaların şiddetine ve rektal prolapsus olup ol-mamasına göre belirlenir. Medikal tedavi seçenekleri arasın-da, her ne kadar büyük çaplı çalışmalar bulunmasa da, 5-ASAenema, sükralfat enema, steroid enema ve fibrin glue kullanı-mının semptomları azalttığı yönünde bulgular vardır (12-15).

SRÜS tedavisi ile ilgili farklı merkezlerden farklı sonuçlar bil-dirilmekte, başarı ve nüks oranlarında değişiklikler görülebil-mektedir. Yakın zamanlı bir çalışmada, SRÜS tanısı konulan 28hasta (yaş ortalaması 29.5±16.1) ile ilgili klinik bulgular, teda-vi ve uzun süreli takip sonuçları özetlenmiştir. Hastaların%86’sında rektal kanama, %36’sında karın ağrısı, %25’indemukuslu dışkılama, %25’inde zorlanma, %14’ünde ishal,%14’ünde kabızlık ve %11’inde parmakla müdahale öyküsübulunmuştur. Grubun %68’inde anemi saptanmış olup, hasta-ların %57’sinden kan transfüzyonu öyküsü alınmıştır. Lezyon-ların %64’ü ülseratif, %32’si polipoid/nodüler ve %34’ü mul-tiple izlenmiştir. Enema tedavisi alan hastaların %80’inde(12/15) aralıklı rektal kanamanın devam ettiği görülmüştür.Bu hastaların 6’sında intralezyonel steroid injeksiyonu uygu-

Resim 1. Rektumda yerleflmifl soliter rektal ülser görünümü.

GG 37

lanmış ve 1 hasta devam eden kanama nedeni ile cerrahiyeyönlendirilmiştir. Toplam hasta grubunda kontrol edilemeyensemptomlar nedeni ile 4 hastaya cerrahi yöntemlerle müda-hale edilmiştir. Bu 4 hastanın birinde işlem sonrası sepsis veARDS gelişmiş, uzun sürede kronik fistül gelişmesi nedeni iletedavi kolostomiye çevrilmiştir; 2 hastada ise hemoroidlerebağlı olmasına rağmen rektal kanama devam etmiştir. Takipsüresi (43±36 ay) boyunca ise hasta grubunda toplam olarak%46 (13/28) oranında rektal kanamanın devam ettiği görül-müştür. Büyük ve polipoid lezyonların istatistiksel olarak gös-terilemese de tedaviye daha zor sonuç verdiği bildirilmiştirYazarlar sonuç olarak günümüzdeki tedavi metodlarınınSRÜS tedavisinde yetersizliğinden yakınmışlardır (16).

Bununla birlikte SRÜS hastalarının tedavisini başarılı bir şe-kilde sonuçlandırdıklarını birdiren çalışmacılar da vardır. Ço-cukluk çağındaki hastalarda yapılan bir çalışmada 12 ardışıkolgu değerlendirilmiştir. Bütün hastalarda tedaviye ilk olaraksükralfat enema (50 mg/kg, 6 hafta) ile başlanmıştır. Hastalarilk tedavi süresi sonunda yarar görmedilerse tedavi protoko-lü, salisilat enema (Asacol 50 mg/kg enema, 6 hafta), bunarağmen düzelme gözlenmediyse kortikosteroid enema (6hafta) ve en son olarak önceki tedavilerden fayda görmeyenhastalar için ülsere ve çevresine kortikosteroid injeksiyonuile değiştirilmiştir. Bu algoritma uygulanan hastaların%58.3’ünde (n=7) sükralfat enema ile sonuç alınmıştır. Te-davide olumlu sonuç alınamayan 5 hastanın birinde salisilatenema (6 hafta), bir diğerinde ise kortikosteroid enema ileolumlu sonuca ulaşılmıştır. Geriye kalan 3 hastada ülsere veçevresine kolonoskopi ile lokal kortikosteroid injeksiyonuyapılmıştır. Bu hastaların 2’si asemptomatik hale gelmiştir.Toplam grupta tedavi olamadan kalan kalan 1 hasta ise cerra-hi rektopeksi ile tedavi edilmiş ve işlem sonrası asemptoma-tik hale gelmiştir (17).

SRÜS tedavisinde başarılı olabileceği ileri sürülen yöntemler-den bir diğeri de argon plazma koagülasyonudur ancak yön-temin uygulandığı hasta sayısı ve takip süresi fazla değildir.Medikal yöntemlerle sonuç alınamayan SRÜS olgularında de-nenebileceği yönünde olgu bildirimleri bulunmaktadır. Ör-nek olabilecek bir olgu sunumunda, 64 yaşında, 4 yıldır SRÜStanısı olan bir kadın hastada, kanayan geniş rektal ülsere uy-gulanan 30 gün aralıklı, 4 seans argon plazma koagülasyonu(4-5 APC uygulaması, 1.2 l/dk ve 45 W ) ile ilk seanstan itiba-ren kanama durdurulmuş ve 9. ayda tama yakın iyileşme sağ-lanmıştır. Yazarlar argon plazama koagülasyonunu etkili ve

ümit verici bir yöntem olarak yorumlamışlardır (18).

Ayrıca ilginç bir gözlem olarak, uzun süre medikal tedavi gö-ren ve sonuç alınamayan bir kadın hastada 2 defa gebe kal-makla birlikte SRÜS’nun spontan olarak tamamen iyileştiğive gebelik sonrası yakınmalar ile bulguların tekrarladığı bildi-rilmiştir. Bu olgu ile SRÜS oluşumu mekanizmaları arasındahormonal bir nedenin de olabileceği ileri sürülmüştür (19).

SRÜS’da tedavi kişiye özel ve saptanabiliyorsa altta yatan pa-tolojiye göre olmalıdır. Ancak pratik bir yaklaşım olarak dietelif eklenmesi ve laksatif kullanımına rağmen semptomlar de-vam ediyorsa hastalara 6 haftalık sükralfat enema uygulama-sı önerilebilir. Sükralfat enemaya rağmen şikayetleri devameden hastalara defakografi çekmek yararlı olur. Defakografinormal sınırlarda yorumlanırsa alternatif medikal tedavi yön-temleri denenebilir. Defakografide pelvik taban kaslarındauyumsuz kasılmalar görülüyorsa pelvik taban disfonksiyonudüşünülür. Pelvik taban disfonksiyonu olan hastalarda eğerdiğer yöntemlerle sonuç alınamamış ise biofeedback uygula-ması ümit verici bir tedavi seçeneği olabilir. Biofeedbak teda-visinin temel amaçları, defekasyon esnasında pelvik tabankaslarını ve anal sfinkteri gevşetebilmek, rektoanal koordi-nasyonu sağlamak ve normal defekasyon dinamiğini geliştir-mektir. Bu endikasyonlar ile yapılan biofeedback ile anorek-tal fonksiyonlarda ve barsak semptomlarında önemli düzel-meler sağlanan hastalar bildirilmiştir (9, 14).

Eğer konservatif ve medikal yöntemlerle klinik düzelme sağ-lanamamış ise cerrahi tedaviler düşünülebilir. Cerrahi tedaviyöntemleri olarak rektopeksi, diversiyon, ülserin lokal olarakeksizyonu, rektal mukozektomi ve perineal proktektomi uy-gulanabilir (5, 20). Rektal prolapsusu olan, medikal tedavilerile sonuç alınamamış hastalarda seçkin tedavi yöntemi cerra-hi ve abdominal rektopeksidir. Kullanılabilecek cerrahi yön-temler ile ilgili geniş çaplı karşılaştırmalar yapılmamıştır bu-nunla birlikte açık rektopeksi ve mukozal rezeksiyon ile %42-%100 arasında başarılar sağlanmıştır (21).

Sonuç olarak SRÜS, klinik uygulamalarda çok sık olmasa dakarşımıza çıkabilecek önemli durumlardan birisidir. SRÜSmutlaka mukozal ülserasyon yapan diğer hastalıklardan ayırtedilmelidir. Altta yatan nedene göre medikal veya cerrahi te-davi yöntemleri kullanılabilir. Tedavi herzaman istenilen dü-zeyde başarılı olmayabilir ve uzun süreli takiplerde nüks gö-rülebilir. Eşlik eden rektal prolapsusu olan hastalarda cerrahionarım ön planda düşünülebilir.

KAYNAKLAR1. Madigan MR, Morson BC. Solitary ulcer of the rectum. Gut 1969;10:

871.

2. Remes-Troche JM, Rao S SC. Anorectal motor disorders. Best Practice& Research Clinical Gastroenterology 2007;21:733-48.

3. Felt-Bersma RJ & Cuesta A. Rectal prolapse, rectal intussusception, rec-tocele, and solitary rectal ulcer syndrome. Gastroenterol Clin North Am2001;30:199-222.

4. Jarrett MED, Vaizey CJ, Emmanuel AV et al. Behavioral therapy (biofe-edback) for solitary rectal ulcer syndrome improves symptoms, muco-sal blood flow. Gut 2004;53:368-70.

5. Sharara AI, Azar C, Amr SS et al. Solitary rectal ulcer syndrome: endos-copic spectrum and review of the literature. Gastrointest Endosc 2005;62:755-62.

6. Kang YS, Kamm MA, Engel AF et al. Pathology of the rectal wall in soli-tary rectal ulcer syndrome and complete rectal prolapse. Gut 1996;3(8):587-90.

7. Kang YS, Kamm MA & Nicholls RJ. Solitary rectal ulcer and completerectal prolapse: one condition or two? Int J Colorectal Dis 1995;10: 87-90.

8. Vaizey CJ, Bogaerde JB, Emmanuel AV et al. Solitary rectal ulcer syndro-me. Br J Surg 1998;85:1617-23.

9. Rao SS, Ozturk R, De Ocampo S et al. Pathophysiology and role of bi-ofeedback therapy in solitary rectal ulcer syndrome. Am J Gastroente-rol 2006;101:613-8.

10. Morio O, Meurette G, Desfourneaux V et al. Anorectal physiology in so-litary ulcer syndrome: a casematched series. Dis Colon Rectum 2005;48:1917-22.

11. Rao SSC & Patel RS. How useful are manometric tests of anorectal func-tion in the management of defecation disorders. Am J Gastroenterol1997;92:469-75.

12. Kumar M, Puri AS, Srivastava R et al. Solitary rectal ulcer in a child trea-ted with local sulfasalazine. Indian Pediatr 1994;31:1553-5.

13. Zargar SA, Khuroo MS & Mahajan R. Sucralfate retention enemas in so-litary rectal ulcer syndrome. Dis Colon Rectum 1991;34:455-7.

14. Bishop PR & Nowicki MJ. Nonsurgical therapy for solitary rectal ulcersyndrome. Curr Treat Options Gastroenterol 2002;5:212-23.

15. Ederlene A, Bulighin G, Orlandi PG et al. Endoscopic application of hu-man fibrin sealant in the treatment of solitary rectal ulcer syndrome.Endoscopy 1992;24:736-7.

16. Chong V H, Jalihal A. Solitary rectal ulcer syndrome: characteristics,outcomes and predictive profiles for persistent bleeding per rectum.Singapore Med J 2006;47:1063-8.

17. Dehghani SM, Haghighat M, Imanieh MH, Geramizadeh B. Solitary rec-tal ulcer syndrome in children: a prospective study of cases from sout-hern Iran. Eur J Gastroenterol Hepatol 2008;20:93-5.

18. Stoppino V, Cuomo R, Tonti P, Gentile M, De Francesco V, MuscatielloN, Panella C, Ierardi E. Argon plasma coagulation of hemorrhagic soli-tary rectal ulcer syndrome. J Clin Gastroenterol 2003;37:392-4.

19. Sood SK, Garner JP, Amin SN. Spontaneous resolution of solitary rectalulcer syndrome during pregnancy: report of a case. Dis Colon Rectum2008;51:1149-52.

20. Nicholls RJ & Simson JNL. Anteroposterior rectopexy in the treatmentof solitary rectal ulcer syndrome without overt rectal prolapse. Br JSurg 1986;73:222-4.

21. Tweedie DJ & Varma JS. Long-term outcome of laparoscopic mesh rec-topexy for solitary rectal ulcer syndrome. Colorectal Dis 2005;7:151-5.

OONNYYEEDD‹‹NNCC‹‹ YYÜÜZZYYIILL

Eskilerden kalan üroskopi sanat›, onyedinci yüzy›lda hala t›p adamlar›nca uygulan›yordu. Genç David Teniers’in ‘Köy Doktoru’ adl› eserinde de gösterildi¤i gibi. Musée Royaux des Beanux-Arts de Belgique, Brüksel

MART 201038