2018-12-12

1

Dr n. hum. Jan Domaradzki

Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych

Katedra Nauk Społecznych

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań

Collegium Wrzoska

ul. Dąbrowskiego 79

5 piętro, pokój 507

tel. : (061) 8546-911

email: jandomar@ump.edu.pl

SOCJOLOGIA

1. Socjologia jako nauka

Czym jest SOCJOLOGIA?

SOCJOLOGIA jest nauką, która bada funkcjonowanie

i zmiany społeczeństwa oraz wpływach środowiska

społecznego i grup na działanie jednostek oraz na

przemiany zachodzące w społeczeństwie i ich

wpływach na działania jednostek.

Przedmiot badań socjologicznych obejmuje poziom

mikro (mikrosocjologia), tj. interakcji typu face-to-

face interaction w obrębie grup społecznych oraz

poziom makro (makrosocjologia): społeczeństwa jako

całości, a nawet społeczeństwa globalnego.

mailto:jandomar@ump.edu.pl

2018-12-12

2

Celem zrozumienia zachowań społecznych socjologia

posługuje się szczególnym typem kreatywnego myślenia

zwanym wyobraźnią socjologiczna (Ch. W. Mills)

Umiejętność rozumienia ukrytych związków

i relacji, jakie istnieją między osobistym

doświadczeniem jednostki, a szerszym

kontekstem społecznym, w obrębie którego

jednostki funkcjonują.

Jej podstawową jest umiejętność postrzegania własnego społeczeństwa z punktu

widzenia krytycznego, lecz dociekliwego obserwatora z zewnątrz, a więc bez

osobistych uprzedzeń i wpływów kulturowych.

Źródła socjologii

2018-12-12

3

1. Rozróżnienie między światem natury a człowieka.Do czasów starożytnych utożsamiano świat ludzi ze światem natury. Społeczeństwo

traktowano jako część świata przyrody.

4. Przezwyciężenie normatywizmu, który głosijak powinno być, a nie jak jest. Socjologia stara się by nauką

opisową, a nie wartościującą.

2. Rozróżnienie między państwem a społeczeństwem.Starożytni Grecy nie znali pojęcia społeczeństwa, a jedynie państwa.

Obywatel był członkiem państwa (zoon politikon). Przypuszcza się, że

pojęcia „społeczeństwo” jako pierwszy użył J.J. Rousseau.

3. Przezwyciężenie fatalizmu, który zakłada, że wszystkiewydarzenia są już z góry zaplanowane i nie można ich zmienić. Światem

rządzi los lub Bóg (bogowie) i nie można zmieni biegu wydarzeń.

5. Rewolucja FrancuskaPokazała, że zmiana polityczna, nie koniecznie wiąże się ze zmianą

społeczną. Uświadomiła odrębny charakter społeczeństwa wobec

państwa.

6. Rewolucja przemysłowaNie dość, że nie rozwiązała istniejących problemów społeczno-

ekonomicznych, to w miejsce starych stworzyła nowe:

- nowe formy ubóstwa,

- nierówności społeczne,

- migracje,

- nowe choroby,

- industrializacja i urbanizacja.

7. OświecenieNurt intelektualny, który zakładał, że za pomocą nauki można wyjaśnić

większość zjawisk świata oraz je zmieniać. Cechuje się wiarą w rozum,

który miał zastąpić wierzenia religijne i mistyczne.

2018-12-12

4

Twórcy socjologii

August Comte (1798-1857)

Ojciec i twórca socjologii

W roku 1837 ukuł termin socjologia: (z łac.: socius -

zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos – mądrość,

wiedza).

Twórca pozytywizmu (scjentyzmu): kierunku

filozofii, który podkreśla konieczność naukowego

badania społeczeństwa i zachowań człowieka.

Comte wierzył, że tak jak przyrodą, tak i

społeczeństwem ludzkim rządzą niezmienne prawa,

które można poznać za pomocą nauki i metod

współczesnego przyrodoznawstwa (obserwację,

eksperyment, porównanie i metodę historyczną).

2018-12-12

5

Antykrytycyzm Socjologia ma być nauką pozytywną: jej celem nie jestkrytyka, lecz budowanie lepszego społeczeństwa.

???

SOCJOLOGIA POZYTYWISTYCZNA (SCJENTYZM)

Praktycyzm – inżynieria społeczna. Socjologia ma być naukapraktyczną. Porzuca spekulacje filozoficzne na rzecz budowania lepszego

społeczeństwa. Wiedzieć, aby przewidywać, przewidywać, aby działać.

Krytyka metafizyki Socjologia nie docieka przyczyny rzecz, nie zadajepytań o naturę rzeczy, tzw. Pytań pierwszych, typu: Skąd wziął się człowiek? Jaki

jest cel życia. Nie pyta dlaczego?, ale jak?

Naturalizm Socjologia powinna korzystać z metod sprawdzonych w naukachprzyrodniczych, gdyż świat ludzi, jak przyroda rządzi się prawami.

Faktualizm Zjawiska społeczne (prawo, religię, medycynę, modę, etc.) należybadać jako tzw. fakty społeczne tzn. jako zewnętrzne wobec jednostki i narzucające się

jej w sposób przymusowy.

Prawo trzech stadiów

Zarówno rozumu ludzki, jednostka, jak i społeczeństwa przechodzą przez 3 etapy (stadia) rozwoju:

1. Stadium teologiczne.Myślenie człowieka zdominowane jest przez religię i

teologię, która jest źródłem wszystkich interpretacji.

2. Stadium metafizyczne (przejściowe).Religia zostaje zastąpiona przez spekulację

filozoficzną, a interpretacje o charakterze

teologicznym zastępuje wiara w los, fatum i gwaizdy.

3. Stadium pozytywne (naukowe).

Źródłem wszelkich wyjaśnień staje się nauka.

Człowiek nie musi już w nic wierzyć, gdyż wie,

tylko to, co udowodni naukowo

Jak powstał świat? Skąd wziął się człowiek? Dlaczego mam nowotwór?

2018-12-12

6

Celem socjologii stworzenie systemu polityki pozytywnej.

Celem było stworzenie nowego porządku, nowego społeczeństwa.

Podstawą miała być nowa religia – pozbawiona Boga, czcząca

religion ludzkość: religia Ludzkości.

Jej dogmatem był altruizm.

Jej motto to: Miłość jako zasada, porządek jako podstawę i postęp

jako cel.

System polityki pozytywnej

Émile Durkheim (1858-1917)

Twórca socjologii akademickiej i pierwszej

katedry socjologii w Bordeaux.

Twórca funkcjonalizmu.

Zachowania ludzkiego nie sposób wyjaśnić w terminach

jednostkowych (antyindywidualizm; antypsychologizm).

Musi być postrzegane w kontekście społeczeństwa

(socjologizm).

Społeczeństwo nie jest prostą sumą jednostek. Produktem

działań ludzkich są autonomiczne byty: społeczeństwo,

religia, ekonomia, tradycja, moda, prawo.

(społeczeństwo jest bytem sui generis).

2018-12-12

7

Porządek społeczny

Podstawą porządku społecznego jest solidaność społeczna.

Solidarność mechanicznaWystępuje w społeczeństwach prostych, bazuje

na podobieństwie swoich członków: ich

zachowań, zwyczajów, wierzeń.

Prawo represyjneDominuje prawo represyjne, którego zadaniem

jest karanie za złamanie zasad społecznych.

Społeczeństwa tradycyjne

Solidarność organicznaWystępuje w społeczeństwach złożonych.

Bazuje nie na podobieństwie jednostek, ale

współzależności świadczeń i podziale pracy.

Prawo restytucyjneDominuje prawo restytucyjne. Celem jest

naprawienie szkody, a nie karanie jednostek.

Społeczeństwa nowoczesne

2018-12-12

8

Jest efektem społecznego podziału pracy

w społeczeństwach przemysłowych

(nowoczesnych).

Oznacza utratę przez społeczeństwo

możliwości kontroli zachowań jednostek

na skutek deregulacji porządku

moralnego, która z kolei jest

spowodowana zmianą społeczną.

ANOMIA

Studium o Samobjstwach

W 1899 analizował samobójstwa we Francji, Anglii i Danii. Stworzył typologię samobójstw.

Odrzucał pogląd, że samobójstwo jest efektem mocy

nadprzyrodzonych lub dziedzicznych skłonności. Podkreślał rolę

spójności (braku) w systemie przekonań i trwałości więzi

społecznych.

Protestantci częściej niż katolicy, najrzadziej Żydzi

Samotni częściej niż żonaci.

Żołnierze częściej niż cywile,

Więcej w czasie pokoju niż wojny i kryzysów.

Poziom samobójstw odzwierciedla poziom integracji

społeczeństwa.

2018-12-12

9

Typy samobójstwa Durkheima

Samobójstwo egoistyczne

Wynika z braku więzi jednostki z grupą.

2018-12-12

10

Samobójstwo altruistyczne

wynika ze zbyt silnych więzi z grupą, gdy jednostka jest

skłonna oddać swe życia dla dobra zbiorowość przekonana,

że grupa jest ważniejsza niż jednostka.

Samobójstwo fatalistyczneWynika z wiary w los i w to, że po prostu nie ma już innego

wyjścia.

2018-12-12

11

Samobójstwo anomiczne

jest efektem zmiany społecznej i rozpadu więzi społecznych,

gdy jednostka czuje się zagubiona i nie potrafi się odnaleźć w

nowej sytuacji.

Funkcje religii

2018-12-12

12

Socjalizacyjno-kontrolna

(dyscyplinująca)Przez rytuały i praktyki religia wprowadza jednostkę do życia

społecznego i uczy podstawowych zasad życia zbiorowego. Jest

podstawową szkołą dyscypliny społecznej.

Integracyjna

Poprzez wspólne wierzenia i praktyki religia

integruje, scala na co dzień odizolowane jednostki z

grupą.

2018-12-12

13

Podtrzymująca

Przez wspólne zwyczaje i ceremonie religia

kultywuje tradycje grupowe, stoi na straży

tożsamości grupy, którą podtrzymuje i

pielęgnuje. Integruje przeszłość z

teraźniejszością ku przyszłości.

Euforyczna

Religia podtrzymuje jednostki w chwilach kryzysu i

załamania poprzez ich zbiorowe przeżywanie.

2018-12-12

14

Karol Marks (1818-1883)

Twórca perspektywy konfliktowej.

Twórca naukowego komunizmu.

Stworzył dwubiegunową wizję społeczeństwa

podzielonego na dwie antagonistyczne klasy

społeczne: nieposiadającą klasą pracującą

(proletariat) i klasą właścicieli

(burżuazja/kapitaliści).

Zdaniem Marksa będąc instrumentem kontroli

społecznej w rękach klasy rządzącej prawo służy

tworzeniu, legitymizacji i utrzymywaniu

nierówności społecznych.

Nierówna dystrybucja zasobów społecznych nie jest czymś

naturalnym, lecz wynika z wyzysku i wywłaszczenia jednej

klasy społecznej (proletariat, klasa pracująca) przez drugą

(burżuazja).

Burżuazja posiada majątek i władzę, nie z racji przymiotów

intelektualnych, czy moralnych, ale z racji koncentracji i

kontroli nad środkami produkcji.

Rewolucja jest siłą napędową historii. By zmienić swój los

proletariat musi powstać przeciwko wyzyskowi i dokonać

przewrotu.

Twierdził, że komunizm jest ostatnim etapem rozwoju

społeczeństw.

2018-12-12

15

Max Weber (1864-1920)

Odrzucił pozytywistyczną wizję społeczeństwa.

Twórca socjologii humanistycznej/rozumiejącej.

Zjawisk życia społecznego nie dają się wyjaśnić jak

tych ze świata przyrody. Wymagają specjalnego

podejścia, które nazwał Verstehen, rozumieniem.

By rozumieć (nie wyjaśnić w sensie przyczynowo-

skutkowym) ludzkie działania musimy poznać

subiektywne znaczenia nadawane im przez jednostki.

Antynaturalizm (antyobiektywizm).Socjologia musi opierać się na innych metodach badawczych niż

przyrodoznawstwo. Głównie na interpretacji i rozumieniu, a nie wyjaśnianiu w

kategoriach przyczynowo skutkowych.

Interakcjonizm.Socjologia powinna się skupić na interakcjach między ludźmi, które tworzą

społeczeństwo.

Interakcje społeczne mają charakter podmiotowy.To ludzie tworzą zjawiska społeczne i nadają im sens. Zjawisk życia społecznego

nie można analizować w oderwaniu od znaczeń, jakie nadają im ludzie.

Postulat „rozumienia”.Celem socjologii nie jest inżynieria społeczna i wyjaśnienie, ale rozumienie,

wiedza.

Wiedza społeczna to mądrość.

Socjologia humanistyczna

2018-12-12

16

Badał związki między religią a gospodarką.

Dlaczego kapitalizm rozwinął się akurat w

kręgu kultury zachodniej (Europa i Ameryka

Północna), a właszcza tam, gdzie dominuje

religia protestancka (kalwinizm).

Tzw. teza weberowska.

Religia jako czynnik zmiany społecznej.

Religia a powstanie kapitalizmu.

Dlaczego nowoczesny kapitalizm powstał w kręgu

kultury zachodniej?

Religia a powstanie kapitalizmu

Dlaczego niektóre państwa europejskie są bardziej

rozwinięte gospdarczo od innych?

2018-12-12

17

PROTESTANTYZM (KALWINIZM)

Predestynacja

etos = „duch kapitalizmu”

Imperatyw pracy połączonej z ascezą

Kumulacja kapitału i wzrost gospodarczy

Kapitalizm jako niezamierzona konsekwencja

Teza weberowska:

Religia i powstanie kapitalizmu

Chęć rozpoznania własnego losu

Typy panowania

2018-12-12

18

Panowanie

charyzmatyczne

Oparte na charyzmie rozumianej jako zbiór bliżej

nieokreślonych cech, które w oczach grupy czynią

jednostkę wybitną, wielką i wartą posłuszeństwa.

Panowanie

tradycjonalne

Bazuje na tradycji, która „od zawsze”, na zasadzie

zwyczaju powierzała władzę pewnym konkretnym

jednostkom.

2018-12-12

19

Panowanie legalne

(racjonalne)

Opiera się na ustalonych racjonalnie przepisach

(prawnych), które określają warunki na zasadzie

których jednostka może sprawować władzę.

Charyzmatyczne?

Tradycjonalne?

Legalne ?

2018-12-12

20

Perspektywy socjologiczne

FUNKCJONALIZM INTERAKCJONIZMTEORIE

KONFLIKTU

Perspektywa funkcjonalnaPrzedstawiciele:

Emile Durkheim, Talcott Parsons, Robert Merton.

Akcentuje ład społeczny, harmonię i stabilizację („pozytywna” wizja

świata).

Porządek i równowaga to naturalny stan społeczeństwa

Społeczeństwo jest strukturą (metafora „organiczna” - organicyzm).

Współzależność funkcji.

„Konsens moralny” – utrzymuje stabilność społeczeństwa

Społeczeństwo można racjonalnie uporządkować, jeśli tylko naukowo

pozna się prawa nim rządzące.

2018-12-12

21

Robert K. Merton

Funkcje jawne

Zamierzone, świadome i celowe funkcje, do których realizacji powołano instytucje.

edukacja religia medycyna

Funkcje ukryte

Niezamierzone i nieświadome funkcje którym służą instytucje społeczne.

medycynareligiaedukacja

2018-12-12

22

Dysfunkcje

Negatywne, uboczne konsekwencje i funkcje planowanego działania instytucji.

edukacja religia medycyna

Funkcje przestępstwa i dewiacji wg Durkheima:

Czyny uznawane za dewiacyjne lub

przestępcze odegrały kluczową rolę w

walce oprawa mniejszości etnicznych,

religijnych i narodowych w USA.

- Wyjaśnia i określa normy społeczne,

- Integruje społeczeństwo,

- są czynnikiem zmiany społecznej

2018-12-12

23

By społeczeństwo należycie funkcjonowało każda jednostka musi wypełniać swą rolę społeczną.

Człowiek chory nie jest produktywny i nie przyczynia się do funkcjonowania społeczeństwa.

Choroba jest dewiacją, która grozi dezintegracją systemu społecznego.

Medycyna pełni rolę kontroli społecznej.

Warunkiem uzyskania zwolnienia z ról społecznych jest akceptacja roli chorego.

Choroba w ujęciu funkcjonalnymTalcott Parsons.

Karol Marks, Lewis Coser, Ralph Dahrendorf.

Perspektywa konfliktowa

Koncentruje się nie na stabilności ładu społecznego, ale na mechanizmach

zmian i kryzysów społecznych.

Społeczeństwo nie jest stabilnym bytem lecz źródłem nierówności i podziałów:

nieustannym konfliktem między antagonistycznymi grupami interesów,

które walczą o dostęp do społecznie cenionych dóbr (majątku, władzy czy

prestiżu), których ilość jest ograniczona.

Dominujące w społeczeństwie grupy dążą do narzucenia swego

systemu wartości i przekonań grupom upośledzonym.

Wynikiem jest dominacja i eksploatacja mas społecznych przez

warstwy uprzywilejowane.

Akcentuje konieczność rewolucji zamiast ewolucji.

2018-12-12

24

Konflikty istnieje między:

mężczyznami a kobietami;

rodzicami a dziećmi;

białymi a mniejszościami etnicznymi;

mieszkańcami miast i przedmieść (slumsów);

katolikami a mniejszościami religijnymi;

personelem medycznym a pacjentami;

lekarzami a pielęgniarkami;

rządzącymi i rządzonymi, etc.

Konflikt nie musi przybrać formy przemocy: strajk, negocjacje.

O ile perspektywa funkcjonalna akcentuje konsensus i stabilność

społeczeństwa perspektywa konfliktowa (krytyczna) podkreśla, że

konflikt jest siłą napędową zmiany społecznej.

Choroba w ujęciu konfliktowym

Gorsze zdrowie biednych wynika z ich upośledzonej pozycji społecznej.

Medycyna, dzięki profesjonalizacji, jest instytucją monopolistyczną i biznesem.

Zdrowie i opieka medyczna są dobrami, „produktami”, o który rywalizują różne grupy społeczne.

Łatwiejszy dostęp mają do nich grupy społecznie uprzywilejowanych (np. bogaci).

Grupy te dążą do utrzymania swojej społecznej dominacji i monopolizacji dóbr medycznych.

Stratyfikacja i nierówności społeczne warunkują na jakie dolegliwości ludzie chorują.

Również na poziomie globalnym widoczny jest nierówny dostęp do opieki medycznej, na czym

korzystają państwa dominujące, np. umieralność niemowląt, szczepionki.

2018-12-12

25

Koncentruje się na poziomie mikro: interakcjach face-to-face.

Podstawą życia społecznego są interakcje społeczne między jednostkami.

Człowiek jest istotą komunikującą: porozumiewa się za

pomocą symboli (symboliczny interakcjonizm): przedmiotów

materialnych, kolorów, dźwięków, gestów, etc.

Perspektywa interakcjonistyczna

(symboliczny interakcjonizm)George Mead, Charles Cooley, Erving Goffman.

Ludzie nie są biernymi podmiotami, lecz aktywnymi aktorami

życia społecznego (George H. Mead). Uczestniczą w ciągłym

procesie tworzenia, definiowania i negocjowania

symbolicznego obrazu świata.

Interakcjoniści dążą do zrozumienia znaczeń, jaki ludzie nadają

otaczającemu ich światu, symbolom i działaniom oraz sposobu, w

jaki to robią, a także jak te symbole kształtują ich działania i

życie społeczne w ogóle.

2018-12-12

26

William Thomas twórca pojęcia definicji

sytauacji, które zakłada, że ludzie sami nadają

sens sytuacjom, w których się znajdują (prawo

Thomasa).

Charles H. Cooley twórca pojęcia jaźni

odzwierciedlonej.

Twierdził, że obraz siebie i tożsamość jednostki

(jaźń) ma pochodzenie społeczne – jest odbiciem

społecznego odbioru jednostki. Społeczeństwo

jest jak lustro, w którym przegląda się jednostka.

Erving Goffman twórca podejścia

dramaturgicznego i pracy: Człowiek w teatrze

życia codziennego.

Porównał życie codzienne do teatru a jednostki

do aktorów odgrywających przypisane im role

społeczne.

Twierdził, że w zależności od kontekstu

sytuacyjnego przejawiają się różne tożsamości

aktora społecznego.

2018-12-12

27

Choroba w ujęciu interakcyjnym

Zdrowie i choroba są nie mają wyłącznie wymiaru biologicznego, są konstruowane społecznie.

Znaczenia przypisywane zjawiskom i rzeczywistości warunkują nasze rozumienie czym są.

To kultura wpływa na nasze definicje zdrowia i choroby. Ludzi postrzega się jako „normalnych”

lub „zdrowych” (fizycznie lub psychicznie) w zależności od panujących norm społecznych.

Zdrowie i choroba są kwestią definicji, a te różnią się w zależności od grupy społecznej.

Chorobą jest to, co zostanie za nią uznane społecznie.