sinirsiz mavİ 6–8 modÜlÜnbabadogan.net/wp-content/pdf/c28.pdf · sinirsiz mavİ 6–8...
TRANSCRIPT
Ege University
Faculty of Educatıon
.. Ege Universitesi
Egitim Fakültesi
SINIRSIZ MAVİ 6–8 MODÜLÜN
PROGRAM TASARIMI
Yrd. Doç. Dr. Cem BABADOĞAN
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Özet
Bu çalışmada sorun merkezli program tasarımlarından yaşam şartları tasarımı kullanılmıştır. Günümüz
toplumlarında eğitim alanındaki en önemli çabalardan biri, eğitimi geniş kitlelere ulaştırabilmek ve daha etkin
bir öğrenme ortamı sağlayabilmek için yeni öğretim stratejilerini uygulayabilmektir. Denizlere ve diğer su
kaynaklarına yönelik duyarlığın geliştirilmesi günümüzün olduğu kadar geleceğin de en önemli sorun kaynağı
olacak gibi görünmektedir. Sözü edilen konunun var olan bir öğretim programına eklenerek sürekli
sürdürülebilir bağımsız bir materyal olması konusu gündem dışı kalmasını engelleyecektir. Bu bağlamda çalışma
yaşam şartları tasarımına dayalı iki ders saatlik bir modül olarak geliştirilmiştir.
Giriş
Program tasarımları programın hazırlandığı kurum ya da kuruluşun eğitim felsefesi, eğitim gereksinimleri,
eğitime verdiği önem ve öncelikler, eğitime ayrılan kaynaklar gibi etkenler ile tasarıyı hazırlayan ekibin nitelik
ve niceliği gibi etkenler doğrultusunda birbirinden farklılık göstermektedir. Ancak bir eğitim programı
tasarımlama çalışmasında bir programın ana çerçevesi oluşturulmaya çalışılacağından benimsenen tasarımlama
yaklaşımı ne olursa olsun öncelikle ne yapılması hedeflendiği, bunlara ulaşmak için uygun içeriklerin neler
olduğu, hangi öğrenme stratejileri, kaynakların ve etkinliklerin kullanıldığı ve sonuçları değerlendirmek için
uygun ölçme-değerlendirme teknik ve araçları neler olduğu sorularına yanıt aranması gerekmektedir
(Babadoğan, 2007).
Dünyanın her tarafında eğitim sistemleri öğrencinin aktif katılımına ve kendi deney ve deneyimleri
aracılığıyla öğrenmesine çok önem vermektedir. Çağdaş eğitim akımlarının hepsi, öğrencinin okulda ve derste
daha aktif olması ve öğrenme isine doğrudan katılmasını öngörmektedir. Gerek “çocuktan hareket” denen ve
çocuğu eğitimin merkezine koyan akımlarda, gerekse “iş eğitimi” akımlarında çocuk, eğitimin merkezindeki
hareketli unsurudur. Artık sadece öğretmen tarafından etkilenmeyi bekleyen öğrenci değil, kendisi araştırıp
bularak, devamlı soru sorarak, tartışmalara katılıp kendisi faaliyet göstererek öğrenen öğrenci tercih
edilmektedir. Yapılandırmacı eğitim kuramları, öğrenmede öğrenenin kendi öğrenme amaçlarına ulaşmada
istekli olması ve öğrenme sürecinde sosyal etkileşimin önemi olması şeklinde iki boyutun önemini
vurgulamışlardır. Yapılanmacı öğrenmenin önemli bir özelliği de gerçek yaşam ve uygulamalarla ilişkisinin
kurulmasıdır. Aynı zamanda problem ve olay tabanlı, yansıtıcı olan yapılanmacı öğrenme kuramı, aktif öğrenme
için iyi bir taban oluşturmaktadır. Bu nedenle Sınırsız Mavi öğretim materyalinin tümünde yapılandırmacılığın
aşağıda yer alan beş temel ilkesi (Brooks ve Brooks, 1993: 33) temel alınmıştır:
Öğrencileri, konuya ilgi uyandıran problemlere yöneltmek: Öğrencilerin derse ilgilerini çekmek için
öğretmen ilginç bir soru ile derse başlayabilir. Öğrencilerin hipotez kurmalarına olanak tanıyan sorularla
dersi yapılandırmak, öğrencilerin dikkatlerini çekmede çok etkilidir. Bu nedenle slaytların başında dikkat
çekici sorularla konuya başlangıç yapılamktadır.
Öğrenmeyi en genel kavramlarla yapılandırmak: Program temel kavramlar etrafında yapılandırıldığında,
öğrenciler kavramlar arasında daha bütüncül ilişkiler kurabilirler. Pek çok geleneksel eğitimde bütün
parçalara bölünmekte ve sonra her parça üzerinde durulmaktadır. Ancak pek çok öğrenci parçadan bütüne
ulaşmakta sorun yaşamaktadır. Kavramlar bütün olarak sunulduğunda ise öğrenciler bütünü anlamakta ve
parçalara bölerek anlamlandırabilmektedir ve bir savaşa neden olan etkenler analiz edilebilir. Bu çerçevede
öğrencilere denizin sadece bir su kaynağı olmadığı aynı zamanda dolaylı ya da doğrudan bir çok şeyi
etkilediğini ifade edilmektedir.
Öğrencilerin bireysel görüşlerini ortaya çıkarmak ve bu görüşlere değer vermek: Öğrencilerini tanımayan
bir öğretmen öğrenci ilgi ve görüşlerinin ortaya çıkmasına yardımcı olamaz. Öğrencilerin bakış açılarını
anlamak için sorular etkili biçimde kullanılabilir. Örneğin; deniz kirliliğini sormak yerine, kirliliğin nasıl
oluştuğunu sormak daha uygundur.
Programı öğrenci görüşlerine göre yönlendirmek: Program öğrencilerin bilişsel, sosyal ve duygusal
gereksinimlerini karşıladığı zaman öğrenme gerçekleşir. Çocukların yaptıkları hatalar, görüşlerini anlamada
önemlidir. Öğrencileri etkili biçimde dinlemek, bilişsel ve duyuşsal yapıları ile ilgili bilgi toplamak
programı yönlendirmede ise yarar. Bu çerçevede sorular genel olmakla birlikte yanıtları öğrencinin yaşam
alanlarına ve beklentilerine göre vermek gerekmektedir.
Öğrencilerin sahip olduğu kavramlara yönelmek, Bir yerde doğru ya da yanlışlığı değerlendirilmeden
öğretime başlama noktası olarak öğretmenlere yol gösterilmesi gerekir. Yargılamada bulunmadan dönüt
verme, öğrencinin kendi görüşlerini değerli hissetmesini ve daha fazla risk almaya cesaret etmesini
sağlayacaktır.
Yukarıdaki ilkelerden de anlaşıldığı gibi, ezber öğrenme yerine anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi ve
bilginin yapısallaştırılması için öğrencilerin doğal koşullarda öğrenmeye etkin olarak katılmaları gerekmektedir.
Öğrencilerin derse etkin olarak katılmaları, öğretmeni dinlemek, söylenenleri yapmak ya da tekrar etmekten
farklıdır. Etkin olmak öğrencilerin yazması, okuması, düşünmesi, sorular sorması, örnekler vermesi, kaynaklara
ulaşması, deney yapması vb. demektir. Öğrencinin öğrenme sürecinde sorumluluk alması, bilginin
yapısallaştırılmasını ve gerçek yaşamda kullanılmasını sağlamaktadır.
Bilindiği üzere yapılandırmacı öğrenme kuramını bilişsel ve sosyal olmak üzere iki temel grupta ele almak
olasıdır. Bilişsel yapılandırmacılık Piaget’nin kuramına dayanmaktadır. Bireyin beklentisi karşılanmadığı zaman
öğrenme etkinliği harekete geçer. Birey beklentisi ile karşılaştığı durum arasındaki çelişkiyi gidermek ister. Buna
göre öğrenme, bireyin çelişkiyi giderme çabaları sonucunda oluşturduğu bilişsel yapılardır. Piaget’nin kuramında
çelişki “dengesizlik”tir. Dewey ise aynı kavramı merak olarak adlandırmaktadır. Sosyal yapılandırmacılar ise
sosyal ve kültürel ortamın bilişle etkileşimi üzerinde dururlar. Bu yaklaşımı savunan Vygotsky ve Leontev’e
göre, “öğrenme, diğer bireylerle paylaşılan etkinlikler sırasında oluşur”. Sınırsız Mavi 6-8 öğretim modülü
materyalinde içerik buradan hareketle sosyal yapılandırmacılık üzerine temellendirilmiştir.
Gereksinim Analizi
Öğrencilerde denizler hakkında merak uyandırmak, kirliliğin denizlerimiz için ne denli büyük bir tehlike
oluşturduğuna dikkatlerini çekmek, denizlerin temiz olması ve korunması ile ilgili bilinç kazandırmak amacıyla
“Nasıl bir öğretim materyaline ihtiyaç var?” sorusuna hedef kitlenin özellikleri göz önünde bulundurularak yanıt
aranmıştır. Bu amaçla ülkemizde ve yurt dışında yapılan çalışmalar incelenmiş, hazırlanacak öğretim materyali
için dokümanlar oluşturulmuştur.
Amaç
Sınırsız Mavi 6-8 öğretim modülü materyalinde öğrencilerin karalar ve denizler arasındaki etkileşimi,
denizlerin canlılar için önemini, deniz kirliliğinin denizlerdeki ve karalardaki yaşam üzerindeki etkilerini ve tüm
canlıların sağlıklı yaşayabilmeleri için denizlerin temizliğinin önemini anlayabilmeleri ve denizlerin temizliği
için yapılabilecekler konusunda istek ve duyarlılık gösterebilmeleri amacıyla kazanımlar belirlenmiştir.
Programının kazanımları belirlenirken, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından
onaylanarak yürürlüğe giren Ġlköğretim 6-7. sınıflar Sosyal Bilgiler dersi programı ile yine Milli Eğitim
Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylanarak yürürlüğe giren Ġlköğretim 6-8. Fen ve
Teknoloji, dersi programı temel alınmış, bu ders programlarının kazanımları ile ilişkilendirmeler yapılmıştır.
İçerik
Sınırsız Mavi 6-8 öğretim modülü materyali için oluşturulan kazanımlar çerçevesinde 6-8. sınıf düzeyine
uygun içerik oluşturulmuştur. Programın içeriğini oluşturan konular, çocuğun yaşı, gelişim özellikleri, öğrenim
gördüğü sınıf ve kişisel deneyimleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Öğrencilerin kendilerine sunulacak bilgileri
pasif bir biçimde içselleştirmelerini beklemek yerine, kendilerine sunulan görsel ve işitsel uyaranlarla etkileşerek
ve önceki bilgilerini de kullanarak yeni bilgileri yine kendilerinin oluşturmaları ya da kendilerine göre
yapılandırmaları gerekir. Edindikleri bilgileri de günlük yaşamlarında kullanmaları beklenir. Bu da öğrencilerin
öğrenme sürecine aktif olarak katılacakları, etkileşimli bir öğrenme ortamında gerçekleşebilir.
Öğretim Stratejileri
En genel anlamıyla "öğretim stratejileri öğrencinin öğrenmesi çerçevesinde, öğretim sürecindeki tüm
çıktıların denetlenmesi için alınması gereken önlemlerin tümüdür" (Varış, 1981, s:17). Öğretim stratejileri;
düzenleme, ileti ve yöneltme stratejileri olmak üzere üçe ayrılır. Düzenleme stratejileri, öğretim etkinliklerinin
tasarlanmasında kullanılan karar süreçleridir. Öğrenciye sunulacak gösterimin tipi ve sırası, içerikte yer alan
konular, bu konuların yapılandırılması ve sıralanması, uygulama tipi, geribildirimin tipi, sunumun doğası gibi
kararlar bu tür stratejilerin içinde değerlendirilir. Bu stratejiler makro ve mikro öğretim stratejileri olarak kendi
içinde ikiye ayrılır. Makro stratejiler "ne öğretelim", mikro stratejiler ise "nasıl öğretelim" sorusuna yanıt
aramaktadır. Bu nedenle mikro stratejiler kapsamında aktif öğrenme stratejilerinden yararlanılmaktadır.
Öğrencilerin aktif olarak derse katıldığında daha iyi ve hızlı öğrendiğini, hatırladığını ve yaptığı isten zevk
duyduğunu göstermektedir. Aktif öğretim öğrencinin etkin katılımının yanı sıra etkili öğretmen sunumlarını,
sorulara verilen etkili öğretim materyalinde yanıtları da amaçlayan bir dizi öğretim yöntemlerini içerir. Bu
bilgilerden yola çıkılarak Sınırsız Mavi öğrencilerin aktif katılımını sağlayan görsel ve işitsel uyarıcılara yer
verilmiştir.
Ġleti stratejileri bilginin öğrenciye aktarılmasını etkileyen kararlar demetinden oluşur. Ağırlıklı olarak
öğrenme etkinliklerinin sunumunda kullanılacak öğretim araçlarının seçimine etki eder. Özellikle bilgisayara
destekli öğretim materyalinin geliştirilmesinde sileti stratejilerinden yararlanılmıştır.
Yöneltme stratejileri ise bireyin öğrenme etkinliklerine katılmasına yardım etme yönteminin belirleyen karar
süreçlerinden oluşur. Bu stratejiler güdüleme tekniklerini, bireyselleştirme semalarının kaynak bulma ve diğer
uygulama etkinliklerinin kapsamaktadır. Sınırsız Mavi 6-8 öğretim modülü materyalinde öğrencileri etkili
biçimde sürece katmak için yöneltme stratejilerinden yararlanılmıştır. Eğitim programları tasarımları ile ilgili
alanyazın analiz edildiğinde genelde; konu, öğrenen ve sorun merkezli olmak üzere üç temel yaklaşımın
benimsendiği görülmektedir. Bu tasarımda temel alınan sorun merkezli program tasarımında öğrenenlerin
toplumsal sorunları, gereksinimleri, ilgi ve yetenekleri üzerinde durulmaktadır. Bu şekilde tasarımlanan
programlar aracılığı ile toplumda önemli sorunların çözümünde yetenekli, fikir sahibi bireylerin yetişmesi ve
sonuç olarak sağlıklı bir toplum yaratılması amaçlanmaktadır. Sorun merkezli tasarımların kurmacı eğitim
felsefesine dayandığı söylenebilir. Ancak Sınırsız Mavi modülünün 1-5 sınıflara dönük kesiminde ana yaklaşım
sorun merkezli olmasına karşın yan yaklaşım olarak öğrenen merkezli çabadan yaralanılmıştı. Ġlgi modülün 6-9
sürümünde ise ana yaklaşım sabit kalmakla birlikte yan yaklaşım olarak konu merkezli tasarımdan
yararlanılmıştır.
Bu çalışmada da öncekinde olduğu gibi sorun merkezli program tasarımlarından yaşam şartları tasarımı
kullanılmıştır. Bu yaklaşımda toplumun değişen yasam ortamına uyum sağlaması ve bu uyumu sağlayabilmek
için eğitimde yapılması gerekenlerin ortaya konması, öğrenenin yaşadığı çevresi ile programdaki konuların
bağlantılandırılması hedeflenmektedir. Yaşam şartları tasarımının en önemli özelliği, öğrenenleri öğrenmeye ve
sorun çözme süreçlerini kullanmaya özendirmesidir. Böylece öğrenciler öğrenme sürecine katılır ve
öğrendiklerini uygularlarsa toplumun gelişmesine o denli katkıda bulunurlar. Ġlköğretimin birinci kademe için
geçerli olan bu yaklaşım, ikinci kademe içinde geçerlidir. Toplumsal sorunlar ve yeniden kurmacılık tasarımı
yine temel olarak alınmıştır. Bu modelde toplumun sosyal, politik, ekonomik gelişmelerinin program tasarımı ile
bağlantısı üzerinde durmaktadır.
Eğitimcilerin hazırlayacakları program tasarımlarıyla, toplumun gelişmesine katkı getirecekleri
düşünülmektedir. Bu yaklaşımda zamanın sürekli olarak toplumda değişikliklere neden olduğu, bu değişimin en
iyi şekilde okul aracılığıyla gerçekleştirilebileceği ya da düzenlenebileceği ileri sürülmektedir. Özellikle deniz ile
ilgili duyarlık geliştirme çalışmaları okulları model alarak geliştirilip toplumun konu ile bakış açıları
değiştirilebilir.
Günümüz toplumlarında eğitim alanındaki en önemli çabalardan biri, eğitimi geniş kitlelere ulaştırabilmek
ve daha etkin bir öğrenme ortamı sağlayabilmek için yeni öğretim stratejilerini uygulayabilmektir. Modüler
programların ortaya çıkısında en önemli neden; öğretim içeriğinin yıllara göre bölünmesine son vererek daha
esnek yapılar yaratabilmek için eğitim öğretim sürecini temel birimlere ayırmaktır. Buna göre öğretimde verimi
artırmak, maliyeti düşürmek ve sisteme esneklik kazandırmak böylece içerikte yer alan bilgi ve beceri öğelerinin
daha bağımsız, programın yapısal boyutları açısından bütünlüğü olan yeni birimler halinde düzenlenmesi söz
konusudur. Bu tür programlarda içerik, öğretim süreçlerinin çeşitli aşamaları arasında bağlantılar kurarak bir
bütün halinde düzenlenir. Bu bağlantılar aracılığıyla farklı işlevleri olan yeni bütünler oluşturulabilir. Bu
program yaklaşımının gelişiminde Gestalt psikolojisinin ve onun dayandığı felsefi temelin önemli bir yeri vardır.
Sınırsız Mavi 6-8 öğretim modülü materyali var olan süreç içinde bir alternatif olarak uygulanacağından iki ders
saatlik bir modül olarak tasarlanmıştır.
Öğretim Tasarımı
Yapılandırmacı sınıflarda anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrenme faaliyetleri değişik
biçimlerde tasarlanabilir. Yager (1991) ve Hanley (1994), yapılandırmacı bir dersin uygulanmasında çeşitli
tasarımlar önermektedir. Bu çalışmada Bybee’nin geliştirdiği 5E modeli [dikkat çekmek (engage), keşfetmek
(explore), açıklamak (explain), bilgiyi anlamlandırmak (elaborate) ve değerlendirmek (evaluate)] kullanılmıştır.
Dikkat Çekme: Öğrenciler ilk olarak öğrenme göreviyle karsılaşmakta, geçmiş yaşantıları ile su andaki
yaşantılar arasında bağlantı kurmaktadır. Soru sormak, bir problemi tanımlamak, ilginç bir olayı anlatmak,
öğrencinin dikkatini çekmekte ve öğrenme görevine odaklanmalarına yardımcı olmaktadır.
Keşfetme: Öğrenci materyal ve öğrenme göreviyle doğrudan etkileşime girmektedir. Grupla çalışırken,
paylaşmayı ve iletişimi sağlayan ortak yaşantılar gerçekleşmektedir. Öğretmen materyalleri sunarak ve
öğrencilere rehberlik ederek “yönlendirici” görevini üstlenmektedir.
Açıklama: Öğrenciler soyut yaşantıları iletişimsel forma dönüştürmektedir. Çalışma gruplarında öğrenciler
arkadaşlarının bilgilerini desteklemekte, gözlemlerini, fikirlerini, sorularını ve hipotezlerini açıklamaktadır.
Dil, iletişim aracıdır ve öğrencilerin keşfettiklerini açıklamalarını sağlar. Öğretmen, anlama düzeyine ve
olası yanlış kavramlara karar verebilir. Yazma, resim, video gibi öğrenci gelişimi ve ilerlemesini kaydeden
araçlar kullanılabilir.
Bilgiyi Anlamlandırma: Öğrenciler öğrendikleri kavramları genişletmekte, diğer ilgili kavramlarla ilişki
kurmakta ve bilgisini gerçek yasamda kullanmaktadır.
Değerlendirme: Değerlendirme devam eden bir süreçtir, öğretim sürecinin her aşamasında yer almaktadır.
Bu model bağlamında sunu seksen dakika üzerine kurgulanmış olup ilk bir kaç dakika dikkat çekmeye, son
beş dakika ise kapanış ve bilgilendirmeye ayrılmıştır.Ġzleyen beş dakikalık sürede öğrencilere hangi amaçla
toplanıldığı ve neler yapılacağı kısaca açıklanmaktadır. Sunu dosyasını sunuma hazır hale getirdikten sonra
öğrencilere dosyada yer alan fondaki sesleri dinleterek ilgi uyandırılmaktadır. Bu çerçevede öğrencilerin denizler
hakkındaki ön bilgilerini aktarmalarını istenemektir. Metnin içinde pekiştireçlerin sunumu ve hedeflenen
davranışların açılımı sununun çeşitli aşamalarına dağıtılmıştır. Öğretmen kitabında “Sunu slâytları ve
açıklamaları” bölümünde yer alan açıklamalardan yararlanarak slaytlar öğrencilere gösterilecektir. Yöntem
olarak da bu modülde; anlatım, soru yanıt ve fikir taramaya ağırlıklı olarak yer verilmiştir. Sürenin sonunda
özellikle denizlerin temiz tutulması ile ilgili neler yapabilecekleri ile ilgili görüşlerin aktarmaları istenecek ve bu
konuda birbirlerini cesaretlendirmelerine yardımcı olunmaktadır.
Çalışmanın sonunda ise bu etkinlik bağlamında neler yapıldığı kısaca özetlenecektir. Ayrıca öğretmen
kitaplarında Sınırsız Mavi 6-8 öğretim modülü materyali ile ilgili ölçme ve değerlendirme aracı yer almaktadır.
Buradaki soruları öğrenci sayısı kadar çoğaltarak öğrencilere dağıtılması sağlanacak ve yönergeler
doğrultusunda cevaplandırmalarını istenecektir. Programın sonunda öğrencilere çalışma ile ilgili hazırlanan
broşürler dağıtılarak edindikleri bilgileri poster yoluyla hatırlamaları sağlanacak. Kapanıştan önce DenizTemiz
Derneği/ TURMEPA ile ilgili kısa tanıtım filmini izleterek. Dernek ve çalışmaları hakkında öğrencileri
bilgilendirme sunulacaktır.
Kaynaklar
Babadoğan, C. (2007). Sınırsız Mavi 1-5 Öğretim Materyalinin Program Tasarımının Geliştirilmesi.
I.Uluslararası Bilgisayar Ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu, 16-18 Mayıs 2007, Çanakkale.
Brooks, M. G. and J. G. Brooks. (1993). In Search Of Understanding: The Case For Constructivist
Classrooms. Alexandria, Virginia: Association For Supervision And Curriculum Development Press.
Brooks, M. G. and J. G. Brooks. (1999). “The Courage To Be Constructivist.” Educational Leadership. 57,
3:18-24.
Hanley, Susan. On Constructivism. Http:// www.inform.Umd.Edu/Ums+Stage/Umd-
Varış, F. (1996). Eğitimde Program Gelistirme. Ankara: Alkım Yayıncılık.
Yager, Robert E. (1991). The Constructivist Learning Model. The Science Teacher. 58, 6: 52-57.