Sinir Sistemi Fizyolojisi 2

İşitme Duyusu

• Kulak işlevsel olarak 3 kısımdan oluşur• Dış kulak: Çevreden gelen sesleri kulak zarına

ulaştırır• Orta kulak: Dış kulaktan TİMPAN ZARI (kulak zarı)

ile ayrılır, içinde bulunan 3 küçük kemik MALLEUS (çekiç), INKUS (örs) ve STAPES timpan zarından aldıkları titreşimleri iç kulağa iletirler

• İç kulak: Yarım daire kanalları ve KOHLEA’dan oluşur• Yarım daire kanalları denge ile ilgili işlev görür• Salyangoz biçimindeki kohleada ses titreşimleri sinir

sinyallerine çevrilir• Yarım daire kanalları ve kohleadan çıkan sinirsel

uyarılar vestibulokohlear sinir tarafından sinir sistemine iletilir

• Vestibulokohlear sinir kraniyal sinirlerden (kafa çiftleri) biridir

• Kohleanın içinde uzanan bir membran üzerinde bulunan KORTİ ORGANI, tüy hücrelerinden oluşmuştur ve ses için reseptör organ görevi yapar

• Ses titreşimleri bu hücrelerin tüylerinde titreşimler meydana getirir ve bu titreşimler hücrelerde reseptör potansiyeli oluşmasına neden olur

• Korti organının hücreleri üzerindeki tüyler sesin şiddet ve frekansına göre farklı özelliklerde titreşir• Şiddet: Sesin yüksekliği

• Frekans: Ses dalgalarının saniyedeki tekrarlama hızı; sesin bas (düşük frekans) veya tiz (yüksek frekans) olması

• İnsan kulağının frekans aralığı:• 20 - 20,000 Hz

Koku Duyusu• Koku duyusu burun boşluğunun üst kısmında bulunan olfaktor hücreler

tarafından algılanır• Bu reseptörler yüzlerce değişik türdedir ve her biri bir kokuya özelleşmiştir• Kokular genellikle birden çok değişik tipte reseptörü farklı derecelerde

uyarırlar• Böylece reseptör çeşidinden çok daha fazla sayıda koku algılanabilir

• Koku duyusu bilgilerini taşıyan sini lifleri önce BULBUS OLFAKTORYUS adı verilen organa gelir, burada bir ön değerlendirmeden geçtikten sonra sinir sistemine iletilir

Tad Duyusu• Dil üzerinde bulunan reseptörler

tarafından algılanır

• Bu reseptörler genellikle tad tomurcukları adı verilen kümeler halinde bulunur

• Tad tomurcukları duyarlı oldukları tad tipine göre dil üzerinde farklı yerleşim gösterirler

• 4 temel tad tipi bulunur:• Ekşi• Tatlı• Tuzlu• Acı

Talamokortikal sistem

VÜCUT HAREKETLERİNİN KONTROLÜ: MOTOR SİSTEM

• Hareket: Bir grup kasın koordinasyon içinde çalışması sonucu ortaya çıkar

• Eklem, kemik gibi dokular da hareketin önemli parçalarındandır ancak, hareketin yönlendirilmesi kaslar tarafından sağlanır

• Kaslar ise motor sistemler tarafından kontrol edilir

Motor Kontrolü Sağlayan Sinir Sistemi Bölümleri

• Korteksin motor kontrol ile ilgili alanları

• Bazal çekirdekler (gangliyonlar)

• Serebellum (beyincik)

• Medulla spinalisin (omurilik) ön boynuz hücreleri

• Periferik (spinal) sinirler

• Motor kortekste de, duysal kortekste olduğu gibi, vücut haritalanmış durumdadır

• Duysal kortekse benzer şekilde, hareketlerin daha iyi kontrol edilebildiği vücut bölgeleri daha büyük temsil edilmektedir

• Vücudun hangi bölümü ile ilgili bir hareket planlanacak ise, korteksin o bölümünden uyarılar başlar

Bir Hareketin Meydana Gelişi

• Bir amaca yönelik hareket öncelikle kortekste bulunan motor alanda planlanır

• Bu planlama sırasında daha önceki deneyimler, bellekteki bilgilerden de yararlanılarak hareketin en uygun şekli için bir komut oluşur

• Bazal gangliyonlar, serebellum ve beyin sapında bulunan hücreler, oluşan bu komutun ince detaylarını işleyerek düzenler

• Buradan medulla spinalise ulaşan uyarılar ön boynuzda yer alan ara nöronlardan geçtikten sonra periferik sinirler tarafından kaslara ulaştırılır

İstemli ve İstem Dışı Hareketler

• İstemli hareketler yukarıda anlatıldığı gibi, kortekste planlanır, diğer motor kontrol bölgelerinde düzenlendikten sonra medulla spinalis aracılığıyla kaslara iletilir

• İstem dışı hareketler (refleks) ise medulla spinalis tarafından kontrol edilir

• Refleks hareketin ortaya çıkmasını gerektirecek bir duysal uyaran medulla spinalise ulaştığında, bu uyarı beyindeki motor bölgelere gönderilmeden, hızlı bir şekilde medulla spinalis ara nöronlarında düzenlenir ve motor bir yanıt olarak periferik sinir aracılığıyla kaslara gönderilir

• Ancak, bu bölgede yukarıdan gelen bağlantıların bulunmasından dolayı, istem dışı hareketler de gerekirse beyin ve diğer motor kontrol merkezlerince kontrol edilebilir

• Örneğin, kişinin elinin yanmasına rağmen sıcak çay bardağını elinde tutmaya devam etmesi

Refleks Hareketin Bileşenleri• Nöroloji muayenesinde sıklıkla

kullanılan bir yöntem, patella kemiğinin altındaki tendona (bağ) bir çekiçle vurularak oluşan refleks hareketin gözlenmesidir

• Bu örnek üzerinde incelenecek olursa;1. Tendonun gerilmesi sonucu

üzerindeki duysal reseptör bu gerilmeye yanıt verir

2. Oluşan yanıt duysal sinir tarafından medulla spinalise ulaştırılır

3. Oluşacak yanıt medulla spinalis ara nöronlarında düzenlenir

4. Yanıt motor sinir tarafından iletilir5. Yanıt bir organ (kas) tarafından

ortaya çıkarılır

SİNİR SİSTEMİNİN DİĞER İŞLEVLERİ

• Sinir sisteminin duysal, motor ve otonom işlevlerinin dışında kalan işlevlerine "YÜKSEK FONKSİYONLAR" da denir. • bilinç,

• düşünce,

• öğrenme-bellek,

• lisan (dilin anlaşılması ve kullanılması)

• Bu işlevlere entegratif (birleştirici, bütünleştirici) süreçler adı da verilir

Sinir Sisteminin Yüksek İşlevlerin Düzenleyen Bölgeler

• Yüksek işlevler, duysal bilgilerin alındığı, bu bilgilerin zihinsel veya motor eylemlere dönüştürüldüğü bir çok beyin bölgesinin aynı anda eşgüdüm içinde çalışması sonucu ortaya çıkar

• Yüksek işlevlerin ortaya çıkmasında en büyük pay kortekse aittir

• Bununla birlikte, korteks altındaki daha bir çok bölge de bu işlevlere katkıda bulunur

MULTİMODAL ASOSİYASYON ALANLARI:

1.Parietal asosiyasyon korteksi (daha çok

posterior parietal korteks kastedilir): Spasyal

farkındalık, motor hareketlerin görsel ve

taktil duyusal uyaranlar rehberliğinde yönlendirilmesi,

özellikle taktil tipte duyusal uyaranın tanınması,

görsel ve taktil dikkat ile ilişkili alanlar. Spasyal algı, streognozi..

2.Temporal asosiyasyon alanı: duyusal (özellikle işitsel ve görsel) uyaranın tanınmasıve semantik belleğin depolanmasında önemli.

3.Frontal asosiyasyon korteksi (Prefrontal korteks): motor hareketin planlanması

4.Limbik asosiyasyon korteksi: Temporal, parietal, frontal loblarda yer alır emosyonve epizodik (otobiyografik) bellek oluşumu ile ilişkili alanları kapsar.

Parietal asosiyasyon korteksi

• Vücudunfarkındalığındaönemli.

• Motor kontrol vemotor hareketingörselrehberliğindeönemli

Temporal asosiyasyon alanı:

• Duyusal (özellikle işitsel ve görsel) uyaranın tanınması ve semantik belleğin depolanmasında önemli.

• Tüm temporal asosiyasyon alanhasarları içinde en ağır tabloWernicke afazisidir.

• Sol (dominant) hemisferinsüperior temporal girusundabulunan alan 22

• Hasta konuşulanları anlayamaz,kendi konuşması da son dereceanlaşılmazdır.

• Objelere ait semantik bellekdeposu

Frontal asosiyasyon korteksi (Prefrontal korteks):

• Amaca yönelik davranışlarımızın kontrol edildiği, planlandığı alandır.

• Belirli bir konuya konsantre olamadıkları için davranışları organize değildir, belirli bir amaç ve plan doğrultusunda hareket edemezler

• İşletim belleği (DLPFC)

• Amaca yönelik hareketlerimizin, içgüdülerimiz (susuzluk, açlık, üşüme vs) ve duygularımız doğrultusunda yönlendirilmesini sağlar (emosyonel kontrol). (OF)

Limbik asosiyasyon korteksi:

• Temporal, parietal, frontal loblarda yer alır emosyon ve epizodik (otobiyografik) bellek oluşumu ile ilişkili alanları kapsar.

• Kısa süreli bellek bilgilerinin uzun sürelibelleğe geçirilmesinde (konsolidasyon)önemli rol oynar.

• Hipokampus belleği daha sonra parietal,temporal ve frontal asosiyasyonkortekslerine (neokortekse) iletir.Buralarda uzun süreli bellek olarakdepolanır.

Öğrenme-Bellek• Bilgilerin öğrenilmesi ve bunların kısa ve uzun süreli bellek

şeklinde depolanması beynin korteks ve hipokampusbölgelerini ilgilendiren karmaşık süreçlerdir

• Bellek bir kaç türde sınıflandırılabilir

• Tekrarlar genellikle belleği pekiştirir ve bilgilerin kalıcı olmasını sağlar

Henry Gustav Molaisondünyanın en ünlü amnestik hastası

26- Şubat 1926- 2 Aralık 2008 -HM vakası-

•7yaşında bisiklet kazası ile beyin hasarı

•Temporal lob epilepsisi gelişiyor.

•27 yaşında epilepsi cerrahisi yapılıyor

•Hipokampal formasyon, amigdala ve temporal korteksin multimodal assosiasyon alanlarının bir kısmı bilateral olarak çıkarılıyor.

•İşletim belleği ve operasyon öncesine ait uzun süreli bellekte bir bozulma oluşmamış.

•Dil ve kelime bilgisi gibi semantik hafıza korunmuş.

•IQ değişmemiş ( parlak normal)

•İşletim belleğinden uzun süreli belleğe aktarma Yok

Anterograd amnezi

Bilinç - Uyku/Uyanıklık

• Normal bir kişi, bazı ilaçların ya da anestetik maddelerin etkisi altında olmadığı sürece, uyanık olduğu zaman bilinci açıktır ve kendi vücudu ile etrafında olan olayların farkındadır

• Uyanıklık büyük ölçüde uyaranlara bağlıdır, duysal uyaranların çok olması uykuya dalmayı zorlaştırır

Uyanıklık durumunu belirleyen başlıca bölgeler:

• Suprakiazmatik nukleus: Vücudun iç saati olarak da adlandırılır

• Retiküler aktive edici sistem (RAS): Duysal sistem tarafından merkezi sinir sistemine iletilen tüm uyaranlar buradan geçer ve bu bölgenin uyarılması uyanıklığa neden olur

• Talamus: Duysal uyaranların işlendiği bölge

EEG• Beynin elektriksel aktivitesinin kaydıdır. Beyin aktivitesi

arttıkça dalgaların amplitüdü azalır, frekansı artar.

• Alfa dalgaları: Sakin istirahat halinde iken görülür. Ritmik düzenli senkronize bir dalgadır.

• Beta dalgaları: Asenkron düşük amplitüdlü ve yüksek frekanslı dalgalardır. Uyanıkken oluşur ve beynin aktif olduğunu gösterir.

• Teta dalgaları: Alfa dalgalarına göre düşük-frekanslı ve yüksek amplitüdlü dalgalardır. Orta derinlikte uykuda özelliklede çocuklarda görülür.

• Delta dalgaları: Teta dalgalarına göre yüksek amplitüdlü ve düşük frekanslıdır. Non REM uykusunun derin uyku döneminde, süt çocuğunda ve ciddi beyin hasarında görülür.

EMG• Kas biyoelektrik aktivitesinin incelenmesine

elektromiyografi (EMG), periferik sinir potansiyellerinin incelenmesine ise nörografi denilir. Bu iki işlem biribirinin parçası oldukları için elektronöromyografi (ENMG) denilmiştir

Uykunun Evreleri

• Uyku hızlı göz hareketi (REM) ve yavaş dalgalı uyku (NON REM) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

• Uyku non REM le başlar. Birinci evreden dördüncü evreye gidildikçe uyku derinliği artar EEG de yavaşlama gözlenir.Yani derin uyku ritmik senkronize ve yavaş dalga (teta ve delta) kalıplıdır. 70-100 dk sürer. Dinlendirici uyku dönemidir. Sabaha karşı Non-REM kısalır, REM uzar.

• REM uykusu aktif göz hareketleri ve solunumun olduğu ancak diğer tümçizgili kaslarda tonusun kaybolduğu uyku dönemidir.

• REM döneminde kalp hızında artma solunum sayısında artma vedüzensizleşme, aktif canlı rüyalar vardır. REM uykusunda EEG de Beta ritmi gözlenir. Uyandırmak zorlaşır. (Paradoks uyku).

OTONOM SİNİR SİSTEMİ

Daha önce söz edilen duysal ve motor sistemler birlikte SOMATİK SİNİR SİSTEMİ olarak da adlandırılıro Somatik sinir sistemi genellikle vücudun dış dünya ile bağlantısını sağlaro Örneğin, duysal bir uyaranın etkisi ile motor yanıt oluşması

OTONOM SİNİR SİSTEMİ ise vücut içindeki işlevleri düzenlemeye yönelik olarak çalışıro Otonom sistemin temel hedefi homeostazisin korunmasıdır (Homeostazis:

Organizmanın iç ortamının stabil (sabit) koşullarda tutulabilmesi için tüm doku ve organların birlikte çalışması; iç ortamın aktif düzenlenmesi)

o Otonom sistem aynı zamanda vücudumuzun İSTEM DIŞI İŞLEVLERİ'ni kontrol eder

Otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilen organ veya sistemler:

• Gözdeki iris kasları ve gözyaşı bezleri

• Kardiyovasküler sistem (Kalp-damar sistemi)

• Respiratuar sistem (Solunum sistemi)

• Gastrointestinal sistem (Sindirim sistemi)

• Üriner sistem (Boşaltım sistemi)

• Genital sistem (Cinsiyet ve üreme sistemi)

• Bazı endokrin bezler, tükrük bezleri

• Karaciğer

Otonom Sinir Sisteminde Gangliyonlar

Otonom sistemdeki sinir lifleri, diğer kısımlardan farklı olarak, sinir sisteminden hedef organa giderken GANGLİYON adı verilen bir kavşaktan geçer

Gangliyonda bir çok nöron kümelenir ve organa giden komutlar burada düzenleniroGangliyondan önceki lifler PREGANGLİYONİK, sonraki

liflere POSTGANGLİYONİK lifler olarak adlandırılır

Otonom Sinir Sisteminin Bölümleri

• Otonom sistem işlevsel olarak iki kısımdan oluşur• Sempatik sistem

• Parasempatik sistem

• Bu iki sistem organlar üzerinde birbirine zıt etkiler yapar

Sempatik ve Parasempatik Sistemlerin İşlevleri

• Sempatik sistem "ALARM SİSTEMİ" olarak da anılır• (Fight or Flight)

• Vücudun istemediği bir durum ile karşı karşıya kalması sempatik sistemi harekete geçirir

• Sempatik sistem işlevleri "kaç veya savaş" durumu ile özdeştir

• Parasempatik sistem ise tetikte olmayı gerektirmeyecek, sakin durumlar ile özdeştir. (Rest and Digest)

SEMPATİK ETKİ PARASEMPATİK ETKİ

Göz (iris kasları)

Pupilla Genişleme (midriazis) Daralma (miyozis)

Lens (mercek) Uzak görmede artış Yakın görmede artış

Kalp

Hız Artış Azalma

Kasılma gücü Artış Azalma

Akciğerler

Bronşlar Genişleme Daralma

Mide ve barsaklar

Hareket Azalma Artma

Salgı Azalma Artma

Safra kesesi

Kasılma Azalma Artma

Karaciğer

Glikojen yıkımı Artma (glikoz üretimi) -

Arter ve venler

Kasılma Değişken -

Başarılar..