İNEKLERDE SUNİ TOHUMLAMA GERÇEĞİ !

Süt sığırcılığı işletmelerinin en önemli ihtiyacı; yüksek miktarlarda süt veren, her yıl gebe kalan, uzun yaşayan ve dayanıklı damızlık ineklerin işletmede bulunmasıdır. Bu özelliklere sahip inekler yurt içinden veya yurt dışından temin edilmektedir. Ancak işletme dışından damızlık inek temini maliyetleri yüksek olup bunların işletmeye uyumunda da zorluklarla karşılaşılmaktadır. Yurt dışından döllenmiş yumurta (embriyo) satın alınarak işletmede mevcut inekler taşıyıcı olarak kullanılabilir. Bu durum düşük gebe kalma oranı ve yine yüksek maliyet nedeniyle fazla tercih edilmemektedir. Bu nedenle süt sığırcılığı işletmelerinde mevcut ırkların ıslah edilerek yüksek süt ve döl verim özelliklerine sahip yeni sürülere sahip olmanın en ucuz, yaygın ve kolay yolu suni tohumlamadır.

Suni tohumlama, kızgınlıktaki ineğin döl yatağına boğa spermasının özel bir aletle bırakılması olarak tanımlanabilir. Ancak suni tohumlamada başarının anahtarı, üstünlüğü kanıtlanmış boğaların tohumlarının kullanılmasıdır. Boğa beslemek ve kullanmak oldukça masraflı ve gereksiz olup, boğa kullanma durumunda çiftleşme ile yayılan hastalıklar artar ve işletmede genetik ilerleme sağlanamadığından süt ve döl verimi de düşer.

SUNİ TOHUMLAMANIN FAYDALARI Dünyanın herhangi bir yerindeki üstün verimli boğanın yavrularına sahip olabilirsiniz. Çiftleşme ile ineklerinize bulaşabilecek BURUSELLA gibi hastalıklardan

korunursunuz. İşletmenizde süt verimi artar. İşletmenizdeki ineklerinizi daha uzun süre damızlık olarak kullanabilirsiniz. İnekleriniz daha dayanıklı ve güçlü ayak ve tırnaklara sahip olur. Hastalıklara dayanıklı meme yapısına sahip olur. İşletmenizde iri yapılı, vücut derinliği fazla ve vücut kondüsyonu istenilen düzeyde

inekleriniz olur. İşletmenizde güç doğumlar azalır.

Spermanın bırakıldığı yer

SUNİ TOHUMLAMA BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER1. Her şeyden önce ineklerin verim düzeylerine ve fizyolojik dönemlerine göre

gruplama yapılarak uygun rasyonlarla beslenmiş ve rasyonlarda küflü yemlerin kullanılmamış olması,

2. İneklerin genel sağlık sorunları ve özellikle üreme sistemi ile ilgili sağlık problemi taşımıyor olması,

3. Kızgın ineklerin iyi tespit edilmesi ve tohumlama zamanının iyi belirlenmesi,4. Tecrübeli, işletmeyi ve inekleri iyi tanıyan bir veteriner hekimden hizmet alınması,5. Yüksek verim özelliklerine sahip boğadan alınmış ve uygun şartlarda koşullarda

saklanmış tohum-sperma kullanılması,

KIZGINLIK BELİRTİLERİ Kızgınlığın başlaması ile birlikte ineklerde geçici bir iştahsızlık görülür. Kızgınlığın başladığı gün süt verimi azalır. İneklerin kızgınlık başlangıcında diğerlerinin üzerine atlama eğilimleri artarken,

kızgınlıkla birlikte diğerlerinin kendi üzerine atlamasında müsaade eder. İneğin sağrı bölgesindeki kıllar, diğer hayvanların atlamasına bağlı olarak deriden

kopar. Komşu hayvanları yalama görülür. Bazı durumlarda bakıcısına normalin dışında bir ilgi gösterir. Bel bölgesine masaj yapıldığında belini çökertir ve kuyruğunu kaldırarak biraz yana

yönlendirir. Genel huzursuzluk, bağırma ve arayan bir yüz ifadesi vardır. Kızgınlıkla birlikte artan ve kızgınlık sonrası azalan beyaz şeffaf renkli çara akıntısı

görülür. İneğin cinsel organında (vulva) şişme ve kızarıklık dikkat çeker.

DÖLVERİMİ YÖNETİM İLKELERİİneklerde doğum öncesi 60 günlük kuru dönem ve doğum sonrası ilk 70 gün yapılan

besleme hataları döl verimini önemli derecede etkilemektedir. İneklerin kuru dönem öncesi beslenmesine dikkat edilmeli, fazla yağlanmalarına engel olunmalı, kuru dönemin ilk 40 gününde yulaf kuru otu ve çayır kuru otu ile mutlaka kuru dönem yemi kullanılmalıdır. Doğuma 20 gün kala yavaş yavaş kuru dönem yemi azaltılarak süt yemine alıştırılmalıdır. Bu

dönemde doğum güçlükleri, sonun atılamaması ve ketozis gibi doğumu takip eden dönemdeki beslenmeye bağlı olarak gelişen metabolik sorunları en aza indirecek bir beslenme programı uygulanmalıdır. Kuru dönemde ineklerin fazla yağlanmasının doğum sonrası ciddi sorunlar yaratacağı, kuru dönemin son 20 gününde fiğ ve yonca kuru otu gibi yüksek kalsiyum içeren kaba yemlerin kullanımının doğum sonrası doğum felcine yakalanmaya sebep olabileceği bilinmelidir.

Doğum sonrası beslenme programında da ineğin özellikle asidozis ve buna bağlı olarak gelişecek ayak sorunlarının azaltılmasına ve ineğin tekrar gebe kalmasını sağlayacak özellikte rasyon düzenlemeleri yapılmalıdır. Gerek kuru dönemde ve gerekse doğum sonrası küflü yemlere dikkat edilmelidir. Küflerin ineklerde düzensiz kızgınlık oluşturabileceği ve döl tutmayı olumsuz etkileyeceği dikkate alınmamalıdır.

Yine ineklerde doğum esnasında müdahale etmek için acele etmemeli, doğum yapacak inekler temiz bir ortamda uzaktan izlenmeli, 2 saat içerinde doğumu yapması beklenmeli, güç doğumlarda veteriner hekime başvurulmalıdır. Güç doğumlarda bilinçsizce ve temiz olmayan şartlarda yapılan müdahalelerin doğum sonrası enfeksiyon riski ile rahimin toparlanma ve temizlenme süresini artırdığı, buna bağlı kızgınlık ve gebelik problemlerinin yaşanabileceği unutulmamalıdır.

İnekler sessiz ve sakin ortamlarda kızgınlık belirtileri daha çok gösterdiklerinden işletmelerde kızgınların % 55 ‘i gece saat 01.00–06:00 arasında görülmektedir. Bu nedenle işletmelerde mevcut sığırlar gece geç saatlerde, sabah erken ve gün içerisinde sık sık kızgınlık yönünden incelenmelidir.

İnekler doğum sonrası 25.gün civarında kızgınlık belirtisi gösterebilirler. Ancak bu dönemde tohumlansa bile gebe kalma oranları çok düşüktür.

Doğum sonrası 45.gün civarında görülen kızgınlık gebe kalma oranının en yüksek olduğu dönemdir.

İnekler daha sonra 18-22 gün ara ile kızgınlık göstermeye devam eder. Bu nedenle işletmelerde doğum ve suni tohumlama ile ilgili çok iyi kayıt tutulmalı,

inekler doğum sonrası iyi takip edilmeli ve 90 gün içerisinde mutlaka gebe kalmaları sağlanmalıdır.

Suni tohumlama uygulamalarından arzu edilen gebelik oranı alınabilmesi için, inekte görülen kızgınlığın hangi aşamada ve ineğin yumurtalıklarında yumurtlamanın ne zaman olacağının bilinmesinde büyük yarar vardır.

İneklerde kızgınlık dönemi ortalama 18 saat sürmektedir ve yumurtlama olayı, kızgınlık belirtileri sona erdikten ortalama 8 saat sonra görülmektedir.

Yumurtanın rahimde yaşama süresi ise yaklaşık 6 saattir. Bu nedenle kızgınlığın başlangıcından 12-18 saat sonra yapılan suni tohumlamalarda gebelik oranı en yüksektir.

Yetiştiriciler pratik olarak gece boğasak olan inekleri en geç öğlene kadar, sabah boğasak olan inekleri en geç akşam; akşam saatlerinde boğasak olan inekleri ise en geç sabahın erken saatlerinde tohumlatmalıdırlar.

Ancak ineklerde kızgınlık tespit edilmesi durumunda veteriner hekim derhal haberdar edilmeli ve tohumlama zamanı birlikte belirlenmelidir.

EŞLEŞTİRME&TWİNNİNG

İneklerde hangi tohumun kullanılacağı veteriner hekimle birlikte EŞLEŞTİRME ile belirlenmelidir. Pahalı tohum inek için doğru tohum olmayabilir. En iyi tohum ineğin özelliklerine en uygun tohumdur. İneğin özelliklerinin belirlenmesi konusunda Balıkesir İli Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği’nden yardım isteyiniz. EŞLEŞTİRME konusunda Birlik yetiştiriciye yardımcı olmaktadır.

Suni tohumlamada kullanılacak olan sperma, ineklerin dış görünüşleri ve dış görünüşlerinde düzeltilmek istenen verime etkili özellikleri (karakterler) dikkate alınarak seçilmelidir. Bu sayede sürü ıslahı mümkündür. Sperma üretiminde kullanılan boğalar en iyi anne ve en iyi babaların yavruları arasından seçilmekte ve sperma üretiminden önce birçok hastalık testinden geçmektedir. Bir miktar sperma üretilerek kullanılmakta, doğan yavrularının verim ve dış görünüş özellikleri incelenmektedir. Üstün özelliklere sahip olanların tohumları fazla miktarda üretilip yetiştiricilerin kullanımına sunulmaktadır. Dolayısı ile her boğanın özellikleri farklıdır.

İşletmedeki ineklerin ıslah edilecek özelliklerinin ve kusurlarının belirlenmesi durumunda doğacak yavrularda bu kusurların düzeltilmesi mümkündür. Ayak yapısı bozuk bir ineğin tohumlanmasında sırf pahalı ve süt verimi yüksek olan, ancak ayak yapısı bozuk bir boğanın tohumunun kullanılması durumunda doğacak yavrunun ayak yapısının daha kötü olması kaçınılmazdır. İneklerinizin tohumlanmasında kullanılacak en iyi tohumun belirlenmesi çalışmaları EŞLEŞTİRME olarak adlandırılır.

Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği İzmir-Menemen’de faaliyet gösteren laboratuarda ülkemizin çeşitli bölgelerinden seçilen en iyi ineklerde en iyi boğa tohumlarını kullanarak elde edilen boğalardan tohum üretmektedir. Bu tohumlar ülke genelinde kullanılarak verime yönelik özellikleri araştırılmış ve üstün verim özellikleri kanıtlanmıştır. İneklerinizde bu tohumların kullanılması ve gebe kalması durumunda doğacak yavrulara daha fazla devlet desteği verilmektedir. GENTÜRK adı altında üretilen bu tohumlar Ülkemizin en önemli değerlerinden olup yetiştiricilerimizin de uzun yıllar devam eden bilimsel çalışmalarla Ülkemiz koşullarına uygun olacak şekilde geliştirilmiş bu yerli tohumları kullanması önemlidir.