Ky projekt financohet nga fondet e Bashkimit Europian

SHTRATI I KALLAMAVE

PRAKTIKA INOVATIVE PER MBROJTJEN E MJEDISIT

Përmbajtja1. Pastrimi i ujrave të përdorur si domosdoshmëri.2. Vizioni me i perparuar bashkekohor3. Etapat ne te cilat kalon pergjithesisht procesi i pastrimit te ujrave te zeza e atyre te perdorura4. Disa sisteme te pastrimit te ujrave te zeza e atyre te perdorura5. Studim i �zibilitetit, zgjedhja e sistemit te pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura.6. Teknika e pastrimit me siperfaqe te mbjella me kallama.7. Tre stadet e perpunimit te ujrave te ndotura8. Projektimi I shtratit te kallamave9. Mirembajtja e shtratit te kallamave

PËRDORIMI I SIPËRFAQEVE TË MBJELLA ME KALLAM PËR PASTRIMIN E UJRAVE TË ZEZA DHE ATYRE TË PËRDORURA

Pse duhet te pastrojme ujrat e perdorura ?

Aspekti i shendetit njerezor.

Ujrat e zeza dhe te perdorura te patrajtuara, te ekspozuara ne ambientet e jeteses se njeriut perbejne rrezik te drejtperdrejte per jeten, si burim i shume semundjeve infektive.

-Ndotja e ujit te liqenit. Ujrat e perdorura te patrajtuara, ne formen e rjedhjeve spontane siper-faqesore derdhen ne liqen. Liqeni ndotet me substanca organike te patretshme, me substanca patogjene qe vijne nga jashteqitjet e njerezve te semure, te infektuar, me nitrate e nitrite, me fosfate e me metale te rende. Keta demtues shkaktojne infeksionimin e �ores e faunes ujore, nxisin shtimin e algave blu prej prezences me tepri te fosforit (qe shkarkohet ne ujrat e perdorur kryesisht prej solucioneve lares – detergjenteve), te cilat, ne menyre qe te rriten, thithin oksigjenin qe permbahet ne ujin e liqenit duke e bere ate te pamjaftueshem per qeniet e tjera te gjalla te liqenit. – Ndotja e ujit nentokesor. Depertimi ne thellesi i ujrave te perdorura, kur gjen struktura lehtesisht te pershkueshme, arrin te ndote ujin nentokesor, burimin kryesor te ujit te pijshem.

-Ndotja e ajrit. Ne periudhen e nxehte te vitit ujrat e perdorura te ekspozuara ndaj rrezatimit diellor, avullojne pjeserisht dhe ne ajer mberrijne substanca te ndryshme, okside te azotit, gaz metan, amoniak, dioksid squfuri etj, disa prej te cilave kane aroma te keqia, disa te tjera jane gazra te efektit serre, oksidet e azotit shkaktojne rritjen e permbajtjes se ozonit ne shtresen e poshtme te ajrit, ku ky gaz konsiderohet mjaft negativ si gaz i efektit ‚Serre‘ dhe si gaz shume agresiv qe con ne shkaterrimin e qelizave.– Infektimi i bimeve bujqesore (kur ujrat e perdorur pershkojne toke te kultivuar) me mikroorganizma patogjene shkako-jne per pasoje, rrezikun e shendetin te njeriut.

Aspekti mjedisor.

Vizioni me i perparuar bashkekohor.

Vizioni i trajtimit te ujrave te zeza e te perdorura ne vendet me te zhvilluar, per dy –tre dekadat e ardhshme eshte :- Trajtimi i qendrueshem i ujrave te zeza e te perdorura duke realizuar tre objektiva madhore, - Prodhim lendesh te para per industrine, bujqesine apo dege te tjera te ekonomise; - Prodhim energjie me lende te pare produkte qe rezultojne prei trajtimit te ujrave te zeza e atyre te perdorura; -Prodhim uji me standarte pastertie qe garantojne perdorimin e tij per ujitje, per qellime higjienike, per ushqimin e ujrave siperfaqesore, etj.Ky vizion programohet te realizohet me mbeshtetje te larte me shkencen dhe teknolog-jine.

Lende te para per industrine e bujqesine konsiderohen fosfatet, nitratet, sulfatet, gazi karbonik (ne industrine ftohese), celuloza, lenda organike e pasur me mikroorganizmat.Burime per prodhimin e energjise konsiderohen lenda organike e thate qe digjet ne inceneratore e prodhon energji primare termike, biogazet apo gazet metanogjene qe digjen ne tece per prodhimin e energjise elektrike. Uji, si produkt i fundit pas kalimit ne operacionet e trajtimit te tij, eshte i rekomanduesh-em per ujitje te tokes bujqesore, per ushqim te lumenjve, liqeneve me lende ushqyese qe hyjne ne zinxhirin e te ushqyerit dhe zhvillojne pozitivisht �oren e faunen e ekosiste-meve ujore.Komponentet ne te cilat kalon procesi i pastrimit te ujrave te zeza e atyre te perdorura ne nje sistem te perparuar bashkekohor

Komponenti i trajtimit �zik permban kryesisht keto etapa : - Shoshja primare, e ashper; - Largimi i shkumbes; - Sedimentimi; - Ndarja e ujit nga masa e ngurte; - Filtrimi me rere (nepermjet kalimit ne rere); - Fryrja me ryme ajri per largimin e grimcave te vogla; - Grumbullimi me karbon aktiv (adsorbim), grumbullim rreth ketij karboni i hidrokar-bureve te halogjeneve, i lendeve ngjyruese, etj; - Dezinfektimi termik, nxehja per te vrare nje pjese te organizmave patogjene; - Largimi i komponenteve te gazte ne ujrat e perdorur nepermjet fryrjes me presion te larte te ajrit apo avullit.

Komponenti i trajtimit �zik permban kryesisht keto etapa : - Shoshja primare, e ashper; - Largimi i shkumbes; - Sedimentimi; - Ndarja e ujit nga masa e ngurte; - Filtrimi me rere (nepermjet kalimit ne rere); - Fryrja me ryme ajri per largimin e grimcave te vogla; - Grumbullimi me karbon aktiv (adsorbim), grumbullim rreth ketij karboni i hidrokar-bureve te halogjeneve, i lendeve ngjyruese, etj; - Dezinfektimi termik, nxehja per te vrare nje pjese te organizmave patogjene; - Largimi i komponenteve te gazte ne ujrat e perdorur nepermjet fryrjes me presion te larte te ajrit apo avullit.

Komponenti i trajtimit biologjik, permban kryesisht keto etapa : - Oksidimi biokimik, nenkupton shperberjen e materialit organik qe permbajne ujrat e zeza e te perdorura ne elemente inorganike prej aktivizimit te bakterieve aerobe, si rezultat perftohen substanca si NO3ˉ, N2, P3O4³ˉ, SO4²ˉ, CO2; - Oksidimi biokimik ne sisteme te vegjel e te thjeshte te pastrimit te ujrave te zeza (rasti edhe i shtratit te kallam-ave), ketu behet shperberja ne komponente inorganike prej veprimit te dyanshem, bakterieve aerobe dhe atyre anaerobe; - Dekompozimi ne kushte anaerobe e mbetjeve organike, produkte te ketij dekompozimi jane CO2, CH4, NH3, H2S.

Komponenti i trajtimit kimik permban kryesisht keto etapa : - Perthithja e ndotesve me te imet, koloidale; - Neutralizimi, vendosja e reaksionit neutral te ujrave, nepermjet shtimit te acideve ose bazave; - Shkeputja dhe largimi i joneve fosfat (PO4³ˉ) nepermjet shtimit te kriprave te hekurit ose te aluminit; - Oksidimi abiotik, ato shperberje qe nuk arrihen me metodat biologjike realizohen nepermjet furnizimit me ozon ose rezatimit ultraviolet, si rezultat i fundit eliminohet edhe cdo ngjyrim i ujit; - Dezinfektimi, sherben per vrasjen e gjithe mikroorganizmave patogjene te mbijetuar, realizohet nepermjet furnizimit me ozon ose me klor.

Komponenti i trajtimit �zik permban kryesisht keto etapa : - Shoshja primare, e ashper; - Largimi i shkumbes; - Sedimentimi; - Ndarja e ujit nga masa e ngurte; - Filtrimi me rere (nepermjet kalimit ne rere); - Fryrja me ryme ajri per largimin e grimcave te vogla; - Grumbullimi me karbon aktiv (adsorbim), grumbullim rreth ketij karboni i hidrokar-bureve te halogjeneve, i lendeve ngjyruese, etj; - Dezinfektimi termik, nxehja per te vrare nje pjese te organizmave patogjene; - Largimi i komponenteve te gazte ne ujrat e perdorur nepermjet fryrjes me presion te larte te ajrit apo avullit.

Si pastrohen ujrat e perdorur ?1. Sipas nivelit. - Pastrim i ujrave te perdorur ne nivel shtepie – Pastrim ne nivel institucioni apo objekti. – Pastrim ne nivel qendre te vogel banimi - lagje, fshat. – Pastrim ne nivel urban – qyteti apo nj epjese te tij.2. Sipas teknikes. – Pastrim ne gropa septike. – Pastrim nepermjet shperndarjes se ujit te perdorur me tubacion me vrima mbi siperfaqe te konsiderueshme toke (metode ekstensive ). – Pastrim me siperfaqe te mbjelle me kallama. – Pastrim mesisteme te thjeshte dekantimi ne forme kaskade. – Pastrim ne permjet impianteve te pastrimit me metode komplekse, �zike, kimike, biologjike.Studim i �zibilitetit, zgjedhja e sistemit te pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura per shkollenRealiteti ne komunen Pustec per mundes-ite e zgjidhjes se problemit.Komuna Pustec ka nje popullsi prej rreth 4500 banoresh, te vendosur ne 9 fshatra. Ka zhvillim ekonomik modest, per rjedhoje burime �nanciare te ku�zuara.Per garantimin e nje standarti normal per popullsine e vet, ka shume investime prioritare te pakryera. Keshtu nuk ka ujesjelles ne cdo fshat, nuk rrjet kanlizimesh ne cdo fshat, nuk ka nje sistem te mireorganizuar te menaxhimit te mbetjeve. Ne keto kushte zgjidhja e problemit te pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura te shkolles se Gorices se Vogel, nuk mund te jete sot dhe per disa vite si pjese e nje projekti te ndertimit te nje sistemi te pastrimit te tyre ne nivel fshati.

Por a mund te pritet me gjate, kur shkolla ka nevoja te sigurimit te higjienes per te siguruar shendetin e nxenesve ? Jo. Shkolla ka objektiv te vetin edukimin mjedisor te nxenesve te vet. Ajo po pergatit nje projekt kompleks mjedisor dhe pretendon te marre pro�lin e nje shkolle ekoinovative. A mund te neglizhohet me zgjidhja e problemit ? Jo. Shkolla eshte pjese e projektit te DMO “Praktika inovative ne mbrojtje te mjedisi“. A do te kishte nje aksion mjedisor me prioritar per shkollen ? Jo. Zgjedhja eshte plotesisht e justi�kuar.Standartet e pastrimit qe kerkon mjedisi konkret.Shkolla e Gorices se Vogel eshte nje objekt brenda ku�jve te nje parku kombetar, Parkut Kombetar te Prespes. Shkolla eshte vetem disa dhjetra metra larg liqenit. Shkolla eshte nje objekt i vecuar nga fshati. Edhe ky parashtrim mjafton per te argumentuar domosdosh-merine e ndertimit te nje sistemi pastrimi te ujrave te zeza e te perdorura, qe ne rast te kundert ato derdhen direkt ne liqen.

Sasia e ujrave qe pastrohenSasia e ujrave te zeza e te perdorura qe prodhohen eshte e paket per te zgjedhur nje sistem modern pastrimit, eshte sasi e kosiderueshme e prodhuar nga nje godine e vetem. Zgjedhja qartesohet, nje sistem i thjeshte por qe garanton uje te pastruar ne nivele relativisht te larta.Krahasime kostuale mes sistemeve.

Komponenti i trajtimit �zik permban kryesisht keto etapa : - Shoshja primare, e ashper; - Largimi i shkumbes; - Sedimentimi; - Ndarja e ujit nga masa e ngurte; - Filtrimi me rere (nepermjet kalimit ne rere); - Fryrja me ryme ajri per largimin e grimcave te vogla; - Grumbullimi me karbon aktiv (adsorbim), grumbullim rreth ketij karboni i hidrokar-bureve te halogjeneve, i lendeve ngjyruese, etj; - Dezinfektimi termik, nxehja per te vrare nje pjese te organizmave patogjene; - Largimi i komponenteve te gazte ne ujrat e perdorur nepermjet fryrjes me presion te larte te ajrit apo avullit.

Si pastrohen ujrat e perdorur ?1. Sipas nivelit. - Pastrim i ujrave te perdorur ne nivel shtepie – Pastrim ne nivel institucioni apo objekti. – Pastrim ne nivel qendre te vogel banimi - lagje, fshat. – Pastrim ne nivel urban – qyteti apo nj epjese te tij.2. Sipas teknikes. – Pastrim ne gropa septike. – Pastrim nepermjet shperndarjes se ujit te perdorur me tubacion me vrima mbi siperfaqe te konsiderueshme toke (metode ekstensive ). – Pastrim me siperfaqe te mbjelle me kallama. – Pastrim mesisteme te thjeshte dekantimi ne forme kaskade. – Pastrim ne permjet impianteve te pastrimit me metode komplekse, �zike, kimike, biologjike.Studim i �zibilitetit, zgjedhja e sistemit te pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura per shkollenRealiteti ne komunen Pustec per mundes-ite e zgjidhjes se problemit.Komuna Pustec ka nje popullsi prej rreth 4500 banoresh, te vendosur ne 9 fshatra. Ka zhvillim ekonomik modest, per rjedhoje burime �nanciare te ku�zuara.Per garantimin e nje standarti normal per popullsine e vet, ka shume investime prioritare te pakryera. Keshtu nuk ka ujesjelles ne cdo fshat, nuk rrjet kanlizimesh ne cdo fshat, nuk ka nje sistem te mireorganizuar te menaxhimit te mbetjeve. Ne keto kushte zgjidhja e problemit te pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura te shkolles se Gorices se Vogel, nuk mund te jete sot dhe per disa vite si pjese e nje projekti te ndertimit te nje sistemi te pastrimit te tyre ne nivel fshati.

Por a mund te pritet me gjate, kur shkolla ka nevoja te sigurimit te higjienes per te siguruar shendetin e nxenesve ? Jo. Shkolla ka objektiv te vetin edukimin mjedisor te nxenesve te vet. Ajo po pergatit nje projekt kompleks mjedisor dhe pretendon te marre pro�lin e nje shkolle ekoinovative. A mund te neglizhohet me zgjidhja e problemit ? Jo. Shkolla eshte pjese e projektit te DMO “Praktika inovative ne mbrojtje te mjedisi“. A do te kishte nje aksion mjedisor me prioritar per shkollen ? Jo. Zgjedhja eshte plotesisht e justi�kuar.Standartet e pastrimit qe kerkon mjedisi konkret.Shkolla e Gorices se Vogel eshte nje objekt brenda ku�jve te nje parku kombetar, Parkut Kombetar te Prespes. Shkolla eshte vetem disa dhjetra metra larg liqenit. Shkolla eshte nje objekt i vecuar nga fshati. Edhe ky parashtrim mjafton per te argumentuar domosdosh-merine e ndertimit te nje sistemi pastrimi te ujrave te zeza e te perdorura, qe ne rast te kundert ato derdhen direkt ne liqen.

Sasia e ujrave qe pastrohenSasia e ujrave te zeza e te perdorura qe prodhohen eshte e paket per te zgjedhur nje sistem modern pastrimit, eshte sasi e kosiderueshme e prodhuar nga nje godine e vetem. Zgjedhja qartesohet, nje sistem i thjeshte por qe garanton uje te pastruar ne nivele relativisht te larta.Krahasime kostuale mes sistemeve.

Sistemet e pastrimit kane tre elemente kryesore kostuale qe lejojne te gjykohet mbi efektivitetin dhe e�ciencen e tyre. 1.Investimi �llestar dhe jetegjatesia e sistemit; 2. Vlera e shpenzimeve operative te funksionimit dhe mirembajtjes se sistemit; 3. Sasia e personave qe sherbehen prej sistemit.Ka nje korelacion te drejte mes vleres se investimit dhe cilesise se pastrimit te ujrave, per parametra te tjere te barabarte. Ka nje korelacion te drejte mes madhesise se sistemit dhe e�ciences se larte, ose e thene ndryshe kosto e ulet sherbimi/per-son. Vleresimi krahasues dhe analiza e mundesive, gjykuar mbi cka u parashtrua me lart, imponon zgjedhjen e nje sistemi jo modern, por qe garanton arritjen e parametrave te kenaqshem te pastertise se ujrave te trajtuar. Nuk mund te jete nje sistem gropash septike, nuk mund te jete nje sistem i perhapjes se ujrave ne siperfaqe te medha trualli (toke). Eshte zgjedhja qe eshte bere : nje sistem i kombinuar i gropave septike me shtrat kallamash.Cilat stade zhvillohen ne kete sistem, cfare produktesh te fundit perftohen, si perdoren

Duke iu referuar komponenteve te pershkruar dhe etapave konkrete te nje sistemi pastrimi modern, sistemi qe eshte zgjedhur per shkollen realizon : 1. Komponenti �zik. Realizohet sedimen-timi dhe nje fare �ltrimi ne shtrat, jo ne �lter rere por ne �lter zhavorri te imet. 2. Komponenti biologjik. Realizohet nje veprim i kombinuar i veprimtarise shperberese te lendeve organike qe permban uji, si prej bakterieve aerobe ashtu edhe prej atyre anaerobe. Elementet minerale, produktet inorganike si P3O4³ˉ, NO3ˉ, Mg²ˉ, Ca²ˉ, Fe2O3, etj, asimilohen nga bimet e kallamave, nepremjet fotosintezes kthehen ne biomase, me mundesi perdorimi si burime energjie. 3. Komponenti kimik. Largimi i fosfateve eshte sherbimi me i mire per mos ndotjen e ujit te liqenit.

Konkluzion : Zgjedhje e sistemit te pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura per shkollen e Gorices se Vogel, eshte e drejte dhe e justi�kuar, sistem i kombinuar i gropes septike dhe shtratit te kallamave.

Teknika e pastrimit me siperfaqe te mbjella me kallama.

Ne qofte se do ta perku�zonim si sistem, teknika e pastrimit me siperfaqe te mbjella me kallama perfaqeson mbledhjen e ujrave te zeza dhe atyre te perdorura, paratrajtimin e tyre ne gropa septike, trajtimin e metejshem ne siperfaqen e mbjelle me kallama, riperdorimin e ujit te pastruar ne nivel te caktuar.Tre stadet e perpunimit te ujrave te ndotura- Mbledhja e tyre;- Trajtimi i tyre;- Rieprdorimi (ose ose rifutja e tyre ne qarkullim)

Grumbullimi i ujrave te perdorur ne rastin e projektit perfaqesohet nga rrjeti hidraulik i instaluar ne godinen e shkolles, qe mbledh ujin e rjedhur nga cezmat per qellime higjie-nike si edhe ujin e pastrimit te tualeteve se bashku me jashteqitjet e lengshme dhe te ngurta. Eshte rrjet ekzistues dhe do te kerkoje nje zgjatje ne dalje te godines per ta cuar deri tek objekti i trajtimit te ujrave te perdorura. Trajtimi i ujrave te perdorura ne siperfaqe te vecanta qe sherbejne per pastrimin e tyre – siperfaqe toke me strukture vertikale te vecante me gure, zhavor, rere dhe argjile, e izoluar ne pjesen e poshtme me plasmas dhee mbjelle me kallam(ndoshta edhe me bime te tjera te terreneve te laget) – eshte nje metode e pajtueshme me mjedisin, e pershtatshme per perdorim ne territorin e nje parku natyror. Kjo metode perfaqeson zakonisht nje sistem sekondar te pastrimit te ujrave te perdorura (rendom pas gropave septike).Riperdorimi i ujit te pastruar prej sistemit ka dy mundesi : - te perdoret per ujitje te tokes bujqesore ne afersi ose te bimeve dekorative te shkolles, -b te ndjeke rrugen e vet natyrale per te ushqyer liqenin e Prespes se madhe.Mareveshje per perdorim termi.Shtrat i kallamave do te quhet ne vazhdim siperfaqja e trajtuar ne kuadrin e ketij projekti per pastrimin e ujrave te perdorura, pra nje siperfaqe toke me strukture vertikale te vecante me gure, zhavor, rere dhe argjile, e izoluar ne pjesen e poshtme me plasmas dhee mbjelle me kallam(ndoshta edhe me bime te tjera te terreneve te laget)Cfare eshte shtrati i kallamave?Nje shtra tkallamash eshte nje bazen i mbuluar me nje shtrese plasmasi (e padep-ertueshme prej ujit) e mbushur me zhavorr (fraksione te ndryshme) dhe e mbjelle me kallama.

Si funksiononshtrati i kallamave ?Uji I perdorur qe hyn ne shtratin e kallamave rjedh e shperndahet ne siperfaqen e shtratit dhe deperton ne thellesi te tij. Keshtu ai pershkon edhe shtresen e rrenjeve te bimeve te kallamit deri sa mberrin ne skajin tjeter te shtratit. Bimet e terreneve te lagesht, si ne rastin konkret kallamet, clirojne prej rrenjeve te tyre nje sasi te paket oksigjeni duke bere qe te perftohet ne zonen e tyre pra nje mjedis anaerobik i oksigjenuar. Nje kombinim i tille i mjedisit anaerobik me ate aerobik krijon kushtet per zhvillimin e mikroorganizmave te te dy mjediseve.

Keta mikroorganizma bejne ne nje shkalle te larte shperberjen e substancave ndotese te ujit dhe nje pjese te tyre e kthejne ne elemente ushqyes per bimet. Edhe krimbat e tokes do te kontribuonin pozitivisht ne proces. Ne te njejten kohe keta mikroorganizma konkurrojne e dobesojne organizmat patogjene. Nje pjese e ndotesve me permasa relativisht te medha ndalohen e �ksohen ne hapesirat mes gureve e grimcave te zhavor-rit. Qe proceset e siperpermendur te ndodhin normalisht dhe qe elementet ushqyes te thithen nga rrenjet e bimeve dhe mykorizat ne simbioze me to, nevojitet mesatarisht qendrimi i ujit per 5-7 dite ne shtrat.Projektimi I shtratit te kallamaveMenyra e perdorur per percaktimin e madhesise se Fito box (shtratit te kallamave) eshte kombinimi i te dhenave standarte nga literatura speciale bashkekohore, te te dhenave te vrojtimit, te kalkulimeve matematike.Evidentimi i numrit te personave qe sherbehen. Faktori kryesor mbi te cilin bazohet gjithe kalkulimi eshte numri i personave, te cileve ju sherben ky sistem i thjeshte e funksional i pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura. Subjekti i projektit eshte kolektivi i shkolles 9 – vjecare te Gorices se Vogel. Ka rreth 100 nxenes e mesues. Ky numur kerkon nje reduktim sepse keta persona qendro-jne vetem per nje pjese te kohes, rreth 1/3 e kohes. Vijne pergjithesisht ne shkolle pasi kane kryer nevojat personale ne shtepite e tyre. Jashteqitja e trashe (fekalet) kryhet zakonisht nje here ne dite dhe kryhet kryesisht ne kushtet e shtepise. Bazuar ne arsye-timin e mesiperm per kalkulimet e metejshme percaktojme nje numur te reduktuar, me pak se nje e treta e numrit te nxenesve e mesuesve te shkolles. Pra merren ne konsider-ate per kalkulime nje numur prej rreth 25 – 30 personash.Siperfaqja e nevojshme e shtratit te kallamave.Jane dy faktore qe kondicionojne percak-timin e siperfaqes se shtratit te kallamave, sasine e personave, te cileve ju sherbehet dhe, sa kohe i duhet bimesise se shtratit te marre prej mjedisit ujor elementet ushqyes minerale te tretur ne te. Nga literatura rekomandohen 2-4 m² siperfaqe shtrati per person. Nga literatura gjithashtu percaktohet qe uji duhet te qendroje ne shtrat 5-7 dite qe atij bimesisa e shtratit t’i terheqe elementet ushqyes. Bazuar ne dy te dhenat e mesiperme dhe ne standartet e shtreterve te kallamave qe ofron tregu, behet percaktimi i siper-faqes se shtratit te kallamave. Sperfaqja percaktohet 80 m².

Faktori i pare percaktues per dimensionimin e shtratit eshte fakti qe uji duhet te qendroje 5-7 dite brenda tij. Pra nje sasi uji te perdorur ne 5-7 dite ne shkolle duhet te depozitohet ne vellimin e shtratit.Faktori i dyte eshte i karakterit inxhinierik. Jane eksperimentuar shtretet te permasave te ndryshme dhe jane nxjerre permasat optimale.Raporti i gjatesise me gjeresine.Diktuar nga siperfaqja e disponueshme ku do te ndertohet shtrati, nga rekomandimet e literatures raporti shkon nga 4 : 1 ne 1:1. Rastin konkret e kemi percaktuar 13m me 6m, pra raportin gjatesi :gjeresi - 2 : 1.Lartesia e shtratit.Sipas rekomandimeve te literatures thellesia e shtratit te kallamave shkon mesatarisht 0.5m por edhe deri 0.7 ose 0.8m.Kjo kondicionohet nga zhvillimi i sistemit rrenjor te bimevete kallamave.Per siguri kemi zgjedhur thellesine 0.8 m.Zgjedhja e pozicionit te vendit te shtratit.Behet nisur nga parimi qe uji i perdorur te mberrije ne shtrat me rjedhje te lire, pra shtrati te vendoset ne kuote lartesie te terrenit me te ulet se dalja e shkarkimit nga godina e shkolles. Nese jemi ne nje terren te pjerret mund te ndertohet nje kaskade shtreterish. Vendi duhet te jete i ekspozuar per kohen me te gjate te mundshme ndaj rezatimit diellor (per rritjen e suksesshme te bimeve tekallamave). U percaktua vendi i ndertimit te shtratit te kallamave ne pjesen lindore te kopshtit te shkolles, rreth 4m larg gropes septike, ne kuote rreth 50-70 cm me te ulet.Modi�kimi i territorit rreth shtratit. Pjesa perendimore e shtratit korespondon me hyrjen per ne shkolle pra me aksin e oborrit. Duke synuar nje izolim viziv te objektit, eshte plani�kuar te mbillen rreth 7-8bime dekorative, shkurre gjethembajtese si tuja, ligustra, dellinja dekorative, ne anen perendimore te shtratit.Izolimi mes shtratit dhe truallit. Eshte shume e rendesishme te kete nje shtrese izoluese, te papershkueshme prej ujit, me qellim qe te mbrojme ujin nentokesor nga ndotjet. Kjo sigurohet me nje membrane PVC qe shtrihet siper gjithe siperfaqes se gropes dhe mbulimi i fundit te gropes behet edhe me nje shtrese shtese, me nje membrane gjeotekstili. Kjo behet sepse keto shtresa duhet t’u rezistoje ne kohe gureve te mprehte te zhavorit, rrenjeve te bimeve qe mberrijne tek ajo. Produkti ofrohet nga shitesiiI kompletuar me gjithe perberesit.Zgjedhja e kallamit, skema e mbjelljes Rekomandohet te mos perdoret mundesisht kallami Phragmites australis sepse karritje agresive te rrenjeve.Dendesi 4-5 bime / m². Materiali shumues �dane, copa vegjetative (copa rrenjesh)Lartesia e ujit ne shtrat. Me e rekomandueshmja eshte nje pasqyre uji 20 cm nen siperfaqe.Permasat e zhavorrit. Ne pjesen me te madhe te jete 10 – 20 mm. Ne hyrje te kete zhavorr te permasave 50 mm – 100 mm per te lehtesuar depertimin e ujit ne shtrat. Nje zhavorr me i imet do te shkaktonte ngurtesimin e fekaleve bashke me zhavorrin dhe do veshtiresonte edhe zhvillimin e sistemit rrenjor.

Mirembajtja e shtratittekallamaveI -Kontroll i vazhdueshemi gropes septike dhe tubit lidhes me puseten hyrese para shtratit te kallamave.Nese gropa septike mbushet me material te ngurte ne formen e llumit, mbi te ka shkume dhe vajra, yndyra, behet boshatisja e tyre. Mosmarrja e nje mase te tille con ne bllokim te tubit hyres e shperndares ne shtratin e kallamave . Me tej mund te bllokohet edhe shtresa hyrese e zhavorrit te trashe dhe keshtu del jashte funksionit shtrati. Masa immediate ne kete rast jane :1.Boshatisja e gropes septike. Periodiciteti ne kushte normale : 1 here ne vit.2. Pastrimi nga veshja e pare te vete brendshem e tubit lidhes se gropes me puseten hyrese. Periodiciteti ne kushte normale : 1 here ne 6 muaj.3. Pastrimi i pusetes hyrese. Periodiciteti ne kushte normale : 1 here ne 6 muaj.4. Pastrimi i tubit hyres dhe degezimit te tij ne shtratin e kallamave. Periodiciteti ne kushte normale : 1 here ne 6 muaj.5. Pastrimi i shtreses se zhavorrit te ashper qe eshte ngjitur me tubin shperndares, nepermjet larjes me uje me presion ose nepermjet zevendesimit te pjeses se bllokuar me zhavorr te ri. Periodiciteti : kur shfaqet bllokimi.

II – Kontrolli i siperfaqes se shtratit te kallamave. 1. Nese konstatohen gropezime dhe shfaqje e ujit ne to, behet nivelimi I siperfaqes, mbase edhe me hedhje te nje sasie te vogel zhavorri.2. Kontrolli i barerave te keqia. Nese ne siperfaqet e shtratit konstatohet instalim i barerave te keqia, behet shkulja e tyre me gjithe rrenje. Ky veprim kryhet zakonisht dy muajt e pare te vegjetacionit (prill – maj) dhe me pas, sa here ato shfaqen.3 – Kontrolli I nivelit te ujit ne shtratin e kallamaveNdryshimi i nivelit te ujit ne shtrat. Zakonish trealizohet me gradimin e seksionit te daljes se ujit nga shtrati. Ne vere mbahet rreth 20 cm nen siperfaqe.III - Prerja e kallamave. Ky veprim kryhet jo domosdoshmerisht por vlen per keto arsye : - Mund te vleje materia-li i prere per prodhim cipsash e briketesh per ngrohje ose per kompostim; - Behet per arsye estetike pasi hiqen pjeset e thara, nxit shperthimin e lastareve te rinj; - Heqja e pjeses mbitokesore te bimeve largon keshtu edhe nje pjese te lendeve ushqyese te cliruara nga pastrimi i ujrave te perdorur dhe te pervetesuar prej bimeve. Per te realizuar nje largim sa me te madh te ketyre lendeve, prerja eshte mire te behet para periudhes se qetesise – �llim deri mes vjeshte- ose vone ne pranvere, sepse, para pushimit te veggjetacionit lendet ushqyese zbresin nga kercelli e gjethet dhe depozito-hen ne rizomat, per te riqarkulluar ne �llim te vegjetacionit. Prerja mund te behet edhe dy here ne vit, prerja realizohet ne lartesine 20 cm mbi siperfaqe.Ushqimi i shtratit te kallamave. Ne kohen e pushimeve te veres, kur shkolla eshte e mbyllur dhe nuk prodhohen ujra te perdorura, duhet dikush te hedhe uje ne siperfaqen e shtratit.

Keta mikroorganizma bejne ne nje shkalle te larte shperberjen e substancave ndotese te ujit dhe nje pjese te tyre e kthejne ne elemente ushqyes per bimet. Edhe krimbat e tokes do te kontribuonin pozitivisht ne proces. Ne te njejten kohe keta mikroorganizma konkurrojne e dobesojne organizmat patogjene. Nje pjese e ndotesve me permasa relativisht te medha ndalohen e �ksohen ne hapesirat mes gureve e grimcave te zhavor-rit. Qe proceset e siperpermendur te ndodhin normalisht dhe qe elementet ushqyes te thithen nga rrenjet e bimeve dhe mykorizat ne simbioze me to, nevojitet mesatarisht qendrimi i ujit per 5-7 dite ne shtrat.Projektimi I shtratit te kallamaveMenyra e perdorur per percaktimin e madhesise se Fito box (shtratit te kallamave) eshte kombinimi i te dhenave standarte nga literatura speciale bashkekohore, te te dhenave te vrojtimit, te kalkulimeve matematike.Evidentimi i numrit te personave qe sherbehen. Faktori kryesor mbi te cilin bazohet gjithe kalkulimi eshte numri i personave, te cileve ju sherben ky sistem i thjeshte e funksional i pastrimit te ujrave te zeza dhe atyre te perdorura. Subjekti i projektit eshte kolektivi i shkolles 9 – vjecare te Gorices se Vogel. Ka rreth 100 nxenes e mesues. Ky numur kerkon nje reduktim sepse keta persona qendro-jne vetem per nje pjese te kohes, rreth 1/3 e kohes. Vijne pergjithesisht ne shkolle pasi kane kryer nevojat personale ne shtepite e tyre. Jashteqitja e trashe (fekalet) kryhet zakonisht nje here ne dite dhe kryhet kryesisht ne kushtet e shtepise. Bazuar ne arsye-timin e mesiperm per kalkulimet e metejshme percaktojme nje numur te reduktuar, me pak se nje e treta e numrit te nxenesve e mesuesve te shkolles. Pra merren ne konsider-ate per kalkulime nje numur prej rreth 25 – 30 personash.Siperfaqja e nevojshme e shtratit te kallamave.Jane dy faktore qe kondicionojne percak-timin e siperfaqes se shtratit te kallamave, sasine e personave, te cileve ju sherbehet dhe, sa kohe i duhet bimesise se shtratit te marre prej mjedisit ujor elementet ushqyes minerale te tretur ne te. Nga literatura rekomandohen 2-4 m² siperfaqe shtrati per person. Nga literatura gjithashtu percaktohet qe uji duhet te qendroje ne shtrat 5-7 dite qe atij bimesisa e shtratit t’i terheqe elementet ushqyes. Bazuar ne dy te dhenat e mesiperme dhe ne standartet e shtreterve te kallamave qe ofron tregu, behet percaktimi i siper-faqes se shtratit te kallamave. Sperfaqja percaktohet 80 m².

www.dmo.al Mbro Mjedisin