seta-turk dis politikasi 2010 yıllığı

BURHANETTN DURANKEMAL NAT

MESUT ZCAN

SETA

2010

TRK DI POLTKASI YILLII2010

SETA Yaynlar XIVI. Bask : Ekim 2011ISBN : 978-605-4023-12-7

Tasarm : Merdiven SanatUygulama : mare YazarBask : Pelin Ofset, Ankaraletiim : SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66 GOP ankaya 06700 Ankara Tel: (312) 551 21 00 Faks: (312) 551 21 90 www.setav.org / [email protected]

TRK DI POLTKASI YILLII2010

Burhanettin DURAN | stanbul ehir niversitesiKemal NAT | Sakarya niversitesi

Mesut ZCAN | stanbul Ticaret niversitesi

SETA | SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI

NSZ / 7

TRK DI POLTKASININ SYASET BOYUTU: 2010 DEERLENDRMES / 13Burhanettin Duran

TRK DI POLTKASININ 2010 YILI GELMELER / 65

TRKYENN RAN, SRAL VE SURYE POLTKASI 2010 / 67Kemal nat, smail Numan Telci

TRKYENN IRAK POLTKASI 2010 / 137Mesut zcan

TRKYENN KRFEZ LKELER, YEMEN, RDN, MISIR VE LBNAN POLTKASI 2010 / 161Muhittin Ataman, Nuh Ugan

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER 2010 / 201Ali Resul Usul

TRKYENN KIBRIS POLTKASI 2010 / 223Nasuh Uslu

TRKYENN ABD POLTKASI 2010 / 265Ramazan Gzen

NDEKLER

TRKYE-RUSYA LKLER 2010 / 301Vgar manov

TRKYE-ALMANYA LKLER 2010 / 333Sava Gen, Osman Nuri zalp

TRKYE-NGLTERE LKLER 2010 / 349Ali Balc

TRKYENN KAFKASYA POLTKASI 2010 / 371Kamer Kasm

TRKYENN BALKANLAR POLTKASI 2010 / 389Doa Ula Eralp

TRKYENN ORTA ASYA POLTKASI 2010 / 409Hasan Ali Karasar

TRKYENN DOU ASYA POLTKASI 2010 / 435Seluk olakolu*

TRKYE-LATN AMERKA LKLER 2010 / 483Aye Aslhan elenk

TRKYENN AFRKA POLTKASI 2010 / 501Mehmet zkan

TRK DI POLTKASINDA AFGANSTAN VE PAKSTAN 2010 / 529Sevin Alkan zcan

TRK DI POLTKASI ZERNE BAIMSIZ MAKALELER / 547

STRATEJK ORTAKLIKTAN MODEL ORTAKLIA: TRKYENN BAIMSIZ DI POLTKASININ ETKLER / 549Nuh Ylmaz

ATIMADAN BRLNE: TRKYE VE IRAKLI KRTLER / 579Burak Bilgehan zpek

EKONOMK DPLOMAS VE YAPISAL DNM: YEN DNEMDE TRK DI POLTKASI VE SANAY-TEKNOLOJ POLTKALARI / 597Sadk nay, Fazl Kayk

TRK DI POLTKASININ ORTADOUDAK YEN KML VE ATIMA ZMLERN KEF / 621Talha Kse

11

Trk D Politikas Yll serisinin ikinci kitabn (2010) elimize almaktan dolay byk bir mutluluk yayoruz. Trkiyenin d po-litikasnn deiik alanlarna ilikin verilerin, konunun uzmanlar tarafndan belirli bir sistematik ierisinde okuyucuya aktarlmasn salama hedefimizde bir adm daha atmann memnuniyeti iinde-yiz. Ylln editrleri olarak nmzdeki saylarda dosya konular ile okuyucumuzun nne kmay hedeflemekteyiz.

Souk Savan bitimiyle daha aktif bir d politikay benimseyen ancak 1990larda yaad ekonomik ve siyasal krizler sebebiyle zor-lanan Trkiye, son on ylda hem ekonomik performans hem de d politika aktivizmi ile ykselen bir profili temsil etmektedir. Dnya bakentlerinde Trkiyenin yeni d politikas tartma ve hayranlk konusu olmaktadr. Bu itibarla 2009 ve 2010 yllarnn eksen tart-malarna sahne olmas hi de rastlant deildir. Trkiyenin kendi gndemi olan iddial bir d politikay, her an yeni krizlere gebe olan bir blgede yrtmesi son dnemde ok sayda almann konu-su olmaktadr. Trk D Politikas Yll serisinin Trkiyenin yeni d politikasn anlama, anlamlandrma ve analiz etmede nemli bir boluu doldurmaya balad inancn tamaktayz.

2010 yl Trkiyenin i ve d politikasnda nemli gelimelerin yaand bir yl oldu. Mavi Marmara Gemisine srail saldrs, rana BM Gvenlik Konseyi yaptrmlarna hayr oyu verilmesi, NATO Zirvesi ve Fze Kalkan Projesi ile Wikileaks belgelerinin yaymlan-

12

TRK DI POLTKASI YILLII 2010

mas bunlardan sadece drt tanesi. Ayrca, Trkiyenin yeni d poli-tikasnn ite ve dta eksen tartmalar ve otoriterleme iddialaryla deerlendirildii bir dnem yaand.

Elinizdeki yllk 1 ereve yazs, 4 bamsz makale ve 16 blge-lere gre Trk D politikasn anlatan yaz olmak zere toplam 21 makaleden olumaktadr.

2010 ylndaki d politika gelimelerini Trkiyede i ve d siya-setin etkileimi balamnda Burhanettin Durann ereve yazsnda grmekteyiz.

Trkiyenin d politikalarn blgelere gre inceleyen ikinci k-smda Kemal nat, smail Numan Telci, Mesut zcan, Muhittin Ata-man ve Nuh Ugan ayr yazyla Ortadou blgesine ynelik d politikamz analiz etmektedir. 2010 ylnda olduka snk geen Trkiye-AB ilikilerini Ali Resul Usul ele alrken, ngiltere boyu-tunu Ali Balc, Almanya boyutunu Sava Gen ve Kbrs boyutunu da Nasuh Uslu incelemektedir. 2010 ylnda Trk d politikasnn Kafkaslardaki grnm Kamer Gen, Orta Asya ilikileri Hasan Ali Karasar ve Rusya boyutu ise Vgar manov tarafndan ele alnmtr. Ramazan Gzen son dnemde ok sayda gerilim yaayan Trkiye-ABD ilikilerini 2010 yl balamnda analiz etmitir.

Trkiyenin 2010 ylnda Balkanlar politikasnn genel grn-mn bu sayda Doa Ula Eralp deerlendirmitir. Seluk ola-kolu, Trkiyenin Uzakdou politikasn incelerken, Sevin Alkan zcan Afganistan-Pakistan politikasna odaklanmtr. Bu sayda da Trkiyenin Latin Amerika politikas Aye Aslhan elenk ve Afrika politikas Mehmet zkan tarafndan yazlmtr.

Trk D Politikas zerine bamsz makalelerden oluan n-c ksmda ise Nuh Ylmaz, Trkiye-ABD ilikilerini model ortaklk kavram balamnda ele almaktadr. Burak zpek Trkiye ve Irak Krt Blgesi arasndaki ilikilerin atmadan ibirliine dnme-sine odaklanmaktadr. Trkiyenin sanayi ve teknoloji politikalar-nn yeni d politika aktivizminin altn ne derece doldurabildikleri ve d politika ile sanayileme vizyonlarnn ne derece uyum iinde seyrettikleri sorusuna cevap arayan yaz Sadk nay ve Fazl Kayk

13

NSZ

tarafndan yazlmtr. Son yazda ise Talha Kse, Trk D Politikas pratiklerindeki yapsal dnm ve atma zmlerinin uygulan-ma rneklerini Ortadou politikas balamnda analiz etmektedir.

Kitabn kmasnda emei geen btn yazarlarmz ile SETA yet-kililerine teekkr ediyor ve eserin okucuya faydal olmasn diliyoruz.

Burhanettin DuranKemal nat

Mesut zcan

TRK DI POLTKASININ SYASET BOYUTU: 2010 DEERLENDRMES

Burhanettin Duran*

* Do. Dr., stanbul ehir niversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm

17

Giri

Souk Sava sonras Trk d politikasnn daha aktif ve ok boyutlu bir perspektife yneldii btn d politika uzmanlarnn zerinde anlat bir konudur. Bunun bir d politika zorunluluu olduu kadar, i politikann dnm ile birlikte ele alnmas gere-ken bir konu olduu da ortadadr. 1980lerde ekonomiden sivil top-luma ve siyasi aktrlere kadar bir dnm srecine giren Trkiye, 1990larda hem ekonomisinin yapsal sorunlarn zemedii iin krizlerle boumak zorunda kalm, hem de i ve d siyasetini te-rr ve siyasal slam tehdit alglamalar etrafnda gvenlikletirmitir. 1993ten itibaren iyice artan terr ve istikrarsz koalisyon hkmet-lerinin dk ekonomik performansna elik eden slamc siyasetin ykselii (Refah Partisinin 1994te byk ehirlerde ve Anadolunun nemli bir ksmnda belediyeleri ele geirmesi ve 1995 seimlerinde birinci parti olmas) 28 ubat sreciyle birlikte demokrasinin sekteye urad bir dnemle sonulanmtr. Kayp on yl olarak nitelenen 1990lardan k, Trkiyenin 1999da Helsinki Zirvesinde Avrupa Birlii yeliine aday lke ilan edilmesiyle balamtr. Trkiye de-mokrasisini pekitiren bu sre bir dizi paketle i ve d politikada dnmn nn amtr.

Bu dnemden itibaren i ve d siyasetin birbirini karlkl olarak dntrd grlmektedir. 2002de AK Partinin tek bana ikti-dara gelmesi ve 2007 seimlerinden daha da glenerek kmasyla

18


i siyasetteki dnmn d politikadaki yeni perspektifi glen-dirdii ileri srlebilir.1 Ayn ekilde AK Parti iktidar dneminde d politikann gerek AB sreci, gerekse Trkiyeyi merkez lke ilan eden yeni yaklam sayesinde dntrldn sylemek de isa-betli olacaktr. ktidara geldikten sonra kard uyum paketleri ile youn bir Avrupallama2 hamlesi yrten AK Parti, d politikay, i politikay dntrmenin bir arac olarak kullanmtr. politikada Devlet Gvenlik Mahkemelerinin kaldrlmasndan Milli Gvenlik Kurulunun yapsnn deitirilmesine kadar birok alanda nemli bir dnm getirmitir. Bu anlamda demokratikleme d politika-nn bir paras haline gelmitir. Dier bir deyile, d politika Trk si-yasal sistemini muhafazakr kesimler eliyle mmkn olduu lde atmadan dntrmenin bir arac haline gelmitir. AB yeliinin Trkiye toplumunda grd destek ve AK Partinin bu sreci sa-hiplenmesi, i politikadaki meruiyet sorunlarn da amasna yar-dmc olmutur.3

Ancak 2009 ve 2010 ylnda AK Parti iktidarnn yeni Ortadou perspektifi ve bu erevede srail ve ranla ilgili spesifik politikalar eksen kaymas tartmasn balatmtr. te sivil otoriterlik tart-mas ile btnleen eksen kaymas tartmas AK Parti Hkmetinin d politikay, i politikay dntrme arac olarak kullanmasn ter-sine evirmeyi hedeflemektedir. Batl bakentler asndan bu tar-tma Trkiyenin dozu gittike ykselen bamsz politika yrtme refleksini snrlandrmay isteyen, ancak bunu Babakan Erdoann gittike otoriterletii i siyaset tezine balayan bir mahiyet ta-maktadr. Wikileaks belgeleri bu tartmalarn i siyasetteki muha-lefet evreleri ile d politikada ABD yetkililerinin kayglarnn nasl rttn, sylemlerin birbirinden nasl beslendiini gstermesi asndan ilgintir. Bu durumun bir boyutu kreselleen dnyada her lkenin i ve d politikasnda etkileimin artmasyla ilgilidir. Dier boyutu ise Trkiye gibi dnya politikasnn birok nemli ko-nusuna ve krizine dolayl ya da dolaysz muhatap olan bir lkenin i ve d politika etkileiminin daha geni lekli olmas ile ilgilidir.

Trk d politikasn anlamlandrmada seviyeden bahsedilebi-lir: D politikann ekillendii global ve tarihsel evre, d politika-nn karar alma ve yapm sreci ve toplum ve i siyasetle etkileimi.

19


Bu makalede, nc boyuta 2010 ylnn gelimeleri balamnda odaklanlacaktr. Dier bir deyile bu makalede, gnmzde d po-litikann i politika ile etkileimi balamnda incelenmesinin eskiye nazaran daha da zorunlu olduu tespitinden hareketle Trk d po-litikasnn temel konularnn 2010 ylnda i siyasete nasl yansd- zerinde durulacaktr. Ayrca, d politikann muhalefet partileri tarafndan nasl deerlendirildii, TBMM Genel Kurul grmele-rinden, liderlerin TBMM Grup toplantlarndaki konumalarndan ve medya aklamalarndan istifade edilerek ortaya konulacaktr. Bu makalede Trkiyenin yeni d politika sylemi ve kimlii i siyaseti dntrc bir unsur olarak ele alnacaktr. AK Parti dneminde Trk d politikasnn i siyasal boyutu zerine genel bir deerlendir-me yapldktan sonra 2010 ylnda bununla ilgili olarak eksen kay-mas ve sivil otoriterlik tartmalarna odaklanlacaktr. 2010 ylnda eksen kaymas tartmas ile ilikili drt d politika gelimesi tespit etmek mmkndr: Mavi Marmara Gemisine srail saldrs, rana BM Gvenlik Konseyi yaptrmlarna hayr oyu verilmesi, NATO Zirvesi ve Fze Kalkan Projesi ile Wikileaks belgelerinin yaymlan-mas. Yine 2010 ylnda Ermeni Alm ve Krt Alm konular i-d politika etkileimini gstermesi asndan incelenmitir.

-D Politika Etkileimi

Politika ile ilgili hibir mesele tmyle da ya da ie ait deildir. Bu tespitten hareketle d politikann, i ve d ilikilerin ve aktrle-rin karmak ortamnda retilen/uygulanan bir politika olduunun alt izilmelidir. te ve dta farkl aktrlerin ve menfaatlerin bir ara-ya getirilmesi ve bunlarn somut uygulamalara dnmesi zaman ierisinde deiebilen koalisyonlara dayanmaktadr. Bu itibarla d politika analizleri d politikann karmak kaynaklarnn ve yaps-nn getirdii zorluklarla yzleebilmek iin ok dzlemli ve ok bo-yutlu olarak ele alnmaldr.4

siyaset ve uluslararas siyaset arasndaki snrlar gittike geir-gen hale gelmektedir. Sorunlar ve bunlara ynelik retilen politika-lar milli snrlar amakta ve hatta belli konularda snrlar tesi, bu politikalar destekleyen ya da onlara kar kan koalisyonlar olu-

20


maktadr. ve d politikann bu i ie geii intermestic5 olarak adlandrlmaktadr. Uluslararas ortamda oluan hadiselere ya da ya-plan aklamalara sanki i politikann nemli bir konusu gibi tepki verilmekte ya da iteki siyasi meseleler uluslararas politikann ko-nularym gibi akis bulmaktadr.6

Daha geni bir perspektiften bakldnda i-d politika ayrm, ulus-devletlerin, d ayr bir alan olarak tanmlamasna ve ie iste-nilen ekilde belli bir kimlik verme noktasnda bamsz davrana-bilmesine hizmet etmitir. Kresel olan ile yerel olann i ie getii gnmzde d politikann lke snrlar dnda uygulanmak zere tasarlanm bir politika eklinde tanmlanmas nemini yitirmi ve d politikann aslnda darya ynelik olmaktan ziyade devletin bizzat kendisine ynelik bir politika olduu gittike kabul grmeye balamtr. Byle bakldnda d politika bir tarafta devletler dz-leminde iktidar ilikilerinin ekillenmesinde bir strateji ilevi grr-ken, te yandan ve daha da nemlisi devletin bizzat kendi iindeki iktidar ilikilerinin belirlenmesinde etkin bir rol stlenmektedir.7

1990larn ortasndan itibaren kresellemenin i ve d politika arasndaki ayrm sadece mulaklatrmad, ayn zamanda ortadan kaldrd argman sklkla vurgulanmaktadr. Bunun farknda olan siyasi liderler d politikalarn i gndemlerini desteklemek iin kullanmakta; ya da tam tersi i gndem, d politikann konusu ya-plabilmektedir.8

Siyasi liderler uluslararas sistem ile i siyasetin talepleri arasnda bir dengeyi iktidar oyunu ile yrtmek durumundadr. Bu anlamda i siyasetin ve uluslararas siyasetin iki masasnda9 ayn anda otur-maktadrlar. Her bir masann dierine getirecei imkanlar ve snr-lamalar sz konusudur. Bazen i siyasalar uluslararas politikalarn sonularn etkilemek iin kullanlabilir ya da bazen uluslararas aktiviteler tamamyla i siyasetteki amalara ynelik olabilir.10 H-kmetlerin d politika konularn i siyasetin gerekleri ve dnemsel ihtiyalar ile birlikte dndkleri, bazen de i politika gerilimlerini ve sorunlarn d politika zerinden ynetmeye yneldikleri grl-mektedir. AK Parti iktidar d politikann i politikay dntrme-de etkili olduu dnemlerden birisidir.

21


D politikay anlamak iin devlet yetkililerinin davranlarnn/eylemlerinin ve aklamalarnn tesine gitmek gereklidir. Devlet yetkililerinin gerekletirmeyi ilan ettikleri hedeflerin ve bunlarn nasl gerekletirildiinin de fazlas gereklidir. Belirli hedeflere nasl karar verildiinin ve hangi etkileimlerle bu hedeflerin hangi eylem-leri ve sylemleri rettiinin incelenmesi gereklidir. Bu da bizi d politika kararlarnn ekillendii i politik boyutun analiz edilmesi-nin gerekliliine gtrr.

Bu makalede Trk d politikasnn belirlenmesinde i boyutun temel belirleyici olduu ne srlmemektedir. D politika literat-rnde sistemik ve yapsal11 olarak belirtilen unsurlarn d politikay belirlemedeki neminin yan sra aktrlerin spesifik zelliklerinin ve tadklar siyasal kimliklerin etkilerinin de gzden karlmamas gerektii kabul edilmektedir. Daha da nemlisi, AK Partinin uygu-lad d politikann sylem, pratik ve kimlik boyutlaryla Trk milli kimliini dntrc etkilerde bulunduunu varsaymaktaym. Bu-nun iin ncelikle yeni Trk d politikasnn kimlik ve sylem bo-yutunu incelemek daha sonra da i politika ile etkileimine bakmak yerinde olacaktr.

Yeni Trk D Politikas, Kimlii ve Sylemi

D politikada deiim ve srekliliin birlikte olduunu gzden karmayan analizler AK Parti dneminin aktif, ok boyutlu ve en-tegre politikasnn Turgut zal ve ksmen smail Cem dnemlerinde takip edilen izginin, lkenin ykselen ekonomisinin verdii yeni imkanlarla derinletirilmesine ve pekitirilmesine karlk geldiini grecektir.12 1990larda PKK terrne endekslenmi bir d politika-nn gvenlik aray ile komularla sfr sorun politikasnn, gven-lii ekonomik entegrasyon ve aktif bar etrafnda yeniden tanm-layan yaklamnn farkl olduu tespit edilmelidir. Bu yeni durum Trk d politikasnda devlet kimliinin alglanmasndan, mttefik-lerle kurulan ilikilerin yeniden yaplandrlmasna kadar varacak bir dizi deiiklii beraberinde getirmitir. Bu deiimin yeni siyasal ve ekonomik elitin tercihi olarak geldii doruysa da, kklemesi zellikle ortalama Trk vatandan kendisini ve lkesinin uluslara-

22


ras konumunu alglamada artan bir zgven sahibi olmas ile iliki-lendirilmelidir.13

Trk d politikasnda yaanan deiimin en belirgin yan vizyon, hedefler ve syleme ilikindir. Trkiyenin tarihi ve uluslararas ko-numunu medeniyet perspektifiyle yeniden tanmlayan AK Parti d politika yapclar milli gvenlii ve lkenin jeopolitiini yeniden yorumlamlardr. Souk Savan bitmesinin getirdii yeni jeopolitik gerekliklere uyma zorunluluu Trk d politikasnda yeni bir jeo-politik tahayyl oluturmann ana sebebi olarak belirtilmi ve yeni aktivizm ve komu lkelerle sfr sorun politikas da bunun sonucu olarak sunulmutur.14 Trkiyenin bu yeni sylemi ve Ortadoudaki lkelerle gerekletirmeye alt entegrasyon, bir yandan AB mo-delini blgede uygulamak15 olarak yorumlanrken te yandan yeni-Osmanlc16 aray olarak tanmlanmaktadr.

Trk d politikasndaki bu yeni ynelimi medeniyet derinlii aray olarak tanmlamak yerinde olacaktr. Trk i ve d siyasetin-de dnen kimlik alglamalarnn erevesini, yeniden canlandr-lan bir medeniyet kurma bilinci oluturmaktadr. Trkiyenin mer-kez lke olduunu sklkla vurgulayan bu bilin, Trkiye insanna medeniyet kurma ve dzen oluturma roln hatrlatmaktadr. Bu medeniyet perspektifi, kavanda bulunduu blgelerde ikili iliki-lerin gelitirilmesi ve sorunlarn zlmesi iin uluslararas normlar koymaya alan bir tutumu benimsemektedir. Uluslararas hukuku, byk glerin blgeye mdahalesinin bir merulatrma arac ol-maktan kararak blgedeki lkelerin ikili ve oklu ilikilerinin te-meline yerletirmeye almaktadr.17

Bu itibarla AK Partinin uluslaraslamaya yapt vurgunun hem Avrupa merkezciliini hem de nc Dnyacl reddeden yeni bir evrensel tanmlamasna yneldiini sylemek mmkndr. Bu Bat ile yeni bir iliki modelini retmektedir. Bir yandan Bat ile itti-faklara (NATO ve AB gibi) nem verilirken dier yandan Bat mer-kezli uluslararas dzen kritik edilmektedir.18 Mevcut uluslararas dzenin hem az gelimi lkeler asndan hem de Ortadou boyu-tuyla Mslman lkeler iin adaletsiz boyutuna dikkat ekilerek yeni bir uluslararas dzen istenmesi sz konusudur.

23


Medeniyetler ttifak nc Forumunda konuan Babakan Erdoan, adalet duygusunu, eitlik duygusunu, zgrlk ve vicdan duygusunu uluslararas ilikilerin dnda tutanlarn, mukadder bir ykmn da temellerini atacaklarna iaret etmitir:

Adalet, evrensel bir ilkedir ve ancak kresel dzeyde ve tutarl bir biimde uyguland zaman bir anlam ifade eder. Bu yzden bizim iin stanbulun gvenlii, huzur ve refah, New Yorkun, Badatn, Londrann, Mumbainin, Rionun gvenliinden, huzurundan ve refahndan ayr dnlemez. Bizim Gazze iin, dinin kutsal ehri Kuds iin ortaya koyduumuz tavr, her eyin tesinde adaleti, hakkaniyeti, vicdan ne karan bir tavrdr. Biz, Afganistanda, Irakta atmalarda len ocuklara gzya dktmz gibi, ilide, Haitide depremde hayatn kaybeden ocuklar iin de ayn ekilde gzya dkyoruz.19

Gazzedeki ocuklarn sesine kulak vermeyen bir dnyada kre-sel bar ve adaletin ina edilemeyeceini belirten Erdoan, dnyaya hep beraber sahip kma, acil sorunlarna hep birlikte zm bulma, fakirlie ve terrn her trne kar ibirlii yapma ve dnyay b-tn nkleer silahlardan arndrma arsnda bulunmutur.

2010 ylnda Babakan Erdoann yapt nemli aklamalardan birisi Snni-ii ilikileri hakknda olandr. Bu, stanbul Halkal Mey-danndaki 2010 Evrensel Aure Matem Treninde yapt bir ko-numa olmakla birlikte, Ortadouda oluan Snni-ii gerginliine ve kutuplamasna Trkiyenin taraf olmayacan ve bunu amaya alacan gsteren bir d politika perspektifi ve irade beyan ol-mutur. Kerbela faciasnn Mslmanlarn blnmesi ve kutup-lamas amacyla istismar edilmesini reddeden Erdoan, biz duy-gusu zerinden slam dnyasnda birliktelik mesaj vermitir:

Biz birbirimizle ideolojiler, semboller zerinden konuamayz. Biz birbirimize ayr gayr gzlerle bakamayz. Deil mi ki hepimizin gnlnde, yreinde Hseyin var, deil mi ki hepimizin cierinde onun szs var. yleyse birbirimize gnllerimizi amak vazifemiz deil midir? Pakistanda, Afganistanda, Lbnanda, Irakta, randa, Yemende, camilerde bombalarn patlatldn duyduumuzda, inann elimiz ayamz zlyor, kollarmz yana dyor. Bin kere, tekrar tekrar iimizde Kerbelay yaadmz hissediyoruz. Artk yeni Kerbelalar yaamak istemiyor, yeni lmlerle sarslmak istemiyoruz.20

24


Yeni d politika syleminde medeniyet temasnn ve yeni pa-radigma araynn Trkiyenin dzen kuran lkelerden biri olma iddias ile balantl olduunu gsteren dier bir rnei Dileri Bakan Ahmet Davutolunun AB hakkndaki aklamalarnda bul-mak mmkndr. Aydnlanma felsefesinin krizine dikkat eken Davutolu, Bat paradigmasnn 16. yzylda kendini devlet-i ebed mddet olarak tanmlayan Osmanl Devleti gibi retkenliinin s-nrlarna ulatn sylemitir. Trkiyenin yelii ile ABnin kadim medeniyetlerle etkileime geerek, kendi medeniyetinin n kabul-lerini sorgulamasnn ok dourgan bir entelektel atmosfer ya-ratacan belirtmitir. Kadim medeniyet havzasndaki kklerine dnen bir Trkiyenin ABye ok katk salayacan savunan Davu-tolu, Avrupann ya Mslmanlar, Hindular ve dier kadim mede-niyetlerin katklaryla daha yksek bir medeniyete evrilecei ya da kmeye balayaca ngrsnde bulunmutur.21

Avrupa merkezciliinin sona erdiini ve yeni bir medeniyetsel dnmn kadim medeniyet havzalarn harekete geirdiini d-nen Davutolu, insanln byk bir reform ihtiyacyla kar karya olduuna dikkat ekmektedir. Uluslararas dzenin sorun-larna iaret etmekte ve yeni bir dnya dzeninin kurulmas ars yapmaktadr. nsanln yepyeni bir perspektif, felsefe, dzen anla-y ve bunu yanstan bir uluslararas rgtlenmeye ihtiyac olduu tespitinden hareketle Trkiyenin de olaanst nemli corafyas ve tarihi ile syleyecek ok sz bulunan bir millet olarak buna nemli katklarda bulunabileceini belirtmektedir.22 Trkiyenin evresindeki her krizin, sahip olduu vizyonu harekete geirecek yeni bir frsat olduunu dnen Davutolu, Trkiyenin demokrasi-sinin d politikada da en byk gc olduu kanaatindedir.23

Trkiyenin 2010 yl d politikasnn deerlendirmesinde Di-leri Bakan Davutolu, Hkmetin d politika syleminin i siyasal sisteme ilikin boyutuna da deinmitir. AK Parti iktidarnn kalkn-ma ve d politika aktivizmini Tanzimat, Cumhuriyet ve II. Dnya Savandan sonra yaanan drdnc restorasyon hamlesi olarak nitelemitir. Devrim ya da paradigma deiimi kavramlar yerine srarla restorasyon kavramn kullanan Davutolu, yaanan bu res-torasyonun zgrlk arlkl ve AB referansl bir hamle olduunu vurgulamtr.24

25


AK Parti Hkmetinin yeni d politika syleminde dikkat e-ken husus, Trkiyenin sadece komu lke ve blgelerdeki sorun-lar (Bosna-Hersek, Irak, Lbnan ya da Krgzistan) kendisiyle ya-kndan ilikili grerek bunlara mdahil olmas deil, ayn zamanda uluslararas rgtlerde stlenilen yeni rollerle kresel dzenin ye-niden kurulmasna katk yapmasdr. 2011 Dileri Bakanl bt-e grmelerinde Davutolu bunu sadece Dou ile Bat arasnda deil, Kuzey ile Gney arasndaki btn gerilimlerde de etkin bir d politika takip etmeye devam ederek dnyadaki sorunlara aktif mdahale etmek olarak nitelemitir. Bu sylem kendisini Medeni-yetler ttifakyla kltrler arasndaki gerilimi azaltrken en az geli-mi lkeler konusunda aldmz inisiyatifle de ekonomik gerilimleri sona erdirmeye alan ve uluslararas sistemin vicdan olma ro-ln stlenen bir konumda grmektedir.25 Bylece Trkiye Bat ve Dounun harmanlaycs olmakta ve aralarnda denge kurucu rol stlenmektedir. Bu medeniyeti perspektifte Trkiye, Dounun ykselen medeniyet havzalarnn Batdaki szcs ve Batnn modern siyasal deerleriyle Dounun kltrel deerlerini har-manlayan r ac bir lkedir. Daha da nemlisi; hedeflenen ey, Trkiyeyi dnyann akil lkesi haline getirmektir.26

Muhalefet partilerinin gznde ise AK Parti Hkmetinin yeni d politikas gereki olmaktan uzak, milli menfaatleri koruya-mayan, yzeysel, sonu odaksz, mevcut iyi ilikileri bozan, tutar-sz, ilkesiz, aceleci ve romantik bir politikadr. Hatta bu ynyle Trkiyenin kurulduu gnden itibaren byk bir gayret ve dikkatle oluturduu jeopolitik, siyasi ve tarih konumuna uygun hassas den-gelere dayal klasik d politika anlay ve denklemlerinin de byk lde hasar grd iddia edilmektedir. D politikada ahsi iki-li ilikileri ve zorlama arabuluculuklar ne karan Hkmetin, muhataplarnn szl vaatleriyle yetinerek szel bir politika yrt-t savunulmaktadr.27

Muhalefetin AK Parti dnemi d politikasna getirdii bir dier eletiri de Cumhuriyet dnemi d politikasnn temel ilkelerinden uzaklat ve d politikay i politika ihtiraslarna alet ettii y-nndedir. Bu yeni d politikann Cumhuriyetin kurulu felsefesin-den taviz vermek, laiklikten uzaklamak ve mmet kavramn ne karmak suretiyle Orta Douda etkin bir aktr olmay hedefledii

26


savunulmutur. Daha da nemlisi, bu yeni politikann d politika-y i politikaya ve dinsel motivasyona endeksleyerek yrtt iddiasdr. Babakan Erdoann Kudsn kaderinin Trkiye iin stanbulun ve Ankarann kaderiyle ayn olduunu sylemesi, bunun en belirgin rneklerinden birisi olarak gsterilmitir. ddiaya gre bu ifade ile Kuds ve Filistin davas Trk d politikasnn temel ta haline getirilerek ulusal karlara zarar verilmektedir. Bylece H-kmet, muhalefete gre, lkenin sorunlarn unutarak, bakalarnn dertleri iin kendi ilikilerini bozmakta ve mttefiklerini kaybetmeyi gze almaktadr.28 Btn bu eletiriler AK Parti Hkmetinin yeni d politikasnn iddial olmasnn milli menfaatlere zarar vermesin-den kayg duyan bir yaklam yanstmakta ve ayrca i politikadaki elitler arasndaki hegemonya mcadelesine iaret etmektedir. Muha-lefetin syleminin Hkmetin d politikasn spesifik politikalardan ziyade eksen kaymas tezine benzer ekilde ideolojik dzlemde ele-tirmesi ve i siyaset odakl olmas bununla ilgilidir.

AK Parti Dneminde D Politikann Boyutu: Dnm ve Hegemonya Arasnda Sekinlerin Mcadelesi

D politikadaki aktivizm ve ok boyutluluk kukusuz i siyaset-te AK Parti Hkmetini glendiren bir mahiyet tamaktadr. AK Parti liderlii, proaktif d politikasn kendi global ve ilerlemeci imajn glendirmek iin bir ara olarak kullanrken savunmac ve milliyeti rakipleri olan CHP ve MHP karsnda avantaj elde etmi-tir. Muhalefet partileri ie dnk politika vizyonlar sebebiyle H-kmete i siyasette popler bir destek getiren bu hrsl d politika gndemine meydan okuyabilecek bir pozisyonda olamamlardr.29

Erdoann srail politikas Ortadou lkelerinin elitleri nezdinde olmasa bile geni halk kitleleri nezdinde gl bir destei dourmu-tur. Bylece Erdoan sahip olduu halk desteini lkenin snrlar-nn tesine tarken, Ortadounun liderliinde nc rol oynayan AK Parti lke iindeki muhalefeti daha kolay gsleyebilmekte-dir. Erdoann karizmatik liderliine lke dndan yaplan atflar Trkiyenin yeni d politikasndaki aktivizme ve syleme iaret et-menin yannda ksmen de olsa i siyasette elde ettii gce, meruiye-te ve dntrcle dikkat ekmektedir.30

27


Trkiyenin d politikadaki aktivizmini ve almlarn i siya-sette tabandan destek almak ve lkeyi dntrmek iin nemli bir performans kriteri olarak kulland ve zaman zaman muhafazakr-milliyeti hislere hitap ettii grlmektedir.31 AK Parti Hkmetinin d politikasnn stratejik derinliinin eski Osmanl dnyas ze-rinde younlamasnn i kolektif hafzaya ve dolaysyla poplizme ynelik olduunu belirten eletiriler bunun d politika yapmnn temel bir prensibini ihlal ettii kanaatindedirler: Karar almann po-plist i siyasalarn bir arac olarak kullanlmamas. Zira bu gre gre, d politika kamuoyuna/poplizme dayanrsa karkla, g-venilirlik ve itibar kaybna sebep olur.32 Ancak bu eletiri d poli-tikann gl halk desteine sahip bir Hkmetin baarl bulunan performansnn bir paras olduunu ve bu politikann syleminin i-d politika arasnda i ie gemesi sebebiyle klasik poplizm sulamas ile karlanamayacan gzden karmaktadr. politika sylem ve pratiklerinin d politikay, d politika sylem ve pratikle-rinin de i politikay beslediini ve bu dinamizmin de AK Parti H-kmetlerinin seim baarlarn aklamada nemli olduunu tespit etmek gereklidir.

AK Parti Hkmetinin yeni d politikasnn i siyasete yansma-lar ideolojik tercihler balamnda da tartlmtr. AK Partinin top-luma, Cumhuriyetin laik-Batl kimlii yerine bir Snni-Mslman kimlik giydirmeye altn iddia eden perspektif, d politikann bu ama iin bir ara olarak kullanld kanaatindedir. Bu iddiaya gre AB sreci de hem ite hem de dta bir merulatrma ve destek bulma amacna yneliktir. Trkiyenin ABye yeliinin laiklik ilkesi temelinde ait olduu uygarlkla btnlemesi olarak grlmesi ye-rine, farkl uygarlklarn birlemesi eklinde grlmesi bunun rnei olarak ne srlmektedir. Trkiyenin Ortadouda anlamazlkla-rn dnda kalmak siyaseti yerine, anlamazlklara taraf olmak si-yaseti izlemesi de dinsel kimliin AK Partinin Ortadou siyasetini biimlendirmesi olarak alglanmaktadr. Nitekim, bu iddiaya gre, Hkmetin Hamasa ve rana verdii destek bu kimlik egemen ve macerac politikann sonucudur.33

-d politika etkileimi balamnda AK Parti Hkmetinin per-formansna getirilen eletirilerden birisi de, lkenin i gndeminde

28


sk ortaya kan siyasal krizler ve bunlarn almasnda yaanan scak tartmalarla ekonomi ve d politikada yaanan baarlar arasnda bir uyumsuzluk olduu iddiasdr. zellikle 2007de Cumhurba-kanl seiminin ancak erken genel seimlerden sonra yaplabil-mesi, AK Partinin kapatlma davas, Ergenekon davasnn getirdii tutuklamalar ve darbe hazrlklarnn ortaya karlmas i siyasetin gerilimlerine iaret etmitir. Bu konular etrafnda i siyasette kutup-lamalar ve hesaplamalar yaanrken ekonomide ve d politikada nemli almlar ve baarlar yaanmtr. Trkiyenin G-20deki rol, BM Gvenlik Konseyi yelii, slam Konferans rgt Genel Sek-reterlii, NATOda Genel Sekreter seiminde arln hissettirmesi ve Ortadoudaki krizlerde stlendii rol d politikada ykselen bir profil yakalamas, hatta gvenlik ihra eden bir lke konumuna gelmesi olarak grlrken, i siyaset gndeminde hl darbe tar-tmalarnn konuuluyor olmas, bir tezat ya da paradoks ola-rak alglanmtr. Arap dnyasnda byk bir sempati ile karlanan Trkiyenin AB lkeleri gndeminde de imparatorluk mirass bir lke olarak saygyla tartld hatrlatlm ve sfr sorun politika-snn i siyasette de uygulanmas istenmitir.34 Ancak bu gr, son dnemde Trkiyenin yaad siyasal-ekonomik dnmn ite yaanan gerilimler ve mcadeleler olmakszn nasl gerekleebilece-i sorusunu ihmal etmektedir. Ayrca, baz yazarlar Krt sorunu gibi kendi i sorunlarn zmeyen bir Trkiyenin iddial yeni d poli-tika perspektifini uygulayamayacan, hem Douda hem de Batda ezamanl olarak etkili olamayacan iddia etmitir. Bu grn de gzden kard ey Krt sorununun ksa ve orta vadede zlme-sinin zorluudur.35

siyasette yaanan gerilimlerin d politikay glgeledii yorumu Trkiyenin son on ylda yaad dnmn bu sanclar ve geri-limler olmakszn gerekleemeyecei gereini gzden karmakta-dr. Konsenss retmede baarl olamad kabul edilmekle birlikte, siyasetin ayn zamanda gerilim ve atmalarla da dnt gz nnde bulundurularak, 2007den itibaren yaanan i gerilimlerin sivil iktidar lehine zmlenmesi ile ekonomi ve d politikadaki ba-arlar arasnda olumlu bir balant olduu sylenmelidir. siyase-tin gerilimlerinin rettii otoriterleme ve sivil darbe sylemleri,

29


i-d siyaset etkileiminin bir sonucu olarak Trkiyenin d politika vizyonunun eksen tartmalar ile glgelenmesine sebep olmaktadr. Bu ynyle bakldnda Wikileaks belgelerinde ortaya kt ze-re ABD bykelileri Trkiyenin i siyasetinin tartmal konula-rn belli bir perspektiften Washingtona tamakta ve bunlar eksen tartmalar ile balantlanmaktadr. siyasette yaanan gerilimler AK Partinin 2002den beri tek bana iktidar olmann dntrc gcn kullanyor olmas ile yakndan ilgilidir. Temel erevesi AB mktesebat ile uyumlu olan bu dnm srecinin getirdiklerinin verdii rahatszlk slamc sulamalar ile bir ekilde rtlmekte-dir. Yaanan dnmn, hegemonyasn kaybeden devlet elitlerinin yaad hayal krkl boyutunun ve beyaz Trk/siyah Trk tart-masnn gsterdii zere, bir sekin deiimi boyutunun olduu da tespit edilmelidir.

AK Parti dneminde d politika yapmnda ordunun rol gittik-e azalmtr. Bu sre 2001den itibaren ABye uyum sreci ere-vesinde karlan uyum paketleri ile gereklemitir. Milli Gvenlik Kurulunun yapsnda yaplan deiiklikler, tek bana iktidar olan AK Partinin gl bir liderlik sergileyerek siyasal alanda boluk b-rakmamas, milli gvenlik kavramn belirlemede ordunun tek belir-leyici olmaktan karlmas, Ergenekon ve Balyoz davalar ile ordu-nun siyasete karmas fikrinin kamuoyunda gittike kabul edilemez bulunmas ve ordunun kendi i btnln korumaya ynelmesi, ordunun d politika yapmndaki roln zayflatan sebepler olmu-tur. Btn bunlardan daha nemlisi, Trkiyenin komularna ve onlardan geldii dnlen tehdit alglamasna baknn deime-sidir. Etraf dmanlarla evrili olmaktan komularla sfr problem anlayna evrilen yeni d politika vizyonu ordunun etkisini yapsal olarak azaltmtr. Komu blgelerle ekonomik entegrasyona girme aray da klasik d politika yapclarnn yan sra i adamlarnn, bakanlklarn, sivil toplum rgtlerinin nemini artrmtr. Burada zellikle belirtilmesi gereken, yeni zenginleen snflarn d politi-kann evre blgelerde daha etkin hale gelmesinde ve lkenin yu-muak gcnn yaygnlamasnda katkda bulunduklar hususudur. Bu yeni ekonomik snflar AK Partinin iktidara gelmesinde de, mu-hafazakar demokrasi grn formle etmesinde de olduka etkili olmulardr.

30


2010 yl d politikasnn i siyasete yansmalarndan en arpc olan, AK Parti dnemi yeni d politikasn ve i siyasetini birlikte eletiren eksen kaymas ve sivil otoriterleme tartmalar olmutur.

Yeni D Politikay Snrlandrma ve Ynlendirme abas: Eksen Kaymas Tartmalar

Eksen kaymas tartmas AK Parti dneminde Trkiyenin uygu-lad yeni d politika ile klasik ittifak ilikilerinden, Batl mttefik-lerinden uzaklat ve blgedeki yeni aktivizmi ile Ortadoululat iddias etrafnda ekillenmektedir. Trkiyenin evresindeki blgele-re ynelik yapt ezamanl almlarla ilikilerini eitlendirmesi, zaman zaman ABD bata olmak zere Bat lkeleri ile karlarnn atmasn ve buna bal gerilimleri beraberinde getirmektedir. Sz konusu Trkiye olunca, karlardaki farkllamalar, ideolojik tercih yn ne kan bir eksen tartmasna dnmektedir.36

Eksen kaymas tartmas birka alt argman iinde barndr-maktadr: Bat ittifakndan uzaklamak, Trkiyenin gittike oto-riterlemesi (sivil dikta, Putincilik, De Gaulleclk), i siyasetin muhafazakrlamas, d politikann slamlamas ve bu erevede Trkiyenin ran ya da Malezya, hatta Pakistan modellerine savrul-mas. Ykselen bir ekonomi olarak Trkiyenin ABye gittike ihti-yacnn azalmas, eksen kaymasn mmkn klan bir durum olarak tespit edilmektedir. Eksen kaymas tartmas, i ve uluslararas med-yada yeni Trkiyenin tedip edilmesi, hizaya ekilmesi ya da radi-kallememesi gerektiine dair birok yorumla doludur.37 Bu tart-malar bir ynyle i siyasette Trkiyenin modernlemesine ynelik sekinler arasndaki hegemonya mcadelesini yanstrken, dier y-nyle d politikada Trkiyenin Bat ittifak ierisindeki konumunu yeniden tanmlamaya ynelik abasn engellemeyi ya da snrlamay hedefler grnmektedir. Yine bu tartmalar Trkiyenin ABDnin ekil verdii dnya dzeninin adalet boyutuna getirdii eletiriler zerinden taknd kritik konumunu trplemeyi ve bunun bl-gesel politikalardaki yansmalarn snrlandrmay isteyen sofistike (neo)Oryantalist argmanlar iermektedir.38

31


2009 ve 2010 ylnda youn bir ekilde Bat ve Trkiye medya-snda gndeme gelen eksen kaymas tartmasnn psikolojik temel-lerini hem i hem de uluslararas boyutlaryla AK Partinin iktidara geldii dneme kadar geri gtrmek mmkndr. 2002-2006 aras dnemde bu tartma AK Partinin slamc bir gndeminin olup olmad, deiip deimedii ile ilgiliydi. Yine 2003 Irak tezkere-sinin TBMMden gememesi zerine ABDde balatlan Trkiyeyi kim kaybetti tartmas, eksen kaymas sylemlerinin ilk versiyo-nunu oluturmaktadr. Bu dnemde AB srecinin Trkiyenin d-nmnde ana merulatrc olmas sebebiyle AK Partiye kar duyulan phe ak ve youn bir eksen tartmasn retmemitir. AB srecinin yavalamas, 2007 Cumhurbakanl seimi ve ok boyutlu d politikann sonucu olarak blgesel meselelerde Bat itti-fak ile dlen ayrlklar ve zellikle sraille 2009 Davos sonrasnda artan gerilim sebebiyle bu tartma zamanla younluk kazanmtr. Yine bu tartma 2010 ylnda Mavi Marmara gemisine yaplan sal-drdan, rana kar BM Gvenlik Konseyi yaptrmlarna hayr oyu verilmesinden, 12 Eyll Referandumunda Anayasa deiikliklerinin gemesinden sonra ve NATO Fze Kalkan projesi ncesinde daha da younlamtr.

2010 yl boyunca Trkiyenin d politika yapclar ok defa yeni d politikann bir eksen kaymas olarak nitelenemeyeceini ve bu tartmann lkenin yeni atlmlarndan ve baarlardan rahatsz olanlarn argman olduunu ne srmtr.

Cumhurbakan Abdullah Gl, Trkiyenin kk bir devlet olmaktan karak byk devlet potansiyelini harekete geirdi-ini; ancak uluslararas alanda bir alternatif peinde olmad-n belirtmitir. Buna bir rnek olarak Rusya ile gelien ilikileri ve Rusyann slam Konferansna on yl ye olmak istedikten sonra an-cak Trkiyenin bakanl srasnda gzlemci ye olmasn vermitir. Gl ayrca, tarihten gelen avantajlarla Trkiyenin evresiyle kurduu yaknlklarn ABnin de iine geleceini, devlet politikasnn Avrupa ile btnlemek olduunu vurgulamtr.39

Trkiyenin etrafndaki blgelerle ve komu lkelerle ilgilenmesi-ni doal bir durum olarak niteleyen Babakan Erdoan ise, Gazzede

32


meydana gelen olaylar eletirmelerinin de eksen kaymas ile irtibat-landrlmasn reddetmitir. Trkiyenin dnya siyasetinin bir zne-si haline geldiini ve Irak, ran, Grcistan, Suriye, Lbnan ve Suudi Arabistan gibi tarihi, kltrel balarnn olduu lkelerle ilikileri-ni gelitirmesinin doal olduunu syleyen Erdoan, ABD, Rusya ve in gibi byk glerin bu lkelerle iyi ilikiler gelitirmesinin sorgulanmadn hatrlatmtr. Erdoana gre, asl sorgulanmas gereken daha nceleri lkenin niin komularna ve etrafndaki bl-geye srtn dnddr. Bir ak hava hapishanesine dntrlen Gazzede yaananlara verdii tepkiyi vicdani olann tezahr ola-rak niteleyen Erdoan, hukuku, insan hak ve zgrln evrensel bir deer olarak savunduklarn belirtmitir.40 Babakan Erdoan, Trkiyenin rana ynelik yaptrmlara hayr oyu vermesinin ardn-dan balatlan eksen kaymas kampanyalarnn srail destekli ulus-lararas medyann Trkiye aleyhine kara bir propagandas olduu-nu vurgulamtr.41

Ayn ekilde Dileri Bakan Davutolu da, kendisine ok sk yneltilen sorulardan birisi olan eksen kaymas konusunda ok defa aklama yaparak bunu reddetmitir. Souk Sava sonras d-nemde ok kutuplu olunabileceini, fakat ok eksenli olunama-yacan vurgulayan Davutolu, hareketli bir ortamda olan biteni anlamak iin durulan yeri eksen olarak tanmlamtr. Davutolu, pozisyonu bakalar belirlesin, Trkiye uysun yaklamnn doru olmadn belirterek Trkiyenin zne olma iradesine iaret etmi-tir. Trkiyenin kendisini ilgilendiren konularda mdahil olma ka-biliyetini kullanarak pozisyonunu kendisinin oluturmasnn eksen kaymas tartmasn balattna dikkat ekmitir. Bu tartmay Trkiyeyi edilgen bir aktr olarak grmek isteyen bir psikolojik bask unsuru olarak nitelemitir.42

Muhalefetin gndeminde ise, eksen tartmas AK Parti Hkmetinin d politika vizyonunun, syleminin ve tercihlerinin eletirilmesi anlamn tamaktadr. Eski CHP Genel Bakan Yar-dmcs Onur ymen, Trkiyenin kresel bir rol oynayacak durum-da olmadn ve her eyden nce ite bir gvenlik zaaf yaandn ileri srmtr. Uluslararas deerlendirmelere gre Trkiyenin g-venlik alannda 121. srada olduunu belirten ymen, kresel veya blgesel roller stlenmek isteyen bir lkenin ncelikle kendi iindeki

33


temel gvenlik ve siyasal sorunlarn halletmesi gerektiini iddia et-mitir. Hkmetin d politikasnn bunlar salamaktan uzak oldu-una iaret eden ymen, komu lkelerle sfr sorun slogannn pratikte sonu alamadn ne srmtr. Ortadou politikasndaki aktif rol oynama arzusunun baz dengeleri gz ard ederek Trkiyeyi Hamasn destekisi konumuna getirdiini savunmutur. ymen ayrca, bylece Trkiyenin sadece sraili deil, Filistin ynetimini ve Msr da karsna aldn sylemi; Hkmetin Avrupann de-erlerini benimseme anlamnda bir eksen kaymas yaadn ileri srmtr.43

2010 ylnda eksen kaymas tartmasnda medyada eitli r-nekleriyle pozisyon tespit etmek mmkndr. Bu tartmada ilk pozisyon, eksen kaymas iddiasn reddeden ve AK Partinin bu e-kilde sulanmasnn Hkmetin Baty da arkasna alarak Kema-list-militarist rejimi dntrmesinin engellenme abas olduunu dnmektedir. Amalanan ey, slamc AK Parti Douya dnd sylemiyle Bat ile Kemalistler arasndaki tarihsel ittifak yeni-den kurmaktr. Bu pozisyon Bat dnyasnn da ortaya kan yeni Trkiyeye almak durumunda olduu kanaatindedir.44 kinci po-zisyon ise, d politikada eksen kaymas olmad, aksine gerekli bir balans ayar yapld grndedir. Ancak bu pozisyonu savunan-lar AK Parti Hkmetinin Batya seslenirken rasyonel ve somut bir dil kullandn sylemekte; Douya seslendiinde duygusal bir dil kullanmasn bir endie kayna olarak grmekte ve bunun Trkiyeye byk veya kk kazalar yaptracan dnmektedir. Ayrca, bu duygusal dil medyada eksen kaymas algsn oluturmaya katk vermektedir.45 nc pozisyon ise, d politika zerinden i politikada kayg duyulmas gereken bir eksen kaymas yaand te-zini ifade etmektedir. Demokratiklemeyi beceremeyen Trk siyasal sisteminin AK Parti dneminde i siyasetin yar-otoriter bir yapdan, bir dierine savrulduunu savunan gr, lkenin Ortadounun di-er otoriter lkelerine benzedii kanaatine sahiptir.46

D politikadaki eksen kaymas47 tartmasnn en nemli i bo-yutunu otoriterleme iddias etrafnda retilen sylemler ortaya koy-maktadr.

Sivil Otoriterlik Tezi: AK Partinin 2007 Cumhurbakanl seimi krizi ile balayan srete Ergenekon ve Balyoz davalar ve 2010 refe-

34


randumu ile iktidarn daha da perinletirmesi muhalefet evrele-rini, lkenin sivil bir otoriterlie gittii ynnde bir tez gelitirmeye yneltmitir.48

Hkmetin demokratikleme ve sivillemenin gerei olarak gr-d bu davalarn kurum olarak orduyu zayflatt, ba bozuk etelemelerin darbe hazrl olarak sunulduu ne srlmtr. Bu darbe hazrl sylemi ile gvenlikletirme uygulanarak sivil si-yasetin alannn daraltldn ne sren bu tez, AK Parti iktidarnn bylece susturma ve sindirme politikas uyguladn ve dier so-runlarn stn bununla rttn iddia etmektedir. Askerin zayf-lamasnn tek bana sivil siyaseti glendirmediini, sivil iktidarn elindeki otoriter aralar olan istihbarat ve emniyet rgtleri ile otori-ter bir yapya kaydn savunmaktadr.49

Bu tezin daha sert versiyonlar AK Parti Hkmetinin Trkiyenin demokratik yapsn ve devlet kadrolarn talan ettiini, Menderes mantyla yargy ve niversiteleri kontrol altna almaya alan bir totaliterlie srklendiini ileri srmtr. Benzer argmanlar CHP tarafndan milli irade iddialaryla kuvvetler ayrlnn ortadan kal-drld ve AK Parti iktidarnn emniyet tekilat zerinden sivil faizm veya sivil dikta/darbe peinde olduu ynnde dillendiril-mitir.50

Trkiyede yaanan i siyasal dnmn mahiyeti hakknda sivil otoriterlik tezini reddeden iki alternatif tezden bahsedilebilir. lki yaanan dnmn skntlar ve sanclar da barndrdn, ancak srecin demokratikleme ynnde olduunu ileri srmekte-dir. Bu gr Trkiyede olduka kkl olan devlet elitlerinin hege-monyasnn, demokratik seimlerle iktidara gelen sivil ynetimler karsnda hep gl olduu tespitinden yola karak demokrasinin yolunun mutlaka sistemi de deitirmekten ve devleti daha ok hukukla tantrmaktan getiine vurgu yapmaktadr. Bu erevede Hkmetin ABye uyum srecinde asker-sivil ilikilerindeki demok-ratikleme, Kbrs, Ergenekon ve Krt sorunu balamnda yaplan reformlar nemli katklardr. Bununla birlikte Hkmetin basn zgrl, Doan medyasna kesilen vergi cezas, Deniz Fenerinde sergilenen tutum, Demokratik Alm ve d politika gibi konularda eletirilmesi gerektiine dikkat ekilmektedir.51

35


kincisi ise Trkiyede yaanan byk deiimin daha nce olmas gereken bir normalleme ve gelime sreci olduu tezidir. Hk-met evrelerinin grn yanstan bu tez AK Parti dneminde ya-plan reformlar sessiz devrim ya da demokratik temizlik harekt olarak nitelemekte ve aznlklardan Alevilere ve Krtlere kadar farkl toplum kesimlerinin sorun alanlarna el atlarak aslnda tm Cum-huriyet dneminin sorunlarn zmeye alan bir tutum benimse-diini savunmaktadr. Bu tezi savunanlara gre Trkiye tarihinin en byk demokrasi dalgasn yrten AK Parti, i politikada e-teler ve mafyalarla mcadele ederken d politikada Ermenistan ile normallemeyi, Kbrsta zmden yana olmay ve AB reformlarn yapan ve byk deiimin mimar olan bir liderlii temsil etmek-tedir. Babakan Erdoann siyasi mcadelesi Trkiyenin demok-rasi mcadelesidir ve bu itibarla sivil siyaset alannn genilemesi, yksek siyaset alanlarnda devasa admlar atlabilmesi de demokra-tiklemenin bir gstergesidir.52 Bu dnm srasnda yaanan at-malar, g mcadelelerinin getirdii kanlmaz hak ve etik ihlalleri olmaktan te deildir ve resme hibir ekilde ana rengini veren un-surlar deildir. Kamuoyunda hissedilen endienin kayna da baka lkelerde yzyln tesine sarkm bir deiim ve dnm sre-cini ksa srede gerekletirme gayretinin yansmasdr.53 Nitekim Babakan Erdoan otoriterleme iddiasnn Menderes ve zala da ayn sulamay yapan tek parti zihniyetli siyasetiler tarafndan y-neltildiini syleyerek vakti geldiinde seimle gideceklerini vurgu-lamtr.54

Sivil otoriterlik iddiasna balanan bir dier tartma, yaam tar-zna mdahale edilmesi korkusu zerine olandr. Daha nce ken-disini mahalle basks55 tartmasnda gsteren bu kayg AK Parti Hkmetinin Ergenekon ve Balyoz davalar erevesindeki tutukla-malarla orduyu; 12 Eyll 2010 Referandumu ile kabul edilen Anayasa deiiklikleri56 ile yksek yargy kontrol altna ald iddiasndan ha-reket etmekte ve laik kesimlerin hayat tarzlarnn muhafazakrlama ya da slamlama ynnde bask altnda tutulduuna dikkat ekmek-tedir. Bu bir ynyle glenen ve AK Partide temsilini bulan yeni elit karsnda her eylerinin yava yava ellerinden ktn dnen eski sekinlerin yabanclama endiesini ya da korkusunu yanst-

36


maktadr. Dier ynyle de muhaliflerin bastrld, demokrasinin ounluk poplizmi ve tahakkmne dntrlerek aznlktakile-rin tekiletirildii kanaatine dayanmaktadr.57

Trkiyenin sivil otoriterlie kayd tartmas AB sreci pas olmadan demokratikleme olabilir mi, sorusuyla balantldr. AK Parti Hkmetinin proaktif ve ok boyutlu d politikasnn 11 Eyll sonras dnyann rasyonel bir tercihi olduunu kabul eden analiz-ler de ite demokratik konsolidasyonun salanmasnda AB srecini nemsemekte ve yeni d politikann ana ekseni olarak kalmas ge-rektiini ne srmektedir. Demokrasinin lkedeki tek oyun olmas ynnde siyasi aktrlerin, devlet elitlerinin ve sivil toplum rgtleri-nin demokrasiyi kendi sylem ve stratejilerinde ve birbirleriyle olan ilikilerinde iselletirmelerinin bir nevi garantisi olarak grlmek-tedir.58

2010 ylnda eksen kaymas tartmasn yeniden gndeme ge-tiren Mavi Marmara Gemisine yaplan saldrya, Trkiyenin BM Gvenlik Konseyinde rana ynelik yaptrmlarda hayr oyu kullan-masna, Fze Kalkan Projesine ve Wikileaks belgelerinin yaymlan-masna i siyasette verilen tepkileri detaylaryla incelemek yerinde olacaktr.

D Politika-Sivil Toplum Etkileimi ve srailin Siyaset Malzemesine Dnmesi: Mavi Marmara Saldrs

Trkiye-srail ilikilerinde 29 Ocak 2009 Davos Zirvesinde Ba-bakan Erdoann one minute tavryla balayan bozulma 2010 y-lnda alak koltuk olayyla devam etmi ve 31 Mays 2010 tarihinde srail askerlerinin uluslararas sularda Gazzeye yardm gtren si-vil Mavi Marmara Gemisine saldrarak 9 kiiyi ldrmesiyle ciddi bir krize dnmtr.59 Bu olay sivil toplum rgtlerinin d poli-tikann gidiatnda ne kadar kritik etkide bulunabileceklerini gs-termitir. srailin Trkiyenin Suriye ile srail arasnda arabuluculuk almasn sonulandrma aamasna geldii bir noktada 2008-2009 Gazze saldrsnda bulunmas, iki lkenin Ortadou politikalarnn artk kanlmaz bir srtmeyi getireceinin iaretiydi. Babakan

37


Erdoann Davos Zirvesinden balayarak sraili uluslararas ka-muoyunda Filistin konusunda eletirmesi Trkiyenin Ortadouda kurulmasn istedii yeni bar ve ekonomik temelli yapya en byk tehdidin srailden geliyor olmasyla ilgilidir. nsani Yardm Vakf (HH) adl sivil toplum kuruluunun etkin olduu bu yardm kon-voyuna yaplan saldr Trkiyeyi sraille btn seeneklerin ma-sada60 olduu bir duruma tamtr. Ayrca, bu yardm konvoyuna yaplan saldr srail ile ilikileri nemli bir i politika tartma mal-zemesine dntrmtr. Muhalefet, Hkmeti HHnn dzenle-dii bu konvoyu engellememekle eletirirken; Hkmet sivil toplum organizasyonlarnn hibir demokratik lkede zorla engellenemeye-ceini sylemitir.61

srail Dileri Bakan Yardmcs Danny Ayalonun Trkiyenin s-rail Bykelisi Ouz elikkolu diplomatik kurallarn aksine, hem de televizyon kameralarnn karsnda kendisinden daha aada bir kanepeye oturmaya mecbur brakmas Ankarada sert karlk bulmu ve ancak Ayalonun zr mektubu ile ilikilerin daha da ge-rilmesi nlenebilmitir. Bykeliye yaplan hakaretle ilgili olarak Dileri Bakanl Ortaaa ait terbiyesizlik kabul edilemez tepki-sini verirken, Babakan Erdoan sraildeki mevcut hkmetin koa-lisyon hkmeti olmasnn Trkiyeyi balamadn, bunun lkenin i sorunu olduunu belirtmi ve bu tr yaklamlarn devam etmesi halinde Trkiye tarafndan karln her zaman bulacan vurgu-lamtr.62 Cumhurbakan Abdullah Gl ise, ne yaptn bilmez bir adamn yapt bir itir diyerek tepkisini belirtmi ve srailin zr dilememesi durumunda bykelinin ilk uakla Ankaraya dnece-ini ifade etmitir.63 zr mektubundan sonra Babakan Erdoan, sraili kendine eki dzen vermeye ve blgede daha barl ve adil olmaya armtr.64

2010 ylnda Trkiye-srail ilikilerini ciddi bir krize sokan olay Mavi Marmara Gemisine yaplan saldrdr. 32 lkeden 600 kiilik bir grubun Gazzeye yardm gtrd gemilerden Mavi Marmaraya65 31 Maysta yaplan srail saldrs zerine Babakan Erdoan ilide-ki gezisini yarm keserek Trkiyeye dnmtr. Saldrya ilikin 43 televizyon kanal tarafndan canl yaynlanan sert konumasnda, yaplann her trl laneti hak etmi bir katliam ve devlet terr

38


olduunu belirterek srailin 32 milletten gnllnn bulunduu bir gemiye saldrarak dnyaya meydan okuduuna dikkat ekmitir:

srail hkmetinin bu cretkr, sorumsuz, pervasz, hak-hukuk tanmayan saldrs mutlaka ama mutlaka cezalandrlmaldr. Yalan sylemeyi devlet politikas haline getiren ve iledii sutan yz kzarmayan bir ynetimden soruturma beklemek yerine, uluslararas camia bu olay tm boyutlaryla soruturmal ve hukuki karln vermelidir. Trkiye bu iin peini brakmayacak. Trkiye yeni yetme, kksz bir devlet deildir, bir kabile devleti hi deildir. Kimse Trkiye ile ak atmaya, Trkiyenin sabrn test etmeye kalkmamaldr. Trkiyenin dostluu ne kadar kymetliyse, dmanl da o kadar iddetlidir. Trkiyenin dostluunu kaybetmek bile bal bana byk bir bedeldir... Herkes bu hukuksuzlua gz yumabilir, grmezden gelebilir, sinsice destekleyebilir ama srail, Trkiyeyi bakalarna benzetmek gibi bir hatann iine dmesin, byle bir hata ilemeye kalkmasn, bedeli ar olur. Herkes sussa, herkes gzn yumsa, herkes srtn dnse bile, biz Filistine srtmz dnmeyecek, Gazze iin haykrmaktan vazgemeyeceiz.66

Uluslararas toplumu ve srail halkn yaplan zulme dur deme-ye aran Babakan Erdoan, hibir eyin eskisi gibi olmayacan vurguladktan sonra el konulan gemilerin, personel ve gnlllerle birlikte derhal serbest braklmasn istemitir.

Dileri Bakan Davutolu 31 Mays 2010da BM Gvenlik Kon-seyi olaanst oturumunda srailin yaptnn haydutlukla ve korsanlkla edeer, barbarca bir eylem ve bir devlet tarafndan ilenen cinayet olduunu belirten sert bir konuma yapmtr. Bu saldrnn hibir mazereti veya hakl gerekesi olmadn ve bu ha-reketiyle srailin uluslararas camiann saygn yesi olarak merui-yetini kaybettiini sylemitir.67

Cumhurbakan Abdulllah Gl ise, srailin tarihinin en nemli hatalarndan birisini yaptn belirterek Trkiyenin kendi vatan-dalarna ve kendi gemisine kar uluslararas sularda yaplan by-le bir saldry asla affetmeyeceini vurgulamtr.68 2 Haziran 2010 gn TBMMde grubu olan partiler srailin insanlk d saldrsn iddetle ve nefretle knayan bir deklarasyon yaymlamlardr.69

Muhalefet bu saldrya verdii tepkide hem sraili iddetle ele-tirmi, hem de Hkmeti gerekli tedbirleri almamakla ve bu olayn yaanmasna gz yummakla sulamtr. CHP Genel Bakan Ke-

39


mal Kldarolu yaanan dramatik sorunlarn temel sorumlusunun srailde ahin politikalar gden, ar sac hkmet olduunu ve uluslararas sularda orantsz g kullanarak su ilediini belirt-mitir. Kore ve Kbrstan sonra ilk kez yabanc bir lke ordusunun Trk vatandalarna kar operasyon dzenlediine iaret eden K-ldarolu, bu suun mutlaka cezalandrlmas gerektiini sylemi ve Hkmetten Trkiyenin krlan onurunu onarmasn istemitir.70

srail ordusunun saldrsn yeni bir iflas ve skandal olarak yo-rumlayan MHP lideri Baheli ise, lkenin felaketin eiine geldii-ni ne srmtr. Yaanan bozgunun sorumlusu olarak Babakan Erdoan gsteren Baheliye gre, Trkiyeyi hkmet zerinden kresel projeler ve kanl kresel niyetler ynetmektedir. Baheli, s-rail askerlerinin tamamen sivil yardm amal gemiye saldrmasn hunharca katliam ve ak bir dmanlk olarak nitelemi ve bu olayla birlikte srail ile ilikilerin gelecei hakknda yeni bir strateji-nin belirlenmesi iin TBMMnin acilen zel gndemle toplanmasn istemitir.71

Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei (TSAD) Bakan mit Boyner de, Babakan Erdoann aklamalarn destekleyerek sivil bir inisiyatife kar askeri g kullanmnn hibir gerekeyle ak-lanmasnn mmkn olmadn ve srailin uluslararas hukuka he-sap vermesi gerektiini belirtmitir.72

lk tepkilerde sraili knamakta birleen kamuoyunda bir sre sonra Mavi Marmara Gemisine saldrnn niin tahmin edilmedi-ine, geminin niin engellenmediine ve HHnn rolne ilikin so-rular sorulmutur.73 Muhalefet ise bu sorular sert eletiriler olarak Hkmete yneltmitir. MHP Genel Bakan Baheli 8 Haziran 2010 tarihli TBMM Grup toplantsnda srailin, Gazzeye yardm gemisi-ne mdahale edeceklerine dair aka ikaz varken hkmetin sivil toplumun temsilcilerini balarna gelebilecek tehlikeler karsnda uyarp uyarmadn, AK Parti milletvekillerinin son anda bu kon-voya katlmaktan niin vazgetiklerini sormutur. Baheli, Hkme-tin srail aleyhinde birok sz sarf etmekle birlikte etkin politika-lar retemediini ve uluslararas kurulularda iddia ettii sonular alamadn ne srmtr.74 CHP Genel Bakan Kldarolu da 8

40


Haziran 2010 TBMM grup toplantsnda benzer sorular sormu ve BM Gvenlik Konseyinden knama karar karlamadn, sraili i politika malzemesi yapan Babakann Filistin hkmetinin btn itirazlarna ramen OECDye yeliine evet dediini sylemitir.75

Eyll aynda srailin Kanal 2 televizyonuna mlakat veren Kl-darolu, Hkmeti Mavi Marmara Gemisine izin vermekle ve konu-yu i politikada kullanmakla sulamtr.76

BDP Genel Bakan Selahattin Demirta ise Gazze olaynda utan verici bir sre yaandn iddia etmi ve srailin zr dile-memesine dikkat ekmitir.77 BDP Grup Bakanvekili Bengi Yldz da konuyu Trkiyedeki Krt sorunu ile ilikilendirmitir. Babakan Erdoann srailin Filistinlilere kar devlet terr uyguladn sy-lemesini kabul ettiklerini; ancak Trkiyede de Krtlere kar devlet terr uygulandn ileri srmtr.78

Mavi Marmara Gemisine yaplan saldr, Trkiyenin Filistin meselesini ve Gazzenin abluka altnda olmasn blgeye bar ve adalet getirilmesi balamnda sklkla gndeme almas ve sraili eletirmesi ile sonulanmtr. Trkiyenin blgede rol kapma ya da ov yapma peinde olmadn vurgulayan Babakan Erdoan hep birlikte dnyada stnlerin hukukunu deil hukukun stnln savunmadmz srece zulm devam edecektir. Ama hukukun s-tnln savunduumuz srece er ya da ge bar dnyaya egemen olacaktr aklamasn yapmtr.79 Muhalefetin srail konusunda Hkmete getirdii eletirilerin etkili olduu sylenemez. Babakan Erdoann sraile getirdi eletirilerle i kamuoyunu ikna ederek d politikasna destek bulduu da ileri srlebilir.

Hem Hkmetin hem de muhalefet partilerinin aklamalar birlikte deerlendirildiinde konu Babakan Erdoann Gazze me-selesini srail kartl yaparak poplist bir ekilde kullanmas de-ildir. Konu artk Trk vatandalarnn ldrlmesi ve hukuk boyu-tuyla bir i politika meselesidir.80 Ayn zamanda uluslararas sistemin her bir ulus devletin uymasn istedii hukuk kurallarna uymayan srailin normallemesini tartmak anlamnda bir d politika me-selesidir. Trkiyenin bar, istikrar ve refah etrafnda kurgulamaya alt yeni Ortadou dzeninin kurulmasnda balca engel tekil eden srailin bu politikalara bir son vermesi araydr.81

41


BM Gvenlik Konseyinde rana Yaptrm Kararna Hayr Oyu

Trkiyenin yeni Ortadou politikasnda en fazla eletiri alan konulardan birisi rann nkleer g olma arayna yaklam ol-mutur. 2003 Irak igalinin kt sonularna referansla Hkmet blgede yeni bir sava ihtimalini ortadan kaldrmak iin ncelikle Suriyeyi ABDnin haydut devlet kategorisinden uzaklatrma gay-retinde olmu; rann da nkleer silah elde etmesinin nne dip-lomatik-siyasi yollarla geilmesi gerektiini savunmutur. Bu poli-tikalar Trkiyenin evresindeki blgelerde ve Ortadouda barn diplomatik yollarla kurulmas abas ile ilikilendirmek gereklidir.82

17 Mays 2010da Trkiye, Brezilya ile birlikte ran nkleer enerji konusunda uluslararas toplumla ibirliine ikna etmi ve Tahran Anlamas imzalanmtr.83 Her iki lkeyi de bu ynde te-vik eden Obama ynetimi anlamay tanmam ve BM Gvenlik Konseyinden rana yaptrm karar karmtr. ABD, Trkiyenin oylamada hayr vermemesini istemitir. Ankara ise, Gvenlik Konseyinin rana yaptrm kararna hayr demesini, Tahran Anlamasn mmkn klan diplomatik zm seeneinin bir uzants olarak deerlendirmitir. Aksi durumun kendi politikasn inkar anlamna geleceini ve Trkiyeyi onursuz konuma drece-ini ileri srmtr. Ayrca, rana ynelik yaptrmlarn Trkiyeye zararnn olduu, blge barna katk salamad ve zm iin diplomasinin ncelenmesi gerektii gndeme getirilmitir. Oylama konusunda ABD ile yaanlan ihtilafn, eksen kaymas olarak ele alnamayaca vurgulanrken hayr oyunun Tahran Anlamasn yaataca savunulmutur.84 rana uygulanan yaptrmlarn ve olas bir savan Trkiyeye zarar verecei argmann kullanan Hkmet, bunu Trkiyenin enerji ihtiyacna ve enerji temininin eitlendiril-mesi gerektiine eklemlemitir. Bu ynyle rann barl nkleer enerji sahibi olabilmesini savunmak aslnda in standardnda re-tim, AB standardnda demokrasi hedefini koyan Trkiyenin kendi nkleer enerji edinme hakkn savunmakla irtibatlandrlmaktadr. Tahran Antlamasnn balangta ABD Bakan Obamann tevik-lerine ramen sonradan kabul edilmemesi, Trkiye ve Brezilya gibi zm retmede tam sistemik olmayan iki g tarafndan gerek-letirilmesine balanmtr.85

42


Muhalefet partilerinden MHP, AK Parti Hkmetinin soyundu-u bu arabuluculukla sorunun zmne bir katkda bulunamad gibi Trkiyenin uluslararas arenada yalnzlamasna yol atn ve rann sorunu olan bir hadisenin Trkiyenin de sorunu haline geldi-ini ileri srmtr.86 CHP ise bu arabuluculuu Babakan Erdoann ihtirasl bir oyuna soyunmas olarak nitelemi ve Nkleer Takas Anlamasnn dnyada rana uranyum zenginletirme yolunu aan bir aba eklinde grldn ileri srmtr. Muhalefete gre, Trkiyenin ekimser oyla durumu idare etmesi mmkn iken Brezilyann arabuluculuktan ekilmesi ile de Ankara ortada kalm ve Washingtonla ilikileri yara almtr. Hkmet ise Tahran Anla-masnn ilevinin bitmedii ve bu anlamann ranla nkleer enerji konusunda imzalanan nemli bir metin olduu kanaatindedir.87

NATO Zirvesi ve Fze Kalkan Projesi19-20 Kasm 2010 tarihlerinde Lizbonda yaplan ve ttifakn yeni

stratejik anlaynn tartld NATO zirvesinde grlen Fze Kalkan Projesi, Trkiye i siyasetinin gndemini megul etmitir. Bu projenin hedefinin ran olduu ve AK Parti iktidarnn bu proje konusunda olumsuz bir kanaat tad ynnde haberler zirve n-cesinde basnda yer almtr. Bu konunun Trkiyenin Bat ittifak ile ilikilerini zora sokaca vurgulanmtr. Trkiye projede tehdi-din ran olarak tanmlanmasndan rahatszlk duymutur. Zira 2010 Ekim aynda Trkiye, Milli Gvenlik Kurulunda onaylanan yeni Milli Gvenlik Siyaset Belgesinde ran tehdit olarak deil aksine ibirlii ve ortak vizyon oluturulan yeni mttefiklerden biri ola-rak tanmlamtr. Bu politikann bir sonucu olarak, Zirvede NATO ittifaknn yeni stratejik anlay kabul edilirken, Trkiyenin srarlar sonucu ran veya herhangi baka bir lkenin ad tehdit olarak ge-memitir.88

rann tehdit olarak alglanmas ve fze sisteminin komuta-snn kimde olaca konusu i siyasette eletiri konusu olmutur. MHP Genel Bakan Baheli 23 Kasm 2010 tarihli TBMM Grup Toplantsnda Trkiyenin zmnen, NATO iinde en byk tehdit kaynann ran olduu konusundaki deerlendirmelere katlarak fze savunma sisteminin bu temelde gelitirilmesine onay verdii-

43


ni ileri srmtr. Gelinen durumun Hkmetin komularla sfr sorun politikasna aykr olduunu iddia eden Baheli, fze kalka-nnn kurulaca lkenin Trkiye olarak belirlenmesinin de bata AB olmak zere, NATO yesi lkelerin gvenliini salamak iin btn risklerin stlenilmesi anlamna geldiini savunmutur.89

CHP Genel Bakan Kldarolu da Trkiyeye fze kalkan ku-rulmasna souk bakm ve Avrupann istemedii bir sistemi ne-den lkemize kuralm? Neden lkemizi nkleer tehdit ve gerilim altna koyalm? sorularyla grn ortaya koymutur.90 Lizbon Zirvesinden sonra CHP Genel Sekreteri Sheyl Batum, Hkmeti eletirirken kendilerinin iktidarnda rana kar fze kalkan koyul-mas durumunda btn Cuma namazlarndan sonra yeil bayrak-larla mitingler, Kelime-i ahadet getirilerek gsteriler yaplacan, CHP binalarna saldrlacan ve bunlar dinden kt denilece-ini iddia etmitir.91 Muhalefetin fze kalkan projesini Hkmetin komularla sfr sorun politikas balamnda eletirmesi ve somut nerilerde bulunamamas dikkat ekicidir.

Lizbon Zirvesinden sonra eletirilere cevap veren Babakan Erdoan kalkann komutasnn kimde olacana ilikin henz bir netlik olmadn sylemi ve Fze Kalkannn asl hedefinin ran olduunu ifade eden Fransa Cumhurbakan Sarkozynin szle-rinin kendi ahsn balayacan belirtmitir.92 Fransann Lizbon Zirvesinde fze kalkann ran ya da Ortadoudan gelecek teh-ditler zerine tanmlatma abas baarsz kalrken gelinen nokta Trkiyenin diplomatik baars olarak deerlendirilmitir. Zirve-den kan sonu Trkiyenin zerinde durduu gvenliin bn-mezlii prensibinden yola karak NATOnun Trkiyenin gvenli-i konusundaki ykmllkleri gvence altna almas ynndedir. Bu sonu eksen kaymas tartmalarna nokta koyma eklinde yo-rumlanmtr.93

Politik Mcadelenin D Politika zerinden Yeniden Yorumlanmas: Wikileaks Belgelerinde Trkiye

ABDli bykelilerin Washingtonla gizli yazmalarnn dnya ile paylalmas birok d politika olaynn bilinmeyen arka plann

44


su yzne karmtr. Wikileaks belgelerinin yaynlanmas talyan Dileri Bakan Franco Frattininin tanmlamasyla Diplomasinin 11 Eyll olarak grlmtr. Avustralyal bir internet aktivisti olan Julian Assangen dnya ile paylat bu belgelerde Trkiyeye ilikin ksm da nemli bir yer tutmu ve gerek AK Parti iindeki iktidar mcadeleleriyle ve gerekse Babakan Erdoan ve AK Par-ti Hkmetinin d politikalaryla ilgili iddialara ve bilgilere yer verilmitir. ABD bykelilerinin Ankarada Hkmete muhalif kimselerle yaptklar grme notlar baz yolsuzluk iddialarn da iermitir. Trkiye kamuoyunda Amerikan Dileri Bakanlna ait 251.287 gizli yazmann 7 bin kadarnn Ankaradaki Amerikan Bykeliliinden km olmas, Trkiyenin Washington gznde-ki nemini sergiledii eklinde yorumlanmtr. Ayrca, yazmalar-da AK Parti hakkndaki deerlendirmelerin bir lde hem Trkiye-Amerika ilikilerini, hem de Trk i politikasn skntya sokaca ileri srlmtr.94 Amerikan diplomatlarnn AK Parti Hkmeti hakkndaki deerlendirmelerinin kafa karkl iermesinin yan sra, Trkiyedeki i ve siyaset dnyasyla askerdeki baz ulusalc ve laiki odaklarn grleriyle de rttne dikkat ekilmitir.95 Bu belgelerin ABDnin politikasnn belirlenmesinde etkisinin byk olduu sylenemez. Zira ABDde d politika yapm sreci asn-dan bu yazmalarn gerek Dileri Bakanl gerekse Beyaz Sarayda farkl deerlendirme srelerinden getii bilinmektedir. Burada daha nemli olan nokta ise Trkiyenin yeni d politikasnn ve ak-trlerinin i siyasetin aktrleri tarafndan ABD diplomatlarna ve onlar tarafndan da Washingtona hangi sylemler etrafnda ulat-rlddr. AK Parti Hkmetini ite ve dta snrlandrmak isteyen sylemlerin eksen kaymas ve sivil otoriterlik tartmalar ile nasl eklemlendiini bu belgelerde grmek olduka ilgintir.

Bu belgelerin Trkiye-ABD ilikilerinde temel bir farkllamaya sebep olduu da sylenemez. Ayrca, bu belgelerin verecei zarar ABD tarafndan eitli dzeylerde telafi edilmeye allmtr. Bel-gelerde Trkiyedeki siyasetiler hakknda yazlanlar sebebiyle ABD Dileri Bakan Hillary Clinton mevkida Davutolundan zr di-lemitir. Belgelerle ilgili ilk deerlendirmesinde Davutolu, bu olayn Trk d politikasnn temel ilkelerinde bir deiiklik yapmayaca

45


gibi, Trk-Amerikan ilikilerine bakta da bir deiiklie sebebiyet vermeyeceini aklamtr. Baka lkelerin diplomatlarnn yapt analizler ve yorumlar zerinden d politika yrtmediklerini de szlerine eklemitir.96

Cumhurbakan Gl, ilk deerlendirmesinde yaynlanan belgele-rin bir sistematii olduu kanaatini ifade etmi ve bir ama varm gibi geliyor bana demitir.97 Babakan Erdoan sitenin gayri ciddi olduunu, eteklerindeki talarn dklmesine kadar bekleyecekleri-ni sylerken Muhalefet partileri bu durumu Hkmeti eletirmenin bir frsat olarak grmlerdir.

TBMM Grup Toplantsnda konuan CHP Genel Bakan Kl-darolu Wikileaksin aklad belgelerde yer alan Babakann s-vire bankalarnda 8 ayr hesab bulunuyor iddiasn gndeme geti-rerek Babakann kamuoyunu tatmin edecek aklamalar yapmasn beklediklerini sylemitir. Bu iddiaya kar net, somut bilgiler ortaya konulmamas durumunda Babakann bu iddialarn altnda kalaca-n savunmutur. Partisinin bir aratrma komisyonu kurduunu syleyen Kldarolu, bu komisyonun belgeleri didik didik ederek stlerine den grevi yerine getireceini vurgulamtr. Belgelerde yer alan iddialarn bir ksmn zaten CHP olarak daha nce gndeme getirdiklerini sylemitir.98

Babakan Erdoan, Wikileaks belgelerindeki iddialar siyaset malzemesi yapp ispatlayamayanlar alaklkla sulam, kendisinin svire bankalarnda hi paras olmadn ve olmayan eyin ispatla-namayacan aklamtr. Muhalefeti dne kadar Trkiyeyi sra kklerinden imdi de yabanc diplomatlarn dedikodularndan izlemekle eletiren Babakan Erdoan, ABD ynetiminin zr beya-nnda bulunduunu, ancak kendilerinin diplomatlarla ilgili gerekli olan tm giriimleri yapacaklarn belirtmitir.99 Babakan Erdoan ayrca, belli belgelerin belli bir takvim erevesinde sansrlenerek dolama girmesinin belli lkeler arasndaki ilikileri ynlendirme-ye matuf olabileceine dair phesini de izhar etmitir.100 Bu kuku AK Parti Szcs Hseyin elik tarafndan baka bir ekilde ifade edilmitir. elik bu belgelerin yaynlanmasndan honut olan lke-nin srail olduuna dikkat ekerek muhalefetin bu lke ile ayn yerde durduunu savunmutur. 101

46


MHP Genel Bakan Baheli TBMM Grup Toplantsnda ihtiyatl bir dil kullanarak yabanc bir lkedeki internet sitesine dayanarak ve salad bilgilere bel balayarak Hkmet hakknda hkm ver-meyeceklerini ve bu iddialar i politikalarnn malzemesi olarak kul-lanmayacaklarn belirtmitir. Hkmeti yabanclarn grlerinden hareket ederek tanmadklarn ve onun hatalarn milletten baka kimse ile konumayacaklarn syleyen Baheli, konu ile ilgili tatmin edici aklama beklediklerini de szlerine eklemitir. Belgelerden Hkmetin yetersizliklerinin ve baarszlklarnn yan sra kresel alandan ald yardmlarn ve desteklerin de sonuna yaklaldnn anlaldn iddia etmitir. AK Partinin ABD ile kurduu ilikileri eletiren Baheli, daha bamsz bir d politika duruu nermitir.102

Wikileaks belgeleri ayn zamanda ABD diplomatlarnn Trkiyenin Bat ittifakndan uzaklamasndan duyduu endienin derinliini ortaya koymutur. Bir yazmada, Dileri Bakan Ah-met Davutolunun, Babakan Tayyip Erdoan zerinde son derece tehlikeli bir slamc etkisi olduundan sz edilmitir.103 Bu belgeler-de Dileri Bakan Davutolu kendisiyle ilgili tehlikeli ifadesinin kullanlmasn aynaya bakyorum ve tehlikeli bir yz grmyorum eklinde karlamtr. Bu belgelerin aklanmasndan Trkiyenin hibir ekincesinin olmayacan vurgulayarak, nk biz ilkeler-den oluan d politika izliyoruz. kili dil kullanmadk, Tahranda bir ey, New Yorkta baka bir ey sylemedik Evet, ok tehlikeliyim, ama sadece Balkanlar, Kafkaslar ve Ortadouda bar ve istikrar gr-mek istemeyenler iin! ifadelerini kullanmtr.104

te ve Dta Ermeni Alm2010 ylnda drt konu balamnda Ermeni Alm gndeme

gelmitir: ABD Temsilciler Meclisinde Ermeni Soykrm Tasars ve Obamann 24 Nisan Konumas; Trkiyede yaayan kaak Erme-niler; Ermenistanla likiler ve Protokol ile son olarak Ermeni Ak-damar Kilisesinde Ayin.

AK Parti Hkmetinin Ermenistan Alm (Trkiye ve Ermenistann 2 Nisan 2009da protokolleri imzalamas) genellik-le olumlu karlanrken 2010 yl boyunca bu politikann tkand

47


ynnde medyada eletiriler yaplmtr. Aslnda Ermenistanla im-zalanan protokol her iki lke iin de i politikada kabul ettirilmesi zor metinler olmutur. 12 Ocak 2010 tarihinde Ermenistan Anayasa Mahkemesinin protokollere getirdii baz nkoullar ve kstlayc hkmler Trkiyenin de bu protokol Meclisten geirmesini see-nek d brakmtr.105 Bu alm d politikann hem Trkiye hem de Ermenistan iin liderlerin iki masada ayn anda oturduunu gste-ren bir rnek olmutur. Trkiye iin Azerbaycanla ilikilerin (enerji ve tek millet iki lke sylemi asndan) bozulmas ve i siyasette muhalefetin aleyhte kamuoyu oluturmas sebebiyle almn n kapanmtr. 2010 ylnda protokollerin her iki lkenin parlamen-tolarna getirilmesi mmkn olmamtr. Bunun yan sra, ABDdeki Ermeni Soykrm tasars ve Bakan Obamann 24 Nisan konu-mas i siyasette tartmalar beraberinde getirmitir.

Trkiyenin d politika kimliinde sembolik etkileri olan Er-meni Soykrm iddias son dnemde her yl Mart ve Nisan aylarnn gndeminde nemli bir yer tutmaktadr. ABD Temsilciler Meclisi D likiler Komitesi 4 Mart 2010da 22ye kar 23 oyla Ermenilerin 1915-1923 yllarnda soykrma uradn ne sren bir karar kabul etmitir. Bu karar Babakanlka derhal knanm ve Dileri Bakan Ahmet Davutolu da D likiler Komitesinde gayri ciddi bir oy-lama yaandn belirtilerek bu kararn Trkiye-Ermenistan yakn-lama srecinin de durmas riski yarattn sylemitir. Trkiyenin bask altnda karar almayacan ve bu tr yntemlerle protokol-lerin TBMMde onaylanmasnn salanamayacan vurgulayan Da-vutolu, Obama ynetiminin 24 Nisanda byle bir stratejik vizyon eksiklii gstermeyeceini mit ettiini sylemitir.106 Trkiyenin Washington Bykelisi Namk Tan geri arlrken, Washingtona gitmeyi planlayan D Ticaretten Sorumlu Devlet Bakan Zafer a-layan gezisini iptal ettiini syleyerek, model ortaklk yara almtr. ABD bu hatann dzeltilmesi iin onarc adm atmadan model or-takln gelimesi sz konusu olamaz aklamasnda bulunmutur.

Bu tasarya Trkiyede muhalefetin tepkisi ise hem ABDye hem de Hkmete eletiri olmutur. TBMM Dileri Komisyonunun CHPli yesi kr Elekda Obama ynetimini tasary engellemek iin kln dahi kprdatmamakla sulam ve Ermenistanla imzala-nan protokollerin bittiini, Dileri Komisyonunda reddedilecei-

48


ni ya da Ermenistan Anayasa Mahkemesinin erhinde olduu gibi yazlarak gnderileceini sylemitir. Komitenin kararna siyasi bir malzeme olarak deil milli bir mesele olarak baktklarn belir-ten MHPli Mehmet andr ise, Trkiyenin kt ynetildiini ve darda hi hak etmedii hakaretlere muhatap olduunu ne sr-mtr.107 CHP Genel Bakan Deniz Baykal, mevcut tasarnn 1915-1923 arasnda yaananlar iin ABD Kongresinin bir karar almasn istediini ve bu ynyle artk sadece Osmanl dneminin deil Tr-kiye Cumhuriyeti ve Mustafa Kemal Atatrk dneminin de Ermeni iddialarnn hedefi haline getirilmek istendiini sylemitir. MHP Genel Bakan Devlet Baheli ise karara armadn syleyerek Hkmeti sert bir ekilde eletirmi ve yaplmas gerekenleri de, n-cirlik ssnn kullanm konusunda dzenleme yaplmas, Erme-nistan ile ilikilerin dondurulmas, protokollerin TBMMden geri ekilmesi ve Babakann ABDye yapaca ziyaretin iptal edilmesi olarak sralamtr.108 TSAD heyeti de ABDye yapaca ziyareti ertelemitir. TSAD Bakan mit Boyner devletler arasnda byle eylerin olabileceini, bu tip durumlarda sivil topluma i dtn ve iki lke arasndaki atmosferin diyaloga ak olmas iin yaplmas gerekenleri yapacaklarn belirtmitir.109

ABD Temsilciler Meclisinde Ermeni Soykrm tasarsnn gn-deme alnd dnemde Trkiyedeki kaak Ermenilerin konumu tartma konusu olmutur. Babakan Erdoann ngiltere ziyareti srasnda BBCye verdii mlakatta, Ermenistann bara ynelik bir yaklam iinde olmamas halinde Trkiyenin lkede yaayan 100 bin Ermeniyi gerekirse snr d edilebileceini sylemesi i kamuoyunda tartmalar beraberinde getirmitir.110 Bu aklamaya CHPden farkl deerlendirmeler gelirken MHP rtl destek ver-mitir. Dnemin CHP Lideri Deniz Baykal Babakan Erdoann aklamasn vahim ve insan haklarna aykr olarak nitelemi ve kesinlikle kabul etmediklerini sylemitir. Ancak lkeye kaak giren Ermenilerin gnderilmesi nerisinin ilk kez kendi partisinden k-r Elekda, Canan Artman ve Onur ymen gibi isimlerden geldii dikkatlerden kamamtr.111

Kamuoyundan gelen tepkiler zerine AK Parti Genel Bakan Yar-dmcs Hseyin elik ve D likiler Bakan Yardmcs Suat Knkl-

49


olu, Babakann Trkiyenin bu konudaki iyi niyetini, att olumlu admlar ve tolerans ifade ettii aklamasn yapmlardr. CHPli Canan Artman ise Babakann kendi nerisini deerlendirdiini hatrlatarak bir anlamda CHP grubunun nerisini Babakann kabul ettiini ne srmtr. BDPli Ufuk Uras byle bir nerinin 21. yz-ylda ikinci tehcir anlamna geleceini iddia ederken MHP Grup Bakanvekili Oktay Vural Babakann bu kadar isizliin olduu bir yerde grevi olan kaak almay nlemedii gibi Ermenistan ile ilikiler konusunda bir koz olarak kullandn iddia etmitir.112

Babakan Erdoan daha sonra szlerine aklama getirmi ve Londrada yapt konumann asla vatanda olan Ermenilere yne-lik olmadn, kaak olarak yaayanlara kar Trkiyenin tavrnn her yerden farkl olduunu vurgulamtr. Yapt aklamann bu insanlara ynelik insani ve hogrl yaklamlarna btn dn-yann dikkatini ekmeye ynelik olduunu belirtmitir. Aklama-larnn tehcir gibi asla tasvip etmeyecei kavramlarla yan yana kullanlmasn reddetmi ve her trl riski gze alarak milli birlik ve kardelik srecini balatan bir hkmetin kendi vatandalarndan bir ksmna farkl muamele etmesinin dnlemeyeceini vurgu-lamtr.113

ABD Bakan Obamann 2010 yl 24 Nisan konumasnda Er-meni soykrm iddiasna ilikin olarak Ermenicede byk felaket anlamna gelen meds yeghern ibaresini kullanmas Trkiyede e-itli tepkilere sebep olmutur. MHP lideri Baheli, AK Parti iktidar-nn Ermenistan ile snrn almas ve diplomatik iliki kurulmasn ngren protokollerin imzalanmasnn tarihi bir yanlg ve tam bir ibret ve iflas tablosu olduunu savunarak Obama ynetiminin Hkmetin ezikliinden cesaret alarak dayatmalarda bulunduunu ne srmtr. Baheli Ermenistanla olan srecin iflas ettiini be-lirterek Hkmetten protokollerin TBMMden geri ekilmesini iste-mitir.114 CHP lideri Baykal ise byk felaket kelimesinin kullanlma-snn maskeli soykrm anlamna geleceini belirterek Trkiyenin bu milli dava karsnda tutarl tek bir ses karamamasnn znt verici olduunu vurgulamtr. Babakann Obamann konumasy-la ilgili memnuniyet ifade etmesinin Trkiyeye yaplm hakszl geitirmek anlamna geleceini ne srmtr. Babakann grevi

50


Trkiyeye kar Obamann avukat olmak deildir diyen Baykala gre, temel yanl Azerbaycanla Ermenistan aralarndaki sorunlar zmeden Trkiyenin Ermenistanla kendi arasndaki sorunu z-meye teebbs etmesidir.115

2010 ylnda Ermenistanla imzalanan protokollerin durumu TBMMnin gndemini de megul etmitir. Genel Kurulun 24 Nisan 2010 tarihli 93. Birleiminde CHP Grubu protokollerin akbetinin ve Ermeni iddialar ile mcadele stratejisinin tartlmas amacyla genel grme almasn ngren bir nerge vermitir. Bu nerge-nin almas kabul edilmezken 26 Nisan 2010 tarihli 95. Birleimde Dileri Bakan Ahmet Davutolu, Ermenistan ile ilikilerin nor-malletirilmesi ve Gney Kafkasyadaki gelimeler konusunda gn-dem d aklamada bulunmutur. Her iki birleimde de muhalefet milletvekilleri Ermenistan almnn bir fiyasko olduunu, gerek-siz yere Ermenilere taviz verildiini, Azerilerin kstrldn ileri srerken Hkmete mensup milletvekilleri ise Kafkaslardaki mev-cut statkonun Azerilerin aleyhine olduunu, Hkmetin bunu de-itirmek iin aba sarf ettiini ve herhangi bir taviz verilmediini sylemilerdir. Konuyla ilgili Genel Kurula aklama yapan Dileri Bakan Davutolunun konumasn ve buna yaplan eletirileri daha geni incelemek yerinde olacaktr.

Davutolu konumasna bu konuyla ilgili olarak TBMMyi her aamada, gerek komisyonlar, gerek Genel Kurul dzeyinde, gerekse siyasi partilerin liderleri dzeyinde bilgilendirdiini hatrlatarak ba-lamtr. Komu lkelerle sfr problem ve maksimum entegrasyon politikasnn ilkelerinden bahseden Davutolu, bu yeni aktivizmle komu blgelerde kalc bir bar ve istikrar dzeninin olumasn temin etmek iin btn komu lkelerle yksek dzeyli stratejik i-birlii konseyi kurma aamasna gelindiini belirtmitir.116 Komu lkelerden sadece Ermenistanla istenilen durumda olunmadn, karlkl snrlara sayg ve diplomatik ilikilerin derinletirilme-si esas erevesinde iyi ilikiler gelitirmek istemelerinin aslnda Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesinin aa uyarlanm hali olduunu sylemitir. Donmu krizlerin zme kavuturulmasnn ama-landn ve Kafkaslardaki statkonun Trkiyenin lehine olmad-n vurgulayan Davutolu, Ermenistanla protokol srecinde z-

51


gveni yksek ve ak bir vizyonla hareket ettiklerini ifade etmitir. Davutoluna gre, Ermenistan Anayasa Mahkemesinin kararyla Kars Anlamasnn tartmaya ald ya da Ermenistann Trki-ye-Ermenistan snrn tanmad gibi iddialar uluslararas hukuk mant asndan yeterli zemine sahip olmayan yorumlardr. Eer bu protokoller ruhuna ve lafzna aykr ekilde yorumlanacak olursa, Trkiyenin her zaman, Viyana Anlamalar Hukuku Szlemesinin 18. ve 27. maddeleri uyarnca gerekli tedbirleri alma hakk olduunu vurgulamtr.117

Ermeni Almnn i siyasete yansmas, gayrimslim toplu-luklarn tarihi-dini ibadethanelerinde ayin dzenlemelerine ynelik gsterilen serbestlik olmutur. te okkltrllk yansmalarndan birisi, 15 Austosta Trabzon Makada tarihi Smela Manastrnda Rum Ortodoks Patrii Bartholomeos tarafndan ynetilen bir ayin yaplmasna izin verilmesidir. Dieri de 19 Eyll 2010da Van Ak-damar adasnda bulunan Surp Ha Ermeni Kilisesinde Trkiye Er-menileri Patriklii Genel Vekili Aram Ateyann ynettii bir ayin dzenlenmesine msaade edilmesidir.118

Krt Alm: te Sfr Sorun Aray

Komularla sfr sorun politikasnn ran, Irak ve Suriye ile kur-duu nitelikli ibirlii erevesinin bir sonucu olarak Trkiye son yir-mi be yldr d politikay belirleyen en nemli faktr olan terr so-rununa ve bunun kimlik boyutu olan Krt sorununa zm bulmak iin Austos 2009da Alm balatmtr. AK Parti Hkmetinin yeni d politika sylemi Krt sorununun zm noktasnda Trkiyeye hem sylem stnl hem de siyasi irade temerkz sunmutur. Bir ynyle Irak ve Suriye ile yrtlen Yksek Dzeyli Stratejik -birlii Konsey Toplantlar ve Krdistan Blgesel Ynetimi ile yakn siyasi/ekonomik ilikiler, PKK terrnn zmn hedefleyen bir pakt aray olarak da yorumlanabilir.119 Bylece Trkiyenin komu-lar ve bata ABD olmak zere byk aktrlerle oluturduu ibirlii PKKnn tasfiyesini kolaylatran bir tablo olutururken, Krt soru-nunun sivil zmn isteyen gl bir hkmetin bunu bir dev-let projesine dntrmesi de mmkn olmutur.120 Bu giriimin

52


altnda yatan temel dnce, Trkiyenin bu sorunu zmeden d politika ve ekonomi alanndaki kazanmlarn pekitirerek kresel dzeyde bir oyuncu olamayacadr.

Ancak d politikann kazanmlarndan yola kan bir i po-litika hamlesi olarak Krt Alm Habur snr kapsndan geen PKKllarn trenle karlanmas zerine daha batan siyaseten nemli sembolik bir yara almtr. BDPnin bu almda PKKy (si-lahszlandrma) ve Abdullah calan (siyaset hakk verilmesi nokta-snda) muhatap olarak gstermesi, PKKnn Readiye saldrs ve 11 Aralk 2009da DTPnin kapatlmas ile sre iyice skntya girmitir. Dier bir deyile, Krt Almn ynetmenin zorluu daha bandan ortaya km; meselenin sembollere ne kadar dayand, 19 Ekim 2009da Habur kapsndan lkeye giri yapanlarn zerinde PKK k-yafetlerinin olmas ve bir zafer edasyla gelmeleriyle anlalmtr.

Kandil ve Mahmurdan gelen 34 PKKlnn Habur kapsndan tu-tuklanmadan girmesi, 2010 ylnda da tartlmaya devam etmitir. Diyarbakr Eski Milletvekili Hatip Diclenin, ileri Bakan Beir Atalayn, kapatlan DTPnin Genel Bakan Ahmet Trke Mstea-rm Diyarbakra gnderdim. Hkim ve savclar ayarland, geldikleri gibi geecekler dediini iddia etmesi, kamuoyunda tartma yarat-mtr. ileri Bakan Atalay ve Trk iddiay reddederken muhalefet ise Hkmeti eletirmitir. CHP Genel Bakan Deniz Baykal yan-da medya ve yanda brokrasiden sonra yanda yarg noktasna gelindiini iddia ederek hkim ve savclarn ayarland iddias-na dayal olarak Babakan Recep Tayyip Erdoan ve ileri Bakan Beir Atalay hakknda gensoru vereceklerini aklamtr.121 Daha sonra Kandil ve Mahmur Kampndan gelen 4 ocuk dndaki dier PKKllarn tmne dava alarak haklarnda 15 il 20 yl arasnda hapis cezalar istenmitir.122

Krt Alm asndan 2010 yl AK Parti Hkmeti nezdinde kararllk aklamalaryla muhalefet nezdinde ise sert eletirilerle gemitir. Konuyla ilgili koordinatr bakan olan ileri Bakan Beir Atalay 15 Ocak 2010 tarihinde Krt Almna ilikin yapt basn aklamasnda yaplacak reformlar u ekilde sralamtr: ocuk-larn ocuk mahkemesinde yarglanmasna ilikin yasal dzenleme,

53


cezaevlerinde annelerin ocuklaryla Krte konumalar, zel te-levizyonlara 24 saat Krte yayn yapma imkan, yol kontrollerinin azaltlmas, Kolluk Gzetim Komisyonu ve Ayrmclkla Mcadele ve Eitlik Kurulu kurulmas.123 Bu aklamann gsterdii ey Hk-metin demokratikleme ile blgeye ulamay planlad ve PKKnn muhatap alnmayaca idi.

Babakan Erdoan da 1 ubat 2010da TRT-1de katld prog-ramda, EMASYA Protokolnn kaldrlacan, Milli Gvenlik Si-yaset Belgesinin (MGSB) yenileneceini, belgede i tehdite yer ve-rilmeyeceini ve milli birlik ve kardelik projesiyle ve demokratik alm sreciyle ilgili olarak sorun alanlarnn buralardan karla-can aklamtr. Vatanda i tehdit olarak gsteren belgelere asla izin verilmeyeceini belirtmitir.124

Muhalefet partileri Krt Alm konusunda Hkmete lkeyi blmek gibi en sert eletirileri yneltmitir. 2010 ylnn ilk Meclis grup toplantsnda, MHP lideri Devlet Baheli, Trkiyenin ate emberinden gemekte olduunu ne srerek beka sorununa iaret etmi ve maruz kalnan suikastn hedefinin, Trkiyenin milli bir-lii ve kardelii olduunu ne srmtr. Bu ykm projesi ile AK Partinin ABD ve AB projelerini uygulayabilmek ve ykm topluma kabul ettirebilmek iin ok tehlikeli bir siyaset modelini uyguladn iddia etmitir.125

Hkmetin Krt sorununa ilikin politikas Dileri Bakanlnn 2011 btesinin grlmesi srasnda CHP Grubu adna konuan kr Elekda tarafndan da eletirilmitir. Elekda eletirilerinde terrle silahl mcadele alannda stratejik inisiyatifin PKKnn eline getiini, Hkmetin seim ncesi dnemde PKKnn terr eylem-lerinde bulunmamasn salamak ve siyasi rant elde etmek amacyla terr rgtyle mzakere ve pazarlk srecini balattn ne sr-mtr.126 PKKnn hayatta kalmasn Ortadoudaki tm Krt ha-reketlerinin kontroln ilk defa ele geiren ABDnin PKKy ran ve Suriyeye kar kullanma isteine ve AK Parti iktidarnn ran politikasnn yaratt rahatszla balayan Elekda, Trkiye ile Amerikann ilikilerini ortaklaa masaya yatrarak etrafl bir deer-lendirme ve karlkl ayarlamalara tbi tutmalarnn ok acil ve ciddi bir ihtiya olduunu sylemitir.127

54


ileri Bakan Beir Atalayn 2011 bte grmelerinde yapt konumada grlecei zere Hkmet, Devlet ve Hkmet olarak demokratik alm almalarna devam ettiklerini vurgulamtr. Gl ve byk Trkiye iin bu almda muhalefetten katk is-tediklerini ve her lkede byk sorunlarn iktidar ve muhalefetiyle paylaarak zldn belirtmitir. Srecin, terrn devam etme-sinden fayda uman birileri engellemedike byk bir titizlikle yr-tldn sylemitir. Vatandalarn Demokratik Alm sreci ile ilgili olarak aklnn kark olmadn belirten Atalay, zme giden yoldan umutlu olduunu szlerine eklemitir.128

Sonu: Yeni Bir Dneme Doru

Souk Savan bitimi ile Trkiyede i-d politika etkileimi yeni bir boyut kazanmtr. ki kutuptan birisine ait olmann getirdii ittifak siyasetinden ziyade yeni frsatlarla ve gvenlik sorunlar ile uramak durumunda kalan Trkiye, 1990larn ilk yarsnda frsat-larn getirdii olumlu havay kaybetmi, gvenlik sorunlar, zellikle de PKK terr etrafnda komular ile sorunlar yaayan bir yere gel-mitir.

stikrarsz koalisyon hkmetlerinin ynetemedii ekonomik krizler ve 28 ubat Postmodern darbesi ile lke ite ve dta tehditler etrafnda siyaseti gvenlikletiren bir srece girmitir. Bu dnem-de d politikadaki terr balantl sorunlar i politikada siyasetin alannn daralmasna etkide bulunarak her trl kimlik talebinin i tehdit olarak gvenlikletirilmesini kolaylatrmtr. Tersi bir sre de dorudur. tehditlere ve ekonomik krizlere younlaan lkenin d politikas sorunlar zmekten ok savunma pozisyonunda kal-m ve btn d politika konular PKK terrnn alt edilmesine en-dekslenmitir.

1999dan itibaren lkenin ABye aday ye gsterilmesi ile ba-layan istikrar ve siyasetin alannn genilemesi sreci, 2002de AK Partinin tek bana iktidara gelmesi, nceki hkmet dneminde balatlan ekonomik reformlar hayata geirmesi ve 2005te AB ye-lik mzakerelerine balamas ile Trkiyede demokrasi nemli bir

55


darboazdan gemitir. 2003 ylnda planland ortaya kan darbe hazrlklarndan ve 2007 ylnda Cumhurbakanl seimleri sra-snda yaananlardan anlald zere sivil siyasetin asker karsnda glenmesi bir dizi gerilimin almas sonucunda gereklemitir. AK Parti Hkmetinin ite benimsedii demokratikleme perspek-tifinin d politikaya daha nce sahip olmad bir manevra alan ve esneklik129 kazandrd ve yeni d politikann lkeyi dnya gnde-mine entegre ettii grlmektedir. Ayrca, 2011 yl itibari ile gelinen noktada AK Parti Hkmetinin i politikada devam eden tartma-lara ramen d politikada blgesel ve kresel dzeyde aktif ve iddial bir konumda olabilmesinde Trk ekonomisinin ykselen ekonomi-lerin arasnda gsterilecek bir performansa sahip olmasnn130 ve AK Partinin 2002den 12 Haziran 2011a kadar tm (gerek seim gerek referandum) sandklardan tek bana baaryla kmasnn byk et-kisi vardr. 2010 ylnda youn bir ekilde gndemi megul eden ek-sen kaymas ve sivil otoriterlik tartmalarn AK Partinin temerkz ettii iktidara verilen i ve d tepkiler olarak okumak mmkndr. Yeni d politikann gerek pratikler ve gerek sylem asndan bakl-dnda sadece AK Partinin tercihleri olmad ve belli bir dzeyde devlet kimliine dnmeye balad sylenebilir. Ancak bu yeni d politikann i politikadaki iktidarn gcn ya da kompozisyo-nunu deitirebilecek btn gerilimlerden tmyle korunakl hale geldiini sylemek henz erken bir tespit olacaktr. Ayrca, Babakan Erdoann liderlii olmakszn bu yeni d politikay yrtmenin zorluklar sz konusudur.

2002de iktidara gelen AK Parti dneminde Trk d politikasnn vizyonu, performans ve deerlendirilmesi i-d politika etkileimi zerine farkl rnekler ve tecrbeler sunmaktadr. AK Parti 2002de iktidara geldiinde ekonomik krizin etkileriyle hesaplamann yan sra ABDnin Irak igali gibi kritik bir sorunla uramak zorundayd. Bu adan bakldnda daha batan itibaren AK Parti hkmetleri i-d politikann etkileimini bir siyasi gndem olarak ynetmek zorunda kalmtr.

2010 yl d politikasnn i siyasete yansmalarndan en arpc olan AK Parti dnemi yeni d politikasn ve i siyasetini birlikte eletiren eksen kaymas ve sivil otoriterleme tartmalar olmu-

56


tur. Bu eletiriler ve bunlara aksi ynde verilen cevaplar, isabetli olup olmadklar bir yana, aslnda Trkiyede siyasetin yaad dnme iaret etmektedir. Trkiyede hem i siyasette hem de d siyaset ya-anan bu dnm anlamlandrma ve ynetme istei/gayreti elitler seviyesinde bir rekabeti hatta bir hegemonya mcadelesini berabe-rinde getirmektedir. Eksen kaymas ve sivil otoriterleme tartma-lar bu dnmn mahiyeti ve gelecei zerindeki kayglardan ve farkl projeksiyonlardan kaynaklanmaktadr. Bu mcadele ran ya da srail politikas sz konusu olduunda Batl bakentlerle etkilei-me girmekte ve bir sylem savana brnmektedir. Wikileaks bel-gelerinde grld zere Trkiyenin i tartmalar (AK Partinin otoriterletii, medyada zgrln kstland ve d politikada mmeti yneli olduu iddialar) darnn sylemini oluturmakta ve Bat medyasnda eksen kaymas sylemi derinlemektedir. Dier bir deyile, Trkiyenin srail ya da ran politikalarndan memnun olmayan Washingtondaki evreler bu i tartmalar kolaylkla kendi pozisyonlarn empoze edebilmek iin kullanabilmektedir.

Global dzenin hakszlklarna dikkat eken ve bu erevede b-yk glerin politikasn eletiren yeni sylemiyle Trk d politika yapclar, eitli vesilelerle dnya leinde adalet ihtiyacna dik-kat ekmilerdir. Ayrca, AK Parti, uzun sre i ve d tehdit algla-mas ve gvenlikletirme zerinden oluturulan Trk d politika-snn kimliini, ibirlii ve ekonomik entegrasyon aray zerinden yeniden kurmaktadr. Buradaki en nemli istisna filo saldrs sonra-snda srailin blgedeki bar iin byk bir tehlike olarak grlme-sidir. Bunu da Trkiyenin acil milli gvenlik kayglarndan ziyade kurmaya alt blgesel dzenin sraildeki mevcut hkmetin uz-lamaz politikalar ile taban tabana zt dmesiyle balantlandrmak mmkndr.

Sonu olarak 12 Haziran 2011 seimlerinde drt yl daha Trkiyeyi ynetmeyi garantileyen AK Parti iktidarnda (2002-2011) Trk d politikasn i-d politika etkileimi asndan u ekilde dnemlendirmek mmkndr.

AB arlkl d politika (2002-2005): Bu dnemde Trkiye siya-setinin dnmnde ana arlk merkezini AB sreci oluturmak-

57


tadr. AK Parti de hem kendi meruiyetini salamak hem de demok-ratiklemeyi derinletirmek iin AB uyum paketlerini bir dnm arac olarak kullanmtr. Bu aslnda muhafazakr devlet eli

seta-turk dis politikasi 2010 yıllığı

Documents