serikali ya mapinduzi zanzibar wizara ya mifugo na uvuviwafanyabiashara, wasindikaji, wafugaji wa...
TRANSCRIPT
Serikali ya Mapinduzi Zanzibar
Wizara ya Mifugo na Uvuvi
SERA YA MIFUGO ZANZIBAR
2011
ii
YALIYOMO…………………………………………………………………….................
DIBAJI…………………………………………………………………………………......
TAFSIRI YA VIFUPISHO KWA KISWAHILI……………………………………………
FASILI………………………………………………………………………………………
ii
v
vi
1. SURA YA 1: UTANGULIZI JUMLA…………………………………………... 1
1.1. Usuli……………………………………………………………………………… 1
1.1 Sura ya Taifa……………………………………………………………………...
1.2 Haja ya Kuandaa Sera ya Mifugo………………………………………………... 1
1.2.1 Uhusiano kati ya Sera ya Mifugo na Sera za Maendeleo, Mipango na Sekta
nyingine……....................................................
2. SURA YA 2: UCHAMBUZI WA SEKTA YA MIFUGO ZANZIBAR…… 4
2.1. Uchambuzi wa Hali Halisi………………………………………………………. 4
2.1.1 Hesabu ya mifugo………………………………………………………………... 4
2.1.2. Kiwango cha uzalishaji………………………………………………………….. 4
2.1.3. Mwenendo wa uzalishaji……………………………………………………….. 4
2.1.4. Bidhaa muhimu zinazoweza kuongezewa thamani……………………………. 5
2.1.5. Tija ya mifugo isiyo ya kawaida………………………………………………… 5
2.1.6. Ustawi wa wanyama na maendeleo……………………………………………… 6
2.1.7. Uzalishaji na matumizi ya bayogesi……………………………………………... 6
2.1.8. Fursa za masoko…………………………………………………. 6
2.1.9. Magonjwa ya Yanayoweza Kuambukiza Binadamu na Wanyama (Zoomotiki) 6
2.1.10. Magonjwa ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka………………………………. 7
2.1.11. Utoaji wa huduma za maabara…………………………………………………… 7
2.1.12. Utoaji wa huduma za mifugo na elimu kwa wafugaji…………………………… 7
2.1.13 Biashara ya mifugo………………………………………………………………. 7
2.1.14 Utoaji wa huduma za fedha…………………………………………………….. 7
2.1.15. Ubia kati ya Sekta ya umma na binafsi…………………………………………. 8
2.1.16. Maendeleo ya rasilimali watu……………………………………………………. 8
2.1.17. Misaada ya pembejeo……………………………………………………………. 8
2.1.18. Mchango wa mifugo katika pato la taifa………………………………………… 8
2.1.19. Mchango wa mifugo katika uchumi wa familia…………………………………. 8
2.1.20. Utafiti waMifugo………………………………………………………………… 9
2.1.21 Usalama wa chakula na lishe…………………………………………………….. 9
iii
2.2. Vikwazo dhidi ya maendeleo ya mifugo…………………………………... 9
2.3 Fursa kwa ajili ya maendeleo ya mifugo………………………………………… 11
3. SURA YA 3 : MAPITIO YA SERA ZINAZOHUSIANA NA MIFUGO…… 12
3.1. Maelezo ya Jumla………………………………………………………………... 12
3.1.1. Sera ya Sekta ya Kilimo…………………………………………………………. 12
3.1.2. Sera ya Chakula na Lishe………………………………………………………... 12
3.1.3. Sera ya Misitu……………………………………………………………………. 12
3.1.4. Sera ya Maji………………………………….…………………………………... 12
3.1.5. Sera ya Ardhi …………………………………………………………………… 13
3.1.6. Sera ya Mazingira ……………………………………………........................… 13
3.1.7. Sera ya Biashara Ndogo na Kati………………………..………................. 13
3.1.8. Sera ya Biashara ……………………………………………................................ 13
3.1.9. Sera ya Viwanda ……………………………………………................................ 13
3.1.10. Sera ya Uwekezaji ……………………………………………............................. 14
3.1.11. Sera ya Afya ……………………………...……………...................................... 14
3.1.12. Sera ya Elimu ……………………...……………………..................................... 14
3.1.13. Mpango wa Taifa wa Kudhibiti VVU na UKIMWI Zanzibar…………………... 14
3.1.14. Sera ya Ajira ……...……………………………………...................................... 14
3.1.15. Sera nyengine za kisekta na mipango inayohusiana na maendeleo ya sekta ya
mifugo……………………………………………………………………………
14
14
4 SURA YA 4: MKAKATI WA SERA…………………………………………. 15
4.1. Maelezo ya Jumla ……………………………...……………............................... 15
4.1.1. Dira ……………………………………………................................................... 15
4.1.2. Dhamira ……………………………………………............................................ 15
4.1.3. Madhumuni……………………………...……………......................................... 15
4.1.3.1 Lengo Kuu ……………………………...…………….......................................... 15
4.1.3.2. Malengo Mahsusi ………………………………..…………................................ 15
5. SURA YA 5: MAENEO YA SERA…………………………………………... 17
5.1 Maelezo ya Jumla …………………………………………….............................. 17
5.1.1.. Uzalishaji wa wanyama ……………………………………………..................... 17
5.1.1.1. Kuku ……………………………………………................................................ 18
iv
5.1.1.2. Kondoo na mbuzi …………………………………………….............................. 19
5.1.1.3 Ng'ombe wa maziwa …………………………………………….......................... 20
5.1.1.4 Ng'ombe wa nyama ……………………………………………........................... 20
5.1.1.5 Ufugaji wa wanyama bora ……………………………………………................. 21
5.1.1.6 Chakula cha wanyama na malisho ………………………………………………. 22
5.1.1.7 Uhakika wa chakula ……………………………………………........................... 23
5.1.1.8 Ufugaji wa kilimo hai……………………………………………………………. 24
5.1.1.9 Mifugo na mazao ya mifugo yanayoweza kuongezewa thamani na masoko….... 25
5.1.2 Afya ya wanyama …………………………………………….............................. 25
5.1.2.1 Huduma za afya ya wanyama……………………………………………………. 25
5.1.2.2 Magonjwa Yanayoenezwa na kupe ……...……………………………….……... 26
5.1.2.3 Magonjwa ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka……………………………… 27
5.1.2.4. Magonjwa ya Zonotiki na Uhakika wa Chakula………………………………... 28
5.1.2.5. Huduma za Uchunguzi wa Mifugo ……………………………………………… 28
5.1.2.6. Ustawi wa wanyama …………………………………………….......................... 28
5.1.3. Wanyama rafiki na Wasiofugwa sana…………………………………………... 29
5.1.3.1. Wanyama rafiki na wa Mapambo………………………………………………. 29
5.1.3.2. Wanyama Wasiofugwa …………………………………………….............. 30
5.1.4. Utafiti wa Mifugo …………………………………………….............................. 31
5.1.5. Maendeleo ya Rasilimali
watu…………………………………..………………..
31
5.1.6 Huduma za elimu za mifugo na mafunzo kwa
wakulima………………………………………..
32
5.1.7. Huduma za taarifa za mifugo…………………………………………………….. 33
5.1.8 Masuala mtambuka na kisekta…………………………………………………… 34
5.1.8.1 Misaada kwa wajasiriamali wa mifugo………………………………………….. 34
5.1.8.2 Rasilimali ardhi ……………………………………………................................. 35
5.1.8.3 Maendeleo ya miundombinu ya mifugo…………………………………………. 36
5.1.8.4 Rasilimali maji……………………...…………………….................................... 36
5.1.8.5 Wanyama wanaotumika kwa kazi…………………………...………………….. 37
5.1.8.6. Wizi wa mifugo ……………………………………………................................. 38
5.1.8.7. Uzalishaji na matumizi ya bayogesi……………………………………............... 38
5.1.8.8. Huduma za fedha kwa ajili ya maendeleo ya mifugo……………………………. 39
5.1.8.9. Wanawake na mifugo……………………………………………......................... 39
v
5.1.8.10. Ajira ya vijana na mifugo………………………………………………….......... 40
5.1.8.11. Ajira ya watoto na mifugo……………………………………………................. 41
5.1.8.12. Usimamizi wa majanga ya mifugo…………………………......………............... 42
5.1.8.13. VVU/ UKIMWI na mifugo……………………………………………................ 43
5.1.8.14. Mifugo na Utunzaji wa mazingira......................................................................... 43
5.1.8.15. Mifugo na mabadiliko ya tabianchi…………………………………….............. 44
5.1.8.16. Ushiriki wa sekta ya umma na binafsi…………………………........................... 45
6. SURA YA 6: MIUUNDO YA KITAASISI NA UDHIBITI………………. 47
6.1. Miundo ya kitaasisi ………………………………………………...................... 47
6.2. Kazi na majukumu ya taasisi…………………………………………………... 48
6.2.1. Wizara ya Mifugo na Uvuvi (WMU)………………………………………......... 48
6.2.2. Wizara ya Kilimo na Maliasili (WKM)………………………………………… 49
6.2.3. Wizara ya Ardhi, Nyumba, Maji na Nishati (WANMN)……………………… 49
6.2.4. Wizara ya Biashara, Viwanda na Masoko (WBVM)……………………............. 49
6.2.5. Wizara ya Ustawi wa Jamii, Maendele ya Vijana, Wanawake na Watoto
(WUJMVWW)……………………………………………………………………
49
6.2.6. Wizara ya Kazi, Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi na Ushirika (WKUWKU)… 49
6.2.7. Ofisi ya Rais na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi (ORMBLM)…................. 50
6.2.8. Ofisi ya Makamu wa Kwanza wa Rais - OMKR (Idara ya Mazingira; Tume ya
UKIMWI Zanzibar-ZAC)……………………………………………………
50
6.2.9. Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo (ORFUMM)……… 50
6.2.10. Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Amali (WEMA)……………………….…… 50
6.2.11. Ofisi ya Makamu wa Pili wa Rais (Idara ya Kukabiliana na Maafa). (OMPR-
DDM)……………………………………………………………………………..
50
6.2.12. Wizara ya Habari, Utamaduni, Utalii na Michezo (WHUUM)………………… 50
6.2.13. Wizara ya Afya (WA) ………………………………………………................... 51
6.2.14. Wizara ya Mawasiliano na Miundombinu (WMM)…………………………….. 51
6.2.15 Taasisi Zisizo za Kiserikali ……………………..……………………………….. 51
6.2.16. Jumuia za kikanda na kimataifa………………………………………………… 51
6.2.17. Washirika wa Maendeleo ……………………………………………………….. 51
6.2.18 Sekta Binafsi ……………………………………………………………….......... 51
6.3. Mifumo ya Kisheria na
Usimamizi……………………………………………….
52
vi
6.4. Uwezo wa kitaasisi kwa ajili ya utekelezaji wa Sera ya Mifugo Zanzibar ……. 52
7 SURA YA 7: UFUATILIAJI NA TATHMINI……………………………... 54
7.1. Maelezo ya Jumla…………………………………………………………........... 54
7.2. Malengo ya Ufuatiliaji na Tathimini……………………………………………. 54
7.3 Mkabala wa Ufuatiliaji na Tathimini wa Sera ya Mifugo Zanzibar…………… 54
7.4 Muundo wa Kitaasisi wa Ufuatiliaji na Tathimini ……………………………… 55
vii
DIBAJI
Kuongezeka kwa kasi ya ukuaji wa uchumi katika mifugo na sekta nyengine
zinazohusiana nazo ni suala muhimu la kisera linalopewa kipaumbele katika kuleta
maendeleo endelevu ya familia masikini hapa Zanzibar.Ongezeko hilo la ukuaji wa
uchumi linaoana na Dira ya Taifa ya Maendeleo ya Muda Mrefu (Dira ya 2020) na
Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umaskini Zanzibar (MKUZA II). Uzinduzi
wa Sera mpya ya Mifugo Zanzibar unakwenda sambamba na Lengo la Maendeleo ya
Milenia la kupunguza umaskini.
Zanzibar imejaaliwa kua na rasilimali za kutosha za miti na wanyama zinazoweza
kutumika kama msingi wa maisha kwa familia za vijijini zinazofikia karibu asilimia 60 ya
idadi ya watu wote (ZSGRP, 2007). Hata hivyo, katika kipindi kirefu, visiwa hivi
vimekabiliwa na upungufu wa raslimali ardhi, teknolojia sahihi na raslimali fedha ambazo
kwa pamoja zinachangia katika kupunguza kasi ya ukuaji wa sekta ya kilimo (ikiwemo
mifugo), licha ya juhudi kubwa zinazochukuliwa na serikali na Washirika wake wa
Maendeleo katika kukabiliana na changamoto hizo.
Wizara ya zamani ya Kilimo, Mifugo na Mazingira kupitia Programu zake zinazofadhiliwa
na IFAD za kusaidia Huduma za Kilimo Zanzibar/Programu ya Maendeleo ya Sekta ya
Kilimo – Mifugo zilitoa kandarasi kwa Jumuia ya Ustawi na Maendeleo ya Mifugo
kufanya mapitio ya sera mbalimbali pamoja na miundo ya vyombo vya usimamizi
vilivyopo hivi sasa ambavyo kwa namna moja au nyengine vinaweza kuathiri uzalishaji
wa mifugo na maendeleo ya afya ya wanyama hapa Zanzibar. Wakati wa kipindi cha
mchakato wa tathmini hiyo, taarifa muhimu zilizokusanywa kutoka kwa wadau
mbalimbali zilikua msingi wa uandaaji wa sera hii ya kwanza kamilifu ya mifugo kuwahi
kutayarishwa katika visiwa hivi. Kwa hakika, Sera ya Mifugo Zanzibar imechukua nafasi
ya changamoto zile za sekta ndogo ya mifugo zilizofafanuliwa katika sera ya zamani (Sera
ya Sekta ya Kilimo, 2002). Aidha, Sera hiyo ya zamani ilitayarishwa kutokana na
midahalo ya kina ya muda mrefu yaliyolenga katika kuiandaa sekta ya mifugo kuchukua
sura ya kibiashara ili iweze kutoa faida inayotokana na fursa ya kuongezeka kwa mahitaji
ya bidhaa za mifugo ikiwa ni pamoja na ile ya soko la utalii.
Sera ya Mifugo Zanzibar ni ya aina yake hasa kutokana na michango ya kitaalamu na
viii
kimaadili iliyotolewa na wadau tafauti kutoka ngazi za awali, kitaifa, kikanda na kimataifa.
Wakati wa mchakato wa midahalo ya utayarishaji wa sera hii, kaya, wakulima,
wafanyabiashara, wasindikaji, wafugaji wa wanyama rafiki na watumiaji wa mifugo
kutoka wilaya zote za Zanzibar walishirikishwa. Aidha, michango illikusanywa kupitia
warsha mbalimbali za wadau wa sekta binafsi na umma pamoja na mikutano ya
mashauriano. Wahusika wengine ambao walitoa michango mujimu ni pamoja na Kamati
ya Kisekta ya Usimamizi (MSC), Wizara za Serikali, Jumuia za Kiraia (CSOs) vyombo
vya usimamizi na maandiko mbalimbali ya sera. Taarifa zilizomo katika waraka huu
zinatarajiwa kwamba zitasaidia kuandaa mipango, mikakati na baadae kuwezesha kubuni
mipango ya maendeleo ya sekta ya Mifugo. Aidha, inatarajiwa kwamba wadau wote na
jamii kwa ujumla itaweza kupata fursa ya kuyasoma na kuyaelewa masuala yote
yaliyofafanuliwa katika kitabu hiki.
Mwisho, ninachukua fursa hii kutoa shukrani zangu za dhati kwa kazi ya heshima
iliyoandaliwa na Timu ya Kitaalamu ya Sera ya ZALWEDA, Kamati ya Sera ya
ZALWEDA, Kamati ya Kisekta ya Usimamizi na Timu ya Ushauri wa Kitaalamu kutoka
Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na
Chuo Kikuu cha Kilimo Sokoine ambavyo kwa pamoja viliwezesha kufanikisha utoaji wa
kitabu hiki.
Asante.
.................................................. ....
Said Ali Mbarouk
Waziri wa Mifugo na Uvuvi, Zanzibar
ix
TAFSIRI YA KISWAHILI YA VIFUPISHO VYA KIINGEREZA
AHPC Vituo vya Utabibu na Uzalishaji wa Wanyama
AI Upandishaji kwa Sindano
AIDS UKIMWI
ASDP-L Programu ya Maendeleo ya Sekta ya Kilimo - Mifugo
ASSP Programu ya Huduma za Msaada wa Kilimo
AU Jumuia ya Afrika
BQ Chambavu
CBPP Homa ya Mapafu kwa Ng’ombe
CCPP Homa ya Mapafu kwa Mbuzi
CMO-DMD Ofisi ya Waziri Kiongozi - Idara ya Kukabiliana na Maafa
CSOs Jumuia za Kiraia
DAP Idara ya Uzalishaji wa Wanyama
DoE Idara ya Mazingira
DPs Washirika wa Maendeleo
DVS Idara ya Huduma za Utabiba wa Mifugo
EAC Jumuia ya Afrika Mashariki
ECF Matukwi
EPZ Ukanda wa Kiuchumi
FAO Shirika la Chakula na Kilimo Ulimwenguni
FFS Mashamba Darasa ya Wakulima
FMD Ugonjwa wa Miguu na Midomo
FVPO Ofisi ya Makamu wa Kwanza wa Rais
FYM Mbolea ya Samadi
GDP Pato la Taifa
HIV VVU
IAEA Shirika la Kimataifa la Nguvu za Atomiki
IFAD Mfuko wa Kimataifa wa Maendeleo ya Kilimo
LES Huduma za Elimu kwa wakulima na Mifugo
LPCC Kamati ya Uratibu wa Sera ya Mifugo
LSD Ugonjwa wa Ngozi
LSPs Watoaji wa Huduma za Mifugo
M & E Ufuatiliaji na Tathmini
x
MACEMP Mradi wa Usimamizi wa Mazingira ya Pwani na Baharini
MANR Wizara ya Kilimo na Maliasili
MIC Wizara ya Miundombinu na Mawasiliano
MDGs Malengo ya Maendeleo ya Milenia
MICTS Wizara ya Habari, Utamaduni, Utalii na Michezo
MLDF Wizara ya Maendeleo ya Mifugo na Uvuvi-Tanzania Bara
MLEEC-DC Wizara ya Kazi, Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi na Ushirika - Idara ya
Ushirika
MLF Wizara ya Mifugo na Uvuvi - Zanzibar
MLHWE Wizara ya Ardhi, Nyumba, Maji na Nishati
MOH Wizara ya Afya
MSC Kamati ya Kisekta ya Usimamizi
POFEDP Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo
MSWYWCD Wizara ya Ustawi wa Jamii,Vijana,Maendeleo ya Wanawake na Watoto
MTIM Wizara ya Biashara, Viwanda na Masoko
NCL Mifugo Isiyo ya Kawaida
ND Mahepe/Magwa
NGOs Jumuia Zisizo za Kiserikali
NPHC Sensa yaTaifa ya Idadi ya Watu na Makazi
OIE Shirika la Afya ya Wanyama Ulimwenguni
PLHAs Watu wanaoishi na Virusi Vya Ukimwi na UKIMWI
POCRC Ofisi ya Rais, Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi
PRIDE Uendelezaji wa Juhudi za Vijijini na Maendeleo ya Biashara
RVF Homa ya Bonde la Ufa
SACAS Vyama vya Akiba na Mikopo
SACCOS Ushirika wa Akiba na Mikopo
SADC Jumuia ya Maendeleo Kusini mwa Afrika
SMEs Biashara Ndogo ndogo na za Kati
SUA Chuo Kikuu cha Kilimo cha Sokoine
SVPO-DDM Ofisi ya Makamu wa Pili wa Rais (Idara ya Kukabiliana na Maafa)
SWAP Mkabala Mkuu wa Kisekta
SWOC Uwezo,Udhaifu, Fursa na Changamoto
T & V Mafunzo na Ziara
xi
TADinfo Mfumo wa Taarifa za Maradhi ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka
Magonjwa
yanayovuuka
mipaka
Maradhi ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka
TB Kifua Kikuu
TBDs Maradhi Yanayotokana na Kupe
TNA Tathmini ya Mahitaji ya Mafunzo
UAES Mfumo Shirikishi wa Elimu kwa wakulima katika Kilimo
URT Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
VIC Kituo cha Uchunguzi wa Maradhi ya Mifugo
WHO Shirika la Afya Ulimwenguni
ZAC Tume ya UKIMWI Zanzibar
ZALWEDA Jumuia ya Ustawi na Maendeleo ya Mifugo
ZFDCB Bodi ya Chakula, Dawa na Vipodozi Zanzibar
ZFSNP Sera ya Uhakika wa Chakula na Lishe
ZLP Sera ya Mifugo Zanzibar
ZLRB Bodi ya Usimamizi wa Mifugo Zanzibar
ZNCCIA Jumuia ya Wafanyabiashara, Wenye Viwanda na Wakulima
ZPC Kamati ya Sera ya ZALWEDA
ZPTT Timu ya Kitaalamu ya Sera ya ZALWEDA
ZSGRP Mpango wa Kupunguza Umasikini Zanzibar – MKUZA
FASILI
Kwa madhumuni ya waraka huu, istilahi zifuatazo zimefasiriwa kama ifuatavyo:
Kilimo - Ni eneo lolote linalofanywa shughuli za kibinaadamu
zinazohusiana na mazao, mifugo, uvuvi na misitu.
Mnyama - Ni kiumbe hai chenye au kisichokua na uti wa mgongo mbali na
binaadamu.
Kabila ya wanyama - Ni neno linalotumika kuelezea kabila la wanyama wa majumbani
au wanaofugwa
Chakula cha - Ni vyakula vya asili au mchanyanyiko vinavyolishwa wanyama
xii
mifugo wa majumbani au wanaofugwa
Upandishaji kwa
Sindano
-
Ni mbinu ya kukusanya shahawa kutoka kwa wanyama dume,
kuzichakatua na kisha kuziingiza mbegu hizo kwenye njia ya
uzazi ya wanyama jike kwa kutumia vifaa maalumu.
Bayofueli
-
Inafasiliwa kama ni nishati inayotokana na mabaki ya vitu vya
kibayolojia vilivyorundikana kwa muda mfupi na inatafautishwa
na nishati inayotokana na mabaki ya vitu vya kibayolojia
vilivyorundikana kwa muda mrefu.
Bayogesi - Ni gesi inayozalishwa kutokana na viumbe hai vya kibayolojia
ambayo hufanyika panapokuwa na ukosefu wa hewa ya oksijini.
Bayogesi inatokana na vitu vya bayoojeniki na ni aina ya
bayofueli.
Bayo usalama - Katika kilimo bayo usalama ni kupunguza hatari ya vimelea vya
maambukizi
Bayoteknolojia - Hii inajulikana kama ni matumizi ya mfumo wa kibayolojia kama
bidhaa au kwa madhumuni ya kuzalisha bidhaa.
Bivalvu - Inahusisha viumbe wanaotokana na jamii ya chaza, kombe n.k.
Viumbe hivi vina magamba yanayofunga na kufunguka.
Chambavu - Ni ugonjwa unaowaathiri wanyama kama ng’ombe
unaosababishwa na baktiria. Ugonjwa huu unawakumba
wanyama kutokana na kula chakula kilichoathiriwa na baktiria
wa ugonjwa huu. Dalili za ugonjwa huu ni pamoja na mnyama
kuvimba ulimi na koo, na sehemu ya nyama iliyoathirika hupiga
weusi.
Kuku wa Nyama - Ni aina ya kuku au bata mzinga ambao hufugwa kwa ajili ya
nyama.
Koksidia - Ni ugonjwa mkali unaowaathiri wanyama hasa katika sehemu za
utumbo na husababisha mnyama kuharisha damu
Homa ya Mapafu
kwa Ng’ombe
- Ni ugonjwa mbaya sugu wa ng’ombe unaosababishwa na baktiria
anaeitwa Mycoplasma mycoides. Dalili za ugonjwa huu mnyama
hupumua kwa tabu na homa ya mapafu
Homa ya Mapafu
ya mbuzi
- Ni ugonjwa wa mbuzi unaofanana na Ugonjwa wa Homa ya
Mapafu ya Ng’ombe.
xiii
Upandishaji wa
wanyama wenye
vinasaba tafauti
- Istilahi hii inafasiliwa kama ni kuwapandishia wanyama wa
mbegu au koo mbili tafauti kwa njia ya kiasili au kwa
kupandikiza
Krasteshia - Ni kundi kubwa la athropodi linalojumuisha takriban makundi
52,000 ambayo ni pamoja na jamii nyingi za wanyama kama vile
kaa, kamba, kamba wa maji baridi, uduvi, chaza.
Ng’ombe wa
Maziwa
- Ng’ombe wanaofugwa kwa kuzalisha maziwa
Magonjwa yenye
athari za kiuchumi
-
Ni maradhi ambayo husababisha hasara za kiuchumi ikiwa ni
pamoja na vibuma/matukwi, mahepe/magwa, uvimbe wa kiwele,
chambavu, homa ya mapafu, Gumburo na maradhi mengine
ambayo yametangazwa na OIE.
Magonjwa yenye
athari za kiafya
kwa umma
- Ni maradhi yanayosababisha hatari za kiafya kwa umma kama
vile kifua kikuu cha ng’ombe, kichaa cha mbwa, uvimbe wa
kiwele, mafua ya ndege, kimeta. Uvimbe wa kibofu cha mkojo na
maradhi mengineyo ambayo yamefafanulliwa na OIE na WHO
Wanyama
wanaotumika kwa
kazi
-
Ni wanyama maalumu wa kufuga ambao hupewa mafunzo ili
kufanya kazi
Matukwi/vibuma
(ECF)
- Ni maradhi mabaya yanayowaathiri ng’ombe yanayoenezwa na
kupe
Uhaulishaji wa
kiinitete (embryo)
-
Ni mbinu ya uhamishaji wa kiinitete kutoka kwa mnyama jike
(mchangiaji) kwenda kwa mwengine (mpokeaji) kwa lengo la
kuzalisha ndama
Michirizi ya mto - Ni sehemu ambazo maji safi ya mito na chemchem huingia
katika bahari na kuchanganyika na maji ya chumvi. Aina
mbalimbali za ndege, samaki, na wanyama pori hufanya maskani
yao katika sehemu hizi.
Huduma za Elimu
kwa Wafugajii
- Ni uhaulishaji wa teknolojia kutoka kwa wataalamu wa mifugo
kwenda kwa wafugaji. Aidha, wataalamu wa mifugo ni pamoja
na wafugaji wenye uwezo wa kutoa huduma kama hizi kwa watu
wengine.
Samadi - Ni mchanganyiko wa mkojo na kinyesi cha wanyama ambao
hutumika kama mbolea ya asili
xiv
Manyoya - Ni nywelenywele au mbawa zinazoota katika ngozi ya wanyama
jamii ya ndege.
Ugonjwa wa Miguu
na Midomo (FMD)
- Ni ugonjwa unaoambukizwa na virusi ambao huwaathiri
wanyama wenye kwato mbili na dalili zake ni vidonda vya
malengelenge mdomoni, miguuni na maeneo mengine ya mwili
pamoja na ngozi laini
Vinasaba - Ni sifa za kibayolojia ambazo hurithiwa kutoka kizazi kimoja
kwenda kingine.
Serikali - Ni Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar
Gumboro - Ni ugonjwa unaosababiswa na virusi unaowaathiri vifaranga
chini ya umri wa wiki 8.
Ngozi - Ni ngozi zinazopatikana kutoka kwa wanyama wakubwa
wanaofugwa kama vile ng’ombe na nyati
Kwato - Ni gamba nene na gumu la ncha ya mguu wa mnyama kama vile
ng’ombe , kondoo, mbuzi n.k
Pembe - Ni chipukizi la mfupa lililofunikwa na ngozi ngumu kichwani
kwa wanyama kama vile ng’ombe, mbuzi n.k.
Uzalishaji
Maziwa
- Ni uzalishaji wa maziwa katika kiwele cha wanyama kwa ajili ya
ndama.
Lagoni ( wangwa) - ni umbo la maji ambalo lina chumvi au maji yenye chumvi
chumvi ambalo hutenganishwa kutoka kina kirefu cha bahari na
fungu au uwazi wa matumbawe au maumbo yenye kufanana
nayo
Kuku wa mayai - Ni kuku ambao hufugwa kwa ajili ya kuzalisha mayai
Mifugo - Ni Wanyama wanaofugwa wakiwemo ng’ombe, mbuzi, kondoo,
kuku, sungura n.k.
Mfugaji - Ni mtu yeyote anayejishughulisha na shughuli za ufugaji wa
wanyama
Sekta ya Mifugo - Ni shughuli zote zinazohusiana na maendeleo ya mifugo
Ufugaji wa jadi - Ni ufugaji wa asili wa wanyama unaofanywa na mtu binafsi
Ugonjwa wa ngozi - Ni ugonjwa unaoathiri mifugo unaosababishwa na virusi na
humfanya mnyama kuwa na vinundunundu mwilini
Maradhi ya kiwele - Ni maradhi yanayoathiri kiwele na kusababisha kuharibika kwa
maziwa
xv
Bidhaa za maziwa - Ni bidhaa zinazotokana na usarifu wa maziwa kama vile siagi,
mtindi, samli n.k.
Ugonjwa wa
Mahepe/magwa
- Ni maradhi yanayosababishwa na virusi ambayo huathiri jamii ya
ndege. Athari zake ni pamoja na kuathiri mfumo wa fahamu,
upumuaji na chakula
Eneo la malisho - Ni ardhi inayoota au kuoteshwa mimea kwa ajili ya malisho ya
mifugo.
Mnyama rafiki - Ni mnyama yeyote ambae hufugwa kwa ajili ya uwenza na
burudani.
Sera - Ni matamko na mikakati inayolenga kufanikisha malengo
mahsusi
Jamii ya ndege
- Ni aina ya ndege wanaofugwa kwa ajli ya kuzalisha mayai,
nyama au manyoya kwa mfano kuku, bata n.k
Homa ya Bonde la
Ufa
- Ni maradhi yanayosababishwa na virusi kwa wanyama
wanaocheua na binaadamu endapo atatumia bidhaa zilizoathiriwa
na ugonjwa huu. Miongoni mwa dalili zake ni homa kali na
kuharibu mimba
Wanyama
wanaocheua
- Ni aina ya wanyama wenye matumbo yaliyogawika sehemu nne
au tatu ambao hula chakula na kukichachusha kisha kukirejesha
kinywani na baadae kukirejesha tena tumboni. Mfano wa
wanyama hawa ni ng’ombe, mbuzi na ngamia.
Shahawa - Ni mbegu za uzazi za mnyama dume
Shehia - Ni ngazi ya chini ya utawala wa Serikali inayoundwa na
kijiji/mtaa mmoja au zaidi.
Tope za samadi - Ni mabaki ya samadi yanayopatikana baada ya kumengenyua
kinyesi cha mifugo katika mitambo ya bayogesi
Mdau - Ni mtu binafsi, jumuia au taasisi ambayo kwa njia moja au
nyengine ina uhusiano na sekta ya mifugo.
Mnyama mzururaji - Ni mnyama anaeishi bila ya kudhibitiwa
Mkakati - Ni mpango unaoandaliwa ili kutekeleza malengo mahsusi
Maradhi
Yanayotokana na
kupe
-
Ni maradhi yanayoenezwa na kupe
xvi
Maradhi ya Mifugo
Yanayovuuka
Mipaka
-
Ni maradhi yanayoenea kwa urahisi kupitia mipaka ya nchi moja
na nyengine kwa mfano, mafua ya ndege, kichaa cha mbwa,
mahepe/magwa, Miguu na Midomo n.k.
Zebu (Ng’ombe wa
Asili)
Ni ng’ombe wenye nundu ambao wanastahamili sana katika
mazingira ya nchi za joto
Zonosisi - Ni maradhi yanayoweza kumuambukiza binadamu kutoka kwa
mnyama au kinyume chake.
1
SURA 1: UTANGULIZI WA JUMLA________________
1.1. Usuli
1.1.1. Sura ya Taifa
Zanzibar inajumuisha visiwa viwili vikuu vya Unguja na Pemba, vilivyozungukwa na
vijisiwa vingi vyingine vidogo vidogo. Zanzibar ina idadi ya watu inayokisiwa kufikia
milioni 1.2 inayoongezeka kwa kasi ya asilimia 3.1 kwa mwaka (Sensa ya Taifa ya Watu
na Makazi (NPHC), 2002). Zanzibar ipo kiasi ya kilomita 40 Mashariki ya mwambao wa
Tanzania Bara na ina jumla ya eneo la kilomita za mraba 2654. Visiwa hivi vina idadi
kubwa zaidi ya watu wanaoishi katika eneo moja katika eneo la Afrika ya Mashariki
(yaani watu 370 kwa kila kilomita moja ya mraba) ikiwa na familia za wafugaji
zinazofikia 36,445 (Sampuli ya Kitaifa ya Sensa ya Kilimo, 2003). Zaidi ya asilimia 99 ya
familia hizo zinaendesha shughuli za kilimo mchanganyiko wa mazao na mifugo. Sekta ya
mifugo imemezwa zaidi na wafugaji wadogo wadogo wa ng'ombe, kuku, bata na mbuzi.
Mifugo ambayo bado haijapewa umuhimu mkubwa ni pamoja na kondoo, mifugo isiyo ya
kawaida na aina nyengine ya ufugaji mbali na kuku.
Kilimo pamoja na uzalishaji wa mifugo bado ni sekta kuu katika uchumi wa Zanzibar kwa
kuwa ni tegemeo la maisha kwa zaidi ya asilimia 40 ya watu wote (ZSGRP, 2007). Hata
hivyo, sekta hii inakabiliwa na changamoto nyingi zinazokwaza ukuaji wake ikiwa ni
pamoja na ukosefu wa uwekezaji, maendeleo duni ya miundombinu ya mifugo na
rasilimali watu. Kama tunataka kuona kuwa lengo kuu la kuzalisha asilimia 50 ya chakula
linafanikiwa (DIRA-2020, 2002), changamoto hizi na nyenginezo zinahitaji
kushughulikiwa ipasavyo katika sera zetu.
1.2. Haja ya Kuandaa Sera ya Mifugo
Kuna haja ya kuandaa Sera mpya ya Mifugo ya Zanzibar ili kuweza kushughulikia ipasvyo
upungufu uliopo katika sera ya sekta ya kilimo (2002). Sera ya sekta ya kilimo
imeshindwa kukabiliana kikamilifu na changamoto za tija ya mifugo isiyo ya kawaida,
ustawi wa wanyama na maendeleo, uzalishaji na matumizi ya nishati ya wanyama, fursa za
masoko, uongezaji thamani wa mazao ya mifugo na huduma za kifedha. Aidha,ili kuweza
kukabiliana na changamoto hizi kikamilifu, sera mpya inakusudia kupambana na
2
changamoto zinazoibuka na au zilizotoweka ambazo zina athari kubwa kwa maendeleo ya
sekta ya mifugo kama vile magonjwa ya zonotiki na yanayovuuka mipaka, ridhaa kwa
wafugaji, wajasiriamali na biashara ya mifugo ili kuhamasisha uzalishaji na fursa za
masoko. Ili kuweza kupambana na changamoto hizo. Sera hii imeweka kipaumbele katika
masuala yafuatayo: -
1.2.1. Uhusiano kati ya Sera ya Mifugo na Sera za Maendeleo, Mipango na sekta
nyingine
Katika será yeyoyote ya maendeleo suala la uhusiano ni la lazima ili hatua muhimu
zinazochukuliwa ziweze kua endelevu. Kwahivyo, ili kufanikisha utekelezaji wa Sera hii,
waraka huu hauna budi kuoanishwa na sera za uchumi za nchi yetu na kufanya tathmini ya
malengo ya msingi ya kitaifa na kimataifa kama yalivyoainishwa katika MKUZA II, Dira
ya 2020 na Malengo ya Maendeleo ya Milenia. Malengo ya Sera ya Mifugo Zanzibar
yanalingana na malengo ya sera za kitaifa katika kufanikisha utekelezaji wa mikakati
iliyopendekezwa. Aidha, sera hii inazingatia changamoto za kukuza sekta ya mifugo kwa
lengo la kuongeza kasi ya ukuaji wa uchumi na kupunguza umaskini. Sera hii inaweka
wazi na kufanyia kazi upungufu uliopo kati ya sera ya mifugo na sera nyingine. Aidha,
sera hii imejitahidi kuhusisha maeneo yote yanayoingiliana katika sera tafauti.
Kuchochea Maendeleo ya Mifugo na kuhifadhi mazingira
Sera hii inachochea maendeleo ya sekta ya mifugo kwa kubuni njia za matumizi ya mbinu
endelevu za uzalishaji. Jambo hili limefafanuliwa vyema katika mikakati iliyopendekezwa
ya kupunguza shinikizo la malisho ya mifugo kwa kuendeleza na kuimarisha mifugo na
matumizi bora ya lishe mbadala kama vile mbolea ya samadi.
Ufugaji wa kisasa
Sera ya Mifugo Zanzibar inasisitiza matumizi ya ubunifu uliopo katika sekta ya maendeleo
ya mifugo kwa kutoa huduma bora za elimu kwa wakulima kama inavyoelezwa katika
MKUZA II. Changamoto za masoko, viwango, uhusiano na sekta ya utalii na usafirishaji
wa bidhaa nje ya nchi zimezingatiwa sambamba na uendelezaji wa viwanda vidogo vya
usindikaji.
3
Kutilia mkazo biashara ya bidhaa na huduma za mifugo
Lengo la Sera ya Ulegezaji wa Masharti ya Biashara la kuongeza fursa ya sekta binafsi
kushiriki katika uchumi wa taifa linajitokeza ndani ya Sera ya Mifugo Zanzibar kwa
kusisitiza umuhimu wa kuendeleza uwekezaji katika sekta ya mifugo. Utoaji wa vivutio
kwa wajasiriamali wa mifugo (wakiwemo wawekezaji) ni njia ya kuongeza pato la taifa na
uhakika wa chakula. Aidha, changamoto za soko na mtandao wa masoko ya mazao ya
mifugo inafanyiwa kazi ili kuongeza pato la wakulima na taifa.
Kudhibiti Utoaji wa huduma za mifugo
Sera hii inatambua umuhimu wa huduma za mifugo kwa maendeleo ya sekta ya mifugo.
Hata hivyo, taratibu na kanuni zilizofafanuliwa vyema katika utoaji wa huduma
zinahitajika ili kuweza kuwa na maadili bora, kuthibiti viwango vya kitaifa na kimataifa na
kudumisha ustawi wa wanyama. Sera hii inasisitiza umuhimu wa kufanya mapitio ya
sheria zilizopo na kupendekeza taratibu mpya za udhibiti na usimamizi zikiwemo
kuanzisha Bodi ya Udhibiti wa Mifugo Zanzibar itakayokua na lengo la kustawisha
huduma za mifugo lakini wakati huo huo inalinda maadili ya kitaaluma.
Kutunza vinasaba vya asili
Kutokana na kuongezeka kwa vinasaba vipya vyenye lengo la kuongeza tija katika mifugo,
kuna hatari ya mifugo yetu kupoteza sifa muhimu zikiwemo uwezo wa kuishi katika
mazingira yaliopo. Sera hii inakusudia kulinda vinasaba vya asili vilivyopo licha ya haja
ya kuimarisha mifugo yenyewe.
Kuchochea tija katika sekta ya mifugo kwa njia ya kutoa ruzuku Ingawa tija katika
mifugo inaweza kuongezeka kwa njia kadhaa zikiwemo matumizi ya teknolojia ya kisasa,
huduma bora za elimu kwa wakulima na pembejeo, lakini wafugaji hawawezi kununua
pembejeo kwa bei ya soko. Sera ya sasa ya kilimo inasisitiza umuhimu wa kuondolewa
ruzuku ili kutoa nafasi kwa sekta binafsi kushiriki katika sekta hii pamoja na kuipunguzia
mzigo wa fedha Serikali. Hata hivyo, lengo lililokusudiwa bado halijafikiwa kwasababu
wakulima ni maskini mno na kwahivyo hawawezi kununua pembejeo na huduma
zinazotakiwa. Kwa hivyo, ipo haja ya kupata ridhaa.
4
SURA YA 2: UCHAMBUZI WA SEKTA YA MIFUGO ZANZIBAR_______
2.1. Uchambuzi wa Hali halisi
2.1.1. Hesabu ya Mifugo
Kwa mujibu wa Sampuli ya Taifa ya Sensa ya Kilimo (2003), idadi ya mifugo katika
mwaka 2010 ilikadiriwa kufikia ng’ombe 200,030, mbuzi 107,077, kondoo 369, kuku
1,308,329 na idadi ya mifugo na wanyama wengine wadogo. Wanyama hawa
wanaongezeka kwa kasi ya asilimia 3 kwa mwaka. Kati ya jumla ya idadi ya ng’ombe
wote, kiasi cha asilimia 95 ni wa kienyeji wanaofugwa chini ya mifumo ya kutumia eneo
kubwa na kundi lililobakia linajumuisha ng’ombe chotara na wa asili wanaofugwa chini ya
mifumo ya kutumia eneo dogo. Ufugaji wa kuku ni maarufu zaidi hapa Zanzibar na
asilimia 89 ya kuku ni mifugo ya asili inayofugwa chini ya mifumo huru au kutunzwa.
Inakisiwa kuwa asilimia 91 ya wafugaji wanafuga ng'ombe, asilimia 26 mbuzi, asilimia 70
kuku, asilimia 0.2 kondoo na nguruwe asilimia 0.1 tu. Asilimia 3 ya familia zinazofuga
zinategemea mifugo tu kwa kuendesha maisha yao. Wastani wa wanyama wanaofugwa
kwa kila familia ni ng'ombe 5, mbuzi 6 na kuku 16 (Sampuli ya Taifa ya Sensa ya Kilimo,
2003).
2.1.2. Kiwango cha Uzalishaji
Ukamaji wa maziwa ya ng'ombe wa kienyeji hufikia wastani wa lita 2.13 kwa siku kwa
kila ng'ombe wakati wa msimu wa mvua, lakini hupungua hadi lita 1.5 sawa na asilimia 29
wakati wa msimu wa ukame (Sampuli ya Taifa ya Sensa Kilimo, 2003). Imeripotiwa kuwa
ng’ombe wa kienyeji huweza kutoa maziwa katika kipindi cha siku 100-150 wakati
ng'ombe chotara huweza kutoa maziwa katika kipindi cha siku 280-300 kwa wastani wa
lita 8.8 za maziwa kwa kila ng'ombe kwa siku (mazungumzo binafsi 2008).
Uzalishaji wa maziwa ya mbuzi wa kienyeji ni mdogo mno kiasi ya kusema kuwa
hawazalishi kabisa, ingawa mbuzi wa maziwa huweza kutoa hadi lita 3 za maziwa kwa
siku. Aidha, viwango vya mapacha miongoni mwa mbuzi wa kienyeji ni vya chini, kiasi ya
asilimia 30 tu, ikilinganishwa na mbuzi wa maziwa kinachofikia asilimia 80-90 ,hasa kwa
mbuzi wanaotunzwa vyema.
Kuku wa kienyeji hutaga mayai kwa kiwango cha chini. Huzalisha kati ya mayai 50 na 60
kwa kuku mmoja kwa mwaka. Inavyoonekana kuku wa kienyeji hawawezi kutumika
kuzalisha mayai au nyama kwa ufanisi. Kwa upande mwingine, kuku wa mayai anaweza
5
kuanza kutaga katika umri mdogo wa wiki 20 na kutoa hadi mayai 320-340 katika maisha
yake. Kuku wa nyama anaweza kufikia uzito wa kilo 2 katika umri mdogo wa wiki 6.
2.1.3. Mwenendo wa uzalishaji
Jedwali 1 hapo chini linaonesha wastani wa uzalishaji wa bidhaa tafauti za chakula na
zisizo za chakula cha mifugo katika kipindi cha miaka tisa. Jedwali hili linafafanua
mwenendo wa uzalishaji wa maziwa ambao umeongezeka mfululizo katika kipindi
kinachohusika ingawa data za mwaka 2007 na 2008 hazikuweza kupatikana. Hata hivyo,
kuna kuongezeka na kupungua kwa uzalishaji wa bidhaa nyingine.
Jeduali: 1. Makadirio ya uzalishaji wa chakula na bidhaa za mifugo zisizo za chakula
Zanzibar (2000 -2008)
Aina Bidhaa 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Ngo’mbe Nyama
(tani)
1,604 1,590 1,572 1,594 1,256 1,772 1584 1,766 1,624
Maziwa
(tani)
27,157 26,266 28,955 29,846 28,256 33,206 36,544 - -
Ngozi
(vipande)
11,878 10,830 10,799 9,593 70,466 12,899 13,201 12,563 13,530
Kondoo
na mbuzi
Nyama
(tani)
37.7 37 52.4 47.2 52.6 59.7 56.7 39.9 46.0
Ngozi
(vipande)
2,509 2,463 3,496 3,148 3,509 3,980 3,776 2,661 3,063
Kuku wa
Nyama
Nyama
(tani)
103 189 183.2 160 119 123 739 35 -
Kuku wa
mayai
Mayai
(tani)
575 625 660 721 735 804 786 329 -
Nyama
(tani)
57.2 63.9 67.2 57.5 64.8 37.9 56.0 23.8 -
Chanzo: Wizara ya Kilimo, Mifugo na Mazingira, 2008
6
2.1.4. Bidhaa muhimu zinazoweza kuongezewa thamani
Maziwa ni moja kati ya bidhaa muhimu ya mifugo hapa Zanzibar. Uzalishaji wa maziwa
unatafautiana baina ya sehemu moja na nyengine kutokana na sababu kadhaa zikiwemo
mfumo unaotumika katika uzalishaji, misimu, umri na kipindi cha ngombe kuzaliana. Kwa
jumla, mifugo bora ya ng'ombe inayofugwa katika kanda za miti na mashamba makubwa
hutoa maziwa kwa wingi hasa wakati wa msimu wa mvua. Msimu huu hupatikana chakula
kingi chenye ubora. Jambo hili husababisha kuongezeka kwa uzalishaji wa maziwa ghafi
ambayo yanapaswa kusindikwa ili kuweza kuutunza ubora wake, kuongezewa thamani na
kurefusha muda wa kuharibika. Bidhaa nyingine muhimu za mifugo ni pamoja na nyama
na mayai. Kuna fursa kubwa katika biashara ya mazao ya mifugo isiyo ya chakula kama
vile ngozi, mifupa, pembe, ng’ombe hai, manyoya nk. Kiasi cha ng'ombe 14,800, mbuzi
3,000 na kuku milioni moja huchinjwa kila mwaka hapa Zanzibar. Ngozi, manyoya,
mifupa na pembe zinaweza kusindikwa na kuuzwa kama mali ghafi au kutumika katika
utengenezaji wa bidhaa kwa ajili ya kuuzwa.
2.1.5. Tija ya mifugo isiyo ya kawaida
Sungura, nguruwe, funo, kanga, njiwa na ndege pori wa aina mbalimbali bado
wanaendelea kutoa mchango mdogo katika uzalishaji wa nyama na mayai kwa ajili ya
matumizi ya ndani. Mifugo hii isiyo ya kawaida inaweza kuzaliana ndani ya kipindi kifupi
ukilinganisha na muda wa mifugo mingine ya kawaida na kuweza kuzalisha kipato
kikubwa. Hivi sasa, muamko mdogo, maarifa duni ya ufugaji, vifaa na utaalamu mdogo
unachangia uzalishaji duni na tija ndogo ya mifugo hii isiyo ya kawaida.
2.1.6. Ustawi wa wanyama na maendeleo
Zanzibar imetunga Sheria ya Usimamizi wa Rasilimali Wanyama Namba 11 ya 1999 ili
kusimamia maisha ya wanyama. Aidha, kuna Jumuia Zizizo za Kiserikali na watu binafsi
wanaojitolea kustawisha maisha na maendeleo ya wanyama. Licha ya Serikali, jamii,
Jumuia Zisizo za Kiserikali na Mashirika ya Kimataifa kuchukua hatua mbalimbali na
kubuni mipango ya kudhibiti ukatili dhidi ya wanyama, lakini bado wanyama wanaendelea
kukoseshwa matunzo bora ikiwa ni pamoja na kuwekwa katika msongamano, kuchapwa
viboko, kufanyishwa kazi za sulubu, kupakiwa shehena za mizigo na kupewa lishe duni.
Aidha, muamko mdogo wa jamii juu ya haki za wanyama, uvunjaji wa sheria, kasoro za
kijamii na kiutamaduni zinafafanuliwa kama ndio sababu zinazochangia hali hizo.
7
Mazingira hayo yanasababisha kuwepo kwa ukiukwaji mkubwa na matumizi mabaya ya
wanyama hapa Zanzibar.
2.1.7. Uzalishaji na matumizi ya bayogesi
Wanyama hasa ng'ombe wanaweza kutumika kuzalisha bayogesi kwa ufanisi kama chanzo
mbadala cha nishati. Nishati hii ni rafiki kwa mazingira na kama itatumika kwa usahihi
inaweza kupunguza gharama za uzalishaji katika makampuni ya biashara ya mifugo.
Teknolojia hii bado ni changa hapa Zanzibar na mitambo 17 ya bayogesi hadi sasa
imefungwa. Ukosefu wa elimu na gharama kubwa za ufungaji wa mitambo ya bayogesi ni
miongoni mwa sababu za kupungua matumizi ya teknolojia ya mitambo ya bayogesi kwa
wafugaji. Ikiwa sababu hizi zitashughulikiwa ipasavyo, wazalishaji wa mifugo wanaweza
kufaidika kwa kufunga mitambo ya bayogesi inayoweza kuongeza kiwango cha kipato na
hali ya maisha.
2.1.8.Fursa za masoko
Masoko kwa ajili ya mazao ya mifugo yamegawika sehemu tatu hapa Zanzibar. Nayo ni
soko la ndani, utalii na nje. Hata hivyo,fursa ya masoko kwa wazalishaji wa mifugo kwa
jumla inakwazwa na uchache na ukosefu wa ubora wa bidhaa, uhifadhi, utunzaji na
usindikaji duni, udhaifu wa vifungashio , ukosefu wa alama za utambulisho wa ubora na
uduni wa usafi wa kiafya na wa kimazingira kwa jumla. Aidha, Usafirishaji wa mazao ya
mifugo kutoka shambani kwenda sokoni unafanywa kwa njia ya baiskeli,gari ya ng’ombe,
motor-baiskeli au gari ndogo.Jambo hili linaendeshwa na ama wazalishaji wenyewe au
watu wa kati ambao hawajali sana utunzaji wa ubora na kuzuia kuharibika kwa maziwa .
Hatua mbalimbali zimechukuliwa kuimarisha uzalishaji, ubora na uongezaji thamani wa
mazao yote ya mifugo.
2.1.9. Maradhi ya Zoonotiki
Kwa mujibu wa Shirika la Afya Ulimwenguni karibu asilimia 61 ya maradhi yote ni ya
zoonotiki yanayofanya asilimia 75 ya maradhi yote yaliyojitokeza katika miongo iliyopita.
Hivi sasa, katika nchi zinazoendelea, wakazi zaidi wa vijijini wanaishi pamoja na mifugo
yao, wanatumia bidhaa za mifugo bila ya kufanyiwa ukaguzi sahihii na usindikaji. Mambo
haya yanaongeza hatari ya kuambukizwa magonjwa ya zoonotiki. Zanzibar kama zilivyo
8
nchi nyingine zinazoendelea, watu wengi zaidi wanaishi maeneo ya vijijini na
wanategemea wanyama kwa ajili ya maisha yao. Uwiano kati ya wanyama na binadamu ni
2:01. Uhusiano huu unaongeza hatari ya kuambukizwa magonjwa ya zoonotiki. Magonjwa
haya, hivi sasa yanafanyiwa uchunguzi, lakini, uwezo mdogo wa uchunguzi, chanjo na
huduma za afya ya wanyama unakwaza azma ya utekelezaji wa zoezi hili. Hata hivyo,
uchunguzi wa magonjwa unaendeshwa na wakulima wadogo wa mifugo kwa ajili ya
kutaka kuelewa kiwango cha ukubwa wa magonjwa. Magonjwa maarufu ya zoonotiki
yaliyoripotiwa ni Brucellosis, kifua kikuu, kichaa cha mbwa, kimeta na maambukizo ya
salmonella.
2.1.10. Maradhi ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka
Magonjwa yanayovuuka mipaka ni magonjwa yanayotokea katika bara la Afrika na
huathiri uchumi. Ili kuweza kudhibiti magonjwa haya kitaifa, kikanda na kimataifa kwa
ufanisi, hatua madhubuti lazima zichukuliwe. Miongoni mwa maradhi makubwa ya
wanyama yanayovuuka mipaka yalioripotiwa Zanzibar ni pamoja na kichaa cha mbwa,
Ugonjwa wa Miguu na Midomo, Chambavu na Magonjwa ya Ngozi na Magonjwa ya
Newcastle katika kuku. Matukio mengi ya Magonjwa Yanayovuuka Mipaka huripotiwa
kila mwaka na hudhibitiwa kwa chanjo ya kila ugonjwa unaohusika. Mwaka 2010, kati ya
matukio ya maradhi makubwa ya wanyama yanayovuuka mipaka yalioripotiwa ni pamoja
na 5 kichaa cha mbwa, 659 Ugonjwa wa Miguu na Midumo, 79 Chambavu, 198
ugonjwa wa ngozi, 1820 Gumboro, 10,254 ya NCA na 43,241 ya Helminthus. Hata
hivyo, kikwazo kikubwa kinachopunguza kasi ya chanjo kushindwa kuenea katika maeneo
yote ni utaratibu unaowataka wafugaji kulipia huduma.
2.1.11. Utoaji wa huduma za maabara
Huduma za maabara hutolewa na Kituo cha Uchunguzi wa Mifugo ambacho kipo
Maruhubi Zanzibar na maabara ya mifugo ilioko Chakechake, Pemba. Huduma zote za
maabara kama vile za uchambuzi wa mlo, Uchunguzi wa maradhi ya parasitologia na
mikrobayolojia zinafanywa. Hata hivyo, huduma hizi zinakwazwa na uchache wa vifaa,
vitendanishi na wafanyakazi wenye sifa zinazohitajika. Katika miaka iliopita, huduma za
maabara zilitolewa katika vituo vyote vya afya ya wanyama na Uzalishaji hapa Zanzibar.
Vituo hivi vimeacha kutoa huduma hizi kutokana na uhaba wa vifaa na vitendanishi.
9
2.1.12. Utoaji wa huduma za mifugo na elimu kwa wakulima
Huduma za mifugo na elimu kwa wakulima ni muhimu kwa maendeleo ya sekta ya
mifugo. Huduma hizi hutolewa kwa wafugaji kupitia vituo vya afya ya wanyama na
uzalishaji ambavyo viko katika kila wilaya. Kwa jumla utoaji wa huduma ni duni kutokana
na kuongezeka kwa idadi ya wafugaji. Wakati idadi ya wafanyakazi iko chini, imeripotiwa
kwamba asilimia 26 tu ya familia zenye mifugo ndizo hupata huduma za elimu kwa
wakulima (Sampuli ya Taifa ya Sensa ya Kilimo na Mifugo, 2003)
2.1.13. Biashara ya Mifugo
Zanzibar haizalishi mazao ya kutosha ya mifugo ili kukidhi mahitaji yake ya ndani.
Mifugo mengi na bidhaa za mifugo zinazotumika hapa Zanzibar ikiwa ni pamoja na sekta
ya utalii zinaagizwa kutoka nje. Mbia mkubwa wa biashara ya mifugo ni Tanzania Bara.
Mwaka 2011, Zanzibar iliagizia ng’ombe7706, mbuzi 2,247, kondoo 255, tani 10,710 za
nyama ya ng'ombe, tani 435,316 za nyama na mayai ya kuku 1,585,360 kutoka Bara. Hadi
sasa, ngozi tu ndio inayosafirishwa kwenda Tanzania Bara. Mwaka 2010, Zanzibar
ilisafirisha vipande vya ngozi 2,793 Tanzania Bara. Hata hivyo, jitihada zinafanywa
kupunguza mwanya wa uzalishaji kwa kuimarisha miundombinu ya uzalishaji na masoko.
2.1.14. Utoaji wa huduma za fedha
Huduma za fedha kwa ajili ya maendeleo ya wajasiriamali wa mifugo ni chache mno. Zipo
baadhi ya taasisi za umma na binafsi zinazotoa huduma za kifedha kwa kiasi kidogo tu.
Taasisi hizi zinajumuisha Wizara ya Kazi, Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi na Ushirika,
Mfuko wa Maendeleo ya Wanawake, Changamoto na Pride Tanzania. Aidha, zipo taasisi
chache za kibinafsi na miradi inayotoa ruzuku kama vile Jumuia ya Wafanyabiashara,
Wenye Viwanda na Wakulima na Mradi wa Usimamizi wa Mazingira ya Pwani na
Baharini. Hata hivyo, kuna benki nyingi za kibiashara ikiwa ni pamoja na Barclays,
Benki ya Ushirika na Maendeleo Vijijini, Benki ya Watu wa Zanzibar, Benki ya NMB na
Benki ya Taifa ya Biashara, lakini hakuna benki ya kilimo ambayo kwa makusudi hutoa
mikopo kwa wajasiriamali wa mifugo. Aidha, viwango vya riba katika benki hizi ni
vikubwa mno. Wazalishaji wakiwemo wafugaji hutegemea taasisi zisizo rasmi za fedha
peke yake kama vile SACCOS na UPATU) hasa kwa vikundi vya wanawake.
10
2.1.15. Ubia kati ya sekta ya Umma na Binafsi
Sera za biashara huria zina lengo la kushirikisha sekta binafsi kikamilifu katika maendeleo
ya kiuchumi. Hivi sasa ushiriki wa sekta binafsi katika biashara ya dawa za mifugo,
vyakula vya kuku, vifaranga na uagiziaji wa bidhaa za mifugo ni mdogo. Kuna
wawekezaji wachache ambao hushiriki katika sekta ya mifugo kama vile kufuga kuku na
uzalishaji wa maziwa. Pamoja na uhamasishaji unaofanywa na Mamlaka ya Uwekezaji
Zanzibar ili kuvutia wawekezaji wa kigeni katika sekta ya mifugo, hadi sasa hakuna
wawekezaji wa kigeni wanaoshiriki katika sekta hii. Sura ya mifugo iliopo hivi sasa
inahitaji kufanyiwa mapitio ili iweze kuakisi uwekezaji, usindikaji wa mazao ya mifugo na
chakula cha wanyama. Uratibu sahihi na ushajiishaji wa sekta binafsi kushiriki katika
maendeleo ya mifugo ni muhimu katika kuongeza nafasi za ajira.
2.1.16. Maendeleo ya rasilimali watu
Wizara imeajiri wafanyakazi 446 kwa ajili ya maendeleo ya sekta ya mifugo (IKAMA ya
2010-2011). Hata hivyo, karibu asilimia 25 ya wafanyakazi hawa ni wataalamu wa
mifugo (104 sawa na asilimia 23 ya wafanyakazi wamehitimu diploma na wafanyakazi
16 sawa na asilimia 3 wana elimu ya kiwango cha juu ya diploma. Wafanyakazi zaidi
wanahitajika kuimarisha uwezo wa wizara hii kuongeza uzalishaji wa mifugo na tija.
2.1.17. Misaada ya pembejeo
Pembejeo za mifugo ni muhimu kwa maendeleo madhubuti ya sekta ya mifugo. Hivi
sasa, hakuna ruzuku inayotolewa kwa pembejeo za mifugo. Bei za pembejeo hizo ni za
juu sana kwa wafugaji wadogo wadogo kuweza kununua kwa bei ya soko. Matokeo yake,
wafugaji wanazalisha kwa kutumia pembejeo chache tu zinazohitajika. Wafugaji
wanaotumia kiasi cha pembejeo zinazotakiwa, gharama zao za uzalishaji ni kubwa mno.
Hivyo, wazalishaji wa mifugo wa ndani wanashindwa kushindana dhidi ya bidhaa kutoka
nje. Kwa hiyo, jitihada ya kuanzisha utaratibu wa kutoa ruzuku kwa ajili ya maendeleo ya
mifugo ni hatua muhimu itakayochochoea uzalishaji wa ndani wa mifugo na kuongeza
tija.
2.1.18. Mchango wa mifugo katika pato la taifa
Sekta ya mifugo, kama ilivyo katika nchi nyingine zinazoendelea, ni miongoni mwa
vyanzo vikuu vya uchumi wa Zanzibar. Mifugo inatoa mchango muhimu katika familia
11
na uchumi kwa jumla hapa Zanzibar. Sekta hii inashirikisha zaidi ya familia 36,000
katika uzalishaji wa mifugo na mwaka 2010 ilichangia asilimia 4.7 ya Pato la Taifa. Soko
la ngozi, kwato, manyoya na bidhaa nyenginezo linaweza pia kuongeza mchango katika
sekta ndogo ya mifugo katika uchumi wa taifa. Uimarishaji wa vifaa vya uzalishaji na
pembejeo ikiwa ni pamoja na kuendeleza masoko ya mifugo na mazao yake itachangia
moja kwa moja katika kufikia malengo na shabaha ya MKUZA II.
Hapa Zanzibar uzalishaji wa mifugo ni muhimu kwa ukuaji wa uchumi vijijini na silaha
ya kuifanya nchi kufikia lengo la kuwa na uhakika wa chakula, kupunguza umaskini na
uimarishaji wa jumla wa ustawi wa binadamu. Utoaji na utengenezaji wa ajira zenye
staha katika sekta ya mifugo, hasa kwa wanawake na vijana ni njia kuu ya kuelekea
ukuaji wa kijamii na kiuchumi endelevu na maendeleo vijijini.
2.1.19. Mchango wa mifugo katika uchumi wa familia
Mifugo ni chanzo muhimu cha kujiajiri, chenye kuongeza pato na uhakika wa chakula,
hasa kwa vijana. Karibu asilimia 37.8 kati ya familia 96, 52 zinazotegemea kilimo hapa
Zanzibar zinashiriki katika ufugaji (ukitoa ufugaji wa kuku). Mifugo haifugwi hasa kama
chanzo cha chakula bali inawekwa zaidi kama akiba, hasa wakati wa matatizo ya kifedha.
Shughuli nyingi za kilimo (hasa ufugaji mdogo mdogo wa kuku) unahudumiwa na
wanawake hapa Zanzibar.
Mifugo inatoa mchango muhimu katika uchumi wa familia na jamii hapa Zanzibar.
Wafugaji wadogo wadogo wanaongezeka katika maeneo ya vijijini na kandokando mwa
miji. Mapato ya mwaka yanayotokana na ufugaji wa ng'ombe wa asili ni kiasi cha Sh
120,000 kwa kila mkulima wakati ng’ombe bora ni kiasi cha shilingi 1,200,000. Katika
mwaka 2007, jumla ya Sh 7935000000 na 1810000000 zilichumwa kutokana na kuuza
tani 1,587 na 362 za nyama ya ng’ombe, kondoo na mbuzi kwa kila moja.
2.1.20. Utafiti wa Mifugo
Hivi sasa, hakuna njia sahihi au taasisi maalumu yenye dhamana ya kufanya tafiti. Hata
hivyo, kuna maabara na mashamba yenye idadi ndogo ya watafiti wanaotumiwa kufanya
tafiti. Aidha, kiwango cha chini cha bajeti kinatengwa kwa ajili ya kazi za
utafiti.Halikadhalika, ukosefu wa uratibu kati ya wizara na taasisi za utafiti umepelekea
ushiriki mdogo wa watafiti kutoka taasisi hizo kufanya utafiti wa mifugo hapa Zanzibar.
12
Katika miaka iliopita, baadhi ya mipango ya utafiti katika sekta ya mifugo ilifanywa
kupitia programu zinazofadhiliwa na wahisani. Ipo haja ya kuimarisha utafiti kwa
kuanzisha taasisi ya utafiti wa mifugo yenye vifaa muhimu na wafanyakazi.
2.1.21. Uhakika wa chakula na lishe
Ingawa maziwa, samaki na vyakula vyengine vya baharini, nyama na mayai vinatoa kalori
kwa wingi, lakini kumbukumbu zinaonesha kuwa kuna matumizi ya viwango vya chini
sana vya kalori (asilimia 4.6, 2.3, 0.5 na 0.1 kwa siku kwa mfuatano). Matumizi haya ya
kiwango cha chini yanasababishwa na watu wengi wa kipato cha chini kukosa uwezo wa
kununua chakula hiki muhimu ingawa kinapatikana katika masoko. Ughali wa bidhaa hizi
ukilinganisha na kipato cha watu wengi wa tabaka la chini inaweza kuwa sababu kuu
inayochangia matumizi ya kiwango cha chini ya kalori. Ukilinganisha mgao wa asilimia ya
mboga na bidhaa za wanyama katika utumiaji wa jumla wa chakula, ni wazi kwamba
bidhaa za mboga zinatumiwa zaidi kuliko za wanyama. Katika mwaka 2007, bidhaa za
mboga zilichangia zaidi ya asilimia 92 ya kalori zote na zaidi ya asilimia 72 ya protini
katika chakula hapa nchini (Mizani ya Chakula Zanzibar, 2007).
2.2. Vikwazo vinavyoathiri Maendeleo ya Mifugo
Licha ya kuongezeka kwa fursa na uwezo kwa mazao ya mifugo kitaifa, kikanda na
kimataifa, lakini kuna mambo mbalimbali yanayokwaza maendeleo ya sekta hii.
Wakati wa mchakato wa utayarishaji wa sera hii, wadau walipata fursa ya kutoa taarifa
muhimu zinazohusiana na changamoto kuu ambazo zinahitaji kupewa kipaumbele
maalumu ili kuendeleza sekta ya mifugo. Changamoto muhimu zilizoelezwa na wakulima,
wafanyabiashara, wasindikaji wa mazao ya mifugo, wafugaji wa wanyama wadogo, walaji
na wadau wengine vinafafanuliwa kwa muhtasari hapa chini:
•Magonjwa na vifo vya wanyama:
Ingawa utokomezaji wa mbungo na Trypanosomosis umefanikiwa kwa kiasi kikubwa,
lakini magonjwa mengine bado yanaendelea kuathiri mifugo hapa Zanzibar. Magonjwa
makubwa yanayoshambulia mifugo yanasababishwa na kupe, hasa Homa ya Afrika ya
Mashariki (ECF) ambayo Inachangia asilimia 89 ya magonjwa yote yanayotokana na kupe
13
(iliripotiwa mwaka 2007) na homa ya Babesia bovi. Magonjwa mengine ni Chambavu,
Ugonjwa wa Ngozi (LSD), Ugonjwa wa Miguu na Midomo(FMD), bovin mastitis, warm
infestation (asilimia 63 yanawaathiri ng'ombe na asilimia 83.6 mbuzi, kuku asilimia 17),
Ugonjwa wa Newcastle (asilimia 42 ) na Gumboro (asilimia 48) katika makundi ya kuku
wa kibiashara.
• Upungufu na matumizi madogo ya teknolojia: Elimu ndogo ya wafugaji ni
Sababu kuu inayochangia kupungua kwa kasi ya matumizi ya teknolojia mpya ya
uzalishaji,
• Upungufu katika usindikaji wa mazao: Hatua chache zimechukuliwa za usindikaji wa
mazao ya mifugo hapa Zanzibar jambo lililosababisha bidhaa nyingi kuuzwa zikiwa
ghafi kwa bei ya chini,
• Masoko yasiosimamiwa: Hakuna mfumo rasmi wa masoko na makampuni mengi ya
biashara ya mifugo bado ni machanga na hayasimamiwi ipasavyo,
• Wizi wa Mifugo: Wizi wa mifugo ni moja kati ya kikwazo kikuu kinachoathiri
maendeleo ya mifugo ambacho kilitajwa na asilimia 46 ya wadau. Aidha, kuna
ongezeko la wizi wa mazao ya kilimo ambao unakatisha tamaa shughuli za ufugaji,
• Gharama za juu za pembejeo: Bei ya mnyama, dawa na vyakula imeongezeka baina ya
asilimia 92 na 110 kati ya 2005 na 2008 ikilinganishwa na ongezeko la bei za bidhaa
zilizofikia asilimia 43. Hali hii inasababishwa pamoja na sababu nyingine na gharama
kubwa za usafirishaji hasa ukizingatia kwamba pembejeo nyingi zinaagizwa kutoka
Tanzania Bara na nje ya nchi. Aidha, kiwango cha mfumuko wa bei kimeelezwa
kuchangia kiwango cha juu cha ubadilishaji fedha unaosababishwa na mahitaji
makubwa ya fedha za kigeni,
• Huduma na kituo duni cha utafiti: Kwa kawaida utafiti na elimu kwa wakulima
hutengewa fedha kidogo sana. Shughuli za utafiti na elimu kwa wakulima mara nyingi
zinaendeshwa kupitia miradi inayofadhiliwa na wahisani,
• Uchache wa rasilimali: Kuna maeneo makuu manne yanayochangia maendeleo duni
katika sekta ya mifugo hapa Zanzibar unaotokana na uhaba wa rasilimali. Maeneo
yenyewe ni:
Rasilimali fedha: Kwasababu ya kuwepo kwa fursa chache za mikopo, wafugaji
wanaachwa na mitaji midogo ya uwekezaji,
14
• Raslimali Ardhi: Kwa kuwa Zanzibar ni visiwa vidogo, ufugaji unakabiliwa na uhaba
wa ardhi,
• Rasilimali maji: Uhaba wa malisho unapelekea kutegemea kwa kiasi kikubwa mvua za
msimu kwa ajili ya mazao, ukuaji na uotaji wa malisho,
Rasilimali watu: Kuna idadi ndogo ya wataalamu. (Kiasi cha asilimia 25 ya
wafanyakazi waliopo). Wafanyakazi wengi wa mashambani ni wazee na hivyo
hushindwa kutekeleza kazi za kilimo kwa ufanisi.
• Kilimo hai cha mifugo: Uzalishaji wa bidhaa za wanyama umepata umuhimu mkubwa
katika soko la kimataifa. Jambo hili linasababishwa kwa kiasi kikubwa na kuongezeka
kwa hamu ya mataifa yaliyoendelea juu ya uhakika wa chakula. Kwa kawaida, bidhaa
ambazo zimethibitishwa kuwa hai huhitajiwa sana katika nchi hizi. Nyama, maziwa,
mayai na kuku ni bidhaa tu zenye angalau uwezekano wa kuzalishwa hapa Zanzibar.
Kwa bahati mbaya, kipaumbele kidogo kimewekwa katika utafiti na uzalishaji wa
mazao ya kilimo hai cha mifugo hapa Zanzibar.
• Wizi wa mifugo: kuongezeka kwa matukio ya wizi wa mifugo katika miaka ya hivi
karibuni kumekwaza juhudi za wafugaji za kuendeleza kampuni za ufugaji.
• Miundombinu duni ya mifugo: Hivi sasa, miundombinu mengi ya mifugo kama vile
majosho, machinjio na kliniki za wanyama zimechakaa na hazifanyi kazi. Kuna
majosho mawili tu kati ya tisa yanayofanya kazi.
2.3. Fursa kwa ajili ya maendeleo ya mifugo
Fursa ni mambo ya ziada ambayo yanasaidia kujenga msingi wa Wizara ya Mifugo na
Uvuvi kuweza kufanya kazi kwa ufanisi ili kufufua maendeleo ya mifugo hapa Zanzibar.
Fursa hizi ni pamoja na:
• Maliasili za kutosha ikiwa ni pamoja na maji ya chini ya ardhi.
• Mitandao ya kawaida ya usafirishaji na mawasiliano ya simu ambayo yanawasaidia
wadau wa mifugo kutoa huduma.
• Fursa za upatikanaji wa uhakika wa umeme inatoa huduma bora za uhifadhi wa
mazao ya mifugo na viwanda vidogo.
• Kuongezeka kwa mahitaji ya ndani ya mazao ya mifugo kunakosababishwa na upanuzi
wa soko la utalii na watu wengine wenye kipato cha tabaka la kati.
• Kuna wigo nzuri wa uwekezaji katika usindikaji wa mazao ya mifugo.
15
• Kuongeza fursa ya uwekezaji katika sekta ya maziwa na nyama ya ng'ombe kufuatilia
ubora na mfumo wa kitaasisi wa kuvutia sekta binafsi kushiriki katika utoaji wa
huduma.
• Upatikanaji wa maeneo ya maweni yenye wingi wa mimea ambayo inaweza kutumika
katika uzalishaji wa mbuzi.
• Kuwepo kwa taasisi za kitaaluma nchini (Zanzibar na Bara) ambazo zinaweza kutumika
kutoa utaalamu wa kuzalisha mifugo.
• Upatikanaji wa jumuia za kiraia za ndani na kimataifa zenye uwezo wa kuchangia
maendeleo ya mifugo.
• Umoja wa Kitaifa, amani na utulivu.
• Upatikanaji wa wahisani ambao wako tayari kusaidia maendeleo ya mifugo.
• Nia na dhamira ya wadau kushiriki katika programu za maendeleo.
• Kuwepo kwa vijana, wanawake na makundi mengine ya pembezoni ambayo yanaweza
kushiriki katika shughuli fulani ya sekta ya mifugo.
• Kwa kuwa Zanzibar ni kisiwa, inaweza kutokomeza na kudhibiti Magonjwa
Yanayovuuka Mipaka na mengine ya zoonotiki.
16
SURA YA 3: MAPITIO YA SERA ZINAZOHUSIANA NA MIFUGO
.1. Maelezo ya Jumla
Sura hii inatoa ufafanuzi wa sera mbalimbali za kisekta, mikakati na mipango
inayohusiana na sekta ya maendeleo ya mifugo.Sera hii imeainisha na kufanya uchambuzi
wa kina wa mianya ya sera tafauti ambayo ndio msingi wa uandaaji wa sera ya mifugo.
Sekta zenye uhusiano wa moja kwa moja na maendeleo ya mifugo ndizo tu
zilizofafanuliwa. Kwa ujumla, mapitio ya nyaraka hizo yamedhihirisha kwamba masuala
ya mifugo hayakujumuishwa ipasavyo katika sera nyingi zilizopo.
3.1.1. Sera ya Sekta ya Kilimo
Sekta ya kilimo inajumuisha mazao, uvuvi, na ufugaji. Lengo kuu la Sera ya Kilimo ya
mwaka (2002) ni kukuza maendeleo endelevu ya sekta ya kilimo ili iweze kutoa faida za
kiuchumi, kijamii na kimazingira. Umuhimu wa mifugo katika sera hii haukufafanuliwa
vyema. Hata hivyo, changamoto nyimgi zimezingatiwa ikiwa ni pamoja na umuhimu wa
mifugo katika uchumi, matumizi ya mazao ya mifugo, kuongeza mavuno katika mfumo
wa ufugaji wa jadi, biashara ya bidhaa nyama na maendeleo ya maziwa.Lakini kwa
upande mwengine, sera hii haikuweza kuzingatia ipasavyo CHANGAMOTO kama zile
uzalishaji wa mazao ya mifugo isiyo ya kawaida, ustawi wa wanyama na maendeleo ya
uzalishaji,matumizi ya nishati inayotokana na wanyama, fursa ya masoko, kuongeza
thamani, huduma za fedha na ridhaa kama njia ya kuwawezesha wajasiriamali kuweza
kukabiliana na changamoto za ushindani wa soko.
3.1.2. Sera ya Chakula na Lishe.
Sera ya Uhakika wa Chakula na Lishe Zanzibar (ZFSNP, 2008) inatambua umuhimu wa
kilimo ikiwemo mifugo kama shughuli muhimu ya kuongeza kipato kwa jamii za vijijini
na kandokando mwa miji. Kwa upande mwingine, kuongezeka kwa chakula na uhakika wa
lishe hutegemea kwa kiasi kikubwa maendeleo endelevu ya sekta hii. Aidha, lengo kuu la
17
Sera ya Mifugo Zanzibar ni kuongeza uzalishaji na tija ya mifugo kwa lengo lilelile kama
lilivyoainishwa katika Sera ya Uhakika wa Chakula na Lishe.
3.1.3. Sera ya Misitu
Sera ya Misitu ya mwaka (1996) imejikita zaidi katika eneo la hifadhi ya bayoanuai na
maendeleo ya rasilimali za misitu kwa ajili ya vizazi vijavyo, upandaji wa miti na utoaji
wa elimu kwa umma. Ingawa sera hii imejaribu kuingiza kanuni za mazingira katika
shughuli za usimamizi wa misitu, lakini imekaa kimya katika masuala ya ushiriki wa sekta
ya mifugo katika usimamizi na matumizi ya rasilimali za misitu. ZLP inasaidia uzalishaji
wa miti yenye matumizi anuai (kwa mfano Leucaena na Moringa) kama vyanzo vya
malisho.
3.1.4. Sera ya Maji
Maji ni nyenzo muhimu sana kwa maendeleo ya mifugo, hasa katika kuongeza maziwa,
nyama, mayai na bidhaa nyingine. Lengo kuu la Sera ya Maji ya Taifa ya mwaka (2004) ni
kulinda na kuhifadhi rasilimali maji kwa ajili ya matumizi endelevu. Umuhimu wa sekta
ya kilimo umeeleweka vyema katika sera hii. Hata hivyo, masuala maalumu
yanayohusiana na matumizi ya rasilimali hii kwa ajili ya maendeleo ya mifugo bado
hayajapewa msukumo unaofaa. Sera mpya ya mifugo inatoa fursa ya kuoanisha masuala
ya mifugo na maji.
3.1.5. Sera ya Ardhi
Hivi sasa, Zanzibar haina sera rasmi ya ardhi.Hata hivyo, Mpango wa Taifa wa Matumizi
ya Ardhi (1995) unatambua umuhimu wa kilimo kama ni mtumiaji mkuu wa ardhi.Kilimo
kinatumia asilimia 60 ya jumla ya eneo lote. Maeneo makuu manne ya kilimo ekolojia ni
miti na mashamba makubwa, maweni, mashamba ya serikali au ranchi au maeneo ya
kilimo cha mpunga yamefafanuliwa katika mpango huu. Hata hivyo, mpango huu
hautambui uwezekano wa kupanuka kwa uzalishaji wa mifugo katika maeneo ya maweni.
Sera hii inaweka matumizi makubwa ya ardhi ya maweni kwa ajili ya uzalishaji wa
wanyama wenye kucheua, ufugaji wa kuku na wanyama wengine wasio wa kawaida.
18
3.1.6. Sera ya Mazingira
Sera ya Mazingira ya mwaka 1992 imepitwa na wakati. Hata hivyo, sera hii imetoa
muongozo wa mfumo wa usimamizi wa mazingira katika vyanzo vya maji, udongo wa
ndani, ukanda wa pwani na maweni kwa ajili ya ulinzi na hifadhi. Mazoea ya binadamu
ikiwa ni pamoja na mbinu duni za uzalishaji wa mazao, ulishaji wa mifugo kupita kiasi
katika eneo moja na ukataji miti inasisitizwa kuwa ndiyo sababu kubwa ya uharibifu wa
mazingira. Hata hivyo, sera hii haijaangalia suala la udhibiti wa idadi ya mifugo katika
kupunguza shinikizo la malisho ya mifugo na uwezekano wa uchafuzi wa hewa kwa
maisha ya binadamu kwa mfano, amonia, methane na gesi nyingine. Sera mpya ya mifugo
inasisitiza juu ya utunzaji wa mifugo kwa kuzingatia ukubwa wa eneo na kuhamasisha
matumizi ya malisho ya asili tafauti na vyakula vya viwandani vyenye naitrojini nyingi
kama vile urea.
3.1.7. Biashara ndogo na kati
Lengo la jumla la sera ya Biashara Ndogo na Kati ya mwaka (2006) ni kujenga mazingira
bora ya kuendeleza biashara ndogo na kati kwa lengo la kuongeza fursa za ajira na mapato.
Sera hii inahusiana moja kwa moja na sekta ya maendeleo ya mifugo hasa ikizingatiwa
kwamba mifugo inaweza kusimama kama biashara inayojitegemea inayoweza kutoa nafasi
ya kujiajiri na hatimae kuongeza pato la familia na taifa.
3.1.8. Sera ya Biashara
Uwezeshaji wa kusimamia shughuli zinazohusiana na biashara hapa Zanzibar umeelezwa
kama lengo kuu la sera ya Taifa ya Biashara (2006). Dhana ya kuimarisha ushiriki wa
sekta binafsi katika biashara ya bidhaa na huduma chini ya sera hii inaoana na lengo kuu la
sera mpya ya mifugo ambayo inaimarisha huduma za kibiashara za mifugo na mazao chini
ya mwevuli wa ubia baina ya sekta ya binafsi na umma. Hata hivyo, msamaha wa kodi na
ushuru wa bidhaa zinazoagizwa kutoka nje na vyakula (ikiwa ni pamoja na bidhaa za
mifugo) zinakwaza uzalishaji na utumiaji wa bidhaa za mifugo. Uanzishwaji wa Shirika la
Viwango Zanzibar utatoa fursa ya kudhbiti ubora wa pembejeo za mifugo kama vile
chakula cha wanyama, dawa na mazao ya mifugo.
19
3.1.9. Sera ya Viwanda
Sera ya Viwanda ya Zanzibar ya mwaka (1998) pamoja na mambo mengine,
Inashughulikia masuala muhimu yanayoikabili sekta ya viwanda na kuweka matumizi bora
ya maliasili hasa kilimo, mazao ya baharini na misitu. Hata hivyo, sera hii haikuzingatia
maendeleo ya usindikaji mdogo mdogo wa mazao ya mifugo. Sera hii inashughulikia
masuala ya fursa chache za uwekezaji ambazo zinakatisha tamaa uendelezaji wa sekta ya
kilimo na zinazohusiana nazo ikiwemo mifugo. Sera mpya ya Mifugo inashajiisha
uanzishaji wa viwanda vidogo kwa ajili ya usindikaji na ufungashaji wa mazao ya mifugo
na bidhaa zake.
3.1.10. Sera ya Uwekezaji
Sera ya Uwekezaji ya Zanzibar ya mwaka (2005) inaelekeza kufanya mabadiliko
makubwa ya kimuundo na kitaasisi yenye lengo la kukuza uwekezaji wa sekta binafsi.
Sera hii imezingatia mipango ya maendeleo ya biashara kwa kuanzisha Ukanda Huru wa
Kiuchumi. Aidha, sera hii inakubaliana na haja ya kuimarisha sekta ya huduma na
kuihusisha na sekta ya utalii. Sera ya Mifugo Zanzibar inatambua fursa bora ya uwezekano
wa ukuaji wa sekta hii pamoja na ujasiriamali, ukuaji wa haraka wa sekta ya utalii na
maendeleo ya sekta ya huduma.Aidha, Sera hii inatoa fursa kwa wakazi wa mijini na
vijijini kufaidika na sekta ya uwekezaji:
3.1.11. Sera ya Afya
Sera ya Afya ya Zanzibar ya mwaka (2002) imetaja mikakati ya kuimarisha na kuendeleza
lishe ya binadamu, hasa kwa wale wenye magonjwa ya muda mrefu, wanawake na watoto.
Ili kufikia lengo hili, sera hii inalenga kuhakikisha kuwa kunakuwepo ugawaji wa vyakula
bora vya kutosha na utunzaji salama. Sera ya Mifugo Zanzibar inasisitiza kuongeza
uzalishaji wa bidhaa zenye lishe ya mifugo ambazo hazina magonjwa ya kuambukiza na
zoonosisi kama vile kifua kikuu, brucellosis, salmonellosis nk
3.1.12. Sera ya Elimu
Sera ya Elimu ya Zanzibar ya mwaka (2006) inatambua umuhimu wa kufundisha
masomo ya kilimo ikiwa ni pamoja na uhifadhi wa udongo, ufugaji, lishe ya binadamu
nk. Aidha, sera hii inasisitiza kuingiza masuala ya masomo ya mifugo katika mafunzo ya
msingi, sekondari na amali.
20
3.1.13. Mpango wa Taifa wa Kudhibiti VVU na UKIMWI ZANZIBAR
Mbali na hatua za kimkakati za kudhibiti na kuzuia kuenea zaidi kwa ugonjwa huo,
Mpango Mkakati wa VVU/UKIMWI (2004 / 5-2008 / 9) umebainisha maeneo matano
yanayopaswa kuchukuliwa hatua ikiwa ni pamoja na huduma za afya na misaada kwa
watu wanaoishi na VVU na UKIMWI. Mbali na kuoanisha elimu ya VVU na UKIMWI
katika mfumo wa elimu kwa wakulima wa mifugo,Sera hii pia inasisitiza juu ya
uwezeshaji wa kundi hili maalumu la watu kwa kuwapatia stadi na mitaji ya uwekezaji
kwa ajili ya uzalishaji mkubwa wa mifugo ikiwa ni pamoja na kuku.
3.1.14. Sera ya Ajira
Sera ya Ajira ya Zanzibar ya mwaka (2008) inathamini umuhimu wa kilimo (ikiwa ni
pamoja na mifugo) kama chanzo muhimu cha ajira kwa jamii za vijijini, hasa wanawake
na vijana. Kama ilivyo Sera ya Ajira, Sera ya Mifugo Zanzibar pia inasisitiza uwekezaji
wa sekta binafsi katika uzalishaji na masoko ya bidhaa za asili na zisizo za asili ili
kuongeza mapato ya taifa na fursa za ajira katika sekta hii.
3.1.15.Sera nyengine za kisekta na Mipango inayohusiana na Maendeleo ya Mifugo
Pamoja na sera na mipango iliyotajwa katika sehemu ya 3.1.1 na 3.1.14,zipo sera nyingine
na / au mipango ambayo kwa njia moja au nyengine inasaidia utekelezaji wa sekta ya
mifugo. Hii ni pamoja na fedha, takwimu, ustawi wa jamii, wanawake, ulinzi, utalii,
masoko, mawasiliano ya simu, maendeleo ya jamii na sera za Jumuia Zisizo za Kiserikali.
Hata hivyo, hakuna mifumo jumuishi kwa ajili ya ufuatiliaji wa mianya hiyo. Aidha,
ukosefu wa sera ya masoko ya kilimo unaathiri maendeleo ya sekta ya mifugo.
21
SURA YA 4 : MKAKATI WA SERA
4.1. MAPITIO
Zanzibar ina lengo la kukifanya kilimo kuwa cha kisasa na kuendeleza mifugo. Dira ya
Maendeleo ya Zanzibar ya 2020 inatilia mkazo kilimo cha kisasa ili kuweza kujitosheleza
kwa chakula na kuwa na uhakika wa chakula.Hatua hiyo itafikiwa kwa njia ya kuongeza
chakula, uzalishaji wa mifugo na kilimo kwa ajili ya kuuza nje ili kuhakikisha kwamba
sekta hii inaweza kutosheleza kwa asilimia 50 au zaidi ya uzalishaji wa chakula nchini, na
kuendeleza njia mbadala ya uzalishaji wa mazao ya biashara kwa ajili ya kuuza nje.
Sera za maendeleo ya taifa, mikakati na mipango ya Zanzibar inaongozwa na mfumo
mkuu wa sera - Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umaskini
Zanzibar (MKUZA II). Mageuzi ya kiuchumi chini ya usimamizi wa mfumo wa MKUZA
II yanalenga katika maeneo mawili: ukuzaji uchumi na maendeleo ya miundombinu.
MKUZA II sambamba na Malengo ya Maendeleo ya Milenia inaelezea kwa kina kuhusu
klasta zote tatu zinazohusiana yaani, kukuza uchumi na kupunguza umaskini, huduma za
jamii na ustawi, na utawala bora na umoja wa kitaifa.Klasta 1 ya MKUZA II inalenga
katika kufikia ukuaji wa juu na uendelevu wa uchumi unaozingatia masikini wenye
malengo mahsusi matatu ambayo ni: kujenga mazingira bora ya ukuaji wa juu wa uchumi
endelevu; kukuza uchumi endelevu unaozingatia maskini na ukuaji wa uchumi wenye
wigo mpana, na kupunguza umaskini wa kipato na kufikia lengo la uhakika wa chakula.
MKUZA II umeweka mfumo wa kufikia Dira ya Maendeleo (Dira ya 2020).
4.1.1. Dira
Dira ya Sera ya Maendeleo ya Mifugo Zanzibar ni kujenga sekta ya mifugo yenye
kusitawi itakayochangia kipato kwa familia,kua na uhakika wa chakula, kuongeza kasi ya
ukuaji wa uchumi wa taifa na kwa kiasi kikubwa kupunguza umaskini ifikapo mwaka
2020.
4.1.2. Dhamira
Dhamira ya Sera ya Mifugo Zanzibar ni kuendeleza ufanisi wa kitaalamu na kuwa na
22
sekta ya mifugo yenye kulenga biashara inayolinda mazingira na maliasili kwa vizazi vya
sasa na vijavyo.
4.1.3. Madhumuni
4.1.3.1 Lengo Kuu
Lengo kuu la Sera ya Mifugo Zanzibar ni kusimamia utekelezaji wa shughuli mbalimbali
kwa ajili ya maendeleo ya mifugo ambayo hatimae itaimarisha ustawi wa jamii na kuleta
maendeleo endelevu ya uchumi wa taifa na kupunguza umaskini kwa mujibu wa
MKUZA II na Dira 2020.
4.1.3.2. Malengo Mahsusi:
i. Kulinda afya, ustawi na usimamizi wa mifugo kwa ajili ya kuongeza uzalishaji na tija
katika wigo mpana wa mazingira ya kilimo cha kiikolojia,
ii. Kuimarisha uhakika wa chakula na lishe kwa familia na taifa.
iii. Kuimarisha usimamizi wa mipango jumuishi na matumizi endelevu ya rasilimali za asili
kwa ajili ya uzalishaji wa mifugo.
iv. Kupanua wigo wa bidhaa za wanyama kwa kuanzisha mtandao wa wanyama wasio wa
kawaida wenye thamani.
v. Kuimarisha viwango vya usafi wa zizi na kuongeza thamani ya mazao ya mifugo kwa
ajili ya viwanda vya ndani na soko la nje.
vi. Kuimarisha maendeleo ya rasilimali watu kwa ajili ya maendeleo ya sekta ya mifugo.
vii. Kuhimiza matumizi ya nishati zinazotokana na wanyama kwa ajili ya usafiri na chanzo
mbadala cha nishati.
viii. Kuingiza masuala ya kila sekta mtambuka katika sekta ya maendeleo ya mifugo.
ix. Kuendeleza ubia baina ya sekta ya umma na binafsi katika maendeleo ya mifugo.
x. Kuimarisha utafiti wa mifugo na huduma za elimu kwa wakulima kwa lengo la
kuongeza uzalishaji na tija.
xi. Kuimarisha uratibu na ushirikiano na taasisi nyingine zenye malengo yanayolingana.
23
SURA YA 5: MAENEO YA SERA
5.1. Maelezo ya Jumla
Mifugo ni chanzo cha bidhaa za chakula chenye umuhimu yaani, nyama, maziwa na mayai
hutoa virutubisho muhimu kwa afya ya binadamu.Aidha, mifugo hutupatia bidhaa zisizo
za chakula kama vile ngozi, manyoya, sufu, pembe na menginezo kwa ajili ya mavazi na
mapambo. Aidha, bidhaa za mifugo zinaweza kutumika kama chanzo cha nishati
inayotokana na wanyama, mbolea na bayogesi. Sura hii inatoa maelezo ya malengo,
changamoto, matamko na mikakati ya sera kwa kuzingatia kila moja ya maeneo yafuatayo:
5.1.1. Uzalishaji wa wanyama
5.1.1.1. Kuku
Sekta hii ni chanzo muhimu cha chakula, kipato na ajira. Aidha, ni chanzo cha msingi cha
maisha ya zaidi ya asiliia 60 ya familia za vijijini. Halikadhalika, kuku wana matumizi
mengi ya kijamii na kiutamaduni. Pia sekta ya kuku inahusiana na sekta nyingine za
kiuchumi ikiwa ni pamoja na viwanda vya vyakula, hoteli na wauzaji wa pembejeo.
Kutokana na upungufu wa data za kutosha kuhusu uhusiano huo, thamani halisi ya
mchango wa sekta ya kuku kwa uchumi wa nchi bado haujajuilikana, lakini mchango wa
kuku unaweza kuwa juu zaidi ya wastani wa takwimu zinazokadiriwa hivi sasa.
Sekta ya kuku imegawanywa katika mfumo wa uzalishaji wa jadi na wa kibiashara hapa
Zanzibar. Mfumo wa jadi umechukua nafasi kubwa na unachangia kiasi cha asilimia 89 ya
kuku wote.Aina ndogo ndogo ya kuku wa asili ni pamoja na Kuchi, Kishingo, Kuchere na
Kibete. Uzalishaji wa kuku kibiashara unafanyika zaidi katika maeneo ya mijini na
kandokando mwa miji. Kuku maarufu na michanganyiko yao ni pamoja na wa mayai na
wanyama.
Changamoto
Mfumo wa uzalishaji wa kuku kibiashara na kienyeji unakwazwa na magonjwa, lishe duni,
uhaba wa huduma za misaada ya kitaalamu, uwezo mdogo wa kuku kuweza kuzaliana,
elimu ndogo ya masoko na uchanga wa jumuia za wakulima. Aidha, hakuna muundo wa
udhibiti katika utotoaji wa vifaranga na mashamba ya uzalishaji.
24
Lengo
Kuendeleza sekta ya kuku na kuongeza kasi ya uzalishaji na fursa ya masoko na mifumo
ya kibiashara na ya kienyeji ya ufugaji wa kuku.
Tamko la Sera
Hatua maalumu zitachukuliwa kuimarisha ubora wa kuku na mazao yake ili kukidhi
mahitaji ya ndani, kuongeza mauzo ya nje na kuendeleza ufugaji wa kuku endelevu.
Mikakati ya Sera
Kusaidia na kuongeza huduma za misaada ya kitaalamu na matumizi ya teknolojia
katika uzalishaji wa kuku.
Kukuza, kuainisha, kutathmini na kuteua mifugo ya kuku wa asili.
Kuendeleza na kuimarisha uwezo wa kuku wa asili ili kuongeza uzalishaji wa mifugo
kwa kushirikiana na wadau wengine.
Kuhamasisha uwekezaji katika uzalishaji, usindikaji na masoko ya kuku.
Kuhimiza uanzishwaji wa mashamba bora ya uzalishaji, viwanda vya chakula na
vifaa vya utotoaji.
Kuendeleza na kukuza ufanisi wa mfumo wa habari na taarifa za masoko ya kuku na
vyama vya wakulima wa kuku ili kusitawisha ufanisi wa masoko.
Kuwezesha, kutambua, kuchunguza, kutibu na kudhibiti magonjwa ya kuku kwa
wakati.
Kukuza na kuongeza thamani ya mazao ya kuku katika masoko.
Kuwezesha kufanya mapitio ya mara kwa mara na matumizi ya malisho
yyaliyothibitishwa na viungo vyengine kama vile myco-toxin binders, chakula cha
ukuzaji, vimengenya na acidifiers ili kuimarisha ubora wa vyakula vinavyopatikana
nchini.
Kukuza uwezo wa utotoaji, wazalishaji na wafanyabiashara kwa ajili ya kuongeza
uzalishaji.
5.1.1.2. Kondoo na mbuzi
Ufugaji wa kondoo na mbuzi ni shughuli muhimu ya kiuchumi kwa ajili ya watu
wanaoishi katika maeneo ya maweni. Inakadiriwa kwamba karibu asilimia 10 ya familia
zinazojishughulisha na kilimo hapa Zanzibar zinafuga kondoo na mbuzi.Familia hizi
25
zinafanya asilimia 26 za ufugaji ambazo kwa pamoja zinamiliki mbuzi 52,324 na kondoo
300. Uwezo wa wanyama hawa kuongezeka na ukuaji wao unakwenda kwa kasi zaidi
kuliko ng’ombe.Kwa hivyo kutokana na gharama ndogo za uendeshaji za wanyama hawa
imekuwa kivutio zaidi kwa wakulima wadogo wadogo.
Changamoto
Licha ya umuhimu wao wa kiuchumi kwa jamii, uzalishaji wa wanyama hawa
unakwazwa na lishe duni, magonjwa, uwezo mdogo wa vinasaba na miundombinu duni
ya masoko.
Lengo:
Kuimarisha uzalishaji wa wanyama hawa kwa kupunguza vikwazo viliopo.
Tamko la Sera
Serikali itaendeleza biashara na uzalishaji endelevu wa kondoo na mbuzi ili kukidhi
mahitaji ya ndani na soko la nje, kuongeza uhakika wa chakula na kipato.
Mikakati ya Sera
Serikali itasaidia na kuimarisha huduma za misaada ya kitaalamu katika uzalishaji wa
kondoo na mbuzi.
Serikali itaendeleza mpango wa hesabu, uainishaji wa makundi ya wanyama hawa,
tathmini na uteuzi wa mifugo ya asili ya wanyama wanaohusika.
Serikali kwa kushirikiana na wadau wengine itaimarisha uwezo wa vinasaba vya
mifugo vya asili ili kuongeza tija katika mifugo.
Juhudi zitafanywa kuendeleza ubia baina ya sekta ya umma na binafsi ili kuimarisha
usimamizi wa wanyama hawa na mifumo ya masoko.
Serikali itahamasisha uanzishwaji wa vyama vya wafugaji wa kondoo na mbuzi.
5.1.1.3. Ng'ombe wa maziwa
Ng'ombe wa maziwa na wanaofanana nao wameongezeka kwa asilimia 3.5 kutoka 7,908
mwaka 2003 hadi kufikia 8185 mwaka 2011.Wilaya ya Magharibi ina asilimia 46 ya
ng'ombe bora, asilimia 20 wilaya ya Kati, Kaskazini A, Chake Chake na Wete zinafanya
asilimia 28 ya ng'ombe bora wakati wilaya nne zilizobaki zinafanya asilimia 6 tu ya
wanyama hao. Ng'ombe wa maziwa maarufu katika Tanzania ni pamoja na
26
Friesian, Jersey, Ayrshire, na michanganyiko yao. Vyanzo vya mitamba ya maziwa ni
pamoja na Vitengo vya Kuongeza Mifugo, programu za wafadhili kwa njia ya uagizaji na
upandikizaji wa ng'ombe waliopo ndani. Wastani wa uzalishaji wa maziwa unakadiriwa
kufikia lita 8.8 kwa ng'ombe kwa siku.
Changamoto
Maendeleo ya sekta ya ng’ombe wa maziwa inakwazwa na lishe duni, huduma za msaada
na usambazaji wa maziwa usioridhisha. Vikwazo vingine ni pamoja na uchache wa
huduma za kifedha na mikopo, ukusanyaji na usambazaji duni wa maziwa usiosimamiwa
vyema, vifaa vya usindikaji, matumizi madogo ya maziwa na magonjwa ya mifugo.
Lengo
Kuendeleza sekta ya ng'ombe wa maziwa kwa kuzingatia mambo yote muhimu na huduma
za misaada
Tamko la Sera
Serikali itaendeleza matumizi ya rasilimali zilizopo kwa ajili ya uzalishaji wa maziwa
kibiashara na soko ili kuongeza kipato kwa familia na unywaji wa maziwa na bidhaa za
maziwa kwa kuanzisha mifugo ya wanyama yenye kuzalisha maziwa kitaifa.
Mikakati ya Sera
Kuanzisha mpango wa hesabu, kuainisha makundi ya wanyama, kufanya tathmini na
kuteua mifugo ya maziwa kwa ajili ya kuanzisha ng'ombe wa maziwa kitaifa.
Kukuza vinasaba vya mifugo ya kienyeji kwa kupitia mpango wa uzalishaji
mifugo chotara ili kuongeza tija.
Kuhamasisha matumizi ya upandikizaji (AI) katika mashamba ya umma na
binafsi pale inapowezekana ili kuongeza uwezo wa vinasaba vya mifugo.
Serikali itaendelea na uzalishaji wa mbegu za kiume mpaka wakati sekta
binafsi itapokuwa tayari kuchukua nafasi hii katika shughuli hii muhimu.
Kukuza uzalishaji na matumizi ya maziwa na bidhaa za maziwa.
Kuwezesha wakulima kupata wanyama bora wa maziwa.
Kukuza viwanda vidogo vya maziwa katika maeneo ya vijijini na kandokando mwa
miji, Huduma za elimu kwa wakulima na mfumo wa habari.
27
Kukuza matumizi ya teknolojia za uzalishaji wa maziwa ambayo itaongeza tija katika
kazi za uzalishaji wa mazao ya mifugo na ardhi.
Serikali itahamasisha na kuendeleza uanzishwaji wa vyama vya maziwa na
kuviimarisha vilivyopo.
5.1.1.4. Ng'ombe wa nyama
Katika mwaka 2003, idadi ya jumla ya mifugo ilikuwa 162,643 kati yao asilimia 95 ni
ng’ombe wenye pembe fupi wa Afrika Mashariki ambao hutumiwa kwa ajili ya uzalishaji
wa nyama. Kundi hili linaundwa na aina ndogo kama vile Mpwapwa na Boran. Asilimia
25 tu ya nyama inayotumiwa inazalishwa hapa Zanzibar na iliyobaki hutoka Tanzania
Bara. Zipo fursa za kunenepesha ng'ombe kwa kutumia wanyama wa kienyeji ikiwa ni
pamoja na ng'ombe wa maziwa.
Changamoto
Hivi sasa, ufugaji wa ngombe wa nyama haufanyiki sana hapa Zanzibar kwa kuwa
unakabiliana na changamoto nyingi ikiwa ni pamoja na uwezo mdogo wa vinasaba vya
mifugo iliyopo, miundombinu duni, kiwango kikubwa cha maambukizi ya magonjwa ya
wanyama, uhaba wa chakula na ardhi, uchanga wa vyama vya wafugaji na uchache wa
huduma za kitaalamu.
Lengo
Kuongeza uzalishaji wa nyama ili kukidhi viwango vya ubora wa soko la ndani na la
utalii, kuongeza mapato ya wafugaji wadogo wadogo, kuimarisha maisha yao na kuwa na
uhakika wa chakula.
Tamko la Sera
Serikali itaendeleza uzalishaji wa kibiashara wa nyama bora ili kukidhi viwango vya
ubora kwa ajili ya masoko ya ndani na kimataifa ili kuongeza mapato ya wakulima wa
mifugo na kustawisha maisha yao.
Mikakati ya Sera
• Kukuza mipango ya feedlot
• Kuendeleza uzalishaji wa nyama ya ng'ombe kwa kutoa
28
fursa ya kupata mitaji ya uzalishaji.kwa wakulima
• Serikali itaongeza kasi ya kupandisha ng’ombe wenye pembe fupi
wa Afrika ya Mashariki na mifugo mengine ya nyama iliyoainishwa chini ya
ufugaji bora ili kuimarisha uwezo wa vinasaba na kuongeza uzalishaji wa
nyama ili kukidhi mahitaji ya ndani ya soko.
• Kuhimiza wakulima wadogo wadogo kutenga maeneo ya malisho kwa
matumizi endelevu ya rasilimali za malisho zilizopo.
• Kusajili wazalishaji wakubwa wa nyama, machinjio, wasindikaji na maduka
ya nyama.
• Kusaidia na kuendeleza huduma za misaada ya kitaalamu katika
kuendeleza nyama ya ng’ombe.
• Kuhimiza, kukuza na kuanzisha jumuia za wazalishaji na wafanya
biashara ya nyama ya ng’ombe.
• Kwa kushirikiana na wadau wengine serikali itaanzisha utaratibu wa
Kuitambua, kuweka kumbukumbu za mifugo na mfumo wa ufuatiliaji
kwa ajili ya uzalishaji salama wa nyama bora.
• Kusaidia ubia na / makampuni ya nchi zinazoagiza nyama ili kuweza
kupata utaalamu, mitaji na masoko.
5.1.1.5. Ufugaji wa wanyama bora
Ufugaji wa wanyama bora ni jambo muhimu kwa ajili ya kuongeza uzalishaji bora wa
mifugo. Ng'ombe wengi wa kienyeji wana uwezo mdogo wa vinasaba unaopelekea
uzalishaji na tija kuwa ndogo. Hata hivyo, wanyama wa kienyeji wana sifa muhimu ikiwa
ni pamoja na uwezo wa kuhimili mazingira yaliopo. Sifa hizi zinaweza kusaidiwa kwa
kuzighuisha na vinasaba bora ili kupata wanyama bora.
Changamoto:
Hapa Zanzibar huduma za uzalishaji wa wanyama ni ndogo kutokana na uzalishaji na
usambazaji duni wa mifugo, ugawaji duni wa rasilimali bora za vinasaba, uwekaji duni wa
kumbukumbu, utambuzi na uainishaji mifugo, utaalamu, huduma na miundombinu duni ya
uzalishaji.
29
Lengo:
Kuongeza kasi ya uzalishaji wa vinasaba vya mifugo ya kienyeji kwa lengo la kuongeza
uzalishaji na tija bila kuathiri mbegu za ng’ombe wa kienyeji.
Tamko la Sera:
Juhudi za pamoja zitafanywa na pande zote, sekta ya umma na binafsi ili wakulima
waweze kupata vinasaba bora vya wanyama, huduma za uzalishaji endelevu na kuongeza
uwezo wa mifumo ya uzalishaji.
Mikakati ya Sera:
• Kukuza matumizi ya miradi ya kuweka kumbukumbu na kuanzisha mfumo wa
ukusanyaji wa data kitaifa ya kuzalisha mifugo
• Kuanzisha kitengo kitakachokuwa na dhamana ya kutambua,kusajili na kufuatilia
mifugo,
• Kuandaa na kutekeleza mpango na muongozo wa uzalishaji wa mifugo,
• Kuanzisha mfumo wa uainishaji na taratibu za kutenga maeneo kwa ajili ya mifugo iliopo
kwa kuzingatia ubora wa uzalishaji,
• Kuweka mipaka ya uzalishaji ili kuongeza sifa za vinasaba,
• kuimarisha huduma za kuzalisha wanyama ikiwa ni pamoja na mafunzo kwa watendaji,
• Kushajiisha wajasiriamali binafsi kuwekeza katika uzalishaji wa wanyama,
• Kushawishi na kuanzisha teknolojia ya uzalishaji wa kisasa kama uhimilishaji na
uhamisho wa vinasaba katika uzalishaji wa wanyama kwa sekta binafsi
• Kuhamasisha wakulima wa mifugo kuanzisha 'klabu / vyama vya kuzalisha wanyama.
5.1.1.6. Chakula cha wanyama na malisho
Lishe ni sehemu muhimu ya maisha ya wanyama. Malisho bora hutoa virutubisho muhimu
kwa ajili ya utunzaji wa miili na uzalishaji wa nyama, maziwa, mayai, mbolea na bidhaa
nyingine. Hata hivyo, ugawaji duni, ukosefu wa ubora na gharama kubwa za vyakula ni
changamoto kubwa zinazoikabili sekta ya mifugo hapa Zanzibar.
Changamoto:
Chakula cha wanyama hapa Zanzibar ni adimu, chenye kukosa ubora na gharama kubwa.
Tatizo hili kwa kiasi kikubwa linanasibishwa na ukosefu wa chakula chenye virutubisho,
30
elimu ndogo juu ya ulishaji na uhifadhi wa chakula cha ngombe. Sababu nyingine ni za
malisho ya msimu, uhaba wa ardhi ya malisho na ukosefu wa udhibiti wa ubora na mfumo
wa ubora juu ya chakula kinachoagizwa kutoka nje.
Lengo:
Kuongeza fursa ya upatikanaji wa chakula bora cha wanyama kwa wafugaji
Tamko la Sera:
Hatua zitachukuliwa kuhakikisha kunakuwepo ufanisi na ubora katika uzalishaji, uhifadhi
na matumizi bora ya rasilimali za chakula kutoka wigo mbalimbali wa kilimo cha kiikolojia
na kuimarisha huduma za maabara ya lishe.
Mikakati ya Sera:
Kupanua wigo wa huduma za elimu kwa wakulima na mafunzo ya wakulima juu ya
uhifadhi na biashara ya malisho ya asili, kuimarisha lishe bora na kusindika taka za
bidhaa.
Kuimarisha mafunzo juu ya kilimo mseto cha nyasi-kunde, kilimo cha mimea lishe
chenye matumizi tafauti kwa njia ya FFS na vifurushi vya vyakula vya ziada.
Kuwezesha matumizi bora ya maeneo ya maweni kwa ufugaji wa wanyama wadogo
wenye kucheua.
Kuongeza uelewa na utaalamu juu ya uimarishwaji wa wanyama wenye
kucheua.
Kuwezesha fursa za mikopo kwa ajili ya uanzishwaji wa viwanda vya kati na vikubwa
vya vyakula vya wanyama.
Kufufua huduma za maabara ya lishe ya wanyama ikijumuisha ajira na mafunzo ya
wataalamu.
Kuhimiza wawekezaji binafsi kushiriki katika biashara ya uzalishaji wa wanyama na
masoko.
Kuingiza mfumo wa udhibiti wa chakula cha wanyama ndani ya Bodi ya Usimamizi wa
Mifugo Zanzibar.
Kufanya utafiti wa zana mbalimbali za kulisha wanyama na mfumo wa kula.
Kukuza matumizi bora ya vinenepishaji wanyama kwa ajili ya kuongeza uzalishaji wa
mifugo na tija.
31
5.1.1.7. Uhakika wa chakula
Zanzibar inategemea sana uagizishaji wa bidhaa za vyakula muhimu. Chakula
kinachoagizwa kutoka nje kimefikia asilimia 49 ya mahitaji ya mwaka hapa Zanzibar
(Mizania ya Chakula Zanzibar, 2007).Bidhaa za mifugo zikiwemo nyama, nyama ya kuku
na mayai, chizi, maziwa mgando ni miongoni mwa vyakula muhimu vinavyoagizwa kutoka
Tanzania Bara na nje ya nchi. Usambazaji wa chakula cha wanyama wa asili ni mdogo
kutokana na uzalishaji wa kiwango cha chini hapa Zanzibar. Mifugo kama chanzo cha
chakula haijapewa umuhimu mkubwa, isipokuwa inachukuliwa kama akiba, hasa
inapotokea matatizo ya kifedha. Aidha, kiwango kidogo cha kipato kwa wazanzibari wengi
kimesababisha matumizi ya kiwango cha cha chini cha protini ya wanyama.
Changamoto:
Kuna uhaba wa fursa za upatikanaji wa vyanzo vya chakula vya wanyama kwa mujibu wa
mahitaji ya lishe kwa watu wengi. Mchango wa mazao ya mifugo kwa wazanzibari wa
kawaida katika kutoa kalori ni mdogo sana, nyama ya ng'ombe asilimia 1.8, asilimia 0.1
mayai, nyama ya kuku asilimia 4.4, na maziwa asilimia 4.6 (Mizania ya Chakula Zanzibar,
2007).
Lengo:
Kukuza fursa za upatikanaji wa vyanzo vya chakula cha nyama ili kufikia matumizi ya
kiwango cha juu cha protini
Tamko la Sera
Serikali itachukua hatua madhubuti kuhakikisha kunakuwepo ongezeko la mazao ya mifugo
nchini, kuimarisha ulaji na matumizi ya mazao ya mifugo na shughuli za kuongeza kipato
mbali na kilimo.
Mikakati ya Sera
Kuimarisha fursa za upatikanaji wa vyanzo vya chakula cha nyama kwa watu wote kwa
mujibu wa mahitaji yao ya lishe.
Kushajiisha jamii juu ya matumizi ya bidhaa za asili na zisizo za asili za mifugo.
Kukuza matumizi ya maziwa miongoni mwa jamii kwa jumla kwa kuanzisha siku ya
kunywa maziwa na mpango wa kunyisha maziwa skuli na mingine ya uelimishaji.
32
Kwa kushirikiana na taasisi zinazohusika, serikali itatoa elimu ya utayarishaji wa
chakula kwa umma.
Kushajiisha familia za vijijini kushiriki katika uzalishaji wa mifugo na shughuli
nyingine za kuongeza kipato.
5.1.1.8. Ufugaji wa kilimo hai
Kilimo hai cha mifugo ni ufugaji ambao unapunguza matumizi ya kemikali za viwandani
kama vile dawa, mbolea za chumvi na dawa za kuulia wadudu katika shamba.Dawa hizo
zinaweza kusababisha madhara kwa mifugo na mazao mingine ya kilimo. Kwa kawaida,
bidhaa ambazo zimethibitishwa kuwa hazina madhara zinahitajika sana na huongezeka
thamani kubwa katika soko. Hadi sasa, hakuna hatua yeyote iliyokwishachukuliwa
kuendeleza uzalishaji wa mazao hai ya mifugo hapa Zanzibar.
Chamgamoto:
Hapa Zanzibar kilimo hai cha mifugo kinakwazwa na ukosefu wa uelewa miongoni mwa
wakulima na wananchi kwa ujumla pamoja na upungufu wa utaalamu kwa ajili ya
maendeleo ya teknolojia.
Lengo
Kukuza mazao ya mifugo hai ili kukidhi mahitaji maalumu ya soko.
Tamko la Sera:
Kwa kushirikiana na sekta binafsi na wadau wengine, Serikali itatoa elimu na taarifa za
masoko na msaada wa kitaalamu katika uzalishaji wa mazao hai ya mifugo.
Mikakati ya Sera:
Kuanzisha na kuwezesha kampeni juu ya kilimo hai cha mifugo na matumizi ya bidhaa
hizo.
Kukuza matumizi ya Mbolea ya Samadi.
Kutoa mafunzo kwa maofisa elimu kwa wakulima na wakulima juu ya kilimo hai cha
mifugo.
Kutoa vifaa na utaalamu unaohitajika kwa kushirikiana na wadau wa maendeleo na
33
wengine kwa ajili ya kilimo hai cha mifugo.
5.1.1.9. Mifugo na mazao ya mifugo inayoweza kuongezewa thamani
Hapa Zanzibar, idadi ya hoteli za kitalii ambazo ni soko muhimu kwa bidhaa za mifugo
zinazozalishwa nchini zimeongezeka katika miaka ya karibuni. Hata hivyo, hoteli hizi
zinaagiza bidhaa nyingi zaidi za mifugo isipokuwa za baharini na mara chache mayai.
Bidhaa kubwa za mifugo kama maziwa yanayozalishwa hapa Zanzibar yameshindwa
kujipenyeza katika soko hili kutokana na sababu mbalimbali ikiwa ni pamoja na ukosefu
wa ubora na uchache wa maziwa, kutopatikana kwa uhakika na kutokuwepo kwa
ushindani katika bei. Mbali na hoteli za kitalii, wazalishaji wadogo wadogo wa mifugo
hutegemea masoko ya mijini kwa ajili ya bidhaa zao. Kwa muda mfupi ujao, watumiaji
watahitajia bidhaa bora za mifugo hasa zisizo na tishio la magonjwa ya zoonotiki.
Changamoto:
Kuna ongezeko dogo la thamani ya mifugo hapa Zanzibar. Uwezo mdogo wa unenepeshaji
wanyama, kushindwa kuongeza thamani mifugo na mazao ya mifugo na miundombinu
duni ya usindikaji imedhihirika hapa Zanzibar. Aidha, gharama za usindikaji ni kubwa,
udhibiti duni wa ubora, ujuzi mdogo wa ujasiriamali, uchanga wa vyama vya wazalishaji
mifugo na miundombinu duni ya soko.
Lengo
kuongeza thamani ya mifugo ili kupata faida zaidi
Tamko la sera:
Serikali itaongeza thamani ya bidhaa za mifugo zinazozalishwa ndani ya nchi.
Mikakati ya Sera:
Kushajiisha sekta binafsi kuwekeza katika usindikaji na masoko ya mazao ya mifugo.
Kukuza masoko kwa ajili ya mifugo na mazao ya mifugo na kuanzisha hesabu ya
masoko ya mifugo.
Kuendeleza uanzishwaji wa wazalishaji wa mifugo, wafanyabiashara na vyama vya
wasindikaji na mitandao ya kuimarisha fursa za upatikanaji wa soko.
Kuanzisha Sera ya Masoko ya Mifugo kwa haraka kadiri inavyowezekana.
34
Kuimarisha taratibu za kudhibiti ubora wa mazao ya mifugo.
Kutetea na kufanya mapitio ya ushuru wa forodha kwa ajili ya bidhaa za mifugo na
bidhaa kutoka nchi zisizokuwa wanachama wa Jumuia ya Afrika Mashariki ili kupenda
kutumia mazao ya ndani.
Kuhimiza ukarabati na ujenzi wa barabara.
Kuhimiza uanzishwaji wa sekta binafsi na ukusanyaji wa maziwa, vituo vya baridi vya
kuhifadhia mazao ya mifugo, machinjio na vifaa vya kuhifadhia.
Kuhimiza uanzishwaji wa feedlots kwa ajili ya kunenepesha mifugo.
Kutoa elimu juu ya usindikaji wa mazao ya mifugo ikiwa ni pamoja na vifungashio ili
kuimarisha thamani ya soko.
Kuanzisha mfumo wa kuweka chapa ya kibiashara kwa mazao ya mifugo hapa
Zanzibar.
Afya ya Wanyama
5.1.2.1. Huduma za Afya ya Wanyama
Magonjwa ya mifugo ni miongoni mwa vikwazo vikubwa katika maendeleo ya sekta ya
mifugo hapa Zanzibar. Serikali, kupitia Wizara ya Mifugo na Uvuvi na sekta binafsi
zimepewa jukumu muhimu la kuzuia, kuondoa na kudhibiti kuenea kwa magonjwa ya
mifugo. Utekelezaji duni wa sheria ya karantini unaiweka Zanzibar katika hatari ya
kuvamiwa na aina mbalimbali za magonjwa ya mifugo na mengine ya zoonotiki.
Changamoto:
Kwa ujumla utoaji wa huduma za afya kwa wanyama katika Zanzibar ni wa kiwango cha
chini unaosababishwa na upungufu wa rasilimali watu wenye sifa zinazohitajika, uhaba wa
vifaa, gharama kubwa za dawa na vifaa, huduma chache za msaada wa kitaalamu na
ushiriki duni wa sekta binafsi.
Lengo:
Kuendeleza utoaji wa huduma za afya kwa mifugo ili kudhibiti magonjwa ya wanyama na
kila inapowezekana kuyatokomeza ili kuongeza uzalishaji na tija.
Tamko la Sera:
Serikali kwa kushirikiana na sekta binafsi na wadau wengine itaimarisha mfumo wa afya
35
ya wanyama na kupunguza hasara za kiuchumi zinazosababishwa na magonjwa ya mifugo
kwa njia ya kutoa huduma bora na kujenga uwezo wa rasilimali watu.
Mikakati ya Sera:
Kuongeza idadi ya wafanyakazi wenye ujuzi na waliohitimu (katika fani za mifugo na
uzalishaji),
Kuongeza utoaji wa huduma bora za afya ya mifugo,
Kuongeza uchunguzi na udhibiti wa magonjwa yenye athari za kiuchumi na kijamii,
Kuwezesha utaratibu wa msamaha wa kodi na ruzuku ili kupunguza gharama za
pembejeo,
Kuanzisha midahalo na wadau na Washirika wa Maendeleo juu ya masuala ya misaada
ya kitaalamu.
Kuanzisha mipango endelevu kwa ajili ya maandalizi ya kulinda mifugo dhidi ya
magonjwa mapya / yanayojitokeza ya wanyama.
Udhibiti wa magonjwa mapya na yanayojitokeza ya wanyama ili kulinda rasilimali za
mifugo.
5.1.2.2. Magonjwa yanayosababishwa na kupe
Magonjwa yanayosababishwa na kupe ni kikwazo kikubwa kwa mifugo Afrika ya
Mashariki. Magonjwa yanayosababishwa na kupe maarufu hapa Zanzibar ni Homa ya
Mwambao wa Afrika ya Mashariki ambayo inakadiriwa kuua asilimia 60 ya ndama kila
mwaka. Magonjwa mengine yanayosababishwa na kupe kubwa ni Cowdriosis (Heart
water), Anaplasmosis, Babesiosis (Red water) na Ormilo. Mbali na kusafirisha
magonjwa, kupe pia husababisha hasara za kiuchumi kwasababu ya vifo vinavyotokana na
toxicosis, kuharibu ngozi na kupunguza thamani yake katika soko.
Changamoto:
Kuwepo kwa maradhi yanayotokana na kupe katika Zanzibar kunachochewa na gharama
kubwa za dawa, uwezo duni katika kuchukua hatua za kuzuia, ukosefu wa ujuzi wa
kitaalamu, magonjwa kuwa sugu dhidi ya acaricides na kuingia kwa aina mpya ya kupe
kwa njia ya uingizaji wa wanyama hai.
36
Lengo:
Kudhibiti na kutokomeza magonjwa yanayosababishwa na kupe ili kuchochea uzalishaji
na tija pamoja na kulinda rasilimali ya wanyama
Tamko la Sera:
Serikali kwa kushirikiana na wajasiriamali binafsi, wakulima na wananchi kwa ujumla
itadhibiti magonjwa ya kupe yaliopo na kuzuia uingizwaji wa tishio jipya la maradhi
katika visiwa hivi.
Mikakati ya Sera:
Kushawishi ili kufanya mapitio ya taratibu za kodi na kuanzisha ruzuku ili kupunguza
gharama za dawa za acaricides na pembejeo nyengine za mifugo,
Kufufua malambo na huduma za utiaji dawa katika ngazi ya wilaya,
Kusimamia malisho ya mifugo, udhibiti wa kupe kibayolojia na njia nyengine,
Kukuza matumizi ya tafiti juu ya kudhibit kupe, Homa ya Mwambao wa Afrika ya
Mashariki na Maradhi Yanayotokana na Kupe.
Kuweka taratibu za kudhibiti, kuchunguza na kuharibu acaricides,
Kuzuia uingizaji haramu wa wanyama hai kwa kushirikiana na jamii na taasisi za
usimamizi wa sheria,
Serikali itaimarisha huduma za misaada ya kitaalamu juu ya kupe na udhibiti wa
magonjwa yanayotokana nayo.
5.1.2.3. Magonjwa ya Wanyama Yanayovuka Mipaka
Magonjwa ya Wanyama Yanayovuka Mipaka ni ya kuambukiza ambayo yanawaathiri
wanyama wengi katika maeneo yanayohusika na kuacha athari za kiuchumi. Ili kudhibiti
magonjwa haya kwa ufanisi, hatua za haraka za kitaifa, kikanda na kimataifa zinahitajika
kuchukuliwa. Hatua hizi zinaweza kufikiwa kwa njia ya kuanzisha mfumo wa kutoa taarifa
za tahadhari za mapema, kutambua mapema, kuratibu na kuoanisha mikakati ya udhibiti
wa magonjwa haya. Miongoni mwa taarifa za Magonjwa ya Wanyama Yanayovuka
Mipaka zinazoweza kukusanywa Zanzibar ni pamoja na kichaa cha mbwa, kimeta,
Ugonjwa wa miguu na midomo, Chambavu na Magonjwa ya Ngozi katika ng’ombe na
magonjwa ya mahepe/magwa na Gumboro katika kuku. Baadhi ya Magonjwa ya
Wanyama Yanayovuka Mipaka maarufu katika kanda hii ni pamoja na homa ya mapafu
37
kwa ng’ombe na homa ya mapafu kwa mbuzi, Homa ya Bonde la Ufa, mafua ya ndege na
Sotoka.
Changamoto:
Maendeleo ya sekta ya mifugo Zanzibar yanakwazwa na udhibiti duni wa Magonjwa ya
Wanyama Yanayovuka Mipaka. Ufahamu mdogo na uchache wa taarifa zinazohusiana na
magonjwa haya, uingizaji haramu wa wanyama, gharama kubwa za chanjo, huduma duni
za afya na maendeleo duni ya miundombinu ya mifugo yanaelezwa kama ni miongoni
mwa sababu ya tatizo hili.
Lengo:
Kutokomeza magonjwa ya mifugo yanayovuuka mipaka na kudhibiti kuingia kwa maradhi
mapya ya Magonjwa ya Wanyama Yanayovuka Mipaka ili kukuza sekta ya mifugo na
kuendeleza masoko ya ndani na nje.
Tamko la Sera:
Serikali itashirikiana na jumuia za wananchi, kikanda na kimataifa kuchukua hatua
madhubuti na endelevu za kudhibiti na kutokomeza Magonjwa ya Wanyama Yanayovuka
Mipaka ikiwa ni pamoja na kuongeza msukumo wa kukabiliana na uingizaji haramu wa
wanyama hai na bidhaa zake.
Mikakati ya Sera:
Kuanzisha kampeni za kujenga muamko na kujiandaa dhidi ya Magonjwa ya
Wanyama Yanayovuka Mipaka,
Kuimarisha mifumo ya karantini za wanyama na maendeleo ya miundombinu katika
maeneo ya kuingia,
Kuifanya Zanzibar kuwa ni ukanda huru wa magonjwa ya wanyama,
Kuweka mfumo wa mtandao wa taarifa za Magonjwa ya Magonjwa ya Wanyama
Yanayovuka Mipaka ya kikanda na kuoanisha na mfumo wa mikakati ya kudhibiti
Magonjwa ya Wanyama Yanayovuka Mipaka Zanzibar na zile za Jumuia ya
Maendeleo Kusini mwa Afrika na Jumuiya ya Afrika Mashariki.
38
Kuimarisha mazungumzo na sekta binafsi na Washirika wa Maendeleo ili kupata
msaada wa kitaalamu na kifedha kwa ajili ya programmu za kudhibiti na kuzuia
Maradhi ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka.
Kudhibiti uingizaji wa wanyama hai, bidhaa za wanyama na kwa kushirikiana na
taasisi nyingine zinazohusika za serikali, jamii na vyombo vya sheria,
5.1.2.4. Magonjwa ya Zoonotiki na Uhakika wa Chakula
Magonjwa ya Zoonotiki ni yale ambayo wanyama na binadamu wanaweza kuambukizana.
Kwa hivyo, magonjwa haya ni tishio kwa afya ya binadamu. Kuishi karibu na wanyama na
kutumia bidhaa ghafi za wanyama ni sababu kubwa inayopelekea mtu kuweza kupata
magonjwa hayo. Mafua ya nguruwe, Kupoteza mimba, kifua kikuu, kichaa cha mbwa,
kimeta na salmonella ni mifano ya magonjwa ya zoonotiki.
Changamoto:
Uwezekano wa uingizwaji wa magonjwa mapya ya zoonotiki Zanzibar ni mkubwa.
Inaeleweka kwamba uelewa mdogo wa taarifa za magonjwa haya na uingizaji haramu wa
wanyama, gharama kubwa za chanjo, huduma duni za usaidizi wa afya, maendeleo duni ya
miundombinu, uhusiano duni baina ya huduma za afya ya umma na mifugo ni sababu ya
tatizo hili.
Lengo:
Kuimarisha utoaji wa afya ya/kwa umma na huduma za uhakika wa chakula ili kulinda
binadamu na wanyama.
Tamko la Sera:
Serikali kwa kushirikiana na wadau wengine na Washirika wa Maendeleo itadhibiti
magonjwa ya zoonotiki kwa ajili ya usalama wa binadamu na wanyama
Mikakati ya Sera:
Kukuza mbinu bora juu ya taaluma ya afya na hatua za kiusalama kwa ajili ya
wazalishaji wa mifugo na wafanyakazi wasio rasmi.
Kuendeleza kampeni ya kujenga Uelewa juu ya udhibiti wa maradhi ya zoonotiki,
Kuimarisha ushirikiano na Bodi ya Dawa, Vyakula na Vipodozi Zanzibar juu ya
39
changamoto ya uhakika wa chakula.
Kuimarisha ushirikiano na vitengo vya kitaifa, kikanda na kimataifa vyenye dhamana
ya kushughulikia magonjwa ya zoonotiki.
Kuimarisha shughuli za utafiti juu ya zoonosis, ikiwa ni pamoja na tathmini ya hatari
ya magonjwa ya zoonotiki kupitia michakato yanayohusiana na kazi husika.
Kuimarisha sheria ya usimamizi wa raslimali ya Mifugo No 11 ya 1999 juu ya kudhibiti
magonjwa ya wanyama.
Kuanzisha huduma za ukaguzi wa usafi wa mazizi ili kuzuia kuingia
na kuenea kwa magonjwa ya mifugo.
Serikali itaimarisha huduma za msaada wa kitaalamu kwa ajili ya
afya ya mifugo na uhakika wa chakula ili kuhakikisha ubora na usalama wa vyakula
vya mifugo.
5.1.2.5. Huduma za Uchunguzi wa Mifugo
Maabara za mifugo ni vitengo muhimu katika uchunguzi wa Maradhi Yanayotokana na
Kupe, Maradhi ya Wanyama Yanayovuuka Mipaka, ya Zoonotiki na magonjwa
mengineyo. Hivi sasa, huduma za maabara ya mifugo zinadhibitiwa na Serikali. Hadi sasa,
kuna kituo kimoja cha Uchunguzi wa Mifugo na maabara mbili za uchunguzi wa
magonjwa katika Zanzibar. Vituo hivi vinatoa huduma chache kutokana na uwezo mdogo
wa kifedha na rasilimali watu. Kwa muda mrefu maabara hizi zimekuwa zikifanya kazi
chini ya misaada ya wafadhili.
Changamoto:
Utendaji kazi wa maabara za uchunguzi wa mifugo ni mdogo mno kutokana na uhaba wa
wafanyakazi wenye ujuzi, miundombinu na huduma duni, uhaba wa msaada wa kitaalamu,
pamoja na sekta binafsi kukosa msukumo wa kuekeza katika maabara za mifugo.
Lengo:
Kutekeleza kazi za uchunguzi wa magonjwa na kutoa huduma za maabara ili kuendeleza
uchunguzi wa magonjwa ya wanyama na huduma sahihi za afya za wanyama.
40
Tamko la Sera:
Serikali kwa kushirikiana na watoaji wa huduma za hifugo, Washirika wa Maendeleo na
wadau wengine itaimarisha uwezo wa uchunguzi wa maabara ili kuweza kufanya
uchunguzi wa maradhi yanayotokana na Kupe, Maradhi ya Wanyama Yanayovuuka
Mipaka, Zoonotiki yaliopo na yatakayozuka pamoja na magonjwa mengine ya wanyama
kwa ufanisi.
Mikakati ya Sera:
Kfufua na kuimarisha kazi za utoaji wa huduma za maabara ya mifugo katika visiwa
vyote ya Unguja na Pemba.
Kufufua na kuimarisha kazi za utoaji wa huduma za maabara za mifugo katika ngazi ya
wilaya na vituo vya karantini.
Kuimarisha mazungumzo na sekta binafsi na Washirika wa Maendeleo ili kuweza
kupata msaada wa kitaalamu na kifedha kwa ajili ya uchunguzi wa mifugo.
Kuimarisha ushirikiano wa maabara nyengine za kitaifa, kikanda na kimataifa.
5.1.2.6. Ustawi wa Wanyama
Kuna ongezelo kubwa la ukiukaji wa haki na unyanyasaji wa wanyama Zanzibar.
Wanyama hawatunzwi ipasavyo ikiwa ni pamoja na kuwekwa katika
msongamano, kuchapwa viboko, kupakiwa mizigo bila ya kiasi, kufanyishwa kazi
za sulubu na kutopatiwa chakula cha kutosha. Juhudi za serikali zimeelekezwa
katika kudhibiti ukatili dhidi ya wanyama kupitia jamii, Jumuia Zisizo za Kiserikali
na Mashirika ya Kimataifa.
Changamoto:
Ustawi wa wanyama unakwazwa na uelewa duni wa jamii juu ya haki za wanyama,
uzururaji wa wanyama, kanuni zilizopitwa na wakati, utekelezaji duni wa sheria na kasoro
za kijamii na kiutamaduni.
Lengo:
Kuhakikisha kuwa wanyama wanahudumiwa vyema na kusimamiwa na wadau wote ili
kufikia viwango vya ustawi bora wa wanyama
41
Tamko la Sera:
Serikali kwa kushirikiana na wadau wengine itachukua hatua za kuzuia ukatili dhidi ya
wanyama.
Mikakati ya Sera:
Kufanya mapitio ya Sheria ya Usimamizi wa Rasilimali za Mifugo Namba 11 ya 1999
na kuimarisha.
Kuongeza kasi ya utekelezaji wa sheria zinazohusiana na ustawi wa wanyama,
Kuingiza Changamoto ya ustawi wa wanyama katika vipengele vyote vya huduma ya
mifugo kwa kutumia maafisa elimu kwa wakulima wa mifugo, njia ya shamba darasa,
klabu za upendo kwa wanyama, shamba la Wakulima Wadogo na mtandao wa Skuli ya
Maisha na vyombo vya ulinzi /wasimamizi wa sheria,
Kuanzisha mazizi katika halmashauri za mitaa ili kuepusha uwezekano wa wanyama
kupotea,
Kuhimiza uanzishwaji wa klabu za wanyama katika skuli na jamii pamoja na jumuia za
kidini, kuwasiliana na wanaharakati wa kitaifa na kimataifa wa haki za wanyama juu
ya kuanzishwa kwa ustawi wa wanyama na mipango ya usimamizi wa mafunzo kwa
jamii/umma.
Kuhimiza kampeni za uhamasishaji umma juu ya Changamoto ya ustawi wa wanyama
na faida zake.
Kushirikiana na sekta binafsi, mashirika ya kitaifa na kimataifa katika utekelezaji wa
changamoto ya ustawi wa wanyama.
5.1.3. Wanyama rafiki na wasio wa kawaida
5.1.3.1. Wanyama rafiki na wenye mapambo
Utunzaji wa wanyama rafiki na kundi la wanyama wenye mapambo unazidi kupata
umaarufu si kwa sababu tu ya mahusiano yao ya jadi na binadamu, lakini pia kama
sehemu ya kupata burudani na kuendeleza shughuli za kiuchumi. Wakati wanyama rafiki
wa kufuga kama vile mbwa na paka wanatumiwa kwa ajili ya kujifurahisha, uwindaji,
uelekezaji na usalama, kundi la wanyama pori ikiwa ni pamoja na reptilia, ndege pori,
amfibia, nyani na wanyama wengine wanapata mvuto maalumu kwa watalii wa ndani na
wa kimataifa.
42
Changamoto:
Maendeleo ya wanyama rafiki na wanyama wa mapambo Zanzibar yanakwazwa na
uchache wa wanyama bora, utunzaji na ujuzi duni wa usimamizi, imani au mitazamo,
utaalamu mdogo, mipango duni ya kukuza uwekezaji na mitaji michache ya uwekezaji.
Lengo
Kuendeleza hatua madhubuti kwa ajili ya maendeleo ya wanyama rafiki na wanyama
wa mapambo kwa faida ya jamii
Tamko la Sera:
Ushirikiano wa karibu kati ya sekta binafsi na serikali utakuzwa ili kusaidia maendeleo ya
wanyama rafiki na kundi la wanyama wa mapambo ili kufikia upeo wa juu wa jamii
kuridhika na kuzalisha zaidi mapato kupitia utalii wa ndani na wa kimataifa
Mikakati ya Sera:
Kutoa utaalamu wa ufugaji kwa wadau wanaohusika na wanyama rafiki na wanyama
wa mapambo kwa ajili ya matumizi ya ndani na ya kibiashara,
Kuwezesha uingizaji unaodhibitika na uzalishaji wa wanyama rafiki na wanyama wa
mapambo, wenye ubora
Kuimarisha kampeni za kujenga uelewa na muamko juu ya umiliki wa wanyama
rafiki wenye kutii amri, udhibiti wa magonjwa na haki za wanyama kwa
kushirikiana na wanaharakati wa haki za wanyama, taasisi za utalii na maliasili,
Kuanzisha majadiliano na wadau na Washirika wa Maendeleo ili kupata msaada wa
kitaalamu na kifedha kwa ajili ya uwekezaji katika biashara ya wanyama katika mazizi
maalum.
5.1.3.2. Wanyama Wasio wa Kawaida
Mifugo isio ya kawaida na ndege inachangia kiasi kidogo katika uzalishaji wa nyama na
mayai kwa ajili ya matumizi ya ndani. Mbali na kuwa ni chanzo muhimu cha chakula,
baadhi ya mifugo isio ya kawaida pia wanajuilikana kutokana na umuhimu wake wa
kijamii na kiutamaduni.
43
Changamoto
Kuna uelewa mdogo juu ya uwezo wa mifugo isio ya kawaida katika kuchangia kipato
cha familia na uhakika wa chakula. Elimu ndogo ya ufugaji wa mifugo isio ya kawaida na
uhaba wa huduma na uzalishaji duni.
Lengo
Kukuza uzalishaji na matumizi ya nyama za wanyama wasio wa kawaida kwa ajili ya
kuongeza uhakika wa chakula katika familia, kipato na kuongeza ubora wa lishe.
Tamko la Sera:
Mifugo isio ya kawaida itajumuishwa ili iweze kuchangia katika mfuko wa taifa wa nyama
na kuongeza mchango wake katika mapato ya kila mwaka,
Mikakati ya Sera:
Kukuza ushiriki wa wakulima katika uzalishaji wa Mifugo Isiyo ya Kawaida kwa
kushirikiana na taasisi na mashirika yanayohusika,
Kupitia mashamba darasa ya wakulima na vyama vya wakulima vijana,serikali
itaendeleza mbinu bora za uzalishaji wa mifugo isiyo ya kawaida,
Kuanzisha majadiliano na wadau na Washirika wa Maendeleo ili kupata
msaada wa kitaalamu na kifedha kwa ajili ya maendeleo ya mifugo isiyo ya kawaida,
Kuhimiza kampeni za kujenga muamko juu ya kilimo mseto na mifugo isiyo ya
kawaida na matumizi ya bidhaa zao.
5.1.4. Utafiti wa Mifugo
Utafiti ni njia muhimu ya kutathmini nadharia ili kupata matokeo mapya ambayo
yanaweza kutumika kutatua matatizo au kuongeza ustawi wa wanyama. Hapa Zanzibar,
utafiti wa mifugo umekuwa kwa muda mrefu ukifanywa kwa ajili ya kuzalisha
vinasaba bora vya wanyama wa maziwa na nyama ya ng'ombe katika mifugo yetu ya
kienyeji na kuongeza uzalishaji wa maziwa. Baadhi ya tafiti nyingine zimelenga katika
lishe ya mifugo, uzalishaji, fiziolojia, udhibiti na kinga dhidi ya magonjwa. Tafiti zote
hizi zilikusudia kuleta manufaa na kuimarisha utendaji bora kwa wafugaji na nchi kwa
ujumla. Lakini, baadae tafiti za mifugo karibu zote zimesimamishwa kutokana na
44
kutengewa kiasi kidogo cha fedha za bajeti ya serikali, hali duni za taasisi za utafiti na
miundombinu, uhaba wa wafanyakazi wa utafiti na ukosefu wa motisha kwa watafiti na
ukosefu wa chombo kikuu kinachosimamia utafiti wa mifugo.
Changamoto:
Hali ya miundombinu chakavu kwa ajili ya kufanya utafiti wa mifugo ikiwa ni pamoja na
vifaa duni, idadi ndogo ya wafanyakazi wenye sifa, bajeti ndogo ambayo haiwezi kujenga
mazingira bora kwa ajili ya utafiti. Mbali na hayo hakuna taasisi inayodhibiti na
kusimamia kazi zote za utafiti wa mifugo nchini.
Lengo:
Kufufua kazi za utafiti wa mifugo na kujenga mazingira bora kwa ajili ya kazi za utafiti
nchini.
Tamko la Sera
Serikali kwa kushirikiana na watoa huduma binafsi za mifugo Washirika wa Maendeleo
na wadau wengine itaimarisha tafiti za mifugo ili kuongeza uzalishaji wa mifugo lakini
wakati huo huo mkazo utawekwa katika utunzaji wa mazingira.
Mkakati wa Sera
Kuhimiza uundaji wa chombo huru cha kudhibiti na kusimamia tafiti zote za mifugo
katika nchi.
Kuendeleza uanzishwaji wa viituo vya utafiti wa mifugo Unguja na Pemba na kuweka
maabara za kisasa zenye vifaa na huduma bora.
Kuongeza uwezo wa wataalamu wa utafiti wa mifugo,
Kuimarisha mazungumzo na sekta binafsi na Washirika wa Maendeleo ili kupata
msaada wa kitaalamu na kifedha kwa ajili ya utafiti wa mifugo,
Kuimarisha ushirikiano wa kimaabara wa kitaifa, kikanda na kimataifa.
Kuimarisha mazingira ya kazi kwa wafanyakazi wote wanaohusika na utafiti wa
mifugo.
45
5.1.5. Maendeleo ya Rasilimali watu
Hivi sasa sekta ya mifugo inakabiliwa na uhaba wa wafanyakazi wa kitaalamu. Ili
kuongeza uzalishaji wa mifugo na tija pamoja na mambo mengine inahitajika kuwepo
wafanyakazi wa kutosha wenye ujuzi katika nyanja za utafiti wa mifugo, uzalishaji
mifugo, teknolojia ya maziwa, kuku, uongezaji thamani, ufugaji wa wanyama, elimu kwa
wakulima, teknolojia ya maabara, mipango, maendeleo vijijini, utawala na masuala
mengine yanayohusiana nayo.
Changamoto:
Kuna upungufu wa wafanyakazi wenye ujuzi wa kitaalamu kwa ajili ya maendeleo ya
mifugo.
Lengo
Kuongeza kiwango cha wafanyakazi wenye sifa muhimu za kitaalamu kwa ajili ya
maendeleo ya mifugo.
Tamko la Sera
Serikali itaajiri wafanyakazi wapya wataalamu na kuimarisha uwezo wa wafanyakazi
waliopo kwa ajili ya maendeleo ya sekta ya mifugo.
Mikakati ya Sera
Kuanzisha mahitaji ya rasilimali watu kwa ajili ya maendeleo ya sekta ya mifugo.
Kufanya Tathmini ya Mahitaji ya Mafunzo kwa ajili ya sekta ya mifugo,
Kuongeza idadi ya wafanyakazi wenye ujuzi na utaalamu kwa ajili ya maendeleo ya
sekta ya mifugo,
Kuongeza idadi ya wafanyakazi wasaidizi wa mifugo wenye sifa, wataalamu mabingwa
wa ufugaji wa wanyama na mtaalamu wa kuku aliyepata mafunzo ya ngazi ya
stashahada kwa kila wadi.
Kuongeza idadi ya wafanyakazi wenye sifa, wataalamu mabingwa wa ufugaji wa
wanyama, mtaalamu wa kuku, ofisa elimu kwa wafugaji aliyepata mafunzo ya ngazi
ya shahada katika kila wilaya.
46
Kuimarisha ushirikiano na taasisi za maendeleo ya mifugo za kitaifa, kikanda na
kimataifa na kubadilishana wafanyakazi wa kitaalamu.
Kujenga mazingira bora yatakayowafanya wafanyakazi waliopo kuendelea kudumu
kazini.
5.1.6. Huduma za Elimu na Mafunzo kwa Wafugaji
Huduma za elimu kwa wafugaji zinakusudiwa kufikisha elimu ya kisayansi na taarifa za
utafiti kwa wakulima na kinyume chake. Mwanzoni mwa miaka ya 90, elimu kwa
wakulima wa mifugo hapa Zanzibar ilijumuishwa katika huduma moja ya Elimu kwa
wakulima wa Kilimo chini ya wizara iliyokuwa inahusika na kilimo. Mfumo huo
ulitumia mkabala shirikishi katika kutoa taarifa za kitaalamu na elimu kwa wakulima
ikiwa ni pamoja na mafunzo na ziara, vituo/mashamba ya maonesho na mkabala wa
mkulima kwa mkulima. Katika miaka ya hivi karibuni mkabala wa shamba darasa, kwa
mfano, Mashamba Darasa kwa Wakulima yanatumiwa kutoa masomo muhimu kwa ajili
ya kuendeleza elimu kwa wakulima. Hivi sasa, mkabala huu unaimarishwa na
unajumuishwa katika mfumo wa utoaji wa huduma za elimu kwa wafugaji.
Changamoto:
Hivi sasa mfumo wa utoaji huduma za elimu kwa wafugaji ni duni kutokana na uwezo
mdogo wa fedha, uhaba wa wafanyakazi wenye ujuzi wa kitaalamu na vifaa vya kutosha.
Lengo
Kuimarisha mfumo wa utoaji wa huduma za elimu kwa wakulima wa mifugo
Tamko la Sera:
Serikali kwa kushirikiana na sekta binafsi na wadau wengine itaendeleza mfumo
madhubuti unaomlenga mfugaji katika kupata huduma ili kusaidia juhudi za wafugaji
katika kuongeza uzalishaji wa mifugo na tija.
Mikakati ya Sera:
Kuongeza kiwango cha mashamba darasa ya mifugo na kujumuishwa katika kurugenzi
yenye dhamana ya sekta ya maendeleo ya mifugo,
Kujenga ushirikiano imara na wadau, hasa sekta binafsi, mashirika yasiyo ya kiserikali
na vyama vya wakulima ili kushiriki katika utoaji wa huduma za elimu kwa wafugaji,
47
Kuimarisha uwezo wa maofisa elimu kwa wakulima na maendeleo ya wakulima,
Kufanya mapitio ya mbinu za elimu kwa wakulima ili zifanane na mazingira yaliopo,
Kutoa motisha kwa maofisa elimu kwa wakulima kwa mujibu wa utendaji wao,
Kubuni utaratibu wa kuongeza utaalamu wa wafanyakazi wa afya ya wanyama katika
jamii,
Kuanzisha midahalo na wadau na Washirika wa Maendeleo ili kutoa misaada ya
kitaalamu na kifedha kwa ajili ya kusaidia utoaji wa elimu kwa wafugaji.
5.1.7. Upatikanaji wa Taarifa za Mifugo
Upatikanaji wa taarifa za Mifugo ni muhimu katika kuwaunganisha wafugaji, wataalamu
na watoa huduma. Huduma hizi ni pamoja na ukusanyaji, uhifadhi, utayarishaji na
usambazaji wa teknolojia mpya na matukio yanayohusika kwa kutumia ubunifu huo.
Changamoto:
Kuna mfumo duni wa utoaji taarifa katika sekta ya mifugo. Takwimu nyingi zilizopo
zimepitwa na wakati na haziwasaidii watumiaji. Jambo hili, kwa kiasi kikubwa,
limechangiwa na msaada mdogo wa fedha, vifaa duni, miundombinu mibovu na utaalamu
mdogo.
Lengo
Kuanzisha mfumo madhubuti wa utoaji taarifa katika sekta ya mifugo
Tamko la Sera:
Kitengo cha taarifa za mifugo chenye ubora na rafiki kitaanzishwa ili kuongeza kasi ya
maendeleo ya sekta ya mifugo.
Mikakati ya Sera:
Kuanzisha kitengo cha Teknolojia ya Habari na Mawasiliano (TEHAMA).
Kuanzisha mfumo wa ukusanyaji wa taarifa za mifugo katika mfumo wa kompyuta,
Kuimarisha ukusanyaji wa mara kwa mara wa takwimu za mifugo na mfumo wa
kuweka kumbukumbu katika ukusanyaji wa data, ukokotoaji, usambazaji na uratibu,
48
Kuanzisha majadiliano na Washirika wa Maendeleo, sekta binafsi na wadau wengine
wanaohusika ili kutoa msaada wa kitaalamu na kifedha kwa ajili ya huduma za taaria
za mifugo,
Kuwezesha mikutano ya kisekta ya uratibu wa data za mifugo.
Kuanzisha programu za uhamasishaji kwa kushirikiana na jumuia za kiraia na vikundi
vya wafugaji.
Kuandaa na kusambaza taarifa za mifugo na nyenginezo zinazohusiana na masuala ya
mifugo,
Kuanzisha kijarida cha Wizara,
Kushirikiana na taasisi za kitaifa, kikanda na kimataifa katika kutoa tarifa
zinazohusiana na mifugo.
5.1.8. Masuala Mtambuka na Kisekta
5.1.8.1. Msaada kwa Wajasiriamali wa Mifugo
Wafugaji wa Zanzibar hawana fursa zinazotokana na ulinganishaji na ushindani wa
uzalishaji wa mifugo bora ikilinganishwa na wafugaji wa nchi nyengine. Hii inatokana na
ukweli kwamba Zanzibar inakabiliwa na uhaba wa ardhi kwa ajili ya uzalishaji wa mifugo
na chakula cha nafaka (mfano mahindi, ngano na soya) pamoja na mbegu za mafuta
ambazo ni vyanzo vikuu vya utengenezaji wa vyakula vya mifugo. Mbali na sababu hiyo,
wafugaji hao pia hawana fursa ya ushindani kwasababu ya matumizi ya kiwango cha chini
cha teknolojia ya kisasa ya uzalishaji wa mifugo na kiwango duni cha uchumi.
Hivi sasa, bei ya pembejeo za mifugo ni kubwa kwa wafugaji wengi kumudu kuzinunua.
Matokeo yake wafugaji wengi hushindwa kutumia teknolojia sahihi za uzalishaji na
kupelekea tija kuwa ndogo. Zaidi ya hayo, hata kama wafugaji wangetumia teknolojia ya
uzalishaji wa kisasa, kiwango chao cha uzalishaji na bei za pembejeo zisizotolewa ruzuku
zinaendelea kukwaza uzalishaji kuweza kuwa wa ushindani wa kibiashara. Wazalishaji wa
ndani wenyewe hawawezi kushindana kwa bei na ubora dhidi ya bidhaa za nje za mifugo.
Zanzibar inaingiza bidhaa nyingi za mifugo kutoka nje, hasa za kuku kama vile nyama na
mayai. Kwa hiyo, msaada mkubwa kwa wajasiriamali wetu wa mifugo katika pembejeo
unapaswa kutetewa ili kupunguza mzigo wa kifedha kwa wafugaji katika kugharamia
pembejeo za uzalishaji.
49
Changamoto
Bei za pembejeo za uzalishaji wa mifugo ikiwa ni pamoja na mitambo, vyakula na dawa za
mifugo ni kubwa kulinganisha na bei hizo katika nchi jirani. Bei hizo zinapelekea
kutokuwepo kwa ushindani katika sekta ya mifugo. Hali hii imewafanya wazalishaji wa
ndani kushindwa kuendeleza soko la ushindani. Hivyo, kutokana na ukosefu wa msaada
katika ununuzi wa pembejeo za uzalishaji, wazalishaji wadogo wadogo wa mifugo
hushindwa kuendelea na biashara zao.
Lengo:
Kuwashajiisha wajasiriamali wadogo wadogo wa mifugo kuzalisha kwa wingi kwa
kuwawezesha kununua pembejeo za mifugo ili kukabiliana na ushindani wa soko katika
ngazi za kitaifa na kikanda.
Tamko la Sera
Serikali itachukua juhudi za kusaidia wajasiriamali wa mifugo wa ndani kuweza kupata
pembejeo za uzalishaji wa mifugo kwa bei nafuu.
Mikakati ya Sera:
Kuanzisha utaratibu utakaoweza kusaidia wajasiriamali wa mifugo kununua pembejeo
za mifugo kwa bei nafuu na kufanya mapitio ya kila mwaka ya uzalishaji na mazao ili
kutathmini kiasi cha faida wanayopata wajasiriamali ili iwe kama kigezo cha
kusimamia viwango vya msaada vinavyohitajika.
Kwa kushirikiana na taasisi inayohusika na biashara na masoko, hatua za kupambana
na uingizwaji mkubwa wa bidhaa za mifugo zitachukuliwa.
Kuanzisha Mfuko wa Maendeleo ya Mifugo ili kugharamia misaada ya pembejeo kwa
wafugaji na wajasiriamali.
Kutoza ushuru maalumu kwa bidhaa za mifugo kutoka nje ya Jumuiya ya Maendeleo
ya Kusini mwa Afrika na nchi wanachama wa Jumuia ya Afrika Mashariki kuweza
kuchangia Mfuko wa Maendeleo ya Mifugo.
Kuweka vivutio maalumu kwa ajili ya uwekezaji katika sekta ya mifugo
kwa mfano, viwanda vya chakula cha mifugo, dawa za mifugo, mashamba ya
uzalishaji, mitambo ya usindikaji na vifaa vya kuhifadhia.
Kukuza matumizi ya rasilimali za jadi zilizoimarishwa au teknolojia rahisi
50
Kuhimiza uundaji wa jumuiya za wafugaji katika uzalishaji na masoko ya bidhaa za
mifugo kwa lengo la kutetea kupunguza gharama za pembejeo na kuongeza faida.
5.1.8.2. Rasilimali ardhi
Hapa Zanzibar, rasilimali ardhi imegawika katika makundi makubwa mawili, ardhi ya
kilimo na ardhi ya maweni. Ardhi ya kilimo ina udongo wenye kina kirefu na rutuba na
shughuli nyingi za kilimo hufanyika. Ardhi ya maweni haina udongo mwingi, kame na
haihifadhi maji ya kutosha. Zanzibar ni visiwa vidogo, vyenye rasilimali ardhi chache hasa
kwa ajili ya shughuli za mifugo. Mifumo ya umiliki wa ardhi haiko wazi kiasi kwamba
ardhi hiyo inatumiwa na mtu yeyote bila ya utaratibu maalumu na bila ya kuwa na uhakika
wa umiliki.
Changamoto:
Uhaba wa ardhi ya malisho ya mifugo ni moja kati ya vikwazo vinavyozuia maendeleo ya
mifugo hapa Zanzibar. Zaidi ya kuwa na uhaba wa ardhi ya malisho, lakini pia hakuna sera
ya ardhi. Mpango wa Matumizi ya Ardhi uliopo umepitwa na wakati na mfumo wa umiliki
wa ardhi haujafafanuliwa vyema.Jambo hili linasababisha matumizi mabaya ya ardhi.
Lengo
Kuendeleza maeneo ya malisho kwa ajili ya maendeleo sahihi ya mifugo
Tamko la Sera:
Wizara ya Mifugo na Uvuvi itashawishi utayarishaji wa sera ya ardhi ili kuhamasisha
matumizi endelevu kwa ajili ya maendeleo ya mifugo ikiwa ni pamoja na matumizi ya
mfumo wa haraka wa uzalishaji mkubwa kwa kutumia eneo dogo ili kupunguza shinikizo
la ardhi.
Mikakati ya Sera:
Kutetea uandaaji na utekelezaji wa Sera ya Ardhi.
Kuhakikisha kuwa Sera ya Ardhi ya kitaifa inatenga maeneo kwa ajili ya sekta ya
mifugo.
Kufanya mapitio ya maeneo ya kilimo cha kiikolojia ili kushughulikia masuala mapya
(kwa mfano ukuaji wa miji, mabadiliko ya hali ya hewa na rutuba ya udongo),
51
Kuandaa majadiliano na jamii pamoja na wadau wengine juu ya mgao warasilimali ardhi
na matumizi endelevu kwa ajili ya maendeleo ya mifugo ili kupunguza migogoro.
Kutetea Mpango wa Matumizi ya Ardhi uliopo ili kukidhi mahitaji ya sekta ya Mifugo.
Kuhimiza kilimo mseto (kwa mfano mseto wa mazao ya kilimo / mifugo /samaki /
misitu) kwa ajili ya kupata lishe endelevu,
Kuwezesha kampeni ya kujenga muamko wa matumizi endelevu ya ardhi kwa ajili ya
uzalishaji endelevu wa mifugo.
Kushawishi kufanya mapitio na kutekeleza sheria zinazohusiana na ardhi ikiwa ni
pamoja na sheria za msingi na nyenginezo.
5.1.8.3. Maendeleo ya Miundombinu ya Mifugo
Miundombinu ya mifugo kama vile zahanati, majosho, vituo vya karantini, maabara,
machinjio na mazizi ni muhimu katika maendeleo ya mifugo. Hadi sasa miundombinu
hiyo yote inatolewa na Serikali ingawa sekta binafsi ina jukumu kubwa la kuanzisha na
kuendeleza miundombinu hiyo.
Changamoto:
Uhaba wa miundombinu ambayo ni muhimu kwa ajili ya utoaji wa huduma za mifugo
umeathiri maendeleo ya sekta hii nchini.
Lengo
Kutoa huduma zote muhimu za kusaidia ufugaji kwa maeneo yote nchini ambapo sekta
ya mifugo inachangia sehemu kubwa ya mapato kwa jamii.
Tamko la Sera:
Kwa kushirikiana na Washirika wa Maendeleo, Serikali itaweka miundombinu muhimu
kwa ajili ya kutoa huduma za mifugo katika maeneo yote nchini ambayo sekta binafsi na
Serikali za Mitaa zinaona hazipati faida, wakati sekta ya mifugo inachangia sehemu kubwa
ya mapato ya watu katika jamii hiyo.
52
Mikakati ya Sera:
Kushajiisha sekta binafsi na Serikali za Mitaa kutoa huduma za mifugo kama vile
machinjio, majosho, mazizi, maabara, kliniki na nyenginezo katika maeneo ambayo
sekta ya mifugo inatoa mchango mkubwa wa mapato katika jamii.
Serikali kwa kushirikiana na Washirika wa Maendeleo itatoa huduma za mifugo kama
vile machinjio, mazizi, maabara, kliniki katika maeneo ambayo hayana huduma hizo.
Kuwezesha uwekezaji katika miundombinu ya mifugo.
Kuhamasisha jamii za wafugaji kusimamia vyema miundombinu ya mifugo iliyojengwa
na Serikali.
5.1.8.4. Rasilimali Maji
Kuna vyanzo vikuu viwili vya maji hapa Zanzibar, Maji ya chini ya ardhi na juu ya ardhi.
Maji ya chini ya ardhi ni pamoja na visima vifupi, mashimo na chemchem, wakati maji ya
juu ya ardhi inajumuisha vijito, mito, mabwawa, n.k.
Changamoto:
Usambazaji wa maji kwa ajili ya maendeleo ya mifugo ni mdogo kutokana na kiwango cha
chini cha uchimbaji wa visima, uhifadhi duni wa maeneo ya rasilimali maji na usambazaji
usiozingatia usawa.
Lengo
Kuongeza kasi ya usambazaji wa maji kwa ajili ya uzalishaji wa mifugo
Tamko la Sera:
Hatua za pamoja zitakazoshirikisha Serikali,Washirika wa Maendeleo na jamii kwa jumla
zitachukuliwa ili kuendeleza rasilimali maji kwa ajili ya matumizi ya mifugo na
kuimarisha fursa za upatikanaji wa huduma hiyo kwa jamii za wafugaji.
Mikakati ya Sera:
Kuimarisha uwezo wa wafugaji na wajasiriamali juu ya teknolojia sahihi za uvunaji
maji,
Kuanzisha kampeni za kujenga muamko juu ya uvunaji wa maji ya mvua.
53
Kuimarisha uwezo wa wafugaji na wajasiriamali wa mifugo ili kupunguza upotevu wa
maji na kuhamasisha uhifadhi wa maji kwa kushirikiana na wadau wengine.
Kushawishi mamlaka zinazohusika kupunguza ushuru wa maji kwa ajili ya matumizi ya
mifugo,
Kulinda vyanzo vya maji na maeneo ndani ya eneo la uzalishaji wa mifugo,
Kuchimba visima ili mifugo iweze kupata maji.
5.1.8.5. Wanyama Wanaotumika kwa kazi
Wanyama wanaotumika sana hapa Zanzibar ni punda na ng’ombe. Matumizi ya wanyama
hawa kama chanzo cha nguvukazi ni teknolojia sahihi yenye gharama nafuu na endelevu
kwa ajili ya kufanya shughuli mbalimbali za vijijini na kandokando mwa miji. Wanyama
hawa wanaweza kutumika katika kazi za kulima, kipando, kusafirisha bidhaa na kupalilia
na hivyo kuokoa nguvu na muda wa kazi kama ingefanywa na binadamu .
Changamoto:
Kuna matumizi mabaya ya wanyama wanaotumika kwa kazi yanayofanywa na wamiliki
ambao unasababishwa na ufugaji duni na usio na huruma.
Lengo
Kuimarisha matumizi ya wanyama hawa kwa kuwawezesha wamiliki kuwatumia kwa
usahihi.
Tamko la Sera:
Serikali itaongeza jitihada za kustawisha afya na ustawi wa wanyama wanaotumika kwa
kazi na hivyo kunyanyua maisha ya jamii.
Mikakati ya Sera:
Kuwaongezea taaluma ya ufugaji wa wanyama hawa wafugaji na wadau wengine katika
maeneo ya vijijini na kandolando mwa miji kwa ajili ya matumizi bora.
Kuanzisha majadiliano na wadau, Washirika wa Maendeleo ili kutoa misaada ya
kitaalamu na kifedha kwa ajili ya uzalishaji wa wanyama hawa na wengine
wanaohusiana nao,
Matumizi ya mbegu bora za ng'ombe kwa ajili ya uzalishaji wa wanyama kazi,
54
Kufanya utafiti juu ya matumizi sahihi ya ng’ombe dume kwa kuvutia mizigo mizito na
kulimia kwa njia bora za uzalishaji na uchaguzi wa wanyama bora,
Kuiwezesha jamii juu ya matumizi bora ya wanyama kazi
5.1.8.6. Wizi wa Mifugo
Wizi wa mifugo umekuwa kikwazo kikubwa kwa maendeleo ya mifugo. Aidha, kuna
ongezeko la wizi wa mazao ya kilimo ambao unaathiri shughuli za ufugaji. Taasisi zote
zinazohusika na utekelezaji wa sheria zinahitaji kuimarishwa ili kuweza kukabiliana na
wizi huo. Jambo hili linalazimisha kufanya marekebisho ya sheria zilizopo ili kuweza
kushughulikia wizi huo kikamilifu.
Changamoto:
Kuna ongezeko la wizi wa mifugo ambao unakatisha tamaa wafugaji. Suala hili
limepelekea wafugaji wengi kuacha shughuli hiyo na hatimae kuathiri nafasi za
ajira hapa Zanzibar.
Lengo
Kuzuia wizi wa mifugo ili kuhamasisha ufugaji, uwekezaji na kuongeza uzalishaji wa
mazao ya mifugo.
Tamko la Sera:
Wizi wa mifugo utadhibitiwa kwa kushirikiana na serikali za mitaa, vyombo vya
utekelezaji wa sheria na jamii kwa jumla.
Mikakati ya Sera:
• Kufanya mapitio ya sheria zinazohusiana na wizi wa mifugo.
• Kuhamasisha uelewa wa umma juu ya kuzuia wizi wa mifugo,
• Kuvijengea uwezo vyombo vya utekelezaji wa sheria, wafanyakazi wa serikali na
mamlaka za serikali za mitaa juu ya sheria na kanuni zilizopo,
• Kuimarisha hatua za upekuzi wa wanyama katika vizuizi vyote vya uangalizi wa
polisi.
• Kuanzisha mifumo ya utambulisho na ufuatiliaji wanyama.
55
5.1.8.7 Uzalishaji na matumizi ya bayogesi
Umasikini miongoni mwa maeneo ya vijijini na ongezeko kubwa la bei za nishati (umeme
na mafuta) imesababisha kupanda kwa gharama za maisha. Jambo hili limepelekea
matumizi zaidi ya kuni na uharibifu wa ardhi na hivyo kusababisha uharibifu wa mazingira.
Wanyama wanaweza kutumika kwa ufanisi kuzalisha bayogesi kama chanzo mbadala cha
nishati inayotokana na kinyesi na mikojo ya mifugo. Hata hivyo, chanzo mbadala cha
nishati hii kinaweza kutumika kama nishati ya kupikia, taa, nk. Nishati hii ambayo
haijatumika ipasavyo, kwa kiasi kikubwa itapunguza matumizi ya kuni, mafuta ya taa na
umeme.
Changamoto:
Ukosefu wa elimu juu ya matumizi ya bayogesi na bei kubwa ya ufungaji wa mitambo
inapunguza matumizi ya bayogesi na teknolojia ya nguvu ya jua katika maeneo ya vijijini.
Lengo
Kukuza matumizi ya samadi kwa ajili ya teknolojia ya uzalishaji wa bayogesi ili
kuimarisha maisha ya watu wa vijijini na wakati huohuo kuhifadhi mazingira.
Tamko la Sera:
Hatua zitachukuliwa kuhamasisha wafugaji kuzalisha na kutumia bayofueli kama chanzo
mbadala cha nishati.
Mikakati ya Sera:
Kuwezesha kujenga muamko na mafunzo juu ya uzalishaji na matumizi ya bayogesi,
Kuanzisha na kutekeleza mipango kwa ajili ya kukuza matumizi ya bayogesi kama
chanzo mbadala cha nishati kwa kushirikiana na sekta binafsi na wadau wengine.
Kushirikiana na mashirika ya kitaifa, kikanda na kimataifa katika masuala ya bayogesi
5.1.8.8. Huduma za Fedha kwa ajili ya Maendeleo ya Mifugo
Maendeleo ya makampuni ya biashara ya mifugo hutegemea fursa za upatikanaji wa
fedha. Hivi sasa, hakuna hata benki moja maalum ya biashara ambayo inatoa mikopo
kwa ajili ya maendeleo ya sekta hii. Zipo taasisi ndogo chache za fedha zinazotoa
mikopo ya kuendeleza sekta hii lakini hazikidhi mahitaji.
56
Changamoto:
Hakuna fursa ya upatikanaji wa mitaji maalumu kwa ajili ya uwekezaji wa mifugo
inayotolewa na benki za biashara na mipango ya kukopeshana.
Lengo
Kuwezesha upatikanaji wa fursa za mitaji maalumu kwa wajasiriamali wa sekta ya mifugo
kutoka benki za biashara na taasisi za fedha.
Tamko la Sera:
Serikali itasaidia uanzishwaji wa taasisi madhubuti za fedha na bima kwa ajili ya
uwekezaji katika sekta ya mifugo na kuhamasisha uundaji wa mifuko ya kuweka na
kukopa ili kusaidia maendeleo ya sekta ya mifugo.
Mikakati ya Sera:
Kuhimiza uundaji wa Ushirika wa Akiba na Mikopo na Vyama vya Akiba na Mikopo
kwa wafugaji ili kukidhi mahitaji ya mikopo na kuweka akiba.
Kusaidia uanzishwaji wa benki ya kilimo ili kutoa mikopo ya uwekezaji katika
makampuni ya biashara ya sekta ya mifugo kwa masharti nafuu,
Kukuza uhusiano baina ya jumuia za wadau wa sekta ya mifugo wa ngazi za chini na
taasisi ndogondogo za fedha nchini.
Kupata fedha kutoka vyanzo vya ndani na nje kwa ajili ya programu za maendeleo ya
sekta ya mifugo.
Kusaidia uanzishwaji wa miradi ya bima ya sekta ya mifugo na matumizi ya bima ya
sekta ya mifugo kama dhamana kwa ajili ya kupata mikopo ya benki,
Kuanzisha programu za taarifa za kifedha na usambazaji wa taarifa hizo.
Kushajiisha uanzishwaji wa mpango wa dhamana ya mikopo.
Serikali itashirikiana na taasisi nyengine kuendesha mafunzo ya ujasiriamali kwa
wafugaji, hasa wanawake na vijana.
5.1.8.9. Wanawake na Mifugo
Wanawake wanachukua nafasi muhimu katika maendeleo ya shughuli mbalimbali za
kilimo na mifugo ikiwa ni pamoja na utafutaji wa kuni, madondo, chaza, kilimo cha
mwani na ufugaji. Hata hivyo, kwasababu ya baadhi ya masuala ya kijamii na kitamaduni,
wanawake humiliki hisa ndogo inayotokana na shughuli za kilimo na ufugaji.
57
Changamoto:
Kwa ujumla, ushiriki wa wanawake katika uzalishaji wa mifugo ni mdogo kutokana na
ujuzi mdogo wa ujasiriamali wa mifugo, upungufu wa mitaji, fursa chache ya kupata
fedha, ugawaji wa kipato usiozingatia usawa, kunyimwa fursa ya kufanya maamuzi na
kufanyishwa kazi kupita kiasi pamoja na masuala ya jamii na familia.
Lengo
Kuimarisha kiwango cha ushiriki wa wanawake katika uzalishaji wa mifugo
Tamko la Sera:
Serikali itafanya jitihada kuwawezesha wanawake kushiriki katika shughuli za uzalishaji
wa faida katika mifugo, lakini wakati huohuo wanalinda haki zao na kuhamasisha
mgawanyo sawa wa faida za rasilimali za ufugaji na kuondoa vikwazo vya kisheria,
kiuchumi, kijamii na kiutamaduni ili waweze kushiriki.
Mikakati ya Sera:
Kuhamasisha wanawake katika uzalishaji wa mifugo na kupata ujuzi wa ujasiriamali.
Kuongeza ushiriki wa wanawake wazalishaji mifugo katika Shamba Darasa.
Kutetea kampeni za kujenga muamko juu ya haki za wanawake na usawa,
Kutetea shughuli za kuhamasisha jamii, hasa wanaume na serikali za mitaa juu ya
masuala ya jinsia.
Kuongeza fursa za wanawake kupata mikopo, teknolojia ya usindikaji wa bidhaa za
mifugo, miundombinu ya soko, umiliki wa ardhi na rasilimali nyingine za uzalishaji kwa
kushirikiana na taasisi zinazohusika.
5.1.8.10. Ajira ya Vijana na Mifugo
Ukosefu wa ajira kwa vijana na kutotumika ipasavyo katika sekta ya mifugo ni
changamoto inayoikabili jamii hivi sasa. Jambo hili linahusishwa na uhaba wa elimu ya
amali, malipo madogo na mafunzo kwa ajili ya vijana, uwezo mdogo wa kifedha, ardhi na
mali nyingine za uzalishaji pamoja na majukumu ya kijadi yanayohusishwa na jamii, hasa
kwa wanawake vijana.
58
Changamoto:
Ushiriki mdogo wa vijana katika uzalishaji wa mifugo ni changamoto inayosababishwa
pamoja na mambo mengine na muamko mdogo juu ya fursa zilizopo za kujiajiri katika
sekta ya mifugo.
Lengo:
Kuendeleza usawa wa kijinsia katika ajira zenye staha katika sekta ya mifugo, hasa kwa
vijana
Tamko la Sera:
Serikali itaongeza ushiriki wa vijana katika biashara ya mifugo yenye faida.
Mikakati ya Sera:
Kuhimiza kampeni za kujenga muamko juu ya faida za ajira za uzalishaji wa mifugo
kwa vijana.
Kuhamasisha matumizi ya programu za elimu ya amali katika uzalishaji wa mifugo,
maisha na ujuzi wa ujasiriamali, uhamasishaji na uundaji wa vikundi, uongezaji wa
kipato kwa vijana wa kike na wa kiume kwa misingi ya usawa.
Kuimarisha / kuendeleza taratibu za vijana wa kike na wa kiume kupata fursa ya ardhi
na maliasili, miundombinu, teknolojia ya kuokoa nguvu kazi, masoko, huduma rafiki
za fedha na / mikopo kwa vijana kwa kuzingatia vijana waliokosa fursa ya kupata
huduma za kifedha za benki za kawaida za biashara ,
Kukuza na kuimarisha uwekezaji wa mifugo kwa kuweka vivutio na kuwafanya vijana
kudumu katika uzalishaji wa mifugo na kuzuia uhamaji wao,
Kukuza na kuendeleza uwezo wa vijana katika mchakato mzima wa mzunguko wa
thamani pamoja na faida ya bidhaa hai, kukuza uelewa juu ya uthibitisho wa bidhaa.
Kuongeza ukusanyaji wa fursa za taarifa zinazohusiana na umri na jinsia juu ya ajira na
masuala ya tija katika sekta ya mifugo kwa ajili ya maendeleo ya sera na kuandaa
mpango mkakati,
Kukuza na kuanzisha skuli za wafugaji wadogo wadogo vijana kama njia ya
kushawishi kupata ujuzi kwa ajili ya ajira zenye kuzalisha na endelevu katika sekta ya
mifugo,
59
Kuteua mtu atakaehusika na ajira na kazi za staha katika wizara husika kushiriki
kikamilifu katika mitandao ya taasisi kwa taasisi kwa ajili ya mkabala jumuishi na
madhubuti wa kukuza ajira kwa vijana katika sekta ya mifugo.
5.1.8.11. Ajira ya watoto na Mifugo
Hapa Zanzibar, sekta ya kilimo (ikiwa ni pamoja na uzalishaji wa mazao, uvuvi na
mifugo) ni moja ya maeneo makuu yanayosababisha ajira za watoto. Ajira ya watoto
huathiri maendeleo ya skuli na matarajio ya ajira za kipato kwa vijana na watu wazima.
Watoto ni mustakabali wa uchumi wa nchi, na makuzi yao ya kiwiliwili na kiakili ni
muhimu kwa sekta ya uzalishaji wa mifugo yenye nguvu. Baadhi ya ushiriki wa watoto
katika kazi unaweza kusaidia kuwafundisha ujuzi kwa ajili ya maisha ya baadae, hata
hivyo aina nyingine za ajira zinawanyonya watoto (ajira ya watoto) na inaweza kuwa na
madhara kwa afya au kuzorotesha maendeleo yao ya elimu. Elimu ya watoto ni muhimu ili
iweze kukidhi mahitaji ya rasilimali watu wenye ujuzi katika sekta ya mifugo.
Changamoto:
Ajira ya watoto na elimu ndogo inachangia kuweko pengo kubwa kati ya wafanyakazi
wenye ujuzi wa kitaalamu waliopo na idadi inayohitajika kwa ajili ya maendeleo ya sekta
ya mifugo.
Lengo:
Kupunguza ajira ya watoto katika uzalishaji wa mifugo, hasa aina ya ajira yenye madhara
Tamko la sera
Serikali itajenga uwezo wa kukabiliana na tatizo la ajira ya watoto katika mifugo sio tu
kwa kulinda haki za watoto, lakini pia kuimarisha rasilimali watu na matarajio ya ajira
zenye staha kwa vijana.
Mikakati ya Sera:
Kujenga maarifa yenye ubora juu ya ajira kwa watoto katika mifugo na njia mbadala
zinazofaa kwa ajili ya wazalishaji.
Kubuni miradi midogo midogo na kutathmini njia mbadala.
Kuimarisha uwezo wa kukabiliana na tatizo la ajira kwa watoto katika uzalishaji wa
mifugo kwa kujenga msingi wa maarifa na kunyanyua muamko ikiwa ni pamoja na
60
matumizi ya mkakati wa huduma za elimu kwa wafugaji na njia nyingine kama vile
shamba darasa na shamba la wafugaji wadogo,
Kuendesha mafunzo kwa wafanyakazi wa wizara na taasisi zinazohusika juu ya
masuala ya ajira kwa watoto,
Kukusanya na kubadilishana uzoefu juu ya kuzuia ajira kwa watoto katika uzalishaji wa
mifugo, na hasa juu ya uhusiano wake na ajira za vijana.
Kuteua mtu anaehusika na ajira kwa watoto katika Wizara husika na kushiriki
kikamilifu katika kamati ya uendeshaji wa kitaifa kuhusu ajira kwa watoto.
5.1.8.12. Usimamizi wa Maafa ya Mifugo
Maafa au majanga ni matukio yasiotarajiwa yanayoleta madhara kwa ghafla na
kusababisha kupanguka kwa utaratibu wa maisha na makazi, binadamu,mimea na hata
wanyama kupoteza maisha na mali nyingine. Katika sekta ya mifugo, majanga maarufu
ni: magonjwa ya mripuko kwa wanyama, ukame, moto, mafuriko na wadudu
waharibifu. Mpango wa maandalizi na matumizi ya dharura unapaswa kuwekwa ili
kushughulikia maafa. Mipango kama hiyo ni pamoja na mifumo ya kutoa tahadhari za
mapema, kuwasaidia waliopata maafa na programu za kutoa fidia.
Changamoto:
Maendeleo ya sekta ya mifugo Zanzibar yanaweza kukumbwa na hatari ya ukame, moto
na magonjwa ya kuambukizwa kwa wanyama na maradhi ya zonotiki.
Lengo:
Kuendeleza uzalishaji wa mifugo na mazao yake kwa wafugaji kwa kupunguza kiwango
cha hatari kinachosababishwa na majanga ya asili (majanga na maafa)
Tamko la Sera:
Serikali itachukua hatua endelevu kuimarisha uwezo wa taasisi na uelewa wa jamii juu ya
majanga na mipango ya maandalizi dhidi ya hatari ya magonjwa na majanga mengine.
Mikakati ya Sera:
Kuanzisha majadiliano na wadau na Washirika wa Maendeleo ili kutoa misaada ya
61
kitaalamu na kifedha kwa ajili ya uanzishwaji wa mifumo ya tahadhari ya mapema,
Kuandaa na kutekeleza mipango endelevu kwa ajili ya kulinda mifugo na binadamu
dhidi ya athari za magonjwa ya mifugo na majanga mengine.
Kuendeleza kampeni na kujenga muamko kwa kutumia vyombo vya habari kuiandaa
jamii kupambana na majanga.
Kuanzisha mifumo ya kuwekea bima ya mifugo.
Kushirikiana na wadau wengine katika utoaji wa mafunzo ya utaalamu, vifaa, misaada
ya kifedha ili kupunguza madhara ya majanga kwa wanyama na kaya zilizoathirika.
Kuingiza masuala ya kijinsia katika programu na taratibu zote ili wafugaji
wahudumiwe kwa misingi ya usawa katika mchakato wa kupata fidia.
Kutoa mafunzo ya kijinsia kwa viongozi wanaofanya kazi juu ya masuala ya kutoa
fidia,
Kubuni programu za kusaidia wanawake na vijana katika kudai fidia.
5.1.8.13. VVU, UKIMWI na Mifugo
Watu wanaoishi katika mazingira magumu wanakosa njia za kukabiliana na majanga kwa
wakati na uwezo binafsi wa kuzalisha kipato. Watu kama hawa wapo duniani kote
kutokana na sababu kadhaa ikiwa ni pamoja na VVU na UKIMWI, mabadiliko ya
kiuchumi, majanga ya asili, upungufu wa chakula n.k. Miongoni mwa watu hawa ni
wazee, watoto, yatima, watu wanaoishi na VVU na UKIMWI na watu wenye ulemavu.
Changamoto:
Sekta ya mifugo hutoa fursa ya maisha kwa familia zilizoathiriwa na VVU & UKIMWI
kwa kuwashirikisha katika shughuli za uzalishaji wa mifugo ambazo si ngumu
ikilinganishwa na kilimo cha mazao na kazi nyingine za maisha vijijini. Maofisa elimu
kwa wafugaji kimsingi wanafanya kazi na jamii za vijijini ili kuimarisha uhakika wa
chakula na kustawisha maisha ya kijijini. Hata hivyo, wafanyakazi hawa bado
hawajatumika kikamilifu katika kukabiliana na VVU na UKIMWI katika maeneo yao
husika.
62
Lengo
Kuongeza uwezo wa maofisa elimu kwa wafugaji kushiriki katika kuingiza masuala ya
chakula katika mipango na programu za kudhibiti VVU / UKIMWI.
Tamko la Sera:
Serikali itatumia maofisa elimu kwa wafugaji wanaofanya kazi na jamii ya vijijini
kuingiza masuala ya VVU na UKIMWI wakati wakifanya kazi zao.
Mikakati ya Sera:
Kuimarisha uwezo wa maofisa elimu kwa wafugaji juu ya taaluma kuhusu VVU &
UKIMWI,
Kukuza kampeni za kujenga muamko kwa njia ya vyombo vya habari na kupunguza
unyanyapaa dhidi ya watu wanaoishi na VVU na UKIMWI,
Kutoa elimu juu ya maambukizi ya VVU na UKIMWI kwa jamii za vijijini
zinazoshiriki katika uzalishaji wa mifugo.
Kubuni na kutekeleza miradi midogo midogo kuhusu uzalishaji wa mifugo kwa
familia za watu wanaoishi na VVU na UKIMWI ili nao waweze kufanya kazi za
uzalishaji zenye kukimu maisha yao.
Kuingiza masuala ya VVU na UKIMWI katika wizara inayohusika na mambo ya
mifugo.
5.1.8.14. Mifugo na Mazingira
Kutokana na ukosefu wa matumizi bora na usimamizi wa maliasili, uzalishaji wa mifugo
hapa Zanzibar unaweza kuwa na uhusiano wa moja kwa moja na uharibifu wa mazingira
ya asili au unaosababishwa na binadamu.
Masuala ya kimazingira yanajumuisha ardhi, maji, hewa, uoto, wanyama na binadamu
ambao wanahitajika ili kuendeleza ufugaji.
Changamoto
Ufugaji mbaya wa wanyama husababisha majanga ya kimazingira kama vile
mmong’onyoko wa ardhi, ukataji misitu, uharibifu wa vyanzo vya maji, uchafuzi wa
mazingira na magonjwa yanayotokana na wanyama
63
Lengo
Kuendeleza ufugaji bora kwa mazingira endelevu.
Tamko la sera
Serikali itaandaa mazingira bora ya ufugaji wanyama kwa ajili ya uzalishaji endelevu wa
mifugo.
Mikakati ya Sera
Kuingiza masuala ya uzalishaji wa mifugo kwa mujibu wa viwango vya kimazingira
vilivyopendekezwa.
Kuanzisha programu za mafunzo na uhamasishaji katika usimamizi wa maliasili.
Kuanzisha programu za uhamasishaji na mafunzo juu ya usimamizi wa taka taka za
wanyama.
Kutoa misaada ya kifedha na kitaalamu ili kuziwezesha kamati za usimamizi wa
mazingira katika ngazi mbali mbali.
Kuendeleza ufugaji bora, misaada na teknolojia sahihi kwa wafugaji ili kupunguza
uchafuzi wa mazingira.
5.1.8.15 Mifugo na Mabadiliko ya Tabia nchi
Shughuli za kilimo duniani (ikiwa ni pamoja na uzalishaji wa mifugo) inashikilia nafasi ya
tano kwa utoaji wa jumla wa gesi chafu na hivyo kuchangia mabadiliko ya tabia nchi.
Madhara ya mabadiliko ya tabia nchi yanaweza kubainika kutokana na kuongezeka kwa
joto, kupungua kwa mvua, unyevu na wingi na ubora wa chakula kwa ajili ya mifugo na
binadamu. Mabadiliko haya yanaathiri hewa safi na kusababisha mabadiliko ya mwenendo
wa maradhi ya kuambukiza miongoni mwa wanyama na binadamu.
Changamoto
Uzalishaji mkubwa wa mifugo katika eneo kubwa hupelekea uchafuzi wa hewa katika
maeneo ya uzalishaji, kuchangia mabadiliko ya tabia nchi, kuongezeka maambukizo ya
maradhi miongoni mwa wanyama na baina ya wanyama na binadamu.
64
Lengo
Kuhamasisha uzalishaji mkubwa wa mifugo katika eneo dogo ambao utapunguza madhara
ya uchafuzi wa mazingira na mabadiliko ya tabia nchi.
Tamko la Sera
Serikali kwa kushirikiana na wadau wa sekta ya mifugo, itaendeleza uzalishaji mkubwa
wa mifugo kwa kutumia eneo dogo na teknolojia rafiki kwa mazingira ili kuzuia
mabadiliko ya tabia nchi.
Mikakati ya Sera
Kuendeleza matumizi ya takataka za wanyama katika uzalishaji wa gesi inayotokana
na vinyesi vya wanyama (bayogesi)
Kuendeleza udhibiti sahihi wa takataka za viwandani na za wanyama.
Kuhamasisha matumizi ya wanyama wanaozaa sana ambao wanapatikana katika
mazingira yetu ya ndani.
Kuendeleza taratibu sahihi za ufugaji zitakazopunguza ongezeko la uchafuzi wa hewa
na mazingira kwa jumla, harufu mbaya inayotokana na mbolea na uwezekano wa
uchafuzi wa maji ya juu ya ardhi
Kuendeleza utekelezaji wa kilimo mseto (mazao na mifugo) ambacho kitapunguza
kiwango cha hewa ukaa katika mazingira.
Kuendeleza matumizi ya teknolojia rafiki kwa mazingira.
5.1.8.16 Ushiriki wa Sekta ya Umma na ya Binafsi
Sekta ya Maendeleo ya Mifugo inaendeshwa kwa ubia baina ya Serikali na Sekta binafsi.
Mchango wa Sekta ya Umma kwa maendeleo ya mifugo ni pamoja na utoaji wa huduma
za matibabu ya mifugo , teknolojia sahihi, huduma za elimu kwa wafugaji, uratibu na
uwekaji wa mazingira bora kwa ajili ya uwekezaji wa mifugo. Sekta binafsi
inashirikishwa katika uzalishaji, usindikaji, utafutaji wa masoko na utoaji wa huduma.
Kuna wajasiriamali wachache makini ambao wanashiriki kwa kiwango kikubwa katika
shughuli za mifugo kwa ajili ya kuendesha maisha yao. Ushirikiano baina ya sekta
binafsi na umma katika maendeleo ya mifugo ni muhimu katika kuongeza
uzalishaji na fursa za ajira.
65
Changamoto
Wadau wakubwa ushiriki wao katika kuendeleza sekta ya mifugo ni mdogo
.
Lengo
Kukuza ushiriki wa wadau wakubwa katika sekta ya maendeleo ya mifugo.
Tamko la sera
Serikali itaendelea kuhamasisha sekta binafsi kushiriki katika utoaji wa huduma za mifugo
na uzalishaji mkubwa wa bidhaa za mifugo kwa kuekeza katika shughuli za mifugo ili
kutengeneza ajira na kuongeza Pato la Taifa.
Mikakati ya Sera:
Kuendeleza majadiliano baina ya wawekezaji (wafugaji) wa sekta binafsi na taasisi za
umma kuwekeza kwa kiwango kikubwa katika sekta ya mifugo
Kuandaa sera ya uwekezaji katika sekta ya mifugo ili kuendeleza uwekezaji kwa ajili ya
maendeleo ya sekta hii kama vile viwanda vya chakula, utotoaji vifaranga, vifaa vya
usindikaji, bidhaa za mifugo, uhifadhi wa bidhaa n.k.
Kuweka vivutio kwa ajili ya uwekezaji katika sekta ya mifugo.
Kuimarisha kilimo cha mkataba katika sekta ya mifugo
Kuendeleza uanzishaji wa jumuiya madhubuti ya wazalishaji mifugo na masoko ya
bidhaa za mifugo.
Kukuza biashara na uwekezaji katika sekta ya mifugo kwa kutumia vyombo vya habari,
maonesho ya ndani na kimataifa, na kutetea wahusika kila itakapowezekana.
66
SURA YA 6: MIUNDO YA KITAASISI NA UDHIBITI
6.1 MIUNDO YA KITAASISI
Wizara ya Mifugo na Uvuvi (WMU) imepewa jukumu la kuongoza na kusimamia
maendeleo ya sekta ya mifugo Zanzibar. Katika suala hili, jukumu kubwa la WMU ni
kuandaa mazingira bora ya kisera yatakayowashajiisha wadau mbali mbali (serikali na
watu binafsi) kushiriki katika kuendeleza sekta hii. WMU ni chombo chenye wajibu wa
jumla wa utekelezaji wa Sera ya Mifugo, lakini jukumu la wadau wengine katika
kufanikisha malengo ya sera hii pia linatambuliwa.
Utekelezaji wa sera hii utahitaji kuratibiwa katika ngazi ya Kitaifa, Mkoa, Wilaya, Wadi
na Shehia. Utaratibu wa utekelezaji wa sera utawekwa ili kuunganisha na kuratibu wadau
mbalimbali. Maofisa wa maendeleo ya mifugo na uvuvi wa wilaya wamepewa jukumu la
uwakala na kuratibu masuala ya utaalamu katika maeneo yao. Katika ngazi ya taifa,
WMU itasimamia utekelezaji wa sera hii pamoja kuunganisha juhudi za wadau ili
kushiriki kikamilifu katika kuendeleza sekta ya mifugo.
Wakati wa uandaaji wa sera hii, uchambuzi yakinifu wa kitaasisi ulifanyika kwa kutumia
mkabala unaotathmini ubora, udhaifu, fursa na changamoto kwa lengo la kuchunguza
uwezo wa taifa wa kusaidia utekelezaji wa Sera ya Mifugo. Kulikua na makubaliano
ya jumla kwamba moyo wa kisiasa uliopo hivi sasa, muundo sahihi wa kitaasisi, uwezo
wa kitaalamu na kifedha na uwezo wa watendaji ni mambo ya msingi katika kufanikisha
utekelezaji wa sera hii.
6.2 Kazi na Wajibu wa Tasisi
Utekelezaji wa Sera ya Mifugo utahusisha kwa kiasi kikubwa taasisi za wadau (Serikali
na binafsi) zinazofanya kazi katika ngazi tafauti. Taasisi muhimu zitakazosaidia
utekelezaji wa sera hii ni pamoja na:-
Wizara ya Mifugo na Uvuvi
Wizara ya Kilimo na Maliasili
Wizara ya Ardhi, Nyumba, Maji na Nishati
Wizara ya Biashara, Viwanda na Masoko
67
Wizara ya Ustawi wa Jamii, Maendeleo ya wanawake na Watoto
Wizara ya Kazi, Uwezeshaji Wananchi kiuchumi na Ushirika
Ofisi ya Makamu wa kwanza wa Rais (Idara ya Mazingira na Tume ya UKIMWI
Zanzibar).
Ofisi ya Rais na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi
Ofisi ya Rais Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo
Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Amali
Ofisi ya Makamo wa Pili wa Rais (Idara ya Maafa)
Wizara ya Miundombinu na Mawasiliano
Wizara ya Afya
Sekta binafsi (zikiwemo Jumuia ya Wafanyabiashara, Wenye Viwanda na Wakulima na
Jumuia za Kiraia)
Jumuia za Kikanda na za Kimataifa.
6.2.1 Wizara ya Mifugo na Uvuvi.
WMU imepewa mamlaka ya kisheria ya utekelezaji wa Sera ya Mifugo. Wizara hii ni
msimamizi mkuu wa maendeleo ya sekta ya mifugo. Aidha, WMU ina wajibu wa kuandaa
mazingira bora yatakayowavutia wadau kuweza kushiriki kikamilifu katika sekta hii.
Halikadhalika, Wizara imepewa jukumu la kufuatilia na kutathmini utekelezaji wa sera hii
kwa jumla katika ngazi ya taifa, wilaya na shehia pamoja na kusimamia maadili ya
kitaaluma. Ili kufikia malengo yaliyowekwa, Sera ya Mifugo inapendekeza kuanzishwa
kwa bodi ya ushauri na udhibiti ambayo itafanya kazi kwa karibu na Idara zinazohusiana
na Uzalishaji Wanyama na Utabibu wa Mifugo.
6.2.11 Kamati ya Uratibu wa Sera ya Mifugo
Kamati ya Uratibu wa Sera ya Mifugo imepewa wajibu wa kuratibu shughuli za wadau
katika mchakato wa utekelezaji wa Sera ya Mifugo. Kamati itafanya kazi ya ushauri kwa
ajili ya utekelezaji wenye mafanikio wa Sekta ya Mifugo. Kamati hii itaundwa na
Wakurugenzi wanaohusika na masuala ya sekta ya mifugo katika Wizara na sekta binafsi
zifuatazo:-
Wizara ya Mifugo na Uvuvi
Wizara ya Kilimo na Maliasili
68
Wizara ya Biashara, Viwanda na Masoko
Wizara ya kazi, Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi na Ushirika
Ofisi ya Rais na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi
Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi, na Mipango ya Maendeleo
Ofisi ya Makamu wa Pili wa Rais (Idara ya Kukabiliana na Maafa).
Wizara ya Afya
Sekta binafsi
Mkurugenzi anaehusika na sera chini ya wizara yenye dhamana ya mifugo atakua
mwenyekiti wakati mkurugenzi mwenye dhamana ya Uzalishaji Wanyama katika wizara
hiyo hiyo atakua mkuu wa sekretarieti. Kamati hii itakua ikikutana kila kipindi cha robo
mwaka.
6.2.12. Bodi ya Udhibiti wa Mifugo Zanzibar
Inapendekezwa kuundwa kwa Bodi yenye wajibu wa kudhibiti na kusajili watoaji
huduma za mifugo na kutunza maadili ya kitaaluma katika shughuli zinazohusiana na
mifugo. Wajibu wa taasisi hiyo utabakia kama ni taasisi ya kuwezesha utekelezaji wa
masuala ya sera hii kwa mambo yanayohusiana na lishe ,uzalishaji, afya ya wanyama na
huduma za elimu kwa wafugaji wa mifugo ikiwa ni pamoja na kutoa mafunzo kwa
wafugaji. Kazi nyengine muhimu za Idara ya Huduma za Utabibu wa Mifugo na Idara ya
Uzalishaji wa Mifugo ni kuendeleza ustawi wa wanyama, utafiti, taarifa na masoko ya
mifugo.
6.2.2. Wizara ya Kilimo na Mali ya Asili (WKM)
Wizara ya Kilimo na Mali ya Asili ni mdau muhimu katika kufanikisha maendeleo ya
mifugo. Wizara mbili hizi ni sehemu za maisha ya vijijini. Katika mazingira ya vijijini,
shughuli za uzalishaji wa mifugo zinakwenda sambamba na uzalishaji wa mazao ya
kilimo hapa Zanzibar. Kwa msingi huo, maendeleo ya mifugo lazima yaendelezwe
sambamba na kilimo katika mfumo wa kilimo mseto ili kila sekta iweze kufaidika. Aidha,
Wizara hii inapaswa kujumuisha masomo yanayohusiana na mifugo katika Chuo cha
Mafunzo ya Kilimo Kizimbani (KATI).
69
6.2.3 Wizara ya Ardhi, Nyumba Maji na Nishati (WANMN)
Ardhi na maji ni rasilimali muhimu kwa ajili ya mifugo. Sera ya Mifugo inatambua kuwa
ugawaji bora wa ardhi na utawala ikiwa ni pamoja na Mpango wa Matumizi ya Ardhi ni
vichocheo muhimu kwa uzalishaji wa mifugo na tija.
Wizara ya Ardhi ina nafasi kubwa katika utekelezaji wa Sera ya Mifugo kwa kuwa
inalinda ardhi kwa ajili ya malisho na uwezo wa uzalishaji wa mifugo kwa njia ya
utekelezaji wa sheria ya ardhi. Aidha, Wizara hii imepewa dhamana ya kuwezesha fursa
za upatikanaji wa maji kwa ajili ya matumizi ya mifugo. Wizara hii ni msimamizi mkuu
wa sekta ya nishati na kwa hivyo inaweza kutoa misaada ya kitaalamu katika uendelezaji
wa nishati anuai ikiwa ni pamoja na gesi.
6.2.4 Wizara ya Biashara, Viwanda na Masoko (WBVM)
Sera hii inatambua nafasi ya WBVM katika kusitawisha soko la ndani na nje la bidhaa za
mifugo. Kwa kupitia sera ya Biashara, Sera ya Biashara Ndogondogo na Kati, Mkakati wa
Maendeleo wa Uuzaji Bidhaa Nje, Serikali itaimarisha utekelezaji wa utaratibu huu na
kuendelea kuhamasisha uwekezaji mitaji midogo na mikubwa kwa kushirikisha sekta
binafsi katika maendeleo na ukuaji wa uchumi.
6.2.5 Wizara ya Ustawi wa Jamii, Maendeleo ya Vijana, Wanawake na Watoto
(WUJMVWW)
Wizara hii imepewa jukumu la kulinda ustawi wa jamii, haki za vijana, wanawake na
watoto. Wizara hii ina jukumu la kuhamasisha jamii kuhusu masuala ya uzalishaji mali na
ya kijinsia ambayo yote yanatambuliwa kama mambo muhimu katika utekelezaji wa Sera
ya Mifugo.
6.2.6 Wizara ya Kazi, Uwezeshaji Wananchi Kiuchumi na Ushirika (WKUWKU)
Wizara hii ina wajibu wa kufanya usajili, kutoa mafunzo na kusimamia maendeleo ya
Jumuiya za kuweka na kukopa na uanzishaji wa vyama vya ushirika katika utekelezaji wa
Sera ya Mifugo. Kuhusu utekelezaji wa Sera hii ya Mifugo, Wizara inategemea kusaidia
kuimarisha vyama vya mifugo kwa kutoa usajili na huduma muhimu za mafunzo na
ukaguzi wa mahesabu kwa ajili ya maendeleo ya chama kinachohusika, wazalishaji,
70
Ushirika wa Akiba na Mikopo na Vyama vya Akiba na Mikopo. Aidha, Wizara hii
itakuza stadi za wajasiriamali na kutoa misaada ya kifedha.
6.2.7 Ofisi ya Rais na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi (ORMBLM)
Sera ya Mifugo imeitaka Ofisi hii kuratibu utaratibu wa utekelezaji kutoka ngazi ya Shehia
hadi Wilaya. Wizara hii itaimarisha utekelezaji wa sheria katika kupambana na wizi wa
mifugo, ukiukwaji wa haki za wanyama na kusaidia kudhibiti uingizaji haramu wa
wanyama Zanzibar. Aidha, Wizara hii itasaidia katika uwezeshaji na utunzaji wa sheria na
utengamano ambao utapelekea uhifadhi bora wa mazao ya mifugo na bidhaa za mifugo
kupitia uongozi wa wilaya, Halmashauri za Mitaa na Kamati za Ushauri za Shehia.
6.2.7 Ofisi ya Makamo wa kwanza wa Rais (Idara ya Mazingira, Tume ya
UKIMWI Zanzibar)
Maendeleo endelevu ya mifugo pamoja na mambo mengine yanahitaji uhifadhi bora wa
mazingira ili kuwezesha ukuaji na ustawi wa wanyama. Kwa mujibu wa utekelezaji wa
Sera ya Mifugo. Ofisi hii inatarajiwa kuwa na jukumu muhimu la kuhakikisha kwamba
shughuli za uzalishaji na ustawi wa wanyama haliathiriwi au linaathiriwa na athari za
mazingira. Tume ya UKIMWI Zanzibar inatarajiwa kufanya kazi sambamba na Wizara
yenye jukumu la kusimamia maendeleo ya mifugo ili kuweza kushughulikia masuala ya
VVU na UKIMWI.
6.2.9 Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo (ORFUMM)
Ofisi hii imepewa kazi ya jumla ya usimamizi wa uchumi na fedha katika serikali, pia
inashughulikia moja kwa moja mipango ya kitaifa ya maendeleo, masuala ya bajeti na
matumizi. Aidha, Ofisi ni msimamizi wa programu na sera za kitaifa ikiwa ni pamoja na
Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umasikini (MKUZA II) na Dira 2020. Ofisi
hii itakua na jukumu muhimu la utekelezaji wa Sera ya Mifugo kwa kutoa msaada wa
kifedha na kuendeleza uwekezaji katika sekta ya mifugo.
71
6.2.10 Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Amali (WEMA)
Wizara hii ina wajibu wa kutoa mafunzo ya elimu ya msingi, sekondari, ufundi na amali
nchini kote. Inatarajiwa kuwa ufugaji na masomo yenye kuhusiana nayo yanaweza
kuanzishwa kwa mafanikio katika skuli za msingi, sekondari na vyuo vya amali. Aidha,
Sera ya Mifugo itaongeza matumizi ya taifa ya bidhaa za mifugo kwa kila mtu kwa
kuanzisha kampeni za unywaji wa maziwa katika skuli za maandalizi, msingi na
sekondari.
6.2.11 Ofisi ya Makamu wa Pili wa Rais (Idara Kukabiliana na Maafa)
Idara hii imepewa jukumu la kuratibu juhudi za taifa za kukabiliana na mazingira ya
kidharura. Idara hii ina kazi muhimu ya kuhakikisha usalama wa jamii dhidi ya maafa
yakiwemo maradhi ya miripuko ya wanyama na binaadamu, mashirikiano na Idara ya
Kukabiliana na Maafa na wadau wengine. Sera ya Mifugo imeandaa mikakati inayoweza
kuwasaidia wafugaji kuweza kukabiliana na hasara zinazosababishwa na majanga.
6.2.12 Wizara ya Habari, Utamaduni, Utalii na Michezo (WHUUM).
Wizara hii ina jukumu la kusimamia matumizi ya vyombo vya habari na ina wajibu wa
kutoa msaada unaohitajika kwa ajili ya mfumo wa mawasiliano katika jamii. Kwa hivyo
ni muhimu kwa Wizara hii kushirikiana na Wizara ya Mifugo na Uvuvi kujenga muamko
ili kushughulikia masuala yanayohusiana na ufugaji, udhibiti wa magonjwa ya wanyama
na ustawi wa wanyama. Aidha, Wizara hii ina kazi muhimu za kusaidia utekelezaji wa
Sera ya Mifugo kupitia mkakati mkuu wa mawasiliano ambao utaweka mikabala
itakayotumika katika kuwafikia na kushirikiana na wadau kwa njia ya kufanya uratibu.
Aidha, sekta ya utalii ni mnunuzi muhimu wa bidhaa za mifugo.
6.2.13 Wizara ya Afya (WA)
Wizara ya Afya na WMU zina jukumu la pamoja la udhibiti na uchunguzi wa maradhi ya
zonotiki kwa kutumia (“mkabala mmoja wa tiba”). Kwa kuongezea, Bodi ya Chakula,
Madawa na Vipodozi imepewa jukumu la kusimamia na kudhibiti viwango vya usalama
wa chakula, uingizaji, uhifadhi na matumizi ya bidhaa za mifugo.
72
6.2.14 Wizara ya Mawasiliano na Miundombinu.
Utoaji wa huduma za mifugo na mazao ya mifugo kwa wakati katika maeneo makuu ya
soko unahitaji njia za mawasiliano na usafiri zenye kuaminika na zenye ufanisi. Hivyo, ni
wajibu wa Wizara hii kuweka miundombinu muhimu kwa mawasiliano ya vijijini na
mtandao wa usafiri. Hii inajumuisha huduma bora za mawasiliano ya simu na mitandao
ya barabara.
6.2.15 Jumuia Zisizo za Kiserikalli
Hivi sasa, kuna idadi kubwa ya jumuia za kiraia, kitaalamu, wazalishaji, mashirika ya dini,
wauzaji wa pembejeo n.k. Taasisi hizi zina jukumu muhimu katika nyanja mbalimbali za
utekelezaji kama vile kutoa huduma za elimu kwa wafugaji na msaada wa kifedha. Sera ya
Mifugo inahimiza ushiriki wa wadau katika ngazi zote za utekelezaji wake.
6.2.15 Jumuia za Kikanda na Kimataifa
Zanzibar inaweza kufaidika na hatua nyingi zilizopo za Kikanda na Kimataifa katika
programu za maendeleo ya sekta ya mifugo kama vile Jumuiya ya Afrika Mashariki,
SADC, Umoja wa Afrika, Umoja wa Mataifa na Mashirika mengine ya kitaifa. Maeneo
hayo ni pamoja na Usalama wa chakula, magonjwa ya mifugo yanayovuuka mipaka,
Zonosisi na CODEX Alimentarius
6.2.16 Washirika wa Maendeleo
Hivi sasa, kuna idadi kubwa ya washirika wa maendeleo ambao wanachangia sekta ya
maendeleo ya mifugo Zanzibar. Sera ya Mifugo inawashajiisha washirika hawa wa
maendeleo kuendeleza misaada yao katika sekta hii ya mifugo.
6.2.18 Sekta Binafsi
Kuna idadi kubwa ya watu na kampuni binafsi zinazojishughulisha na mifugo kama vile
uzalishaji, kuongeza thamani mazao ya mifugo, utoaji wa dawa za mifugo, usambazaji wa
vyakula vya mifugo, vifaa na vyakula.
6.3 Mfumo wa kisheria na Udhibiti
Mfumo wa kisheria ni muhimu katika utekelezaji wa Sera ya Mifugo. Muundo huu
unaweka mifumo ya uendeshaji, viwango na miongozo kwa mujibu wa sheria na kanuni
73
zinazosimamia ustawi wa wanyama na binadamu ikiwa ni pamoja na kuwalinda dhidi ya
magonjwa ya kuambukiza na Zonosisi. Licha ya kuwepo kwa miundo iliyotajwa hapo juu
lakini kuna upungufu mkubwa ikiwa ni pamoja na miundo hiyo kupitwa na wakati. Hadi
sasa Sheria ya Rasilimali ya mifugo nambari 11 ya 1999 ndio sheria ya msingi ambayo
inadhibiti maadili ya watu dhidi ya ustawi wa wanyama na maendeleo. Sheria hii imelenga
zaidi katika matibabu na udhibiti wa maradhi. Hata hivyo, masuala muhimu
yanayohusiana na udhibiti wa ubora wa pembejeo, huduma za uzalishaji wa wanyama na
maadili ya kitaaluma ya watoa huduma, ufuatiliaji na usajili wa wanyama pamoja na
kuweka pamoja haki za mifugo kupata rasilimali za maisha (kwa mfano maji na ardhi)
hazijashughulikiwa. Upungufu huo na mwengineo unahitaji kushughulikiwa kwa
mashirikiano baina ya Wizara ya Mifugo na Uvuvi, Ofisi ya Mwanasheria Mkuu na
Wizara ya Nchi (Ofisi ya Rais) Katiba na Utawala Bora.
Zanzibar inaongozwa na utawala wa sheria wenye mfumo huru wa mahakama ambao una
wajibu wa kushughulikia makosa ya jinai.
Uwezo wa chombo hiki unaweza kuimarishwa kwa juhudi za pamoja kutoka vyama mbali
mbali.Kwa kuzingatia ongezeko kubwa la uvunjaji wa haki za wanyama, Sera ya Mifugo
inapendekeza kuanzishwa kwa Mahakama ya Mifugo na kujumuisha kazi zake katika
mifumo iliyopo ya kisheria.
6.3 Uwezo wa Kitaasisi kwa ajili ya Utekelezaji wa Sera ya Mifugo.
Wakati wa uandaaji wa mchakato wa Sera ya Mifugo, uwezo wa taifa wa utekelezaji wa
sera hii ulichunguzwa kwa kupitia warsha za uchambuzi wa Uwezo,Udhaifu, Fursa na
Changamoto. Mchango mkubwa uliotolewa na washiriki umeonesha kwamba nia ya
kisiasa, mipango ya kitaasisi, data za kitaalamu, rasilimali watu na fedha ni mambo
muhimu ambayo yanaweza kuathiri utekelezaji wa sera hii.
Matokeo yameonesha kuwepo kwa moyo wa kisiasa katika utekelezaji wa sera ya sekta
ya mifugo. Dhana ya uvumilivu wa kisiasa, utawala bora na kuwepo kwa sera
zinazohusiana, miundo na utayari wa Washirika wa Maendeleo kusaidia uchumi wa taifa
unaweza kuchangia maendeleo ya sekta hii. Hata hivyo, udhaifu na changamoto
74
zilizotajwa zinahitaji kupatiwa ufumbuzi endelevu ili kuwezesha utekelezaji bora wa sera
hii.
Wadau wamegundua udhaifu mwingi unaohusiana na misaada inayotolewa na taasisi kwa
maendeleo ya sekta ya mifugo. Hata hivyo imedhihirika kwamba uwezo wa ndani wa
kuendeleza sekta hii upo. Changamoto moja muhimu iliyoyajwa ni kukuza uhusiano na
wawekezaji (wa ndani na wa nje) na kushajiisha uanzishwaji wa kampuni za mifugo.
Maendeleo ya sekta ya mifugo yamegubikwa na uchache wa teknolojia ya kisasa na
taaluma. Sekta hii itachunguza misaada ya kitaalamu kutoka kwa Washirika wa
Maendeleo. Kuwepo kwa mafunzo ya ndani na taasisi za utafiti imeelezwa kwamba ni
vyanzo muhimu vya utaalamu wa ndani unaohitajika kwa ajili ya maendeleo ya sasa na
ya baadae ya sekta ya mifugo.
Uwezo wa kifedha ni sababu nyengine iliyoibuliwa kama ni udhaifu mkubwa ikiwa ni
pamoja na mgawanyo wa bajeti na vyanzo duni vya mapato. Kwa hakika, kuna uchache
wa fedha zinazotengwa kwa shughuli hizi ambazo haziwezi kukabiliana na changamoto
zinazoongezeka zinazohusiana na uzalishaji wa mifugo.
Mwisho, rasilimali watu imeelezwa kwamba ni sababu nyengine ambayo kwa sasa
inakabiliwa na changamoto ya upotezaji nguvu kazi unaosababishwa na wafanya kazi
kwenda nje ya nchi, tishio la VVU na UKIMWI. Hata hivyo, fursa ya sekta hii kutumia
vituo vya mafunzo ya amali, kubadilishana wataalamu na Washirika wa Maendeleo
inaweza kuongeza maarifa na stadi za nguvu kazi za ndani.
75
7. SURA YA 7: UFUATILIAJI NA TATHMINI
7.1. MAELEZO YA JUMLA
Utaratibu wa Ufuatiliaji na Tathmini ya Sera ya Mifugo utafuata na muundo wa ufuatiliaji
wa jumla wa MKUZA II ambao umeweka utaratibu madhubuti wa kitaifa wa kukuza
uchumi na kupunguza umaskini. Utaratibu huu unatoa fursa ya kutumia mkabala mmoja
wa ufuatiliaji na tathmini ya athari ya lengo la muda mrefu la kufikia uhakika wa chakula,
kupunguza umaskini na kuongeza mapato ya taifa kupitia sekta ya mifugo.
Sera hii inahimiza mpango shirikishi wa ufuatiliaji na tathmini unaoelekeza kuratibiwa
hatua zinazochukuliwa na kujenga ushirikiano wa karibu kati ya taasisi za umma na
binafsi na Washirika wa Maendeleo kama ilivyoainishwa katika Sura ya 6. Jambo la
msingi ni kwamba Ufuatiliaji na Tathmini hii inapaswa kuendeleza mpango wa utoaji na
utumiaji wa taarifa zilizopo. Hii itafanya kazi ya kufuatilia kwa kutumia shabaha na
viashiria bora na vingi katika ngazi ya kitaifa, kisekta na wilaya.
7.2. Malengo ya Ufuatiliaji na Tathmini
Ufuatiliaji na Tathmini ya Sera ya Mifugo inalenga katika kuweka mfumo wa ufuatiliaji
wa kina ili kuweza kufikia malengo ya sera hii na pia inatarajiwa kuimarisha utekelezaji
wa mipango ya sera hii. Aidha, Ufuatiliaji na Tathmini ya Sera ya Mifugo unatarajiwa
kutoa utaratibu wa kufuatilia utekelezaji wa mikakati ya sera na kubuni njia ya ugawaji na
matumizi ya rasilimali.
Kwa hivyo, Ufuatiliaji na Tathmini hii utahakikisha kuwa inawekwa mipango bora na
muitiko wenye kulenga shabaha kwa wadau wanaohusika ili waweze kufanya maamuzi
kwa wakati ili kuimarisha utoaji wa huduma.Hii Itasaidia kwa:
Kuimarisha utoaji wa huduma ili kukuza ushiriki bora wa jamii, ubora wa mikakati,
uwazi na uwajibikaji kwa lengo la kuhakikisha kwamba rasilimali zinapatikana na
kutumika kwa ajili ya kufanikisha malengo yaliokusudiwa.
Kujifunza kwa vitendo ili kuimarisha ubora, njia na matokeo ya programu.
76
Kuimarisha mifumo ya kubadilishana taarifa na utetezi wa sera, programu na rasilimali
zinazosaidia katika kupunguza umaskini.
7.3. Mpango wa Ufuatiliaji na Tathmini wa Sera ya Mifugo
Mpango wa Ufuatiliaji na Tathmini ya Sera ya Mifugo utasaidia kuhakikisha kwamba
malengo yaliowekwa katika sera hii yanafikiwa ili hatimae kufikia malengo yaliobuniwa
katika MKUZA II.
Mfumo wa Matokeo ya msingi ya Ufuatiliaji na Tathmini utawekwa ili kua na:
Muundo bora wa kuwasilisha matokeo unaotokana na malengo
yaliyofafanuliwa vyema, malengo mahsusi, matokeo na shughuli zilizofanyika kwa
mujibu wa viashiria vinavyolingana, njia ya ukaguzi na matarajio muhimu.
Mkakati uliofafanuliwa vyema wa Ufuatiliaji na Tathmini kwa ajili ya taratibu za
Sera ya Mifugo, mahitaji ya taarifa, zana na mbinu kwa ajili ya ukusanyaji wa takwimu,
uchambuzi na utoaji wa tarifa.
Mpango mpana wa Ufuatiliaji na Tathmini utakaoweka viashiria vya kufuatilia
vinavyohusiana na ukusanyaji wa takwimu na tarifa.
Mfumo wa sera wa kufuatilia unaotegemea viashiria vilivyokubaliwa kama
vinavyotokana na muundo wa bangokitita la kiashiria cha mfumo wa Mpango Mkuu wa
Ufuatiliaji wa MKUZA II
Upimaji na Tathmini za ndani na nje zitajumuisha tafiti za msingi, tathmini ya
wanufaika, tathmini ya kati, tathmini baada ya tathmini na tathmini ya matokeo.
Mipango na mifumo shirikishi jamii ya ufuatiliaji na uwajibikaji (mfano kadi ya
ushindi wa jamii na tathmini ya madhara ya kijamii). Mbinu na zana
zilizotajwa juu pia zitajumuisha uchakataji, uchambuzi, ukusanyaji wa
data, uwasilishaji ripoti kwa utaratibu wa grafu.
7.4. Muundo wa Kitaasisi wa Ufuatiliaji na Tathmini
Katika utaratibu wa Ufuatiliaji na Tathmini, ushiriki wa wadau wote ikiwa ni pamoja na
Serikali, Jumuia za Kiraia, Sekta Binafsi, Jamii na Washirika wa Maendeleo ni muhimu
katika kupanua wigo wa wadau wanaohusika.
77
WMU itachukua jukumu la msingi la jumla la utambuzi wa rasilimali na kuanzisha
mifumo ya taarifa na uwekaji kumbukumbu katika ngazi ya kitaifa. Katika ngazi ya
wilaya, maofisa wa mifugo na uvuvi kwa kushirikiana na maofisa wengine wa wilaya
watakua na jukumu muhimu la ufuatiliaji na tathmini ya Sera ya Mifugo. Katika ngazi ya
shehia, maofisa mifugo wasaidizi watakua na jukumu la Ufuatiliaji na Tathmini ya sera hii.
Aidha, uoanishaji wa Ufuatiliaji na Tathmini na utaratibu wa kitaifa wa mipango, bajeti na
utoaji wa taarifa ni muhimu ili kuhakikisha kuwa matokeo ya mfumo wa Ufuatiliaji na
Tathmini yanatumika kuongoza taratibu za kitaifa ikiwa ni pamoja na majadiliano ya sera,
mgao wa rasilimali na ushiriki wa Jumuia Zisizokuwas za Kiserikali. Muundo wa
utekelezaji wa ufuatiliaji na tathmini ya Sera ya Mifugo utakua kama unavyoonekana
katika Kielelezo 1.
78
Kielelezo 1: Muundo wa Utekelezaji wa Ufuatiliaji na Tathmini wa
Sera ya Mifugo
Mfumo wa Utekelezaji wa Ufuatiliaji na Tathmini
wa Serikali kuu
Mfumo wa Ufuatiliaji na Tathmini wa Wizara
ya Mifugo na Uvuvi
Bodi ya Udhibiti
wa Mifugo
Zanzibar
Uratibu wa Sera ya
Mifugo
Idara ya Uzalishaji Wanyama na Idara ya Huduma
za Utabibu wa Wanyama
Sekta
binafsi
Washirika
wa
Maendeleo
Ngazi ya
Jamii
Sekta
nyengine
Jumuia za
kiraia
Ngazi ya
wilaya
79
Utaratibu wa Ufuatiliaji na Tathmini unaweza kufanikiwa kwa njia ya kutumia misingi
elekezi na viashiria muhimu vya utendaji kazi vilivyowekwa na Mfumo wa Ufuatiliaji wa
maendeleo ya MKUZA II. Aidha, mapendekezo ya viashiria maalumu muhimu ni kama
ilivyoainishwa katika Kielelezo 2. Ufuatiliaji wa viashiria vya utendaji utafanyika kila
mwaka wakati tathmini ya utaratibu wa utekelezaji wa sera hii utafanywa katika kila
kipindi cha miaka 5.
Kielelezo 2 Viashiria vikuu maalumu vya utendaji wa mifugo
Kategoria Kiashiria Ngazi ya familia Ngazi ya Jamii Ngazi ya Taifa
1. Tija:
Uzalishaji
wa
wanyama
Idadi ya
wanyama
waliohamilishwa
Idadi au asilimia
ya wafugaji
wanaotumia
Uhamilishaji
Idadi au asilimia
ya wafugaji
wanaotumia
madume bora
Idadi ya familia
zilizoshajiishwa
juu ya matumizi
ya teknolojia
mpya ya
uzalishaji
Ongezeko la
idadi ya
mashamba
yanayotumia
teknolojia
mpya ya
uzalishaji
Ongezeko la
idadi ya
ng’ombe
chotara.
Ulishaji wa
wanyama
ongezeko la
uzito/ uzito wa
nyama baada ya
kuchinjwa, na
ubora
Ongezeko la
idadi ya
wanyama na
kipato cha
familia
Ongezo la
shughuli za
kuongeza
kipato
Ongezeko la
ufugaji wenye
tija
80
Kiwango cha
uzaaji wa
ng’ombe na
mbuzi
Mapato
yatokanayo na
mazao ya
mifugo kama
vile
maziwa,mayai
Ongezeko la
kipato kwa
mwaka na kwa
kila mtu
Matumizi ya
bidhaa za
mifugo
Ongeza la Pato
la Taifa.
Afya ya
mnyama
Kupunguza kasi
ya mwenendo
wa maradhi na
vifo
Kuwa na
wanyama wenye
afya bora
Ogezeko la
idadi ya mifugo
Punguzo la bei
za dawa
/uzalishaji
Ongezeko la
uzalishaji wa
kipato
Ongezeko la
uzalishaji
3. Upatikanaji
wa soko
Ongezeko la
uuzaji wa bidha
za mifugo
Ongezeko la
matumizi ya
bidhaa za ndani
za mifugo katika
masoko ya miji
na maeneo ya
utalii.
Ongezeko la
kipato cha
familia
Ongezeko la
shughuli za
uzalishaji wa
kipato.
Kupunguza
uagizaji wa
bidhaa za
mifugo
81
3. Ongezeko la
thamani
Ongezeko la
uzito
(kunenepesha
wanyama)
ukataji wa
minofu na usafi
Uwiano wa
bidhaa za
maziwa
zilizotayarishwa
na kuzifanya
bidhaa kuwa
anuwai
Uwiano wa
bidhaa nyengine
za ndani za
mifugo (mayai,
ngozi, manyoya,
pembe n.k)
Ongezeko la
mazao ya
nyama na ubora
Kupunguza
upotevu wa
bidhaa za
mifugo baada ya
mavuno
Ongezeko la
kipato cha
familia
Ongezeko la
matumizi ya
bidhaa za ndani
na kuongezeka
kwa ajira
Kupunguza
uagizaji wa
bidhaa za
mifugo kutoka
nje ya nchi na
kuongeza
bidhaa katika
soko la kitalii
na nje.
Tanbihi: Viashiria zaidi vinaweza kuanzishwa wakati wa uandaaji wa programu na miradi
muhimu.