seria e analizave të politikave e fes · informacionit (raporte të ndryshme, analiza, ... nga...

[Type text]

Seria e Analizave të Politikave e FES

Raporti #1 i Analizës së Politikave: Qëndrimet e Partive Kundrejt Politikave Sociale: Pensionet,

Mbrojtja Shëndetësore dhe Privatizimi

Rarpoti është pregaditur nga:

Kushtrim Shaipi Agon Maliqi

Maj, 2008, Prishtinë

Ky studim është kryer nga UBO Consulting si pjesë e serisë së analizave të sponsoruara nga Friedrich Ebert Stiftung (FES). Si i tillë është temë e diskutimit në mes të akterëve kyç në këtë fushë dhe pasi të grumbullohen opinionet e partive politike, do të rishikohet dhe prezantohet sin një nga kapitujt e publikimit gjihtëpërfshirës së bashku me studimet e tjera që do të kryhen gjatë vitit 2008.

Profilizimi i Partive Përmes Pozitës Ndaj Politikave | 2

PËRMBAJTJA

1. SFONDI I PROJEKTIT .................................................................................................................................. 3

1.1. ARSYETIMI .............................................................................................................................................. 3

2. METODOLOGJIA ........................................................................................................................................ 5

3. KORRNIZA TEORIKE DHE PËRVOJAT NGA VENDET E TJERA ...................................................................... 6

3.1. Pensionet ........................................................................................................................................... 6

3.2. Sigurimi shëndetësor ....................................................................................................................... 11

3.3. Privatizimi dhe të Drejtat e Punëtorëve .......................................................................................... 17

4. POZITA E PARTIVE KARSHI PENSIONEVE, MBROJTJES SHËNDETËSORE DHE PRIVATIZIMIT ................... 21

4.1. Partia Demokratike e Kosovës (PDK) ............................................................................................... 22

4.2. Lidhja Demokratike e Kosovës ......................................................................................................... 24

4.3. Lidhja Demokratike e Dardanisë ...................................................................................................... 26

4.4. Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës ................................................................................................. 29

4.5. Aleanca Kosova e Re ........................................................................................................................ 31

5. KONKLUZION ........................................................................................................................................... 33

SHTOJCA 1: LISTA E TË INTERVISTUARVE .................................................................................................... 35

Heqje Përgjegjësie

Këndvështrimet e autorëve të shprehura në këtë publikim jo domosdoshmërisht reflektojnë qëndrimet e Friedrich Ebert Stiftung.


1. SFONDI I PROJEKTIT

UBO Consulting dhe stafi i tanishëm që punon

aty janë angazhuar në fushën e profilizimit të

partive politike për më tepër se dy vite. Përvoja

e krijuar në këtë drejtim është mjaft e dobishme

për akumulimin e njohurive të mangëta

akademike dhe empirike në këtë fushë në

Kosovë. Dokumentet e krijuara deri më tani

janë cilësuar nga shumë akademikë dhe

politikanë si një kontribut i tejçmuar që

ndihmon evoluimin e mëtutjeshëm të partive

karshi zhvillimit të profileve të veçanta

ideologjike. Ky studim duhet të shikohet si

vazhdimësi e punës së deritanishme dhe një

stimulim tjetër për profilizimin e partive

politike. Përderisa punimet e kaluara në këtë

fushë kanë pasur një qasje me të përgjithshme

dhe kanë synuar të ofrojnë koncepted bazë të

profilizimit për partitë politike dhe studjuesit e

shkencave politike, ky projekt synon ndërlidhjen

e aspektit teorik të profilizimit me

vendimmarrjen dhe politikbërjen si dhe me

qëndrimet ndaj qështjeve të caktuara.

1.1. ARSYETIMI

Ky projekt synon të gjenerojë debate në lidhje

me çështjet e kontestuara dhe më kontraverse

në shoqërinë kosovare. Si i tillë, projekti duhet

të stimulojë debate të brendshme në partitë

politike dhe në të njejtën kohë, të provokojë

reagime të votuesve (duke qenë se për herë të

parë vendimet për politika të caktuara do të

interpretohen nga këndvështrimi ideologjik).

Pasi që procesi i definimit të statusit të Kosovës

tanimë është përmbyllur, debatet rreth

çështjeve të caktuara pritet të jenë në zemrën e

jetës politike. Përderisa debate të tilla nuk janë

promovuar shumë gjatë viteve të fundit me

arsyetimin se partitë kanë punë më të

rëndësishme—shtetësinë, tanimë nuk duhet të

ketë pengesa për debatet mbi përzgjedhjet e

politikave.

[Type text]

Figura 1. Grafiku Tradicional i Profilizimit Politik


2. METODOLOGJIA

Siç është cekur më lartë, projekti ka synuar

përdorimin e të gjitha burimeve dytësore të

informacionit (raporte të ndryshme, analiza,

artikuj nga gazetat) si dhe informacionit empirik

të grumbulluar përmes intervistave të zhvilluara

me zyrtarë të partive politike, për të zhvilluar

një profil sa më të saktë të partive karshi

çështjeve të përmendura. Në këtë mënyrë,

projekti synon të ndërlidhë aspektet teorike dhe

praktike të profilizimit të partive politike.

Arsyeja për një përzgjedhje të tillë të

metodologjisë është mungesa e vërejtur e

njohurive në anën e praktikuesve të politikës

(liderëve dhe anëtarëve) për profilizimin

ideologjik të partive politike. Në këtë mënyrë, si

liderët e partive ashtu edhe mbështetësit e tyre

do të krijojnë një pasqyrë më të saktë të profilit

ideologjik. Debatet rreth çështjeve konkrete do

të shërejnë partitë politike të pozicionohen

ideologjikisht, një proces ky që deri më tani nuk

ka ndodhur në Kosovë. Për më tepër, do t’ju

ofrojë atyre një perspektivë më të hollësishme

të ideologjive politike duke i përkthyer ato si

vendime për politika, aspekt ky që deri më tani

nuk është trajtuar sa duhet.

Projekti do të zgjasë për një vit dhe çdo studim

do të prezantohet në publik. Partitë politike do

të vlerësohen në shkallën ideologjike dhe

indikatorët e zhvilluar do të përdoren për të

skjaruar pozicionet e partive politike. Këto

publikime do të prezantohen në forume të

ndryshme duke stimuluar kështu, një debat më

të gjerë shoqëror rreth profilizimit ideologjik të

partive politike dhe implikimet praktike të këtij

profilizimi.

Këto analiza të politikave do të publikohen çdo

tre muaj dhe do të përfshijnë qëndrimet e

partive politike mbi çështjet që konsiderohen sit

ë rëndësishme për Kosovën. Projekti do të

implementohet në katër cikle identike1 dhe is

rezultat i kësaj do të publikohen katër analiza të

politikave të ndryshme.

1 Çdo cikël do të mbulohet nga një studim si ky.


3. KORRNIZA TEORIKE DHE PËRVOJAT NGA VENDET E TJERA

3.1. Pensionet

Problemi i pensioneve dhe debati politik mbi to

dallon nga shteti në shtet, varësisht nga

konteksti politik dhe specifikat ekonomike ose

socio‐demografike të shtetit. Megjithatë, siç

thotë edhe Banka Botërore në një raport të

sajin mbi gjendjen e sistemeve pensionale në

botë, “reforma e sistemeve pensionale është

çështje globale. Të rralla janë vendet ku

reforma e sistemit aktual të pensionit nuk është

në agjendë të reformës ndërsa shtytësit e

reformave dallojnë nga rajoni në rajon”.2

Presionet e ndryshme të shkaktuara nga

kufizimet buxhetore, integrimi i tregjeve dhe

lëvizjet socio‐demografike e kanë bërë çështjen

e pensioneve një problem delikat edhe në

Evropë dhe nxisin debate të vazhdueshme për

nevojën e reformimit të tyre, rrjedhimisht edhe

konfrontime në baza ideologjike mes partive

politike. Banka Botërore thotë se çështja e

pensioneve përfaqëson problem për shkak se

niveli i lartë i shpenzimeve nga presionet mbi

buxhetin në shtetet Evropiane vetëm sa do të

rritet marrë parasysh vjetërsimin e popullsisë,

kurse ndryshimet e vazhdueshme socio‐

2 Ëorld Bank. “Pensions Reform: Issues and Prospects for NDC schemes” Chapter 1. Edited by Robert Holzmann and Edëard Palmer. 2003.

ekonomike po i bëjnë sistemet aktuale të

pamjaftueshme. Raporti i saj shton se integrimi

evropian dhe monedha e përbashkët do të

shkaktojë nivele të larta të migrimit të

brendshëm dhe të jashtëm përderisa rregullat e

sotme të pensionimit nuk e kanë paraparë

nevojën për mobiliet të fuqisë punëtore.3

Sistemet pensionale në Evropë dhe aranzhimet

institucionale dallojnë nga shteti në shtet.

Shumica e shteteve i kombinojnë, në nivele të

ndryshme, dy ose tri shtylla të ardhurave

pensionale: sistemin publik të detyrueshëm “pay

as you go” (prej këtu PAYG) i cili si burim të

fondeve i ka të ardhurat e buxhetit që mblidhen

nga tatimet e punëtorëve të sotëm; llogaritë

private të detyrueshme individuale të

pensioneve të menaxhuara nga fonde publike

ose private; si dhe kontributet vullnetare

përmes fondeve private. Skemat pensionale tri‐

shtyllëshe sigurojnë që përfitimet në moshën e

pensionimit të vijnë nga tre burime të

ndryshme, secila e bazuar në principe të

ndryshme ligjore, organizative dhe financiare.

Sistemet pensionale në Evropë dallojnë me

njëra tjetrën edhe në faktorë të tjerë, si për

3 Ibid.


shembull për nga mosha e pensionimit, niveli i

kontributeve dhe përfitimit, fragmentimi dhe

kategorizimi i punëtorëve, etj.

Megjithatë, ajo që mund të thuhet është se në

shumicën e shteteve evropiane, qoftë atyre

perëndimore apo atyre në tranzicion, pjesa më

e madhe e pensioneve vazhdon të mbulohet

nga sistemi publik PAYG. Për shkak të

problemeve të thella me qëndrueshmërinë

buxhetore si dhe të problemeve të tjera të

cekura më lartë, shumë shtete që mbështeten

kryesisht në PAYG po ballafaqohen me sfida dhe

me kërkesa të vazhdueshme për reformim. Një

raport i vitit 2007 për gjendjen e sistemeve

pensionale në Evropë theksonte se me sfidat

më të theksuara në reformim ballafaqohen

kryesisht shtetet e Evropës Lindore si Estonia,

Polonia, Çekia, Qipro, Hungaria, Sllovakia, por

edhe shtete të tjera perëndimore si Spanja,

Portugalia dhe Luxemburgu.4 Kërkesat për

reformim në shumicën e këtyre shteteve

shkojnë në drejtim të zvogëlimit të rolit të

PAYG, apo zvogëlimit të përfitimeve nga ai, dhe

kalimin e barrës më të rëndë të pensioneve në

llogaritë dhe kursimet e detyrueshme personale

apo edhe ato vullnetare që bëhen përmes

fondeve investuese. Deri më sot 12 shtete të

Bashkimit Evropian kanë zbatuar sisteme të

bazuara në llogari personale.

4 Vidlund, Mikka: “A Comparison of Pension reform in the EU – 27: Ëhat lessons can be learned?” Finnish Centre for Pensions, May 2007.

Njësoj siç dallojnë mes shteteve sistemet

pensionale, njësoj edhe reformimi i tyre nuk

mund ta ndjek një model unik. Megjithatë,

reformat e ndërmarra deri tani nga shtetet

Evropiane kanë treguar paraqitjen e dy

modeleve reformuese, reformës paramterike

dhe asaj paradigmatike. 5 Lloji i parë është më i

butë dhe synon që të “racionalizojë” sistemin

pensional duke kërkuar të ardhura më të

mëdha dhe duke i ulur shpenzimet buxhetore të

PAYG paralelisht me zgjerimin e mundësive për

pensione vullnetare private. Ky model i

reformës është përdorur për shembull në

Austri, Ceki, Francë, Gjermani, Greqi dhe

Slloveni. Modeli tjetër, ai paradigmatik, përbën

një reformë më të thellë—largimin e monopolit

nga sistemi PAYG brenda sistemit të sigurimit të

detyrueshëm shoqëror. Një reformë e tillë

nënkupton zakonisht futjen e një fondi

pensional të detyrueshëm në baza individuale,

reformën serioze të PAYG si dhe zgjerimin e

mundësive për kursime vullnetare. Reforma të

tilla, të quajtura edhe si “reforma me tri

shtylla”, kanë ndërmarrë Bullgaria, Estonia,

Kroacia, Danimarka, Hungaria, Latvia, Holanda,

Polonia, Suedia dhe Mbretëria e Bashkuar. 6

Reforma e sistemeve pensionale natyrisht që

shoqërohet me debate politike mes spektrave

të ndryshme ideologjike. Siç edhe mund të

5 Ëorld Bank: “Pensions reform in Europe: Progress and Process”, 2003. 6 Ibid.


paramendohet, në krye të kërkesave për

reforma janë partitë e djathta dhe ato liberale,

kurse më hezituese për t’u larguar nga kontrolli

i shtetit mbi pensionet janë partitë e majta.

Natyrisht, këtu ka dallime edhe për shkak të

nuancave ideologjike të partive por edhe për

shkak të traditës së shtetit në të cilin këto parti

veprojnë. Shpjeguar në mënyrë përgjithësuese,

promovuesit e reformave argumentojnë se

financimi i pensioneve përmes fondeve private

dhe individuale pensionale do t’i eliminonte

shumë nga problemet e sistemit të tanishëm,

pikë së pari duke i eliminuar oscilimet

demografike si faktor me ndikim në pagesat e

pensioneve, pastaj edhe duke eliminuar

ndikimin politik në të ardhurat pensionale, si

dhe duke nxitur rritjen ekonomike për shkak të

rritjes së kursimeve dhe rrjedhimisht parave në

dispozicion për investime. Orientimi ideologjik i

djathtë/liberal mund të vërehet në këtë aspekt

edhe për shkak se e ndërlidh më shumë

pensionin në mënyrë direkte me meritat

individuale (të ardhurat) të punëtorit, duke e

larguar shtetin si ndërmjetës. Në ndërkohë,

kundërshtimet e partive të majta kryesisht

lidhen me sigurinë e pensioneve që kalojnë

nëpër duart e fondeve private investuese, pra

me rrezikun që pensionistët t’ia lënë fatin e tyre

në mëshirën e tregjeve kapitale ku investohen

paratë e tyre.

Megjithatë, shumë faktorë luajnë rol në

definimin e politikave për pensionet dhe ata

gati gjithmonë janë kontekstual—të varur nga

kushtet specifike të shtetit. Për të krijuar në

pasqyrë të problemeve të ndryshme me

reformimin e sistemeve pensionale, si dhe

qasjes së partive politike në këto shtete, po

marrim shembuj nga disa shtete me kontekste

të ndryshme politike, socio‐ekonomike dhe

demografike.

Spanja

Spanja e ka një sistem publik të dominuar nga

PAYG, ndërsa u lejon kompanive dhe

punëtoreve të kenë fonde private pensionale

por vetëm si shtesë ndaj pensioneve shtetërore

dhe jo si alternativë. Shtylla PAYG e pensioneve

është një skemë e detyrueshme ndërsa niveli i

kontributit është 28.3% (4.7 % punëtori dhe

23.6% punëdhënësi). Reforma më e madhe e

sistemit pensional e cila e ka dizajnuar sistemin

e sotëm është arritur me marrëveshjen e vitit

1997 të quajtur “Akti i Toledos”. Marrëveshja

është arritur mes partive politike,

punëdhënësve dhe sindikatave, por në kohën e

qeverisjes së partisë së djathtë, Partia e

Popullit. Marrëveshja rriti vitet e kërkuara të

punës për të pasur drejtën në pension nga 8

vite (qe kishin arritur më parë socialistët) në 15

vite, pastaj promovoi planet private si shtesa

ndaj sistemit publik, rriti numrin e

kontribuuesve përmes futjes së të

vetëpunësuarve, dhe kufizoi pensionimin e


hershëm duke u dhënë njerëzve shtytje që të

punojnë më gjatë. 7

Spanja për momentin nuk ballafaqohet me

probleme direkte fiskale për mbulimin e skemës

së saj pensionale, kryesisht për shkak se

imigracioni ka sjellë fuqi punëtore të

mjaftueshme për të siguruar të hyra buxhetore.

Megjithatë ekziston një frikë shumë reale se

shteti nuk do të mund ta përballojë në dekadat

vijuese sistemin aktual për shkak të nivelit

shumë të ulët të natalitetit dhe faktit se pas vitit

2015 pritet të hyjnë në pension numri më i

madh i të moshuarve. Partia Socialiste e cila e

fitoi mandatin e saj të dytë në Mars nuk e ka në

agjendë ndonjë reformë të sistemit pensional,

ndërsa Partia e Popullit kërkon që të vazhdojë

reforma e nxitur nga “Akti i Toledos” në drejtim

të rritjes së rolit të fondeve private dhe

zvogëlimin e barrës së buxhetit dhe sistemit

PAYG.

Estonia

Estonia sot e zbaton një sistem modern

pensional me tri shtylla. Shtylla e parë është

pensioni bazë shtetëror për çdo person mbi

moshën 63 vjeç, dhe niveli i të cilit ndahet nga

shuma e një shifër të sheshtë për të gjithë

banorët e Estonisë bashkë me një shumë që

7 Martin Artiles, Antonio: “Ëhat is the European Social Model: The Spanish case”. Institute of Social and Political Sciences, Barcelona, 2005. from: http://ëëë.recercat.net/bitstream/2072/1393/1/ICPS237.pdf

përllogaritet si përqindje e kontributit ndaj

shtetit ose stazhit të punës. Shtylla e dytë është

kontributi i detyrueshëm në fonde investuese

private, pra ai që siguron se pensioni i personit

të moshuar është në linjë me fitimet e tij gjatë

punës. Shtylla e tretë është kontributi vullnetar

përmes ndonjë fondi privat, të cilin Estonia e

stimulon përmes taksave më të ulëta.8

Procesi deri te arritja e këtij sistemi ishte i mjaft

i gjatë. Pas pavarësisë së saj nga Bashkimi

Sovjetik dhe rënia e komunizmit, Estonia në

vitin 1993 zhvilloi një reformë të përkohshme të

sistemit pensional të bazuar kryesisht në

sistemin PAYG. Në vitin 1997 Qeveria e krijon

një komision për ta dizajnuar skemën e re dhe

afatgjate të pensioneve, ndërsa drafti i këtij

komisioni përbënte bazën e gjithë punës dhe

vendimmarrjes në vijim. Reforma e skemës së

pensioneve shtetërore u nis nga “Akti i Takës

Shoqërore” që hyri në fuqi me 1 Janar të vitit

1999, ndërkohë që shumica e ndryshimeve më

të rëndësishme hyn në fuqi edhe me Aktin e

Sigurimeve Shtetërore Pensionale në Qershor të

vitit 1998.

Këto dy ligje reformuese u vënë në fuqi nga një

qeveri pakicë e cila këtë e arriti pa mbështetjen

e opozitës, por ato nuk i kundërshtuan masat ne

parlament. Pas zgjedhjeve të vitit 1999, ish‐

8 Estonia: National Strategy Report on Adequate and Sustainable Pensions. July 2005. taken from: http://ec.europa.eu/employment_social/spsi/docs/social_protection/2005/ee_en.pdf


opozita erdhi në pushtet dhe u krijua një

koalicion i çuditshëm mes Partisë Reformiste

(parti liberale), Pro Partia (parti konservative)

dhe Partia e Moderuar (parti social‐demokrate).

Qeveria e krijuar prej këtyre dy partive e

vazhdoi punën e qeverisë së kaluar për

reformën pensionale, ndonëse iu deshën dy vite

negociata për t’i kaluar dallimet ideologjike të

anëtarëve të koalicionit. Problemi kryesor u

shfaq rreth asaj se a duhej që shtylla e dytë e

pensioneve të jetë vullnetare, siç kërkonte

Partia Reformiste, apo të detyrueshme (siç

kërkonin dy partitë e tjera të koalicionit dhe

sindikatat. Përkundër bindjeve të veta

ideologjike kundër ngarkesave tatimore shtesë,

Partia Reformiste u desh të pajtohej me faktin

se shtylla e dytë e pensioneve do të ishte e

detyrueshme. 9

Danimarka

Sistemi danez i pensioneve bazohet në tre

shtylla: pensionin shtetëror që shërben si

sigurim bazë për të gjithë të moshuarit (PAYG);

skema e bazuar në kontribute personale që

ndërlidh nivelin e të ardhurave gjatë punësimit

me të ardhurat në moshë të vjetër: dhe

9 International Labor Office: “Pension Reform in the Baltic States: Estonia, Latvia, Lithuania”, 2006.

http://ëëë.ilo.org/public/english/region/eurpro/budapest/doënload/socsec/baltic_pension_reform.pdf

sistemin e pensioneve private të cilat i shtojnë

dy skemave të tjera. Megjithatë, skema

dominohet gati krejtësisht nga sistemi publik

PAYG.

Problemi kryesor me të cilin ballafaqohet

Danimarka nuk ka të bëjë gjithaq me presionin

fiskal për të ardhmen e afërt, për shkak se

financat publike të shtetit janë relativisht

stabile, por me shumë me atë në afat të gjatë të

shkaktuar nga ndryshimet demografike.

Popullsia po vjetrohet meqë nataliteti është i

ulët, jetëgjatësia po rritet ndërsa ardhja e

imigrantëve të rinj është e kufizuar. Prandaj

sistemi pensional do të ballafaqohet me një

situatë ku do të ketë më shumë të moshuar të

cilëve u duhet ndihmë dhe më pak punëtor për

ta mbushur arkën e shtetit. Për këtë arsye në

vitin 2006 Parlamenti danez, i udhëhequr nga

koalicioni në fuqi mes partisë konservatore dhe

asaj liberale por me konsensus edhe të së

majtës, e kaloi “Marrëveshjen e Mirëqenies” e

cili e ngriti moshën e pensionimit nga 65 vjeç në

67, masë kjo që do të fillojë të zbatohet

gradualisht në vitet 2024, 2025, 2026 dhe 2027.

Ajo që lë përshtypje është se qeveria

konservatore për këtë masë mori mbështetjen

edhe të partisë social‐demokrate e cila gjatë

kohës së saj në pushtet kishte luajtur rolin

kryesor në krijimin e “shtetit të mirëqenies”, që

është modeli tipik për shtetet nordike. Në fakt,

politikat dhe ndryshimet në sistemin pensional


të Danimarkës kundërshtohen vetëm nga

partitë e së majtës ekstreme. Konsensusi i

partive politike kryesore, të majta dhe të

djathta, në Danimarkë është mbase edhe

reflektim i një konsensusi të përgjithshëm

shoqëror që ekziston në shoqëritë nordike për

rëndësinë e shtetit social, apo terrenit

përgjithësisht të majtë në të cilin zhvillohet

politika

3.2. Sigurimi shëndetësor

Sigurimi se gjithkush ka qasje në trajtim

mjekësor të cilësisë së lartë është element

themelor i modelit social Evropian. Ky

konstatim të lë të kuptosh se terreni politik mbi

të cilin zhvillohet debati i partive politike për

sigurimin shëndetësor në Evropë është një

terren që anon nga e majta, për dallim nga

Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku shumë më

tepër hapësirë i lejohet sektorit privat.

Përgjithësisht modeli dhe funksionimi i një

sistemi shëndetësor varet nga dy komponentë:

modeli i financimit dhe mënyra se si jepen

shërbimet. Financimi ka të bëjë me mënyrën se

si sigurohen fondet për dhënien e shërbimeve

shëndetësore, pra nëse ato bëhen përmes

fondeve publike apo private. Ndërkohë, kur

flasim për mënyrën se si jepen shërbimet

atëherë bëhet fjalë për aktorët përgjegjës për

ofrimin e shërbimeve, pra spitalet private apo

ato shtetërore. Sistemet shëndetësore mund të

kombinojnë financimin dhe dhënien e

shërbimeve në sektorin publik, në sektorin

privat, apo në të dyja. Tabela e mëposhtme

ilustron, në mënyrë mjaft përgjithësuese,

mënyra të përfshirjes së sektorit publik dhe

privat në financimin dhe ofrimin e shërbimeve

mjekësore.


Tabela 1 10

SHËRBIMET

Publik Privat

FINANCIMI

Publik

Sigurimi shëndetësor dhe

shërbimi kryhen na një agjenci

publike

Modelet: Norvegjia, Suedia,

Finlanda, Danimarka

Qytetarët paguajnë për shërbimet përmes

tatimeve ose sigurimit social ndërsa

shërbimet jepen nga agjencitë private

(komerciale ose jofitimprurëse)

Modelet: Kanadaja, Japonia, Gjermania,

Franca, Britania e Madhe

Privat

Fatura i dorëzohet direkt

përdoruesit (përmes sigurimit

ose pagesave nga xhepi) por

shërbimi jepet në spitale

publike

Modele: nuk ekzistojnë

Shërbimi mjekësor financohet nga sigurime

shëndetësore apo paguhet direkt nga pacienti

ndërsa shërbimi jepet në spitale private

Modeli: SHBA

10 Blanchette, Claude & Erin Tolley. “Public and Private‐sector involvement in Health‐care systems: A comparison of OECD countries” Depository Services Program, Federal Government of Canada. 2001.


Megjithatë, organizimet e sistemeve

shëndetësore në shtetet e zhvilluara zakonisht

janë më komplekse se modelet e ilustruara nga

tabela e mësipërme. Kjo meqë shumica e

shteteve përdorin sisteme të kombinuara të

financimit dhe ofrimit të shërbimeve nga sektori

publik dhe privat në të cilat zakonisht roli i

sektorit privat është më i vogël. Përveç kësaj,

sistemet shëndetësore janë dinamike dhe

vazhdimisht kërkohen ndryshime që nxiten nga

nevoja të reja, orientime politike të partive në

fuqi apo edhe zhvillimet në mjekësi. Për shkak

të kësaj është shumë e vështirë që sistemet

shërbimeve mjekësore të kategorizohen në

formë statike. 11 Veç tjerash, dallimi tjetër mes

sistemeve shëndetësore nuk është vetëm forma

e financimit apo e dhënies së shërbimeve, por

edhe lloji i shërbimeve mjekësore që mbulohen

qoftë nga financimi publik ose i blerë privat.

Ekzistojnë dy forma të financimit publik të

sistemeve shëndetësore: financimi i bazuar në

tatime dhe ai që bëhet përmes sigurimit

shoqëror. Sipas modelit të parë, qasja në

shërbimet shëndetësore është e barabartë për

të gjithë qytetarët e shtetit dhe paguhet përmes

tatimeve të paguara nga shteti. Shtetet

skandinave me këto mjete i financojnë spitalet

shtetërore ndërsa shtete të tjera si Kanadaja

apo Britania e Madhe i paguajnë institucionet

private për t’i kryer këto shërbime. Modeli i

11 Ibid

financimit përmes sigurimit social zakonisht

funksionon përmes pagesave të mbledhura në

“fondet e sëmundjes”. Anëtarësimi në këto

fonde është i detyrueshëm ndërsa sasia e

parave të dhuruara zakonisht bazohet në

moshën e individit. Këto fonde menaxhohen

nga një numër i madh i aktorëve ( psh.

punëdhënësit, grupet profesionale apo qeveritë

rajonale) dhe i nënshtrohen rregullimit dhe

monitorimit nga shteti. Sistemet e tyre i

financojnë përmes kësaj metode shtete si

Austria, Belgjika, Japonia, Franca, Gjermania,

Holanda etj.

Sa i përket formave të financimit privat,

ekzistojnë dy kryesore: sigurimi privat

shëndetësor dhe pagesat nga xhepi. Ky lloji i

dytë i financimit shpesh përdoret si formë

shtesë e pagesës në rastet sigurimi privat ose

edhe ai publik i mbulojnë pjesërisht ose aspak

shërbimet e caktuara mjekësore. Financimi

përmes sigurimeve shëndetësore bëhet sipas

metodës së zakonshme të sigurimit. Shtetet e

Bashkuara të Amerikës janë i vetmi shtet i

zhvilluar që bazohet parimisht në sigurimin

privat për financimin e shërbimeve mjekësore,

në ndërkohë që në shumicën e shteteve të tjera

sigurimi privat është vetëm alternativë e

sistemit publik.

Çështja e modelit të sigurimit shëndetësor dhe

rolit të sektorit publik dhe privat në shumë

shtete përbën një pikë të qartë dalluese mes


orientimeve ideologjike të majta dhe të djathta,

sidomos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës

dhe shumë më pak në Evropë. Zakonisht partitë

e majta e konsiderojnë qasjen në shërbime

mjekësore si një “të drejtë njerëzore”12 dhe

konsiderojnë se për këtë arsye ky shërbim nuk

duhet të kushtëzohet nga mundësia e

qytetarëve për ta paguar apo të lihet të

funksionojë si çdo sektor tjetër i tregut. Përveç

kësaj, partitë e majta argumentojnë edhe se

privatizimi i sektorit të shërbimeve mjekësore i

rrit çmimet e këtyre shërbimeve. Këtë

konstatim e ka mbështetur edhe raporti i vitit

2006 i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, i

cili thotë se shtetet si Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, që kanë sistem të bazuar kryesisht në

financim privat dhe shërbime private, harxhojnë

rreth 15% më shumë për shëndetësinë në

raport me prodhimin e përgjithshëm bruto të

vendit sesa shtetet me sisteme krejtësisht

publike.13 Ndërkohë që një raport i mëhershëm

i vitit 2000 i po kësaj organizate kishte theksuar

se këto të fundit gëzojnë shëndet edhe më të

mirë të përgjithshëm të popullsisë.14

Konstatimet e Organizatës Botërore të

Shëndetësisë por edhe të partive politike të

12 Neni 25 i Deklaratës Universale për të drejtat e njeriut flet për të drejtën në shërbime mjekësore si të drejtë njerëzore: http://ëëë.un.org/Overvieë/rights.html 13 Ëorld Health Organization. “Ëorld Health Report 2006”, 2006. 14 Ëorld Health Organization. “Ëorld Health Report 2000”, 2000.

majta hidhen poshtë nga qëndrimet e partive

ose komentuesve politik konservatorë dhe të

djathtë. Këta të fundit argumentojnë se

sistemet publike shëndetësore kanë cilësi më të

ulët të shërbimeve, lista më të gjata të pritjes

për ofrimin e shërbimeve si dhe shkaktojnë

zhvillim më të ngadaltë të medikamenteve të

reja. Gjithashtu, ky krah ideologjik argumenton

se sistemi publik nuk i shpërblen si duhet

mjekët më të mire por edhe se është i padrejtë

për shkak se barrë mbi sistemin bien edhe

njerëz që i shkaktojnë vetës dëm me vendime

të veta (narkomanët, alkoolistët, etj). Veç

tjerash, promovuesit e djathë të financimit

privat të shërbimeve mjekësore argumentojnë

se nëse qytetarëve u kërkohet të paguajnë

direkt për një pjesë të shërbimeve të tyre

mjekësore, ata do të ndërmarrin hapa për të

parandaluar sëmundjet dhe rrjedhimisht

përdorimin e shërbimeve mjekësore.

Debati politik në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës

Siç edhe u tha më lart, debati ideologjik për

çështjen e sigurimit shëndetësor është më i

theksuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës

sesa në Evropë ku konsensusi për rolin e shtetit

dhe financimit publik është mjaft i gjerë qoftë

në mesin e shoqërisë apo në atë të partive

politike. Në SHBA çështja e financimit të

shërbimeve mjekësore dhe përbën gati në çdo

cikël zgjedhor njërën prej pikave dalluese mes


kandidatëve për president, kongres apo senat

që vijnë nga radhët e Partisë Demokratike (me

qëndrim të majtë dhe pro‐dhënies së

shërbimeve nga shteti) dhe Partisë Republikane

(me qëndrim të djathtë dhe kundër dhënies së

shërbimeve nga shteti). Sistemi aktual ku

dominojnë sigurimet private mbështetet nga

pjesa dërmuese e Partisë Republikane ndërkohë

që Demokratët vazhdimisht bëjnë përpjekje për

reformim të thellë të sistemit për shkak se

shtresa të mëdha dhe të varfra të popullsisë

mbeten pa kurrfarë sigurimi.

Të dhënat e fundit tregojnë se në vitin 2004 në

Shtetet e Bashkuara 51% e shpenzimeve për

shërbime mjekësore janë bërë përmes

financimit privat (36% sigurimet private, 15%

pagesa nga xhepi) ndërsa pjesa tjetër është

mbuluar nga qeveria federale dhe ato

shtetërore, gjë që rrëfen për nivelin e lartë të

financimit privat në vend.15 Fondet e Qeverisë

Federale kryesisht kalojnë përmes programit

federal Medicare dhe programit

federal/shtetëror Medicait që ofrojnë mbulesë

të shpenzimeve për të vjetrit dhe të varfrit, por

kriteret për të përfituar nga to janë relativisht të

vështira dhe një numër i madh i të varfërve nuk

arrijnë të përfitojnë. Problemi kryesor në SHBA,

i cili edhe nxit debate të ashpra mes

Demokratëve dhe Republikanëve është në vitin

rreth 47 milion njerëz (15% e popullsisë së

15 http://ëëë.cdc.gov/nchs/data/hus/hus07.pdf

SHBA‐së), nuk kanë kurrfarë sigurim

shëndetësor, kryesisht për shkak të çmimit të

lartë të sigurimit shëndetësor privat dhe për

shkak se nuk i përmbushin kriteret për

mbështetje nga sistemi publik.16

Në garat për zgjedhjet presidenciale për vitin

2008, dy kandidatët demokrat Barak Obama

dhe Hillary Clinton ofrojnë zgjidhje për sistemin

shëndetësor që synojnë që të sigurojnë mbulim

shëndetësorë për të gjithë amerikanët. Politikat

e Obamës dhe Klintonin synojnë që të rrisin

rolin e fondeve publike në ofrimin e shërbimeve

shëndetësore dhe afrimin e sistemit amerikan

me modelin evropian. Të dy propozojnë krijimin

e fondeve publike ku të gjithë qytetarët do të

mund të blejnë polica të sigurimit shëndetësor

me çmime më të ulëta, mirëpo dallimi kryesor

është se Klinton dëshiron që blerjen e polisave

ta bëjë të detyrueshme për të gjithë qytetarët

kurse Obama vetëm për fëmijët nën 18‐vjeç,

ndërkohë që për të tjerët e le si zgjedhje. Ky

dallim përbënte njërën prej pikave më të nxehta

në debatet presidenciale mes dy kandidatëve,

ndërkohë që kandidati republikan për zgjedhjet

e Nëntorit 2008 John McCain nuk propozon

ndonjë ndryshim radikal në sistemin e

tanishëm.

Modelet Evropiane

16 Sipas statistikave të vitit 2006 nga US Census, faqe 2: marrë nga: http://ëëë.census.gov/prod/2007pubs/p60‐233.pdf


Siç u tha më lartë, modelet evropiane sigurojnë

mbulim të gjerë shoqëror përmes sigurimeve

publike ndërkohë që pagesat private janë

shumë të kufizuara, varësisht nga shteti në

shtet. Edhe debati politik nuk është gjithaq

ideologjik meqë ekziston një konsensus i

përgjithshëm për nevojën e rolit të shtetit në

shërbimet mjekësore. Edhe nëse ekziston

ndonjë debat politik, ai mund të jetë për nuanca

të politikës shëndetësore (llojin e shërbimeve

që duhen mbuluar), apo edhe për mënyrën e

menaxhimit, por jo për esencën e mbulimit

universal shëndetësor.

Në sistemet nordike ku edhe financimi edhe

shërbimet janë publike, si për shembull në

Finlandë, spitalet menaxhohen nga komunat

(qeveritë lokale) ndërsa jën të financuara 76%

nga tatimet, 20% nga pagesat e pacientëve dhe

4% nga të tjerë. Në këtë shtet është i vendosur

një kufi prej 590 eurosh i pagesës vjetore që

mund të bëjë pacienti për shërbime mjekësore

publike, pas së cilës të gjitha trajtimet dhe

medikamentet janë falas. Sektori privat

mjekësor në Finlandë është ndër më të voglit në

Evropë me vetëm 14% të shpenzimeve për

shërbime mjekësore. Vetëm 8% e mjekëve

punojnë në institucione private, ndërkohë që

pothuajse nuk ka asnjë spital të përgjithshëm

privat.17

17 Finnish Medical Association: http://ëëë.laakariliitto.fi/e/healthcare/

Modeli tjetër është ai i Francës dhe Britanisë së

Madhe ku sigurimi shëndetësor është universal

dhe kryesisht publik, por megjithatë spitalet

dhe shërbimet janë në duar të sektorit privat.

Në Britani financimi bëhet përmes taksave të

përgjithshme të shtetit ndërsa në Francë

përmes fondit të sigurimit social i cili deri vonë

mbulonte vetëm ata që kontribuonin në këtë

fond. Megjithatë, qeveria e socialistit Lionel

Jospin në vitin 1998 e krijoi sistemin e

“mbulimit universal shëndetësor”. Sot në

Francë rreth 70% të shpenzimeve mjekësore

mbulohen nga fondet publike. Në të dyja

shtetet, edhe në Francë edhe në Britani të

Madhe, ekziston mundësia e blerjes së

sigurimeve private por vetëm si alternativë dhe

shtesë ndaj sistemit publik.

Modele interesante për krahasim me Kosovën

mund të merren shtetet e Evropës Lindore, të

cilat pas rënies së komunizmit u ballafaquan me

sfidën e krijimit të sistemeve të reja

shëndetësore. Republika Çeke për shembull

merret si shembull i zhvillimit të një sistemi

funksional të kombinuar publik‐privat

menjëherë pas kalimit në demokraci. Në vitin

1992 ky shtet e themeloi fondin për sigurimet

shëndetësore dhe njëkohësisht ndërmori hapa

për t’i privatizuar shërbimet mjekësore si dhe të

stimulojë pluralizëm në financimin e

shërbimeve. Deri në fund të vitit 1993, 85% të

të gjitha institucioneve shëndetësore ishin në

pronësi private, ndërkohë që deri në fund të


vitit 1994 ekzistuan deri në 18 kompani të

sigurimit shëndetësor që konkurronin me

fondin publik. Ndonëse reforma Çeke ishte

shumë e suksesshme, shteti në afat të shkurtër

u ballafaqua me rritje të shpejtë të

shpenzimeve dhe çmimeve për shërbimet

mjekësore.

3.3. Privatizimi dhe të Drejtat e Punëtorëve

Procesi i privatizimit është një proces i

ndërlikuar dhe i përshkuar nga dallime mes

modeleve të ndryshme të zbatuara në rajone të

ndryshme të botës dhe në rrethana të

ndryshme politike dhe kohore. Në fillim të

viteve 90, pothuajse të gjitha vendet e Evropës

lindore në një formë apo tjetër e filluan hapjen

e tyre ekonomike dhe tranzicionin në sistem të

tregut të lirë. Hapja e tregjeve dhe liberalizimi i

ekonomisë u shoqërua me nevojën e

privatizimit të ndërmarrjeve në shtetërore që,

përveç sektorëve strategjik dhe monopolistë si

energjia ose telekomunikacioni që vazhdonin të

sillnin përfitime, të shumtën e rasteve ishin në

gjendje të dobët financiare dhe me prodhimtari

joefiçente. Privatizimi nënkuptonte ristrukturim

të pronësisë mbi kompanitë ndërkohë që shtete

të ndryshme përdorën modele të ndryshme dhe

të kombinuara të privatizimit, qoftë përmes

shitjes në masë apo strategjisë së shok‐terapisë,

blerjeve të ndërmarrjeve nga menaxhmenti dhe

punëtorët, shitjeve ndaj kompanive strategjike,

dhënies së kuponëve të pronësisë qytetarëve,

etj.

Përkundër llojeve dhe konteksteve të ndryshme

të privatizimit brenda shteteve, ajo që mund të

thuhet si vlerësim përgjithësues është se

procesi i privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore

ka shkaktuar shumë pakënaqësi sociale meqë

“në afat të shkurtër e ka keqësuar shpërndarjen

e aseteve dhe të hyrave në ekonomitë në

tranzicion”.18 Perceptimi i përgjithshëm në

shumicën e shteteve ishte se privatizimi ishte i

padrejtë — se procesi po i dëmtonte të varfrit

dhe në disa raste edhe punëtorët, ndërsa nga ai

po përfitonin ata që tashmë janë të pasur, të

fuqishëm dhe të privilegjuar. Fërkimi i ri u krijua

mbase për shkak se shtetet komuniste hynë në

procesin e transicionit me nivele shumë të ulëta

të pabarazisë, ndërkohë që “pas komunizmit,

shpërndarja e të ardhurave filloi të ketë dallime

të mëdha me shpejtësi. Ky proces ishte më i

ngadaltë në shtetet e Evropës Qendrore si

Republika Çeke, Hungaria, Sllovenia dhe më i

shpejt në vendet e lindjes më të largët si Rusia,

Gjeorgjia apo Armenia.”19 Në rastin e Rusisë,

për shembull, pabarazia në paga gati se u

dyfishua gjatë periudhës 1991 deri 1994 duke e

tejkaluar madje edhe atë të Shteteve të

18 Birsdall, Nancy & Nellis John.: “Ëinners and losers: Assessing the distributional impact of privatization”. Center for Global Development. May, 2002. 19 Ibid.


Bashkuara të Amerikës.20 Në pothuajse të gjitha

vendet ku privatizimi po zbatohej, përfaqësuesit

e punëtorëve kanë qenë kritikët e tij më të

mëdhenj, vazhdimisht duke i quajtur efektet e

tija si negative në shpërndarjen e të ardhurave

dhe në mirëqenien e punëtorëve. 21

Në vijë të njëjtë me këto konstatime,

Organizata Botërore e Punës (ILO) i botoi gjatë

dekadës së fundit disa studime për efektet e

privatizimit mbi punëtorët. Raportet e Va nder

Houven dhe Sziracki (1997), de Luca (1998) dhe

Joshi (2000) i analizuan efektet sociale dhe të

punësimit në shtete të ndryshme të botës. “Të

dhënat e këtyre raporteve, të kombinuara me

rastet studimore të shteteve ose edhe të

kompanive të veçanta, si dhe me hulumtime

dhe gjetje të tjera nga e gjithë bota, sugjerojnë

që përderisa një numër i befasishëm i

privatizimeve rezultuan me mbajtjen ose edhe

rritjen e numrit të punëtorëve, dhe përderisa

shumica e qeverive promovuan ruajtjen dhe

krijimin e vendeve të punës në metodat e tyre

të privatizimit, megjithatë vërehet një tendencë

që humbjet e vendeve të punës nga ky proces

janë më të mëdha se krijimet e vendeve të reja

të punës.”22 Për këtë arsye, mund të thuhet se

në nivel botëror, së paku në afat të shkurtër, 20 Brainerd, Elizabeth. “Ëinners and losers in Russia’s economic transition”. American Economic Revieë, Volume 88, Issue 5, pg‐ 1094 – 1116. 1998. 21 Birsdall, Nancy & Nellis John.: “Ëinners and losers: Assessing the distributional impact of privatization”. Center for Global Development. May, 2002. 22 Ibid.

efekti i drejtpërdrejtë i privatizimit të

ndërmarrjeve shtetërore në punësim është

negativ.

Mbështetësit e privatizimit megjithatë e quajnë

këtë fenomen si të pashmangshëm gjatë

procesit të tranzicionit. Ata shtojnë se

privatizimi dhe ristrukturimi i ekonomisë në afat

të gjatë ka efekte pozitive për shkak krijon klimë

të përshtatshme të afarizmit, konkurrencës dhe

e rrit produktivitetin e fuqisë punëtore. Logjika

e optimistëve është se rezultati përfundimtar i

privatizimit, paralel me procesin e rritjes së

përgjithshme të sektorit privat, është një

ekonomi funksionale e tregut në të cilën edhe

punëtorët që e kanë humbur vendin e punës

me rastin e privatizimit të ndërmarrjes së tyre

do të mund të adaptohen shpejt në rrethanat e

reja dhe të gjejnë një vend pune në ndonjë

sektor tjetër të ekonomisë. Në këtë aspekt vlen

theksuar edhe faktin se nuk duhet pritur që

privatizimi i ndërmarrjeve të sjell rritjen e

punësimit, por se këtë duhet ta bëjë, siç edhe

do të ilustrojë rasti i Polonisë, zgjerimi i

përgjithshëm i sektorit privat.

Polonia

Në fillimet e procesit të tranzicionit në Evropën

lindore, perspektiva dhe afatgjatë e

ndryshimeve mund të kuptohej qartë nga

politik‐bërësit mirëpo procesi nëpër të cilin

duhej kaluar nënkuptonte ndryshme thelbësore

të sistemit të cilat detyrimisht do të nxisnin


reagime kundërshtuese në mesin e popullsisë,

dhe sidomos të punëtorëve. Pakënaqësia e

“humbësve të transicionit” dhe ndjenja e

pasigurisë me reformat ka shkaktuar gjatë

viteve 90’ presion të konsiderueshëm mbi

partitë politike apo qeveritë reformatore që

promovonin privatizimin në shtetet e Evropës

lindore, duke shkaktuar vonesa në proces ose

duke rikthyer në pushtet madje në disa raste

partitë trashëgimtarë të partive komuniste që

ishin më hezituese për t’u reformuar.

Duke qenë edhe shteti më i madh i Evropës

lindore, Polonia ishte ndër shtetet e para post‐

komuniste që filloi procesin e privatizimit të

ndërmarrjeve shtetërore. Qeveria e

“Solidaritetit” e nisi këtë proces që në vitin 1990

ndërkohë që planifikonte përdorimin e

metodave të kombinuara: si për shembull

rikthimin e pronave të nacionalizuara pas luftës

së dytë botërore, shitjen e stoqeve të

kompanive të mëdha publike, dhënien me qira

ose shitjen e kompanive menaxhmentit dhe

punëtorëve, shitjen direkte kompanive të huaja,

likuidimin etj. Ndonëse reformatorët polak

kishin shpresuar se deri në vitin 1994 do t’i

privatizonin më shumë se gjysmën e

ndërmarrjeve shtetërore, ata kishin arritur që

deri në vitin 1993 të privatizonin vetëm 28% të

tyre.

Vonesat në privatizim i atribuoheshin

problemeve makroekonomike, politike,

burokratike dhe atyre strukturore. Megjithatë,

një ndër faktorët kryesor për vonesën ishte se

“trauma sociale e ndryshimit të shpejtë

ekonomik krijoi ambivalencë dhe rezistence

ndaj privatizimit”. Në këtë atmosferë të

mosbesimit ndaj reformave, polakët në

zgjedhjet e vitit 1993 sollën në pushtet

koalicionin e Aleancës së majtë Demokratike

(SLD) – trashëgimtare e partisë komuniste – dhe

Partisë fshatare të Polonisë. Të dyja këto parti

ishin tërheqëse pikërisht për ato grupe të

njerëzve që ndiheshin të kërcënuara nga

reformat ekonomike – bujqit, punëtorët e

ndërmarrjeve shtetërore, pensionistët, të

papunët, etj. Premtimi i partive fituese ishte se

do t’i ngadalësonin reformat e ndërmarra nga

“Solidariteti”, përfshirë këtu edhe procesin e

privatizimit në masë, dhe se do të ofronin

mbrojtje për ata që janë ndikuar negativisht nga

privatizimi. Megjithatë, frika ndaj të privatizimit

u rrit për shkak të rritjes së presionit nga

inflacioni, dobësia e ndërmarrjeve që duheshin

shitur (gjysma ishin pothuajse në gjendje

bankroti), por edhe mungesa e investitorëve të

huaj.

Megjithatë, rreth vitit 1994 gjendja ekonomike

e Polonisë filloi të përmirësohej dukshëm. Kjo

nuk ndodhi për shkak të suksesit të privatizimit

por për shkak të rritjes së përgjithshme të

sektorit privat. Ndërkohë që deri në vitin 1993

sektori privat kishte arritur t’i krijonte 3.5 milion

vende të reja pune, në vitin 1994 kompanitë


private ishin përgjegjëse për më shumë se 80%

të qarkullimit në ekonomi ndërsa rreth 60% e

ekonomisë vlerësohej të jetë në pronësi

private. Prandaj faktori kryesor në

transformimin ekonomik të Polonisë mund të

kenë qenë reformat që thjesht lejuan

ndërmarrësit të marrin nën kontroll bizneset e

kontrolluara nga shteti. Prandaj edhe “mësimi

që duhet marrë nga qeveritë e shteteve të tjera

në tranzicion është se transformimi i Polonisë u

nxit shumë më tepër nga zgjerimi i sektorit

privat sesa nga privatizimi i ndërmarrjeve

shtetërore.” 23

23 Rondinelli, Dennis A & Jay Yurkieëicz: “Privatization and economic restructuring in Poland: an assesment of transitin policies” American Journal of Economics and Sociology. April 1996.


4. POZITA E PARTIVE KARSHI PENSIONEVE, MBROJTJES SHËNDETËSORE DHE PRIVATIZIMIT

Siç është cekur më lartë, të gjitha partitë

politike parlamentare janë intervistuar gjatë

këtij hulumtimi me qëllim të vlerësimit të

pozicionit të tyre kundrejt tre çështjeve që

janë fokus i këtij studimi. Me qëllim të

grumbullimit të opinioneve të zyrtarëve

partiak që janë të përfshirë në mënyrë të

drejtëpërdrejtë në politikë‐bërje, UBO

Consulting ka intervistuar deputetët që janë

anëtarë të Komisionit Parlamentar për

Shëndetësi, Punë dhe Mirëqenie Sociale.

Përfshirja e tyre aktive dhe e përditshme në

politikë‐bërje konsiderohet si faktor kyç në

formësimin e korrnizës së përgjithshme të

politikave në fushën e Pensioneve, Mbrojtjes

Shëndetësore, dhe Privatizimit.1

Duhet të përmendet që të gjeturat e

prezantuara më poshtë bazohen kryesisht në

përgjigjet dhe opinionet e shprehura nga

përfaqësuesit e partive politike në Komisionin

Parlamentar për Shëndetësi, Punë dhe

Mirëqenie Sociale. Në përgjithësi, mund të

vërehet një mangësi të njohurive të

përfaqësuesve të partive politike në lidhje me

çështjet e trajtuara, por edhe në rastet kur

njohuria është e bollshme, qëndrimet e tyre

nuk janë në harmoni me qëndrimet zyrtare te

partive të tyre të bëra publike më shumë se

një here. Kjo vetëm konfirmon faktin që

dialogu i brendshëm nëpër parti politike rreth

çështjes së profilizimit është I mangët.


4.1. Partia Demokratike e Kosovës (PDK)

Nga intervsitat me përfaqësues të Partisë

Demokratike të Kosovës del në pah se ekziston

një nivel mjaft i ulët i dialogut të brendshëm për

sa u përket aspekteve të ndryshme të

rregullimit të çështjeve sociale. Ky konkluzion

mund të arrihet pasi që të krahasohen

opinionet divergjente të dy pjesëtareve të PDK‐

së në Komisionin Parlamentar për Shëndetësi,

Punë dhe Mirëqenie Sociale Znj. Flora Brovina

dhe Znj. Mimoza Ahmetaj. Edhepse ekzistojnë

pika të përbashkëta në mes të dy

respondenteve, mund të vërehtet që ato nuk

kanë një vijë të kjartë ideologjike partiake sipas

së cilës përgjigjen në pyetje.

Pensionet

Aspekti i parë i trajtuar gjatë intervistaveishte ai

i rregullimit të sistemit të pensioneve. Në lidhje

me këtë, përfaqësueset e PDK‐së përqafojnë ide

mjaft të djathta duke pohuar se PDK nuk ka

prioritet pensionet si dhe se rritja e fundit e

pensioneve ka qenë e trashëguar nga qeveria a

kaluar dhe se ajo aktuale nuk do të bënte një

gjë të tillë. Kjo parti angazhohet për një sistem

pensionesh të bazuar në kontribute dhe pa

nderlidhje horizontale apo ndërlidhje në mes të

gjeneratave. Si burim shtesë për pagesën e

këtyre pensioneve, përfaqësueset e PDK‐së e

shohin edhe një pjesë të fondeve nga

privatizimi dhe tatimi i vjelur nga mallrat e

luksit. Sistemin e kaluar (atë t ëish‐Jugosllavisë)

përfaqësueset e PDK‐së e cilësojnë si të

tejkaluar dhe të papërshtatshëm.

Për sa i përket shtyllës së dytë të pensioneve—

atë të kursimeve, përfaqësueset e PDK‐së

angazhohen për liberalizim të tregut të

pensioneve të obligueshme pasi besojnë që në

këtë mënyrë do të rritet konkurrenca dhe do të

përfitojnë qytetarët e Kosovës.

Për sa i përket nivelit të pagesës (përqindjes së

të ardhurave) e cila do të duhej të dedikohej për

sigurime pensionale, PDK mendon se ajo duhet

të jetë e ultë dhe në harmoni me të ardhurat e

shumicës së qytetarëve.

Sigurimet shëndetësore

Aspekti i dytë i këtij studimi ka të bëjë me

sigurimet shëndetësore, çështje kjo tipike për

përcaktimin e pozitës së partive në boshtin e

profilizimit. Në lidhje me këtë apsekt mund të

thuhet se përfaqësueset e PDK‐së gjithashtu

kanë një qëndrim të djathtë dhe angazhohen

për shërbime mjekësore për të gjithë vetëm në

aspektin e mjekësisë familjare dhe barërave të

domosdoshme. Të gjitha shërbimet e tjera ato


mendojnë se duhet të mbulohen nga një

sigurim shëndetësor që do të duhej të

financohej nga punëdhënësit, punonjësit,

ndërsa kategori të caktuara që cilësohen si më

të rrezikuara duhet ti sigurojë shteti. Sipas tyre,

Kosova duhet të ketë një fond shëndetësor

qëndror I cili do të duhej të financohej nga

kontributet dhe vetëm deficiti i këtij fondi të

mbulohet nga qeveria.

Për sa i përket nivelit të pagesave të

kontributeve shëndetësore, përfaqësueset e

PDK‐së mendojnë që ai nuk duhet të jetë i lartë

edhepse heztojnë të deklarohen për shifra fikse

të pagesave.

Privatizimi dhe të drejtat e punëtorëve

Privatizimi i vështruar nga perspektiva e is‐

pnëtorëve të ndërmarrjeve shoqërore dhe

mirëqenies sociale në përgjithësi është tema e

tretë ë prekur nga kjo analizë. Për sa i përket

kësaj çështjeje, PDK është e bindur se procesi i

privatizimit në Kosovë ka qenë i gabuar.

Përfaqësueset e PDK‐së nuk hezitojnë të

theksojnë se menjëherë pas 15 qershorit, kur

pritet që kompetencat e plota të kalojnë në

duar të qeverisë, do të fillojnë me shpërndarjen

e 20% të të hollave që me këtë proces ju

takojnë punëtorëve.

Për më tepër, PDK beson se me lënien anash të

kontribuesve për ndërtimin e këtyre

ndërmarrjeve shoqërore—ish punëtorëve,

procesi është bërë edhe më i padrejtë. Mirëpo,

arsyetimi i dhënë nga të intervistuarat nuk ka të

bëjë me idenë e ridistribuimit të të ardhurave,

por thjeshtë për arritje të drejtësisë kundrejt

këtyre individëve që kanë punuar tërë jetën.

Këtë e vërteton edhe fakti që të dy

respondentet nuk kanë fare njohuri për

mundësinë (modelin) e shpërndarjes/shitjes së

aksioneve të kompanive publike tek qytetarët e

thjeshtë, praktikë kjo, që është tipike për një

qasje të majtë.

Në anën tjetër, PDK thekson fuqimisht se

ndërmarrjet shoqërore nuk duhet privatizuar

port të ipen me koncesion, mënyrë kjo për të

minimizuar subvencionimin e vazhdueshëm të

tyre. Sipas tyre, në duar të qeverisë do të duhej

të mbesin vetëm ndërmarrje që janë me interes

kombëtar dhe të rëndësisë së veçantë për

funksionimin e shtetit si KEK dhe Hekurudhat.


4.2. Lidhja Demokratike e Kosovës

Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) është partia

e dytë më e madhe në Kosovë pas zgjedhjeve të

fundit dhe njëherit partia më e vjetër. Qysh prej

fillimit të themelimit të institucioneve,

gjegjësisht prej zgjedhjeve të para pas vitit

1999, LDK iste pjesë e koalicioneve qeverisëse.

Si e tillë, LDK është partia që ka pasur më së

shumti mundësi për të ndikuar në krijimin e

politikave në Kosovë, pra edhe në rregullimin e

çështjeve që janë temë e këtij studimi.

Pensionet

Në lidhje me fushën e parë në të cilën

fokusohet ky studim—pensionet, LDK

angazhohet për një sistem që do të bazohej në

përvojën e punës dhe kontributin e dhënë gjatë

jetës aktive në punë. Kjo parti nuk është dakord

me pagesë të barabartë për pensionistët e

punës dhe ata të pleqërisë dhe synon që në të

ardhmen të bëhet një diferencim i kjartë i

këtyre dy kategorive.

Sistemi aktual i pensioneve me tre shtylla

(bensioni bazë i pleqërisë, kursimet pensionale

dhe pensionet suplementare) janë sistemi të

cilin LDK e mbështetë fuqimisht, mirëpo në të

njejtën kohë, angazhohet edhe për një skemë të

re që do të mbulonte kategoritë e pensionistëve

të pleqërisë që nuk kanë punuar gjatë moshës

së tyre aktive.

Për më tepër, LDK beson se tregu i kursimeve

pensionale duhet të liberalizohet dhe në këtë

treg kompanitë privatetë licensuara të garojnë

në mes vete për ofrim sa më të mirë të

shërbimeve. Gjithashtu, sipas LDK‐së, me

liberailzimin e tregut pensional kursyesit do të

ishin në gjendje të planifikonin më mirë

pleqërinë e tyre dhe të bëjnë zgjedhjen më të

përshtatshme për ta.

Një pjesë e kursimeve të deritanishme të

kontribuesve kosovarë sipas LDK‐së do të duhej

të kthehej dhe investohej në Kosovë.

Përfaqësuesja e kësaj partie në Komisionin

Parlamentar për Shëndetësi, Punë dhe

Mirëqenie Sociale beson se tani janë pjekur

kushtet dhe është rritur siguria në tregun

kosovar, andaj për hir të përfitimit të

përgjithshëm të qytetarëve të Kosovës, një

pjesë e këtij fondi do të duhej të kthehej në

Kosovë.

LDK është kundër ndërlidhjes horizontale

(ridistribuim të përfitimeve pensionale) dhe asaj

ndërmjet gjeneratave. Arsyeja pas këtij

qëndrimi është përsëri plnifikimi individual i


pleqërisë dhe programimi i jetës personale pa

ndërhyrje nga jashtë (shteti). Mirëpo karshi

sistemit ekzistues, LDK beson se duhet të

krijohet një fond shtesë që do të mbulonte

kategoritë që nuk kanë punuar gjatë jetës

aktive. Për sa i përket financimit të sistemit

pensional, LDK beson se të ardhurat për këtë

sistem duhet të grumbullohen nga konributet e

punonjësve dhe punëdhënsve, me një përqindje

të vogël ndoshta nga shteti.

Sigurimi shëndetësor

Nga këndvështrimi i LDK‐së, sigurimi

shëndetësor duhet të jetë i garantuar me ligj si

e drejtë e secilit qytetar të Kosovës, ndërsa sa i

përket modaliteteve për krijimin e këtij fondi,

duhet të ketë analiza të mirfillta. Ky qëndrim së

bashku me lirimin e kategorive sociale nga

bashkëpagesa janë pikënisja bazë e LDK‐së

karshi sigurimeve shëndetësore. Kjo parti

gjithashtu mendon që duhet të ekzistojë një

fond qëndror për shëndetësi i cili do të

financohej nga kontributet e personave të

punësuar, punëdhënësve të tyre dhe shteti.

Sipas LDK‐së, shërbimet bazë mjekësore, ilaçet

e domosdoshme si dhe shërbime të tjera për

kategoritë që nuk kanë mundësi

bashkëfinancimi duhet të mbulohen nga shteti.


LDK gjithashtu nuk është e kënaqur me procesin

e privatizimit që është zhvilluar në Kosovë, por

beson se të metat e procesit kanë qenë si

pasojë e kohës jo‐adekuate në të cilën ky proces

është zhvilluar. Për sa i përket fondeve të

dedikuara për punëtorët e ndërmarrjeve

publike (20%), LDK e konsideron këtë si një

imponim të radhës nga bashkësia

ndërkmbëtare, gjegjësisht AKM dhe se tanimë

është vonë të bëhet çfarëdo ndryshimi në këtë

proces.

Koncesionimi i shumicës së ndërmarrjeve të

mëdha publike edhe për LDK‐në është qasja e

preferuar, ndërsa lëshimi i letrave me vlerë për

qytetarët e Kosovës është një koncept i

panjohur për përfaqësuesen e kësaj partie. Vlen

të potencohet që LDK beson se duhet të ketë

një klasifikim të ndërmarrjeve publike dhe në

bazë të tij të vendoset fati i ndërmarrjeve

publike. Mirëpo, vlen të përmendet që LDK

beson se një pjesë e këtyre kompanive edhe

mund të mbesë në pronësi shtetërore.

Një prej ndërmarrjeve publike që potencohet si

e rëndësisë së veçantë nga LDK de që do të

duhej (të paktën pjesërisht) të mbetej në proësi

të shtetit është Korporata Elktroenergjetike e

Kosovës (KEK). Për më tepër, përfaqësuesja e

kësaj partie në Komisionin Parlamentar për

Shëndetësi, Punë dhe Mirëqenie Sociale beson

se subvencionimi i kësaj ndërmarrjeje nga shteti

duhet të vazhdojë edhe më tutje.


4.3. Lidhja Demokratike e Dardanisë

Lidhja Demokratike e Dardanisë, është një nga

partitë e reja në skenën politike të Kosovës që

për herë të parë mori pjesë në zgjedhjet e

fundit. Kjo e parti e formuar nga ndarja e LDK‐së

pas vdekjes së liderit shumëvjeçar të LDK‐së, Dr.

Ibrahim Rugova, në retorikat politike nuk dallon

shumë nga partia e cila buron—LDK. Për sa u

përket çështjeve të analizuara në këtë punim,

LDD është shumë e ngjajshme në qëndrime me

ato të LDK‐së.

Pensionet

LDD beson se sistemi i tanishëm pensional i

përbërë prej tre shtyllave është sistemi adekuat

për kushtet e Kosovës, mirëpo gjithashtu

mendon që këtij sistemi duhet t’i bashkangjitet

komponenta e solidaritetit që do të duhej të

financohej nga qeveria. LDD nuk beson se

sistemi pensional në Kosovë duhet të jetë i

bazuar në ndërlidhjen në mes të gjeneratave

dhe se nuk duhet të ketë ridistribuim horizontal

të të ardhurave. Sipas LDD‐së, pensionet duhet

të jenë drejtëpërdrejtë të ndërlidhura me

kontributet në punë dhe jo me moshë. Pensioni

i moshës sipas LDD‐së nuk duhet të jetë i

inkorporuar në skemën pensionale, por duhet

të jetë skemë më vete. Një qasje e tillë ndaj

çështjes së pensioneve nga ana e LDD‐së bëhet

me argumentin e shpërblimit të mundit të

individëve që kontribuojnë gjatë jetës së tyre

aktive.

Lidhja Demokratike e Dardanisë sipas

përfaqësueses së saj angazhohet për një treg

liberal të kursimeve pensionale parimi i të cilit

do të ishte konkurrenca e drejtë për të gjitha

kompanitë në këtë treg. Një liberalizim të tillë

LDD e cilëson si të domosdoshëm për ngritjen e

cilësisë së ofertës për qytetarët si dhe me

mundësinë e qytetarëve të bëjnë zgjedhjen e

tyre.

LDD gjithashtu angazhohet që kursimet e

punëtorëve kosovarë të kthehen në Kosovë,

pasi që një gjë e tillë do të ishte shumë i

mirëseardhur për përshpejtimin e zhvillimit

ekonomik të vendit si dhe për zbutjen e

papunësisë përme vendeve të reja të punës.

Niveli i pagesave për kontribute pensionale

është një çështje të cilën LDD sygjeron të

përcaktohet në bazë të standardit të jetesës në

Kosovë. Nëse merret parasysh që Kosova është

një ndër shtetet më të varfëra në Evropë, ky

qëndrim i LDD‐së mund të përkthehet si pagesa

të ulta të kontributeve.



Lidhja Demokratike e Dardanisë beson që

sigurimet shëndetsore duhet të jenë të

garantuara për të gjithe banorët e Kosovës. Në

lidhje me këtë LDD beson se financimi do të

duhej të vinte nga tre burime të ndryshme,

gjegjësist, punëtori, punëdhënsi dhe shteti.

Sipas kësaj partie, sigurimet shëndetësore

duhet të jenë gjithëpërfshirëse dhe

jodiskriminuese të bazuar në parimin e

vetëkontributit dhe atë të solidaritetit dhe se

mbrojtja shëndetësore duhet të ketë

komponentën e obligueshme dhe atë

vullnetare/private.

Vlen të përmendet që LDD është partia e vetme

e intervistuar që është në gjendje të përcaktojë

vlerën numerike të kontributeve për sigurime

shëndetësore dhe e vendosë atë në 2.9% për

punëtorin dhe punëdhënsin, duke sygjeruar që

pjesa tjetër (deficiti) do të duhej të mbulohej

nga buxheti shtetëror.

Për sa u përket shërbimeve shëndetësore pa

pagesë prej të cilave do të mund të përfitonin

qytetarët e Kosovës, LDD beson se përveç

shërbimeve bazë të mjekësisë familjare dhe

listës së ilaçeve të domosdoshme, do të duhej

të përcaktoheshin kriteret edhe për

intervenime shtesë për kategori të caktuara të

njerëzve. Shërbimet shëndetësore për rastet

më rënda sociale dhe kategori të tjera të

rrezikuara, sipas LDD‐së do të duhej të

financoheshin nga buxheti i Ministrisë së

Shëndetësisë, gjegjësisht, nga fondi i sigurimeve

shëndetësore.


Privatizimi i zhvilluar nga AKM në Kosovë

cilësohet nga përfaqësuesja e LDD‐së si një

dështim shumë i madh. Si model më të

përshtatshëm për menaxhimin e ndërmarrjeve

publike LDD beson se do të kishte qenë

koncesionimi i shumicës prej tyre. Arsyetimi i

këtij qëndrimi vjen si argument i funksionalitetit

të këtyre ndërmarrjeve si dhe ruajtjes së

destinimit të tyre për të mirën e përgjithshme

të qytetarëve të Kosovës.

Për sa i përket të drejtave të punëtorëve në

këtë proces LDD beson se ato nuk shkelur gjatë

gjithë procesit dhe në lidhje me kompensimin e

punëtorëve të këtyre kompanive, beson se

duhet të ndërmerret diçka urgjentisht. Për më

tepër, LDD beson se qeveria do të duhej të

ushtronte trysni mbi AKM‐në duke filluar nga 15

qershori, po sa të marrë kompetencat shtesë.

LDD gjithashtu pozicionohet në mbrojtje të

kontributit të ish‐punëtorëve të kompanive

shoqërore të cilët janë lënë anash gjatë tërë

procesit të privatizimit.

Për sa i përket shpërndarjes së letrave me vlerë

të kompanive publike tek qytetarët e Kosovës,

LDD nuk ka qëndrim pasi që ky koncept është i

panjohur për ta.


Për sa u përket ndërmarrjeve të mëdha publike,

LDD beson se ato nuk duhet të privatizohen.

Arsyetimi për një qëndrim të tillë vjen nga fakti

se sikur të gjitha të privatizoheshin, “shteti do

të mbeste pa gjë”. LDD beson se edhe këto

kompani do të duhej të ipeshin me koncesion

tek kompani private.

Përfaqësuesja e LDD‐së e intervistuar gjatë

hulumtimit gjithashtu shprehet pozitivisht në

lidhje me subvencionimin e ndërmarrjeve

publike, mirëpo e kufizon këtë intervenim të

shtetit vetëm tek ndërmarrjet që janë në

interes të përgjithshëm si KEK apo Hekurudhat

e Kosovës.


4.4. Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës

Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës është një

parti politike që me retorikën e saj e pozicionon

veten në spektrin e qendrës së djathtë. Si edhe

partitë e tjera të analizuara në këtë raport edhe

ajo nuk është shumë besnike retorikës partiake

karshi çështjeve që janë në fokus të këtij

studimi.

Pensionet

Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës shprehet

fuqimisht në favor të sistemit aktual të

pënsioneve duke u shprehur se ndërlidhja në

mes të gjeneratave dhe parimi i solidaritetit i

shprehur përmes ridistribuimit të të ardhurave

të pensionistëve është një praktikë e tejkaluar.

Pensionin e moshës në Kosovë (shtylla e parë),

AAK nuk e cilëson fare si pension, por si

asistencë sociale. Për sa i përket nivelit të

pagesës (përfitimeve) së pensioneve AAK është

e mendimit që ato duhet të rriten për të dy

kategoritë, si për kontribut‐dhënësit ashtu edhe

për pensionistët e moshës dhe se kjo rritje

duhet të mbulohet nga buxheti i Kosovës i cili

do të duhej të rritej përmes taksave shtesë për

produkte të luksit.

Për sa i përket kursimeve pensionale, AKK

mendon se tregu për këto kursime duhet të

liberalizohet sa më parë në mënyrë që të

zhduket monopoli i Trustit të Kursimeve dhe që

qytetarët e Kosovës të mund të bëjnë zgjidhjen

më të mirë nga më shumë se një ofertë. Fondet

e kursimeve (si ato të trustit, ashtu edhe të çdo

fondi tjetër që mund të themelohet) sipas AAK,

do të duhej të mbeteshin dhe investoheshin në

Kosovë për të mirën e gjithë qytetarëve të saj.


Për sa u përket sigurimeve shëndetësore, AAK

angazhohet për përfshirje universal të

garantuar për të gjithë qytetarët. Kategoritë e

rrezikuara të shoqërisë si fëmijët nën moshën

15 vejçare, gratë shtatëzëna, pleqtë, invalidët e

luftës etj, sipas AAK‐së do të duhej të liroheshin

nga të gjitha pagesat për shërbime

shëndetësore. Shpenzimet për këto shërbime

do të duhej të kompensohen nga fondet e

qeverisë. Për më tepër, AAK synon që të gjitha

shërbimet e mjekësisë familjare/primare të jenë

pa pagesë për të gjithë qytetarët e Kosovës,

ndërsa për shërbimet e tjera të paguhen

përmes skemës së sigurimeve shëndetësore.

Karshi sistemit të obligueshëm të sigurimeve

shëndetësore, AAK beson se Kosova duhet të

ketë edhe skemën private të sigurimeve në këtë

fushë. Financimi i fondit qendor të sigurimeve

shëndetësore nga perspektiva e AAK‐së do të


duhej të financohej nga kontributet e

punëtorëve, punëdhënsve dhe nga buxheti i

shtetit.


Ngjajshëm me partitë e tjera të intervistuara

gjatë këtij hulumtimi, AAK beson se procesi i

privatizimit në Kosovë nuk ka qenë nën

kontrollë të qeverisë, por në duar të

ndërkombëtarëve. Gjitashtu, AAK beson se pas

15 qershorit, qeveria do të jetë në pozitë të

ushtrojë më shumë presion ndaj AKM‐së dhe të

përshpejtojë procesin e kompensimit të

punëtorëve.

Për sa u përket ish‐punonjësve të ndërmarrjeve

publike me kontributin e të cilëve edhe janë

ndërtuar shumica prej këtyr ndërmarrjeve, AAK

beson se nje pjesë e fondit të privatizimit do të

duhej të shkonte për adresimin e çështjes së

tyre.

Përderisa AAK nuk ka një qëndrim rreth

mundësisë së lëshimit të letrave me vlerë të

kompanive publike për qytetarët, përfaqësuesja

e kësaj partie shprehimisht mbështetë

privatizimin e të gjitha ndërmarrjeve publike.

Kompanitë e vetme publike të cilat do të duhej

të përjashtoheshin nga ky proces janë ato të

rëndësisë jetike për zhvillimin e shtetit siç është

KEK‐u. Arsyetimi për një qasje të tillë bëhet me

argumentin e efikasitetit të shtuar të këtyre

ndërmarrjeve pas kalimit në pronësi private dhe

rritjes më të shpejtë ekonomike të vendit.

Për sa i përket subvencionimit të kompanive

publike nga fondet e qeverisë, AAK kufizohet në

subvencionimin e ndërmarrjeve që janë të

domosdoshme për jetë normale të qytetarëve

dhe për zhvillimin e gjithëmbarshëm ekonomik.


4.5. Aleanca Kosova e Re

Aleanca Kosova e Re është partia më e re në

spektrin politik kosovar dhe njëherit forca e

tretë më e madhe në Kuvendin e Kosovës.

Edhepse është një parti e re dhe ende nuk ka

krijuar një profil të mirëfilltë ideologjik,

retorikat e përdorura nga liderët e saj do të

mund ta poziciononin si parti e qendrës së

djathtë.

Pensionet

AKR beson se sistemi i pensioneve i aplikuar në

Kosovë është konceptuar gabimisht dhe se

shtylla e parë e pensioneve nuk do të duhej të

shte pjesë e kësaj skeme. Pensionet nga

këndvështrimi i AKR‐së do të duhej të

bazoheshin në përvojën e punës dhe nivelin e

kontributeve të paguara nga individët. Në

përputhsmëri me këtë, AKR është kundër

sistemit të ish‐Jugosllavisë të cilin përfaqësuesja

e AKR‐së e cilëson si të vjetëruar dhe jo të

aplikueshëm. Ndërlidhja e gjeneratave dhe

ridistribuimi horizontal i të ardhurave është

koncept i së kaluarës pasi që në kushtet aktuale

qasja më e mirë është që të ardhurat/kursimet

e grumbulluara gjatë përvojës së punës të

shfrytëzohen nga çdo individ pa ndërhyrje. Për

sa i përket diferencimit të pensionistëve të

moshës dhe atyre të punës, AKR beson se një

ndarje e këtyre dy kategorive është e

domosdoshme pasi trajtimi i njejtë i të dy

grupeve është jo e drejtë.

Liberalizimi i tregut të fondeve private

pensionale do të duhej të bëhej sa më shpejt në

Kosovë, pasi kjo do të diversifikonte ofertën në

këtë treg dhe qytetarët do të mund të zgjidhnin

opsionin më të mirë.

AKR gjithashtu e konsideron si imperativ

obligimin e Trustit të kursimeve pensionale apo

ndonjë fondi tjetër në të ardhmen që një pjesë

të kursimeve të qytetarëve të Kosovës t’i

investojnë në tregun e brendshëm financiar.

Për sa i përket nivelit të kontributeve të

obligueshme pensionale, AKR thekson se

minimumi i lejuar duhet të jetë 5% e të

ardhurave bruto, ndërsa maksimumi i pagesës

të varet nga të ardhurat.


Sigurimi shëndetësor sipas AKR‐së duhet të jetë

i garantuar për të gjithë qytetarët e Kosovës.

Arsyeja pas një qëndrimi të tillë është ofrimi i

mundësisë që disa shëbime shëndetësore të

paguhen nga kontributet personale. Për

personat që nuk paguajnë kontribute (nuk janë

në marëdhënie pune) AKR mendon se duhet të

futen në përkujdesin e shtetit. Fondi qendror


shëndetësor duhet të ekzistojë dhe ai duhet të

financohet me kontributet e qytetarëve dhe

shteti duhet vetëm të mbulojë deficitin.

Përfaqësuesja e AKR‐së nuk dëshiron të

potencojë nivelin e pagesës së kontributeve për

sigurime shëndetësore, por thekson që ato

duhet të jenë sa më të ulta.

AKR angazhohet për ofrimin falas vetëm të

shërbimeve bazike, ato të ndihmës së parë dhe

ilaçeve esenciale të cilat nuk do të kishin

implikime serioze buxhetore.


AKR e konsideron tërë procesin e privatizimit të

dështuar kryesisht pasi që destinimi i

ndërmarrjeve të privatizuara me spin‐off special

nuk është ruajtur. Për sa i përket kompensimit

të punonjësve të ndërmarrjeve shtetërore të

cilëve u takon 20% nga vlera e kompanive të

privatizuara, AKR shpreson që qeveria shumë

shpejtë do të marrë nën kontroll AKM‐në dhe

do t’I shlyej obligimet ndaj këtyre dy grupeve.

Për më tepër, AKR beson se ka qenë shumë e

gabuar qasja e AKM‐së për mos shpërblimin e

ish‐punonjësve të ndërmarrjeve publike pasi që

këto ndërmarrje në masë të madhe ekzistojnë

falë kontributeve të tyre, andaj edhe e

mbështetë alokimin e një pjese të fondit të

privatizimit për këtë kategori të njerëzve.

Kocesionimi i ndërmarrjeve të mëdha

shoqërore është zgjidhje të cilën e mbështetë

edhe AKR. Përkundër faktit që mbështesin

revitalizimin e ndërmarrjeve publike përmes

privatizimit, ndërmarrjet e rëndësisë së veçantë

për AKR duhet të jenë në kontroll të plotë të

shtetit ose të ipen me koncesion.

Sipas AKR‐së shteti duhet të subvencionojë

vetëm ato ndërrmarje të cilat janë shumë të

rëndësishme për Kosoven dhe tek të cilat ka

kontrollin e plotë (përfshirë këtu edhe

ndërmarrjet e lëshuara më koncesion).


5. KONKLUZION

Si edhe mund të verëhet nga ky studim, partitë

politike në Kosovë e përdorin retorikën politike

pa ndonjë qëllim të asociimit të politikave të

veta me ideologji të caktuar politike. Tre fushat

e diskutuara në këtë analizë për të cilat

përfaqësues të partive politike kanë ofruar

pikëpamjet e tyre do t’i kalsifikonin të gjitha ato

parti pa përjashtim në spektrin e djathtë të

boshtit të profilizimit ideologjik. Kështu për

shembull, asnjëra nga partitë e intervistuara

nuk do të donte të kthente sistemin e kaluar

pensional i cili bazohej në parimin e solidaritetit

në mes të gjeneratave si dhe në parimin e

solidaritetit horizontal, ku niveli i përfitimeve

nga skemat pensionale përcaktohet nga shteti i

cili në këtë rast edhe luan rolin e ndërmjetësit.

GJithashtu, asnjë nga partitë e intervistuara,

nuk dyshon në sigurinë e fondeve private të

investimit të cilat menaxhojnë kursimet

pensionale, argument ky që përdoret nga

shumica e partive të spektrit të majtë nëpër

Evropë. Për më tepër, asnjë nga përfaqusuesit e

intervistuar të partive politike nuk e trajton

marrjen e shërbimeve shëndetësore si të drejtë

natyrore dhe njerëzore të @do individi, por e

lidhin atë gjithnjë me kontributet për fondin e

shëndetësisë, pra kontribute personale.

Për sa i përket privatizimit, që në parim është

një koncept bazë i partive të djathta, asnjë nga

partitë e intervistuara nuk e kundërshtojnë atë.

Për më tepër, ato kundërshtojnë vetëm

mënyrën e privatizimit të aplikuar në Kosovë

nga AKM duke e sulmuar atë proces si të

padrejtë dhe të dështuar. Nga përspektiva e

punëtorëve dhe puënsimit, partitë politike

përqafojnë qasjen tradicionalisht të djathë se

përmes privatizimit do të krijohen vende të reja

të punës, gjë që nuk është praktikë shumë e

shpeshtë në proceset e privatizimit nëpër

vendet e tjera.

Pasi profilizimi i partive politike në shkallën

absolute (çështjet tradicionalisht të majta ose

të djathta) në skenën politike kosovare ku deri

më tani ka ekzistuar një vijë ‘kombëtare’ dhe

‘patriotike’ për krijimin e shtetit do të ishte e

kotë dhe jo e aplikueshme. Andaj, për të krijuar

një pasqyrë më të kjartë rreth pozitës së partive

kryesore në Kosovë karshi këtyre çështjeve, si

dhe çështjeve që do të trajtohen në të

ardhmen, është e domosdoshme të bëhet një

klasifikim relativ krahasues ndërmjet këtyre

partive.

Në favor të kësaj qasjeje shkon edhe argumenti

i kontekstit lokal dhe rrethanave specifike socio‐


ekonomike jashtë të cilave çdo analizë do të

ishte e kotë. Qëndrimet e partive politike të

përfshira në këtë studim të paraqitura vizualisht

në një bosht të orientimit partiak ku për bazë

merren klasifikimet tradicionale ideologjike por

në të njejtën kohë edhe rrethanat ekzistuese në

Kosovë, do të dukeshin si në tabelën më poshtë.

PDK LDD

E Majta 0 AAK LDK AKR E Djathta

Pensionet

LDD PDK

E Majta AAK 0 LDK AKR E Djathta

Shëndetësia

PDK AAK

E Majta LDD 0 LDK AKR E Djathta

Privatizimi

Figura 3. Pozita e partive politike në boshtin e profilizimit ideologjik


SHTOJCA 1: LISTA E TË INTERVISTUARVE

Nr. Emri dhe Mbiemri Komisioni Parlamentar Grupi Parlamentar

1. Flora Brovina Komisioni për Shëndetësi, Punë

dhe Mirëqenje Sociale

Grupi i PDK‐së

2. Nurishahe Hulaj Komisioni për Shëndetësi, Punë


Grupi i LDK‐së

3. Gjylnaze Syla Komisioni për Shëndetësi, Punë


Grupi i AAK‐së

4. Qamile Morina Komisioni për Shëndetësi, Punë


Grupi i LDD‐së

5. Mimoza Ahmetaj Komisioni për Shëndetësi, Punë


Grupi i PDK‐së

6. Rita Hajzeraj Komisioni për Shëndetësi, Punë


Grupi i AKR‐së

seria e analizave të politikave e fes · informacionit (raporte të ndryshme, analiza, ... nga...

Documents