Senad Maku

TRINITETI Misteri shekullor i krishterimit

Boton: Kryesia e Bashksis Islame t Republiks s Kosovs Shtpia Botuese: Dituria Islame - Prishtin Biblioteka: Akaid Pr botuesin: Mr. Naim Trnava Recensent: Dr. Zija Abdullahu Redaktor gjuhsor: Dr. Hysen Matoshi Prgatitja kompjuterike: Bashkim Avdiu Katalogimi n botim (CIP) Biblioteka Kombtare dhe Universitare e Kosovs

T gjitha t drejtat jan t rezervuara. Ndalohet ribotimi, prkthimi, apo shu-mzimi i ktij libri me fardo mnyre, pa lejen me shkrim nga autori, trsisht apo pjesrisht, me prjashtim t citimeve t shkurtra n artikuj dhe n analiza kri-tike ose recensione.

Senad Maku

TRINITETI

MISTERI SHEKULLOR I KRISHTERIMIT

Prishtin 2009

BIBLA THOT: Ata e ndryshuan t vrtetn e Perndis n gnjeshtr dhe e adhuruan dhe i

shrbyen krijess n vend t Krijuesit, q sht i bekuar prjet. (Romakve 1:25)

Do ta njihni t vrtetn dhe e vrteta do tju bj t lir. (Gjoni 8:32)

KURANI THOT:

% r't =tG39$# (#s9$ys? 4n

Fjala e recensentit

Feja gjat historis ka luajtur nj rol esencial n jetn e njeriut dhe ky rol vazhdon t jet aktual edhe n kohn e sotme, sepse ajo ka qen, sht e do t mbetet pjes e personalitetit esencial t njeriut n prgjithsi, qoft si individ, qof-t si shoqri, kuptohet me pak prjashtime. Kt e shohim qart n lidhjen e pa-shkputshme t njeriut me fen, ngase kur prmendet emri njeri, pjes e panda-shme e tij sht feja, meq asnj gjalles tjetr fizike nuk sht fetare. Kt nevoj m s miri e ilustrojn fet e shpikura, q tregojn pr nevojn e pashmangshme t njeriut pr nj shtje t till, pa hyr n gjykime pr vrtetsis e saj.

Meq pozita e fes n jetn e njeriut sht kaq e rndsishme dhe njeriu, pr ta mbushur kt nevoj, me aftsit e tij t kufizuara, e sidomos ndaj shtjeve metafizike, shpesh mund t orientohet e t degradohet nga pozita njerzore, e gjejm n mnyr t pandrprer prkujdesjen Zotit me an t shpalljeve, prmes pejgamberve, q ta vetdijesoj njeriun n kt sfer, e t mos humbas pas besimeve t kota.

Ndonse shpalljet ishin t njjta, me kalimin e kohs, u formuan sjellje t ndryshme fetare, si rrjedhoj u formuan kultura t ndryshme. Kshtu, hasim edhe fet e shpallura, si: judaizmi, krishterizmi dhe islami si fe kryesore monotei-ste n esencn e tyre, me prmasa globale, secila n vete prmban individualitetin e jashtm dogmatik, q ndryshon nga njra te tjetra. Pr ti njohur dogmat e nj-ra-tjetrs sht e domosdoshme t formohen njohurit elementare pr seciln prej tyre, pasi do religjion ka nevoj pr kuptim t drejt nga t tjert, ashtu si e kundron ai veten.

Kjo njohje, pa dyshim, ndihmon n ngritjen e marrdhnieve ndrkonfesi-onale, dhe shmangien e veprimeve konfliktuale, nse jo rrnjosjen e plot t

SENAD MAKU

8

tyre. Pse jo edhe ndihmn e njri-tjetrit, prmes ksaj njohjeje, pr t arritur tek e vrteta e q sht synim i do njeriu n kt bot.

N kt kah, islami, q nga ditt e para t paraqitjes s tij, sht ndeshur me fet e tjera, s pari me politeizmin q ishte i shtrir n ato troje, pastaj edhe me fet e shpallura, prkatsisht me judaizmin dhe krishterizmin. N kt kontekst, islamin e hasim si nxits pr njohjen e tjetrit dhe shtrirjen e urs s dialogut me t, por edhe pranimin e tij, ngase vet dialogu nnkupton pranimin e bashkje-tess me tjetrin. Madje, ithtart e feve t shpallura i vlerson me status t veant, duke i quajtur ehlel kitab Ithtar t Librit1.

Mirpo, luftrat e mvonshme ndrmjet njerzve t feve t ndryshme, posa-risht ndrmjet muslimanve dhe t krishterve, do t ndikojn n gjykimin dhe mnjanimin e islamit \krishterizmit nga ana e krishterve\ muslimanve, si nga aspekti doktrinar, ashtu edhe ai politik, e sidomos n Ballkan, ku prher erzist-onte nj prapavij urrejtjeje t ndrsjell, t shkaktuar nga interesat politike, duke e br t afrmin shum t largt n t gjitha aspektet e jets, e posarisht n at kulturoro-fetar. Nj hov edhe m t madh t ksaj mosnjohje t ndrsjell n tro-jet tona ia dha edhe sistemi politik dominues pr nj koh t gjat n Ballkan, gj q la zbraztir t thell n kt drejtim.

Me ndrrimin e ktyre sistemeve koht e fundit dhe me ndryshimin e konc-eptit kulturoro-fetar ndaj tjetrit, pa dyshim se marrdhniet mund t prmirs-ohen duke e njohur tjetrin sa m mir, e posarisht thelbin e besimit, njohjen e besimit t krishter, e sidomos trinitetin, si shtyll e besimit t krishterizmit, meq besimi nuk sht vetm fenomen individual, por mbarshoqror, i till q refl-ekton n t gjitha aspektet e jets.

Duke u nisur nga ky kndvshtrim, Senad Maku, n veprn e tij Triniteti-Misteri shekullor i krishterimit, prpiqet q ta bj kt njohje t ndrsjell, duke u orvatur q ta nxjerr realitetin ashtu si sht, duke qen i liruar nga paragjy-kimet. Kt e pohon n shum vende dhe duke br ballafaqimin e dy besimeve,

1 Shih: Kurani: 3: 64, 71, 113, 199; 4: 123, 153, 171, 5: 15, 19, 47, 59, 68, 77; 29: 46]

TRINITETI - MISTERI SHEKULLOR I KRISHTERIMIT

9

krishterizmit\islamit pr t njjtn shtje dhe duke ofruar argumentet e t dyja palve, me nj gjykim logjik dhe t arsyeshm aty ku ka qen e mundur nj qasje e till. Pra, punimi sht serioz, ngase sht br duke prfillur metodologjin shkencore, e cila i ka br t mundur autorit q shtjet ti shqyrtoj me sy kritik, duke i nxjerr n pah t gjitha aspektet pozitive dhe negative t shtjes s studiuar, t cilat i trajton si t tilla bazuar n shtjellimin e duhur t argumenteve prkatse.

Fokusimi i Senad Makut n doktrinn e trinis s shenjt - pr t ciln na ofron njohuri t bollshme, duke e shtjelluar me prpikri dhe me shum argume-nte nga Bibla e Kurani - e cila shtrihet n nj periudh kohore shum t gjat, duke filluar nga zanafilla e ksaj doktrine, rreth 3000 vjet para e.s., pastaj gjat kohs s Jezusit e deri n kohn ton, gj q e prbn bazn kryesore t besimit te t krishtert. I gjith ky dimension shterues trajtimi flet bindshm pr cilsin unikate t punimit n fjal.

N kt punim autori t nxit dhe t bn kureshtar q t futesh sa m thell n analizimin e gjrave deri te zbulimi i s vrtets, duke qen sa m objektiv n zgjidhjen e nj shtjeje. Kshtu, punimi sht trheqs pr entuziastt, por, njk-ohsisht, edhe nxits dhe shtyts pr studime t mtejshme q jan aq shum t nevojshme. Me kt punim autori i hap horizonte t reja t studimit serioz n aspektin religjioz ndrshqiptar.

Pa dyshim, shtjet e tilla religjioze, sikurse shtja e trinis, n kontekstin bre-ndashqiptar jan fare pak t analizuara e t studiuara si duhet, ndaj vepra e till do ta mbush nj zbraztir t madhe n kt lm n gjuhn shqipe. Gjithashtu, vep-ra do ta gjej vendin e merituar n mesin e lexuesve t rndomt, meq ajo nuk i dedikohet vetm nj niveli t caktuar, por shtress s gjer t opinionit, ndaj mund t thuhet lirisht se intenca e shtjellimit t autorit ka qen q kt punim ta bj t prshtatshm pr do lexues, studiues e hulumtues shkencor.

E lusim Allahun xh.sh. ta shprblej autorin pr kt vepr, ndrsa ne i urojm suksese t mtutjeshme n kt drejtim.

Prishtin, 02.03.2009 Dr. Zija Abdullahu

n Me emrin e Allahut, Bamirsit t prgjithshm, Mshiruesit t posam

Parathnie

Falnderimi i takon Allahut t Madhrishm, Krijuesit t gjithsis, ndrsa paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi Pejgamberin, Muhamedin s.a.v.s, mbi familjen e tij, shokt e tij dhe mbi pasuesit e tij t ndershm deri n prfundim t jets s ksaj bote.

Kur nj njeri hulumton dhe studion pr nj religjion, apo pr religjionet n trsi, puna e tij krkimore dallon nga t studiuarit q do ta bnte nj besimtar pr fen e vet, n kt rast nj i krishter pr fen e tij. Nj ithtar i fes s vet sht i edukuar n at mnyr q t besoj se feja e tij sht e drejt, se sht nj fe e vetme q duhet ta ndjekim, kurse pr t t gjitha fet e tjera jan t kota dhe t rrejshme.

Misionart e krishter prpiqen ti shfrytzojn t gjitha mundsit pr ti bindur t tjert se si feja e krishter, apo krishterizmi q ka arritur deri n ditt e sotme, sht nj fe t ciln duhet ta besojm, t jemi mbshtets e pjestar t saj, kurse n ann tjetr themeluesit e feve t tjera, sipas ksaj pikpamjeje, jan njerz t prishur dhe gnjeshtar. M tej, ata, gjat hulumtimit t tyre, nse te fet e tjera hasin ndonj gj t prbashkt me fen e tyre, pohojn se kjo sht nj kopje q sht marr nga feja tyre dhe se kjo ngjashmri sht produkt i ndikimit t krishter.

Ne, si musliman, jemi t obliguar q t besojm n t drguarit, t cilt kan ardhur n mesin e popujve ithtar t librit, e q jan hebrenjt dhe t krishtert. Ne duhet ti pranojm dhe t shprehim respekt ndaj ktyre pejgamberve, si p. sh.

SENAD MAKU

12

pr: Ibrahimin (Abrahamin), Musan (Moisiun), Isan (Jezusin), ashtu sikurse kemi respekt dhe dashuri ndaj pejgamberit t fundit Muhamedit (Paqja e Zotit qoft mbi ta), sepse jemi t urdhruar nga i Madhi Zot nprmjet fjals s Tij, Kuranit Famlart, q ti nderojm t gjith pejgambert dhe t drguarit e Tij.2

Muslimani - duke u bazuar n msimet autentike islame, t cilat shpjegojn origjinalitetin e fes hebraike dhe at krishtere - dshprohet kur sheh se si hebrenjt dhe t krishtert pjesrisht jan larguar dhe i kan ndryshuar msimet e vrteta, me t cilat kan ardhur kta pejgamber, duke devijuar ndjeshm si nga msimet e Musait a.s./Moisiut dhe po ashtu edhe nga msimet e Isait a.s./Jezusit.

Kshtu, gjat kontakteve me grupet joislame, e posarisht me ato t krishtere, ballafaqohesha me shum msime t tyre, t cilat ishin n kontradikt t plot me ato msime t besimit q i paraqet Kurani Famlart, madje ishin n kundrshtim edhe me nj pjes t konsiderueshme t prmbajtjes biblike dhe vemas binin ndesh me mendjen e shndosh. Sidomos, n kt drejtim, e till sht doktrina e trinitetit, e cila n krishterizm prbn elementin m thelbsor t besimit.

Me qllim q ta kuptoj sa m mir kt doktrin, q ta njoh sa m gjithan-shm rndsin e saj n krishterizm, ashtu q t mund tua sqaroj lexuesve, ven-dosa ta marr pr studim, n prpjekje pr ta vn n pah t vrtetn e gjithnj duke u bazuar n Kuran, n B