1932-yil 17-dekabrda Farg'ona viloyatining Katta Tagob qishlog'ida tug'ilgan. 1949-yilda Qo’qon pedagogika bilim yurtini, 1955-yil Toshkent Davlat universiteti (hozírgi O 'zbekiston ’ M illiy universiteti)ni tamomlagan. ¡sh faoffyatím Farg’ona vifoyatítumanfarídagí maktabíarda o'qituvchilikdan boshlab, keyínchallk ilmiy bo'lim mudiri, maktab direktori bo'lib ishlagan. 1958-yilda o'z jurnalistík faoliyatini boshlagan ijodkor 300 dan ortiq felyetonlarni e'lon qilgan. Qator nashriyot va jurnallarda faoliyat ko’rsatgan.

1958-yilda badiiy ijodga kirib kelgan X. To'xtaboyevning "Omonboy va Davronboy", "Yo'llar va yillar", "Shirin qovunlar mamlakati yoki sehrgarlar jangi", "Jannati odamlar", "Quyonlar saltanati" va boshqa kitoblari dunyoga kelgan.

Sevimli bolalar yozuvchisi 1982-yilda O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi, 1989-yili O'zbekiston Davlat mukofotining sovrindóri, 1991-yílda O'zbekiston xalq yozuvchisi unvonlari bilan taqdirlangan.

Asarlari rus, ingliz, fransuz, nemis tillarida tarjima qilinib, dunyoning 28 ta mamlakatida nashr etilgan.

ISBN 978-9943-08-888-7

789943 088887

SARIQ DEVNING O'LIMI

0 ‘RT0Q POLKOVNIK

YANGI KASB TANLADIM

3 hunday qilib desangiz, ishlarim yurishgandan yurishib ketavcrdi, o'zi men shunaqa bolaman-da, qaysi ishni ixtiyor qilsam . a lbatta maqsadim ga yetam an. Y ettinchini bitirayotganimda, cndi nima qilsam ekan, qaysi maktabga borib o'qiymanu, yana qaysi muallimlaming boshini qotiraman, deb 0 ‘ylanib yurgan edim. Baxtim kulib boqqanini qarangki, qimmatli direktorim Otajon Azizovich m aktabni bitirish kechamizda bir soatu o‘n minut nutq so‘zlab, oxirida:

— Shunday qilib, — deb bir piyola choy ichib oldi,— aziz o'rtoqlar, endi ixtiyor 0‘zlaringda. 0 ‘qishni davom ettirmoqchi bo'lganlar, mana, Makarenko maktabiga o'tib o‘qishaveradi Ularning shaxsiy delosini bugunoq o‘sha maktabga o'tkazib berishimiz mumkin. Hunar o'rganish payidan bo'lganlar boMsa. nima ko‘p, shaharlarda hunar maktablari ko'p, o‘sha maktab- larga kirib 0 ‘qishlariga biz qoMimizdan kelgancha yordam beramiz. Xo'sh, Hoshim, sen nima qilmoqchisan?

— Men sartarosh bo‘lm oqchim an, — dedim hech ikkilanmay.

— A?.. Sartarosh dedingmi?— Ha, sartarosh bo‘lmoqchiman. Buvijonim, o ‘qiyverib

miyang suyulib ketdi, burning oqadigan bo'lib qoldi, deyapti.— Shu qaroring qat’iymi?— Qasam ich desangiz, qasam ichaman.— Y o‘q, qasam ichmay q o ‘ya qol, — dedi hurm atli

direktorim, — shundoq ham gapingga ishondim. Bu niyatingni tabriklayman, mayli, biringiz sartarosh, biringiz duradgor boiing, yana bittangiz elektrga qaraydigan montyor bo'ling. Ishqilib yo ilinli, yo hunarli bo'lish payidan bo'linglar.

Kim nima desa deyaversin. Lekin dunyoda sartaroshlikdan yaxshi kasb yo‘q. 0 ‘sha har xil uylar qurib, odamlami xursand qiladigan injenerlar ham, maza qilib she’rlar o'qiydigan shoirlar

4

fram qiziqchilik qilib hammani qiqirlatib kuldiradigan artistlar ham barí bir cgilib sartaroshga salom berishadi.

Ho‘ birda aytuvdim-ku, maktabimizning shundoqqina q a r s h i s id a sartaroshxona bor deb. Tovuqning katagidan sal kattaroq o‘sha sartaroshxonada usta buva degan chol ishlaydi. Usta buvam boshqalarga qaraganda meni jonu dilidan yaxshi ko'radi. Darsdan kechga qolsam yoki darsdan qochib, pana joy axtarsam to'ppa-to'g'ri buvajonimning oldiga kiraman.

_Assalomu alaykum, usta buva! — deyman qo'limniko‘ksimga qo‘yib.

— Ey-ha, Hoshimmisan? — deydi usta buvam.— Ha, raenman.— Yana jurnal o‘g‘irlagani keldingmi?— Yo‘q, bugun hech narsa o ‘g‘irlamayman, o'zim shunday...— Sentar hammang shunaqa, fotogazeta chiqarmoqchi

bo'lsalaring usta buvani sog'inib qolasizlar... Men, navbat kutayotganlar zerikmay varaqlab o ’tirishsin, deb jurnal topib kclaman, senlar suratini qirqib devorga yopishtirasanlar... 0 ‘tir, sochingni olib qo‘yay.

— Sochim o'sgani yo‘q.— 0 ‘tir deyapm an. Soching kurk tovuqning patidek

xurpayib ketibdi-yu, yana o‘sgani yo‘q deysan-a.— Pulim yo‘q-da, usta buva.— Senlarda qachon pul boigan o‘zi. Hozirgi zamonning

bolalariga hayronsan. Dadasidan, soch oldiraman, deb pul olib, tanaffusda muzqaymoq olib yeyishadi...

Usta buvam gaplashib turib sochingizni olib qo'yadi. Lekin, ko‘pincha atir o‘miga boshingizga suv sepib:

— Oh, oh, oh! Hidini qara-ya buni! — deydi sochiq bilan yuzingizni yelpib.

Shunday qüib, men sartarosh bo'lishga qaror qildim. Bilasiz- ku, biror ishga ahd qilsam uni oxiriga yetkazmaguncha qo‘ymaydigan odatim bor. Jonim ni qiynab b o ‘lsa ham maqsadimga crishaman.

Bu niyatim mehríbon buvijonimga, dadajonimu oyijonimga, hatto jondan aziz singillarim Oyshaxonu Donoxonlarga — hamma-hammalariga ma’qul bo‘ldi. Faqat dadam sal ikkilanib:

5

— Ishqilib, odamlarning boshini kesib olib, bir baloga yo 'liqm asang boMgani! — deb q o ‘ydi. 0 ‘sha kuniyoq buvamning huzurlariga kirib bordlm.

— Assalomu alaykum! — dedim ikki qo‘limni baravar ko'ksimga qo‘yib.

— Vaalaykum, e ha, Hoshimmisan, tinchlikmi, buncha entikmasang?

— Tinchlik, tinchlik, buvajon.— Yo orqangdan buvijoning quvlab keiyaptimi?— Hech kirn quvlagani yo‘q. Buvajon, sizga bir iltimos bilan

keldim.— Qani cshitaylik-chi?— Faqat, «xo‘p» desangiz aytaman.— Sen ko'ngli ochiq bolasan. Iltimosingni rad qilolmayman.— Usta buva, men sizga shogird tushmoqchiman. Sartarosh

bo'lmoqchiman...Usta buvam mening gapimni yo eshitmadi, yo juda xursand

bo‘lib ketganidan nafasi ichiga tushib ketdi. Nega desangiz, o‘n minut chamasi menga tikilgancha jim qoldi.

— Hoshimjon, bu scnmisan? — dedi nihoyat o ‘ziga kelib.— 0 ‘zimman, buvajon.— Beri kel, o‘g‘lim, pcshonangdan bir o‘pay.Usta buvam hozir roppa-rosa 73 yoshga kiribdi. Oltmish

yildan buyon sartaroshlik qilar ekan. Shu yillar davomida taxminan 250 ming boshning sochini olib, 250 ming marotaba rahmat eshitibdi. Taxminan 400 ming bor soqol-mo‘ylovga qo‘l urib, yo‘q deganda 350 ming bora rahm at eshitibdi. Usta buvamning aytishiaricha, bu dunyoda sartaroshchalik hurmatli odam yo'q ekan. Negaki o'likka ham, tirikka ham sartarosh birdek zarur ekan. Bu shunaqangi ulug' kasb ekanki, hatto Arabiston degan mamlakatning M akkayu M adina degan shaharlarida ham odairriar sartaroshsiz kun kechirisha olmas ekan.

— Afrika o 'rm onlarida hammi? — jindek hazilga olib so‘radim.

— Hamma joyda, o‘g‘lim. Kel, peshonangdan yana bir o‘pay barakalla! Qarib qoldira, do‘konni kimga qoldirib ketaman endi, deb tashvishda edim. Rahmat, rahmat, o'g'lim.

6

0 ‘sha kuni usta buvam shogird bola nimalar qilishi kerakligi haqida ko‘p narsalar o'rgatdi. Ish boshlashdan aw al, ishdan so'ng, albatta, sovunlab yuvinishim kerak ckan. Bu — bir, ish boshlashdan awal, ishdan so'ng asboblarni artib tozalashim kerak ekan, bu — ikki, ish boshlashdan awal, ishdan so‘ng, albatta do‘konni supurish kerak ekan, bu — uch. Ustaxonaga qadam qo'yishim bilan, bugun odamlarga halol xizmat qilaman, deb uch bor takrorlashim kerak ekan, bu — to‘rt. Usta buvam mana shunaqangi qoidalami sanab hisobni o ‘ n oltiga yetkazgan edi, shu payt do‘konga qo’shni qishloqlik bo'lsa kerak, o ‘rta yoshli bir odam kirib keldi. Usta buvam mehmon bilan hol- ahvol so'rashib bo'lgach.

— Hoshimjon, — deb buyurib qoldi menga, — qani, q o 'I in g n i bir ko‘raylik-chi, amakingni boshlariga ko‘pik surtib, sochlarini bir yumshatib tashla-chi.

— Xo‘p bo'ladi, buvajon! — yeng shimarib ishga kirishib ketdim. O'ziyam haligi odamning boshi yetilib pishgan qo‘zivoy tarvuzcha kelar ekan. Qatiq ivitadigan tovoqdek keladigan ko'pikdonda ko'pik tayyorlab asta surtgan edim, sal suyuqroq qilib qo'ygan ekanm an, betlaridan oqib tusha boshladi. Ko'zlariga ham jindek kirib ketgan bo‘lsa kerak, mehmon sapchib o'midan turdi-da:

— Qanaqa bolasan o'zing, — deb ko‘zini ishqalay boshladi.— Nima, chelaklab quyyapsanmi?

— 0 ‘zi boshingiz silliq ekan, ko‘pik turmayapti, — dedim nima deyishimni bilmay.

Suvga chiqib ketgan usta buvam qaytib kirib ishni darrov o‘z qo'Iiga oldi... Mijoz chiqib keta turib menga, negadir, bir xo'mrayib qo‘ydi.

— Parvo qilma, asta-sekin o'rganib ketasan, — ko‘nglimni ko‘tardi usta buvam.

Awal qaychi bilan ishlashni, keyin mashina qaychi tutishni o‘rgandim. Uch oy deganda ustara bilan ishlay boshladim. Hushyorgina bola bo'lganim uchunmi, roppa-rosa to ‘rt oy deganda, juda zo‘r bo‘lmasam ham, har qalay, o'rtacharoq usta bo'lib yetishdim. Odamlar Hoshimjonning qo‘li yengil ekan deb, orqavoratdan uncha-m uncha m aqtay ham boshlashdi.

7

juda usta ekansan. Ma, manavi pulni olginda, yangi ustara, ko 'pikdon bilan atir-upa ham sotib olgin. Yo‘q desang, ustaxonani qurdirib bermayman.

Yo'q, rais amakim o'sha kuni aldamagan ekan. Ertasiga kolxozning bosh ustasi kelib, yangi tushadigan sartaroshxo- naning o'mini lenta bilan o'ichab, qanaqa qurilish materiallari kerakligini daftarchasiga yozib ketdi.

0 ‘n besh kun deganda ikki derazali, tagi polli ustaxonamiz bitdi. 0 ‘n oltinchi kuni ustam ikkovimiz kun bo‘yi ko'ch tashidik, o 'n yettinchi kuni endi ish boshlamoqchi bo'lib turgan edik, to'satdan usta buvamning mazasi qochib qoldi.

Uch-to‘rt kun o'zim ishlab turdim. Bir kun ertalab Xayri xolam kelib, «usta buvang seni yo‘qlayaptilar» dedi-yu, ncgadir yig'lab yubordi.

— 0 ‘zlari tuzukmilar? — dedim bo'shashib.Borsak usta buvam ancha o‘sal boiib qolibdi. Men tengi, mendan

kichik nabiralari oyoqlarini uqalab ko'zlari mo'ltillashib, atrofida parvona bo'lib turishibdi. Usta buvam bir mahal ko'zini xiyol ochib:

— Keldingmi, o*g‘lim? — dcb so'radi.— Keldim, buvajon.— O 'g 'lim , ustachilikni tashlamagin. D o'kon berkilib

qolmasin.— Xo‘p, tashlamayman.— Hamisha pokiza bo'lgin.— Aytganingizni qilaman, buvajon.— Hech tamagir bo'lmagin, o‘g‘lim... 0 ‘g‘illarim... — Usta

buvam bir silkindi-yu, jim bo'ldi, boshi bir tomonga qiyshayib, ko'zlari olayib ketdi.

— Buvajon!— Buvajon-eyü!Uyni dod-faryod qopladi. Hech qachon shu paytdagidek

ich-ichimdan yig'lamagan bo'lsam kerak. Dodlagim, boshla- rimni yerga urib dodlagim kelardi. Ichim kuyib, boshim aylanib, tishlarim g'ijirlar, ko'ksimdan esa: «Buvajonim!» degan faryod otilib chiqar edi.

Bir hafta tinmay yig'ladim. Lekin, o'zingiz ham bilsangiz kerakki, g'am-g'ussalarni tezroq unutishda qishlog'imizda

10

menga teng keladigani yo‘q. Bir ko'zim yig‘lasa, boshqa ko‘zim hilan kulib turaveradigan odatim bor. Usta buvamning arvoh- larini shod qilisb maqsadida tezdan ish boshlab yubordim. Temir ta x ta c h a g a : «Marhum usta Akrom bobo nomidagi sartarosh- xona» deb yozdirib, do‘konning shundoqqina peshanasiga osib qo‘ydim. Preyskurant o‘rniga quyidagilami yozdim.

1. A’lochi o'quvchilaming sochi bepul olinadi.2. Yomon baho oluvchilar ikki hissa haq toiashadi.3. Chollar benavbat kiritiladi.4. Yig‘lagan bolalar chiqarib yuboriladi.Bobojonimga motam tutib yurgan kunlarim do'kon berk

bo‘lib, soch-soqoli o‘sganlar ko'payib ketgan ekan. Qo‘l-oyog‘i chaqqongina bola emasmanmi, hash-pash deguncha hamraa- larini tozalab qo‘ydim. Lckin, bir qo‘pol xatoga yo‘1 qo'yibman- ki, andak bo'lmasa meni tiríklayin ko'mib yuborayozishdi.

Usta buvam tirik ekanligida stakanga pashsha o'ldiradigan zaharli suv quyib qo'ygan ekan. Men kallavaram, uni ustarani chayqab oladigan xlorli suv deb o'ylab, soch yoki soqol olish oldidan ustarani o'shanga chayqab olaveribman.

Katta-kichikning boshi deysizmi, betiyu bo'yni deysizmi — qayergaki ustara yoki qaychi tekkan bo'lsa, yara bosib ketdi. Unisiga u dedim, bunisiga bu dedim, oxiri bahona topolmay, do'konni qulflab uyga qarab qochib qoldim.

BUVIJONIM B1LAN YIG‘LAB-YIG‘LAB XAYRLASHDIM

Issiqqina ko‘rpada o 'rnim dan turaymi-turmaymi, deb ikkilanib, o'zimcha shirin-shirin xayollar surib yotgan edim, bir raahal ko'cha eshigimizni kimdir xuddi do'mbira chalgandek tapira-tupuriga olib urib qoldi.

— Kim u? — deb so‘radim boshimni ko‘tarib.■ Sherik, och. Bu menman, — dedi Zokir. Rostini aytsam

bu dunyoda Zokirchalik mehribon, sadoqatli do‘stim yo‘q. Hamisha jonimga ora kiradi u. Urib boshini yorib tashlasang ham o‘rnidan turib, «sherik, qo‘ling og'rimadimi?» deb yana ko'ngil so'rayveradi.

11

Yugurib borib eshikni ochdim.— Uylaringda hech kim yo‘qmi? — birinchi savoli shu bo'Idi

Zokiming.— Ishga, o'qishga ketishgan.— Sen-chi?— Kasalman.— Rasai bo'lganing yaxshi bo‘libdi. Uoji bo‘lsa yana uch-

to‘rt kun kasal bo iib yot.— Nega?— Hozir aptekaga doriga boruvdim. Menga o'xshab boshiga,

betiga yara toshib ketganlar to'planishib usta Hoshimning kir ustarasini qo 'lidan to rtib olib, o 'z in i rosa tepkilaymiz, deyisbyapti.

— Endi aima qilsazn ekan-a?— A ytdim -ku, uch-to ‘rt kun kasal b o ‘lib yot, deb.

Do‘stgina-mning chin yurakdan bergan maslahatiga amal qilib, bir haftacha uydan chiqmay «kasal» bo 'lib yotdim. Boshiga, betiga yara toshganlaming ahvoli haqida sadoqatli do'stim har kuni axborot berib turdi. Shu sadoqatli do'stim bir kuni yana hovliqib kelib qoldi:

— Sherik, ustaxonaga yangi sartarosh keldi! Bor, chaqirib kel, deb meni yubordi.

— Yangi sartarosh?! — shunday degancha ko‘chaga otildim. Rost. Sartaroshxonamiz oldida begona odam o‘tiribdi. Qo'Iida kichkinagina, bir chekkasini sichqon kemirgan qora chamadonchasi ham bor. «Laylum, laylum» ohangida hushtak chalyapti.

— Assalomu alaykum! — deb odob bilan salom berdim.— Siz Hoshimjon bo‘las»zmi? — so 'rad i haligi odam

salomimga alik olmay.— Xuddi shunday.— Marhamat qilib, qulfni ochsalar.— Xo‘p bo'ladi.Yangi sartarosh ichkari kirib, ikki qo 'lin i shimining

cho'ntagiga solgancha hushtak chala-chala, xonaning u yoq- bu yog'iga nazar tashlab chiqdi.

— Xo'sh, yigitcha, aw al eshik tepasidagi bema’ni viveskan- gizni ko'chirib tashlang! — dedi nihoyat hushtak chalishdan

12

to'xiab. Usta Akromning o‘zi kim? Davlat sartaroshxonasi nega cndi uning nomiga qo'yilar ekan!

__y mening ustozim bo'ladi, bildingizmi!__ S a r t a r o s h x o n a g a uning nomini qo‘yish uchun maxsus

ruxsatnoma oldingizmi?— Yo*q._Bo'lmasa, viveskani tezroq ko'chirib tashJasinlar.__Ko‘chirmayman, — dedim negadir shu paytda yigMagim

k e lib .Yangi sartarosh tashqariga chiqib, o ‘zining bo*yi ham ikkita

narvonni o ichagandan balandroq ekan, viveskani yulib, magazinning tomiga otdi. Ichkari kirib, preyskurantning oidida to'xtadi:

— Bu nima maynavozchitik?!Bir narsa demoqchi bo'lib shuncha urinsam ham, ovozim

chiqmadi. Iyagim o 'chib , lablarim tortishib, gapiroJmay turaverdim. Yangi sartarosh, xonaning burchagida yotgan bo‘sh yashikka usta buvamdan qolgan jamiki asboblami joyladi-da, yana ikki qo 'lin i cho 'n tag iga soldi. Keyin, rayón sartaroshxonalar idorasi uni bu yerga sartarosh etib tayinlagani, men bugundan qolmay o ‘sba yerga borib uchrashishim zarurligini, agar bundan so 'ng sartarosh bo 'lib ishlashni xohJasam, ma’lum komissiyaning imtihonidan o'tishim shart ekanligi haqida axborot berib:

— Endi sekin jo 'n ab qolsinlar, — dedi. Yashikni asta qo‘Uig‘imga oldim.

— Sog'intirib qo'ymay tez-tez qadam ranjida qilib tursinlar,— dedi u zaharxandalik bilan kuiib.

— O'zlari... o'zlari... — Yo‘q, bari bir gapira olmadiro. Yashikni ko 'tarib, yugurgancha tashqariga chiqib ketdim. Jahldanmi, xo‘rligim kelganidanmi, bunisini aniq bilmaymanku, ishqilib. shu yugurganim cha to ‘p p a -to ‘g ‘ri uyga borib to'xtadim. Kechgacha ko'ksimni yerga berib qorong'i uyda yotdim. Kcchga tomon qattiq uxlab qolgan ekanman. Singlim Donoxon oyog'im dan tortib uyg'ota boshladi. K.o'zimni íshqalab hovliga chiqsam, ayvondagi so'rida buvijonim, dadam, yaaa bitta begona odam ham o‘tiribdi. Kira ekan, deb ko'zimni

13

kattaroq ochgan edim, — ishqilib ishning buyog‘i pacha va bo‘lmasa cdi-da, — uchastkovoy amaki kelibdi! Demak, masala ravshan. Meni qamashmoqchi. Iflos ustara bilan soch-soqol olib yarani ko'paytirib yuborganim uchun meni qamashga jazm qilganga o‘xsh'aydi. Qochaman, hozir bet-qo‘limni yuvmoqchi bo iib chorvoqqa o‘taman-u, Akromdan zo‘rg‘a qaytarvolib kundaning o'miga ko'mib qo'ygan qadrdon qalpoqchamni olib boshimga kiyaman-da, juftakni rostlab qolam an. Y o‘q, Hoshimjon anoyi bolalardan emas. Uni osonlikcha qamab boMmaydi!

— Hoshim, mehmon bilan ko‘rishmaysanmi? — deb qoldi dadam.

— Hozir, chorvoqqa o'tib kelay, — dedim chaynalib.— Awal ko‘rish, odobsiz!Shu payt uchastkovoy amaki o ‘midan turib, ikki qo'lini

cho‘zgancha, ko'rishish uchun men tomonga yura boshladi:— 0 ‘h-ho\ katta yigit boMib qolibsiz-ku!— Ha, aqlning o‘miga ham xudo unga bo‘ydan beryapti, —

deb qo‘ydi buvijonim.— Yigit kishi mana shunaqa bo'ydor boMgani yaxshi,— dedi

uchastkovoy amakim men bilan ko'rishib bo'lgach.«Qochaymi, qochmaymi, aftidan meni qamoqqa oladiganga

o'xshamaydi, juda xursand ko‘rinadi, qani bir azmoyish olay- chi, qochishga hamma vaqt ulguraman». Shu uy bilan so‘rining chetiga omon’atgina o‘tirdim. Dadam uchastkovoy amakimga. uchastkovoy amaki dadamga zimdan qarab qo'yishyapti.

— Gapirsang-chi, R o‘zi, yo o ‘zingning bolangdan ham uyalasanmi! — urishib berdi buvijonim. Bechora dadam-ey. Gapga shunaqangi no‘noqki, asti qo‘yaverasiz. U ishiga faqat ish bo‘lsa-yu, gapni menga qo‘yib berishsa-da. Dadam do‘ppisi- ni olib, boshini qashidi. Yo‘taldi, joylashibroq o'tirib oldida. do‘ppisini kaftiga urib, yana kiydi.

— Endi, o‘g‘lim... Choy ichasanmi?— Yo‘q.— X o‘sh, men yigitligimda kim bo'Jishni orzu qiganimni

senga aytganman-a?— Militsioner bo‘lmoqchi bo‘lgansiz.

14

_jsiima uchun meni ishga olishmagan?_ _ Q u lo g ‘in g iz kar b o 'lg a n i u c h u n ._£ ar enias, og‘irroq edi. Hozir, mana ochilib ham ketdi.

Xo'sh, nima uchun militsioner bo‘lishni orzu qilgan edim?_’gjr militsioner sizni o ‘limdan qutqarib, o ‘zi o‘lgani

uchun._0 ‘lgan emas, qahramonlarcha halok bo‘lgan, — deb

tuzatib qo‘ydi uchastkovoy amaki._Uyning to‘riga kimning suratini osib qo'yganmiz? —

so‘rashda davom etdi dadam._Marhum kapitan Akromovning,—javob berishda davom

etdim men ham.Dadamning peshanasida yiltirab ter ko‘rindi. Cho'ntagini

paypaslab ro'molchani topolmagach, engashib, dasturxonga artmoqchi bo‘lgan edi, buvijonim jerkib berdi:

— Soqolingga oq kirsa ham aqling kirmas ekanda, Ro‘zi!— Hadeb soqol-soqol deysiz, — dadam ham bo‘sh kelmadi,

— bu Hoshimingizga gap tushuntirish oson bo‘lsa ekan. Yo‘q deb qolmasin, deb bu yoqda o‘zim jonimni hovuchlab turibman.

Dadam bundan yigirma ikki yil oldin, kech kuzda shaharga uzum sotgani boribdi. Yaxshi pul qilib kelsa, oyim ikkovlarining to'ylari boMishi kerak ekan. Uzumni sotib boiguncha qorong'i tushib qolibdi. Dadam qo‘rqa-pisa qaytayotgan ekan, ja r yoqasida o‘g‘rilar yoMini to‘sib:

— Qani, pulni chiqar! — deyishibdi. Dadam shunaqangi qattiq dodlabdiki, yer-ko‘k larzaga kelibdi. Nariroqdan bir militsioner velosipedga qizchasini mindirib o‘tib borayotgan ekan. Dam olish kuni boMgani uchun yonida to'pponchasi ham yo‘q ekan. Shunday bo'lsa ham, bir zumda yetib kelib, o ‘g‘rilar- ga tashlanibdi. Dadam unga ko'maklashish o‘miga, eson-omon qutulganiga shukr qilib, qopni qoMtig'iga urib, soatiga 50 kilometr chamasi tezlikda qochishga tushibdi. Pulni oldirib qo‘yishdan qo'rqqanmi yoki o ‘g‘rilar bilan mushtlashib ko‘yla- gimni yirtib borsam, buvijonim urishadi deb o'ylaganmi, ish qilib, qochib qoJgan-da.

Oradan olti kun o‘tgach, dadam gazetada bir militsioneming surati bilan ta’ziyanomani ko‘rib qolgan. Ta’ziyani o ‘qib, bu

15

o'sha uni o'limdan qutqargan militsioner ekanini bilgan va yana dodlab yuborgan. Ertasiga marhumning uyiga borib, o ‘rtoq Akromov meni qutqargan edi, uni oilasi oldida gunohkorman, deb rosa yig‘lagan. Shu holda, ya’ni yig‘lagancha militsiya idorasiga borib, bo'lgan voqeani ochiqchasiga aytgan va uning o'rniga meni ishga olishlaringizni so‘rayman, degan. Lekin, o‘sha kuni tayinli javob ololmagan. Tayinli javob olguncha roppa-rosa bir oy qatnagan. Nihoyat, endi niyatiga yetay deganda qulog'i ishning beliga tepgan.

— Mayli, qulog'im og‘ir bo‘lsa ham ishlayveraman,— deb oyog'ini tirab turib olgan dadam.

— Yo‘q, aw al quloqni davolating, — deb maslahat bergan militsiya boshlig'i.

Bu voqeani dadam bizga bir necha martalab aytib bergan. Uchastkovoy amakiga ham aytib, iloji bo‘lsa, o‘g‘lim Hoshim- jonni militsioner qilmoqchiman, degan ekan.

Yaqinda shaharda yosh militsionerlar tayyorlaydigan o'rta maktab ochilibdi, bizning tomonlardan ham bir bolani tanlab yuborishlarini so 'rab , pechat bosilgan xat yuborishibdi. Uchastkovoy amaki mening haqimda, mening Yong'oq qori pochchani fosh qilganim, ashaddiy jinoyatchi Sultonovni qo'lga tushirishga yordamlashganimgacha hammasini yozib yuborgan ekan. O 'sha maktabning direktori: «Hoshimjon Ro'ziyevni tezda bizga olib keling», deb tayinlabdi. Uchastkovoy amakim bugun ertalab dalaga — dadamning yoniga borib, shunday- shunday debdi. Dadam, «men rozi, kechqurun uyga keling. Birgalashib buvijonisi bilan oyisini ham ko‘ndiramiz», debdi.

Uchastkovoy amaki men uxlab yotganda kelgan ekan. Bu masalani oilamizning hamma a ’zolari obdan muhokama qilishibdi. Buvijonim: «Yakkayu yagona o'g'limni o'limdan olib qolgan o'sha rahmatli militsioneming arvohini shod qilib Hoshimjonginam militsiyaga kirib, halol xizmat qilsa, men mingdan-ming rozi. Lekin, birovni o ‘g‘ri tunasa yaqiniga bormay, uzoqdan hushtak chalib, to'pponcha otaversin...». debdi. Oyim: « 0 ‘zim ham bilmay qoldim, bolaginam ming hunarga qo‘l uryapti-yu, bari bir tashlab ketyapti. Ishqilib kechasi navbatda turganda uxlab qolib hammamizni uyatga

16

asa bo'lgani...» debdi. Oyshaxon: «Akam militsioner ho‘lsa Ortiq ola ko‘zni qamataman, sochimdan tortib hech dars• elatgani q o 'y m a y d i» , debdi. Donoxon bo'lsa: «Urra akam

militsioner bo'lsa, kechasi uxlaganda hushtagini o'g'irlayman- da maktabga borganimda та га qilib chalib yuraman», degan

aplarni aytibdi. Xullas, suyukli o 'g 'illariga, ya’ni mulla H o s h im g a , uning ruxsatisiz, allaqachon militsiya formasini k iy g iz ib , hushtagigacha o*g‘irlab bo'lishibdi.

__Mana shunaqa gaplar... — dedi uchastkovoy amakisuhbatimizning oxirida. — 0 ‘zingiz nima deysiz?

Qiziq... Nimalar bo'lyapti o ‘zi, o‘ngimmi, tushimmi? Men o‘zi qanaqa bolaman? Shu paytda xursand bo'lishim kerakmi yoki xafa bo'lib yig'Iaymi? Hozirgina qochishga, yana darbadar bo‘lishga tayyor edim. Endi bo'lsa... Tavba! Militsionerlik! To'g'ri, dadam bu haqda ko‘p gapiradi, gapirganda ham shavq- zavq bilan gapiradi. Yigitning xo'rozi militsiyaga kiradi, deb maqtagani-maqtagan. Bordi-yu, militsiyaga kirib ketsam, unda sartaroshlikni kim qiladi? Axir men usta bobomga bu kasbni hech tashlamayman deb so‘z berganman-ku. Yoki... kechasi militsionerligu, kunduzi sartaroshlik qilsa ham boMarmikan?

— Gapir, nega jim bo'lib qolding? — qistadi dadam.— Sartaroshlik nima bo ladi? — so'radim uchastkovoy

amakidan.— Yigit kishiga yetmish hunar oz, — dedi uchastkovoy

amaki. — Sartaroshlikni o'sha yerda ham davom ettiraverasiz.— Qachon jo'naymiz?— Demak, rozimisiz?— bu savolni uchastkovoy amaki berdi-

yu, ammo javobini butun oilamiz a ’zolari kutardi. Savolni qarang: «Rozimisiz» emish. Hoshimjon yangi kásb tanlash oldida hech ikkilanganmi o'zi? Y o'q, hech qachon! Asta o'mimdan turdim-da, kaftimni qulog'im ustiga qo'yib:

Polkovnik Hoshimjon Ro'ziyev buyro'g ingizga tayyor!deb hammalarini kuldirib yubordim.Osh suzildi, ketidan tarvuz so'yildi, e boringki, sovib qolgan

choylar ham ichib bo'lindi. Ertaga soat 9 dajo'nashga kelishib, asturxonga fotiha o'qidik. Shu oqshom uydagilar menga biram

m ribon bo'lib qolishdiki, asti qo'yaverasiz. Katta singlim

Oyshaxon paypoqlarimni yuvgan, kichik singlim Donoxoij shimimga dazmol bosgan! Oyitn patirga unnab ketdi, dadam pul olib kelgani kassiming huzuriga otlandi.

Kechasi buvijonim ancha m ahalgacha uxlamay bosh tomonimda 0‘tirib, sochlarimdan siladi, peshanamdan qayta- qayta o ‘pdi.

— Obbo‘ tentagim-ey, shunday qilib bizni yana tashlab ketar ekansan-da? — dedi u ncgadir yig'lamsirab.

— Tashlab kctaman, buvijon.— Tez-tez xat yozib turgin.— Xo‘p bo‘ladi, buvijon.— Bemahalda ko'chaga chiqmagin.— Yaxshi.— Astoydil o'qib, odam bo'lish payidan boigin.— Aytganingizni qilaman, buvijon.— Bema’ni bolalar bilan yurmagin.— Xo'p.— O'zingdan katta ish buyursa yo‘q demagin.— Hcch yo'q dcmayman.— K o'ylaging kir b o 'lsa oqshom yuvib q o ‘ysang,

ertalabgacha quriydi. Kir ko‘ylak bilan ko‘chaga chiqmagin.— Xo‘p bo'ladi.— Yeyish-ichishdan o'zingni qisma, shukr, dadangni topishi

yomon emas. Pu! jo'natib turamiz.— Mcva-chevadan posilka ham qilib turinglar.— Bo'lmasam-chi, bolam, topganimiz seniki. Ishqilib, o‘lim

bo'lmasin...Buvijonim to ‘satdan yig'lab yubordi. 0 ‘rnimdan turib,

yupataman deb shuncha urinsam ham, hech iloji bo'lmadi. Ko‘z yoshlari ham to'planib qolgan ekanmi, quyilib kelaverdi.

— Buvijon, siz hali o'imaysiz! — shunday deb mehribon buvijonimning ajin bosgan betlaridan, ko ‘zlaridan o ‘pa boshladim.

— 0 ‘lib qolsam-chi?— Yo'q, o'imaysiz?— OMaman.— O'imaysiz!

18

__Bordi-yu, issiq, jon-da... Eshitsang, darrov kclib hassa

usblagio- _Buvijon!_Bolaginam! Tentagim!T o 's a t d a n ich-ichimdan bir xo‘rsinish kcldi-yu, ho'ngrab

• «lab yubordim. Nazarimda buvijonimdan ayrilayotgandek, onamdan ham aziz bo‘lgan, mcni deb o'tga hara, suvga ham urgan mehribonimdan ajralib qolayotgandek bo‘lib ketdim.

y ig ‘lama, bolam! — endi buvijonim meni yupatab o s h la d i.

_Yo‘q. bormayman, o‘ub qolasiz.__ 0 ‘lmayman!— Bordi-yu... issiq jon-da..._Unday dcma. Xudo xohlasa, hali seni bolangni ham katta

qilib beraman.— Lekin uning qulog‘idan cho'zmaysiz.— Cho‘zaman...Shu yo'sin buvijonim ikkimiz goh yigMashib, goh kulishib,

chaqchaqlashib tong ottirdik.Ertalab uchastkovoy amaki bilan shaharga jo 'nab ketdim.

Odamlar meni militsioner olib ketayotganini ko'rib; «Hoshimni qamagani olib ketishyapti. Essizgina, yaxshi o'qimasa ham, har qalay, yaxshi bola edi. Qayoqdan ham shu sartaroshlikka qo‘l urdi-yu, baloga qoldi...», deyishibdi.

SERJANT RO*ZIYEV ISH BOSHLADI

Qasam ich desangiz, qasam ichib aytamanki. uch yilning qanday o 'tganini m utlaqo sezmay qolibm an. Bu orada buvijonim bir necha marotaba shaharga kelib, meni ko‘rib ketdi. Men ham bir necha marotaba qishloqqa borib, ularning hol- ahvolini bilib qaytdim. Men asli militsionerlar o ‘ rta maktabining 0 quvchisimidim yoki o‘zim ochgan «marhum usta Akrom bobo nomidagi» bepul ishlaydigan sartaroshxonaning sartaroshimi-

ishonsangiz, keyinchalik o ‘zim ham unutib yubordim. ^ytgandek, sizga aytaman deb esimdan chiqib qolibdi.

19

— Men maktabga eson-omon kirib olgach, yotoqxonamizning shundoqqina biqiniga hurmatli ustozim nomida ustaxona ochdim. Avval o'zimga o'xshash kamxarj kursant bolalaming soch-soqolini olib yurdim. Keyincbalik muallimlarimiz ham, leytenantdan tortib, to polkovniklargacha kirib turadigan bo'lishdi. Bir kuni, ishonsangiz, bitta generalning ham soqolioj olib qo'ydim. Komissiya bo'lib kelgan ekan, yotoqxonalarning ahvolini tekshirib yurib, to'satdan mening sartaroshxonamga ham kirib qoldi. Darrov ikki oyog'imni juftlab ehest berdim:

— Kursant Hoshimjon Ro‘ziyev!— Yaxshi, — dedi general, — «usta Akrom» deganingiz kim?— Ustozim bo'ladi, o 'rtoq general.— Militsionermi?— Yo'q, o‘rtoq general, sartarosh bo'lgan.— Tekinga ishlaydi, deganingiz nimasi?— Ustozim shunday deb vasiyat qilgan, o'rtoq general.— Soqolni yaxshi olasizmi?— Smab ko'rishingiz mumkin, o'rtoq general.— Qani, sinab ko'rsak, ko'raylik-chi.O'ziyam o'sha kuni boshqacha bo'lib ketdim-da. Sochig u

choyshablarning eng tozasidan ishlatdim. Ustaraning ham shunaqangi o'tkiridan tanladimki, haligacha o'zim o'zimga hayron qolaman. Xushbo'y atir-upalardan sepib, beozorgina massaj ham qilib qo'yganimdan so'ng general o'midan turib...

— Barakalla. Sendan qanaqa militsioner chiqishini aytolmav- man-ku, lekin yaxshi sartarosh chiqishi aniq, — deb yelkamga urib qo'ydi.

Xullas, o'qishni tugatib, har kim har yoqda yo'llanma ola boshladi. Meni shahaming Kattasoy rayon miütsiyasi ixtiyoriga jo'natishdi.

— Qaysi bo 'lim ga lozim topishsa, o 'sh a bo 'lim da ishlayverasiz, xohlasangiz militsionerlaming soch-soqolini olib yuraverasiz, — deb jindak hazil ham qilib qo'yishdi.

Awa! iühga joylashay, keyin qishloqqa borib, besh-o‘n kun o'ynab, yoru do'stlarimni ko'rib kelarman, deb xayol qildimu militsiya bo'limiga jo'nadim. Bo‘lim boshlig'i Ali Usmonovning qabulxonasiga kirib, shapaloqdek keladigan oynaga tikilgancha

20

• i bo'yab o‘tirgan sekretar qizga nima maqsadda kelganli- 1. 0! „vtHim. Oiz ichkari kirib, darrov orqasiga qaytdi:&T0H Kirishingiz mumkin ekan.

Ic h k a r i kirib, qoidaga qattiq rioya qilgan holda tovonlarimni bir*biriga urishtirib baland ovoz bilan chest berdim.

' r _ _ S a r ta ro s h Hoshimjon Ro‘ziycv huzuringizga keldi!Polkovnik xiyol o'midan turib— Nima? — dcb so‘radi.__ K e c h i r a s iz , o‘rtoq polkovnik, yanglishib ketibman.

Scrjant Hoshimjon Ro‘ziycv huzuringizga keldi.— Bu boshqa gap. Xo‘sh, xizmat? Polkovnik mcn uzatgan

yo'llanmaga ko‘z yugurtirib chiqqach, shoshmasdan o‘rniga o'tirdi. Kursda qanaqa o'qiganligim, kimlar dars berganligi, qayerlik ekanligim, ota-onam nima ish bilan mashg‘ulligi to 'g 'r i s id a yarim soatcha surishtirdi. Keyin kattatigi kichikroq xontaxtachadek keladigan, surguchlangan konvcrtni ochib mening shaxsiy delom bilan ham shoshmasdan tanishib chiqdi. Nihoyat, ma’qui bo'ldi shekilli, boshini ko‘tarib:

— Chakki emas, — deb qo'ydi. — Xo‘sh, qaysi bo’limda ishlamoqchisiz?

Xo'sh, qaysi bo‘limda ishlasam ekan? Xabaringiz bormi, yo'qmi, militsiyada bo'limlar juda ko‘p boMadi: jinoyat qidiruv bo'limi, jam oat mulkini talon-taroj qiluvchilarga qarshi kurashish boMimi, aybiga iqror qildirish boMimi, xizmat bo‘limi, avtoinspektsiya boMimi, qorovullar bo‘ümi, o‘t o'chirish bo'limi, e boringki... shunaqangi bo‘limlar-da. Bir xayolim o‘t o ‘chi- rish bo’limiga kirib olib, oshxo‘rlik qilib elektr choynakda achchiq-achchiq choy damlab ichib, maza qilib yuraverayin ham dedim-u, negadir, bu fikrimdan darrov qaytdim. Xo‘sh, qaysi bo'limda ishlasam qimmatli dadajonimning orzularini tezroq ro'yobga chiqarar ekanman, qahramonliklar ko'rsatib, Orif, Zokir, Mirobiddinxo'jalami hayratda qiidirar ekanman?

— Ncga o‘ylanib qoldingiz? — so'radi boshliq.0 ‘rtoq polqovnik, buvijonim yetti oMchab bir kes, deb

aytardi.~~ Demak, o‘lchayapman déng?~~ Ha, o’rtoq polkovnik, oichayapman.

21

— Lekin, o‘rtoq scrjant, juda uzoq, o'ichar ekansiz.— Yo‘q. javobim tayyor. Qaysi bo'limni lozim topsangi?^

o‘sha bo‘limga o'tib ishlayveraman.— Rahmat, o'rtoq serjant. Mana bu chinakam militsioner-

ningjavobi. Militsioner, ya’ni davlat kantselyariyasining xodimi egarlangan otdek hamisha shay turishi kerak. Qaysi ishga yuborsak bo‘yin tovlamay, uni qoyillatish payidan bo'lishi kerak. Men hozir sizni polkovnik Salimjon Otajonovga topshiraman. U kishidan ish o’rganasiz. Respublikamizning eng atoqli militsiya xodimlaridan biri u. Halol, sadoqatli, xalq, davlat ishiga jonini tikkan tengi yo 'q odam. Undan ish o'rganishga harakat qiling. Keyin qaysi boiim da ishlashingizni yana o'ylashib ko'rarmiz.

Boshliq knopkani bosgan edi, ostonada sekretar qiz ko'rindi:— O'rtoq. Otajonovni chaqiriog.Xiyol o ‘tmay xonaga novcha bo'yli, ko'kraklari keng «55—

60 yoshlardagi bir odam bosh yalang kirib keldi. Ali Usmonov bilan so'rashib, menga bir ko‘z tashlab qo'ydi. Yuzi cho'zin- choqdan kelgan, o ‘ng betida chandig'i bor, peshanasi keng, tepa sochi tushib ketibdi. Ko'zlari, negadir sal g'alatiroq boqadi. Bir qarashda kishini erkalatayotgandek, yana bir qarashda: «To‘xtab tur, sen o'zing kim bo‘lasan?» — deb so'rayotgandek tuyuladi. Ikkala ko ‘zi bilan baravar tikilsa, xuddi birov ko‘kragingga to 'pponcha qadagandek, qo ‘rqib, beixtiyor o 'rningdan turib ketasan. Lablari kulib turibdi-yu ammo yuragining q a’rida senga nisbatan yashirin g'azabi borga o'xshaydi. Men negadir qaltiray boshladim. Ali Usmonov qisqagina tushuntirib:

— O'rtoq Ro‘ziyev sizning qoiingizda ishlaydi, — dedi.Polkovnik Otajonovtr -«Mening bo'limimni bola bog'cha qilib yubordinglar-ku»

deb kulib qo‘ydi. 0 ‘rtoq Usmonov ham kulib: «Chunki siz mehribon murabbiysiz-da», deya javob qaytardi.

Men jimgina yangi boshlig'imning orqasidan ergashdini Bay-bay-bay, bo'ydan ham bergan ekan-da, xuddi devga o‘xshaydi-ya. Gursillatib qadam tashlagandachi, ishonsangiz. pollar lapanglab ketyapti-ya. Eshiklaming hammasidan enga-

22

shib o‘td¡. Xonaga kirgach, divanga o‘tirib, meni ham yoniga taklif qildi-

__ xo'sh, oting nima, o‘g‘lim?— deb to'satdan senlab gapirab o s h la d i .

_Hoshimjon!— Iye, mening amakim bilan adash ekansanda. Militsionerlar

tayyorlaydigan o 'r ta maktabning birinchi bitiruvchilaridanman degin? Y a x sh i. X o‘sh, militsionerlikni tanladingm i yoki birovning tavsiyasi bilan keidingmi?

__Dadam tavsiya qildi._0 ‘zing bu ishni yaxshi ko'rasanmi?_Yaxshi ko‘raman.__Unda ishimiz soz ekan. Bir xillar militsionerlikka formasi

bilan hushtagiga ishqiboz bo'lib kiradi. Bunaqalar uzoqqa bormaydi. Ikki-uch yilda post tashlab qochib ketadi. Turadigan joying bornii?

— H ozircha, o ‘rtoq polkovnik, kursantlarn ing yotoqxonasida turibman.

— Meni Salimjon aka deb chaqiraver, rasmiyatchilikni yomon ko'raman. Lekin, raport borayotganingda o'rtoq polkovnik deb murojaat qilmasang, naq tilingni suglurib olaman... Hozir o'sha yerda tura tur. Keyin bir ilojini qilarmiz. Ehtimol uyimga olib ketarman... Bizning boMim qanaqa boMim ekanligini bilasanmi?

— Yo*q, bilmayman.— OBXSS bo‘limi deyiladi. Jyida og‘ir boMim. Nima ko‘p

desang, hozir jamoat, davlat mulkiga ko‘z olaytiruvchilar ko'p. Ular shunaqangi ustaki, hushyor bo'lmasak, sen bilan mening boshimizga qalpoq kiygizib ketishadi. Men ularga nisbatan qattiqroq turish tarafdoriman. Lekin Ali Usmonovich tarbiya- lash kerak, deb ko‘pincha ko'ngilchanlik qiladi... Ha mayli, bular haqida keyin yana bafurja gaplashamiz... Nima boMgan- da ham militsiya qattiqqo‘1 bo‘lishi kerak.

Mening Salimjon aka haqidagi fíkrim o‘sha kuni tez-tez 0 z£arib turdi. Hali boshliqning huzurida bo'lganimda, ochig’ini aytsam, undan qo'rqib ketgan edim. Hozir esa, dilkashlik qilgani uchun sal-pal yaxshi ko‘rib qolgandek bo'ldim. Kechga tomon mening ko'z oldimda yosh bir leytenantni qattiq urishganini,

23

leytenantning dag‘-dag‘ qaltirayotganini ko'rib, bu odamni yaxshi ko'rishni ham, yomon ko'rishni ham bilolmay, lanj bir tushuncha bilan yotoqxonamga qaytib ketdim.

Oradan o 'n uch kun o'tgach, meni polkovnik Otajonov o‘* huzuriga chaqirtirdi.

— Xo‘sh, o‘rtoq Ro'ziyev, endi ishni boshlasak ham bo‘lar deyman?

— BoMadi, o‘rtoq polkovnik.— Mana bu shikoyatni o ‘qib chiqing-da, tezda chora

ko'rishga kirishing.— Xo‘p bo'ladi, o‘rtoq polkovnik.Mehnatkashlar yozgan shikoyat xatni olib, o ‘z xonamga

chiqib ketdim. Ish boshlandi! Seijant Hoshimjon Ro'ziyev ish boshladi! Mana endi, jamoat mulkiga ko‘z olaytiradiganlar boMsa navbati bilan ta’zirini yeyaveradi!

OSHXONANING BAXTI QARO DIREKTORI

fiirinchi topshiriq juda g'alati bo‘larkan. Bir tomondan, quvonchim ichimga sig'may, sakrab, o ‘yin tushvoray-o‘yin tushvoray deyman. Ikkinchi tomondan, bordiyu ishni buzib qo'ysam-chi, deb o‘zimdan-o‘zim andak qo'rqib ham turibman. Yuragimni hovuchlab, shikoyatni qayta-qayta o'qiyman.

«Kattasoy rayon militsiya bo 'limining boshlig 7 polovnik o ‘rtoi/ Usmonovga. «Rohat» oshxonasida ovqatlanib hamishajoni azobda yuruvchi bir gruppa xo 'randalardan

S H I K O Y A TBiz, siz hurmatli boshliqqa shuni yozib ma'lum qilamizki, 12-

sonli oshxonada institut studentlari, poliklinika va dorixona xizmatchilari. mahalla ahlining katta-kichik mehnatkashlari ovqatlanib kelamiz. Bu oshxona emas, azobxona! Ovqatlari shunaqangi bemazaki, ta ’rijtni hech keltirib bo'lmaydi. Buning ustiga cho ‘michdan ham qoqib qolishadi. Shu oyning boshida shahar savdo inspektsiyasiga shikoyat qilgan edik, uyerdan kelib tekshirish

24

• k ■’ishuvdi, xo randalarning haqidan 30—35 foizini urib ° [¡Myotgani ma’¡um bo'ldi. Biz. mana endi qo'li egri oshpazlar q°'zirini yeydi. deb turgan edik. yo'q, bunaqangi voqea yuz ¡h “madi Hantmalariga bittadan hayfsan ulashib chiqishdi. Agar shunaqangi hayfsandan mingtasini ipga tizib, bo 'yniga osib

'veaningizda ham bu tovlamachilarga zig’irdek ta 'sir qilmaydi. Negaki, bular uchun hayfsan bilan tashakkurning farqi yo'q.

Biz bir gruppa o'qituvchilar, vrachlar, studentlar va boshqa ko 'ngli to ‘Intay yurgan xo ‘randalar, siz boshliqdan oshxonada tartib o’matishga yordam berishingizni so‘raymiz.

Qambarov, Qosimov, Qodirov va boshqalar».

Bu shikoyatni kechasi bilan qayta-qayta o‘qiyverib, ishon- sangiz, paqqos yodlab oldim. Yodlab oldim-u, ertasiga kunduz soat birgacha ishni nimadan boshlashni bilmay garang bo'lib o'tiraverdim. Nihoyat: «Avval borib, shu oshxonada ovqatlana- man, mazali-mazasizligi o ‘zim sinab ko 'ram an. So‘ngra taomlarning hammasidan oz-ozdan olib, shaharning bosh laboratoriyasini tekshirtirib ko'ram an», — degan qarorga keldim.

Oshxooa «G‘alaba» xiyobonining shundoqqina yongina- sida. Ko'pqavatli uyning ostidaekan. Odam shunaqangi ko‘pk¡, xuddi vokzalning chiptaxonasiga o ‘xshaydi. Awal qo'yilgan vitrínalami ko'zdan kechirdim. Kotlet - 42 tiyin, lag'mon - 38 tiyin, palov - 63 tiyin - hammasi joyidaga o‘xshaydi. Bufetga o'tdim. Boshiga oq surpdan xaltacha kiyib oigan, burni, peshanasi terlab turgan baqaloq bir yigit qo‘li-qo‘liga tegmay xizmat qilyapti: birovga aroq, birovga perashka, yana bittasiga konfet uzatyapti — norozilik yo‘q, hammasi sizu biz. Kassani ham ko'zdan kechirmoqchi bo'ldim . O 'n yetti-o 'n sakkiz yoshlardagi bitta qizcha o'tiribdi. Shunaqangi ozg'in, shuna- *iangi nimjonki, xuddi shu oshxonaga kirgandan buyon ovqat

erishmaganga o 'xshaydi. Ammo nozik barm oqchalari S unaqangi tez, shunaqangi aniq ishlayaptiki, xuddi sehrgarga ° xshaydi.

~~ Eshitaman. •— deb so'radi mendan yaqiniga borganimda.~~ Bir portsiya lag'mon, — dedim shoshilib.

25

— Non ham olasizmi?— Yo'q.— O'ttiz sakkiz tiyin, — dedi qiz chek uzatib.— Qirq tiyin ola qoling, — deb iltimos qildim qo‘lga

lushirmoqchi bo'lib.— Rahmat, yig'ib yursangiz morojenoye olib yeysiz!^

shunday deb qizcha ikkita bir tiyinlik uzatdi.Lag'monni olib, chekkaroq bir yerga o'tirdim. Endi yeya

boshlagan edim, 55—60 yoshlardagi bir odam bir qo'lida kotlet, boshqasida shavla keltirib yonimga o'tirdi. Yuragim «shuv» etib ketgandek bo‘ldi, bu odamning nimasidir Y ong'oq qori pochchamga, velosiped minib qochgan o'sha ustozimga juda o'xshab ketardi. Yo‘g‘-ey, qori pochchamning moshguruch soqollarí ko'ksilariga tushib turardi, qo'llarida tasbeh, boshlarida savatdek salla bo‘lardi. Bu odamda bo'lsa, soqol degan narsa yo'q— qip-qizil ko'sa. Boshida shlyapa, ko'ksida tuguni mushtumdek keladigan gulli galstuk. Yo'q, yo'q. Bu butunlay boshqa odam.

— Tfuu! — dedi yonimda o'tirgan odam, qoshiq bilan tarelkani bir urib. — Shu ham ovqat bo‘ldi-yu!

— Rostini aytsam men ham yeya olmay o‘tiribman,— dedim boshimni ko'tarib, — lag‘mon emas, mag'zava.

— Men kotlet deb olsam, bilmadim nimani solib berishibdi,— deb yomonladi yana yonimdagi xo‘randa.

— Qaylasiga go‘sht o‘miga baqlajon solishibdi, — dedim men uni ko'proq gapga solish uchun.

— 0 ‘g‘ri bo‘l, insofli bo‘l-da, nomard! — dedi begona odam battar tutaqib.

Taomlarning bemazaligi xususida ikkimizning fikrimiz bir joydan chiqib qoldi. O 'n minut chamasi oshpazu, kassiru. direktorigacha aralashiga yomonlab, go'riga g'isht qaladiq.

— Mana, siz militsiya xodimisiz, — dedi suhbatdoshim qizishib, — nega shunaqangi yulg'ichlarga chora ko'rmaysizlar?

— Ehtimol ko‘rarmiz.— Y o'q, sizlar chora ko'rmaysizlar, shikoyatni eshitib,

chakkanglami qashib, teskari qarab ketaverasizlar.— Aksincha, men chora ko'rgani keldim.— Ishonmayman.

26

Ishoning. Mana, cho 'n tag im da m ehnatkashlarnings h ik o y a ti h a m tu r ib d i .

_Demak, chora ko‘rasizmi._Ko‘ramiz.__Bo'lmasa, yuring, ichkariroqqa kiramiz. Alohida xona

hor 0 ‘sha yerda bafuija gapiashamiz.Men ishimga yordami tcgadigan sherik topilganidan o'zimda

yo q sevinib ketdim. 0 ‘zi omadi bor yigitman-da, biror ishga qo‘l urgudek bo'lsam mana shunaqa o ‘z-o‘zidan yurishib ketavcradi!

^pining to'rida kichkinagina xona bor ekan. 0 ‘sha yerga kirib, eshikning ichidan berkitib oldik.

— Avvalo tanishib olaylik israim — Odil, familiyam — Abbosov. O'zlarining ism-shariflari?

— Hoshimjon Ro'ziyev._Hoshimjon, men bu oshxonaning baxti qaro direktori

bo'laman.— A?! — beixtiyor o‘mimdan turib ketdim.— Qo'rqmang, — sekingina yelkamdan bosib qo'ydi baxti

qaro direktor, — men sizning ishingizga xalaqit bermoqchi emasman. Aksincha, yordam bermoqchiman... Men, ukaginam, bu yerda yakkalanib qoldim. Menga yordam kerak, yordam bering! Direktor bo'lib kelganimga olti oy bo'ldi, olti oydan buyon ovqatlami lazzatli qilish uchun kurashaman. Ammo bu yerda ikkita pixini yorgan, g'irrom oshpaz bor. Biri milliy taomlar bo'yicha, ikkinchisi yevropacha taomlar bo'yicha bosh oshpaz bo'lib olishgan. Har birining beshtadan shogirdi bor. 0 ‘nta shayton birlashib olsa, direktoming qo'lidan hech ish kelmas ekan. Men chiday olmaganimdan yaqinda xo’randalarga aytib, shahar savdo inspektsiyasiga shikoyat yozdirdim... Afsuski, undan ham naf chiqmadi — bittadan hayfsan bilan qutulib ketishdi... O rtoq seijant, sizga to'liq ishonsam bo'ladimi?

— Militsiyaga ishonmasangiz, unda kimga ishonasiz? — dedim sal achchig‘im chiqib.

~~Rahmat. Ming rahmat sizga, ukam. Sizga aytadigan sirim ? uki» haligi oshpazlar har kuni 100 so‘mdan pul ishlab «Ushadi, Shogirdlari 25 dan olishadi.

27

— Yo‘g‘-ey! — dedim ishonmay.— Rost aytyapman. Bu baloxo'rlar har qanday odatnnj

darrov sotib olishadi. Lekin... sizdan ham qo‘rqib turibman.— Hoshimjon Ro‘ziyev sotiladiganlar xilidan emas! — stolnj

mushtlab o'rnimdan turib ketdim.— Bari bir, sizni ham tuzlab jo ‘natishadi. Har ehtimolga

qarshi ogohlantirib qo‘yyapman.— Ko'ramiz, kim kimni tuzlar ekan!— Siz hushyor yigitga o'xshaysiz. Ko'zlaringiz chaqnab

turibdi. Yoshsiz-da, olovsiz, olov! Yaqinda yeng shimarib ishga astoydil kirishdim. Mehnatkashlarga aytib, yana shikoyat yozdirdim. Militsiyaga jo'natinglar, xalq, davlat manfaatini o'sha yerda himoya qilishadi dedim... Shikoyat haligacha bormabdi-da?

Cho'ntagimdan shartta shikoyatni chiqarib, baxti qaro direktorga uzatdim. U shikoyatnomani o ‘qiyapti-yu, men boMsam: «Bechora Odil aka-ey, bitta o‘zingiz o‘nta shaytonga qarshi nima ham qila olardingiz, og'ir ahvolga tushib qolgan ekansiz, nega darrov mening boshlig'imga uchrashmadingiz. Ha, mayli, hali ham kech emas. Ta’zirini berib qo'yamiz...». deb o'ylayman. Unga rahmim keladi. Ko'nglini tog'dek ko'taradi- gan biror gap aytmoqchi boMaman.

— Bu vrachlarni taniyman, — dedi Odil aka shikoyatni menga uzatib. — Mana bu Qambarov degani tish doktori bo‘lib ishlaydi. Qo‘li juda yengil, har qanday baquvvat tishni ham bir siltaganda sug'urib oladi. Qodirov bo'lsa — xirurg. Xuddi sizga o'xshash adolatparvar, hushyor yigit! Bo'lmasa endi amain ishga o'tsak.

— Men tayyorman.— Tekshirtirib ko'rish uchun taomlardan qachon olasiz?— Ertaga olsammi deb turibman.— Yo‘q, yo shanba, yo yakshanba kuni olasiz. Negaki.

shanba va yakshanba nazorat qiluvchi jamiki idoralar berk boMadi, Sulaymon oMdi, devlar qutuldi, deb bu shaytonlar o‘g‘irlikni uch-to‘rt baravar ko‘paytirib yuborishadi. Keyin. o'rtoq scrjant, bunchalik soddadillik qilmang.

— Nima qilibman?

28

Oshxonaga kirib vitrinadagi taomlaming narxini tekshirib7Г . sizning nima maqsadda kelganingizni men darrov

yuri S QSjjpaziar mendan oldinroq sezishgan bo‘Isa kerak. !fz borniasam, ichkariga tortib ketishadi, deb darrov

ldingizga keldim... 0 ‘rtoq serjant, iloji bo'lsa, o‘zingizdan o l d i n o s h x o n a g a begona odamlami kiritib, t a o m la m i o‘shalarga oldiring-da. keyin tappa bosing.

_ßU maslahatingiz ham ma’qul, — dedim ich-ichimdanse v in ib .

__Keyin, o'rtoq serjant, yana bir narsani aytmoqchiman.Bu yerda shikoyat daftari ikkita yuritiladi. Bittasiga faqat maqtovlarini yozdirishib, mukofot olishadi. ikkiochisiga faqat shikoyatni yozdirishib, uni hech kimga ko'rsatishmaydi. Ikkovi ham bufetchida turadi. 0 ‘rtoq serjant, yana bir iltimosim bor. Lekin, yo‘q demasangiz aytaman.

— Yo'q demayman.— Bufetchini ham qo‘shib tekshirsangiz, — dedi Odil aka.

Garchi xonada ikkimizdan boshqa odam bo'lm asa ham, gapimizni birov eshitmayaptimi, degandek u yoq-bu yog'iga qarab oldi, keyin shivirlab davom etdi:— Aslida o'g'riboshi shu! Mehnatkashlarning yonini olganim uchun meni ishdan oidirib tashlamoqchi. Birorta to ‘g‘ri ishi yo‘q. Arog‘u konyak — hammasi yasama 20 gramm aroqqa 80 gramm suv qo'shmasa, kechasi uxlay olmay chiqadi.

— Juda ochko‘z ekan-ku!— Ochko'z ham gapmi? Hozir sinab ko'rishim iz ham

mumkin. Chiqib ikki stakan aroq keltiring, men chiqsam tozasidan beradi, xumpar!

— Qalay bo'larkin?Yana soddalik qilyapsiz-a! — urishib bergandek bo'ldi

baxti qaro direktor. «Sodda» degan gapni eshitib, juda ham unchalik emasligimni isbotlash uchun shartta chiqib, burni terlab turgan baqaloq bufetchidan ikki stakanni to 'ld irib aroq kcltirdim... ~~ Barakalla, mard yigit ekansiz! — xursand bo‘lib dedi

or. — Endi bir stakanini ichib ko‘ring-a, zig‘ircha maza ngiz, betimga tupurib yuboring.

29

— Men umrimda aroq ichgan emasman, — e’tiroz bildirdimOdil aka qo'l siltadi:— Bu aroq emas-ku!— Bari bir, icholmayman.Odil aka hafsalasi pir bo'lgandek o‘midan turib tez-tez yurifc

chiqib keta boshladi:— Men sizni mard yigit deb, sirlarim ni oshkor qiljj,

o‘tiribman-a...Ish boshlash oldidan ishonchli yordamchidan ajralib

qolishdan qo'rqib bir stakan aroqni shartta ichib yubordim.— Qalay? — Orqasiga qaytib so'radi direktor.— Juda bemaza narsa ekan, — dedim aftimni bujmaytirib.— Ofarin! Hushyor yigitsiz-da, darrov sezdingiz. Boshqa

joyda aroq ichsangiz xuzur qilasiz, kayf qilasiz. Bu bo lsa odamning ko'nglini aynitadi. Nomard, o‘g‘ri bo‘l, insofli bo'lda! Mang, bunisini ham ichib yuboring, oshqozon to'lsa, ko'ngi) aynashingiz bosiladi, bo'lmasa kechgacha o'qchiysiz.

— Boshim aylanib ketyapti.— Shuning uchun ham iching deyapman-da, mard yigit!

Ko‘ngil bosiladi. Barakalla, ofarin! Lekin azamat yigit ekansiz! Siz bilan har qanday ishni bajarsa boMarkan. Qani, endi militsionerlaming hammasi sizdaka boMsa.

Bir nafasdan so‘ng chindan ham boshimning aylanishi to‘xtadi-yu, ko'nglim tog'dek ko'tarilib, ashula aytgim kela boshladi. Odil akaning peshanasidan o‘pib:

— Sizning bu xizmatlaringizni militsiya hech qachon unutmaydi, — deb xitob qildim. — Ashula aytib beraymi?

— Shoshmay tursangiz hali o'yinga ham tushib berasiz, uka! — degandek bo‘ldi Odil aka. Keyin nima bo‘lganini bilmayman u.

30

TUSHDMMI, 0 ‘NGIMMI

Ko'zim ni ochib, o‘zimni boshlig'imiz o'rtoq Otajonovning da ko*rdim, divanda cho'zilib yotibman. Boshimdan suv

auvishgan bo‘lsa kerak, kiyimlarim ho‘l. Xonada boshlig‘im, meni bolakay deb chaqiradigan bo'limimizning eng keksa xizmatchisi — leytenant Ortiqov, tergov bo'limidan kapitan Ooraboyevlar o 'tirishibdi. Hamm alari qovoqlarini solib olishgan... Tushimmi, o ‘ngimmi, nega men bu yerga kelib qoldim. «Rohat» oshxonasining baxti qaro direktori qayerda qoldi. «Assalomu alaykum!» deb sekin o'mimdan turmoqchi bo'lgan edim, boshim tegirmon toshi osilgandek og‘ir, chayqalib ketdim. Hech kim javob qaytarmadi. Demak, tush ko‘rayotgan ekanman, deb o'ylab yana divanga cho'zilmoqchi bo'lgan edim Salimjon aka:

— Tirildingmi? — deb so‘radi.— Tirildim-u, lekin...— Tur o‘mingdan! — buyurdi boshlig'im. — Tashqariga

chiqib bet-qo'lingni muzdek suvga yuvib kel.Bet*qo‘limni yuvib keldim, boshim ning guvillashi

bosilgandek bo'ldi, ko'zlarim ham yaraqlab ochilib ketdi.— Qani, bir boshdan gapirib berchi! — yana buyurdi

boshlig'im.— Nimani gapiray? — hayron bo‘lib so'radim.— Oshxonada qilgan bezoriligingni gapir.— Bezorilik, qanaqa bezorilik?— Gapni cho'zma! — Salimjon akam bu so'zni shunday bir

ohangda aytdiki, beixtiyor o'mimdan turib ketdim. Oshxonadabo'lgan voqeani o'zimdan hech narsa qo'shmay, hech narsaolib tashlamay, qanday yuz bergan bo‘lsa shundayligicha so'zlabberdim. 0 ‘tirganlar, tavba degandek, yelkalarini qisib, bir-birlariga ma’noli qarab olishdi. 0 ‘rtoq Otajonov Ortiqovga so‘z berdi.. ~~ ^oat beshlarda, — o'rnidan turgani erinib, sekin gap

shladi Ortiqov, — oshxonadan telefon qilib, bizga o ‘rtoq ^ tajonov kerak, deyishdi. Men u kishi yo‘q dedim. Unda

2lnglz Idling, xodimlaring serjant Ro'ziyev to'polon qilib,

31

hammamizni qiynab yubordi, dedi. Darrov yctib bordim. 0 ‘r^ Ro‘ziyev divanda o'chib yotibdi, direktor qo'limga mana (¡ aktni berdi.

— Aktni o‘qing! — buyurdi Otajonov. Leytenant aktni xud, meni osib oMdirish haqidagi hukmni o‘qiyotgandek, g'anigi bir ovozda dona-dona qilib o'qib berdi:

«Bizlarkim, tubanda qo‘l qo'yib, akt tuzuvchilar: «Rohat oshxonasining direktori Odil Abbosov, oshpazlar 0 ‘r<> Haydarov, Karim Tursunov, bufetchi Zokir Zaripovlar tuzami ushbu aktni shu mazmundakim, militsiya seijanti Hoshimjoi Ro'ziyev oshxonaga kirib, alobida xonada ziyofat qilishimizg so'radi, yarim litr aroq keltirilsin deb buyurdi. Aroqni paqqo ichib olib, cho'ntagidan shikoyat chiqarib, hammangning jonin; mana shu qog‘ozda, g'ijimlasam o'lasan, dedi. So‘ngra. aga 300 so‘m naqd pul bersalaring ishni bosti-bosti qilib ketamaa dedi. M aslahatlashib, so'ragan pulini berishga va tegishl organlami xabardor qilib qo'yishga qaror qildik. Seijant pul® olgach, shikoyatni bizga berdi (ushbu aktga shikoyatni han qo'shib topshiryapmiz) va «esizgina shikoyatning bahosi SOI so'm turardi, men uni juda arzon pullab yubordim. Yana hed bo‘lmasa 100 so‘m topib berasizlar», deb to ‘polon ko'tardi.

Ushbu aktni to‘g‘ri deb...»— Yolg'on, tuhmatü — ich-ichimdan bir hayqiriq otilil

chiqdiki, hayqiriq zarbidan, ishonsangiz, derazalar zirqiral ketgandek bo‘ldi.

— O'zingni bos, — go‘yo hech narsa bo'lmagandek, bi ohangda dedi Salimjon aka. — O 'rtoq Ortiqov, o ‘sha paytd Ro'ziyevning cho'ntagini qarab ko'rdingizmi?

— Yo‘q.— Hozir qarangchi, pul bormikan.— Xo‘p bo’ladi.Ortiqov cho'ntaklarimni titkilab gimnastyorkamning ko'kra

cho'ntagidan bir dasta pul old». Ko'zimdan o‘t chiqib ketdi.— Sanang! — buyurdi polkovnik.Ortiqov barmoqlarini ho'llab, pulni negadir shoshmasda

sanay boshladi. 0 ‘zim ham, tag‘in adashib ketmasin, dedii shekilli, ko'zimni lo'q qilib tikilib turdim.

32

Roppa-rosa uch yuz so'm ekan, — dedi leytenant boshini

k° M e n tu h m a t, deb yana baqirmoqchi bo‘lgan edim, negadir . ’ chiqmadi. Tishlarim-tishlarimga kirishib ketibdi.

O o M b rim m u s h t boigancha qoUb qolibdi. Og'zimdan oppoq ko‘Dik chiqayotganini sezgan polkovnik:

_ Suv beringlar! — degandek bo‘ldi. Suv ichgach, salo* zimga keldim.

_Ehtimol raaxsus uyushtirilgan tuhmatdir, — xuddi o'ziga-o‘zi gapirgandek bir ohangda dedi polkovnik, — ehtimol rostdir. Nima bo’lganda ham bugun Hoshimjonga dam beraylik.

Leytenant Ortiqov qoitiqlab yotoqxonamgacha eltib qo‘ydi. U ko'pni ko‘rgan keksa xizmatchi edi. Har xil gaplar aytib, ko'nglimni ko'tarm oqchi bo 'ldi. Bizning ishimizda mana shunaqa tuhmatlar ham tez-tez bo'lib turadi, qayg'urma, hammasi joyiga tushib ketadi, degan gaplarni aytdi.

Nimalar bo'ldi o ‘zi, o'ngimmi-tushimmi, bu? Qanaqa tuhmatlarga qoldim. Odil Abbosov baxti qaro emas, ichi qora ekan-ku. Meni shunaqangi bopladiki, shunaqangi ustalik bilan qo'lga tushirdiki, nima deyishimni ham bilmayman. Menga hech kim ishonmaydi endi!

Bir xayolim shartta ishxonasiga borib, ko'pchilikning oldida og'zidan ko'pik kelguncha savalay dedim. Unda chinakam jinoyaichi bo‘lib qolaman-ku, yo‘q, bunisi ketmaydi. Yo panada poylab turib boshiga tosh bilan urib, asfalasofinga jo ’natib qo'ya qolsammikan? Yo‘q, bunisi ham ketmaydi.

Oh, mening maslahatchim, sehrli qalpoqcham, qayerlarda yotibsan, axir sen yonimda boMsang bunchalik malomatlarga qolmas edim-ku!

0 ‘n kungacha bo'limga kelib-ketib beish yurdim, hech qanday topshiriq berishmadi. 0 ‘n birinchi kuni bo‘lim boshlig'i Ali Usmonov huzuriga to'plandik. Mening masalam ko‘rilar e an. Ma’lum boMishicha, baxti qaro direktor OBXSS ustidan ro>nistrlikka «Jinoyatchi, poraxo'r miliuionerga nega chora

° nlmaydi» degan mazmunda shikoyat yozibdi.Komissiya kelibdi.Majlis qisqa bo'ldi.

33

Avva! mendan eshitishdi. BoMgan voqcani qanday bergan bo'lsa, shundayligicha so'zlab berdim. Lekin, nazarimd^ mening gaplarimga hech kim ishonmadi. Komissiya boshlig*¡ esnab o'tirgandek bo‘ldi. So'ngra Odil Abbosov bilan oshpazga so‘z berishdi. Voy-bo‘y, shunaqangi gapga chech^ ekanki ular, og‘zim ochilib qoldi-ya! Baxti qaro direktor gapira turib, ikki marta yigMab yuborsa bo'ladimi...

Ikki xil taklif tushdi: biri — meni o‘z vazifamni suiiste’mol qilganim va pora olganim uchun O 'zbek iston jinoyat kodeksining bir yuzu qirq to'rtinchi moddasiga binoan jinoiy javobgarlikka tortish, ikkinchisi — men hali yosh boiganligim va bunday ishni birinchi bor qilayotganim sababli militsiyadao haydash bilan cheklanish.

— Ovozga qo'yam an, — dedi polkovnik Ali Usmonov o'midan turib.

— To'xtang, — shunday deb mening boshlig'im ham o'midan turdi. — Jinoyatchilar bilan olishamiz, tartibbuzarlar bilan olishamiz, ishimiz qaltis. Biz ko'pincha tuhmatu ig’voni dafrov anglab yetolmaymiz. Menimcha, bu ishda ham g‘oyat usta, tajribakor tuhmatchining qoii borga o‘xshaydi. Men shu kunlar davomida ba’zi bir narsalami o'rganishga harakat qilib ko'rdim. Ikki yil ichida «Rohat» oshxonasi ustidan yuqori idoralarga yigirmata shikoyat yozilgan, bu shikoyatlar yigirma xil yo‘l bilan yo‘qqa chiqarilgan. Yigirma birinchi shikoyat ham, mana ko‘rib turibsizlar, yo‘qqa chiqib turibdi. 0 ‘rtoqlar, men maxsus komissiya tuzilishini talab qilaman, toki bu ish sinchiklab o'rganilsin.

Ko'pchilik ovoz bilan so'nggi taklif qabul qilinib, shu yeming o‘zida darhol komissiya ham tuzildi. 0 ‘rtoq Otajonov unga boshliq etib tayinlandi.

Majlisdan ko’nglim tog'dek ko'tarilib chiqdi. «Xayriyat, — deyman o‘zimga-o‘zim, — yaxshi odamlar ham bor ekan. Endi qo'limdan kelgancha yaxshi xizmat qilganim bo‘lsin».

Koridorda baqaloq bufetchi bilan baxti qaro direktorga duch kelib qoldim, majlisning natijasini kutib o'tirishgan boisa kerak. Ikkovlarining orasidan o 'ta turib, go'yo qoqilib ketgandek bo id im -u , tirsagim bilan direktorning biqiniga turtdim, bechoraning ko'zlari olayib ketdi.

34

Pv to‘xta! — dcdi ingrab." ^ koyat daftarining ikkovi ham bufctchida, bittasiga

bittasiga shikoyat yoziladi, — shunday deb m aq|°aning qomiga ham bir turtdim. Keyin raport bergani borayotgan militsionerga o'xshab tap-tup qadam tashlaganchaf .shaariga chiqib ketdim.

Yotoqxooamga bordim-u, bari bir, yuragim siqilib o*tira• dim. Buvijonim shaftoli qoqi sotib, yig‘ib yurgan puüga

maktabni bitirishim munosabati bilan kostyum-shim olib bergan «Ü o'shani kiydim-da, tashqariga chiqdim. Ncgadir ovqat ham yegim yo‘q, kinoga jo ‘nadim. Qiziq, bu yerda ham g‘ashligim tarqamadi. 0 ‘zi men juda g'alatiman. Bir xil paytlarda dunyoga sig'may ketaman, to ‘xtamay yurgim yoki ashula aytgim kclavcradi. Shaharda, o‘zingizdan qolar gap yo‘q, ashula aytib bo'lmaydi. Qishloqda bo'lsa, boshqa gap, kaftingni og'zingga likopcha qilib bir-ikki baqirib yuborsang g'ashliging tarqaydi- ketadi.

Uyqum kelguncha ko'chalarda tentirab yurdim. Zokirni esladim. Fcrmada molboqar bo'lib ishlayapti u. Ishqilib, dalada uxlab qolib mollami yo 'qotib qo'ym asa, degan fikr o ’tdi boshimdan. Mirobiddinxo'ja-chi, qarang-a, shu ham ishini o'nglab ketdi, politexnika institutida o'qiyapti.

Bir mahal qorong'i ko'chadan o'tib borayotgan edim, jarlik tomondan qiz bolaning: «Yordam, yordam bcring!» degan qichqirishi eshitilgandek bo'ldi. Beixtiyor o ’sha tomonga yugurdim, lekin ovoz qayerdan chiqdi ekan?

— Voy, voydod! — bu gal ovoz chinoming orqasidan chiqdi, to‘rt hatlab yetib bordim. Ob-bo‘, nomardlar-ey! To‘rt barzangi yigit nozikkina bir qizni o 'rtaga olib turishibdi. Mana endi, mulla Hoshim, o ‘zingn¡ ko 'rsa tish ing kerak. Q o‘rqma, chekinma! Butun ayblaringni yuvadigan payt keldi. Ha, sening ham kimligingni bilib qo‘yishsin. Sen poraxo‘r emas, balki jasoratli militsionersan. Bugun sen dadajoningni ham o‘chini 0 ^ ‘sha kamsuqum, kamgap, oyingdan hamisha gap K lllk yuradigan dadang ham xursand bo'ladi. Dadil bo‘l:

Nima gap? — dedim ularga yaqinlashib.Mana bularni qarang, — yig‘ladi qiz.

35

— Qo‘yvoringIar uni, — shunday deb qizning bilagj,ja tortmoqchi bo'lgan edim, qiz aksincha mening qoiimdan tom. davraga olib kirdi-da, o‘zini bir chekkaga olib:

— Kostyumni yech! — deb buyurdi.— Iye, ha! Axir o'zing dodlading-ku!G 'azabdan qaltirab ketdim. Bilmadim, bu g‘azabmi,jj

qo'rquvmidi, har qalay qaltirab tizzalarim bukilib ketayotganj^ sezdim.

— Dodlasam chopib kelaverasanmi, laqma! Kostyumm yech! — yana buyurdi qiz. Bunday atroflmga qarasam, to‘n barzangi har bittasi yaritn metrdan keladigan pichoq o'qtalib davrani qisib kelyapti. Demak, qiz o‘zlarining odami ckan. nayrang ishlatishgan ekan. Mushtlashsammikan? Nari borsa ikkilasiga kuchim yetadi, qolgani-chi? Hammasida yalang'ocb- langan pichoq! Yo‘q, nima boMganda ham mushtlashamaa osonlikcha taslim boimayman! 0 ‘ldirib ketishsa, yana yaxshi. anovi tuhmatchilardan ham bir yo'la qutulib qo'ya qolaman. Kostyumimni yechmoqchi bo'lib xiyol orqaga tashlandim-da. qarshimdagi barzangining qomiga tepdim... Yo‘q, boimadi har qalay, besh kishi besh kishi ekan-da! Yerga bosib, og‘zin)gi kir latta tiqib, yechintirib ketishdi, bir oyog'imdagi paypog'in qolibdi, xolos.

Ha, mayli, buvijonim omon bo'lsa, shaftoli qoqi sotib yam bir kostyum olib berar... Ammo obro‘chi! Shaftoli qoqi sotib, puliga obro4 olib bo‘lmaydi-ku!..

JINNIXONAGA TUSHIB QOLD1M

0*rnim dan turib chang-chunglarimni qoqdim-u, ketishimni ham, ketmasligimni ham bilmay serrayganim-cha turib qoldim «Yotoqxonaga qanday yetib oldim-a?»— deb o ‘ylardiw Yuragimni vahima bosa boshladi. Bitta tursikda shahai ko'chalarida yurib bo'lmaydi. Es-hushli odam shunday yuf*3 hamma kuladi, jinni yursa hamma achinadi. O d a m la r n in i kulgisiga qolgar.dan ko‘ra 0 ‘zimni jinnilikka solib. ulard* o'zimga nisbatan rahm-shafqat uyg'otganim yaxshi emasrtu-

36

.. b o ‘tgan-ketganlarn¡ yordaraga chaqiraymi? Yoki doai ^ hun bu uyat O 'zing militsioner bo‘la turib, Militsioncr ^ £).miga shu ahvolda talanib o‘tirsang.birovlargay sha.niga ¡snod kcltirasan. Bordi-yu, panalab Mil* a ”sam-chi? Yo‘q, unda hamma seni o‘g‘ri deb o'ylaydi. í t ? ’hítalabgacha zax uyga qamab qo‘yishlari hcch gap emas. Yaxshisi haligi yo‘lim yo‘l. O 'zim ni jinnilikka solib

kCtO‘rtanko‘chaga tushib, xuddi qizil maydondan tantanali „arad bilan o‘tayotgan askar boladek oyoqlarimni ko'tarib- ko*tarib tashlab, qo'llarimni qulog‘imgacha silkitib jadal kctavcrdim. Mashinalar signal bersa ham parvo qilmayman, ko z la r ira n i chirt yumib olganman. Bir xil mashinalar meni chetlab o*tishadi. Shofyorlar:

— Karmisan! — deb qo‘yadi ba’zan. Bir xillari:_Bechora jinni bo‘p qopti! — deb achinadi. Uchinchi biri

bo'lsa:— Bo‘sh kelma, yigitcha! — deb kulib qo‘yadi.Bir tnahal orqamdan kelgan mashina cho'zib-cho'zib ketma-

ket signal berdi-da, buferini shundoqqina taqimimga qadab to'xtatdi. «Uvaz» mashinasi ekan. Biqinidagi eshigi ochilib, ikki militsioner ketma-ket tushib keldi. Biri haddan tashqari novcha, oriq. Ikkinchisi haddan tashqari pakana, semiz. Xuddi qiziqchilik uchun birga yurishganga o'xshaydi.

— Y oi bo'lsin, grajdanin? — deb so'radi novchasi.Qovun sayliga,— dedim orqamga qaramaslikka harakat qilib.A?! — dedi pakanasi.

~ Dushman qo'shinlari parokanda bo‘lib qochmoqda, olg a! deb yo'liimda davom etdim.

To‘xtang! — novchasi bilagimdan ushladi.^egmang, portlab ketaman, bombaman! — deb

qoydtm.

Q i U ^ l 511 " « etaS*dan tortib «qip-qiziljinniku, nima sha- ^ ° ysang-chi», dedi. Novchasi: «Senda o‘zi rahm- bo'ladi o 830 narsa bormi, bechorani mashina urib ketsa nima °'xshavd cu os^ na yigitcha ekan, xuddi mening ukamga

*''' Ino do'xtiri axtarib yurgandir», dedi. Pakanasi:

37

«Xizmatdan kechikyapmiz axir», dedi. Novchasi: «Yo‘q bu sho'rlikni shunday tashlab ketolmayman, v ^ d o n ^ 0* qo'ymaydi», deb oyog'i hara uzun emasmi, ikki qadam tas^ menga yetib oldi.

— Uka, otingiz nima? — Shunday bir mehribon ohanw so'radiki, Hoshim deb yuborishimga sal qoldi. Darrov o * ^ qo‘lga oldim-u, yana pala-partish javob qaytara boshladi®-

— Otim — Napolyon!— Yaxshi, yaxshi! Familiyangiz?— Bonapart.— Yaxshi, yaxshi! Ana, tanishib ham oldik, shu ketishdi

janobi oliylari qayoqqa ketyaptilar?— Yevropani zabt etgani.— Ofarin, ofarin!Yo‘q, ortiq chiday olmadim. O'zimni qancha jinnilikka solii

aljisam, militsioner shuncha rahmdillik ko'rsatyapti. Oqko‘n& odamni aldash qo'limdan kelmas ekan. Yurishdan to'xtat novcha m ilitsionerga o 'g irild ira. Keyin ikkovimizniof o'rtamizda mana bunday suhbat bo'lib o'tdi:

— Kechirasiz, o‘rtoq scrjant, men jinni emasman.— Men ham sizni jinni deyayotganim yo‘q, grajdanin.— Unda sizdan bir iltimosim bor.— Bajonidil.— Agar malol kelmasa, mashinangizda meni yotoqxonamg

eltib qo'ysangiz. Shu ahvolda yurish uyat.— To‘g‘ri aytasiz. Juda uyat. Qani, mashinaga marhamai.Novcha militsioner, negadir, mashinaga chiqishimgi

yordamlashib ham yubordi. So'ngra o‘rtog‘i ikkovi ikki yoniffl- ga jipsroq o‘tirib olishdi.

— Qani, hayda, — buyruq berdi pakana militsionß shofyorga.

— Qayoqqa hayday? — so'radi shofyor.— Ruhiy kasallar shifoxonasiga, — tushuntirdi novch»

militsioner.— Jinnixonagami?!! — sapchib o ‘rnim dan turmoqcbi

bo'lgan edim, militsionerlar kuchli qo‘llari bilan pastga bosishdi xuddi mixlab qo'yilgandek, o'mimdan qo'zg'alolmay qoldi®'

38

«hvishlanmang, uka, — mehribon, shu bilan birga h- ohangda dcdi novcha militsioner, — o‘z uyingizga

yUP8,U'^«n iz. Xo‘sh, uylari qaysi tomonda? c lu b t* jyjtsjoneriar yotoqxonasida turaman, — deb tushuntir-

m° ï hYana£boshlandi... — Gapimni bo 'lib dedi pakana

mi'!!!lIshonmayapsizlar-a? Ochig'ini aytsam, mcn ham militsi- yada xizmat qilaman. Starshiy serjant Hoshimjon R o‘ziyev

b° Î^Ehtimol polkovnikdirsiz?— kulib dedi pakana militsioner. Men ham hazilga-hazil bilan javob qaytardim:

_Chindan ham yaqinda polkovnik boMmoqchiman.Shundan so‘ng jinni emasligimni isbotlash uchun ko‘p

harakatqildim. Birga ishlaydigan militsiya xodimlari, boshlig'im o‘rtoq Otajonovning nomini tilga oldim. Lekin, nima sababdan ko'chada bitta tursikda ketayotganligimni aytmadim. Qo'rqoq degan nom olishdan or qildim.

— Bugun chiqqanmidingiz? — yana haligidek yumshoq bir ohangda so'radi novchasi.

— Qayoqdan?— Shu kasalxonadan-da.— Men, kechirasiz, soppa-sog‘man deyapman. Faqat...— Nima faqat?— Faqat o‘g‘rilarga uchrab qoldim: xoh ishoning, xoh

ishonmang, gapning ochig'i shu: ular meni yechintirib ketishdi.Qo'rqmang. Men davolovchi vrachingizga yotig‘i bilan

tushuntiraman. Axir siz bezorilik qilganingiz yo‘q, to'polon ko tarib, birovlarning oynasini sindirganingiz yo‘q. Shunchaki shahami aylangani, tomosha qilgani chiqqansiz. Shunday emasmi?

Aslida shunday edi, shahami aylangani chiquvdim.Ana endi o‘zingizga keldingiz, uka.Lekin men jinni emasman.

3] J 1“ ^am s*zn* j*nn* deyayotganim yo‘q. Soppa-sog‘siz. Sog‘ boisam qo‘yvoringlar, axir!

u . ®aQirma! — jerkib berdi chap tomonimda mudrab y°tgan pakana militsioner.

39

Ish rasvo bo‘ldi. 0 ‘zimga-o‘zim qildim. Uyi kuygan y0| . chining o'zginasi bo'lib qoldim. Siz o'qigansizmi yo'qm¡ y men to‘rtinchi sinfdagiligimda bir shc’r 0‘qigan edim. só* i esimda yo*g‘-u, lekin mazmuni taxminan mana bunday odam qo‘ni-qo‘shnilarining o'ziga boMgan sadoqatini j¡ ko'rmoqchi bo*lib, uyiga o‘t tushmagan bo'lsa ham, «o‘t tuji. yordam berínglar», deb dodlabdi. Qo‘ni-qo‘shnilar to 'p ^ kelishsa, o ‘t yo‘q. Nega dodlading, deb so'rashsa, uy «hazillashdim», debdi. Qo‘ni-qo‘shnilar xafa bo‘lib tar< shibdi. Ertasiga haligi odamning uyiga chindan ham o‘t tushib¿ Tomga chiqib shu dodlarmish, shu dodlarmish, qani endi bit« yordamga kelsa. «Yana aldayapti bizni», deb hech kim loaq¿ uyidan ham chiqmabdi. Yolg‘onchining uyi kuyib kul bo’libd

Men ham hozir o‘sha yolg'onchiningahvoliga tushib qoldim O'zimni ming kuyga solmay, bari bir ishonishmaydi end Hoshimjon Ro'ziyev—jinni tamom-vassalom! Bo'lar ish bo'kt Xo'sh, yana bir-ikki soat jinni boisak nima bo‘pti dedim-4 yana har xil qiliqlar ko 'rsata boshladim. Maqsadim ulait g'aflatda qoldirib, darvoza oldida mashinadan tushayotgand; qo'llaridan chiqib qochish.

— 0 ‘yinga tushib beraymi? — deb so'radim.— Iye, hali o'yinga tushishni ham bilasizmi?— Andijon polkasini qiyib yuboraman.— Hozircha qo‘ya turing. Keyin 0‘zimiz alohida kelamu

Mana, uyingizga ham kelib qoldik.Mashina darvoza oldida to‘xtadi. Darvozaning tepasigi

katta-katta harfíar bilan: «Shahar ruhiy kasallar shifoxonasi* deb yozib, ikki tom oniga lam pochka osib yoritib hac qo‘yishibdi. Darvozaning qanotlari ovozsiz ochilib, mashina ichkari kirdi.

Novcha militsioner ancha mahal yo‘q bo‘Ub ketdi. Nihoyai pastakkina uydan oq xalat kiygan bir ayol bilan chiqib kelishdi Mashinadan tushirishayotganda:

— Voy oyog‘im! — deb qichqirdim.— Nima boidi?— Bosib oldingiz — pakana militsioner beixtiyor yerg

engashdi. Bir siltanib qo'lidan chiqdim-u, o'zimni q o ro n g 'i l ik k

40

chamasi berkinmachoq o‘ynadik. Kasalxonaning urdim- Birsoa iceladigan bog* ekan, daraxtzor orasida rosa ichi bir g * uchovlariga-ku, tutqich bermasdim-a, ammo q u v l a s h d i • ^ e t ish d i-d a . Yana ikkita vrach, ikkita qorovul, Ico'pcbil'^ bo o 'x s h a g a n jinni qo'shildi. Ayniqsa, jinnilaming beshta о tengquri xuddi tozi itdek chopog'on ekan.bitiasi — ham u|0qni yoppa qilgan chavandozdek «He-he- Chope*^b q i y q i r i b chopadi deng. Ana shunisidan hech hee!|> Imav oxiri qo'lga tushdim. Ikki qo'limni orqamga qayirib, ^bulxonaga o lib kirishdi. ToTt kishi qo‘l-oyog‘imdan bosib qa .. |^atta singlim Oyshaxondek keladigan, ikki beti tarang o lm àd ek qip-qizil bir qizcha yumshoq joyimga ukol qilgandi, butun vujudim jimirlashib ketdi-yu, to‘satdan uxlab qoldim.

QANOTLI ODAMLAR

fèrtasiga uyg‘ondimmi, indinisiga uyg'ondimmi, ehtimol bir haftadan so'ng uyg‘ongandirman, bunisini aniq aytolmay- man-u, bar qalay, tong-pallasida uyg'ondim, yig‘i-sig‘i, dodvoy, shovqin-surondan uyg‘onib ketdim. Uyg‘ondim-u, dastlab qayerda yotganimni bilib olish maqsadida atrofimga nazar tashladim: xonani xuddi tong g'ira-shirasiga o'xshab ketadigan ko'kimtir nur yoritib turibdi. Meniki bilan to‘rt karavot bor, sheriklarim uxlab yotishibdi. Bir kishi xona 0‘rtasida osmonga likilgancha qotib qolibdi. Xonaning devorlariga chiroyli suratlar solingan, bittasida dengiz sohili tasvirlangan. Dengiz suvi toMqinlanib qirg'oqqa uryapti. Qirg‘oq bo'yida yam-yashil archalar gurkirab o‘sib turibdi, ko‘m-ko‘k osmonda qushlar chara urib uchadi... Boshqa bir rasmda ikki tog4 orasidagi keng vodiy tasvirlangan, yo‘q, vodiy emas, poyonsiz Iolazor! Lolalar 4>yg os pchilgan, tog* ortidan endigina ko‘tarilib kelayotgan

* °^ ar8a qizil nur to‘kyapti, butun vodiy alvon nur 1C; 1 a, yal-yal yonayotgandek. 0 ‘n-o‘n bir yoshlardagi bir фгс a lola terib yuribdi. Negadir shu paytda yuragimga shodlik, 0ral°hCh t0 *8andek bo'ldi. O 'sha qizchaga o‘xshab Iolazor VQ. a, c"°PqiHab ketgim kelib qoldi. «Bu yer o‘zi jinnixonami

ur°rtmi?» degan fikr o‘tdi boshimdan.

41

Haligi odam xona o'rtasida hamon qotib turibdi, nazaii xurrak ham otayotganga o'xshaydi.

Tashqarida shovqin-suron yana kuchaydi. On choyshabga o‘ralib o‘sha yoqqa oshiqdim. Katta chinor dar/ ostida bcsh-olti kishi cho'zilib yotibdi, chinoming baland.^ shoxlarida ham to‘rt-bcsh kishi — birovi ko'ylagidan, bir ishtonidan osilib qolgan. Do‘xtirlar har tomonga yugurg^ hamshiralar shoshgan, kimdir chinorga narvon tirayapti.

— Voy, siz uyg'ondingizmi?— dedi orqamdan kimdir. qaradim, — menga ukol qilgan hamshira qiz kulib turibdi.

— Uyg'ondim, — dedim men ham kulishga harakat qi)ü— O'zingizni yaxshi sezyapsizmi?— Otdekman. Ko‘p uxladimmi?— Ikki sutka, xolos.— Rosa maza qilibman-da... Bu yerda nima boMyapti o‘zf— So'ramang, fojia yuz berdi, — yigiamsirab dedi qiz.— Yuring, palataga kiramiz. K atta d o ’xtirlar ko'ru

ikkovimizni ham urishib berishadi.— Yo‘q, aw al bilaylik, nima boMyapti o‘zi?— 0 ‘zim ham bilmayman hali, qani, yuring tezroq.Bu voqeaning tafsilotini ertasiga bildim. Men yotgac

palatadan to 'rt xona narida o‘n kishilik yana bir palata bo: ekan, rejimi biznikiga qaraganda qattiqroq ekan. U yerda; kishilaming bir xillari ikki yil, bir xillari uch yildan buyon shi yerda davolanishar ekan. Oxiri qochib ketmoqchi bo'lishibd Tolib aka degan odam qochish rejasini puxtalab tuzib chiqibdi Qanot chiqarib uchib ketamiz, to‘ppa-to‘g‘ri oyga borib qo'nib u yerda magazin ochib, faqat teshikkulcha bilan savdo qilamix debdi. Har kim o‘ziga oq choyshabdan qanot, adyoldan qirqft uzun-qisqa dum yasabdi. Yotish oldidan Tolib aka tayyorgai- likni tekshirib, osmonda yorug* yulduz ko'rinishi bilan, un mo'ljalga olib parvoz qilamiz, deb tayinlabdi. Navbatchi vrad uxlagach, sharpasiz daraxtga chiqib, yorug* yulduz ko'rinishir. poylab o'tirishibdi. Nihoyat yulduz ham ko‘rinibdi.

— Parvoz! — deb qichqirib komanda beribdi Tolib aka.Yettitasi shaloplab yerga tushibdi, uchtasi daraxtga ilini'

qolibdi. Xayriyatki, chinor osti, vodoprovodning suvi toshib

42

buvon loy bo'lib yotgan ekan, hech biriuch-toT‘ kundano lmabdi- tgan edim, ha, hamshira palataga kiring deb

Hali n,ma ^ ecjjnl) shekilli. Shunday qilib hamshira meni q jstad i. deyo g ^ ketdi. Xonamga kirayotganimizda palataf3 ЯаУ j^jj-jab:C*ul08 Ru^odam ükka turib uxlaydi, — deb qo‘ydi.

H Nega? — dedim men ham shivirlab.__ yotsa og‘ziga ilon kirib ketarmish... Qorningiz ham

ochgand ir?_Ochganda qandoq.__ Menda ozgina patir bor yeysizmi?__ Agar bir piyola choy ham bo‘lsa... — dedim tortinibroq. Qiz hozir dedi-yu, chiqib ketdi. Xiyol o‘tmay menga kiyim-

bosh keltirdi-da, «kiyinib, orqamdan yuring» deb buyurdi. Hamshiralar xonasiga o‘tdik. Non, bosh barmoqdan sal kattaroq termosda choy keltirdi. Bitta kichikroq piyolachadek keladigan apclsin bilan ikkita qurtlab qolgan shokolad ham uzatdi. O'ziyam ochqab qolgan ekanman, ko‘z yumib ochguncha berganlarini tushirib boMdim. Qiz nariroqda zimdan meni kuzatib o‘tirardi. Men birpas gaplashmoqchi edim, ammo u ko'nmay, hali turadigan vaqtingiz boigani yo‘q, o'rningizga kirib yoting, deb iltimos qildi.

O'mimga kirib yotdim. Haligi odam hamon haykaldek qotib turibdi, oyog‘i tolmadimikan? Bechoraga juda qiyin ekan, bordi- yu, yiqilib tushsa unda nima bo'ladi.

Uxlab qolibman. Tushimga avval Zokir kirdi. Ho‘kiz minib mol boqib yurgan emish. Ho'kizning usti shunaqangi keng emishki, men bir chekkasiga sartaroshxona qurmoqchi emishman. Keyin Mirobiddinxo'jani ham ko‘rdim. Boshiga ° ttiz chelak suv ketadigan xum kiyib olibdi. Nega bunday Я desam, bolalar boshimga uraverib rosa qiynab yubo- ™ i. xum kiysam urisholmaydi deydi. Oyijonimni ham ko‘- s 'hu^- ^ men* r°sa kutibdi-da, oxiri, men boravermagach, sochl'n^n ^0l^an kasalxonaga vrach bo 'lib ishga kiribdi,

^anmni silarmish, oyoqlarimni uqalarmish...°yijonim! — deb baqirib yubordim.

43

0 ‘zimning ovozimdan o‘zim uyg'onib ketdim. Y o‘qt lü . emas ekan, o‘ngim. Oyoq tomonimda yelkasiga oq xalat tashl " boshiga chuchvara nusxa xalta kiyib oigan, aft-angori 0 nimga juda, juda ham o'xshab ketadigan bir ayol o'tiribdj

— Oyijon! — dedim uni quchoqlab olmoqchi bo'lib talp^; Ayol sapchib o ‘rnidan turib ketdi. Y o‘q, oyitn emas o'xshaydi. Oyim boiganda bunaqa qilib qochmagan bo‘la,¿

— U yg'ondingizm i, yangi mehmon? — cshik old¡¿ turgancha qo'rqa-pisa so‘radi ayol.

Men angrayib qoldim.— Kirib yuvining, nonushta mahali bo'lib qoldi,— dedi yark

ayol.Keyin bilsam bu ayol — mening davolovchi vrachim Fotim;

Salohiddinovna ekan, nonushtadan so 'ng kabinctig kirganimda bildim. Onam deb yanglishmagan ekanman, negal onamdan ham mchribonroq muomala qildi u. Bir soat chaînai gaplashib o'tirdik. Boshqa do'xtirlarga o'xshab kasallik varaqa siga bo‘lar-bo‘lmas narsalarni yozib, savol ustiga savol yog'dirit boshimni ham qotirib o*tirmadi. Qayerlik ekanligim, oilamizi kimlar borligi, oyim bilan dadajonim qanaqa kasal bila: og‘riganligi, ko 'proq nimadan qo'rqqanim , nimani yaxst ko'rishim — tamom, vassalom. Oxirida analiz uchun ko'rsa; kich barm og'im dan uch tomchi qon, ozgina tupuk olib miyamni suratga tushirdi.

— Lekin, opajon, meni tezroq chiqazib yuboring. Ko'rii turibsiz-ku, soppa-sog‘man! — deb yolvordim.

— Men ham shu fikrdaman. Sizda hech qanday kasaE yo‘qqa o'xshaydi, — ko'nglimni ko'tardi Fotima Salohiddi­novna. — Bugun-erta chiqarib yuboraman.

Palataga qaytib kirib, xoh ishoning, xoh ishonmang, ajovib h voqeaning guvohi bo‘ldim — hamxonalarim kontsert qo'yishmoqi edi. Kechasi tikka turib uxlaydigan amaki, asü childirmachi bo'lganro deyman, boshidagj marg'ilon nusxa do'ppisini qo'liga olib, «Vohay bola»ga urib turibdi. Eshik tagidagi karavotda uxlaydigan qari amale qo'llarini qisirlatib, yelkalarini uchirib, muqomlar qilib o'yifll? tushyapti. Bir ko'zi sal qisiqroq, o‘ttizlar atrofidagi yigjt alyumin qosh* bilan karavotning poyasiga urib, baqirib ashula aytyapti:

44

uagazinchiga <i* bermangvohay bola!K&iroti bor ekan, vohay bola!

■ .• • aytsam, uch-to‘rt kundan buyon dili siyohlik Ochig‘»V bo‘laverib, yuragim qon bo‘lib ketan edi,

ustiga dili siyo ^o<sh¡1¡b itetdún. Pollami lipillatib, o'yinni

^ lÍvjga°chiqarmoclchi bolib turgan edim, kechasi tikka turib

UXl! ! S S U ü — deb baqirib yubordi-da, bir koridorga h ^ krfdi. Qari amaki karavotga yotib, boshini adyol bilan

- 5 oldi. Ko'zi qisiq yigit o‘tirgan o'rnida bir nuqtaga tikilib, xuddi sebrlangandck qotib qoldi. Shu kuyi yarim soatcha 0‘tirgach nihoyat menga yuzlanib:

_Oting nima? — deb so‘radi.— Hoshimjon._Ko'rinishingdan kasal emasga o'xshaysan.— To‘g‘ri, kasalim yo‘q.— Unda nega yotding?— Yanglishib olib kelishdi.— Olma yeysanmi?— Mayli.Yigit ikkita olma olib mening karavotimga tashladi-da,

engashib qulog'imga shivirlay boshladi:— Senga ishonsam boiadimi?— Bo'Iadi.— Sotqinlik qilmaysanmi?— Yo‘q.— Quloq sol bo ‘lmasa, — yigit gapimizni hech kim

eshitmayaptimikan degandek, atrofga bir nazar tashlab oldi,— mana shu kasalxonani mening otam qurgan. Uylardan

irming shipiga, panerning ostiga bir xalta oltin berkitgan.„,• ,yotf anc*a bu simi menga aytib ketgan edi. Ana shu oltinni oush^uchun yotibman bu yerda.

_ Shu uydaligini qayerdan bilasiz?“ oshqalarini qarab ko‘rdim.Topilmadimi?Yo‘q.

45

— Demak, shu uyda ekan-da?— Shu uyda.— Oltinni topsangiz nima qilasiz?— Sotqinlik qilmaysanmi?— Yo'q, dedim-ku.— Ikkovimiz qochib Afg'onistonga o ‘tib kctamiz.— U yerda nima qilamiz?— Yengil mashina ishlab chiqaradigan zavod quramiz.— Yo‘q, men borolmayman, — dedim uzil-kesil qilib.— Borasan.— Bormayman!— Hali shunaqami!!!Yigit shartta o'rnidan turib, yoqamga yopishib, mahfc

siqa boshladi. Nafasim chiqmay xiriUab qoldim. Jon achchig'j bir silkingan edim, yoqam yirtilib, bir parcba latta yigitm qo'lida qoldi. Yana hczlanib kelayotgan edi, yuragini mo'ljall kalla urdim, shilq etib karavotiga yiqildi. Yotgan joyida xoa boshiga ko'tarib kulib yubordi.

— Hazillashgan edim, jinni.— 0 ‘zing jinni ekansan.— Lekin, Hoshim, meni sotmaysan-a.— Sotmayman.— Oltinni olishga yordamlashasanmi?— Yordamlashaman.— Olma yeysanmi?— Olmang boshingda qolsin! — deb xalatimni yclkam

soldim-da, koridorga chiqib ketdim.Ammo sariq oltin jinnisi niyatiga yetolmadi. Kechqur

oblast militsiyasining jinoyat-qidiruv bo 'lim idan ikk xushbichimgina leytenant kelib, uni kiyintirib, olib chit ketishdi. 0 ‘n minutlardan so‘ng eshik yonidagi karavoi yotadigan qari amaki ham men bilan qo‘l berib xayrlasl jo 'nab ketdi.

Men kechasi bilan o‘ylab o‘yimga yetolmadim. Ko‘zi qi yigitni militsionerlar nega olib ketishdi, nega anovi amaki h to'satdan yo‘q bo‘lib qoldi, shu haqda rosa o‘yladim-u, le* bari bir, javob topa olmadim. Bu savollarga ertasiga hamsli

46

.. j „ ¡avob oldim. Farida negadir menga uylaridanq iz F a n d » ao v q a t ° bunday qildingiz? — deb so'radim o'zimni jindek

n0qUln*rimbshunday... - dedi qiz yerga qarab." rhuch’varani yaxshi ko‘rishimni qayoqdan bilasiz?H Vov rostdan ham chuchvarani yaxshi ko'rasizmi?__ Jon-dilim chuchvara. Oyim chuchvara qiladigan kuni

-rtalabdan ashula boshlayman.— Mcning dadam ham chuchvarani yaxshi ko‘radilar.__ Bo‘iniasa qaynatam ham o‘zimga o‘xshar ekan-da! —

dcb xonani.boshimga ko 'tarib huzur qilib kuldim. Faridakulmay: _

— Siz shu yerlikmisiz? — deb so radi._Yo‘q. Farg'ona tomondanman.— Shu yerda o‘qtysizmi?— Militsiyada ishlayman._Palatanglar o‘zi militsonerlar palatasi bo'lib qopti.— Nega unday deysiz?— Anavi eshikning yonidagi karavotda yotadigan Orif

aka ham militsioner ekan,— shunday deb Farida menga hamma gapni aytib berdi.

Bir ko'zi qisiq yigitning oti Olim boiib, mashhur jinoyatchi, ashaddiy tovlamachi ekan. Uch bor qamalib, har gal qamoqdan chiqqanda mehnat daftarchasini yangilab, xuddi qamalmagan- dek ish boshlayverar ekan. Oxiri u rayondagi kattakon vino zavodiga omborchi bo'lib olibdi-yu, shaykalari bilan birlashib vino deysizmi, spirtu aroqlar deysizmi, hammasini tashqariga puUayvtribdi. Juda usta boMgani uchun betayinroq bir vrach bilan til topishib, o‘zini ruhiy xasta sifatida unga ko'rsatib

nbdi. Kasailik tarixiga, falon yildan buyon shu kasal bilan f^h i *’ qildirib qo'yibdi. Omborda o'g'irlangan^ ,rT . ning qimmati sakson ming so'mga yetganda haligi nayC n*n^ ^or(*am* bilan shu kasalxonaga joylashibdi. Bu kasaiT*^411 mÜitsiya ^ b a rd o r ekan. G'ilay chindan ham ruhiy muom8a, Chalinganmi* c*ia *‘ngan emasmi, u kim lar bilan

a ada bo'ladi, sheriklari qanaqa odamlar o ‘zi, ana

47

shulami aniqlash uchun oblast militsiya boshqarmasining^ Orif aka Asomov ham o'zini ruhiy kasal qilib ko'rsatib kasalxonaga joylashibdi va olti oy davomida haligi lc0> ' jinoyatchini rosa 0‘rganishibdi, sheriklarini aniqlabdi. Bir i gMlayning oltin Jiaqidagi gaplari shunchaki bir aldov elcur

— Buni kimdan eshitdingiz?— shoshilib so‘radim Fañdai— Fotima Salohiddinovna aytdilar, — shunday deb Fa

u yoq-bu yog'iga qarab oldi.— Sizni ham shunaqangi bir ish bilan kelganga o'xsh

deyaptilar.— Ehtimol... — deb qo'ydim men ham mujmalroqq— M ilitsionerlar shunaqangi irodali bo 'lishar eka

Bechora Orif aka jinniligi to ‘g‘risida shubha tug'dirma uchun, men otman, deb olti oy davomida xonama-xona i oyoqlab chopib yurdilar, ba’zan kechalari kishnab, yer tepj hammani uyg‘otib yuboradilar... Sizning ham shunaq; irodali boMishingizni istardim.

— Buning uchun har kuni bir tog*ora chuchvara yeb tu kerak! — deb hazillashdim Faridaga. Lekin uning javo eshitolmadim. Nega desangiz, xuddishu paytda palataga Foi Salohiddinovna kirib keldi, qo'lida tugun. «O'rtoq Ro'zi kiyinib bosh vrachning xonasiga kirar ekansiz» dedi-yu, ; orqasiga qaytib chiqib ketdi u.

Shoshilib tugunni yechdim, qiziq! Yangi kostyum-shim.y ko'ylak, yangi tufli, yangi botinka, yangi do’ppi, yangi ma yangi paypoq — hammasi yangi.

— Voy, Hoshim aka, tinchlikmi? — hayron bo'lib so1 Farida.

— Siz ham tez kiyining, hozir ZAGSga boramiz, — di jo'rttaga qovog‘imni solib.

— Hazilingiz qursin! — Farida uyaldi shekilli, chopq tashqariga chiqib ketdi.

Apil-tapil kiyinib, bosh vrachning kabinetiga yugur Hoynahoy yo oyim, yo buvijonim kelgan. Bechora buvijo ey! Mehribon oyijonim, bekorga tushimga kirmagan eka hozir borib bag'ringizga otilaman, yuzingizdan, ko'zlaringi o'paman, to‘yib-to‘yib hidlayman; hidingizni yaxshi ko'rai

48

B o sh vrachning xonasiga kirib, to saldan o ‘ti o'chgan m o to rd e k taqqa to'xtadim. Qaynoq bir hayajon vujudimga

y ild i-yu , tomirlarim lovillab yonib ketgandek boMdi. Yuragim urib ketdi, tomog‘imga nimadir tiqilib, ko'zimga yosh kcldi. Yigiab yubordim. Qarshimda quiochini keng"yozib, kulimsiragancha Salimjon aka Otajonov turardi!

— Yigiama, tentak!— dedi u men tomon yurib, — ke bir achomlashaylik. U, barakalla! Endi Sur’at akang bilan ko'rish. U sendan kechirim so'ragani keldi. Borib aytmaganida, men seni qochib ketdiga chiqarib yuraverar ekanman.

O’zimga keiib qarasam, bosh vrachning shundoqqina y o n g in a s id a iljaygancha tunov kungi novcha militsioner o ’tirib d i. Ko'rishib hoi-ahvol so'rashdik birgalashib kulishdik. Bir piyoladan issiq-issiq ko‘k choy ham ichdik.

Nihoyat, Sur’at aka o'midan turdi:— K etd ik m i?Yuragim shuv etib ketdi:— Qayoqqa?!

Yevropani zabt etgani! — dedi kulib Sur’at aka. Men ham o'mimdan turdim:

— Yo*q, men endi bormayman!hamyetar^? ku^ms'ra(*' Sur’a t aka. Jinnixonani zabt etganim

Yana kulishdik.

MEHMONGA BORDIM

S h u n d a y qilib, mana, o ‘zingiz ham ko‘rib turibsizki,ishlarim yana yurishdi-ketdi. Omadimni qarangki Sur at akavijdonli va men ta ’rifini hcch keltira olmaydigan darajadarahmdil bir kishi ekan. Meni jinnixonaga eltib qo'ygach,chtimol, chindan ham o4g‘ri talagandir, ehtimol chindan hammiliisiya xizmatchisidir deb o‘ylab, rosa uch kun o‘zi bilan o‘zimunozara qilibdi. Va, nihoyat, bugun ertalab mening boshlig imhuzuriga kirib: «Shunday-shunday yigit sizda ishlaydimi», deb s° ‘rabdi.

Ishlaydi, — degan javob boMibdi.

49

— 0 ‘zi sog'midi? — deb so*rabdi yana.— Sogiikka-yu, sog‘ edi-ya, tinchlikmi?— degan javob bo'liw,

yana. E, boringki, ishim o‘z-o‘zidan o'nglanib ketibdi-da.Osma ko'prik oldiga yetganimizda Sur’at aka, o'g*]^

bog'chadan olmoqchiman, deb mashinadan tushib qoldi. 11— O'rtoq Ro'ziyev, yana bir marta uzr so‘rayman,_^

u qo'limni siqib xayrlasharkan.— Men esa sizga yana bir marta rahmat aytaman, — ^

Salimjon aka mening o'mimga javob qaytarib.—• Siz chinakam militsioner ekansiz!Salimjon aka bilan ancha mahalgacha jim ketdik. «Volg^

m ashinalarni quvib o ‘tib, silliq yo’ldan uchib boryaptj «Rostdan ham o‘g‘rilarga uchrab qoldingmi?» — xuddi o‘j bilan o‘zi gaplashgandek ohangda so‘radi boshlig'im.

— Uchrab qoldim.— Yechin desa yechinaverdingmi?— Yo*q, aw al mushtlashdim.— Mushtlashib yaxshi ish qilibsan. Haqiqiy militsiono

osonlikcha taslim boimaydi.— Ular besh kishi edi-da.— Besh kishi dedingmi? — xushyor tortib qayta so'radi

boshlig'im. — Oralarída ayol kishi ham bormidi.— 0 ‘sha ayolni qutqaraman deb shu balolarga qoldim-da.— Shu hafta ichida sen bilan ikki kishini talashdi. Ular har

qalay bizning shahardan emas — gastrolga kelishganga o ‘xshaydi... Ha, mayli qo‘lga tushib qolishar. Shofyor bola. to ‘ppa-to'g‘ri biznikiga haydayver.

Salimjon aka boshqa gapirm adi, o 'rind iqn ing orqa suyanchig'iga boshini qo'yib, ko‘zlarini yumib oldi. Kim biladi, nimalar haqida o'ylab ketdiykin? Haligi o ‘g‘rilami ushlash rejasini tuza boshladimi yoki men bilmagan boshqa narsalat xususida o'ylayaptimi, bilib boimasdi.

M ashina shag 'al to 'k ilgan torgina ko 'chaga burilib. ko'rimsizgina, rangi o ‘chgan ko‘k darvoza oldida silkinib to'xtadi. Boshlig'im ko'zini ochib, qani tush, dedi menga. So'ng shofyorga, ertalab soat yettida kelgin, yana uxlab qoldim deb bahona qilsang taloningni teshib beraman, deb hazil qildi.

50

tugmasini galma-gal olib uzoq bosdik. NihoyatQo‘nS b¡r (abaqas¡ ochilib, 45 yoshlardagi. oq lo*ppi yuzli

(jarvozan,n^.n£jj «sigir sog‘ib o‘tiruvdim, eshitmabman», dedi-birayol ko n uchun yelkamga ikki qo'lini baravarda, salom beno, kotashJadi- so'tixcha keladigan hovli, hovüda bir

1 darax t ko'rinmaydi. Ammo ikki ming desamku, lof ,UPi b tetar bar qalay bir yarim ming tup keladigan rang-barang

p0llcovnik o‘rloq Otajonovnmg kulbai oliy maqomi shu bo'ladi. - * d ¡ Salimjon aka kulib.

— Lekin, gullami rosa xillabsiz!— Yur, avval yechinib chiqaylik, gul haqida bafurja

gaplashamiz.Shu payt qo‘shni hovlidan o'rtadagi kichkinagina eshikchani

sharaqlatib ochib, bir-birini itarishib, bir yo‘la besh bola yugurib chiqdi. Kattasi, yetti yoshlardagi malla soch bola oldinda, eng kichigi, ikki yoshlardagi, xuddi yclim qo'g'irchoqqa o’xshab ketadigan qizcha orqada chopib kelardi. Polkovnik hammalarini galma-gal achomlab, shokolad ulashib chiqdi.

— Bahrom, sen nega kelmayapsan? — deb chaqirdi so'ngra.Gulzoming orasidan yosh bolaning ovozi eshitildi.— Mening ishtonim yo‘q-ku.— Sen hech ishtonga yolchimading-da, — kuldi Salimjon

aka. — Avvalgi kuni shim olib beruvdim-ku?— Uningizni h o i qilib qo'ydim. Salimjon aka unga ham

bitta shokolad berib vubordi.Qo'shnimizning bolalari, — deb tushuntirdi Salimjon aka

menga. Bechoraning o‘n bitta bolasi bor. 0 ‘zi magazinchi, ammo juda halol, pok yigit! Boshqalar bir-ikki yil magazinda ishlasa, dang'illama uchastka qurgan, mashina oigan, bosar- tusarini hilmay qoladi. Bu bo‘lsa, yigirma yildan buyon ^gazinda-yu. bolalariga ishton olib berolmaydi!

olkovnik o'rtoq Otajonovning kulbai oliy maqomi to‘rt k ^ n -' Va ^ 'r °ynavand ravondan iborat. 0 ‘n metrcha

igan, tramvayning vagoniga o‘xshash ravonning kunga8*y tomoniga ham har xil tuvaklarda gullar qo'yilibdi. «Gul

51

jinnisi ekan» deb o'yladim ichirada. Lekin, menga o w bolalarni ham yaxshi ko ‘rar ekan; degan fikr haro 0,9t boshimdan. Buvijonim, bolajon odamning yuragi toza bo'h*11 shunaqa kishini uchratsang etagidan mahkam ushla, der^ «Etagidan mahkam ushlayman», deb o‘yladim yana.

Salimjon aka ichkaridan ola-bula shalvor kiyib, xuddi AfHk o'rmonJarida yashaydigan zebra qiyofasiga kirib chiqdi-yu.

— Boshlig'im nega meni uyiga olib keldi. o‘ylayotgandirsan? — deb so'radi.

—To‘g‘ri, xuddi shunday deb o‘ylab turuvdim, — dedin shoshilib.

— Yolg'iz turaman. So'qqaboshman. Uy olguningcha nm bilan tura tur. Senga o'xshagan o‘giim , juda mehribon xotinim bor edi... Yur, ulami senga ko‘rsataman.

Ichkari uyda, yaltiroq stol-stullar, yaltiroq shkaflar, rang, barang vazalar qo'yilgan xonada ikki surat yonma-yon osig'¿ turardi.

— Kelinoying, — dedi Salimjon aka ovozi qaltirab, — qara, xuddi oMmagandek! Nega kechga qoldingiz, qorningiz han ochgandir, deb so'rayotgandek. Bunisi o'gMim — Karimjon! Hozir qamoqda.

Boshlig'imning ko'zlarida miltillab yosh tomehilari ko'rinà ovozi bo‘g‘ilib gapirolmay qoldi. Shoshilib tashqariga yurá Men ham orqasidan ergashdim.

Tokqaychi bilan gullarning eng chiroyli ochilganlaridan qirqft kattaligi non qutichadek keladigan dastali savatni to‘ldirdi-ya indamasdan ko'chaga chiqib ketdi. Haligi oq lo‘ppi yuzli ayol katta qora patnisda har xil qand, tandirdan yangigina uzilgan noa bug'i ko‘tarilib turgan choy olib chiqib, ravonga qo‘ydi-da:

— Ichib o‘tiring, tortinmang. Salimjon akam qabristonga ketdilar chog'imda. Orasi yaqin... Bechoraga juda-jabr bo'ldi- da, har kuni boradi... — deb yana iziga qaytdi.

Xotini nega o'idi? Xo‘sh, u-ku qarib qolgan bo'lsa, ajali bilan o'Igandir, o ‘g‘li-chi, nega qamaldi ekan? Tavba militsiy* polkovnigining o'g'li ham qamaladimi? Butun shaharda uo> tanimaydigan militsioner yo‘q, hamma uni ustoz deb chaqiradi- Hammalari birlashib, o'g'lini qamoqdan chiqarib yuborishs«

52

f o ‘g‘lin' q amagan odam meni ham qamashi hech bo liDayd*“1 AnaVj oshxonaning baxti qaro direktori yozgan g*P cn,f S iq la n ib qolgan bolsa-ya.shikoyal ym jon, z e r i k i b qolmadingizmi? — dcgan ovoz

- « o s salimjon aka qaytib kelibdi, haligi g'amgin-eshitHo* no yUZ.ko‘zi charaqlab kulib turibdi. Yo‘l-ligidao aSj \ - ’a ham kirib chiqqanga o'xshaydi — savat vo‘Iakay mag«“ * *

,0 ll Paíov qUishni bUasanmi?_Bilaroan.__ Ycchin bo'lmasa. Bir qo'lbola osh damlaylik. Ik k o v la sh ib oshga unnab ketdik. Zirvakni pisbirgach,

boshlig‘«n. tarelkada ozgina go'shtdan olib kel, deb buyurdi. 0 ‘zi haligi savatchadan bitta konyak chiqardi.

— Ichasanmi?_Yo‘q, og'zimga ham oigan emasman._Yaxshi qilasan, og'zingga olma bu zahami! Men ham cllik

y o sh im g a c h a og'zimga olmadim. Keyin tantanali kunlarda dilxushlik uchun uncha-muncha tatib ko'radigan bo'ldim... Xo‘p mayli, o‘lim bo'lmasin! Bay-bay-bay, buncha badxur-a, bu! Shuni pulga olib ichamiz-a... Rahmatli kelinoyingning mengaqilganyaxshiliklarídan bittasi shu bo'ldiki, meni ichkilik- dan saqladi. Mana endi, meni yetimcha qilib tashlab ketdi. Go'ring to‘la nur bo‘lgur, ajoyib ayol edi!.. Ke, tag‘in bir ichay. bunisi sen uchun, m ilitsiyada unib-o 'sishing polkovnik bo'lishing uchun ichaman.

Kelinoyimning vafot etganlariga ancha bo'ldi.Bir yilcha bo'ldi, o‘g‘lim.Kanm akam nega qamaldilar?

~ Aytaman, ham m asini aytam an. Aytsam dardim yengillashadi. Ob-bo‘, Hoshimjon-ey, nechaga kirding?

~~ 0 ‘n sakkizga.Iíar‘m yigirmaga kirdi hozir. 0 ‘zimga 0 ‘xshagan

■rg'rtTh” * Za >ar<*ast y'g'1 boMuvdi. Yelkalari keng, ko'kragi»arauC|i,(i^an’ bel... bor, qozonning o‘tini tortib qo‘y.

salla! Ichasanmi?~~ Yo‘q.

53

— Ichma bu zaharni! Men bam, hali aytdim-ku yoshirogacha yaqiniga yo'lamadim... Karimni o‘zim q4ln' Kelinoying uni deb o‘lib ketdi. Demak, u bechoraning ham men sababchi boMdim. Farishtadek beozor ayol Jf Tabiatimdagi yumshoqlik, rahmdillik o'shandan yu 1 QattiqqoMligim. nazarimda otamdan yuqqanga o 'x jj^ Bechora, yosh ketdi! U meni odam qiluvdi, buzili^ adolatsiz bo'lishdan saqlab, o'ttiz yil tarbiyaladi. Men odam bo'ldim deganimda u meni tashlab ketdi... MayK % gapirib beraman. hammasini gapirib beraman. Gapirsamyc tortaman.

POLKOVNIK 0 ‘Z 0*G‘LINI NEGA QAMADI?

- U paytlarda tog‘li rayonda yashardik, tergov bo‘lin ishlardim. Rayon markazidagi pilla qabul qiladigan bir punt kutla jinoyatlar bo'layotganini sezib qoldik. Uni Tosh qit menga lopshirishdi, sezdirmasdan ish olib borish kerak Ko‘p ovora boidim. Nihoyat, bir kun jinoyatchilaming L ham tushdim. Shahardagi shoyi to'qiydigan kichkina artt bilan aloqalari bor ekan. Artellar, o 'z navbatida, magazi bilan muomalada bo'lib, yashirincha to'qilgan atlaslaroi o magazinlarga chiqarib pullashar ckan. Yigirmaga yaqin o< qamalishi kerak edi. Men militsiya xizmatiga kirganim buyon bunaqangi katta jinoyatni ochishga hech qo‘I urma edim, ilhom bilan juda berilib ishlardim. Bir kun pochla xat kelib qoldi. «Salim, bizni tinch qo‘y, bo'lmasa avloc bilan qirib yuboramiz. Axir, hammamizni qamay olmay: ku!» deb yozilibdi unda. Boshlig'imiz Makarov degan choi uni Makar buva deb chaqirardik... Qozonning o‘tini o‘d qo'yganmisan?

— O'chirib qo'yganman.— Xatni M akar buvaga ko’rsatdim. 0 ‘qib, ko'zla

yumgancha, barmoqlari bilan stolni chertib, uzoq mulol qildi:

— Qo‘rqyapsanmi? — dedi nihoyat ko‘zini ochib.— Qo'rqyapman, — dedim ochiq iqror bo'lib.

54

scn bilan meni bulun xalq, qudratli hukumat _Q0 ^ 1”8’ ^ ; __deb Makar buva ko'nglimni tinchitgan

t, hasi shahar militsiyasidan yordam chaqirib, ° Shh larning hammasini qoiga oldik. Endi meni ishim

jinoyatchii Tergovni oblast militsiyasiga oHkazdik.asosan tu8a®sba payt|arda ham ishlar, uyimiz medpunktning Kclinoying o gjj ikkita qizimiz bor edi. Biri uchda,shundoqq| beshda biram chiroyli, biram do‘mboq ediki, tîllarining biyronligini aytmaysanmi! Ishga bonnay, kun bo’yioaolashib 0‘tirsam derdim.

Xufton mahalida begona bir odam hakkalab uyga kirib kelibdi, aft-basharasi, tizzalari qop-qora qon emish.

_ Siz hamshiramisiz? — so‘rabdi u entikib._ Hamshiraman, — debdi kelinoying._j ez bo'ling, buloq boshida mashina avariya boMdi,

hammayoq qon, odamlar oMyapti._Voy, to'xtang! Qizlarimni qo'shnimnikiga olib kirib

qo‘yay! — debdi bechora kelinoying. Begona odam: «Oyog'im singanga o‘xshaydi, yurolmayman. Siz kelguncha uyni poylab turaman, keyin menga ham dori-darm on qilasiz» debdi. Kelinoying ko‘p oq ko'ngil ayol edi, laqqa tushibdi! Bechoraga o'sha paytda yangigina velosiped olib bergan edim. 0 ‘shani minib buloq boshiga jo'nab ketibdi. Haligi yovuz qizchalarimni uyga kiritib, ketidan qulflab, kerosin quyib, o‘t qo'yib qochib- di... O'sha kuni men navbatchi edim. Kimdir menga telefon qilib, «qanaqa odamsiz, uyingizga o‘t qo'yishdi-yu, yalpayib o'tirishingizni qarang-a», dedi. Mashinamiz yo‘q edi. Otga minib uchib bordim.

Qishloqqa yetguncha yo‘l anhor yoqalab boradi, o‘ng tomon q«r, o rikzor. Bir mahal ostimdagi ot munkib ketdi-yu, nimagadir osi1 qoldim. Chilvir! Meni yiqitish uchun yoini chilvir bilan o sis gan ekan. Hali o'zimga kelmasimdan turib, odamlar

yetir84 yop‘r‘ b’ boshimga ho‘l chakmon yopishdi. Ayni 0 z*m n'yam ho 'kizdek kuchim bor edi.

bo 'lm ad'fn11! las^ as^ uchun ko‘p harakat qildim, *• Qo‘l oyog'imni chilvir bilan bog'lab tashlashdi.

55

Chuqurga irg'itishganini, ustimdan shaldirab suv tusha bo*x nini ham es-es bilaman... Qiziq, o ‘zim o ‘lib boryapn!г*, bechora qizlarim o ‘t ichida qolmadimikin, onasiga 6 boidiykin , deb tashvishlanaman... Keyin o ‘zimdanJ? qolibman. f

Bir mahal ko'zimni ochsam, tepamda entikib, o‘n to'n besh yoshlar chamasidagi bir bola turibdi.

— O'zingizga keldingizmi? — dedi u shivirlab.— Kimsan? — deb so'radim.— O* mingizdan tura olasizmi?— dedi bola yana. Tunno-

bo'lgan edim, gandiraklab yuzim bilan yerga yiqildim. Yiqü^u, qiziq, negadir darrov o'mimdan turib ketdim.

O'rikzor oralab qishloq tomonga yugurdik. Bola qo‘S|i qishloqdan, Odiljon muallimning o‘g‘li ekan, tegirmonga v tashlab qaytayotgan ekan. Men uning oldidan ot choptír o‘tibman. Meni darrov tanib, ot urib ketmasin deb o‘zini chttt olibdi. Ikki yuz metrcha narida men to'satdan yiqilibman, bor yordamlashmoqchi bo'lgan ekan, odamlar meni har tomond. qurshab, qo‘l-oyog‘imni bog'lashayotganini ko'rib, qo‘rq o'zini chetga olibdi. Chuqurga tashlashganini, ustimga suv och yuborishganini ham ko‘rib turibdi. Keyin haligi odamlar oit minib. o‘rikzor oralab toqqa qarab ketishibdi. Bola bir amalL meni chuqurdan chiqaríb, yonidagi pichoq bilan chilvimi qirqr yuragimga quloq solsa, tirik emishman. Oyog'imdan sudr. o'rikzorga olib o'tibdi.

— O'sha bola hozir hayotmi? — deb gapni boMdim.— Hayot. Hozir qishloq Kengashining raisi. — Shundi

4eb, hikoyasini yana davom ettirdi Salimjon aka.— Daraxtt oralab uyga yetib borsak, atrofga odam degani sig'may ketibí Bechora qizchalarim butunlay kuyib ketibdi... Kelinoying qo'shnimizning uyida behush yotardi... Ertalabgacha socbc oppoq oqarib ketdi.

— Uyga o‘t qo'ygan odamni topdinglarmi?— Afsuski, topilmadi.— Yo‘lto*sarlarni-chi? Ulami ham topisholmadimi?— U paytda militsiya hozdrgidek kuchli emasdi.— Keyin-chi, keyin nima boidi?

56

¡ keyin kelinoying kasal bo'lib yotib qoldi. Uni ' Kl* n d e b shaharga keldim-u o'zim ham shu yerda qolib

davolatawan dan kclmoqchi boMuvdim, rahmatli kelinoying Icetdim dushmanlar bilan olishish o'rniga ulardanko‘nniadi^_ ketish yigitning ishi emas, dedi bechora.q0 hllarni fosh qilib, bevaqt o‘lib ketgan qizchalarimizning Jinoyatc^ ¿eb turib oldi... Shuning uchun ham menruhijll.ShilarBa nisbatan shafqatsizman, qattiqqoMman! Mendan ,n°íuishlar¡ning boisi ham m ana shunda. Meni berahm

Zirl‘ hadi yolg‘on. Yuragim rahm-shafqat bilan limmo-lim dC*3|à* Ammo jinoyatchini ko‘rganimda, u otam bo'lsa ham, Ivamayman, zarur boMsa o‘g*limni ham qamayman!

Salim jon aka katta mushti bilan stolga bir urdi-yu, o‘midan turib ketdi. Vodoprovodga shlanka ulab, gulzorga suv ochdi, o*choq boshiga borib, qozonga o‘t yoqdi.

— Tur, guruchni yuv! — dedi negadir menga zarda bilan. Fc’li aynab qolganini ko'rib, hikoyaning davomini so'ragani

botina olmadim.Salimjon aka oshni damlab, qaytib o‘miga o‘tirdi-da, yarim

bo'lgan butilkani qoMiga olib, negadir, chayqatib ko'rdi.— Qolganini ichib qo'yganim ma'qulmi yoki endi bas

qilaymi? — deb so'radi mendan.— Endi ichmay qo‘ya qoling.— Har kuni ichadigan odatim yo‘q, — deb boshlig'im

ichimlikning qolganini stakanga qulqullatib quya boshladi. — Ba'zan bir oyda, ba’zan ikki oyda ko‘ngil qurg'ur mana shunaqa tortib qoladi. Ichsam yig‘layman, yig'lasam, ko'nglim bo'shaydi. Lekin, hammaning oldida ham ko‘z yoshi to‘kib bo'lmaydi. Chayqovchining oldida yigMab ko‘r-chi, eshak qilib yelkangga mmib oladi. Sen o*g‘limni eslatib yubording. U ham senga o‘xshab

^»onchiroq edi. QoMidan kelmaydigan ishni buyursang hamvubrf deyaverard¡- Osb qilishni bilmas ekansan-u, qiyib

^aman deysan. Nazarimda, guruchni ham yuvmasdan solding.onio». suv tugab qolgan ekan, — deb o ‘zimnioqlamoqchi bo'ldim.n "*C "»yH, lekin oqko‘ngil bola ekansan... Hikoyamiz

e ib to‘xtagan edi? Ha, shaharga ko‘chib keldik

57

deyayotgandim, shekilli... Xalqqa, hukumatga sodiq 0. boiishga harakat qildim. Oblast militsiya bo‘limi<]a 5 tergovchi, keyin bo‘lim boshlig'i boMib ishladim. Boshqai!^1 boshliq etib tayinlamoqchi bo‘lib turishgan edi, kimdir ustim^ tuhmat yozib qolsa boMadimi. Haq joyida qaror topgunc^? yilcha fursat o‘tib ketdi, o‘g‘lim.

Bu orada Karimjon tug'ilib, onasi ikkovimizgaovunchoqbo-)» qoldi. Yakka o‘g‘il emasmi, uni shunaqangi papalab qildikki, oxiri bola rasvo boMdi. Injiq, sirkasi suv ko‘tarmaydi^ ishyoqmas, hali aytganimdek, jindek yolg'onchiroq bo'lib o'si Shunday bolsa ham uni onasi ikkovimiz yeru ko‘kka ¡shon®* edik, hadeb erkalatardik. Sakkizinchi sinfni tugatgach, o'qisht butunlay tashlab yubordi. Uch yilcha salanglab bekor yurdi. Sin bekor yurgan paytlarida bola tamom bo'lgan ekan, sport to'garagip qatnashib boksni o'rganyapman deb, bizni laqillatib yurgan don

Bir kun ertalab tursam, yotoqxonamdagi yozuv stolinioj tortmasi ochilib qopti. Bu yerda mening shaxsiy to'pponcfaae saqlanar edi, uni menga marhum ministrimiz o'sha pill; punktidagi jinoyatni ochgan yilim mukofot sifatida taqdiir etgan edi. Kalit menda-ku, tortmani kim ochdi ekan, det o'yladim. Lekin to'pponcha o'midayu, bitta o‘q yetishmayé Yuragim urib ketdi. Hovliqib Karimning xonasiga kirdim.

Uxlab yotibdi. Shimiga ko'zim tushdi! Pochasiga lo yopishgan, loy hali qurimagan. Demak, u yaqinda qaytibdi To'pponchani shu oigan! O'qni kimga otdi ekan?!

Yutinib, orqamga qaytdim. Nonushta mahalida o'zimni hec narsa bilmaganga solib 0 ‘tirdim. Karim, negadir nonusbi qilmadi, mazam boMmayapti deb yotoqxonasiga kirib yana yot pldi... Ishxonada tilla magazin qorovulini magazinning yoni< emas, Egarchi m ahallasida, ja rlikka tushaverishda ot ketishganini eshitdim. Kechga tomon qorovul to'pponc o'qidan oMganligi ham m a’lum bo‘lib qoldi. Butun shaf militsiyasi qotilni axtarishga tushdi.

Kechqurun Karimni yotoqxonamga chaqirib, tortmanw to'pponchani oldimu, oldiga tashladim.

— Ma, qolgan o‘q bilan awal meni, so'ngra onangni haw Karim boshini egib oldi.

58

• mki qorovul o'lmabdi,— dedim sekin gap olish

^ Y¡ C í£ y*11 etib menga qaradi‘ Ko‘zida ta’rifs a sig'mas

•* ^ r ^ i ' a n i b qolibdi - dedim yam.H Mffl Otganim yo‘q! - qichqmb yubordi Kanm.__ Kim otdi?__ Tolib!_Nega otdi?_Çho’ntagida yiginnata oltin tanga bor cdi.__ oidilaringmi?— Olishdi.— Qani oltinlar?— Tolibda.__T o 'p p o n c h a nega uning qoiiga tushib qoldi?— Karta o‘ynovdik. Agar yutqizsam bir kechaga sizning

to'pponchangizni o‘g‘irlab olib borib berishim kerak edi.— Yutsang-chi!

— Menga tranzistorini berardi.— Hozircha bu haqda onangga hech narsa dema!— Yaxshi!Kechasi bilan uxlayolmay, ilon chaqqan kishidek to'lg'anib

chiqdim. Onasining yuragi kasal, eshitsa, chiday olmay bir gap bo‘lib qolishi murakin. Bu simi berkitib yuborish ham mumkin ‘emas, vijdonim yo‘l qo‘ymaydi bunga... Ehtimol qotilni topisha olmas, axir undan hech bir nishona qolmagan-ku? Simi oshkor qilsam, Karim qamaladi. Uning alamiga chidayolmay onasi bechora ham... farzand dog'ini endi ko'tarolmaydi u.

Ertalab voqeani onasiga aytdim. Bechora jim o‘tirib tingladi- yu, oqarib ketdi. Don ichirdim, o'ziga kelib:

—■ Ko‘pga qamashmaydimi? — deb shivirladi.... ana *^ki kun azobda o ‘tdi. Oxiri bo 'lm adi, vijdon

qo ymadi, o‘g‘lim!^arunni yetaklab, ministrimizning huzuriga chiqdim.

tarbiv° ^ 2*mov‘c 1 bam xuddi senga o'xshab mening qo'limda ishdan ra^mat ‘ kelinoyingni ham yaxshi bilardi. Oldigaq°'ydim ¿ ^ “ Marini so'rab yozgan arizamni, to‘pponchamni

* bo lgan voqeani og'zaki so'zlab berdim.

59

— Juda xunuk ish bo'pti! — dedi Ozod Azimovich bo, chayqab. — Hozircha Karim ochiqda yura tursin. ishdan ketmaysiz. ^

— Ketaman, endi ishlay olmayman.— Ishdan ketish-ketmasligingizni siz emas, ministrlar

qiladi. ‘— Yo‘q, men vijdonim buyurganini qilaman! — Shun^

deb xayrlashmasdan ham chiqib ketdim, uzoq o'tirishga yu^ chidamadi.

Lekin, Karimni sudgacha qamashmadi, ministrning buym, shunday bo'lgan ekan. Bechora o‘g‘Iim ostona hatiab ko‘cha£ chiqmay, uch oy bemor onasining yonida 0‘tirdi. Biror mart bo‘lsa ham betimga qaray olmadi sho'rlik. Qilgan ishiga mjn; bor pushaymon bo'lgan edi u. Ammo jazolanishi kerak edit Ha- qanday jinoyat qaysi asosda yuz berishidan qati nazar, jinoyatch. jazolanishi kerak! Eshityapsanmi, jazolanishi shart!

Sud belgilangan kuni kelinoyingning ahvoli ancha og'ir edi borolmadi. 0 ‘zim bordim, besh yil berishdi. Qaytib kelsam bechora kelinoying, mening maslahatchim, hamdardim, yotgar o‘mida o ‘lib qolibdi! Xayrlasholmay qoldim, cshityapsanm Hoshimjon qirq yillik qadrdonimning oxirgi so'zini eshitolma> qoldim-a!

— Qo‘ying, yig‘lamang! — deb, negadir o ‘zim ham yig'la: yubordim.

— Qo‘y, o‘g‘Iim, bir yigiab olay, to‘yib-to‘yib yig'lasac yozilaman. Yoshlikdagi kuch-g‘ayratim yana qaytgandei bo'ladi. Ertaga yana chayqovchi, tovlamachi, yu lg 'uch lar bilar jangga kirishib ketaveraman, haqiqat uchun kurashavcraman Haqiqatni bilasanmi, o'g'lim?

— Bilaman.— Bilsang, haqiqat bitta bo'ladi. Ammo uni chayqovct

o'zicha tushunadi. Yulg‘uch ham birovning cho'ntagit mo'ljalga olib turadi-yu, ammo men haqman, haqiqat tomonda deb o'ylaydi. Qo‘lga tushib qolsa, militsiya bila- tikkam a-tikka olishadi! Biz haqiqatning yuziga tushiruvchilarga qarshi urishamiz, to'g'rimi?

— To‘g‘ri.

60

- M C T Kel, o'g'lim, bir achomlashaylik. Hiding ldim*ey, xuddi Karimning hidiga o ‘xshaydi!

bam , *avba q cha men bilan birga turasan, endi sen ham K a rim ke ^ o v jn g n i bir kunda uylantiraman, uylanasanmi? oglirosan- ^ sQ.jashim kerak! Salimjon akam kulib o'midan

suzish uehun o‘choq boshiga qarab ketdi.

J1NOYAT KODEKSINING 197-MODDASI

Y uragim g‘ash, ko‘ngil tashvishda. Bugun-erta qamab.yishiari ham mumkin. Axir. o‘rtoq Ortiqovning aytishicha,

b a ’z a n tu h m a t bilan qamalib ketganlar ham bo4lgan-ku! P o lk o v n ik o‘z o‘g‘lini qamagan, kerak bo‘lsa otamni ham qam ay m an deyapti. Ehtimol, meni chuqurroq o‘rganish uchun o z uyiga olib borgandir? Menga ko‘rsatilgan mehribonchilik- laming hammasi yasama bo‘lsa-ya?!

Komissiya uch kundan buyon rosa tekshir-tekshir qilyapti. O sha baxti qaro direktoru, oshpaz Tursunovu, baqaloq bufetchigacha rosa so'roq qilishdi, o*sha-o‘sha gap — o‘rtoq Ro'ziyev pul so‘radi, berdik, tamom-vassalora!

Bugun komissiyaning ikki a ’zosi kelmadi, qarang, ikkovi ham gripp bo‘lib qolibdi. Polkovnik bo‘g‘ilib, garchi kabineti- ning bo4yi bilan cni qancha ekanligi o'ziga avvaldan ma’lura bo‘lsa ham, oyog*ini metr qilib, yana oMchashga tushib ketdi. Nazarinida ellik martacha oMchab chiqdiyov! Nihoyat, bu mashg ulot joniga tegib ketdi shekilli, yurishdan to'xtab:

Qani ketdik! — dedi shoshilib.— Qayoqqa?

derf’ boramiz. Ko'nglimga bir gap kelib qoldi, —qanda S' if ko'tarinki bir kayfiyatda. — Umuman sen, men maktab h *1° ^ k°rishimni ko‘rganing yaxshi. Bu senga bir kerak boM a<** ^ era*c bo *sa’ men qo'ydek yuvosh boMaman, sherdek h ayy°r boiam an, sharoit taqozo qilsa,O’shanrfo^^ ataman... Oralarida bittasi sal oqko'ngilroq...

3n ,sh chiqishi mumkin.

61

Oshxonaga soat o 'n b irlarda yetib bordik k xo'randalar juda oz. Ozg'in kassir ish yo‘qligidan bo‘i1#t,‘ qalamtarosh bilan tirnog‘ini tozalab o'tiribdi. Diret xonasiga o 'td ik , yo 'q ekan. Bufetchi orqali oshpai'°,rj Haydarovni chaqirtirdik. 0 ‘roz xuddi Zokirga o'xshaboo^ yuzli, qo‘y ko'zlari doim kulib turadigan. yigirma ¡kki/ ' uch yoshlardagi yigit bo'lib, kishi bilan gaplashganda shiftiga qarab turar ekan. ^

— Xo‘sh, 0 ‘rozboy, hali ham kechagi gapingda turibsa— so'radi polkovnik.

— Men haqiqatni aytdim, — dedi O'roz.— Ko'zlaring esa «yolg‘on!» deb turibdi.— Yolg‘on bo'lsa tekshirib ko'ring.— Shunday qilib, yuz so’m berganmisan?— Ha.— Maoshing qancha?— Sakson so‘m.— Maoshing sakson so‘m bo'lsa, yuz so‘m cho'ntagbj

qayoqdan kelib qoldi.— Men uni yig'ib yuruvdim.— Biror narsa olmoqchimiding?— Televizor olmoqchi edik.— Anchadan bo'yon yig4ayotganmiding?— Uch oydan bo'yon.— O 'sha poraga bergan yuz so'ming qanaqa pulían

so‘mlikmi, besh so'mlikmi, yo o 'n so'mlikmidi?— Qanaqa deysizmi?— Ha, qanaqa pullar edi deyapman.— Qanaqaligi... hozif esimda yo'q.— Uch oy yoningda saqlaysan-u, qanaqa pullar ekanlif

bilmaysanmi? O'rozvoy, ko 'rib turibmanki, halol, rosif yigitsan, yolg'on gapirib o'rganmagansan. Shuning u c h un k ko'zingni olib qochyapsan. Ko'zlaring esa, hamma gapni *í turibdi. Qani, ko'zingni olib qochmay tur-chi, ha, baraU®

— Bolalaring bormi?— Fotima-Zuhra qizlarím bor.— Ota-onang hayotmi?

62

— H»- shularga jabr bo'ladi! Ochiq iqror bo'lsang, ___ Qarnakang^ 1¡shing mumkin. Sberiklaringdan bittasi

jan io^111 *.q berdi. Ma, o'qib ko‘r. Faqat imzosini menw i n m a s ir s a q la s h g a va'd a berganman.xrkinb tunun , emas ¡kki marta 0‘qib chiqdi. 0 ‘qíb chiqdi-

^b^ko-zin i shiftga emas, yerga qadab:,u. bu|^ jb qojsat direktor meni tinklayin ko'madi!— deb

’’ S e n direktorni emas, qizlaringni, xotiningni, qari ota-

’" ^ irM q ía sh g a so ‘z berasizmi?— So‘z beraman._ Oshxonadan eson-omon bo‘shab ketishimga

fordamlashasizmi?_Yordamiashaman._Menga qog‘oz bering bo'lmasa.0 ‘rozvoy ikki yildan buyon oshxonada yuz berib kelayotgan

»archa kirdikorlami, menga qilingan tuhmatni, direktor nima leb tayinlaganigacha— hamma-hammasini batafsil yozib berdi. 3)iqib kctgach, men boshligMmdan:

— Uning sherigi chindan ham biror narsa yozib berganmidi?- deb so‘radim.

— Yo'q, bu qalbaki xat edi, o'zim yozuvdim, — kulib dedi Jalimjon aka. — Senga hali aytdim-ku, shu bola ko‘nglimga al ma'qul tushib qoldi deb... So‘roq boshlash oldidan avval >damning psixologiyasini o'rganish kerak. Bufetchi bo‘lsa, ajribali, uni aldab bo'Imaydi. Unga temir qopqon tayyorlab ^eldim. Boshqasiga ilinmaydi. Baqaloq bufetchi ikki qoMini kO ^siga qo‘yib, xiyol egilib, odob-nazokat bilan kirib keldi.ir j-yu, qo llarini ko‘ksiga qo'yganicha, o‘tirmay tik turaverdi. ona uncha issiq bo'lmasa ham, aw al burni va peshanasida,

lamm* SenJ*2’ ser6o sht yuzida ter ko'rinib, bora-bora xuddi lo'yadT'^Vkt*18311' ^ ketdi. U goh menga qarab>‘tirean ^°ii. n‘ ko‘tarmay, hamon bir narsalarni yozib

js P°lkovnikn¡ng yelkasiga salom beradi. n6- - buyurdi polkovnik.

63

— Rahmat. Men hurmatli boshliqlar huzurida tifc o'rganganman. tUr

— Ismingiz?— Kecha ay tuvdim-ku, hurmatli boshiiqqa zarur bo'L

aytishim mumkin. •>— Ismingiz deyapman?!Bufetchi bir sakrab tushdi:— Zokir Zaripov, xuddi shunday.— Grajdanin Zaripov, siz qamoqqa olindingiz!Bufetchi bir chayqalib ketdi. Uch minut chamasi

ochilgancha, qoshlarini kerib, angrayib turdi. Soy «qamoqqa» deb pichirladi o‘ziga-o‘zi. Uning butunlay do\¿! qolganini ko‘rib, polkovnik o‘z hujumini yana ham shiddatfc davom ettirdi. Kecha men Salimjon akani juda dilbar, rah bir qiyofada ko'rgandim. Hozir u shunday bir vajoha dahshat bilan boqardiki, ishonsangiz, bu boqishlardan o: ham dovdirab qolayotgandek bo'Idim.

— Kechiradilar, — dedi nihoyat bufetchi tilga kirib qamalishimning sababini bilsam boiadimi?

— Shu yilning 22 m artida shahar savdo inspektsi; bufetingizdan o‘n to‘rt butilka qalbaki konyak topgan, si daymi? — metindek og‘ir bir ohangda so‘radi polkovnik.

— Yo‘q, yo‘q, bir anglashilmovchilik bo‘lgan edi!■ — Mana akti! — Salimjon aka aktni uzatmoqchi bo‘li bufetchi yana dovdirab qoldi shekilli, negadir, orqasiga tisai yelkasini devorga urib oldi.

— Ha aytganday, shunday bo‘luvdi, lekin chora ko'rish Hayfsan olganman.

— Siz O'zbekiston jinoyat kodeksining bir yuzu o'n yett moddasiga asosan jinoiy javobgar-tortilishingiz kerak.

— Lekin, men halol mehnatim bilan o‘z aybimni yuvgan:— 0 ‘ninchi fevral kuni drujinachilar tomonidan teksl

o 'tkazilganda, bir xaridom i bir so‘m yigirma ikki tij aldagansiz.

— Yo‘q, yo‘q, o‘rtoq polkovnik, men yanglishib ketgW O'sha kuni kasal edim, isitmam bor edi!

— Mana, o‘zingiz qo‘l qo'ygan akt.

64

/Vrtoalik sudida uzr so'raganman hayfsan _ ukin* meo о

berishgan- b e k i s t o n j i n o y a t kodcksining bir yuzu yctmish— s,z ^ddasi bilan jtnoiyjavobgarlikka tortilishingiz kerak.

ydtinchi® siz qamoqqa olindingiz!Grajdanin bufetch¡ nazarimda, shu p^ytda juda, juda ham

Bat tortib ketgandek boMdi. Dadasidan qo‘rqqan yosh ingichka hakka tiqi)jb tizzaiarj dag‘-dag‘ qaltiray boshladi.

e . r hosean sergo'sht yuzi endi sovuq urgan pomidordek *b kctdi «Ke-ke-ke...» dedi-yu, tili tutilib, yana jim bo‘ldi.

Yi^íamsiragancha, xuddi yordam kutgandck bir menga, bir derazaga qarab ko‘zlarini moMtiratib turavcrdi. Nihoyat, kostyumi ichida yo‘q boMib ketgan bo‘ynini sal cho'zib:

— Kechirasiz, bir narsa so'rasam maylimi? — deb so‘radi.— So*rang! — jerkib bergandek bo‘ldi polkovnik.— Shu aktlami qayerdan olganligingizni bitsam bo'ladimi?— Kecha kechqurun direktoringiz Odil Abbosov olib borib

berdi.— Nomard!— Gap tamom. Bufetni qulflang! — shunday deb, Salimjon

aka o'midan turib, stol ustidagi qog'ozlarini yig'ishtirib, portfeliga joylay boshladi.

— To'xtang! Bir narsa aytmoqchiman! — shoshilib dedi bufetchi.

— Keragi yo‘q. Kecha hamma gapni aytgansiz, — eshikka tomon yura boshladi mening boshlig'im.

Yo‘q, yo‘q, kecha men sizni va bu tun komissiya a ’zolarini aldagan edim, yolg‘on so'zlagandim. U meni sotganda, men qarab turamanmi? Men o*rtoq Ro‘ziyevga tuhmat uyushtirilga- n> n xabardorman. Odil emas, kazzob, muttaham u, uchiga с >44311 poraxo‘r u. Shahar savdo inspektsiyasiga ham,v lu lnac '*ar®a ^am tuhmat qilgan. Bechoralar tekshirgani «'gam bezillashadi.

hamma gap bu yoqda ekan-ku, deb o'yladim. chiqga ^kufetchining aytishicha, baxti qaro direktor uchiga fcki Uc *®a с 1 ЯЯап poraxo‘r ekan. Shahaming

•da ikkita dang'illama uchastkasi, birovning nomiga

65

olingan qora «Volga»si bor ekan. Har kuni bosh oshpajj. cllik so’mdan, shu ko'ksiga mushtlab so‘zlayotgan bufetct^' 60 so‘m olar ekan. So'ralgan pulni bermasa oshpazlarni k olib qolib, perashka pishirtirib, vokzaiga olib chiqib sottira i Rayon oshxonalar trestining boshlig‘i baxti qaro direkt shunaqangi qo 'rqar ekanki, boshqa oshxonalarga dir tayinlanayotganda shu bilan maslahatlashar ekan. tö'

Baxti qaro d irek tordan bufetchi ham qo 'rqar elc4 0‘g‘rilikka o'rgatgan ham, qalbaki konyak tayyorlashga mais,° qiigan ham shu yeb to'ymas direktor bo‘pti. Agar bufetchi um. qo'lidan eson-omon chiqib ketsa, aw al elektromontyor bo‘l^ ekan, yana o‘z kasbiga jon-jon deb qaytishga tayyor ekan..

— Bolalaring bormi? — to'satdan gapni bo‘ldi polkovnft— Oltita qizim bor, o ‘rtoq boshliq.— Xotining ishlaydimi?— Ishlamaydi, o‘rtoq boshliq. Kasai, nafasi qisadi.— Aytgan gaplaringni yozib bera olasanmi?— Yozib beraman. U nomard meni sotibdi: endi men ham

ochib tashlayman hammasini! QoMingizdagi aktlami bosti-bo$t qilaman, deb mendan pul olgan. Xotinimni kurortga jo‘natamaa deb bir amallab putyovka topuvdim, nomard, drujinachilargi beramiz, deb o'shani ham olib qo‘ydi. Men... men...

— Y ig'lam a! — dedi Salimjon aka hamon avvalg. vahshatidan tushmay.

— Yo‘q, men...Bufetchi Salimjon akaning o'miga o'tirib, tushuntirish xat

yoza boshladi. A w al qoMlari qaltirab , ishi y u rish m ad i. yozganining ustidan uchiraverdi. Keyin bir stakan suv ichit olgach, qaltirog'i bosilib, ravon yoza ketdi. Nihoyat, o‘mid® turib:

— 0 ‘rtoq boshliq, agar, ruxsat bersangiz, qizlarim bil*t xayrlashib kelsam, — deb iltimos qildi.

— Hozircha seni ochiqda qoldiraman, — deb Salimjon »b chiqib ketish uchun unga ruxsat berdi.

— Rostdan qamamaysizmi?— Faqat halol ishlagin, qalloblik qilmagin.— Halol ishlayman, qalloblik qilmayman!

66

«‘rtamizda bo‘lgan bu gaplami dircktoringga_ Lekio- °

ayim«^ imayman, pcshanamga to ‘pponcha qadashsa ham

aytmaynia,, bufetchj oyog‘i yechib yuborilgan parrandadekB a q a M ^¡q jb fcetdi. Salimjon akadan o'sha aktlarni

sakrab-saKW e(tjb berganraidi, dcb so'ragan edim, u^ ‘" ^ « S e n dircktom i o 'zingga o ‘xshagan laqm a deb ku an shekilü». dcb meni andak koyib ham berdi. o 'y la y a p ^ shahar sav(j0 inspektsiyasi bilan militsiya idorasidan ^aÜ dcan, bufetchidan gap olish uchun ataylab, dircktoring a*ib berdi ’ degan gaplami aytgan ekan.

Dircktordan hamon darak yo‘q. Oshpazlardan bin kmb, u kishi kclmas ckanlar, gripp bilan og‘rib qolibdilar, deb chiqib ketdi. Ikkinchi oshpaz Karim Tursunov tungi sm enada ishlarkan, uni kutmay bugungi ishni tugatib qo‘ÿa qoldik.

Ko'nglim bir oz taskin topgandek bo'ldi. Xayriyat, haq joyida qaror topadigan boidi, bu g‘alvadan ham eson-omon qutulib ketadigan boidim, deb o'yladim. Boshlig'imga, sizga mingdan-ming rahmat, sizga, militsiyaga o‘la-o‘lguncha sodiq bo'laman, dedim.

— Rahmat deyishingga hali erta, — dedi Salimjon aka o'yga tolib.

— Nega endi, hammasi besh qo'ldek ayon bo‘ldi-ku?— Odil Abbosov qari tulki, uni osonlikcha qo'lga tushirib

bo'psan. Sen bilan men to'plagan faktlami, bir hamla bilan yo'qqachiqarib qo'yishi mumkin! Bilaman. u bugun kasal emas, uyida ham yotgani yo‘q. Shahar prokuraturasida og'aynisi bor,o sha bilan maslahat qilgani ketgan. Qani endi sehrgar bo'lsamu,

° zga ko‘rinmaydigan bo‘lib olib, ovoz yozadigan apparatimni q° tiqlab ulaming huzuriga kirib, hamma gaplarini oqizmay- keîm211 y°2'b olsam... Afsuski, sehrgarlik q o ‘limdan olio!^», l ^a‘ .^mmo bu sariq shaytonlar bilan oxirigacha olishamizm’? ^ m^ aD ^ im a deding, H oshim jon,

haq^a" !ndan?a(*‘m< Negaki, shu paytda sehrli qalpoqcham ° y ardim. Bordi-yu, Salimjon akamga ochig'ini aytsam-

67

cbi... Yo‘q, yaxshisi, aytmasdan borib olib kelam g*alvalar tinchisin, uch-to‘rt kunga javob olamanuV* albatta olib kelaman. Ana undan so'ng sariq shaytonlarj,^’ devlarning ta’zirini bcramiz. ’

— Qorin qalay? — so'radi boshlig'im.— Juda och!— Yur, bir qabobxo'rlik qilaylik.

POLKOVN1KMNG 0 ‘NBIR NAB1RAS!

fèrta siga Salimjon akam ham gripp bilan og‘rib q0|(j Magazinchining xotini — o‘n bir bolaning onasi Lutfi xola un* qarab turadigan, men idoraga borib, yozuv-chizuv ishlari bil mashg'ul boMadigan bo'ldim.

Kecbqurun qaytsam, qo'shnimizning Botir, Bobur, Sobir Bahodir, Bahrom, Baxtiyor, Sevar, Savri ismli bolalari menisj ustozimni har tomondan o’rab, chug'urchiqdek chug’urlashi: boshini qotirisbyapti.

— Amaki, oyog'ingizni uqalab qo‘ysam menga rogatka oli berasizmi? — deydi ishtonsiz yuradigan Bahrom.

— Olib bcraman, — deydi Salimjon akam ham ko'zit ochmay.

— Amaki, bo‘lkaning yumshoq joyidan chaynab, kaftini dumalatib, qurt yasab beraymi? — deydi to‘rt yoshli Baxtiycn

— Mayli, yasab ber, — degan javob qaytardi unga ham.— Amaki, peshanangizga latta ho‘llab bosaymi? — de?

so'raydi Bahodir.— Hozir bosding-ku?— Tag‘in bosgim kelyapti-da.— Ha, mayli, bossang-bosa qol.Sakkiz yoshli Sevar bilan to'qqiz yoshli Savri yenglari®

shimarishib, olib, hammayoqlarini ho‘l qilib, pishillashib !* yuvishyapti. Botir bovliga shlankada suv sepish bilan mashg*1

Suvni hovliga sepyaptimi, boshidan quyayaptim i, bo'lmaydi, nega desangiz, xuddi suvga tushgan mushuk«® hammayog'i shalabbo.

— Amaki, menga nima olib berasiz? — deb so'raydi Savfl

68

. «1 lenta olib beraman.— Socfam«^ crkalanadi Scvar.

licnga-cW' . .

— Meo magazindan sotib oigan qizmi?" E, • ovjm tuqqan.

" £ *<>&• s“ ga yelim q° 'g i ;choq oUb “ ■ ," ’ /ka «hu yotishda kasalga emas, qishlog ímizdagiSalimjon • o'xshardi, katta-kichik bolalar chug'urla-

^ ofl-bu yog‘idan tortqilashib, unga hech tinchlik ShÍb’hmasdi* Achchig‘im chiqib: «Qani, uylaringga jo ‘nab bCr £lar — dcb urishdim ularni, — boMmasa gripp yuqib q°udi» «Biz gripp bo iib o'tganmiz, endi yuqmaydi», deb chug‘uriashdi bolalar. Qo‘limga supurgi oüb, xuddi unnoqchi boMgandek o ‘dag‘aylab ham malarini haydab solmoqchi bo luvdim, Salimjon akam: «Qo‘y, haydama, o‘zim chaqirtirib chiqdim, shularni ko ‘rsam kasalim ycngillashadi», deb ko'nmadi. Hamshira ukol qilgani kelgan edi, unga ko'zimni qisib: «Awal bolalarga nina tiqarkansiz, Salimjon akam aytyaptilar», dedim.

Bolalar sbataloq otib qochib qolishdi, hovli suv quygandek jimjit bo'lib qoldi. Ikkita cbinni kosada mastava ko'tarib, magazinchi Ne’mat aka chiqdi.

— Tuzukmisiz? — dedi u Salimjon akaning oyoq tomoniga o'tirayotib.

— Isitmam tushdi shekilli, o'zingning ishlaring qalay? Bugun y ana mushtlashib ketishimga oz qoldi. Bo‘lar-bo‘larmasga mushtlashaverar ekansan-da.

~ ®°‘lar-bo‘lmasga emas. Hoshimjon, bor, ikkita qosbiq í . 1, cl“qqin... Salimjon aka, shu mastavani iching, terlaysiz. sh t'n -8, mana avval ichib yuboring, buyam terlatadimushti 'v mcnam.sbundan tuzaldim ... B o 'lar-bo 'lm asga ^ • p ,a deys*z- Shu battollar bilan mushtlashmay bo'lar- qopiea b i r - ^ ^ £I0P 1111 kelib qoldi. Ekspeditor unni tushirmay, desam b0* |^ 1 aií^Crasan’deb tur’boldi,b¡rtiymhambermayman ololm^vsarww ^ <*°*> *lam 1111 ?l°lroaysan, dedi Olaman dedim,

Oz qoldi mushtlashib ketishimizga.

69

I

— Unni tashlab ketdimi, axir? — g'ijinib so'radj— Bermadi. Sizga yuz marta aytdim, shulaminP°^ ''

bir silab qo'ying deb. *— Ulgurmayapmiz-da.Salimjon akam mastavani qaynoq-qaynoq ichib, o'

oldi. Magazinchi bo‘shagan kosalarni olib chiqib k h bo'lsam boshlig'im haqida o'ylay boshladim. Bechora qiyin, hatto kasal yotganida ham poraxo‘rlar haqida qilishib, tinchlik berishm aydi. Jinoyatchilar k kuchaygandan-kuchayib boryapti. 0

Uch kunda o‘n to'rtta shikoyat tushdi. Hali bitiasio» > qo‘l urganimiz yo‘q. Birini tugatsang, ikkinchisi chiqafl > biladi, hozir anovi baxti qaro direktor meni ja vobgarlikka to- uchun qanaqa tadbirlar ko'rayotgan ekan. Ishqilib, Sal® akam tezroq tuzalsin lar-da, b o ‘lm asa, ular meni • asfalasofilinga jo'natishlari hech gap emas.

Salimjon akam ning eski, shalog 'i chiqqan, uzoqt qarasangiz o'rmalab ketayotgan qo'ng'izga o'xshab ko'rim. gan «Moskvich»i bor ekan. Raysobesning shofyori ikkovc uch kun o'ynab, uni oyoqqa turg'azdik. Shanba kunit Salimjon akam kasaldan butunlay sog'ayib yana avvalgy. quvnoq, awalgidek hazilkash bo'lib qoldi. Ne'mat akat bolalarini sirkka olib boradigan boidi.

— O'zimiz boraversak bo'lmaydimi? — deb so'rad: Salimjon akam, sen nimani tushunasan, degandek bir ohanf kulib qo'ydi.

— Dadasiga achinmaysanmi? — deb so'radi oxirida.— Nega achinar ekanman, soppa-sog‘-ku!— Sog'liqqayu sog‘-a, lekin unga juda qiyin. 0 ‘n bitta bot

katta qilaman deb, har kuni ikki smenada ishlaydi bccbot shoshmasdan tushuntira boshladi boshlig'im. Ulami sen W1 men o'ynatmasak, stadionga borib, butilka yig'ishadi, bezorf1 ga qo'shilib ketishadi. Karim akangga o'xshab, rasvo bo‘1»1 Undan keyin, hali senga aytdimku, shu bolalar bilan btfi bo'lsam, o ‘zim ham yayrayman. Karimning qamalga®11 kelinoyingning vafot etganini bir oz bo'lsa ham unutaffl*1 N e’mat akang yaxshi odam... Rahmatli kelinoying ha®

70

• n-dilidan yaxshi ko‘rardi. Hammasii\i o ‘zi ham o‘a kesgan. Rahmaüi, xo‘p ajoyib

wol , 9^ ste-^11; boraman. Bolalarga ko4ylak oiib bermoqchi- _ ni saqlab qabristonga olib ketarmidim?

ma" B“ ^ rtoq serjant?To'g‘n m , . „v t-c jz , o'rtoq polkovnik. Iloji bo‘lsa menga ham

^ Iw la k olib bering, - deb qo‘ydim. bitta *0 y njng sa rta ro sh ekanligimni bilishmas ekan.

00,8 boshimizni kesib olasiz deb, ko‘nishmadi. Men kim Awahg* Salimjon akam sirkka olib bormas ekan,soehiw^n qizjq tomoshadan raahrum bo‘lishdan qo'rqishdi J f i , oldin men oldiraman, oldin menikini olasiz, deb navbattalashib qolishdi.

_ Amaki, siz militsiyada sartarosh bo'lib ishlaysizmi? —deb so'radi Botir.

— To'g'ri, sartarosh bo‘lib ishlayman.— Amaki, siz soch bo‘yashni ham bilasizmi? — deb so'radi

Bobur.— Bilaman.— Mening sochimni qoraga bo‘yab bering.— Nega endi qoraga bo‘yar ekanman?— Hammasi meni mallavoy deb chaqiradi.— Seni kim mallavoy desa, o 'tkir ustaram bor, o‘sha bilan

shartta qulog‘ini kesib tashlayman.Ikkala qulog'ini ham kesasizmi?Ikkovini ham kesaman.

Bu gapdan Bobur juda xursand bo iib ketdi shekilli, ishlatil- maganidan zanglab, tishlari o 'tm aslashib qolgan mashina W c * sochlarini yulib olsa ham, bo‘ynini ichiga tortgancha, J«n 0 tiraverdi.

tasWad 0aft°*tar'0 ' tmaS c^u8*urchiqlaming boshini tarashlab keldi y 0 • orada Salimjon akam ham oladiganini olib qaytib ketishdii^11?1 *l0 ^ * arn' ko‘rib, bolalar shunaqangi sevinib kerak H* • C*le^s‘z quvonchlami menhech ta’riflay olmasam

a*nisha ishtonsiz yuradigan Bahrom o‘ziga atalgan

71

yangi shimni qo‘ltig‘iga qisganicha irg'ishlay boshlad- kiymaysan?» desam: «Kerak boMganda tugmasini yech l*S shimimni ho‘l qilib qo‘yaman», deb sirkka ish to n s ii^ payidan bo‘ldi. 10 V

Y oiga chiqdik. Mcn rulda, polkovnik oldingi o'riM chug'urchiqlardan yettitasini ôrqa o'ringa o‘tkazib i* kattarog'ini bagajnikka yotqizdik; bagajnikda u o'tgàn J 41 marta lola sayliga ham borib kelgan ekan. Yo'lga chia k* bilan men negadir juda, juda ham xursand bo'lib ketdim shahar militsionerlari ustoz deb hurmat qiladigan e’tibo ' odam bilan mana shunday yonma-yon o'tirib, tomojk, ketayotganimdanmi yoki o ‘zim ham bilmagan boshq« ^ sababdanmi, har qalay o'zimda yo‘q xursand, qalbim iftixor histari bilan limmo-lim to'lgan edi.

— Bolalar, ashula aytishni bilasizlarmi? — deb so‘r»4 orqamga o'girilib.

— Yo‘q, she’r o'qishni bilamiz, — deyishdi chug‘urchiqt— Qani boshlanglar bo'lmasa!

Uzumlar, uzumlar,Lazzatli, sharbatli uzumlar...

deya bir-biriga gai bermay she’r o‘qib yuborishdi bola!> Mashina yo'lning qoq o‘rtasida pat-pat qilib tutun chiqan yu, taqqa to'xtab qoldi. Startyomi shuncha bossam ham : olmadi. Benzin qolmayaptimikan deb, karbyuratomi qanp edim — hammasi joyida. Ehtimol, tok uzilgandir, deb babi» paypasladim — tok ham bor.

Salimjon aka ham tushib, mashinaning u yoq-bu yo| ko‘zdan kechirgan bo‘ldi-yu, «hammasi joyida-ku» dt yelkasini qisib qo*ydi.

— Akumulyator kuchsizlanibdi, itarish kerak, — deb t*1 qildim. Maslahatim polkovnikka ham ma’qul bo'ldi. Bob tushib xuddi shirali bir narsaga yopishgan pashshadek^ tomondan mashinaga yopirilishib, uni choptirib ketishdi- * metr, o‘n metr... Mana, ikki yuz metrcha yurib q o 'y d ik №** qani endi zormanda o‘t olsa! Boshlig'im bolalami olib yoV*

72

• itka io‘naydigan, men m ashinani tuzatib,venb borad.gan bo'ldim.

orqalao®8" / unab ko‘rdim. O'tkinchi mashmalaming menga Yana k0.P|3 tajribaliroq shofyorlari ham bir ish chiqarishol-

qarag«n<la ^ araVani temir-tcrsaklar do‘koniga topshirib, may.«bu s .*. .j ^ yaxshi bo'lardi...» deb maslahat berib, o ‘lib orriiga ko'mir tashiydigan aravaga sudratib, uyga qaytibkCthhaVGulIarga suv quygan boMdim, choMtoq supurgi bilan k d „nb chiqdim. Lutfi xolam bir lagan moshkichiri olib ¡ T ^ e d i uni pok-pokiza tushirib olgach, kayfiyatim yana o‘z-

• vt ko'tarilib ketdi. 0 ‘zi men doim shunaqaman, biror ° readan xafa bo‘lib turganimda to 'yib ovqatlanib olsam, xafagarchiligini tarqaydi ketadi. Hushtak chalib, xonani aylanishga tushdim. Biror narsa o‘qish niyatida javonni ochgan edim, Salimjon akamning yozuvlariga ko‘zim tushib qoldi. Birovning xatini o‘qish aslida odobdan emasku-ya... lekin men begona emas, Salimjon akamning tutingan o‘g‘Hman-ku, nega endi o‘z dadamning yozganlarini o'qishga haqqim bo'lmas ekan!

Boshlig'im yosh militsionerlar uchun kitob yozayotganini eshitgan edim. Bu yozuvlar o‘sha kitobning qoMyozmasi ekan. Tozaroq yozilgan bir joyini topib o‘qiy boshladim:

«Sen militsiyaga ishga keldingmi, demak xalqqa, hukumatga xizmat qilishga bel bog'labsan.

Endi, mulohazang chuqur, o‘zing sovuqqon bo‘l. Mehrli, shafqatli, qalbi qaynoq bo*l. Sof bo‘l, egri qo‘l bo'lma!

Sen, hukumat nomidan gapirasan, endi shunga loyiq bo‘l. Odamlarga ishon, odamlardan yordam kut.Adashganlar ko‘p, yordam qo‘lingni tut.

aqsading qamash emas, qamoqdan olib qolish.a!n ar8a baho berishga shoshma, baho berdingmi,

50 zmgdan qaytma.

obroWi ~ h — militsiyaning obro'yi. Militsiyaningq . . u*umatning obro'yi. Obro‘yingga ehtiyot bo‘l.Oattio bo' lmasang' ° ‘zgadan tartib kutma.Bilasiz k v ^ U’ °**- Shunda hurmatli boMasan».

^°‘*yozma •*’ ^ 0 <?’sam °yqum keladigan odatim bor, n,ng u yog‘ini o ‘qiy olmadim. Faqat bu menga

73

bag'ishlab yozilganga o'xshaydi, dcb pichirlashga ui xolos. Peshanamni qoMyozmalarga qo‘yganimcha do uxlab qoldim. 8 %

BAXT1QARO DIREKTOR YANA HUJUMGA 0*10,

«Jang qizib ketdi. Bir tomonda baxti qaro direktor b tuhmatchilar yenglarini shimarib, tinim bilmay ishlab turishL.' Bir tom onda polkovnik o ‘rtoq O tajonov boshliq ad^ komissiyasi ish ko’ryapti. Adolat komissiyasi o ‘rtoq Ro'zivtv* ya’ni menga tuhmat qilgan oshxona direktori va uning qilmishlari xususida ikki papka hech rad qilib bo'lmaydiJ hujjat yig'di. Mehnatkashlar. tomonidan yuqori idoralar yozilgan yigirma bir shikoyatning asl nusxasi so'rab olj^ oshxonadagi qalloblikni qayd qiluvchi shahar sav« inspektsiyasi, militsiya va xalq kontrolidan olingan aktlar, k oshpaz, baqaloq bufetchining tilxat va yana men bexabi boMgan qanchadan-qancha aktlaru, faktlar jamuljam qi!® papkalarga joylandi.

Bularning hammasini rad qilish uchun baxti qaro direkte harn bir papka material to‘plab, quyidagi da’volami o'rty tashladi.

Birinchidan, militsiya bo‘limi qattiq turib himoya qilayotp serjant Ro'ziyev aslida ruhiy kasal, yaqinda besh sutt jinnixonada yotib chiqdi. (Spravkaga qaralsin).

Ikkinchidan, adolat komissiyasiga boshchilik qilayotgs polkovnik Otajonovning o‘zi ham pok emas, o ‘g ‘li asbadi jinoyatchi boigan. Qamoqxonada yotibdi. (S p ra v k a g a qaralsc

Uchinchidan, poraxo 'r serjant Ro'ziyev polkovnikn» tug‘ishgan jiyani bo'ladi. Uni o ‘z uyiga olib borib olg»1 (Mahalla komissiyasi bergan spravkaga qaralsin).

T o ‘rtinchidan, polkovnik o ‘rtoq Otajonov komis«! a’zolarining kasal bo‘lib qolganligidan foydalanib, oshxooif borib, o*z xizmatini halollik bilan o‘tab turgan bufetchi Zot Zaripovning peshanasiga to'pponcha qadab: « 0 ‘rtoq Ro‘ziy* tuhmat qilgan edim, direktor yomon odam, tuhmatni o* uyushtirdi...» deb yozib berasan, boimasa otib tashlayman,

74

Rufetchi Zokirovning rayispolkom raisi muovini d0.q urga«< shikoyatioi Uova qilamiz). nonúg» y°zg^a shunday da’volardan yana yctlitasi kelürilib,

XuUeS; «n a<Jolat fcomissiyasiga endi ishonmaymiz, boshqa, pXirjda,b¡z u ijomissiya tuzilishini so'raym iz, debchinakam adoiauvozishibdi- adoJat komissiyasi o'zinmg eng oxirgi majlisiga

Yima bir necha soatdan so'ng mulla Hoshimning ishi yo ,0-plaodi. ^ ^ b u yoqjj bo'lsa, nur ustiga nur, yanaU y04Ültdib sberiklarini ham kuldirib, militsiyada ishini davom ° 1*venidL Bordi-yu, u yoqli bo‘ka-chi, tamom. Mehribon buvijoni ^Kwxonaga sovg'a-salom tashiyverib, oyoqdan qoldi deyavering.

Satojon aka bugun har kungidek quvnoq emas, g'amgin o'tiribdi. Ko'zlari o‘ychan, sertashvish boqadi. Aftidan, baqa- loq bufetchining ¡kkiyuzlamachiligi uni o'ylantirib qo'y ganga o’xshaydi. Adolat komissiyasining ikkinchi a ’zosi kapitan Karomát Hoshimova awal qanday bo‘lsa bugun ham shunday, qovog'idan chakülab zahar tomib turibdi. Uni juda qattiqqo‘1 deyishadi, o‘zi shu militsiya bo'limidagi jamilci yoshlaming boshlig'i. Shuncha vaqt ishlab bir marta ham kulganini ko'rgan emasman. Ishga yangi kelgan mahalimda unga «kelinoyi» deb murojaat qilib, naq baloga qolganman.

Adolat komissiyasining uchinchi a ’zosi Jamol Qoraboyev xuddi kechasi yaxshi uxlamagan kishidek mudrab ahyon- ahyonda esnab qo'yayapti. Uning g'alati odati bor — hech qachon, hech kimga e’tiroz bildirmas ekan. Salimjon akam biror fikmi o'rtaga tashlasa:

~ J ° ‘g,ri. ajoyib fikr,— deb qo‘yadi u. Kapitan Hoshimova jon akamga e’tiroz bildirib, boshqa fíkrni bayon qilsa:

„ g **> bunisi ham ajoyib fikr,— deb qo‘yadi Qoraboyev. oho mening boshlig‘im bo‘g‘ilib:

. tayinh bir fikr bormi o‘zi? — deb so‘raydi.—T h ? ° raboyev beozorgina kulib:Shund*8184 ?zor deyman, — deydi.

Kapitan uc^ov*ar’ jamuljam bo‘lib o 'tirishibdi.varaqladi °71“nova baxti qaro direktoming papkasini uzoq

4^ 1* ^ o y a t boshini ko‘tarib:

75

— Yotib qolguncha otib qol, qabilida ish tutishyanr Salimjon aka, endi nima qildik? — deb so'radi. ' <

— Menimcha, bufetchini chaqirísh kerak.— T o ‘g‘ri, — dedi H oshim ova. So‘ng Qorab

murojaat qildi. — Siz qanday flkrdasiz? °^Cv¡.— Mcn ham chaqirísh tarafdoríman, — deb sekingjoj

qo‘ydi Qoraboyev. ^Baqaloq bufetchini telefonda chaqirishgan edi, qanot

uchib keldimi, o ‘n besh minutdan so‘ng ostonada hozir ikki qo'li ko‘ksida egilib salom berdi. k

— Sen nega o‘z fíkringdan qaytding? — so'radi polkov^— Menga direktoríngning kirdikorlaríni yozib bergan ed»,

ku. Mana bu xat senikimi? *— Meniki, hurmatü boshliq.— Nega fíkringdan qaytding?— Siz o‘sha kuni meni qo‘rqitdingiz.— Nima deb qo'rqitdim?— Otaman dedingiz.— Men umuman to'pponcha taqmayman-ku?— O'sha kuni qo‘lingizda o'qlangan to'pponcha bor eáPolkovnik qaltirab ketdi. Hayajonlansa oq oralagan qak

qoshlarí past-baland bo‘lib, bir ko‘zi xiyol qisilib, boshqc olayib ketardi. Hozir ham shunday boidi. Salimjon aka bosk keskin ko'tarib:

— Qani, mening ko‘zimga to'g'ri qarachi, barakalla! Ac. shunday turib javob berasan. 0 ‘sha kuni mening qo'lifflt to'pponcha bormidi? — dedi.

— Bor edi! — baqrayib turib dedi bufetchi.— Qanaqa to'pponcha edi? Ko'zingni olib qochtfc

qanaqa to'pponcha edi, deyapman?— Qanaqaligi... esimda yo'q.— Rangi oqmidi, sariqmidi?— Esimda yo'q.— Ehtimol oqdir?— Ha, oq edi, shekilli.— Yolg'on! Men doim sariq to'pponcha taqaman.— Ha, ha, sariq edi!

76

Hajnina to‘pponchalaming rangi qora bo‘ladi!yolg‘o°! __bufetchi Salimjon akaning yuziga

_ QoHi0* H^ag' qaltirab, xuddi tuxum qilishga ketayotgan q a ra g ^ ^ ^ o -x s h a b , «qo-qo»lay boshladi. Unga suv 0 n a toVUqqf Q‘iishgan edi, tishlari stakanni taraqlaüb, suvni lCllJпв0<lc^, v >Q.tlcazib qo'yishuvdi, qaltirog'i bosilish o'miga uVk b kuchayîb kctdi, stollarni ham qisirlata boshladi. Nihoyat,

° otmoqchi bo'lib qo'rqitgansiz, boshqa gapim yo‘q,7 d -d a shartta o'rnidan turib, xuddi birov orqasidan

^Wayotgandek, yugurib chiqib kctdi. 0 ‘tirganlar sharaqlabk u l i b y u b o r i s h d i .

* Bcchoraga juda qiyin!— dedi kapitan Hoshimova chindan ham rahmi kcüb. — U yoqqa borsa, boshlig‘i qo'ymaydi, bu yoqda sizning ko'zingizdan qo'rqadi... Lekin Salimjon aka, xafa bolmang-ku, ko‘zingizda allaqanday bir kuch bor. Ochig'ini aytsam, astoydil tikilib qarasangiz, men ham qo'rqib ketaman.

— Men ham qo'rqaman, — deb yana esnadi Qoraboyev.— Bu ko'ziarimda yaxshilar uchun shafqat, yomonlar uchun

dahshat bor, — kulib qo‘ydi polkovnik. — Astoydil tiküsam, irodasi bo'shroq odamni uxlatib qo'yaman... Lekin bufetchi boplab qochib qoldi... Bari bir haqiqatni aytishga majbur qilaman uni. ■

Maslahatlashib, oshpaz 0 ‘rozni ham chaqiradigan bo'lishdi. 0 ‘roz kabinetga kirishi bilan darrov uyning shiftiga qarab, o ‘sha yerdan ko'zini uzmay:

t Siz borgan kuni kcchasi direktoming uyida hammamiz to plandik. Men o’rtoq polkovnikka hech narsa yozib berganim yo‘q, dedim.

uyida yana kimlar bor edi? — shoshilibso «di Hoshimova.

— Ikkita begona odam ham bor edi. y ,U*a™ tanimaysizmi?

kiymishMn J r * . ° * >ro ^ishilar bo‘lsa kerak. Yaxshi ~~ Xo'sh? 3 narsa aytmoqchiman.

° ‘g‘irlanMnt . °- flif^inchi uyda direktoming yuz qopuni bor.

77

— Shuncha unni nima qiladi u?— Kechasi perashka pishirtirib, vokzalga china •Polkovnik xursand bo‘lib ketdi shekilli,

hamon shiftga tikilib turgan oshpazga yaqinijJ/* yelkasiga qo'lini tashladi. ^

— Sening vijdonli yigit ekanligingni birinchi uchrash, sezgan edim. Sen bu iflos odamlar orasiga tasodif qolgansan. Halol yigit bo'lganing uchun mukofot boshqa oshxonaga o'tishingga yordamlashaman. (W* bosh oshpaz bo* lib o'tasan.

— Men ketsam maylimi? — so‘radi oshpaz.— Sizlarda boshqa savol yo‘qmi? — komissiyanin. t*.

a ’zolaridan so'radi polkovnik. Ma’lum bo'lishicha. ild^ ham hech qanday savol yo‘q ekan.

O'rozdan so'ng baxti qaro direktomi chaqirtirishdiQiziq, men bu odamga ilgari sinchiklab qaramagan elcas*

U doim ko'zlarini qisib, kishiga xuddi mazax qilayotp* boqar ekan. Lablari bir-biriga mahkam yopishib, oldign cho'chchayib turganidan, xoh ko'ring, xoh ko'rmanj, u oyoq ostida qolib ezilgan anjir shaftolining o'zginasi dp D o'ng peshanasining yiltirab turishi, yuzining sergo’tL burnining baqaga o‘xshab yalpoqligi aftini xuddi dovwi chaynab olgandek bujmayib turishi, bir qarashda, odas rahmini keltirib yuboradi. Yana bir qarashda esa, achcfcf chiqaradi. Savol-javob uzoqqa cho'zilmadi. Baxti qarodn «men bu komissiyaga javob bermayman, adolatliroq коше tuzilishini talab qilaman», deya xayr-ma’zumi nasya qffibcb ketdi.

— Sizning fikringiz? — Hoshimovadan so'radi polkw-— Bu osonlikcha taslim bo'ladigan xilidan emas, - :

Hoshimova.— Siz nima deysiz? — Qoraboyevga murojaat qildi ntc

boshlig'im.— Men ham shu fikrga qo'shilaman, — degan javob Ф

kapitandan.Uzoq maslahatlashishgandan so'ng nihoyat o sh p az be

ma’lumotga asosan, uchta operativ gruppa tuzib, osh*®r-

78

hka sotuvchi g'ildirakli aravachalami, Bog‘ot Vz3Jdag' Per8SínChi nomerli uyni tckshirishdan o ‘tkazadigan

h kech soat o‘nga bclgilandi.L lishdi ^ "¿t-qizlardan, kcksa pensionerlardan ko proq

pmjinach'iyv ^ hech qaysi gruppaga qo‘shishmadi.

^ e" kÍm b*lan boram a" ? ~ so ‘radim^ '^ •im d an da sh(ab boshiig‘¡ bo'lib qolasan, — dcdi

"" ^ k a m Hazillashib aytdimi, chindan aytdimi, bunisini Salimjo" 0> t j n n a y ( o‘sha kuni tungi soat o ‘n ikkilargacha ,unsht'n qoziqdek qimirlamay o‘tirdim. Birinchi boiib,^Jimion akamning opcrativ gruppasi qaytdi.

!L Telefon qilishmadimi? — hovhqib so‘radi polkovnik._ y0*qf _ dedim uyqusirab._ Hoshim, mcni tabriklasang boiadi. Juda katta ishni ochib

keldim. Un, yog‘, shakar, qop-qop mayizlar deysanmi! Bu haztlakam gap enias, o g liin!

Ikkinchi bo'lib Karomat kelinoyimning gruppasi qaytdi.— Ishlar zo'r!—dedi u o'zini divanga tashlab. — Mingtacha

perashka, olti yuztacha korjik, hammasi fakturasiz! Voy nomardlar-ey! Voy nomardlar-ey! — Salimjon aka, endi men boray, emizikli bolam bor. Yig'layvcrib, dadasi sho'rlikni qiynab yuborgandir. Mana aktlar, sotuvchilardan faqat bittasi qo‘l qo ymadi... Men ketdim.

Eng oxirida kapitan Qoraboyev boshliq gruppa qaytdi. U ikkita ishbilarmon, tajribali pensioner chol bilan oshxonadan os pazlarning tugun ko 'tarib chiqishini poylashgan ekan.qolishibdi1”' or(*a ^ ik d a n chiqib, juftakni rostlab

— IkSV° — dedi polkovnik bo'g'iiib.1°‘ydi kaphajT*1 ^ **l*cr<*aman> — afsuslanib, bosh chayqab

79

1

YURAKKKA XANJAR URISHDJ

Д /Vana endi, qimmatli do'stlarim, hamma na ravshan bo'ldi hisob. Mulla Hoshimjonning bo'yn; *** ^ ayblami olib tashlash soatlari ham yaqinlashdi ' direktoming o'zi o ‘g‘riboshi ckan, yashirinchà 4,1 taomlaming pulini paqqos cho'ntagiga urarkan. Bu **’ komissiyasi doklad yozib, ikki nusxada ko 'ch iru^1- boshlig'imiz o 'rtoq Usmonovga, ikkinchisini mjn jo'natib yuborsa ham bo‘lardi-yu, ammo o‘rtaga bir ^ tushib qoldi-da. •"

Nu'monjon Nasimov degan leytenant uylanadiga® qolibdi, to‘y komissiyasi tuzilib, kapitan Hoshimova un» bo'libdi. Men ilgari militsionerlaming to'yini hech ko'r^ edim, hammayoqni pogonlilar bosib ketib, bir-birlariga berishaverib, to‘y ham to‘ydek boMmas, deb qo'rqqan^ yo‘q, unaqa bo'lmadi. Mehmonlarning hammasi naftalit' atiming aralash hidi anqib turgan chiroyli kostyumlar, yL tuflilar kiyib kelishibdi. Men Salimjon akamning topshi,-( ko ‘ra, to'yxonada yugurib-elib xizmat qilar edim. Qo'k chaqqongina yigit emasmanmi, goh oshxonaga yuguramai. o’choq boshida paydo bo'lib qolaman, goh samovargao'u ketaman. O 'rganib qolgan ekanman, unvoni o'zimmi kattaroqlarga hadeb g'oz turib chest beravergan edim, to'p kapitan Hoshimova:

— To‘yda chest berilmaydi, Hoshimjon! — deb shk qulog'imga.

— Xo‘p bo'ladi, kelinoyi! — deb unga ham chest," qo‘ydim.

Ammo-lekin, to 'yxonani ham qoyilmaqom qilib bt yubordik-da! Buvijonim ishlatadigan angishvonadek kete lampochkalardan rang-barang gullar yasab, chor tomong* qo'yganmiz. Salimjon akamning hovlisidan keltirilgan q^ quchoq anvoyi gullar noz-ne’matlar to‘la stollarga husn * turibdi. Bir militsioner yigit ola-bula t a r v u z l a r d a n ch' savatchalar yasarkan, o ‘sha savatchalaming y o n l a n g 3 atirgullardan sanchib, stollarga terib qo'yganmiz. В

80

l0‘g‘n qovurib yoki pishirib yeyilavera- hhM lar<la ^«htlarni ham tarelkalarga yulduzsimon qiiib

j lt.an <i°’y g0 a|iaqanday narsalar qo'yisharkan bu yerda. linshil»- ° ‘rlas,L mo'lligidan uzun stollarning beli naq egilay

Noz-nc’nialjcb t‘*ribd,‘ chm0nlar kelib bo'lgach, to‘yboshi Karomat opa

SihoyaU kuy0V.|ceiin|ar baxtiga qadah ko'tarishlaringizni tourno'00 jg jj Men qadah degan so‘zni eshitib, bir qadah so rayn^"-. boshjmga qanday tashvishlar tushganini esladim- aroijt ay nimcha lashqariga chiqib ketdim. Eshik oldida bir u, )ugurgarrijm jjüap uniib ketdim. Bunday boshimni ko‘tarib k ain yopiray, o‘ngimmi-tushimmi, qarshimda kulimsira- <Jara"“n’o,sha jjnnixonada tanishganim — kechasi bilan ot E b kishnab chiqadigan'Orif aka turibdi.

— A ssalom u alaykum! — dedim ko'rishish uchun qo'limni uzatib. — Qani, ichkariga marhamat.

— Yigitcha, sizni qayerdadir ko‘rganga o'xshayman? — so radi amakim. — Tag‘in Napoléon Bonapartning o*zi bo'lmang!

— Yo'q, men qirchang'i otman, bir kishnab beraymi?— deb kulib yubordim. Kulisha-kulisha, Orif akani ichkari olib kirib, o'z obro'yi, o‘z mavqeiga mos bir joy tanlab o'tkazdim.

Uni tinchitgunimcha b o ‘lmay, hurm atli m ehm onlar kelishyapti, deb hamma gur etib o‘midan turdi. O'girilib qara- sam, Salirajon akam bilan shahar militsiya bo'limining boshlig‘i, hu birda men soqolini hafsala bilan olib qo'yganimda «sendan qanaqa militsioner chiqishini aytolmayman-ku, ammo yaxshi sanarosh chiqadi», degan général kirib kelyapti. Shoshmasdan

lariniqimirlatishib, goh o‘ngga, goh chapga salom berishib, U °v'*cej'nn*ng o‘ng tomoniga o ‘tib o‘tirishdi.

mili 0S*1'*) t<l°Wim. 0 ‘zimning sartaroshxonada emas, balki qo‘v kMayotganligimni hurmatli generalga bir ko'rsatib l0PdfnT ^etdi. Oldilariga qanday borsam ekan? Ha, ditnlan» os^xonaga kiraman-da, qovurilgan, qaynatilgan,

Lac 0'S l*ar^an ^ 'r *a8an bosib chiqaman...<l0‘yayotib, odob bilan salom bergandim,

°oshini ko'tardi.

81

— Soqolingizni olib qo'ygandim, csingizda bor- •—Bu, haligi kursant bola-ku! — deb gênerai kutii!*

menga qo‘l uzatib qoldi. ^ î» v .— Qalay, o'qishlarni tugatdingmi?— Tugatdim, o‘rtoq général.— Sartaroshxonada ishlayapsanmi?— Yo‘q, menda ishlayapti, — gapga aralashdi Saï

akam, — birga ishlayapmiz.— Juda g‘o‘r-ku — dedi général.— G ‘o*rlikka g‘o‘r-a, lekin o ‘zim pishirib olaman.— Adash, sening shu odating yaxshi, hammaga umid bd*

qaraysan.Xuddi shu paytda to'y kechasiga raislik qilayotgan Karon,

kelinoyim mikrofonga yo‘talib, shirin suhbatimizni txc. qo‘ydi.

— Navbat sozandalargaüShahar militsiyasi boshqarmasi qoshidagi yigirma iki

kishidan iborat badiiy havaskorlik to‘garagi a’zolari taihr buyurishib, ikki karavotni liq toMdirib, sozlarini sozlaihr tomoqlarini ham oz-ozdan moylashib o'tirishgan edi. Asha boshlab yuborishdi, ashula ketidan ashula, mashq ketidi mashq ulanib ketaverdi. Hammaning ko‘z-qulog‘i, butr diqqat-e’tibori karavotlarda bo'lib qoldi.

Bir mahal, so'rida o'tirgan sozandalardan biri sherigmit; tizzasiga qo'lini tirab o'midan turdi-da, mehmonlarga qaii negadir, bir kulib qo‘ydi:

— Ruxsatingiz bilan, navbat serjant Sur’at Oripovji Sur’atjon ajoyib iste’dod egasi, ham she’r yozadi, ham k«i yaratadi, ham ashula aytadi. Sur’atjon, mehmonlar sizni kuti qolishdi!

E-ha, hamma gap bu yoqda ekan-ku, deb o'yladim ich® da. Shu paytda negadir juda xursand bo‘lib ketdim. Sur’at.al faqat kechasi yo'ldan adashganlami jinnixonaga e ltib qo )r b i la n g in a shug'ullanmas ekan, she’r yozarkan, kuy yaratark»

qani bir eshitaylik-chi!

82

xal(fim uchun, tum kun xizmatdaman,0 uc«un’ jfi,,, oshib. e ’zozdaman. shuhratdaman. Shul sa a a suv fo -ab' suv toshsa g ‘avvos bo Hb,

. •- <hu intizom har yerda barqaror bo Isa,^ ‘Va¿¿hi/c, sizu biz —.hurmatda barobar bo ‘¡sa,Sokiti o'tsapostinûz ham g "alvasizo'tsa lunlar,

fo'ngiUar ham misli long — begardu beg ubor bo ‘Isa.

- aka tanbur chertib, shunaqangi bir zavq bilanSu'* voqunlitoiqinlarhattoo'choqboshidagioshpazlar-

schrlab qo‘ydi. Ular qo‘llaridagi kapgiru cbovlilarni01 ^lusa lashlab. bo‘yinlarini cho'zishib, o‘rtaga tiqilganlaricha !h^mdek qotib qolishdi. Kuy hammadan ham generalni mahliyo

Tbao'ygandi. U o‘zi ham sezmagan holda, ashula balandlasa Mkin o'rnidan turadi, pasaysa yana sekin o ‘rniga o ‘tiradi. Ashula to'xtashi bilan shunaqangi bir qarsak yangradi-ki, nazarimda, tepamizdagi lam pochkalar-u, daraxtlarning yalang'och novdalari ham odamlarga qo'shilib qarsak chaüb yuborgandek bo'ldi.

— Ofarin, uka, ming ofarin! — General o'rnidan turib, Sur'at akani chaqirib yonidan joy berdi. Haligi Sur'at akaga nomer bergan sozanda yana o'rnidan turib:

— Qimmatli mehmonlar! — deya odamlarni o'ziga qaratib oidi. — To'yda o'yin-kulgi, xursandchilik yarashadi deyishadi. O'ynagani, kulgani to'planganmiz bu yerga. Mana, davramizda hurmatli akaxonimiz Jamol Qoraboyev o'tiribdilar. Navbatni shu kishiga bersak.

Jamol akaning sozandalar bilan o ‘tirganini ko'ruvdimu, ammo u ham shularning gruppasidan ekanini bilmagan c aaman. Men shunchaki choy-poy qo‘yib berib. ularga xizmat

o tirgan bo‘lsa kerak, deb o‘ylovdim.^Jipuan o raidan turib, qo‘llari bilan ikki sonini shapalab:

°voz aav'^w ^Ü' Qichqirib yubordi. Odamlar avvaligaxiUari d°^ 30 payqamay, bir xillari tomga, yana bir‘kkinchim s^ox’ßa *co‘z tashlab olishdi. Kapitan

afta qichqirgan edi, davrada gur etib kulgi ko'tarildi.

83

Kulgi hosilguncha kapitan o'rtaga chiqib oldi v

Qarsak yangradi.— Ferma mudiri tovuq sho'rva ichgisi kelib, ona to

ushlamoqchi boMyapti, ona tovuq lapanglab,manabundavT qochyapti...

Davrada aw al kulgi, qiyqiriq, so'ng yana qarsaq yang:.. ketdi. c

— Fermamizda ikkita kaklik ham bo‘lar edi, bir kia. yonlaridan o 'tib keta tursam , m ana bunday sayrashayotgan ekan...

Yana kulgi, yana qarsak, yana ofarinlar yog'ildi! Jamoljt chinakam san’atkor ekan. Nazarimda, uning qomiga hart parrandalar joylashib olib, galma-galdan sayrashayotgan o'xshaydi. Goh bulbul nolish qilyapti, goh bedanalar «bitbildiç otib ketishyapti... Yo‘q siz nima desangiz deng-u, lekinmc bunaqasini hech ko'rmaganman. Mehmonlar qotib-qoti: tizzalariga urib-urib kulishardi. Kulib bo'lishgach, raisb qiluvchi:

— Kuyov-kelinni tabriklash uchun hurmatli mehmoniE Salimjon aka Otajonovga so‘z beriladi! — deb e’lon qildi.

Salimjon aka ikki qo'lini stolga tirab kulimsiragancha o‘c dan turayotgan edi, ko‘cha eshik yonidagi uzun skameyk* mahalla ayollari davrasida o'tirgan yoshgina bir juvon, qo‘№ chaqalog‘ini chinqiratib o*rtaga chiqdi-da, Salimjon aki mo'ljalga olib kelaverdi.

Hammaning ko‘zi chaqaloq ko'targan juvonda bo'libq0— To‘xta, gapirma! — dedi juvon boshlig'imga do'q ^

— T o 'y larda gapirguncha avval bolangni boqib ok8®1 bo‘lmaydimi?

84

nomaMum ayol ingalab yigMayotgan chaqa- ShunM d : kanlning oldiga tashladi. So'ng odamlarga

m u sh U ab . dard-alam bilan gapira ketdi.... koi n^ a qarab turibsiz, nega bu zolim xotmbozni

0«lain,ar:rjb q0*ymaysizlar?! Bola shuniki! Aliment t a r t i b g a cha.^'_"osh 0iib bermasa, bu qanday bedodlik axir! bcrtnasa- k'y uyjmga olib borib olaman degan edi. mana, Xotioim 0 .j ’ niga ham bir yildan oshdi... Hamon tutqich x0,in'n,q^chibyuribdi... Ol endi, bola kerak boisa o‘zing boqib

0l' Siz kimga gapirayapsiz?! — hayron bo‘lib so‘radi Salimjon

akiL Hali tonarsiz ham! — Salimjon akaning yuziga baqrayibturib dcdi juvon.

__ jinnimi bu! — Yelkasini qisib atrofiga qarardi Salimjon¡¿a _ Men seni umrimda ko'rgan emasman-ku.

— 01, bolangni o‘zing katta qilib ol!Ayol ikki qo'li bilan yuzini berkitib, yigiagancba ko'chaga

yugurdi.Ana to'yu yana tomosha! Odamlar hangu mang, to'yxonada

faqat chaqaloqning yig‘isigina eshitiladi. Haligi ayol bamisoli bammani sehrlab qo'ygandek. Barchaning boshi ham, kattayu kichik sukutda!

Birinchi bo'lib to'yboshi Karomat Hoshimova o'ziga keldi.U. go'yo tez yursa, odamlami uyg‘otib yuborishdan qo'rqqan-dck, bitta-bitta bosib, chinqirib yig'layotgan chaqaloqqa yaqin-lashdi. Qo'Iiga olib, «boringlar, onasini qaytarib kelinglar», deb buyurdi.

Besh azamat bir-birini quvlashib, ko'chaga chiqib ketishdi.n.°v.(1!a'|0! allaqachon g'oyib bo'lgan ekan, azamatlar shalvirab H«yuD kelishdi.

T *may goid^R3 a^ an< *- Odamlar, negadir, bir-biriga qovushol- qarab-aa1 u " X!**ar ac^ D8andek yer ostidan Salimjon akaga boshida ak n^° y*s^adi, bir xillar bo'ynini cho'zib, o'choq boshqa bjr * f / ° l^an chaqaloq tomonga nazar tashlashadi, aytishadi- * ^ P‘cb*rlashib, o‘zlaricha har xil taxminlarni

85

— Polkovnik ham qariganda aynibdi-da!— Men bu odamni juda pokiza deb yurardinj— Odamning olasi ichida, deb shuni aytishsa I— Be, bu qip-qizil tuhmat-ku!— Tuhmatligini qayoqdan bila qolding?!— Men bu shallaqi ayolni taniyman. Chorsudati

ofitsianlka bo* lib ishlardi. ^— Mcnimcha, juda o'ylab qilingan tuhmat bu— Lekin, nima boiganda ham bechora

yuragiga xanjar urishdi-da!— Men ham achinyapman.— Hammaga yordam qilardi u.— Lekin, 0 ‘zining bolasiga aliment bermagani cb

boMibdi-da! — shunday deb mehmonlardan ikkitasi t chiqannaslik uchun og'zini yumib, qornini silkitib kulaboitu

— Valerianka bormi? — deb qichqirdi kimdir. Qar« Salimjon akam o‘ng qo'li bilan yuragini changallagankha, o'tq stulining suyanchig'iga boshini qo'yib, o'zidan ketib qolibi

Salimjon

ZARBA U‘STIGA ZARBA

JB oshlig 'im tuni bilan uxlamadi.0 ‘ylayapti, tinmay o ‘ylayapti. Nimalar haqida o'ylayou

ekan. Hoynahoy tuhmatchilar haqida o'ylayotgandir...Qiziq, oqshomgi ayol kim o‘zi, nega bunaqa qildi?Salimjon akam to‘yda nega o'zidan ketib qoldi?Jumboq, hammasi jumboq...(Jxlab qolibman. Bir mahal ko'zimni ochsam, tash<K’

tong yorishay deb qolibdi. Salimjon akam o ‘rnid# ?• Shoshilib hovliga chiqdim — bu yerda ham ko'rinmaili 0- bu mahalda qayerga ketdi ekan? Yo magazinchi olib ck ketdimikan?.. Eshikchadan Ne’mat akanikiga o'tdim. D r dan asta mo*ralab qarasam, katta-kichik bolalari btf>' oyog‘iga biri boshini qo ‘yib, pishillab, quyon bolalaf- beozotgina uxlab yotishibdi...

Ne’mat akani turtkilab uyg'otdim. Avvaliga uyqusirab. katta o ‘g‘li deb o‘yladi shekilli, uxlatasanmi, yo'qmi-

86

•liga urm0<ïch ' boMdi, keyin men rlV kulib, yclkasini qashidi.

*^!í Ti**chlil«ni7 qolganlarini aytdim.Salimjofl aJcar elgandir,— dcdi Ne’mat aka og‘ziga kaftini„QabristonS ga ,zan shunaqa odati bor. Kechasim i,

t u t . b esn3bx0tjnining oldiga boradi... Yur-chi... kunduziHJ'> abrjstonga yugardik. Shinamgina ishlangan

Ljjjj, sim toriib kclib lampochka tushirílgan ckan. shiyp°n8aU* ^ ^ shiypon ostida o ‘tirardi. Gulzorga Salimj°n ^ armar jcursichada boshini ikki qo'li bilan changal- ¡ b í í w n boriiqni unutib o‘yga tolib o‘tirardi u. Bizni ko'rib, «mohkor odamdck kulimsirab o‘rnidan turdi:

_ Sizlami tashvisbga qo‘yibman-da?— Tashvishga-ku qo‘yganingiz yo‘g‘-a, lekin mana shunaqa

paytda birog'izaytib ketsangiz yaxshi boladi, — ta’na ohangidadcdi Ne’mat aka.

— Bu yerga qanday kelib qolganimni o ‘zim ham sezmay qolibman... Kelinoying bilan bir ishni maslahatlashgani kcluvdim. Boshimga qanaqa mushkul tushsa, hamisha menga hamdard bo'lardi. aqlli m aslahatlar berardi. Ruhingiz tushmasin, dadil boMing, derdi!

—Qanaqa mushkul ish tushdi yana?— tashvishlanib so'radi magazinchi.

— Hoshim aytib bermadimi?Hedí narsa degani yo‘q.

— Aytmagan boMsa keyinroq bilib olarsan, qo'shni, lekin taiflv h men'- ®u hammasi Odil Abbosovning ishi, ofarin, da! ®*‘s*lsanB> mana shunaqasi bilan olishsang- “ncha x* h T ng *ovuí^ a ° ‘xsbab pusaveradigan jinoyatchini dangasaUSTKina.yma,l‘ ®unatlang* jinoyatchilar militsiyani yu' To*o> - ' • q° ya< ' “ Pistafurush ham jinoyatchi boMibdi-

_ T ^ .T 1’ 0<rl0(í serjant?- qurtfuni«l?ytaS'Z’ ° 'viw\ polkovnik, — dedim shosha-pisha,

Gap b¡|a ^ ^am j*n°yatchi emas. qolibmiz. No yetib kelganimizni ham sezmay

n taga Lutfi xolam jizzali non yopdi, yangi

87

olingan qaymoqlar keltirdi, kulisha-kulisha nonu.k Salimjon akam biror qarorga kelib olgandan so* shunaqangi dilbar, qiziqchi harakatlari keskin, ¡(¿л n®- 'C qoladi. Shoshilib ishxonaga jo'nadik. Boshlig‘im s?r°4i‘*, va katta qadam tashlardiki, men uning ortidan dey^ i^ borardim. Yo'lovchilar «tinchlikmi» degandek or * ' qarab qolishardi. ”4

Kabinetga kirgach, boshlig'im po‘lat sandiqni ocfo xuddi tok urib olgandek sapchib o'rnidan turib ketdi- ^

— Seyf ochilib qolibdi-ku, Hoshim!— A! — men ham bir sapchib tushdim.— To‘xta, to'xta, hujjatlar ham yo‘q!— Qanaqa hujjatlar?— «Rohat» oshxonasiga tegishli jami hujjatlar sariq pjp^

edi. Sariq papka yo'q! Yugur, odamlami chaqir!!!Hovliqib koridorga chiqdim. Avval katta boshhg *

polkovnik o‘rtoq Usmonovga xabar berdim. U ham, nazare* xuddi tok urgandek bir sakrab tushdi. Keyin o'zimni кар. Karomat Hoshimovaning kabinetiga urdim. Qiziq, bu ^ xabami kim eshitsa, bir sapchib tushaverdi.

Kabinetimizga qaytsam allaqachon besh-olti chog'li cc¿ to'planib qolibdi. Salimjon akamni, negadir, divangacho'zur yotqizib qo'yishibdi. Rangi dokadek oqargan, qo'llan i tomondan shalvirab osilib yotibdi... Nima boidi o'zi? Nabott nahotki dadamdan ham mehribon bir kishimdan ayrilibqc* bo‘lsam!

— Salimjon aka! — dedim-u, ho'ngrab yig'lab yuborA-

88

s a r i q d e v n i q u v e b

BAXTI QAR° d ir e k t o r n in g x a z in a si

. dan qaytyapman- Chamadonimda ikki banka qaymoq, ^husayni uziim, sakkizta qatlama, bir hovuch jiyda, bir

,>lti ^ f .j qoq¡> bir hovuch turshak — bulaming hammasini 5 ^ j b yubordi, boshlig'ingga bergin, kasalxonadan

| uncha yonidan jilmagin,.yaxshi kishi ekan, odam m" l‘ nj gcha etagini mahkam ushlagin, deb tayinladi.^ Xurcand q a y t y a p m a n . Oyijonim, dadajonim, jondan aziz inc illarim bilan maza qilib dam oldim. O 'zlariyam rosa

^ g -in ish g an ekan, yuz-ko‘zlarimdan o'paverib, naq hamma u'2 imni shilib yuborishdi-ya! Ammo qimmatli do'stim Zokimi ko 'ro lm agan im chakki boMdi. Oblastga ilg‘or buzoqboqarlar kengashiga ketgan ekan. Qaytayotganda avtobusda uxlab qolib, yana o'sha avtobus bilan oblastga qaytib ketib qolibdi bechora.

Shaharga tushishim bilan qimmatli qalpoqchamni boshimga kiyib. o'zimni bir sinab ko'rmoqchi boMdim. Mana, kiydim... mana, ko'zdan g‘oyib ham boMdim.

— Salom, qalpoqcham! — dedim quvonib.— Salom, Hoshimjon, — dedi do'stginam.— Meni rosa kutdingmi-a?— Betoqat kutdim, Hoshimjon.— Menga yana yordaming kerak.~ Niyating yaxshi bo‘lsa hech narsani ayamayman.

^•poq^h611 f miki j 'n°yatcb^arn> tugatmoqchiman, aziz

__ hamisha yordamchingman, quvnoq Hoshimjon.__ g nimadan boshlay, dono maslahatchim?

axu qaro direktorning orqasidan bor, qiziqchi do‘stim. ^Rahmat, qalpoqcham. ~

Ha. h T 'd l ’’ Hoshimj° n-g‘ayra¿m \ yenglarimni shim arib, kaftimga tufurib, qarab yuB j- o z*m bam ruhlanib Salimjon akamning uyiga

un‘ ^Qvg'a-salomimni uyimga qo‘yib chiqqanimni

89

Lutfi xolamga ma’lum qildim-u, to ‘ppa-t0*g. • oshxonasinimo'ljalgaoldim. Kechkiribqolgani uchun* ham ishlar tugab, bosh oshpazlar hisob-kitob q i ^ qaro direktoming huzuriga yig‘ilishgan ekan. Un V

— Hech kim shikoyat qildimi? — so‘radi direktor— Shikoyat qilganning tishini qoqib, qoiiga beryann,

dedi oshpazlardan bin. *•— Barakalla, bundan keyin ham xuddi shunday qii

— ko'ngillarini ko'tardi direktor. — Majlis yopiq. 'nfvOdil Abbosov hammaga javob berib, xonaning ¡Ck

» berkitdi. Po'lat sandiqni ochib, bir dasta o‘n so'mlik, bir^ besh so'mlik, bir dasta uch so'mlik olib, portfeliga joyladi keyin shoshmasdan tashqariga chiqdi.

Uning ham, qishlog'imizdagi Bodom Qori amakiga yo‘l yurganda o ‘zi bilan o‘zi gaplashib yuradigan odati borcb. Mana hozir ham xilvat ko'chalardan ketyapti-yu, xuddi tusb aljigan odamga o‘xshab javrab boryapti:

«...Ha, Salim, ahvoling qalay endi? Polkovnik emish! Met qo 'lim da o ‘yinchoqsan-ku. Istagan kuyimga o'ynatish- mumkin seni, yo‘q, 0‘ynatmayman, tiriklay ko’mamansr Y o‘q, ko'mmayman, avval rosa joningni qiynaymanli: oqko'ngilsan, soddasan. Men tulkiman, ayyor tulkiman! Buai o'ttiz besh yil oldin men pilla zavodida tarozibon bo'lib yurt nimda mening ikki akamni, otamni qamading! Uch tonna;* o‘g‘irlaganimiz uchun butun oilani vayron qilding. 0 ‘sbat biz seni ogohlantirgan edik, o‘ch olamiz deb qasamyod qile edik. Ammo sen, hukumatning erka o‘g‘li, bizning yoMimc yurmading, uyingga o‘t qo'ydirib, ikki qizingni kuydirgan nr boMaman! Qamoqda o'lgan akam, o'ligi janozasiz ko'milf marhum otam haqi, senga tinchlik yo‘q, hech qachon...

Sen oqko'ngilsan, soddasan. Meni tanimaysan. Men bo seni o‘ttiz besh yildan bo‘yon quvaman, oromingni o‘g J1" baxtingga chang solaman. 0 ‘g‘ling Karimni jinoyatclw4’ qo‘shgan, uyingdan to‘pponcha o‘g‘irlatib, o'sha to'pp01''’ o‘qi bilan qorovulni ottirgan ham men boMaman.

Sen hukumatga sodiqsan, men jinoyatchilarga sodiq^ Sen jinoyatchilami tugatish payidansan, men ulami parvan*

90

.„aytirish payidanman. To‘g‘ri, jinoyatchilar 4,sh»n¡silab’ lekin sozi qoldi!.. To'yda qoMingga chaqaloq* qoldi- ‘ da sharmandangni chiqargan ham, po'lat

CJ ° rhuiiatlarni o‘g‘irlatgan ham men boMaman!.. sJndií'ing -ha|iveri 0‘ldirmayman, jonmgm azoblayveraman! Vo ц m«nsen! . 0.mjigan otam haqi, sendan o‘ch olaveraman!..O hguaoozas^ jim ^ jaraq.jaraq pul o‘ynadi; qo‘sha-qo‘sha

Umrbo у* qo‘sha4jo‘sha mashinalar oldim, bir sandiq uchastka^q qo‘lga tushira olmading-ku! Chunki, men oltin yig ^ çn sarqitlar yig‘indisidan tashkil topgan.Sw tauol ЬоЧашап...»

Yo‘q aziz do‘stim, ortiq chiday olmadim. Vujudimni aJtiroq bosib, ixtiyorimni yo‘qotdimu, aljib borayotgan Odil

battolning beliga qarab tepib yubordim. To‘g‘ri, xato qildim, uda katta xato qildim. Militsiya xodimi uchun birovni urish

qatiyan man etilgan. Lekin, boshqa ilojim yo‘q edi..., QoMtig'idan olib, o'midan turishiga ko'maklashib yubordim. Odil battol, «tavba» degandek, u yoq-bu yog'iga qarab yelkasini bir qisdi-yu, etagini qoqib yo'lida davom etdi. Ammo qaltiro- g'im hamon bosilgani yo‘q, ishqilib, y ana tepib yubormasam go'rga edi, deya o‘zimdan-o‘zim qo'rqibroq boryapman.

Odil battol qo‘shqanotli temir darvoza oldida to ‘xtab, tepadagi sariq tugmachani bosgan edi, darvozaning eshikchasi ochilib, yigirma besh yoshlardagi xushro'ygina, kiyim-boshidan muattar atir-upalar hidi ufurib turgan bir juvon ko'rindi.

— Assalomu alaylnun! — dedi u boshi yerga yetguncha ta'¡dm qilib.

~ Hech kim yo'qlab keldimi? — so‘radi baxti qaro direktor. ich'H u *c'm kelmadi, — dedi juvon darvozaningoldim П ayot‘b- — Daragingiz bo'lmadi, juda xavotir

Yo. f - a ^undoshingnikida edim, — jerkib dedi direktor. °‘Hi2 jçK-, a ,men ayolga boshdan-oyoq razm solib chiqdim 4°‘yishibd' п ^ . ° тЬиГ ^ an su84urib olib, o‘miga tilla tish kcladigan .^‘ida, har bittasi chaqaloqning shapalog'idek ham tilladan 1П a*ar’ o n barmog'ida o‘n uzuk — o‘ntovi

’ yo4ut boMsa kerak, yal-yal yonib turibdi. Oppoq

91

bilaklaridagi tilla bilakuzuklaming sanab sanog'iga v Bunday egilib qarasam, yopiray, oyoqlaridagi x ^ kavushchalari harn tilla suvi yuritilgan zardan tikij*1*^ s Yo‘q, kcchirasiz, men baxti qaro direktorning lcj8?11 turadigan uyga emas, buvijonim aytib bergan en Í ’ podsholarning qasriga kelib qolganga o'xshayma,,* ü”'1 xuddi qasming o‘zi! Sakkiz xonali uyga sakkiz rangdj ' berilgan, uylaming shiftiga oltin suvi yuritib, rango-ran» ' solingan. Shiftlaming to‘rt burchiga, men nomini bilm-^ lekin billurgá juda ham o'xshab kctadigan yaltiroq ^ qo'yilgan. Qandillarni aytmaysizmi! Sakkiz uyga sakktT* billur qandillar osilgan. Qora-qizg‘ish shkaflar, qimnut vazalar, to ‘rt uyda to‘rt xil televizor, qizil-sariq gilami^ sanog'i yo'q, shkaflarda qimmatbaho, oltin suvi yugunjrw choynak-piyolalar, laganu taqsimchalar bamisoli yengil u* buyumlari ko'rgazmasi tashkil etilganga o'xshaydi.

— Oyog‘imni uqalab qo*y! — dedi direktor atlas ko’rpa^ o'tirayotib.

Ayol uning oyog'ini uqalay boshladi.— Bclimga yostiq qo‘y, — buyruq boidi yana. Ayol b*

yostiq qo‘ydi.— Ovqatingni olib kel!Shoshilinch ovqat keltirildi.— Bir piyola konyak quy.Konyak qo'yildi.Jimgina ovqatlanishga tushdi. Mefa ham, ochqab qole

ekanman, tovoqdagi bug‘i chiqib turgan mantini ko‘rib, o‘z» tutolmay, cho‘kkalab bir boshdan tushira boshladim.

— Sal sekinroq yesang o'lasanmi?! — o‘shqirdi direkt*Xotini bir cho‘chib tushdi.— Voy, men yeganim yo‘q-ku!— Yana yolg‘on gapiradi-ya. Bor, yana suzib kel.

ko'zining paxtasi chiqib dedi direktor. Xotini g‘izillab yana bir tovoq manti keltirdi, uni ham birgalashib ye®*

— Darvozani qulflab kel, — buyurdi direktor. Darv0*1 qulf solindi.

— Itni qo‘yib yubor! — buyruq boid i yana.

92

»^.rileacb, hovlidagi chiroq o'chirildi, atrof „ wm ^ ‘y,byUorong‘. bo‘Id¡-qoldi...

^ • U ndek,toC rxonaga qarab yo'l oigan edi har qalaybir p Od»1 bdt t dcya sekin uning orqasidan ergashdim. Qo‘l hum n,yati ^ i voritib. ko'mirxonadagi latta-luttalar bosilgan

I v ' r t m 0 " asiadi. Nihoyat, bir tugmachani topib bosgan o.urn' tt*oq-5a¿ k o ‘mir bir tomonga surilib, yuz kilogrammli <di uv c,‘rtaSlf>ak kcladigan, to‘rt burchakli chuqurcha paydo c»h" .v lglurchaga tushib kafti bilan devorning bir chetini N'1*1' ¡chkariga eshik ochilib, yana to'rt burchakli^ h ^ h a p a y d o bo'ldi. Qo‘l fonari yorug‘ida Odil battol b‘f í osilib turgan arqonchani arang topdi. Arqonchani yechib, T to m o n d a g i ipni uch bor tortgan edi, nazarim da, anhinuzdag* dcvor ichkariga qarab qulab tushgandek bo'ldi.

O ng tomondagi ipni uch bor tortgan edi, lampochka yonib, Krhkari yorishib ketdi. Zax hidi kelib turgan yerto‘laga kirdik. Yerto'la uncha katta emas, nari borsa 0 ‘quvchi bolalarning damonasigacha kcladi, xolos. Yashiklarda konyak, aroqlar. Bitta yashikda liq to'la shoyi-atlas, yana bir yashikda yuz metrcha qora baxmal. Ycrto'laning devorlari sement suvoq qilingan. Tagi ncgadir sementlanmagan, tuproq. Odil battol eshik oldidan yigirma poy o‘Ichadi-da, engashib, qo‘llari bilan tuproqni bir tomonga sura boshladi. Yana yiltirab turgan knopka ochildi, knopkam o'rnidan sug'uríb, teshikchaga sim tiqib buragan edi,' yerto‘laning chap tomondagi devori asta-sekin yerga yota boshladi. lchkanda katta-kichik o'ntacha tokcha bor ekan. Bir tokchadagi chamadonni olib ochgan edi, angrayib qoldim: ichi |o a 50 so mlik, 100 so'mlik pullar! Umrim bino bo‘lib,

naqangj ko‘p pulni ko‘rgan emasman. Odil battol hali chamadT 3 SUmcas'8a s°lib oigan pullardan taxminan yarmini BumsiH0"8^ “ * Un* o rn '£a 90‘y'b, boshqasini ochdi. Kar xil tan° L °^ne*can< Beshso‘mlik, o‘n so'mliksoMkavoylar, ikkj kilochal y3*'*1 ° 'l*n parchasi-dan yasalgan, og‘irligi oltm tañe» ®u <or lagan ham turibdi... Uch dona

l,chinch¡ ch’ af Udonini yana ° ‘nüga qo‘ydi. lashqar¡ q o 'r^ k °n ishonsangiz, men haddan

ketdim. C ham adonda xuddi Salimjon

93

Eng poygakda cho‘kka tushib, yana bir yigj. darajada ozg‘inki, bechoraning o‘n ikki qovurgw0 U!;‘< bemalol ko'rinib turibdi. Olmaning savog'idck ’ *° Urt* katta kallasini ko'tarolmayapti shekilli. u -o'ynayotgandek boshini silkitib o'tiribdi.

— Ana, ustoz ham keldilar! — deb hammalar o'milaridan turib, qo'llarini ko'ksilariga qo'yib, bol* ta ’zim bajo keltirishdi. Odil battol hammadan baxmal ko'rpachalar to'shalgan o'rindiqqa o‘tirgach I / ' ham o'tirib, haligi oriq odam fotiha uchun qo'l ko'^

— Militsiya hamisha g*aflatda qolsin! 1— Allohu akbar! — deyishdi hammalari.Shundan so‘ng ular bir-birlaridan hol-ahvol so'rash^

chaqalarining sog'ligini surishtirishga tushib ketish aylanib borib, shahardagi yangiliklar. odamlar o'rv mishntishlarga taqaldi. Semiz kishi burnidan hushtak> hozir militsiya kuchayib, yoniga drujinachilaru, xalq b vakillarini to'plab, jamiki jinoyatchini yo'q qilishga ar bel bogiaganligi, ketma-ket tadbiriy choralar ko'rayoipu aytib zorlandi. «Bizga juda qiyin bo'lib qoldi» deb uf tor.

— Qo'rqoqlik qilaverma! — urishib berdi Odil battol > yonidagi yigitga buyurdi:

— Mutai, tur o'rningdan!— Xo‘p bo'ladi! — sapchib o'midan turdi Mutai.— Men aytgan ishni bitirdingmi?— Bitirdim, sarkor.— Hujjatlar qani?— Portfelimda, sarkor.Mutai deraza yonidagi kattaligi lo‘labolishdek keladig

portfelni olib, ichidan «Rohat» oshxonasiga tegishli. ' hujjatlami chiqargan edi, o‘zimni yo‘qotib qo‘yay d*®* o‘sha Salimjon akamning po‘lat sandig'idan o‘g‘irlangan ■ laming aynan o'zginasi edi. Nima qilay, papkani qo'lid31 olib, g‘izillaganimcha Salimjon akam yotgan kasalxonaga^ boshlig'imdan suyunchi olsammikan? Yo‘q, sabr qilishu® Bizning ishimizda sabr-toqat hamma narsani hal q»10

— Gapir! — buyurdi battol.

96

usioz? — shoshilib so‘radi Mutal._ Si«14"' f ^ riash operatsiyasini qanday bajarganingni- H-ii*1 Lhitsin.

jo’s1*0 ® .rBatcandek bo'ldi, sarkor. Kechasi mihtsiya ** J Xudd> s»z o * ^ militsiya boMimiga bordim. Keksagina tMvori fonna^ lt1chilik qUayotgan ekan, o‘zimni oblast militsiya N, scrjant nav ^ ^ aytjb) guvohnomamni ko'rsatgan edim, t^hqarrn»51 * ga tayyorman, o‘rtoq mayor! — deb chest ienan,MZmnavbatchilik qanday o‘tayotganligini surishtirgan bcrdi Men tda sherigim — u ham militsiya formasidab0-kJ,m;.'jd bir quchoq gul, oldimizga kirib keldi-da:

K echirasizlar, shu atrofda b ir militsioner uylanayotgan eJ) to.yXOnani topolmay turibman, ko‘rsatib qo‘ya olmaysiz-

— deb so*radi. Serjant:«Men postdaman, borolmayman», — degan edi. Men:_ Darrov birga borib, to'yxonani ko‘rsatib qo'ying bir-

birlaringga yordam berishni o‘rganinglar, tokaygacha sizlarga o'rgatish kerak, deb urishib berdim. Keyin serjant qaytib kelguncha, polkovnikning po'lat sandig'ini ochib, hujjatlami olib qo'ydim.

— Ofarin! — sekingina qarsak chalib qo‘ydi Odil battol. — Fndi polkovnikning qo'liga chaqaloqni qanday topshirganingni gapir.

— Uni Sharifa bajardi.— Sharifa, qaysi Sharifa?— Siz uni taniysiz, mening gruppamda ishlaydi. Ilgari

os xonada ofitsiantka edi, hozir idorama-idora yurib, paltoo g ,rlaydi. Ersiz tug‘ib qo‘yib, isnodga qolib, boshi qotib ^rgan edi. «Shahar markazidan ikki xonali uy olib beramiz,aiioan'HS-*0 m ^ ^am beramiz», deb siz aytganingizdek taklif qug^ ed«n. darrov ko'ndi.

— i102*1 berkindimi? — so‘radi baxti qaro direktor. Ha, berkindi.

kuni c 1'cls'n- BoMmasa ish rasvo bo'ladi. Harbcrdi Odi| bat^l a**ment talab qilaversin, — topshiriq Un‘ Jtonavav*1 ^a*' P°lkovnikdan pul ham undiramiz,

qilamiz!.. Mana bu, Sharifaga va’da qilingan

97

pul. Mana bu oltinlar — seniki. Tilla tish q0‘ xotiningga uzuk yasatib berasanmi, ixtiyor o'zin ' do'stlarimni hech qachon aldamayman, va’da -i ^ bajaraman... Sallabodroq, tur o ‘rningdan! 1 '"'f

Sallabodroq deganlari haligi pahlavon ekan sh inqillab o‘ midan turdi. ’

— Aravang g'ildirab turibdimi?— Yurib turíbdi, sarkor.— Ulami eltib berdingmi?— Aytganingizdek bo‘ldi, sarkor.— Shakami-chi?— Olib chiqishning iloji boMmadi.— Shu kechasi tinchit.— Xo‘J) boiadi, sarkor.— Shoyi arteliga bordingmi?— Bordim.— Oldingmi?— Siz aytgan joyga eltib tashladim.— Ma, mukofotingni ol! — Shunday dcb baxti qarodinb

sumkasidan bir dasta pul chiqaríb, Sallabodroqqa uzatdi«Qanaqa joyga kelib qoldim o ‘zi, bular kimlar? - j

o'ylanib qoldim. — Nahotki, hozir ham shunaqangi odin yashab kelayotgan bo'lsa. Biri o‘g‘ri, biri poraxo'r, biri tuhr. chi, jamiki sarqitlar makoni ekan-da, bu yer. Dcmak. ^ odamlaming halovatini o‘g‘irlab, militsiyaga tunu-kun tiic bermaydigan sariq devlar huzuriga kelib qolibman-da!»

— Chayqovchilar boshligM, Orif, tur o‘mingdan!Ozg*in yigit qo 'lini yerga tirab, arang o‘midan tu;;

turayotib bir munkib ham ketdi.— Gapir!— Ishlar chatoq, sarkor.— Nimasi chatoq?— Chayqovchilar kamayib'ketyapti.— Nega?— Militsiya, chayqovchi urug‘i borki, ushlab qamay^r— Sen o ‘z kadrlaringni saqlab qolish c h o ra »

ko‘rmayapsanmi?

98

Mabsifurush xotinlar nomidan tuhmat lCo*ryaP®*"’ ^ s i o n e m i ishdan oldirtirdim.

%ü5h«rib. ucbaSh^nga o‘xshash ishlarni yana davom ettir.„ Vaxshi. sn * Xo,sh bozorda narx-navo qalay?

^jjrlarn* eh*i^gidck sarkor. Yiginna bir so‘mlik atlas ellikka

ketvap,i! : scmiz9 — so‘radi Odil battol. Semiz kishi' dcb qo'ydi.

p urgan o m ^ ^ „ j i k güani ikki yuz ellikdan pullanyapti, " Bir J^nshda davom etdi chayqovchilar boshlig'i.

" " * 2 ham eshit, semiz! — yana buyurdi Odil battol. Semizi ch. vana «imm» deb qo'ydi.

__ Andatra qalpog‘ining bahosi hozir oltmishga... Chayqovchilartoshiig-ining so'zi og'zida qokli; baxti qaro direktor birov oyog‘inibosib rlg - " ^ sapchib o‘midan turib ketdi. Borib, xo'ppa semizamakining yoqasidan tortib, o'midan turg'izdi-da, bo‘g‘ib:

— Sen semizga qachon aql kiradi? Qalpoqning bahosi yuz somga chiqquncha omborda saqlab tur, degan edim-ku, nega magazinlarga chiqarib yubording, men mollami osonlik bilan lopib kelganmidim...— deb uning betiga tarsaki tortib yubordi.. .

— Axir, magazinchilar to'polon ko'tarishdi-da — o‘zini oqlamoqchi bo'lib dedi xo'ppa semiz amaki.

— Nima deb to'polon ko'tarishdi?— Molni ber, bo'lmasa OBXSSga boramiz deyishdi.— OBXSSdan endi qo'rqmasang ham bo'ladi! — tutaqib

dcdi baxti qaro direktor. — Uning boshlig‘i hozir o 'iim 10 s y°tíbdi. Xudo xohlasa, yaqinda hammamiz janoza- Sl8 _ Yram‘?"/ Va’da qilingan pulni olib keldingmi?chovK iÎinî,în'‘ Shunday deb, yana tarsaki tushib qolishidan ¿maki * 1 I* bilan ikki betini berkitib oldi xo'ppa semiz

~~ Qolgani-chi?

— Yols**111 *^U’ ^0ra QÎyinlashib ketyapti deb. kuchaytiegw a^ aPsan> itvachcha! Pora olishni ikki barobar l«hqarisidaoiln^ an Xa*3ar'm bor. Tushgan pullarni shahar Mutai! u>’lngga berkitib qo'yganingni ham bilaman...

99

— Labbay. sarkor?— Bugun kechasi tintuv o'tkazasan.— Xo‘p bo'ladi, sarkor.— Kechirasiz, ustoz, — xo‘ppa semiz amaki o

tovuqdck pitillab qoldi, — pullarning ham m asin j11 • ekanman, endi esimga tushdi. Chap cho'ntagimda chap cho‘ntagimda... ^

Semiz amaki shosha-pisha cho'ntagidan beliga en qog‘oz yopshitirilgan ikki dasta pul olib sarkorni*^ ‘ qo'ydi.

— Laxtak magazinining tadbirkor direktori QaVu do'stlaringga hisob bcr. * c

Peshanasi yiltiroq amaki dik etib o'midan turib k g‘ingizga tayyorman, degandek qo‘1 qovushtirdi.

— Firmalardan kelgan moliami sotdingmi?— Yarmini sotdim.— Yarmi-chi?— Filiallarimga chiqarib yubordim.— Qo‘lga tushib qolishsa-chi?— Chorasini ko'rdim. Awal laxtakka bo‘lib. so'ngchiqaie— Ofarin! — qarsak chalib qo'ydi sarkor. — Bizga tep

pulni olib keldingmi?— Olib keldim, ustoz...Xuddi shu payt yerto'laning qopqog'i ochilib, inqillagam:

yalmog'iz kampir tushib kela boshladi. O 'n beshtacha bilqu pishgan tovuqni katta tog'orada arang ko'tarib kelardi u

— Chiq bittang, konyakni olib tush! — dedi Odil b£ tamshanib. Peshanasi yiltiroq amaki g 'iz i l la g a n ic h a tep*? chiqib, o'n butilka konyak olib tushdi.

Ziyofat boshlandi. Xuddi qaroqchilarga o'xshab, bar to - bittadan tovuqni butunicha qo'liga olib, chinni kosala-'r to‘ldirib konyaklardan qulqillatib quyib, lablarini chapi shib, pishillashib, bir-birlariga hazil-mutoyiba so'zlar ayt»5 ovqatlana boshlashdi.

Ora-chora dasturxonga men ham qo‘l uzatib turdim-Bora-bora o'tgan-ketgan gaplardan, qiyinchiliklardan^

gapira boshlashdi. Gaplaridan shu narsa ma’lum bo

100

kamay¡b ketavcrgach, militsiya ta'qibidan . nl3jin°ya ,!h aolgan mana shu jinoyatchilar bir-birini

^ u l l a b jo» saí!¡ffa suyanish, bir-biriga ko‘maklashish, bir- * 1 * a4ilish’í ' r' í l c í maslahatlar berish maqsadida bir necha I n f i f 0 -v d a h ’ ¿ r l a s h i b o l i s h i b d i . Odil battol hammasining

ning har bir so‘zi mana shu chapillatib tovuq ^ ‘ , aniar uchun qonun ekan. Tarsaki yegan xo'ppa

^•shti m a t l u b o t jamiyatining omborchisi, oriq yigit^ i z ¿una*' w a ttacj,jt Mutal yigirma ikkinchi bazada- Onf ^ Z rnaSi yiltiroq Qayum laxlak do‘konining direktori

ík3B hlia müitsiyadan ehtiyot bo‘lish, drujinachilarga qanday h hap berish haqida foydali maslahatlar berdi. Shubhali

mvulcan har bir kishini Uoji boricha qo‘lga olish, qo‘lga olib bo lmasa undan qanday qilib qutulish yoMlarini o 'rgatdi: «Tuhmat qilish, mishmishlar tarqatish eng yaxshi qurolimiz bo lsín», degan gaplami aytdi.

— Navbatdagi uchrashuvimiz shu oyning yigirma yettinchi chislosida soat o'nda bo'ladi, — deb gapini tugatdi Odil battol.— Eng muhimi hushyor va dadil boMaylik, hushyorlik va dadillik shiorimiz bo‘lsin. Orifjon, qani uka, shu yerdan o'tgan- ketganlaming arvohiga bir tilovat qilib yubor.

Chayqovchilar boshlig'i cho'kka tushib, xuddi bolasini yo'qotib qo‘ygan ona echkining ma’rashiga o'xshash ovozlar chiqarib. tilovat qila boshladi. Oxirida:

— Hoyo omin! — deb ikki qo'lini chiroqqa yetgudek qilib nd ko‘tardi. — G'animlar g‘aflatda bo’lsin ishimizga rivoj

boM^nlar!^01 Miúz Odiljon akamlar hamisha salomat

Oblohii akbar! — deb hammalari o ‘rindan turishdi.Odil batt i31-*1' ^ayer8a berkitishini ko'rish maqsadi-da, men ekan. o*t° orc as'^an ergashdim. Boyagi taksi kutib turgan

Baxti 05 . b*'an mashina qushdek uchib ketdi.^ V r i r ° d're^tor orQa o'rindiqda yonboshlab, haddan Mcnbo‘lsam ?? ^° Sa ^era > o'zicha xirgoyi qilib boryapti. In'* Hoshimi 3 Un on akamning so'zlarini eslayman. «Bilasan-

0n ~~ er( ' ba'zan u, — yuz minglab vijdonli halol

101

yashayolgan kishilar ichida ba’zan bitta-ilckita ham uchrab qoladi-yu, hammaning dilini siy0h i*1 ' o‘g‘irlaydi. Sen bilan mening vazifamiz ana shu tu • ’ ‘ ’ - topib, yaxshi yo'lga solish, yo'limizga yurmasa, bcn*0 berishdan iborat...» «Xayriyat, deb o‘ylayman ya*îa'3!s— rayonimizda turqi sovuqlar uncha ko‘p cmas, bor ° ' ekan. Mana, men ularning iziga tushib h am o ld ^ * bilan hammasini qo'lga olamiz...» '

Baxti qaro direktor oshxonaga tegishli hujjatlarnj yer xazinasiga berkitganini o ‘z ko‘zim bilan ko‘rgach tinchib, yarim tunda uyimizga jo 'nab ketdim. ’ ° ^

UYQUSIZ OTGAN BIR KECHA

C^o‘ng‘iroqni har qancha jiringlatganim bilan Lutfi K< bari bir uyg'onmasa kerak, deb o ‘ylab, Salimjon a b ^ hovlisiga devordan oshib tushdim . Hovliga tusbg boshimdan qalpoqchamni olib, ko‘zga ko'rinadipnb: oldim. Qiziq, tushimmi, o ‘ngim-mi?! Salimjon alcam gui oralab, tokqaychi bilan gui qirqib yuribdi. Axir, u t ketayotganda shahar kasalxonasida yotuvdi-ku, do‘xtirlaraK ancha og‘ir, deb aytishayotgan edi-ku!

— Assalomu alaykum! — dedim yaqiniga borib.— Iye, Hoshimjonmisan?— dedi boshlig'im qaddini

— Osmondan tushdingmi, yerdan chiqdingmi.— Devordan oshib tushdim, — dedim, — o‘zingii

0 ‘zingiz qayoqdan paydo bo‘lib qoldingiz? Oqshom yo'qafo-— Kasalxonadan qochdim, — deb Salimjon akam netf

o‘zini-o‘zi oqlay boshladi.— Bilasanmi, o‘g‘lim, men umrimda kasalxonada yof

emasman. U yerda kasalim og'irlashsa og'irlashadilu, * tuzalmaydi. Do‘xtirlarga bu gapni hech tushuntirolraadi® yoqda, ko‘rib turibsan-ku, ishlar chalkashib yotibdi-- paytda kasalxonada yotib bo'larkanmi... Hammasini uw4 sekin qochib qoldim. Bilasanmi, Hoshimjon. meD 1aIU xulosaga keldim?

— Yo‘q, bilmayman.

102

'^ T o -g 'ri a>'ta^ j j atiarni yo'qotishdan faqat shu odamgina' Chunki’^dn o‘g*irlikni o‘zi qilmagan.

^faatdor- w 0 .g.irliknj 0‘zi qilmagan.' T° * j sen bilan men o‘ylaganchalik sodda emas. ' BU f aiTxilidan ekan... Yaxshi yo‘lga tushib olar, deb

Tuc*ln,a' ^ cha yaxshiliklar qildim. U bo‘lsa doim meni aldash

P » ^ sj2 ojii Abbosovni ko*pdan taniysizmi?__ o n yilcha bo'ldi taniganimga._ Pilla zavodidagi jinoyatchilar orasida u ham bormidi?

Eslsv oldSLzrni_ Esimda yo‘q, o‘g‘lim. Sal kam qirq yillik gap yodimda

mradi deysanmi. Nega bulami so‘rayapsan?— 0 ‘zim... Shunday...Yo‘q, baxti qaro direktordan eshitgan gaplarimni hozir

lytishning mavridi emas. Boshlig‘imning yuragi kasal, yana yotib qolishi raumkin. Unga faqat xursand qiladigan gaplamigina lytishim kerak. Hujjat qayerdaligini aytsam, hoynahoy, wvinganidaojcasali ham tuzalib ketishi mumkin.

—Salimjon aka, divanga o‘tiraylik, — dedim mumkin qadar jiddiy bo‘lishga harakat qilib.

— Biron muhimroq gaping bormi?— Muhimdan ham muhim!Ketma-ket ayvonga chiqib, divanga 0 ‘tirdik. Sehrli

qa poqeham haqida hech narsa demay, qishloqdan qaytib *Jor<*‘mu direktoming ketidan tushdim, deb sekin

mmanjS So’ngra shu kechasi nimani ko‘rgan boMsam,— N*h b° 'sarn’ oqizmay-tomizmay so'zlab berdim.

may ?Cni sez>shmagan bo'lsa? — gapimga ishonqira-— M poIkovnik-— Yo ^‘oyib boMish yo'lini bilaman.— ~~ yana ishonmadi boshlig'im.

murnkin v Ishonmasangiz sinab ko‘rishingizK o 2>ngizniyuming-a...

.)at sandig‘imdagi hujjatlam i o ‘g‘ir1ashni Odi!

103

Polkovnik istar-istamay ko'zini yumdi. Bosh' chamni kiyib, g‘oyib bo'ldim. 0 ‘mimdan turib-

— Endi meni ko‘ryapsizmi? — deb so'radim— Rostdan ham ko'rinmay qolding! Ovozin

man... Tavba... Bu qanaqasi bo‘ldi? Tag‘in sen sehrattlj^' <— Yo‘q, men sehrgar emas, serjant Hoshimion a

bo'laman.— Tavba, tavba! Qani, yana ko'zga ko'rinchi!— Bo'lmasa ko‘zingizni yuming.— Mana yumdim.— Endi oching.— Ey, tavba, ey, tavba! Hoshim, bu o'zingmisan! Yo

tush ko‘ryapmanmi! Ey, tavba! Sen qip-qizil fokuschi eka ku. Qanaqa qilib, ko‘zdan g'oyib bo‘lding-a?

— Dorisini ichdim.— Qani, o'sha doridan bir kap menga ham ber-chi.— Bu dorini boshqa odam ichsa, til tortmay o‘ladi.— Yo‘g‘-e!— Rost. Keyin bu sirni uchinchi bir kishi eshitsa, eshiia

zahoti uchovi ham o'ladi.— Tavba, men tush ko'rayotganim yo'qmi?— Yo‘q, o‘ngingiz, Salimjon aka.— Bo'lmasa fokusingni yana bir takrorla-chi.— Ko'zingizni yuming.0 ‘n-o‘n besh minut chamasi ayvonda berkinmact

o'ynadik, ovozim chiqqan joyga borib, meni topa olmas* Salimjon akam xonani boshiga ko‘tarib, kulib yuborardi

Nihoyat yana divanga o'tirdik.— Bu dorini sen qayerdan topding?— hamon hay rati«*1

borardi boshlig'imning.— Buvijonim berdi.— Buvijoning abcimikmi deyman?— Nima dedingiz?— Katta olimmi deyapman.— Shunaqaroq. ^— Buvijoningni bu kashflyoti uchun, menimcha,

mukofotiga taqdim etish kerak.

104

_ Mumk»0 c0 *mkin bo'imas ckan? — bir oz ranjigandek_ Sef* e . __ Axir, bir xil odamlar otashkurak yasasa

N,'|j! ^ ‘C a s a n deb'to‘polon ko‘taradi-ku, sen bo'lsang... “ "’■'¡‘io s h k o r bo'lgan kuni buvijonim ham o‘ladi.

I K a T b ^ S b i r o v g a aytib bo‘lmaydi degin?

" __ Boshlig'im o‘rnidan turib, xonada u yoqdan" a yura boshladi. — Xalq orasida qadim zamonlardan

bUy°n«hrgarlik ilmi yashab keladi, deyishadi. Men bo‘lsam, bhonmas edim. Bundan uch yil oldin Leningradga seminarga bordik. Birqizchani ko'rsatib, ko‘zi shunaqangi o ‘tkirki, yetti

vat po'lat sandiq ichidagi narsalarni ham bemalol ko 'ra oladi deyishdi. Men ishonmadim. Qizcha yonimga kelib: «Sinab koTishingiz mumkin, amaki», dedi. Cho‘ntagimda pasportimu, kelinoying bilan Karim birga tushgan rasm bor edi. «Qani, cho'ntagimda nima bor, top-chi», dedim. Qizcha ko'ksimga tikilib turib: «Pasport bilan ikki kishining birga tushgan rasmi turibdi», desa bo'iadimi!.. Kim biladi, sening buvijoningda ham hali fanga ma’lum boMmagan biror ilm bordir...

— Salimjon aka! — murojaat qildim boshlig‘imga.— Nima deysan? — ham so‘zlashdan, ham yurishdan

lo xtadi boshlig'im.— Siz meni yaxshi ko'rasizmi?~ 0 ‘g'limdan ham a’lo ko‘raman.— b*: ° ^ *r ahvolga tushib qolasizmi?

°'ynab ketdl <*ema’ tentak- Shu gapingni eshitiboq, yuragim

kuni avvau^11 S'rn' birovga ayta ko‘rmang. Sir oshkor bo'lgan- T it ° ‘laman-

Vildanbuyon'mT^ men®a ten6 keladigani yo‘q, o ‘g‘lim. Qirq »nni saqlab k ‘| s,yada ishlab, qirq yildan buyon odamlaming mfndagi tajribaea™an sendagi bu sehr bilan

qo shilsa, jinoyatchilarga qiron kelardi-da!

105

— Shuning uchun ham qishloqqa borib ke|<i— Barakalla, o‘g‘lim! Endi ishga kir¡shayl¡¿in'<ld

hujjatlar qayerda turganini polkovnik Ali u stn‘ qilay. Lekin qo‘rqma, siringni ochmayman, ^u°n°v - ’ bilan birga qabrga keladi. ’ UUSlrtnc ;

Soat uchdan oshib qolgan edi. Salimjon akam t Ali Usmonovning xotinidan, eringni uyg'otib bcr h qildi. Bir oz vaqt o ‘tgach, telefonga Ali Usmonovic^ keldi shekilli, Salimjon akam: «Kasalxonadan emas* ' gapiryapman. Qochib kelganim yo‘q, do'xtirlar rvaL ' ' Senga muhim bir gap aytmoqchiman, o‘g‘irlangan h„V qaycrdaligi aniqlandi. Hozir boraman deysantni boMardi...» deb gaplashdi.

Yarim soatlardan so‘ng, polkovnik Usmonov o*zi bilan s, jinoyat qidiruv bo'limining boshlig'i, hali yosh b o v ' qaramay sochlari oppoq oqarib ketgan mayor X o h q . boshlab, hovliqqancha kirib keldi.

Ravonga dumaloq stol qo‘yib, to'rtovimiz uning atrcf- o'tirdik.

— So‘z sizga, o‘rtoq Ro'ziyev'. — dedi polkovnik Usmov0 ‘rnimdan turib, nima ko‘rgan boMsam, nima eshr-

boMsam— haligi jinoyatchilaming ¡sm-familiyasigacha han-.- hammasini so'zlab berdim.

— Aqling bovar qilmaydigan gaplar-a... — o‘yga tolib polkovnik Ali Usmonov.

— Men o‘rtoq Ro'ziyevning gaplarini to‘liq tasdiqlayr-— kutilm aganda mening foydamga gapirib qoldi nu Xoliqov. — Jarlikda shubhali odamlar onda-sonda yig turishi haqida bizda ma’lumot bor. Laxtak magazini esa. h - bizning nazoratimizdan. Shoyi arteli bilan aloqada bo ¡p uchun ishni ochmay turibmiz. Men o 'rtoq Ro'ziyf' ma’lumotlarini toMiq tasdiqlayman va bu yosh yigitchanij25' ko'rsatgani uchun tabriklayman! ,

Shu gapdan so‘ngjinoyatchilam¡ qanday qoMga _ tuzishga kirishdik. Men, bu kechasiyoq baxti qaro diré w • uyiga borib, hujjatlami olish kerak degan edim, bu rejam_ birlariga m a’qul boMmadi. Sheriklarini hurkitib q° >

. inoyat ustida qo‘lga tushirish zarurligini J¿0oyalcí inc‘J ¡¡noyatchining iziga tushishi, ularning

^ 'i d i ( llga° Lttalab o'rganish, yana sheriklari boMsa, ,И‘ h va navbatdagi yig‘inlarida hammalarini• С ьдй» aniq l S,o 4aning o‘zida qo‘lga olishga qaror qildik. *!чМ >arliit<,agl ^ ra ts iy ag a rahbarlik qilishni kimga topshir-

No Sh' Îvradi Ali Usmonov.^kekan? R0‘Ziyevning o 'ziga topshiram iz, — dedi

" ScrJl nning boshlig'im.;osatdan y0Shlik q№b qolmasmikanlar? — ikkilanib qoldi

Ali L’sfflonov o.rnjmga ray0n militsiyasiga boshliq qilib " so‘raganimda, — qoshlarini kerib, har bir so'zini

Urd«ab eapira boshladi Salimjon akam, — boshqalar ham, ь ona suti og'zidan ketmagan yigitcha nima karom at

ko'rsatarkaD-» deb kulishgan edi. Lekin men senga ishongan edim. yanglishmagan ekanm an. M ana, leytenantlikdan polkovnik darajasiga ko’tarilding. Rayonda tartib o‘matding. Odamlarga ishonish kerak, polkovnik! Men Hoshimjonga xuddi o'zimga ishongandek ishonaman.

—Salimjon aka, siz mening ustozim bo'lasiz, — kulib qo'ydi Ali Usmonov, — militsiyaning alifbesini sizdan o'rganganman. Har bir so'zingiz men uchun qonun! 0 ‘rtoq Ro‘ziyev, sizni birinchi mas’uliyatli topshiriq bilan tabriklayman.

— Xizmatga tayyorman, o ‘rtoq polkovnik! — dik etib û'mimdan turib, chest berdim.

— so‘zida davom etdi polkovnik, — har birqjdamingizni men va Salimjon akangiz bilan maslahatlashib tashlaysiz.

— Xo p bo'ladi, o‘rtoq polkovnik.buvii°n 0t* ^ ° ^ an edi, samovarga tarasha tashlab, stol ustiga Chanrk'^r yub°rgan nozu-ne’matlami keltirib qo‘ydim.

îshn K ° ‘!irib nonushta qildik.Ittlashib ketd- Ç°f ' . Uda tez yurish‘b ketdi, ha, ha, juda qanday am I v1}011 a^ am bilan ikkovlasbib, operatsiyani “Saria os^ * sh rejasini tuzib, unga shartli ravishda

quvib» deb nom berdik.

107

— 0 ‘rtoq serjant, — dedi boshlig‘im o'rnidan xo'ppa semiz poraxo‘rning izidan tushasan.

— Baxti qaro direktor-chi, o‘rtoq polkovnifc?— Uni nazorat qilish uchun ham ishxon •

qorovulni o ‘zim qo'yaman. ‘8*.— Juda soz, o'rtoq polkovnik.— Oq yo‘l, serjant bolam!Fotoapparatni yelkamga osdim, militsiya xodimi

maxsus ishlangan ixchamgina magnitofonni qo’lt'^ qisdimu, qayerdasan xo‘ppa semiz poraxo'r, deb* matiubot jamiyatining omborxonasiga jo ‘nab ketdim 4

Ana boyligu, mana boylik! Uzunligi ikki yuz metr balandb metr keladigan katta omborxona har xil mollar b ilan l^f to‘la! Ipak gilamlaru devorga qoqiladigan gilamchalar, gulli she* rang-barang tovlanib turgan — «Qizi kiyib, kelini kuyib o*^* nomlanadigan atlaslar, buvijonim hech yoqtirmaydigan xoloi.-. oyijonim izlab topolmay yurgan yalliroq javonlar... Yo\ bilasiz-ku, men so'zga uncha chechan emasman, barchasini noc. nom aytib berolmayman, yosh bolalaming bejirim kiyim-bostu- aytsam, jersi pal tolar qolib ketadi. Paxta gulli choynak, piyolak:. gap ochsam, uyulib yotgan andatra qalpoqlariyu toy-toy.. bog'langan jun ro‘moUarga navbat kelmaydi.

O m borga shundoqqina kiraverishda yuk tashiyd;. mashinaning kabinasidek keladigan kichkinagina bir xodjr ekan, ochiq eshigidan bunday qarasam, xo‘ppa semiz m shu yerda o'tiribdi. Boshida shlyapa, bo‘ynida tuguni mush’-i keladigan gulli galstuk. Qovog‘i ayron xaltadek osilgan. l>Jf ko‘kragiga tirab, kirgan odamni suzib olmoqchidek. pesha№" eshikka 0 ‘xtalib, cho‘t qoqyapti. Tashqarida o‘n-o‘n be chog'li magazin mudirlari, ichkari kirgani yuraklari bctU sen boshla, sen boshla, deb bir-birini itarishib turibdi.

Magnitofonni ovoz yozishga shay qilib, fotoappaf31 ham tayyorlab turdim. .

— Assalom alaykum! — dedi nihoyat bittasi ichkari

Javob boim adi. ^— Qalay, kayfiyatingiz yaxshimi? — yana so'radi

kishi.

108

ki n ih o y a t bosbini ko‘tardi. Uning shu •nttf sets¿Z iXT ‘ñb m a g a z in c h i u yoqda tursin, mcning

^ ' aj0braqt^keidim^ay-bay-bay, bir odamning vahshaü

” ffl°sh^lay 1,0 laíd e b m a g a z in c h i duduqlanib qoldi.M _ Mefl. " ,cn - ‘ <aTten>> _ _ je r k ib b e rd i x o ‘p p a se m iz a m a k i .

Slina «m<f >>1. ;tt,^M olga|‘cluvd‘m-" Mo! y° i f a r b a m o lo lm o v d im ." ° ‘lf “ hksa bu safar ham ololmaysan.— X“ ®0*jayin, besh-o‘n ming so'mlik bcrib turing. Planni

^ b a ja n b bo'lmayapti.

I K«ha atlas, gUam kelibdi dcb eshitdim._ Ulaming xarajati bor._^af3j3tiga biz ham sherik, xo jayin.— Qancha berasan?— Yuz so‘m.— Yuz cllik, cho'z, o‘nta gilam bcraman.— Yuz o‘n berayin, xo'jayin.— Ha. œayli, yuz qirq bera qol, sen o‘zimning ukamsan.— Yuz yiginna beray, axir akamdck bo‘lib qolgansiz. Aka-ukalar bozordagi ziqna chayqovchi bilan puli oz-u, lekin

molm yoqtirib qolgan xaridorga o ‘xshab rosa talashib- tortishishdi. Oxiri bir yuz yigirma besh so'mga kelishib, magazin­chi pulni uzatdi, xo‘ppa semiz amaki qo'lini cho'zdi. Xuddi ihu paytda mulla Hoshimjon ulami esdalik uchun suratga ham tushirib qo‘ydi.

Odob, nazokat bilan salom berib, yana bir magazinchi kirdi. gui 7 7 °3ayot®anjc*a xo‘PPa semiz amakining chehrasi gul- tabassu ‘Üayish dcsa iljayishga, tabassum desaedi. U w ? o xsh««naydigan allaqanday ifodalar paydo bo'lgan c*wynab or r, qay°qqadlr y ° bo'ldi-yu, o'mini dovuchcha ifoda q o p j^ 1 ^a^ ° bo'ladigan bujmayishga o‘xshash bir

" N in^1 alaykum! — dedi magazinchi yigit.oshiru ko’tarmay so'radi amaki.

109

— Salom deyapman.— Gapingni aytaver.— Biz ham molga keldik.— Shakar beraman.— Shakar magazinda tiqilib yotibdi.— Yuz qop tuz ol bo'lmasa.— Tuzni boshimga uramanmi?— Boshqa hech narsa yo‘q.— Kecha apelsin, hind choyi kelibdi, deb

0 ‘shalardan bering. Xaridorlami bir xursand qilay— Men-chi? Meni kim xursand qiladi?— Kelinoyi xursand qilsinlar.— Sen aytgan narsalar yo‘q.— Bor. Kecha kelgan.— Ulaming chiqimi bor.— Bo'lmagan gap.— Yo‘qol!— Ustingizdan arz qilaman, OBXSSga boraman!!!— Yo'qol deyapman! Sen xalq dushmani, savdogao#

tushirib yurgan provakatorsan! — Shunday deb xo‘ppa sc amaki stolni mushtlab, o'midan turib ketdi. Ikkiqo'limt tomonga yozib, xuddi jo'jasini himoya qilgan ona tovua hurpayib, magazinchining ustiga bostirib bora boshladi- i tayyor m ollarni olib borib sotm asdan davlat plan«: bajarilishiga zarba beryapsan. Sen yot unsur, ichkidushnuns Seni javobgarlikka tortish kerak, qamash kerak! Senxanfc haqiga xiyonat qiluvchi ashaddiy yulg'ichsan!

— Baqirma, senga pora beradigan ahmoq yo‘q, — ham, mushllashsam mushtlashay dedi shekilli, qo'lini mushi«1

— Yo'qol deyapman!— Mening yigitlarim halol ishlashadi, ulardan bir-

so‘rashga or qilaman. Mol berasanmi, yo‘qmi?Yigit azamat ekan, xo 'ppa semiz amakining

qo'rqmay, qo‘liga stol ustida turgan cho‘tni oldi.— Hozir boshingni yoraman. . • ■ #Omborchi amaki orqasiga tisarildi-da, o'rniga o

Keyin kutilmaganda xaholab kulib yubordi.

110

i »nt ak Qancha choy kerak?

н -^ ;гfo'rt Уаи . л ,4pc|sinda«1'chl\pcls¡ntJan ‘ •Befganingi*^ „ . ham bi]maysan-a? Bolalaring Ob-bo tcntag-cy. n

; 0‘qiyaptimi?

" ° ? УаР1!ка hech boMmasa yigirma so‘m berasan. Irimi

J, J f w : ' “ ¿ k a s a ' . bo'" b q o 'ama” 'I Н «Г ьоЧ т“ Г ь г so 'm ber, lushlik ovqatim chiqsin.__ yonjmda avtobusning abonementidan boshqa hech vaqo

vo-q.- Ha, mayli, o'shani bera qol.Vigit ikki dona abonement uzatib, mol yozilgan fakturani

olib chiqib ketdi. Omborchi amaki: «Bo‘shman, lattaman!» — deb negadir o‘z biqinini chimdib-chimdib ola boshladi...

Keytngi kirgan magazinchilar uncha savdolashmay, ombor­chi so‘ragan pulni uzatib, aytgan mollarini, olib chiqib ketave- rishdi. Omborchi ham xursand, magazinchilar ham xursand, magniiafonu fotoapparati yaxshi ishlab turgani uchun Hoshimjon ham xursand, xayrli ishga yordami tegib, militsiya oldidagi o‘z burchini o'layotgani uchun sehrli qalpoqcha ham xursand.

Hamraayoq xursandchilik!Xo ppa semiz amaki kimdan qancha pora olgani, qanaqa

roo erganini daftariga qayd qilib borarkan . U yozib 0У0Г - УЦ. mcn bo‘lsam daftarni suratga tushirish bilan boshlad'3”«? ? mb0rchi Pu*n* sanayotib, xirgoyi ham qila fcki o‘pd p ”® so**n8an sumkani bag'riga bosib, bir- ^ingina* V** ?an^ 8 'n* ochish uchun engashgan edi, alishga hao Э! 'П' °!'^ 4 ° ‘ydim. Bu pullar poraga tushgan, uchun menea h° ^ un'n8- Shu bilan birga, ularni olib ketish ^slahatiash ^ ruxsat berilmagan. Salimjon akam bilan ^ yganim yaxshi1' Un®acba omborxonaning tomiga berkitib

111

Pulni tom ga berkitib tushsam , xo'nn 'omborxonada oyog‘i kuygan tovuqdek. har tom0 Semi/ yuribdi. Mol taqsimlayotgan yigitchani yoqasvf^-L oyog'ini yerga tekkizmay, zing‘illatgancha o*-,* ^ kirdi. *0n* v

— Pulni ber! — dedi so‘ng negadir kulib.— Qanaqa pul? — yclkasini qisdi yigitcha.— Hozir olding-ku!— Tavba!— Yelkangni qisma, ko'rib turuvdim.— Xudo ursin, agar pulingizni oigan bo'lsam,—

yig‘lab yubordi.X o‘ppa scmiz am aki kechgacha o ‘zining x0nai

omboming ichkarilarini titkilayverib, garang bo‘l¡b ’ Boshlariga mushtlab, biqinlarini chimchilab, «endi xoito nima dcyman?» — deya, ishonsangiz, jindek ko‘z yosh qilib oldi.

Salimjon akam jinoyatning iziga tushdingmi, uní oi- yetkaz, deb ta’lim bergan. Boshlig'imning ana shu so'ziga c qilib, xo‘ppa semiz amakining uyigacha kuzatib borishgsi qildim. Baxti qaro direktomingyer ostidagi xazinasipo's&i ehtimol, buning ham berkitib qo‘ygan xazinasi bordir.

Xotini Odil battoldan qo‘rqardi, xo'ppa semiz ir. xotinidan qo'rqar ekan.

— Bo'rimi, tulki? — deb so‘radi xotini omborchU’ qadam bosishi bilan.

— Tulki... — chaynalib dedi xo'ppa semiz amaki.— A, tulki? Bekorlami aytibsiz! — yenglarini shimarib:

qarab o‘dag‘aylab kela boshladi xotini.— Kecha mol kefc deb babona qildingiz, bugun tulki deysiz. Yo‘q. t>uW ketmaydi...

— 0 ‘g‘irlatib qo'ydim, axir, ishonsang-chi.— Siz bo'lasizu, pul o‘g‘irlatasizmi?! Yo'q, uyga ^

man. Ovqat ham yemaysiz. Bu yoqda qovoqlantn yotibdi-yu, topgan bahonalarini qarang-a.

Qovoq, nega qovoq bo‘sh qolarkan? hovlida bedana qovoqlar shunaqangi ko‘pki. 0

112

htirib ilib tashlagan. Yigirma chog'li bedana urtfl<Jator,aS „V «vovolag'u bitbiliq»ni avjiga chiqarish-

■’C i " g8‘ ^ M an a pul yesa! Yo‘q, nima bo'lganda " , Quoq- " h k0‘rish kerak. Militsiya xodimining vazifasi Zn htr tekshin] haf bir narsani tckshirib ko'rishdan iborat.

^ ubh3lituyulg^ hlacha gu|i¡ to'rqovoq osilgan, ikkitasida ^ ^ a n i q Negaki, toTqovoqlar bilinar-bilinmas

*din# ^ h S Q olganlar*chi? Narvonni qo‘yib, biltasining jlkimb seJcin mo‘ralagan cdim, ana xolos, ana„.pktchiw °mana hangoma! Yashavorsinlar-ey! Ketma-ket

(co'zdan kechirdim. Olmalarga, qari tutning '^ham 'ch iq ib tushdim. Ellik to'rqovoqning yigirmatasida

Negaki, toTqovoqlar bilinar-bilinmasborug1 aT1 4 ‘ -------- • -

ribdi. Q°lg. * ko*tarib, sekm

„.pktcniw haneoma! Yashavorsinlar-ey! Ketma-ket1 ....................................

ЬлЬф1qolganida liq to*la pul, oltin taqinchoqlar,

Un£ qaro direktor boyligini yer ostida saqlasa, bcdanavoz Ulinoyim osmonda, to‘rqovoqlarda saqlarkanlar!

Yashavorsinlar-ey!Jamiki to'rqovoqlami shoshilinch suratga tushirib, it quvgan

soqovdek. kcchirasiz, juda shoshilib dem oqchi cdim, halloslaganimcha idoraga qarab yugurdim. Laboratoriyaga kirib, kun bo'yi oigan suratlarimni chiqardim. Keyin o‘ttizta jurat, har xil suhbatlar yozilgan 18 metr plyonkani ko'tarib, boshlig imning huzuriga kirib bordim.

— Ishlar qalay, serjant? — o’midan turib soTadi Salimjon akam.

— Ko'ngildagidek, o‘rtoq polkovnik.Kcliirgan sovg'a-salomimni boshlig'imga uzatdim. Ulami

Dolk* гТ** a^a,n, o ‘n besh minutlardan so‘ngyubora”1 *monov sevinganlaridan andak bo'lmasa qichqirib bir nafa02** *•** ^ a8n‘taf°nn> q°‘yib, polkovnik Ali Usmonov vu oxiri» muz**ca tinglayotgandek chayqalib o'tirdi-' - ö S “ * * * < * « * shekitti, o-rnidan turib: a*ta- siz to*r ' ° rt0q serJant- — ^eb xitob qildi. — Salimjon

— Xo*p uyni, darrov nazoratga oling.~~ O'rtoq R * • 0 ‘rnidan turib dedi mening boshlig'im.

magazin dirckto ^ f v.' ombordagi eng ko*p molni o‘n oltinchi П dedingizmi? — soTadi Ali Usmonov.

113

— 0 ‘ziyam poraning ko‘pini o'sha berdi-da— Magazinni kuzating! Lckin, oTtoq R0» •

marta rahmat. Siz favqulodda talant cgasi ekans •’ m ilitsiya bo 'lim i nom idan tashakkur e’IoiT unvoningizni oshirishlarini soTab, bueuno« ' tavsiyanoma yozaman. S!r

MAHSUM POCHCHA, QALAYSIZî

A lie n sal uyquchiroq bo'lganim uchun o'rnimdanj^ kech turaman. Boshimni ko*tarsam, Salimjon aka allaqachon ishga ketib boiibdu Boshlig'im doim shuna'n.V soat oldin bormasa, ko'ngli joyiga tushmaydi. u

Apil-tapil nonushta qilib, idoraga jo'nadim. Koridoti, o ‘tayotganim da yoshlar tashkilotining sekretari up^ Hoshimovaning xonasidan Salimjon akam ikkovlarining^ qattiq gapirishayotgani eshitilib qoldi, nima gap ekan, deb ta moTalagan edim, Hoshimova:

— Kiravering, — deb taklif qildi.Kirib, bir chekkaga o'tirdim. Kapitan so'zida davom «— Shunday qilib o‘sha sizga chaqaloq topshirgan juvonat

iziga tushdim. Oti Sharifa ekan. Bundan uch yü oldin Chom** osbxonada ofitsiantka bo‘lib ishlab yurgan paytida kamw* kellirib u yerdan qochgan. Bir yilcha poyezda provodnik hc» ishlagan. Keyin betayin odamlarga qo‘shilib, sayoq yura bo&hhp

— Siz u bilan yuzma-yuz uchrashdingizmi? — betoqat K so'radi Salimjon akam.

— Uchrashdim, ikki marta uchrashdim, — davom <• kapitan. — Keyingi uchrashganimizda, singlim, chaqa№ qoni bilan polkovnikning qonini solishtirib *c0' rc'!V\J qanday o‘xshashlik yo*q, demak, chaqaloqning otas» odam. Menga ochig‘ini ayt, men ham onaman, senga y beray, axir, — dedim.

— U nima dedi? — yana so'radi polkovnik. ,j¡— YigMadi, uzoq yig‘ladi. Mana qog‘oz, mana 0 ^

hammasini yozib ber, dedim. U juvon, uyda yozib hammasini yozib beraman, dedi.

114

h nimadebyozibdi.

_ Qochdi?!- Ha! uaivashibdi. kapitan. Chaqaloq qayerda?_ |Sh yana en

' ya & ye,g“ dl1' ï ” <)0' l"ü .bi ”t. “h,ozirSuAbâ* <uou dek ishora qilib, tashqanga chiqib ketdim. keUman* degan z.mmainga bundan ham muhimroq vazifa Chunki. tczroq bajarsam, ehtimol Sharifaning tuhmati

ochilib qolar.° * î timga q a lp o q c h a m n i kiyib, ashqol-dashqoUarimni

•urib aralash mollar magaziniga yo‘l oldirn. Borib birinchiItan ishim omborxonaga o ‘tib, kecha katta pora evaziga

kdtirilgan mollar butmi, but emasmi, shuni tekshirib koTish bo ldi. Xayriyat, hammasi joyida ekan.

Direktoming xonasiga kirdim. Direktor ellik yoshlardagi qosh-ko*zi qop-qora, yuzi ham qora turdan kelgan, o‘zi yoqqa pishirilgan bo'g'irsoqdek dum-dumaloqqina bir kishi ekan. Sochiai tarashlab ustarada oldirib, boshiga qora do‘xoba do'ppi kiyib olîbdi. Kichkinagina mo’ylovcbasiga yiltiroq moy surtgan bo'lsa kerak, uzoqdan qarasangiz, ustki labida ikkita qora qo‘ng‘iz 0‘nnalab ketayotganga o'xshaydi. Kecha xo‘ppa semiz amaki unga «Mahsum pochcha» deb murojaat qilgan edi, ishi ham nomiga munosib ekan, pichirlab, har xil duolardan o‘qib otinbdi.k ~ !,oyo om*n> — dedi bir mahal Mahsum pochcha qo‘l te«K • ~ e'‘yurtga qutu baraka ato qilginki, yuki bizga ham bosm UfSU1 insof berginki, uch-toTt kun magazinnichinino lU. ',n‘ olmaydiganlar ko'payib, shikoyat-

- Obloi1 * h0'15111’ ° blohu akbar!Mahsum U a*cbar‘ deb yuboribman men ham beixtiyor.

iwhdi. \fcn *>OCcjla cbo4t qoqib, bir narsalami hisoblashga Xotin-qi2|ar ma^ 2*n8a o'tdim. 0 ‘ttizta sotuvehining hammasi ,c№>aydi. Bit»aV ° ishuna<îangi avjiga chiqibdiki, qo‘l-qo‘lga ^^Xssdan tek^K 0 Z ^ ‘ ^ugonajon , hushyor bo'ling, bugun

S ,ruv bor», deb yozdim-da, ikki beti naqsh

115

— 0 ‘ziyam poraning ko‘pini o'sha berdi-da— Magazinni kuzating! Lckin, oTtoq R0» •

marta rahmat. Siz favqulodda talant cgasi ekans •’ m ilitsiya bo 'lim i nom idan tashakkur e’IoiT unvoningizni oshirishlarini soTab, bueuno« ' tavsiyanoma yozaman. S!r

MAHSUM POCHCHA, QALAYSIZî

A lie n sal uyquchiroq bo'lganim uchun o'rnimdanj^ kech turaman. Boshimni ko*tarsam, Salimjon aka allaqachon ishga ketib boiibdu Boshlig'im doim shuna'n.V soat oldin bormasa, ko'ngli joyiga tushmaydi. u

Apil-tapil nonushta qilib, idoraga jo'nadim. Koridoti, o ‘tayotganim da yoshlar tashkilotining sekretari up^ Hoshimovaning xonasidan Salimjon akam ikkovlarining^ qattiq gapirishayotgani eshitilib qoldi, nima gap ekan, deb ta moTalagan edim, Hoshimova:

— Kiravering, — deb taklif qildi.Kirib, bir chekkaga o'tirdim. Kapitan so'zida davom «— Shunday qilib o‘sha sizga chaqaloq topshirgan juvonat

iziga tushdim. Oti Sharifa ekan. Bundan uch yü oldin Chom** osbxonada ofitsiantka bo‘lib ishlab yurgan paytida kamw* kellirib u yerdan qochgan. Bir yilcha poyezda provodnik hc» ishlagan. Keyin betayin odamlarga qo‘shilib, sayoq yura bo&hhp

— Siz u bilan yuzma-yuz uchrashdingizmi? — betoqat K so'radi Salimjon akam.

— Uchrashdim, ikki marta uchrashdim, — davom <• kapitan. — Keyingi uchrashganimizda, singlim, chaqa№ qoni bilan polkovnikning qonini solishtirib *c0' rc'!V\J qanday o‘xshashlik yo*q, demak, chaqaloqning otas» odam. Menga ochig‘ini ayt, men ham onaman, senga y beray, axir, — dedim.

— U nima dedi? — yana so'radi polkovnik. ,j¡— YigMadi, uzoq yig‘ladi. Mana qog‘oz, mana ^

hammasini yozib ber, dedim. U juvon, uyda yozib hammasini yozib beraman, dedi.

114

h nimadebyozibdi.

_ Qochdi?!- Ha! uaivashibdi. kapitan. Chaqaloq qayerda?_ |Sh yana en

' ya & ye,g“ dl1' ï ” <)0' l"ü .bi ”t. “h,ozirSuAbâ* <uou dek ishora qilib, tashqanga chiqib ketdim. keUman* degan z.mmainga bundan ham muhimroq vazifa Chunki. tczroq bajarsam, ehtimol Sharifaning tuhmati

ochilib qolar.° * î timga q a lp o q c h a m n i kiyib, ashqol-dashqoUarimni

•urib aralash mollar magaziniga yo‘l oldirn. Borib birinchiItan ishim omborxonaga o ‘tib, kecha katta pora evaziga

kdtirilgan mollar butmi, but emasmi, shuni tekshirib koTish bo ldi. X ayriyat, hammasi joyida ekan.

Direktoming xonasiga kirdim. Direktor ellik yoshlardagi qosh-ko*zi qop-qora, yuzi ham qora turdan kelgan, o‘zi yoqqa pishirilgan bo'g'irsoqdek dum-dumaloqqina bir kishi ekan. Sochiai tarashlab ustarada oldirib, boshiga qora do‘xoba do'ppi kiyib olîbdi. Kichkinagina mo’ylovchasiga yiltiroq moy surtgan bo'lsa kerak, uzoqdan qarasangiz, ustki labida ikkita qora qo‘ng‘iz 0‘nnalab ketayotganga o'xshaydi. Kecha xo‘ppa semiz amaJu unga «Mahsum pochcha» deb murojaat qilgan edi, ishi ham nomiga munosib ekan, pichirlab, har xil duoiardan o‘qib otinbdi.k ~ !,oyo om*n> — dedi bir mahal Mahsum pochcha qo‘l te«K • ~ e*‘yurt8a Qutu baraka ato qilginki, yuki bizga ham bosm UfSU1 insof berginki, uch-toTt kun magazinnichinino lU. ',n‘ olmaydiganlar ko'payib, shikoyat-

- Obloi1 * h0,15111’ °blohu akbar!Mahsum U a*cbar‘ deb yuboribman men ham beixtiyor.

iwhdi. Mcn *>OCcjla cbo4t qoqib, bir narsalami hisoblashga Xotin-qi2|ar ma^ 2*n8a o'tdim. 0 ‘ttizta sotuvehining hammasi ,c№>aydi. Bit»aV ° ishuna<îangi avjiga chiqibdiki, qo‘l-qo‘lga ^^Xssdan tek^K 0 Z ^ ‘ ^ugonajon , hushyor bo'ling, bugun

S ,ruv bor», deb yozdim-da, ikki beti naqsh

115

olmadek qip-qizil bir sotuvchining oldiga tashl a- xatni o‘qib, rangi sal oqarinqiragandek bo'ldî ç S". narsa deb pichirlagan edi, sherigi o‘ng tomonidV^fc qulog'iga shivirladi. Ko‘z ochib-yumguncha o 'tt i* * a> biriga nimalarnidir shivirlab chiqishdi. Shu S°tUH;- sotuvchilarning hammasi ta ’riflab boMmaydi»*^1 samimiy, sertakalluf, serjilva bollib qolsa bo’ladiinP ichkaridan xalat kiyib chiqqan, bir xillari sochini tuzat ^ negadir, labiga chaplab qizil bo‘yoq ham surtib oti oldida xaridor ko ‘rinsa, hammalari birdan cgiiib berishadi deng. Xaridorlar chiqib ketayotganda a * ko'ksiga qo‘yib: ° l*‘

— Xush koTdik!— Kelib tursinlar!— Pulni begona qilmasinlar! — deb kuzatib qo*yishaüiMahsum pochcha magazinga kirib, seksiya mudirbrinir,

bilan mening xonamga kirsin, deb qoldi. Direktorainghiar, birinchi bo'lib, trikotaj seksiyasining mudiri, o‘zi ayol bt «. ham. mushtlashib qolgudek bo'lsa, ikkita erkakni bnu, yumaloq yostiq qilib tashlaydigan pahlavonnamo Anvarii kirdi.

Magnitafonni o'matib, fotoapparatimni shay qilib turà— Savdo qalay, Anvaraxonim?— Yomon emas, Mahsum pochcha.— Qovog‘ingiz osilganroq ko'rinadi?— 0 ‘zim shunday...— Sizni bir xursand qilaymi?— Ixtiyoringiz.— BoMimingizga besh ming so'miik mol ch iq a rib beau*— Rahmat.— Uch yuz so‘m chiqimi bor. . (l— Qo‘ying shunaqa gaplami, jonimga tegdi! — . .

Anv ara opa o'midan turdi. — U yoqda OBXSS, bu 7 * , 0 ‘rtada qolib, qaytaga yurak o‘ynoq bo‘lib qoldiffl. £ to‘g‘ri ishlatsangiz ishlayman, bo'lmasa yo‘q. Xudoga sj^ fan kandidati, topish-tutishi yomon emas, davlatinuz K>uy berib qo'ygan... Yo‘q, endi chiqimli ishga hech yunn*

116

. lof”*' ,,k filan ishlab bo'larkanmi?. o«ruq .h,avapti-ku!. Bi«bqalar. kc't i ___ baqirib bcrdi Mahsum pochcha.

_ Bou chifl» chiqib ketgach, o'yinga tushayotgandek,Pihüv°n '■'nireiHatib boshqa juvon kirdi.

M ^ ymnshoqqina qilib dedi Mahsum pochcha.- Ke- <liz,,n; . . __ Eshik yonidagi stulga omonatginaKeldim. aaoajuti.

havron bo‘ldi Mahsum pochcha.

o-urdi juvon.. Savdo qalay?

— Rasvo. dadajon._ Neea rasvo bo’larkan, opoq qizim?—Xaridorbop mollami omborga qulflab o‘tiribsiz-ku, opoq

43 — Shaddodsan-da, Shohista, shaddodsan! Lekin, bugun seni lunand qilaman. Jersi paltolar keltirdim...

— Jersi! — xursand bo‘Ub o‘midan turib ketdi Shohista.— Andatra qalpog'idan besh yuzta.— Voy dadajonim-ey! — Shohista yugurib kelib, Mahsum

pochchaning peshanasidan ikki marta cho'pillatib o'pib oldi, qo’Uarini qirsillatib o’yinga tushdi.

— Besh y 112 so‘m chiqimi bor, ona qizim.— Yo‘q, yo‘q, yo‘q!— Shohista qaytib borib, 0‘miga o‘tirdi.

— Jinoyatdan qo‘rqaman, qamalib ketsam, erimga Nigora tegib oladi Mcni tinch qo'ying, dadajon.

~ Valdirama!. jj; yo‘q. dadajon, OBXSSdan qo'rqaman. Qamalsam,

*ORYc * a (*azmo* bosolmay yig'lab yuradi. ketdi — H ^ — direktor jahl bilan 0‘midan turibOBXSSni a”aman8ning og‘zingdan shu gap tushmay qoldi.

— Oan *8 * mening cb °‘ntagimda!Direktor ko'rsating-chi? — qiziqib qoldi Shohista.

wtiga tashJadj0 Dta®*i an dasta pul olib, «tap» etkizib stol ~~ Mana

Shu P u S f a ^ n?18 b 0 s l Ü i 6 ‘ i !P ,Ianngi2ni yeb, maza cmaza qilib yuravering, dadajon.

117

Shohista o'rnidan turib chiqib keta boshladi. Ajoyib qiz ck4# u. Bu yoqda direktor alamidan sochini bittalab yulgudek bo‘1 o‘tiribdi-yu, u bo'lsa qo'Ilarini qirsillatib:

«Magazinga mol keldi,Bir dunyo g'alva keldi,Taram-tararam...»

deb, ashula aytib chiqib ketdi.Quvnoq qiz ekan.Direktor uchinchi ayolni chaqirib:— Ehtimol, sen ham noz qilarsan? — deb piching qildi.— Chiqimi boMsa, kerak emas! — Gapning oxirini ham

kutmay chiqib ketdi ayol.Direktor tutaqib, quturgan sheming o'zginasi bo'ldi-qo'ydi

Pechka oldidagi ko'mir to‘la chelakni shunaqangi bir zarb bilan tepdiki, chelak taraqlaganicha eshiklarni ochib, hovliga chiqib ketdi. « 0 ‘zim ahmoqman, — deb Mahsum pochcha xona oTtasida tik turib, artistlarga o'xshab, monolog o'qiy boshladi,— bo‘sh qo‘ydim, taltaytirib yubordim hammasini. T a’lim- tarbiya ishlari susayib ketdi... Halol ishlarmish, halol ishlab bo’psan. Chiqimsiz ishlarmish. Chiqimsiz mol bor ekanmi bu dunyoda...»

Mahsum pochcha yarim soatcha monolog o'qigach, nihoyat, charchadi shekilli, eshikni qiya ochib:

— XoltoTayeva! — deb chaqirdi.— Labbay, — degan ovoz eshitildi narigi xonadan.— Bu yoqqa kiring.Ostonada keksagina bir ayol koTindi.— Tushki ovqat mahalida hamma sotuvchilarni mening

xonamga to'playsiz. Anvara Odilovani ishdan bo‘shatish haqida buyruq tayyorlang. Planlarni bajarm ay kelayotganligini ko'rsatib o ‘ting.

Tushki ovqat mahaligacha direktor g'azabdan tushib, yana avvalgidek mo'min-qobil, quyon bolasidek beozorgina bo'lib qoldi. Kabinetiga to'plangan ayollarning har biri bilan qo‘l berishib, alohida-alohida so'rashib chiqdi. Keyin shoshmasdan

118

jtjda uzoqdan gap boshladi: — Savdoda ishlash hozir juda og'ir ^ ‘lib ketganmish, bazada shunaqangi katta ajdarho o'tirgan ¿niishki, og'zi g‘ordek kelarmish... Unga bir narsa bermasdan ,fiol olish juda mushkul emish... Bir magazin mudiri ishga yangi Icelgan sotuvchisiga: «Akasi, menga ikki kilogramm go'sht tortib bergin», debdi. Yosh sotuvchi go'shtni olib kelgan ekan, mudir uni tortib koTsa, roppa-rosa ikki kilogramm emish. «Yo‘q, akasi, mendanki yuz gramm urib qololmadingmi, sendan sotuvchi chiqmas ekan», deb ishdan bo'shalib yuboribdi.

— Mana shunaqa gaplar, — dedi Mahsum pochcha, ta’lim- larbiyaga bag'ishlangan nutqining birinchi qismini tugatib.

Ayollardan hech qanday sado chiqmadi, boshlarini egib olishgan, uxlab qolishganga o'xshaydi. Mahsum pochcha chiroyli nutqining ikkinchi qismini boshlab yubordi. Masalan, bir sotuvchi kuniga, oT ta hisobda, ikki yuz xaridor bilan muomala qiladi. Har biridan molning bo'yi va enidan chegirib, qaytimini bermay, o'rtacha hisobda, besh tiyindan olganda ham, kuniga o ‘n so‘m bemalol ishlaydi. Buni na OBXSS sezadi, na xalq kontroli. Ishlashni bilish kerak, muomalangiz yoqimli, so'zlaringiz shirin, harakatlaringiz nazokatli bo'lsa, xaridor sizga mahliyo bo'lib, bir-ikki so'm ortiq tashlab ketganini o'zi ham sezmay qoladi...

— To'g'rimi, qizim?— Noto‘g‘ri! — dedi Mahsum pochchaning qizi.— Nima, nima, nima?!— sekin oTnidan tura boshladi

direktor.— Ha, noto‘g‘ri! — umumiy xor bo‘lib takrorlashdi qizlar.

Direktor o'midan turib ketdi, qizlar ham qo'zg'alishdi. Siz bir yonda, biz bir yonda degandek, direktor bir taraf, jamiki sotuvchilar bir taraf, o'rtalarida tortishuv boshlandi.

D i r e k t o r . Nima, nima?Q i z l a r . Hech qaysi magazinda yulg‘ichlik yo‘q, faqat siz

0‘rgatyapsiz?D i r e k t o r . Bo'lmagan gap.Q i z l a r . Qarshimizdagi magazin-chi? Ular hech qanday

chiqimsiz ishlashadi-ku?D i r e k t o r . Shuning uchun ham hech planlari toMmaydi.

119

Q i z 1 a r. Yolg‘on! O'tgan oyda oylik mukofotni ham olishdi.D i r e k t o r . Jim bo’linglar, zaxchalar! Men aytganni

qilasanlar.Q i z 1 a r. Qilmaymiz! Halol ishiaymiz!D i r e k t o r . Hali shunaqami? Xolto*rayeva, buyruqni

oqing.X o l t o ' r a e v a . 0 ‘qimayman.Tortishuv xuddi shu yerga yetganda, qizlar direktomi har

tomondan qurshab kela boshlashdi. Beshtasi qo'lidan, beshtasi oyog‘idan, beshtasi belidan ko‘tarib, hovliga olib chiqishdi-da, tuzlangan baliq solinadigan kattakon bochkani avvaldan tayyorlab qo‘yishgan ekan, direktorning dod-voyiga ham qaramay, qo‘l-oyog‘ini bog‘lab, bochkaga solishdi.

— Bizni yulg'ichlikka o'rgatadigan hali sizmisiz?— deyishdi qizlar.

— Hammangni ishdan bo'shataman! — baqirdi direktor.Qizlar chug‘urlashib, qiqirlashib kulishib, bir-birini itarishib

bechora Mahsum pochchaning ustidan chelaklab suv quya boshlashdi. Direktor dodlagan edi, haligi shaddod qiz, Shohista yugurganicha ichkaridan terisi burishgan bir childirmani olib chiqdi- da, do'pillatib chala ketdi. Qizlar bochkani o'rtaga olib, sakrashib, o'ynashib, ashula aytib, direktorning ovozini yo‘q qilib yuborishdi.

Mahsum pochcha qalaysiz?Qaymoq bersa yalaysiz!Chiqimsiz mol ber, desak,Bobov bo'lib talaysiz!..

— Qizlar, — buyruq berdi bittasi, — kechgacha tegmanglar! Bir ta'zirini yesin. Endi yuringlar, magazinni ochaylik, tanaffus ham tugadi.

Qizlar qilgan ishlaridan mamnun bo‘lishib, kulishib, bir- birlarini chimchilashib, magazinga kirib ketishdi. Mahsum pochcha, tom og‘igacha suv ich ida , dag‘-dag‘ qaltirab, bochkaning ichida qolaverdi. Asta oldiga borib:

— Iloyo omin, — deb o'ziga o'xshatib fotiha o‘qidim, — mana shunaqa shaddot qizlar k o 'pay ib , sizga o 'x sh a g an

120

ta’m agirlarning tazirin i beraversin, OBXSSning ishi ycngillashaversin, oblohu akbar!

Oçhqab qolgan ekanman. Ko'chaning narigi yuzidagi oshxonaga qarab yugurdim.

OlG‘RI BILAN CHAYQOVCHI MILITSIYAGA CHAP BERDI

Oshxonada o‘tirib, cho‘zma lag'mon yeyapmanu, nazarim- da, men lag'monni emas, lag1 mon mcni yeyayotganga o‘xshaydi. Xayolim Mahsum pochchada. Havo ayoz, izg'irin shamol esib turibdi. Bechora muzlab qolsa nima boMadi, deb o'ylayman. Xullas, ovqat yeganday bo'lmadim.

Magazinning hovlisiga chiqsam kimdir Mahsum pochchani bochkadan olib, quruq kiyim-bosh ham keltirib beribdi. Idorasida o'tirib, tishlari taraqlab, «me-me-me», «se-se-sc», «ke- ke-ke» deydi-yu, qaltiroq zoTligidan gapini eplab gapirolmaydi. Nazarimda: «Men senlarga ko'rsatib qo'yaman», demoqchi bo'lyapti shekilli. Bochkadan chiqarib oigan odam kosada qaynoqqina sho'rva bilan bir stakan aroq keltirib:

— Tezroq ichib oling, — deya maslahat berdi. Lekin, juda boplashibdi-da!

— Ku-ku-kulma! — o'shqirib berdi Mahsum pochcha.Aroqni bir ko'tarishda ichib, sho'rvani ham pok-pokiza

tushirib oigan Mahsum pochchaning' rangiga qon yugurdi.— Senlarga bir so‘mlik ham mol bermayman! Magazin

tomonga qoMini musht qilib, o ‘dag‘ayladi u. Keyin poMat sandiqlami qulflab, magazinning orqa eshigi bilan ko‘chaga chiqdi. Bir shum niyati borku, deb o'yladimu, sekin orqasidan ergashdim.

Direktor chayqov bozoriga borib, qoMda to'qilgan jun paypoq sotib yurgan semiz kampirdan: «Pattachilar boshlig'i Orifni qanday topsam bo'larkan», deb so'ragan edi, kampir kulib: «Orqangizda turibdi-ku, bolam», dedi.

Pattachi bilan suvga pishilgan magazinchi quchoqlashib uzoq soTashishdi, negadir bir-birlarini yerdan ko‘tarib ham qo'yishdi.

— Senga hech et bitmadi-da, novcha terak! — deb qomini silkillatib kuldi Mahsum pochcha.

121

— Go'shtini o ‘zlaring yeb, suyagini menga tashlaysizlar, qanday qilib et bitsin. Vah-vah-vah! — Osmonga qarab og'zini katta ochib kuldi Orif.

— Xudo xohlasa, bugun xursand bo‘ lasan.— Xushxabar olib keldim deng?— Bir chekkaga chiqaylik...Holiroq joyga borib olgach, Mahsum pochcha ko‘zin¡

baqraytirib turib, yolg‘on gapira boshladi. «Kecha bazadan 20 ming so‘mlik kamyob, xaridorgir mol keltirdim. Sotuvchilarim, tezroq bizga bering, ikki-uch ming so‘m chiqarib beramiz, deb holi-jonimga qo'ymay, orqamdan quvlab yurishibdi... Lekin, uka, senga bir yaxshilik qilay dedim. Bu dunyoda bir-birimizga qilgan oqibatimiz qoladi...»

— Men o‘g‘il bolaman, birovning yaxshiligini unutmayman,— deb qasam ichib yubordi Orif chayqovchi. Keyin, «birovning yaxshiligini unutmaydigan o'g'il bola» bilan hozirgina suvga pishilgan magazinchi o'rtasidasavdolashish boshlandi. Mahsum pochcha har o'n so'mlik molga bir so'mdan foyda berasan dedi. chayqovchi uncha emas, buncha beraman, dedi. Magazinchi yo‘q, meni juda yerga urib yubording, deb jo ‘nab ketayotgan edi, chayqovchi uning etagidan tortib:

— Oltmish besh tiyindan! — dedi.— YoMdan qo‘yma meni, — etagini siltab tortib dedi

magazinchi.— Oltmish yetti tiyindan.— Jersi paltolar, andatra qalpoqlari!.. Xayr, salomat bo'l!— Yetmish!— Ob-bo‘ sen-ey, qo'ymading-da. Bor, baraka.Magazinning omborida turgan mollar shu yo‘sin chayqov

bozorida pullanadigan bo'ldi. Pattachi Orif soat beshlarda, m agazinda savdo ayni avjga chiqqan bir pallada o rq a darvozadan mashina olib keladigan bo'ldi.

Lekin, o‘zi aytgandek, bir so'zlik yigit ekan u. Va’da qilgan vaqlida ustiga brezent qoplangan yuk mashinasini darvozadan olib kirdi. Rulda... yo‘g‘-e, ehtimol yanglishayotgandirman, yo'q, o'sha, xuddi o'shaning o'zginasi! Kuni kecha ko'rgandim, yelkasiga «Ne zabudu mal rodnuyu» deb yozdirib oigan Mutal!

122

Shapkasini peshanasigacha bostirib kiyib olibdi, hamma narsaga beparvo, loqayd qarab, bir kelib keting qishlog'imizga ohangida hushtak chalyapti.

H ozir bu la rn i q o 'lg a o lib b o 'lm ay d i, ishni buzib qo 'yaraan. Polkovnik Ali Usmonov aytganidek, hozir mening vazifam esdalik uchun suratga tushirish, ovozlarini yozib olish, kuzatish, kuzatish va faqat kuzatishdan iborat. Qani, molni qayoqqa olib borisharkin, shuncha gazmol, shuncha kiyimlikni bu chayqovchilar boshlig'i qayerga joylar ekan. Lekin, yurakdan ham bor ekan-da zig‘ircha tap tortmaydiya, qoyil-ey!

Mashinaga chiqib, Mutai bilan Orifning gaplarini eshitib ketish niyatida kabinkaga yaqinroq o 'tirdim . Omadimni qarangki, mashinaning orqa oynasi singan ekan, ulami bemalol ko'rish, ovozlarini ham baralla eshitish mumkin. Bir kilometrcha yurgan edik. Mutai:

— Izimizdan bir mototsikl yoiga chiqdi! — deb qo‘ydi.Orif chayqovchi eshikni qiya ochib, orqaga mo'raladi:— Militsioner! — dedi u kabinkaning eshigini qarsillatib

yopib.— Grajdan kiyimida-ku?— U ko'pincha formasiz yuradi,— tushuntirdi chayqovchilar

boshlig'i.Men, qani kim kelayotgan ekan deb, orqaroqqa borib

brezentni sal ko 'targan edim... nimalar bo'lyapti o ‘zi, nima balo, bugun barcha og 'ayn ila rim bilan k o ‘rishadigan kunmi deyman!.. M ototsiklda boshini egib, peshanasi bilan havoni suzib kelayotgan mening tanishim, yaqinda unvoni oshirilib, shu atrofga uchastkovoy etib tayinlangan Sur’at aka edi.

«Demak, u ham chayqovchining iziga tushibdi-da. Xayriyat, yolg'iz emas ekanm an, zarur bo'lsa, ikkovlashib harakat qilamiz», deb o'yladimu, o‘zimdan-o‘zim sevinib ketdim.

— 0 ‘ngga bur! — qichqirdi chayqovchi.— Ko'chaning boshi berk! — 0 ‘sha ohangda javob qaytardi

shofyor.— Chapga ol bo‘lmasa.

123

— Yo‘l tor, mashina sig'maydi.— Gaz ber, gaz!— 0 ‘zingni bos, o ‘pka! — parvosiga bam keltirmay dedi

Tekis, ravon yo'lga chiqqach, mashinai» spidometri yuzni ko'rsata boshladi. Chayqovchi qo‘rqqanid^*n dastmolqovoqdek burishib boryapti, Mutai bo* Isa pinagini h ^ m buzmay, hushtak chalib ketyapti.

— H ozir miyasini anjirdek ezam a bushtak chalishdan to’xtab u.

— Urmoqchimisan?— Yo‘q mototsiklini yaqinroq keltir 'am an 'd a’ to'satdan

tormoz beraman.— Tadbirkor yigitsan, Mutai.— Bunaqa ishni birinchi bor qilayotg^n ™ У°*Я-Shoshib qoldim. Nima qilsam ekan? Y ^QiolasWb kelayotgan

xavfdan, men ucbun juda qimmatU bo‘lgar* Sur at akam qanday ogoh qilsam bo‘larkan? Boshimdan qaJpog'inf*®1 olib, о zinim tamtib, ehtiyot bo'ling, deb baqiraymi, ha, ha, shunc^y qtlaman, shunday!

— G'iyyyyg‘g‘! — teskari ag‘darilib <ushdim. — Demak, tormoz berildi. Kech qoldim, kech! B e< ^ora Sur'at aka-ey! Jonholatda brezentni ko‘tardim, qiziq. Sv»f at aka У°*Я- Sakrab pastga tushdim. Uchastkovoy ikki y»-*2 metrcha oldinda mototsiklini o‘qdek uchirib boryapti. B e h ^ a tablikaga tushgan ekanman. Sur’at aka men o'ylaganchal*^ s°dda emas ekan. To'satdan tormoz berib qolishlarini hist?*>8a mototsiklini sal chaproqdan haydab kelayotgan eka*1- Q°y*^ Sur’at aka! Bekorga uchastkovoy qilib ko‘tarishmaga n е^а°.

— Orqaga! — entikib dedi Orif chaycJovcb*‘— Baqirma. Sen aytmasang ham b ila fp ^-Mashina ko‘z ochib-yumguncha orqa$*2a burildi. Men ham

ko‘z yumib-ochguncha ustiga chiqib oldim. Yuz metrcha yurgach, o ‘ngga burilib, sertuproq yo‘^ an ^eta boshladik. Orqadan burqsab shunaqangi chang ko‘tar^diki, hech narsani koTib bo'lm ay qoldi. Sur’at aka biz tomonga burildi-yu. nazarimda yurolmay, turgan joyida to'X*2^ 4°Idi. Yarim soat chamasi qing’ir-qiyshiq ko‘chalardan yUrgach, kutilmaganda

124

shahar chekkasidagi asfalt yoMga chiqib oldik. Ilon izi boMib, buralib-buralib chang ancha joygacha bizni quvib kelgandek bo'ldi. Bir raahal Sur’at akaga ko'zim tushib qolsa boMadimi! j^ototsikli yo‘q. Piyoda. Halloslagancha asfalt yo'l tomon ¡utilardi u. Aslida unga mototsiklning keragi ham yo'q ekan. ¡vjega desangiz, bechora mototsikJdan tczroq, soatiga taxminan 100 kilometrga teng keladigan tezlik bilan yuguryapti... Ana, asfaltga ham chiqib oldi. Ustiga taxta yuklangan pritsepli mashinaga qo'l ko‘tardi! E, attang, mashina to'xtamadi. Sur’at aka taxtaning uchini ushlab, bir oz yugurib bordi-da, sakrab, mashinaning ustiga chiqib oldi. Qomi bilan surilib, kabinaga yaqinlashib kelyapti, ana, kabinkaning tomiga kafti bilan urdi. Mashina to'xtadi. Sur’at aka kabinkaga tushib oldi. «Xayriyat, xayriyat!» — deb qichqirib yubordim. Pritsepli mashina sherdek o'kirib bizni quvib kela boshladi.

— Gaz ber, — yolvordi chayqovchi.— Motor eski, bundan ortiq tortmaydi! — tishlarini g‘ijirlatib

dedi Mutai.— Qo‘lga tushdik!— Tirik qo'lga tushadigan ahmoq yo‘q.— Rasvo bo’Jdik, tamom bo'Jdik!— Yig‘lama, hajiqiz! — shunday deb Mutai chayqovchining

ko’kragiga tirsagi bilan bir turtgan edi, uning yuragiga tegdi shekilli, ko'zlari olayib, ovozi ichiga tushib ketdi.

Pritsepli mashina yonimizdan pishqirib o ‘tdi-yu, yo'lning o'rtasiga tushib, orqa chiroqlarini barobar yoqib «to‘xta» degandek, ketma-ket signal bera boshladi.

— Yonidan borib uraman! — qora terga botib dedi o‘g‘ri.— Lo ilohu iUollohu...— kalima keltira boshladi chayqovchi.— Yo Jamshid! — degan hayqiriq eshitildi. Mo’jiza yuz berdi,

ha, ha, mo‘’jiza! Qattiq tormoz qilingan mashina chirpirak bo‘lib bir aylandi-yu, orqasiga o ‘girilib qoldi. Chayqovchi ko'zini ochib:

— Hazrati Bahovuddinga yetti tanga atadim! — deb qo‘ydi.— Menga-chi? — so‘radi o‘g‘ri.— Sening kira haqingga vana ellik bola qo‘shdim... Faqat

nomerini bilib olgani chakki bo‘ldi-da.

125