safety first-2013

НЭН ТҮРҮҮНД ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ-2013

БАГА ХУРАЛ 2013 оны 02 дугаар сарын 27-28-ны өдөр

2

Х Э В Л Э ЛЗӨВ

Хэвлэлд зориулан эмхэтгэсэн: Ц.Оргил “Зөв хэвлэл” хэвлэх үйлдвэрт эхийг бэлдэв.

Эрдэнэт хот 2013 он



3

ГАРЧИГ МЭНДЧИЛГЭЭ 5

НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ-2013 БАГА ХУРЛЫН ХӨТӨЛБӨР 6

НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ-2013 БАГА ХУРЛЫН ИЛТГЭЛҮҮД 1. ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлого, хэрэгжилт, ХАБЭА-н сургалтын тогтолцоо 9 ХАБЭА-н төрийн бодлого, хэрэгжилтийн асуудал 10 ХАБЭА-н Үндэсний тогтолцоо ба менежментийн

систем (OHSAS 18001), уул уурхайн салбарт 17 ХАБЭА ба МҮЭ-үүдийн оролцоо 27 Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н асуудал 36 Барилгын салбарын ХАБЭА-н асуудлаар баримтлах

бодлого 44 ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлогын хэрэгжилтэд учирч

буй бэрхшээл 49 “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ХАБЭА-н сургалт 58 ISSA Mining байгууллагаас дэвшүүлсэн ОСЛЫГ

ТЭГЛЭХ АЛСЫН ХАРАА дэлхийн урьчилан сэргийлэх шинэ стратеги, бодлого 66

2. ХАБЭА, Компанийн сайн туршлага 72 Ослын шалтгааныг судлах аргачлал 73 Оюу Толгой компанийн ХАБЭА-н туршлага 81 ХЭМАБ-ын соёл ба үйлдвэрлэлийн үр ашиг 90 ДЦС-4 ТӨХК-нд ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцооны

хүрээнд хийгдэж байгаа ажлууд 97 ХЭМАБ-ын гүйцэтгэлийг үнэлэх нь 105 Аюулгүй ажиллагааны программ хангамжийн

ойлголт 113 Нэг салбар – Нэгдсэн Бодлого – Нэг Safety буюу “Дэм

дэмэндээ, дээс эрчиндээ…” 119 ХАБЭА-д зан үйл, нийгмийн танин мэдэхүй нөлөөлөх

нь 121 3. ХАБЭА, Эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан даатгалын тогтолцоо 129 Эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан даатгалын

шинэчлэл 130



4

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал – Ажил олгогчийн хариуцлага, олон улсын туршлага 142

Ажил олгогчийн хариуцлагын албан журмын даатгалын хуулийн төслийн үндэслэл 149

Уул уурхайн салбарын ажиллагсад ба Амьдралын даатгал 155

Герман улсын нийгмийн ослын даатгалын систем – 125 жил амжилттай хэрэгжсэн туршлага 163

ХАБЭА, САЙН ТУРШЛАГА 170 “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК 171 “Оюу Толгой” ХХК 185 “Энержи Ресурс” ХХК 194 “ДЦС-4” ТӨХК 195 “MCS International” ХХК 202 “HSE systems” ХХК 210 “Монголын Алт” ХХК 216

ХАВСРАЛТУУД 218 Хөдөлмөрийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай

хууль 219 Хөдөлмөрийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай

хууль 219 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай

хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль 220 ХАБЭА-н талаар авах зарим арга хэмжээний тухай

УИХ-ын тогтоол 223 Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт 2013-2014

оны хэлэлцээр 226 ХАБЭА-н орчныг сайжруулах үндэсний дөрөв дэх

хөтөлбөр 234 Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын

удирдлагын тогтолцоо – Шаардлага MNS OHSAS 18001:2012 стандарт 255

Боловсруулах үйлдвэрлэлийн ХЭМАБ – Шаардлага стандартын төсөл 303



5

МЭНДЧИЛГЭЭ

Монгол улсад Уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжих нөхцөл бүрдэж байгаа өнөө үед энэ салбар дахь хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал монгол уурхайчны амь нас, эрүүл мэндтэй холбоотойгоор компанийн нийгмийн хариуцлагын гол шалгуур болон тавигдаж байна. Хүнд аж үйлдвэрийн салбар нь эх орны эдийн засагт жинтэй хувь нэмрийг оруулдаг боловч аваар, осол, гэмтэл, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, нас баралтын үзүүлэлтээр хамгийн аюултайд тооцогддог. Уул уурхайн салбарт аюулгүй байдлыг аргацаах биш, жинхэнэ Safety First буюу Нэн Түрүүнд ХАБ-ыг хэрэгжүүлэхэд эрхэм уурхайчин Таны хичээл зүтгэл, зан үйл, төлөвшил чухал үүрэгтэй. Уул уурхайн салбарт ажиллаж буй компанууд, мэргэжилтэн, уурхайчид сэтгэл юугаа нэгтгэн хамтарч ажиллах нь салбарын аюулгүй байдлыг бэхжүүлэхэд шаардлагатай өөрчлөлт шинэчлэлийг хийж, монгол уурхайчдыг осол эндэлгүй ажиллахад сурган бэлтгэх тасралтгүй сургалтын оновчтой системийг бүрдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй нь сэтгэлгээний шинэчлэл, инновацийн бодит талбар болох нь дамжиггүй. Монгол Хүний амь нас, эрүүл мэнд хамгаас чухал билээ. Нэн чухал энэ асуудлыг төр, нийгэм, бизнесийн түншлэлийн хүрээнд зохион байгуулж байгаа Safety First буюу Нэн Түрүүнд ХАБ-2013 бага хурал, үзэсгэлэн бидний хамтын ажиллагааны шинэ боломжуудыг нээнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ-2013 БАГА ХУРАЛ, ҮЗЭСГЭЛЭНГИЙН ЗОХИОН

БАЙГУУЛАХ ХОРОО



6

НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ - 2013 Бага хурлын хөтөлбөр

2013.02.27. Лхагва гариг. Бага хурлын эхний өдөр (үдээс өмнө)

08:00-13:00

ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлого, хэрэгжилт, ХАБЭА-н сургалтын тогтолцоо Хуралдааны дарга Н.Алгаа, Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн Гүйцэтгэх захирал

Хугацаа Илтгэгч Илтгэлийн сэдэв 08:00-09:00 Бүртгэл Бүртгэл09:00-09:10 Нээлт Нээлт

09:10-09:20

Б.Алимаа Хөдөлмөрийн яамны Хөдөлмөрийн харилцааны бодлого зохицуулалтын газрын дарга

Бага хуралд оролцогчдод хандаж үг хэлнэ ХАБЭА-н бодлого, хэрэгжилтийн асуудал

09:20-09:40

Х.ГанбаатарМонголын ажил олгогч, эздийн нэгдсэн холбооны Дэд ерөнхийлөгч

ХАБЭА-н Үндэсний тогтолцоо ба менежментийн систем (OHSAS 18001), уул уурхайн салбарт

09:40-10:00

Г.Адъяа Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга

ХАБЭА ба МҮЭ-үүдийн оролцоо

10:00-10:20

Б.Нэргүй Уул уурхайн яамны Стратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын Уул уурхайн бодлогын хэлтсийн дарга

Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н асуудал

10:20-10:40 Цайны завсарлага

10:40-11:00

Б.ЦэдэнсамбаБарилга, хот байгуулалтын яамны Барилга, барилгын материалын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга

Барилгын салбарын ХАБЭА-н асуудлаар баримтлах бодлого

11:00-11:20

Х.БекболатЭрчим хүчний яамны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын ХАБЭА хариуцсан мэргэжилтэн

ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлогын хэрэгжилтэд учирч буй бэрхшээл



7

11:20-11:40 Ж.ЛхагвасүрэнЭрдэнэт үйлдвэр ХХК-ийн дэргэдэх Технологийн сургуулийн захирал

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ХАБЭА-н сургалт

11:40-12:00 Гельмут Энэс, Олон улсын ISSA Mining байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга

ISSA Mining байгууллагаас дэвшүүлсэн ОСЛЫГ ТЭГЛЭХ АЛСЫН ХАРАА дэлхийн урьчилан сэргийлэх шинэ стратеги, бодлого

12:00-12:20 Олон Улсын ХөдөлмөрийнБайгууллага

Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын илтгэл

12:20-13:00 Хэлэлцүүлэг13:00-14:30 SAFETY FIRST үзэсгэлэнгийн нээлт, Дурсгалын зураг

татуулах, Үдийн завсарлага

2013.02.27. Лхагва гариг. Бага хурлын эхний өдөр (үдээс хойш)

14:30-18:00 ХАБЭА, Компанийн сайн туршлагаХуралдааны дарга С.Давааням Эрдэнэт үйлдвэр ХХК-ийн ХАБЭА-н хэлтсийн дарга

Хугацаа Илтгэгч Илтгэлийн сэдэв

14:30-14:40 Б.ГанжигүүрЭнержи Ресурс ХХК-ийн ХАБЭА-н менежер

Ослын шалтгааныг судлах аргачлал

14:40-15:00 З.Болд-ЭрдэнэОюу Толгой ХХК-ийн Аюулгүй ажиллагааны ахлах зөвлөх

Оюу Толгой компанийн ХАБЭА-н туршлага

15:00-15:20 С.ДаваанямЭрдэнэт үйлдвэр ХХК-ийн ХАБЭА-н хэлтсийн дарга

ХЭМАБ-ын соёл ба үйлдвэрлэлийн үр ашиг

15:20-15:40 Б.Цэвээн ДЦС-4 ТӨХК-ийн Гүйцэтгэх захирал

ДЦС-4 ТӨХК-нд ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцооны хүрээнд хийгдэж байгаа ажлууд


16:00-16:20 Ц.БатсайханМCS Интернэйшнл ХХК-ийн ХАБЭАБО-ны менежер

ХЭМАБ-ын гүйцэтгэлийг үнэлэх нь

16:20-16:40 Л.ЭрдэнэбилэгHSE systems ХХК-ийн Захирал

Аюулгүй ажиллагааны программ хангамжийн ойлголт

16:40-17:00 Ч.ЭрдэнэбаярМонголын Алт ХХК-ийн ХАБЭАБО-ны хэлтсийн дарга

Нэг салбар – Нэгдсэн Бодлого – Нэг Safety буюу “Дэм дэмэндээ, дээс эрчиндээ…”

17:00-17:20 Г.БулжинсүрэнХАБЭА-н зөвлөх инженер

ХАБЭА-д зан үйл, нийгмийн танин мэдэхүй нөлөөлөх нь

17:20-17:40 Хэлэлцүүлэг



8

2013.02.28. Пүрэв гариг. Бага хурлын сүүлийн өдөр (үдээс өмнө)

09:00-13:00

ХАБЭА, Эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан даатгалын тогтолцоо Хуралдааны дарга Г.Эрдэнэтөгс, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын хяналтын хэлтсийн дарга


09:00-09:20

Г.ЭрдэнэтөгсМэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын хяналтын хэлтсийн дарга

Эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан даатгалын шинэчлэл

09:20-09:40 Б.Батхишиг Мандал Женерал Даатгал ХХК-ийн Шинжээч

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал – Ажил олгогчийн хариуцлага, олон улсын туршлага

09:40-10:00 Б.Заяа Мандал Женерал Даатгал ХХК-ийн Дэд ерөнхийлөгч

Ажил олгогчийн хариуцлагын албан журмын даатгалын хуулийн төслийн үндэслэл

10:00-10:20 Ч.Анхбаяр Мандал Женерал Даатгал ХХК-ийн Эрсдлийн ахлах шинжээч

Ажил олгогчийн хариуцлагын даатгалын хураамж тооцоолол


10:40-11:00 Г.Алимаа Нэйшнл лайф даатгал ХХК-ийн Даатгалын газрын захирал

Уул уурхайн салбарын ажиллагсад ба Амьдралын даатгал

11:00-11:20

Гельмут ЭнэсГерман улсын Уул уурхай ба химийн үйлдвэрлэлийн мэргэжлийн ассоциацийн Урьдчилан сэргийлэх албаны дарга

Герман улсын нийгмийн ослын даатгалын систем – 125 жил амжилттай хэрэгжсэн туршлага

11:20-13:00 Хэлэлцүүлэг13:00-14:00 Үдийн завсарлага

2013.02.28. Пүрэв гариг. Бага хурлын сүүлийн өдөр (үдээс хойш)

14:00-17:00 Ерөнхий хэлэлцүүлэгХуралдааны дарга Н.Алгаа Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн Гүйцэтгэх захирал


14:00-14:30

Г.Адъяа Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга

ХЭМАБ-ын Үндэсний Академийн удирдлага, зохион байгуулалт, танилцуулга

14:30-16:00 Н.Алгаа Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн Гүйцэтгэх захирал

Бага хурлын зөвлөмж, хэлэлцүүлэг

16:00-16:10 Хаалт



9

НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ-2013 БАГА ХУРЛЫН ИЛТГЭЛҮҮД

ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлого, хэрэгжилт, ХАБЭА-н сургалтын

тогтолцоо



10

ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН БОДЛОГО, ХЭРЭГЖИЛТИЙН АСУУДАЛ

Хөдөлмөрийн яамны Хөдөлмөрийн харилцааны бодлого зохицуулалтын газрын дарга Б.Алимаа

Илтгэлийн агуулга: ХАБЭА-н талаар төрөөс баримтлах бодлого Шинэчлэлийн Засгийн газраас ХАБЭА-н талаар авч буй арга хэмжээ

Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчлөлийн нөхцөл байдал, судалгаа

ХАБЭА-н талаар цаашид хэрэгжүүлэх ажлын чиглэл ХАБЭА-н талаар төрөөс баримтлах бодлого

ХАБЭА-н талаар төрөөс баримтлах бодлогын үндэс нь хөдөлмөр эрхэлж байгаа иргэн, ажилтны амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалахад чиглэгдэнэ (ХАБЭА-н тухай хуулиас).

ХАБЭА-н талаар төрөөс баримтлах бодлого нь дараахь чиглэлээр хэрэгжиж байна: 1. ХАБЭА-н хууль, хөтөлбөр, бодлого, стандарт ХАБЭА-н Үндэсний хөтөлбөр (1997 оноос эхлэн

хэрэгжсэн, IV дэхь хөтөлбөр нь Засгийн газрын 2012 оны 122 дугаар тогтоолоор батлагдсан);

Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн тухай 155 дугаар конвенци (Монгол улс 1997 онд тус конвенцид нэгдэн орсон);

ХАБЭА-н харилцааг зохицуулах ХАБЭА-н тухай хууль (2008 онд батлагдсан);

ХАБЭА-н гурван талт Үндэсний хороо (2009 оны 04 дүгээр сарын 02-нд байгуулагдсан);

ХАБЭА-н 129 стандарт мөрдөгдөж байна; MNS OHSAS 18001:2012 “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд,

аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо – Шаардлага” стандарт шинээр батлагдсан.



11

2. “ХАБЭА-н орчныг сайжруулах” Үндэсний IV дэхь хөтөлбөр Энэхүү хөтөлбөрт дараахь үндсэн 7 зорилт дэвшүүлсэн.

Үүнд: 1. ХАБЭА-н стандарт, эрх зүйн зохицуулалтыг олон

улсын хэм хэмжээ, нийтлэг зарчим, үндэсний онцлогт нийцүүлэн боловсронгуй болгох;

2. ХАБЭА-н талаарх хууль тогтоомж, стандартыг аж ахуйн нэгж, байгууллага, ажлын байранд мөрдүүлж хэвшүүлэх;

3. Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ажлыг эрчимжүүлэх;

4. Асбест, мөнгөн ус болон полихлорт бифенилээс үүссэн өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, тэдгээрийн хэрэглээг бууруулах, бүрмөсөн хориглох арга хэмжээг шийдвэрлэх;

5. Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчинд өртсөн иргэдэд үзүүлэх нөхөн сэргээх үйлчилгээг сайжруулах;

6. ХАБЭА-н асуудлаар олон нийтийн хяналтын тогтолцоог бүрдүүлэх;

7. ХАБЭА-н талаарх сургалт, судалгаа, сурталчилгаа, мэдээллийг сайжруулах, ХАБЭА-н үндэсний удирдлагын тогтолцоо, чадавхийг бэхжүүлэх.

3. ХАБЭА-н гурван талт Үндэсний хороо ХАБЭА-н гурван талт Үндэсний хороо нь 2009 оны 04

дүгээр сарын 02-нд байгуулагдсан бөгөөд төрийн захиргааны байгууллага, ажил олгогчийн болон ажилтны эрх ашгийг хамгаалах байгууллагын төлөөлөл бүхий тэнцүү тооны гишүүдээс бүрдсэн (18 гишүүнтэй);

Аймаг, нийслэл, дүүрэгт ХАБЭА-н 22 салбар хороо байгуулагдсан ба ХАБЭА-н салбар хороодын үйл ажиллагааг сайжруулах шаардлагатай байна.

Шинэчлэлийн Засгийн газраас ХАБЭА-н талаар авч буй арга хэмжээ Шинэчлэлийн Засгийн газраас ХАБЭА-н талаар

дараахь арга хэмжээ авч ажиллаж байна. Үүнд:



12

ХАБЭА-н гурван талт Үндэсний хорооны бүтэц, бүрэлдэхүүн, дүрмийг Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт Үндэсний хорооны 2012 оны 02 дугаар тогтоолоор шинэчлэн батласан. Аймаг, нийслэл, дүүрэгт ХАБЭА-н салбар хороог шинэчлэн зохион байгуулж байна;

“ХАБЭА-н талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” Хөдөлмөрийн сайдын 2012 оны 32 дугаар тушаал гаргаж, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг орон тооны ажилтантай болгох, орон тооны бус ХАБЭА-н зөвлөл ажиллуулах ажлыг зохион байгуулж байна;

“ХАБЭА-н орчныг сайжруулах” Үндэсний IV дэхь хөтөлбөрийг 2013-2014 онд хэрэгжүүлэх нэгдүгээр шатны ажлын төлөвлөгөөг Хөдөлмөрийн сайдын 2013 оны А/04 дүгээр тушаалаар батлан, хэрэгжилтийг зохион байгуулж байна;

ХАБЭА-н 129 стандартад улсын үзлэг хийж, 7 стандартыг хүчингүй болгох, 102 стандартыг нийтэд нь дахин хянах, 16 стандартын холбогдох заалтыг хянах, 4 стандартыг хэвээр үргэлжлүүлэн мөрдөх дүгнэлт гаргасан;

“Ажилтай, орлоготой Монгол хүн” хөтөлбөр хэрэгжүүлж 150.000 хүний байнгын тогтвортой ажлын байр шинээр бий болгох, ажилтан хүн эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллах, хөдөлмөрлөх нөхцлийг бүрдүүлэхэд стандартын улсын үзлэг чухал ач холбогдолтой болсон.

БНСУ-ын ХАБЭА-н Агентлагтай 2012-2015 он хүртэл хамтран ажиллах “Санамж бичиг”-ийг 2012 оны 11 дугаар сард байгуулсан;

“ХАБЭА-н талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” УИХ-ын 2013 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдөр 20 дугаар тогтоол гарч, Засгийн газарт дараахь чиглэлийг өгсөн. Үүнд: ХАБЭА-н тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах; Аж ахуйн нэгж, байгууллага, үйлдвэрлэл,

үйлчилгээний зардлын 5-аас доошгүй хувийг ХАБЭА-н болон үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх зардалд зарцуулах чиглэлээр хуульд нэмэлт оруулах;



13

ХАБЭА-н тухай хууль тогтоомж зөрчигдсөний улмаас эрүүл мэндээрээ хохирсон иргэн болон амь насаа алдсан иргэний гэр бүлд нөхөн төлбөр олгох асуудалтай холбогдох хуулийн төслийг боловсруулах;

Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас олгох урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардал, санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлж, зарцуулах, хянах эрхийг ХАБЭА-н гурван талт Үндэсний хороонд шилжүүлэх;

Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнийг оношлох, эрт илрүүлэх зорилгоор Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд судлалын төвийн тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, материаллаг баазыг бэхжүүлэх, эмч, эрүүл ахуйн ажилтныг бэлтгэх, тэдний чадавхийг дээшлүүлэх ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулах.

Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчлөлийн нөхцөл байдал, судалгаа

2007-2012 онд Монгол улсын хэмжээнд гарсан үйлдвэрлэлийн ослын судалгааг доорх график дээр харуулав:

Үйлдвэрлэлийн ослын судалгаа (2007-2012 он)



14

2007-2012 онд гарсан үйлдвэрлэлийн ослыг осолд өртөгсдийн тоогоор гаргасан судалгааг доорх диаграмм дээр харуулав:

Үйлдвэрлэлийн осолд өртөгсдийн судалгаа (2007-2012 он)

2007-2012 онд гарсан үйлдвэрлэлийн ослыг осол гарсан салбараар нь гаргасан судалгааг доорх диаграмм дээр харуулав:

Үйлдвэрлэлийн осол салбараар (2012 он)



15

2007-2012 онд уул уурхайн салбарт гарсан үйлдвэрлэлийн ослын судалгааг доорх хүснэгтэд харуулав:

Уурхайн салбарт гарсан үйлдвэрлэлийн ослын судалгаа (2007-2012 он)

2010-2012 оны мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний

идэвхитэй хяналтанд байгаа өвчтөний судалгааг доорх хүснэгтэд харуулав:

Он Нийт хүн Уул уурхайнсалбарын Хувь

2010 5336 3519 65,90% 2011 5241 3349 63,80% 2012 4897 3203 65,49%

Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний хяналтанд байгаа

нийт өвчтөний 65 орчим хувийг уул уурхайн салбарт ажиллагсад эзэлж байна. Иймээс уул уурхайн компаниуд ажилчдаа эрүүл мэндийг үзлэгт хамруулах, үзлэгийн мөрөөр тодорхой арга хэмжээ авч сувилуулах, эмчлүүлэх ажлыг өргөн хүрээнд хийх шаардлагатай байна.

Дээрх судалгааг нэгтгэн дүгнэхэд дараахь үндсэн шалтгааны улмаас үйлдвэрлэлийн осол гарч байна. Үүнд: ХАБЭА-н тухай хууль тогтоомж, дүрэм, стандартыг

үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгодоггүй; ХАБЭА-н асуудлаар аж ахуйн нэгж, байгууллагын

дотоод хяналт хангалтгүй;



16

Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь ХАБЭА-н асуудал хариуцсан бүтэц, орон тоо байхгүй, нэг ажилтандаа хавсруулж ажиллуулдаг;

Ажилтнуудад аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа тогтмол өгдөггүй;

Ажилтнуудын ХАБЭА-н талаарх ойлголт, мэдлэг, дадлага, чадвар дутмаг;

Машин техник, тоног төхөөрөмжийн бүрэн бүтэн байдалд тавих хяналт нь хангалтгүй.

ХАБЭА-н талаар цаашид хэрэгжүүлэх ажлын чиглэл

Цаашид ХАБЭА-н талаар дараахь ажлыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байна. Үүнд: ХАБЭА-н тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах; ХАБЭА-н стандартуудыг шинэчлэх жагсаалт гаргаж,

хэрэгжүүлэх; Салбарын яамдад ХАБЭА-н асуудал хариуцсан бүтэц,

орон тоо бий болгох; Салбарын яамд, аймаг, нийслэл, дүүрэг бүр “ХАБЭА-н

орчныг сайжруулах дэд хөтөлбөр” боловсруулж хэрэгжүүлэх (2012-2016 онд);

ХАБЭА-н менежментийн системийг аж ахуй нэгж, байгууллагад нэвтрүүлэх;

Ажлын байрны хөдөлмөрийн нөхцлийн үнэлгээ хийх шаардлагатай тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлийг Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд судлалын төвд хийх;

ХАБЭА-н сургалт явуулж байгаа одоогийн тогтолцоог шинэчилж, боловсронгуй болгох;

Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийг түшиглэн ХАБЭА-н сургалт зохион байгуулах асуудлыг судалж, хэрэгжүүлэх. Ингэснээр үндэсний хэмжээний тогтолцоог бий болгох эхлэлийг тавих;

ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог боловсронгуй болгож, аймаг, нийслэл, дүүрэгт салбар хороо, суманд ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтан ажиллуулах;

Өмчийн хэлбэрийг үл харгалзан мэргэжлийн болон дээд боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтын хөтөлбөрт ХАБЭА-н чиглэлээр заавал судлах агуулга тусгах.



17

ХАБЭА-Н ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦОО БА МЕНЕЖМЕНТИЙН СИСТЕМ (OHSAS 18001), УУЛ УУРХАЙН САЛБАРТ

Монголын Ажил олгогч, эздийн нэгдсэн холбооны Дэд ерөнхийлөгч Х.Ганбаатар

Илтгэлийн агуулга: Аюулгүй байдлын тухай ойлголт Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н асуудал Олон улсын ХАБЭА-н менежмент ХЭМАБ-ын удирдлагын тогтоолцооны MNS OHSAS

18001:2012 стандартыг хэрэгжүүлэх нь Аюулгүй байдлын тухай ойлголт

Аюулгүй байдал гэдэг нь? Ажилтан ажлын байранд ажиллаж байхдаа өртөж болох аюултай нөхцөл болон үйл хөдлөлийг зайлуулж, учирч болох эрсдлээс сэргийлэн осолгүй, сэтгэл амар, эрүүл, бие махбод бүрэн бүтэн ажиллаж хөдөлмөрлөх нөхцөл байдлыг хамтран бий болгох, (энэ бол эцсийн дүндээ хүн хамгаалах, ажилтан өөрийгөө хам-гаалах тухай ойлголт, үйл ажиллагаа, хөндлөнгийн зүйл огт биш).

Аюултай байдал үүсэх тухай Хейнрихийн онол Аюултай нөхцөл байдлаас үүсэх: Техник, тоног төхөөрөмжийн доголдол Аюулгүйн хамгааллын төхөөрөмжийн доголдол Хувцас, хамгаалалтын хэрэгслийн доголдол Тоног төхөөрөмжийн байрлал, ажлын байрны

доголдол Хөдөлмөрийн орчны доголдол



18

Ажлын дарааллын доголдол Анхааруулах тэмдэг, тоног төхөөрөмжийн доголдол

Аюултай үйлдлийн улмаас үүсэх Аюултай газарт ойртож очих Аюулгүйн төхөөрөмжийг салгах Хувцас, хамгаалалтын хэрэгслийг хэрэглээгүй буюу

буруу хэрэглэх Машин техник, багаж хэрэгслийг буруу хэрэглэх Ажиллаж байгаа машин, тоног төхөөрөмжийг засах Аюултай хурд Хортой болон аюултай эд зүйлтэй анхаарал

болгоомжгүй харьцах Аюултай байдалд орхих Аюултай хандлага бүхий үйлдэл (Хэрээс хэтэрсэн

үйл хөдлөл) Удирдлага болон холбоо харилцаа хангалтгүй байх

Аюултай байдлын гинжин чанарын тухай Хейнрихийн онол (Домино буюу даалууны онол):

Осол гаргагчийн зохисгүй зан авир, мэдлэггүй байдал, улмаар хувь хүний доголдол болон өсөж, тэр нь ажлын байран дээрх машин, тоног төхөөрөмжийн доголдолтой хавсран аюултай үүсэх нөхцлийг бий болгосноор өрсөн даалуу бие биеэ налж унадаг шиг цуврал аюулыг бий болгодог. Үйлдвэрлэлийн аюул, ослоос сэргийлэх Хейнрихийн онолын 5 үе шат: 1.Тогтолцоо: Аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоог

бий болгох; 2.Асуудлыг илрүүлэх: Шалгалт, оношлогоогоор

дамжуулан бодит байдалд дүгнэлт хийх;



19

3.Дүн шинжилгээ: Гамшгийг судалж дүн шинжилгээ хийн, асуудлыг хянаж хэлэлцэх;

4.Хариу арга хэмжээ боловсруулах: Үр дүнтэй 3E хариу арга хэмжээг боловсруулах;

5.Хариу арга хэмжээг хэрэгжүүлэх: Хэрэгжүүлж, дахин үнэлэлт өгөх.

Frank E.Birds-ийн аюулаас сэргийлэх шинэ домино онол Ерөнхийдөө үйлдвэрлэлийн осол нь гамшгийн олон

янзын шалтгаанууд ээдрээтэйгээр хавсарч гардаг бөгөөд үйлдвэрлэлийн ослын шууд шалтгаан болох аюултай үйлдэл ба аюултай нөхцөл байдлыг зөвхөн устгаснаар гамшгаас бүрэн сэргийлэхэд хүндрэлтэй тул бодит байдал дээр домино онолыг хэрэгжүүлэхэд хязгаартай байхаас аргагүй.

Тиймээс, гамшгаас сэргийлэхийн тулд бүх шалтгааныг олон талаас нь шинжилж, гол шалтгаан болох 4M-ийг чадавхжуулж байж л аюул гамшгаас урьдчилан сэргийлж чадна.

Осол, аюул үүсэх уялдааны онолын 5 үе шат (Frank E. Birds):

Осол аюул гарах болон шалтгаан, үр дагаврын уялдааны загвар



20

Осол аюултай тохиолдол үүсэх механизм

Аюул үүсэх уялдааны урсгал

Дэлхийн ХАБЭА-н нөхцөл байдал: Осол эндэл байнга өсч байгаа жилд 2 сая хүн нас бардаг,

4 сая хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй болж байна (15 секундэд нэг хүн осолд өртөж, 30 секундэд нэг хүн нас барж байгаа, энэ аймшигтай статистик).

ХАБЭА-н арга хэмжээнд дэлхийн ДНБ-ий 4% зарцуулагдаж байгаа (ядууралд зориулсан хөрөнгөөс 50 дахин их, дайнд зарж буй хөрөнгөөс 10 дахин их хөрөнгө зарж байна).

ХАБЭА-н тогтолцоог сайжруулж, судалгаа хийж, дүрэм журмыг маш нарийн болгосон, машин тоног төхөөрөмж, технологийн аюулгүй ажиллагаа ихээхэн дээшилсэн ч үр дүнгээ өгөхгүй байна.



21

Шалтгаан нь зорилтот бүлэг, обьект болох хүнд хүрэхгүй байна, өөрийгөө хамгаалах хүмүүст өөрийг нь хамгаалахад чиглэсэн зүйл гэж ойлгуулахгүй байгаатай холбоотой.

ХАБЭА-н Тогтолцооны хүрээнд Олон улсын хэмжээнд баримталж буй шинэчлэлийн чиглэл Энгийн, хялбар болгох; Ойлгомжтой болгох; Ил тод, тодорхой байлгах; Хүртээмжтэй байх; Гүйцэтгэлийг үнэлэх боломжтой байлгах; Урамшуулах бололцоотой байх; Хариуцлагын нарийн заагласан тогтолцоотой байх; Хамтын буюу багийн хариуцлагын тогтолцоонд

шилжих; Зөвхөн гадаадын шилдэг гэсэн бүхнийг хуулах бус

харин өөрийн оронд, нөхцөлд суурьшсан туршлагыг судлан түгээх.

Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н асуудал Уул уурхайн салбарын өнөөгийн хөгжлийн байдал: 2008 оны эдийн засгийн хямралаас хойш уул уурхайн

салбар маш эрчимтэй хөгжлөө. Хамгийн орчин үеийн технологи нэвтэрч, техник,

технологи бүрэн шинэчлэгдсэн. Ажиллах хүчний багтаамжтай салбараас өндөр

бүтээмжтэй аж үйлдвэржсэн салбар болсон. Байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай тэргүүний техник,

технологи нэвтрүүлж байна. Мэргэжилтэй ажилчдын ур чадвар өслөө. Биеэ даасан УУЯ байгуулагдлаа.

Гэтэл уул уурхайн салбарт ХАБЭА-н зөрчил гарч буй

шалтгаан юу байв?

ХАБЭА-ын норм дүрэм зөрчигдөж, бараг өдөр алгасахгүй аваар, осол гарах боллоо.(шок, төрийн дарамт, хэвлэл мэдээллийн шахалт, хариуцлагаүй байдал нөлөөллөө, осол 3 дээш жил ажилласан



22

компанид харьцангуй цөөн, шинэ буюу 5 дээш жил ажилласан ажилчид өртсөн дүн гарсан).

Уул уурхайн салбарын АА-ы дүрэм, заавар бүрэн хоцрогдсон байгаа.

Уул уурхайн салбарыг ердийн жижиг арилжаа наймаа мэт ойлгох хандлага газар авч байна.

Стандарт, дүрэм журам нэлээд хоцрогдсон төдийгүй түүнийг мөрдөхгүй байх тохиолдол ихэсчээ.

Гадаадын хөрөнгө оруулалт эргэж хариуцлага хүлээхгүй, ХАБЭА сахьдаггүй уул уурхайн компаниудын тоо нэмэгдлээ.

Мэргэжлийн үндсэн ажилчинтай компани цөөрч, гэрээт нэртэй ажилчин, ажиллах хүч ашиглах сонирхол нэмэгдэх хандлагатай боллоо.

Салбарын ХАБЭА-н тогтолцоо, менежментийн систем тогтоогүй байна.

ХАБЭА-н удирдлагын бүтцийн элемент: ХАБЭА-н бодлого, хөтөлбөр ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо ХАБЭА-н удирдлагын менежментийн систем ХАБЭА-н удирдлагын менежментийн стандарт Хяналт, хэрэгжилт ХАБЭА-н Үндэсний тогтолцоо гэж юу вэ? Олон улсын ойлголтоор “Үндэснийхээ түвшинд аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тогтолцоо”-той улс орон гэж:



23

ХАБЭА-н тогтолцооны үүрэг хариуцлагын оновчтой хуваарь (2001, 18001)

Монгол улсын ХАБЭА-н Үндэсний тогтолцоо ба хяналт

УУЯ-ны хэмжээнд ХАБЭА-н асуудлыг сайжруулах арга зам (УУЯ сэлүүрдэхээ залуурдах руу): Салбарынхаа аж ахуйн нэгж, байгууллага, ажилтан

бүртэй холбоотой ХАБЭА-н зөрчил нэг бүрийг шалгаж зууралдан санаа зовж, засах гэж оролдох биш, харин тэдэнд өөрсдийнхөө дутагдал, зөрчлийг илрүүлэн засаж



24

байх, стандарт, хуулийг сахин биелүүлж, гаргасан зөрчлийнхөө төлөө хариуцлага хүлээх чадавхийг бүх шатанд бүрдүүлэх тогтолцоо, системийг хөгжүүлж хэвшүүлэх нь Уул уурхайн салбарын шинэтгэлийн сайжруулах үйл ажиллагааны гол зорилго байх болов уу.

УУЯ-ын салбарын ХАБЭА-н шинэ тогтолцооны үүрэг хариуцлагын зааг тогтоох санал: УУЯ: Салбарын АА-ны бодлого, хөтөлбөр,удирдлагын

менежментийн систем, уялдаа-зохицуулалт, дүрэм, журам, заавар, сургалтын хөтөлбөр, стандарт, ТХХТ-ын механизмыг тогтоож, зөвлөл, хороог байгуулах, төсвийн санхүүжилттэй холбоотой асуудал,

МХЕГ: Уул уурхайн салбарын эрсдэлд суурилсан хяналт, шалгалтыг бүх шатанд хуулийн хүрээнд зохион байгуулах,

Мэргэжлийн холбоод: Техникийн хяналт, АА хангасан техник-техноло-гийн бодлогын хэрэгжилт (нэн ялангуяа шинэ ТТ)-ыг хангах, сургалт, зөвлөгөө, үнэлгээ, дүгнэлт, яамнаас олгосон зөвшөөрлийн хүрээнд дүрэм журам, ТН, стандарт боловсруулан батлуулах, мөрдүүлэх саналаа тавих, аж ахуйн нэгжүүдэд туслалцаа, дэмжлэг үзүүлэх арга хэмжээг зохион байгуулах,

Хувийн хэвшлийн эзэд, АО: Аж ахуйн нэгжийн түвшинд ХАБЭА-ийн бодлого, хөтөлбөр, аюулгүй ажиллагааны системийг нарийн хэрэгжүүлэн мөрдүүлэх, дотоод хяналтын болон удирдлагын Менежментийн систем заавал нэвтрүүлэх, хамгаалах хэрэгслээр хангах, үүнд шаардагдах хөрөнгө, нөөцийг гаргах, эрсдэлийг арилгах, ажилтныг сургаж бэлтгэх, мэргэшсэн АА-ны ажилтан, албатай байх,

Ажилтан: ХАБЭА-ийн дүрэм журмыг мөрдөх, сахин биелүүлэх, өөрөө өөрийхөө болон ойролцоо ажлын байрны аюулгүй байдлыг ханган биелүүлэх, эрсдэлээс сэргийлэх /ҮЭ,Ажилтан/.



25

УУЯ-ын салбарт хийх ХАБЭА-н шинэчлэлт, өөрчлөлтийг дэмжих шалтгаан: Уул уурхайн салбарын эрх зүйн орчны шинэчлэлтийн

санал; ХАБЭА-н асуудалд анхаарал хандуулж байгаа байдал; Хуулийг хэрэгжүүлэх дүрэм журам заавраа шинэчлэх

гэсэн хүсэл эрмэлзлэл; Уул уурхайн салбарын нэг цэгийн үйлчилгээ; Салбарын цахим тайлан мэдээллийн тогтолцоо; Уул уурхайн салбарын үйл ажиллаагааны үнэлгээний

шинэ тогтолцоо; Салбарын ёс зүйн дүрмийн шинэчлэлт; Эдгээр шинэчлэлт бизнес эрхлэгчдийн итгэлийг сэргээх, итгэлцэл бий болгох чухал алхам болсон. Олон улсын ХАБЭА-н менежмент ОУСБ-ын Эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын менежментийн систем (OHSAS-18001) болон ОУХБ-ын Эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны менежментийн систем (OSH-2001)-ийн стандарт: Аж ахуйн нэгж байгууллагын түвшинд ХАБЭА-н аюул,

эрсдлийг бууруулах асуудлаарх хөдөлмөрийн харилцанд оролцогч талуудын болоод бүх хүний хүлээх үүргийг тодорхой болгон нарийн зааглах боломж өгч байгаа;

Ажлын байранд аюулт үзэгдэл, үйлдлээс ажилтныг сэргийлэх зан заншилд сургах;

Аж ахуйн нэгж дээрх АА-ны удирдлагын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэн мөрдүүлэх;

Ажилтныг хамгаалах сэргийлэх, эрсдэлгүй орчинд ажиллуулах арга хэмжээнд илүү анхаарах;

Аюул, осолгүй, хамт олон болох, түүнд шаардлагатай хөрөнгө хүчийг шийдвэрлэх.

ХЭМАБ-ын удирдлагын тогтоолцооны MNS OHSAS

18001:2012 стандартыг хэрэгжүүлэх нь Монголын Уул Уурхайн Үндэсний Ассоциациас санаачлан 2012 оны 3 сарын 22-23-ны өдрүүдэд зохион байгуулсан “Нэн түрүүнд – ХАБ” чуулганаас гарсан зөвлөмжинд “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын үнэлгээний цуврал, Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй



26

байдлын удирдлагын тогтолцоо – Шаардлага” OHSAS-18001:2007 олон улсын стандартыг орчуулах, боловсруулах, батлуулах, нутагшуулах талаар тодорхой ярьж энэ талаар хамтарч ажиллахаар шийдвэрлэсэн билээ. Дээрх зөвлөмжийн дагуу Монголын Уул Уурхайн Үндэсний Ассоциаци шийдвэр гаргаж мэрэгжилтнүүдийн хамтын хүчийг нэгтгэн “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо – Шаардлага” MNS OHSAS-18001:2012 стандартын энэхүү төслийг боловсруулан 2012 оны 12 дугаар сард Монгол Улсын Стандартчиллын Үндэсний Зөвлөлөөр батлуулсан. “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо – Шаардлага” MNS OHSAS-18001:2012 стандартын энэхүү төслийг боловсруулж хэлэлцэхэд Монгол Улсын Стандартчилал, хэмжил зүйн газар, Барилга хот байгуулалтын яам, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциаци, МХАҮТ, Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн менежементийн хүрээлэн OSHMI, “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК, Энержи ресурс ХХК, МISA, МАОЭНХ, МҮЭХ, M-Си-Эс Интернэйшнл ХХК, HSE SYSTEMS ХХК, ЦДҮС ТӨХК, Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит Технологийн сургууль зэрэг байгууллагууд идэвхитэй оролцож ихээхэн дэмжлэг үзүүлснийг тэмдэглэхэд таатай байна. “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо – Шаардлага” MNS OHSAS-18001:2012 стандартын энэхүү төслийг ажил олгогч эзэд, ХАБЭА-н мэрэгжилтэн, ҮЭ-ийн байгуулагын төлөөллийг оролцуулан 3 удаа хэлэлцсэн ба тэдний санал, зөвлөмжийг аль болох тусгахыг хичээсэн. Одоо цаашид хөдөлмөрлөж байгаа хүний эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангуулах удирдлагын тогтолцооны загварыг хэрэгжүүлэхэд бэлэн байдлаар тусгасан MNS OHSAS 18001:2012 стандартыг аль болох бүх аж ахуйн нэгжүүд танилцаж, өөрийн байгууллагын онцлогт нийцүүлэн нэвтрүүлж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.



27

ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙ БА МОНГОЛЫН ҮЙЛДВЭРЧНИЙ ЭВЛЭЛҮҮДИЙН ОРОЛЦОО

Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Адъяа

Илтгэлийн агуулга: ХАБЭА-н тулгамдаж буй зарим асуудал, МҮЭ-ийн холбооны байр суурь

МҮЭ-үүд ХАБЭА-н асуудлаар явуулж буй үйл ажиллагаа Нийгмийн түншүүдтэй хамтран шийдвэрлэх асуудлууд Тулгамдаж буй асуудлууд, тавих санал ХАБЭА-н тулгамдаж буй зарим асуудал, МҮЭ-ийн холбооны байр суурь

XXI дугаар зуунд бизнесийн удирдлагын уламжлалт зорилтууд шинэчлэгдэж байна. Өнгөрсөн зууны бизнесийн удирдлагад үйлдвэрлэлд хамгийн бага өртгөөр, хамгийн богино хугацаанд чанартай бүтээгдэхүүн гаргах уламжлалт зорилтууд давамгайлж байсан бол өнөөдөр хүрээлэн байгаа байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй, эрүүл ба аюулгүй үйлдвэрлэлийн зорилтууд шинээр тавигдах болов

Монгол улсын үндсэн хуульд зааснаар хүн эрүүл ба

аюулгүй нөхцөлд ажиллаж амьдрах эрхтэй. Гэвч энэхүү эрхийн хэрэгжилт нь хангагдахгүй байгаагийн улмаас 2011 онд бүртгэгдсэн ослын тоогоор авч үзвэл Монголд өдөр бүр 1-ээс доошгүй осол гарч байна, дунджаар 5 осол тутмын 1 нь хүнд, хүний амь үрэгдүүлсэн осол байна.

Дээрх үзүүлэлтийг ослын төрөл, бүтцийн асуудлыг судлаач Хенрихийн онолын загвар, аргачлалаар харьцуулалт хийж үзвэл маш аюултай дүр зураг харагдаж байна.



28

2008 онд ХАБЭА-н тухай хууль гарч мөрдөгдөж

эхэлснээс хойш үйлдвэрлэлийн ослын хэмжээ буураагүй байна. 2009/2012 оны ослын байдлыг харьцуулан үзвэл 10 орчим хувиар өссөн байна.

Судалгаанаас үзвэл, манай ажил олгогчдын ажлын байрыг аюул, осолгүйгээр зохион байгуулах хуулиар хүлээсэн үүргийн биелэлт нь сул, үйлдвэрлэлийн техник технологи хоцрогдсон, ХАБЭА-н тухай хууль, дүрмийн биелэлтэд тавих төрийн болон компанийн дотоод хяналт нь үр дүн муутай байгаа, аюулгүй ажиллах дархлаа, дадал, заншлыг ажил олгогч, ажилтан бүрт суулгаж хэвшүүлэх үндэсний сургалт, боловсролын ажил нь системтэй, чанартай биш, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлийн өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх ажлын зохион байгуулалт, санхүүжилт, даатгалын механизм нь тодорхой бишээс үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөл тууштай буурахгүй байна. Бүхэлд нь дүгнэж үзвэл, үндэсний хэмжээнд ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо, стандартыг нэвтрүүлж мөрдүүлэх ажил, хөдөлмөр нийгмийн түншлэлийн талуудын нэгдмэл бодлого, өдөр тутмын үйл ажиллагааны төвд тавигдаж, зохион байгуулагдаж чадахгүй байгаа нь аюулгүй, эрүүл үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд оновчтой нөлөө үзүүлэхгүй байна.

Хенрихийн онол

300

29

1

Гэмтээгүй

Хөнгөн гэмтсэн

Хүнд буюу нас барсан /0.3/

Монгол /2012 он/

400

325

75

Нийт ослын тооГэмтсэнНас барсан



29

ХАБЭА-н удирдлагыг аж ахуйн нэгж, байгууллага, компанийн түвшинд хэрэгжүүлэх ажил нь өдөр тутмын үйлдвэрлэлийн удирдлагын нэг үндсэн хэсэг болж зохион байгуулагдаж хэвшээгүй нөхцөлд тэнд осол, аюулаас урьдчилан сэргийлэх ажил зохион байгуулалтад орж чаддаггүйг олон улсын туршлага, судалгаа харуулж байна. Компанийн түвшинд үйлдвэрлэлийн осол, аюулаас урьдчилан сэргийлэх ажил системчлэгдэн загварчлагдаж, эдгээр нь байнга сайжирч, хөгжиж байх үйл явц байх ёстой. Үүнийг компаниуд ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо, стандартыг нэвтрүүлж мөрдсөнөөр сая шийдэж чадна. Гэтэл уул уурхай, барилга, тээвэр зэрэг эрсдэл өндөртэй салбаруудад ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог нэвтрүүлж, хэвшүүлэх замаар осол, аюулаас урьдчилан сэргийлэх ажил хангалтгүй хэвээр байна. Үүнд салбарын яам, ажил олгогчид, үйлдвэрчний эвлэлүүд ч анхаарах шаардлагатай.

МҮЭ-үүдийн холбоо нь ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог үндэсний компаниудад нэвтрүүлэх ажлыг Хөдөлмөр нийгмийн түншлэлийн гурван талт болон салбар, аймаг, нийслэлийн хэлэлцээрүүд, компани, аж ахуйн нэгжийн түвшинд ажил олгогчтой байгуулж байгаа хамтын гэрээнд тусгах замаар хамтран хэрэгжүүлэх боломжтой гэж үзэж байна.

ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцооны үндсэн бүтэц ба ҮЭ-

ийн оролцоо

ҮЭ

ҮЭ

ҮЭ

ҮЭ

ҮЭ

Байнгын сайжруулалт

Удирдлагын тогтмол хяналт Бодлого, зорилт

Хяналт, үзлэг Төлөвлөлт

Хэрэгжилт ба үйл ажиллагаа



30

Орчин үеийн үйлдвэрлэлийн менежерүүд харилцагч, хэрэглэгчиддээ чанартай үйлчлэн тэдний эрхийг нэн тэргүүнд тавих, өрсөлдөх чадвараа үндэсний хэмжээнд төдийгүй олон улсын хэмжээнд нэмэгдүүлэх, компанийн нийгмийн хариуцлага, имижээ дээшлүүлэхийн тулд өөрийн үйлдвэрлэл, хөдөлмөрт өндөр шаардлага тавьж, удирдлагын тогтолцооны олон улсын стандартуудыг нутагшуулж нэвтрүүлэхийг зорих боллоо: Хүрээлэн буй орчны удирдлагын тогтолцоо /EMS/, Чанарын удирдлагын тогтолцоо /QMS/, ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо /OHSAS/, эдгээрийн стандартуудыг нэрлэж болно. Энэ бол компанийн өсөлт хөгжлийн чухал асуудал юм.

Шинэ үеийн бизнес эрхлэгчид олон улсын стандарт шаардлагын түвшинд үйлдвэрлэл, үйлчилгээгээ эрхлэхийг эрхэмлэж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид, олон улсын банк, санхүүгийн байгууллага, хэрэглэгчид ч ийм шаардлага, шалгуурыг харилцагч түншүүддээ тавих болов.

Ертөнцийн үүд хаалгыг нээгч 3 түлхүүр:

Хүрээлэн буй орчны, Чанарын болон ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо

К-OHSMSOHSAS 18001

ISO 9001ISO 9004

ISO 14001ISO 14004

МҮЭ-үүд ХАБЭА-н асуудлаар явуулж буй үйл ажиллагаа НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагын нэг болох Олон

Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллага (ОУХБ) нь зохистой хөдөлмөрийн үзэл баримтлалыг гишүүн улс, орнуудын өмнө дэвшүүлэн тавьсан бөгөөд түүний нэг бүрэлдэхүүн хэсэг нь эрүүл ба аюулгүй хөдөлмөрийн асуудал юм.

Монгол улсын Засгийн газар, Ажил олгогчид, ҮЭ-үүд зохистой хөдөлмөрийн үзэл баримтлалыг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэх асуудлыг ирэх жилүүдийн



31

нийгмийн түншлэлийн үйл ажиллагааны гол зорилт байхаар тохирч, Хөдөлмөр нийгмийн түншлэлийн гурван талт хэлэлцээрт тодорхой асуудлуудыг тусган ажиллаж байна. Хөдөлмөр нийгмийн зөвшлийн гурван талт 2013-2014 оны улсын хэлэлцээрт тохирсоны дагуу Монгол улсын Засгийн газар 2013 онд “Зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар төрөөс баримтлах бодлого”-ын баримт бичгийг УИХ-аар батлуулна. 2013 онд МҮЭ-үүд “Эрүүл ба аюулгүй ажлын байрны төлөө” уриан дор ажиллаж байна.

Салбарын ҮЭ-үүдийн холбоо

Хуулийн төсөл боловсруулахад оролцохХөдөлмөр нийгмийн зөвшлийн гурван талт Үндэсний хорооХАБЭА-н Үндэсний хорооОУХБ-ын конвенц, зөвлөмжийн хэрэгжилтийг дэмжих дэд хорооХөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч /47/Нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлүүдХууль эрх зүй, өмгөөллийн туслалцаа үзүүлэх төв

ХАБЭА-н салбарын хорооСалбарын хэлэлцээрХөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч /14/

МҮЭХ

Аймаг, нийслэлийн ҮЭ-үүдийн холбоо

Компани, аж ахуйн нэгж

байгууллагын ҮЭ-ийн хороо

ХАБЭА-н аймаг, нийслэлийн хороодАймаг, нийслэлийн гурван талт хэлэлцээрүүдХөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч /33/Хууль эрх зүй, өмгөөллийн туслалцаа үзүүлэх төв

ХАБЭА-н зөвлөлХамтын гэрээХөдөлмөр хамгааллын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч



32

МҮЭ-үүдийн холбоо нь “Хөдөлмөрийн тухай”, “Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай”, “Нийгмийн даатгалын тухай” зэрэг хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох, эдгээрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон Засгийн газрын шийдвэр, тогтоолыг боловсруулахад оролцохоос эхлээд, тэдгээрийн хэрэгжилтийг салбар, төв, орон нутагт зохион байгуулахад бүтцийн байгууллагууд, нийгмийн түншлэлийн механизмаараа дамжуулан өргөн хүрээтэй байнгын үйл ажиллагаа явуулж байдаг. Нийгмийн түншүүдтэй хамтран шийдвэрлэх асуудлууд МҮЭ-үүдийн холбооны саналын дагуу Хөдөлмөр

нийгмийн зөвшлийн гурван талт 2013-2014 оны улсын хэлэлцээрт ХАБЭА-н чиглэлээр дараахь тулгамдсан асуудлуудыг судалж шийдвэрлэхээр тусгаад байна. Үүнд: 1. Нэгдэн орох конвенциуд:

• Хөдөлмөрийн эрүүл ахуйн албаны тухай 161 дүгээр конвенци;

• Хөдөлмөрийн хяналтын тухай 81 дүгээр конвенци; • Эхчүүдийн хамгааллын тухай 183 дугаар конвенци;

2. Судалж боловсруулах конвенциуд: • Уул уурхайн ХАБЭА-н тухай 176 дугаар конвенци; • Барилгын салбарын хөдөлмөрийн аюулгүй

ажиллагаа, эрүүл ахуй, үйлдвэрлэлийн орчны тухай 167 дугаар конвенци;

• Хөдөө аж ахуйн хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны тухай 184 дүгээр конвенци;

• Зам тээврийн ажилчдын ажил, амралтын тухай 152 дугаар конвенци;

3. ХАБЭА-н талаар тусгасан асуудлууд: • Монгол улсын ХАБЭА-н тухай хуульд нэмэлт,

өөрчлөлт оруулах; • ХАБЭА-н үндэсний стандартыг баталж мөрдүүлэх

ажлыг зохион байгуулах; • Барилга, эрчим хүч, уул уурхай, зам тээвэр, хүнд

үйлдвэрийн салбарт ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог нэвтрүүлэх ажлыг гурван тал хамтран зохион байгуулах;



33

• ХАБЭА-н Үндэсний дөрөвдүгээр хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

• Хөдөлмөрийн нөхцлийн лабораторийг байгуулах асуудлыг талууд хамтран судалж шийдвэрлэх;

• Мэргэжлийн болон дээд боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтын хөтөлбөрт ХАБЭА-н чиглэлээр заавал судлах агуулга тусгах;

• МҮЭ-ийн холбооны хөдөлмөрийн улсын байцаагчдын ажиллах нөхцөл, үйл ажиллагааны зардлын асуудлыг шийдвэрлэх.

4. Гурван талт хэлэлцээрийн хүрээнд ирэх 2 жилийн хугацаанд Хөдөлмөрийн эрүүл ахуйн албаны тухай 161 дүгээр конвенци, Хөдөлмөрийн хяналтын тухай 81 дүгээр конвенцид нэгдэн орохоор бэлтгэж байна.

5. Уул уурхайн ХАБЭА-н тухай 176 дугаар конвенци, Барилгын салбарын хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй, үйлдвэрлэлийн орчны тухай 167 дугаар конвенци, Хөдөө аж ахуйн хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны тухай 184 дүгээр конвенц, Зам тээврийн ажилчдын ажил, амралтын тухай 152 дугаар конвенциудыг судалж үзэх болно.

Тулгамдаж буй асуудлууд, тавих санал 1. ХАБЭА-н олон улсын болон үндэсний стандартуудыг

компани, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад нэвтрүүлэн нутагшуулах, үүнтэй холбогдсон зохион байгуулалт, мэдээлэл, санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэн улсын төсөвт суулгаж байх, эдгээрт нийцүүлэн ХАБЭА-н тухай хуулийг боловсронгуй болгох чиглэлээр нийгмийн түншүүд хамтран ажиллах.

2. Нийгмийн даатгалын тухай багц хуулийг боловсронгуй болгох хүрээнд үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэхэд даатгалын тогтолцооны үүрэг ролийг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлэээс шалтгаалах өвчлөлийн даатгалын сангийн тодорхой хувийг ослоос урьдчилан сэргийлэх ажлын санхүүжилтэд зарцуулж байх, мөн аюул, осолгүй ажилласан байгууллагыг урамшуулах, түүнчлэн аюул, осол гаргасан компаниудын даатгалын шимтгэл төлөх хувь хэмжээг



34

нэмэгдүүлэн тогтоож байх эдийн засгийн санкци бий болгох, монгол хүний үнэ цэнийг дээшлүүлэх үүднээс осол гэмтэлд өртсөн хүмүүст нөхөн төлбөр олгох үндэслэл зэрэг асуудлаар хууль эрх зүйн шинэ орчныг бүрдүүлэн хэрэгжүүлэх.

3. ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог уул уурхай, эрчим хүч, зам тээвэр, холбоо, барилга болон бусад хүнд үйлдвэрийн салбарт нэвтрүүлэх ажлыг ХАБЭА-н Үндэсний хорооноос хөдөлмөр нийгмийн зөвшлийн салбар, аймаг, нийслэлийн зөвлөлүүдтэй хамтран зохион байгуулах, холбогдох санхүүжилтийн төсвийг ХАБЭА-н Үндэсний хороо, салбарын хороод, аймаг, нийслэл, компани, байгууллагын төсөвт тусгаж байх.

4. ХАБЭА-н хөтөлбөрүүдийн санхүүжилтийн механизмыг бий болгох, үүнд үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлэээс шалтгаалах өвчлөлийн даатгалын сангийн тодорхой хэсгийг зарцуулж байх асуудлыг шийдвэрлэх /АНУ-ын Хөдөлмөрийн яамны судалгаагаар ХАБЭА-н хөтөлбөрт 1 ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхэд 4-6 ам.долларын хэмнэлт гаргах үр дүнтэй нь нотлогджээ/.

5. ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог нэвтрүүлэх замаар үндэсний хэмжээнд ажиллагсдад аюулгүй ажиллах дадал, соёлыг эзэмшүүлэх сургалтын цогц хөтөлбөрийг боловсруулж хээрэгжүүлэх хэрэгтэй байна. Олон улсын туршлагаас үзвэл, аюулгүй байдлын дадал, соёлыг ажилтан бүрт эзэмшүүлэх ажлыг үйлдвэрлэлийн удирдлагын ажлын чухал бүрэлдэхүүн хэсэг болгон зохион байгуулдаг байна.

Аюулгүй байдлын дадал, соёл Өөрийнхөө эрүүл мэнд, сайн сайхны төлөө аюулгүй байдлыг ямагт

эрхэмлэнэ Гэр бүлийнхээ аз жаргал, эв нэгдлийн төлөө аюулгүй байдлыг

ямагт эрхэмлэнэ Өөрийнхөө алдаанаас болж нөхөртөө хор учруулахгүйн тулд

аюулгүй байдлыг ямагт эрхэмлэнэ Миний гаргасан ослоос болж компанийн эд хөрөнгөд хохирол

учрахаас сэргийлэхийн тулд аюулгүй байдлыг ямагт эрхэмлэнэ Миний анхаарал болгоомжгүй байдал, аюултай үйлдэл улс орны

маань хөгжил цэцэглэлтэд саад учруулахгүй байхаар аюулгүй байдлыг ямагт эрхэмлэнэ



35

6. Олон улсын туршлагаар үйлдвэрлэлийн осол,

мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөлийг судлан бүртгэх дүрмийг боловсронгуй болгож, осол аюулд хүргээгүй ч үйлдвэрлэл, ажлын явцад гарч буй аюулгүй ажиллагааны зөрчлүүдийг бүртгэж, шалтгаан нөхцлийг нь судалж, зөрчлийг арилгаж байх ажлыг ослоос урьдчилан сэргийлэх ажлын чухал хэсэг болгон хэвшүүлэх.

7. ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо, ХАБЭА-н олон улсын болон үндэсний стандартыг нэвтрүүлэх хүрээнд хөндлөнгийн аудит, зөвлөхийн үйлчилгээг хөгжүүлэх, ISO 19011 буюу удирдлагын тогтолцооны аудитын стандартыг нэвтрүүлэх.

8. Үндэсний хэмжээнд ХАБЭА-н удирдлага, сургалт, судалгааны ажлын нэгдмэл бодлогыг боловсруулж хэрэгжүүлэх үүднээс Хөдөлмөр нийгмийн зөвшлийн гурван тал, эрдэмтэд, судлаачдын оролцоотой бүтцийг үндэсний хорооны дэргэд бий болгох асуудлыг судлах.

9. ХАБЭА-н орчин үеийн шаардлага хангасан лаборатори байгуулах.



36

УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН АСУУДАЛ

Уул уурхайн яамны Стратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын Уул уурхайн бодлогын хэлтсийн дарга Б.Нэргүй

Илтгэлийн агуулга: Уул уурхайн салбарын өнөөгийн байдал Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н эрх зүйн орчин Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ослын нөхцөл байдал, ослыг бууруулах арга зам

Уул уурхайн салбарын өнөөгийн байдал УИХ-ын 2012 оны

сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт: Монгол улсын

хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд

тусгасны дагуу стратегийн болон улсын эдийн засагт нөлөө үзүүлэхүйц томоохон ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах арга хэмжээг эрчимжүүлэх, экспортын хэмжээг нэмэгдүүлэх, уул уурхайн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах зэрэг хөгжил–шинэчлэлийн томоохон бодлогуудыг хэрэгжүүлэх;

Уул уурхайн олборлох, баяжуулах үйлдвэрийн цогцолборыг байгуулах замаар нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх;

Уул уурхайн салбарт техник, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт хийж, дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх;

Төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ түргэн шуурхай, нээлттэй, ил тод байх зарчмыг баримтлах гэж тус тус заасан.

Өнөөгийн байдлаар Монгол улсын эдийн засагт эрдэс

баялгийн салбарын эзлэж буй дотоодын, аж үйлдвэрийн болон экспортын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг доорх диаграмм дээр харуулав:



37

Эрдэс баялгийн салбар Монгол улсын эдийн засагт (2003-2012 он)

Уул уурхайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлтийг доорх хүснэгтэд харуулав: Уул уурхайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт (2006-2012 он)



38

Уул уурхайн үйлдвэрлэл эрчимжсэнээр Монгол улсын нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх үр нөлөө жил бүр өсч, одоогийн байдлаар 330 гаруй уурхай ажиллаж байгаа ба нийтдээ 48.000 гаруй хүн уул уурхайн салбарт ажиллаж байна.

Уул уурхайн салбарт үйлдвэрлэлийн ослын хэмжээ буурахгүй байгаа бөгөөд ихэвчлэн зөвшөөрөлгүй хувиараа ашигт малтмал олборлогч иргэд хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны наад захын дүрэм, журмыг баримтлаагүйгээс осолд орох, амь насаа алдах тохиолдол гарсаар байна. Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н эрх зүйн орчин

Уул уурхайн салбарт ХАБЭА-н эрх зүйн орчинг дараахь хууль тогтоомж, хууль эрх зүйн актууд бүрдүүлж байна. Үүнд: ХАБЭА-н тухай хууль (2008 оны 05 дугаар сарын 22-нд

батлагдсан); Ашигт малтмалын тухай хууль (2006 оны 07 дугаар

сарын 08-ны өдөр батлагдсан): Ашигт малтмалын тухай хуулийн 44 дүгээр зүйл.

Эрүүл ахуйн нөхцөл, аюулгүй ажиллагааг хангах. 44.1. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь зохих хууль тогтоомжийн дагуу уурхайд ажиллагсдын хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуйн нөхцөл болон тухайн сум, дүүргийн иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах талаар тодорхой үйл ажиллагаа явуулна.

Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэнд хяналт тавих тухай хууль (2004 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр батлагдсан): Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн

эргэлтэнд хяналт тавих тухай хуулийн 2 дугаар бүлэг. Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн аюулгүй ажиллагааг хангах. 7.2. Тэсэлгээний аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн

дүрмийг Засгийн газар батална. Газрын хэвлийн тухай хууль (1988 оны 11 дүгээр сарын

29-ний өдөр батлагдсан): Газрын хэвлийн тухай хуулийн 6 дугаар бүлэг.

Газрын хэвлийг ашиглах ажлын аюулгүй байдал.



39

37 дугаар зүйл. Газрын хэвлийг ашиглах ажлын аюулгүй байдлыг хангах. 38 дугаар зүйл. Газрын хэвлийг ашиглах явцад аюулгүй байдлыг хангах үндсэн шаардлага. 39 дүгээр зүйл. Уулын ажил гүйцэтгэж байгаа хүмүүсээс аюулгүй ажиллагааны дүрэм, хэм хэмжээг сахин биелүүлэх талаар гүйцэтгэх үүрэг. 40 дүгээр зүйл. Уулын аврах алба.

Уул уурхайн салбарт эрх зүйн орчинг боловсронгуй

болгох ажлын хүрээнд: Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн

найруулга, Газрын хэвлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн

эргэлтэд хяналт тавих тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга,

“Эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлого”-ын баримт бичиг, “Эрдэс баялгийн салбарыг 2021 он хүртэл хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг тус тус боловсруулсан.

Уул уурхайн салбарт дараахь УИХ, Засгийн газрын

тогтоол, дүрэм, журам мөрдөгдөж байна. Үүнд: Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны

хөтөлбөр, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө; Геологи, уул уурхайн салбарыг хөгжүүлэх талаар авах

зарим арга хэмжээний тухай (Засгийн газрын 2002 оны 103 дугаар тогтоол);

Бичил уурхайгаар ашигт малтмал олборлох тухай (Засгийн газрын 2010 оны 308 дугаар тогтоол);

Хүдрийн, хүдрийн бус болон шороон ордыг далд аргаар ашиглах аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн дүрэм (Үйлдвэр, худалдааны сайдын 2001 оны 22 дугаар тушаал);

Ил уурхайн аюулгүй ажиллагааны дүрэм (Үйлдвэр, худалдааны сайдын 2003 оны 98 дугаар тушаал);

Тэсэлгээний аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн дүрэм (Засгийн газрын 2006 оны 149 дугаар тогтоол);



40

Ашигт малтмалыг баяжуулах, ялгах, бутлах ба хүдэр, баяжмалыг бөөнцөглөх аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн дүрэм (Засгийн газрын 2006 оны 149 дугаар тогтоол).

Мөн Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайдын 2011 оны 03

дугаар 03-ны өдрийн 50 дугаар тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсэг нь салбарын ХАБЭА-н дараахь дүрмийг шинэчлэн боловсруулж байна. Үүнд: Далд уурхайн аюулгүй ажиллагааны дүрэм; Ил уурхайн аюулгүй ажиллагааны дүрэм; Баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрийн аюулгүй

ажиллагааны дүрэм.

Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд хяналт тавих тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын талаар товч дурьдахад: Монгол улсын Засгийн газраас 2012 оны 01 дүгээр

сарын 31-ний өдөр УИХ-д өргөн мэдүүлсэн “Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд хяналт тавих тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар 2012 оны 11 дүгээр сарын 23-ны өдөр хэлэлцэж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд шилжүүлсэн. Үүний дагуу хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Аюулгүй байдал, гадаад бодлого болон Эдийн засгийн байнгын хороодын 2012 оны 02/08 тоот хамтарсан тогтоолоор байгуулсан. 2013 оны 01 дүгээр сарын 16-ны өдрийн Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаас гарсан санал, дүгнэлтийг 2013 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцүүлж батлуулсан болно.

“Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд хяналт тавих тухай” хууль батлагдсантай холбогдуулан 2004 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр батлагдсан “Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд хяналт тавих тухай” хуулийг



41

хүчингүй болсонд тооцох тухай хууль, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийг тус тус баталсан.

“Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд хяналт тавих тухай” хууль (шинэчилсэн найруулга) нь 5 бүлэг, 24 зүйлтэй: 1 дүгээр бүлэгт: хуулийн зорилт, хууль тогтоомж,

хуулийн үйлчлэх хүрээ, нэр томъёоны тодорхойлолтыг;

2 дугаар бүлэгт: тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтийн талаарх төрийн зохицуулалтыг;

3 дугаар бүлэгт: тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн аюулгүй ажиллагааг хангах нөхцөл, шаардлага, хориглох зүйлийн тухай;

4 дүгээр бүлэгт: тэсрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн мэдээллийн сангийн тухай;

5 дугаар бүлэгт: тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн хяналт, хариуцлагын тогтолцооны тухай асуудлыг тус тус зохицуулсан.

“Тэсрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн үйлдвэрлэл эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээдийн хувьцааны 51-ээс доошгүй хувийг Монгол улсын иргэн, хуулийн этгээд эзэмшинэ” гэж гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулсан.

Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн тээвэрлэлтийн аюулгүй байдлыг хангаж, харуул хамгаалалтыг дотоодын цэргийн байгууллага гүйцэтгэх, тэсрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгсэлтэй холбоотой гарсан дуудлага, мэдээлэл болон зөрчил, аюул илэрсэн тохиолдолд Гамшгаас хамгаалах асуудал эрхэлсэн байгууллага аюулгүй болгох арга хэмжээг авах гэж тусгасан.

Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд оролцож байгаа хуулийн этгээд нь үйл ажиллагааны эрсдэл, иргэний амь нас, эрүүл мэндийг заавал даатгуулсан байх шаардлагыг оруулсан.

Уг харилцаанд оролцогчдын эрх, үүргийг тодорхой болгож, хариуцлагыг чангатгах, хүнд суртлыг зохистой түвшинд багасгах зорилгыг агуулсан.



42

Уул уурхайн сайдын 2012 оны 60 дугаар тушаалаар “Уул уурхайн салбарын ХАБЭА-н тухай” хуулийн төсөл, “Геологи, уул уурхай, газрын тосны салбарын ХАБЭА-н орчныг сайжруулах дэд хөтөлбөр”-ийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг байгуулсан. Ажлын хэсгийн хүрээнд Дэлхийн банкны “Уул уурхайн салбарын институцийг бэхжүүлэх техникийн туслалцааны төсөл”-өөр санхүүжүүлэх, дотоодын зөвлөх авч ажиллуулахаар бэлэн болоод байна.

Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ослын нөхцөл байдал, ослыг бууруулах арга зам

2010-2011 онд улсын хэмжээнд уул уурхайн салбарт гарсан үйлдвэрлэлийн ослын нөхцөл байдлыг доорх хүснэгтэд харуулав:

2010 он 2011 он Үйлдвэрлэлийн ослын тоо 85 76

Үйлдвэрлэлийн осолд өртөгсдийн тоо 98 80

Үүнээс: Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан

70 45

Тахир дутуу болсон 10 4Нас барсан 18 31

Уул уурхайн салбарт дараахь хүчин зүйлс

үйлдвэрлэлийн осолд хүргэж байна. Үүнд: Уул уурхайн ашиглалтын технологийн горим

зөрчигдсөнөөс; Хими, физик, биологийн сөрөг нөлөөлөл, эрүүл ахуйн

зөвшөөрөгдөх хэмжээ, стандарт нормоос хэтрэх; Хортой, тэсрэх, цацраг болон биологийн идэвхит

бодисыг зөвшөөрөлгүй хэрэглэх, хадгалах, зүй бусаар харьцах, хий тоосны тэсрэлтээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ аваагүйгээс;

Барилга, байгууламжийн хийц нь ХАБЭА-н шаардлага хангаагүй, зохих дүгнэлт гаргуулж, ашиглах зөвшөөрөл авдаггүй;



43

Машин механизм, тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын горим зөрчигдсөнөөс;

Ажилтныг шаардлагатай ажлын хувцас, нэг бүрийн хамгаалах хэрэгслээр хангаагүй, тэдгээрийг хэрэглэж хэвшээгүй;

Галын аюулаас урьдчилан сэргийлэх шаардлагатай арга хэмжээ авдаггүй, гал унтраах тусгай тоноглолоор хангагдаагүй.

Ийнхүү нөхцөлд дараахь арга хэмжээ авснаар уул

уурхайн салбарт үйлдвэрлэлийн ослыг бууруулах боломжтой гэж үзэж байна. Үүнд: Ослоос урьдчилан сэргийлэх төлөвлөгөө болосвруулж,

мөрдөж ажиллаж хэвших; Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны технологийн горимыг

чанд мөрдөж ажиллах; Ил, далд уурхайн аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн

дүрмийн дагуу уулын ажлыг явуулах; Хий, тоосны тэсрэлтээс урьдчилан сэргийлэх; Нүүрсний өөрөө шаталтаас сэргийлэх; Уулын ажлыг ашиглалтын паспорт, зураг төслийн

дагуу явуулах; Машин, тоног төхөөрөмжийн ажиллагааны аюулгүй

байдлыг хангаж ажиллах; Үйлдвэрлэлийн болон технологийн явцын аюулгүй

байдлыг хангах; Аюулгүй ажиллагааг хангах, урьдчилан сэргийлэх

мэргэжлийн албадыг зохион байгуулах; ХАБЭА-н арга барилд сургах.



44

БАРИЛГЫН САЛБАРЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН АСУУДЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО

Барилга, хот байгуулалтын яамны Барилга, барилгын материалын бодлогын хэрэгжилтийг

зохицуулах газрын дарга Б.Цэдэнсамба Илтгэлийн агуулга: ХАБЭА-н асуудлын ач холбогдол Барилгын салбарын ХАБЭА-н хууль эрх зүйн орчны шинэчлэл

“Цэнхэр карт” сургалтын хөтөлбөр ХАБЭА-н асуудлын ач холбогдол

Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага (ОУХБ)-аас гаргасан зөвлөмжийн дагуу ХАБЭА-н асуудлаар дэлхий нийтийн стратегийн чиг шугамыг тодорхойлж, төрийн зүгээс аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн урьдчилан сэргийлэх зан үйлийг төлөвшүүлэхэд онцгой анхаарал хандуулж байгаа өнөө үед барилгын салбарт ХАБЭА-н орчныг сайжруулах үндэсний

хөтөлбөрийн дөрөвдүгээр үе шатны ажил хэрэгжиж эхлээд байна. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн удирдлага, зохион байгуулалт, хяналтын тогтолцоог бүрдүүлэх, эрх зүйн орчинг сайжруулах, аж ахуйн нэгж, байгууллагад хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн асуудал зохих хэмжээнд анхаарах болсон зэрэг эерэг хандлага төлөвшиж байна.

Сүүлийн жилүүдэд улс орны их бүтээн байгуулалт, уул уурхайн үйлдвэрлэл, 100 мянган орон сууцны хөтөлбөр зэрэгтэй уялдан барилгын үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжих түүхэн цаг үе тохиож байна. Үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх нь хүн амын хөдөлмөр эрхлэлт, орлого нэмэгдэж, амьдралын нөхцөл сайжирч монгол хүний амьдрах сайхан



45

болох цаг ойртож байгаа ч ХАБЭА-н нөхцлийг бүрдүүлэхэд барилгын салбар, барилгын компаниудын өмнө илүү их хариуцлага оногдож байна.

Өнөөдөр хэн ч, ямар ч Засгийн газар, ямар ч компани амь үрэгдсэн хүний амийг төлж чадахгүй. Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөл нь зөвхөн хувь хүмүүс, ажилчдад төдийгүй дэлхийн улс орнууд, компаниудад санхүүгийн асар их хохирол учруулдаг. ХАБЭА-н статистик мэдээллийн тогтолцоо бүрдэж, судалгаа, шинжилгээ, сурталчилгааны ажил өргөжиж эхэлсэн өнөө үед салбарын хэмжээний ослын тооноос авч үзвэл 1-5 жил ажилласан ажил гүйцэтгэгч нар осолд орох ихэнх хувийг эзэлж байна. Үүнээс үндэслэн дүгнэхэд ажил олгогч нь хөдөлмөрийн стандартыг баримтлаагүйгээс, ахуйн байр нь ариун цэвэр, эрүүл ахуйн норм, стандарт хангахгүйгээс шалгаалан осол гарч байна.

Үйлдвэрлэлийн ослоор нас барагсад, мэргэжлээс шалтгаалах өвчинд өртөгсөд, хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон иргэдэд олгох нөхөн төлбөр, эмчилгээний зардал зэрэгт дэлхийн хэмжээнд жилд 1.0 их наяд ам.доллар зарцуулдаг. Энэ нь дэлхийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 4%-тай тэнцэх хэмжээний зардал юм. Мөн үйлдвэрлэлийн ослын улмаас эвдэрч гэмтсэн байшин барилга, машин механизм, тоног төхөөрөмжийг сэргээн засварласан зардал, торгууль шийтгэвэр, давтан сургалт зэрэг бусад зардлыг нэмж тооцвол дээрхи тооноос 2-3 дахин их тоо гарна. Үүний төлөө төр засаг ч ажиллах үүрэгтэй, барилгын компаниуд ч үүрэгтэй, хариуцлага хүлээх чадвартай байх ёстой юм. Барилгын салбарын ХАБЭА-н хууль эрх зүйн орчны шинэчлэл ХАБЭА-н тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1.2 дахь

хэсэгт ХАБЭА-н үндэсний хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулахыг Засгийн газрын бүрэн эрхэд хамааруулан заасан байдаг. Монгол Улсын нэгдэн орсон “ХАБЭА, үйлдвэрлэлийн орчны тухай” ОУХБ-ын барилгын салбарын 155 дугаар конвенцид нэгдэн орсон гишүүн улс бүр үндэсний нөхцөл, дадалд



46

нийцүүлэн ажил олгогч болон ажилчдыг төлөөлөх томоохон байгууллагатай зөвшилцөн ХАБЭА, үйлдвэрлэлийн орчны асуудлаар харилцан уялдаатай үндэсний бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлж, үе үе хянан үзэхийг үүрэг болгосон.

Шинэчлэлийн Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрийн дөрөвдүгээр бүлэгт “Аюулгүй орчинтой монгол хүн”-д тусгасан нь энэхүү ХАБЭА-н орчныг сайжруулах үндэсний дөрөвдүгээр хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлэх хууль, эрх зүйн үндэслэл болж байна.

2012 оны байдлаархи барилгын салбарын ХАБЭА-н тухай хуулийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэхээр Барилга, хот байгуулалтын сайдын албан даалгавар гарч, түүний хэрэгжилтэнд хяналт тавиж ажиллаж байна. Барилга, хот байгуулалтын яамнаас хэрэгжүүлж эхэлсэн ажлуудаас дурьдвал: 6. “Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны зааварчилга”

гарын авлага; 35 ширхэг “таних тэмдэг’’-үүдийг сайжруулан боловсруулж гаргасан.

7. “Барилгын төсөв зохиох дүрэм’’ /БНбД 81-95-12/-ийн 2012 оны 06 дугаар сарын 13-ны өдрийн ЗТБХБ-ын сайдын 181 дугаар тушаалаар батласан. Энэхүү дүрэмд орсон “барилгын ажилчдын хөдөлмөрийн багаж хэрэгсэл, ажлын хувцас, хөдөлмөр хамгааллын арга хэмжээнд зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг нийт цалингийн дүнгээс 13.6%-иар тооцно” гэсэн заалт нь 2012 оны 09 дугаар сарын 01-ээс мөрдлөг болон хэрэгжиж эхэлсэн.

8. Барилгын үйлдвэрлэлийн аюулгүй ажиллагааны дараахь бодлогын баримт бичгүүдийг шинэчлэн батласан. Үүнд: • “Барилгын үйлдвэрлэлийн зохион байгуулалт”

/БНбД 12-01-09/; • “Барилгын үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн аюулгүй

ажиллагааны дүрэм, I хэсэг: Ерөнхий шаардлага” /БНбД 12-03-04/;



47

• “Барилгын үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны дүрэм, II хэсэг: Техникийн аюулгүй ажиллагааны дүрэм” /БНбД 12-04-06/;

• “Барилга угсралтын ажилд мөрдөх хөдөлмөр хамгааллын үлгэрчилсэн заавар” /БД12-101-05/;

• “Барилгын инженер-геологи, геотехникийн ажилд мөрдөх хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны дүрэм. Үндсэн шаардлага”;

• “Барилгын материалын үйлдвэрийн хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны үлгэрчилсэн дүрэм”;

• “Ачаа өргөх краныг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”;

• “Барилгын үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны дүрэм, III хэсэг: Барилгын үйлдвэрлэл” болон барилгын салбарт хэрэгжүүлэх салбарын ХАБЭА-н орчныг сайжруулах дэд хөтөлбөр шинээр боловсруулж байна.

Үүнтэй уялдуулан салбарын байгууллага, аж ахуйн

нэгжүүдийн ажил олгогч нар Монгол улсын “Хөдөлмөрийн тухай”, “Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай” хуулийг тус тус хэрэгжүүлэх тодорхой арга хэмжээг төлөвлөж нэн хойшлуулалгүй 2013 онд багтаан байгууллагын ХАБЭА-н асуудал хариуцсан зөвлөл байгуулж, энэ чиглэлийн ажил хариуцах мэргэшсэн хүнийг томилон ажиллуулах асуудлыг тус тус шийдвэрлэх, ажиллагсдыг тогтвортой ажиллуулахын тулд хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалд хамруулах, нийгмийн даатгалын дэвтрийг нээж, шимтгэлийг нь тухай бүрт төлж, баталгаажуулах ажлыг тогтмол хийж хэвших, ажлын байранд аюул, ослоос урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах зорилгоор өгөх зааварчилгааг чанаржуулах, үр нөлөөг дээшлүүлэхийн хамт хяналт, шаардлагыг өндөржүүлэх хэрэгтэй байна. “Цэнхэр карт” сургалтын хөтөлбөр

Манай салбарын хэмжээнд 2013 оноос хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж байгаа ажил нь хөдөлмөрийн эрүүл, аюулгүй нөхцлийг хангах ажлыг сайжруулахад



48

ажиллагсад, байгууллагуудыг дэмжих, сайн туршлагыг дэлгэрүүлэх, үзүүлэх сургалт хийх, сурталчлах болон салбарын ажил олгогч, ИТА-ны дунд хуулийг хэрэгжүүлэх сургалтыг өргөнөөр зохион байгуулах, барилгын үйлдвэрлэлийн талбай бүрт эрүүл, аюулгүй байдлыг хангах, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэхийн тулд “Цэнхэр карт”-ыг нэвтрүүлэх сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийг зүйтэй гэж үзлээ.

“Цэнхэр карт” сургалтын хөтөлбөрийн зорилго нь ХАБЭА-н стандарт, хууль эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, тэдгээрийг ажлын байранд тууштай мөрдүүлэх, ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо, чадавхийг бэхжүүлэх замаар үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний тохиолдлыг бууруулахад оршино. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд Хөдөлмөрийн яам, Барилга, хот байгуулалтын яам, Барилгын хөгжлийн төв болон барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлага, ХАБЭА-н ажилтан /менежер/, талбайн инженер бусад холбогдох ажилтан нар оролцоно. Уг хөтөлбөрийн санхүүжилтийг Засгийн газрын нөөц хөрөнгөнөөс гаргахаар төлөвлөж байна.

“Цэнхэр карт” сургалтын хөтөлбөрт амжилттай оролцож, осол аваараас урьдчилан сэргийлсэн аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэнийг “Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардал”-д тусгаж, хөрөнгөнөөс урамшуулна.



49

ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН ТАЛААРХ ТӨРИЙН БОДЛОГЫН ХЭРЭГЖИЛТЭД УЧИРЧ БУЙ БЭРХШЭЭЛ

Эрчим хүчний яамны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй хариуцсан мэргэжилтэн Х.Бекболат

Илтгэлийн агуулга: ХАБЭА-н тухай хууль тогтоомжийн хөгжил ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлогын хэрэгжилтэд учирч буй бэрхшээл

Дүгнэлт ХАБЭА-н тухай хууль тогтоомжийн хөгжил

Монгол Улсад 1921 оны 05 дугаар сард хуралдсан Ардын Түр Засгийн газрын Тэргүүлэгчдийн хурлаас ажилчин, албан хаагчдын хөдөлмөрлөх эрхлэх цагийг журамлан тогтоож, долоо хоног бүрийн ням гарагийг амралтын өдөр болгон зохицуулж эхэлсэн нь хөдөлмөрийн харилцааны зохицуулалтын эхлэл болсон юм.

Хөдөлмөрийн олон талт харилцааг зохицуулах, ажилчин, албан хаагчдын хөдөлмөрлөх нөхцөл,

цалин хөлсний асуудлыг эрх зүйн хувьд шийдвэрлэхэд 1925 онд баталсан “Аливаа хүчин үнэлэгчдийн тухай дүрэм”, 1930, 1933, 1934 онуудын “БНМАУ-ын хүчнээ үнэлэгчдийн тухай хууль”, 1941 онд баталсан “БНМАУ-ын хөдөлмөрийн хууль” түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн байдаг. Улмаар 1973, 1991, 1999 онуудад баталсан хөдөлмөрийн хуулиуд нь хөдөлмөрийн харилцааны асуудал, түүний



50

дотор хөдөлмөр хамгааллын асуудлыг эрх зүйн хувьд боловсронгуй болгон хөгжүүлжээ.

Дээрх 3 хуулийн зорилтыг харьцуулан үзвэл 1973 оны хуульд Хөдөлмөрийн хуулийг хэрэгжүүлснээр гарах үр дүн, ашиг тусыг илүүтэй тусгасан байдаг бол 1991 оны хуульд Хөдөлмөрийн хуулийн зохицуулах зүйлийг л товч зааж өгсөн байна. Харин 1999 оны хуульд хуулийн зохицуулах зүйлийг илүү дэлгэрүүлж, эрх тэгш байдлыг хангахад зорилт оршиж байгааг тодруулж өгсөн байна. Эдгээр хуулиудад хөдөлмөр хамгааллын асуудлыг тусад нь бүлэг /1973 оны хуульд 8 дугаар бүлгийг 17 зүйл, 17 заалттайгаар, 1991 оны хуульд 7 дугаар бүлгийг 13 зүйл, 30 заалттайгаар, 1999 оны хуульд 19 зүйл, 57 заалттай/ болгон оруулж өгсөн нь ажил, хөдөлмөр эрхэлж буй иргэнийг эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллах нөхцлийг тодорхой хэмжээгээр бүрдүүлэхэд түүхэн үүрэг гүйцэтгэжээ.

Хэдийгээр 1999 оны Хөдөлмөрийн тухай хуулинд “Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө” гэсэн заалтыг тусгаж өгсөн боловч ХАБЭА-н тухай Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллага (ОУХБ)-ын 155 дугаар конвенцийг Монгол Улсын Их хурлаас 2008 онд соёрхон баталснаар ХАБЭА-н талаарх олон улсын нийтлэг шаардлагад нийцсэн бие даасан хуультай болох үндэс болсон юм. ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлогын хэрэгжилтэд учирч буй бэрхшээл Өнгөрсөн хугацаанд ХАБЭА-н тухай ОУХБ-ын 155

дугаар конвенци, 2008 онд баталсан ХАБЭА-н тухай хууль болон ХАБЭА-н талаарх төрийн бодлогын хэрэгжилтийг хангахад дараах бэрхшээлүүд гарч байна. Үүнд: 1. Нэр томъёоны тодорхойгүй байдал

Тухайлбал, 2008 он хүртэл “Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа” гэсэн нэр томъёог ашигласнаар ирсэн бол 2008 оноос “Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй”, “Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа”,



51

“Хөдөлмөр хамгаалал”, “Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа”, “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагаа”, “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал” гэх нэр томъёо өргөнөөр ашиглаж байгаа нь нэгдмэл нэг ойлголттой болоход саад учруулж байгаа юм. 2012 оны 11 дүгээр сард баталсан MNS OHSAS 18001:2012 стандартад “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал” гэсэн нэр томъёог оруулж ирсэн нь Монгол Улсад хуулийн нэр томъёог стандарт батлахдаа ашиглах уу, эсвэл хууль батлахдаа стандарт дахь нэр томъёог ашиглах уу гэсэн асуултыг зүй ёсоор бий болгож байна. 2. Хууль тогтоомж дахь зохицолгүй болон нийцэлгүй байдал

Монгол Улсын ХАБЭА-н тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1-д “Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангах, хөдөлмөрийн нөхцлийг сайжруулах, хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, хяналт тавих үүргийг аж ахуйн нэгж, байгууллагын захирал /эзэн/, ажил олгогч шууд хариуцна” гэж заасан боловч 27.3-д “Ажил олгогч нь ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтнаар энэ чиглэлийн мэргэжил эзэмшсэн, эсхүл мэргэшсэн хүнийг авч ажиллуулах ба ХАБЭА-н ажилтан нь ажил олгогчийн шууд удирдлагын дор ажиллаж, түүний өмнө ажлаа бүрэн хариуцна” гэсэн нь ажил олгогч нь хууль тогтоомжийн биелэлтийг нь хариуцах боловч хариуцлагыг нь ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтан үүрнэ гэсэнтэй агаар нэг болсон юм.

“Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн

осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай” хуулинд “Даатгуулагч хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлэх явцад үйлдвэрлэлийн болон түүнтэй адилтгах хүчин зүйлийн үйлчлэлд өртөхийг үйлдвэрлэлийн осол гэнэ” гэж томъёолоод “Даатгуулагч хөдөлмөрлөх үүргээ гүйцэтгэвэл зохих хугацаанд дур мэдэн өөр ажил гүйцэтгэх болон ажлын байраа орхиж яваад, түүнчлэн согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэсний болон хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны горимыг санаатай зөрчсөний улмаас осолд өртсөн, гэмт хэрэг үйлдэх үедээ өөрийн биед гэмтэл учруулсан нь нотлогдсон



52

тохиолдолд түүнд энэ хуульд заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгохгүй” гэсэн байхад Засгийн газрын 2009 оны 14 дүгээр тогтоолоор баталсан “Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх дүрэм”-ийн 1.7-д “Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 2 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан дараахь нөхцөл байдалд гарсан ослыг үйлдвэрлэлийн осолд тооцохгүй” гээд “ажил олгогчийн шийдвэргүйгээр үндсэн үүрэгт ажлаасаа өөр ажил гүйцэтгэж байгаад осолдох, ажлын байрандаа согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэснээс осолдох, ажлын байраа орхиж явсан, аюулгүй ажиллагааны зааварчилга авсан боловч технологийн горимыг ажилтан өөрөө санаатайгаар өөрчилснөөс осолдох, гэмт хэрэг үйлдэх үедээ өөрийн биед гэмтэл учруулах” гэсэн нь уг дүрэм нь хуулиар тогтоосон хэм хэмжээнээс хэтэрсэн байна.

Хууль ба дүрмийн заалтын харьцуулалт Нийгмийн даатгалын

сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол,

мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр,

тэтгэмж, төлбөрийн тухай хууль

Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх

дүрэм

Заалтын

дугаар

Заалт

Заалтын

дугаар

Заалт

2.1.

Даатгуулагч хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлэх явцад үйлдвэрлэлийн болон түүнтэй адилтгах хүчин зүйлийн үйлчлэлд өртөхийг үйлдвэрлэлийн осол гэнэ

1.7.

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 2 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт



53

заасан дараахь нөхцөл байдалд гарсан ослыг үйлдвэрлэлийн осолд тооцохгүй

2.3.

Даатгуулагч хөдөлмөрлөх үүргээ гүйцэтгэвэл зохих хугацаанд дур мэдэн өөр ажил гүйцэтгэх болон ажлын байраа орхиж яваад,

1.7.1

ажил олгогчийн шийдвэргүйгээр үндсэн үүрэгт ажлаасаа өөр ажил гүйцэтгэж байгаад осолдох;

түүнчлэн согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэсний болон

1.7.2

ажлын байрандаа согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэснээс осолдох;

хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны горимыг санаатай зөрчсөний улмаас осолд өртсөн,

1.7.3

ажлын байраа орхиж явсан, аюулгүй ажиллагааны зааварчилга авсан боловч технологийн горимыг ажилтан өөрөө санаатайгаар өөрчилснөөс осолдох;

гэмт хэрэг үйлдэх үедээ өөрийн биед гэмтэл учруулсан нь нотлогдсон тохиолдолд түүнд энэ хуульд заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгохгүй;

1.7.4гэмт хэрэг үйлдэх үедээ өөрийн биед гэмтэл учруулах;

Гарсан осол, хурц хордлогыг дээрх “Үйлдвэрлэлийн

осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх дүрэм”-ийн дагуу судлан бүртгэж, тухайн ослыг үйлдвэрлэлийн осолд тооцоогүй тохиолдолд ХАБЭА-н тухай хууль тогтоомж зөрчигчдөд хариуцлага хүлээлгэх боломжгүй болгож байгаа юм.



54

3. Дүрэм, журам, стандарт байхгүй буюу хуучирсан байдал

Саяхан зохион байгуулсан “Үндэсний стандартын улсын үзлэг-2013”-ээр ХАБЭА-н 129 стандартад үзлэг хийснээс 118 стандартыг бүхэлд нь дахин хянаж, 7 стандартыг хүчингүй болгох, эрчим хүчний салбарт мөрддөг 211 гаруй стандартад үзлэг хийхэд 70 гаруй хувийг нь дахин хянаж, 17 стандартыг хүчингүй болгох шаардлагатай болохыг тогтоосон байна. 2009 онд эрчим хүчний салбарт мөрддөг 324 стандартад үзлэг хийхэд тэдгээрийн 50 орчим хувийг дахин хянах, 10 гаруйг нь хүчингүй болгох шаардлагатай болох нь тогтоогдож байсан юм.

Стандарт төдийгүй салбарын хэмжээнд мөрддөг дүрэм, журмууд ч гэсэн ихээхэн хуучирсан байдаг. Зөвхөн эрчим хүчний салбарт л гэхэд “Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагааны дүрэм”, “Эрчим хүчний тоног төхөөрөмж, байгууламжийн техник ашиглалтын дүрэм” зэрэг аюулгүй ажиллагааг хангах гол гол дүрмүүд нь 2003 болон түүнээс өмнө батлагдсан байгаа юм.

Дүрэм, журам, стандарт байхгүй буюу хуучирсан байдал нь 1-д тэдгээрийг шинээр болон шинэчлэн боловсруулахад анхаардаггүй, 2-т хөрөнгө мөнгө хуваарилдаггүй, 3-т шинээр болон шинэчлэн боловсруулах бие даасан судалгаа, шинжилгээний байгууллага байхгүйтэй холбоотой байна.

4. ХАБЭА-н талаарх ойлголт төлөвшөөгүй

ХАБЭА-н талаарх ойлголт ажил олгогч төдийгүй, нийт ажилтан, нийгэмд бүрэн төлөвшөөгүй байгаа нь олон бэрхшээлийг бий болгож байгаа юм. Тухайлбал, олон нийтийн зүгээс үйлдвэрлэлийн ослын гол буруутанг төрийн үйл ажиллагаатай шууд холбон тайлбарладаг бол хууль хяналтын байгууллагуудаас ажил олгогч болон ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтан нарыг буруутгах хандлагатай байдаг. Гэтэл тэдгээр нь осолд өртсөн ажилтны шууд удирдлага болон осолдогчийг өөрийг нь буруутгадаг. Эцсийн дүндээ буруутан нь ХАБЭА-н



55

асуудал хариуцсан ажилтан эсвэл осолдогч өөрөө болж үлддэг.

Ер нь аливаа аваар, осол ажилтны ямар нэгэн буруутай үйлдлээс болж гарах нь элбэг тохиолддог. Энэ байдал дээр нь дөрөөлөн ихэнхи ажил олгогчид “Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх дүрэм”-ийн дагуу үйлдвэрлэлийн осолд тооцдоггүй бөгөөд салбарын онцлог, техник тоног төхөөрөмжийн нарийн төвөгтэй байдал, технологийн горимыг сайтар судлалгүйгээр баталгаажуулсан тохиолдолд осолдогчид ажил олгогчийн зүгээс ч тэр, нийгмийн даатгалын сангаас ч тэр ямар нэгэн тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгогдоггүй. Эндээс нийгэмд ажил олгогч л ХАБ-ын талаарх бүх хариуцлагыг хүлээх ёстой, харин төр түүнийг нь хэрэгжүүлэхэд зохих ёсоор оролцоогүй гэсэн нийтлэг ойлголттой болдог.

Нөгөө талаас ажил олгогч нь ХАБ-ыг хангах нь өөрийн үйл ажиллагааны түвшинг дээшлүүлэн хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлж, болзошгүй аваар, ослоос гарах хохирлыг хэмнэдэг гэхээсээ илүү хуулийн дарангуйлал мэтээр хүлээн авдаг. Өөрөөр хэлбэл, ХАБ-ын талаарх “төр – ажил олгогч – ажилтан” гэсэн харилцан уялдаа бүхий нийгмийн харилцааны тухай ойлголт гагцхүү тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр тойрсон асуудал болон үлддэг төдийгүй, ажилтан бүр өөрийгөө болон бусдыг осол эндэгдэлд оруулахгүйгээр ажиллах, ажил олгогч нь тэрхүү нөхцлийг хангаснаар өөрийн үйл ажиллагааны түвшинг дээшлүүлэн хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлж, болзошгүй аваар, ослоос гарах хохирлыг хэмнэх тухай ойлголт бүдгэрдэг. 5. Ослоос урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны хангалтгүй байдал

Болзошгүй аваар, ослоос урьдчилан сэргийлэх хамгийн үр дүнтэй арга бол тухайн аваар, ослыг нөхцөлдүүлж буй аюулыг арилгах гэдгийг бүгд мэддэг. Харамсалтай нь бид хамгийн үр нөлөөтэй арга хэмжээнүүдийг үл хэрэгсэн



56

ажилтныг ажлын хувцас, хамгаалах хэрэгслээр хангачихвал ХАБ-ыг нь бүрэн хангачихлаа гэж ойлгодог.

Ослыг судалсан актуудтай танилцаж байхад түүнийг судлан тогтоосон ажил олгогч ч тэр, баталгаажуулсан хөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч ч тэр ажилтныг сургалт, зааварчилгаа, шалгалтанд хамруулсан эсэх, ажлын хувцас, хамгаалах хэрэгслээр хангасан эсэх гэсэн зүйлүүд дээр голлон анхаардаг нь харагддаг. 6. Хүний нөөцийн чадавхийг дээшлүүлэх үйл ажиллагааны хангалтгүй байдал

Хүний нөөцийн чадавхийг дээшлүүлэх үйл ажиллагаа нь үндсэндээ сургалт, дадлагажуулах үйл явцад суурилсан байдаг. 2008 оноос хойш ХАБЭА-н талаарх сургалтыг Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2008 оны 127 дугаар тушаалаар баталсан журмын дагуу зохион байгуулж байгаа юм.

Дээрх журамд “Үйлдвэрлэлийн хортой, аюултай хүчин

зүйлийн үйлчлэл бүхий болон тэдгээртэй адилтгах эрсдэлтэй уул уурхай, эрчим хүч, барилга, хөнгөн хүнсний салбарын ажлын байранд болон өргөх, тээвэрлэх механизм, даралтат сав, шугам хоолой, цахилгаан тоног төхөөрөмж, химийн хортой, тэсрэх болон цацраг, биологийн идэвхт бодис хэрэглэж байгаа зэрэг онцгой нөхцөлд ажиллах ажилтныг мэргэжлийн болон хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн тусгай хөтөлбөр бүхий сургалтанд ажил олгогч хамруулна” гээд сургалтыг Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны дэргэдэх ХАБЭА-н мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааны төв /МАОЭНХ, МҮЭХ/ нь холбогдох мэргэжлийн болон сургалтын байгууллагын оролцоотойгоор зохион байгуулахаар заасан нь амьдралд тэр бүр хэрэгжих бололцоогүй байна. Түүнчлэн ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтны сургалтыг түр сургалтын зөвшөөрөл бүхий байгууллагууд зохион байгуулж байгаа нь туйлын хангалтгүй байгаа юм.



57

Дүгнэлт 1. Дээрх байдлаас харахад нэр томъёо төдийгүй, хууль

тогтоомж дахь зохицолгүй болон нийцэлгүй байдлыг нэн түрүүнд арилгах нь ХАБ-ыг хангахад ихээхэн чухал үүрэгтэй юм.

2. Цаашид даатгалын системийг жинхэнэ утгаар нь хөгжүүлэх нь осолд өртөгсдийн эмчилгээ, сувилалгааны зардлыг тодорхой хэмжээгээр шийдвэрлэх төдийгүй, ХАБЭА-н талаарх ойлголтыг олон нийт, ажил олгогч болон нийт ажилтан нарт зөв төлөвшүүлэхэд өөрийн үүргээ гүйцэтгэх нь дамжиггүй.

3. Ослоос урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд хамгийн

үр нөлөөтэй арга, аргачлалыг нэвтрүүлэх, ялангуяа ажлын байрны эрсдэлийг үнэлж, эрсдэлийг зохистой түвшинд байлгах, хяналт тогтоох, боломжтой тохиолдолд аюулыг арилгахад анхаарч ажиллах нь зүйтэй байна.



58

“ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭР” ХХК-ИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН СУРГАЛТ

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн дэргэдэх Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит Технологийн сургуулийн захирал Ж.Лхагвасүрэн Илтгэлийн агуулга: ХАБЭА-н сургалтын товч танилцуулга 2012 онд явагдсан ХАБЭА-н сургалт ХАБЭА-н сургалтыг зохион байгуулах сургамж туршлага ХАБЭА-н сургалтын товч танилцуулга

Монгол улсад Уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжиж байгаа өнөө үед энэ салбар дахь ХАБЭА-н асуудал Монгол уурхайчны амь нас, эрүүл мэндтэй холбоотойгоор компанийн нийгмийн хариуцлагын гол шалгуур болон тавигдаж байна. Хөдөлмөрийн талбарыг эрсдэлгүй, эрүүл ахуйн стандарт шаардлагыг хангасан ажлын байр байлгаж, ажилтныг зөв хөдөлмөрлөж, эрүүл аж төрөх нөхцлийг бүрдүүлэхэд чиглэсэн олон арга хэмжээний нэг нь сургалтаар дамжуулан ХАБЭА-н мэдлэг, чадварыг олгож, осолгүй үйлдвэрлэлийн соёлыг төлөвшүүлэх явдал юм.

ХАБЭА-н тухай хууль, Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмиөрийн сайдын тушаалууд болон “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ХАБЭА-н Бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн дэргэдэх Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит Технологийн сургууль нь ХАБЭА-н хэлтэстэй хамтран ХАБЭА-н цогц сургалтыг зохион байгуулж, зохих үр дүнд хүрч байна.

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК дээр 2009 оны 08 дугаар сарын 03-аас эхлэн явуулсан “Зөв ажиллацгаая” уриатай ХАБЭА-н сургалт нь дараахь төрлөөр цогц сургалт болон амжилттай явагдаж байна. Үүнд: № ХАБЭА-н сургалтын төрөл Цаг 1 Нийт ажилтны 18 2 Ажил олгогч /эзэд/, ХАБЭА-н ажилтны 53 3 Шинээр ажилд орсон ажилтны 16

4 Даралтат сав, шугам хоолойтой харьцаж ажилладаг ажилтны 10

5 Өргөх, тээвэрлэх машин механизмтай 10



59

харьцаж ажилладаг ажилтны

6 Химийн хортой ба аюултай бодистой харьцаж ажилладаг ажилтны 10

7 Цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлын сургалт 10

ХАБЭА-н тухай хууль, Нийгмийн хамгаалал,

хөдөлмөрийн сайдын тушаалууд болон “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ХАБЭА-н Бодлогыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр ХАБЭА-н хэлтэстэй хамтран жилийн эхэнд ХАБЭА-н сургалтын нэгдсэн графикийг гаргаж шаталсан хөтөлбөртэй, тасралтгүй сургалтын хэлбэрээр зохион байгуулж байна.

Манай ХАБЭА-н цогц сургалт нь шаталсан хөтөлбөртэй, тасралтгүй сургалт юм

Нэн түрүүнд ХАБ бодлогыг үйлдвэрлэл, үйл

ажиллагааны бүх шатанд хэрэгжүүлэхийн тулд “Зөв ажиллацгаая” сургалтаар аливаа аваар, осолд хүргэж болзошгүй нөхцөл байдлыг илрүүлэн засаж, урьдчилан сэргийлснээр осол эндэлгүй ажиллаж, эрүүл энх амьдрах боломжтойг сануулан, аюулгүй ажиллах соёлыг төлөвшүүлэхийг зорьж байна. 2012 онд явагдсан ХАБЭА-н сургалт

1. Нийт ажилтны ХАБЭА-н сургалт

Нийт ажилтны ХАБЭА-н сургалтыг 2012 онд 51 удаа зохион байгуулж, 5867 ажилтан, ажилчид хамрагдсаны 5459 (үүнээс: 5235 нь монгол, 224 нь – гадаадын ажилтан) нь “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн, 408 нь “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-т гэрээгээр ажиллаж байгаа 56 аж ахуйн нэгж,

байгууллагын ажилтан байлаа.



60

2. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажил олгогч (эзэд), ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтны сургалт Аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажил олгогч (эзэд),

ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтны (Модуль-I) сургалтыг “Уул уурхайн хүний нөөцийн хөгжил” ТББ-тай хамтран 10 удаа, ХАБЭА хариуцсан ажилтны “Дотоод аудит”-ын (Модуль-II) сургалтыг 2 удаа, “Гадаад аудит”-ын (Модуль-III) сургалтыг Чех улсын “LL-C(Certification)” аудитын компанитай хамтран 1 удаа тус тус зохион байгуулсан. Нийт 316 ажилтан суралцсанаас “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-аас 174, уул уурхайн бусад 55 компанийн 142 ажилтан суралцав.

Ажил олгогч (эзэд), ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтны сургалт нь 2009 оны 12 дугаар сараас хойш 34 удаа явагдаж, 821 хүн суралцсанаас “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-аас гадна 98 аж ахуйн нэгж, байгууллагын 372 удирдах ажилтан суралцсан нь үндэсний хэмжээний сургалт болж чадсаны илрэл юм. 2012 онд Аж ахуйн нэгж байгууллагын ажил олгогч (эзэд), ХАБЭА-н асуудал хариуцсан ажилтны сургалтанд бусад

компаниас хамрагдсан байдал

Компанийн нэр

Суралцагчийн тоо

Нийт

Модуль

1

Модуль

2

Модуль

3

1 “Таван ач” ХХК 1 1

2 “Херуга эксплорэйшн” ХХК 2 2

3 “Сэндвик монголия” ХХК 2 2 4 “Очир төв” ХХК 1 1

5 “Болд төмөр Ерөө гол” ХХК 3 3

6 “BASF” ХХК 1 1 2 7 “Ач” АУДэС 1 1



61

8 “Оюутолгой” ХХК 3 2 5 9 “Вагнер Ази” ХХК 3 1 4 10 “Говийн зам” ХХК 1 1

11 “Major drilling Mongolia” ХХК 1 1

12 “Кали Хаккин” ХХК 2 2 13 “Geotrass” ХХК 1 1 14 “Хүннү ресурсес” ХХК 1 1 2 15 “А Жет Лимитед” ХХК 2 2 16 “South Gobi Sands”ХХК 3 3

17 “MCS-Эрчим сүлжээ” ХХК 1 1 2

18 “RedHill mongolia”ХХК 4 4 19 “Дулааны станц-4” ТӨХК 5 5 20 Хувиараа 13 13 21 “Энержи ресурс” ХХК 8 1 1 10 22 “HRD”ТББ 1 1

23 “Дархан Ариунтулга” ХХК 1 1

24 “Танан импекс” ХХК 1 1 25 “Ачит Ихт” ХХК 1 1

26 “Таван толгой нисэх” ХХК 2 2

27 “Mining national operator”LLC 1 1 2

28 “Эрдэнэс таван толгой” ХХК 3 3

29 “Лэйтон” ХХК 5 5 30 МСҮТөв 1 1 31 “Их угсаа” ХХК 1 1 32 Улаанбаатар төмөр зам 4 4 33 “Тэн хун” ХХК 2 2

34 “Засаг чандмань майнз” ХХК 1 1

35 “MCS-Property” ХХК 2 2 36 “Мунчулуу” ХХК - 1 1

37 “Peabody Wins.Resources”ХХК - 1 1

38 “MCS-International” ХХК 4 4 1 9



62

39 “Шарын гол” ХХК - 1 1 40 “HSE systems” ХХК - 1 1 2 41 “Хурд транс” ХХК 1 1 42 “Бор Өндөр” УБҮ 13 13

43 “Хангад экслорэйшн” ХХК 1 1

44 “Хаан транс” ХХК 1 1 45 “Арево Монголия” ХХК 1 1 46 “Транс говь” ХХК 1 1 47 “Хишиг Арвин” ХХК 1 1 48 “Аэромонголия” ХХК 3 3 49 “Монмаг” ХХК 6 6 50 “Билэгтговь” ХХК 1 1 51 “Амбер” ХХК 1 1

52 ЭХГУҮ-Үйлдвэрчний эвлэл 1 1

53 “Хаан хүнс” ХХК 1 1 54 “Баян-Айраг” ХХК 1 1 55 “Терра Энержи” ХХК 1 1

НИЙТ 123 16 3 142

Нийт ажилтны болон ажил олгогч, ХАБЭА-н ажилтны сургалтанд МХЕГ-ын ХАБНХХ-ын хэлтсийн дарга Г.Эрдэнэтөгс /ХАБЭА-н дотоод хяналтын арга зүй/, “Энержи ресурс” ХХК-ийн ХАБ-ын ахлах ажилтан Г.Булжинсүрэн /ҮО, аюулаас сэргийлэх үндсэн асуудлууд, ХАБЭА-д нийгмийн танин мэдэхүй, зан үйл нөлөөлөх нь/, “HSE systems” ХХК-ийн захирал Б.Эрдэнэбилэг /ХАБЭА-н мэдээллийн систем/, “Өөрчлөлтийг чиглүүлэгч төв”-ийн захирал Д.Сүрэнчимэг /Өөрийгөө өөрчлөхүй/, Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын орлогч дарга, хурандаа Ч.Намсрайжав /Гамшгаас хамгаалах бэлэн байдал/, “Хариуцлагатай уул уурхай” ТББ-ын тэргүүн, доктор (Ph.D) Б.Батнасан /“Артишок” бэлдмэлийг хэрэглэх нь/, сэтгэл судлаач Б.Уламбаяр /Хувь хүний дасан зохицох чадвар/, “Байгаль орчин, эрүүл мэнд” ТББ-ын тэргүүн, доктор (Ph.D) Л.Долгормаа /Химийн хортой болон аюултай бодисын хэрэглээ/, олон улсын аудитор Л.Тунгалаг /OHSAS 18000 цуврал стандарт/, Монгол-Оросын хамтарсан “МОНМАГ” ХХК-ийн захирал, төрийн



63

соёрхолт Ж.Жамъяан /Тэсэлгээний аюулгүй ажиллагаа/ зэрэг Монгол улсын нэр хүндтэй эрдэмтэн судлаач, лектор, мэргэжилтнүүдийг урин 80 цагийн хичээлийн хөтөлбөрийг боловсруулан сургалтанд нэвтрүүлснээр сургалтын явцад шинэ мэдээ, мэдээлэл олж авах, санал солилцох, сайн туршлагаас суралцах боломжийг нэмэгдүүлсэн сургалтын шинэлэг хэлбэр болж ажилтнуудын таашаалд нийцсэн арга хэмжээ болов. 3. Шинээр ажилд орж байгаа ажилтанд зориулсан

ХАБЭА-н сургалт “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-д шинээр ажилд орж байгаа

ажилтанд зориулсан ХАБЭА-н сургалтыг компанийн Хүний нөөц болон Хуулийн хэлтэстэй хамтран ХАБЭА-н үндсэн сэдвүүдээс гадна “Үйлдвэрийн дотоод журам”, “Хөдөлмөрийн ба хамтын гэрээ”, “Эрдэнэт үйлдвэрийн ажилтны бахархал” зэрэг сэдвүүдийг багтаасан хөтөлбөрөөр явуулж байна. 4. Үйлдвэрийн хортой, аюултай хүчин зүйлийн үйлчлэл

бүхий болон тэдгээртэй адилтгах эрсдэлтэй ажлын байранд ажиллаж буй ажилтны ХАБЭА-н сургалт Үйлдвэрийн хортой, аюултай хүчин зүйлийн үйлчлэл

бүхий болон тэдгээртэй адилтгах эрсдэлтэй (даралтат сав, шугам хоолой, өргөх, тээвэрлэх машин механизм, химийн хортой, аюултай бодис, цацрагийн үүсгүүртэй харьцах) ажлын байранд ажиллаж буй ажилтны сургалтыг цех, нэгжээс өгсөн захиалгын дагуу 2012 онд шинэчилсэн хөтөлбөрөөр АХИСАН түвшинд явуулж, 892 хүн суралцав.



64

ХАБЭА-н сургалтыг зохион байгуулах сургамж, туршлага

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-д явагдаж байгаа ХАБЭА-н цогц сургалтыг ХАБЭА-н хэлтэс, Технологийн сургуулийн мэргэжлийн сургалтын мэргэшсэн баг удирдаж, тухайн сэдвийн чиглэлээр ажил эрхэлж байгаа ИТА-аас бүрдсэн багшлах эрх бүхий 121 гишүүнтэй 13 баг хичээл зааж байна. 2012 онд ХАБЭА-н хичээл заадаг багш нарын багийг тухайн цех, нэгжийн ажилтнаар өргөтгөх, заах ур чадвар, сургалтын арга зүйг сайжруулах чиглэлээр 90 цагийн хичээлд хамруулж давхардсан тоогоор 60 удаа багшлах баг тус бүрд болон багшид ганцаарчилсан зөвлөгөөг өгч, санамж-зөвлөгөөг электрон шуудангаар шаардлагатай бүх багшид хүргэж ажилласан нь сургалтын арга зүйд эерэгээр нөлөөлөв.

Монгол улсын Уул уурхайн салбарын нэрийн хуудас болсон “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн дэргэдэх Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит Технологийн сургууль дээр бүрэлдсэн ХАБЭА-н сургалтын баг нь ХАБЭА-н сургалтын хөтөлбөрийн “Эрдэнэт” шинэ брендийг “Зөв ажиллацгаая” тасралтгүй сургалтын хэлбэрээр бий болгон, оюунлаг бүтээгдэхүүний жишиг тогтоохын төлөө ажиллаж байна.

Уул уурхайн салбарт ажиллаж буй компанууд, мэргэжилтэн, уурхайчид сэтгэл юугаа нэгтгэн хамтарч ажиллах нь ХАБ-ыг бэхжүүлэхэд шаардлагатай өөрчлөлт, шинэчлэлийг хийж, монгол уурхайчдыг осол эндэлгүй ажиллахад сурган бэлтгэх тасралтгүй сургалтын оновчтой системийг бүрдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ХАБЭА-н цогц сургалтын 3 жилийн үйл ажиллагаанаас дараахь дүгнэлтийг хийж байна. Үүнд: 1. Төрийн болон салбарын удирдах дээд байгууллагаас

гаргасан ХАБЭА-н сургалтын жишиг хөтөлбөрийг өөрийн байгууллагын үйлдвэрлэл, үйлчилгээний онцлогийг харгалзан баяжуулж, “Асуудалд суурилсан сургалт” хэлбэрээр явуулах нь илүү өгөөжтэй. Тухайлбал, “Зөв хандлага – зөв сэтгэлгээ”, “Амилуулах суурь тусламж”, “ХАБЭА-н нийтлэг дүрэм”, “Оффисийн аюулгүй ажиллагаа”, “Сэтгэл түвшин



65

амьдрахуй”, “Эрүүл аж төрөхүй” зэрэг сэдвүүдийг сургалтын хөтөлбөрт нэмж оруулсан нь суралцагчдын таашаалд нийцэж байна.

2. ХАБЭА-н сургалтын багийг гаднаас урьж сургалт явуулах боломжтой боловч, өөрийн үйлдвэрлэл дээр тухайн чиглэлийн ажил эрхэлдэг, өндөр чадвартай мэргэжилтэн ИТА-аас бүрдсэн багшлах багийг бүрдүүлж сургалт явуулах нь илүү үр дүнтэй.

3. Цех, нэгжийн онцлогийг харгалзан сургалтанд хамрагдаж байгаа ажилтнуудыг нэг групп болгон хичээллүүлж, цехийн дарга, ХАБЭА-н инженер зэрэг удирдах ажилтнуудыг оролцуулж, тухайн цехийн хэмжээнд ХАБЭА-н удирдлагын систем, түүний хэрэгжилт, цехэд дахин давтан гарч байгаа ХАБ-ын зөрчлийг авч хэлэлцэн үнэлэлт, дүгнэлт өгч ажилласан нь сургалтын үр өгөөжийг өсгөж, ажиллагчдын дэмжлэгийг хүлээж байна.

4. Суралцагчдыг шаардлагатай мэдээ мэдээлэл, гарын авлага материалаар хангахад онцгой анхаарч байна. Тухайлбал, манай үйлдвэр 2012 онд “ХАБЭА-н гарын авлага”-ын хоёрдахь хэвлэл, “Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн аюулгүй ажиллагаа”, “Сэтгэл түвшин амьдрахуй”, ХАБЭА-н дотоод аудитын сургалтын гарын авлага зэргийг бэлтгэн хэвлүүлж, нийт ажиллагчдын хүртээл болгов.

5. Сургалтыг сургалт заах аргазүй, ХАБЭА-н чиглэлээр мэргэшсэн баг удирдаж, сургалт бүрийн төгсгөлд суралцагчдаас тухайн багшийн заасан хичээл болон сургалтын зохион байгуулалтын талаар сэтгэл ханамжийн судалгаа авч дүгнэлт хийх, хөндлөнгийн хяналт хийлгэх зэргээр тасралтгүй сайжруулах механизмыг бүрдүүлэв.

6. ХАБЭА-н цогц сургалтыг зохион байгуулахад цех, нэгжийн ХАБЭА-н ажилтнууд, удирдах мэргэжилтнүүд идэвхитэй оролцож, хичээл заах ур чадвар нь сайжирч, суралцагчдыг гарын авлага, материалаар хангахад мэргэжлийн туслалцаа өгч ажилласнаар сургалт нь үр өгөөжтэй болж, ажиллагчдын ажил хөдөлмөртөө хандах хандлага, хувийн хариуцлага, хүмүүжил төлөвшил, хөгжилд эерэг хандлага нэмэгдэж, сургалтыг улам сайжруулах талаар үнэтэй санал, санаачлага гаргаж байгаа нь сургалтын хамгийн гол үр дүн юм.



66

«VISION ZERO» THE NEW GLOBAL PREVENTION STRATEGY OF ISSA MINING

Secretary-General of ISSA Mining Helmut Ehnes

Mining is: SUBSTANTIAL HIGHTECH

INSPIRING GREAT ECOLOGICAL

FACTOR INNOVATIVE IMPRESSIVE TEAMWORK AMBITIOUS BEAUTIFUL

But Mining has another faces: CHANGES HARD WORK DESTROYS BAD IMAGE

HURTS causes PAIN SICKENS KILLS

Let’s talk about Safety & Health: 1.95 Million work-related fatal diseases 337 Million accidents at work worldwide 358.000 fatal accidents at work Annually 4.0% Economic loss worldwide Mining: The fatality rate of miners is 8 times higher

What we have to do? We need a strategy!

We need a strategy of VISION ZERO

The Story of VISION ZERO is began in 1811:



67

As consequence after severe explosions of his powder mills in Wilmington (USA), Eleuthиre Irйnйe du Pont:

made his managers responsible! defined safety rules! improved technology!

Vision Zero Blazes a Trail

1990s: Transfer of Vision Zero philosophy into road safety in Scandinavia followed by adaption in the Netherlands, Switzerland, United Kingdom and Germany, focusing on road safety and work safety

Vision Zero is a prevention strategy for a safe future

without fatal or serious occupational diseases, work accidents and traffic accidents.

Fields of Action for Vision Zero:

Vision or Illusion for Mining?

There are Seven Golden Rules to reach Zero Accidents: 1. Take Leadership Commitment

Managers must: set an example, make it priority, react to unsafe behaviour …



68

2. Identify Hazards and Risks Analyze accidents and near misses Assess risks Consider maintenance … 3. Set Safety and Health Targets Define your OSH company policy Set your company prevention targets … 4. Ensure Safe Systems Introduce a safety management system Assign OSH responsibilities Consider emergencies Provide expert knowledge … 5. Use Safe & Healthy Technology Order safe machinery & equipment Check safety installations Take care of health issues (dust, noise, ergonomics) … 6. Improve Qualification Define the required level of qualification Make education available to all employees Plan training and instruction assess that message are

understood … 7. Invest in People Inform communicate and talk about OSH collect ideas of your employees Involve your people …



69

Vision Zero – Success: Success of RAG

(German Hard Coal Mining Company, 30,000 employees)

Success of Rigips (German Plasterboard Company, 800 employees)

Success: Value of Companies (Results of a Research-Study from German Universities and the Value Group GmbH)



70

Success of the Safety Seal (OSH – Management System)

The accident rate is 56%

lower

The value of companies, investing in people, is benchmarked by 40% better than that of others

Each Euro invested in occupational safety and health generates a potential for increased commercial success of 2.20 Euro

ISSA Mining Safety and health in mining Independent and international Non profit organisation Worldwide platform All mining industries 13 International Sections of ISSA on Prevention of Occupational Risks: Financially independent Own membership Key actors of ISSA’s prevention programme Organized in industrial branches

Aims of ISSA Mining: Protect miners from accidents and damage to their health



71

Support employers and managers in fulfilling their responsibilities

Improve social security in mining Care worldwide for acceptable working-, OSH- and social

conditions Influence OSH politics on a global level

Structure of ISSA Mining

Fields of Action of ISSA Mining

Join ISSA Mining now!



72


ХАБЭА, Компанийн сайн туршлага



73

ОСЛЫН ШАЛТГААНЫГ СУДЛАХ АРГАЧЛАЛ “Энержи Ресурс” ХХК-ийн ХАБЭА-н

менежер Б.Ганжигүүр Илтгэлийн агуулга: Аюултай тохиолдлын төрөл ба Ухаа худаг уурхайн аюултай тохиодлын тоон үзүүлэлт

Ослын шалтгааныг судлах ач холбогдол ба ослын шалтгааныг судлах ICAM аргачлал

Ухаа худаг уурхайд ослыг ICAM аргачлалын дагуу судлаж буй туршлага

Аюултай тохиолдлын төрөл ба Ухаа худаг уурхайн аюултай тохиодлын тоон үзүүлэлт Аж ахуйн нэгж, байгууллагад гарч болох Аюултай

тохиолдол (Incident)-ыг олон төрөлд ангилж үздэг ба ерөнхий ангиллаар: Аюултай тохиолдол (Incident) нь осол (Accident) ба мэргэжлээс шалтгаалах өвчин (Occupational Desease);

Осол (Accident) нь ажилтанд учирсан гэмтэл (Injury), осолд дөхсөн тохиолдол (Near Miss) ба өмч хөрөнгийн гэмтэл (Property Incident);

Ажилтанд учирсан гэмтэл (Injury) нь анхны тусламж авсан тохиолдол (First Aid), эмнэлгийн тусламж авсан гэмтэл (MTI), хугацаа алдсан гэмтэл (LTI), хөнгөн ажилд шилжүүлсэн тохиолдол (RWI) ба нас барсан тохиолдол (Fatality);

Өмч хөрөнгийн гэмтэл (Property Incident) нь гал түймрийн тохиолдлын тоо (Fire incidents), өмч хөрөнгийн хохирол (Property Damage) ба үйлдвэрлэлийн алдагдал (Production Loss) гэж тус тус ангилдаг.

Тэгвэл уг ангиллын дагуу “Энержи Ресурс” ХХК-ийн

Ухаа худаг уурхайн аюултай тохиолдлын 2012 оны судалгааг тоон үзүүлэлтээр авч үзвэл:



74

0 5 10 15 20 25 30 35

Production

Maintenance

Geology

Laboratory

Engineering

Contractors Fire incident

Plant damage

Property damageNear miss

Potential Class 1

Lost Time InjuryAlternate Work Injuries

Medical Treatment

First aid

“Энержи Ресурс” ХХК-ийн Ухаа худаг уурхай дээр ажиллаж буй компаниудад 2013 онд тавьсан ХАБ-ын зорилтууд ба тэдгээрийн биелэлтийн талаарх товч мэдээллийг доорх хүснэгтэд харуулав.

Д/д Зорилт Шалгуур үзүүлэлт Биелэлт

1 Нас баралт 0.00 байх ёстой 0

2

Хугацаа Алдсан Гэмтлийн Давтамж (LTIFR) = Хугацаа Алдсан Гэмтлийн тохиолдлыг 1.000.000 ажлын цагаар үржүүлээд, тухайн сар эсвэл жилд ажилласан цагт хуваана

1.5-аас хэтрэхгүй (жилийн дундаж үзүүлэлт)

0,89

3

Нийт Гэмтлийн Давтамж = Hийт Гэмтлийн тохиолдлыг 1.000.000 ажлын цагаар үржүүлээд, тухайн сар эсвэл жилд ажилласан цагт хуваана

5.00-аас хэтрэхгүй (жилийн дундаж үзүүлэлт)

3,11



75

4

МХЕГ-аас 2011 оны 12-р сард Хөдөлмөрийн нөхцлийн үнэлгээ хийн, нийт 57 ажлын байрыг хэвийн бус нөхцөлтэйгөөр тодорхойлсон бөгөөд компани тус бүр өөрийн ажлын байран дээр байгаа нийт хэвийн бус нөхцлийн 25-аас доошгүй хувийг арилгаж, хүн ажиллахад хэвийн нөхцөлтэй болгоно

Ажлын байрны хэвийн бус

нийт нөхцлийн 25-аас доошгүй хувийг хэвийн нөхцөлтэй болгоно

16,7%

5

Аюулыг мэдээллэх, арилгах ажилд хүн бүрийг оролцуулна. Үүнд: Мэдээллэсэн байдал = Нийт аюулыг мэдээллэх хуудсыг тухайн сар эсвэл жилд ажилласан цагт хуваана

Мэдээллэсэн байдал = 1.00-оос доошгүй,

харин Арилгасан

байдал = 60%-иас багагүй

Нийт 102 аюул

“Аюулыг мэдээллэх хуудас”-аар мэдээлэгдсэн

Ослын шалтгааныг судлах ач холбогдол ба ослын шалтгааныг судлах ICAM аргачлал Ослын шалтгааныг нарийвчлан судлаж тогтоох нь

дараахь ач холбогдолтой юм. Үүнд: Ослоос аль болох их зүйлс суралцаж, хамгаалалтыг

сайжруулах; Дахин гарахаас сэргийлэх, эрсдлийг бууруулах,

ажиллагсдыг аюулгүй ажиллах арга барилд сургах; Хэн нэгнийг буруутгах, хариуцлага тооцох нь

судалгааны зорилго биш юм! Тэгвэл осолд дөхсөн тохиолдлыг мөн нарийвчлан судлах

ямар шаардлагатай вэ?



76

Осолд дөхсөн тохиолдлыг нарийвчлан судлах нь дараахь зорилго, ач холбогдлыг агуулна. Үүнд: Осолд дөхсөн тохиолдлоос үнэт сургамж авах; Ослоос сэргийлэх, цаашид сайжруулахад

шаардлагатай иж бүрэн мэдээлэл цуглуулах; Мэдээллэх соёлыг бий болгох.

Дээрх зорилго, ач холбогдлыг хангах арга хэрэгсэл нь бол – Ослын шалтгааныг судлах ICAM (Incident Cause Analysis Method) аргачлал юм.

Энэхүү аргачлал нь ослыг системтэйгээр задлан шинжлэх аргачлал бөгөөд үүгээр Хамгаалалт, Хүмүүс, Орчин, Байгууллагын систем зэрэг үндсэн 4 хүчин зүйлсийн ямар дутагдал эсвэл

ямар хамгаалалт байхгүй байгааг илрүүлэх зорилготой. Харин энэ нь судалгааны багт чухам юу буруудсаныг илрүүлэхэд нь тусласнаар цаашид засаж залруулах, дахин осол гарахаас сэргийлэхэд чиглэсэн зөвлөмж гаргахад туслана.

Ослын шалтгааныг судлах ICAM аргачлалын дагуу ослын шалтгааны судалгааны процесс нь дараахь үе шатаас бүрдэнэ. Үүнд: Яаралтай авах арга хэмжээ, төлөвлөгөө; Баримтыг цуглуулах; Баримтыг цэгцлэх; Үндсэн 4 хүчин зүйлсийг шинжлэх; Зөвлөмж гаргах. Яаралтай авах арга хэмжээ, төлөвлөгөө

Ослын дараа түүний хор уршиг, аюулыг нэн даруй арилгаж, үр дагаварыг нь хүндрүүлэхгүй байхын тулд яаралтай авах арга хэмжээг зайлшгүй төлөвлөж хэрэгжүүлнэ.



77

Баримтыг цуглуулах Осолтой холбогдолтой бүх материал (ажил гүйцэтгэх

баримт бичиг, зөвшөөрөл, зааварчилгаа авсан баримт, тайлбар бичиг, фото зураг, схем, г.м.)-ыг сайтар цуглуулна. Баримтыг цэгцлэх

Осолтой холбогдолтой цуглуулсан материалыг сайтар нягталж, системчилж цэгцлэнэ. Үндсэн 4 хүчин зүйлсийг шинжлэх

ICAM аргачлалын дагуу осолд хүргэх үндсэн 4 хүчин зүйлс (Хамгаалалт, Хүмүүс, Орчин, Байгууллагын систем)-ийг дараахь дарааллын дагуу сайтар шинжилж судална: - Үр дагаварыг тогтоох (ямар төрлийн аюултай

тохиолдол болсон, юунд хүргэсэнийг тогтоох); - Байхгүй байсан болон дутагдалтай хамгаалалтыг

илрүүлэх (хамгаалалт, хариу арга хэмжээ байсан эсэх, тэр нь үр дүнтэй байсныг тогтоох);

- Хувь хүний, багийн үйлдлийг тодруулах (хувь хүн эсвэл баг нь чухам ямар үйлдэл, ажиллагаа хийснийг тогтоох); Хувь хүний алдаатай үйлдэл нь төлөвлөөгүй ба

төлөвлөсөн гэж ангилдаг бөгөөд тэдгээрийн төрөл, хэлбэр, хамаарлыг дараахь диаграмм дээр харуулсан байна.



78

- Даалгавар, түүний орчны нөхцлийг тодруулах (осол болохын өмнөх агшин болон ослын үеийн орчны нөхцөл, тухайн ажлын байран дахь хүний болоод тоног төхөөрөмжийн шууд нөлөөлөл зэргийг ажлын байрны хүчин зүйлс болон хүний хүчин зүйлс гэсэн төрөлд хувааж нягтлан тогтоох);

- Байгууллагын хүчин зүйлсийг тодруулах. (даалгавар, орчны нөхцөл байдалд сөргөөр нөлөөлсөн байгууллагын хүчин зүйлсийг илрүүлж тогтоох); ICAM аргачлалаар байгууллагын хүчин зүйлийн

дараахь үндсэн 16 төрлийг авч үздэг. 1. HW Тоноглол 2. TR Сургалт 3. OR Зохион байгуулалт 4. CO Харилцаа холбоо 5. IG Тохиромжгүй зорилго 6. PR Дүрэм журам 7. MM Засвар үйлчилгээ 8. DE Загвар

9. RM Эрсдлийн удирдлага10. MC Өөрчлөлтийн удирдлага 11. CM Гэрээлэгчийн удирдлага 12. OC Байгууллагын соёл 13. RI Хууль, захирамжийн нөлөөлөл 14. OL Байгууллагын туршлага 15. VM Автомашины зохицуулалт 16. MS Удирдлагын систем

ICAM аргачлалын үндсэн 4 хүчин зүйлс (Хамгаалалт,

Хүмүүс, Орчин, Байгууллагын систем)-ийн хоорондын хамаарлыг доорх “Швейцарын бяслагны загвар”-аар харуулж болох юм.



79

ICAM аргачлалын дагуу ослыг судлах, түүний шалтгааныг тогтоох дүн шинжилгээний үйл ажиллагааг дараахь хамаарлаар илэрхийлж болох юм.

ICAM аргачлалыг хийж хэрэгжүүлснээр дараахь үр

дүнд хүрэх боломж бүрдэнэ. Үүнд: Байгууллагын систем, тогтолцоо, хүчин зүйлс

сайжирна; Ажлын байр нь илүү аюулгүй болно; Алдаа, зөрчил багасна; Аюулгүй ажиллагааны сүлжээ бий болж, эрсдлийн

удирдлага сайжирна; Даалгаврыг аюулгүй, үр дүнтэй гүйцэтгэх нөхцөл

байдал бүрдэнэ.

ICAM аргачлалын дагуу ослын шалтгааныг судлаж тогтоох судалгааны бие даасан баг томилогдсон байх бөгөөд тухайн баг нь дараахь шаардлагыг хангасан байна. Үүнд: - Багийн ахлагч, гишүүдийг захиргаанаас томилж,

багийн ахлагч нь тухайн төсөл, ажилд хамааралгүй байна;

- Багийн бүрэлдэхүүнд ахлах удирдлагын төлөөлөл, төслийн удирдагч, төслийн ХАБЭА-н менежер, тухайн хэсгийн төлөөлөл, техникийн экспертууд багтана.



80

Зөвлөмж гаргах ICAM аргачлалын дагуу ослын шалтгааныг судлаж

тогтоох судалгааны баг нь ослыг судласны дараа дараахь шаардлагыг хангасан ослоос урьдчилан сэргийлэх, ХАБ-ыг хангах зөвлөмж боловсруулна. Үүнд: - Нарийвчилсан; - Хэмжигдэхүйц; - Хариуцах эзэнтэй; - Шалтгаан нь тодорхой; - Хугацаатай; - Үр дүнтэй; - Хянагдсан. Ухаа худаг уурхайд ослыг ICAM аргачлалын дагуу судлаж буй туршлага

“Энержи Ресурс” ХХК нь Ухаа худаг уурхай дээр гарч буй бүх аюултай тохиолдлыг ICAM аргачлалын дагуу дараахь байдлаар бүртгэж дэлгэрэнгуй судлан шинжилдэг.

Ослын гол шалтгаан Осолд орж буй

техникийн давтамж

Ослын тохиолдол хүйсээр Осолд орж буй

хүмүүсийн нас



81

ОЮУ ТОЛГОЙ КОМПАНИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН ТУРШЛАГА

Оюу Толгой ХХК-ийн Аюулгүй ажиллагааны ахлах зөвлөх З.Болд-Эрдэнэ

Манай эрхэм зорилго, алсын хараа, үнэт зүйлс Эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны стратегийн 5 чиглэл

• Эрхэм зорилго, алсын хараа, үнэт зүйлс • Эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагаа, байгаль орчны

бодлогууд • Аюулгүй ажиллагааны стандартууд • Амь нас хамгаалах 6 дүрэм болон УХААН • Үйл ажиллагааны үзүүлэлт

Манай эрхэм зорилго, алсын хараа, үнэт зүйлс Манай Эрхэм зорилго:

Осол аюулгүй бөгөөд тогтвортой зэсийн үйлдвэрлэлийг дэлхийн жишигт нийцүүлж эрчимтэй хөгжүүлнэ.

Компанийн үнэт зүйлс: ХАБ-ыг чанд хэвшүүлнэ; Ажилтнуудаа үлгэр жишээчээр сургаж мэргэшүүлнэ; Шилдэг бөгөөд бүтээлч ажиллана; Өндөр хариуцлагыг хэрэгжүүлж мөрдөнө; Үлгэр дуриаллын жишиг тогтооно; Амлалтаа хэрэгжүүлж биелүүлнэ; Ёс зүйг чандлан сахина.



82

Манай алсын хараа: Монгол гэрэлт ирээдүйг бүтээлцэх Үндэсний тэргүүлэх компани болно

Манай удирдлагын үнэт зүйлс: Шударга; Тууштай; Хүндэтгэлтэй; Зарчимч; Найдвартай; Халамжтай. Эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны стратегийн 5 чиглэл Бид манлайлал, хариуцлагатай байдалд тулгуурласан байгууллагын соёлыг бий болгож, хөгжүүлэхээр ажиллаж байна. Манай эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны зорилт нь хүний амь нас үрэгдэх, байнгын хөгжлийн бэрхшээлтэй болох осол, гэмтлээс урьдчилан сэргийлж, арилгах явдал юм. Бидний эхний стратегийн санаачилгууд бол: Автомашин болон автомашин барих; Ажилчдын сайн сайхан – Ядарч цуцах болон

Согтууруулах ундааны хэрэглээ; Хүний амь нас үрэгдэх, байнгын хөгжлийн бэрхшээлтэй

болох осол, гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр; Тэргүүн эгнээний манлайлал, ур чадвар болон биеэ авч

явах байдлын хүлээлт; Гэрээт гүйцэтгэгч нартай хамтран ажиллах.

Амжилт бол идэвхтэй, тууштай, ил тод манлайлалаас хамаардаг

Манлайлалын зорилт бол манай амжилтанд ихээхэн чухал бөгөөд манай удирдагч нараар дамжуулан харагддаг: Байгууллагын соёлыг амьдрал дээр хэрэгжүүлэх; Манай үнэт зүйлстэй нийцсэн биеэ авч явах байдал, зан

үйлдлийг дэмжиж, хөтлөх; Зөв шийдвэрийг гаргах;



83

Аюулгүй ажиллагааны бүх талуудад өргөн хүрээний оролцоог идэвхтэй урамшуулж, дэмжих.

Бид энэ зорилгод дараахь арга замаар хүрнэ.Үүнд: ЭМААБО-н харагдахуйц төгс байдал болон бэлэгдэл; Аюулгүй ажиллагааны манлайлалын сургалтын

хөтөлбөр; Эрсдэлийг тодруулж, хяналтыг хэрэгжүүлэхэд хүмүүсээ

идэвхтэй оролцуулах; Эрсдэлийн менежментэд хандсан стратеги болон

хөтөлбөрөөр дамжуулан дэмжих; Аюулгүй ажиллагаа болон эрсдэлийн менежментийн

үүрэг хариуцлагаас хуваалцах.

Аюулгүй ажиллагааны стандартууд Бидний үйл ажиллагаа манай аюулгүй ажиллагааны стандартуудад тулгуурласан байдаг: Оюу Толгой төслийн талбарт ажиллаж байгаа бүх

ажиллагчид болон гэрээт компанийн ажиллагсдад бүгдэд нь хамааралтай;

Тусгаарлах; Цахилгааны; Автомашин болон автомашин барих; Өндөрт ажиллах; Хязгаарлагдмал орон зайд ажиллах; Кран болон өргөх; Нисэх; Далд уурхай. Эдгээр аюулгүй ажиллагааны стандартуудын талаар сургалтыг бүх ажиллагчид болон гэрээт гүйцэтгэгч нарт өгдөг. Амь нас хамгаалах 6 дүрэм Амь нас аварч, хамгаалах дүрмүүд нь ажиллагчид, зочид

болон гэрээт компанийн ажиллагсад ямагт дагаж мөрдөх байх ёстой.

Эдгээр нь Осол, аюулыг тэглэх бидний зорилгийг хэрэгжүүлэх хүчин чармайлтын ихээхэн чухал хэсгийг бүрдүүлдэг.



84

Хүний амь насыг аварч, хамгаалах дүрмийг дагаж мөрдөхгүй байх аваас таны амь нас, эрүүл мэндэд ноцтой үр дагавар учирч болзошгүй хэрэв зөрчсөн тохиолдолд эхний бөгөөд сүүлийн удаа бичгэн сануулга өгч хоёр дахь удаа зөрчсөн тохиолдолд ажлаах халах хүртэл арга хэмжээг авна.

Амь нас хамгаалах 6 дүрэм Өндөрт байгаа ачааны доор болон

тулгуур, бэхэлгээгүй газар зогсохгүй байх.

1.5 метрийн өндөрт ажиллах үедээ унахаас сэргийлэх болон хамгаалах хэрэгслийг байнга ашиглаж байх.

Цахилгааны эх үүсвэрийг байнга тусгаарлаж, аливаа тоног төхөөрөмжийг ажиллуулахаас өмнө холбогдох зөвшөөрөл болон хувийн тусгаарлагч цоож хэрэгслийг зохих газар нь

байрлуулсан байх. Ажилдаа ирэхдээ байнга эрүүл байж, мансууруулах

бодис, согтууруулах ундааны нөлөөлөлд ороогүй байх. Хязгаарлагдмал орон зай болон талбайд нэвтрэхийн

өмнө байнга холбогдох зөвшөөрлийг авч байх. Аливаа тоног төхөөрөмжийг ажиллуулах эрх бүхий

зөвшөөрөлтэй байх мөн ажиллах зөвшөөрлийг авах. УХААН УХААН нь одоо Оюу Толгойн хувь хүний ажил

эхлэхийн өмнөх эрсдлийн үнэлгээний аргачлал болсон бөгөөд өмнөх ‘АЛХАМ 5’ аргачлалын оронд хэрэглэгдэх болсон.

УХААН-ыг хийж гүйцэтгэх 5 алхам байдаг.



85

Рио Тинтогийн аюулгүй ажиллагааны үзүүлэлтийн хүснэгт

QSI буюу Аюулгүй ажиллагааны зөвлөмж Өнгөрсөн жил аюулгүй ажиллагааны зөвлөмж хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд Оюу Толгой хэмжээнд энэ ойлголтыг хэвшүүлэх нь цаг үеээ олсон ажил болсон. Аюулгүй ажиллагааны зөвлөмжийн зорилго бол

аюулгүй ажиллагааны талаар үр дүнтэй яриа



86

хэлэлцүүлэг хийж, аюулгүй ажиллагааны эерэг зан төлвийг хэвшүүлэхэд чиглэсэн юм.

Эдгээр нь аюул, ослыг арилгаж, осол авааргүй ажлын байрыг бий болгох зорилготой.

Эдгээр нь удирдагчдыг багуудтайгаа аюулгүй ажиллагааны талаар хамтран ажиллаж, харилцахад нь тусалж, дэмжих багаж хэрэгсэл юм.Үүнийг дараахь байдлаар хийдэг болно.Үүнд: Аюулгүй ажиллах арга барилын талаар бодож,

тунгаах; Манлайлал болон анхааран халамжлахыг үлгэрлэн

харуулах; Аюулгүй ажиллагаа болон эерэг зан төлөвийг

бэхжүүлэх; Аюул эрсдэлтэй үйлдлийг засах; УХААН-ыг ямагт бөглөх.

Оюу Толгойн аюулгүй ажиллагааны үндсэн үйл ажиллагаа

Аливаа үүрэг даалгаварыг аюулгүй хийж гүйцэтгэх

боломжгүй бол ажлыг зогсоох хүртэл арга хэмжээг дагаж мөрдөнө.

Ил задгай нүх болон зах ирмэгт хаалт хашилт тавих, аюулгүй ажиллах орчинг бүрдүүлэх.

Хүнд даацын машин механизт 50 метрээс дотогш зайд ойртох үед оператортой холбоо тогтоох .

Аливаа ажлыг эхлэхээс өмнө УХААН-ыг хийнэ. Аливаа осол, гэмтлийг өөрийн ахлах ажилтанд нэн

даруй байнга мэдээлж байх. Боломжтой тохиолдолд, аюул эрсдлийг өөрөө засаж, залруулж байх.

Аливаа хувийн хамгаалах хэрэгсэл болон аюулгүй ажиллагааны хэрэгслийг үргэлж сургалтанд заасны дагуу болон эдгээрийн зааврын дагуу ашиглаж байх.

Байнга өөрийн ашиглаж байгаа хөдөлгөөнт тоног төхөөрөмжийг ашиглах хүчин төгөлдөр зөвшөөрөлтэй байх ёстой бөгөөд энэ тоног төхөөрөмжийг ашиглахад аюулгүй байхад анхаарах.



87

Суудлын бүсийг байнга ашиглаж, замын нөхцөл байдалд тохируулан жолоо барих. Заасан хурдны хязгаарлалтыг байнга сахиж мөрдөх.

Аюулгүй ажиллагаа – Осол аюулыг тэглэх Осол, аюулыг тэглэх соёлыг бий болгох нь урт удаан

хугацааны үйл явц юм. Чухал бүрэлдэхүүн хэсгүүд: Биеэ авч явах байдал, зан төлөв, Манлайлал, Соёл, Менежментийн тогтолцоо;

Манай бүх ажилчид бидний амжилтанд хувь нэмэр оруулдаг. Аюулгүй биеэ авч явах байдал, эерэг зан төлөвийг

баримтлах, Аюул, эрсдлийг таних, Аюулгүй ажлын байрыг бүрдүүлэх.

ЭМААБО-ны бодлого Манай эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагаа, байгаль орчны менежментийн цогц систем болон үйл ажиллагааны стандарт энэ суурь үндсийг бий болгож өгч байгаа болно. Эрүүл чийрэгжүүлэлтийн хөтөлбөрүүд; Бизнесийн тэсвэртэй байдал болон нөхөн сэргэлт –

Онцгой нөхцөл байдалд хариу үйлдэл үзүүлэх төлөвлөгөө;

Осол, гэмтлийг мэдээлэх, шалгах болон үйл ажиллагааны менежмент;

Үйл ажиллагааны ЭМААБО стандарт – жишээ нь, сургалт, ажлын журам болон зөвшөөрөл.

Оюу Толгой төслийн сургалтын хөтөлбөр

зохицуулалт Зохион байгуулалт: Аливаа нэг ЭМААБО-н байгууллага Оюу Толгойг

бүхэлд нь дэмжин ажиллах; Рио Тинтогийн ЭМААБО-н стандартыг мөрдөн

ажиллаж байгааг харуулах;



88

Бүхий л үйл ажиллагаа болон ажилтнууд Оюу Толгойн ЭМААБО-г дагаж ажиллаж байгаад анхаарах;

Үр дүнд чиглэсэн ЭМААБО-н байгууллагыг бий болгох; Бүх хэсгүүд багийн ЭМААБО-н төлөвлөгөөтэй байж,

энэ стратегиас урган гарсан зорилготой байхад анхаарах;

ЭМААБО-н авъяасын менежмент болон байгууллагын чадавхийг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжих.

Суралцах болон сургалт: Бүх ажилтнууд ажилд гарахаас өмнө холбогдох

ЭМААБО-н сургалтыг дүүргэсэн байхад анхаарах; Бүх үүрэг роль тодорхой байж, ажил үүргийг

гүйцэтгэхэд шаардлагатай ур чадварыг тодруулах; Манай ЭМААБО-н мэргэжилтнүүдийг шилдэг

тэргүүний мэргэжилтнүүд болж хөгжүүлэх.

Зохицуулалт: Дэлхийн түвшний эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагаа,

байгаль орчны зохицуулалтын стандартын дагуу үйл ажиллагаа явуулах

Засгийн газрын болон салбарын бүлгүүдтэй хамтран ажиллах

Осол эрсдлийн зохицуулалт Оюу Толгой нь бүх гарсан осол, гэмтлийг Рио Тинтогийн Бизнесийн шийдлийн систем дээр бүртгэдэг. Бүхий л төрлийн осол, гэмтэл – Аюулгүй ажиллагаа, эрүүл мэнд, байгаль орчин, орон нутаг, аюулгүй байдал, бизнесийн ёс зүй, чанар болон үйл явц. Бид дараахь үйл явцыг байнга хэрэгжүүлж байна.Үүнд: Осол гэмтлийг зохицуулж,дахин давтагдаж гарахаас

сэргийлж, ажлын байр орчноо сайжруулах; Осол гэмтлийг мэдээлэх, харилцах үйл ажиллагааг

сайжруулах; Осол, гэмтлийн менежментийг сайжруулах; Үүрэг роль, хариуцлагыг тодорхой болгох; Шаардлагыг ханган биелүүлэх ур чадварыг хүмүүст

өгөх.



89

2012 оны 5-р сард үйл ажиллагааны менежментийн үйл

явцыг эхлүүлсэн. Энэ нь осол гэмтлийг шалгах үйл явцын үр дүнд ихээхэн чухал юм. Энэ нь ЭМААБО-ын бүх арга хэмжээтэй холбоотой бүхий л үйл ажиллагаанд хамаатай болно (жишээ нь, Чанарын аюулгүй ажиллагааны харилцан үйлчлэл, эрсдлийн үнэлгээ, шалгалт г.м.).



90

ХӨДӨЛМӨРИЙН ЭРҮҮЛ МЭНД, АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН СОЁЛ БА ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ҮР АШИГ

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ХАБЭА-н хэлтсийн дарга С.Давааням

Монгол орны нөхцөлд

ХЭМАБ-ын тогтолцоо бүрдүүлэх үйл явц нь хүний аюулгүй байдлын тухай үндсэн ойлголт, Монгол үндэстний уламжлалт зан үйл, ёс суртахууны үнэт өвд тулгуурлан үйлдвэрлэл, үйл ажиллагааны онцлогт тохирсон соёл төлөвшүүлэх явдал мөн.

ХЭМАБ нь хүний амьдрах, хөдөлмөрлөх орчин хийгээд бүтээлчээр амьдрах боломжийг олгож, хүний өөрийнх нь ХҮН хэмээх мөн чанараар нь хөгжүүлэх баталгааны тухай асуудал юм. “Монголчууд хүнээр хүн хийнэ”, “Энэ мондыг яаж хүн хийнэ дээ” гэж ярьдаг. Энэ ойлголтыг дараахь агуулгаар ойлгож болно. Үүнд: Хүний ажлын орчин сайжрах нь хөдөлмөрийн хүн,

хамт олны хөгжлийн анхдагч нөхцөл юм. Ажлын орчин нөхцлийг сайжруулснаар хувь хүн, хамт олон хийгээд нийгмийг бүхэлд нь хөгжүүлнэ.

ХЭМАБ-ын баталгаа нь тухайн нийгэм, тухайн хүний бүтээх чадвар юм. Бүтээлч, аливаа ажлыг эвийг нь олоод ухаалгаар гүйцэтгэх чадвар гэж ойлгож болох байна. Энэ нь бүтээлч, оюун ухаан шингэсэн баялгийн төрөл, хэмжээ болон бүтээмж, инновацийг хамарсан ойлголт юм.

Хүний ХҮН хэмээх мөн чанарыг бүх хэмжээсээр нь цогц сайжруулсан нөхцөлд аюулгүй байдал бэхжиж, улс үндэстнээрээ хөгжинө. Монгол оронд монгол хүний амь нас, эрүүл мэндээс илүү үнэт зүйл үгүй.

ХЭМАБ-ын соёл гэж юу вэ?



91

Түүхэн талаасаа “Нийгмээрээ (бүх хүн, бараг бүгдээрээ) өвлөн авсан ажиллаж амьдрах, итгүүлж үнэмшүүлэх арга барилын иж бүрдлийг соёл” гэж үзэх бөгөөд “бие биенийхээ үйлдэлд харилцан нөлөөлж буй олон хүний ухамсартай болон ухамсаргүй үйл ажиллагааны үр дүнд үүсэж биеллээ олсон бүх зүйлсийг” соёл хэмээх өргөн утга илэрхийлдэг.

Хүний үйл ажиллагааны аль нэгэн талыг боловсронгуй болгох үйл явцыг соёлын төлөвшил гэж үзвэл, бидний хуран чуулж, ярилцаж байгаа ХЭМАБ-ын асуудал нь эх орны эдийн засгийн гол хүч болж байгаа аж үйлдвэрлэлийн соёл, ажил хийх соёлын асуудал юм. Өөрөөр хэлбэл, хөдөлмөрийн харилцаанд оролцогч талуудын (ажил олгогч, ажилтан, үйлдвэрчний эвлэл) ажлаа ЗӨВ гүйцэтгэх, хариуцлагатай хийх тухай ойлголт байна. Бид нэгэн үзүүрт сэтгэлдээ нэг л зорилгыг өвөртлөн энд цугласан бөгөөд ХЭМАБ бол бид бүгдээрээ хариуцсан ажлаа соёлтой гүйцэтгэх тухай ойлголт ба энэ тухай соёлтой ярьж харилцан суралцахаар, сайн санал, санаачлагыг дэмжиж сэтгэлгээний өөрчлөлт хийхээр зориг шулуудсан байгааг дурьдахад таатай байна. Бид зөвхөн хамтдаа байж энэ зорилгоо биелүүлэх боломтой болно.

Үйлдвэрлэл, үйл ажиллаганы соёлыг функциональ үүргээр нь авч үзвэл нийгмийн үнэт капитал – хүний үнэт чанар, бүтээж туурвих чадавхи, иргэнийг төлөвшүүлж нийгэмшүүлэх арга, танин мэдэхүйн болон харилцааны хэрэгсэл, мэдээллийн агуулгатай юм.

Хүнд аж үйлдвэрлэл өргөн далайцтай хөгжсөн хөгжингүй орнуудад (АНУ, Канад, Австрали, г.м.) ХЭМАБ-ын бодлого, үйл ажиллагаанд Байгууллагын аюулгүй байдал буюу аюулгүй ажиллагааны соёл, аюулгүй ажиллагаааны манлайлал, аюулгүй ажиллагааны эхлэл зэрэг тогтсон парадигмууд түгээмэл хэрэглэгддэг. Эдгээрээс заримыг нь авч үзвэл:

2012 онд “Mining journal” сэтгүүлээс орон даяар явуулсан шалгаруулалтаар “Хариуцлагатай уул уурхай” хэмээх эрхэм хүндтэй шагналыг хүртсэн Эрдэнэт үйлдвэрийн түүхэн хөгжлийн явцад бүрэлдэн төлөвшсөн



92

сайн зүйл бүхнийг уламжлан авч, НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ бодлогыг хэрэгжүүлж, ажилтан бүр хариуцсан ажилдаа ЗӨВ хандаж, оюун сэтгэлгээний болон үйл ажиллагааны шинэчлэлийг хэрэгжүүлж, осол аюулгүй хөдөлмөрлөх соёлыг төлөвшүүлэх талаар олсон амжилтаас хуваалцаж байна.

Алдарт Л.Сенека “Өөрийгөө төгөлдөржүүлэн боловсронгуй болгох 3 зам байдаг. ЭРЭГЦҮҮЛЭН БОДОЖ, УХААРАН ОЙЛГОХ бол хамгийн сайхан зам нь, ТУРШЛАГА бол хамгийн хүнд зам нь бөгөөд ДАГАН ДУУРИАХ бол хамгийн энгийн бөгөөд хорхой хүргэж, дур татмаар зам юм” гэж бичсэнчлэн Эрдэнэт үйлдвэрийн ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцооны “Нэн түрүүнд ХАБ” бодлогын хэрэгжүүлэх явцын тухай яръяа.

Аж ахуйн нэгж бүр ХЭМАБ-ын удирдлагын систем, бодлогоо боловсруулж, ажилтан нэг бүрийн хүртээл болгон ойлгуулах, хэрэгжүүүлж, хэвшүүлэх ажлыг шат дараалалтай, системтэй хийснээр тухайн байгууллагын аюулгүй ажиллагааны соёл төлөвших эхний шат болно.

Байгууллагын аюулгүй байдал буюу аюулгүй ажиллагааны соёл нь ажилтан нэг бүрийн эрүүл мэнд, бүтээлч хөдөлмөр, сэтгэл ханамж хийгээд амьдарлын чанарыг илэрхийлж, байгууллагын үнэт зүйл болдог. Мэдээж, үнэт зүйлийн агуулга нь нийгмийн буюу бүлэг хүмүүсийн хувьд тодорхой орон зай, цаг хугацаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн (зарим тохиолдолд үл хүлээн зөвшөөрөгдсөн), чиглэл зорилготой (эсвэл санамсаргүй) ЗӨВ ЗАН ҮЙЛИЙН ЖИШИГ буюу загвар юм.

Хүний өдөр тутмын хөдөлмөрийн үйл ажиллагаа, үйлдлээр илэрдэг аюулгүй ажиллагааны соёлыг зөв төлөвшүүлэхийн тулд нь Монгол хүний зан үйлийн онцлогийг судлаж, монгол ахуйн үргэлжлэл – монгол ажилтны, монгол хүний зан чанар, хандлага, төлөвшлийн онцлогийг үйлдвэрлэлийн процесс, ажлын явцад анхаарах шаардлагатай. Иймд ХЭМАБ-ын соёл гэдэг зүйлийг өв уламжлал, шинэчлэл (технологийн дэвшил)-ийн зохистой



93

харьцааг харгалзан, тодорхой зорилго чиглэлтэй дэлгэрүүлэх хэрэгтэй байна.

Монголчууд “Санаа зөв бол заяа зөв” гэж үйлдлийн эхлэлийг зөв байлгаснаар үр дүн буюу ажил үйлс зөв байхыг эрхэмлэдэг уламжлалтай. Эндээс ЗӨВ ЗАН ҮЙЛ гэж ойлголт гарч ирнэ. ЗӨВ ЗАН ҮЙЛ гэж аюулгүй байдлыг хангахад эерэг үр нөлөө бүхий зан үйл, хэвшиж тогтсон соёлыг хэлнэ. Аюулгүй ажиллагааны соёлын түвшингээс үйлдвэрлэлийн үр ашиг шууд хамаарч байгаа орчин үед ЗӨВ ЗАН ҮЙЛИЙН ЖИШИГ-ийг тогтоохын тулд:

1. Зөв зан үйлийн жишиг буюу загварыг гаргах хэрэгтэй.

2. Энэхүү загварыг хүмүүс болон хамт олон хэр таашааж, эсвэл үл сайшааж байгааг задлан шинжилж, байнга боловсронгуй болгох хэрэгтэй.

3. Хувь хүн болон тухайн хамт олны зан үйлийн талаарх ойлголтыг (хувь хүний хөгжил) нэг түвшинд хүргэх зорилготой, системтэй үйл ажиллагааг явуулах системийг бүрдүүлэх шаардлагатай.

Зан үйлд суурилсан Аюулгүй байдал гэдэг ойлголт нь ЗӨВ ЗАН ҮЙЛИЙГ дэмжих, дэлгэрүүлэх тухай бодлого, үйл ажиллагаа юм. Энэ нь үйлдвэрлэл, үйл ажиллагааны аюулгүй байдлыг хангуулах бүх шатны удирдлага буюу байгууллагын менежмент нь ЗӨВ ЗАН ҮЙЛ дээр тулгуурлана гэсэн үг. ЗӨВ ЗАН ҮЙЛИЙН нөлөөллийг дараахь зургаар харуулж болно:



94

Аюулгүй ажиллагааг хэн манлайлах вэ? Орчин үеийн байгууллага гэдэг бол менежментийн баг,

нийт ажиллагчдын оюуны хамтын бүтээл юм. Байгууллагыг бүтээхэд сайн удирдагч, манлайлагчийн үүрэг шийдвэрлэх ач холбогдолтой. Аюулгүй ажиллагааны соёл төлөвшсөн байгууллагыг бий болгох, бүтээхэд манлайлагчийн зан үйлийн хэм хэмжээ, зохион байгуулалтын механизмуудыг авч үзэх хэрэгтэй болдог. Эдгээрт манлайлагчийн үүрэг, байгууллагын бүтэц, соёлыг хамааруулдаг.

Манай орны одоогийн нөхцөлд аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэд, ХЭМАБ-ын асуудал хариуцсан ажилтан бол Аюулгүй ажиллагааны манлайлагч байх ёстой.

“Аюулгүй байдал бол бидний хамгийн чухал асуудал”, “Аюулгүй байдлаас өөр нэн чухал асуудал гэж үгүй” гэдгийг удирдах ажилтнууд шуудхан хэлдэг. Гэвч “Та ажиллагчдынхаа аюулгүй байдлыг хангахын тулд өдөр тутам яг ямар ажил хийдэг вэ?” гэж асуухад “Аюулгүй байдлыг хангаж ажиллана шүү гэж цаг ямагт анхааруулдаг”, “Хамгаалах хэрэгслийг байнга хэрэглэж байхыг зөвлөдөг”, эсвэл “Өдөр бүр хийдэг хурлыг аюулгүй байдлын талаарх асуудлаар эхэлдэг” гэх мэтээр хариулдаг. Энэ хариултуудаас “Эдгээр нь удирдлагуудад байвал зохих зан үйл мөн үү?”, “Энэ нь хангалттай байж чадах уу?” гэсэн асуулт гарна. Удирдах болон ХЭМАБ-ын ажилтнуудын ихэнх нь дээрх хоёр асуултанд хоёуланд нь “Үгүй” гэж гэмшингүй хариулдагаас тэд чухам юу хийх ёстойгоо сайн мэдэхгүй байгаа нь тодорхой харагддаг.

Яаж аюулгүй ажиллагааны сайн ажилтан болох вэ?

Удирдах ажилтны зүгээс аюулгүй ажиллагааны

соёлыг төлөвшүүлэх, дэлгэрүүлэхийн тулд яг юу хийж болох вэ?

Аюулгүй ажиллагааны соёлыг төлөвшүүлж,

хөгжүүлэхийн тулд хийх ёстой олон ажлын хамгийн чухал нь сургалт. ХЭМАБ-ын сургалтыг тасралтгүй, шаталсан,



95

системтэй байдлаар явуулж, ажилтны хөгжилд нөлөөлөх боломжийг эрэлхийлэх шаардлагатай.

ХЭМАБ-ын сургалтад дараахь үзэл баримтлалыг

анхаарах ёстой. Үүнд нь:

Сургалт бол жам ёсны үйл явц.

Амьдрал, ажил бол байнгын сургалт мөн. Сургалт бол ажил

юм. Ямарч сургалт ухамсартай чармайлт, анхаарлын

төвлөрлийг шаарддаг.

Сургалт нь хүмүүс хоорондын харилцаан дээр үндэслэгдэнэ. Сургалтын бүхий л үйл явц сургагч (багш) суралцагчийн харилцан итгэлцэл, хүндлэл дээр тогтоно.

Сургалт бусдад дамжин “халдварлах” ёстой. Бусад хүмүүстэй харилцан үйлчлэлд орж байж л бид олон зүйлийг мэдэж авдаг.

Сургалт нь практик (эрхэлж буй ажил)-тай нягт холбоотой. Аливаа сургалт бодит асуудлуудтай холбогдож байж үр өгөөжтэй болдог.

Сургалт ганцаарчилсан шинжтэй. Хүн бүрт өөрийн арга барил, хэв маяг, хэмнэл, хурд, суралцах нөөц боломж байдаг.

Насанд хүрсэн хүний сургалтад тавигддаг стандарт

шаардлагыг хангаж, сайн зохион байгуулагдсан ХЭМАБ-ын сургалт нь байгууллагын хөгжлийн нэг гол үзүүлэлт, суралцагч байгууллагыг төлөвшүүлэх үйл явц болдог.



96

Эрдэнэт үйлдвэрийн хувьд ХЭМАБ-ын үндэсний хэмжээний ЖИШИГ болох сургалтыг явуулах зорилт тавин ЗӨВ АЖИЛЛАЦГААЯ уриатай, 8 үндсэн хөтөлбөртэй цогц сургалтыг амжилттай явуулж байна. ХЭМАБ-ын цогц сургалтыг явуулахдаа ХЭМАБ-ын удирдлагын системийн зүрхэн тарни болсон НЭН ТҮРҮҮНД ХАБ бодлогын мөн чанарыг энгийн ойлгомжой хэллэгэр товч, тодорхой илэрхийлсэн 5А зарчим гэж бий.

Энэ нь:

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНД СУРАЛЦАХ АЛЖААЛАА ТАЙЛЖ, БИЕ, СЭТГЭЛЭЭ АЖИЛД БЭЛТГЭХ

АЖИЛ ЭХЛЭХЭЭС ӨМНӨ ЗӨВ АЖИЛЛАХ ТУХАЙ БОДОХ

АЮУЛ, ЭРСДЛИЙГ ИЛРҮҮЛЖ, АРИЛГАХ АЖЛАА ЗӨВ ГҮЙЦЭТГЭХ

Энэ зарчмууд хүн бүрийн хувьд өглөө босоод л нүүр гар, шүдээ угаадаг шиг хэвшмэл зан үйл болчихвол, үйлдвэрлэлийн соёл – аюулгүй ажиллагаа шинэ шатанд гарна гэж бид үзэж, ХЭМАБ-ын сургалтанд онцгой анхаарч байна.

Ийнхүү бодлогынхоо цөмийг цаасан дээр бичиж тунхаглах төдийгүй, хүн бүрийн зүрх сэтгэлд хүрч, ажил, амьдарлынх нь хэм хэмжээ болсноор бодитой үйлчилж, итгэл үнэмшил, дадал, зан үйл болох боломжийг системтэй сургалтаар дамжуулан олгох нөхцлийг бүрдүүлэх нь байгууллагын удирдах ажилтан, манлайлагчийн хийх ёстой эн тэргүүний ажил юм.



97

“ДЦС-4” ТӨХК-НД ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН УДИРДЛАГЫН ТОГТОЛЦООНЫ ХҮРЭЭНД ХИЙГДЭЖ БАЙГАА АЖЛУУД

“ДЦС-4” ТӨХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Б.Цэвээн

Илтгэлийн агуулга: ДЦС-4 ТӨХК-ийн ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо ХАБЭА-н чиглэлээр явуулж буй үйл ажиллагаа Цаашид ХАБЭА-н талаар авах арга хэмжээ, дүгнэлт Дэвшүүлэх санал, асуудал ДЦС-4 ТӨХК-ийн ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо

ДЦС-4 ТӨХК нь ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцооны үндсэн баримт бичгийг боловсруулахад дараахь баримт бичиг, материалыг удирдлага болгосон. Үүнд: 2009 оны 05 дугаар сарын 04-нд “ДЦС-4” ТӨХК-д ХАБЭА-н менежментийн системийг нэвтрүүлэх тухай Гүйцэтгэх захирлын 52 тоот тушаал батлагдсан;

Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн Үндэсний хорооны 2004 оны 04 дүгээр сарын 06-ны өдрийн хурлаар хэлэлцэж сайшаагдсан аж ахуйн нэгж, байгууллагад хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн менежментийн систем нэвтрүүлэх удирдамж;

МАОЭНХ-ны ХАБЭА-н менежментийн системийн багаас гаргасан ILO-2001-OSHMS нэвтрүүлэх удирдамж;

Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагаас гаргасан ILO-OSH-2001 удирдамж, MNS ILO-OSH 1:2003, MNS OHSAS 18001:2012 стандарт.

ХАБЭА-н чиглэлээр явуулж буй үйл ажиллагаа

ДЦС-4 ТӨХК нь дараахь чиглэлээр ХАБЭА-н үйл ажиллагааг явуулж байна. Үүнд: Аюулыг мэдээлэх хуудас, Метрикс карт; Цоож, пайзны систем; Эрсдлийн үнэлгээ; ХАБЭА-н сургалт; Идэвхжүүлэх ажил, ХАБЭА-н зөвлөл;



98

НАССP хөтөлбөр; Бүтээмж дээшлүүлэх хөтөлбөр; ХАБЭА-н үйл ажиллагаанд зарцуулсан хөрөнгийн

хэмжээ. Аюулыг мэдээлэх хуудас, Метрикс карт

ДЦС-4 ТӨХК нь Аюулыг мэдээлэх хуудас (АМХ)-ыг ашиглаж байгаа бөгөөд АМХ-ыг хэрэглэгдэх хүрээг дараахь зураг дээр харуулсан байна:

АМХ-ыг хэрэглэж буй байдлыг АМХ-аар мэдээлэгдсэн

аюулын тоо болон арилгасан аюулын тоогоор нь авч үзвэл:



99

Метрикс карт Метрикс карт нь “Осол аюулгүй ажиллаж болно” гэсэн

хамт олны эрмэлзлэлийн цар хүрээнд осолгүй үйлдвэрлэлийн соёлыг хөгжүүлэх ажилтны үүрэг болон хариуцлагыг хэмжих хэрэгсэл юм. Метрикс карт нь хэн ямар хувь нэмэр оруулж байгаагийн илэрхийлэл бөгөөд тодорхой ажил гүйцэтгэсэн даруйдаа тэмдэглэл хөтлөж байна.

ДЦС-4 ТӨХК дахь метрикс картны ашиглалтын тоон үзүүлэлтийг цех, нэгжээр нь дараахь зураг дээр харуулав:

Метрикс картны ашиглалтыг дүгнэхэд хөтлөлт жигдэрч, картанд заагдсан үйлдлийг ойлгох ойлголт сайжирснаар ажилчдын хандлага ЭЕРЭГ болж байна. Цоож, пайзны систем

Цоож, пайзны системийн зорилго нь аливаа тоноглолыг засварлах, түүнд үйлчилгээ хийхдээ аюултай энергийн эх үүсвэрээс бүрэн тусгаарлах техникийн болон зохион байгуулалтын арга хэмжээг бүрэн авч, ажилтан осолд өртөх, тоноглол гэмтэхээс урьдчилан сэргийлэхэд оршино.

Цоож, пайзны системийг хэрэглэх журмын онцлог нь бидний хэрэглэж хэвшсэн нарядын системтэй холбосноороо онцлог юм. Үүнд: цоож, пайзыг хаана, хэн хэрхэн тавих, буцааж авах талаар тодорхой зааж өгсөн.



100

Өнөөдрийн байдлаар цахилгаан тоноглолыг цоожлох зориулалттай 300 ширхэг, хаалт арматур цоожлох зориулалттай 200 ширхэг цоож хэрэглэгдэж байна. Эрсдлийн үнэлгээ

Өнөөдрийн байдлаар ДЦС-4 ТӨХК-д эрсдлийг үнэлэх журмын дагуу нийт 335 ажилд үнэлгээ хийгдсэн. Эрсдлийн үнэлгээ хийснээр дараахь үр дүн гарч байна. Үүнд: Шинээр ажилд орсон болон дадлага туршлага

суугаагүй ажилчдыг зөв ажиллуулах арга барилд сургахад дөхөм болж байна.

Өдөр бүрийн аюулгүй ажиллагааны зааварчилгааг хийгдэх ажилтай нь уялдуулж өгөх боломж бүрдсэн.

Эрсдэлд суурилсан сайжруулалтын төлөвлөлтийг хийх боломжтой болж байгаа.

Цаашид аюулгүй ажиллах “горим”-ыг бий болгох нөхцөл бүрдэж байна.

ХАБЭА-н сургалт

ХАБЭА-н сургалтыг явуулах ажлын хүрээнд дараахь ажлыг хийж байна. Үүнд: НХХЯ-ны сайдын 2008 оны 127 дугаар тушаалд заасан

журмын хүрээнд шинээр ажилд орж байгаа ажилтнуудад 10 хоногийн сургалт явуулж байна.

Дээрх сургалттай холбоотой видео хичээл бэлтгэсэн. ХАБЭА асуудал хариуцсан ажилтны болон ажил олгогч

нарт зориулсан сургалтанд ИТА-ыг хамруулж байна. MNS 4969:2000 стандарт болон эрчим хүчний ИТА-ын

дунд зохион байгуулах сургалтын нэгдсэн дүрмийн хүрээнд сургалтыг тасралтгүй зохион байгуулж байна. Сар бүрийн давтан зааварчилгааны үр өгөөжийг дээшлүүлэх зорилгоор ажилчдаас шалгалт авдаг болсон.

Идэвхижүүлэх ажил, ХАБЭА-н зөвлөл

Идэвхжүүлэлтийн чиглэлээр авч хэрэгжүүлж байгаа ажлуудыг дурьдвал: Сар бүр АМХ, Метрикс картны үнэлэмжээр хувь хүн,

хэсэг, хамт олныг шалгаруулан урамшуулдаг.



101

“Энх-Оршихуй” уралдааныг үндсэн 7 цехийн дунд уламжлал болгон зохион байгуулж байна.

Бүтээмжийг дээшлүүлэх ажлын хүрээнд ХАБЭА-н чиглэлээр ирсэн саналуудыг худалдан авч, дэмжигдсэн саналын мөрөөр ажлуудыг хийж гүйцэтгэж байна.

Жил бүр цехүүд нийт ажилтнуудынхаа дунд ХАБЭА-н чиглэлээр тэмцээн зохион байгуулж байна.

Сар бүрийн ажлын үр дүнгээр олгох шагналыг олгохдоо ХАБЭА-н чиглэлийн 10 үзүүлэлтийг харгалздаг.

ХАБЭА-н зөвлөлийн ажлын уялдаа холбоо, ажиллах хүрээг зураг дээр харуулав.

HACCP хөтөлбөр

НАССР гэдэг нь Нazard Analysis Critical Control Point буюу “Эгзэгтэй цэгийн аюултай байдлыг хянах тогтолцоо” гэсэн үгийн товчлол бөгөөд Олон улсад Хүнсний аюулгүй байдлын баталгаа хэмээн хүлээн зөвшөөрөгддөг тогтолцоо юм.

1.500 ажилчдыг илчлэг өндөртэй, амт чанар сайтай, эрүүл, аюулгүй хүнсээр хангаж байх нь тэдний ажлын бүтээмжийг сайн байлгах, сэтгэл ханамжийг өндөр байлгахад онцгой нөлөөлдөг. Үүн дотроос онцлоод аюулгүй хоол хүнсээр хангах, ажилчдыг хурц хордлогоос сэргийлэх асуудал нэн чухал зүйл юм. Манай компанийн “Эрчим” зоогийн газарт HACCP хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд доорх ажлуудыг хийж гүйцэтгэлээ. Үүнд: Нийтийн хоолны газарт мөрдөгдөх ариун цэврийн

дүрмийн дагуу 2012 оны 03, 09 дугаар сард 50



102

ажилтныг Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвтэй хамтран эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэг шинжилгээнд хамруулсан.

НМХГ-аас боловсруулсан “Хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийг эрсдлийн ангилалд хамруулах, шалгуурыг тогтоох үзүүлэлт” эрсдлийн үнэлгээгээр 6 сар тутам 1 удаа, байгууллагын дотоодын хяналтын хуудсаар сар бүр үнэлгээ хийж, гарсан зөрчлийг тухай бүр нь арилгадаг.

НМХГ-ын төв лабораторид дараахь микробиологийн шинжилгээнүүдийг хийлгэдэг: ундны ус, агаарын бохирдол, хоол ба бэлэн бүтээгдэхүүн, тоног төхөөрөмж ба сав суулганы арчдас.

Ариутгал, цэвэрлэгээ, үйлчилгээг сайжруулах үүднээс аяга, таваг, угаалгын автомат машин, халбага сэрээ, дээжний шил, ариутгагч автоклов, өрөө тасалгааг кварцын гэрлээр тогтмол ариутган, угаалга цэвэрлэгээг хүнсний зориулалтын ариутгал цэвэрлэгээний бодис хэрэглэн хуваарийн дагуу тогтмол хийж, бүртгэл хөтлөн хяналт тавьдаг.

Бүтээмж дээшлүүлэх хөтөлбөр

Ажилчин хүний ажилдаа хандах хандлага нь осол гарахад нөлөөлдөг үндсэн хүчин зүйл болдог. Бид бүтээмж дээшлүүлэх хөтөлбөрийг цогцоор нь хэрэгжүүлснээр ажилчдын хандлагыг эерэг болгоно гэж үзэж байна. Энэхүү ажлын хүрээнд: ХАБЭА-н менежментийн дэд хэсэгт нийт 181 санал; Нийгэм эдийн засгийн дэд хэсэгт нийт 198 санал; Техникийн ажлын дэд хэсэгт нийт 177 санал тус тус

ирсэн байна.

Бүтээмж дээшлүүлэх “Өөрчлөлтийн баг”-ийн ажлын хүрээнд дараахь ажлын хэсгүүд багтдаг. Үүнд: Балансалсан үнэлгээний ажлын хэсэг; Ажлын байрны таатай орчин – 5S ажлын хэсэг; Чанарын дугуйлангийн ажлын хэсэг; Сайн саналын ажлын хэсэг; Хүний нөөцийг хөгжүүлэх ажлын хэсэг;



103

2012 онд компанийн хэмжээнд чанарын дугуйланд 444 ажилчид буюу нийт ажилчдын 29% нь хамрагдаж, 60 чанарын дугуйлан байгуулагдсанаас 37 чанарын дугуйлан нь 340 ажил хийж гүйцэтгээд байна. 2012 онд давхардсан тоогоор нийт 556 сайн санал хүлээн авсан.

2012 онд чанарын дугуйлангуудын хийсэн ажлуудыг доорх диаграмм дээр харуулав:

ХАБЭА-н үйл ажиллагаанд зарцуулсан хөрөнгийн хэмжээ

ДЦС-4 ТӨХК-д ХАБЭА-н үйл ажиллагаанд 2010-2012 онд зарцуулсан хөрөнгийн хэмжээг доорх диаграмм дээр харуулав:



104

Цаашид ХАБЭА-н талаар авах арга хэмжээ, дүгнэлт ДЦС-4 ТӨХК нь цаашид ХАБЭА-н талаар дараахь арга

хэмжээ авч ажиллахыг төлөвлөж байна. Үүнд: ХАБЭА-н зөвлөлийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх; Нийт ажилчдын оролцоог нэмэгдүүлэх үүднээс

урамшууллын болон зорилтот хөтөлбөрүүдийг тасралтгүй зохион байгуулж байх;

ХАБЭА-н сургалт, мэдээллийн хүртээмжийг дээшлүүлж үр дүнг нь сайжруулах;

ХАБЭА-н хяналт, мониторингийг мэргэжлийн чадварлаг багаар хийлгэж тасралтгүй сайжруулах үйл явцыг өрнүүлэх.

ДЦС-4 ТӨХК-д ХАБЭА-н чиглэлээр явуулж буй үйл

ажиллагааг дүгнэхэд: ХАБЭА-н талаар баримтлах бодлого, түүнийг

хэрэгжүүлэх удирдлагын тогтолцоо бий болсон; ХАБ-д тавих хяналт, авч хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа

өргөжиж, дүгнэх – үнэлэх систем бий болсон; Аюулгүй ажиллагааны урьдчилан сэргийлэх үйл

ажиллагаанд ажилчин бүрийн оролцоог нэмэгдүүлэх, тэднийг өөрөө өөрийгөө хамгаалах арга барилд сургах бодлого, хөтөлбөрүүдтэй болсон;

Үйлдвэрлэлийн ослын тоо буурч байна. Дэвшүүлэх санал, асуудал ХАБЭА-н сургалт явуулах, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх

байгууллагууд олширсон ба сургалтын агуулга, чиглэл нь бараг ялгарахгүй мөртлөө үйлчилгээний үнэ нь харилцан адилгүй байгаа байдлыг зохицуулах.

ХАБ-ын дүрмүүд нь салбарын яам, мэргэжлийн хяналт, хууль зүйн яам зэрэг байгууллагуудаар хянагдсан байдаг ба өнөөдөр ХАБ-ын чиглэлээр сургалт явуулж байгаа байгууллагуудын сургалтын агуулга, чанарыг ямар байгууллага шалгаж тогтоож байгаа нь тодорхойгүй байгаа тул цаашид ХАБЭА-н сургалт явуулдаг, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагад тавих шаардлагыг өндөрсгөх.



105

ХӨДӨЛМӨРИЙН ЭРҮҮЛ МЭНД, АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ НЬ

“М-Си-Эс Интернэйшнл” ХХК-ийн ХЭМАБ-ын менежер Ц.Батсайхан

Илтгэлийн агуулга: М-Си-Эс Интернэйшнл компанийн баримтлал Гүйцэтгэлийн үнэлгээний тогтолцоо, түүний ач холбогдол

М-Си-Эс Интернэйшнл компанид Гүйцэтгэлийн үнэлгээг нэвтрүүлсэн нь

Цаашдын зорилт, үнэлгээг сайжруулах нь М-Си-Эс Интернэйшнл компанийн баримтлал

М-Си-Эс Интернэйшнл компанийн хамт олон бүгд хөдөлмөр эрхлэж буй хүн бүрийн эрүүл мэнд, аюулгүй орчин нэн тэргүүнд тавигдах асуудал мөн гэж үздэг бөгөөд ажилтан, хамт олны сайшаалтай, зөв хичээл зүтгэлийг урамшуулах, шагнах бодлого баримталдаг.

Ажилтны сар, улирал, жилийн ажлын үр дүнгийн гүйцэтгэлийг үнэлэх, ажилтныг урамшуулах, ингэснээр үр бүтээлтэй, тогтвортой ажиллаж, эрүүл, аюулгүй ажиллах нөхцлийг бүрдүүлэх, зан үйлийг төлөвшүүлэх зорилготой. Урамшуулал нь заавал олгох нэмэлт цалин биш бөгөөд ажлын үр дүн, гүйцэтгэлээс хамааран тооцогдох, ажилтныг идэвхижүүлэх арга хэрэгсэл, шагнал юм. Гүйцэтгэлийн үнэлгээний тогтолцоо, түүний ач холбогдол Гүйцэтгэлийн удирдлага нь ажилтан бүр компанийн

хэтийн зорилт, өөрийн байр суурь, үүрэг, хувь нэмрээ олж харахад нь тус дөхөм болж улмаар хувь хүн ба компанийн амжилтыг сайжруулахад нөлөө үзүүлнэ.



106

Гүйцэтгэлийн удирдлага нь: Ажилтанг байгууллагын зорилгын хүрээнд хамгийн үр

дүнтэйгээр ажиллахад дэмжлэг үзүүлж удирдах зохион байгуулалт юм (Walters).

Ажилтан ба хэсэг нэгжийн гүйцэтгэлийг сайжруулснаар компани зорилгодоо хүрэх системчилсэн үйл явц юм (Armstrong).

Байгууллагын зорилт, үр дүнд ажилтан ба хэсэг нэгжийг нэгдүүлэн холбож системтэйгээр байгууллагын гүйцэтгэлийг дээшлүүлэх тогтолцоо юм (Australian government).

Гүйцэтгэлийн удирдлагын тогтолцоо нь Демингийн

зарчимд тулгуурласан байна.

Гүйцэтгэлийн үнэлгээний тогтолцоо нь дараахь ач холбогдолтой. Үүнд:

Компанийн түвшинд: Үйлдвэр / үйлчилгээ: Ажилтны биелүүлсэн үйлдвэр

ба үйлчилгээг үнэлж, мэргэшсэн үйлдвэр, үйлчилгээ явуулах нөхцлийг сайжруулна.

ХЭМАБ: Бодит үр дүн ба тоо баримтыг суурь болгон өндөр чанартай үйл явцыг хэрэгжүүлэхийг дэмжинэ. Үүний тулд ажилтны дадал ба үйл явц нь боломжит аюулгүй байдлыг хангах, урьдчилан сэргийлэх алхам хийж байгааг бататгана.



107

Хүний нөөц: Бүх ажилтанд эрх тэгш боломжийг олгох бодлого, системээр дэмжинэ. Ажилтанг өндөр мэргэжлийн хэмжээнд ажиллах нөхцөл, нөөц, дэмжлэгээр хангана.

Санхүүгийн хариуцлага: Нөөц ба ажлын цагийг үр дүнтэй, ашигтай хэрэглэж, хариуцлагатай байх хандлага тогтооно.

Хөгжил: Компанид түүний стратеги төлөвлөгөө болон зорилтод хүрэхэд дэмжлэг үзүүлж, дотоот ба гадаад дахь нэр хүндэд эерэг хувь нэмэр оруулна.

Тогтолцоо: Хамтын ажиллагаа, нэгдмэл чанарыг бататгаж, ажлын урсгалыг үр дүнтэйгээр удирдах үйл явцыг тогтмол хянаж сайжруулна.

Хувь хүний ба хэсэг нэгжийн түвшинд: Зорилго: Компанийн зорилтыг ажилтан дээр тусгаж,

ажилтнаас хүлээгдэж буй үр дүнг тодорхойлж өгнө. Үр бүтээмж: Ажилтан бүрийн ажлын үр бүтээмжийг

хэмжих бололцоо бүрдүүлнэ. Үнэлгээ: Хувь хүн болон хэсэг нэгжийн ХЭМАБ-ын

гүйцэтгэлийг төлөвлөсөн гүйцэтгэх зорилтуудтай харьцуулан тогтмол үнэлнэ.

Харилцаа: Гүйцэтгэлийн хэрэгжилтийн явц дахь албан ба албан бус эргэх холбоонд чухал ач холбогдол өгнө.

Хөгжил: Мэдлэг, чадвар, чадамжийг хөгжүүлэхийн тулд шаардлагатай дэмжлэг, тусламж, сургалтыг тодорхойлно (баг болон хувь хүний түвшинд).

Хариуцлага: Байгууллага болон багийн гүйцэтгэлд тухайн хүний оруулсан хувь нэмрийг үнэлнэ.

М-Си-Эс Интернэйшнл компанид Гүйцэтгэлийн үнэлгээг нэвтрүүлсэн нь Манай компанид гүйцэтгэлийн удирдлагыг дараахь

байдлаар хэрэгжүүлж байна. Үүнд: Ажилтны сарын гүйцэтгэлийн үнэлгээний тайлан: Ажилтан (сар); Менежер (улирал);

Урамшууллын систем: Үндсэн цалин + 30%; Сайжруулах боломжийг олгосон;



108

Гүйцэтгэлийн тайланд шалгуур үзүүлэлтийг оруулж өгсөн;

Хэлтэс, нэгжүүдийн нэгдсэн тайлан гардаг; Эргэх холбоог идэвхжүүлдэг; Харьцуулж болохуйц мэдээллийн сан бүрдүүлж

байна.

Манай компанийн гүйцэтгэлийн удирдлагын зорилтоор удирдах бүдүүвчийг доорх зураг дээр харуулав:

Гүйцэтгэлийн удирдлага нь дараахь бүрэлдэхүүн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Үүнд: Гүйцэтгэлийн төлөвлөлт; Гүйцэтгэлийн үнэлгээ; Гүйцэтгэлийн хяналт; Гүйцэтгэлийг сайжруулах арга хэмжээ.



109

Гүйцэтгэлийн төлөвлөлт

Гүйцэтгэлийг төлөвлөх бүрэлдэхүүн хэсэг нь дараахь ажиллагааг багтаана. Үүнд: Хөтөлбөр боловсруулах (OGSM); Хэсэг, салбар бүрийн зорилт болон хүлээгдэж буй үр

дүнг тодорхойлох; Холбогдох ажилтан болон түүний ажил үүргийг

тодорхойлох, хувийн хөгжлийн төлөвлөгөөг батлах.

Зорилтод тулгуурласан шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлоход дараахь асуудлыг харгалзан үзнэ. Үүнд: Шалгах арга; Давтамж (сараар, улирлаар, жилээр); Тохиромжтой багц (2-6; манайд компанид 5 багц

ашиглаж байна). Гүйцэтгэлийн үнэлгээ

Гүйцэтгэлийн үнэлгээг хийхэд дараахь зүйлийг анхаарна. Үүнд: Төлөвлөсөн хуваарийн дагуу үнэлгээ хийгдэж буйг

хянах; Үнэлгээг тогтмол нэгтгэж хянах.

Гүйцэтгэлийн үнэлгээг хийхэд дараахь зарчим бүхий эргэх холбоог дэмжинэ. Үүнд: Эерэг албан ба албан бус харилцааг дэмжих; Гарсан үр дүнг ажилтан, хэсэг нэгжид тогтмол

мэдээлэж байх.

Гүйцэтгэлийн үнэлгээнд дараахь аргуудыг хэрэглэнэ. Үүнд: - Тайлан бичих арга; - Хяналтын хуудас; - Хандлагаар үнэлэх арга; - Ажлын байранд хянах арга; - График үнэлгээний арга; - Зорилтоор удирдах арга (төлөвлөсөн ажлыг

гүйцэтгэлтэй нь харьцуулах; тоон болон бичгийн үнэлгээ).



110

Ашиглалтын 4, 5-р зэрэгтэй ажиллагсдын гүйцэтгэлийн үнэлгээний хуудас

Үнэлгээний Төрөл

Индекс

Үнэлгээ

Гүйцэтгэ-лийн үнэлгээ

Тайлбар

1 Найдвартай ажиллагаа 50% Ашиглалтын баг

2 Шууд удирлагын үнэлгээ 15% Шууд удирлага

3 ХЭМАББО Шалгуур 25% ХЭМАББО А Ослын давтамж 0 30%Б Зөрчлийн давтамж ≤9 30%

В ХЭМАББО-ы дүрэм журмын мөрдөлт

100% 15%

Г

Ажлын байрны үзлэг, хийгдсэн эрсдлийн үнэлгээнд оролцсон байдал

1≤ 15%

Д

ХЭМАББО-той холбогдолтой уулзалт, сургалт, арга хэмжээнүүдэд оролцсон байдал

100% 10%

Нийт 100%

4 Чанар 15% Хяналт монитор-н алба

5 Байгууллагын хөгжил 10% Хүний нөөцийн алба

Үүнд шалгуур үзүүлэлтийг дараахь байдлаар тодорхойлно: А. Ослын давтамж: Tухайн сард гарсан ноцтой осол,

ослоос болж хөдөлмөрийн чадвар алдаж акт тогтоолгосон тохиолдол. Зорилтот утга = 0;



111

(Ослын тоо / тухайн сард нийт ажилтны ажилласан цаг)*200000;

Б. Зөрчлийн давтамж: Бага хэмжээний гэмтэл, осолд дөхсөн тохиолдлууд, ослоос болж ямар нэг акт тогтоогдоогүй тохиолдол ба тухайн сард 3-аас багагүй;

В. ХЭМАББО-ы дүрэм журмын мөрдөлт: ХЭМАББО-ы холбогдох хууль, дүрэм, журмыг сахих байдал, манлайлал;

Г. Ажлын байрны үзлэг, хийгдсэн эрсдлийн үнэлгээнд оролцсон байдал: Тухайн хугацаанд хийгдсэн ажлын байрны үзлэг, томоохон аюулыг арилгах, өндөр эрсдлийг үнэлэх ажилд оролцсон оролцоо, манлайлал;

Д. ХЭМАББО-той холбогдолтой уулзалт, сургалт, арга хэмжээнүүдэд оролцсон байдал: Тухайн хугацаанд зохион байгуулагдсан шаардлагатай уулзалт, зөвлөгөөн, сургалт болон ямар нэг арга хэмжээнд оролцсон оролцоо болон идэвхи зүтгэл, манлайлал. Гүйцэтгэлийн үнэлгээ

Гүйцэтгэлийн хяналт хийх зарчим нь дараахь шаардлагыг хангасан байна. Үүнд: - Ил тод нээлттэй; - Тэгш оролцоотой; - Үр ашигт уяалдаатай; - Нийцтэй

байдлыг хангасан; - Үзүүлэлтүүдэд үндэслэсэн; - Уян хатан. Гүйцэтгэлийг сайжруулах арга хэмжээ

Гүйцэтгэлийг сайжруулахад дараахь зарчмыг баримтлана. Үүнд: Сайн гүйцэтгэлийг хүлээн зөвшөөрөх:

Ур чадварыг хөгжүүлэх; Урамшуулах; Бололцоо олгох.

Хангалтгүй гүйцэтгэлийг удирдах: Шалтгааныг тогтоох; Ажилтантай албан болон албан бус

ярилцлага хийх; Сайжруулахад шаардлагатай сургалт болон

дэмжлэгийг тодорхойлох;



112

Гүйцэтгэлийн сайжруулалтыг хийхэд дараахь арга замыг хэрэглэнэ. Үүнд: Ажилтан болон удирдлагын зүгээс ирсэн санал гомдол; Гүйцэтгэлийн үнэлгээ хийх явцад гарсан хүндрэл; Гүйцэтгэлийн үнэлгээ хийх төлөвлөгөөг дахин хянах; Сургалт (сургалт хөгжлийн хэрэгцээ болон агуулга,

хугацаа, ач холбогдлыг тодорхойлох).

Цаашдын зорилт, үнэлгээг сайжруулах нь Компанид гүйцэтгэлийн үнэлгээг цаашид ажлын

байрны эрсдлээр нь ангилж сайжруулна. Өөрөөр хэлбэл: Эрсдэл өндөртэй буюу бизнес явуулдаг алба

хэлтэсүүдэд: Авто механизмын хэсэг; Дулааны шугам сүлжээний төв; Цахилгаан түгээх төв; Засварын төв; Цахилгаан станц; Хангамжийн газар.

Эрсдэлтэй буюу бизнесийг дэмжих үйл ажиллагаа явуулдаг алба хэлтэсүүдэд:

Захиргаа хүний нөөцийн газар; Санхүүгийн газар; Бизнес хөгжлийн газар.

Үнэлгээг сайжруулахад: Үнэлгээг сайжруулах хяналтын явцад шаардагдах

дараахь баримт бичгийг бүрдүүлнэ: Ажлын байрны тодорхойлолтууд; Гүйцэтгэлийн тайланг удирдлагатай хамтран

боловсруулах; Ажилчдад танилцуулга хийх; Гүйцэтгэлийн тайлан;

Бодит хэмжиж болох үр дүнг тоо баримтаар үнэлнэ; Тоон утгаар хэмжих боломжгүй зүйлсийг 1-5

үнэлгээгээр үнэлнэ: 5 – Тогтмол маш сайн биелүүлдэг; 4 – Ерөнхийдээ сайн биелүүлдэг; 3 – Дунд биелүүлдэг; 2 – Хангалтгүй биелүүлдэг; 1 – Огт биелүүлдэггүй.



113

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ПРОГРАММ ХАНГАМЖИЙН ОЙЛГОЛТ

“HSE systems” ХХК-ийн захирал Л.Эрдэнэбилэг

Илтгэлийн агуулга: Аюулгүй ажиллагааны программ хангамж гэж юу вэ? Аюулгүй ажиллагааны программ хангамж ашигласнаар гарах үр дүн

Дүгнэлт Аюулгүй ажиллагааны программ хангамж гэж юу вэ?

Аюулгүй ажиллагааны ажилд бид өдөр тутам маш их мэдээллийг хүлээн авч, цааш мэдээлж, боловсруулж, хэрэгцээт эх сурвалжуудад нь дамжуулах шаардлагатай байдаг. Учир нь ажлын явц, тоон үзүүлэлтүүдээр бид хаана байгаа, юу хэрэгтэйг хялбархан ойлгож, зорилгоо улам тодорхой болгодог. Компаниудад мэргэжлийн боловсон хүчин дутагдаж, санхүүгийн хохирол амсч, тэдний нэр хүнд нь унаж байна. Эдгээр бэрхшээлүүд нь уг салбарын хөгжилд саад болж байгаа юм.

Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас ослыг бууруулах болон ХАБ-ыг хангахын тулд олон ажил хийдэг ч энэ нь хүрэлцээ муутай, нөлөөлөхгүй байна. Компаниуд болон ажил, үйлчилгээ явуулж байгаа байгууллагууд нь ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоогүй, бүр огт байхгүй байгаа нь хамгийн том шалтгаан юм.

Тэгвэл удирдлагын тоготолцоог хэрэгжүүлэхэд бидэнд ямар нэгэн багаж хэрэгтэй, тэрхүү багаж нь ашиглахад амархан, бидний хийж буй бүхнийг тодорхой харуулдаг байх шаардлагатай юм. Хоорондоо хамааралгүй бичиг баримтыг эмхлэх, боловсруулах, бүртгэх ажил маш их цаг хугацаа шаарддаг. Хийсэн ажлаа эргэж харах, дүгнэлт өгөх, мөн одоо байгаа байдлаа тодорхойлох ямар нэгэн хялбар хэрэгсэл бидэнд хэрэгтэй. Мөн хэрэгцээт мэдээллэл нэг дор, хариуцах эзэн нь тодорхой, анхааруулга, санамжууд нь харагддаг байх тэрхүү системийг бид аюулгүй ажиллагааны программ хангамж гэж ойлгож байна.



114

Программ хангамжийн зорилго

Дараахь зорилгод хүрэхийн тулд бид программ хангамжийг ашиглаж байна. Үүнд: Хууль, стандартын шаардлагуудыг биелүүлэх; ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлэх; Хөрөнгө оруулагчид, харилцагчид, Засгийн газарт

баталгаа, нотолгоо гаргах; Хөрөнгө оруулалт олох; Бизнесээ өргөжүүлэх; Мэдээллийн сантай болох; Шинэ гэрээ хэлэлцээр хийх. Программ хангамж ашиглах үндэслэл, шаардлага

Дараахь үндсэн шаардлагууд байгаа учир бид программ хангамжийг ашиглаж байна. Үүнд: Бизнесээ хурдтай хөгжүүлж, бичиг цаастай

зууралдахгүй байх; Технологийн дэвшлийг өөрийн бизнест үр дүнтэй

ашиглах; Мэдээлэх, бүртгэх, засаж залруулах системийг хурдтай

хэрэгжүүлэх; Аюулгүй ажиллагааны хариуцлагыг сайжруулж,

асуудлыг багаараа шийддэг байх; Аюулгүй ажиллагааны тоон утгыг нарийсгах (график,

чарт, давтамж); Баримтуудаа урьдчилан бэлтгэж, сан бүрдүүлэх; Бизнесийнхээ өндөр эрсдлүүдийг байнга хяналтандаа

байлгах;



115

Зардал, болзошгүй ослын хор хохирлыг урьдчилан тооцдог байх;

Хэрэгцээт бичиг баримт, горим, журам, зааварчилга, төлөвлөгөө болон стандарт руу секундын дотор ханддаг байх;

Төсөв, төлөвлөгөө, тайлангуудыг хялбар хурдтай хийх; Мэдээллийн нэгдсэн бааз бий болгож, байнга шинэчлэн

сайжруулж байх; Мэдээллийн баазаас төрөл бүрийн баримтуудыг богино

хугацаанд татах; Судалгаа, бүртгэл, тайлангийн ажлыг хялбар хийж,

хэвлэж ашиглах; Мэргэжлийн заавар, зөвлөгөөг эх сурвалжаас нь тухайн

мөчид авдаг байх. Программ хангамжийн бүтэц

Энэхүү программ хангамж нь үндсэн тайлан, график, мэдээллийн сан, ажлын явцыг багтаасан багцуудыг агуулахаас гадна ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоо MNS OHSAS 18001:2012 стандартын шаардлагуудыг биелүүлэхэд зориулан боловсруулагдсан бүтээгдэхүүн юм.

Энэхүү программ хангамж нь хуулийн үүрэг, хариуцлагаа биелүүлэх болон ХАБЭА-н гүйцэтгэлээ сайжруулахад нь компаниудад туслах юм. Бүгдийг урьдчилан бэлтгэсэн бүтээгдэхүүн нь танай байгууллагын ажлын байрны аюулгүй байдлыг хангаж, зөрчилгүй ажиллахад туслах нөөцийг бий болгож байгаа юм. Программын нууц үгээр хялбархан холбогдож та аюулгүй ажиллагаагаа бүрэн хангах боломж нээгдэнэ.

Манай улсад саяхан шинээр батлагдсан Олон Улсын ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцооны стандарт OHSAS 18001 нь үндсэн 6 шаардлагыг хамаарсан байдаг. Эдгээр шаардлагуудыг бүрэн биелүүлэхийн тулд бид программ хангамжийг ашиглаж, дараахь цэсүүдийн тусламжтайгаар ХАБЭА-н удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлдэг. Үүнд: Хийж буй үйл ажиллагаа; Гүйцэтгэл, график, чарт, тайлан; Ослын судалгаа; Эрсдлийн менежмент;



116

Аюултай бодисын менежмент; Зан үйлтэй холбоотой аюулгүй ажиллагааны хяналт; Тухайн компаний онцлогт хамаарах үйл ажиллагааны

хяналт; Хог хаягдлын менежмент; Хорт бодисын бүртгэл зэрэг үндсэн цэсүүд байдаг.

Программ хангамжийн үндсэн цэсүүдийн тайлбар

Үйл ажиллагаа Зөрчил / Осол Аудит / шалгалт / хяналт

ХАБЭА-н бодлого, журмуудыг шинэчлэн сайжруулах хугацаа

Осол, осолд дөхсөн тохиолдол, аюулын бүртгэл

Аудит: Аюулгүй ажиллагааны менежментийн хэрэгслээр компаний одоогийн аюулгүй ажиллагааны нөхцөл байдлыг тогтоож, тоон утгаар илэрхийлнэ

Аудитын тайлан гаргаж, сайжруулалт хаана хэрэгтэй байгааг тогтооно

Урьдчилан сэргийлэх болон засч сайжруулах арга хэмжээ, судалгааны ажлын тайлан

Бэртэл, гэмтэл болон өвчин эмгэгийн тайлан

Шалгалт: Аюулыг илрүүлэх, эрсдлийн үнэлгээ, хяналт

Үйл ажиллагааны гүйцэтгэл, зорилгодоо нийцэж байгаа болон үр нөлөөтэй байдлыг хянах баримтууд



117

Менежментийн багийн шүүн хэлэлцүүлгийн дүн

Анхны тусламж үзүүлсэн бүртгэл

Аюулын бүртгэл Эрсдлийн бүртгэл

Хуулийн шаардлагуудын бүртгэл

Ажилчдад нөхөн төлбөр төлсөн бүртгэл болон бусад нөхөн төлбөр

Ажлын байрны үзлэгийн баримтжуулалт болон үр дүн

Хяналтын хуудас: Чадамжийн болон сургалтын бүртгэлүүд

Зөвлөгөө, харилцаа холбоо болон тайлангийн бүртгэлүүд

ХАБЭА-н хуулийн зөрчлүүдийг арилгасан баримтын нотолгоо

Албадлага, шаардлагын бүртгэл, арга хэмжээ

Эрүүл мэндийн хяналт болон илрүүлэлтийн бүртгэл

Зорилго, зорилтуудыг баримтжуулсан байдал

Аюулгүй ажиллагааны чиг хандлагын шинжилгээ

Онцгой байдлын арга хэмжээ болон үр дүн

Аюулгүй ажиллагааны программ хангамж ашигласнаар гарах үр дүн Аюулгүй ажиллагааны программ ашигласнаар дараахь

үр дүн гарна. Үүнд: Цаг, мөнгө хэмнэнэ; Аюулгүй ажиллагааны зардал хэмнэгдэнэ; Аюулгүй ажиллагааны ажлыг ил тод, хариуцлагатай

гүйцэтгэнэ; Аюулгүй ажиллах зан үйл төлөвшинө; Тендер, төсөл болон санхүүгийн дэмжлэг авахад

хэрэгцээт баримтууд бэлэн болно;



118

Ажлын байрны аюулгүй ажиллагааны мэдээллийн бааз бий болж, байнга шинэчилж байх боломж бүрдэнэ;

Аюулгүй ажиллагааны гүйцэтгэлийн хяналт сайжирна; Хариуцлагын тогтолцоо сайжирч бусад салбар дагаж

хөгжинө; Аюулгүй ажиллагааны зорилтуудад богино хугацаанд

хүрч тогтвортой хөгжил рүү орно; Бүртгэл, баримтжуулалтын стандарт дээшилнэ; Мэргэжлийн байгууллагуудын сайн туршлагуудыг

шууд авч ашиглана; Ажилчдын сургалт, зааварчилгын давтамж ихсэж,

чанар сайжирна; Тоног төхөөрөмжийн бүртгэл, шалгалт тодорхой болно; Хууль, шүүхийн гомдол багасна.

Дүгнэлт

Программын бүтэц, ашиглах үндэслэл, хэрэгцээ шаардлага, ач тусын талаар ойлголт өглөө. ХАБЭА-н менежментийн системийг үр дүнтэй хэрэгжүүж, осолгүй үйлдвэрлэлийг бий болгоход энэхүү багаж бидэнд хэрэгтэй байгаа юм. Бүх цэсүүд нь маш

амархан ашиглах байдлаар зохиогдсон, хэн ч хялбархан удирдаж болно.

Аюулгүй ажиллагааны удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлэхийн тулд аюулгүй ажиллагааны ажилтан болон бусад эрх бүхий ажилчид уг программыг нарийвчлан ашиглах бүрэн боломжтой. Энэхүү программ нь аюулгүй ажиллагааны системийг бүрэн хэрэгжүүлэхэд зориулагдсан бүтээгдэхүүн юм.

Эцэст нь хэлэхэд аюулгүй ажиллагааны программ хангамж маань Монгол мэргэжилтнүүд болон Монгол программистуудын тусламжтайгаар зохиогдон үндэсний хэмжээнд ашиглахад бэлэн болсныг дуулгахад таатай байна.



119

НЭГ САЛБАР – НЭГ БОДЛОГО – НЭГ SAFETY БУЮУ “ДЭМ ДЭМЭНДЭЭ, ДЭЭС ЭРЧИНДЭЭ...”

“Монголын Алт” ХХК-ийн ХАБЭАБО-ны хэлтсийн дарга Л.Эрдэнэбилэг



120



121

ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙД ЗАН ҮЙЛ, НИЙГМИЙН ТАНИН МЭДЭХҮЙ НӨЛӨӨЛӨХ НЬ

ХАБЭА-н зөвлөх инженер Г.Булжинсүрэн Илтгэлийн агуулга: Оршил Монгол уламжлалт зан заншилын бахархалаас... Зан үйлийн үндсэн тодорхойлолт, ойлголт Нийгмийн дэмжлэг, танин мэдэхүй Дүгнэлт Оршил

Энэхүү илтгэл, мэдээлэл нь аж ахуйн нэгж, байгууллагад ажиллаж, хөдөлмөрийн харилцаанд оролцож байгаа хүмүүст өнөөдөр мартагдан устахын ирмэг дээр тулаад байгаа монголын уламжлалт зан заншилын сайн талуудыг хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаатай нь холбож өгөх зорилготой.

Илтгэлийг боловсруулж, сургалтанд хэрэглэх

шаардлага нь ХАБЭА-н тухай хуулийг хэрэгжүүлэх Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2008 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн 127 дугаар тушаалын хавсралт “Аж ахуйн нэгж, байгууллагад ХАБЭА-н сургалт явуулах журам”-ын 1.1 (...осол эндэгдэлгүй, эрүүл ажиллах соёл, зан үйлийг төлөвшүүлэхэд оршино) заалтыг үндэслэн гарсан.

Өнөөдрийн уул уурхай, үйлдвэрлэлийн технологийн

хурдацтай хөгжил, стандарт, хууль эрх зүйн шинэ орчинд ажиллагсдын хандлагыг нийцүүлэх, өөрчлөн сайжруулах шаардлага зүй ёсоор гарч байгаа. Иймд үйлдвэрлэл, үйл ажиллагаанд оролцож байгаа ажиллагсдад Монгол зан үйлийг ХАБЭА-тай зөв хослуулан холбож өгөхөөр зорисон билээ.



122

Монгол уламжлалт зан заншилын бахархалаас... Их эзэн богдын сургаалаас...

Алду биеэ зассу гэхүл Авьяас билгээ хурц болгогтун Биеэ засан хүмүүжиж Өөрийн биеэ танивал Сайн явах санаахых Өөдлөн явах заяаных

Монголчуудын үндэсний хувцас монгол дээл, ууж, хантааз, бусад хэрэгсэл

Зөв тохирсон хийцтэй элбэгдүү монгол дээл нь хөдрөөд хэвтэхэд тал нь гудас, тал нь хөнжил болж ирсэн түүхтэй. Монголчууд бүс бүсэлдэг нь нуруу бөөрний доргилт өвчлөлтөөс сэргийлэгддэг мөн доороосоо хөөрөгддөггүй дулаан чанартай, нударга нь бээлий, гэх мэт хамгаалалтын нилээд их үүрэгтэй хувцас...

Монголчуудын зан заншил, үндэсний бахархлаас Бидний өвөг дээдсийн ёс заншил,

зан суртахуун нь олон зуунд дамжин өвлөгдөж ирсэн. Зочноо угтан эхлээд таван тансаг цайгаа чанаж, өрөм зөөхийгөө буцалган хольж, хоол зоог барих уламжлал одоо ч байгаа. Монгол ардын ухаанд бурууг

хийвэл нүгэл, зөвийг хийвэл буян гэсэн бичигдээгүй аман хууль хэрэгжиж иржээ. Булаг шанданд сүү, цагаан идээгээр болон бохирдсон сав суулга хэрэглэдгүй байж. Ихэс дээдсийг хүндэлж өтгөс, нялхасыг асрах, өнчин ядуусыг энэрэн хайрлаж тэтгэх, хооллох нь буян. Худал

хэлэх, хууран мэхлэх, өтгөс нялхас өнчин ядууг дорд үзэх,



123

дээрэлхэх нь нүгэл гэдэгтэй нэгэн адил хууль, дүрэм, журмыг дагаж мөрдөхгүй, зөрчих нь бас нүгэл, үр дүн нь осол. Монголчуудын ихэс дээдэс, ахасаа хүндэтгэж ирсэн

уламжлал нь үнэхээр гайхамшиг. Эртний судрууд, зуун билэгийн дээжис, монгол үлгэр туульсууд мэт номуудад болон «Цогт тайж», «Тунгалаг тамир», «Мандухай цэцэн хатан» зэрэг олон кинонуудад нүдэнд харагдаж гарт баригдахаар дүрслэгдэн толилуулсан байгаа. Монголчуудын байгаль эрхэсээ дээдлэн шүтэх, үр

шимийг нь хүртэх уламжлал бас гайхамшиг. Цай, сүүнийхээ дээжийг эрхэс тэнгэртээ сайн сайхныг билэгдэн залбиран залбиран өргөдөг. Зэрлэг сонгино, гонид гогодоо үндсээр нь суга татдаггүй, тасалж хайчилж авдаг. Рашаан булгаа ариун байлгаж, амьд усны эгэлгүй чанараар хүртэж, элдэв төрлийн өвчин хямралыг илааршуулж байдаг. Осол, аваар их буюу давтан гарсан газрыг аргадан зөөллөж заслын ном гүрэм уншуулдаг.

Монголчуудын уламжлалт зан үйл, оюунлаг сэтгэлгээг зөв хослуулан хөгжүүлэх нь нэн чухал. Өвөг дээдсийнхээ айлтгал сургаалыг хүндлэн дээдэлсэн бүл айлын үр хүүхдүүд, ач гуч нарын нь зан үйл зөв тогтуун, ухаан хурц, амжилт бүтээл гойд сайн. Ганц нэг жишээ дурдахад Ухаа худаг уурхайд хөдөөгийн сумын 10 дугаар анги төгссөн залуу болон бусад газрын залуус Германы Либхерын 60тн багтаамжийн шанагатай экскаваторын цагт 2000тн уулын чулууулаг ухаж ачих нормыг 2100, 2300, зарим нэг нь 2800тн болгож ахиулсан. Гэхдээ энэ залуус нормоо давуулсан амжилт нь эхлээд аюулгүй ажиллагааг эрхэмлэсэн нь батлагдсан.

Хүмүүсийн олон ургальч үзэл, өөр өөр зан араншин нь

ажил үйлс, аюулгүй байдалд нэгдмэл байх ёстой. Өнөөгийн нөхцөлд байгууллага, хамт олны соёл, дэг жаяг нь аюулгүй, сайн дадал хэвшилтэй өмч баялаг байвал зохилтой. Дүрэм, журмыг зөрчсөн хэн ч болов осол аваарт өртдөг. Машин техникээр хурд хэтрүүлэн явах аваас дарга,



124

захирал, ХАБЭА-н ажилтан хэн ч болов ялгалгүй аваар осолд өртдөг нь судалгаанаас харагддаг. Зан үйлийн үндсэн тодорхойлолт, ойлголт

Зан үйл гэдэг нь бодитоор хийж буй үйлдэл, салангид үйлдлүүдийн нэгдэл юм.

Зан үйлийг дараахь үндсэн 2 хүчин зүйлс тодорхойлно. Үүнд: Мэдлэг; Хандлага. Мэдлэг гэж шинжлэх ухааны үндэслэл, туршлага болон

уламжлалт итгэл, үнэмшлийг өөрийн болгон эзэмшсэн байдлыг хэлнэ. Мэдээлэл бол мэдлэгийг бий болгогч нэгэн чухал хүчин

зүйл мөн. Гэхдээ мэдээлэл нь маш олон төрөл. Монголд телевиз, сонин, сэтгүүл, интернет веб-сайтуудын мэдээллүүдээс хариуцлагатай нь тийм ч олон биш. Учир иймд мэдээллийг төмс шиг сортлох хэрэгтэй.

Мэдлэг гэдэг нь туршлага болон өөрийн чадварын хослол юм. Өндөр боловсрол, мэдлэгтэй хүн түүнээ ажил, амьдралд хэрэглэхгүй, ном товхимол бичихгүй бол туршлагажидгүй. Их чадвартай, авъяастай хүн онолын болон нийгэм зүйн мэдлэг боловсролтой байх шаардлагатай. Мэдлэгээр жигүүрлэсэн, тэтгэгдсэн хүн зорилгодоо саадгүй хүрнэ. Байнга уншиж, бичиж өөрийгөө хөгжүүлэхгүй бол нэг л мэдэхэд зэвэрч хөшингө байдалд орно.

Мэдлэг хүний сэтгэл санааны харанхуйг гийгүүлж гэгээрүүлнэ. Олон зүйлийг биш, харин хэрэгтэй зүйлийг мэдэх нь танд юу юунаас чухал. Юм юм руу савсаганахгүй, өөрийн үндсэн болон зорилгот ажлаа зохих ёсоор нь зөв хийх хэрэгтэй. Ялангуяа ХАБЭА-н дүрэм, журмыг хэзээ ч зөрчихгүй, мөрдөж ажиллах нь осол аюулгүй ажиллах үндэслэлтэй. Хандлага гэдэг нь тухайн бэрхшээл, асуудлын талаарх

хувь хүний сэтгэгдэл, санаа бодол буюу баримталж буй зарчим, үнэт зүйлсийн талаарх ойлголт юм.



125

Энгийнээр аливаа асуудал, ажил үйлдлийг хүлээж аваад хариу үйлдэл хийхийг хандлага гэнэ. Аливаа ажил, асуудалд анхаарлаа төвлөрүүлэх, ухаалгаар хандах нь чухал. Хувийн хандлага гэж тухайн зан үйлийг сайн, муу талаас нь харах хувь хүний итгэл үнэмшил. Тухайлбал: Багшийн зааж буй хичээлийг хүн бүхэн ижил, жигд ойлгож тогтоодоггүй. Хэн хичээлд оролцох бэлтгэлтэй, бүх анхаарлаа төвлөрүүлнэ, мөн тэр хүний идэвхи зүтгэлээс шалтгаалдаг. Олон улсын судалгаагаар бүх ослын шалтгааны 80-90%

нь хандлагаас үүсдэг.

Хандлага нь ЗӨВ ба БУРУУ байдаг. ЗӨВ хандлагуудаас дурьдвал:

Ослоос урьдчилан сэргийлж болно; Дүрэм, журмын дагуу ажиллах нь осол аваарыг

багасгадаг; Эрсдлийг туршихгүй байх нь ухаалаг зүйл; Өөр бусад хүмүүсийг үргэлж бодож бусаддаа үлгэр

дууриалал болох.



126

БУРУУ хандлагуудаас дурьдвал: Үйл ажиллагаандаа ХАБ-ын дүрэм, журмыг дагаж

мөрдөхгүй байх: “Энэ надад тохиолдохгүй ээ” гэж бардамнадаг;

Ажилдаа анхаарлаа төвлөрүүлэхгүй байх: “Энэ ажлыг би олон жил хийгээд ирсэн юм чинь” гэж эрддэг;

Эрсдлийг олж харахгүй байх: “Энэ бол ядаргаа” гэчихээд ХАБ-д цаг зарцуулдаггүй;

ХАБ-ын зааварчилгааг даган мөрдөхгүй байх: “Аюулгүй ажиллагаа ажлыг минь удаашруулдаг”;

Хийж буй ажлынхаа талаар хангалттай мэдлэггүй байх: “Аюулгүй ажиллагаа бол сул амьтдад зориулсан зүйл!” гэж үздэг.

Зан үйлийн асуудлуудаас дараахь 4 зүйлийг

чухалчилдаг. Үүнд: Юуг?: Ямар зан үйл, үйлдэл, дадал зуршил; Яагаад?: Тухайн зан үйлийг эзэмшихэд нөлөөлдөг

шалтгаан, хүчин зүйлс; Хэзээ?: Ажил, үйл ажиллагааг зөв цагт, зөв

дарааллаар хэрэгжүүлэх; Яаж?: Зан үйлийн өөрчлөлтийг ямар арга замаар

бий болгох.

Хувь хүний зан үйлд дараахь дотоод хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Үүнд: Гэр бүлийн орчин; Суурь хүмүүжил; Хувийн зохион байгуулалт.

Хувийн зохион байгуулалтын зорилго нь: Урьдын амьдралаа цэгнэх; Өөрчлөлт хийсэн амжилт (хувийн ба ажил

мэргэжлийн); Ирээдүйн амьдралын зорилго;

Зорилго нь 3 алхамтай. Үүнд: - Миний хүсэл (зорилгын шинжилгээ); - Миний чадвар (нөхцөл байдлын шинжилгээ); - Би үүнийг л хийе (зорилготойгоо уулзах). Зорилго нь дараахь ач холбогдлыг агуулга. Үүнд: - Идэвхитэй амьдралд уриалан дууддаг;



127

- Ирээдүйг харж, юунд хүчээ ашиглахаа мэддэг; - Өөрт тохирсон ажиллах онцгой арга барилаа

олдог; - Бусдад саад болохгүй, хараат бус; - Сэтгэл хангалуун амьдарна, г.м.

Одоогийн өөрийн хүсэл; Тохиолдох эрсдлүүдийг тооцож үзэх.

Нийгмийн дэмжлэг, танин мэдэхүй

Нийгмийн дэмжлэг, танин мэдэхүй аюулгүй ажиллагаанд маш чухал. Тухайлбал:

Сэтгэл санааны

дэмжлэг: санаа тавих, хүндлэх, хайрлах, г.м. Энэ зураг дээр Ухаа

худаг уурхайн эмэгтэй 30 гаран операторуудын төлөөлөл. Эдгээр эмэгтэй оператоууд монголын болон гадаадын аль ч уурхайд хүнд механизм жолоодох чадвартай, нэг хэсэг нь шавь нартай, эрэгтэйчүүдээс ялгарах, дутах зүйл байхгүй байгаа нь эд нарыг мэргэшүүлсэн сургалтын багийнхны ололт гэж үзэж болно.

Сайн зүйлийг дэлгэрүүлэх, саар зүйлийг багасган

арилгахад онцгой анхаарах нь тухайн байгууллага, баг хамт олныг эервэг, соёлтой сайн дэг жаягтай болгоход маш чухал.

Бодит тусламж: мөнгө, материаллаг, үйлчилгээ, г.м.

Мэдээллийн тусламж: зөвлөгөө, санал, бэрхшээлийг шийдэхэд хэрэгтэй мэдээлэл өгөх зэрэг. Тухайлбал: аминдаа машин, байр, банкны зээл, лизингээр авсан ажилтанд ажлаа ямагт сайн хийхийг болон арга хэмжээ авагдах юмуу, халагдвал байж болшгүй алдаанд хүрнэ гэдгийг хэлж өгөх.



128

Үнэлэлт, дүгнэлт өгөх: өөртөө үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, бусдын үнэлэлт дүгнэлтийг ойлгоход тус болох мэдээлэл өгөх, г.м.

Аль нэгэн төсөл, байгууллагад ажиллагсад нь эх орны өнцөг булан бүрээс ирсэн олон янзын үзэл бодолтой хүмүүс учир тэднийг нэг зорилгод чиглүүлэн тэр газар нутгийн нь ахуй заншилд нийцүүлэн нийгэмшүүлэхэд анхаарах.

Дүгнэлт

ХАБ, хувь хүний болон хүмүүсийн аюулгүй байдалд зан үйл, нийгмийн танин мэдэхүй ихээхэн хамааралтай. Ажил, үйл ажиллагаанд оролцож, хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн бүрийн аюулгүй байдлыг хангаж байгаа хэлбэр нь тэр хүний зан үйл, ааш раншин, асуудалд хандаж буй байдал, соёл, хувийн зохион байгуулалтаас ихээхэн хамаарах нь хичээл сургалтын явцад улам тодорхой болсоор байна.

Ийм учраас монголын уламжлалт зан суртахууны

гайхамшигтай ололтуудаас ХАБЭА-д зөв зохистой хэрэглэх шаардлагатай. Энэ нь уул уурхай, бүтээн байгуулалтанд оролцож зан үйл танин мэдэхүйн хичээлд хамрагдсан хүмүүсээс гаргасан саналуудаас харагддаг. Цаашид ХАБЭА-н сургалтын хөтөлбөрт энэ төрлийн хичээл сургалтыг оруулан ажил, мэргэжлийн онцлогт нь тохируулан үе шаттайгаар зохион байгуулбал нилээд үр дүн гарна гэж үзэж байна.



129


ХАБЭА, Эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан даатгалын

тогтолцоо



130

ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭНД СУУРИЛСАН ДААТГАЛЫН ШИНЭЧЛЭЛ

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын хяналтын хэлтсийн

дарга Г.Эрдэнэтөгс Илтгэлийн агуулга: Эрсдлийн удирдлага ХАБЭА-н асуудлыг Канад улсын Онтарио мужийн жишгээр сайжруулах боломж

Эрсдлийн удирдлага

Risk (эрсдэл) нь Risico буюу “Хадан цохиотой газраар усан онгоцоор аялах” гэсэн Итали үгнээс гаралтай юм.

“He who will not risk cannot win” –

“Эрсдэл үүрээгүй нэгэн ялах нь үгүй” John Paul Jones, усан флотын ахмад (АНУ), гутгаар

адмирал (Орос).

Эрсдлийн удирдлага нь амжилтанд хүрэх магадлалыг ихэсгэж, харин бүтэлгүйтэх магадлалыг болон байгууллагын ерөнхий зорилгыг биелүүлэхэд үүсч болох тодорхойгүй, байдлыг хамтад нь бууруулдаг.

Эрсдэлийн сайн удирдлага нь тэдгээр эрсдлүүдийг танин мэдэх болон эмчилэхэд чиглэсэн байдаг.

Замын хөдөлгөөн ихтэй гудмаар хөндлөн гарах нь маш энгийн үйлдэл боловч цаанаа байнга эрсдэл дагуулж

байдаг. Бид юу хийх ёстой вэ?

1. Хөдөлгөөн зогсохыг хүлээнэ;

2. Гэрлэн дохиололтой гарцаар гарна. Энэ 2 нь өдөр тутмын эрсдлийн удирдлагын дүр зураг

юм.



131

Эрсдлийн үнэлгээний зорилго Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх явцад гарч болзошгүй

аюултай хүчин зүйлийг системтэй судалж, эрсдлийг үнэлээд зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс хэтэрсэн аюултай хүчин зүйл болон учирч болох хохирлыг засан залруулсанаар үйлдвэрлэлийн осол, аваараас урьдчилан сэргийлэх ажлыг оновчтой зохион байгуулах. Үг хэллэгийн тодорхойлолт

Аюултай хүчин зүйл (Hazard) Хүн, эд хөрөнгө, хүрээлэн буй орчинд хохирол

учруулдаг хүчин зүйл, элементийг хэлэх ба эдгээрийг агуулсан далд хортой, аюултай хүчин зүйл нь өдөөлтөөр бодит хохирол болж өрнөдөг үйл ажиллагааг хэлнэ. Үүнд техникийн гэмтэл, системийн байдал, ажилтны алдаа зэрэг физик, хими, биологи, сэтгэлзүй болон үйл хөдлөлийн шалтгаанууд нөлөөлнө.

Үйл явдал (Incident) Аюултай хүчин зүйлийг өдөөснөөр осол гарч

болзошгүй, хүсээгүй тохиолдлоор (event) хүний буюу эд материалын алдагдалд орох, бэртэх, өвдөх болон үүнээс гадна хүний буюу эд материалын алдагдал гараагүй, хэрэгжээгүй ослыг хамааруулна.

Осол (Accident) Аюултай хүчин зүйлийг үндсээр нь арилгаагүйгээс

аюулд өртөж хүсээгүй үр дүн гарснаар нас барах, бэртэх, өвдөх болон бусад эдийн засгийн алдагдал үүсгэсэн урьдчилж таамаглаагүй тохиолдолд (event) ба үзэгдлийг хэлнэ.

Аюултай хүчин зүйлийг илрүүлэх (Hazard Identification) Үйлдвэрлэлийн болон хүрээлэн буй орчинд хохирол

учруулж болзошгүй далд аюултай физик, химийн бүхий л хүчин зүйлийг шалгаж илрүүлэх буюу олж мэдэхийг хэлнэ. Энэ нь хүний орчин нөхцөл, эд



132

материал, техник хэрэгсэл, удирдлагын үйл ажиллагаанаас шалтгаалж байдаг.

Аюул (Danger) Аюултай хүчин зүйлд харьцангүй өртөх байдлыг

хэлнэ.

Эрсдэл (Risk) Аюултай хүчин зүйлийн нөлөөллөөр илрэх үйл

явдлын магадлал (үүсэх давтамж), үр дагаварын (алдагдлын хэмжээ) нэгдлийг буюу аюулын хэмжээ, түвшинг хэлнэ.

Эрсдлийн үнэлгээ (Risk Assessment) Далд аюултай хүчин зүйлийн осол болж өрнөхөөс

сэргийлэх, өөрөөр хэлбэл давтамж, алдагдлыг үнэлж зохих шаардлагын хэмжээнд хүргэх арга хэмжээ авах оновчтой зохион байгуулалт хийх үнэлгээний арга барилыг хэлнэ.

Зөвшөөрөх боломжтой эрсдэл (Acceptable Risk) Аюултай хүчин зүйлийн эрсдэл нь хуулийн болон

системийн аюулгүй ажиллагааны шаардлагад үндэслэсэн, урьдчилж тогтсон, зөвшөөрөгдсөн түвшингөөс доогуур байгаа буюу засан залруулсанаар зөвшөөрсөн түвшингээс доош бууруулсан аюулыг хэлнэ.

Аюулгүй ажиллагаа (Safety) Үүсч болзошгүй аюулаас урьдчилан сэргийлэх арга

хэмжээний нэгдсэн төлөвлөлт (хөтөлбөр), зохион байгуулалтыг хэлнэ.

Эрсдлийн үнэлгээний ач холбогдол Хүн, байгаль орчин, бусад амьтан, эд хөрөнгөд

учирч болох хохирлоос урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг сайжруулна;

Үүсч болзошгүй осол, гамшгийг урьдчилан таамаглана;



133

Аюулгүй ажиллагааг үр дүнтэй удирдах боломжтой болно;

Ажлын байр төвтэй аюулгүй ажиллагааны менежментийн цогц систем байгуулна.

Эрсдлийн үнэлгээг хийх цаг үе Шинэ төрлийн ажил эхлэхийн өмнө; Ажлыг өөрчлөхөд; Ажлын байранд шинэ технологи, арга барил,

материал, бодис хэрэглэхэд; Тогтмол эрсдлийн шалгалт хийхэд; Том осол, гамшиг гарахад...

Эрсдлийг үнэлэхэд анхаарах зүйлс 1. Үйлдвэрийн байрны аюултай бүхий л хүчин

зүйлд үнэлгээ хийхэд эхлээд жагсаалт гаргаад, ажилбар тус бүрт аюултай байдал, аюултай үйлдэл, удирдлагын үнэлгээ хийнэ;

2. Үнэлгээний баг дан удирдлагын ажилтнаас бүрдсэн байвал үнэлгээ хэлбэр төдий болж зорьсон зорилгоо биелүүлдэггүй тул аюултай орчинд ажилладаг ажилтныг бүрэлдэхүүнд заавал оруулна;

3. Эрсдлийг үнэлэх баг эрсдлийг (аюулын хэмжээг) тооцоход шаардлагатай ослын давтамж (осол гарах боломж), ослын хүч (осол, алдагдлын хэмжээ), зөвшөөрөх боломжтой эрсдлийг ажлын байрны хэмжээ, ажлын төрөл, онцлогоос нь хамаарч урьдчилан тооцсон байна;

4. Эрсдлийг үнэлэхийн тулд байгууллагын бүхий л аюултай холбоотой мэдээллийг үнэлгээний багт гаргаж өгнө. Мэдээлэл дутагдвал мэргэжилтнээс зөвлөгөө авна.

Эрсдлийн үнэлгээний шат дараалал ба шат тус бүрт

хэрэгжүүлэх арга зам



134

Үүнд:

1 дүгээр шат: Үнэлгээ хийх ажлын сонгоно: Үнэлгээ хийх ажлыг төрөл тус бүрээр ангилж

сонголт хийнэ; Ажлыг бүрдүүлж байгаа нэгж ажилбар тус бүрийн

эрсдлийг үнэлнэ; Ажлын дамжлагын дарааллаар үнэлгээ хийх ажлыг

сонгоно; Үнэлгээний объект, цар хүрээг тогтооно; Үнэлгээ хийх ажил, дамжлагын талаар аюулгүй

ажиллагаа, эрүүл ахуйн холбогдолтой мэдээллийг урьдчилж авсан байна.

2 дугаар шат: Аюултай хүчин зүйлийг илрүүлнэ (эрсдлийн үнэлгээний 4М зарчим): 1. Ажилтны аюултай үйлдлээс үүдэлтэй хүчин зүйл

(хүн, Man); 2. Хэрэглэж буй материал, бодисоос үүдэлтэй хүчин

зүйл (эд зүйл, Media); 3. Ажлын арга барилаас үүдэлтэй хүчин зүйл

(удирдлага, Management); 4. Харьцаж буй машин, тоног төхөөрөмжийн

аюултай хүчин зүйл (машин, Machine)



135

Аюулыг таних нь

3 дугаар шат: Эрсдлийг тооцно: 1. 2 дугаар шатанд олж мэдсэн аюултай хүчин

зүйлийн илрэх давтамжийг тогтооно; 2. Осол гарч болзошгүй тохиолдолд үүсэх хохирлын

хэмжээг шат тус бүрээр түвшин (level) тогтоож, хоёр мэдээллийг нэгтгэснээр эрсдлийг тооцно.

3. Аюултай хүчин зүйлийн илрэх давтамжийн түвшин, гарч болзошгүй ослын хэмжээний түвшингийн нэгдлээр эрсдлийн түвшинг тооцно.

Эрсдлийн үнэлгээг тодорхойлох хүснэгт

Тайлбар: Магадлал, үр дагавар тодорхой болсноор эрсдлийн оноог ажиглан эрсдлийг үнэлэх боломж бүрдэнэ.



136

4 дүгээр шат: Эрсдлийг үнэлнэ: 1. 3 дугаар шатанд хийсэн хортой, аюултай хүчин

зүйл тус бүрийн эрсдлийн тооцооны дүнгийн дагуу эрсдлийн түвшингийн зэрэглэлийг үнэлнэ;

2. Үнэлсэн эрсдлийн түвшингээр нь эрсдлийн зэрэглэл, удирдлагын нормыг тогтооно.

Ажлын нэгж ажилбар тус бүрийн эрсдлийг хооронд нь

харьцуулж зэрэглэл тогтооно. Ажлын байрны онцлогоос хамаарч удирдлагын нормыг өөрчилж болно.

Эрсдэлд зэрэглэл тогтоох

Эрсдлийн зэрэглэлийн дагуу гаргасан удирдлагын норм

5 дугаар шат: Сайжруулах арга хэмжээ боловсруулна: 1. Эрсдлийг бууруулах тодорхой арга хэмжээ

боловсруулж, хэрэгжүүлнэ;



137

2. Одоогийн хэрэгжүүлж буй аюулгүй ажиллагааны арга хэмжээ нь нийцэж буй байдалд дүгнэлт хийнэ;

3. Аюултай хүчин зүйл тус бүрээр засан сайжруулах арга хэмжээ авсан бол дараа нь эрсдлийн үнэлгээ хийж эрсдэл хэр хэмжээнд буурсан байгааг тооцно. Арга хэмжээ авсны дараа эрсдэл нь зөвшөөрөгдөх хэмжээнд очсон байх ёстой.

Хяналтыг тогтоох, урьдчилан сэргийлэх, хариу арга

хэмжээ авах 1. Аюултай хүчин зүйлийг үгүй болгох; 2. Орлуулалт хийх; 3. Инженерчилэлээр шийдэх; 4. Захиргааны арга хэмжээ авах; 5. Хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэх.

Үнэлгээний үр дүнг шалгаж, тайлан гаргах 1. Эрсдлийн үнэлгээ оновчтой байгаа эсэхийг

шалгана. Таван шатанд эрсдлийг үнэлсэний дүнд гаргаж ирсэн арга хэмжээ өгөөжтэй байж чадах эсэхийг эцэслэн шалгана. Ингэхдээ дараахь зүйлийг анхаарна. Үүнд: 1. Эрсдлийг бууруулах арга хэмжээнд

технологийн түвшинг тусгасан эсэх; 2. Стандартын шаардлагын хэмжээнд хүрсэн

эсэх;



138

3. Гүйцэтгэх дараалал тохиромжтой байгаа эсэх; 4. Шинээр аюул үүсэх эсэх; 5. Бодлогыг хэрэгжүүлсэний дараа эрсдэл

зөвшөөрсөн хэмжээнд буурсан эсэх. 2. Үнэлгээний үр дүнгийн тайлан гаргах

Эцэст нь эрсдлийн үнэлгээний дүнд эрсдэл бууруулах арга хэмжээг тусгаж, үүнийг удирдлагад мэдэгдэх ба ажилтан, ажил олгогч хамтын хүчээр аюулыг бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ.

Эрсдлийн үнэлгээний дүнгийн мониторинг 1. Дамжлага тус бүрт байх ноцтой хортой аюулын

тэмдэглэл хөтөлж, бүртгэлтэй аюулд байнгын анхаарал тавьж ажиллана;

2. Эрсдлийг бууруулах арга хэмжээг тусгасан үнэлгээний үр дүнг болон цааш бууруулах арга хэмжээ авах боломжгүй далд аюултай хүчин зүйлийн талаар ажилтанд танилцуулна;

3. Эрсдлийг бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлсэний дараа ослыг бууруулах, үйлдвэрлэлийн чанарыг дээшлүүлэх тал дээр мониторинг, үнэлгээ тогтмол хийж, дараа жилийн ХАБ-ын ажлын төлөвлөгөө болон гамшиг бууруулах зорилгод тусгаж үргэлжлүүлэн сайжруулна.

ХАБЭА-н асуудлыг Канад улсын Онтарио мужийн жишгээр сайжруулах боломж Канад улсын Онтарио мужийн туршлагыг авч үзвэл

ХАБЭА-н асуудлыг дараахь үндсэн чиглэлээр сайжруулсан байна. Үүнд: 1. Засгийн газрын хэрэгжүүлэх бодлого мөн хууль,

дүрмийг сайжруулах; 2. Хуулиар хүлээх хариуцлагыг бүх шатанд дээшлүүлэх; 3. МӨНГӨ-ийг хэрэглэх; 4. Даатгалыг шинэчлэх. Засгийн газрын бодлого Босго шаардлагыг өндөр тогтоосон;



139

Уурхай болгоноос аюулгүй ажиллагааны хөтөлбөр шаардаж эхэлсэн;

Байгууллагын онцлогийг харгалзсан дүрэм, журам, аюулгүй ажиллагааны горим боловсруулж хэрэгжүүлэхийг шаардсан;

Тайлан мэдээг тогтмол гаргаж байх шаардлага тавьсан;

Осол бүртгэх, осол дөхсөн тохиолдол бүрийг бүртгэх ба тэдгээрт дүн шилжилгээ хийх зохицуулалтыг хийсэн.

Хариуцлагыг нэмэгдүүлэх Бүх шатанд хариуцлага нэмэгдүүлсэн: Компанийн захирлууд, газар, хэлтсийн дарга

нар; ХАБ-ын ажилтнууд; Ээлж (хэсгийн) ахлагч нар; АЖИЛЧИД.

Ажилчдын эрхийг нэмэгдүүлсэн Аюултай гэж үзсэн ажлаас татгалзах эрх; Аюул багатай орчинг шаардах эрх; Аж ахуйн нэгж, байгууллага дээр гарсан зөрчил,

ослын талаар мэдээлэл авах эрх. Мөнгөн хариуцлага Аж ахуйн нэгжийн хүлээх мөнгөн торгуул нь хэдэн

мянга, сая доллараас эхлэдэг болсон; Татан буулгах, зөвшөөрөл, лицензийг нь цуцлах

хүртэл шийтгэл оногдуулдаг болсон; Шат шатны удирдлага болон буруутай ажилтнуудад

бүгдэд нь хариуцлага тооцдог болсон; Аж ахуйн нэгж, байгууллагын урамшууллыг мөнгөн

шагнал болон материаллаг хэлбэрээр олгодог болсон.

Даатгалын тогтолцоо Даатгалын шинэ тогтолцоо бий болгосон: WCB (Workers Compensation Board) буюу

Ажилчдын Нөхөн олговорын Сан;



140

WSIB (Workplace Safety & Insurance Board) буюу Ажлын байрны ХАБ ба Даатгалын Сан.

Даатгалын Сан (WSIB) нь: Ажлын байрны ХАБ-ын боловсрол, сургалтыг

хянадаг; Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэмж олгодог; Эмнэлгийн үйлчилгээг хянадаг; Ажилдаа аюулгүй хурдан ороход нь тусалдаг; Бүх компаниуд уг даатгалын санд ажлын байр тус

бүрээр даатгалын хураамж төлнө; Салбарын онцлогоос хамааран хураамжийн хувь

хэмжээ өөр өөр байдаг; Байгууллагын аюулгүй ажиллагааны үзүүлэлтээс

хамааран хураамж огцом багасах эсвэл ихсэх боломжтой.

WSIB-н 2013 оны суурь хураамж

Даатгалын Сан (WSIB) нь: Ажилтанд эмнэлгээс эмнэлгийн тусламж үзүүлнэ; WSIB-д эмнэлгийн байгууллагаас мэдээ шууд ирнэ; WSIB эмчилгээний бүх зардал хариуцна; WSIB ажилтанд хөдөлмөрийн чадвараа алдсан

хугацааны цалин, хохиролын нөхөн олговор олгоно;



141

WSIB осол гаргасан компанийг бүртгэж, энэ нь дараагийн хураамжийг өсгөнө;

Ослын давтамж, ноцтой байдлаас хамааран WSIB тухайн компанийн хураамжийг ихэсгэнэ;

WSIB хариуцлага тооцно; WSIB осол авааргүй ажилласан компанийг мөнгөөр

урамшуулан хөнгөлөлт олгоно (хувиар).

Алдагдсан хүн цаг буюу ХЧТА



142

ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ – АЖИЛ ОЛГОГЧИЙН ХАРИУЦЛАГА. ОЛОН УЛСЫН ТУРШЛАГА

“Мандал Женерал Даатгал” ХХК-ийн шинжээч Б.Батхишиг

Илтгэлийн агуулга: ХАБ-ын асуудал Хариуцлагын даатгал Олон улсын туршлага Дүгнэлт, санал, зөвлөмж ХАБ-ын асуудал

ХАБ-ын асуудлыг дэлхий дахинд авч үзвэл: Компанийн ажилтнуудын хувьд хамгийн үнэт зүйл бол

– Аюулгүй Ажиллагаа. Европын холбооны тайлан мэдээнд дурьдсанаар 1 жилд

дунджаар 5.500 ажилтан амь насаа алдаж, 27.500 мэргэжлийн гэмтэл, 130.000 хүн хөнгөн гэмтэл авдаг байна.

Ажлын байран дахь осол гэмтлийн тоо

(100,000 хүнд ноогдох)



143

Европын холбооны орнуудын Засгийн газар нийгмийн халамжийн зардалд жилд дунджаар 14.5–18.1 тэрбум фунт зардаг ба энэ нь ДНБ-ийн 2.1%–2.6%-ийг эзлэж байна.

Ажиллагсдын осол гэмтлийн зардалд 3.5–7.3 тэрбум фунт 1 жилд зарцуулдаг. Энэ нь компанийн нийт ашгийн 4%–8%-ийг эзлэж байна.

Олон улсын туршлагаас үзвэл, ХАБЭА-н асуудлыг

зохицуулах хамгийн оновчтой арга хэрэгсэл нь бол ажилтны амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалахад чиглэгдсэн, Засгийн газар, аж ахуйн нэгж, байгууллага болон даатгалын компанийг холбосон бүтэц бүхий Даатгалын систем юм.

Даатгалын тогтолцоо

Даатгалын систем нь дараахь хэдэн төрөл байна. Үүнд: 1. Хувийн даатгалын компани; 2. Нийгмийн даатгалын систем; 3. Хосолсон.



144

Ажил дээрх осол, гэмтлийн хариуцлагын систем нь: Их Британи, Германд анх 1884 онд үүссэн; Үүсэл хөгжил нь үндсэн 3 үе шаттай: Үндсэн хууль, Иргэний тухай хууль; Ажил олгогчийн хариуцлагын тухай хууль (Германд

– 1884 онд, Австрид – 1887 онд, Данид, Англид – 1897 онд, Америкт – 1885 онд);

Ажилтны хариуцлагын тухай хууль.

Олон улсын дээрх туршлагыг үзэхэд ХАБ-д дараахь хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Үүнд: Нийгмийн хариуцлага: ёс суртахуун, хариуцлагын

систем; Санхүүгийн чадавхи: осол гэмтлийн нийт зардал (шууд

болон шууд бус); Хууль: Иргэний болон хариуцлагын тухай хууль. Хариуцлагын даатгал

Хариуцлагын даатгал нь дараахь хэдэн төрөл байдаг. Үүнд:

Хариуцлагын даатгал нь бизнест дараахь ач холбогдлыг агуулна. Үүнд: Хяналтын систем: Ажил олгогчийн даатгал бол хяналт

шаардлагын нэг хэлбэр юм; Санхүүгийн хамгаалалт: Ажил олгогчийн даатгалын

бодлого нь тухайн бизнесийн санхүүгийн аюулгүй байдлыг даатгаж байдаг;



145

Ажилтнуудын аюулгүй байдал: Ажил олгогчийн сайн бодлого байгууллагын ажилтнуудын аюулгүй байдлыг хангаж байдаг.

Ажил олгогчийн хариуцлагын даатгал

Энэхүү даатгалын үндсэн эрсдэл нь: Үйлдвэрлэлийн осол; Мэргэжлээс шалтгаалах өвчин; Ажил үүргээ гүйцэтгэх үеийн осол; Зам тээврийн аюул, осолд өртөх; Мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалан гарах осол,

гэмтэл, бэртэл. Даатгуулагч нь – Байгууллага бөгөөд хураамжийн хувь

хэмжээ нь эрсдлийн түвшингээс хамаарна.

Даатгалын бус тохиолдлуудад: Амиа хорлох; Гэмт хэрэг үйлдэх; Ажилтан сураггүй алга болох; Согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис болон эм

хэтрүүлэн хэрэглэсний үр дагавар; Захиргааны болон эрүүгийн гэмт хэргийн шинжтэй

үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас учирсан хохирол.

Нөхөн төлбөр нь: Хөдөлмөрийн чадвараа 5%-15% хүртэл алдсан бол

1–3 сарын цалинтай тэнцэх мөнгөн тэтгэмж; Хөдөлмөрийн чадвараа 16%-30% хүртэл алдсан

тохиолдолд 5 сарын цалинтай тэнцэх мөнгөн тэтгэмж;

Хөдөлмөрийн чадвараа 31-50% хүртэл алдсан тохиолдолд 7 сарын цалинтай тэнцэх мөнгөн тэтгэмж;

Хөдөлмөрийн чадвараа 51-70% хүртэл алдсан тохиолдолд 9 сарын цалинтай тэнцэх мөнгөн тэтгэмж;

Хөдөлмөрийн чадвараа 71%-иас дээш алдсан тохиолдолд 18 сарын цалинтай тэнцэх мөнгөн тэтгэмж;



146

Хэрэв ажилтан нас барсан тохиолдолд 36 сарын цалинтай тэнцэх мөнгөн тэтгэмж.

Аюултай обьектийн даатгал

Энэхүү төрлийн даатгалд аюултай нутаг дэвсгэрт багтах газрууд хамаарна: Цахилгаан станц; Нефть, химийн үйлдвэр; Төмөрлөгийн үйлдвэр; Шатахуун түгээх станц; Усан цахилгаан станц; Уул уурхай.

Даатгуулагч нь – Байгууллага болон албан тушаалтан

бөгөөд хураамжийн хувь хэмжээ нь эрсдлийн түвшингээс хамаарна. Хяналтыг ОБЕГ, МХЕГ гүйцэтгэнэ.

Даатгалын бус тохиолдлуудад: Цөмийн тэсрэлт, дэлбэрэлтээс үүдсэн хохирол; Дайн, цэргийн ажиллагаа; Иргэний дайн, ажил хаялт; Терроризм, хорлон сүйтгэх ажиллагаа.

Олон улсын туршлага

Их Британийн туршлага: Заавал даатгалын төрөл: Тээврийн хэрэгсэл болон

Ажил олгогчийн хариуцлага (1970 оноос); Хариуцлагын даатгалын дундаж өсөлт 30%-50%; Даатгуулагчид: хувь хүн, Засгийн газар болон

агентлагууд, арилжааны компаниуд; Хариуцлагын даатгалын хураамжийн хувь нь

харилцан адилгүй; Даатгалын зуучлалын систем маш сайн; Хураамжийн хувийг тусгай үнэлгээний компани

тооцдог; Сүүлийн жилүүдэд уул уурхайн болон барилгын

салбарын ослын тоо буурсан.



147

АНУ-ын туршлага: 2011 оны байдлаар 3.1 их наяд доллар эрүүл

мэндийн зардалд зарцуулсан. Энэ нь ДНБ-ний 17% бүрдүүлж байна;

Нийт иргэдийн 85% нь даатгалд хамрагдсан; Нийт даатгалын үнэлгээ 1 сая доллар; 1 осолд нөхөн төлбөрийн дээд хэмжээ: 500,000$; Хураамжийн орлогын хэмжээ нь ажил мэргэжлээс

шалтгаална; Ихэнхи мужид албан журмын даатгалын хэлбэртэй

байдаг.

Бууруулах боломж: Судалгаанаас үзэхэд Европт 200 хүн тутмын 1 хүн

нь л шаардлагатай даатгалын хамгаалалт авч чадаагүй байдаг;

Европын орнуудаас хамгийн их бууруулж чадсан нь – Их Британи. 1972 оноос эхлэн албан журмын даатгалын хууль хэрэгжсэн;

Нөхөн төлбөрийн тоог 2000 оноос хойш жилд дунджаар 3%-р бууруулсан;

Ажлын байран дахь осол гэмтлийн тоо 2010-2011 онд 115.000 бүртгэгдсэн нь 2005 оныхоос 39.000-р буурсан үзүүлэлт юм;

Судалгаанаас үзэхэд Их Британийн нийт ажиллагсдын 2% нь ослоос шалтгаалан ажилдаа ирэх боломжгүй болсон байна. Европын Герман – 2.4%, Франц – 3.6%, Испани – 3.2%, Итали – 2.3% байдаг.

Дүгнэлт, санал, зөвлөмж

Олон улсын туршлага буюу ажилтны амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалахад чиглэгдсэн, Засгийн газар, аж ахуйн нэгж, байгууллага болон даатгалын компанийг холбосон дээрх бүтэц бүхий Даатгалын системийг бий болгох шаардлагатай байна. Ингэхийн тулд:

Засгийн газрын зүгээс: Хууль эрх зүйг бүрдүүлэх;



148

Бүс нутгийн засаг захиргаа даатгалын төлбөрийг төлөх;

Даатгалын бүтээгдэхүүнийг худалдан авахад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх;

Эдийн засгийн боломжийг бүрдүүлэх; Эрсдлийг бууруулахад чиглэсэн арга хэмжээ авах.

Аж ахуйн нэгж, байгууллага, компанийн хувьд: Дараахь зардлын хуваарилалтыг бүрдүүлэх:

Даатгалын компаниуд: Нэгдсэн хураамжийн хувь байхгүй байгааг

зохицуулах; Эрсдлийн хэмжээгээр бус хураамжийн хувиар

өрсөлддөг асуудлыг шийдвэрлэх; Өгөгдлийн түүхэн мэдээлэл дутмаг байгаа тул аж

ахуйн нэгж, байгууллагуудтай хамтран ажиллах.



149

АЖИЛ ОЛГОГЧИЙН ХАРИУЦЛАГЫН АЛБАН ЖУРМЫН ДААТГАЛЫН ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ҮНДЭСЛЭЛ

“Мандал Женерал Даатгал” ХХК-ийн Дэд Ерөнхийлөгч Б.Заяа

Илтгэлийн агуулга: Хуулийн зорилт Ажилтны хамгаалалт Дүгнэлт Хуулийн зорилт

Хуулийг боловсруулж гаргах үндсэн зорилт нь:

Монгол Хүний Үнэ Цэнийг нэмэгдүүлэх, хамгаалах Үйлдвэрлэлийн ослоос болж гэмтэж бэртсэн, нас барсан болон мэргэжлийн өвчин туссан Монгол улсын иргэн бүрт

зохистой хэмжээний тэтгэмж олгогдох нөхцлийг бүрдүүлж, улмаар иргэний эрхийг хамгаалах

Ингэхийн тулд дараахь бүтэц бүхий Даатгалын системийг бүрдүүлэх шаардлагатай байна:



150

Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд дараахь саналыг дэвшүүлж байна. Үүнд: 1. 1999 онд батлагдсан “Хөдөлмөрийн тухай” хууль,

2008 онд батлагдсан “ХАБЭА-н тухай” хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулан ажил олгогчийн хариуцлагыг нэмэгдүүлж, хуульчлах.

2. Ажил олгогч бүр ажил олгогчийн хариуцлагын даатгалд заавал хамрагдах.

3. Хохирсон ажилтан бүрт тэтгэмж хэлбэрээр нөхөн төлбөр олгодог болох.

4. Ажил олгогч бүр заавал даатгалд хамрагдаагүй бол үйл ажиллагаа эрхлэхийг хориглох.

Энэ асуудал дахь Даатгалын салбарын оролцоог доорх зураг дээр харуулав:

Даатгуулах этгээд нь: Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж

байгаа гэрээт болон үндсэн нэг болон түүнээс дээш ажилтантай хуулийн этгээд, үүнд аж ахуй нэгж, төрийн өмчит компани, төрийн бус байгууллага, холбоо, г.м.

Үнэлгээ, хураамж нь:

Даатгалын үнэлгээний дээд хэмжээ: тухайн ажилтны 10 жилийн цалин.

Тэтгэмжийн хэмжээг тогтоох аргачлал: сүүлийн 1 жилийн цалингийн дундаж.



151

Даатгалын хураамж: хураамжийн хувийг тогтоохдоо салбар бүрийн эрсдлийн түвшин, ажил мэргэжлийн онцлогоос болон компанийн эрсдлийн түүхээс хамааруулж тооцно.

Тухайлбал, эрсдлийн ангиллыг дараахь байдлаар

тогтоох боломжтой (доорх хүснэгтэд харуулав):

Үүнд: Салбар болон ажил мэргэжил тус бүрийн эрсдлээс

хамааруулж ангилал гаргах. Ангилал гаргахдаа эрсдлийн үндсэн 5 түвшинд

хувааж, дахин дэд төрлөөр нь ангилж 25 төрөл гаргах.

25 ангилал бүрийн хураамжийн хувийг ялгаатай тогтоох.

Эрсдлийн ангиллыг үйл ажиллагааны салбараар нь

дараахь байдлаар тодорхойлох боломжтой (доорх хүснэгтэд харуулав):



152

Нөхөн төлбөрийн хэмжээг дараахь байдлаар тодорхойлох боломжтой (доорх хүснэгтэд харуулав):

Үүнд: Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсан тохиолдолд өвдсөн

хоногийн цалинг бодож олгоно, гэхдээ 1 жилээс хэтрэхгүй.

Хөдөлмөрийн чадвар байнга алдсан тохиолдолд зэргээс хамааруулж 3–8 жилийн цалинг олгоно.

Нас барсан тохиолдолд гэр бүлийнхэнд нь 10 жилийн цалинг олгоно.

Нөхөн төлбөр олгох хэлбэр нь сар бүрийн цалингийн хэмжээтэй дүйцэхүйц тэтгэмжийг САР БҮР олгоно. Эм, эмчилгээний болон бусад зардлуудыг нөхөж төлөхгүй.



153

Хяналт: Даатгалын хяналтын тогтолцоог доорх зураг дээр

харуулсан байдлаар зохицуулах боломжтой гэж үзэж байна:

Ажилтны хамгаалалт

Ажилтны хамгаалалтыг дараахь үе шаттайгаар хэрэгжүүлж, нэмэгдүүлэх боломжтой гэж үзэж байна. Үүнд: I – Цалинг нөхөн олгох; II – Цалин болон эм, эмчилгээний зардал; III – Цалин, эм, эмчилгээний зардал, сэтгэл санааны ба

алдагдсан боломжийн хохирол. I дүгээр үе шат-ыг бий болгохын тулд дараахь ажлыг

хийх шаардлагатай. Үүнд: 1. МХЕГ, ЭМЯ, холбогдох агентлаг, нийгмийн

даатгалын газрууд хамтарч үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлийн өвчний мэдээлэл судалгааг нэгтгэж, ангиллын тоог гаргаж, эрсдлийн түвшинг тогтоох.



154

2. Нөхөн төлбөрийн тохиолдол болсон үед тухайн ажилтны эрүүл мэндийн хохирлын түвшинг тогтоож дүгнэлт үйлдэх үйл явц болон шалгууруудыг хуульд тусгаж тодорхой болгох.

II дугаар үе шат-ыг бий болгохын тулд дараахь ажлыг хийх шаардлагатай. Үүнд: 1. Эрүүл мэндийн салбарт томоохон өөрчлөлт

оруулж эмнэлэг, эмчилгээний зардлын тарифыг тогтоох.

2. Даатгалын салбар, албан журмын даатгагчдын холбоо хөгжиж, үйлчилгээний хүртээмж болон хяналтын үйл ажиллагааг сайжруулах.

III дугаар үе шат-ыг бий болгохын тулд дараахь ажлыг хийх шаардлагатай. Үүнд: 1. Бодит бус хохирлыг тооцоолж, нэхэмжилдэг

тогтолцоог бүрдүүлэх: хууль тогтоомж, стандарт, шүүхийн процессийн ил тод, хялбар байдал, г.м.

2. Нийгмийн халамжийн системийг сайжруулах: хөдөлмөрийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан тусгай халамж үйлчилгээ, г.м.

Дүгнэлт Өнөөдрийн боломжийг харвал I дүгээр үе шат шууд

хэрэгжиж эхлэхэд ойрхон байна.

Хамааралтай этгээдүүд хамтран ажлын хэсэг байгуулан тухайн хуулийн төслийг бэлтгэх.

Монгол Хүний үнэ цэнийг өсгөхийн төлөө хийгдэх

ажлын хүрээнд тухайн хуулийн төслийг сурталчлан таниулах.



155

УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН АЖИЛЛАГСАД БА АМЬДРАЛЫН ДААТГАЛ

“Нэйшнл лайф даатгал” ХХК-ийн Даатгалын газрын захирал Г.Алимаа

Илтгэлийн агуулга: “Нэйшнл лайф даатгал” ХХК-ийн товч танилцуулга Уул уурхайн салбарын онцлог Бусад төрлийн даатгал “Нэйшнл лайф даатгал” ХХК-ийн товч танилцуулга

“Нэйшнл лайф даатгал” ХХК-ийн: Байгуулагдсан он: 2007 он; Тусгай зөвшөөрөл: Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны

5/01 тоот: Амьдралын даатгал Даатгалын төрөл: Эрсдлийн багц даатгал,

Хуримтлалын даатгал, Тэтгэврийн даатгал, Боловсролын даатгал, Эрүүл мэндийн даатгал, Хүнд өвчний даатгал.

Бидний эрсдлийг Давхар даагч – Munich re Бидний бизнесийн оршин тогтнох үндэс болсон

даатгуулагчдынхаа эрх ашгийг дээдлэн, тэдний өмнө хүлээсэн үүргээ найдвартай бүрэн биелүүлэх, эрсдлийн зөв менежментийн бодлого барих үүднээс ХБНГУ-ын дэлхийд тэргүүлэгч, үндэстэн дамнасан “Мюних Ре” компанид нийт хүлээж буй хариуцлагынхаа тодорхой хувийг даатгуулах давхар даатгалын гэрээ байгуулан ажиллаж байна.

“Мюних Ре” компанийн санхүүгийн найдвартай ар тал:

A.M.Best’s-ийн A+/Superior/; Moody’s-ийн Аа3 /Excellent/; Fitch’s-ийн AA /strong/; Standard & Poor’s –ийн АА /Very Strong/ рейтингтэй.

“Мюних Ре” компани нь дэлхийн 150 гаруй орны

даатгалын компаниудын эрсдлийг давхар даатгадаг 120 гаруй жилийн түүхтэй топ давхар даатгагч юм.



156

Уул уурхайн салбарын онцлог Уул уурхай бол эрсдэл өндөртэй салбар юм:

Овор хэмжээ их, хүнд даацын, хүчдэл өндөр техник хэрэгсэлтэй ажилладаг;

Хүнд жинтэй овор ихтэй материал тээвэрлэдэг; Тэсрэмтгий болон химийн бодистой ойр; Агаар дахь тоосжилт ихтэй орчин; Газар доогуур ажилладаг.

Уул уурхайн салбарт гарч буй эрсдэлийг доорх хүснэгтэд харуулсан байна. Уул уурхайн салбарт гарч буй эрсдэл (үйлдвэрлэлийн осолд

орсон, нас барсан хүний тоо)

Энэхүү эрсдлээс үүсэх санхүүгийн хүндрэлийг

Амьдралын даатгалаар шийдвэрлэх боломжтой. Амьдралын датгалын онцлог, бусад даатгалын төрөл, компаниудаас ялгаатай байдлыг доорх хүснэгтэд харуулав:



157

Амьдралын даатгалын онцлог, ялгаа

№ Ердийн даатгал – 17

(Мандал женерал, Миг, Ард даатгал, г.м.)

Амьдралын даатгал – 1 Үндэсний амьдралын

даатгал

1 Эд хөрөнгө, тоног төхөөрөмж, машин, барилга байшин

Амь нас, эрүүл мэнд, ХЧА, тэтгэвэр, хүүхдийн боловсрол, хуримтлалын даатгал

2

СЗХ-ны тусгай зөвшөөрлөөр зөвхөн гэнэтийн ослын эрсдлээс даатгадаг

СЗХ-ны тусгай зөвшөөрлөөр гэнэтийн ослоос гадна бүх төрлийн өвчлөлөөс даатгана

3 Зөвхөн Монгол улсад үйлчилнэ

Дэлхийн бүх улс оронд үйлчилнэ

4 Ихэвчлэн зөвхөн ажлын байранд үйлчилнэ

24 цагийн турш (ажил, гэр, хаана ч үйлчилнэ)

5 Ихэвчлэн нөхөн төлбөрийг ажлын хоногоор тооцож олгодог

Нөхөн төлбөрийг хуанлийн хоногоор тооцож олгодог

Уул уурхайн салбарын ажиллагсдыг Амьдралын

даатгалд хамруулах нь Хүний амь насны үнэлэмжийг зарим орны жишээн дээр

авч үзвэл: Японд – 3.0 сая ам.долл.; АНУ-д – 1.0 сая ам.долл.; ОХУ-д орос хүний үнэлэмжийг – 53 мянган ам.долл.

гэж үнэлсэн байна. Зарим оронд Амьдралын даатгалын үнэлгээ нь тухайн

хүний 3 жилийн орлогын нийлбэртэй тэнцэх хэмжээтэй байх нь бодитой хамгаалалт болно гэж үздэг жишээ ч бий.

Хамгаалалт Даатгалын тохиолдол Нөхөн төлбөр

1 Үндсэн хамгаалалт

Аливаа шалтгааны улмаас нас барах

15,000,000₮



158

Эмнэлгийн мөнгө

Эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэх (бүх төрлийн гэнэтийн осол, өвчин)

Эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн хоног тутамд 20,000₮

Хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдах

Өвчин, гэнэтийн ослын улмаас ХЧ-аа 80 ба түүнээс дээш хувиар алдах

15,000,000₮

Хөдөлмөрийн чадвараа хэсэгчлэн алдах

Өвчин, гэнэтийн ослын улмаас ХЧ-аа 80 хүртэл хувиар алдах

150,000-12,000,000₮

Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах

Гэнэтийн ослын улмаас ХЧ-аа түр алдах

Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан хоног тутамд 75,000₮ /15 сая*0,3%/

Тайлбар: Нийт олгох нөхөн төлбөр – 30,620,000 төгрөг; Сард төлөх хураамж – 24,100 төгрөг.

“Нэйшнл лайф даатгал” ХХК-ийн Амьдралын даатгалд даатгуулсан томоохон даатгуулагч байгууллагаас дурьдвал:

Даатгуулсан байгууллагууд“М-Си-Эс” групп (36 компани) “PWC аудит” ХХК

“МИАТ” ХК Голомт банк

Уул уурхайн ассоциаци Эрнст энд Янг Монгол Аудит

“Тефис майнинг” ХХК Санхүүгийн Зохицуулах Хороо

“Хүннү ресорс” ХХК Цагдаагийн газар, хэлтсүүд “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ЗМЗ-ын Ороомгийн цех



159

Байгууллага, хамт олноороо Амьдралын даатгалд хамрагдвал байгууллага буюу ажил олгогчид дараахь эерэг үр дагаварыг авчирна. Үүнд: Чадварлаг хүний нөөцийн тогтвор суурьшил; Ажиллагсдын нэмэлт хангамж, урамшуулал; Нийгмийн хамгааллын зардлын бууралт; Ажиллагсдын ажлын бүтээмж дээшилж,

байгууллагын ашиг орлого нэмэгдэнэ.

Зарим компаниудын даатгалын хураамжийг хуваалцаж буй байдлыг доорх хүснэгтэд харуулав:

Байгууллагын нэр

Хамруулсан ажилтнууд

Компаниас төлсөн хувь

Ажилтнаас төлсөн хувь

“М-Си-Эс” групп Бүх ажилтан 100% -

“Тефис майнинг” ХХК

Бүх ажилтан + гэр бүлийн гишүүд

100% -

“Хүннү ресорс” ХХК Бүх ажилтан 100% -

“Майн Инфо” ХХК Бүх ажилтан 60% 40%

“МИАТ” ХК Нисгэгч, үйлчлэгч 100% -



160

Бусад төрлийн даатгал Хүүхдийн боловсролд зориулсан даатгал

Даатгалын зорилго нь: Хүүхдийн сургалтын төлбөрт зориулсан мөнгөн

хуримтлалыг хамгийн таатай нөхцлөөр үүсгэх; Хуримтлал үүсгэх хугацаанд эцэг (эх)-ийн амь

насыг даатгалд авах; Хуримтлал үүсгэх хугацаанд хүүхдийг даатгалд

авах. Уг даатгалд хамрагдснаар хүүхдийнхээ сургалтын

төлбөрт санаа зовох зүйлгүй болохоос гадна хүүхдийг өвдөж зовсон үед нь эмчилгээний зардлыг төлүүлэх, эцэг (эх)-ийн амь насанд эрсдэл учирвал сургалтын төлбөрийн хэмжээгээр даатгалын компаниас нөхөн төлбөр авах боломжтой юм.

Уг даатгалын нөхөн төлбөрийн талаар доорх зураг дээр харуулав:

Энэхүү даатгалыг нэг жишээн дээр авч үзъе. Жишээлбэл, та хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрт жил бүр 1,000,000 төгрөг зарцуулъя гэж үзвэл:



161

0-5 настай хүүхэд



20-30 настай эцэг (эх) 12 147 ₮ 19 901 ₮ 56 253₮

31-40 настай эцэг (эх) 13 788 ₮ 23 048 ₮ 56 952 ₮

41-50 настай эцэг (эх) 17 824₮ 26 792 ₮ 60 270 ₮

51-60 настай эцэг (эх) - 39 436 ₮ 67 072 ₮

Тайлбар: Сард 13,788 төгрөг төлнө; Хүүхэд их дээд сургуульд ороход жилд 1 сая төгрөг,

4 жил олгоно; Эцэг (эх) нас барвал сар бүр 50,000 төгрөг олгож,

сургуульд ороход жил 1 сая төгрөгийг 4 жил олгоно.

Нэмэлт тэтгэврийн даатгал

Даатгалын зорилго нь: Улсаас олгож буй тэтгэврээс гадна нэмэлт

тэтгэвэртэй болох; Нийгмийн даатгалд хамрагдаж чадаагүй иргэдэд

тэтгэвэртэй болох; Тэтгэвэрт хуримтлуулсан мөнгөө гэр бүл, үр

хүүхэддээ өвлүүлэх.

Нэмэлт тэтгэврийн даатгалын хураамжийг доорх хүснэгтэд харуулав:



162

Тайлбар: Сард 32,400 төгрөг төлнө; 60 наснаасаа эхлээд насан туршдаа 200,000 төг

тэтгэвэр авна; 60 нас хүрэхээсээ өмнө хөдөлмөрийн чадвараа

бүрэн алдах, эсхүл нас барвал 17,664,000 төгрөг гэр бүлд нь олгоно;

Тэтгэвэр авч байгаад нас барвал 2 сая төгрөг олгоно.

Энэхүү даатгалыг нэг жишээн дээр авч үзъе. Жишээлбэл, иргэн “А” одоо 40 настай, 60 наснаасаа эхлэн сар бүр 300,000₮-ийн тэтгэвэр авахыг хүссэн бол тэтгэврийн даатгалд сард хэдэн төгрөг төлөх вэ? Энэ тохиолдолд иргэн “А” нь: Сард 70,000₮-ийн хураамж төлнө; 60 наснаасаа эхлээд сар бүр 300,000₮-ийн тэтгэвэр

насан туршдаа авна; Тэтгэвэр авч эхлэхээс өмнө хөдөлмөрийн чадвараа

бүрэн алдсан, эсхүл нас барсан тохиолдолд тэтгэврийн хуримтлал болох 26,496,000₮-г гэр бүлд нь олгоно;

Тэтгэвэр авч байгаад нас барсан тохиолдолд оршуулгын зардлыг бүрэн даана.



163

SOCIAL ACCIDENT INSURANCE SYSTEM IN GERMANY - A SUCCESSFUL SYSTEM SINCE 125 YEARS!

Head of Prevention BG RCI, Germany Helmut Ehnes

RISKS: Every year: 337 Million accidents at work 358.000 fatal accidents at work 1.95 Million fatal occupational diseases

The International Labour Organization (ILO) requires social insurance for each country by conventions, recommendations and protocols. The International Social Security Association (ISSA) supports countries, governments and Social Accident Insurance Systems to meet these aims. German Social Accident Insurance Bismarck founded the German Social Accident Insurance System in the 1880’s. STRUCTURE:



164

ORGANIZATION: Organization of the Social Accident Insurance Institutions German Social Accident Insurance Institutions for trade and

industry (Berufsgenossenschaften) German Social Accident Insurance Institutions for the

public sector (Unfallkassen) Agricultural Social Insurance Social Accident Insurance Institutions covering 75 million insured people in 3.9 million companies

Sector specification of the Berufsgenossenschaften

MEMBERSHIP: Every employer has to be a member of the Social Accident Insurance The Liability Principle:



165

SOCIAL PARTNERS: Self-government: Independent self-governing body Assembled equally by employers and employees Controls and supervises the administration of the social

accident insurance Reports to the Government

Institutions of Self-Government

Responsibilities of the representatives council: Election of the Board Election of the management Statutes Accident prevention regulations Risk index Budget planning Staff planning

Responsibilities of the Board: Prepares resolutions of the representative council Draws up the budget plan Defines the staff planning Represents the insurer Monitors the management



166

INSURANCE CASES: What is insured? occupational accidents commuting accidents occupational diseases

INSURED PERSONS: Who is insured? all employees employers in small and medium-sized enterprises in high-

risk industry other employers on a voluntary basis

SERVICES:

The “suitable means” of the German Social Accident Insurance Institutions

PRINCIPLES: Guiding Principles: Prevention is better than rehabilitation Rehabilitation is better than compensation By all suitable means PREVENTION SERVICES: Consulting and inspection Prevention regulations Training and qualification Occupational medicine Testing and certification



167

Incentives Information and Communication

REHABILITATION SERVICES: restore the health of the employees medical rehabilitation occupational reintegration social reintegration coordinate and control all rehabilitation measures first aid and emergency treatment home-nursing medical treatment and aids help to keep employment or to find new employment

COMPENSATION SERVICES: Injury benefits (generally paid during medical treatment and

occupational rehabilitation) lifelong pensions (including survivors)

FINANCING: Financing Principles: Berufsgenossenschaft are non Profit Organisations The contributions are fully paid by the employers The contributions are calculated basing on the expenses of

the previous year

Calculation of the Contributions: The contribution of an enterprise depends on: Risk class Total wages paid to employees Total expenses of the accident insurance

Motivation for prevention by the calculation of the contributions: Trades tend to reduce their risk class Enterprises tent to avoid malus payments and to receive a

bonus (individual bonus/malus system)



168

Costs of the German Social Accident Insurance (10 Billion Euros)

RESULTS:

Contributions The average contribution is 1.3% of the paid wages

1.361.32

1.46

1.281.31 1.33

0.00

0.20

0.40

0.60

0.80

1.00

1.20

1.40

1.60

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010



169

Fatal accidents

Reportable accidents

519

656

918

1326

1208

367

552

794

911

694

5681112132

71

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

Fatal occupational accidents Fatal commuting accidents

1.495.569

223.973 185.146 231.332 264.584

185.257

954.459 931.932

1.380.289

1.651.481

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

1.600.000

1.800.000

2.000.000

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

Occupational accidents



170

ХАБЭА, САЙН ТУРШЛАГА



171



172



173



174



175



176



177



178



179



180



181



182



183



184



185



186



187



188



189



190



191



192



193



194



195



196



197



198



199



200



201



202



203



204



205



206



207



208



209



210



211



212



213



214



215



216



217



218

ХАВСРАЛТУУД



219

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2012 оны 12 дугаар сарын 13-ны өдөр Улаанбаатар хот

ХӨДӨЛМӨРИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬД НЭМЭЛТ ОРУУЛАХ ТУХАЙ

1 дүгээр зүйл. Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 7

дугаар зүйлд дор дурдсан агуулгатай 7.6, 7.7 дахь хэсэг нэмсүгэй:

“7.6. Хүний дархлал хомсдолын вирусын халдвар авсан буюу дархлалын олдмол хомсдолтой нь тогтоогдсон хүний биеийн эрүүл мэндийн байдал нь хөдөлмөр эрхлэхэд саад болохооргүй буюу хөдөлмөрийн нөхцөл нь харшлахгүй бол түүнийг уг шалтгаанаар ажилд авахаас татгалзах, эсхүл эрхэлж байгаа ажлаас нь халахыг хориглоно. 7.7. Ажил олгогч хүний дархлал хомсдолын вирусын халдвар авсан, буюу дархлалын олдмол хомсдолтой нь тогтоогдсон ажилтны талаарх Хүний дархлал хомсдолын вирусын халдвар, дархлалын олдмол хомсдолоос сэргийлэх тухай хуулийн 11.3-т заасан мэдээллийг задруулахыг хориглоно.”

2 дугаар зүйл. Энэ хуулийг Хүний дархлал хомсдолын вирусын халдвар, дархлалын олдмол хомсдолоос сэргийлэх тухай /Шинэчилсэн найруулга/ хууль хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА З.ЭНХБОЛД



220

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2012 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдөр Улаанбаатар хот

ХӨДӨЛМӨРИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬД ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАХ ТУХАЙ

1 дүгээр зүйл. Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 137

дугаар зүйлийн 137.1, 137.2 дахь хэсгийг дор дурдсанаар өөрчлөн найруулсугай:

“137.1. Хөдөлмөрийн удирдлагын тогтолцоо нь

хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, аймаг, нийслэл, дүүргийн хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн байгууллага болон сум, хороонд хөдөлмөрийн ажилтан /хөдөлмөрийн алба/-аас бүрдэнэ.

137.2. Хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв болон орон нутгийн байгууллага нь хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний удирдлагын дор ажиллана.”




221

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ 2012 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдөр Улаанбаатар хот

ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН ТУХАЙ ХУУЛЬД

НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАХ ТУХАЙ

1 дүгээр зүйл. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хуульд дор дурдсан агуулгатай 251 дүгээр зүйл нэмсүгэй: “251 дүгээр зүйл. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, хорооны хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал

хариуцсан ажилтны чиг үүрэг

251.1. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, хорооны хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал хариуцсан ажилтан дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:

251.1.1. хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах, хяналт тавих;

251.1.2. хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль тогтоомжийг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад сурталчлах;

251.1.3. харъяалах нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний судалгаа, мэдэллийн сан бүрдүүлэх;

251.1.4. үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ үзүүлэх;

251.1.5. харъяалах нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн холбогдолтой мэдээллийг төрийн байгууллага, ажил олгогчоос гаргуулан авах;

251.1.6. хууль тогтоомжид заасан бусад чиг үүрэг. 251.2. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, хорооны хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал



222

хариуцсан ажилтныг тухайн шатны хөдөлмөр эрхлэлтийн байгууллагын дарга томилж, чөлөөлнө.”

2 дугаар зүйл. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1 дэх хэсгийг дор дурдсанаар өөрчлөн найруулсугай:

“19.1. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал хариуцах тогтолцоо нь хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, түүний харъяа мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, хөдөлмөрийн нөхцөлийн асуудал хариуцсан байгууллага, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн үндэсний хороо болон аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн зөвлөл, аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, хорооны хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал хариуцсан ажилтан, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн өөрөө удирдах болон нутгийн захиргааны байгууллага, хяналтын байгууллага, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудал хариуцсан зөвлөл, ажилтнаас бүрдэнэ.”




223

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ

2013 оны 02 сарын 07 өдөр Дугаар 20 Төрийн ордон, Улаанбаатар хот

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн талаар авах

зарим арга хэмжээний тухай

Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 43 дугаар зүйлийн 43.1 дэх хэсгийг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:

1.Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай

хуулийн биелэлтийг хангах, холбогдох хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгохтой холбогдуулан дараах арга хэмжээг 2013 онд багтаан авч хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Засгийн газар /Н.Алтанхуяг/-т даалгасугай:

1/Улсын Их Хурлын даргын 2012 оны 103 дугаар захирамжаар байгуулсан барилгын тухай, хөдөлмөр аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсгийн тайлан, дүгнэлтийг үндэслэн хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн болон барилгын тухай хууль тогтоомж, стандарт, норм ба дүрэм зөрчсөн, түүнчлэн зөвшөөрөлгүй барилга байгууламж барьсан аж ахуйн нэгж, байгууллага, холбогдох этгээдийг нийтэд мэдээлэх, тэдгээрт хариуцлага тооцох;

2/барилгын ажил эрхлэх аливаа зөвшөөрөл /техникийн нөхцөл, дүгнэлт зэрэг/, тусгай зөвшөөрөл олгосон байдал, түүнчлэн хүүхдийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, нэгдсэн эмнэлгийн эдэлбэр газарт барилга байгууламж барих зөвшөөрөл олгосон асуудлыг хууль, хяналтын байгууллагын оролцоотой ажлын хэсэг байгуулан шалгаж, дүнг Улсын Их Хуралд танилцуулах;

3/барилгын ажил эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгоход бүрдүүлэх баримт бичгийн тоог цөөрүүлж, тусгай зөвшөөрөл олгох асуудлыг нэг цэгийн үйлчилгээнд шилжүүлэх;

4/хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйтай холбогдох хууль тогтоомж, норм, дүрэмд зохих нэмэлт,



224

өөрчлөлт оруулах замаар хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн эрх зүйн орчныг шинэчлэх;

5/хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль тогтоомж зөрчигдсөний улмаас эрүүл мэндээрээ хохирсон иргэн болон амь насаа алдсан иргэний гэр бүлд нөхөн төлбөр олгох асуудалтай холбогдох хуулийн төслийг боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;

6/аж ахуйн нэгж, байгууллагад хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн орон тооны ажилтны тоог тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажилтны тоо, ажлын байран дахь эрсдэлийн түвшнээс хамааруулан тогтоох, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн зөвлөл болон мэргэжлийн холбоотой хамтран ажиллах чиглэлээр холбогдох арга хэмжээг авах;

7/хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэргэшсэн улсын байцаагчийн тоог нэмэгдүүлэх;

8/аж ахуйн нэгж, байгууллага үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зардлын таван хувиас доошгүй хэмжээний хөрөнгийг хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн болон үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх зардалд зарцуулах чиглэлээр холбогдох хуулийн төслийг боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;

9/үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас олгох урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардал, санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлж, зарцуулах, хянах эрхийг хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн Үндэсний хороонд шилжүүлэх, үүнтэй холбогдуулан үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх дүрэм болон бусад холбогдох дүрэм, журмыг шинэчлэх;

10/хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн стандартыг олон улс, бүс нутгийн түвшинд хүргэж шинэчлэх, санхүүжилтийн асуудлыг жил бүрийн улсын төсөвт тусгаж байх;

11/мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвийг түшиглэн барилга, уул уурхай, эрчим хүч, зам, тээвэр, хөнгөн, хүнсний үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарын ажил олгогч, ажилтанд зориулсан хөдөлмөрийн



225

аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн сургалтыг холбогдох мэргэжлийн холбоодтой хамтран зохион байгуулдаг болох, үүнтэй холбогдуулан мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн материаллаг баазыг бэхжүүлэх, хүний нөөц, зардлын асуудлыг шийдвэрлэх арга хэмжээг авах;

12/мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнийг оношлох, эрт илрүүлэх зорилгоор Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд судлалын төвийн тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, материаллаг баазыг бэхжүүлэх, эмч, эрүүл ахуйн ажилтныг бэлтгэх, тэдний чадавхийг дээшлүүлэх ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулах;

13/хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн ажлын байран дахь сургалт, мэдээллийн тогтолцоог бүрдүүлэх, түүнчлэн хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн менежментийн тогтолцоог нэвтрүүлэх, осолгүй ажилласан аж ахуйн нэгж, байгууллагыг нийтэд мэдээлэх.

2.Энэ тогтоолын биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг

Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо /З.Баянсэлэнгэ/, Эдийн засгийн байнгын хороо /Б.Гарамгайбаатар/-нд тус тус даалгасугай.

3.Энэ тогтоолыг 2013 оны 02 дугаар сарын 07-ны

өдрөөс эхлэн дагаж мөрдсүгэй.




226



227



228



229



230



231



232



233



234



235



236



237



238



239



240



241



242



243



244



245



246



247



248



249



250



251



252



253



254



304

ГАРЧИГ

1. Хамрах хүрээ 2. Иш таталт 3. Нэр томъёо ба тодорхойлолт 4. Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн аюулгүй

байдлын шаардлага 4.1 Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдлын нийтлэг шаардлага 4.1.1 Ажил олгогчийн үүрэг 4.1.2 Ажилтны үүрэг 4.1.3 Тэсрэх, дэлбэрэх 4.1.4 Галын аюулгүй байдал 4.1.5 Цацрагийн аюулгүй байдал 4.1.6 Цахилгааны аюулгүй байдал 4.1.7 Гаднах орчин 4.1.8 Хориотой бүс 4.1.9 Аврах хэрэгсэл 4.1.10 Анхны тусламжийн хэрэгсэл 4.1.11 Хамгаалах хэрэгсэл 4.1.12 Эрүүл мэнд 4.1.13 Тэмдэг, тэмдэглэгээ, дохио 4.1.14 Өндөрт ажиллах

4.2 Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдалд тавих онцлог шаардлага

4.2.1 Барилга, байгууламж, дэд бүтэц 4.2.2 Тоног төхөөрөмж 4.2.3 Тээвэр 4.2.4 Тоос, тоос шүүх, тоос дарах 4.2.5 Химийн хортой бодис 4.2.6 Хязгаарлагдмал орчин 4.2.7 Гэрэлтүүлэг 4.2.8 Шуугиан 4.2.9 Чичиргээ

ХАВСРАЛТ

Ном зүй



305

ТАНИЛЦУУЛГА

Эрхэм Таны амрыг эрж мэндчилье. Монгол улсын хөгжил дэвшилд уул уурхай, Барилга

зэрэг аюул, эрсдэл өндөртэй салбарын байр суурь нэмэгдэж, тэдний нийгмийн хариуцлагын талаар эгэл иргэнээс төрийн тэргүүн хүртэл өргөн олноороо ярьж эхэлсэн өдгөө цагт эдгээр салбарт ажиллагчид бид санал санаачилга гаргах, идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай байна.

Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засагт уул уурхайн боловсруулах салбар голлох үүрэг гүйцэтгэж байна. Цаашид, ойрын ирээдүйд энэ хандлага хэвээр үлдэх магадлал өндөр байна. Монгол Улсын үндэсний хөгжлийн цогц бодлогод олборлох үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг аль болох өндөр технологиор боловсруулах замаар эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх талаар тусгагдсан нь боловсруулах аж үйлдвэрийг эрчимтэй хөгжүүлэх бодлогыг илэрхийлж байна.

Машинт аж үйлдвэрлэл, инженерчлэлийн эрин үед Монгол хүн хөдөлмөр эрхлэхдээ эрүүл, аюулгүй нөхцөлд осол эндэлгүй ажиллаж, үйлдвэрлэл үйлчилгээний уламжлалт соёлоо баяжуулан хөгжүүлэх, амьдралын чанараа дээшлүүлэх бодит хэмжүүрийн нэг нь бүх аж ахуйн нэгж, байгууллагад төлөвшүүлэх ХЭМАБ-ын удирдлагын ЗӨВ тогтолцоо мөн. Энэ нь ХЭМАБ-ыг “Гуянд дайсан хүзүү” мэт ойлгож ирсэн хандлагаасаа салж, иргэн бүр, ажилтан бүр хөдөлмөрийн үйл ажиллагааныхаа соёл болгох буюу компанийн нийгмийн хариуцлагын үндсэн шалгуур үзүүлэлт болгоход оршино.

Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд компаниуд үйл ажиллагаандаа ХЭМАБ-ын соёл, монгол хүний онцлогт тохирч нутагшсан сайн менежментийг нэвтрүүлж, идэвхтэй ажиллах шаардлагатай юм. Үйлдвэрлэлийн осол, эндэгдэл юунаас болж гардаг вэ? 1. Сахилга, дэг журамгүй байдал; 2. ХЭМАБ-д сургаагүй байдал буюу хангалттай бус

сургалт; 3. ХЭМАБ-ын асуудалд хандах хандлагаас шалтгаалан

тохиолддог гэж үздэг.



306

Дэлхий нийтийн жишгээр, үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлого, мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөл ихээр гарч буй аж ахуйн нэгж байгууллагуудын үйлдвэрлэлийн үр ашиг төдий чинээгээр буурч улмаар тухайн компанийн нэр хүнд зах зээл дээр асар ихээр унаж дампуурдаг. Гэтэл Монгол оронд ямар байна? Монгол хүний амь нас, эрүүл мэнд өндөр үнэлгээтэй байна уу? Эдгээртэй холбоотой менежмент, стандарт, даатгалын систем ямар билээ? гэх мэт олон асуудлыг бид хэлэлцэж ЗӨВ шийдэх хэрэгтэй байгаа юм.

Safety first форумыг санаачилж зохион байгуулсан Монголын Уул Уурхайн Үндэсний Ассоциаци шийдвэр гаргаж мэрэгжилтнүүдийн хамтын хүчийг нэгтгэсний үр дүнд Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо-Шаардлага MNS OHSAS-18001:2012 стандарт Монгол Улсын Стандартчиллын Үндэсний Зөвлөлөөр 2012 оны 11 дүгээр сарын 29-ний өдөр батлагдлаа.

Боловсруулах үйлдвэрт орчин үеийн техник технологи нэвтрүүлэх, ялангуяа хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын талаархи олон улсын стандарт арга зүйг судлан, үндэсний стандарт боловсруулж, мөрдөн ажиллах бодит хэрэгцээ байгааг харгалзан, Монгол Улсын Засгийн газраас Евро стандартыг нутагшуулах тухай баримталж байгаа бодлогыг үндэслэл болгон, энэ стандартын төслийг боловсруулах санаачлагыг “Эрдэнэт Үйлдвэр” ХХК гаргаж “Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тавих ерөнхий шаардлага” MNS стандартын төслийг боловсруулж, хэлэлцүүлэх ажлыг Монголын Ашигт малмал Баяжуулагчдын Холбооноос зохион байгуулж эхлээд байна. Осол эндэгдэл “Хэлж ирдэггүй, хийсч ирдэг” гэх боловч “Таатай орчинг Та бид хамтдаа бүрдүүлнэ” уриан дор хамтарч ажиллавал, монгол хүн энх цагийн бүтээн байгуулалтын талбарт амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирдоггүй баталгаатай хөдөлмөрийн нөхцлийг бүрдүүлэх боломжтой. Аливаа асуудлыг шийдвэрлэх “Илүү сайн арга зам цаг, ямагт байдаг”-т итгэж ЗӨВ ажиллацгаая.



307

Монголчууд бид өрх гэрийн асуудлаас эхлээд төрийн бодлогоо боловсруулахдаа “Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй, бүлээн усаар угаавал хиргүй” гэж үздэг сэтгэлгээний үнэт соёлтой ард түмэн билээ.

Та “Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тавих ерөнхий шаардлага” MNS ...............:2013 стандартыг анхааралтай судалж саналаа өгнө үү.

Саналыг дараах хаягаар ирүүлнэ үү. [email protected] [email protected] Утас: 99908261 01352-73477

АЖЛЫН ХЭСЭГ



308

МОНГОЛ УЛСЫН СТАНДАРТ Ангиллын код: Боловсруулах үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал-Шаардлага

MNS ..........:2013 Occupational health and safety in mineral processing industry–Requirements

Стандартчиллын Үндэсний Зөвлөлийн 2013 оны .....сарын ............ өдрийн ........ дугаар тогтоолоор батлав.

Энэхүү стандарт 2013 оны…... сарын ...... -ний өдрөөс эхлэн хүчинтэй. 1 Хамрах хүрээ 1.1 Боловсруулах үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал (цаашид ХЭМАБ гэх)-ын энэхүү стандартад уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад тавигдах ХЭМАБ-ын шаардлагыг тогтоосон.

1.2 Энэхүү стандартаар боловсруулах үйлдвэрлэлийн процесс бүрийн ХЭМАБ-ын хэм хэмжээ, нийтлэг шаардлагыг тогтоох гэж хичээсэн ба байгууллага өөрийн үйл ажиллагааны онцлогт нийцүүлэн, дотоод стандарт, дүрэм, журам, удирдамж, заавраар нарийн шаардлагыг тогтоож, хэрэглэх боломжтой.

1.3 Боловсруулах үйлдвэрлэлийн ХЭМАБ-ын энэхүү стандартыг дараах байдлаар хэрэглэх боломжтой:

1) өөрийн хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаагаа тодорхойлж, өөрөө мэдэгдэл гаргахыг; 2) үйл ажиллагаагаа ХЭМАБ-ын шаардлагад нийцэж байгааг хэрэглэгч өөрийн сонирхогч талуудаар үнэлүүлж, баталгаажуулахыг;

3) өөрийн гаргасан мэдэгдлийг хөндлөнгийн байгууллагаар баталгаажуулалт хийлгүүлж, гэрчилгээ авах зэрэг.

2 Иш таталт Дараах баримт бичгүүдийг энд тусгайлан иш татав. Мэдээллийн буюу зааврын шинжтэй баримт бичгийн жагсаалтыг ном зүйн хэсэгт оруулсан. Эдгээр баримт бичгүүдийн аль болох хамгийн сүүлчийн хэвлэлүүдийг ашиглах нь зүйтэй.



309

“Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай” Монгол Улсын хууль; 2008 он “Цөмийн энергийн тухай” Монгол Улсын хууль; “Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай” Монгол Улсын хууль; Хэрэглэгчийн цахилгаан тоног төхөөрөмжийн техник ашиглалтын дүрэм, (Монгол Улсын Дэд бүтцийн сайдын 2007 оны тушаал); Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагааны дүрэм (Монгол Улсын Дэд бүтцийн сайдын 2004 оны тушаал); Цахилгаан байгууламжийн дүрэм. (Монгол Улсын Дэд бүтцийн сайдын 2004 оны тушаал); MNS OHSAS 18001: 2012 “Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо-Шаардлага”; MNS 4968: 2000 “Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй. Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд тавих ерөнхий шаардлага”; MNS 4930: 2000 “Үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн аюулгүй ажиллагаа. Ерөнхий шаардлага”; MNS 5566: 2005 Галын аюулаас хамгаалах. Аж ахуйн нэгж байгууллага, барилга байгууламжид гал унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийн зайлшгүй байх шаардлага, норм; MNS 4673: 1998 Цацрагийн хамгаалалт. Нэр томъёоллын тайлбар; MNS 5631: 2006 Цацрагийн хамгаалалт. Цөмийн цацрагийн тунгийн зөвшөөрөгдөх хэмжээ; MNS (ISO) 8690: 2002 Цацраг идэвхит бодисоор бохирдсон гадаргууг идэвхгүй болгох. Бохирдолгүй таатай байдлыг турших ба үнэлэх арга;



310

MNS 5630: 2006 Цацрагийн хамгаалалт. Гадаргын бохирдолтын байж болох хэмжээ; MNS 1357: 1998 Цацраг идэвхит хаягдал. Идэвхгүй болгох нь. Үндсэн нэр томъёо ба тодорхойлолт; MNS 4643: 98 “Хөдөлмөр хамгаалал. Аюулгүй ажиллагааны тэмдэг ба дохионы өнгө”. 3 Нэр томъёо ба тодорхойлолт Энэхүү баримт бичигт дараах нэр томъёо ба холбогдох тодорхойлолтыг хэрэглэнэ.Үүнд: 3.1 боловсруулах үйлдвэрлэл ашигт малтмалын баяжигдах чанарыг ашиглан үнэт бүрэлдэхүүнийг ялгаж боловсруулахыг ТАЙЛБАР: Баяжуулах үйлдвэрлэл нь боловсруулах үйлдвэрлэлийн нэг ба түүний эцсийн бүтээгдэхүүн нь баяжмал байна. 3.2 боловсруулах үйлдвэр ашигт малтмалын баяжигдах чанарыг ашиглан батлагдсан зураг, төсөл, технологийн дагуу үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагыг 3.3 хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал (ХЭМАБ) ажлын байранд үйл ажиллагаа явуулж байгаа буюу бусад байгууллагын ажиллагчид (түр болон гэрээт ажилтнууд орно), зочид, бусад ажилтнуудын эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд нөлөөлөх, эсвэл нөлөөлж болохуйц нөхцөл байдал, хүчин зүйлүүдийг [MNS OHSAS 18001:2012,3.12] 3.4 ХЭМАБ –ын удирдлагын тогтолцоо ХЭМАБ-ын бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлэх, ХЭМАБ-ын эрсдэлийг удирдахад хэрэглэгддэг, байгууллагын удирдлагын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгийг

[MNS OHSAS 18001:2012,3.13]

3.5 ХЭМАБ-ын гүйцэтгэл байгууллагын ХЭМАБ-ын эрсдэлийн удирдлагын хэмжигдэхүйц үр дүнг ТАЙЛБАР: ХЭМАБ-ын гүйцэтгэлийг хэмжих гэдэгт байгууллагын хяналтын үр нөлөөг тооцох явдал мөн хамаарна. [MNS OHSAS 18001:2012, 3.15]



311

3.6 ХЭМАБ-н хяналт ХЭМАБ-н үйл ажиллагаа, түүний үр дүн болон авч буй арга хэмжээ нь үр ашигтай, ХЭМАБ-н бодлогын хэрэгжилтийг хангаж байгаа эсэхийг тодорхойлох зорилгоор тогтмол явагдах үзлэг шалгалтыг 3.7 ажлын байр тухайн ажилд хамааралтай үйл ажиллагаа нь байгууллагын хяналтан дор явагддаг аливаа биет байршлыг ТАЙЛБАР: Байгууллага нь ажлын байранд юуг хамааруулах вэ гэдгийг шийдвэрлэхдээ замд явж байгаа буюу эсвэл нэг байршлаас нөгөөд шилжиж буй (автомашин, онгоц, усан онгоц буюу галт тэргээр гэх мэт) болон хэрэглэгч, үйлчлүүлэгчийн байранд төдийгүй гэртээ ажиллаж байгаа ажилтнуудын ХЭМАБ-ыг авч үзвэл зохино. [MNS OHSAS 18001:2012, 3.23]

3.8 эрсдэл аюултай тохиолдол илрэх магадлал ба түүнээс шалтгаалан үүсч болох гэмтэл, эрүүл мэндийн хохирлын хэмжээний хослолыг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.21]

3.9 эрсдэлийн үнэлгээ хэрэгжиж байгаа аливаа хяналт нийцэж байгаа гэж үзэн, уг эрсдэл нь зөвшөөрөгдөх хэмжээнд байгаа эсэхийг тогтоох замаар аюулаас үүдэлтэй эрсдэлийг үнэлэх үйл явцыг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.22] 3.10 зөвшөөрөгдөх эрсдэл байгууллагын зүгээс хууль тогтоомжийн шаардлага болон ХЭМАБ-ын талаархи өөрийн бодлогын хүрээнд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд бууруулсан эрсдэлийг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.1] 3.11 тасралтгүй сайжруулалт ХЭМАБ-ын бүхий л үйл ажиллагааг байгууллагын ХЭМАБ-ын бодлогын хүрээнд сайжруулах зорилго бүхий ХЭМАБ-ын удирдлагын тогтолцоог боловсронгуй болгон давтагдах үйл явцыг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.3]



312

3.12 аюул хүнийг гэмтээх, эрүүл мэндэд нь хохирол учруулах, эсвэл эдгээр нь хосолсон байдлаар учруулах бодит аюул бүхий эх үүсгүүр, нөхцөл байдал буюу үйлдлийг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.6]

3.13 аюулыг тогтоох аюул заналхийлж байгааг илрүүлж, түүний үзүүлэлт, шинж чанарыг тодорхойлох үйл явцыг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.7] 3.14 эрүүл мэндийн хохирол ажил гүйцэтгэх явцад болон түүнтэй холбоотой нөхцөл байдлаас үүссэн, хүний бие бялдар, сэтгэл санаанд сөрөг нөлөө бүхий илрүүлэн тогтоож болох нөхцлийг [MNS OHSAS 18001:2012, 3.8]

3.15 аюултай тохиолдол гэмтэл, эрүүл мэндийн хохирол (хүнд хөнгөнөөс үл хамаарах) эсвэл үхэлд хүргэж болох байсан эсвэл хүргэсэн хөдөлмөр эрхлэлттэй холбоотой аюултай тохиолдлыг ТАЙЛБАР 1: Осол гэдэг нь гэмтэл, эрүүл мэндийн хохирол буюу үхэлд хүргэсэн аюултай тохиолдол. ТАЙЛБАР 2: Гэмтэл, эрүүл мэндийн хохирол буюу үхэлд хүргээгүй аюултай тохиолдлыг “аюулд дөхсөн тохиолдол”, “аюултай явдал”-д хамааруулж болно. ТАЙЛБАР 3: Онцгой байдал нь энэхүү аюултай тохиолдлын нэг төрөлд хамаарна. [MNS OHSAS 18001:2012, 3.9]

3.16 хязгаарлагдмал орчин хүн ажиллах зориулалтгүй, орц болон гарц нь хязгаарлагдсан, хаалттай эсвэл хэсэгчлэн хаалттай орчныг ТАЙЛБАР: Дараах төрлийн хязгаарлагдмал орчнууд боловсруулах үйлдвэрлэлд байна. Үүнд:

a) агуулах сав, технологийн процесст ашиглах сав, бойлер, даралтат сав, зөвхөн орохнүхээр ордог цистерн маягийн сав, тааз болон шалны зай завсар; б) гүний нүх, тос ялгагч сав, 1.5 метрээс илүү их гүнд хийсэн малталт гэх зэрэг дээгүүрзадгай орон зай; в) хоолой, шахуурга, ус зайлуулах суваг, гүний уурхай, суваг, усны хоолой, хонгил,зоорь болон түүнтэй ижил төрлийн байгууламжууд; г) орхигдсон уурхайн газар, талбай болон хайгуулын цооног.



313

3.17 үнэт бүрэлдүүлэгч ашигт малтмалаас цэврээр нь буюу аль нэг эрдсийн бүрэлдэхүүнд ялган авч байгаа эдийн засгийн хувьд ашигтай химийн элементийг 3.18 хоосон чулуулаг ашигт малтмалыг боловn сруулах явцад ялган хаяж байгаа эдийн засгийн хувьд ашиггүй эрдэс, элементийг 3.19 дагалдах элемент ашигт малтмал, баяжуулалтын бүтээгдэхүүнд бага хэмжээгээр агуулагдаж, боловсруулах явцад баяжмалтай хамт дагалдах, эдийн засгийн үр ашиг бүхий химийн элементийг 3.20 бутлах шахаж дарах, хагалах, цохих, хэрчих буюу эдгээрийг хослуулсан гадны механик хүчний үйлчлэлээр бүхэл эрдэс, ашигт малтмалын мөхлөгүүдийн бүхэллэгийг багасгах процессыг 3.21 бутлуур бутлах процесс явуулахад ашиглах төхөөрөмжийг 3.22 бутрац (нунтаграц) материалын мөхлөгүүд гадны механик хүчний үйлчлэлээр бутлагдах (нунтаграх) шинж чанарыг 3.23 юүлүүр материалыг түр хугацаагаар хадгалах, дараагийн дамжлагад шилжүүлэхэд зориулсан тоноглолыг 3.24 тэжээгч материалыг тоног төхөөрөмж рүү жигд ачаалах зориулалт бүхий тоноглолыг 3.25 конвейер ширхэгтэй материалыг тасралтгүй дамжуулах төхөөрөмжийг 3.26 насос шингэн материалыг даралтын тусламжтайгаар дамжуулах төхөөрөмжийг 3.27 нунтаглах хатуу материалыг няц цохих, нитгэрэх замаар бүхэллэгийн хэмжээг багасгах процессыг



314

3.28 тээрэм нунтаглах процесс явуулахад ашиглах төхөөрөмжийг ТАЙЛБАР: Нунтаглагч биеийн төрлөөс хамааран бөөрөнцөгт, савхат, хайргат, өөрөө нунтаглалтын, хагас өөрөө нунтаглалтын тээрэм гэж ангилдаг. 3.29 шигших тодорхой хэмжээтэй тор бүхий шигших гадаргуугаар материалыг бүхэллэгээр нь ялгах процессыг 3.30 жижиг хэсэг бутлах, нунтаглах процессын үр дүнг 3.31 шигшүүр шигших процессыг явуулахад ашиглах төхөөрөмжийг 3.32 ангилах нарийн ширхэгтэй материалыг бүхэллэгээр нь ялгах процессыг 3.33 ангилагч ангилах процесс явуулахад ашиглах төхөөрөмжийг 3.34 баяжуулах процесс эрдэс, металлыг физик, химийн шинж чанараар нь ялгахыг 3.35 баяжуулалтын бүтээгдэхүүн баяжуулах процессын явцад үүссэн бүтээгдэхүүн (баяжмал, хам баяжмал, завсрын бүтээгдэхүүн, хаягдал) 3.36 баяжмал анхдагч материалаас үнэт бүрдүүлэгчийн агуулгаараа их, холбогдох техникийн тодорхойлолт, технологийн үзүүлэлтийн шаардлагыг хангасан баяжуулалтын бүтээгдэхүүнийг 3.37 хамбаяжмал хоёр буюу түүнээс дээш тооны үнэт бүрдүүлэгч агуулж байгаа баяжуулалтын завсрын бүтээгдэхүүнийг 3.38 завсрын бүтээгдэхүүн анхдагч материалаас үнэт бүрдүүлэгчийн агуулгаараа их, холбогдох техникийн тодорхойлолт, технологийн үзүүлэлтийн шаардлагыг хангаагүй баяжуулалтын бүтээгдэхүүнийг



315

3.39 хаягдал хоосон чулуулаг зонхилсон, үнэт бүрдүүлэгчийн хэмжээ анхдагч материалаас бага баяжуулалтын бүтээгдэхүүнийг 3.40 флотаци эрдсийн гадаргын усанд норох ба үл норох шинжийн ялгаанаас хамаарч, жижиг хэсгүүд “шингэн-хий”, “шингэн-шингэн” болон бусад фаз хоорондын заагт харилцан адилгүй татагдах шинж чанарт үндэслэсэн баяжуулах аргыг 3.41 флотурвалж эрдсийн флотацийн шинжийг зохицуулах зорилгоор флотацийн процесст нэмж хэрэглэдэг усанд уусдаг ба уусдаггүй, органик болон органик бус химийн нэгдлийг 3.42 холих чан булингыг химийн урвалжтай хольж хутгах зориулалт бүхий савыг 3.43 агааржуулах чан булингыг агаартай хольж хутгах зориулалттай савыг 3.44 хамфлотаци хоёр буюу түүнээс дээш тооны металлыг агуулсан (полиметалл) хүдрийг флотацийн баяжуулах аргаар боловсруулж, хүдэрт агуулагдаж байгаа ойролцоо физик, химийн шинж бүхий үнэт бүрдүүлэгчдийг хамтад нь хоосон чулуулгаас ялгах баяжуулах процессыг ТАЙЛБАР: Хамфлотацийн үр дүнд хамбаяжмал, хаягдал гэсэн бүтээгдэхүүн үүснэ. 3.45 үндсэн флотаци ашигт малтмалаас үнэт бүрэлдэхүүнийг ялгах баяжуулахпроцессыг 3.46 ялгах флотаци хэд хэдэн үнэт бүрэлдэхүүн агуулсан хамбаяжмал (зэс-цайр-хартугалга гэх мэт)-ыг тэдний баяжигдах чанарт тулгуурлан үнэт бүрэлдэхүүн тус бүрээр нь ялгах баяжуулахпроцессыг 3.47 цэвэрлэх флотаци үндсэн флотацийн баяжмал дахь хоосон чулуулгийг ялган үнэт бүрэлдэхүүний агуулга өндөртэй баяжмал гарган авах баяжуулах процессыг



316

3.48 хяналтын флотаци үндсэн флотацийн хаягдал дахь үнэт бүрэлдэхүүний агуулгыг багасгах баяжуулах процессыг 3.49 завсрын бүтээгдэхүүний флотаци цэвэрлэх флотацийн камерын бүтээгдэхүүн, хяналтын флотацийн хөөсөн бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэн, дахин боловсруулах баяжуулах процессыг 3.50 нягтын ялгаагаар баяжуулах баяжуулах орчны эсэргүүцэх хүчний үйлчлэл дор нягт, хэмжээ ба хэлбэрээрээ ялгаатай эрдсүүдийн жижиг хэсгүүдийн хөдөлгөөний шинж, уналтын хурдны харилцан адилгүй чанарт үндэслэжэрдсийг ялгах баяжуулах процессыг 3.51 хуримтлуулах ширээ усны урсах чиглэлд перпендикуляр хавтгайд буцаж-давших хөдөлгөөн хийх саад бүхий гадаргатай налуу тавцангийн тусламжтайгаар усны гүехэн урсгалд хувийн жингийн ялгаагаар баяжуулахад ашиглах төхөөрөмжийг 3.52 хүнд орчинд баяжуулах эрдсүүдийн хольцыг завсарын нягттай булинга буюу хүнд шингэний орчинд хувийн жингээр нь баяжуулах аргыг 3.53 хүнд шингэн орчин өндөр нягттай бодисын нэгдэл бүхий орчинг 3.54 булинга ус ба нунтагласан шорооны холимгийг 3.55 хүнд булингын орчин Нунтагласан өндөр нягттай эрдсүүд (магнетит, гематит, төмөрт цахиур гэх мэт)-ийг нарийн нунтаглаж, устай хольсон орчинг 3.56 уусгалт эрдэс, баяжуулалтын бүтээгдэхүүнээс ашигт бүрэлдэхүүнийг химийн бодисын тусламжтайгаар уусгаж, металл ялгаж авах гидрометаллургийн аргыг 3.57 гидрометаллурги химийн бодисын тусламжтайгаар металлыг уусгаж, ялгах баяжуулалтын аргыг



317

3.58 угаах процесс усны тусламжтайгаар элс ба хүдрийг сийрэгжүүлэн задалж, түүнээс шаварлаг хэсгийг ялгахыг 3.59 угаах төхөөрөмж элс ба хүдрээс шаварлаг хэсгийг угааж, ялгахад ашиглах тоноглолыг 3.60 хүрдэн ялгагч гадаргуугийн үйлчлэлээр элсийг задлагч хүрд хэлбэрийн төхөөрөмжийг 3.61 драг Нягтаар ялгах зарчимд тулгуурлан,элс олборлон баяжуулах зориулалт бүхий хөвөх төхөөрөмжийг 3.62 бутар тодорхой хэмжээстэй тороор ялгах төхөөрөмжийг 3.63 тунаах процесс материалыг хувийн жингийн ялгаагаар бургилах урсгалд ялгахыг 3.64 тунаах машин өгсөх ба уруудах урсгалын нөлөөгөөр бургилалт үүсгэн хүнд, хөнгөн эрдсүүдийг ялган тунаах төхөөрөмжийг 3.65 усан ангилуур Төвөөс зугтаах хүчний үйлчлэлээр нарийн ширхэгтэй материалыг бүхэллэгээр нь ангилах төхөөрөмжийг 3.66 гидроциклон Төвөөс цугатах хүчний үйлчлэлээр нарийн ширхэгтэй материалыг бүхэллэгээр нь ангилах төхөөрөмжийг 3.67 центрифуг төвөөс зугатаах хүчний үйлчлэлээр үүсэх орчны муруй замын урсгалд мөхлөгүүдийг нягтаар нь ялгах төхөөрөмжийг 3.68 мушгиа ялгагч налуу гадаргуугаар урсах усны даралтгүй гүехэн урсгалд эрдсүүдийг нягтаар нь ялгах, босоо тэнхлэгтэй, мушгиа, хөдөлгөөнгүй налуу гөлгөр ховилтой төхөөрөмжийг



318

3.69 соронзон ялгалт эрдсийн соронзлогдох чанарт үндэслэн ялгах баяжуулах аргыг 3.70 цахилгаан ялгалт цахилгаан оронд цахилгаан цэнэгээс хамааран эрдсийн шилжих хөдөлгөөний зам өөрчлөгдөх чанарт үндэслэн ялгах баяжуулах аргыг 3.71 цацрагийн баяжуулалт ионжих цацрагийн үүсгүүрийг (гамма, бетта, рентген туяа, нейтрон зэрэг) ашиглан эрдсийг ялгах баяжуулах аргыг 3.72 рентген-гэрэлтүүлэлтийн ялгалт эрдсийн гэрэлтэх шинж чанарын ялгаа болон рентген туяаны нөлөөгөөр гэрэлтэлтийг ашиглан ялган баяжуулах аргыг 3.73 наалдуулан ялгалт эрдсийн наалдах болон наалдамхай хольцод харилцан адилгүй наалдах чанарт үндэслэжтүүнийг ялгах баяжуулах аргыг 3.74 үрэлт ба хэлбэрээр нь ялгалт эрдсүүдийн мөхлөгүүдийн үрэлтийн шинж чанар ба хэлбэрээс хамаарч налуу гадаргуугаар өнхрөх, гулсах хурдны ялгаагаар хүнд, хөнгөн эрдсүүдийг ялган хуваах баяжуулах аргыг 3.75 усгүйжүүлэлт баяжуулалтын бүтээгдэхүүнд агуулагдах усыг зайлуулах процессыг 3.76 өтгөрүүлэлт хүндийн ба төвөөс зугтаалгах хүчний үйлчлэл дор булинга дахь хатуу хэсгийг тунгааж усыг нь ялгах процессыг 3.77 шүүлт баяжуулалтын бүтээгдэхүүнийг шүүх гадаргуугаар дамжуулан, түүнд байгаа усыг зайлуулах баяжуулах процессыг 3.78 хатаалт баяжуулалтын бүтээгдэхүүний чийгийг багасгах зорилгоор халааж, хуурайшуулах баяжуулах процессыг 3.79 хаягдлын сан баяжуулалтын хаягдлыг хуримтлуулах, тунгаах, эргэлтийн усыг ялгах зориулалттай гидротехникийн байгууламжийг



319

3.80 эргэлтийн усан хангамж баяжуулах процессын хаягдлаас тунасан усыг эргэлтэнд оруулж, технологийн процесст дахин ашиглах баяжуулах үйлдвэрлэлийн усан хангамжийн системийг 3.81 урсац ус үйлдвэрлэл болон ахуйн хэрэгцээнд ашигласан, цаашид ашиглах байдлаас хамаарч цэвэрлэх усыг 3.82 техникийн ус усны эх үүсвэрээс авч, боловсруулах үйлдвэрлэлийн зориулалттай хэрэглэж байгаа усыг 3.83 ундны ус хүн ам шууд уух болон хоол хүнсийг боловсруулах, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн хэвийн үйл ажиллагааг хангах зорилгоор хэрэглэж байгаа чанартай, аюулгүй усыг 3.84 хамгаалах хэрэгсэл хүний биеийг аюулаас хамгаалахад зориулагдсан малгай, гутал, хувцас ба бусад хэрэгсэл 4 Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдлын шаардлага 4.1 Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдлын нийтлэг шаардлага 4.1.1 Ажил олгогчийн үүрэг A Нийтлэг үүрэг 4.1.1.1 Ажил олгогч нь ажилчдын ажил эрхлэхтэй холбоотой эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангаж ажиллана. 4.1.1.2 Ажил олгогч нь өөрийн үйл ажиллагаанд бусад байгууллагын ажилтныг татан оролцуулж байгаа, эсвэл өөр байгууллагаас үйлчилгээ авч байгаа бол дээрх заалт мөн адил хамаарна. 4.1.1.3 Ажилтан ажлын байранд өөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын талаар үүрэг хүлээсэн нь ажил олгогчийг тэдний эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын талаархи хариуцлагаас чөлөөлөхгүй.



320

4.1.1.4 Ажил олгогч нь ажиллагсдын эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хамгаалахын тулд дараах арга хэмжээг авч, зардлыг хариуцна. Үүнд:

а) ажил, мэргэжлээс шалгаалсан эрсдэлээс сэргийлэх, даатгалд хамруулах;

б) сургалт, мэдээллээр хангах ажлыг зохион байгуулна. 4.1.1.5 Ажил олгогч нь авч буй арга хэмжээнүүдийг өөрчлөлт, шаардлагад нийцүүлэн байнга сайжруулна. 4.1.1.6 Ажил олгогч нь эдгээр арга хэмжээнүүдийг дараах зарчимд тулгуурлан хэрэгжүүлнэ. Үүнд:

а) эрсдэлээс зайлсхийх; б) зайлсхийх боломжгүй эрсдлүүдэд үнэлгээ өгөх; в) эрсдэлийн эх үүсвэрийг арилгах; г) ажлын байрны зохион байгуулалт, процесс, машин тоног төхөөрөмж, үйл ажиллагааны журам, ажлын зохион байгуулалтыг хүний боломжид дасган нийцүүлж, ажилтны эрүүл мэндэд нөлөөлөх хүчин зүйлийн нөлөөллийг багасгах; д) технологийн дэвшлийг нэвтрүүлэх; е) аюултай ажлыг аюулгүй эсвэл аюул багатайгаар орлуулах; ё) хамгаалалтын арга хэмжээаль болох нийтийг хамарсан

байх; ж) ажилчдад шаардлагатай заавар, зааварчилгаа өгөх.

4.1.1.7 Ажил олгогч нь энэхүү баримт бичгийн бусад заалтуудыг зөрчихгүйгээр дараах арга хэмжээнүүдийг өөрийн үйл ажиллагааны онцлогт нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ. Үүнд: а) ажлын байр, тоног төхөөрөмж, химийн бодисыг сонгохдоо ажиллагсдын эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд нөлөөлөх байдалд үнэлгээ хийх; Энэхүү үнэлгээний дагуу ажил олгогчийн зүгээс хэрэгжүүлж буй урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, ажлын аргачлал, үйлдвэрлэлийн технологи нь дараах үр дүнд хүргэсэн байна:

- ажиллагсдын эрүүл мэнд, аюулгүй байдал сайжирсан; - удирдлагын бүх шат, үйл ажиллагаанд хэрэгжсэн;

б) aжилтанд ажил гүйцэтгэх даалгавар өгөхдөө ажилтны эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тухайн ажлын үзүүлэх нөлөөллийг нь харгалзана; в) шинэ техник, технологи нэвтрүүлэх ажлын төлөвлөгөөг гаргахдаа уг арга хэмжээний эрүүл мэнд, ажиллах орчинд нөлөөлөх асуудлаар ажилчидтай эсвэл тэдний төлөөлөлтэй зөвшилцөнө;



321

г) аюултай бүсэд нэвтрэх зөвшөөрлийг зөвхөн зааварчилгаа, сургалтанд хамрагдсан ажилтанд олгоно.

4.1.1.8 Нэг ажлын байранд хэд хэдэн байгууллага зэрэг үйл ажиллагаа явуулж байгаа тохиолдолд ажиллагсдын эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын асуудлаар ажил олгогчид хамтран ажиллаж, бие биедээ хангалттай мэдээлэл өгнө. 4.1.1.9 Ажлын байран дээр ажиллагсдын эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай холбоотой арга хэмжээний зардлыг ажиллагсдад оногдуулахгүй. 4.1.1.10 Ажил олгогч нь ажлын байран дахь эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, хамгаалахтай холбоотой үйл ажиллагааг удирдлага, зохион байгуулалтаар хангах үүрэг бүхий ажилтан (эсвэл хэд хэдэн ажилтан)-г томилно. 4.1.1.11 Энэхүү ажилтныг эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж, хамгаалах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай цаг хугацаа,нөөцөөр хангана. 4.1.1.12 Хэрэв хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг зохион байгуулж чадах хүний нөөц байхгүй, эсвэл хангалтгүй бол ажил олгогч нь гадны үйлчилгээ авч болно. 4.1.1.13 Гадны үйлчилгээ авч байгаа тохиолдолд, ажил олгогч нь гадны байгууллагыг хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай холбоотой баримт бичиг, мэдээллээр хангана. 4.1.1.14 ХЭМАБ-ын асуудал хариуцахаар томилогдсон эсвэл ажил, үйлчилгээ гүйцэтгүүлэхээр сонгогдсон ажилтан нь холбогдох мэдлэг, ур чадвар, эрх мэдэлтэй байна. 4.1.1.15 ХЭМАБ-ын ажилтны мэдлэг, ур чадвар, чадавхид тавих шаардлагыг ажил олгогч тодорхойлно. Б Ажил олгогчийн тусгай үүрэг 4.1.1.16 Ажил олгогч нь анхны тусламж үзүүлэх, гал унтраах, ажиллагсдыг аврахад шаардлагатай арга хэмжээний журмыг тогтоож, хэрэгжүүлж, байнга сайжруулна.



322

4.1.1.17 Ажил олгогч нь зайлшгүй авах шаардлагатай анхны тусламж, эмнэлгийн яаралтай тусламж, аврах ажиллагаа, гал сөнөөх зэрэг гадны үйлчилгээ авах ажлыг зохион байгуулна. 4.1.1.18 Ажил олгогч нь анхны тусламж, гал унтраах, ажилчдыг нүүлгэн шилжүүлэх болон бусад шаардлагатай арга хэмжээнүүдийг хариуцах ажилтан (эсвэл ажилтнууд)-г томилно. Ажилтны тоо, тэдний хамрагдсан байвал зохих сургалт, тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээ нь тухайн байгууллагын үйл ажиллагааны онцлогт нийцсэн байна. 4.1.1.19 Ажил олгогч нь онцгой байдлын үед дараах арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. Үүнд:

a) аюул, эрсдэлд өртсөн эсвэл өртөх магадлалтай ажилчдад тухайн эрсдэлээс хамгаалах арга хэмжээнүүдийн талаар нэн даруй мэдээлнэ; б) онцгой байдал үүссэн үед ажилчдыг ажлаа зогсоон, ажлын байрыг орхиж, аюул, эрсдэлээс холдож, аюулгүй газарт очих талаар арга хэмжээ авах ба энэ талаар зааварчилгааг өгнө;

4.1.1.20 Онцгой байдал үүссэн үед ажлын байраа орхин явсан ажилчдыг ажлын байраа орхисноор нь үл буруутгана. 4.1.1.21 Онцгой байдлын үед удирдах шатны ажилтантай холбоо тогтоох боломжгүй тохиолдолд өөрийн мэдлэгийн хүрээнд гар дор байгаа техник хэрэгслийг ашиглан аюулыг арилгах, түүний үр дагаварыг бууруулах эрх мэдлийг ажилчдад олгоно. В Ажил олгогчийн бусад үүрэг

4.1.1.22 Ажил олгогч нь бодит эрсдэл бүхий тодорхой бүлэг ажилчдад хамаарах ажлын байран дахь эрсдэлийн үнэлгээг хийлгэж, эрсдэлийн үнэлгээний дүнг ил тод болгон танилцах боломжийг бүрдүүлнэ. 4.1.1.23 Хамгаалах арга хэмжээг авах, шаардлагатай тохиолдолд, хамгаалах багаж хэрэгслийг ашиглах талаар шийдвэр гаргана. 4.1.1.24 Хөдөлмөрийн чадвараа алдахад хүргэсэн аюултай тохиолдлын бүртгэлийг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хөтөлж, хадгална. 4.1.1.25 Аюултай тохиолдлын талаар холбогдох хууль, дүрмийн дагуу акт, тайлан бичиж, эрх бүхий газарт хүргүүлнэ.



323

4.1.2 Ажилтны үүрэг 4.1.2.1 Ажилтан бүр өөрийн болон хамтран ажиллагсдынхаа эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, эрсдэлийн асуудлаар хамрагдсан сургалт, авсан зааварчилгааны дагуу санаа тавьдаг байх. 4.1.2.2 Ажилтан нь сургалт, зааварчилгаанд хамрагдсаныхаа дагуу дараах үүрэгтэй байна. Үүнд:

a) машин, тоног төхөөрөмж, тусгай багаж хэрэгсэл, аюултай бодис, тээврийн хэрэгсэл, бусад үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг зөв ашиглах; б) хамгаалах хэрэгслийг зөв хэрэглэх, хэрэглэсний дараа байх ёстой байранд нь тавих; в) машин, тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, барилга байшинд тоноглосон аюулгүйн хэрэгслийг салгах, солих, авч хаяхгүй байх, тэдгээрийг хэрэгтэй үед нь зөв ашиглах; г) ХЭМАБ-д бодит аюул учирсан аюултай тохиолдол болон түүнийг арилгах явцад илэрсэн зөрчлийг ажил олгогч, ХЭМАБ-ыг хариуцсан ажилтанд нэн даруй мэдэгдэх; д) ажлын байрны ХЭМАБ-ыг хангах асуудлаар ажил олгогч болон ХЭМАБ-ын ажилтантай шаардлагатай тохиолдолд хангалттай хугацаагаар хамтарч ажиллах.

4.1.2.3 Ажилтан ганцаар ажиллах тохиолдолд ажил олгогч нь ажилтаны аюулгүй байдлийг хянах,хамгаалах хэрэгслээр хангах хяналтын интервалын хугацааг 2 цагаас илүүгүй байна. 4.1.3 Тэсрэх, дэлбэрэх 4.1.3.1 Хортой, тэсэрч болзошгүй бодис агаарт байгаа эсэхийг шалгаж, концентрацийн хэмжилтийг тогтмол хийнэ. 4.1.3.2 ХЭМАБ-ын баримт бичигт тусгайлан заасан газруудад хийн концентрацийг тасралтгүй хэмждэг автомат мониторингийн төхөөрөмж, хүчдэлээс салгадаг автомат төхөөрөмж, автомат дохиолол, дизель генераторыг суурилуулна. 4.1.2.3 Тэсрэмтгий агаар бүрэлдэх, хуримтлагдахаас сэргийлэх арга хэмжээг авна.



324

4.1.2.4 Тэсрэх аюултай газар тэсрэмтгий агаарыг өдөөх, оч өгөхөөс сэргийлэх арга хэмжээг авна. 4.1.2.5 Тэсрэх бодис, өдөөгчийг хадгалах, тээвэрлэх, хэрэглэх ажиллагааг бэлтгэгдсэн, үүнийг хэрэгжүүлэх зөвшөөрөлтэй, туршлагатай ажилтан гүйцэтгэнэ. 4.1.2.6 Тэсрэлтээс сэргийлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө гаргаж, шаардлагатай тоног төхөөрөмжийг бэлэн байлгана. 4.1.4 Галын аюулгүй байдал 4.1.4.1 Галын аюулгүй байдлынтухай Монгол Улсын хууль, тогтоомж, стандарт, норматив баримт бичгийг үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөнө. 4.1.4.2 Үйлдвэрлэлийн үндсэн ба туслах байр, инженерийн байгууламж, агуулахыг галын аюулгүй байдлын стандартаар тогтоосон тоо хэмжээтэй гал унтраах багаж хэрэгслүүдээр тоноглоно. 4.1.4.3 Шатах, тослох болон арчих материалыг гурав хоногийн хэрэгцээнээс ихгүй хэмжээгээр, тагтай металл саванд ажлын байранд байлгахыг зөвшөөрнө. 4.1.4.4 Үйлдвэрийн талбайд гал унтраах ус дамжуулах хоолойг суурилуулна. Галын гидрантыг замын дагуу өөр хооронд нь 150 м-ээс холгүй, барилгын хананаас 5 м-ээс багагүй зайтай, замын уулзварт бол зорчих хэсгийн захаас 2 м-ээс холгүй байрлуулна. 4.1.4.5 Ажлын байранд, шаардлагатай гэж үзвэл, галын дохиоллын систем суурилуулна. 4.1.4.6 Ажлын байр болгонд гал түймрийг тархаах, тасдаж алдахаас хамгаалах, илрүүлэх, тэмцэх талаар тусгагдсан галын аюулаас хамгаалах төлөвлөгөөг боловсруулж, нийтэд хүртээмжтэй газар байрлуулна. 4.1.5 Цацрагийн аюулгүй байдал

4.1.5.1 Боловсруулах үйлдвэрийн технологийн горимыг хянах зорилгоор цацрагийн үүсгүүртэй багаж хэрэгслэлийг



325

суурилуулан ашиглах тохиолдолд цацрагийн аюултай үйлдвэрлэлд хамааруулна. 4.1.5.2 Цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлын холбогдолтой Монгол Улсын хууль, дүрэм, стандартыг мөрдөж ажиллана. 4.1.5.3 Байгууллагын цацрагийн хяналтын талаархи арга хэмжээ боловсруулж, батлахдаа мэргэжлийн байгууллагыг оролцуулж, үйл ажиллагаагаа цацрагийн хяналтын байгууллагын зөвшөөрлийн дагуу явуулна. 4.1.5.4 Байгууллага нь цацрагийн аюулгүй байдал хариуцсан ажилтныг томилж ажиллуулна. 4.1.5.5 Цацрагийн хяналтанд дараах асуудлуудыг хамруулна. Үүнд:

4.1.5.5.1 цацрагийн үүсгүүр хэрэглэн гүйцэтгэж байгаа болон зэргэлдээ ажлын бүсийн цацрагийн аюулын түвшинг хянах; 4.1.5.5.2 цацрагийн аюулын үүсгүүрийг илрүүлэх, үнэлэх; 4.1.5.5.3 цацрагийн аюултай хүчин зүйлийн нөлөөллийг тогтоох; 4.1.5.5.4 хүрээлэн буй орчны цацрагийн бохирдлын түвшин, үйлдвэрлэлийн бүсэд ажиллаж байгаа ажилтан, амьдарч байгаа хүн амд нөлөөлөх цацрагийн аюултай хүчин зүйлийн үнэлгээ.

4.1.5.6 Цацрагийн үүсгүүртэй багаж хэрэгсэлтэй харьцаж байгаа болон шинээр ажилд орж байгаа ажилтан жил бүр сургалтанд хамрагдаж зохих журмын дагуу ажиллах эрх авна. 4.1.5.7 Цацрагийн үүсгүүрийн ашиглалт, засвар, үйлчилгээний талаар бүртгэл хөтөлж, тайланг жил бүр цацрагийн хяналтын байгууллагад гаргаж өгнө. 4.1.6 Цахилгааны аюулгүй байдал 4.1.6.1 Цахилгааны аюулгүй байдлыг хангах тухай “Хэрэглэгчийн цахилгаан тоног төхөөрөмжийн техник ашиглалтын дүрэм”, “Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагааны дүрэм”, “Цахилгаан байгууламжийн дүрэм” зэрэг Монгол Улсад мөрдөгдөх дүрэм, журам ба дараах нийтлэгшаардлагыг мөрдөж ажиллана. Үүнд: 4.1.6.2 Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн засвар, үйлчилгээг зөвхөн цахилгааны аюулгүй ажиллагааны мэргэжлийн ангиллын



326

шалгалт өгсөн, зохих сургалтанд хамрагдсан ажилтан гүйцэтгэнэ. 4.1.6.3 Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн хийц нь: а) гүйдэл дамжуулагч нь давхар тусгаарлагчтай байна; б) цахилгаан сүлжээнээс амархан салгагддаг, залгагддаг байна; в) багаж нь өөрөө залгагдах, салгагдах нөхцөлгүй байна; г) утас ба кабелийг халуун, нойтон, тостой гадаргуу болон аливаа биеттэй шууд шүргэлцэн хүргэхгүй байна. 4.1.6.4 Цахилгаан багаж, зөөврийн цахилгаан машин ашиглаж байгаа хүмүүст аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа өгсөн байна. 4.1.6.5 Техникийн болон зохион байгуулалтын дараах арга хэмжээг авна.Үүнд:

a) цахилгаан машин тоног төхөөрөмжийг газардуулсан байна; б) цахилгаан утсыг аюулгүй ажиллагааны дагуу монтажласан

байна; в) тэсрэмтгий материал агуулдаг байр, савны орчимд цахилгаан нум үүсэх буюу цахилгаан утсыг хөрвүүлэхээс зайлсхийнэ; г) бага хүчдэл хэрэглэнэ; д) хамгаалах таслалт, хориг түгжээ, хамгаалах төхөөрөмж, урьдчилан сэргийлэх (анхааруулах, хориглох, зөвшөөрөх, сануулах) самбар хэрэглэнэ.

4.1.6 Гаднах орчин

4.1.7.1 Үйлдвэрийн гаднах орчин буюу нийтээр ашигладаг зам, талбай, объектуудыг явган зорчигч ба тээврийн хэрэгсэл хөдөлгөөнд аюулгүй оролцох боломжтойгоор, зохион байгуулна. 4.1.7.2 Хэрэв байгалийн гэрэлтүүлэг хангалтгүй байвал гадаах ажлын байрыг зохиомол гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлнэ. 4.1.7.3 Гадаа ажилладаг ажлын байр нь дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд: а) ажилчид цаг агаарын таагүй нөхцөл, дээрээс унах биетээс хамгаалагдсан байна; б) ажилчид дуу чимээний аюултай түвшин, хий, уур, тоос зэрэг гадны аюултай нөлөөлөлд автахгүй байна; в) аюул, ослын үед ажилчид ажлын байраа хурдан орхих, эсвэл богино хугацаанд тусламж авах боломжтой байна;



327

г) хальтрах, унах аюулаас сэргийлсэн байна. 4.1.8 Хориотой бүс 4.1.8.1 Байгууллага нь ашиглаж байгаа хориотой бүсийг тодорхойлж, бүртгэн, цоож, түлхүүр болон тусгай багаж ашиглан зөвшөөрөлгүй нэвтрэхээс сэргийлсэн байна. 4.1.8.2 Байгууллага нь хориотой бүсэд гүйцэтгэх ажлын эрсдэлийн үнэлгээ хийж, ажиллах журмыг тогтоож мөрдөнө. 4.1.8.3 Нүх, газрын доорх байгууламж, сав, хоолой, бусад хориотой бүсэд зөвхөн хориотой бүсэд ажиллах журмын дагуу нэвтрэнэ. 4.1.8.4 Хориотой бүсэд ажиллах ажиллагсдыг холбогдох сургалтад хамруулж, бүртгэл хөтлөнө. 4.1.8.5 Сургалтын хөтөлбөрт дараах асуудлуудыг тусгана. Үүнд: а) хориотой бүсийн аюул; б) эрсдэлийн үнэлгээний аргачлал; в) aгаарыг хянах хэрэгслийн ашиглалт; г) хяналт, хэмжилт; д) онцгой байдалд авах арга хэмээ; е) аюулгүй байдлын хэрэгслийн сонголт, хэрэглээ, суурилуулалт болон засвар үйлчилгээ.

4.1.8.6 Сургалтад дараах хүмүүс заавал хамрагдана. Үүнд:

a) хориотой бүсэд ажил гүйцэтгэх; б) хориотой бүсийн эрсдэлийн үнэлгээ хийх; в) хориотой бүсэд эсвэл түүний ойролцоо ажилгүйцэтгэх гэрээт компанийн ажилтан; г) хориотой бүсэд нэвтрэх үед ашиглагдах төхөөрөмжөөр хангах.

4.1.8.7 Байгууллагын харилцаа холбоо хариуцсан ажилтан нь хориотой бүсэд ажиллахад зориулсан харилцаа холбооны хэрэгслээр хангана. Үүнд:

a) саадгүй харах, ярилцах боломж бүхий харилцаа холбооны төхөөрөмж; б) дуу чимээний дохиолол; в) шүгэл; г) гэрлэн дохио; д) буцах дуудлагын төхөөрөмж.

4.1.8.8 Хоритой бүсэд ажиллах ажилтан нь онцгой байдлын харилцаа холбоо ашиглах чадвартай байна.



328

4.1.8.9 Хориотой бүсэд ажиллахад шаардлагатай хамгаалах хэрэгслийг ашиглана. 4.1.9 Аврах хэрэгсэл 4.1.9.1 Ажилчид осол гарсан тохиолдолд авах арга хэмжээг мэддэг, гүйцэтгэх чадвартай байна. 4.1.9.2 Аврах хэрэгсэл, төхөөрөмжүүдийг тусгай тэмдгээр ялгаж хадгалах ба ашиглахад хялбар газар байрлуулж, бэлэн байдлыг хангана. 4.1.10 Анхны тусламж 4.1.10.1 Анхны тусламжийн хэрэгслийгажлын байранд ашиглахад бэлэн байдлаар байрлуулна. 4.1.10.2 Анхны тусламж үзүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай хэрэгсэл, төхөөрөмжийг тусгай тэмдгээр тэмдэглэнэ. 4.1.10.3 Үйл ажиллагааны төрөл, хэмжээ, ослын давтамжаас хамааруулан анхны тусламжийн цэгийн тоог тодорхойлно. 4.1.10.4 Анхны тусламж үзүүлэх зааврыг боловсруулж, ил байрлуулна. 4.1.10.5 Ажилчдыг анхны тусламж үзүүлэх хэрэгслийг ашиглах талаарх сургалтад хамруулна. 4.1.11 Хамгаалах хэрэгсэл 4.1.11.1 Хамгаалах хэрэгслийг дараах тохиолдолд хэрэглэнэ. Үүнд:

a) хортой бодис, аюултай үйл ажиллагаанаас үүсэх аюулаас урьдчилан сэргийлэх, инженерийн болон захиргааны хяналт хангалтгүй байх; б) аюулын түвшин тодорхойгүй байх.

4.1.11.2 Хамгаалах хэрэгслийг ашиглах нь хяналтын арга хэмжээний хамгийн сүүлчийн арга юм. 4.1.11.3 Байгууллага нь эрсдэлийн үнэлгээний үр дүнгийн дагуу тухайн аюулд тохирсон зохих хамгаалах хэрэгслийг дараах зарчмын дагуу сонгоно. Үүнд: а) ажлын нөхцөл байдал, эрсдэлийн түвшинд тохирсон байх;



329

б) өөр төрлийн хамгаалах хэрэгслийн гүйцэтгэлийн чадамжийг харьцуулах; в) хамгаалах хэрэгсэл нь бусад аюул эрсдлийг үүсгэхгүй байх; г) олон төрлийн хамгаалах хэрэгсэл шаардлагатай бол харьцуулалт хийж, хамтад нь хэрэглэх боломжтой байх; д) хүн тус бүрд таарсан, тохиромжтой байх.

4.1.11.4 Байгууллага нь хамгаалах хэрэгсэлд тавих шаардлага, сонгох, худалдан авах, ашиглах, үйлчилгээ хийх, сургах тухай журам тогтоож, мөрдөнө. 4.1.11.5 Гарны хамгаалалт 4.1.11.5.1 Дараах ажлын үед гараа гэмтэхээс хамгаалахын тулд тухайн эрсдэлд тохирсоныг нь баталсан бээлийг ашиглана. Үүнд: Гадна талын гар тээвэрлэлт; Химийн бодис, тослогч, ариутгах бодис зөөх үед; Цахилгаан гагнуур, тайрах ажил гүйцэтгэх.

4.1.11.5.2 Хоёр метр болон түүнээс дээш өндрөөс унах, зохих ирмэгийн хамгаалалтыг ашиглаагүй үед өндөрт ажиллах холбогдох журам, зааварчилгааны дагуу унахаас хамгаалах хамгаалалтыг ашиглана. 4.1.11.5.3 Аюулгүй байдлын татлага болон баталгаажсан аюулгүй байдлын бүсийг 1.8м болон түүнээс дээш өндрөөс унах эрсдэлтэй шон, өндөр газар, налуу газар, юмны орой дээр ажиллах үед аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор ашиглана. 4.1.11.5.4 Хамгаалалтын хувцас нь харагдах байдал өндөртэй, аюулгүй байдлын хувцасны шаардлагыг хангасан өргөн ханцуйтай цамц, урт өмд, хүрэмнээс бүрдэнэ. 4.1.11.5.5 Аюулгүй байдлын нэмэлт хантаазыг эрсдэл үүсгэж байгаа харагдах байдал муутай нөхцөлд ажиллах үед ашиглана. 4.1.12 Эрүүл мэнд 4.1.12.1 Байгууллага ажиллагсдын эрүүл мэндийн үзлэгийг жилд нэгээс доошгүй удаа зохион байгуулж, ажиллагсдын эрүүл мэндийн хамгаалахд чиглэсэн арга хэмжээг авна. 4.1.12.2 Ажиллагсдыг ажил, мэргэжлийн эрсдэлээс шалтгаалсан даатгалд хамруулахдаа ажлын байрны эрсдэлийн үнэлгээний дүнг үндэслэл болгоно.



330

4.1.12.3 Ажилчид ажлын тусгай хувцас өмсдөг, эрүүл ахуйн үүднээс тэднийг өөр газар хувцсаа солихыг зөвшөөрдөггүй тохиолдолд ажилчдыг хувцас солих зориулалтын өрөөгөөр хангана. 4.1.12.4 Хувцас солих өрөө нь ажилчдад нээлттэй, хангалттай багтаамжтай, суух сандалтай байна. 4.1.12.3 Хувцас солих өрөө нь ажилчин бүр ажлын цагаар хувцсаа хадгалах боломжтой шүүгээ савтай байна. 4.1.12.4 Хэвийн бус нөхцөлд (аюултай бодис, чийг, тоос) ажилладаг ажиллагсдын ажлын тусгай хувцас, цэвэр хувцасны шүүгээнүүдтус тусдаа байна. 4.1.12.5 Эрэгтэй, эмэгтэй ажилчдыг тус тусад нь хувцас солих өрөөгөөр хангах, эсвэл хувцас солих өрөөг тусдаа ашиглах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. 4.1.12.6 Ажилчдын ажлын онцлог, эрүүл мэндэд шаардлагатай бол тэдэнд хүрэлцээтэй, тохитой шүршүүрээр хангана. 4.1.12.7 Эрэгтэй, эмэгтэй ажилчдад тус тусад нь усанд орох өрөөгөөр хангах, эсвэл усанд орох өрөөг тусдаа ашиглах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. 4.1.12.8 Усанд орох өрөө нь ажилчдын эрүүл ахуйн стандартыг хангасан байна. 4.1.12.9 Ажлын байрны ойр орчинд бие засах газар, хувцас солих өрөө, усанд орох өрөөг хангалттай тооны суултуур, тосгуураар хангана. 4.1.12.10 Эрэгтэй, эмэгтэй ажилчдад тус тусад нь суултуур, тосгуураар хангах, эсвэл суултуур, тосгуурыг тусдаа ашиглах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. 4.1.12.11 Газар доор байдаг боловсруулах үйлдвэрийн хувьд эрүүл ахуйн байгууламжуудыг газрын гадарга дээр байгуулна. 4.1.12.12 Ажиллагсдын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндийн шаардлагаас хамаарч амралтын өрөөгөөр хангана.



331

4.1.13 Тэмдэг, тэмдэглэгээ, дохио 4.1.13.1 Аюултай болон хортой хүчин зүйл бүхий орчинд үүсч болзошгүй аюулыг урьдчилан сануулах, анхааруулах, аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор тодорхой үйлдлийг гүйцэтгэхийг заах, хориглоход зориулалттай тэмдэг, тэмдэглэгээний талаар тэмдэг ба дохионы тухай Монгол Улсын стандартыг дагаж мөрдөнө. 4.1.14 Өндөрт ажиллах 4.1.14.1 Өндрийн ажил гэдэг нь хүмүүс ажил үүрэг гүйцэтгэж байх үедээ нэг түвшнээс нөгөө рүү унаж болох эрсдэлтэй нөхцөлийг хэлнэ. 4.1.14.2 Өндрөөс унаж гэмтэхээс хамгаалах аргуудын бүх хэрэгслийг шалгаж мэддэг байна. 4.1.14.3 Бүх төрлийн шат, зам, тавцанд эвдрэл гэмтэл гарвал ахлах ажилтан (мастер) юмуу аюулгүй ажиллагааны мэргэжилтэнд тэр даруй мэдэгдэнэ. 4.1.14.4 1.5 метрээс дээш өндөрт ажил хийх бол ЯМАГТ уналтаас хамгаалах буюу сэргийлэх хэрэгсэл хэрэглэнэ. 4.1.14.5 Зөөврийн шатны аюулгүй хэрэглээ

Ажилчин шатаар өгсөх болон буухдаа уналтаас сэргийлэхийн тулд: гар ба 2 хөлөө ашиглах боломжтой байна (гартаа юм барихгүй) ямагт биеийнхээ урд талыг шат руу харуулж, гишгүүр алгасахгүй гишгэж явна Шатан дээр зогсож, эсвэл 1.5 метрээс өндөрт ажиллах бол эрсдэлийн урьдчилсан үнэлгээг хийх ба ажлыг аюулгүй гүйцэтгэж болох өөр бусад арга замыг судлана.

Шатыг гулгаж хөдлөхөөргүй бэхлэнэ.

Дор хаяж 3 цэгийн тулгуур ашиглаж явна (2 гар + 1 хөл). Шатаар дээш доош явах үедээ гартаа юм барихгүй байна. Эвхэгддэг шатны хамгийн дээд талын 3 гишгүүр дээр гишгэж болохгүй.



332

Тулгаж тавьсан обьектоос шат нь дээшээгээ 1 метрээс багагүй хэмжээгээрилүү гарсан байна. Бүх зөөврийн шатыг ашиглахын өмнө болон ашигласны дараа байнга шалгаж байна. Шатыг хэрэглэсний дараа хадгалдаг газар нь аваачиж хураана. Бүх зөөврийн шатыг 3-6 сар тутамд үзлэг шалгалтанд оруулна.

4.1.14.6 Шатны тэмдэглэгээ Зөөврийн бүх шатан дээр дараахь зүйлсийг тусгасан мэдээллийг заавал бичиж тэмдэглэнэ. Үүнд: Шатны бүртгэлийн дугаар ба дараачийн үзлэг шалгалтын огноо Үйлдвэрлэгчийн нэр, зориулалт, аюулгүй даац (кг) Хөнгөн цагаан болон төмөр шатны хажууг дагуулан ЦАХИЛГААНЫ АЮУЛТАЙ ГАЗАР ХЭРЭГЛЭЖ БОЛОХГҮЙ гэж аль болох томоор бичнэ.

4.1.14.7 Бүх төрлийн барилгын шатыг холбогдох стандарт, байгууллагын өөрсдийн дүрэм журмаар зохицуулна.

4.1.14.8 Өндрийн бүс, доргилт шингээгчтэй татлага (1.5 метрээс

дээш өндрөөс унах аюултай үед), богино зайн хязгаарлагчтай татлага (6 м хүртэлх өндрөөс унах аюултай үед) өөрөө түгжигддэг дэгээ (эсвэл карабинер төрлийн гогцоо) ба найдвартай тулгуур цэг зэргийн тусламжтайгаар ажилтан өндрөөс унахаас хамгаалагдана.

1.5 метрээс дээш өндөрт ажил хийх хэрэгтэй бөгөөд уналтаас сэргийлэх арга хэрэгсэл ашиглах боломжгүй үед уналтаас хамгаалах хэрэгсэл ашиглана. Тулгуур цэг нь аль болох тухайн ажилтны толгойн харалдаа дээр байх хэрэгтэй ба ажилтан унасан тохиолдолд түүнийг савлуулах буюу газарт хүргэхгүй байхаар хийгдэнэ. Тулгуур цэг барилгын дээвэр дээр байрлах тохиолдолд ажилтан хөл алдаж гулссан ч дээврийн зах ирмэгт хүрч очихооргүй зайг сонгоно. Байнгын тулгуур цэг хийгдээгүй бөгөөд тухайн ажлыг ердийн нэвтрэх замууд ба ажлын тавцангаас өөр газарт хийх шаардлагатай бол тохирох тулгуурцэгийг хаана байрлуулж



333

болохыг Хийцийн инженер буюу түүний төлөөлөгч тодорхойлж, зөвшөөрөл өгнө. Бүх уналтаас хамгаалах хэрэгслийг ажилтан хэрэглэхээсээ өмнө үзэж шалгах ба тухайн хэрэгсэл уналтын тохиолдолд хэрэглэгдсэн, эсвэл удаан хугацаагаар ашиглагдсан буюу механизмын ажиллагаа доголдсоны улмаас эвдэрч гэмтсэн бол устгалд оруулна.

4.1.14.9 Өндрөөс унах эрсдэл бүхий ажлыг хариуцсан бүх хүн уналтаас хамгаалах, сэргийлэххэрэгслийг зөв хэрэглэх мэдлэг чадвартай байх ба сургалтанд сууж өндөрт ажиллах эрхийг олж авна. 4.1.14.10 Шалнаас болон хашлагатай тавцангаас 5 метрээс дээш өндөрт ажил гүйцэтгэх үедтүшүүлдэг зөөврийн шат ба хамгаалах бүсийг хэрэглэнэ. Хамгаалах бүсний түгжээг хаанабэхлэхийг мастер зааж өгнө. 4.1.14.11 Шатыг гулсахаас болгоомжлон үзүүрт нь төмөр хошуу(газар буюу модон шалан дээрашиглах үед), резин улавч (цутгамал, металл, чулуун шалан дээр ашиглах үед) байгаа эсэхийг шалгана. 4.1.14.12 Хамгаалах бүсийг хэрэглэхийн өмнө түүний бүрэн бүтэн байдал, туршилтын хугацаахэтэрсэн эсэхийг шалгана. Хамгаалалтын бүс, хамгаалалтын канатыг 6 сар тутамнэг удаа туршиж шалгана. Хамгаалалтын бүсийн туршилтанд орсон он, сар, өдөр эсвэл дараагийн туршилтанд орох хугацааг карбин дээр нь бичиж тусгай журналд тэмдэглэсэн байна. 4.1.14.13 Бүх төрлийн зөөврийн шатыг 6 сар тутам 1 удаа туршигдсан байна. Шатан дээр дараагийн турших хугацааг заасан бирк байна. 4.1.14.14 Шатаар явахдаа дараахь зүйлүүдийг анхаарна: Шатаар явахдаа анхаарал болгоомжтой явах; Шатаар өгсөж буухдаа яарч болохгүй, шатны гишгүүрийг алгасаж гишгэхийг хориглоно; Шатны хашлаганы бариулаас гараараа найдвартай барьж явах; Шатны тавцан дээр хөлөө зөв тавьж, хөлнийхөө улыг тавцан дээр бүрэн тавьж явах;



334

Шатаар уруудахдаа шатны тавцан дээр өсгийгөөрөө явахыг хориглоно; 50 градус ба түүнээс дээш өнцөг бүхий налуу шатаар өгсөж уруудахдаа зөвхөн шат руу харж бууна; Шатаар өгсөж уруудахдаа гүйж харайхыг хориглоно.

4.1.14.15 Хориглох зүйлсүүд: Шатыг хэвтээ байдлаар барилгын тавцан буюу дамжих зам мэтээр ашиглах; Сандал, торх, хайрцаг болон бусад зүйлүүдээр шатыг орлуулан хэрэглэх; Богино шатуудыг холбож урт шат болгон хэрэглэх; Шатыг явган зам, нээлттэй хаалга буюу тээврийн хэрэгслийн зорчих хэсэг дээрашиглах; Шатыг хөдөлдөг ба уян объект руу налуулах; Шатны дээрээсээ гурав дахь гишгүүрээс дээш гишгэж ажиллана.

4.2 Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдлын онцлог шаардлага 4.2.1 Барилга, байгууламж, дэд бүтэц 4.2.1.1 Уул уурхайн боловсруулах үйлдвэр нь Монгол Улсад мөрдөгдөж багаа стандартын шаардлага хангасан захиргаа, аж ахуйн байртай байна. 4.2.1.2 Захиргаа, аж ахуйн байр нь дараах хэсгийг агуулсан байна. Үүнд:

а) ажлын болон гадуур хувцасны өлгүүр; б) ажлын хувцасыг хатаах болон тоосноос цэвэрлэх

өрөө; в) усанд орох өрөө; г) бие засах газар; д) угаалгын өрөө; е) ажлын тусгай хувцас ба тусгай гутал засварын газар; ё) гутал угаах, цэвэрлэх өрөө; ж) ундны усны цэг; з) анхны тусламжийн цэг.

4.2.1.3 Боловсруулах үйлдвэрт барилга байшингийн техникийн системийн бүрэн бүтэн байдал, ажиллагааг хариуцах ажилтанг томилж ажиллуулна.



335

4.2.1.4 Объект бүрт буюу ойролцоо орших объеткууд дундаа холбоо барих утастай эмнэлэгийн анхны тусламж үзүүлэх цэгтэй байна. 4.2.1.5 Ажлын байрны шаланд аюултай овон товон, нүх, налуу байхгүй байна. Шал хальтиргаагүй байна. 4.2.1.6 Ажлын талбай ба тоног төхөөрөмжийн шатны налуу нь:

а) байнга ашиглагдах бол -450-аас ихгүй;

б) ээлжинд 1-2 удаа хэрэглэгдэх бол -600-аас ихгүй;

в) худаг, зумпфэнд хэрэглэх бол 900 хүртэл тус тус байж болно. 4.2.1.7 Шатны өргөн 0.7 м-ээс багагүй, гишгүүрийн өндөр 0.25 м-ээс ихгүй байна.Металл шатын гишгүүр, тавцанг биржгэр металлаар хийнэ. Худаг, зумпфэнд зоолтуур гишгүүр буюу скоб хэрэглэж болно. 4.2.1.8 Барилга, байгууламжийн бүх суваг, шуудуу, худаг, тосгуур, угсралтын нүх хонхоруудад 1 м-ээс багагүй өндөртэй хашлага хийж, хашлаганы доороос 0.15 м-ийн өндөрт битүү хөндлөвч буюу бүх гадаргын дагууд торон хаалт хийх ёстой ба шаардлагатай газруудад 1 м-ээс багагүй өргөнтэй дамжих гүүр хийж тавьсан байна. 4.2.1.9 Хаалт хучлаг буюу хамгаалах торыг авсан үед нээлттэй суваг, шуудуу, нээлхийд түр хашлага хийсэн байна. 4.2.1.10 Угсралтын хөндий, зумпфын хаалт (хучилт, тор) дээр сэлбэг хэрэгсэл, элдэв материал байрлуулахыг хориглоно. 4.2.1.11 Ажилчдын хийдэг ажил, биеийн хүчний хөдөлмөр зэргийг харгалзан ажлын байрыг дулаан тусгаарлалт сайтай байхаар барина. 4.2.1.12 Ажлын байрны шал, хана эрүүл ахуйн стандартад нийцтэл хангалттай угааж цэвэрлэх боломжтой материалаар хийсэн байна.



336

4.2.1.13 Тунгалаг, гэрэл гүйцэт нэвтрүүлдэг хана, өөрөөр хэлбэл, өрөө эсвэл ажлын байр, замын ойр орчин дахь шилэн хийцийг сайн ялгаж тэмдэглэж, аюулгүй материалаар хийнэ. Аль эсвэл ажилчдыг тэрхүү хананд хүрэх, хагарсан шилэнд өртөхөөс хамгаалахын тулд уг шилэн хийцэд зам, орчноос тусгаарласан хаалт тавина. 4.2.1.14 Өрөөний багтаамж, агаарын хүрэлцээ ажлын байран дээр явах, хөдлөхөд чөлөөтэй байна. 4.2.1.15 Ажлын байр нь ажилчид хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл, таатай байдалдаа эрсдэл учруулахгүй ажлаа гүйцэтгэхэд хангалттай талбай, өндөр адар, хүрэлцээтэй агаартай байна. 4.2.1.16 Ажлын байр дахь сул талбайн багтаамж нь ажилчид явах, хөдлөхөд чөлөөтэй, хөдөлмөрийн аюулгүй байдлаа хангах боломжтой байна. 4.2.1.17 Онгойлгож, тохируулж, эсвэл хааж байх цонх, салхивч, тооно, агааржуулалтын төхөөрөмжүүдийн зураг төслийг хийхдээ онгойлгох ажиллагаа хөдөлмөрийн аюулгүй байдалд нийцэж байхаар гүйцэтгэнэ. 4.2.1.18 Цонх, салхивч, тооно, агааржуулалтын төхөөрөмжүүдийг онгойлгосон үед ажилчдад аюул учрахгүй байх байрлалд тэдгээрийг суурилуулна. 4.2.1.19 Цонх, салхивч, тооныг цэвэрлэхэд эрсдэлгүй байна.

4.2.1.20 Хаалга, орцны байрлал, тоо, хэмжээ, тэдгээрийг хийсэн материал зэрэг нь өрөө, талбайн орчин нөхцөл, хэрэглээнээс хамаарна. 4.2.1.21 Тунгалаг хаалгыг хүний харааны түвшинд зохимжтойгоор тэмдэглэнэ. 4.2.1.22 Нугастай хаалга, орц нь нэвт харагддаг, эсвэл нэвт харах нээлхийтэй байна. 4.2.1.23 Хэрэв тунгалаг, эсвэл нэвт харагддаг хаалга, орц аюулгүй материалаар хийгдээгүй, тэдгээр нь хагарч ажилчид осолд өртөх аюултай бол уг хаалга орцыг эвдрэхээс хамгаална.



337

4.2.1.24 Гацах, эвдрэхээс сэргийлэхийн тулд гүйдэг хаалгыг хамгаалах төхөөрөмжөөр тоноглосон байна. 4.2.1.25 Цаашаа онгойдог хаалга орцыг буцаж савахаас хамгаалах механизмаар тоноглоно. 4.2.1.26 Зам дээрх хаалгыг ялгаж тэмдэглэнэ. 4.2.1.27 Эдгээр хаалгануудыг аль ч тохиолдолд тусгай багаж хэрэглэхгүйгээр дотроос онгойлгох боломжтой байна. 4.2.1.28 Ажлын байранд хүн байхад энэхүү хаалгыг онгойлгох боломжтой байна. 4.2.1.29 Явган зорчигчид хөндлөн гарахад аюулгүй биш тохиолдолд тэрхүү автозамын орц бүрийн орчинд ойрхон явган зорчигчдод зориулсан хаалга заавал гаргана. 4.2.1.30 Механик хаалга, орц нь ажилчдад аюул эрсдэл учруулахааргүй байна. 4.2.1.31 Хаалга, орцыг ялгаж тэмдэглэсэн, ослын зогсоох төхөөрөмжөөр тоноглоно. Түүнчлэн цахилгаан тасарсан үед уг хаалга, орцыг автоматаар онгойлгож болохгүй учраас гараар онгойлгох боломжтой байна. 4.2.1.32 Ажилчдын ажиллах аргад нийцсэн, тэдний бие махбодод шаардлагатай цэвэр агаарыг битүү ажлын байранд хангах шат дараалсан арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. 4.2.1.33 Кондиционер, эсвэл механик агааржуулалтын систем ашиглаж байвал энэ нь ажилчдад тааламжгүй агаарын урсгал үүсгэхгүй байна. 4.2.1.34 Агаарыг бохирдуулж, ажилчдын эрүүл мэндэд аюул учруулах тоос, бохирдуулагчийг шууд зайлуулна. 4.2.1.35 Ажлын цагаар ажлын өрөөний дулааны хэм нь ажилчдын ажиллах аргад нийцсэн, тэдний бие махбодод тохирсон байна. 4.2.1.36 Амрах газрууд, үйлчлэгчдийн өрөө, бие засах, усанд орох өрөөнүүд, анхны тусламжийн өрөөний дулааны хэм нь тухайн өрөөний онцлогт тохирсон байна.



338

4.2.1.37 Цонх, салхивч, тооно, шилэн хийцүүд нь ажлын байранд хэт их нар шарахаас хамгаалж, гүйцэтгэж буй ажил, ажлын байрны нөхцөлд тохирсон байна. 4.2.2 Тоног төхөөрөмж 4.2.2.1 Боловсруулах үйлдвэрт Монгол Улсын холбогдох хууль тогтоомж, стандартын шаардлагыг хангасан тоног төхөөрөмжийг ашиглана. 4.2.2.2 Тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, засвар үйлчилгээ, угсралт, задаргааг үйлдвэрлэгчийн заавар, техникийн паспорт болон бусад холбогдох норматив баримт бичгийн дагуу гүйцэтгэнэ. 4.2.2.3 Тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, засвар үйлчилгээ, угсралт, задаргааг гүйцэтгэх аюулгүй ажиллагааны заавар, технологийн картыг боловсруулж, мөрдөнө. 4.2.2.4 Тоног төхөөрөмж нь хэвийн ажиллагаатай, бүрэн бүтэн, дохиоллын болон хяналт-хэмжүүрийн шаардлагатай хэрэгслээр тоноглогдсон, хэт их ачааллын хамгаалалттай байна. 4.2.2.5 Тоног төхөөрөмжийн хөдөлгөөнт хэсгүүд ба ажлын талбай хаалт, хамгаалалттай байна. 4.2.2.6 Тоног төхөөрөмжийн шүдэт болон гинжит дамжлага нь тэдгээрийн байрлал болон хурднаас үл хамааран хаалт, хамгаалалттай байна. 4.2.2.7 Тоног төхөөрөмж хоорондын болон барилгын хана ба тоног төхөөрөмж хүртэлх хамгийн бага зай нь дараах хэмжээтэй байна. Үүнд:

а) үндсэн зам, гарц – 1.5 м-ээс багагүй; б) тоног төхөөрөмж хоорондын зай, гарц – 1 м-ээс

багагүй; в) барилгын хана ба тоног төхөөрөмж хоорондын зай,

гарц – 0.7 м-ээс багагүй; г) тоног төхөөрөмж хоорондын болон барилгын хана (барилгын хийц) ба тоног төхөөрөмж хоорондын нарийссан хэсэг дэх зай, гарц – 0.7 м-ээс багагүй; д) сав, чан ба резервуарын засвар үйлчилгээ хийх зориулалтын зай – 0.6 м-ээс багагүй.



339

4.2.2.8 Алсын удирдлагаар тоноглогдоогүй хаах төхөөрөмжийн үйлчилгээ хийх мөн шалны түвшингээс 1.5 м-ээс дээш өндөрт байрлуулсан хяналт-хэмжүүрийн хэрэгслийг ашиглах зориулалтаар 0.8 м-ээс багагүй өргөнтэй байнгын ажлын тавцан байрлуулна. 4.2.2.9 Тоног төхөөрөмжийн засварын үед томоохон зангилаа, эд ангийг зөөвөрлөх зай, зам гарцын өргөн зөөвөрлөгдөж буй зангилаа, эд ангийн хөндлөн огтлолын хамгийн их хэмжээн дээр хоёр тийш 0.6 м-ийг нэмсэнээс багагүй байна. 4.2.2.10 Тоног төхөөрөмж ажиллуулах талбай, зам, гарц чөлөөтэй, хүний болон машин, механизмын хөдөлгөөнд саад учруулахааргүй байна. 4.2.2.11 Хийн шахуурга (компрессор), өргөн тээвэрлэх машин механизм, уурын зуух ба даралтат савыг суурилуулах ба ашиглах ажлыг аюулгүй ашиглах норматив бичиг баримтын шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгэнэ. 4.2.2.12 Чичиргээ, доргио үүсгэх тоног төхөөрөмж (бутлуур, тээрэм, шигшүүр, г.м.)-ийн хувьд чичиргээ, доргиог зөвшөөрөгдөх хэмжээ хүртэл бууруулах иж бүрэн арга хэмжээ авна. 4.2.2.13 Дуу шуугиан үүсгэх тоног төхөөрөмж байрласан зай, зам гарцад дуу шуугианыг тусгаарлах хаалт, хашилт байрлуулна. Хэт их хэмжээний дуу шуугиан үүсгэдэг технологийн үндсэн тоног төхөөрөмж (шигшүүр, г.м.)-ийг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн дуу шуугианыг тусгаарлах тусгай хаалт, хашилтаар тусгаарлана. 4.2.2.14 Их хэмжээний шингэн гадаргуу бүхий тоног төхөөрөмж (флотмашин, ангилагч, өтгөрүүлэгч, хуримтлуулах ширээ г.м.) байрлаж буй барилга байгууламж, өрөө тасалгаанд ууршилтыг зайлуулах төхөөрөмжийг суурилуулна. 4.2.2.15 Их хэмжээний дулаан үүсгэх тоног төхөөрөмж (хатаах болон шатаах зуух, г.м.)-ийн гадаргууд температурыг эрүүл ахуйн шаардлагад зөвшөөрөгдөх хэмжээнд бууруулах дулаан тусгаарлагч хийнэ.



340

4.2.2.16 Материал хүлээн авах бункерыг дагтарших, бөглөрөх, хөлдөх, тоос үүсэхээс сэргийлэх хэрэгслээр тоноглоно. 4.2.2.17 Хуурай бүтээгдэхүүн, баяжмалыг ачих, буулгах, холих, савлах ажил механикжсан, битүүмжлэгдсэн байна. 4.2.2.18 Технологийн процессын аюулгүй байдлын удирдлагыг хангах техник хэрэгслийн иж бүрдэл, диспетчертэй холбогдох холбоогоор хангагдсан байна. 4.2.2.19 Ашиглалтын хугацаа дууссан тоног төхөөрөмжийг ашиглах тохиолдолд мэргэжлийн байгууллагын нарийвчилсан үзлэг, туршилтанд оруулж, үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдлын дүгнэлтийг гаргуулсан байна. 4.2.3 Тээвэр 4.2.3.1 Төмөр зам ба автомашины тээвэр 4.2.3.1.1 Боловсруулах үйлдвэрийн мэдэлд хамаарах төмөр замын тээврийн удирдлага, төмөр замын байгууламж, техник тоног төхөөрөмж, хөдлөх бүрэлдэхүүний үндсэн хэмжээ болон тэдгээрийн ашиглалт, засвар үйлчилгээнд Төмөр замын техник ашиглалтын дүрэм, журмыг мөрдөж, ажиллана. 4.2.3.1.2 Үйлдвэрийн талбайд төмөр замыг явганаар хөндлөн гарах хэсгүүдэд дамжлага гүүр, хонгил барьсан байна. Дээрх байгууламжийг барих боломжгүй бол галт тэргэний ойртох хөдөлгөөнийг мэдээлсэн гэрлэн ба дуут дохиоллын систем тавина. 4.2.3.1.3 Төмөр зам болон автозамын огтлолцох цэгт шөнийн цагт гэрэлтүүлэгтэй байна. 4.2.3.1.4 Ачих, буулгах зорилгоор төмөр замын вагоныг үйлдвэрийн хариуцсан ажилтны зөвшөөрлийн дагуу буюу гэрлэн дохиогоор үйлдвэрийн байранд оруулна. 4.2.3.1.5 Вагоны цувааг хүлээн авах төхөөрөмжийн ойролцоо хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хангах талбайг засна. 4.2.3.1.6 Вагоны ачааг зөвхөн хүлээн авагчийн дохио, заавраар буулгана. Буулгах ажлыг гүйцэтгэхдээ бункерийн дүүргэлтийн түвшинг хянах боломжтой байна.



341

4.2.3.1.7 Бункерийн хүлээн авах талбайд вагонд ачаа ачих үед хүмүүс чөлөөтэй, аюулгүй явах явган зам, талбайг засна. Талбайд асгарсан материалыг тухай бүр цэвэрлэнэ. Вагоны тагийг онгойлгоход аюулгүй буулгах боломжийг хангаж, галт тэрэгний зүтгүүрээс дээш гишгүүр тавцан байрлуулсан байна. 4.2.3.1.8 Вагон хөмрөгч төхөөрөмжийн ажлын талбай сараалжин хашлагаар тусгаарлагдсан байна. Хашлагын өндөр 2 м-ээс багагүй, сараалжны өргөн 10 мм-ээс ихгүй, талбай болон буулгагчийн ирмэг хоорондын завсар 60 мм-ээс ихгүй байна. Вагон хөмрөгчийг буулгах талбай сайтар үзэгдэх, тусгай тоноглогдсон байрнаас удирдана. 4.2.3.1.9 Ашигт малтмалыг цахилгаан тэргээр тээвэрлэж байгаа тохиолдолд буулгах хэсэгт цахилгаан гүйдлийн аюулыг анхааруулсан зурагт пайз өлгөнө. 4.2.3.1.10 Вагоноос ачааг буулгахдаа аюулгүй байдлыг хангасан хэрэгсэл, төхөөрөмжийн ашиглана. 4.2.3.1.11 Тоосорхог материалыг ачих ба буулгахдаа тоосноос хамгаалах хувийн хэрэгслийг хэрэглэхээс гадна тоос дарах арга хэмжээ авна. 4.2.3.1.12 Ашигт малтмалыг автотээврийн хэрэгслээр хүлээн авах бункерт буулгахдаа дараах аюулгүй ажиллагааны арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. Үүнд:

а) автомашин гулсахаас сэргийлж, ивүүр байрлуулна; б) буулгах цэгт автомашины ухрах урт 30 м-ээс ихгүй

байна; в) автомашин өгсүүр болон уруу замд гэмтэл эвдрэлийн улмаас зогссон бол өөрөө хөдлөхөөс сэргийлсэн (машиныг зогсоох, хөдөлгүүрийг унтраах, дугуй дор ивүүр тавих гэх мэт), гэмтлийг засаж дуусах хүртэл тухайн хэсэгт аюулгүй байдлыг хангасан арга хэмжээг авна; г) өөрөө буулгагч машин ба бульдозерийг ажлын талбай дээр хүн байхгүй үед ажиллуулна.

4.2.3.1.13 Өөрөө буулгагч автомашиныг ачаагаа буулгасны дараа тэвшээ буулган хөдөлгөх ба дуут дохио өгсний дараа ухрана.



342

4.2.3.2 Тасралтгүй тээвэр 4.2.3.2.1 Боловсруулах үйлдвэрийн удирдлага нь конвейер болон технологийн тасралтгүй тээврийн бусад хэлбэрийг аюулгүй ашиглах, бүрэн бүтэн байдалд хяналт тавих ажилтныг томилно.

4.2.3.2.2 Газар доор байрлах конвейерт гал үл авалцах тууз хэрэглэнэ. 4.2.3.2.3 2000С хүртэл хэмтэй халуун материал тээвэрлэх конвейерт халуунд тэсвэртэй тууз хэрэглэнэ. 4.2.3.2.4 Тасралтгүй тээврийн төхөөрөмжийг дараах хэрэгслээр тоноглоно.Үүнд:

1) Ослын үед гэнэт зогссон тохиолдолд хамааралтай ажиллаж байгаа тоног төхөөрөмжийг автоматаар зогсоох систем;

2) конвейерын дагуу дурын цэгээс түүнийг зогсоох

хэрэгсэл;

3) тоног төхөөрөмж ажиллаж эхэлсэн тухай дохиолол;

4) конвейерын хамгаалах схем ажилласны дараа алсын удирдлагаар түүнийг ажиллуулах боломжгүй хориг хэрэгсэл;

5) хөдөлгүүр ажиллаж байхад туузыг зогсоох, хий эргэх

үед салгах хэрэгсэл;

6) тууз хажуу тийш шилжихээс сэргийлсэн хэрэгсэл, хүрд болон өнхрүүш тулгуурын хязгаараас тууз давжгарсан тохиолдолд цувуурын хөдөлгүүрийг зогсоох хажуугийн мэдрэгч;

7) удирдлагын төв байрнаас тоног төхөөрөмжийг ажиллуулахаас сэргийлсэн орчны хориг;

8) 60-аас дээш өнцөгөөр конвейерыг суурилуулсан бол хөдөлгүүрийг унтраах үед эсрэг чиглэлд ачаатай тууз буцаж эргэхийг хориглосон автоматаар зогсоох төхөөрөмж;



343

9) тууз чангалах хэрэгсэл; конвейерын өгсөлтийн өнцөг 100-аас их бол тууз тасрах үед зогсоох төхөөрөмж;

10) тууз, хүрдэнд наалдсан материалыг механик аргаар

цэвэрлэх хэрэгсэл;

11) буулгах бункер болон тосгуур бөглөрөх үед конвейерыг зогсоох хэрэгсэл;

12) буулгах тэргэнцэрт төгсгөлийн салгуур, төмөр замд тусгай тулаас тавьсан байна.

4.2.3.2.5 Конвейерын доор асгарсан материалыг механикжуулсан (усаар цэвэрлэх гэх мэт) аргаар цэвэрлэнэ. Толгой, төгсгөл ба чиглүүлэх хүрдний доорхи материалыг зөвхөн цувуур зогссон үед хөдөлгүүрийн цахилгаан схемийг бүрэн салгасны дараа гараар цэвэрлэж болно. Ажиллуулах хэрэгсэл дээр “Бүү залга. Хүмүүс ажиллаж байна” зурагт хуудас, пайз өлгөнө. 4.2.3.2.6 Гарц болон тоног төхөөрөмж дээгүүр гарахаар конвейерыг байрлуулсан бол түүний доод хэсэгт материал асгарч гоожихоос хамгаалсан битүү халхавч хийнэ. 4.2.3.2.7 Хуурай нунтаг тоосорхог материалыг тээвэрлэхэд туузны материал зөөвөрлөх хэсгийг бүхэлд нь бүрхэж битүүмжилсэн байна. 4.2.3.2.8 Угсраа байрласан хэд хэдэн конвейер бусад машин тоног төхөөрөмжтэй нэгэн зэрэг ажиллах нөхцөлд зарим аппарат болон машины цахилгаан хөдөлгүүрийн ажиллагаа хориг оньст удирдлагаар залгагдсан байна. 4.2.3.2.9 Конвейерын татах станцын ачаа, чангаах хүрдийг хашлагаар хаасан байх ба тууз буюу татлага тасрахад ачаа болон хүрдийг доод давхарт байгаа тоног төхөөрөмж, хүмүүс дээр унахааргүй байрлуулна. 4.2.3.2.10 Татлагын ачаа тасрах үед конвейерын хөдөлгүүр зогсохоор хориг оньстой байна. 4.2.3.2.11 Цахилгаан соронзон металл мэдрэгч ба баригч байрлуулсан бол ажилчдад анхааруулахын тулд түүни доод тал нь 5 метрийн зайнд анхааруулах тэмдэг тавина.



344

4.2.3.2.12 Соронзон нь зарим үед хэлбэлзэх аюултай бөгөөд зүрхний аппарат, хиймэл эрхтэнтэй хүнийг энэ бүсэд орохыг хориглоно. 4.2.4 Тоос, тоос шүүх, тоос дарах 4.2.4.1 Боловсруулах үйлдвэрийн ажлын байрыг эрүүл ахуйн хэм хэмжээний дагуу агаар сэлгэх буюу салхилуур, хий цэвэрлэх, тоос барих, агаарын дулаан тохируулах “агааржуулах”системээр тоноглоно. 4.2.4.2 “Агааржуулах” систем нь хортой бодисын агуулга зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс хэтэрснийг мэдээлэх дохиолол бүхий хянах, хэмжих хэрэгсэлтэй байна. 4.2.4.3 Цианид агуулсан үйлдвэрлэлийн хаягдал усыг урвалж ашиглан саармагжуулан, хоргүй болгох ба энэ ажлыг зөвхөн алсын удирдлага бүхий хянах багажтай, тоосонцорыг бүрэн шүүх боломжийг хангасан битүү саванд гүйцэтгэнэ. 4.2.4.4 Бутлуур, материал тээвэрлэх конвейер, тэдгээртэй холбоотой бусад төхөөрөмжийн ачих, асгах цэгүүдийг үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжүүдтэй зохицож ажилладаг тоос сорох, зайлуулах системээр тоноглоно. 4.2.4.5 Урвалж хадгалах болон урвалжтай харьцаж ажиллах өрөөг хорт бодисын агуулга зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс хэтрэхгүй байх нөхцлийг хангасан агааржуулах төхөөрөмжөөр тоноглоно. Урвалжийн өрөөнөөс зайлуулсан агаарыг гадна атмосферт хаяхаас өмнө урьдчилан цэвэрлэж, саармагжуулна. 4.2.4.6 Урвалжийн хэсгийн агааржуулах систем гэмтэлтэй тохиолдлыг мэдээлэх дуут буюу гэрлэн дохиололтой байна. 4.2.4.7 Вакуум насосоор сорсон хий-агаарын холимгийг гадна орчинд хаяхаас өмнө шуугиан тусгаарлагчтай ерөнхий цуглуулагчаар дамжуулж, хортой хольц, тосноос цэвэрлэнэ. 4.2.4.8 Агааржуулах төхөөрөмж, вакуум насосны илүүдэл агаар зайлуулах цэгүүдийн байршлыг барилгын болон эрүүл ахуйн хэм хэмжээний дагуу сонгоно.



345

4.2.4.9 Агаарт байх тоос буюу 10-70% агуулга бүхий Аморф цахиурын давхар исэлийн зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ЗДХ) нь 2мг/м3-ээс ихгүй байна. 4.2.4.10 Агаарт байх 70% дээш агуулга бүхий Аморф цахиурын давхар исэлийн ЗДХ нь 1мг/м3-ээс ихгүй байна. 4.2.4.11 Агаарт байх талст хэлбэрийн 2-10% агууламж бүхий цахиурын давхар исэлийн ЗДХ нь 4мг/м3 ихгүй байна. 4.2.5 Химийн хортой бодис 4.2.5.1 Боловсруулах үйлдвэрт хэрэглэх химийн хорт болон аюултай бодисыг худалдан авах, хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах болон устгахад Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай Монгол улсын хууль тогтоомж, химийн хорт болон аюултай бодис хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах болон устгах дүрэм, журмыг баримтална.

4.2.5.2 Технологийн процесст циант натри (NaCN) хэрэглэдэг баяжуулах үйлдвэрт ус төрөгчид цианидын хорт хийн хэмжээг 10 ppm-ээс хэтрүүлж болохгүй ба хорт хийн хэмжээг мэдрэх суурин детекторыг ус төрөгчт цианидын хорт хий дэгдэх магадлал бүхий газарт байрлуулах ба хувийн детекторыг 5*10-6

хэмжээтэй болсон тохиолдолд мэдээлэл өгөхөөр тохируулж тухайн ажлын байранд ажиллах ажилтанг хувийн детектороор хангана. (Нэг баг бригадад нэг хувийн детектор байж болно).

4.2.6 Хязгаарлагдмал орчин

4.2.6.1 Боловсруулах үйлдвэр нь эрсдлийн үнэлгээ хийж хязгаарлагдмал орчинд хамаарах объектуудыг тогтоож, түүнд хэрхэн ажиллах талаар журам тогтоож, мөрдөнө. 4.2.6.2 Боловсруулах үйлдвэр нь хязгаарлагдмал орчныг зааглан тодорхойлох ба нэвтрэн орох цэгүүдэд зөвхөн тусгай зөвшөөрлөөр нэвтрэн орох тухай журамлана. 4.2.6.3 Хязгаарлагдмал орчинд ажиллах үед харгалзах хүн болон ажилтны хоорондын харилцаанд богино долгионы болон холбооны тоног төхөөрөмжийг хэрэглэнэ;



346

4.2.6.4 Хязгаарлагдмал орчинд ажиллах аюулгүй байдал болон аврах төлөвлөгөөг боловсруулж, хэрэгжүүлж, мөрдөнө. 4.2.6.5 Хязгаарлагдмал орчинд ажиллах сургалтанд хамрагдсан, мэргэшсэн, холбогдох эрх бүхий ажилтныг ажиллуулна. 4.2.7 Гэрэлтүүлэг

4.2.7.1 Ажлын байр бүр үл хамаарах тэжээлийн эх үүсвэр бүхий аваарын гэрэлтүүлэг ба гэрэлтүүлэгчтэй байна. Хэрэв ийм боломжгүй бол ажилчдыг гар чийдэнгээр хангана. 4.2.7.2 Ажлын байр, машинууд Монгол Улсын ажлын байрны эрүүл ахуйн стандартын шаардлагыгхангасан гэрэлтүүлэгтэй байна. 4.2.7.4 Ажлын өрөө, зам дээрх гэрлийг ажилчдад ослын эрсдэлгүй байхаар тооцож суурилуулна. 4.2.7.5 Ажилчдын эрүүл мэнд, аюулгүй хөдөлмөрлөхөд хангалттай гэрэлтүүлгээр тэдний ажлын байрыг хангана. 4.2.7.6 Ажлын байранд байгалийн хангалттай гэрэл тусч байна. Мөн цаг агаарын байдлыг тооцож, ажилчдын эрүүл мэнд, аюулгүй хөдөлмөрлөхөд хангалттай зохиомол гэрлээр тэдний ажлын байрыг тоноглоно. 4.2.7.7 Явган зам ба авто, төмөр замын гарам нь хоногийн харанхуй үед гэрэлтүүлэгчтэй байна. 4.2.8 Шуугиан 4.2.8.1 Ажлын байрны шуугиан Монгол Улсын стандартаар тогтоосон шаардлагыг хангасан байна. 4.2.8.2 Шуугианы эх үүсвэрийг хамгийн бага болгох боломжтой техникийн хөгжлийн бүх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. 4.2.8.3 Шуугианы эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээ дараах ерөнхий зарчимд суурилна. Үүнд:

а) аль болох бага шуугиан үүсгэх аргыг сонгож хэрэглэх; б) аль болох бага шуугиан үүсгэдэг багаж, тоног

төхөөрөмжийг сонгох;



347

в) ажлын байрны зохион байгуулалтыг аль болох шуугиан багатай байхаар хийх; г) тоног төхөөрөмжийг зөв ажиллуулж,шуугианы нөлөөллийг хамгийн бага түвшинд хүртэл бууруулахтухаймэдээлэл, сургалт,зааварчилгаагажиллагсдад өгөх; д) шуугианыг дараах аргаар бууруулна:

- дуу чимээ шингээгч материал ашиглан орчны шуугианыг хязгаарлах;

- хаалт, тусгаарлагч ашиглан шуугианыг багасгах;

е) ажлын байр, тоног төхөөрөмжийн байршлын зохистой зохион байгуулалт;

ё) Ажил гүйцэтгэхдээ шуугиан багатай байхаар зохион байгуулах. Үүнд: - шуугианы нөлөөллийн хүч болон үргэлжлэх хугацааг хязгаарлах; - ажил, амралтын зохистой горимыг баримтлах. 4.2.8.4 Чимээ шуугиан ихтэй газруудыг хувийн сонсголын хамгаалалтын хэрэгслээр хангана. 4.2.8.5 Хэт их дуу чимээ, дуу чимээтэй нөхцөлд сонсголын хамгаалалтын хэрэгслийг хэрхэн өмсөх талаар удирдамж, зааварчилгаа өгнө. 4.2.9 Чичиргээ 4.2.9.1 Чичиргээний зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ Хэсэгчилсэн чичиргээ

a) Өдөр тутмын нөлөөллийн стандартчилагдсан хэмжээний хязгаар 8 цагт зөвшөөрөгдөх давтамж 5м/с2 ; б) Өдөр тутмын нөлөөллийн стандартчилагдсан хэмжээний үйлчлэл 8 цагт зөвшөөрөгдөх давтамж 2,5м/с2. Ажилчдын гарны хэсгийн чичиргээний нөлөөлөл нь Хавсралтын А хэсгийн 1-р бүлгийн заалтыг үндэслэн үнэлэгдсэн, хэмжигдсэн байвал зохино.

4.2.9.1 Бүх биеийн чичиргээ/доргилт

a) Өдөр тутмын нөлөөллийн стандартчилагдсан хэмжээний хязгаар 8 цагт зөвшөөрөгдөх давтамж 1,15м/с2 эсвэл байгууллагын шийдвэрээр чичиргээний тунгийн хэмжээ 21м/с1,75-г сонгоно.



348

б) Өдөр тутмын нөлөөллийн стандартчилагдсан хэмжээний үйлчлэл 8 цагт зөвшөөрөгдөх давтамж 0,5м/с2 эсвэл байгууллагын шийдвэрээр чичиргээний тунгийн хэмжээ 9,1м/с1,75-г сонгоно.

4.2.9.3 Чичиргээний эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээ дараах ерөнхий зарчимтай байна. Үүнд:

a) аль болох механик чичиргээний нөлөө багатай аргыг хэрэглэх;

б) аль болох механик чичиргээ бага үүсгэдэг багаж, тоног төхөөрөмжийг сонгох;

в) чичиргээний нөлөөллийг бууруулах суудал,бариул зэрэг туслах хэрэгслээр хангах; г) ажлын байр, тоног төхөөрөмжийн байршлын зохистой

зохион байгуулалт; д) ажил гүйцэтгэхдээ шуугиан багатай байхаар зохион

байгуулах; е) тоног төхөөрөмжийг зөв ажиллуулж, чичиргээний нөлөөллийг хамгийн бага түвшинд хүртэл бууруулах тухай мэдээлэл, сургалт, зааварчилгааг ажиллагсдад өгөх ё) шуугианы нөлөөллийн хүч болон үргэлжлэх хугацааг

хязгаарлах; ж) ажил, амралтын зохистой горимыг баримтлах; з) чичиргээний нөлөөллийг хязгаарлах ба бууруулахад зориулагдсан хамгаалах хэрэгслээр хангана.

ТӨГСӨВ

safety first-2013

Documents