sadrŽaj - cigre srbijacigresrbija.rs/downloads/cigred/cigred br 01.pdfissn 2406-2650 = cigred...

3GODINA I / BROJ 1 / JANUAR – JUN

SADRŽAJREČ PREDSEDNIKA CIGRE Srbija & CIRED Srbija. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Dr Krešimir Bakić, predsednik Regionalne CIGRE za Jugo-istočnu Evropu (SEERC) . . . . . 5

45. savetovanje CIGRE Pariz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Poziv za dostavljanje radova za 46. savetovanje CIGRE Pariz 2016 . . . . . . . . . . . . . . . . 7-11

Radne grupe CIGRE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12-17

Poslednja izdanja tehničkih brošura CIGRE 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18-21

Rodio se novi časopis “CIGRE Science & Engineering” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Aktivnosti regionalne CIGRE - SEERC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23-24

SKUPOVI CIGRE/CIRED . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

LETAK ZA STUDENTE ELEKTROTEHNIČKIH FAKULTETA I VIŠIH ŠKOLA . . . . . . . . . . . 26

Izveštaj sa IX SAVETOVANJa CIRED . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28-29

Zapaženi referat:ANALIZA KVALITETA ELEKTRIČNE ENERGIJE I MEĐUSOBNOG UTICAJA PRENOSNOG I DISTRIBUTIVNOG SISTEMA U TAČKI PRIMOPREDAJE ELEKTRIČNE ENERGIJE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30-37

Izveštaj sa 16. SIMOZIJUM CIGRE SRBIJA UPRAVLJANJE I TELEKOMUNIKACIJE U EES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Zapaženi referat:ODREĐIVANJE GLOBALNOG FAKTORA SAMOREGULACIJE SISTEMA I REGULACIONE KONSTANTE MREŽNOG REGULATORA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39-42

IzdavačSrpski nacionalni komitet CIGRE,Beograd, Knez Miloša 11Srpski nacionalni komitet CIRED,Novi Sad, Bulevar oslobođenja 100

Glavni i odgovorni urednikDragutin Salamon

Zamenik glavnog i odgovornog urednikaMiladin Tanasković

Tehnički urednikMildan Vujičić

[email protected]

PeriodičnostDva puta godišnje

ŠtampaBirograf comp d.o.o. Zemun

CIP - Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd

621.3

CIGRED / glavni i odgovorni urednik Dragutin Salamon. - God. 1, br. 1 (jan./jun 2015)-. - Beograd : Srpski nacionalni komitet CIGRE ;Novi Sad : Srpski nacionalni komitet CIRED, 2015-(Zemun : Birograf comp). - 30 cm

Dva puta godišnje. - Tekst na srp. i engl. jeziku.

ISSN 2406-2650 = CIGRED (Beograd)

COBISS.SR-ID 214999308

Namera je da se na ovaj način svi članovi i simpatizeri udruženja CIGRE Srbija i CIRED Srbi-

ja, koji su profesionalno vezani za problematiku proizvodnje, prenosa i distribucije električne

energije, još više povežu i što bolje obaveste o radu ova dva udruženja, kao i radu njihovih matič-

nih međunarodnih organizacija CIGRE Pariz i CIRED Brisel.

Na ovaj način želimo da upoznamo širu stručnu javnost Srbije, kao i sve relevantne institucije

u Srbiji sa našim aktivnostima na domaćem i međunarodnom planu kako bi obezbedili neophod-

nu pomoć i podršku u budućem radu. Naročito nam je želja da na ovaj način privučemo pažnju

studenata i mladih inženjera da se priključe toj armiji članova i simpatizera udruženja CIGRE Sr-

bija i CIRED Srbija i da aktivno učestvuju u budućem radu.

Čitajući CIGRED upoznaćete se sa novostima i informacijama iz elektroenergetike, održanim

domaćim i međunarodnim stručnim skupovima i skupovima u najavi, zapaženim referatima i oda-

branim prilozima, publikacijama i raspoloživom literaturom, a ponekad ćemo se prisetiti i nekih

prošlih vremana i uglednih imena koji su značajno doprineli u stvaranju elektroenergetskog siste-

ma Srbije i učestvovali u radu ova dva udruženja. Naravno, deo prostora ćemo ustupiti našim

sponzorima da prikažu svoja znanja i veštine. Ukratko, nastojaćemo da izborom tematskih sadr-

žaja privučemo pažnju i podstaknemo interes što većeg broja stručnjaka, naučno-istraživačkih i

obrazovnih ustanova, kao i privrednih subjekata za aktivan rad u CIGRE Srbija i CIRED Srbija.

Uspeh u realizaciji ovih zamisli umnogome zavisi od saradnje sa čitaocima. Stoga će svako uka-

zivanje, predlog, sugestija ili konstruktivna kritika biti dobrodošli i doprinosiće kvalitetu ovog časo-

pisa.

Počeli smo, trudićemo se da uvek bude bolje.

Očekujemo Vašu pomoć. Sa Vašim doprinosom ostvarićemo ciljeve dve najveće asocijacije u

oblasti elektroenergetike – razvoj i razmenu tehničkih znanja i informacija pri proučavanju proble-

matike od interesa za CIGRE i CIRED, kako u domaćim, tako i u međunarodnim okvirima.

4 GODINA I / BROJ 1 / JANUAR – JUN 2015

obraćanje

REČ PREDSEDNIKA CIGRE Srbija & CIRED Srbija

Predsednik CIGRE Srbija,mr Gojko Dotlić

Predsednik CIRED Srbija,dr Dragoslav Jovanović

Poštovane kolege!Dragi Cigreovci!Drago mi je da Vas mogu pozdraviti u ime naše regi-

onalne organizacije CIGRE nazvane SEERC (SouthEast European Region of CIGRE) i poželeti uspešnu bu-dućnost Vašoj novoj reviji CIGRED. Uveren sam, da ćerevija biti dobro prihvaćena i da će postati mesto informi-sanja o aktivnostima iz oblasti proizvodnje, prenosa i di-stribucije električne energije, kao i tržnih aktivnosti i regu-lacije sistema u okviru međunarodnih organizacija CI-GRE i CIRED. Obe tehničke organizacije omogućavajuizvrstnu nadgradnju znanja u elektroenergetskoj struci,što je osnovni cilj našeg delovanja u ovim organizacija-ma. Iako se u svetu pojavilo mnogo novih tehničkih udru-ženja iz energetike, koja deluju na nacionalnoj, regional-noj ili globalnoj osnovi, naš Međunarodni savet za velikeelektroenergetske sisteme – CIGRE, još uvek je najma-sovnija i visoko kvalitetna globalna organizacija elektroe-nergetičara. Prednost CIGRE pred drugim organizacijamje razvijanje slobodnog stručnog pogleda na različite pro-bleme, sa tri aspekta: akademskog, elektroprivrednog iaspekta industrije opreme i usluga za elektroenergetskisistem. Danas u CIGRE deluje više od 220 ekspertnihgrupa, koje rešavaju akutne probleme modernog elektro-energetskog sistema. I upravo status CIGRE (i CIRED-a)kao nevladinih i neprofitnih organizacija u kojima eksper-ti sarađuju na volonterskoj osnovi daje naveću verodo-stojnost rezultatima programskih zadataka. Generalno,obe organizacije su usmerene na praksu, što daje poseb-nu dodanu vrednost kod izrade standarda ili raznih stra-tegija u razvoju i eksploataciji elektroenergetskih sistema.To je razlika u poređenju sa drugim strukovnim organiza-cijama, koje su ili profitabilne, ili intersno zavisne ili su po-litički orientisane.

U svetu je osnovanih nekoliko regija CIGRE, koje delujuu koordinaciji sa centralnim rukovodstvom CIGRE u Parizu.Najveća takva regija je ustanovljena u jugo-istočnoj Aziji,gde su u regiji CIGRE udruženi Kina, Japan, Indija, Australi-ja, Indonezija i druge države tog rajona. Mi smo nedavnoustanovili regiju jugo-istočne Evrope u kojoj je trenutno učla-njenih 11 nacionalnih komiteta CIGRE (Italija, Slovenija, Hr-vatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Makedoni-ja, Grčka, Rumunija, Turska i Ukrajina), a nacionalni komite-ti Austrije i Mađarske u posmatrači. Cilj naše regionalne or-ganizacije je da se određeni regionalni problemi elektroe-nergetskog sistema pokušaju rešiti u regionalnim radnimgrupama, da bolje informišemo jedni druge o novim ideja-ma, istraživanjima, razvoju i radu sistema, da se pomažemona sva tri nivoa: akademski (istraživački), elektroprivredni iindustrijski. U tom smislu uskoro će poćeti sa radom prve 4radne grupe (WG01 – Regional aspects on creation of NNAfor new standard for overhead lines; WG02 – Regional per-spective of shunt reactor introduction in the transmissionsystem; WG03 – Environmental and technical assessmentfor submarine cables siting issue in Mediterranean area teWG04 – Technical and economical features of Hydro Pum-ped storage power plants (HPSPPs) in power systems).Uključenje u radne grupe je ograničeno samo za članove izNacionalnih komiteta CIGRE učlanjenih u SEERC.

Drugi aspekt saradnje u regiji SEERC je međusobna po-drška kod određenih nacionalnih savetovanja ili simpoziju-ma povezanih sa delatnošću CIGRE, a isto i kod kadidova-nja na nivou pariske CIGRE. U skladu sa programom pari-ske CIGRE, SEERC će pokrivati sva područja elektroener-getskog sistema od niskog do najvišeg napona.Obzirom, dasu neke od država u SEERC-u članice EU i da se morajupridržavati evropskim direktivama i standardima, regionalnaorganizacija je istovremeno prilika da se prenose iskustvajednih na druge. Nadam se da ćemo u tim nastojanjima us-peti. Rukovođenje regionalnom organizacijom se rotira dozajedničke konferencije kada se po uzoru na olimpiske igre„zastava“ nosioca prenosi na sledeći nacionalni komitet. UBeogradu smo se u novembru 2014. dogovorili, da se uaprilu 2016. godini održi regionalna SEERC konferencija uPortorožu, kad će Nacionalni komitet Slovenije predati ruko-vođenje sledećem nosiocu regionalnih aktivnosti.

Srećan put novoj stručnoj reviji.Krešimir Bakić

Predsednik regionalne CIGRE - SEERC


obraćanje

Dr Krešimir Bakić, predsednik Regionalne CIGRE za Jugo-istočnu Evropu (SEERC)

CIGRE Central Office sa sedištem u Parizu (Francu-ska) okuplja 58 Nacionalnih komiteta i broji više od

14.000 ekvivalentnih članova iz redova istraživača, aka-demika, inženjera, tehničara, snabdevača i ostalih struč-njaka iz preko 90 zemalja. U programima CIGRE aktivnoučestvuje više od 3.500 eksperata širom sveta. Te aktiv-nosti se koordiniraju preko 16 Studijskih komiteta kojenadgleda Tehnički komitet. Istraživačke snage su usme-rene na 4 oblasti: projektovanje i razvoj elektroenerget-skih sistema u budućnosti, optimizacija postojeće opre-me i elektroenergetskih sistema, uvažavanje zaštite ži-votne sredine, i omogućavanje pristupa informacijama zasve ključne igrače u elektroprivredi.

45. savetovanje CIGRE održano u Parizu od 24. do29. avgusta 2014. godine karakterišu sledeće brojke:

• 3.235 međunarodnih delegacija;• 8.500 učesnika iz 90 zemalja;• 42 sastanka Studijskih komiteta;• 153 sastanaka Radnih grupa;• 240 izlagača;• 3 sprata izložbenog prostora u Palais de Congrčs.U radu Studijskih komiteta CIGRE Paris učestvovala

su 5 predstavnika CIGRE Srbija, i to:ARNAUTOVIĆ Dušan (SC A1), CRNJIN Radivoje (SC

B3), ČUKALEVSKI Ninel (SC C2), MILOSAVLJEVIĆ Jelena (SC C5) i CAR Aleksandar

(SC D2).Što se tiče stručnog učešća na 45. savetovanju među-

narodne CIGRE, CIGRE Srbija je predstavljena sa 2 re-ferata, i to:

1. „Integration of Coordinated Q–V Controller forMulti Machine Power Plant into Secondary VoltageControl“ – Dušan Arnautović, Jasna Dragosavac,Žarko Janda, Jovica Milanović, Ljubiša Mihajlović

2. “Reliability of Single Pole Diagram of Substations

HV/MV for Air-Isolated and Gas-Insulated

Switchgear” - Dragoslav Perić, Miladin Tanasković,

Nebojša Petrović

Naravno, u sklopu savetovanja održani su i sastanci

organa CIGRE: Administrativni savet (AC), Forum pred-

stavnika Nacionalnih komiteta CIGRE (FNCC), Izvršni

komitet (SC), Tehnički komitet (TC) i Generalna skupšti-

na 2014 (GA). Važnije odluke sa ovih sastanaka su: od-

lučeno je da 58. Član međunarodne CIGRE bude Naci-

onalni komitet Turske, usvojeno je tzv. Uputstvo o poš-

tovanju CIGRE (engl. Compliance Guide of CIGRE),

usvojen je dinamički plan izrade i usvajanja Zapisnika

sa sastanaka AC, usvojen je finansijski izveštaj za

2013. godinu i finansijski plan za 2014. godinu, doneše-

na je odluka o izdavanju novog naučnog časopisa (rad-

ni naziv „Scientific Electra“), podržano je izdavanje tzv.

zelenih knjiga (????. Green Books), usvojena je proce-

dura za formiranje novih Nacionalnih komiteta, doneše-

na je odluka o visini članarina za 2015. godinu, doneše-

na je odluka o novim težinskim koeficijentima za izraču-

navanje „ekvivalentnih“ članova CIGRE, donešena je

odluka da bude slobodan (engl. Free of charge) pristup

svim dokumentima CIGRE (brošurama, radovima i iz-

veštajima) koji su stariji od 3 godine, donešena je odlu-

ka da se studenti mogu besplatno učlaniti u CIGRE i ko-

ristiti sve pogodnosti koje im to članstvo pruža, utvrđe-

ne su procedure registracije i evidencije članova CI-

GRE, prof. Klaus Fröhlich izabran je izabran za pred-

sednika CIGRE (drugi mandat), itd.

Pripremio: mr Gojko Dotlić


vesti

45. savetovanje CIGRE Pariz

Administrativni savet CIGRE

Sekretarijat CIGRE Pariz je u januaru 2015. godineobjavio preferencijalne teme za 46. savetovanje CI-

GRE koje će se održati od 21. – 26. avgusta 2016. u Pa-rizu, kao i metodologiju i rokove za prijavljivanje i preda-ju radova.

Radovi se biraju na osnovu sinopsisa (kratkog sadr-žaja) od minimalno 500 reči koji se dostavljaju Nacional-nim komitetima. Sinopsisi dostavljeni direktno u Pariz sene razmatraju i vraćaju se autorima. Dakle, Nacionalnikomitet CIGRE (npr. CIGRE Srbija) prvi pregleda prijavei dostavlja sekretarijatu CIGRE Pariz izabrane sinopsisedo 30. juna 2015. Na osnovu broja tzv. ekvivalentnih čla-nova CIGRE Pariz, Nacionalni komitet CIGRE Srbija imapravo na objavljivanje jednog rada, s tim da predlog mo-že biti do tri rada. Naravno, da bi se organizovao izbor irangiranje ograničenog broja sinopsisa ispred Nacional-nog komiteta CIGRE, sinopsisi treba da stignu u Sekreta-rijat CIGRE Srbija najkasnije do 31. maja 2015.

Po dostavljanju sinopsisa, predsednik Studijskog ko-miteta (kojem je upućen sinopsis) sa predsednikom Teh-ničkog komiteta CIGRE Pariz razmatra predloge i oba-veštava Nacionalni komitet o radu koji je prihvaćen za 46.savetovanje do 12. oktobra 2015.

Rok za predaju radova u Sekretarijat CIGRE Pariz je15. februar 2016. S obzirom da Nacionalni komitet morada organizuje i izvrši recenziju rada pre slanja u Pariz,rok za dostavu referata u Sekretarijat CIGRE Srbija je 31.decembar 2015.

Glavni autor (ako pretpostavimo da ih ima više od jed-nog) mora biti individualni član CIGRE ili zaposlen u firmikoja je kolektivni član CIGRE. Za ko-autore se ne zahte-va članstvo u CIGRE. Ko-autori mogu biti iz različitih ze-malja i u tom slučaju se rad tretira kao „internacionalnirad“. Sve ostale informacije u vezi 46. savetovanja CI-GRE 2016, kao i uputstvo za pisanje radova, mogu senaći na sajtu: http://www.cigre.org/events/session.

SC A1 - Rotating Electrical MachinesPS1 / Developments of Rotating Machines and Experience in Service

• Design, manufacture, maintenance and performance improvements in generators and excitation systems and in star-ting methods of pump storage units.

• Influence of customer specifications and grid operator requirements on generator design and performance.• New developments for improving the performance, design, cost and flexibility of operation of large generators.• Efficiency, operation, control and design of motors for power stations and dispersed generation.

PS2 / Ass et Management of Rotating Machines• Refurbishment, replacement, power up-rating and efficiency improvement of aged generators and associated project

cost benefit analysis.• State of the Art equipment and experience with Robotic inspections.• Improvements in monitoring, diagnosis and prognosis systems.

PS3 / Rotating Machines for Renewable and Dispersed Generation• Design, manufacture, generator costs, efficiency, monitoring and diagnosis.• Effects of faults and system disturbances on design and control strategies.• Evolution and trends in machines for renewable generation.

SC A2 - TransformersPS1 / Advances in transformer diagnostic and monitoring

• Innovative practices for data interpretation and condition assessment: prognosis, case studies and success stories.• Diagnostics, monitoring, maintenance and operation information for strategic management of a transformer fleet.• Specification, integration, and management of monitoring systems to ensure effective utilization of data.

PS2 / EHV / UHV and EHV DC / UHV DC Transformers and their components• Specification, design, material, manufacturing and testing requirements and facilities.• Transportation constraints, installation, commissioning, reliability, operation and maintenance.• Shunt reactors.


poziv

Poziv za dostavljanje radova za 46. savetovanje CIGRE Pariz 2016

Preferencijalne teme za 46. savetovanje CIGRE Pariz 2016:

PS3 / Transformer windings• Design, manufacturing processes, application and performance of different winding types and material, experience

with new insulation materials.• Experience and evaluation of winding mechanical (short-circuit and load noise), thermal, dielectric and efficiency per-

formance.• Effects of ageing and maintenance practices on winding performance.

SC A3 - High Voltage EquipmentPS1 / High voltage equipment for emerging power system conditions

• Requirements for AC equipment, e.g. disconnecting switch, earthing switch, instrumental transformer.• Requirements for DC equipment, e.g. DC circuit breaker, disconnecting switch, earthing switch, surge arrester / vari-

stor.• Developments in testing and verification.

PS2 / Lifetime management of transmission & distribution equipment• Impact of maintenance, monitoring, diagnostics.• Influence of environmental and operating conditions.• Optimized maintenance practices.• Mitigation methods for overstresses and overloads.

PS3 / Application of information technology tools for development & management of high voltage equipment• Advanced simulations and design tools.• Integration of intelligence into high voltage equipment.• Translating data into useful information and actions.

SC B1 - Insulated CablesPS1 / Feedback from newly installed or up graded cable systems

• Design, installation, operation and techniques to improve safety from induced voltages and currents.• Advances in testing and relevant experience.• Lessons learnt from permitting, consent and implementation of mitigation measures.

PS2 / Best us e of existing cable systems• Condition assessment, diagnostic testing and monitoring of cable systems and accessories.• Upgrading methodologies and related experience.• T rends in maintenance strategies, remaining life assessment and asset management.

PS3 / Insulated cables in the Power System of the Future• New functionalities, innovative cable designs, accessories and systems.• Advances in modelling.• Environmental challenges for future cable systems.• Longer lengths and higher voltage levels for AC and DC Cables.

SC B2 - Overhead LinesPS1 / Overhead Lines for high power transfer capacity

• Design for AC and DC Lines including dedicated metallic return.• Climatic and environmental considerations.• Influence of operational aspects on reliability and line security.

PS2 / Project management, construction and maintenance• New methods including replacement and refurbishment.• Experience with contracting and financing models.• Reliability evaluation of installed components and their change with time.

PS3 / Application of new materials and technologies• Conductors, insulators, fittings and structures.• Experience and trends.• Specification and test requirements for line components.

SC B3 - SubstationsPS1 / Advances in substation technology

• GIS and GIL developments including DC technologies.• Integrating Non-Conventional instrument transformers.• Integrating new materials and new technologies into substations.


poziv

PS2 / Developments and new thinking in substation design• Integrating IEC 61850 into existing substations.• Maximising substation availability.• Modular, pre-fabricated, fast deployment and off-shore substation solutions.• Adaption of substations to meet emerging power system requirements.

PS3 / Evolution in Substation Management• Risk quantification and optimised asset decision making, substation economics, maintenance management.• Customer and stakeholder interaction with design and life cycle management.• Substation asset performance, residual life, health and condition metrics.• Substation auxiliary and ancillary systems.• Knowledge management, design methodologies and training.

SC B4 - HVDC and Power Electronic System sPS1 / HV DC systems and their applications

• Planning and implementation of HVDC projects including, need, justification, design, integration of wind generation,environmental and economic assessment.

• Application of new technologies in HVDC, HVDC Grids / Multi-Terminal HVDC.• Refurbishment and upgrading.• Service and operating experience.

PS2 / FACTS and other Power Electronic (PE) systems for transmission• Planning and implementation including, need, justification, FACTS devices for renewables, environmental and econo-

mic assessment.• Application of new technologies.• Refurbishment and upgrading.• Service and operating experience.

PS3 / DC and other Power Electronic (PE) systems for distribution• Applications for harvesting and integration of renewables, power quality improvements and increasing asset utilisation.• Service and operating experience.• Planning and implementation including need justification, environmental and economic assessment.• New concepts, designs and control algorithms.

SC B5 - Protection and AutomationPS1 / Protection Automation and Control System (PACS) Optimization and Life Time Asset Management

• Lifecycle management of existing PACS including maintenance and design.• Optimization and improvement in lifecycle management of PACS by design modifications.• Optimization techniques including functional integration, use of process bus and interfacing and monitoring of HV equ-

ipment and infrastructure.

PS2 / Coordination of Genera tor and power system Protection• Requirements for power plant protection to cater for developing stress points.• Generator protection security for recoverable grid events.• Power plant protection schemes and backup setting criteria to enhance grid stability.

SC C1 - System Development and EconomicsPS1 / State of the art approaches and standardization in asset management decision making

• Life-cycle cost-based techniques.• U sing enhanced asset data and information.• Investment requirements for better integration of transmission and distribution.

PS2 / Interface and allocation issues in planning T&D networks with multi-party projects• Business models for sharing of costs, benefits and risks between parties; approvals from different authorities.• Centralisation or decentralisation of system design decisions.• Examples: interconnectors; distribution-transmission interface; system services from external systems, e.g. distribution,

neighbouring transmission.

PS3 / New system solutions and planning techniques for flexible and robust system plans• Taking into account environmental and social impact using scenario based techniques.• Achieving optimal solutions for the entire power system with all stakeholders.• The particular cases of embedded HVDC, offshore grids and the technological fit of system services from renewable

energy sources.


poziv

SC C2 - System Operation and ControlPS1 / Gr id operation solutions to changes in generation mix including distributed and renewable genera ting reso-urces

• Monitoring, operation and control of frequency and voltage.• Control of stability including excitation system, power stabilizers, governors and converters (due to decreased system

inertia).• Managing integration of HVDC into the interconnected power grid.

PS2 / Managing system disturbances and system restoration

• Essential load and critical generator consideration.• Disturbance management and restoration strategies, including cross border approach.• TSO s/DSO s/Grid User Cooperation requirements.

SC C3 - System Environmental PerformancePS1 / Environmental liabilities of transmission and distribution assets

• Best practices regarding prevention, investigation and remediation of environmental damage.• Operational and financial impact on property transfer and grid projects (substations, cables & lines), and of incidents

on existing assets.• Methodologies and techniques for environmental due diligence audits.

PS2 / Overhead lines and underground cables: acceptability issues

• Specific impact assessments (e.g. EMF, visual impact, biodiversity, noise, soil heating, land use, grid losses) during li-fe-cycle of the assets.

• Mitigation and compensation policies and measures.• Strategies, methodologies and techniques for stakeholder engagement.

PS3 / Climate Change: Implications for Electric Power Systems

• Methodologies and techniques to improve grid energy efficiency.• Greenhouse gas (GHG) emissions accounting and reduction measures for T&D companies.• Risk assessment, resilience and adaptation measures.

SC C4 - System Technical PerformancePS1 / Impact of inverter based generation and Energy Storage

• Potential improvement of power system dynamic performance from new functionalities.• Challenges for system dynamic performance caused by high penetration levels (especially in island systems).• Modeling, measurement and assessment of PQ and EMC related issues.

PS2 / Challenges with modeling and evaluation of lightning performance and insulation coordination in the powersystem of the future

• Transient analysis and modeling for HVDC and large renewable power plants.• Analysis of, and operational experience with, lightning performance in high-voltage networks, including detection sys-

tems and lightning attraction models.• Methods for the analysis of transient and temporary over-voltages and their impact on high voltage equipment inclu-

ding suitability of standard wave forms.

PS3 / Bridging the gap between EMT, FEM and positive sequence grid simulation

• Limitations of positive sequence modeling methods and techniques.• Hybrid EMT-positive sequence modeling methods, especially for HVDC and inverter based generation.• Advanced numerical techniques in modeling and simulation, such as high frequency transformer modeling, finite ele-

ment methods and finite difference time domain methods.

SC C5 - Electricity Markets and RegulationPS1 / Interactions between wholesale and retail markets; the future of regulation

• Policy drivers, jurisdictional aspects and incentive mechanisms to foster the alignment between wholesale and retailmarkets..

• Market design aspects of wholesale compared to retail markets; the role of resource aggregation and the changing na-ture of retail market.

• Interaction between networks and markets in the future.


poziv

PS2 / Market models and regulatory structures in an evolving industry situation

• Experiences with market mechanisms to maintain security of supply and economic efficiency through the industry tran-sition.

• Impact of political and environmental investment drivers on market design.• Lessons learned for supporting infrastructure investments with multiple regulatory jurisdictions in regional market struc-

tures.

PS3 / Distributed resource and demand response integration from the perspective of electricity market structures

• Experiences and Lessons learned.• Designing a market model to accommodate distributed and alternative resource management.• Business aggregation and market information flows for distributed and alternative resources.

SC C6 - Distribution Systems and Dispersed Generation

PS1 / Integrated planning and operation for up grading distribution networks

• Novel methods for integrating planning and operation including asset management, control and protection.• Enabling technologies for increasing penetration of renewables, including energy storage and demand side integration.• Distribution systems perspective on interaction with TSO, aggregators, further market participants. Contribution of DER

to system stability, interconnection, and communication requirements.

PS2 / Energy infrastructure for urban networks

• Smart Cities.• Multi-energy systems including heat, cooling, gas, water, transport.• Impact of developments in energy technology, IT, big data and further trends on the distribution system.

PS3 / Microgrids and offgrid hybrid systems

• Technological challenges.• Real world installations.• Business cases and road maps.

SC D1 - Materials and Emerging Test Techniques

PS1 / Compact Insulation Systems (AC and DC)

• High field strength phenomena.• Field grading.• Ageing and long-term performance.

PS2 / New materials

• Nanocomposites.• Eco-friendly materials.

PS3 / Non-standardised stresses and emerging test techniques

• Offshore and subsea application (high pressure, corrosion, etc.).• Advanced diagnostic techniques.• Impact of non-standardised stresses on materials.

SC D2 - Information System s and Telecommunication

PS1 / New applications to control power systems

• S mart Grid applications for DSO and TSO.• Big data, applications and solutions.• Convergence of SCA DA, EMS, DMS and MMS applications.

PS2 / EPU response to evolving cyber security landscape

• Protection of digital systems against current and upcoming threats.• Impact of evolving cyber security regulations.• Security architecture for power system information infrastructure.

PS3 / Mobile operational applications, systems and infrastructure

• Wireless access to EPU field assets, operation and support platforms.• Service continuity during disaster or blackout situations.• U se of public versus private infrastructure.


poziv


radne grupe

Radne grupe CIGRE Prema poslednjim podacima iz februara 2015. godine, u okviru stručnih aktivnosti međunarodne CI-

GRE radi 247 Radnih grupa (engl. WG - Working Groups; JWG – Joint Working Group). U tabeli sudate aktuelne Radnih grupa po Studijskim komitetima, kao i naslovi problema koji se studiraju. Program-ski zadaci (engl. TOR – Terms of Reference) svih radnih grupa mogu se naće in sajtu CIGRE: http://www-cigre.org/Technical-activities/Study. U toku godine, jedne se gase kada objave finalni document (brošuruili izveštaj), a druge se formiraju nove sa novim zadacima. Pozivamo sve članove CIGRE da ako imajuželju i mogućnost da se uključe u rad neke od Radnih grupa, da se jave Sekretarijatu CIGRE Srbija.

A1 Rotating Electrical Machines

WG A1.05 Generator economic evaluation of generator refurbishment / replacement WG A1.24 Literature survey on diagnostics trends for wind generators for reliability improvement WG A1.25 Survey on hydro generator cleaning WG A1.29 Guide on new generator-grid interaction requirements WG A1.30 Usage of magnetic slot wedges in hydro generators

WG A1.31 State of the art of stator Winding supports in slot area and winding overhang of hydro generators

WG A1.32 A survey on small hydro power plants considering technical and strategic aspects: Present status and future outlooks

WG A1.33 Guide for the proper storage and cleanliness of turbo generators and their components

WG A1.34 Testing voltage of doubly-fed asynchronous generator-motor rotor windings for pumped storage system

WG A1.35 Hydroelectric generators behaviour under abnormal operating conditions

WG A1.36 Vibration and stability problems met in new, old and refurbished hydro generators, root causes and consequences

WG A1.37 Turbo generator stator winding support system experience WG A1.38 Guide for generator on-line over and under excitation operating issues WG A1.39 Application of dielectric dissipation factor measurements on new stator coils and bars WG A1.40 Survey on hydro generator instrumentation and monitoring WG A1.41 Inventory of main maintenance interventions on turbo generators WG A1.42 Influence of key requirements on the cost of hydro generators WG A1.43 State of the art of rotor temperature measurement WG A1.44 Guideline on testing of turbo and hydro generators WG A1.45 Guide for determining the health index of large electric motors

WG A1.46 Guide on use of premium efficiency IEC (IEC 60034-30) motors & determining benefits of green house gas emission reduction

WG A1.47 Technological feasibility studies for super (IE4) I ultra (IE5) premium efficient motors

WG A1.48 Guidance of the requirements for high speed balancing / Overspeed testing of turbine generator rotors following maintenance or repair

WG A1.49 Magnetic core dimensioning limits in hydro-generators WG A1.50 Factory quality assurance testing requirements for turbo-generator components WG A1.51 Monitoring, reliability & availability of wind generators

A2 Transformers

WG A2.37 Transformer reliability survey WG A2.38 Transformer thermal modelling WG A2.40 Copper sulphide long-term mitigation and risk assessment JWG A2/D1.41 HVDC transformer insulation - oil conductivity WG A2.42 Guide on transformer transportation WG A2.43 Bushing reliability WG A2.44 Transformer intelligent condition monitoring WG A2.45 Transformer failure investigation and post-mortem analysis JWG A2/D1.46 Field experience with transformer solid insulating ageing markers WG A2.48 Technology and utilization of oil insulated high voltage shunt reactors WG A2.49 Condition assessment of power transformers WG A2.50 Effect of the distributed energy sources on T&D transformers

JWG A2/D1.51 Improvement to partial discharge measurements for Factory and site acceptance tests of power transformers

JWG A2/C4.52 High-frequency transformer models for non-standard waveforms


radne grupe

A3 High Voltage Equipment

WG A3.25 MO varistors and surge arresters for emerging system conditions WG A3.26 Capacitor bank switching and impact on equipment WG A3.29 Deterioration and ageing of HV substation equipment WG A3.30 Overstressing of substation equipment WG A3.31 Non-conventional instrument transformers JWG A3.32/CIRED Non-intrusive condition monitoring WG A3.33 Equipment for series and shunt compensation JWG A3/B4.34 DC switchgears including DC circuit breakers WG A3.35 Controlled switching WG A3.36 Multi-physic simulation for temperature rise test JWG A3/B5/C4.37 Out-of-phase experience

B1 Insulated Cables

WG B1.11 Upgrading and uprating of existing cable systems WG B1.28 On-site partial discharge Assessment of HV and EHV cable systems JWG B1/B3.33 Feasibility of a common, dry type interface for GIS and power cables of 52 kV and above WG B1.34 Mechanical forces in large cross section cable systems WG B1.35 Guide for rating calculations of HV cables WG B1.36 Life cycle assessment and environmental impact of underground cable systems WG B1.37 Guide for operation of fluid filled cable systems WG B1.38 After laying tests on AC and DC cable systems with new technologies WG B1.39 On shore generation cable connections WG B1.40 Off shore generation cable connections WG B1.41 Long term performance of soil and backfill of cable systems WG B1.42 Testing of transition joints between HVDC cables with lapped and extruded insulation up to 500 kV WG B1.43 Recommendations for mechanical testing of submarine cables WG B1.44 Work under induced voltages or currents (Technical direction 1) WG B1.45 Thermal monitoring hardware of cable circuits & man machine interface WG B1.46 Conductor connectors: mechanical and electrical tests WG B1.47 Implementation of long AC HV & EHV cable systems WG B1.48 Trenchless technologies for underground cables JWG B1/B3.49 Standard design of a common, dry type plug-in interface for gis and power cables up to 145 kV WG B1.50 Sheath voltage limiters and bonding systems (design, testing, operation and monitoring) WG B1.51 Fire issues for insulated cables installed in air WG B1.52 Fault location on land and submarine links (AC & DC)

B2 Overhead Lines

WG B2.24 Qualification of hv and uhv overhead line supports under static and dynamic loads WG B2.28 Meteorological data for assessing climatic loads. update of IEC TR 61774

WG B2.38 Evaluation of high surge impedance load solutions for increased natural transmission capacity of overhead lines

WG B2.40 Calculations of the electrical distances between live parts and obstacles for overhead lines WG B2.42 Guide to operation of conventional conductor systems above 100°C WG B2.44 Coatings for protecting overhead power network equipment in winter conditions WG B2.45 Bushfire characteristics and potential impacts on overhead line performance WG B2.46 Wind induced motion on bundle conductors (excluding ice galloping) WG B2.47 Remedial actions for aged fittings and repair of conductors WG B2.48 Experience with the mechanical performance of new conductor types WG B2.49 Safe design tension for conductors fitted with elastomer cushioned suspension units WG B2.50 Safe handling of fittings and conductors WG B2.51 Methods for optimized design of overhead transmission lines WG B2.52 The use of robotics in assessment and maintenance of overhead lines WG B2.53 Management guidelines for outsourcing overhead line technical expertise WG B2.55 Conductors for the uprating of existing overhead lines WG B2.56 Ground potential rise at overhead AC transmission line structures during faults

WG B2.57 Survey of operational composite insulator experience and application guide for composite insulators

WG B2.58 Vibration modeling of high temperature low sag conductors–self-damping characterization WG B2.59 Forecasting dynamic line ratings WG B2.60 Affordable overhead transmission lines for Sub-Saharan countries


radne grupe

B3 Substations

WG B3.13 Reducing replacement time of HV equipment WG B3.24 Benefit of PD diagnosis on GIS condition assessment JWG B3/B1.27 Factors for investment decision of GIL vs. cables for AC transmission WG B3.31 Air insulated substations design for severe Climate Condition WG B3.32 Saving through optimized maintenance of Air insulated substations WG B3.34 Expected impact of future grid concept on substation management

WG B3.35 Substation earthing system design optimisation through the application of quantified risk analysis

WG B3.36 Special Considerations for AC Collector systems and substations associated with HVDC connected Wind power plants

WG B3.37 Internal arc effects in medium voltage switchgear (1-52kV) – mitigation techniques WG B3.38 Management of risk in substations WG B3.39 Impact of NCIT applications on HV gas insulated switchgear WG B3.40 SF6 gas measurement guide WG B3.41 Mobile substations incorporating HV GIS WG B3.42 Reliability analysis and design guidelines for LV AC/DC auxiliary systems WG B3.44 Substation servicing and supervision using mobile devices and smart sensing

B4 HVDC and Power Electronic Systems

WG B4.51 Study of converter voltage transients imposed on the HVDC converter transformers WG B4.53 Guidelines for procurement and testing of STATCOMs WG B4.54 Guidelines for life extension of existing HVDC systems WG B4.55 HVDC connected wind power plants WG B4.56 Guidelines for the preparation of “connection agreements” or “grid Codes” for HVDC grids WG B4.57 Guide for the development of models for HVDC converters in a hvdC grid

WG B4.58 Devices for load flow control and methodologies for direct voltage control in a meshed HVDC grid

JWG B4/B5.59 Control and protection of HVDC grids WG B4.60 Designing HVDC grids for optimal reliability and availability performance WG B4.61 General guidelines for HVDC electrode design WG B4.62 Connection of wind farms to Weak AC networks WG B4.63 Commissioning of VSC HVDC schemes WG B4.64 Impact of AC system characteristics on the performance of HVDC schemes JWG B4/C1.65 Recommended voltages for HVDC grids.

B4.66 Implications for harmonics and filtering of the staggered installation of HVDC converter stations in proximate locations

B4.67 Harmonic aspects of VSC HVDC, and appropriate harmonic limits B4.68 Revision of Technical Brochure 92 – DC harmonics and filtering B4.69 Minimizing loss of transmitted power by VSC during overhead line fault B4.70 Guide for electromagnetic transient studies involving VSC converters

B4.71 Application guide for the insulation coordination of voltage source converter HVDC (VSC HVDC) stations

B5 Protection and Automation

WG.B5.14 Wide area protection & control technologies

WG.B5.24 Protection requirements on transient response of voltage and current digital acquisition chain

JWG B5/C6.26/CIRED Automation of distribution future networks

WG.B5.39 Documentation requirements from design to operation to maintenance for digital substation automation systems

WG.B5.41 Investigation of possibilities to improve metering systems for billing purposes in substations

WG.B5.42 Experience concerning availability and reliability of DSAS WG.B5.43 Coordination of protection and automation for future networks


radne grupe

WG.B5.44 Protection schemes for special transformers

WG.B5.45 Acceptance, commissioning and field testing techniques for protection and automation systems

WG.B5.47 Network protection performance audits WG.B5.48 Protection for developing network with limited fault current capability of generation WG.B5.49 Protection & automation of shunt capacitors

WG.B5.50 IEC 61850 based substation automation systems - users expectations and stakeholders interactions

WG.B5.51 Requirements and use of remotely accessed information for SAS maintenance and operation

WG.B5.52 Analysis and comparison of fault location systems in substation Automation systems

WG.B5.53 Test strategy for protection, automation and control (PAC) functions in a full digital substation based on IEC 61850 applications

WG.B5.54 Protection and automation issues of islanded systems during system restoration/black start

WG.B5.55 Application of travelling wave technology for protection and automation WG.B5.56 Optimization of protection automation and control systems

C1 System Development and Economics

WG C1.12 The impact of transmission codes on the planning of systems

WG C1.15 Review the drivers for transmission investment decisions and the role of technical planning criteria in transmission investment

WG C1.20 Accommodating high load growth and urban development in future plans

WG C1.21 What advanced components and technologies are needed and which are available or under development to meet future network development

WG C1.22 New investment decision processes and regulatory practices required to deal with changing economic drivers

WG C1.23 Transmission investment decision points and trees

WG C1.27 Definition of reliability in light of new developments in various devices and services which offer customers and system operators new levels of flexibility

WG C1.29/CIRED Planning criteria for transmission network in presence of active distribution systems

WG C1.30 Technical risks and solutions from periodic, large surpluses or deficits of available renewable generation in a particular area

JWG C1/C3.31 Including stakeholders in the investment planning process

WG C1.32 Establishing best practice approaches for developing credible electricity demand and energy forecasts for network planning

C2 System Operation and Control

WG C2.16 Challenges in the control centre (EMS) due to distributed generation and renewables WG C2.21 Lessons learnt from recent emergencies and blackout incidents WG C2.22 Application of resilience engineering to safety management principles in control centers WG C2.23 System restoration procedure and practices

WG C2.34 Capabilities and requirements of a control centre in the 21st century - Functional and human resources view

WG C2.35 Operations performance, training goals and operator performance measurement

C3 System Environmental Performance

WG C3.01 EMF and health JWG C3/C6.05 Environmental impact of dispersed generation WG C3.08 External costs for power lines WG C3.09 Corridor management WG C3.12 Methodologies for greenhouse gas inventory and reporting for T&D utilities JWG C3/B1/B2.13 Environmental issues of high voltage transmission lines for rural and urban areas WG C3.14 Impact of environmental liability on transmission and distribution activities

WG C3.15 Best environmental and socio-economic practices for improving public acceptance of high voltage substations


radne grupe

C4 System Technical Performance

WG C4.23 Guide to procedure for estimating the lightning performance of transmission lines JWG C4.24/CIRED Power quality and EMC issues associated with Future electricity networks WG C4.25 Issues related to ELF electromagnetic field exposure and transient contact currents

WG C4.26 Evaluation of lightning shielding analysis methods for EHV and UHV DC and AC transmission-lines

WG C4.27 Benchmarking of power quality performance in transmission systems

WG C4.28 Extrapolation of measured values of power frequency magnetic fields in the vicinity of power links

JWG C4/C6.29 Power quality aspects of solar power WG C4.30 EMC in Wind generation systems JWG C4.31/CIRED EMC between communication circuits and power systems WG C4.32 Understanding of the geomagnetic storm environment for high voltage power grids

WG C4.33 Impact of soil-parameter frequency dependence on the response of grounding electrodes and on the lightning performance of electrical systems

WG C4.34 Application of phasor measurement units for monitoring power system dynamic performance

JWG C4/C6.35/CIRED Modelling and dynamic performance of inverter Based generation in power system Transmission and distribution studies

WG C4.36 Winter lightning - parameters and engineering consequences for wind turbines

WG C4.37 Electromagnetic computation methods for lightning surge studies with emphasis on the FDTD method

JWG C4/B4.38 Network modelling for harmonic studies WG C4.39 Effectiveness of line surge arrestors for lightning protection of overhead transmission lines WG C4.40/CIRED Revisions to IEC Technical reports 61000-3-7, 61000-3-13 and 61000-3-14

JWG C4/B5.41 Challenges with series compensation application in power systems when overcompensating lines

JWG C4.42/CIRED Continuous assessment of low-order harmonic emissions from customer installations WG C4.111 Review of lv and mv compatibility levels for voltage Fluctuation

JWG C4.207/CIRED EMC with communication circuits, low voltage systems and metallic structures in the vicinity of power systems

WG C4.305 Practices in insulation coordination of modern electric power systems Aimed at the reduction of the insulation level

WG C4.410 Lightning striking characteristics to very high structures

WG C4.503 Numerical techniques for the computation of power systems, from steady-state to switching transients

WG C4.603 Analytical techniques and tools for power balancing assessments

C5 Electricity Markets and Regulation

WG C5.13 Interaction of markets and regulation actions with emerging technologies WG C5.14 Regulatory incentives for innovation in electricity networks WG C5.15 Risk management in evolving regulatory Frameworks WG C5.16 Costs of electric service, cost allocation methods, and residential rate Trends WG C5.17 Capacity markets: needs, solutions and state of affairs

WG C5.18 Market price signals and regulated frameworks for regional coordination of grid investments

WG C5.19 Regulatory aspects of demand response and demand side management for integration within electricity markets

WG C5.20 Impact of environmental regulations on power markets WG C5.21 Drivers for major changes in electricity markets

C6 Distribution Systems and Dispersed Generation

WG C6.20 Integration of electric vehicles in electric power systems WG C6.21 Smart metering - state of the art, regulation, standards and future requirements WG C6.22 Microgrids evolution roadmap WG C6.23 Terminology Working group JWG C6/B5.25/CIRED Control and Automation systems for electricity distribution networks of the future


radne grupe

WG C6.27 Asset management for distribution networks with high penetration of distributed energy resources

WG C6.28 Hybrid systems for off-grid power supply WG C6.30 Impact of battery energy storage

D1 Materials and Emerging Test Techniques

WG D1.23 Diagnostics and accelerated life endurance testing of polymeric materials for HVDC application

WG D1.25 Application guide for PD detection in GIS using UHF or acoustic methods WG D1.29 Partial discharges in transformers WG D1.31 Dielectric performance of insulating liquids for transformers WG D1.34 Condition assessment for oil-impregnated insulation used in AC cables WG D1.36 Special requirements for dielectric testing of ultra high voltage (UHV) equipment

WG D1.37 Maintenance and evaluation of measuring procedures for conventional and unconventional partial discharge testing

WG D1.38 Emerging test techniques common to high temperature superconducting (HTS) power applications

WG D1.39 Methods for diagnostic/Failure data collection and analysis WG D1.40 Functional nanomaterials for electric power industry WG D1.42 Radiation ageing of polymeric insulating materials WG D1.43 Rotating machine insulation voltage endurance under fast, repetitive voltage transients WG D1.44 Testing of naturally polluted insulators WG D1.45 Testing of insulator performance under heavy rain

JWG D1/A2.47 New frontiers of dissolved gas Analysis (DGA) interpretation for power transformers and their Accessories

WG D1.48 Properties of insulating materials under VLF voltages

JWG D1/B1.49 Harmonised test for the measurement of residual inflammable gases in insulating materials by gas chromatography

WG D1.50 Atmospheric and altitude correction factors for air gaps and clean insulators WG D1.51 Dielectric performance of eco-friendly gas insulated systems

WG D1.52 Moisture measurement in insulating fluids and transformer insulation - An evaluation of solid state sensors and chemical methods

WG D1.53 Ageing of upgraded cellulose and cellulose impregnated in ester liquids and other liquids (revision of Technical brochure No. 323)

WG D1.54 Basic principles and practical methods to measure the AC and DC resistance of conductors of power cables and overhead lines

WG D1.56 Field grading in electrical insulation systems JWG D1/B3.57 Dielectric Testing of gas-insulated HVDC systems

WG D1.58 Evaluation of dynamic hydrophobicity of polymeric insulating materials under AC and DC voltage stress

WG D1.59 Methods for dielectric characterisation of polymeric insulating materials for outdoor applications

WG D1.60 Traceable measurement techniques for very fast transients WG D1.61 Optical corona detection and measurement WG D1.62 Surface degradation of polymeric insulating materials for outdoor applications

D2 Information Systems and Telecommunication

WG D2.31 Security architecture principles for digital systems in electrical power utilities

WG D2.34 Telecommunication and information systems for assuring business continuity and disaster recovery

WG D2.35 Scalable communication transport solutions over optical networks

WG D2.36 Communication solutions for information exchange in the smart delivery of electrical energy

WG D2.38 A framework for electric power utility (EPU) operators to manage the response to a cyber-initiated threat to their critical infrastructure

JWG D2/B2.39 Design, deployment and maintenance of optical cables associated to overhead HV transmission lines

WG D2.40 Cyber risks and cyber security for the next generation of digital systems in electric power utilities (EPUs)


vesti

Poslednja izdanja tehničkih brošuraCIGRE 2014

Sve dole navedene tehničke brošure (engl. Technical Brochures) za članove CIGRE su ras-položive na sajtu: www.e-cigre.org.

A1 Rotating Electrical Machines

TB 582 Survey on hydrogenerator cleaning TB 581 Guide: Corona electromagnetic probe tests (TVA) TB 574 Guide for consideration of duty on windings of generators TB 573 Guide for minimizing the damage from stator winding ground faults in hydrogenerators TB 558 Guide for the monitoring, diagnosis and prognosis of large motors TB 552 Guide of methods for determining the Condition of stator winding insulation and their effectiveness in

large motors TB 551 Feasibility of updating from class F to class H the electrical insulation systems in electrical rotating

machines TB 522 Generator stator winding stress grading coating problem TB 517 Guide for prevention of overfluxing of generators TB 503 State of the art and capacity for robotic inspection of turbogenerators TB 491 Generator end-winding retaining rings - A literature survey and care guideline TB 480 Guide on stator water chemistry management TB 470 Life extension of large electric motors in nuclear power plants TB 469 State of the art in efficiency of hydrogenerators commissioned since 1990 TB 454 Hydrogenerator fire protection update TB 437 Guide for on-line monitoring of turbogenerators

A2 Transformers

TB 577 Transient interaction between transformers & power system TB 537 Guide for fire safety TB 530 Guide for factory capability assessment TB 529 Guide for design review TB 528 Guide for specifications TB 445 Guide on Transformer maintenance TB 436 Experience in service with new insulating liquids TB 407 HVDC Transformers - Guidelines for design review TB 406 HVDC Transformers - Test, ageing, reliability in service TB 393 Thermal performances TB 378 Copper sulphide in Transformer insulation TB 349 Moisture equilibrium within Transformer insulation TB 343 Recommendation for condition monitoring & assessment TB 342 Mechanical condition assessment of Xfo windings

A3 High Voltage Equipment

TB 570 Switching phenomena for EHV and UHV equipment TB 544 Metal oxide (mo) surge Arresters - stresses and Test procedures TB 514 Reliability of high voltage equipment - part 6: GIS practices TB 513 Reliability of high voltage equipment - part 5: Gas insulated switchgear TB 512 Reliability of high voltage equipment - part 4: Instrument Transformers TB 511 Reliability of high voltage equipment - part 3: DS & earthing switches TB 510 Reliability of high voltage equipment - part 2: SF6 circuit breakers TB 509 Reliability of high voltage equipment - part 1: General matters TB 497 Applications and feasibility of fault current limiters in power systems TB 456 Background of technical specifications for substation equipment >800 kV TB 455 Application of composite insulators to high voltage apparatus TB 408 Line fault phenomena and their implications for 3-phase SLF/LLF clearing TB 394 State of the art of instrument transformer


vesti

TB 368 Operating environment of voltage grading capacitors applied to HV circuit breaker TB 362 Technical requirements for substation equipment exceeding 800 kV AC TB 339 Guideline on the impact of FCL devices on protection system TB 336 Changing network conditions and system requirements – part 2 TB 335 Changing network conditions and system requirements – part 1 TB 319 Failure survey on circuit breaker controls systems TB 305 Guide for application of IEC 62271-100 & 62271-1- part 1 TB 304 Guide for application of IEC 62271-100 & 62271-1- part 2

B1 Insulated Cables

TB 560 Guidelines for maintaining the integrity of XLPE cable accessories TB 559 Impact of EMF on current ratings and cable systems TB 538 Recommendations for testing of superconductive cables TB 531 Cable systems electrical characteristics TB 496 Recommendations for Testing DC extruded cable systems for power transmission at a rated voltage

500 kV TB 490 Recommendations for testing of long AC submarine cables with extruded insulation for system

voltage above 30(36) to 500(550) kV TB 476 Cable accessory workmanship on extruded high voltage Cables TB 446 Advanced design of metal laminated coverings: recommendation for tests, guide to use, operational

feedback TB 415 Test procedures for HV transition joints for rated voltages 30kV (Um=36kV) to 500kV (Um=550kV) TB 403 Cable systems in multi-purpose structures TB 398 Third-party damage to underground and submarine cables TB 379 Update of service experience of HV underground and submarine cable systems TB 358 Remaining life management of existing AC underground lines TB 347 Earth potential rises in specially bonded screen systems TB 338 Statistics of AC underground cables in power networks TB 303 Revision of qualification procedures for HV and EHV AC extruded underground cable systems

B2 Overhead Lines

TB 583 Guide to the conversion of existing AC lines to DC operation TB 561 Live Work - A management perspective TB 545 Assessment of in-service composite insulators by using diagnostic tools TB 516 Geotechnical aspects of overhead transmission line routing - An overview TB 515 Mechanical security of overhead lines containing cascading failures and mitigating their effects TB 498 Guide for application of direct real-time monitoring systems TB 485 Overhead line design guidelines for mitigation of severe wind storm damage TB 482 State of the art for testing self-damping characteristics of conductors for overhead lines TB 481 Guide for the assessment of composite insulators in the laboratory after their removal from service TB 477 Evaluation of aged fittings TB 471 Working safely while supported on aged overhead conductors TB 438 systems for prediction and monitoring of ice-shedding, anti-icing and de-icing for overhead power

line conductors and ground wires TB 429 Engineering guidelines relating to fatigue endurance capability of conductor/clamp systems TB 425 Increasing capacity of overhead transmission lines: Needs and solutions

B3 Substations

TB 585 Circuit configuration optimisation TB 576 IT strategies for asset management of substations - general principles TB 567 SF6 analysis for AIS, GIS and MTS condition assessment TB 562 Field Tests for UHV stations TB 532 Substation uprating and upgrading TB 499 Residual life concepts applied to HV GIS TB 486 Integral decision process for substation equipment replacement TB 483 Guidelines for the design and construction of AC offshore substations for wind power plants TB 472 Primary / secondary system interface modelling for total asset performance optimization


vesti

TB 462 Obtaining value from on-line substation condition monitoring TB 439 Turnkey substations TB 430 SF6 tightness guide TB 400 Technical requirements for substations exceeding 800kV

B4 HVDC and Power Electronic Systems

TB 563 Modelling and simulation studies to be performed during the lifecycle of HVDC systems TB 554 Performance evaluation and application review of existing TCSCs TB 553 Special aspects of AC filter design for HVDC systems TB 533 HVDC grid feasibility study TB 508 HVDC environmental planning guidelines TB 492 Voltage source converter (VSC) HVDC for power transmission - economic aspects and comparison

with other AC and DC technologies TB 473 Electric field and ion current environment of HVDC overhead transmission lines TB 447 Components testing of VSC system for HVDC applications

B5 Protection and Automation

TB 431 Modern techniques for protecting busbars in HV networks TB 427 The impact of implementing cyber security requirements using IEC 61850 TB 424 New trends for automated fault and disturbance analysis TB 421 The impact of renewable energy sources and distributed generation on substation protection and

automation TB 411 Protection, control and monitoring of series compensated networks TB 404 Acceptable functional integration in HV substations TB 401 Functional testing of IEC 61850 based systems TB 479 International guide on the protection of synchronous generators TB 465 Modern techniques for protecting and monitoring of transmission lines TB 463 Modern techniques for protecting, controlling and monitoring power transformers TB 448 Refurbishment strategies based on life cycle cost and technical constraints TB 466 Engineering guidelines for IEC 61850 based digital SAS TB 464 Maintenance strategies for digital substation automation systems TB 584 Implications and benefits of standardised protection and control schemes TB 546 Protection, monitoring and control of shunt reactors TB 540 Applications of IEC 61850 standard to protection schemes TB 539 Life-time management of relay settings

C1 System Development and Economics

TB 579 Green field network, designing future networks ignoring existing constraints TB 572 Tools for economically optimal transmission development plans TB 564 Review of transmission planning access requirements TB 547 Planning issues for newly industrialised and developing countries (Africa) TB 541 Asset management decision making using different risk assessment methodologies TB 536 Influence of embedded HVDC transmission on system security and AC network performance TB 527 Coping with limits for very high penetrations of renewable energy TB 523 System complexity and dynamic performance

C2 System Operation and Control

TB 534 Interaction between principles of transfer capacity calculation and market activity for enhanced system utilization

TB 524 Control centre operator requirements, selection, training and certification TB 504 Voltage and Var support in system operation


vesti

C3 System Environmental Performance

TB 548 Stakeholder engagement strategies in sustainable development - Electricity industry overview TB 487 Strategic environmental assessment for power developments TB 383 Sustainable development performance indicators for transmission system operators TB 340 Utilities practices toward sustainable development

C4 System Technical Performance

TB 578 Lightning protection of wind turbine blades TB 569 Resonance and ferroresonance in power networks TB 568 Transformer energization in power systems: A study guide TB 566 Modelling and aggregation of loads in flexible networks TB 556 Power system technical performance issued related to the application of long HVAC cables TB 555 Artificial pollution test for polymer insulators: Results of round robin test TB 550 Lightning protection of low-voltage networks TB 549 Lightning parameters for engineering applications TB 543 Guide for numerical electromagnetic analysis methods: Application to surge phenomena and

comparison with circuit theory-based approach TB 542 Insulation coordination for UHV AC systems TB 536 Influence of embedded HVDC transmission on system security and AC network performance TB 535 EMC within power plants and substations TB 518 Outdoor insulation in polluted Conditions: guidelines for selection and dimensioning - part 2: The DC

Case

C5 Electricity Markets and Regulation

TB 580 Generator market power mitigation measures in electricity markets TB 565 Regulatory incentives for capital investments in electricity TB 557 Market design for large scale integration of intermittent renewable energy sources

C6 Distribution Systems and Dispersed Generation

TB 586 Capacity of distribution feeders for hosting distributed energy resources TB 575 Benchmark systems for network integration of smart and renewable and distributed energy

resources

D1 Materials and Emerging Test Techniques

TB 571 Optimized gas-insulated systems by advanced insulation techniques TB 526 Oxidation stability of insulating fluids TB 525 Risk assessment on defects in GIS based on PD diagnostics TB 520 Material properties of solid HVDC insulation systems TB 519 Very fast transient overvoltages (VFTO) in gas-insulated substations TB 506 Gas insulated systems for HVDC: DC stress at DC and AC systems TB 502 High-voltage on-site testing with partial discharge measurement TB 501 Basic principles to determine methane content in cross-linked solid extruded insulation of MV and

HV cables TB 494 Furanic compounds for diagnosis TB 493 Non-destructive water-tree detection in XLPE cable insulation

D2 Information Systems and Telecommunication

TB 521 Line and system protection using digital circuit and packet communications TB 507 Communication architectures for IP-based substation applications TB 495 Communication access to electrical energy consumers and producers


vesti

Rodio se novi časopis “CIGRE Science & Engineering”

P osle višegodišnjih pri-prema, početkom

2015. godine se pojavio pr-vi broj novog časopisa “CI-GRE Science & Engine-ring”.U planu je da ovaj ča-sopis bude jedan od vode-ćih časopisa u svetu izoblasti elektroenergetike.

Cilj je da se svaka četrimeseca štampa 10 – 20radova. U prvom izdanjučasopisa CIGRE Science& Engineering, na 134strane su prezentovaninajzapaženiji radovi naodržanom 44. SavetovanjuCIGRE 2014 u Parizu. Ve-oma smo počastvovani štoje ispred Studijskog komi-teta A2 za prvi broj izabranrad Ageing phenomenaof cellulose/oil insulationin natural ester and mi-neral oil, autora C. Perrier,M-L. Coulibaly, (AlstomGrid - France), J. Lukić & V.Vasović, (Institute NikolaTesla - Serbia), u kojem suzastupljeni predstavnici izSrbije.

Glavni urednik časopi-sa je dr. Konstantin O. Pa-pailiou ([email protected]). Instrukcije za pi-sanje radova za časopis,bazirane na praksi pozna-tog američkog časopisaIEEE PES, date su na saj-tu CIGRE (www.cigre.org).Prijavljivanje radova za CI-GRE Science & Enginee-ring časopis biće prekoNacionalnog komiteta CI-GRE Srbija.

Pripremio:mr Gojko Dotlić

C IGRE Srbija je 2013. godine pristupila regionalnojorganizaciji CIGRE (engl. South East European

Region of CIGRE –SEERC). Članice SEERC su sledećiNacionalni komiteti CIGRE: Bosna i Hercegovina (BIH),Grčka (GRC), Hrvatska (HRV), Italija (ITA), Makedonija(MKD), Crna Gora (MNE), Rumunija (ROU), Srbija(SRB), Slovenija (SVN), Turska (TUR) i Ukrajina (UKR),dok su Nacionalni komiteti Austrije (AUT) i Mađarske(HUN) zadržali status posmatrača. Inače, SEERC pred-

stavlja 21% (1200) članstava međunarodne CIGRE izEvrope. SEERC je samo jedna od šest regionalnih orga-nizacija CIGRE u Svetu.Takođe već funkcionišu regional-ne CIGRE u Južnoj Americi (engl. Ibero American Regi-onal Council of CIGRE – RIAC), u Pacifičkim zemljama(engl. Asia-Oceania Regional Council of CIGRE -AORC), na Srednjem Istoku (engl. Arab States of theGulf Council of CIGRE – GCC CIGRE), u Nordijskim ze-mljama i Severnoj Americi.

Za početak, da bi se pozicionirali kao elektroenerget-ski subjekat, prof. Massimo Pompili (ITA) je predstavio re-zultate ankete među članicama regionalne CIGRE (SE-ERC). U anketu je bilo uključeno 10 zemalja (Bosna iHercegovina, Crna Gora, Grčka, Hrvatska, Italija, Make-donija, Rumunija, Slovenija, Srbija i Ukrajina) koje pokri-vaju područje od 150 miliona stanovnika. Ukupno instali-sani kapaciteti tih 10 zemalja (stanje 2012) je: 58% ter-mo, 18% hidro, 8% solarna, 7% nuklearna, 5% vetro i 1%ostali obnovljivi izvori. Ukupna dužina prenosnih vodovaje 140.000 km, a distributivnih oko 1,7 miliona kilometa-ra. Ukupan broj zaposlenih u elektroprivredi navedenihzemalja je 195.000 (2012).

CIGRE Srbija je 6. novembra 2014. bila domaćin nadrugom sastanku predstavnika Nacionalnih komiteta čla-


izveštaj

Aktivnosti regionalne CIGRE - SEERC

nica SEERC-a koji je održan u Beogradu. Usvojen je ko-načni tekst Memoranduma o razumevanju (engl. Memo-randum of Understanding) i dogovoren model upravljanjaregionalnom organizacijom CIGRE. Pored predsednikakoji se rotira svake dve godine, tu će biti sledeća radnatela:

1. Management Board (MB) of SEERC, gde će bitipo jedan predstavnik Nacionalnih komiteta i kojiće se sastajati najmanje jedanput godišnje;

2. Ad Hoc Advisory Group (AHAG) of SEERC, gdeće se po potrebi birati članovi iz Nacionalnih komi-teta radi rešavanja strategijskih pitanja;

3. Advisory Technical Committee (ATC) of SEERC,koji će pripremati preferencijalne teme za regio-nalno savetovanje CIGRE, kao i Programske za-datke za nove Radne grupe regionalne CIGRE.

Osnovane su i četri Radne grupe sa sledećim pro-gramskim zadacima:

• RWG 01 - Regional aspects on creation of NNAfor new standard for overhead lines EN 5034 (sa-zivač: dr Krešimir Bakič – Slovenija; član iz Srbije:Nebojša Petrović - EMS);

• RWG 02 - Regional perspective of shunt reactorintroduction in the transmission system (sazivač:prof. Maks Babuder – Slovenija; član iz Srbije:Duško Tubić - EMS, Saša Minić - INT);

• RWG 03 - Environmental and technical asses-sment for submarine cables siting issue in Medi-terranean area (sazivač: Massimo Pompili – Itali-ja);

• RWG 04 - Technical and economical features ofHydro Pumped storage power plants (HPSPPs) inpower systems (sazivač: Yuri Bondarenko – Ukra-jina; član iz Srbije: mr Dragan Balkoski - EMS).

U sklopu sastanka u Beogradu, održana je Radionicana temu "Maintenance and recovery of HV electricitytransport systems and aerospace assistance" gde suprezentovana dostignuća u pojedinim zemljama u prime-ni i razvoju tzv. dinamičkog terećenja dalekovoda (engl.Dynamic Line Rating Technology).

Sve informacije vezane za aktivnosti Regionalne CI-GRE SEERC mogu se naći na sajtu www.cigre-se-erc.org.

Pripremio: mr Gojko Dotlić


izveštaj

Prvo SEERC saveto-

vanje održaće se u

aprilu 2016 u Portoro-

žu (SVN). Dogovore-

no je da se buduća re-

gionalna savetovanja

održavaju posle jedne

do 4 godine, zavisno

od potrebe i moguć-

nosti Nacionalnog ko-

miteta koji preuzima

vođenje i organizaciju

Regionalne CIGRE

(SEERC).

SKUPOVI CIGRE/CIRED (maj – decembar 2015)


novosti

1. 4. savetovanje CIGRE Crna Gora 11. – 14. maj 2015. Igalo - Herceg Novi, Crna Gora Organizator: NC CIGRE Crna Gora

11. CIGRE SC B4 Meeting and International Tutorials & Colloquium on HVDC and Power Electronics 21. – 26. September 2015. Agra, India Organisation: CIGRE India

2. 32. savetovanje CIGRE Srbija 17. – 21 maj 2015. Zlatibor, Srbija Organizator: NC CIGRE Srbija

12. 10th Deregulated Electricity Market Issues in South-Eastern Europe (DEMSEE 2015) 24. – 25. September 2015. Budapest, Hungary Organisation: CIGRE (promotional Sponsor)

3.

12. savetovanje elektroeneregti ara Slovenije 25. - 27. maj 2015. Portorož, Slovenija Organizator: NC CIGRE Slovenija

13. 9. savetovanje K CIGRE 27. – 29. septembar 2015. Ohrid, Makedonija Organizator: NC CIGRE Makedonija

4. Symposium “Across Borders - HVDC Systems and Markets Integration” 27. – 28. May 2015. Lund, Sweden Organisation: CIGRE Technical Committee with CIGRE NC of Sweden

14. 12. savetovanje BH K CIGRE 04. – 08. oktobar 2015. Neum, Bosna i Hercegovina Organizator: NC CIGRE BiH

5. 5th International Scientific and Technical Conference 01. – 05. June 2015. Sochi, Russian Federation Organisation: CIGRE NC of Russia

15. 3rd International Conference on Condition Monitoring, Diagnosis and Maintenance 2015 (CMDM 2015) 05. – 08. October 2015. Bucharest, Romania Organisation: CIGRE NC of Romania

6. 23rd International Electricity Conference & Exhibition on Electricity Distribution 15. -18. June 2015. Lyon, France Organisation: CIRED with CIRED NC of France

16. SCA1 Meeting and Colloquium in Madrid 06. - 11. October 2015. Madrid, Spain Organisation: CIGRE NC of Spain

7. International Workshop “Innovative Electrical Networks for a Sustainable Development in Low Carbon Scenarios” 26. – 28. August 2015. Stresa - Maggiore Lake, Italy Organisation: CIGRE Italy - Milan EXPO 2015

17. Internatonal Symposium “Development of Electricity Infrastructures in Sub-Saharan Africa” 26. – 30. October 2015. Cape Town, South Africa Organisation: CIGRE NC of South Africa in cooperation with CIGRE Technical committee as well as IEC Technical Committees 8/SC8A, 82 115, 120, and 122 And AFSEC Technical Committees 8, 82

8. 2015 EPRI HVDC & FACTS Conference 20. – 21 August 2015. Palo Alto, CA – United States of America Organisation : EPRI

18. 2015 Nagoya colloquium 28. September – 02. October, 2015. Nagoya, Japan Organisation: CIGRE NC of Japan

9. 2015 CIGRE Canada Conference 31. August – 02. September 2015. Winnipeg – Manitoba, Canada Organisation: CIGRE Canada

19. 12. savjetovanje HRO CIGRE 08. – 11. novembar 2015. Šibenik, Hrvatska Organizator: NC CIGRE Hrvatska

10. 2015 International High Voltage Direct Current Conference (HVDC 2015) 18. – 22. September 2015. Seoul, Korea Organisation: KOEMA

20. MATPOST 2015 5th European Conference on Substation Equipments, Lyon (France), 24-25 November 2015 http://matpost2015.org

vesti

CIGRE Srbija je počet-kom 2015. godine ob-

javila i distribuirala svimelektrotehničkim fakultetimai višim školama u Srbiji i Re-publici Srpskoj letak, kojimse pozivaju studenti tihobrazovnih institucija da sebesplatno učlane u među-narodnu organizaciju CI-GRE.

Letak, između ostalog,sadrži osnovne podatke oudruženju CIGRE Srbija,načinu rada udruženja, ka-ko se postaje član CIGRESrbija, opisane su relacijeCIGRE Srbija i međunarod-ne, odnosno regionalne CI-GRE, itd.

Ideja je da se motivišustudenti elektrotehnike (po-sebno elektroenergetskogsmera) da se učlane u ovuprestižnu međunarodnu or-ganizaciju i na taj način se-bi omoguće besplatan pri-stup stručnoj dokumentacijikoju objavljuje CIGRE (bro-šure, radovi, uzveštaji). I nesamo to, student dobijajupravo učešća na svim sku-povima CIGRE po povoljni-jim uslovima kao članovi teasocijacije.

Nadamo se da će letakdoprineti omasovljavanjučlanstva CIGRE Srbija, kaoi većem odzivu mladihstručnjaka da se uključe urad Studijskih komiteta.Ubeđeni smo da će naći ilični interes, jer će im biti do-stupna stručna literature zamnoga pitanja bilo da se ra-di o pripremi ispita ili o izra-di diplomskih i magistarskihradova.

Pripremio:mr Gojko Dotlić

LETAK ZA STUDENTE ELEKTROTEHNIČKIHFAKULTETA I VIŠIH ŠKOLA


Savetovanje je kao i do sada bilo veoma dobro posećeno.Prema izvedenim podacima na skupu je prisustvovalo

690 registrovanih učesnika, kako autora referata i predstavni-ka firmi koje su učestvovale u komercijalnoj izložbi, tako i onihzainteresovanih za izlaganja autora ili posetu izložbi. Brojkomercijalnih učesnika ove godine dostigao je rekordni brojod čak 59 firmi.Takođe, sa 114 učesnika iz inostranstva, Save-tovanje je još jednom potvrdilo svoj regionalni karakter.Najviše inostranih učesnika došlo je kao i uvek iz Bosne iHercegovine - 62, Hrvatske – 9, Crne Gore, Češke i Sloveni-je – 7, Austrije 5, Nemačke i Slovačke - 4, i mnogo drugihpoput Rumunije, Francuske, Velike Britanije, Italije, Danske,Australije i Japana.

Ove godine Savetovanje je unelo određene izmene kakou programskom sadržaju skupa tako i u prostornoj organi-zaciji izložbe, kako bi omogućio većem broju firmi da na istojučestvuje.

Što se tiče programskih izmena, ove godine je uvedenForum Smart Grid, koji ?? održan prvog radnog dana Save-tovanja, 23.09.2014, i u okviru koga je prezentovano 7 rado-va autora iz zemlje i inostranstva. Tematiku Smart Grid i ovegodine podržala je kompanija Kamstrup.

Istog, prvog radnog dana održana je i skupština CIREDSRBIJA.

U okviru FORUM SMART GRID prezentovano je 6 rado-va od ukupno 9, koji su uvršćeni u program Savetovanja.


izveštaj

Srbija,Vrnjačka Banja, Hotel Zvezda 22 - 26. septembar 2014.

Nacionalni komitet CIRED Srbija u saradnji sa nacionalnim komitetima CIRED Crne Gore i CIRED Rumunije i drugim komitetima, kompanijama i stručnjacima iz ostalih zemalja regiona organizovao je

IX SAVETOVANJE O ELEKTRODISTRIBUTIVNIMMREŽAMA SRBIJEsa regionalnim učešćem

CIRED Savetovanje je

već drugi put imalo čast

da ugosti godpodina

Herberta Haidvogla,

sada prethodnog

predsednika međunaro-

dnog CIRED-a i

predsednika CIRED Aus-

trija. U kratkom obraćan-

ju gospodin Haidvogl

pozdravio je rad

Nacionalnog komiteta

CIRED Srbija.

U okviru STK-1 prezentovano je 16 radova od ukupno22, koji su uvršćeni u program Savetovanja. Najzapaženijirad je R1.14 UPOTREBA RADNIH TABELA(SPREADSHEETS) ZA PRORAČUN POUZDANOSTITRANSFORMATORSKIH STANICA / THE USE OFSPREADSHEETS TO CALCULATE THE RELIABILITY NOFSUBSTATIONS; D. PERIĆ, JP EMS Beograd, M.TANASKOVIĆ, PD Elektrodistribucija Beograd, N.PETROVIĆ, JP EMS Beograd, Srbija.

Sesija STK 2 je održana u četvrtak 25.09.2014. u vre-menu od 11.30 do 15.10. Odabran je najzapaženiji rad: R-2.03 ANALIZA KVALITETA ELEKTRIČNE ENERGIJE IMEĐUSOBNOG UTICAJA PRENOSNOG IDISTRIBUTIVNOG SISTEMA U TAČKIPRIMOPREDAJE ELEKTRIČNE ENERGIJE /POWER QUALITY ANALYSIS ANDINTERACTION BETWEEN THETRANSMISSION AND THE DISTRIBUTIONSYSTEM AT THE RECEPTION-DELIVERYSPOIT OF ELECTRICITY; N. ZLATKOVIĆ, Ž.MARKOVIĆ, N. MRAKOVIĆ, JP EPS – Direkcijaza distribuciju električne energije, Beograd, Srbija

Radom komisije STK-3 su rukovodilipredsednik Žarko Mićin i stručni izvestioci ĐorđeGlišić i Dragan Cvetinov. Nakon razmatranja 18radova izabran je najzapaženiji rad: R-3.04ISKUSTVA TOKOM REVIZIJA TERETNIHREGULACIONIH PREKLOPKI ENERGETSKIHTRANSFORMATORA 110/x kV NA MESTUNJIHOVE UGRADNJE U DISTRIBUTIVNIMPOSTROJENJIMA; J. PONOĆKO, J. LAZIĆ, Đ.JOVANOVIĆ, B. PEJOVIĆ, D. ILIĆ, Elektrotehnički institutNikola Tesla, Srbija, P. RADOSAVLJEVIĆ, LJ. NOVAKOVIĆ,Edex, Srbija

U okviru STK-4 prezentovano je 16 radova i informacija,od ukupno 18 prihvaćenih za ovogodišnje Savetovanje.Najzapaženiji rad / the most prominent paper is: R-4.03IMPLEMENTACIJA HIBRIDNOG SISTEMA DALJINSKOGUPRAVLJANJA SREDNJENAPONSKIM DALEKOVODIMANA TERITORIJI ED „ELEKTROMORAVA“POŽAREVAC /IMPLEMENTATION OF HYBRID SYSTEM OF REMOTECONTROL ON MEDIUM VOLTAGE LINES ON THE

TERRITORY OF ED “ELEKTROMORAVA” POŽAREVAC; D.VIĆIĆ, V. TRIFUNOVIĆ, N. ŠLJUKIĆ, PD „Centar“ d.o.o.Kragujevac, ED „Elektromorava“ Požarevac, Srbija, N.POPOVIĆ, „InfoProjekt“ d.o.o, Valjevo, Srbija

Najzapaženiji rad iz STK 5 na IX savetovanju CIREDSrbija 2014 je: R-5.10 STRATEGIJE REGULACIJENAPONA I FAKTORA SNAGE ZA SINHRONEGENERATORE U DISTRIBUTIVNIM MREŽAMA /VOLTAGE AND POWER FACTOR CONTROLSTRATEGIES FOR SYNCHRONOUS GENERATORS INDISTRIBUTION NETWORKS; S.ĐUKIĆ, O.ČOLIĆ, Elektro-vojvodina Novi Sad, Srbija

U stručnoj komisiji 6, od ukupno 18 radova, predstavljenoje njih 13. Najzapaženiji rad: R-6.09 NEISPORUČENAELEKTRIČNA ENERGIJA KAO POKAZATELJ EFEKATAAUTOMATIZACIJE U ELEKTRODISTRIBUTIVNOJ MREŽIPD EDB / UNDELIVERED ELECTRICITY AS ANINDICATOR OF THE EFFECTS OF NETWORKAUTOMATION IN EDB – “ELECTRIC UTILITY OFBELGRADE”; N. VRCELJ, Elektrotehnički Institut “NikolaTesla”, Beograd, D. VUKOTIĆ, PD “ElektrodistribucijaBeograd” d.o.o. Beograd, D. KECMAN, Elektrotehnički Insti-tut “Nikola Tesla”, Beograd, Srbija


izveštaj

Tokom savetovanja održane

su brojne poslovne prezentaci-

je. Učesnici konferencije imali

su prilike da čuju o poslovanju

kompanija u prethodnom peri-

odu i proizvodima i uslugama

koje nude. Tokom Savetovanja,

organizovana je i izložba

opreme, usluga i novih

tehnologija iz oblasti elek-

trodistribucije na kojoj su

učestvovale mnoge strane i

domaće kompanije


zapaženi referat

Deregulacijom tržišta električne energije pojam kvalitet električne energije dobija sve više na značaju, jer se elek-trična energija posmatra kao roba sa svojim kvalitetom i cenom. To su prepoznali nacionalni regulatori, pa praće-

nje kvaliteta električne energije uvode kao obavezu. S obzirom da kvalitet napona utiče na kvalitet struje i obrnuto, pa-rametri kvaliteta napona i struje se obično posmatraju integralno i definišu kvalitet električne energije. Uslovina tržištu diktiraju da se jasno definiše odgovornost kako za narušavanje kvaliteta električne energije tako i za održa-vanje nivoa kvaliteta električne energije u određenim granicama. Održavanje propisanog nivoa kvaliteta napona u sva-koj tački prenosne i distributivne mreže obaveza je operatora prenosnog sistema (OPS) i operatora distributivnog si-stema (ODS). Navedena obaveza sprovodi se ograničavanjem negativnog povratnog uticaja opreme svih korisnika namrežu. Kvalitet napona u pojedinim tačkama mreže zavisi od ukupnog međusobnog delovanja proizvodnih jedinica,prenosnih i distributivnih elemenata mreže te potrošača, koji su spojeni na elektroenergetsku mrežu, a opisana je har-monizacijom normi, Pravilima o radu prenosnog sistema i Pravilima o radu distributivnog sistema.

Poslednjih godina OPS je započeo ograničavanje negativnog uticaja na kvalitet električne energije objekata priklju-čenih na prenosni sistem kroz ugovore o povezivanju tih objekata na prenosni sistem. Ovakvim ugovorima,ODS-ovi su uslovljeni da poštuju uslove o dozvoljenim granicama, u kojima se mogu naći parametri kvaliteta električ-ne energije. Ugovorom definisane dozvoljene granice, u kojima se mogu nalaziti parametri kvaliteta električne energi-je, OPS je preuzeo iz Pravila o radu prenosnog sistema.

Na osnovu ukazane potrebe za permanentnim praćenjem kvaliteta električne energije, kako u pogledu obaveza ko-risnika distributivnog sistema prema ODS, tako i u pogledu obaveza ODS prema OPS, u JP EPS se započelo sa ni-zom aktivnosti, usmerenih ka uspostavljanju sistema za praćenje kvaliteta električne energije. S toga je i ovaj rad na-stao kao rezultat pilot merenja, koja su se koristila tokom istraživanja. Operatori sistema u zemljama u okruženju većučestvuju u projektima, koji podrazumevaju monitoring kvaliteta električne energije [1].

Cilj ovog rada je da prikaže rezultate merenja kvaliteta električne energije na mestu primopredaje električne ener-gije na 110 kV, i da na osnovu rezultata merenja utvrdi kvalitet električne energije u prenosnoj mreži. Mereni rezultatisu upoređeni sa zahtevima iz Pravila o radu prenosnog sistema i standarda SRPS EN 50160. Objekat na kojem je vr-šeno merenje je trafostanica (TS) 110/35/20/10 kV Aranđelovac. Ova trafostanica napaja konzum grada Aranđelovca.U njoj se nalaze dva transformatora, TR1 110/20 kV snage 31,5 MVA i TR2 110/35 kV snage 31,5 MVA. Ukupnaodobrena snaga objekta je 36,496 MW. Transformator TR1 napaja kombinovano i domaćinstva u gradu i industri-ju, dok TR2 napaja pretežno industrijske kupce i vangradska naselja.

MESTA MERENJA I METODA MERENJA

Kako bi se izvršila što bolja analiza kvaliteta električne energije, vršena su merenja sledećih parametara:• Efektivne vrednosti linijskih napona,• Efektivne vrednosti faznih struja,• Faktor totalnog izobličenja napona i struja (THDu, THDi),• Nesimetrija napona,• Jačina flikera (Pst, Plt),• Frekvencija,• Vrednosti harmonika napona i struja,• Aktivna, prividna i reaktivna snaga,• Faktor snage,• Naponski događaji (propadi napona, prenaponi...).Trend u svetu je da se izvrši optimizacija sistema za merenje kvaliteta električne energije, tj. da se utvrdi optimalan

broj mernih tačaka kako bi se izvršila kvalitetna analiza [2].Merenja su vršena u tri tačke (slika 1): dve u prenosnoj elektroenergetskoj mreži i jedna u distributivnoj elektroe-

nergetskoj mreži. Merne tačke su:

ANALIZA KVALITETA ELEKTRIČNE ENERGIJE I MEĐUSOBNOGUTICAJA PRENOSNOG I DISTRIBUTIVNOG SISTEMA U TAČKI

PRIMOPREDAJE ELEKTRIČNE ENERGIJE

N. ZLATKOVIĆ, JP EPS, DIREKCIJA ZA DISTRIBUCIJU ELEKTRIČNE ENERGIJE, SRBIJA Ž. MARKOVIĆ, JP EPS, DIREKCIJA ZA DISTRIBUCIJU ELEKTRIČNE ENERGIJE, SRBIJA N. MRAKOVIĆ, JP EPS, DIREKCIJA ZA DISTRIBUCIJU ELEKTRIČNE ENERGIJE, SRBIJA


zapaženi referat

• MT1 - naponski priključci vezani na naponski merni transformator u dalekovodnom polju Mladenovac 110 kV, astrujni na strujne merne transformatore u trafo polju Trafo 1,

• MT2 - naponski priključci vezani na naponski merni transformator u dalekovodnom polju Mladenovac 110 kV,a strujni na strujne merne transformatore u trafo polju Trafo 2,

• MT3 – naponski priključci vezani na naponski merni transformator u mernom polju 20 kV, a strujni na strujnemerne transformatore u trafo polju Trafo 1 (na 20 kV strani).

Za merenje ovih parametara korišćeni su najsavremeniji mrežni analizatori klase A prema standardu IEC 61000-4-30. Merenje u tački MT2 vršeno od 03.01.2014. godine do 08.02.2014. godine, dok su merenja u tačkama MT1 i MT3vršena istovremeno u periodu od 22.02.2014. godine do 08.03.2014. godine.

Slika 1- Prikaz mernih mesta u TS 110/35/20/10 kV Aranđelovac

VAŽEĆI PROPISI KOJI REGULIŠU GRANICE PARAMETARA KVALITETA ELEKTRIČNE ENERGIJE U REPUBLICI SRBIJI

U Republici Srbiji, dozvoljene granice u kojima se mogu naći parametri koji definišu kvalitet električne energije uprenosnoj mreži propisane su Pravilima o radu prenosnog sistema. OPS se upravo pozvao na pojedine članove ovogdokumenta prilikom pravljenja ugovora o povezivanju objekata sa prenosnim sistemom. Parametri koji se odnose nakvalitet isporučene električne energije koji su propisani ovim dokumentom su:

• Efektivna vrednost napona,• Frekvencija,• Nesimetrija,• Viši harmonici,• Flikeri.Granice u kojima se mogu naći efektivna vrednost napona i frekvencija definisane su normom SRPS EN 50160.

Vrednosti napona i frekvencije su takođe bitne jer određuju za koje vrednosti objekat mora trajno ostati u pogonu po-vezan sa prenosnom mrežom. Da bi objekat ostao trajno priključen na prenosnu mrežu 110 kV, efektivna vrednost na-pona u mestu priključenja mora biti u granicama od 99 kV do 121 kV, frekvencije od 49,5 Hz do

50,5 Hz. Uticaj objekta na kvalitet naponskog talasa u prenosnoj mreži, opisan je preko: strujne nesimetrije kojuizaziva objekat, struje viših harmonika koje izaziva objekat u mestu priključenja i flikera koji se preko objekta emituju uprenosni sistem [3,4].

Jedan od najčešće upotrebljavanih standarda koji se bavi kvalitetom električne energije je standard EN 50160, kodnas SRPS EN 50160 [5]. Ovaj standard, sa malim izmenama je relativno dugo u upotrebi, a svoju dugotrajnost može


zapaženi referat

da zahvali činjenici, da predstavlja kompromis između interesa isporučilaca i korisnika električne energije. Prvi insisti-raju na što širim granicama i tolerancijama parametara mrežnog napona, a drugi insistiraju na što užim. Upravo ta de-likatna teza je i uzrok stabilnosti ove norme [6]. Standard definiše i opisuje karakteristike naizmeničnog napona na me-stima priključenja korisnika na mrežu napajanja u javnim niskonaponskim, srednjenaponskim i visokonaponskim na-izmeničnim, električnim mrežama u normalnim uslovima rada. Ovim standardom utvrđuju se granice ili vrednosti uokviru kojih se očekuje ostvarenje utvrđenih karakteristika napona na bilo kom mestu priključenja korisnika u javnimevropskim električnim mrežama. Opisane su karakteristike napona napajanja u pogledu na:

• Efektivnu vrednost,• Frekvenciju,• Talasni oblik,• Simetriju.Razlika najnovije verzije ovog standarda u odnosu na prethodne je što su dodate karakteristike napona u visoko-

naponskim mrežama.

MERENJA

Uređaji, kojima je vršena analiza rade u skladu sa standardom IEC 61000-4-30. Ovim standardom je definisanoda se mereni parametri uzimaju na svakih 200 ms, što predstavlja osnovni interval merenja [7]. Za potrebe ove ana-lize, vršena su usrednjavanja merenih parametara u skladu sa zahtevima iz standarda SRPS EN 50160. Usrednja-vanjem na 10 s je obuhvaćeno 50 osnovnih intervala na 200 ms, a usrednjavanjem na 10 minuta je obuhvaćeno3000 osnovnih intervala na 200 ms. U tabeli 1, prikazani su zahtevi opisani u Pravilima o radu prenosnog sistemakao i izmerene vrednosti u mernim tačkama MT1 i MT2. Kod parametara: efektivna vrednost napona, nesimetrijastruje, fliker Pst, faktor totalnog izobličenja napona THDu, merene vrednosti su usrednjavane na 10 minuta, dok jeza frekvenciju usrednjavanje vršeno na 10 sekundi i fliker Plt na 2 časa. Vrednosti prikazane u zagradama predsta-vljaju granice u kojima se nalaze izmerene vrednosti u određenim procentima mernog intervala. Merni interval umernoj tački MT1 trajao je od 22.02.2014. 12:00h do 08.03.2014. 12:00h, dok je u mernoj tački MT2 trajao od03.01.2014. 10:00h do 08.02.2014. 10:00h. Kao što se može videti, intervali merenja su trajali duže od standardompredviđenih najčešće 7 dana, da bi se dobila što bolja slika o kvalitetu električne energije na mestu priključenja ovogobjekta.

Tabela 1 - Prikaz zahteva iz pravila o radu prenosnog sistema, kao i izmerenih vrednosti u MT1 i MT2

* odnosi se na vrednosti pod kojima objekat mora trajno ostati u pogonu povezan sa prenosnim sistemom,** procenat vremena u kome su merene vrednosti strujne nesimetrije bile manje od 1%.

U tabelama 2 i 3 prikazane su izmerene vrednosti strujnih harmonika, koje objekat injektuje u prenosnu mrežu kaoi maksimalne dozvoljene vrednosti koje su date u ugovoru o povezivanju ovog objekta sa prenosnim sistemom. Poštou Pravilima o radu prenosnog sistema nije precizirano na kom intervalu se vrši usrednjavanje izmerenih strujnih har-monika, dat je pregled kada su merene vrednosti uzimane nad osnovnim intervalom (200ms) i kada su merene vred-nosti usrednjavane na 10 minuta.


zapaženi referat

Tabela 2 - Prikaz vrednosti injektovanih strujnih harmonika odabiranih na 200 ms, prema IEC 61000-4-30

Tabela 3- Prikaz vrednosti injektovanih strujnih harmonika usrednjenih na 10 min, prema IEC 61000-4-30

U tabelama 4 i 5 date su vrednosti izmerenih parametara u skladu sa normom SRPS EN 50160, u delu koji se od-nosi na naponski nivo 110 kV.


zapaženi referat

Tabela 4 - Granične vrednosti parametara kvaliteta napona napajanja u visokonaponskim mrežama

Tabela 5 - Granične vrednosti harmonika napona napajanja u visokonaponskim mrežama

* u.r. u razmatranju.

U tabeli 5 date su samo izmerene vrednosti neparnih naponskih harmonika, jer su parni i po nekoliko desetina pu-ta manji od dozvoljenih vrednosti, pa ih i nema potrebe razmatrati.

REGISTROVANI NAPONSKI DOGAĐAJI

Ovom analizom praćeni su događaji na naponu (propadi, prenaponi). Analizator u tački MT3 je stavljen na napon-ski nivo 20 kV iz razloga što transformator TR1 napaja kombinovano industrijske kupce i kupce iz kategorije domaćin-stva, i jer su na njemu češći kvarovi (ispadi) nego u delu koji se napaja sa transformatora TR2. Prilikom ove analizeregistrovani su propadi napona napajanja, koji su prikazani u tabeli 6.

Tabela 6 - Registrovani propadi na 110 kV naponskom nivou u mernim tačkama MT1 i MT2

Izgled tipičnog propada napona snimljen u MT2 prikazan je na slici broj 2.


zapaženi referat

Slika 2 - Tipičan propad napona napajanja snimljen u MT2

Analizator koji je bio postavljen u MT3 na 20 kV naponu zabeležio je propade napona napajanja, koji se nisu vide-li na 110 kV, od kojih je jedan po svojoj dubini propada i trajanju propada, prema CBEMA/ITIC krivoj i standardu IEC61000-4-34, mogao izazvati prekid rada uređaja energetske elektronike.

Slika 3 - Prikaz propada napona napajanja koji je mogao izazvati prekid rada uređaja energetske elektronike


zapaženi referat

Slika 4- Razvrstavanje propada napona napajanja u MT3 prema CBEMA/ITIC krivoj

ANALIZA DOBIJENIH REZULTATA PARAMETARA KVALITETA ELEKTRIČNE ENERGIJE

Ako se pažljivo pogledaju rezultati iz tabele 1, može se videti da su svi, osim strujne nesimetrije u okviru granicapredviđenih Pravilima o radu prenosnog sistema. Efektivne vrednosti napona su duboko unutar granice od 99 kV do121 kV. Ova granica definisana u Pravilima o radu prenosnog sistema ne predstavlja granicu u okviru koje se možemenjati napon, već konstantnu vrednost napona, pri kojoj objekat priključen na prenosni sistem mora ostati povezansa sistemom. Što se tiče promena napona, Pravila o radu prenosnog sistema se pozivaju na zahteve iz standardaSRPS EN 50160, ali ih on ne definiše za naponski nivo 110 kV. Granica od Un ± 10%, što za naponski nivo 110 kVpredstavlja od 99 kV do 121 kV je uzeta analogno granicama definisanim za niže naponske nivoe u SRPS EN 50160.Frekvencija, kao sistemska veličina sa srednjom vrednosti 50,01 Hz je prilično stabilna i u

99,5% mernog intervala se nalazi u granicama od 49,95 Hz do 50,07 Hz. Strujna nesimetrija je prosečno bila0,87%, dok se u 95% intervala merenja kretala u granicama 0,20% do 1,55%. Detaljnijom analizom, utvrđeno je

da su u samo oko 33% mernog intervala, izmerene vrednosti strujne nesimetrije bile manje od 1%. Na osnovu rezul-tata nesimetrije, može se izvesti zaključak da ona ne zadovoljava uslov < 1% dat u Pravilima o radu prenosnog siste-ma, a i u ugovoru o povezivanju objekta sa prenosnim sistemom, mada se mora napomenuti da je ovaj uslov nereal-no nizak i da ne bi bio ispunjen u većini objekata TS 110/x kV. Srednja vrednost jačine flikera dugog trajanja Plt je iz-nosila oko 0,20. Kada se pogledaju granice u kojima su se nalazile ove vrednosti u 95% intervala merenja, može sezaključiti da je ovaj parametar u potpunosti u skladu sa zahtevima. Granice u kojima bi se nalazile vrednosti faktora to-talnog izobličenja napona THDu, nisu definisane u ovim Pravilima, već su u radu date čisto ilustrativno, da se kroz broj-ke sagleda talasni oblik napona na mestu priključenja ovog objekta na prenosni sistem. Na osnovu tih rezultata možese reći da je talasni oblik napona sasvim zadovoljavajući. Treba istaći nepreciznost zahtevima OPS za objekte priklju-čene na prenosni sistem, po pitanju ograničenja dozvoljenih granica struje viših harmonika koju izaziva objekat pove-zan sa prenosnim sistemom. Prvi problem koji se javlja je način merenja ove struje. Ne postoji tehnička mogućnost dase ova struja izmeri, jer ona predstavlja zbir struje transformatora TR1 i struje transformatora TR2 u kompleksnom do-menu. Dakle, potrebno je meriti sinhronizovano struje sa TR1 i TR2, i vrednost njihovog zbira uporediti sa vrednosti-ma dobijenim u ugovorima o povezivanju objekata sa prenosnim sistemom. Kao drugi problem nameće se to, da nig-de nije definisano na kom vremenskom intervalu se vrši usrednjavanje izmerenih vrednosti. U tabeli 2 su prikazanevrednosti strujnih harmonika uzetih na 200 ms, a u tabeli 3 su prikazane vrednosti usrednjene na 10 minuta. Oba in-tervala su u skladu sa standardom IEC 61000-4-30. Vidi se velika razlika u tim vrednostima. U tabelama 4 i 5 upore-đivane su merene vrednosti sa parametrima definisanim u standardu SRPS EN 50160. Pošto je najnovija verzija ovenorme uključila i visoke naponske nivoe, može se videti da za mnoge parametre kvaliteta napona, granice još nisu de-finisane. Pogledom na izmerene rezultate u mernim tačkama MT1 i MT2 može se zaključiti, da su ti parametru u pot-punosti u skladu sa zahtevima ovog standarda. Vrednosti onih parametara, čije granice još uvek nisu određene ovimstandardom date su čisto radi boljeg pregleda kvaliteta napona na mestu priključenja ovog objekta.

Kada se pogledaju rezultati naponskih događaja, može se videti da se tokom merenja u MT2 dogodilo 11 propadanapona. Propadi su relativno niskog intenziteta i male dužine trajanja. S obzirom da tokom trajanja propada nije zabe-ležena prelazna pojava (rast) u struji konzuma, niti je zabeleženo reagovanje zaštitne opreme, može se zaključiti dapropadi nisu došli iz distributivne mreže (slika 2). Snimanjem naponskih prilika u MT3 na 20 kV, zabeleženi su doga-


zapaženi referat

đaji na naponu 20 kV, koji su pre svega posledica kvara na distributivnoj mreži. Uočen je jedan propad dubine 51,2%i trajanja 120 ms koji je prema CBEMA/ITIC krivoj i standardu IEC 61000-4-34 mogao izazvati prekid rada uređajaenergetske elektronike.

ZAKLJUČAK

Na osnovu izvedenih analiza, dolazi se do zaključka da objekat TS 110/35/20/10 kV Aranđelovac ispunjava uslovepropisane Pravilima o radu prenosnog sistema i ugovorom o povezivanju objekta sa prenosnim sistemom po pitanju:

• Efektivnih vrednosti napona,• Frekvencije,• Flikera.Napon na mestu priključenja objekta na prenosni sistem je u potpunosti u skladu sa normom SRPS EN 50160. Ta-

kođe uočavamo, da uslov u vezi sa strujnom nesimetrijom nije ispunjen, mada autori smatraju, da je uslov< 1% izuzetno zahtevan i nedovoljno definisan, jer nije preciziran interval nad kojim se vrši usrednjavanje merenihvrednosti. Stoga autori predlažu da se kroz izmene Pravila o radu prenosnog sistema ostvari kompromis i da se ovajzahtev relaksira, ili ukine, a da se umesto njega propiše zahtev za naponsku nesimetriju, što je u skladu sa normomSRPS EN 50160. Autori takođe smatraju da u postojećim Pravilima o radu prenosnog sistema, nisu dobro propisaniuslovi koji se tiču struja viših harmonika. Naime Pravila o radu prenosnog sistema definišu dozvoljene vrednosti struj-nih harmonika koje objekat (u ovom slučaju trafostanica) injektuje u prenosnu mrežu, a u svim TS 110/x kV je mere-nje struja moguće vršiti samo na nivou transformatora, a ne na nivou trafostanice. Stoga autori predlažu da se uizmenama Pravila o radu prenosnog sistema, propišu granice dozvoljenih vrednosti injektovanja strujnih harmo-nika za svaki transformator 110/x kV u objektima TS 110/x kV, a ne samo za objekte TS 110/x kV.

Na osnovu izvršenih analiza, autori dolaze do zaključka da bi trebalo razmišljati o jedinstvenom sistemu za praće-nje parametara kvaliteta električne energije, koji bi omogućio da se prate događaji koji se iz distributivnog sistema pre-nose u prenosni i obratno. Time bi se na osnovu realnih pokazatelja, omogućilo propisivanje pravila, kojima bi se ogra-ničilo dejstvo kupaca kako na distributivni, tako i na prenosni sistem. Stoga će se u daljem profesionalnom radu datipredlog da se realizuje zajednički sistem za praćenje parametara kvaliteta električne energije, dok će se autori posve-titi algoritmima za što efikasniju procenu mernih tačaka zajedničkog sistema, u kojima će biti postavljeni mrežni anali-zatori.

LITERATURA

1. Nikolovski S, Klaic Z, Kraus Z, Slipac G, 2008, “Online power quality measurements and voltage sags analysis”, Universities Po-wer Engineering Conference, 43rd International, vol., no., pp.1, 5, 1-4

2. Cebrian J.C, Almeida C.F.M, Kagan N, 2010, “Genetic algorithms applied for the optimal allocation of power quality monitors indistribution networks”, Harmonics and Quality of Power, 14th International conference on, vol., no., pp.1, 10, 26-29

3. JP EMS, “Pravila o radu prenosnog sistema”, Službeni glasnik RS 55/2012

4. JP EMS, “Izmene i dopune Pravila o radu prenosnog sistema”, Službeni glasnik RS 3/2012

5. SRPS EN 50160:2012, “Karakteristike napona isporučene električne energije iz javnih električnih mreža”

6. Zlatković N, Vujičić V, 2013, “Predlog monitoringa kvaliteta električne energije na 0,4 kV”, 31. savetovanje CIGRE, Zlatibor

7. IEC 61000-4-30, “Electromagnetic compatibility (EMC) – Part 4-30: Testing and measurement techniques – Power quality mea-surement methods”

Nenad Zlatković, JP EPS, Direkcija za distribuciju električne energije, Vojvode Stepe 412, 11000 Beograd,011/3952385, [email protected]

Željko Marković, JP EPS, Direkcija za distribuciju električne energije, Vojvode Stepe 412, 11000 Beograd,011/3952370, [email protected]

Nenad Mraković, JP EPS, Direkcija za distribuciju električne energije, Vojvode Stepe 412, 11000 Beograd,011/3952383, [email protected]


izveštaj

16. Simpozijum CIGRE Srbija Upravljanje i telekomu-nikacije u EES održan je u Kladovu, u hotelu „Đerdap“,u periodu od 26-28. oktobra 2014. Ukupno je na Simpo-zijumu prezentirano 29 radova (15 radova iz domena ra-da STK C2 i 14 radova iz domena rada STK D2), od to-ga 1 rad po pozivu, pripremljen od strane 70 autora i ko-autora. Izlaganje autora i veoma interesantne stručne di-skusije, kao i interesantne i aktuelne poslovne prezenta-cije Sponzora, zasnovane na primeni novih tehnologija imogućnosti pružanja usluga EE sektoru, pratilo je više od100 učesnika 16. Simozijuma.

Broj učesnika, referata i autora, kao i podrška i učeš-će Pokrovitelja (EMS, EPS) i osam Sponzora su potvrdakontinuiranog, značajnog interesa elektroprivrede, indu-strije, projektantskih i razvojnih organizacija za problema-tiku upravljanja i telekomunikacija u elektroenergetskomsistemu. Ispred OO 16. Simozijuma na početku uvod-ne plenarne sesije, održane u nedelju 26.10.2014. god,skupu se obratio dr Ninel Čukalevski sa prikazom progra-ma rada Simpozijuma, a nakon toga zanimljiva izlaganjaimali su:

Predsednik CIGRE Srbija, mr Gojko Dotlić: Aktivnostimeđunarodne CIGRE i informacije vezane za organizo-vanje regionalne CIGRE (SEERC)

Dr Aca Marković, JP EPS: Aktuelni razvojno-investici-oni projekti u EPS-u

Nebojša Petrović; JP EMS: Aktuelni razvojni projekti iplanovi u EMS-u.

Stevan Radaković, PD Đerdap: Prikaz tekućih razvoj-nih aktivnost u PD Đerdap

Potom je mr Gojko Dotlić uručio Povelje Pokrovitelji-ma i Zahvalnice Sponzorima Simpozijuma, a zatim je drNinel Čukalevski proglasio skup otvorenim i pozvao pi-

sutne na koktel dobrodošlice. Pre koktela, u organizacijidomaćina, hotela „Đerdap“, nastupio je dečiji folklor izKladova sa spletom igara iz istočne Srbije.

U skladu sa rasporedom rada 16. Simpozijuma, 27. i28. oktobra 2014. godine održan je radni deo Simozijumavezan za izlaganje i diskutovanje referata iz domenaSTK D2 i STK C2 kao i poslovne prezentacije Sponzora.

Opšti utisak je da su sesije sa izlaganjima referata bi-le dobro posećene, da je kvalitet radova bio veoma dobarkao i da su tokom sesija vođene interesantne i konstruk-tivne stručne diskusije. Takođe, hotel „Đerdap“ (smeštaj,ostale usluge hotela, kongresna sala i biznis klub, izlo-žbeni prostor) je u potpunosti zadovoljio potrebe 16.Simpozijuma CIGRE Srbija.

U skladu sa Pravilnikom o radu simozijuma/kolokviju-ma CIGRE Srbija izabrani su najzapaženiji referati sa 16.Simpozijuma, a to su:

R C2 15 – „Određivanje globalnog faktora samoregu-lacije sistema i regulacione konstante mrežnog regulato-ra“ - Nikola Obradović, Duško Tubić

R D2 04 – „Iskustva u ispitivanju mernih transforma-tora u realnim uslovima primenom akustičke metode zadijagnostiku parcijalnih pražnjenja“ - Iva Salom, VladimirČelebić, Jovanka Gajica, Vladislav Sekulić, Nenad Karta-lović, Dragan Teslić, Dejan Ilić

Domaćini su za učesnike na 16. simpozijumu priredilikrstarenje Dunavom između hidroelektrana Đerdap 1 iĐerdap 2. Mnogi učesnici simpozijuma takođe su iskori-stili priliku boravka u Kladovu za stručnu posetu HE Đer-dap 1.

Pripremili,mr Jovanka Gajica, dipl. ing.dr Ninel Čukalevski, dipl. ing.

16. SIMOZIJUM CIGRE SRBIJA

UPRAVLJANJE I TELEKOMUNIKACIJE U EES (KLADOVO, 26.-28. oktobar 2014.)


zapaženi referat

Kratak sadržaj — Ovaj rad ima za cilj da na jednommestu, na srpskom jeziku, sumira i navede osnovna zna-nja vezana za globalni faktor samoregulacije sistema ipodešavanje regulacione konstante mrežnog regulatoraučestanosti i snage razmene.

Posle osnovnih teorijskih objašnjenja koja čitaocu tre-ba da približe fiziku globalnog faktora samoregulacije si-stema, prikazana su i objašnjena osnovna pravila pode-šavanja regulacione konstante mrežnog regulatora.

Na kraju rada opisana je važeća praksa određivanjaregulacionih konstanti mrežnih regulatora u ENTSO-E in-terkonekciji „Kontinentalna Evropa“.

Ključne reči —Interkonekcija, regulacija učestanosti isnage razmene

1. UVOD

Sekundarna regulacija učestanosti i snage razmeneomogućava regulacionoj oblasti da u svakom trenutkuproizvodnju prilagodi trenutnoj potrošnji [1], [2]. Kada re-gulaciona oblast radi u okviru interkonekcije proračungreške koju otklanja mrežni regulator se sastoji iz dvačlana, prvog koji uvažava snagu razmene sa susedima idrugog koji uvažava odstupanje učestanosti.

ACE = (P – P0) + K(F – F0)

U ovoj jednačini su:ACE - regulaciona greška;P - trenutna suma razmene aktivne snage na svim in-

terkonektivnim dalekovodima;P0 - plan razmene aktivne snage sa susedima;F - trenutna učestanost;F0 - plan učestanosti;K - regulaciona konstanta mrežnog regulatora.Kako je razlika u prvom članu jednačine izražena u

MW, a drugom u Hz, regulaciona konstanta mrežnog re-gulatora se izražava u MW/Hz. Ona predstavlja „težinskifaktor“ koji određuje uticaj odstupanja učestanosti na ve-ličinu regulacione greške i presudno utiče na ponašanjemrežnog regulatora.

U ovom radu će biti opisan ovaj uticaj kao i način nakoji se određuje regulaciona konstanta mrežnog regula-tora sa posebnim osvrtom na metodologiju koja se pri-

menjuje u ENTSO-E interkonekciji „Kontinentalna Evro-pa“.

2. GLOBALNI FAKTOR SAMOREGULACIJE SISTEMA

Prilikom određivanja vrednosti regulacione konstantemrežnog regulatora mora se početi od globalnog faktorasamoregulacije sistema. On opisuje odziv elektroener-getskog sistema (EES) na promene aktivne snage (pro-izvodnje ili potrošnje) i učestanosti. U evropskoj literaturina engleskom jeziku ova veličina se naziva „Network Po-wer Frequency Characteristics“ i izražava se u MW/Hz. Uameričkoj literaturi čest naziv je „Prevailing Natural Com-bined Governing Characteristics“ i izražava se uMW/0,1Hz.

Kada je narušen balans između proizvodnje i potroš-nje električne energije u EES (na primer usled ispada ge-neratora) učestanost se menja. Posledica je da sve regu-lacione oblasti u datoj interkonekciji reaguju kako bi zau-stavili promenu učestanosti. Reakcija ide u dva pravca.Potrošnja se menja srazmerno promeni učestanosti, ageneratori menjaju odatu snagu zahvaljujući automatskojturbinskoj (primarnoj) regulaciji. U slučaju nedostatkasnage u EES, na ovaj način se smanjuje potrošnja, a ge-neratori povećavaju odatu snagu. Superpozicijom ovedve akcije dobija se ukupan odziv sistema. Propadanjeučestanosti se zaustavlja, a učestanost stabilizuje, istinana vrednosti nižoj od one pre poremećaja. Globalni faktorsamoregulacije sistema „opisuje“ ovaj odziv tako što „po-vezuje“ promenu snage u EES sa promenom učestano-sti.

Na primer, procenjeno je da globalni faktor samoregu-lacije interkonekcije

„Kontinentalna Evropa“, u kojoj radi i EES Srbije, u2014. godini iznosi 27106

MW/Hz. Drugim rečima, potrebno je da iz pogona is-padne nešto više od 27000 MW u proizvodnim kapacite-tima, da bi se učestanost u interkonekciji smanjila za 1Hz.

Naravno u pitanju je veoma gruba procena, koja višeukazuje na red veličine, jer je vremenski period za proce-nu od godinu dana veoma dug za prirodu veličine kakvaje globalni faktor samoregulacije sistema.

Naime, globalni faktor samoregulacije sistema sestalno menja jer zavisi od karakteristika potrošača i gene-ratora koji su u određenom trenutku na mreži [1][2][3].Kod potrošača su od posebnog značaja:

ODREĐIVANJE GLOBALNOG FAKTORA SAMOREGULACIJE SISTEMA I REGULACIONE KONSTANTE

MREŽNOG REGULATORANikola OBRADOVIĆ*

Duško TUBIĆJP Elektromreža Srbije, BEOGRAD, SRBIJA

*JP EMS - Direkcija za upravljanje prenosnim sistemom –

Vojvode Stepe 412, Beograd, [email protected]


zapaženi referat

• struktura angažovanih potrošača u određenomtrenutku;

• trenutna snaga angažovanih potrošača;• koeficijent sa kojim pojedinačni angažovani potro-

šači utiču na učestanost(ovaj koeficijent predstavlja odnos promene aktivne

snage nekog potrošačapri promeni učestanosti).Takođe, globalni faktor samoregulacije sistema zavisi

i od karakteristika generatora koji su u pogonu u određe-nom trenutku i to od:

• trenutnog skupa i trenutnih aktivnih snaga angažo-vanih generatora;

• mrtve zone i zone neosetljivosti njihovih turbinskihregulatora;

• brzine odziva različitih vrsta turbina;• nelinearnog statizma turbinskih regulatora itd.Globalni faktor samoregulacije sistema se stoga me-

nja praktično pri svakom uključenju ili isključenju genera-tora ili potrošača na prenosni sistem.

Kako se interkonekcija sastoji od više regulacionihoblasti pri računanju ukupnog faktora samoregulacije in-terkonekcije moraju se uvažavati faktori samoregulacijesvih regulacionih oblasti. Oni zavise od broja i osobinaelektrana i snage i osobina potrošača u datoj regulacio-noj oblasti. Naravno, suma faktora samoregulacije svihregulacionih oblasti je jednaka ukupnom faktoru samore-gulacije interkonekcije.

3. REGULACIONA KONSTANTA MREŽNOG REGULATORA

Regulaciona konstanta mrežnog regulatora je kon-trolni parametar koji se koristi u mrežnom regulatoru zapotrebe sekundarne regulacije učestanosti i snage raz-mene. U ovom poglavlju biće opisan njen uticaj na odzivsistema nakon poremećaja.

Posle poremećaja (na primer ispada generatora) prvoće delovati brza, primarna regulacija. Kako ova regulaci-ja reaguje na promenu učestanosti, odazvaće se agrega-ti u celoj interkonekciji, nezavisno od toga gde se desioporemećaj. Posledica dejstva primarne regulacije je daće pad učestanosti biti zaustavljen i da će se učestanoststabilizovati na vrednosti nižoj od nominalne. Dejstvo pri-marne regulacije ima cilj da zaustavi promenu i stabilizu-je učestanost, pa će jedna od posledica reagovanja pri-marne regulacije biti i promena tokova aktivnih snaga nainterkonektivnim dalekovodima.

Sa druge stane sporija sekundarna regulacija ima za-datak da učestanost i snagu razmene između regulacio-nih oblasti vrati na planirane vrednosti. Darijeov principneintervencije, koji je jedan od osnovnih postulata na ko-me je koncipiran rad sekundarne regulacije učestanosti isnage razmene, zahteva da se sekundarna regulacijaodazove samo u regulacionoj oblasti u kojoj se poreme-ćaj dogodio. Mrežni regulator TSO u čijoj regulacionojoblasti se desio poremećaj angažuje sekundarnu regula-

ciju i otklanja svoju regulacionu grešku tako što podižesnagu na regulacionim elektranama. Na taj način rasteučestanost u interkonekciji i oslobađa se primarna rezer-va koja je pre toga angažovana u celoj interkonekciji. Te-orijski, kada se učestanost vrati na nominalnu vrednost,snage svih generatora koji su se odazvali u primarnoj re-gulaciji će se vratiti na vrednost pre poremećaja. Primar-na rezerva biće spremna da zaustavi neku buduću pro-menu učestanosti. Kako sekundarna regulacija TSO-a ukome se desio poremećaj, u isto vreme kontroliše i nje-govu razmenu sa susedima, drugi rezultat dejstva sekun-darne regulacije biće povratak ukupne razmene aktivnesnage „pogođenog“ TSO-a sa susedima na planiranuvrednost.

Da bi princip neintervencije bio zadovoljen mrežni re-gulator mora „prepoznati“ da li se poremećaj dogodio unjegovoj regulacionoj oblasti. To je moguće samo ako jevrednost regulacione konstante mrežnog regulatora jed-naka vrednosti faktora samoregulacije regulacione obla-sti [1], [2]. Tada će prilikom proračuna regulacione greš-ke u regulacionoj oblasti u kojoj nije bilo poremećaja prvičlan jednačine biti jednak drugom.

ACE = (P – P0) + K(F – F0)

Na primerima ispada elektrane unutar i izvan regula-cione oblasti Srbije i vrednosti regulacione konstantemrežnog regulatora u odnosu na faktor samoregulacijeregulacione oblasti Srbije, analiziraće se vrednost ASE i„fizika“ procesa.

Tako na primer, prilikom ispada elektrane u Srbiji, ra-ste uvoz u Srbiju i prvi član regulacione greške Srbije po-staje negativan (usvojeno je da pozitivan znak ima izvozaktivne snage). Učestanost takođe pada pa i drugi članpostaje negativan. Ukupna regulaciona greška Srbije jenegativna i sekundarna regulacija “daje nalog“ za dizanjesnage.

Prilikom ispada elektrane van Srbije, usled dejstvaprimarne regulacije raste izvoz iz Srbije i prvi član regu-lacione greške Srbije postaje pozitivan. Učestanost padapa drugi član postaje negativan. Ukupna regulacionagreška Srbije je suma ove dve veličine.

Ukoliko je vrednost regulacione konstante mrežnogregulatora jednaka vrednosti faktora samoregulacije si-stema Srbije prvi i drugi član jednačine će biti jednaki po


zapaženi referat

apsolutnoj vrednosti, ali suprotnog znaka, pa će regulaci-ona greška Srbije biti jednaka nuli i sekundarna regulaci-ja neće reagovati (Slika 2).

Ukoliko je vrednost regulacione konstante mrežnogregulatora veća od vrednosti faktora samoregulacije si-stema Srbije, član vezan za učestanost će prevladati, aregulaciona greška Srbije biće manja od nule (Slika 3).Tada će sekundarna regulacija Srbije dizati snagu, nado-vezati se na dejstvo primarne regulacije i pomoći interko-nekciji da vrati učestanost na nominalnu vrednost.

Ukoliko je vrednost regulacione konstante mrežnogregulatora niža od vrednosti faktora samoregulacije Srbi-je, prvi član u jednačini (1) (odnosi se na snagu razme-ne) će prevladati, pa bi regulaciona greška Srbije bila ve-ća od nule (Slika 4). Tada bi sekundarna regulacija Srbi-je „davala nalog“ za spuštanje snage, i tako bi poništava-la promene snage usled delovanja primarne regulacije,te bi „odmagala“ u naporu interkonekcije da vrati učesta-nost na nominalnu vrednost.

Praktično je nemoguće podesiti regulacionu konstan-

tu mrežnog regulatora tako da se poklopi sa trenutnom

vrednosti faktora samoregulacije regulacione oblasti i na

taj način obezbediti da samo TSO pogođen poremeća-

jem otklanja njegove posledice. Stoga je preporuka i

praksa da treba podesiti regulacionu konstantu mrežnog

regulatora tako da u svakom trenutku bude nešto veća od

vrednosti faktora samoregulacije regulacione oblasti. Na

taj način će sekundarna regulacija učestanosti i snage

razmene svih regulacionih oblasti u jednoj sinhronoj obla-

sti pomagati oporavak učestanosti.

4. PRAKSA U INTERKONEKCIJI „KONTINENTALNA EVROPA“

Prenosni sistem Srbije je deo interkonekcije „Konti-

nentalna Evropa“ koja obuhvata najveći deo kontinental-

nog dela Evrope [4]. TSO Srbije, JP Elektromreža Srbije,

je punopravni član evropske asocijacije TSO-ova ENT-

SO-E (European Network of Transmission System Ope-

rators for Electricity). Ova asocijacija, pored TSO-ova iz

interkonekcije „Kontinentalna Evropa“ okuplja i TSO-ove

iz Skandinavije, Velike Britanije i Irske, kao i baltičkih ze-

malja.

Pravila za rad u interkonekciji „Kontinentalna Evropa“

definisana su u ENTSO-E Operativnom priručniku (ENT-

SO-E Operational Handbook) [4], koji se sastoji od osam

Pravila (Policy). Policy 1 se odnosi na regulaciju učesta-

nosti i neophodnu rezervu u interkonekciji i, između osta-

log, propisuje način proračuna regulacionih konstanti

mrežnog regulatora za sve članice interkonekcije. U Ope-

rativnom priručniku regulaciona konstanta mrežnog re-

gulatora naziva se K-faktor i izražava u (MW/Hz). U ame-

ričkoj literaturi najčešći naziv je Frequency Bias i izraža-

va u (MW/0,1Hz).

Za svaki TSO u interkonekciji „Kontinentalna Evropa“

proračun regulacione konstante mrežnog regulatora se

obavlja jednom godišnje prema unapred definisanoj pro-

ceduri. U prvom koraku proračuna regulacionih konstan-

ti mrežnog regulatora vrši se procena globalnog faktora

samoregulacije interkonekcije i to kao rezultat sumiranja

sledeća četiri člana.

Prvi član opisuje uticaj dejstva primarne regulacije.

Kako Operativni priručnik zahteva da ukupna primarna

rezerva interkonekcije uvek bude 3000 MW te da se ce-

lokupna rezerva aktivira pri odstupanju od 200 mHz, sle-

di da ovaj član ima konstantnu vrednost od 15000

MW/Hz.

Drugi član uvažava uticaj promene učestanosti na po-

trošnju. Koristi se konzervativna vrednost faktora samo-

regulacije potrošnje od 1%, ali se ova vrednost primenju-

je na maksimalnu vrednost sarednjesatne potrošnje u in-

terkonekciji tokom godinu dana.

Treći i četvrti član opisuju uticaj dodatne primarne re-

zerve koja je sve vreme prisutna u interkonekciji, na ge-

neratorima koji „zvanično“ ne učestvuju u primarnoj regu-

laciji.


zapaženi referat

Jednom izračunata vrednost globalnog faktora samo-regulacije interkonekcije se na kraju raspodeli na pojedi-načne TSO-ove, srazmerno ukupnoj godišnjoj proizvodnjizabeleženoj na teritoriji svakog TSO-a. Ovako dobijenuregulacionu konstantu mrežnog regulatora tj. K-faktorTSO unosi u svoj mrežni regulator. Dozvoljena je upotre-ba i druge vrednosti, pod uslovom da je nova vrednost vi-ša od izračunate u gore navedenoj proceduri.

5. ZAKLJUČAK

Globalni faktor samoregulacije je prirodna karakteri-stika svakog elektroenergetskog sistema. U radu je opi-sana kako njegova priroda tako i njegova veza sa pode-šavanjem regulacione konstante mrežnog regulatora.Podešena regulaciona konstanta mrežnog regulatora uti-če na doprinos sekundarne regulacije učestanosti i sna-ge razmene u naporu interkonekcije da vrati učestanostna nominalnu vrednost.

Na kraju rada opisana je i aktuelna praksa određiva-nja regulacione konstanta mrežnog regulatora u ENTSO-E interkonekciji „Kontinentalna Evropa“.

6. LITERATURA

1. Nathan COHN: Control of Generation and Power Flow on In-terconnected Systems; John Willey & Sons Inc, New York1961;

2. Milan S. Ćalović: Regulacija Elektroenergetskih sistema, Vi-zartis, Beograd, 1997.

3. Thomas KENNEDY, Stephen M. HOYT, Charles F. ABELL: Va-riable, Non-linear Tie-line Frquency Bias for InterconnectedSystems Control; IEEE Transactions on Power SystemsVol.3 No3, August 1988;

4. ENTSO-E Operational Handbook - https://www.ent-soe.eu/publications/system- operations-reports/operation-handbook/Pages/default.aspx

Calculation of Network Power FrequencyCharacteristics and K-factor

Nikola OBRADOVIĆDuško TUBIĆ

JP EMS BELGRADE, SERBIA

Abstract — Document tries to describe, in a single pa-per on Serbian language, basic knowledge about net-work power frequency characteristics and K – factor (fre-quency bias) settings.

After fundamental theoretical explanation, that willdescribe physical nature of network power frequencycharacteristics the basic rules of K – factor settings aredescribed.

Finally, paper presents the current practice of K – fac-tor calculation in the ENTSO-E Continental Europe inter-connection.

Key words — Interconnected power system, LoadFrequency Control

sadrŽaj - cigre srbijacigresrbija.rs/downloads/cigred/cigred br 01.pdfissn 2406-2650 = cigred...

Documents