Marzeniem prawie każdego człowieka jest zamieszkanie we własnym domu.Chcąc je zrealizować stajemy często bezradni przed problemami, które z tym sięwiążą. Nie potrafimy sobie odpowiedzieć na szereg podstawowych pytań: jaki mato być dom?, z czego i jak go zbudować?, komu zlecić opracowanie dokumenta-cji projektowej?, komu powierzyć prowadzenie prac budowlanych?, czy też gdziezałatwić niezbędne formalności? itp. Odpowiedź na pierwsze pytanie jest niemaloczywista. Ma to być dom, którego wielkość i układ funkcjonalny dostosowanebędą do naszych potrzeb i przyzwyczajeń, a jednocześnie ładny, ciepły oraz taniw eksploatacji.

Co to znaczy ciepły, energooszczędny dom? Pod tym określeniem kryje siębudynek, w którym użytkownik ma zapewniony właściwy komfort cieplny przyrównoczesnym minimalnym zużyciu energii potrzebnej na jego uzyskanie. Efektten można osiągnąć poprzez ograniczenie strat ciepła przez przegrody zew-nętrzne (ściany i dach) oraz zastosowanie nowoczesnego, wydajnego, systemuogrzewania.

Zmniejszenie ilości energii cieplnej zużywanej na cele ogrzewcze, pozawyraźnie odczuwalnymi efektami finansowymi, jest ściśle związane z szeroko ro-zumianą ochroną środowiska. W większości przypadków ogrzewamy pomieszcze-nia spalając węgiel, gaz czy też olej opałowy. W tym procesie do otaczającejnas atmosfery przedostają się znaczne ilości szkodliwych gazów i pyłów. Niemałezagrożenia ekologiczne związane są również z wydobyciem i transportem surow-ców energetycznych. Budując ciepły dom nie tylko działamy we własnym intere-sie, ale przyczyniamy się także do ograniczenia degradacji środowiska natural-nego, w którym żyjemy.

W latach ubiegłych wzniesiono wiele obiektów, nie spełniających obowiązują-cych obecnie kryteriów, przez co w porównaniu z domami wybudowanymi, np.w krajach skandynawskich, na ich ogrzanie potrzeba przynajmniej dwukrotnie wię-cej energii. Domy te poprzez zastosowanie współczesnych rozwiązań możnadocieplić doprowadzając ich parametry do aktualnie obowiązujących wymogów.

Na podstawie badań niemieckich można się przekonać ile należy spalić olejuopałowego lub gazu, aby ogrzać domy o różnym stopniu ocieplenia ścian i stro-

pów oraz w jaki sposób ilość spalonego opalu wpływa na emisję do atmosferyszkodliwego dwutlenku węgla (C02). Istnieje prosta zależność mówiąca o tym,że im mniejsze jest zużycie energii na ogrzanie budynków, tym mniejsze jestobciążenie atmosfery emisją dwutlenku węgla. Powyższe stwierdzenie w sposóbobrazowy pokazano na rysunku 1.

Rys. 1. Zanieczyszczenieatmosfery dwutlenkiemwęgla w zależności odilości zużywanego w cią-gu roku oleju opałowegopotrzebnego do ogrzania1 m2 powierzchni dla bu-dynków o różnej izolacyj-ności ściank - współczynnik przenika-nia ciepła - patrz str. 44

Bogate kraje, jak np. Niemcy, "dopłacają" właścicielom domów za ich ocie-plenie przyznając im ulgi w opłatach komunalnych. Jest to może pozornasprzeczność, gdyż ocieplenie domu w pierwszej kolejności leży w interesie użyt-kownika. Biorąc jednak pod uwagę, że ciepłe domy wymagają mniejszej ilościenergii na ich ogrzanie, a więc w mniejszym stopniu zanieczyszczają środowisko,jest to działanie z pożytkiem dla całego społeczeństwa.

Próbę odpowiedzi na pytanie: "jak zbudować energooszczędny dom?" orazna inne postawione na wstępie pytania zawiera niniejsza książka. Jest ona adre-sowana głównie do inwestorów indywidualnych, nie posiadających przygotowaniazawodowego w zakresie budownictwa, a zamierzających przystąpić do budowydomu jednorodzinnego lub tych, którzy chcą docieplić budynki już wzniesionealbo będące w trakcie realizacji. Przedstawiono w niej rozwiązania stosowanew dzisiejszym budownictwie, to znaczy:— materiały i technologie tradycyjne — zweryfikowane przez czas i środowisko,— nowe materiały i technologie, zarówno krajowe jak i zagraniczne, które uzys-

kały niezbędne atesty i zostały sprawdzone w warunkach ekploatacyjnych.Zgodnie z obowiązującymi w Polsce aktami prawnymi w budownictwie, na-

leży używać wyłącznie materiałów, wyrobów oraz elementów, które zostały dopu-szczone do stosowania na podstawie odpowiednich dokumentów wydanych przezupoważnione polskie jednostki. Stosując takie materiały możemy być pewni, żespełniają one obowiązujące w Polsce wymagania dotyczące bezpieczeństwai zdrowia ludzi, a także ochrony środowiska.

Przy wyborze prezentowanych materiałów i technologii autorzy kierowali sięrównież możliwością uzyskania właściwej jakości wykonawstwa robót budowla-nych. Dlatego też w tej książce przedstawiono dostępne materiały i rozwiązania,których zastosowanie ułatwi wykonanie robót budowlanych, zapewni budynkomspełnienie wymagań normowych a ponadto pozwoli na budowę ładnych obiek-

tów, jak również zminimalizuje późniejsze zabiegi konserwacyjne potrzebne doutrzymania sprawności technicznej budynków.

Zakładając, że z pozycji tej będą również korzystać ludzie bez specjalistycz-nej wiedzy z zakresu budownictwa, zamieszczono objaśnienia podstawowych po-jęć, których znajomość ułatwi korzystanie z niej oraz wybór projektu domu i za-łatwienie spraw formalnych w urzędach, bądź umożliwi poprawne (prawidłowe)spisanie umowy z wykonawcą bez niedomówień czy niejasności.

W pierwszej części książki podano informacje jakie musi posiadać potencjalnyinwestor domu jednorodzinnego, a między innymi dotyczące:— pozyskania terenu,— załatwienia wymaganych formalności w urzędach.

W drugiej części podano aktualnie obowiązujące przepisy, dotyczące lokali-zacji obiektu oraz wymogi jakie powinny spełniać poszczególne elementy kon-strukcyjne budynku. Zachowanie wspomnianych wymogów pozwoli na wzniesienieenergooszczędnego domu, gwarantującego równocześnie jego odpowiednią trwa-łość i bezpieczeństwo eksploatacji.

W kolejnych rozdziałach omówiono pokrótce zasady wznoszenia budynków,oraz wybrane rozwiązania podstawowych elementów ich konstrukcji ze szczegól-nym uwzględnieniem najnowszych materiałów i technologii. Podano przykłady za-lecanych rozwiązań poszczególnych elementów składowych biorąc pod uwagęrównież aspekty ekonomiczne. Poruszono także wybrane zagadnienia z zakresurobót wykończeniowych i instalacyjnych.

Książkę zakończono przedstawieniem aktualnych możliwości poprawienia nie-korzystnych parametrów budynku po jego ukończeniu, gdy budowa domku byłazaczęta przed jej przeczytaniem. Dotyczy to głównie możliwości docieplenia ścianzewnętrznych.

POJĘCIA BUDOWLANE

Zamieszczone w układzie alfabetycznym wyjaśnienia najbardziej potrzebnychpodstawowych pojęć i definicji używanych powszechnie w budownictwie ułatwiązrozumienie poszczególnych pojęć, a także korzystanie z książki oraz będą po-mocne przy załatwianiu formalności związanych z budową.

POJĘCIA OGÓLNOBUDOWLANE

Attyka— część ściany frontowej ponad gzymsem wieńczącym.

Bednarka - taśma stalowa o przekroju spłaszczonego prostokąta, najczęściejo grubości od 1 do 2 mm i wysokości od 20 do 30 mm, zwijana w kręgi.Po wyprostowaniu często używana do zbrojenia w stropach lub nadprożachtypu Kleina. Taśmę tę układa się w spoinach pomiędzy cegłami.

Budynek— szczególny rodzaj budowli wydzielonej w przestrzeni za pośrednic-twem przegród budowlanych (ścian zewnętrzych i dachu), zabezpieczającychistoty żywe przed działaniem czynników zewnętrznych (wpływy atmosferyczne,hałas itp.) lub służący do wytwarzania czy przechowywania przedmiotów.

Budynek w stanie surowym zamkniętym - budynek nie ukończony, w którymcałkowicie wykonano roboty budowlane stanu surowego oraz roboty pozwa-lające na zamknięcie budynku (pokrycie dachu, zamknięcie w sposób trwałylub prowizoryczny zewnętrznych otworów drzwiowych, oszklenie albo zabez-pieczenie w inny sposób otworów okiennych, balkonowych itp.); zamknięciebudynku pozwala na jego ogrzewanie i prowadzenie robót wykończeniowychw okresie zimowym.

Cokół - dolna część ściany zewnętrznej budynku, od poziomu terenu do stropunad piwnicami lub do poziomu posadzki parteru (w budynkach niepodpiwni-czonych), zabezpieczająca ścianę budynku przed destrukcyjnym działaniemczynników zewnętrznych (cokoły mogą być cofnięte lub wysunięte poza licościan zewnętrznych; wykonywane są z twardych, nienasiąkliwych materiałów).

Do elementów wykończenia budynku zalicza się: tynki, podłogi, okładzinyścian wewnętrznych i zewnętrznych, piece, stolarkę okienną i drzwiową, ma-lowanie ścian i sufitów, malowanie stolarki i balustrad klatek schodowych itp.

Drzwi płycinowe— o ramowej konstrukcji skrzydeł, w których pola ramy wy-pełnione są elementami płytowymi, tzw. płycinami (np. płytą pilśniową).

Drzwi przylgowe— drzwi z przylgą wykonaną zarówno w odrzwiach - ościeżnicyjak i w skrzydle drzwiowym.

Estrichgips— gips jastrychowy — spoiwo powietrzne otrzymywane przez wypa-lanie kamienia gipsowego, a następnie zmielenie produktu wypalania.

Dwuteowe belki stalowe— wyroby hutnicze,o przekroju w kształcie połączonych dwóch li-ter T. Są one używane najczęściej jako belkiw stropach typu Kleina lub jako nadproża.Przekrój belki pokazano na rysunku obok,gdzie: h — oznacza wysokość belki, s —szerokość stopki.

Dylatacja— przerwa w ciągłości ustroju konstrukcyjnego lub szczelina międzydwoma przylegającymi do siebie budowlami, umożliwiająca niezależną pracęstatyczną i niezależne odkształcanie się dwóch budowli lub rozdzielonychczęści konstrukcji jednej budowli.

Elewacja - zewnętrzny widok budynku wraz ze wszystkimi elementami konstru-kcji, wykończenia i wyposażenia budowlanego. W zależności od usytuowaniaw stosunku do stron świata rozróżnia się elewacje: północną, południową itp.Zależnie od usytuowania w stosunku do otoczenia rozróżnia się między in-nymi elewacje: frontową (fasadę) lub boczną; ogrodową lub podwórzową.

Fasada— elewacja frontowa, tj. od strony, gdzie przeważnie znajduje się głównewejście do budynku, zwykle wyróżniająca się od pozostałych elewacji bogat-szym wykończeniem.

Filar ścienny - fragment ściany, rozdzielający dwa otwory w tej ścianie, speł-niający pod względem konstrukcyjnym rolę słupa (filar międzyokienny i mię-dzydrzwiowy).

Fundament - najniżej położona część konstrukcji budowli, przekazująca obcią-żenia na podłoże gruntowe.

Głębokość posadowienia fundamentu - odległość między projektowanym po-ziomem terenu a poziomem, na którym spoczywać będzie fundament.

Gzyms - poziomy lub pochyły pas ściany, wystający poza jej lico zewnętrznelub wewnętrzne, ukształtowany ze względów użytkowych lub estetycznych,najczęściej profilowany.

Hydrofobowość— niezdolność do łączenia się z wodą.

Jastrych— warstwa wykonana z materiału mającego w trakcie formowania kon-systencję sypką, plastyczną lub półciekłą, lecz twardniejącego po upływieokreślonego czasu, stosowana jako bezspoinowy podkład lub jako posadzkabezspoinowa.

Jętka - pozioma belka łącząca krokwie w górnej części, umiejscowiona powyżejpłatwi pośrednich.

Kalenica (grzbiet dachu) - górna, najczęściej pozioma, krawędź dwóch połacidachowych przeciwległych.

Kanał dymowy - kanał pionowy w ścianie lub trzonie kominowym odprowadzają-cy na zewnątrz gazy spalinowe z palenisk piecy węglowych i kuchni.

Kapilarność— zjawisko występujące w cienkich rurkach lub wąskich szczelinach,polegające na wznoszeniu się w nich cieczy powyżej ustabilizowanego jejpoziomu.

Kleszcze - pozioma para belek łącząca krokwie, umieszczona pod płatwiąpośrednią.

Kondygnacja— część budynku zawarta pomiędzy górną powierzchnią podłogii górną powierzchnią bezpośrednio znajdującego się nad nią stropu lub stro-podachu.

Kondygnacja nadziemna— kondygnacja, w której górna powierzchnia podłogijest na równi z poziomem otaczającego terenu lub jest powyżej tego pozio-mu.

Kondygnacja podziemna (podziemie)— kondygnacja, w której dolna powierzch-nia stropu znajdującego się bezpośrednio nad tą kondygnacją jest położonaponiżej poziomu otaczającego terenu lub równo z nim.

Kondygnacja przyziemna (przyziemie)— kondygnacja, w której górna powierz-chnia podłogi jest położona poniżej, a dolna powierzchnia stropu powyżejpoziomu otaczającego terenu.

Kotwa— element stalowy służący do trwałego połączenia poszczególnych frag-mentów konstrukcji. Stosuje się, np. do połączenia w jedną całość murówskładających się z kilku różnych materiałów, a także w celu lepszegopołączenia końców belek stropowych z murami, na których te belki się opie-rają.

Krosno— to zazwyczaj rama drewniana, zastępująca ościeżnicę lub stosowanajako jej uzupełnienie (np. w oknach skrzynkowych).

Krokiew— belka pochyła podtrzymująca pokrycie dachowe.

Kubatura (V)— objętość bryły budynku, obliczona na podstawie jego wymiarówzewnętrznych. Szczegółowy sposób obliczania kubatury regulują przepisy Pol-skiej Normy Budowlanej (PN—69/B—02360).

Listwa przymykowa— listwa zakrywająca styk dwóch skrzydeł drzwiowych lubokiennych, która ustala kolejność ich otwierania.

Loggia— wnęka otwarta na zewnątrz budynku, utworzona przez załamaniei cofnięcie części ściany zewnętrznej w głąb budynku, dostępna z jednegolub kilku pomieszczeń, przystosowana, podobnie jak balkon, do przebywanialudzi.

Mostki termiczne— fragmenty budynku wykonane z materiałów o większejwartości współczynnika przewodzenia ciepła niż pozostała część konstrukcji,a więc pod względem izolacyjności termicznej są to najsłabsze miejsca w bu-dynku, przez które "ucieka" więcej ciepła niż przez sąsiednie fragmenty kon-strukcji.

Murłata— łata lub krawędziak ułożone na ścianie, stanowiące oparcie dla wiąza-rów dachowych i krokwi.

Nadproże— płaskie lub łukowe przekrycie otworu w ścianie (okiennego albodrzwiowego). Najczęściej wykonuje się je z belek stalowych lub żelbetowych.

Obiekt budowlany— stały albo tymczasowy budynek wraz z urządzeniami bu-dowlanymi związanymi z budynkiem; może to być również: obiekt inżynierski,urządzenie techniczne, instalacja przemysłowa, pomnik, posąg, fontanna,obiekt kultu religijnego.

Odsadzka— fragment ławy fundamentowej wystający poza lico (płaszczyznę) mu-ru, który na niej spoczywa.

Okap dachu— dolna część połaci dachowej wystająca poza lico ściany budowli.

Płatew— belka podłużna w konstrukcji nośnej dachu, łącząca wiązary i podtrzy-mująca krokwie pośrednie albo łącząca dźwigary dachowe oraz stanowiącajednocześnie podporę elementów pokrycia dachowego.

Podciąg— belka stanowiąca podporę dla innych belek, stropów, słupów lubzastrzałów.

Poddasze— przestrzeń zawarta między najwyżej położonym stropem a dachem,znajdująca się na ogół w obrębie dachu.

Poddasze użytkowe - poddasze przystosowane do stałego lub czasowego po-bytu ludzi bądź do określonej funkcji usługowej, np. jako miejsce suszeniabielizny albo składowania przedmiotów.

Podłoga— element wykończenia budowli. Jest to przegroda utworzona z jednejlub kilku warstw, której górna, zazwyczaj pozioma powierzchnia (nawierzch-nia) jest płaska i przystosowana do chodzenia po niej, do ustawienia na niejmebli i innych przedmiotów, bądź do przejazdu wózków itp. Zasadniczymiczęściami składowymi podłogi są: posadzka i podłoże.

Posadzka— najważniejsza część podłogi stanowiąca jej wierzchnią warstwę.Przejmuje obciążenia, będąc jednocześnie zewnętrznym wykończeniem. Decy-duje ona nie tylko o cechach użytkowych podłogi (szczelność, izolacyjność,sprężystość, twardość itp.), lecz także o jej nazwie (np.: podłoga drewniana,betonowa, szklana itp.).

Pokrycie dachowe - wierzchnia wodochronna warstwa dachu lub stropodachu,przymocowana do podłoża i odporna na działanie czynników atmosferycz-nych, tj. opadów, wiatru, słońca i mrozu.

Powierzchnia całkowita (Pc)— powierzchnia wszystkich kondygnacji budynkunad- i podziemnych oraz przyziemnej, mierzona po obrysie zewnętrznymścian. Powierzchnię pomieszczeń o wysokości od 140 do 220 cm wlicza siętylko w 50%, a pomieszczeń o wysokości mniejszej niż 140 cm pomija sięcałkowicie.

Powierzchnia mieszkalna (Pm)— powierzchnia pokoi na wszystkich kondygna-cjach.

Powierzchnia użytkowa (Pu)— powierzchnia pomieszczeń, na wszystkich kon-dygnacjach, służących do zaspokojenia potrzeb związanych z przeznacze-niem budynku, a więc pokoi, kuchni, łazienek, klatki schodowej, piwnic itp.

Powierzchnia zabudowy (Pz)— powierzchnia rzutu poziomego budynku mierzo-na po zewnętrznym obrysie ścian kondygnacji przyziemnej lub nadziemnejw przypadku, gdy jej obrys występuje poza obrys kondygnacji przyziemnej.

Przegroda budowlana— element budowli oddzielający ją od otoczenia zew-nętrznego lub wydzielający w niej pomieszczenia.

Przekrycie— przegroda budowlana pozioma ewentualnie pochyła zamykająca odgóry pomieszczenie wydzielone ścianami lub przestrzeń otwartą (np. dachnad wiatą).

Przekrycie dachowe— przegroda składająca się z elementów nośnych, izolacjitermicznej (dla stropodachu) i izolacji wodochronnej, pełniąca rolę dachu.

Przylga— powierzchnia wzajemnego przylegania i docisku części ruchomych dosiebie bądź do części nieruchomych w oknie, w drzwiach lub we wrotach,wytworzona przez wrąb albo listwę przymykową.

Ryzalit— niewielki uskok lica ściany na całej jej wysokości, ukształtowanygłównie ze względów estetycznych.

Skrzydło okienne lub drzwiowe prawe (lewe)— skrzydło o pionowej osi obro-tu, które w widoku od strony, na którą się otwiera, ma zawiasy z prawej(lewej) strony patrzącego.

Stan surowy— stan, w którym budowa obiektu została doprowadzona do "wie-chy"; obiekt jest gotowy bez żadnych elementów wykończenia (bez tynków,urządzeń sanitarnych, instalacji oświetleniowej, gazowej itp.).

Stropodach— przegroda z izolacją cieplną, zamykająca budynek od góryi spełniająca jednocześnie rolę stropu oraz dachu, tzn. przenosząca obciąże-nia np. od śniegu i wiatru, zabezpieczająca pomieszczenia przed opadamiatmosferycznymi oraz zapewniająca odpowiedni mikroklimat w chronionychpomieszczeniach.

Stropy— są przegrodami poziomymi ograniczającymi poszczególne kondygnacje.Dźwigają one obciążenia: własne, od ścianek działowych i użytkowe,a ponadto usztywniają budynek, jak również chronią pomieszczenia od prze-nikania dźwięków. Stropy nad najwyższą kondygnacją oraz nad piwnicamidodatkowo chronią od przenikania ciepła.

Strzemiona— pręty ze stali okrągłej, gładkiej, o niewielkiej średnicy (4,5 do10 mm), najczęściej w postaci zamkniętej ramki, łączące w jedną całość prę-ty zbrojeniowe — podłużne w belkach lub słupach żelbetowych.

Strzępią— wystawione z muru ceglanego fragmenty cegieł lub pozostawionew murze otwory służące do lepszego połączenia muru dobudowywanegow terminie późniejszym.

Strzępią uciekające— zakończenie fragmentu muru w postaci występów przypo-minających schody. Pozostawienie takich "schodów" pozwoli na prawidłowedołączenie muru budowanego w późniejszym terminie.

Szkło float— tafla szklana uformowana na powierzchni ciekłej cyny. Ma idealniegładką płaszczyznę oraz bardzo małe różnice grubości i z tego też powodunie występuje zjawisko deformacji oglądanego obrazu.

Szkło niskoemisyjne typu termofloat— zwykłe szkło float, pokryte specjalną ni-skoemisyjną warstwą tlenków metali niewidocznych dla oka i bez strat prze-puszczających energię słoneczną oraz światło dzienne; natomiast promienio-wanie cieplne odbija z powrotem do wnętrza.

Szyby zespolone— zespół na trwale połączonych ze sobą dwóch lub trzech tafliszkła. Dla zachowania dystansu pomiędzy szybami stosuje się specjalne ram-ki. Połączenie szyb z ramką musi być hermetyczne. Przestrzeń pomiędzy szy-bami wypełniona jest powietrzem lub gazem szlachetnym, np. argonem.

Ścianki działowe— ściany izolacyjne wewnętrzne, o małej grubości i małymciężarze, rozdzielające pomieszczenia.

Ściana kolankowa— część zewnętrznej ściany budynku zawarta między stropemnajwyżej położonej kondygnacji a dolną częścią połaci dachowej, podwy-ższająca wysokość użytkową poddasza.

Ściana kominowa— ściana, w której zgrupowane są kanały dymowe i spalino-we; mogą w niej również być umieszczone kanały wentylacyjne.

Ściana konstrukcyjna— przenosi na fundament lub inne elementy budowli:ciężar własny, obciążenia od murów wyższych kondygnacji, obciążenia oddachu, stropów, balkonów, a także od parcia wiatru, gruntu itp. lub usztyw-niająca konstrukcję budynku albo jej elementów.

Ściany nośne zewnętrzne— ściany konstrukcyjne, które stanowią jednocześnieprzegrodę izolującą pomieszczenia od wpływów atmosferycznych (temperatu-ra, opady) oraz akustycznych (hałasy z zewnątrz), jak również stanowiąprzesłonę wizualną.

Szlichta— gładź podłogowa — cienka warstwa wyrównawcza grubości do 2 cm,wykonana najczęściej z zaprawy cementowej ułożonej na podłożu betonowymjako podkład pod posadzkę lub jako właściwa posadzka.

Taras— stropodach nad budynkiem albo jego częścią, przystosowany do przeby-wania na nim ludzi (dzięki odpowiedniej nawierzchni i balustradzie). Może tobyć również konstrukcja na podmurówce lub słupach, bez dachu i bez ścian,bądź urządzenie terenu dostępne z wnętrza budynku, a niekiedyi z zewnątrz.

Trakt budynku— część budynku zawarta między przeciwległymi, pionowymi,nośnymi przegrodami budowlanymi.

Uziom— przewód połączony bezpośrednio z ziemią, do którego podłączone sąprzewody uziemiające odbiorników prądu elektrycznego. Zadaniem uziomujest zabezpieczenie ludzi przed porażeniem prądem w przypadku uszkodzeniaizolacji odbiornika elektrycznego.

Węgarek— część ściany wysunięta z lica ościeża, zmniejszająca światło otworui stanowiąca oparcie dla ościeżnicy lub krosna.

Wieniec— element konstrukcji budynku, umieszczony w ścianach, na obwodziestropów i stropodachu, wiążący je ze ścianami i przekazujący na nie obcią-żenia.

Wyczystka— zamykany otwór w przewodzie kominowym umożliwiający czyszcze-nie przewodu.

Wymian (przejmą)— belka w stropie lub w dachu usytuowana poprzecznie dobelek głównych, przenosząca obciążenie z belek stropowych lub dachowycho niepełnej rozpiętości na dwie najbliższe belki o pełnej rozpiętości.

Wysokość kondygnacji konstrukcyjna— odległość między górnymi płaszczyz-nami konstrukcji dolnej przegrody budowlanej danej kondygnacji i górnejprzegrody tej kondygnacji (tj. stropu lub stropodachu).

Wysokość kondygnacji w świetle - odległość mierzona od wierzchu dolnejprzegrody budowlanej danej kondygnacji w stanie gotowym do użytkowania(od wierzchu podłogi) do spodu górnej przegrody tej kondygnacji w staniewykończonym (do spodu stropu lub stropodachu).

Wymiar w świetle— odległość wewnętrzna mierzona pomiędzy przegrodami (np.ścianami) w stanie wykończonym (od ściany do ściany).

Złącza ciesielskie - złącza elementów drewnianych wykonane przez odpowied-nie ich zazębienie bez użycia pomocniczych łączników stalowych lub klejów.

OKREŚLENIA STOSOWANE PRZY KOSZTORYSOWANIU

Cena kosztorysowa - cena ustalona w kosztorysie, jaką inwestor powinien za-płacić wykonawcy, za wykonane roboty budowlano-instalacyjne.

Kalkulacja— wyliczenie sumy kosztów: robocizny, materiałów, pracy sprzętui transportu technologicznego, zakupu materiałów, kosztów pośrednich, zys-ku, ewentualnie obowiązującego podatku.

Kosztorys— ekonomiczno-techniczna część dokumentacji projektowej ustalającawycenę robót budowlanych i instalacyjnych, według kolejności wynikającejz technologii wykonawstwa, opartej na normatywnych nakładach rzeczowych(np. KNR - Katalog Nakładów Rzeczowych) i aktualnych cenach jednostko-wych przy obligatoryjnych narzutach.

Kosztorys dodatkowy— sporządzony jest przez wykonawcę jako propozycjazmiany ceny ustalonej w umowie z uwagi na:— wprowadzenie przez zamawiającego zmian w dokumentacji technicznej,— zmiany pierwotnie przewidzianego zakresu rzeczowego robót.

Kosztorys inwestorski— sporządza go zamawiający. Opracowuje we własnymzakresie, względnie zleca odpowiedniej jednostce. Ustala się w nim cenę ko-sztorysową, którą jest skłonny zapłacić zamawiający (inwestor) za wykonanieokreślonych robót.

Kosztorys ofertowy— opracowuje go wykonawca robót, kiedy staje do przetar-gu, względnie po otrzymaniu od zamawiającego propozycji złożenia oferty narealizację robót. Kosztorys ten służy do ustalenia ceny, za którą wykonawcajest skłonny zrealizować robotę.

Kosztorys powykonawczy— jest sporządzany przez wykonawcę robót po ichwykonaniu.

Kosztorys ślepy— określa opis robót w kolejności technologicznej ich wykona-nia, podaje nakłady rzeczowe robocizny R, materiałów M i pracy sprzętuS oraz podstawy do ich ustalania (np. KNR nr tablicy i kolumny) bez okreś-lenia ich cen jednostkowych.

Koszty bezpośrednie— w kosztorysie oznaczają koszty robocizny, materiałóworaz pracy sprzętu (R+M + KZ+S), zmieniające się proporcjonalnie do wiel-kości produkcji.

Koszty pośrednie: oznaczają koszty ogólne budowy, Kob i koszty ogólne za-rządu, Kóz.

Koszty przerobu— suma robocizny, sprzętu i kosztów ogólnych.

Koszty zakupu— związane z dostarczeniem materiałów z miejsca dostawy naplac budowy, Kz.

Narzut— wskaźnik procentowy obliczony od wyznaczonej podstawy. Aktualniew kosztorysowaniu spotykamy narzuty kosztów zakupu, materiałów, kosztówogólnych, zysku oraz narzut na robociznę.

Obmiar robót— oznacza wyszczególnienie i obliczenie faktycznie wykonanychrobót.

Preliminarz kosztów— zestawienie przewidzianych wydatków (kosztów związa-nych z przedsięwzięciem).

Przedmiar robót— wyszczególnienie robót w kolejności technologicznej ich wy-konania oraz obliczenie ilości robót na podstawie projektu technicznego.

Robocizna bezpośrednia (R)— składnik kosztów bezpośrednich. Obejmujesumę składników wynagrodzenia wraz ze wszystkimi ich obligatoryjnymi ob-ciążeniami z tytułu podatku od płac, składek na rzecz ZUS oraz odpisów nafundusze zakładowe.

Zysk— wskaźnik umowny w cenach umownych. Kalkulowany jako iloczyn uzgo-dnionej stawki zysku i podstawy jej liczenia.

Podstawowe elementy składowe budynku ilustrują rysunki na stronach 21.i 22. (A i B).

Prz

ekró

j pi

onow

y b

udyn

ku

z oz

nacz

enie

m

pods

taw

owyc

h el

emen

tów

ko

nstr

ukcy

jnyc

h

Elew

acja

(w

idok

) bu

dynk

u z

ozna

czen

iem

nie

któr

ych

elem

entó

w z

ewnę

trzn

ych

RADY PRAKTYCZNE DLA ROZPOCZYNAJĄCYCH BUDOWĘ

Osoba chcąca budować swój dom powinna posiadać działkę budowlaną. Jeżelijej nie ma, musi ją nabyć lub stać się wieczystym dzierżawcą. Mając upatrzonemiejsce i możliwości jej kupienia, należy się upewnić czy są to tereny przeznaczonepod budownictwo niskie. Informacje takie można uzyskać w wydziale architekturywłaściwego terytorialnie (wg położenia działki) Urzędu Gminnego.

Można też zażądać tzw. wypisu z rejestru gruntów. Dokument ten określaobszar działki oraz kwalifikację gruntu. Litera B to oznaczenie użytków budowla-nych, B/R oznacza, "budowlany na terenie rolnym", a B/Ls — "budowlany nadziałkach leśnych". Kwalifikacja całości działki jako R (rolna), Ls (leśna) lub Ps(pastwiska) dyskwalifikuje ją jako budowlaną.

Na działkach rolnych nie można budować (czasami dopuszczalne jest posta-wienie budynku gospodarczego). Z przekwalifikowaniem działki są problemy (chy-ba, że jest otoczona działkami budowlanymi). Procedura jest kłopotliwa, a za-łatwienie wszystkich formalności może się ciągnąć latami.

Na działkach rekreacyjnych budujemy jedynie domek rekreacyjny. Fakt, żemoże być on tzw. domem całorocznym, nic w tej sytuacji nie zmienia — admi-nistracja nie zamelduje w nim nikogo. Działka, na której możemy rozpocząćbudowę powinna liczyć nie mniej aniżeli 400 metrów2 w przypadku budowy domuwolno stojącego i 300 metrów2 przy "bliźniakach" i budynkach szeregowych.

Jeśli kupujemy działkę stanowiącą część większego terenu, jeszcze przed pod-pisaniem umowy kupna należy zwrócić się do geodety, który podzieli działkę naodpowiednie fragmenty. Teoretycznie można budować dom bez podziału geodezyj-nego działki będąc właścicielem jej części, ale przy wystąpieniu o pozwolenie nabudowę trzeba uzyskać zgodę współwłaścicieli. W przypadku niedopełnienia tejformalności w przyszłości może grozić kosztowne i kłopotliwe sądowe dochodzenie,która część terenu do kogo należy. Umowa kupna sprzedaży powinna być sporzą-dzona przez notariusza działającego w dowolnym mieście bez względu na lokalizację

działki, przy czym należy pamiętać, że wartość transakcji podana przez kupują-cego i sprzedającego będzie weryfikowana przez Urząd Skarbowy. Jeżeli urząduzna, że cenę zaniżono, może zarządzić domiar podatkowy.

Nowo nabytą działkę warto zapisać na obydwoje małżonków, gdyż unikniemykłopotów, np. przy załatwianiu kredytu i mieszkaniowej premii gwarancyjnej w banku.

Mając działkę budowlaną należy udać się do składnicy map, znajdującej sięprzy właściwym terytorialnie Urzędzie Rejonowym. Tam zamawia się podkład geo-dezyjny w skali 1:500 zwany popularnie "mapką". Podkład geodezyjny opróczobszaru działki powinien obejmować pas terenu około 30 m wokół niej. Ponadtomusi na nim być określone istniejące uzbrojenie podziemne, linie rozgraniczające,istniejący drzewostan oraz warstwice.

Z podkładem geodezyjnym należy udać się do Urzędu Gminy (lub Miasta),do wydziału zajmującego się planowaniem przestrzennym i budownictwem.W tym wydziale konieczne jest uzyskanie uwarunkowań urbanistycznych i archi-tektonicznych zabudowy działki. Uwarunkowania te obejmują między innymi zlo-kalizowanie i wytyczne architektoniczne dotyczące budynku i innych obiektów nadziałce, dane dotyczące infrastruktury, wymagań ochrony środowiska i ewentual-nych zaleceń konserwatorskich. Wydawane są one w formie decycji dotyczącejwarunków zabudowy i zagospodarowania terenu na wniosek zainteresowanego.

Po załatwieniu formalności można dopiero myśleć o projekcie: typowym lubindywidualnym. Gdy wybór padnie na projekt typowy, niezbędne staje się dobra-nie projektu do podanych uwarunkowań zabudowy, a następnie zlecenie archite-ktowi (z właściwymi uprawnieniami budowlanymi) adaptacji tego projektu do wa-runków miejscowych.

Jeżeli nie uda się go dobrać lub budynek ma być realizowany według pro-jektu indywidualnego, zleca się architektowi całość prac projektowych.

Mając gotowy projekt należy udać się do Biura Notarialnego po wyciągz księgi wieczystej określający prawo własności budującego do działki, dzierżawywieczystej, albo potwierdzenia współwłasności działki — w tym przypadku trzebauzyskać notarialne potwierdzenie zgody pozostałych współwłaścicieli na prawodo budowy na tym terenie.

Nowy właściciel nieruchomości (niezależnie od tego czy ją kupił, czy otrzymałw spadku) ma obowiązek złożyć wniosek w sądzie o wpisanie swojego nazwiskado księgi wieczystej. Lekceważenie tego obowiązku może mieć uciążliwe konse-kwencje (np. komplikuje swobodne dysponowanie majątkiem w przyszłości, albowłaściciel nie może zaciągnąć kredytu hipotecznego pod nieruchomość itp.).

Kolejnym etapem jest ustalenie osoby posiadającej uprawnienia do kierowaniapracami budowlanymi, której zleca się nadzór nad budową.

Mając ze sobą opisane uprzednio dokumenty i ustalenia należy udać się dowłaściwego terenowo Urzędu Rejonowego, gdzie wraz z projektem technicznymbudynku i pozostałymi dokumentami przedkłada się wniosek o wydanie decyzjio pozwoleniu na budowę. Po uzyskaniu decyzji można przystąpić do budowypamiętając, że:— budowę można rozpocząć dopiero po uprawomocnieniu się decyzji o pozwo-

leniu na budowę;— należy ją rozpocząć w ciągu 2 lat od daty otrzymania pozwolenia;— przerwa w budowie nie może być dłuższa niż 2 lata.

Jeżeli terminy te z różnych przyczyn nie mogą być dotrzymane, należy wystą-pić z wnioskiem do Urzędu Rejonowego o przedłużenie ważności pozwolenia nabudowę;— decyzja o pozwoleniu na budowę może obejmować budynek wraz z przy-

łączami, lub może być wydana oddzielna decyzja na budowę przyłączy i od-dzielna dla budynku.Na koniec kilka uwag praktycznych dotyczących procedury załatwiania spraw

formalnych:— gdy osoba chcąca budować jest właścicielem działki, uznanej przez Urząd

Gminy za nieprzewidzianą w miejscowym planie zagospodarowania prze-strzennego pod zabudowę mieszkalną, należy złożyć wniosek o zmianę prze-znaczenia działki, który będzie rozpatrzony przy kolejnej aktualizacji planumiejscowego;

— gdy Urząd Gminy wyda decyzję odmowną, a jej uzasadnienie nie jest prze-konywujące można odwołać się od niej do Wojewódzkiego Kolegium Orze-kającego. Decyzję Wojewódzkiego Kolegium Orzekającego można zaskarżyćdo Naczelnego Sądu Administracyjnego;

— od decyzji wydanych przez Urząd Rejonowy można się odwołać do Woje-wody, a od wydanych przez Wojewodę do Naczelnego Sądu Administracyjne-go lub do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego (w zależności od po-uczenia zawartego w decyzji).Na końcu książki w sposób obrazowy przedstawiono kolejne kroki wykonywane

przez inwestora: od momentu powstania zamysłu budowy do jego zrealizowania.

określają zarówno obowiązki wykonawcy jak i inwestora. Dotyczy to między in-nymi takich obowiązków jak:— sporządzenie dokumentacji projektowej;— dostarczenie materiałów;— uzgodnienie terminów płatności, zasad udzielania zaliczek umownych;— naliczanie odsetek za opóźnienia;— określenie zakresu działania inspektora nadzoru (w imieniu zamawiającego) itp.

W obecnej sytuacji rynkowej w dziedzinie budownictwa niezbędne jest, abyzawarcie umowy poprzedziły negocjacje, mające na celu nie tylko osiągnięcieporozumienia odnośnie wysokości wynagrodzenia za wykonanie robót, ale takżeinnych postanowień umowy (np. bazy normatywnej, cenowej itp.), kształtującychprawa i obowiązki stron. W tym stanie faktycznym i prawnym należy pamiętać,iż zgodnie z artykułem 72. kodeksu cywilnego umowa dochodzi do skutku, jeślistrony dojdą do porozumienia odnośnie wszystkich jej postanowień, które byłyprzedmiotem rokowań.

Przykładową formę i treść najczęściej stosowanej obecnie umowy ryczałtowej(o dzieło) podano poniżej.

Umowa o dzieło Nr

z siedzibąktórego wspólnikami są:prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie zgłoszenia do ewidencji działalnościgospodarczej w Wydziale Handlu, Przemysłu i Drobnej Wytwórczości zwanym w dalszejtreści umowy "Wykonawcą", o następującej treści:

§ 1.

Zamawiający zleca a Wykonawca przyjmuje do wykonania: (tu wymienić zakres pracbędących przedmiotem umowy - przykładowo)— dokumentację projektowo-techniczną wielobranżową wraz z przyłączami,— dokumentację zamknięcia jezdni,— obsługę geodezyjną,— budynek mieszkalny wraz z kotłownią gazową lub olejową pod klucz, zlokalizowany

§ 2.

1. Szczegółowy zakres robót określa dokumentacja techniczna wykonana przezi zatwierdzona przez Wydział Architektury i Nadzoru Bu-

dowlanego Urzędu Miejskiego w Zakład Uzgodnień Dokumentacjioraz zgodnie z przepisami przez inne służby.

2. Zamawiający określa na piśmie w załączniku nr 1 szczegółowe wymogi w zakresiestandardowego wyposażenia i wykończenia budynku.

3. Wykonawca zastrzega sobie możliwość zastosowania materiałów zamiennych w sto-sunku do podanych w dokumentacji technicznej pod warunkiem, że spełniać będą

wymogi Polskich Norm i o jakości nie gorszej od projektowanej. Konieczność zasto-sowania materiałów zamiennych strony uzgodnią w formie pisemnej przed rozpo-częciem robót.

4. Wykonawca zobowiązany jest każdorazowo uzgodnić z Zamawiającym wszelkie zmia-ny lub odstępstwa od dokumentacji technicznej.

5. Wykonawca zobowiązuje się przedstawić Zamawiającemu w terminie dniod przekazania placu budowy, szczegółowy harmonogram wykonania robót dla wszy-stkich branż, który stanowić będzie integralną część umowy.

§ 3.

Zamawiający przekaże Wykonawcy teren budowy po dostarczeniu uzgodnionej doku-mentacji technicznej, o której mowa w § 2 pkt. 1. umowy. Termin rozpoczęcia budowybudynku określa się na dzień

§ 4.

Roboty określone w § 1. umowy zostaną wykonane w ciągu miesięcylicząc od dnia przejęcia przez Wykonawcę placu budowy.

§ 5.

Za wykonanie robót określonych w § 1. umowy ustala się wynagrodzenie ryczałtemw wysokości zł. (słownie: ) obejmujące: (tu wymienić wynagro-dzenia za poszczególne prace będące przedmiotem umowy - przykładowo)— wynagrodzenie za dokumentację techniczną wraz z uzgodnieniami,— wynagrodzenie za roboty ogólnobudowlane budynku mieszkalnego z wykończeniem

standardowym pod klucz wraz z przyłączami,— wynagrodzenie za wykonanie instalacji technologicznej kotłowni gazowej lub olejowej,— koszt zużycia energii elektrycznej, wody i ewentualnego ogrzewania budynku.

§ 6.1. Zapłata należności, o których mowa w § 5. nastąpi po całkowitym zakończeniu re-

alizacji budowy, na podstawie faktury wystawionej w oparciu o protokoły odbioru za-twierdzone przez inspektora nadzoru.

2. Termin zapłaty faktury ustala się na 14 dni kalendarzowych licząc od dnia otrzymaniaprzez Zamawiającego dokumentów rozliczeniowych potwierdzonych przez inspektoranadzoru.

3. W razie zwłoki w zapłacie faktury Wykonawca ma prawo naliczyć ustawowe odsetkiza czas opóźnienia w zapłacie.

4. Zamawiający oświadcza, że posiada środki płatnicze na pokrycie kosztów objętychniniejszą umową.

§ 7.

1. Zamawiający zapewni nadzór inwestorski, przekaże Wykonawcy dziennik budowy,udostępni pobór wody i energii elektrycznej.

2. Wykonawca:a) zapewni w cenie ryczałtowej umowy nadzór autorski,b) dostarczy materiały oraz urządzenia w zakresie uzgodnionym z Zamawiającym,c) przyjmie materiały dostarczone przez Zamawiającego oraz rozliczy się z Zama-

wiającym z ich zużycia.

§ 8.

1. Strony zgodnie ustalają, że przez wykonanie robót rozumieją ich odebranie przezZamawiającego.

2. Strony zgodnie ustalają, że data odbioru końcowego przedmiotu umowy musi być wy-znaczona co najmniej na 14 dni przed upływem terminu określonego w § 4 umowy.

3. Strony zgodnie ustalają, że podstawą oceny jakości robót budowlanych i instalacyj-nych są przedmiotowe normy oraz zasady określone w „Warunkach technicznych wy-konania i odbioru robót".

4. Zamawiający zobowiązuje się wyznaczyć datę odbioru w terminie 10 dni od dniazgłoszenia przez Wykonawcę wykonania przedmiotu umowy.

§ 9.

Strony ustalają, że:1. Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną:

a) w przypadku odstąpienia od umowy przez Zamawiającego z przyczyn, za któreponosi odpowiedzialność Wykonawca w wysokości 10% wynagrodzenia ryczałto-wego określonego w § 5. umowy.

b) w przypadku nie dotrzymania terminu wykonania przedmiotu umowy określonegow § 4. umowy w wysokości 0,5% wynagrodzenia ryczałtowego przewidzianegow § 5. umowy za każdy dzień zwłoki.

c) za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze lub w okresie rękojmi— w wysokości 0,5% wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki liczony od dnia wy-znaczonego na usunięcie wad.

2. Zamawiający zapłaci Wykonawcy karę umowną w przypadku odstąpienia od umowyprzez Wykonawcę z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność Zamawiający -w wysokości 10% wynagrodzenia określonego w § 5. umowy.

3. Strony zastrzegają sobie możliwość dochodzenia odszkodowania przekraczającegowysokość zastrzeżonych kar umownych.

§ 10.W razie zwłoki przekraczającej 14 dni w realizacji robót w stosunku do terminów

określonych w harmonogramie robót, o których mowa w § 2. pkt. 5. umowy Zamawiającymoże od umowy odstąpić lub wyznaczyć dodatkowy termin wykonania robót pod rygoremodstąpienia od umowy z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność Wykonawca.

§ 11.

Wszelkie zmiany i uzupełnienia niniejszej umowy wymagają dla swej ważności za-chowania formy pisemnej.

§ 12.

W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową stosuje się postanowienia zgodnez Kodeksem Cywilnym i Prawem Budowlanym.

§ 13.

Umowę sporządzono w 4 jednobrzmiących egzemplarzach, po 2 egz. dla każdej zestron.

Istotnym postanowieniem umowy o roboty budowlano-instalacyjne jest cena,czyli wynagrodzenie za wykonanie robót. Obecnie w budownictwie obowiązujekategoria ceny umownej, co oznacza iż powstaje ona w drodze negocjacji i obo-wiązuje niezależnie od ustalonej przez strony w umowie formy wynagrodzenia.

Istnieją dwie formy wynagrodzenia przewidziane przepisami kodeksu cywilne-go art. 628., 629. i 632. Pierwszy polega na określeniu wynagrodzenia koszto-rysowego ze wskazaniem podstaw do ustalania norm nakładów rzeczowych, ro-bocizny, materiałów itp. Ta forma wynagrodzenia za roboty budowlane jest kon-trahentom umów najbardziej znana. Druga jest formą ryczałtu. Przy takiej formiewynagrodzenia, która ma charakter niezmienny, niezbędne jest, zarówno z punktuwidzenia interesów inwestora jak też wykonawcy, sporządzenie przez wykonawcękalkulacji kosztów w formie kosztorysu ofertowego i przeprowadzenie przez obiestrony negocjacji mającej na celu uzgodnienie umówionego ryczałtu.

W związku z nową sytuacją w dziedzinie odszkodowawczej należy podkreślić,że obecnie, jeśli strony dojdą do porozumienia, że za niewykonanie lub niena-leżyte wykonanie zobowiązań umownych będą stosowane kary, to muszą w treściumowy określić zdarzenia powodujące obowiązek zapłaty kary oraz stawki tychkar i podstawy ich liczenia. Jeśli tego nie uczynią postanowienie zawarte w umo-wie o stosowaniu kar umownych art. 483 § 1. kodeksu cywilnego będzie niesku-teczne lub będzie powodowało ustawiczne spory.

Przepisy kodeksu cywilnego art. 629 dopuszczają możliwość zmiany przezstrony umówionego wynagrodzenia kosztorysowego, w razie urzędowej zmianycen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysu. Przepisten nie ma charakteru normy bezwzględnie obowiązującej, a zatem wprowadzazasadę swobody stron przy kształtowaniu treści umowy. Strony mogą w umowieprzewidzieć także inne możliwości zmiany umownej ceny kosztorysowej np.w przypadku występujących zmian cen czynników produkcji (materiałów, roboci-zny itp.), co zwykle występuje w okresie inflacji. Takie postanowienie umownenależy uznać za dopuszczalne i prawnie skuteczne.

Zlecenie robót budowlanych w drodze negocjacji lub przetargów jest obecniew budownictwie stosowane najczęściej. Pod pojęciem przetargu na roboty bu-dowlane należy rozumieć zespól czynności przeprowadzonych przez inwestorawedług określonej procedury, mających na celu pozyskanie poprzez wybór takie-go wykonawcy, który zrealizuje zamierzone roboty w sposób najkorzystniejszy dlazamawiającego.

Problematyka przetargów jest ściśle powiązana z systemem zlecania robótbudowlanych.

Zanim jednak potencjalny inwestor wystąpi na rynku budowlanym jako zlece-niodawca robót w trybie przetargowym, musi wyraźnie określić co zamierza wy-budować, podać zakres i rodzaj robót przewidzianych do wykonania oraz sposóbi warunki wykonania danych robót. W tym celu musi on, oprócz przygotowaniadokumentacji projektowej, zadecydować między innymi o:— rodzaju przetargu lub negocjacji;— czy dane zadanie zlecić w całości, czy podzielić je na części;— czy i w jakim zakresie będzie realizowana zasada kompleksowości zlecenia,

a więc czy roboty wykonane zostaną w tzw. systemie wykonawstwa general-nego, wykonawstwa częściowego lub łącznie z dostawą przez wykonawcę

wszystkich potrzebnych materiałów, elementów i konstrukcji, albo z określo-nymi wyjątkami;

— jaki rodzaj zlecenia przyjąć, czy posłużyć się ślepym kosztorysem i dorozliczeń przyjąć ceny jednostkowe z biuletynu cen, np. SEKOCENBUD lubcenę ryczałtową,

— jakich wykonawców zaprosić do udziału w przetargu lub do rozmów nego-cjacyjnych.Zlecenie robót może nastąpić w formie przetargu:

— nieograniczonego,— ograniczonego,— negocjacji przedumownych.

Przetarg nieograniczony — polega na zaproszeniu oferentów do składaniaofert w dowolnej liczbie. Ten sposób zlecania robót bywa zazwyczaj preferowany.Zawiadomienie o przetargu nieograniczonym podaje się w dzienniku lub czaso-pismach fachowych.

Przetarg ograniczony stosuje się wówczas, kiedy roboty mogą być wykonaneprzez określony krąg wykonawców, a szczególnie gdy potrzebna jest nadzwyczaj-na solidność i fachowość. Do składania ofert zaprasza się ograniczoną liczbęwykonawców.

System negocjacji jest trzecim rodzajem zlecania robót budowlanych bez for-malnej procedury. System ten znajduje zastosowanie, kiedy przeprowadzenieprzetargu nieograniczonego lub organiczonego jest niecelowe, a w szczególnościgdy:— roboty może wykonać tylko jeden określony wykonawca,— zakres robót nie może być dokładnie określony,— na przetarg nieograniczony nie było ofert, a przetarg ograniczony nie dał

wyników i nie ma podstaw do tego by sądzić, że kolejny przetarg skończysię pozytywnym wynikiem.Dla sprawnego przeprowadzenia przetargu wskazane jest, aby dokumentacja

przetargowa sporządzona była według określonego obowiązującego wzorca, któryw szczególności obejmuje;— dokumentację projektową,— ślepy kosztorys,— ogłoszenie o przetargu nieograniczonym lub zaproszenie do udziału w prze-

targu ograniczonym,— wezwanie do składania ofert,— oferty.

Umowę należy zawrzeć z solidnym wykonawcą. Dlatego też zalecane jestprzyjęcie następującego toku postępowania:— zamieszczenie w prasie miejscowej o dobrej poczytności ogłoszenia o za-

miarze zlecenia wykonania prac (projektu, nadzoru lub wykonania robót bu-dowlanych);

— otrzymane oferty należy starannie przeanalizować wybierając najbardziej atra-kcyjne;

— z wybranymi wykonawcami należy przeprowadzić rozmowy wstępne dowia-dując się bliższych szczegółów na temat kwalifikacji zawodowych i propono-wanej ceny usługi. Wskazane jeeł zażądanie referencji — tzn. podanie gdzie

i na jakich budowach wykonawcy pracowali wcześniej, a następnie przepro-wadzenie rozpoznania referencji, w wyniku których uzyska się od podanychinwestorów ocenę kwalifikacji, rzetelności i jakości wykonanych prac.Ma to szczególne znaczenie z uwagi na to, że firmę budowlaną może dziś

założyć każdy. Od właściciela nie wymaga się absolutnie żadnych kwalifikacji.Nie ma on też obowiązku przynależeć do jakiejkolwiek izby gospodarczej. Bezproblemu można firmę zlikwidować i zarejestrować na nowo pod zmienionąnazwą. Dla niedoświadczonych inwestorów takie firmy są poważnym zagrożeniem,gdyż często korzystając z ich nieostrożności, a także luk prawnych, pobierająwysokie zadatki kończąc na tym współpracę.

Niektóre oddziały Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa(np. warszawski, poznański, szczeciński) udzielają nieodpłatnie informacji o so-lidnych firmach. Przed wystawieniem firmie rekomendacji eksperci PZITB spraw-dzają kwalifikacje zatrudnionych tam ludzi, rzetelność firmy oraz jakość i solid-ność wykonanych robót. Zatrudnienie firmy z taką rekomendacją znacznie zmniej-szy ryzyko wyboru niesolidnego wykonawcy.

O ile jest to możliwe optymalnym wyjściem jest osobiste zapoznanie się z do-tychczas wykonanymi pracami przez zgłaszającą się firmę. Należy ocenić jakzostały one zrealizowane. Po przeprowadzeniu powyższych czynności możnaprzystąpić do wyboru właściwego projektanta lub wykonawcy i dopiero z wybra-nym należy zawrzeć stosowną umowę.

Podany powyżej tok postępowania powinien uchronić budującego od przy-krych niespodzianek, wynikających z powierzenia prac wykonawcy niesolidnemui niesprawdzonemu.

W przypadku wystąpienia kilku ofert równorzędnych o wyborze wykonawcyzadecyduje cena. Cenę należy w każdym przypadku negocjować, rozpoznającwcześniej miejscowe warunki rynkowe dotyczące między innymi ceny roboczo-godziny, narzutów na koszty ogólne, koszty zakupu materiałów, procent zysku.

Jeżeli procedura wyłonienia właściwego projektanta lub wykonawcy wyda sięchcącemu budować za trudna, należy w takim przypadku poprosić o pomocosoby zatrudnione w budownictwie i znające tę problematykę. To sięz pewnością opłaci.

Wiadomości podane w niniejszym rozdziale pozwolą inwestorowi uniknąćbłędów zarówno przy wyborze działki, lokalizacji budynku jak i na etapie proje-ktowania, wykonawstwa i użytkowania obiektu.

Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki określone są w roz-porządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia1994 roku opublikowanym w Dzienniku Ustaw Nr 89 z 1994 r.

Podstawowe, minimalne, informacje jakie musi posiadać przyszły inwestor bu-dujący dom jednorodzinny dotyczą:— usytuowania budynku na działce z zachowaniem niezbędnych odległości od

granicy sąsiada;— możliwości wybudowania garażu wolno stojącego lub zlokalizowanego w bu-

dynku;— głębokości fundamentowania;— izolacji przeciwwilgociowych;— izolacyjności akustycznej stropów i ścian;— izolacyjności termicznej ścian, stropów, stropodachów i dachów;— nośności stropów, schodów, korytarzy;— spadków dachów w zależności od przewidywanego rodzaju pokrycia;— odwodnienia połaci dachowej;— zaleceń związanych z wykonawstwem na placu budowy robót betonowych

i zbrojarskich.

rządzeniu. W myśl tych wymagań każdy budynek powinien być projektowanyi wznoszony w sposób zapewniający:— bezpieczeństwo budowy i użytkowania, bezpieczeństwo pożarowe oraz nie-

zbędne warunki zdrowotne;— układ funkcjonalny dostosowany do przeznaczenia budynku oraz upodobań

przyszłego użytkownika;— wymaganą trwałość i ekonomikę użytkowania;— ochronę środowiska;— ochronę istniejącej zieleni, przede wszystkim drzewostanów, a w czasie i po

zakończeniu budowy — warunki niezbędne do utrzymania i rozwoju zieleni;— odpowiednią izolacyjność cieplną i przeciwwilgociową, a także optymalny

stopień przeszklenia;— zharmonizowanie z sąsiednią zabudową i krajobrazem;— ochronę sąsiedztwa budowy w zakresie zachowania warunków prawidłowego

użytkowania przyległych terenów (działek) i obiektów budowlanych, tzn. za-pewnienie dopływu światła dziennego do sąsiednich obiektów, dojazdów dodróg (ulic) publicznych, zaopatrzenia w wodę, odprowadzania ścieków itp.Dla zwiększenia bezpieczeństwa użytkowania obiektu ważne jest by zawory

odcinające instalacje wewnętrzne w budynkach od sieci zewnętrznych były czy-telnie oznakowane i umieszczone na zewnątrz budynku, co zapewni możliwośćłatwego i szybkiego dotarcia do nich w razie awarii.

Często przy budowie domu korzystamy z materiałów rozbiórkowych. W takichprzypadkach pamiętajmy, że materiały i elementy budowlane pochodzące z roz-biórki mogą być stosowane po ocenie ich stanu technicznego w zakresiewytrzymałości, ochrony biologicznej i innej przydatności przez osoby uprawnionedo kierowania robotami budowlanymi.

Niekiedy samodzielnie, tzw. systemem gospodarczym, poddajemy budynekróżnego rodzaju adaptacjom. Należy podkreślić, że nadbudowa, rozbudowa lubprzebudowa powinna być poprzedzona badaniem nośności i stanu technicznegoistniejących elementów konstrukcyjnych, z uwzględnieniem podłoża gruntowego.

Przy robotach remontowych i modernizacyjnych bruzdy, przebicia, wnęki itp.powinny być wykonane w sposób nie naruszający dopuszczalnej nośności ele-mentów konstrukcji budynku, a więc trzeba zawsze zasięgać opinii eksperta.

Przystępując do budowy domu należy pamiętać, że w myśl obowiązującychprzepisów terenowe organy administracji państwowej stopnia wojewódzkiegomogą wprowadzić obowiązek wykonywania piwnic w budynkach wznoszonych naokreślonych przez nich terenach w sposób odpowiadający potrzebom obrony cy-wilnej i zapewnienia pomieszczeniom piwnicznym wymaganych warunków.

Pomieszczenia przeznaczone dla ludzi powinny zapewniać:— oświetlenie naturalne i sztuczne;— urządzenia utrzymujące właściwą temperaturę wewnętrzną w okresie grzewczym;— odpowiednią wymianę powietrza;— zabezpieczenie przed wilgocią;— zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi

przewiewami itp;— zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami;— prawidłową ewakuację;

— właściwą odporność ogniową elementów,Minimalne warunki użytkowe dla takich pomieszczeń, to:

- wysokość pomieszczeń w świetle: 2,5 m, przy czym w domach letniskowychmoże wynosić 2,2 m;

— wielkość powierzchni okien w świetle ościeżnic w stosunku do powierzchnipodłogi powinna wynosić co najmniej 1:8;

— w pomieszczeniach, które nie mają okien otwieranych należy zapewnićwentylację;

— w mieszkaniu co najmniej jeden pokój powinien mieć powierzchnię niemniejszą niż 16 m2.Budynki mieszkalne powinny mieć łazienkę z wanną lub urządzeniem natrys-

kowym oraz umywalkę. Kubatura pomieszczenia łazienki mającej wentylację gra-witacyjną nie może być mniejsza niż:— 6,5 m3 przy doprowadzeniu cieplej wody spoza pomieszczenia łazienki lub

zastosowaniu elektrycznego ogrzewacza wody bądź doprowadzeniu centralnejciepłej wody;

— 8 m3 przy innych rodzajach urządzeń do podgrzewania wody, instalowanychw pomieszczeniu (w tym urządzeń gazowych).Łazienka o kubaturze mniejszej niż 6,5 m3 powinna być wyposażona w

wentylację mechaniczną.Wydzielona kabina natryskowa, nie zamknięta, powinna mieć powierzchnię nie

mniejszą niż 0,9 m2 i szerokość co najmniej 0,9 m. Drzwi łazienki i kabiny na-tryskowej muszą otwierać się na zewnątrz i mieć w dolnej części otwory wenty-lacyjne o powierzchni co najmniej 220 cm2. Ściany łazienek do wysokości2 m zaleca się pokryć zmywalnymi materiałami nienasiąkliwymi, gładkimi i odpo-rnymi na działanie wilgoci. Również podłoga łazienki musi być wykonanaz materiału łatwo zmywalnego i nienasiąkliwego.

W domach jednorodzinnych projektując ustępy trzeba zapewnić dostęp donich z przedpokoju. Ustępy muszą być oddzielone szczelnymi ścianami od po-mieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi. Wymiary kabiny ustępowej w świetlewykończonych ścian powinny mieć długość nie mniejszą niż: 1,35 m,a szerokość 1,0 m, gdy w kabinie znajduje się umywalka oraz 1,15 m x 0,9 m,gdy umywalki nie przewiduje się. Drzwi muszą się otwierać na zewnątrz.

Na usytuowanie budynku w odległościach mniejszych od granicy działki niż po-dano to wcześniej wymagana jest zgoda sąsiada. Zgoda ta nie jest potrzebna jeżeliusytuowanie wynika z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Odległość nowo wznoszonego budynku, ograniczającego dopływ światładziennego do pomieszczeń przeznaczonych dla ludzi, powinna być równa conajmniej wysokości budynku.

Dopuszcza się sytuowanie bezpośrednio przy granicy działki budynku gospo-darczego ze ścianami z materiałów niepalnych i z dachem o pokryciu z ma-teriałów niepalnych lub trudno zapalnych, jeżeli nie utrudni to prawidłowej zabu-dowy działki sąsiedniej i jest zgodne z planem zagospodarowania przestrzennegoterenu. Powyższe nie dotyczy stodół i budynków inwentarskich.

Budynki gospodarcze usytuowane bezpośrednio przy granicy działki nie mogąprzylegać do budynków mieszkalnych na sąsiedniej działce. Natomiast, graniczą-ce z działką sąsiednią, nie powinny od strony sąsiada mieć okien i drzwi, a wo-dy opadowe z tej strony dachu nie mogą być odprowadzane na teren sąsiada.Odprowadzenie wód opadowych na sąsiednią nieruchomość albo wzdłuż jej gra-nicy bez zabezpieczenia tego terenu lub obiektu przed przenikaniem wód jestzabronione. Zakaz ten nie dotyczy naturalnego spływu wód opadowych. Doko-nywanie zmiany naturalnego spływu wód opadowych w celu kierowania go nateren sąsiedniej nieruchomości, bez zgody jej właściciela, jest zabronione.

Na działce budowlanej minimalna odległość studni dostarczającej wodę pitnąi na potrzeby gospodarcze, liczona od osi studni powinna wynosić co najmniej:— do granicy działki - 7,5 m,— do osi rowu przydrożnego - 7,5 m,- do budynków inwentarskich oraz szczelnych urządzeń do gromadzenia nie-

czystości - 15 m.Dopuszcza się sytuowanie studni przy granicy, jako wspólnej dla dwóch

działek lub w odległości mniejszej niż 7,5 m od granicy, licząc od zewnętrznejkrawędzi ściany studni kopanej lub od osi studni wierconej, pod warunkiem za-chowania na obu działkach odległości podanych wyżej, dotyczących rowu przy-drożnego, budynku inwentarskiego i szamba.

Odległość szczelnych i krytych zbiorników do gromadzenia nieczystości, zwa-nych popularnie szambami powinna wynosić co najmniej:— od otworów okiennych i drzwiowych w pomieszczeniach mieszkalnych oraz

budynkach, w których znajdują się inne pomieszczenia przeznaczone na po-byt ludzi - 15 m;

— od granicy działki sąsiedniej, pasa drogi publicznej lub chodnika - 7,5 m.Na nie skanalizowanych terenach zabudowy związanej z gospodarstwami rol-

nymi i zabudowy jednorodzinnej dopuszcza się stosowanie szczelnych zbiornikówdo gromadzenia nieczystości ciekłych w odległości ponad 2 m od linii regula-cyjnej drogi (ulicy) lub granicy działki oraz powyżej 5 m od okien albo drzwiw pomieszczeniach przeznaczonych dla ludzi.

Na terenach zabudowy jednorodzinnej, wyposażonych w zorganizowany sy-stem usuwania nieczystości stałych, dopuszcza się sytuowanie krytych, zamyka-nych schowków na przenośne pojemniki na śmieci na granicy działek sąsiednich,pod warunkiem, że odległość schowków od okien pomieszczeń mieszkalnychbędzie wynosić co najmniej 3 m.

GARAŻE

Garaże dla samochodów osobowych mogą być wykonywane jako wolnostojące (naziemne i podziemne) oraz jako wbudowane w budynki.

Minimalne odległości wolno stojących garaży dla samochodów osobowychod budynków sąsiednich, na terenach zabudowy jednorodzinnej, liczone od ściangaraży nie mających otworów okiennych lub drzwiowych podane są w tabeli 1.

TABELA 1

Minimalne odległości garaży od budynków sąsiednich

Wielkość garażu i rodzaj materiałuużytego na ściany i dachy

Garaże z materiałów niepalnych oraz garaże o po-wierzchni do 20 m2 włącznie, z materiałów palnychGaraże z materiałów palnych o powierzchnido 60 m2 włącznie

Odległość garażu od budynków sąsied-nich wykonanych z materiałów

niepalnych

3 m

5 m

palnych

10 m

15 m

Wolno stojący garaż na terenie zabudowy jednorodzinnej, wyposażony w kanałrewizyjny, musi być sytuowany w odległości co najmniej 10 m od okien sąsiednichbudynków, licząc od wjazdu. Wysokość w świetle w takich garażach powinna wyno-sić powyżej 2,2 m, jak również powinny mieć one zapewniony przewiew naturalny.

Garaż wbudowany, bez względu na wielkość powierzchni użytkowej, powinienmieć ściany i stropy zapewniające wymaganą izolację akustyczną oraz szczel-ność, uniemożliwiającą przenikanie spalin lub oparów paliwa do sąsiednich po-mieszczeń, przeznaczonych na pobyt ludzi. Wysokość muru mierzona od górydrzwi garażowych do dołu otworu okiennego w pomieszczeniu nad garażem,a przeznaczonym na pobyt ludzi, powinna wynosić co najmniej 1,1 m, przy czymwymagany jest daszek nad drzwiami garażowymi o wysięgu co najmniej 0,6 m,wykonany z materiału niepalnego.

Przy garażach sytuowanych w budynkach na poziomie piwnic, maksymalnepochylenie zjazdu do garażu nie może być większe niż 25%, a jego nawierzchniapowinna być szorstka lub karbowana.

Kanał rewizyjny w garażu dla samochodów osobowych może być wykonywanywyłącznie w budynku wolno stojącym lub dobudowanym do jednorodzinnego, z za-pewnieniem odprowadzenia ścieków i gazów z dołu rewizyjnego. Podłoga w garażupowinna być nienasiąkliwa, trudno ścieralna, łatwo zmywalna oraz nieśliska.

POSADOWIENIE BUDYNKÓW — FUNDAMENTY

Posadowienie budynku dostosowuje się do warunków hydrologicznych i cechpodłoża gruntowego, biorąc pod uwagę rodzaj konstrukcji i charakter jego użyt-kowania.

Fundamenty powinny być wykonane w sposób zapewniający ich trwałośći odporność na niszczące działanie agresywnego środowiska wodno-gruntowego.

Podstawowym czynnikiem decydującym o poziomie posadowienia jest głębo-kość przemarzania gruntu. Nie można, pod żadnym pozorem zakładać fundamen-tów na takiej głębokości, która w okresie zimowym może ulec przemarzaniu.Płytkie posadowienie budynku może być bardzo szkodliwe dla jego trwałościi bezpiecznej eksploatacji. Zamarzający pod fundamentem grunt, szczególnie na-wodniony, na skutek zwiększenia objętości może doprowadzić do uniesienia bu-dynku do góry, a po rozmrożeniu do osiadania. Takie ruchy mogą doprowadzić

Rys. 2. Mapa Polski z podziałem na strefy o różnych głębokościach przemarzania gruntu

IZOLACJE PRZECIWWILGOCIOWE

Każdy mur zagłębiony w ziemi jest narażony na zawilgocenie poprzez wilgoćznajdującą się w niej, bądź wodę gruntową — w przypadku posadowienia budynkuponiżej jej zwierciadła. Przy fundamentach zagłębionych poniżej wody gruntowej namur może działać dodatkowo parcie wody. Zawilgocenie muru następuje nie tylkona jego styku z wodą czy wilgotnym gruntem, ale również na skutek podciąganiakapilarnego w porowatych materiałach budowlanych (zawilgoceniu mogą ulec takżepartie muru położone ponad poziomem terenu). Zawilgocenie jest zjawiskiem niepo-żądanym, bowiem powoduje niszczenie materiałów poprzez korozję mrozową i bio-logiczną, wpływa na rozwój grzybów i pleśni, a ponadto pogarsza warunki zdrowot-ne dla ludzi mieszkających w takich budynkach. Dla zabezpieczenia przed wpływemwilgoci należy w zależności od warunków gruntowo-wodnych wykonać izolację prze-

ciwwilgociową lub przeciwwodną. Miejsce założenia izo-lacji i jej rodzaj zależą od stopnia zawilgocenia gruntu,poziomu wody gruntowej oraz od tego czy budynekjest podpiwniczony, czy też nie. W budynkach niepod-piwniczonych izolację przeciwwilgociową poziomą zakładasię na górnej powierzchni murów fundamentowych, powy-żej powierzchni otaczającego terenu. Przykładowe miejscezałożenia izolacji obrazuje rysunek 3.

Izolację poziomą wykonuje się najczęściej z dwóchwarstw papy sklejonych lepikiem i przyklejonych lepi-kiem do wierzchu fundamentu wyrównanego zaprawącementową. W chwili wykonywania izolacji powierzch-nie te muszą być suche i czyste. Pasy papy powinnybyć o około 3 cm szersze od szerokości izolowanegofundamentu i wystawać nieco z obu jego stron.

Pasy papy łączy się na długości fundamentu nazakład o szerokości minimum 10 cm sklejony lepikiem,przy czym należy zwracać uwagę aby łączenia po-szczególnych warstw nie występowały w tym samymmiejscu, gdyż powoduje to niepotrzebne pogrubienieizolacji. Pożądane jest również ułożenie izolacji piono-wej na murach zagłębionych w gruncie, która powinnabyć wykonana na wysokości od ławy fundamentowejdo poziomu 30-40 cm powyżej terenu (rys. 3). Taka

Rys. 3. Przykład wykona-nia izolacji fundamentów

w budynku n i e p o d p i w n i c z o n y m :

1 — ława fundamentowa;2 — mur fundamentowy;3 - izolacja pozioma;4 — izolacja pionowa;5 — opaska betonowa

izolacja utrudnia zawilgocenie muru wilgocią zawartą w gruncie. W przypadku niestosowania tejże izolacji przy silnym nawilgoceniu gruntu i słabym porowatymmurze bardzo często, na skutek przemarzania zawilgoconego muru, dochodzi dojego niszczenia na skutek korozji mrozowej.

Izolację pionową wykonuje się poprzez nałożenie na mur tynku jednowarstwo-wego z zaprawy cementowej (tzw. rapówki) o stosunku cementu do piasku 1:2do 1:3, po wyschnięciu posmarowanego dwukrotnie lepikiem asfaltowym.

Po wykonaniu izolacji pionowej należy obsypać fundament gruntem mineral-nym, warstwami 20-30 cm ze stosownym ubijaniem każdej warstwy. Po wyrów-naniu terenu do odpowiedniej wysokości, górną jego powierzchnię wykłada siępłytkami chodnikowymi lub betonuje się pas o szerokości 80-100 cm ułożonyze spadkiem od budynku. Tak wykonany przyścienny pas wokół budynku zabez-piecza fundamenty i grunt leżący pod nim przed nadmiernym zawilgoceniem wo-dą opadową. Nazywa się go popularnie opaską chodnikową (betonową — rys. 3).

W budynkach podpiwniczonych wykonywanych w gruntach niezbyt wilgot-nych, gdy spód fundamentu znajduje się powyżej wody gruntowej izolacje wyko-nuje się podobnie jak to opisano wyżej, lecz zakłada się dwie izolacje poziome:jedną bezpośrednio na ławie fundamentowej, a drugąna wysokości 30-50 cm nad terenem ale poniżej stro-pu nad piwnicą. W przypadku kiedy strop nad piwnicąprzewidziany jest na niższej wysokości, można zasto-sować rozwiązanie pokazane na rysunku 4.

Jeżeli woda gruntowa znajduje się powyżej spodufundamentu należy wykonać izolację typu ciężkiego po-legającą na wykonaniu szczelnej wanny, której ścianywyprowadzone są na wysokość minimum 30 cm ponadprzewidywany, najwyższy poziom wody gruntowej.Szczelność wanny uzyskuje się poprzez wykonanie kil-kuwarstwowej izolacji papowej, przy czym każda war-stwa sklejana jest z poprzednią lepikiem.

Przy wykonywaniu izolacji typu ciężkiego, w sytu-acji kiedy lustro wody gruntowej znajduje się powyżejpoziomu posadzki trzeba pamiętać o tym, że izolacjaposadzki będzie odrywana od podłoża siłami wyporuwody. Aby się przed tym zabezpieczyć należy na po-sadzce ułożyć warstwę dociążającą, której zadaniemjest zrównoważenie sił wyporu i zabezpieczenie izolacjiprzed odrywaniem i uszkodzeniem. Przy wysokościwody gruntowej występującej do 40 cm ponad pozio-mem posadzki, siły wyporu można zrównoważyć cię-żarem własnym posadzki. Jako ekonomicznie uzasa-dnione przyjmuje się, że grubość warstwy dociążającejnie powinna przekraczać 30 cm. Przykład takiej izolacjiprzedstawia rysunek 5.

Przy poziomie wody gruntowej sięgającej ponad40 cm nad posadzkę, nie uda się sił wyporu zrówno-ważyć ciężarem posadzki. W takich przypadkach trze-

Rys. 4. Przykładowe roz-wiązanie izolacji w budyn-ku podpiwniczonym posa-dowionym w gruntach su-chych (nienawodnionych):1 - ława fundamentowa;2 — mur fundamentowy;3 — izolacja poziomanad ławą fundamentową;4 — izolacja pozioma po-wyżej terenu; 5 — izola-cja pionowa zewnętrzna;6 — opaska betonowa;7 - strop nad piwnicą

Rys. 5. Rozwiązanie izolacji budynkówpodpiwniczonych posadowionych po-niżej poziomu wody gruntowej:1 — żwir lub piasek; 2 — podłożebetonowe; 3 — ława fundamentowa;4 — izolacja posadzki; 5 — izolacjapozioma ściany nad fundamentem; 6— izolacja pionowa zewnętrznaściany; 7 — warstwa ochronna; 8 —płyta betonowa pod posadzką; 9 —posadzka; 10 - szczelina dylatacyjna

ba wykonać na izolacji płytę żelbetową zakotwioną w ścianie.Podstawowym warunkiem dobrego wykonania izolacji zabezpieczającej przed

wodą gruntową jest osuszenie wykopu, w którym wykonuje się roboty izolacyjne.W tym celu stosuje się drenaż lub w przypadku wysokiego poziomu wody grun-towej filtry igłowe.

Często w budynkach jednorodzinnych wykonywane są tarasy. Wymagają oneszczególnie starannych izolacji: parochronnej, cieplnej i przeciwwilgociowej.

Izolacja parochronna powinna być ułożona na stropie, którego górna częśćzostała wyrównana zaprawą cementową z równoczesnym wykształceniem spadku,o nachyleniu minimum 2%, w celu ułatwienia spływu wód z tarasu. Wykonuje sięją najczęściej w postaci powłoki z lepiku asfaltowego lub z jednej warstwy papyasfaltowej przyklejonej lepikiem asfaltowym. Zadaniem izolacji parochronnej jestochrona izolacji cieplnej przed zawilgoceniem parą wodną z pomieszczeń podtarasem.

Izolacja cieplna układana jest na izolacji parochronnej, a na niej z kolei kładziesię warstwę ochronną — minimum 3,5 cm zaprawy cementowej. Jeżeli materiał izo-lacji cieplnej jest wrażliwy na wilgoć z zaprawy cementowej, to przed jej ułożeniemmateriał izolacyjny należy pokryć folią lub papą. Na warstwie ochronnej wykonujesię izolację przeciwwilgociową, z co najmniej trzech warstw papy asfaltowej, którana styku ze ścianą pionową powinna być wywinięta ku górze na wysokość co naj-

Rys. 6. Układ warstw na tara-sie ze szczególnym uwzględ-nieniem niezbędnych izolacji:1 - strop; 2 - beton profilującyspadek; 3 - paroizolacja; 4 -warstwa ocieplająca; 5 - gładźcementowa; 6 - izolacja pozio-ma; 7 - posadzka np. płytkiterakotowe; 8 - słupek balus-trady; 9 - rozetka na słupkubalustrady; 10 - kit asfaltowy;11 - krawężnik z płaskownikazabezpieczonego przed ko-rozją; 12 - izolacja pozioma -warstwa poślizgowa

IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA ŚCIAN l STROPÓW

Od ścian i stropów w budynkach, oprócz zapewnienia odpowiedniej ochronyprzed utratą ciepła z budynku, wymaga się również zagwarantowania odpowied-niej izolacyjności akustycznej. Zadaniem izolacji akustycznej jest prawidłowe po-chłanianie dźwięków powstających w pomieszczeniu bez dudnienia, pogłosów itp.oraz ochrona przed niepożądanymi dźwiękami powstającymi na zewnątrz. Do po-mieszczeń przedostają się bowiem także dźwięki powietrzne, przekazywane prze-grodzie przez fale akustyczne rozchodzące się w powietrzu oraz tzw. dźwiękiuderzeniowe.

IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA STROPÓW

Przyjmuje się, że stropy o masie 300-400 kg/m2 o sztywnej i szczelnej kon-strukcji, bez dużych przestrzeni powietrznych wewnątrz stropów i cienkich płytekżelbetowych, zapewniają dostateczną izolacyjność na dźwięki powietrzne, a nadźwięki uderzeniowe wymagają izolacji w postaci miękkich warstw podłogowych.Stropy o masie poniżej 300 kg/m2 nie stanowią dostatecznego zabezpieczeniaakustycznego. Wymagany stopień izolacyjności tych stropów można uzyskać je-dynie poprzez zastosowanie tzw. podłóg pływających.

Dotyczy to właściwie wszystkich stropów powszechnie stosowanych w indy-widualnym budownictwie mieszkaniowym, gdyż posiadają one masę mniejszą niż300 kg/m2 (z wyjątkiem stropów typu Kleina półciężkich lub ciężkich). Wymagająone stosowania podłóg pływających, tzn. ułożonych na warstwie sprężystej od-dzielającej także podłogę od ścian. Warstwę taką mogą stanowić płyty pilśnioweporowate, płyty styropianowe itp. Wszystkie warstwy powinny być układane nasucho (bez zaprawy i bez kleju) i na suchym stropie, muszą też szczelnie pokryćcały strop. Na warstwie izolacji akustycznej wykonuje się podkład cementowy lub

Rys. 7. Dodatkowa izolacja stropu nadźwięki uderzeniowe:1 - strop ciężki; 2 - gładź cementowa;3 — izolacja przeciwdźwiękowa; 4 —wykładzina podłogowa; 5 - listwaprzypodłogowa

Rys. 8. Przekrój podłogi pływającej:1 — strop lżejszy; 2 — warstwasprężysta przeciwdźwiękowa; 3 - pod-kład cementowy lub gipsowy grubości 4cm; 4 - wykładzina podłogowa; 5 - li-stwa przypodłogowa

gipsowy, a na nim podłogę. Jeżeli izolacja dźwiękochłonna nie jest odporna nawilgoć z zaprawy, to przed położeniem podkładu należy izolację akustycznąpokryć warstwą papy sklejonej na zakładkach szerokości 5-10 cm. Przykładyrozwiązań izolacji akustycznej stropów przedstawiają rysunki 7. i 8.

IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA ŚCIAN

Izolacyjność przegród budowlanych zależy od ich grubości i ciężaru, możnaje wykonać również z wielu warstw materiałów o różnej chłonności dźwięków.

W budynkach mieszkalnych odpowiedni stopień izolacyjności wymagany jestgłównie od ścian zewnętrznych oraz pomiędzy mieszkaniami lub segmentami.

Przegrody ciężkie wykonuje się z materiałów zwartych ze szczelnym wypełnie-niem spoin pomiędzy nimi. W przegrodach wielowarstwowych w celu uniknięcia re-zonansu stosuje się, w poszczególnych warstwach, elementy o różnych gęstościachobjętościowych. Przykładowe rozwiązanie pokazano na rysunku 9.

Rys. 9. Przegroda akustyczna pionowa typu ciężkiego:1 — wyprawa ścienna; 2 — mur ceglany lub beton;3 - mata z włókien mineralnych; 4 - płyty gipsowe;5 - taśma sprężysta; 6 - strop

Montaż ścian ciężkich odbywa się w czasie wznoszenia budynku. Abyuniknąć rezonansu pomiędzy piętrami, umieszcza się w stykach ścian działowychz konstrukcją budynku odpowiednie przekładki wykonane co najmniej z trzechwarstw papy lub tworzyw sztucznych. Lekkie ściany działowe mogą być ustawio-ne wprost na podłodze pływającej. Na stropie ciężkim, bez izolacji, należy podścianami umieszczać taśmy z materiałów sprężystych (np. pasy wykładziny gu-mowej, kilka warstw papy itp.).

IZOLACYJNOŚĆ TERMICZNA ŚCIAN, STROPÓW,STROPODACHÓW l DACHÓW

W Polsce na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się tendencje zmierzającedo budowania coraz bardziej energooszczędnych budynków. W przeciągu ostat-nich 20 lat trzykrotnie zmieniła się polska norma budowlana określająca maksy-malne współczynniki przenikania ciepła dla przegród budowlanych. Każdanastępna norma wprowadzała coraz ostrzejsze wymogi dla izolacyjności ścian,stropów, stropodachów i dachów.

Dlatego zamieszczono aktualnie obowiązujące wymagania w tym zakresie zgod-nie z normą PN—91/B—02020 "Ochrona cieplna budynków. Wymagania i obliczenia"podając w tabeli 2. maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła k.

TABELA 2

Dopuszczalne wielkości współczynnika przenikania ciepła k dla przegródbudowlanych wg PN - 91/B-02020

Rys. 10. Mapa Polski z podziałem na strefy klimatyczne

Norma PN—91/B—02020 ogranicza ponadto wielkość okien, których powierz-chnia na każdej kondygnacji nie powinna być większa od około 15% powierzchnirzutu poziomego danej kondygnacji. Szczegółowy sposób obliczania powierzchniokien podany jest w cytowanej normie. W budynkach o wymiarach rzutu pozio-mego przekraczających 10 m podana wielkość okien może być nieznaczniezwiększona.

Współczynnik przenikania ciepła k określa właściwości termoizolacyjne prze-gród, a konkretnie oznacza ilość ciepła przepływającego przez 1 m2 przegrody,kiedy różnica temperatur powietrza po jednej i drugiej stronie tej przegrody wy-nosi jeden stopień w skali Kelwina (1K) (różnica temperatur o 1 stopień w skaliKelwina odpowiada różnicy temperatur o 1 stopień w skali Celsjusza).

Im większa jest wartość współczynnika k tym więcej ciepła przepływa przezprzegrodę i tym większe są straty ciepła. Aby w budynku można było utrzymaćwymaganą temperaturę trzeba dostarczyć tyle ciepła ile wynoszą jego całkowitestraty.

Ciepło z budynku ucieka wszystkimi przegrodami, a w szczególności po-przez: ściany, okna, stropodachy lub dachy oraz stropy nad nieogrzewanymi piw-nicami. W budynkach jednorodzinnych wolno stojących, wybudowanych w latachpoprzednich, zgodnie z wtedy obowiązującą normą PN—74/B—03404, przy za-chowaniu dla ścian i stropu nad piwnicą współczynnika k = 1,16 W/(m2-K), a dlastropu poddasza k = 0,93 W/(m2-K) straty ciepła poprzez poszczególne przegro-

dy orientacyjnie wynoszą:

10% strop nad piwnicą

Rys. 11. Procentowy udział strat ciepła przezposzczególne przegrody zewnętrzne budynku

— ściany zewnętrzne 40%— stropodach 18%— okna podwójnie szklone 18%— piwnicę 10%— wentylację 14%

Ilustruje to rysunek 11.W sposób obrazowy (rys. 12)

przedstawiono jak grube powinnybyć ściany z poszczególnychmateriałów aby zapewniony byłwspółczynnik przenikania ciepłak = 0,55 W/(m2-K), łącznie z eko-nomicznym uzasadnieniem.

W budynkach wzniesionych zgodnie z wymaganiami PN — 91/B — 02020 zuży-cie paliwa potrzebnego na ich ogrzewanie jest mniejsze o około 46% w stosunkudo rozwiązań opartych na normie z 1974 r. oraz o około 20% w stosunku dobudynków spełniających wymogi normy z roku 1982.

Jak wynika z powyższego, w celu poprawienia ekonomicznej strony eksplo-atacji budynków istniejące już a nie spełniające wymogów ciepłego domu, należykoniecznie docieplić. Największe oszczędności można uzyskać poprzez docieple-nie ścian zewnętrznych, poprawienie izolacyjności stropu poddasza, ociepleniestropu nad piwnicą oraz zastosowanie okien potrójnie szklonych. Wpływ popra-

Rys. 12. a. Minimalna grubość ściany H w cm niezbędna do uzyskania współczynnikak = 0,55 W/(m2-K); b. Koszt materiału K w min zł potrzebnego do wykonania 1 m2

ściany o grubości H. Oznaczenie rodzaju materiału:1 - styropian samogasnący; 2 - wełna mineralna; 3 - płyty wiórowo-cementowe (su-prema); 4 - beton komórkowy odmiany M 700; 5 - beton komórkowy odmiany M 600;6 - beton komórkowy odmiany M 500; 7 — cegła kratówka; 8 - cegła dziurawka; 9 -cegła ceramiczna pełna; 10 - cegła silikatowa pełna; 11 - beton zwykły klasy B15

wienia izolacyjności przegród w budynku jednorodzinnym na orientacyjne zużyciepaliwa potrzebnego do jego ogrzania przedstawia tabela 3.

TABELA 3

Roczne zapotrzebowanie na paliwo umowne do ogrzania domu jednorodzinnegowolno stojącego, o powierzchni użytkowej 80 m2, przy różnej izolacyjności cieplnej

przegród i okien (temperatura w pomieszczeniach 20°C, sprawność źródła ciepła 60%)Współczynnik k W/(m2-K)

Zapotrzebowanie na paliwa 6300 kg ściany k = 1,16strop poddasza k = 0,93

(izolacyjność przegród zgodna z PN-74/B-03404) strop nad piwnicą k =1,1 6okna szklone podwójnie

Zapotrzebowanie na paliwa 4725 kg ściany k = 0,75Zaoszczędzone paliwo strop poddasza k = 0,40

(izolacyjność przegród zgodna z 1575 kg strop nad piwnicą k =1,00PN-82/B-02020) okna szklone podwójnie

Zapotrzebowanie na ściany k = 0,45paliwa 3370 kg Zaoszczędzone paliwo strop poddasza k = 0,30(izolacyjność przegród 2930 kg strop nad piwnicą k = 0,60zbliżona do wymagań okna szklone potrójniePN-91/B-02020)

SCHODY

Na podstawie wieloletnich doświadczeń ustalono, że wymiary prawidłowozaprojektowanych schodów w budynkach mieszkalnych powinny spełniać zależ-ność s + 2h=60 do 65 cm, gdzie: s — szerokość stopnia, h — wysokość stopnia.

Przepisy prawa budowlanego określają, że wysokość stopni w budynkachwielomieszkaniowych nie powinna przekraczać 17,5 cm, w budynkach jednoro-dzinnych i mieszkaniach dwukondygnacyjnych — 19 cm, w schodach prowadzą-cych na strych oraz do piwnicy — 20 cm.

Schody są tym wygodniejsze im mają niższe oraz szersze stopnie. W budyn-kach mieszkalnych uważa się, że schody są bardzo wygodne, kiedy posiadająwymiary: h = 15 cm, s = 32 cm, a wygodne przy h = 16 cm, s = 30 cm.Wielkość występu podnóżka stopnia c (patrz rys. 13.) powinna się mieścićmiędzy 2 a 4 cm. Występ ten powiększa szerokość stopnia, przez co czyni gowygodniejszym. W przypadku schodów zabiegowych oraz wachlarzowychszerokość stopnia mierzona w odległości 0,4 m od poręczy balustrady powinna

wynosić co najmniej 0,25 m. Liczba stopni w jed-nym biegu w budynkach mieszkalnych nie możebyć większa niż 17. Ze względu jednak nawygodę użytkownika, zaleca się aby jeden biegnie posiadał więcej niż 10 do 12 stopni. Przy wy-maganej większej liczbie stopni pomiędzy po-szczególnymi kondygnacjami, należy stosowaćspoczniki. Powierzchnia stopni i spoczników kla-tek schodowych powinna użytkownikowi utrudniaćpoślizg.

Szerokość użytkowa biegu, mierzona w świet-le pomiędzy murem i poręczą lub pomiędzyporęczami, powinna w domkach jednorodzinnychwynosić nie mniej niż 80 cm. Schody, na którychmają mijać się bez trudu dwie osoby, muszą miećszerokość około 110 cm.

Spoczniki międzypiętrowe mają zwykle szero-kość równą szerokości biegu i nie mogą być

węższe od 80 cm. Zasadnicze elementy oraz ich oznaczenia dla stopni schodówpokazano na rysunku 13.

Wysokość przejścia pod biegami i spocznikami, mierzona pionowo w świetle,powinna wynosić co najmniej 2 m.

Od strony nieograniczonej ścianami biegi i spoczniki wyposaża się w balu-strady z poręczami. Gdy szerokość biegu jest większa niż 1,5 m, poręcz powinnabyć również założona od strony ściany. Wysokość balustrady zależy od sze-rokości przestrzeni między biegami, czyli tzw. duszy. Przy szerokości duszy nieprzekraczającej 20 cm wysokość balustrady powinna wynosić 90 cm. Jeżeliprześwit ten jest większy niż 20 cm wysokość poręczy należy zwiększyć do110 cm. Przez wysokość balustrady rozumie się odległość od wierzchu podnóżkado wierzchu poręczy.

W budynkach jednorodzinnych i mieszkaniach wielopoziomowych szerokośćotworów pomiędzy prętami (szczeblami) balustrady nie jest regulowana specjal-nymi przepisami; jednakże zaleca się aby nie przekraczała ona 12 cm.

Rys. 13. Zasadnicze wymiarystopni o podnóżku: a. piono-wym; b. pochyłym (nadwieszo-nym): s — szerokość podnóż-ka; h — wysokość podnóżka;c — zwis lub przewieszenie

DACHY, STROPODACHY — ZALECANE POCHYLENIEPOŁACI

Ukształtowanie i nachylenie dachu należy dostosować do warunków klimaty-cznych, architektonicznych oraz rodzaju pokrycia.

Ukształtowanie dachu powinno zapewnić łatwy spływ wód pochodzącychz opadów atmosferycznych, z uwzględnieniem sposobu ich odprowadzeniaw warunkach obniżonych temperatur.

Dach chroni budynek przed opadami atmosferycznymi, słońcem i wiatrem;często stanowi on izolację cieplną i akustyczną. Przenosi też obciążenia od cię-żaru własnego, śniegu i wiatru. Jego pokrycie musi być szczelne, trwałe i este-tyczne. Jest ono podtrzymywane przez podkład oparty na konstrukcji nośnej.Pomiędzy kształtem dachu, jego spadkami oraz zastosowanym rodzajem pokryciaistnieje dość ścisły związek. Dopuszczalne spadki dachu w zależności od zasto-sowanego pokrycia podane są w normie PN—85/B—02361.

Na rysunku 14. podano wartości spadków dachu w zależności od rodzajupokryć, które z reguły najczęściej stosowane są w praktyce.

Rys. 14. Najczęściej stosowane spadki dachów w zależności od rodzaju pokrycia dacho-wego

ODWODNIENIE POŁACI DACHOWEJ

W domach jednorodzinnych najczęściej stosuje się zewnętrzne odwodnieniepołaci dachowej.

Połacie dachów, stropodachów i tarasów położonych powyżej 6 m ponadpoziomem terenu odwadnia się za pomocą przewodów spustowych. Rynny i ruryspustowe przeznaczone do zewnętrznego odwodnienia dachów należy umiesz-czać w sposób nie szpecący elewacji, przy czym rury spustowe lokalizujemyw odległości co najmniej 0,5 m od okien. Wody opadowe spływają do ryniendachowych, a następnie do rur spustowych usytuowanych na zewnątrz budynkui dalej na powierzchnię terenu bądź do kanalizacji.

Stropodachy z odwodnieniem zewnętrznym powinny mieć gzyms szerokości20-35 cm. Zbyt duże gzymsy, jak też ich brak, powodują trudności z odprowa-dzeniem wody zimą.

Najczęściej stosuje się rynny dachowe z blachy lub plastikowe, o przekrojunie mniejszym niż 0,8 cm2 na 1m2 powierzchni rzutu części stropodachu odwad-nianej przez jedną rurę spustową. Spadek w rynnach powinien wynosić nie mniejniż 0,8%.

Przekrój poprzeczny rur spustowych oblicza się przyjmując 0,9 cm2 przekrojuna 1m2 połaci dachowej. Minimalna średnica rur spustowych wynosi 100 mm.W tym miejscu trzeba podkreślić, że w rurach o małych średnicach istniejeniebezpieczeństwo zamarzania wody w okresie zimowym. Zalecana średnica rurwynosi 150 mm, a powierzchnia zlewni przypadająca na jedną taką rurę nie prze-kracza 200 m2. Rury spustowe należy tak usytuować, by wody deszczowe spły-wały jak najkrótszą drogą.

NOŚNOŚĆ STROPÓW, SCHODÓW l KORYTARZY

Zgodnie z normą PN—82/B—02003 "Obciążenia budowli. Obciążenia zmiennetechnologiczne. Podstawowe obciążenia technologiczne i montażowe" w budyn-kach mieszkalnych ustala się obciążenia użytkowe dla poszczególnych elementóww zależności od ich przeznaczenia według tabeli 4.

TABELA 4

Obciążenia użytkowe stropów w budynkach wg PN-82/B-02003

Przeznaczenie pomieszczenia i sposób jegoużytkowania

1 . Stropy poddaszy, w których ciężar pokry-cia dachowego nie obciąża konstrukcji stro-pu, z dostępem przez wyłaź dachowy

2. Poddasza z dostępem z klatki schodowej3. Pokoje i pomieszczenia mieszkalne w do-

mach indywidualnych4. Korytarze w budynkach mieszkalnych5. Klatki schodowe6. Balkony, galerie i loggie wspornikowe

Obciążeniacharakterystyczne

w kN/m2

0,51,2

1,52,03,05,0

Współczynnikobciążeń

1,41,4

1,41,41,31,3

Obciążeniaobliczeniowe

w kN/m2

0,71,7

2,12,83,96,5

Przez obciążenie użytkowe należy rozumieć część obciążeń działających nastrop poza jego ciężarem własnym. A wiec wchodzą tutaj obciążenia: posadzką(podłoga z desek, parkiet, wykładzina, ocieplenie, warstwa wyrównawcza itp.), odścianek działowych oraz wynikające z użytkowania obiektu (ciężar mebli, ciężarludzi itp.).

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI DOTYCZĄCE ROBÓTBETONOWYCH l ZBROJARSKICH PROWADZONYCHNA BUDOWIE

W większości budynków nawet realizowanych według najnowszej technologiisą pewne elementy, których w budownictwie jednorodzinnym nie wykonuje sięz prefabrykatów.

Do takich elementów należą: fundamenty, wieńce żelbetowe, schody żelbeto-we, które najczęściej wykonuje się jako betonowe, zbrojone. Mogą to być równieżstropy żelbetowe płytowe lub stropy typu Kleina z płytami żelbetowymi. Ponieważczęsto elementy te wykonywane są przez samego inwestora, nie zawsze do tegoprzygotowanego od strony fachowej, poniżej podano kilka niezbędnych w tymzakresie uwag, których znajomość uchroni przed błędami.

Ważną, z praktycznego punktu widzenia, sprawą jest zapewnienie odpowied-niej otuliny zbrojenia. Z uwagi, między innymi, na korozję stali zbrojeniowej musibyć zachowana minimalna grubość warstwy betonu pokrywającego pręty zbroje-niowe od zewnątrz, tzw. otulina. Grubość jej nie powinna nigdy być mniejsza odśrednicy otulanego pręta, a ponadto:— w płytach o grubości do 10 cm nie mniejsza niż 1 cm;— w belkach i słupach oraz ścianach o grubości większej od 10 cm, dla zbro-

jenia głównego 2 cm, a dla strzemion i prętów montażowych 1 cm. Jeżelielementy te są narażone na bezpośrednie działanie czynników atmosferycz-nych, bądź będą znajdowały się w gruncie nie nawodnionym lub w pomie-szczeniach o wilgotności względnej większej niż 75%, podane wyżej grubościotuliny należy zwiększyć o 0,5 cm. Jeżeli elementy te będą stale stykały sięz wodą, podane wartości należy zwiększyć przynajmniej o 1 cm.Grubość otulenia zbrojenia w fundamentach narażonych na zawilgacanie na-

leży przyjmować nie mniejszą niż 5 cm z tym, że w przypadku braku pod fun-damentem warstwy wyrównawczej (co najmniej 10 cm) z betonu (tzw. chudy be-ton), otulenie prętów dolnych zwiększa się do 7 cm.

Do zbrojenia konstrukcji żelbetowych stosować można pręty ze stali gładkiejlub żebrowanej. Zbrojenie ze stali gładkiej musi być zakończone hakami zabez-pieczającymi przed możliwością wyrwania pręta z betonu. Pręty ze stali żebro-wanej stosuje się bez haków.

Często zachodzi konieczność połączenia prętów na długości. Wskazane jestpołączenie takie wykonać na zakład (wiązany drutem) lub za pomocą spawania.W domach jednorodzinnych najczęściej będzie to łączenie, którego długość niePowinna być mniejsza niż 50 średnic łączonych prętów.

Robót betonowych nie należy wykonywać, kiedy temperatura otoczenia wy-nosi mniej niż +5°C. Przy niższych temperaturach stosuje się specjalne dodatkido betonu oraz ocieplanie matami wykonanych elementów. Świeży beton znaj-dujący się w temperaturze poniżej 0°C może ulec uszkodzeniu, złuszczeniu po-wierzchni, na skutek przemarzania. Należy pamiętać, że minimalna ilość cementuw 1 m3 betonu nie powinna być mniejsza niż to podano w tabeli 5. Do betonówjako kruszywa używa się żwiru wymieszanego z piaskiem w orientacyjnych pro-porcjach 2 części żwiru, 1 część piasku. Nie należy używać samego piasku,gdyż im drobniejsze frakcje (ziarna) kruszywa tym trzeba dać więcej cementuaby uzyskać tą samą wytrzymałość betonu. Powoduje to wzrost jego kosztów.Większa zawartość cementu może być przyczyną powstania znacznej liczby rysspowodowanych skurczem zaczynu cementowego.

TABELA 5Najmniejsze zawartości cementu w 1 m3 betonu

Rodzaj konstrukcji

Wyroby i konstrukcje nie narażonena wpływy atmosferyczne

Wyroby i konstrukcje narażone nawpływy atmosferyczne

betonoweżelbetowebetonoweżelbetowe

Wyroby i konstrukcje betonowe i żelbetowe narażonena stały dostęp wody oraz działanie mrozu i wody łącz-nie

Ilość cementu w kg zależnieod sposobu zagęszczenia:

mechaniczny

180200

220250

270

ręczny

200220

250270

300

Przy wykonywaniu betonów należy z umiarem dodawać wodę. Wprawdzie imdamy więcej wody tym bardziej płynną mieszaninę uzyskamy i łatwiej będzie jąmożna rozprowadzić w formie, ale beton będzie słaby i porowaty. Po ułożeniubetonu w deskowaniu należy go zagęścić, najlepiej przy użyciu specjalnych wi-bratorów, a w przypadku ich braku, trzeba prowadzić zagęszczenie ręczne zapomocą ubijania. Należy przy tym uważać aby nie powyginać, ani nie poprze-suwać zbrojenia elementów.

Po wykonaniu betonu musimy pamiętać o jego pielęgnacji. Przez okres około7 dni należy przynajmniej 2-3 razy dziennie zraszać wodą, utrzymując go w sta-nie wilgotnym. Zaniechanie robót pielęgnacyjnych może spowodować popękaniei spadek jego wytrzymałości.

UWAGI OGÓLNE

Przystąpienie do realizacji budynku powinno być poprzedzone opracowaniemwielobranżowego projektu technicznego. Nie wystarcza tylko projekt architektoni-czny i kosztorys. Dokumentacja musi zawierać również opracowanie konstrukcyj-ne, z którego wynikają:— rodzaj i wielkość fundamentów, rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne ścian,

stropów, dachów, stropodachów, słupów, belek, podciągów, płyt balkono-wych, schodów itp.;

— szczegóły połączeń poszczególnych elementów itd.Ponadto konieczne są opracowania dotyczące branży: elektrycznej, sanitarnej

i grzewczej.Każdy projekt, niezależnie od branży, musi zawierać:

— opis techniczny,— obliczenia,- rysunki (rzuty i przekroje),— szczegóły architektoniczno-budowlane lub instalacyjne.

Wszystkie projekty powinny być autoryzowane przez uprawnionego projektan-ta i zweryfikowane przez osobę posiadającą uprawnienia projektowe.

PODSTAWOWE WYMAGANIA

Spośród wielu wymagań, stawianych budynkom, w szczególności mieszkal-nym, do najważniejszych należą:- harmonia rozwiązań architektoniczno - konstrukcyjno - funkcjonalno - eko-

nomicznych,- optymalizacja rozwiązań funkcjonalnych,— kształtowanie bryły budynku.

Każdy dobrze zaprojektowany budynek powinien charakteryzować się tym, żeżadne z przyjętych rozwiązań w zakresie architektury, konstrukcji, funkcji i ko-sztów nie dominuje nad pozostałymi, a wszystkie te elementy muszą wzajemniesię uzupełniać i tworzyć harmonijną całość.

W budynkach mieszkalnych, a przede wszystkim jednorodzinnych, kształtowa-nie funkcji oparte jest najczęściej na dwóch układach:— horyzontalnym (poziomym),— wertykalnym (pionowym).

Czasami spotyka się również układy mieszane. W każdym jednak przypadkupodstawową zasadą jest bezkolizyjne oddzielenie strefy pobytu dziennego odnoclegu, czyli tzw. strefowanie.

a) Układ horyzontalny

Rozwiązanie to zakłada rozmieszczenie wszystkich niezbędnych, projektowa-nych pomieszczeń na jednym poziomie, z podziałem na strefy funkcyjne. Roz-graniczenie stref stanowią ciągi komunikacyjne, na których nie powinny przecinaćsię drogi użytkowników podczas eksploatacji pomieszczeń zróżnicowanych fun-kcjonalnie

Układ horyzontalny umożliwia realizację jednopoziomowych lub nieznacznieprzesuniętych w pionie (dotyczy położenia posadzek parteru) części budynkówmieszkalnych. Zmiana poziomu posadzek, jeśli taką zaprojektowano, powinnawystępować przede wszystkim w przejściach z ciągów komunikacyjnych do po-mieszczeń lub ich zespołów.

Korzystając ze schematów blokowych, na rysunku 15. przedstawiono przykła-dowe rozwiązanie pomieszczeń w układzie horyzontalnym, na którym dwiema

Rys. 15. Schemat powiązańfunkcjonalnych pomieszczeńw układzie horyzontalnym

równoległymi kreskami oznaczono możliwość przeszklenia ścian (oświetlenie), na-tomiast strzałkami — komunikację między pomieszczeniami.

Na rysunku tym za pomocą obwiedni (- - -) wydzielono cztery grupypomieszczeń o odmiennym przeznaczeniu:— grupa l przynależne do strefy dziennej,— grupa II przynależne do strefy nocnej,— grupa III sanitarne,— grupa IV komunikacja.

Pomieszczenia każdej ze stref powinny stanowić zamkniętą całość i byćsamowystarczalne. Jednocześnie powinny umożliwiać swobodne, bezkolizyjne,przejścia do każdej z pozostałych grup pomieszczeń, bądź też powinny stwarzaćmożliwość stałego z nich korzystania.

b) Układ wertykalny

W odróżnieniu od układu horyzontalnego rozgraniczenie w układzie wertykal-nym stanowi ciąg komunikacji pionowej, czyli klatka schodowa. Oznacza to, iżposzczególne strefy rozmieszczone są w pionie — na różnych kondygnacjach.Zasadą powinno być, aby pomieszczenia strefy nocnej były usytuowane na naj-wyższej kondygnacji, gdyż ułatwia to wyeliminowanie wszelkich możliwych kolizjii gwarantuje zapewnienie w znajdujących się tam pomieszczeniach niezbędnej ci-szy i spokoju.

Schemat blokowy przykładowego rozwiązania funkcjonalnego pomieszczeńw układzie wertykalnym przedstawiono na rysunku 16.

Zasadniczym mankamentem tego typu rozwiązań jest konieczność korzystaniaw czasie eksploatacji budynku z uciążliwej komunikacji pionowej. W przeci-wieństwie do rozwiązań w układzie horyzontalnym, który może być realizowanyna dużych działkach budowlanych, układy wertykalne umożliwiają wznoszenie bu-dynków jednorodzinnych na działkach o niewielkiej szerokości.

Rys. 16. Schemat pozwiązań funkcjonalnych pomieszczeńw układzie wertykalnym

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE GRUBOŚĆ PRZEGRÓDBUDOWLANYCH l ICH STRUKTURĘ

Istnieje wiele czynników decydujących o grubości przegród budowlanychi ich strukturze materiałowej. Są one jednak mocno uzależnione od rodzaju prze-grody i jej funkcji, jaką pełni w budynku. Stąd też omówione zostaną poniżejtrzy podstawowe grupy przegród, w których grubość i struktura wewnętrzna mają

znaczący udział w kształtowaniu architektonicznym budynku oraz w kosztach po-noszonych na jego realizację.

ŚCIANY ZEWNĘTRZNE

Zadaniem ścian zewnętrznych budynku jest przede wszystkim oddzieleniewnętrza mieszkania od niekorzystnych wpływów atmosferycznych i otoczeniazewnętrznego, a także przenoszenie na fundament obciążeń od murów wyższychkondygnacji, stropów, dachu, stropodachu, parcia wiatru itp.

Rola, jaką ściany zewnętrzne pełnią w budynku może być zatem dwojaka:konstrukcyjna i izolacyjna. Ściany zewnętrzne powinny więc posiadać właściwąnośność i izolacyjność. O nośności muru ściany zewnętrznej decyduje rodzaj za-stosowanych materiałów ściennych i ich parametry wytrzymałościowe, czyli klasacegieł lub pustaków i marka zaprawy oraz przyjęta grubość muru. Ta ostatniauzależniona jest od wymiaru cegieł lub pustaków. Oznacza to, że grubość murujest wielokrotnością wymiarów zastosowanych materiałów.

Wyznaczona obliczeniowo nośność muru powinna być większa od sumywszystkich obciążeń na niego działających. Gwarantuje to pełne bezpieczeństwokonstrukcji.

Wieloletnie badania i obserwacje, a także obliczenia statyczne wykazują, żenajmniejsza grubość muru nośnego nie może w budynkach jednorodzinnych(dwie, trzy kondygnacje nadziemne) być mniejsza niż:

19 cm — z pustaków szczelinowych,24 cm — z bloczków z betonu komórkowego,25 cm — z cegły ceramicznej pełnej.Wielkości te, pomimo iż spełniają kryterium nośności muru, nie są w pełni

miarodajne przy ustalaniu jego grubości. Należy bowiem mieć na uwadze równieżwzględy izolacyjne, a w szczególności izolacyjność termiczną. Jednym z zadańścian zewnętrznych jest przecież zabezpieczenie wnętrza budynku przed nadmier-nym przepływem ciepła do środowiska zewnętrznego oraz przed możliwościąkondensacji pary wodnej na ich wewnętrznej powierzchni (od strony pomieszcze-nia, szczególnie w narożach zewnętrznych).

Miarą izolacyjności termicznej jest opór cieplny przegrody zależny od jejgrubości i materiału, z którego została wykonana. Dla przykładu: mur z cegłyceramicznej pełnej spełniający obowiązujące wymagania normowe powinien miećgrubość znacznie przekraczającą 100 cm.

Takie rozwiązanie jest wyjątkowo nieekonomiczne i pracochłonne. W związkuz powyższym mury zewnętrzne projektowane są jako elementy warstwowe przyzastosowaniu od zewnątrz materiału o dużym oporze cieplnym (np. styropian,wełna mineralna, poliuretan itp.) i warstwy osłonowej, zabezpieczającej izolacjętermiczną przed działaniem czynników atmosferycznych i uderzeń mechanicz-nych. Na warstwę osłonową stosuje się różnego rodzaju cegły, pustaki lub osłonyelewacyjne płytowe (blachy, tworzywa sztuczne itp.). Najczęściej jednak spotyka-ne warstwy osłonowe wykonywane są z cegły dziurawki o grubości 12 cm.

Odpowiedni dobór materiałów zabezpiecza ścianę zewnętrzną przed moż-liwością wykraplania się na jej powierzchni pary wodnej. Proces ten, zwany kon-densacją, występuje wówczas kiedy temperatura punktu rosy, tzn. temperatura,

w której rozpoczyna się proces wykraplania wilgoci z powietrza (w danych wa-runkach), jest wyższa od temperatury na wewnętrznej powierzchni ściany.

ŚCIANY WEWNĘTRZNE

W budynkach jednorodzinnych ściany wewnętrzne mogą być elementami kon-strukcyjnymi, bądź też stanowić przegrody oddzielające poszczególne pomiesz-czenia; mogą też spełniać obie funkcje jednocześnie. Gdy są tylko przegrodamioddzielającymi, ich grubość jest niewielka i w odniesieniu do cegieł wynosi 6,5lub 12 cm. W przypadku ścian konstrukcyjnych, przenoszących w zasadzie ob-ciążenia większe od ścian zewnętrznych, grubość zdeterminowana jest wytrzy-małością zastosowanych rozwiązań materiałowych.

Zwiększona wartość obciążeń w stosunku do ścian zewnętrznych wynikaz faktu, że na ścianach tych opierają się najczęściej stropy z dwóch traktówwystępujących po obu stronach przegrody.

Im rozpiętość traktów jest większa, tym większe są obciążenia. Grubośćściany powinna być wielokrotnością wymiarów zastosowanego materiałuściennego. Ustala się ją każdorazowo na podstawie obliczeń statycznych i wy-nosi ona najczęściej:— dla cegły ceramicznej pełnej: 25, 38, 51 cm itd.,- dla bloczków z betonu komórkowego: 24, 37, 50 cm itd.

Powyższe rozwiązania są słuszne kiedy po obu stronach przegrody istniejeta sama temperatura. Gdy natomiast w sąsiadujących ze sobą pomieszczeniachwystępują różne temperatury, należy dodatkowo przeanalizować kryteriumtermoizolacyjności. Przy niewielkiej różnicy temperatur wystarcza najczęściej wy-konanie ściany z pustaków ceramicznych charakteryzujących się wysokąwytrzymałością i dużym oporem cieplnym. Jeżeli jednak różnica ta wynosikilkanaście stopni Celsjusza, zachodzi konieczność docieplenia ściany materiałemtermoizolacyjnym. Uzyskujemy wówczas strukturę wielowarstwową.

STROPY l STROPODACHY

Podobnie jak ściany zewnętrzne i wewnętrzne, również stropy i stropodachymuszą spełniać podstawowe wymagania w zakresie nośności i termoizolacyjnościoraz akustyki. Zbiór wymagań dla tych przegród jest jednak odmienny, tak samojak i funkcja, jaką pełnią w budynku. Dlatego też należy analizować je oddzielnie.

A) Stropy

Podstawowym czynnikiem decydującym o rozwiązaniu materiałowym stropujest jego usytuowanie w budynku. Wyróżniamy więc stropy:— międzykondygnacyjne,— nad pomieszczeniami nieogrzewanymi,— pod nieogrzewanym poddaszem.

Wszyskie stropy muszą spełniać wymagania z zakresu nośności i sztywności(ugięcia) oraz akustyki. Tę rolę spełniają stropy dopuszczone do powszechnego

stosowania przez Instytut Techniki Budowlanej i wykonane zgodnie z właściwąinstrukcją opracowaną przez ten Instytut.

Inne rodzaje stropów należy zaprojektować indywidualnie. Z projektu wynikaćmuszą wielkości przekrojów elementów konstrukcyjnych i ich rozstaw (płyty, stro-py drewniane, monolityczne, żelbetowe itd.).

Warstwę izolacji akustycznej stanowić może materiał porowaty, tłumiący faległosowe i hałas. Najczęściej jest to wełna mineralna lub płyta pilśniowa porowata,miękka. Aby nie dopuścić do zawilgocenia izolacji akustycznej w czasieukładania podłoża pod posadzki, na izolacji akustycznej powinna być ułożonawarstwa izolacji przeciwwilgociowej.

Odrębny problem stanowią stropy nad nieogrzewanymi pomieszczeniami,bądź też pod nieogrzewanym poddaszem. W przegrodach tych należywprowadzić dodatkowo izolację termiczną (styropian, wełna mineralna, poliuretanitp.). Warstwa ta może równocześnie spełniać rolę izolacji akustycznej.

Grubość potrzebnej warstwy izolacji termicznej należy wyznaczyćw zależności od wartości współczynnika przenikania ciepła określonego przeznormę PN—91/B—02020.

W stropach międzykondygnacyjnych izolacja termiczna jest zbędna.

B) Stropodachy

Rozwiązania konstrukcyjno — materiałowe stropodachów uzależnione są odich budowy i rodzaju. Inne zatem będą dla stropodachów pełnych, inne dla wen-tylowanych lub odpowietrzanych. Wspólną ich cechą jest to, że wykonuje się jena bazie określonego stropu, który spełnia wymagania w zakresie nośnościi ugięć oraz, że w ich strukturze muszą wystąpić: izolacja termiczna, a takżezabezpieczenie przed przenikaniem wilgoci i wód opadowych do wnętrza stropo-dachu. Zabezpieczenie to nosi nazwę pokrycia dachowego.

Grubość warstwy konstrukcyjnej określana jest jako grubość przyjętego stro-pu. Grubość warstwy termoizolacyjnej wyznacza się zgodnie z obowiązującąnormą PN—91/B—02020, podobnie jak dla ścian i stropów.

TYCZENIE BUDYNKU, GRUNTY BUDOWLANE, WYKOPY

TYCZENIE BUDYNKU

Polega na odwzorowaniu, podanych na planie realizacyjnym, kształtów i wy-miarów projektowanego budynku na działce budowlanej. Do tego stosuje się tzw.ławy drutowe, potocznie zwane sznurowymi. Ustawiane są one poza obrysemprzyszłego wykopu, aby w czasie wykonywania robót ziemnych nie uległy usz-kodzeniu (rys. 17.). W tym celu, na ustabilizowanych w terenie ławach, służbygeodezyjne nanoszą poziom odniesienia, który stanowi podstawę do odmierzaniagłębokości posadowienia budynk.u. Na górnej powierzchni desek tworzących ławydrutowe, geodeta nabija gwoździe lub wycina głębokie rowki. Służą one do na-ciągania drutów bądź sznurów stanowiących obrys murów zewnętrznych.

.

Do wykonania pomiarów zaleca się stosowanie taśm metalowych, a nie par-cianych, gdyż te ostatnie mają tendencje do wydłużania się, co może być przy-czyną odmierzenia niewłaściwych odległości.

GRUNTY BUDOWLANE

Najczęściej spotykane grunty budowlane, to:- skały lite;- grunty spoiste;— grunty sypkie;— grunty mieszane;— grunty nasypowe;- grunty organiczne.

Spośród wyżej wymienionych tylko cztery pierwsze nadają się do bezpośred-niego posadowienia budynków.

Grunty nasypowe i organiczne charakteryzują się bardzo małą nośnościąi dużym osiadaniem pod wpływem obciążeń zewnętrznych. Najlepsze parametrywytrzymałościowe posiadają skały lite. Występują one jednak na niewielkim ob-szarze naszego kraju, w szczególności w terenach górskich i podgórskich.Pozostałe grunty zalegają niemal na terenie całej Polski. Najkorzystniejsze z nichto grunty sypkie, czyli przede wszystkim piaski i żwiry o różnej granulacji. Sta-nowią one podłoże pod fundamenty charakteryzujące się dużą wytrzymałościąi krótkim okresem osiadania — do jednego roku od chwili zakończenia budowy.

Grunty spoiste, do których należą głównie gliny i iły, mają również dobreparametry wytrzymałościowe, lecz tylko w stanie suchym. Przy ich zawilgoceniuzmniejsza się znacznie nośność i wzrasta podatność na osiadanie.

W przypadku iłów, a w szczególności iłów pstrych, zwanych poznańskimi,obserwuje się dużą wrażliwość na zmiany wilgotności podłoża. Wywołuje onaw tych gruntach procesy pęcznienia i skurczu, które powodują, że budynekw czasie eksploatacji poddawany jest cyklicznym, zmiennym w czasie, oddziały-waniom podłoża gruntowego.

Procesy osiadania budynków posadowionych na gruntach spoistych sądługotrwałe i ciągną się przez wiele lat. Mogą one spowodować powstanie rysi pęknięć na ścianach, stropach i posadzkach budynku. Aby temu zapobiec za-leca się nie dopuszczać do zawilgocenia wykopu. Oznacza to, że w gruntachspoistych wykopy należy wykonać w okresach suchych (bez opadów atmosfery-cznych). Następnie, możliwie jak najszybciej, powinny być zrobione fundamentyi mury piwniczne oraz zasypane wykopy.

Grunty mieszane są połączeniem spoistych i sypkich. Mogą one mieć różnyudział procentowy i rodzajowy w całej strukturze gruntu. Stąd też spotyka sięgrunty piaszczyste—gliniaste, gliniaste—piaszczyste, piaszczysto-pylaste itp. Pro-centowy udział poszczególnych rodzajów decyduje o charakterze podłoża. Imwiększy udział procentowy danego rodzaju gruntu, tym bardziej zbliżone są doniego parametry techniczne podłoża.

WYKOPY

Najczęściej spotykane są wykopy kubaturowe i liniowe. Wykopy kubaturoweWykonuje się w sposób mechaniczny (koparki, spycharki), a liniowe mogą byćwykonywane ręcznie lub mechanicznie (koparki).

O sposobie wykonania wykopu powinien decydować rodzaj fundamentów' głębokość ich posadowienia. W przypadku posadowienia na płycie lub cat-

Rys. 18. Zabezpieczenie ścian wykopu w gruncie syp-kim: a. szerokoprzestrzennego; b. wąskoprzestrzenne-go:1 - deskowanie; 2 - rygiel; 3 - słupek; 4 - zastrzał;5 - rozpora; 6 - kliny

kowitego podpiwniczenia bu-dynku zaleca się wykonaniewykopu kubaturowego sposo-bem mechanicznym. W po-zostałych przypadkach wyko-py mogą być robione ręcznie.Należy pamiętać, że wykopmechaniczny nie powinien byćwykonany do poziomu posa-dowienia fundamentów, leczpłycej. Sprzęt mechaniczny na-rusza bowiem strukturę grun-tu, na którym będą posado-wione fundamenty. W związkuz tym zaleca się wykopanieostatnich 20-30 cm wykopusposobem ręcznym.

Wykopy liniowe mogąmieć ściany pionowe lubukośne. Te ostatnie nazywanesą wykopami ze zboczami lubskarpami.

Pochylenie skarp uzależ-nione jest od rodzaju gruntui głębokości posadowienia(tab. 6.).

Wykopy o ścianach piono-wych mogą być robione bezdeskowań (szalunku) w gli-nach wilgotnych i suchych —do głębokości 1,0 m. W po-zostałych przypadkach, zewzględu na bezpieczeństwopracowników, należy wykonaćzabezpieczenie ścian piono-wych wykopu w postaci obu-dowy z desek i bali lub me-talowych ścianek szczelnych,takich jak np: ścianki Larsse-na (rys. 18. i 19.).

Rys. 19. Zabezpieczenie ścian wykopu w grunciespoistym: a. słupek podparty zastrzałem; b. słupekz odciągiem: 1 — deskowanie; 2 - słupek;3 — zastrzał; 4 - odciąg

Wielkość nachylenia skarp wykopu

Rodzaj gruntu

PiaskiGliny

Głębokość wykopu

do 3,0 m

1 : 0,751 : 0,33

powyżej 3,0 m

1 : 11 : 0,75

ODWODNIENIE WYKOPÓW

Istotnym problemem, który może występować w czasie wykonywania wyko-pów jest wysoki poziom wód gruntowych. Często zdarza się, że poziom tychwód jest wyższy od projektowanego poziomu posadowienia budynku. Oznaczato, że fundamenty i ściany pionowe mogą być narażone na zawilgocenie. Abytemu zapobiec, obniża się poziom wód gruntowych na okres prowadzenia robótziemnych, a później, dla zabezpieczenia budynku przed wilgocią i wodą grun-tową, stosuje się odpowiednieizolacje przeciwwodne i prze-ciwwilgociowe.

Bardziej korzystnym rozwią-zaniem jest docelowe obniżeniepoziomu wód gruntowych po-przez wykonanie drenażu opa-skowego wokół budynku lubwykonanie tzw. depresji lokal-nej. Drenaż opaskowy układasię w poziomie posadowieniafundamentów w odległości do50 cm od zewnętrznego obrysufundamentów. Elementem dre-nującym są rurki drenarskie lubwykonane z tworzywa wężeperforowane (rys. 20.).

Zasadę obniżania poziomuwód gruntowych przy pomocywytworzenia depresji lokalnejilustruje rysunek 21.

Przy wykonywaniu wykopupod fundamenty budynku na te-renach zdrenowanych należyzwrócić szczególną uwagę abynie przerwać ciągłości istnieją-cej sieci drenarskiej. Uszkodze-nie drenażu może być przy-czyną stałego zawilgocenia piw-nic oraz terenu wokół budynku.

Rys. 20. Przykład drenażu dla budynku podpiwni-czonego:1 — dreny ceramiczne; 2 — obsypka filtracyjna zeżwiru lub gruzu; 3 — izolacja przeciwwilgociowa;4 — kanalik odprowadzający wodę gruntową dodrenażu; 5 - gruzobeton; zw.w — zwierciadło wo-dy gruntowej

Rys. 21. Drenaż pierścieniowy - obniżenie swo-bodnego zwierciadła wody gruntowej:1 — pierwotne zwierciadło wody gruntowej;2 - obniżone zwierciadło wody; 3 - dreny

O głębokości posadowienia budynków decydują:głębokość zalegania warstwy nośnej i poziomu wód gruntowych,głębokość strefy przemarzania,istniejące spadki terenu,możliwość wypierania gruntu spod fundamentów,względy użytkowe.

Spośród wyżej wymienionych pięciu czynników najważniejszymi są dwa pier-wsze. Decydują one bowiem o bezpiecznej pracy konstrukcji.

Każdy budynek powinien być posadowiony w warstwie nośnej i jednocześnieponiżej strefy przemarzania gruntu. Oznacza to, że nie należy budować na na-sypach i torfach.

Głębokość przemarzania na terenie kraju jest zróżnicowana i wynosi od80 cm w Wielkpolsce do 140 cm na Suwalszczyźnie (rys. 2.).

Zaleca się również, aby fundamenty byty posadowione około 30-40 cm po-wyżej poziomu stwierdzonego zwierciadła wody gruntowej. Gwarantuje to uniknię-cie w przyszłości problemów z zawilgoceniem murów fundamentowych i piwnic.

W przypadku gruntów sypkich wyniesienie poziomu posadowienia budynkuponad swobodne zwierciadło wody i wykonanie izolacji poziomej i pionowej mu-rów fundamentowych jest wystarczające. W gruntach spoistych wskazane jest wy-konanie:— izolacji poziomej i pionowej murów fundamentowych,— izolacji poziomej pod posadzką,- drenażu opaskowego wokół budynku.

FUNDAMENTY

INFORMACJE OGÓLNE

W zależności od głębokości zalegania warstw nośnych fundamenty dzielimyna płytkie i głębokie.

Do fundamentów płytkich zaliczamy: ławy, stopy, płyty, ruszty, natomiast dogłębokich: pale, krótkie pale, studnie, skrzynie i kesony.

W budownictwie mieszkaniowym, w szczególności w budynkach jednorodzin-nych, bliźniaczych i szeregowych, rzadko stosujemy posadowienia głębokie,a nawet płyty i ruszty. Te dwa ostatnie rodzaje fundamentów są stosowanew przypadkach wyjątkowych, gdy nośność gruntu jest znacznie mniejsza niż0,1 MPa (1 kG/cm2).

W przeważającej części wznoszonych budynków jednorodzinnych, bliźnia-czych i szeregowych stosuje się ławy i stopy fundamentowe.

Lawy projektuje się i wykonuje pod ścianami o grubości powyżej 12 cm,natomiast stopy — pod słupami i filarami wolno stojącymi. Mury o grubościmniejszej lub równej 12 cm można wykonywać na podłożu betonowym przygo-towanym jak pod posadzki. Lawy i stopy fundamentowe mogą być wykonywanez kamienia, cegły, betonu i żelbetu. Fundamenty kamienne i ceglane stosuje sięobecnie bardzo rzadko. Aktualnie dominują fundamenty betonowe i żelbetowe.Ich szerokość uzależniona jest od wielkości działających na nie obciążeń orazod nośności podłoża gruntowego.

LAWY FUNDAMENTOWE

Mają one przeważnie przekrój prostokątny. Ich wysokość nie powinna byćmniejsza niż 30 cm. Szerokość ustalana jest na podstawie obliczeń statycznych.

Rys. 22. Przykłady ław fundamentowych: a - odsadz-ka; b — grubość muru; h - wysokość ławy;B - szerokość ławy

Przyjmuje się, że minimalnaszerokość ław nie może byćmniejsza od szerokości proje-ktowanego na niej muru. Po-winna być ona wielokrotnością5 cm.

Lawy fundamentowe należywykonywać na podłożu z chu-dego betonu grubości 10 cm.Do ich wykonania stosuje siębeton klasy B10. Zasadniczaróżnica między lawami betono-wymi i żelbetowymi wynikaz ich szerokości i związanegoz tym sposobu zbrojenia.

Lawy betonowe stosuje się,gdy wielkość odsadzki, a więcfragment ławy wystającej pozalico muru stojącego na niej, niejest większy od jej wysokości.

W lawach tych, pod ścia-nami powinno być układanezbrojenie podłużne składającesię z czterech prętów o śred-

nicy 12 mm połączone strzemionami rozstawionymi na długości ławy nie rzadziejniż co 3/4 wysokości ławy, lecz nie więcej niż co 25 cm. Zbrojenie to pełni rolęwieńca łączącego wszystkie fundamenty, zwiększającego "odporność" fundamen-tów oraz całego budynku na odkształcenia podłoża gruntowego.

Ze względu na możliwość agresywnego działania wilgoci zawartej w podłożuna zbrojenie, otulina prętów powinna wynosić 5 cm.

W ławach żelbetowych wielkość odsadzki jest na ogół znacznie większa odwysokości ławy. Z tej racji występuje w nich dodatkowe zbrojenie poprzeczne,które ma zabezpieczyć fundament przed spękaniem. Liczba, przekrój i rozstawprętów zbrojeniowych po-winny być w sposób jedno-znaczny określone w pro-jekcie technicznym. Przy-kładowe przekroje ław fun-damentowych pokazano narysunku 22.

Często zdarza się, że bu-dynek został zaprojektowa-ny jako obiekt częściowopodpiwniczony. Zachodzi

Rys. 23. Ława ciągła o zmiennym poziomie posadowie-nia (schodkowa): 1 - pręty główne; 2 - strzemiona

wtedy konieczność zmiany poziomu posadowienia ław fundamentowych. Wpro-wadza się wówczas stopnie lub uskoki, które należy dobrze zazbroić w celu za-chowania ciągłości lawy. Przykład takiego rozwiązania konstrukcyjnego przedsta-wiono na rysunku 23. Najczęściej przyjmuje się uskok o wysokości 40 cm, nadługości od 80 do 120 cm.

STOPY FUNDAMENTOWE

Mogą być betonowe lub żelbetowe. Ich gabaryty oraz wielkość i rodzaj zbro-jenia są wynikiem obliczeń statycznych. W przypadku stóp żelbetowych zbrojeniedolne stanowi siatka z prętów, których średnice i rozstaw powinny być określonew projekcie. Stopy fundamentowe, podobnie jak ławy, wykonuje się na warstwiechudego betonu o grubości 10-15 cm. Zbrojenie powinno mieć otulinę grubości5 cm.

W rzucie, stopy fundamen- prostokątnatowe mają najczęściej kształtkwadratu lub prostokąta. Prze-krój stopy może być: prostokąt-ny lub kwadratowy, trapezowyi kielichowy.

Przekrój trapezowy jest bar-dziej ekonomiczny od pros-tokątnego, gdyż przy tych sa-mych wymiarach podstawy maznacznie mniejszy ciężar. Jestjednak bardziej pracochłonnyw wykonaniu. Przekroje kieli-chowe stosowane są najczęś-ciej w gotowych, prefabrykowa-nych stopach fundamentowych.Mogą być one wykorzystanewówczas, kiedy będą w nichustawiane prefabrykowane słu-py żelbetowe, a w innych przy-padkach są zarówno technicz-nie jak i ekonomicznie nieuza-sadnione. Przekroje stóp funda-mentowych przedstawiono narysunku 24.

Rys. 24. Rodzaje stóp fundamentowych: a -wielkość odsadzki lub grubość górnej części kieli-cha; b - g — wymiar boku słupa; h — całkowitawysokość stopy; B — wymiar boku podstawy stopy

Mury piwniczne są najbardziej obciążonym elementem w całym budynku. Sto-sowane do ich wykonania materiały powinny charakteryzować się dużą noś-

nością, a więc do ich wznoszenia niezbędne są materiały o wysokiej wytrzy-małości. Dotyczy to zarówno cegieł, bloczków betonowych jak i zapraw.

Ściany zewnętrzne piwnic ze względu na możliwość stałego ich zawilgocania,zarówno przez wody gruntowe jak i powierzchniowe (w czasie opadów atmosfe-rycznych), nie mogą być wykonywane z następujących materiałów:- bloczków z betonu komórkowego,- pustaków żużlobetonowych (np. ALFA),— cegieł kratówek i pustaków szczelinowych,— cegieł wapienno-piaskowych,- cegieł cementowo-wapiennych.

Przy tych ograniczeniach, ogólnie dostępnymi i nadającymi się do wykonaniaścian zewnętrznych piwnic są:- cegły ceramiczne pełne,— bloczki betonowe,— beton monolityczny.

Do wykonania murów wewnętrznych mogą być wykorzystane inne materiałyścienne, pod warunkiem, że ich nośność gwarantuje bezpieczne przeniesienieobciążeń. Kryterium to eliminuje w zasadzie bloczki z betonu komórkowego i pu-staki żużlobetonowe, gdyż ich parametry wytrzymałościowe są znacznie mniejszeod materiałów ceramicznych i betonowych.

Rozwiązania konstrukcyjne murów piwnicznych uzależnione są również od te-go, czy pomieszczenia piwniczne są ogrzewane, czy też nie. Jeśli piwnice niesą ogrzewane, nie ma konieczności stosowania ścian z odpowiednią warstwąizolacji termicznej.

MURY ZEWNĘTRZNE PIWNIC NIEOGRZEWANYCH

Grubość tych murów uzależniona jest nie tylko od obciążeń z wyższych kon-dygnacji i parcia gruntu, lecz również grubości i konstrukcji murów parteru. Murywarstwowe wyższych kondygnacji muszą mieć oparcie dla warstwy termoizolacyj-nej i osłonowej. Stąd wynika wniosek, że mury te powinny mieć grubość 38 lub51 cm. Dotyczy to murów wykonywanych z cegły ceramicznej pełnej i z blocz-ków betonowych. Bloczki betonowe mają zwielokrotnione wymiary cegieł. Stądteż:- bloczek M-2 odpowiada gabarytowo 2 cegłom i ma wymiary: 25 x 12

x 14 cm,— bloczek M-4 odpowiada 4 cegłom i ma wymiary: 25 x 25 x 14 cm,- bloczek M-6 zastępuje 6 cegieł, a jego wymiary wynoszą:

38 x 25 x 14 cm.Warunkiem prawidłowego wykonania murów jest stosowanie wiązań cegieł,

polegające na przesunięciu względem siebie spoin poziomych i pionowych.Do wykonania murów zewnętrznych zaleca się stosowanie cegieł klasy nie

niższej niż "10" i zaprawy cementowo wapiennej marki minimum "3".

MURY ZEWNĘTRZNE PIWNIC OGRZEWANYCH

Różnią się one od murów zewnętrznych piwnic nieogrzewanych jedynie gru-bością, posiadają bowiem dodatkowo warstwę izolacji cieplnej i ściankę docis-

.„ _ , , ,--, kotewki w kształcie litery0 średnicy 6 mm układane w spoinach poziomych po 4 szt./m2.

Przykład ściany warstwowej ilustruje rysunek 25.

MURY WEWNĘTRZNE PIWNIC NIEOGRZEWANYCH

Do wykonania murów wewnętrznych dopuszcza się stosowanie niemal wszy-stkich rodzajów materiałów ściennych pod warunkiem zapewnienia niezbędnejnośności. Bardzo często ściany wewnętrzne, na których opierają się stropy sąbardziej obciążone od zewnętrznych. Stąd też najczęściej spotykane grubości ta-kich ścian wynoszą:— 25 i 38 cm: z cegieł pełnych,— 38 cm: z cegieł kratówek,— 29 cm: z cegieł szczelinówek.

MURY WEWNĘTRZNE POMIĘDZY POMIESZCZENIAMI OGRZEWANYMI1 NIEOGRZEWANYMI

Zasadnicza konstrukcja tych murów jest identyczna jak pomiędzy pomiesz-czeniami nieogrzewanymi. Charakteryzują się jednak większą termoizolacyjnością,a zatem muszą być dodatkowo docieplone.

Przypadek docieplenia muru styropianem jest najprostszy i nie wymaga sto-sowania ścianki osłonowej. Można bowiem do muru, poprzez styropian,zamocować siatkę murarską lub siatkę Rabitza i na niej wykonać tynk cemento-wo—wapienny. Grubość muru wraz z dociepleniem powinny być jednoznacznieokreślone w projekcie.

STROPY NAD PIWNICAMI

Stropy nad piwnicami pełnią identyczną funkcję jak stropy nad pozostałymikondygnacjami. Jedyna różnica, jaka może wystąpić między nimi, dotyczy przy-

padku, kiedy strop układany jest nad piwnicami nieogrzewanymi. W tej sytuacjipodstawowe rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne powinny być takie same jakdla wszystkich kondygnacji. Dodatkowo należy jednak na stropie tym ułożyćwarstwę izolacji termicznej, która zabezpieczy pomieszczenia ogrzewane przedniepożądanymi stratami ciepła.

Szczegóły konstrukcyjne oraz zalecane rozwiązania materiałowe zostaną omó-wione w kolejnych rozdziałach.

CZĘŚĆ NADZIEMNA BUDYNKU — ROZWIĄZANIAKLASYCZNE

INFORMACJE OGÓLNE

Rozwój techniki i wymiana doświadczeń z wieloma krajami o wysokiej kultu-rze technicznej przyczyniły się do tego, że rynek materiałów budowlanych jestbardzo bogaty i różnorodny. Jednak nie wszystkie dostępne materiały mają atestdopuszczający je do stosowania w budownictwie krajowym. Powyższe stwierdze-nie dotyczy również i tych materiałów, które jako tradycyjne od wielu lat są sto-sowane w budownictwie. Dzieje się lak dlatego, że w ostatnim czasie powstałow kraju dużo prywatnych wytwórni cegieł, a nie wszystkie z nich mają odpowied-nie urządzenia do właściwego przygotowania gliny. Robią więc cegły z marglem,tzn. z gliny z domieszką węglanu wapnia lub magnezu. Cegły te pod wpływemwilgoci bardzo szybko rozpadają się, bowiem margiel w zetknięciu z wodązwiększa swoją objętość i powoduje ich rozsadzanie. Można w prosty sposóbprzekonać się, czy oferowany wyrób nie zawiera nadmiernej ilości margla. Wy-starczy badaną cegłę polać kwasem solnym. Jeżeli kwas na powierzchni cegłyzacznie się burzyć oznaczać to będzie, że cegła jest słaba, z nadmiernązawartością margla. Inną ważną cechą jaką musi odznaczać się dobra cegła tometaliczny dźwięk wydobywający się przy uderzeniu jej metalowym przedmiotem.Również barwa cegieł powinna być w miarę jednolita, bez szarych i czarnychplam.

Opisane wyżej cechy są łatwe do sprawdzenia i nie wymagają kłopotliwychbadań. Jednak z uwagi na to, że wyroby ceramiczne mogą mieć różne wadyukryte, trudne do zauważenia "na oko", przed ich kupieniem trzeba się upewnić,czy wytwórca ma dwa atesty na sprzedawaną cegłę.

Pierwszy mówi o klasie cegły, czyli o jej wytrzymałości na ściskanie, nasią-kliwości i mrozoodporności.

Drugi, ważniejszy, tzn. znak bezpieczeństwa "B", określa podobne parametry,ale dodatkowo gwarantuje, że produkt jest bezpieczny ekologicznie. Znak "B"wydaje producentom Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości po zapoznaniusię z wynikami badań uprawnionych do tego laboratoriów.

Na rynku pojawiło się ostatnio dużo nowych materiałów budowlanych nie po-siadających atestów. Kupując nowości budowlane dobrze jest wcześniej zasięg-nąć opinii fachowców oraz sprawdzić, czy nowość ma świadectwo Instytutu Tech-niki Budowlanej.

W niniejszym rozdziale przedstawiono rozwiązania klasyczne, powszechniestosowane w kraju, charakteryzujące się dobrymi parametrami technicznymi orazstosownymi atestami i aprobatami ITB.

W następnym rozdziale zaprezentowano najnowsze materiały i technologie,które z uwagi na swoje zalety są godne szerszego rozpropagowania. Omówionoszerzej tylko te z nich, które zostały dopuszczone do stosowania w kraju.

MURY PRZYZIEMIA l WYŻSZYCH KONDYGNACJI

Obowiązujące wymagania w zakresie termoizolacyjności ścian zewnętrznychspowodowały, że mają one w zasadzie budowę trójwarstwową (rys. 25.) skła-dającą się z warstw:— konstrukcyjnej,— termoizolacyjnej,— osłonowej.

Podstawowe wymagania techniczne dotyczące wznoszenia ścian warstwo-wych oraz ścian jednomateriałowych, w tym również wewnętrznych, są takie sa-me. Dlatego też w pierwszej kolejności omówione zostaną ogólne wymagania,a następnie uwarunkowania, które należy spełnić przy stosowaniu poszczegól-nych rodzajów cegieł lub pustaków.

Zgodnie z obowiązującymi normami, grubość spoin poziomych powinna wy-nosić 12 mm a pionowych: 10 mm.

Każda spoina pionowa musi być przewiązana, czyli przekryta pełną płasz-czyzną cegieł znajdujących się w warstwie położonej wyżej. Przykłady przewiązańw murze z cegły pełnej i z pustaków szczelinowych przedstawiono na rysunkach26. i 27.

Rys. 26. Pospolite wiązanie muru Rys. 27. Wiązanie muru z pustakówszczelinowych

Do wykonania murów zaleca się stosowanie zapraw cementowo-wapiennych.Zaprawy wapienne mają stosunkowo niską wytrzymałość i łatwiej niż pozostałeulegają niszczeniu pod wpływem czynników atmosferycznych. Zaprawy cemento-we charakteryzują się dużą wytrzymałością i odpornością na działanie czynnikówzewnętrznych, lecz sprzyjają powstawaniu mostków termicznych.

Ponadto zaleca się, aby:— liczba cegieł połówkowych w murze nie przekraczała 15%;— cegłę pochodzącą z rozbiórek przed jej wmurowaniem dokładnie oczyścić

z pozostałej na niej zaprawy;— wnęki i bruzdy instalacyjne wykonywać jednocześnie ze wznoszeniem murów;

przed każdą przerwą w murowaniu, ostatnią warstwę cegieł pokryć zaprawąi wyrównać;mury wznosić możliwie równomiernie na całej ich długości; (dopuszczalnaróżnica poziomów poszczególnych murów w czasie ich wykonywania nie po-winna przekraczać 4,0 m);w miejscu połączenia cegieł stosować tzw. strzępią uciekające, zazębionekońcowo lub zazębione bocznie (rys. 28.).

Rys. 28. Strzępią: a. strzępią uciekające; b,c. strzępią zazębione końcowe; d,e. strzępiązazębione boczne

Uwarunkowania dotyczące stosowania różnych cegieł, pustaków i bloczkówustalone są jednoznacznie w obowiązującej normie PN—87/B—03002 "Konstru-kcje murowe".

Mury z cegieł pełnych ceramicznych i wapienno-piaskowych. Muryz cegieł ceramicznych narażone na trwałe zawilgocenie można wykonywać bezspecjalnych zabezpieczeń pod warunkiem, że będą wznoszone na zaprawie ce-mentowej z cegły o wytrzymałości nie mniejszej niż 15 MPa (150 kG /cm2). Prak-tyka wykazuje jednak, że lepiej jest w takim przypadku zabezpieczyć ich po-wierzchnię izolacją powłokową od zewnątrz. Cegła ceramiczna pełna może byćstosowana praktycznie wszędzie, z wyjątkiem murów narażonych na silną agresjęchemiczną.

Cegły wapienno-piaskowej (silikatowej) nie należy stosować w murach fun-damentowych i cokołach oraz do wznoszenia murów z przewodami dymowymi.

Mury z cegieł dziurawek, kratówek i pustaków szczelinowych. Cegieł tychnie wolno używać do wykonywania fundamentów, murów fundamentowych i co-kołów do wysokości 0,5 m nad poziomem przylegającego terenu, a takżedo wznoszenia murów z przewodami dymowymi, spalinowymi i wentylacyjnymi.Do murowania nie należy wykorzystywać fragmentów cegły dziurawki i kratówkio wielkości mniejszej niż 1/2 cegły.

Pustaki szczelinowe nie mogą być przycinane, a w ścianach z pustaków nienależy wykuwać bruzd na instalacje.

Mury z bloków drążonych wapienno-piaskowych. Bloków tych nie stosujesię do wykonywania:— fundamentów i cokołów,— murów narażonych na trwałe zawilgocenia,- murów narażonych na agresywne działanie otoczenia (np. budynki inwentar-

skie, mleczarnie).

Mury z bloczków z betonu komórkowego. Z bloczków z betonu komórko-wego nie wykonuje się:— fundamentów, murów fundamentowych i cokołów do wysokości 0,5 m ponad

poziom przylegającego terenu; pomiędzy warstwą najniższą z betonu komór-kowego a murem znajdującym się pod nią należy wykonać izolację poziomąz 2 warstw papy na lepiku,

— murów w pomieszczeniach narażonych na stałe zawilgocenie (powyżej 75%wilgotności powietrza),

— attyk i gzymsów,— nadproży i przesklepień,— murów z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi,— murów w warunkach zagrożenia agresją chemiczną.

Grubość ścian nośnych z bloczków z betonu komórkowego nie powinna byćmniejsza niż 0,24 m, a minimalny przekrój filarków: 0,24 x 0,50 m.

Mury z bloczków betonowych. Bloczki betonowe są materiałem ogólno-dostępnym i powszechnie stosowanym przede wszystkim do wznoszenia murówpiwnicznych.

Ich wymiary są wielokrotnością wymiarów cegieł ceramicznych pełnych.Do wykonywania murów z bloczków betonowych stosuje się zaprawę cemen-

tową lub cementowo-wapienną. Wznoszenie murów z bloczków betonowych zna-cznie skraca okres wykonywania robót, wymaga jednak dużej siły fizycznej(z uwagi na znaczny ciężar elementów).

Mury z pustaków betonowych wykonywane są wyłącznie w konstrukcjachnadziemnych. Najniższa warstwa muru powinna znajdować się na wysokości niemniejszej niż 50 cm ponad terenem. Układa się ją na warstwie izolacji wodosz-czelnej (2 x papa na lepiku). W takich murach nie należy wykuwać wnęk i bruzdna instalacje. Pustaków nie wolno stosować do wykonywania murów z przewo-dami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi.

Mury z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi mogą byćwykonywane z cegieł ceramicznych lub odpowiednio do tego przystosowanychkształtek i pustaków ceramicznych.

Przewody w murze mają przekrój kołowy, kwadratowy lub prostokątny. Mini-malna średnica przewodu okrągłego nie może być mniejsza niż 15 cm. Przytradycyjnym murowaniu minimalne wymiary przekroju wynoszą 14 x 14 cm.

Wielkość przewodów wentylacyjnych i spalinowych wyznacza się na podsta-wie obliczeń. Przewody te mogą być indywidualne lub zbiorcze. Niedopuszczalnejest stosowanie zbiorczych przewodów dymowych. Do zbiorczego przewodu wen-tylacyjnego można włączyć przewody boczne odprowadzające powietrze z po-

mieszczeń o jednakowym charakterze, znajdujących się w budynku po tej samejstronie świata.

Do indywidualnego przewodu wentylacyjnego można podłączyć tylko 1 po-mieszczenie.

Odległość między wlotami do tego samego kanału wentylacyjnego powinnawynosić 2 kondygnacje. Dwie ostatnie kondygnacje od góry muszą mieć indywi-dualne przewody wyprowadzone ponad dach.

Indywidualne przewody spalinowe stosuje się:— dla każdego pieca kąpielowego na ostatniej kondygnacji i w budynkach par-

terowych;- dla 2 pieców spalinowych o wydajności 35 000 W/h (watów na godzinę) każ-

dy przy odległości włączenia ich do kanału nie mniejszej niż 1,0 m w pionie;— dla 2 pieców grzewczych na ostatniej kondygnacji i w budynkach partero-

wych.Indywidualne przewody dymowe stosuje się:

— do pieców ogrzewczych ostatniej kondygnacji,— dla każdego trzonu kuchennego i pieca kąpielowego,- do pieca c.o. o wydajności 35 000 W/h.

Dopuszcza się podłączenie do 1 przewodu indywidualnego 2 lub 3 piecówogrzewczych, przy czym minimalna odległość między włączeniami powinnawynosić 1,5 m.

Otwory wlotowe przewodów wentylacyjnych zaopatruje się w kratki wentyla-cyjne. W łazienkach, we i kuchniach nie wolno stosować żaluzji w kratkach.

Na poddaszu przewody z pustaków ceramicznych należy obmurować cegłąna grubość 12 cm.

Trzony kominowe na poddaszu powinny być obrzucone zaprawą budowlaną(tzw. rapówką), a ponad dachem wyprawione tynkiem cementowo-wapiennym(2 warstwowym) lub wyspoinowane.

Wysokość komina ponad dachem uzależniona jest od pochylenia połaci da-chowej oraz od stopnia palności pokrycia i określona jest poniżej podanymi wa-runkami:a) przy dachach płaskich (o kącie pochylenia połaci dachowej w stosunku do

płaszczyzny poziomej a < 12°) wylot komina powinien zawsze wystawać mi-nimum 60 cm ponad kalenicę (niezależnie od konstrukcji dachu i rodzajupokrycia);

b) w dachach stromych (a > 12°)— przy pokryciu nieogniochron-

nym wylot powinien równieżwystawać minimum 60 cm po-wyżej kalenicy (rys. 29 a),

— przy ogniochronnym pokryciuwylot musi się znajdować mini-mum 30 cm ponad dachemprzy zachowaniu odległości od Rys 29 Wyprowadzenie wy|0tu komina

dachu nie mniejszej niż 1 m ponad dach. a usytuowanie wy|0tu przy

(rys. 29 b). palnym pokryciu dachu; b. usytuowaniePonadto konieczne jest, aby wylot wy|0tu przy pokryciu niepalnym lub trudno

znajdował się powyżej strefy ewentual- zapalnym

Rys. 30. Wysokość wyprowadzenia ko-mina zasłoniętego

nego zagęszczenia powietrza (attyki, tarasy,budynki przyległe) jak to przykładowo po-kazano na rysunku 30.

Górę komina należy pokryć czapkąw postaci płyty betonowej lekko zbrojonej,zatartej z wierzchu zaprawą cementową,pod którą niezbędne jest ułożenie warstwypapy.

Wierzch komina wentylacyjnego powi-nien być zakończony czapką od góry i po-siadać wyloty boczne. Jeżeli w jednym ko-

minie wystąpią kanały dymowe i wentylacyjne, to wyloty kanałów wentylacyjnychumieszcza się 30 cm poniżej czapki w celu uniknięcia "wpędzania" do nich dymuwylotami bocznymi. Zakończenie komina czapką ilustruje rysunek 31.

Rys. 31. Zakończenie wylotu komina czapką betonową:a. widok aksonometryczny; b. przekrój przez kanał wen-tylacyjny:1 - pokrywa betonowa; 2 — wylot przewodu dymowe-go; 3 — wylot przewodu wentylacyjnego; 4 — płytkiklinkierowe; 5 — mur kominowy

Nadprożami nazywamy elementy stosowane do przekrycia różnego rodzajuotworów i wnęk w murach, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych. Najczęś-ciej wykonywane są:— z typowych, prefabrykowanych belek żelbetowych L-19,— z belek stalowych,— jako monolityczne żelbetowe.W ostatnich latach chętnie stosuje się klasyczne nadproża łukowe i typu Kleina.

Nadproża z typowych, prefabrykowannych belek żelbetowych L-19. Belkiprzeznaczone do wykonywania nadproży, zwane popularnie "elkami", produkowa-ne są o długości od 90 do 270 cm ze skokiem co 30 cm. Ich wysokość wynosi19 cm, a szerokość stopki — 9 cm. Głębokość oparcia belek nadprożowych namurze nie powinna być mniejsza niż 10 cm. Kształt belek umożliwia uformowanieklasycznego węgarka poziomego, którego rola jest szczególnie ważna w otwo-rach okiennych i drzwiowych, w ścianach zewnętrznych. Przykłady nadproży wy-konanych z "elek" przedstawia rysunek 32.

Rys. 32. Przykłady nad-proży okiennych z be-lek żelbetowych typuL-19 wbudowanychw mury: a. wewnętrz-ne; b. zewnętrzne,ocieplone

Nadproża z belek stalowych. Stosuje się najczęściej dla przekrycia otworówbram wjazdowych do garażu, których szerokość wynosi ponad 270 cm.

Liczba belek stalowych oraz ich przekrój powinny być każdorazowo określonew projekcie. Przeważnie są to belki o przekroju dwuteowym. Przykłady takichnadproży ilustruje rysunek 33.

Rys. 33. Nadproża zbelek stalowych: a.belka nadokienna typuKleina z dźwigaremstalowym; b. i c. spo-soby przekrycia otwo-ru belkami stalowymi

Belek stalowych nie należy układać bezpośrednio na murze, lecz na podlew-ce betonowej lub na zaprawie cementowej grubości co najmniej 3 cm. Poszcze-gólne belki stalowe powinny być zespolone ze sobą śrubami albo zespawane.

Przestrzeń między średnikiem a półkami w skrajnych belkach należy wypełnićcegłą, najlepiej dziurawką (wyszpałdować). Belkę można również ocieplić od zew-nątrz styropianem. Dla zwiększenia przyczepności tynku, nadproża po wyszpał-dowaniu i ociepleniu można opleść siatką Rabitza lub siatką murarską. Dotyczyto przede wszystkim stopek dolnych belek i styropianu.

Minimalna głębokość oparcia belek stalowych na murze nie może być mniejszaniż 15 cm+h/3, gdzie h ozna-cza wysokość belki w cm. -,

Rys. 34. Przykłady nadproży monolitycznych żelbeto-wych: a. w murze wewnętrznym — nieocieplonym;b. w murze zewnętrznym — ocieplonym z węgarkiem:1 - beton; 2 - pręty zbrojenia głównego; 3 - strze-miona; 4 — ocieplenie (styropian)

Odległość pomiędzy kotwami powinna wynosić od 2,5 do 3,0 m (rys. 39.,40., 41.);w przypadku, gdy belki tra-fiają na komin, można zwięk-szyć ich rozstaw albozastosować tzw. wymian.Można też oprzeć belki naścianie kominowej za poś-rednictwem specjalnego "bu-ta" stalowego lub żeliwnego(rys. 42.).

Rys. 39. Rzut belkowania stropu: 1 - belki; 2 -zakotwienie; 3 — wymian; 4 — ścianka działowamurowana

Rys. 40. Kotwienie belek drewnia-nych w murach zewnętrznych:a. czołowe; b. boczne; 1 — belka;2 - kotew stalowa; 3 — zatyczka(zawłoka)

Rys. 41. Kotwienie be- llek na ścianie śród- |kowej: a., b. w murzeo grubości 25 cm;c. w murze o grubości38 cm (a, c - rzut, b - przekrój): 1 - mur;2 — płaskownik; 3 — klamra

Rys. 42. Oparcie końców belek na ścianach z przewodami dymo-wymi: a. z zastosowaniem wymianu; b. na strzemieniu zawieszo-nym na wymianie; c. na wsporniku żeliwnym (bucie): 1 — wymian; 2 — belka; 3 —dachówka układana na rąb na zaprawie glinianej; 4 - strzemię; 5 - wspornik żeliwny

Stropy typu Kleina. Wykonywane są one z dwuteowych belek stalowych,których przekroje wyznaczane są na podstawie obliczeń statycznych. Belki opierasię na murze na podlewce betonowej. Głębokość oparcia mierzona w cm po-winna wynosić nie mniej niż 1/3 wysokości belki plus 15 cm.

Wypełnienie pomiędzy belkami mogą stanowić:- płyta żelbetowa (wylewana na mokro lub prefabrykowana),— cegła dziurawka,— cegła ceramiczna pełna.

Płyta ceglana powinna być zbrojona bednarką o wymiarach: 1 x 20 mm do2 x 30 mm lub prętami okrągłymi ze stali zwykłej, średnicy od 4,5 do 8 mm.Same płyty bez belek mogą być stosowane nad pomieszczeniami o niewielkiejrozpiętości (np. nad korytarzami). Płyty ceglane stosuje się w trzech odmianach,które decydują o nośności stropu:- ciężkie grubości 1/2 cegły,- półciężkie grubości 1/4 cegły z żeberkami,- lekkie grubości 1/4 cegły.

Przekroje tych płyt przedstawiono na rysunku 43.

Rys. 43. Płyty ceramiczne typu Kleina: a., c., d.,e. ciężkie grubości 1/2 cegły; b. przekrój wzdłużbelki; f., g. lekkie grubości 1/4 cegły; h. półciężkażeberkowa: 1 - belka stalowa; 2 - cegła;3 - płaskownik lub stal okrągła; 4 - siatka;5 - polepa; 6 — ocieplenie z płyty pilśniowejmiękkiej; 7 - podłoga; 8 - beton lub zaprawa

Strop Akermana. Wykonuje się go z pustaków ceramicznych o wysokoś-ciach: 15, 18, 20 i 22 cm, układanych na deskowaniu (rys. 44.). Żubra zbrojonestalą zwykłą okrągłą lub żebrowaną wypełnia się betonem żwirowym klasy nieniższej niż B10, tworząc od góry płytę betonową grubości co najmniej 3 cm(rys. 45.).

Strzemiona w żebrach daje się tam, gdzie wymaga tego projekt (obliczeniana ścinanie). Żebra stropu łączą się w obu końcach z wieńcem, którego zbro-

Rys. 44. Strop gęstożebro-wy typu Akermana z płytąbetonową: a. typowy; b.podwyższony przez zasto-sowanie nadstawki z ceg-ły dziurawki: 1 — wieniecżelbetowy; 2 - żebro;3 — płyta; 4 - pustak;5 - deskowanie;6 — zbrojenie główne

Rys. 45. Strop gęstożebrowy z pusta-kami typu Akermana

jenie składa się z 4 prętów o średnicy 12mm, ułożonych podłużnie oraz strzemiono średnicy od 4,5 do 6 mm, rozmieszczo-nych co 33 cm.

W miejscach przewidzianych pod ściankidziałowe należy wykonywać w stropie spe-cjalne żebra żelbetowe.

Przykłady rozwiązań konstrukcyjnychtych żeber pokazano na rysunku 46.Dopuszczalne rozpiętości stropu, w zależ-ności od wysokości pustaków przedstawio-no w tabeli 7.

Rys. 46. Żebra w stro-pie typu Akermanaprzenoszące ciężarścianek działowych: a.żebro poszerzone; b.układ zbrojenia przywłączeniu do współ-pracy sąsiednich żeber

Dopuszczalne rozpiętości teoretyczne stropów Akermana w zależnościod wysokości pustaków

Wysokośćpustaka

cm

15182022

Masa pustaka

typ lekki typ ciężki

kg4,35,06,06,6

7,08,09,0

10,0

Maksymalne rozpiętości obliczeniowe

płyta n ad beto n u 3 cm

stropy ciągłelub częściowozamocowane

stropywolno

podparte

płyta nadbetonu 5 cm

stropodachyciągłe lubczęściowo

zamocowane

stropoda-chy wolnopodparte

m

6,006,907,508,10

5,005,756,256,75

7,208,409,20

6,307,358,058,75

Stropy typu Fert. W budownictwie mieszkaniowym powszechnie stosowanesą trzy typy tego stropu: Fert-40; Fert-45 i Fert-60 (rys. 47.). Indeks liczbowyprzy nazwie stropuoznacza osiowy roz- a)staw belek stropowych.Wszystkie ww. typystropu mogą być sto-sowane przy rozpięto-ściach od 2,70 m do6,0 m, ze skokiem co30 cm.

Strop Fert jest kon-strukcją gęstożebrową,ceramiczno-żelbetową,betonowaną na miejscubudowy. Składa się onz prefabrykowanychbelek stalowo-cerami-cznych, pustaków cera-micznych i betonu mo-nolitycznego. Belkę sta-lowo-ceramiczną(rys. 48.) stanowi lek-ka, przestrzenna, kra-townica o stałym prze-kroju zbrojenia pasagórnego i zmiennym

Rys. 47. Przekrój stropu FERT: a. FERT-40 ; b. FERT-45;c. FERT-60; 1 - belka; 2 - pustak; 3 - beton klasy B15

W czasie montażu i betonowania stropu konieczne jest podparcie belek. Nie-zależnie od skrajnych podpór powinny być stosowane podpory montażowe, i tak:— dla rozpiętości stropu od 2,7 do 4,2 m — jedna podpora umieszczona

w połowie rozpiętości;- dla rozpiętości 4,5 do 6,0 m — dwie podpory umiejscowione w jednej trze-

ciej rozpiętości belki.Belki układa się po uprzednim ustawieniu podpór stałych i montażowych,

w rozstawie osiowym uzależnionym od typu stropu, czyli co 40, 45 lub 60 cm.

Rys. 49. Rozwiązaniewieńców: a., b., c. wścianach wewnętrz-nych; d. w ścianiezewnętrznej

Belki można układać bezpośrednio na murach o grubości większej lub równej29 cm. W przypadku mniejszej grubości, krawędzie muru należy zabezpieczyćprzed zgniataniem, np. poprzez opuszczenie wieńca żelbetowego poniżej spodubelek o około 4 cm. Długość oparcia belek na murach nie może być mniejszaniż 8 cm, a kotwienie należy wykonać za pośrednictwem wieńców żelbetowych,o wysokości 26 cm. Przy opuszczeniu wieńca o 4 cm, dla zabezpieczenia przedzgnieceniem muru, powinien on mieć wysokość co najmniej 30 cm. Rozwiązaniewieńców na ścianach zewnętrznych i wewnętrznych pokazuje rysunek 49.

W stropach o rozpiętości większej niż4,5 m, niezależnie od wielkości obciążeń, na-leży wykonać jedno żebro rozdzielczew środku rozpiętości, zbrojone dwoma prętamio średnicy minimum 10 mm i przekroju łącz-nym co najmniej równym przekrojowi dolnegozbrojenia w belce (rys. 50.).

Szerokość żebra rozdzielczego powinna wy-Rys. 50. Żebro rozdzielcze nosić nie mniej niż 7 cm i nie więcej niż 10 cm.

Stropy z płyt kanałowych wielootworowych. Do wykonywania wspomnia-nych stropów stosowane są żelbetowe płyty z otworami o średnicy 19,1 lub19,4 cm. Ich wysokość wynosi 24 cm, a szerokość odpowiednio:— w płytach 3-kanałowych: 89 cm,— w płytach 5-kanałowych: 119 cm,— w płytach 6-kanałowych: 149 cm.

Ogólny widok płyt kanałowych ilustruje rysunek 51.Długość płyt jest zróżnicowana w przedziale od 3,0 do 6,0 m, ze skokiem

co 60 cm. Elementy te nadają się szczególnie do budynków o poprzecznymukładzie konstrukcyjnym tzn. takim, w którym ściany nośne usytuowane są pro-stopadle do ścian podłużnych budynku. Można je również opierać na żelbeto-wych podciągach. Opierając płyty z dwóch stron na wspólnym murze o grubości25 cm należy zachować oparcie długości 10,5 cm. Pozwala to na pozostawieniewolnej przestrzeni między dwiema płytami o szerokości 4 cm, co jest z kolei wy-

Rys. 51. Płyty stropowe wielokanałowe:a. przekroje poprzeczne; b. rzuty aksonometryczne

magane do prawidłowegowykształcenia wieńca żel-betowego pomiędzy pły-tami.

Płyty kanałowe opierasię na murach lub podcią-gach za pośrednictwem ce-mentowej podlewki albow opuszczonym wieńcu.W związku z tym, w cza-sie montażu, płyty należyoprzeć na konstrukcjidrewnianej, składającej sięz belek i słupków, przyczym górna powierzchniabelki drewnianej powinnaznajdować się od 2,0 do

uprzednim zazbrojeniu, zabetonować wieńce oraz zamkiwzdłuż podłużnych krawędzi płyt (rys. 53.).

Demontaż ryg może nastąpić po 28 dniach, czylipo uzyskaniu przez beton pełnej wytrzymałości.

Wieńce na pośrednich podporach stropów zbroi sięza pomocą co najmniej 3 prętów o średnicy 12 mm,natomiast na skrajnych podporach stosuje się minimum4 pręty o średnicy 10 mm. Rozstaw strzemion nie po-winien być większy niż 18 cm.

W czasie transportu i składowania na placu budo-wy płyty układa się na dwóch drewnianych przekład-kach, tak aby przewieszona część płyty nie byławiększa niż 60 cm.

Rys. 53. Szczegół "zam-ka" przy bocznych kra-wędziach płyt wieloka-nałowych

Strop Teriva. Jest gęstożebrowym stropem żelbetowym belkowo-pustako-wym, wykonywanym z kratownicowych belek, w których zbrojenie dolne jestzabetonowane w stopce z pustaków betonowych i z betonu monolitycznego wy-lewanego na budowie. Strop ten stanowi nowoczesne rozwiązanie konstrukcyjnei jest przeznaczony dla budownictwa powszechnego realizowanego metodami tra-dycyjnymi i udoskonalonymi. Może być stosowany w obiektach mieszkalnych,niskich i wielokondygnacyjnych, usługowych, oświatowych, stużby zdrowia, kul-tury itp. oraz w innych obiektach budowlanych, w których obciążenie zmiennetechnologiczne nie przekracza 5 kN/m2 (500 kG/m2). Jego montaż nie wymagadeskowania i ciężkiego sprzętu. Przy wykonywaniu na budowie stropu wystarczadwóch pracowników. Betonowany jest na miejscu budowy. Ogólny widok stropuprzedstawia rysunek 54.

Rys. 54. Widok ogólny stropu Teriva: 1- belka prefabrykowana; 2 - pustak;3 — płyta betonowa tzw. nadbeton;4 — żebro

Rys. 55. Przekrój stropu Terivagrubości 22 cm: 1 — belka prefabry-kowana; 2 — pustak; 3 — płyta be-tonowa tzw. nadbeton; 4 — żebro

Stropy Teriva wykonywane są w dwóch podstawowych grubościach 22 cmi 24 cm. Ich wysokość jest regulowana grubością nadbetonu. Przekrój stropu0 grubości 22 cm pokazano na rysunku 55.

Stropy Teriva charakteryzują się następującymi parametrami wymiarowymi:— rozpiętość nominalna (modularna) od 2,7 do 6,0 m, ze stopniowaniem co

0,3 m;— wysokość konstrukcyjna: 22 cm (przy grubości nadbetonu 3,2 cm), lub 24 cm

(przy grubości nadbetonu 5,2 cm).— osiowy rozstaw belek — 60 cm.

Najmniejsza długość oparcia belki na murze lub innej podporze powinnawynosić 8 cm.

Oprócz podpór stałych należy stosować także podpory montażowe w liczbie1 lub 2 sztuk, zależnie od rozpiętości stropu, ustawione równolegle do podpór

Rys. 56. Podparciebelek stropowychstropu Teriva w czasiemontażu

stałych w równych odległościach między nimi. Przed ułożeniem belek podporystałe i montażowe powinny być wypoziomowane. Montażowe podparcie belekumieszcza się w węzłach dolnego pasa kratownicy (rys. 56.).

Na obrzeżach stropów należy wykonać wieńce żelbetowe o wysokości niemniejszej niż wysokość konstrukcji stropu, tzn. 22 cm lub 24 cm (rys. 57.).

W stropach Teriva o rozpiętości większej niż 4,2 m stosuje się żebra rozdziel-cze biegnące prostopadle do belki (rys. 58.).

Rys. 58. Żebro rozdzielcze w stropie Teriva— sposób zbrojenia

W miejscach przewidzianych pod ścianki działowe, które mają być ustawionerównolegle do belek stropowych trzeba wykonać wzmocnienie stropowe. Uzyskujesię to poprzez ułożenie dwóch belek kratownicowych obok siebie lub przez wyko-nanie belki żelbetowej. Przykłady rozwiązania żeber pod ścianki działowe (równoległedo belek) przedstawiono na rysunku 59.

Rys. 59. Rozwiązanie żeber pod ścianki działowe biegnące równolegle do belek stropowych

Strop typu DZ. Konstrukcja stropu typu DZ składa się z prefabrykowanychbelek żelbetowych, rozstawionych co 60 cm, pomiędzy którymi układa się pustaki(tzw. gary) najczęściej żużlobetonowe. Po zmontowaniu stropu górną jegoPowierzchnię o grubości 3 cm oraz przestrzenie pomiędzy belkami a pustakami(tzw. pachwiny) wypełnia się betonem klasy B20 układanym na budowie. W bu-

downictwie mieszkaniowym stosuje się najczęściej strop D2-3 o całkowitejwysokości łącznie z nadbetonem wynoszącej 23 cm. Stropy D2-3 przeznaczonesą do przekrywania pomieszczeń o rozpiętości do 6 m. Istnieją również odmianystropu DZ-4 i DZ-5 o większej nośności i większej długości belek, które stosujesię w budownictwie oświatowym.

Belki stropu DZ-3 produkowane są o długościach od 2,4 m do 6,0 m zeskokiem co 30 cm. Przy rozpiętościach stropu 4,2 m i większej w czasie mon-tażu i dojrzewania muszą być wykonane dodatkowe podpory w środku jegorozpiętości. Przy stosowaniu belek o długości 5,4 m i większej, w stropach —w środku rozpiętości, należy wykonać zbrojone żebro rozdzielcze o szerokościod 7 do 10 cm łączące wszystkie belki. Żebra takie również stosuje się podprzewidywane ścianki działowe.

Głębokość oparcia belek na podporze nie może być mniejsza od 8 cm,a końce belek muszą być osadzone w wieńcu żelbetowym.

Podstawowe elementy konstrukcyjne stropu DZ-3 przedstawia rysunek 60.

Rys. 60. Strop DZ-3: a. rzutaksonometryczny; b. prze-krój poprzeczny stropu;c. przekrój poprzeczny że-bra; d. żebro rozdzielcze:1 — pręt montażowy; 2 -beton; 3 - otwór na zbroje-nie żebra rozdzielczego;4 - kształtka żebrowa

Wieńce. Na każdej kondygnacji, w poziomie stropów, wzdłuż wszystkichścian konstrukcyjnych, wykonuje się wieńce żelbetowe. Stanowią one rodzajpierścienia wzmacniającego stropy oraz mury, na których spoczywają. Rozkładająrównież obciążenia od belek stropowych na większą powierzchnię murów. Wieńceusztywniają całą konstrukcję budynku, powodują lepsze połączenie murów i stro-pów w jednolitą całość, przeciwdziałają też zarysowaniu ścian w razie nierówno-miernego osiadania fundamentów budynku.

Wieńce zbroi się konstrukcyjnie, stosując zwykle cztery pręty ze stali gładkiejlub żebrowanej, o średnicy od 10 do 14 mm. Pręty te, biegnące wzdłuż murów,umieszcza się w każdym narożu wieńca oraz łączy strzemionami z prętówo średnicy od 4,5 do 6 mm ze stali okrągłej gładkiej. Zwykle przyjmuje się, żena 1 m długości wieńca przypadają 3 lub 4 strzemiona.

Rys. 61. Elementy schodów:1 — spocznik; 2 — stopień; 3- bieg;4- balustrada; 5- podnóżek (stopni-ca}; 6- przednóżek (podstopnica)

Rys. 62. Schody ze stopniaminakładanymi: a. przekrój pod-łużny początku l biegu; b. rzutPoziomy

Rys. 63. Schody ze stopniami zabiegowymi:przekrój pionowy i rzut poziomy

Rys. 64. Żelbetowe schody płytowe oparte na belkachspocznikowych: 1 — ściana; 2 — płyta spocznikowa;3 - belka spocznikowa; 4 - stopnie; 5 - płyta bie-gowa

Zarówno schody żelbetowe jak i stalowe są najczęściej, ze względów este-tycznych, obudowywane drewnem. Rozwiązanie konstrukcyjne jest sprawą indy-widualną w każdym budynku.

Rys. 65. Wspornikowe schody wachla-rzowe usytuowane na zewnątrz budyn-ku mieszkalnego

Rys. 66. Schody metalowe kręcone:a. widok; b. rzut poziomy

CZĘŚĆ NADZIEMNA BUDYNKU — PRZEGLĄD NOWYCHTECHNOLOGII l SYSTEMÓW KRAJOWYCH

Poszukiwania nowych rozwiązań pozwalających na budowę taniego i energo-oszczędnego domu jednorodzinnego, prowadzone są od wielu lat. Generalną za-sadą, która je zdominowała jest maksymalne uproszczenie rozwiązań technicz-nych i prostota wykonawcza, co w konsekwencji ma doprowadzić do potanieniabudownictwa jednorodzinnego. Poniżej przedstawiono zwięzłą charakterystykę wy-branych systemów, które doczekały się już realizacji i zostały zweryfikowanew praktyce lub też otwierają nowe możliwości realizacji.

Rys. 67. Fragment konstrukcji systemu MURSA—ZM oraz układ pustaków ściennych:1 - ściana zazębiona; 2 - ściana zasypowa; 3 - ściana warstwowa; 4 - słup pośredni;5 — słup skrajny; 6 — belka ryglowa; 7 — belka nadproża; 8 — strop gęstożebrowyMURSA; 9 — ocieplona podłoga

SYSTEMY Z BETONOWYM SZKIELETEM NOŚNYM l ŚCIANAMIZ PUSTAKÓW

System MURSA-ZM. Najbardziej znanym systemem budowania małych do-mów jest system budownictwa niskiego MURSA-ZM, oparty na wielofunkcyjnychbloczkach i pustakach, o charakterystycznym kształcie, wykonywanych z betonuzwykłego, lekkiego betonu kruszywowego lub betonowióru.

Konstrukcję nośną budynkutworzy żelbetowy, lekki szkieletformowany w elementach syste-mowych ( rys. 67.). Słupy i belkiryglowe tworzące szkielet żelbeto-wy uzyskuje się przez odpowied-nie ustawienie pustaków ścien-nych, umieszczenie w nich zbro-jenia oraz zalanie betonem.W budynkach parterowych, przyniewielkim obciążeniu, możnastosować słupy betonowe (nie-zbrojone).

Ściany systemu MURSA mo-gą być wykonywane zarównoz elementów pełnych jak i otwo-rowych, a także z obydwu tychtypów łącznie. W zależności odtypu zastosowanych elementów

oraz ich ułożenia w ścianie, uzyskuje się różne rozwiązania: zazębione, zasypowei trójwarstwowe o współczynniku przewodności cieplnej k = 0,30-0,45 W/(m2-K),zależnym od zastosowanego materiału. W ścianach wykonanych w systemieMURSA-ZM, ze względu na przesunięcie elementów w poszczególnych war-stwach, nie tworzą się w spoinach mostki termiczne. Jest to istotną zaletą tegosystemu mającą zdecydowany wpływ na poprawę izolacyjności termicznej całejściany.

Belki nadprożowe wykonywane są również z elementów MURSA (rys. 68.)przy użyciu systemowych deskowań lub jako częściowo prefabrykowane.

Gęstożebrowy strop MURSA układa się z częściowo prefabrykowanych belekkratownicowych oraz elementów wypełniających MURSA (rys. 69.).

Rys. 68. Belka nadprożowa: 1 - tynk; 2 - siat-ka z włókna szklanego; 3 - izolacja termiczna;4 — cegła dziurawka; 5 — element systemuMURSA; 6 - beton; 7 - zbrojenie

Rys. 69. Strop MURSAz wypełnieniem z elementa-mi pełnymi

System MURSA jest stosowany w kraju od kilku lat i ciągle rozwijany orazuzupełniany. Między innymi opracowano specjalną więźbę dachową z drobnowy-miarowych prefabrykowanych wiązarów drewnianych (MURSA WD), a także nowekonstrukcje stolarki okiennej (MURSA OD). Elementy MURSA mają ŚwiadectwaITB i są chronione patentami krajowymi i zagranicznymi.

Podstawową zaletą całego systemu jest o 30 -r 40% niższa energochłonnośći materiałochłonność w stosunku do powszechnie stosowanych technologii tra-dycyjnych oraz uprzemysłowionych.

TZ. Oszczędność materiałów budowlanych, łatwość i krótki czasmontażu, to najważniejsze zalety systemu-TZ. Wzno-szenie ścian zewnętrzych, wewnętrzych oraz stro-pów w tym systemie polega na zestawieniu syste-mowych elementów prefabrykowanych (z keramzyto-betonu) i wypełnieniu powstałych szczelin betonem.To wypełnienie (betonowe lub żelbetowe) pomiędzyelementami tworzy przestrzenny ustrój nośny budyn-ku (rys. 70.). Zestaw składa się z kilku typów ele-mentów: ściennych zewnętrznych i wewnętrznych,wieńcowo-nadprożowych i stropowych.

Ściany zewnętrzne wykonane z cienkościennychpustaków komorowych wypełnionych zasypką ter-miczną (stabilizowaną gipsem, cementem lub wa-pnem) mają współczynnik przenikania ciepłak=0,25-0,35 W/(m2-K). Rozwiązanie systemu zostałozgłoszone do Urzędu Patentowego, a cienkościennepustaki keramzytobetonowe uzyskały ŚwiadectwoITB.

Rys. 70. Schemat konstrukcjibudynku wznoszonego sy-stemem TZ — ruszt betono-wy lub żelbetowy formowa-ny w szczelinach między pu-stakami

System Centrum. Podobne zasady konstrukcyj-ne przyjęto przy tworzeniu systemu indywidualnegobudownictwa mieszkaniowego Centrum. W systemietym, żelbetowa konstrukcja szkieletowa formowanajest w systemowych pustakach (trocino-betonowychTB), o kształcie wymuszającym ich prawidłoweułożenie (rys. 71.).

Rys. 71. Elementy syste-mu Centrum — pustakitrocino-betonowe TB;1 — pustaki podstawowejedno- i dwuotworowe;2 — pustaki uzupełniają-ce ościeżnicowe; 3 - pu-staki uzupełniające naroż-ne; 4 — element wieńca.

Od zewnątrz ściany zabezpieczone są płytami termoizolacyjnymi gipsokryla-minowymi (10 cm warstwa pianki i płyta gipsowa zbrojona włóknem szklanymuodporniona na działanie wody). Wspólczynik k dla systemowej ściany nie prze-kracza wartości 0,40 W/(m2-K).

W systemie mogą być zastosowane wszystkie dostępne rodzaje stropów.

SYSTEM SZKIELETOWY ZE ŚCIANAMI DYLOWYMI

System Oleszno-86 jest oparty na wspólnej dla wielu nowych technologii za-sadzie, polegającej na formowaniu żelbetowego szkieletu nośnego budynku me-todą "na mokro" w pustakach z trocino-betonu zastępujących deskowanie.W odróżnieniu jednak od innych technologii, w systemie tym zastosowano od-mienny sposób wypełnienia żelbetowego szkieletu — w polach między słupaminie wykonuje się ścian z pustaków czy podobnych elementów, lecz umieszczasię poziome dyle z wiórocementu. Pozwala to na wyeliminowanie do minimumprac murarskich na budowie.

Szkielet budynku wznoszonego w systemie Oleszno-86 stanowią słupy żel-betowe zamocowane w ławach fundamentowych oraz w wieńcu. Zarówno słupyjak i wieniec formuje się w kanałach tworzonych przez zestawienie odpowiednichkształtek trocino-betonowych: pustaków i korytek. Do wypełnienia szkieletu służąspecjalne dyle wióro-cementowe z rdzeniem z listew drewnianych (rys. 72.),przystosowane do poziomego układania między słupami. Dyle mogą być łączonena tzw. wpust i pióro własne lub na pióro "obce", czyli odpowiednio uformowanąlistwę drewnianą wkładaną w rowki pomiędzy stykającymi się dylami.

Współczynnik k dla ściany z dylami grubości 30 cm wynosi 0,50 W/(m2-K).Górą, ściany zakończone są żelbetowymi wieńcami uformowanymi w korytkachułożonych na ostatniej warstwie dyli. Słupki, nadproża i wieńce ociepla się do-datkowo płytami wiórowo-cementowymi grubości 7 cm.

Rys. 72. System Oleszno-86;a. fragment ściany, b. prze-kroje poprzeczne dyli przy-stosowanych do różnegosposobu łączenia: 1 — słupszkieletu; 2 — pustak troci-no-betonowy; 3 - korytko;4 — dyl wióro-cementowy

Według systemu Oleszno—86 można wznosić parterowe budynki jednorodzin-ne na terenie niemal całego kraju.

Rozwiązania systemowe są chronione patentem i dopuszczone do stosowaniaŚwiadectwem ITB.

SYSTEMY WZNOSZENIA ŚCIAN GIPSOWYCH

W systemie SOVA, ściany zestawia się z pustaków gipsowych, które tworząukład poziomych i pionowych kanałów wewnętrznych. Kanały te można wyko-rzystać do wykonania żelbetowego szkieletu nośnego lub też wszystkie wypełnićspienionym zaczynem gipsowym, spajającym i ocieplającym ścianę (rys. 73.).Współczynik przenikania ciepła k ściany z pustaków SOVA wypełnionej piankągipsową wynosi 0,49 W/(m2-K).

Rys. 73. System SOVA: a. pustaki gipso-we: narożnikowy, uzupełniający, podsta-wowy, węzłowy; b. fragment ściany1 - pustak gipsowy; 2 - gips spieninio-ny; 3 — spoinowanie; 4 - słup żelbeto-wy; 5 - papa asfaltowa zastępująca de-skowanie słupa; 6 - styropian

Ściany gipsowe bez szkieletu żelbetowego stosuje się w budynkach o wy-sokości do dwóch kondygnacji.

Technologia SOVA jest zastrzeżona w Urzędzie Patentowym.Odmienną koncepcję kształtowania ścian przyjęto projektując gipsowe pustaki

ścienne RC, wykonywane z zaczynu gipsowego bez żadnych dodatków. Są onedopuszczone do stosowania w budownictwie Świadectwem ITB. Konstrukcjęścian stanowią szkieletowe słupy betonowe i żelbetowe, "wylewane" w piono-wych kanałach pustaków. Wymaganą izolacyjność termiczną ścian zewnętrznychzapewnia warstwa ocieplająca, oddzielona szczeliną powietrzną od murowanejścianki elewacyjnej.

W systemie Gipsolar zastosowano pustaki gipsowe z dwoma nieprzelotowymikanałami. W ścianie ustawia się te pustaki otworami w dół (na sucho),a następnie wypełnia pionowe wręby stykowe (tworzące dodatkowe kanały prze-'otowe) zaczynem gipsowym, który podpływa do kanałów poziomych w stykach

pustaków. W celu poprawienia izolacyjności termicznej ściany przewiduje sięmożliwość wypełnienia kanałów materiałami izolacyjnymi przed wbudowaniem pu-staków w ścianę. System Gipsolar stosowany jest już od ponad 20 lat.

System Exbud. Poza formowaniemszkieletu konstrukcyjnego, w praktycestosuje się też rozwiązania, w którychwykonywane ściany mają charaktermonolityczny. Przykładem tego jest Ex-bud.

W systemie tym, ściany oraz elemen-ty szkieletu (słupy, rygle) wykonuje sięze specjalnych pustaków wióro-trocino-cementowych układanych na sucho (zprzewiązaniem na pół długości elemen-tu). Konstrukcję nośną budynku tworząpoziomo przewiązane i zazbrojone ścia-ny betonowe powstałe przez wypełnienieotworów pustaków betonem klasy odB15 do B20 (rys. 74.).

Całą konstrukcję można dodatkowousztywnić przez uformowanie słupóww narożnikach i ewentualnie na długościściany.

Dla potrzeb systemu opracowano teżdwa typy stropów: belkowo-pustakowyi płytowo-korytkowy. Wszystkie stosowa-ne w systemie pustaki są dopuszczonedo stosowania Świadectwem ITB.

Rys. 74. Ściana z pustaków wióro-troci-no-cementowych typu Exbud

System Thermomur. Innym rozwiązaniem jest technologia wznoszenia domówmieszkalnych o monolitycznej konstrukcji betonowej Thermomur. Polega ona nabetonowaniu konstrukcji budynku w kształtkach szalunkowych wykonanych zespecjalnej odmiany styropianu (styroporu), które po stwardnieniu betonu pełniąfunkcję izolacji termicznej.

Styropian jest lekki, biologicznie i chemicznie obojętny, nie przepuszcza wo-dy, sam się nie pali. Domy ze styropianowych klocków można wznosić systememgospodarczym. Nie potrzeba żadnych dźwigów, poszczególne elementy łączy sięna "wcisk", podobnie jak klocki "lego". Nie ma żadnych .problemów z umiesz-czeniem w ścianach przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych, elektrycznych,centralnego ogrzewania itp.

Po zestawieniu elementów do wysokości jednej kondygnacji wypełnia się je be-tonem. W ten sposób powstaje trójwarstwowa ściana grubości 25 cm (2 x 5 cmstyroporu, 15 cm betonu), charakteryzująca się dobrą izolacyjnością

1 - kształtka standardowa;2 - element z wkładką sta-lową; 3 — bloczek L dowznoszenia budynków piętro-wych; 4 - listwa (5 cm) dodopasowania okien, drzwioraz wysokości muru

Rys. 75. Styroporowe kształtkiścienne: a. podstawowe wy-miary; b. kształtki styropiano-we THERMOMUR

k=0,25-0,35 W/(m2-K) (rys. 75.). Ściany ze styropianowych klocków okleja siętapetami lub tynkuje. Większy komfort wewnątrz pomieszczeń uzyskuje się sto-sując tynki. Oprócz elementów ściennych w systemie tym dostępne są równieżstyropianowe kształtki dachowe. Układa się je bezpośrednio na krokwiach,a z góry przekrywa dachówką. Styropianowy dom kosztuje dużo mniej od po-wszechnie u nas stawianych betonowych bunkrów, znacznie krócej trwa też jegobudowa. Niemcy od ponad dwudziestu lat stawiają takie domy i według ich opiniinie odbiegają one trwałością od ceglanych lub betonowych.

Elementy systemu Thermomur uzyskały Świadectwo ITB dopuszczające je dostosowania.

TECHNOLOGIE WIELKOBLOKOWE l WIELKOPŁYTOWE

Z myślą o wykorzystaniu mocy istniejących wytwórni elementów wielkobloko-wych opracowano nowy, materiałowo i energooszczędny system budownictwaOPOL-RAPP, oparty na niemieckiej licencji "RAPP-Bau System".

Podstawowym elementem systemu jest opatentowany nowy rodzaj "wielkiegobloku" ze znacznie' pocienioną warstwą betonu zbrojonego i specjalnie uformo-wanymi krawędziami, które po zestawieniu z sąsiednimi elementami tworzą kanałyz przebiegającym wzdłuż nich zbrojeniem. Na budowie kanały te wypełnia siębetonem, przez co powstaje w ścianach układ słupów żelbetowych. Od zewnątrzkażdy prefabrykat ściany zewnętrznej ma warstwę styropianu, którą wykańcza sięspecjalnymi masami tynkarskimi (rys. 76.).

System obejmuje konstrukcję ścian i stropów oraz stromych dachów żelbe-towych.

Rys. 76. Przekrój ściany zewnętrz-nej systemu RAPP1 — element betonowy; 2 — sty-ropian; 3 — wylewka; 4 — pętlezbrojenia; 5 - pręt łączący; 6 -tynk zewnętrzny

Również z przeznaczeniem na potrzeby budownictwa jednorodzinnego podjętazostała produkcja prefabrykatów wielkowymiarowych według francuskiego SystemuElementów Standaryzowanych (S.E.S). Są to ujednolicone elementy żelbetowe(pełne) i zewnętrzne warstwowe (z ociepleniem ze styropianu, gwarantującym uzy-skanie współczynnika k w granicach od 0,35 do 0,50 W/(m2-K) — w zależności odpotrzeb). Przed montażem ściany zewnętrzne podlegają kontroli w zakresie ciągłościizolacji termicznej.

Scalanie ścian zewnętrznych oraz konstrukcji nośnej następuje poprzezpołączenie śrubowe z zastosowaniem specjalnych łączników.

Konstrukcję przekrycia budynku stanowią prefabrykowane elementy drewnianejwięźby scalonej z wprasowanym łącznikiem z blachy stalowej, a pokryciem sądachówki ceramiczne lub cementowe.

System S.E.S uzyskał Świadectwo ITB dopuszczenia do stosowania.

SYSTEMY Z ZASTOSOWANIEM DREWNA l MATERIAŁÓW POCHODNYCH

Odrębną grupę rozwiązań budynków jednorodzinnych stanowią systemyz drewnem i materiałami drewnopochodnymi jako podstawowym materiałem kon-strukcyjnym i uzupełniającym.

Rozwój budownictwa drewnianego w kraju wiąże się z działalnością ZakładówStolarki Budowlanej "Stolbud", w których opracowano szereg rozwiązań głównieo konstrukcji płytowej, z warstwą ocieplającą z wełny mineralnej lub trzciny.

W systemie Stolbud 1 (dopuszczonym do stosowania Świadectwem ITB), za-stosowano prefabrykowane elementy ścian zewnętrznych i wewnętrznych, stro-pów, stropodachów i dachów o konstrukcji nośnej z drewna oraz materiałówdrewnopochodnych (obustronne opłytowanie z płyt pilśniowych twardych). Izo-lację termiczną i akustyczną wykonano z płyt z wełny mineralnej, paroizolacjęz folii polietylenowej, a okładziny wewnętrzne z płyt gipsowo-kartonowych. Ele-menty zewnętrzne wykańcza się deskami, obmurówką z cegły, tynkiem itp.

Elementy systemu Stolbud 1 przeznaczone są do wykonywania części nad-ziemnych budynków jedno- i dwukondygnacyjnych. Projektuje się je indywidual-nie dla poszczególnych typów budynków.

W technologii Białogard ściany zewnętrzne montuje się z modularnych drew-nianych elementów szkieletowych, wypełnionych wełną mineralną i obłożonychobustronnie papą izolacyjną. Zestaw do wykonania domu obejmuje elementy

Rys. 77. Przykładowy zestaw konstrukcyjnych elementów ściennych i wiązarów dachowych(technologia Białogard)

Rys. 78. Schemat konstrukcji budynku i szczegół ściany zewnętrznej — system AS:1 - płyta gipsowo - kartonowa; 2 - folia; 3 - wełna mineralna; 4 - twarda płytapilśniowa

Rys. 79. Zasada konstru-kcji szkieletu ściany tzw.domów kanadyjskich

Rys. 80. Szczegół ściany zew-nętrznej w budynku o szkieleciedrewnianym z warstwą elewa-cyjną z cegły dziurawki:

1 — cegła dziurawka 12,0 cm; 2 — tynk cementowo —wapienny; 3 — otwór wentylacyjny;4 - dwie warstwy cegły pełnej; 5 - fartuch z blachy ocynkowanej; 6 - wkładka usztyw-niająca; 7 - podwalina ramy ściennej 5 x 15 cm; 8 - belki stropu; 9 - usztywnienie25 x 6 cm; 10 - ślepa podłoga 2,5 cm; 11 - wełna mineralna 15 cm; 12 - łaty2,5 x 6 cm co 60 cm; 13 - folia polietylenowa

ścienne pełne, pełne lecz dodatkowo usztywnione od zewnątrz deskami, z otwo-rami itp. oraz wiązary dachowe (rys.77.).

Podobną zasadę budowy domu z modularnych lekkich prefabrykatów w szkie-lecie drewnianym, przyjęto w systemie AS (rys.78.), a także w tzw. domkach fińskich(np. typu ANDI), których ściany ocieplone są twardą pianką poliuretanową.

Całkowicie wzorowane na zagranicznych są różne rozwiązania tzw. domówkanadyjskich (np. Muratora). Podstawą tych rozwiązań jest szkielet kanadyjski,a właściwie system operujący elementami drewnianymi o jednakowym przekroju,np. 38 x 84 mm lub podobnym. Z takich elementów wykonuje się prawie całąkonstrukcję budynku: podwaliny, słupki w ścianach, oczepy, krokwie i inne. Wy-jątkiem od tej zasady są belki stropowe, o przekroju 38 x 235 mm. Przykładkonstrukcji szkieletu ściany przedstawia rysunek 79.

Elementy konstrukcyjne ustawia się w stałym rozstawie, co umożliwia wypeł-nienie przestrzeni między nimi materiałem izolacyjnym o standardowej szerokości.Wszelkie połączenia elementów są wyłącznie gwoździowane, a plac budowymieści się w obrysie budynku na podłodze parteru, gdzie odmierza się, przycinai zbija wszystkie elementy konstrukcji.

Zmontowany szkielet, powiązany górą oczepem, obija się od zewnątrz sklejką(usztywniającą konstrukcję) i przekrywa dachem. W dalszej kolejności układa siępozostałe warstwy w ścianie i wykonuje warstwę elewacyjną (rys. 80.).

Pojawiły się też rozwiązania, w których pełne elementy drewniane (słupowei belkowe) zastępuje się lekkimi dwuteownikami z listew drewnianych ze śred-nikiem z twardej płyty pilśniowej lub przestrzennymi elementami szkieletowymi sy-stemu ZP (rys. 81.).

Rys. 81. Elementy systemu ZP: a. lekki dwuteownik, b. słupek ścienny, c. belka stropowa,d- krokiew: 1 — listwa drewniana; 2 - twarda płyta pilśniowa

Rys. 82. Ściana systemu ZP:a. obustronnie otynkowana;b. z obmurówką zewnętrzną; 1— tynk zewnętrzny; 2 — słupki;3 — tynk wewnętrzny; 4 — izo-lacja; 5 - podwalina; 6 — fun-dament; 7 - kotwy stalowe

Gotową konstrukcję szkieletu można wypełniać najrozmaitszymi materiałami,pod warunkiem spełnienia wymogów normy cieplnej. Różne także może byćwykończenie zewnętrzne i wewnętrzne ścian (rys. 82.).

SYSTEM PREFABRYKOWANY Z ELEMENTÓW O KONSTRUKCJISTALOWEJ

W systemie budownictwa jednorodzinnego "Sulejówek Miłosna" zastosowanomodułowe, prefabrykowane, warstwowo ocieplone elementy o konstrukcji stalowej(z cienkościennych kształtowników zimnogiętych) w formie prostokątnych użebro-wanych ramek. Ramki wypełnione są trzema warstwami ocieplenia.

Pionowe boki ramek z profili o specjalnym przekroju, zestawione paramiz bokami sąsiednich segmentów tworzą słupki nośne ścian. Odpowiednie zamo-cowanie ramek do listew podwalinowych oraz konstrukcji stropodachu zapewnianiezmienność geometryczną konstrukcji domu.

Na miejsce montażu elementy ścienne dostarczane są wraz z warstwamiocieplającymi i elewacją z blachy fałdowej. Ocieplenie stropu, a także uzupeł-nienie ocieplenia ścian zewnętrznych następuje po ustawieniu konstrukcji domuwraz z pokryciem dachowym.

PODSUMOWANIE

Przedstawiony, zwięzły przegląd nowych technologii i systemów rozpo-wszechnianych w kraju, nie wyczerpuje wszystkich rozwiązań, które zostały opra-cowane pod kątem ich zastosowań w budownictwie jednorodzinnym.

Cechą charakterystyczną rozwiązań powstałych w ostatnich latach jest zna-czne "odciążenie" konstrukcji i powszechne stosowanie materiałów, do niedawnauważanych za odpadowe.

Podobnie jak w Szwajcarii, Austrii, Niemczech czy w krajach skandynawskich,elementy wióro- czy trocino-betonowe znajdują coraz większe zastosowaniew przemysłowym wytwarzaniu wyrobów budowlanych. Pomimo wyraźnego

postępu daleko nam jeszcze do poziomu wykorzystania wypełniaczy organicz-nych w produkcji materiałów budowlanych obserwowanego w krajach wysokouprzemysłowionych (osiągającego 20% wszystkich produkowanych elementówizolacyjnych i konstrukcyjnych). Coraz liczniejsze są rozwiązania preferujące lekkąkonstrukcję szkieletową, a zwłaszcza drewnianą. W dalszym jednak ciągu w krajudomy lekkie i tanie traktowane są jako domy niższej kategorii (substandardowe),pomimo że tysiące podobnych domów buduje się w Stanach Zjednoczonych,Kanadzie czy Szwecji.

Podstawową różnicą zauważalną przy porównywaniu rozwiązań krajowychz zagranicznymi, jest stopień dokładności opracowania technologii budowy typo-wego domu, która po latach doświadczeń jest jeszcze ciągle ulepszana i upra-szczana. Wprowadzane zmiany wynikają z rozwoju uprzemysłowienia produkcjielementów konstrukcji, instalacji i pojawiania się nowych materiałów, przedewszystkim wykończeniowych. Dzięki temu na przykład dom kanadyjski, po zgro-madzeniu wszystkich niezbędnych materiałów, dwie osoby są w stanie zbudowaćprzez okres maksymalnie 5 miesięcy. Gdy budowę taką prowadzi przedsię-biorstwo, dom jest gotowy w ciągu dwóch miesięcy (!).

Niemniej ważnym elementem wyróżniającym rozwiązania zagraniczne jestniezwykła dbałość o staranne wykończenie z użyciem materiałów w najlepszymgatunku o wysokiej jakości i z wieloletnią gwarancją, przystosowanych dziękiprostym sposobom układania elementów do samodzielnego wykonywania warstwwykończeniowych.

Za granicą producent elementów systemowych wytwarza i dostarcza wszy-stkie niezbędne do budowy materiały (nie tylko konstrukcyjne) oraz detale i akce-soria, łącznie z potrzebnymi narzędziami przystosowanymi do danej technologii.

DACHY, STROPODACHY l TARASY

DACHY

Dach jest zespołem elementów przekrywających budynek od góry i chronią-cym go od opadów atmosferycznych, wiatru, wahań temperatury. Dachy składająsię z: konstrukcji nośnej, pokrycia oraz urządzeń do odprowadzania wód de-szczowych (rynny i rury spustowe).

Pokryciem dachowym nazywamy zewnętrzną warstwę dachu, osłaniającą bu-dynek od góry. Składa się ono najczęściej z warstwy izolacyjnej i podkładu. War-stwa izolacyjna może być wykonana z różnych materiałów, takich jak np.: papa,dachówki, tworzywa sztuczne itd. Podkład natomiast mogą stanowić deski, łaty,beton itp. Podkład z desek nazywany jest deskowaniem, z łat — obłaceniem,a z betonu — podłożem.

Konstrukcją nośną dachu są najczęściej różnego rodzaju ustroje drewnianeoraz wszelkiego typu konstrukcje metalowe, żelbetowe i inne. Zastosowane roz-wiązania konstrukcyjne decydują w głównej mierze o kształcie dachu. Najczęściejspotykane kształty dachów pokazano na rysunku 83.

Powierzchnie dachu o jednakowym nachyleniu nazywają się połaciami. Kale-nica jest to górna krawędź przecięcia dwóch płaszczyzn połaci dachowych.

Rys. 83. Kształty dachów: a. jednospadowy; b. dwuspadowy; c. czterospadowy; d. man-sardowy; e. naczółkowy; f. półszczytowy; g. namiotowy; h. pilasty; i. kopulasty1 — okap; 2 - kalenica; 3 — naroże; 4 — kosz

Okapem nazywamy dolną krawędź połaci dachowej, a koszem — przecięciedwóch połaci tworzących kąt wklęsły — zagłębienie w dachu służące do odpro-wadzenia wody opadowej. Wymienione elementy dachu przedstawia rysunek 83.

Przy doborze kształtu dachu uwzględnia się przede wszystkim następująceczynniki:— przeznaczenie budynku,— jego wysokość,— topografię terenu.

Istotną sprawą jest dostosowanie projektowanych rozwiązań do otoczenia, takaby harmonizowały one z istniejącą zabudową lub do niej nawiązywały.

Konstrukcje dachowe z drewna. Rozróżnia się dwa typy: ciesielskie i inży-nierskie.

Konstrukcje dachowe ciesielskie, zwane też więźbami dachowymi, są ustro-jami z drewna, w których przekazywanie sil między poszczególnymi elementamiustroju odbywa się w złączach ciesielskich, za pomocą wrębów, wpustów, czo-pów itp.

Więźba dachowa stanowi szkielet dachu, do którego przymocowuje siępodkład dachowy pokrycia (np. łaty, deskowanie, itp.). Zadaniem więźby jestprzeniesienie obciążenia z dachu na mury i ewentualnie na stropy. Jej głównymielementami są wiązary.

Zasadniczymi elementami konstrukcyjnymi wiązarów są: krokwie, płatwie,słupki, miecze, kleszcze. Krokwie przenoszą obciążenia bezpośrednio od pokryciadachowego. Płatwie sąułożone poziomow więżbie dachoweji stanowią podpory dlakrokwi. Biegną onerównolegle do kalenicyi oparte są na słup-kach. W więżbie da-chowej rozróżnia się:— płatwie kalenicowe,

umieszczone w ka-lenicy,

— płatwie leżące namurach zwane czę-sto murłatami lubpłatwiami stopowy-mi oraz

— płatwie pośrednie.Płatwie opierające

się na stropie i znaj-dujące się pod słup-kami to podwaliny.Słupki są elementamipionowymi i przeka-zują obciążenia odpłatwi w postaci silskupionych bezpośred-nio na strop lub zapośrednictwem podwa-lin. W tym drugimprzypadku obciążeniarozkładają się na więk-szą powierzchnię.

Mieczami nazywa-my elementy służącedo usztywnienia więź-by w kierunku pod-łużnym, które jedno-cześnie zmniejszająrozpiętość płatwi, łą-cząc płatwie ze słup-kami.

W celu usztywnie-nia dachu w kierunkupoprzecznym, stosuje

Rys. 85. Wiązar o ustroju krokwiowym z jętką (ustrójjętkowy): 1 - krokiew; 2 - belka główna; 3 - jętka;4 - deska stężająca; 5 - wiatrownica; 6- murłata

się w wiązarach pręty ukośne, tzw. za-strzały. Stężenia poziome występującew wiązarach noszą nazwę kleszczy. Są oneumiejscowione pod płatwiami. W przypadkuzałożenia ich nad płatwiami noszą nazwęjętki.

Słupki wraz z płatwiami i mieczami na-zywamy ramami stolcowymi.

W kierunku podłużnym więźbę usztyw-nia się wiatrownicami przybijanymi ukośniedo spodu krokwi.

Zasadnicze elementy konstrukcyjnewięźby dachowej przedstawiono na rysunku84., na przykładzie dachu krokwiowego. Inne, często spotykane rozwiązania kon-strukcji dachowych, obrazują rysunki 85., 86.

Rys. 86. Ustrój z jętką podpartą:1 - zastrzał; 2 - jętka

STROPODACHY

Stropodachami nazywamy przekrycia budynków, które jednocześnie spełniająrolę stropu i pokrycia dachowego. Nachylenie stropodachów wynosi od 2 do30%, które uzyskuje się poprzez pochyłe ułożenie płyt stropowych lub dziękiułożeniu na poziomych stropach warstwy wyrównawczej o różnej grubości, we-dług ustalonych spadków.

Dobrze wykonane stropodachy w budynkach mieszkalnych powinny chronićpomieszczenia przed nadmiernymi stratami ciepła, opadami atmosferycznymi,zbytnim nagrzaniem przez promienie słoneczne oraz przenosić obciążenia odśniegu, wiatru i od ludzi znajdujących się na nich podczas konserwacji lub na-prawy. Ponadto pomieszczenia o dużym zawilgoceniu powietrza wewnętrznegopowinny mieć od strony sufitu izolację paroszczelną zabezpieczającą materiał ler-moizolacyjny (ocieplający) przed zawilgoceniem parą wodną przenikającąz wnętrza pomieszczenia i skraplającą się na skutek ochłodzenia pod pokryciemdachowym.

Innym rozwiązaniem może być taka konstrukcja, która umożliwia odprowadze-nie pary na zewnątrz stropodachu oraz wysychanie zawilgoconego materiału ter-moizolacyjnego.

Stropodachy mogą być jedno-, dwu- lub czterospadowe, w zależności odszerokości i kształtu budynku oraz jego konstrukcji. Ponadto możemy je podzielićna jedno- i dwupłaszczyznowe. W stropodachach dwupłaszczyznowych konstru-kcja poziomego, zazwyczaj, stropu jest oddzielona od pochyłej połaci dachowej,poddaszem przełazowym. W jednopłaszczyznowych konstrukcja stropu i dachujest zespolona całkowicie — w jeden pochyły ustrój.

Zaleca się stosowanie stropodachów jednopłaszczyznowych wentylowanych.Do najczęściej stosowanych stropodachów w budownictwie jednorodzinnym

należą: pełne, wentylowane i odpowietrzane. W celu zapewnienia odpowiedniejizolacyjności termicznej stosuje się różnego rodzaju warstwy ocieplające.

Do ocieplania stropodachów można stosować płyty z wełny mineralnej, sty-ropianu i ze szkła piankowego, które układa się na zaprawie cementowej o sto-

sunku cementu do piasku jak 1:3. Ocieplenie z płyt pilśniowych porowatych,paździeżowych, styropianowych i ze spienionego poliuretanu układa się na gorą-cym lepiku asfaltowym (na którym mogą być układane także elementy ocieplającewymienione uprzednio). Do wykonania izolacji termicznej stosuje się także odsia-ny żużel granulowany i kotłowy, glinoporyt, keramzyt, wełnę żużlową, płyty i matyz wełny żużlowej, wełnę bazaltową, wełnę mineralną, przędzę i watę szklaną orazmaty z przędzy i waty szklanej.

Stropodachy pełne nie są wentylowane. Wszystkie warstwy przylegają dosiebie — nie ma w nich żadnych szczelin umożliwiających wypływ powietrzai pary wodnej spod pokrycia. Mogą być stosowane nad pomieszczeniami suchy-mi i muszą być wykonane z materiałów suchych. Stropodachy pełne składają sięz pięciu zasadniczych warstw: konstrukcyjnej, paroizolacji ułożonej na warstwiekonstrukcyjnej, warstwy ocieplającej, gładzi cementowej stanowiącej podkład podpokrycie oraz pokrywczej, zabezpieczającej przed opadami atmosferycznymi.

Konstrukcję nośną może stanowić każdy rodzaj stropu międzykondygna-cyjnego o odpowiedniej nośności.

Do wykonania izolacji paroszczelnej stosowane są papy asfaltowe, układanew jednej lub dwóch warstwach na lepiku asfaltowym na podłożu betonowym do-brze wyrównanym, lub powłoki asfaltowe, z tworzyw sztucznych czy farb olej-nych. Najszczelniejsze są warstwy z emalii chlorokauczukowej, poliwinyloweji epoksydowej. Zwiększenie paroszczelności można uzyskać przez wykonanieszczelnych tynków na suficie pod stropodachem (z zaprawy cementowej z do-datkiem środków wodoszczelnych).

Nie należy stosować tutaj materiałów termoizolacyjnych pochodzenia organi-cznego, gdyż pod wpływem wilgoci mogą ulec rozkładowi lub zagrzybieniu.Grubość warstwy materiału użytego do ocieplenia powinna wynikać z bilansucieplnego.

Na warstwie ocieplającej układa się izolację z lepiku, a na niej gładź cemen-tową grubości minimum 3,5 cm, której konsystencja w momencie układania po-winna być gęstoplastyczna. Po wyschnięciu gładzi, stropodach kryje się podwój-nie lub potrójnie papą asfaltową, przy czym zalecane jest pokrycie z trzechwarstw papy.

W stropodachach należy zwrócić szczególną uwagę na dylatacje, gdyż pod-legają one silnym wahaniom temperatury i to nie tylko w okresie pomiędzy latemi zimą, ale również w okresach dobowych. W tych warunkach w warstwachskładowych stropodachu występują znaczne i zróżnicowane odkształcenia termi-czne. Z tego względu trzeba przewidywać dylatacje zarówno w obrębie poszcze-gólnych warstw (szczególnie górnych, gdzie dobowe wahania temperatur sąnajwiększe), jak i pomiędzy pozostałymi warstwami. Warstwa gładzi, stanowiącapodkład pod pokrycie dachowe, powinna być podzielona dylatacjami na polao powierzchni około 3-5 m2. Należy również pamiętać, że paroizolacje, oddzie-lające zazwyczaj warstwę ocieplającą od konstrukcji nośnej stropodachu, powinnyw miarę możliwości być wykorzystane jako dylatacje poziome, umożliwiające nie-zależne ruchy tych warstw (poślizg). Z tego względu pożądane jest, aby poszcze-gólne warstwy papy składające się na paroizolacje nie były sklejone pomiędzysobą. Pod oparciami elementów nośnych na ścianach powinny znajdować się

przekładki dylatacyjne, np. z warstw niesklejonej między sobą papy bitumicznej(talkowanej, niepiaskowej).

Nowym rodzajem stropodachu pełnego jest tzw. stropodach odwrócony.Różni się on od zwykłego pełnego tym, że ma pokrycie papowe, ułożonebezpośrednio na wyrównanej warstwie nośnej, a na pokryciu układa się termo-izolację ze styropianu o gęstości objętościowej co najmniej 30 kg/m3, przykrytąwarstwą żwiru. Nowy rodzaj stropodachu ma następujące zalety:- łatwość układania płyt styropianu na pokryciu, które jednocześnie pełni rolę

paroizolacji. Z tego względu stropodach ten nadaje się szczególnie do sto-sowania nad pomieszczeniami o znacznej wilgotności względnej;

- możliwość zawilgocenia warstwy styropianu wodą opadową jest niewielka,gdyż styropian jest mało nasiąkliwy i szybko wysycha;

- warstwa żwiru podwyższa odporność ogniową pokrycia;— w czasie eksploatacji nie trzeba ponosić nakładów na konserwację pokrycia

papowego.Jedyną poważniejszą wadą tego stropodachu jest jego nieco większy ciężar.Pokrycie papowe pod warstwą żwiru układa się według tych samych zasad,

jak na dachach bezżwirowych, jedynie obróbki przy lejach spustowych i na ob-wodzie stropodachu powinny uwzględniać materiał sypki. Przy lejach stosuje sięobwodowe siatki zatrzymujące ziarna żwiru, a na krawędziach stropodachu —odpowiednie blaszane okapy z progami na wysokość zasypki. Ze względu nadoświadczalne sprawdzenie w tych konstrukcjach tylko ocieplenia z płyt styropia-nowych inna termoizolacja nie jest zalecana.

Stropodachy pełne dopuszcza się do stosowania w budownictwie mieszka-niowym — jednorodzinnym. Musimy jednakwiedzieć, że mają one kilka wad, wśródktórych do najważniejszych należą:— duży ciężar własny;— konieczność bardzo dokładnego wyko-

nania paroizolacji, gdyż w przeciwnymprzypadku może nastąpić zawilgoceniemateriału izolacyjnego, kondensacja pa-ry wodnej wewnątrz stropodachu lub najego dolnej powierzchni (na stropie);

— potrzeba przeciwdziałania odkształ-ceniom termicznym poprzez wykonaniedylatacji obwodowych oraz powierzch-niowych, których celem jest niedopu-szczenie do zarysowania murów w po-ziomie stropodachu.Przykłady rozwiązań konstrukcyjnych

stropodachów niewentylowanych pokazanona rysunkach 87. i 88.

Rys. 88. Węzeł okapowy stropodachu pełnego z płyt żebrowych:1 - pokrycie papowe; 2 - gładź cementowa 3 cm; 3 - styro-pian 6 cm; 4 — płyty żebrowe; 5 — szczelina dylatacyjna; 6 —płyta okapowa zakotowiona w wieńcu; 7 — styropian 3 cm; 8 —wieniec żelbetowy

Rys. 87. Stropodach pełny;1 — pokrycie papowe; 2 —gładź cementowa; 3 — izola-cja termiczna; 4 — paroizola-cja; 5 — strop żelbetowy

Stropodachy wentylowane (rys. 89.) stanowią ekonomiczną formę ewolucjidachu tradycyjnego z poddaszem, polegającą na zmniejszeniu wysokości podda-

Rys. 89. Stropodach wentylowany z płyt kanało-wych i płyt korytkowych - szczegół gzymsu:I - pokrycie dachowe; 2 - gładź wyrównaw-cza 1-2 cm; 3 - płyty korytkowe; 4 - ażuro-we murki z cegły lub bloków betonu komórko-wego; 5 - przestrzeń powietrzna wentylowana;6 — izolacja termiczna; 7 - strop kanałowy;8 - szczelina dylatacyjna wypełniona styropia-nem; 9 - klocki drewniane do zamocowaniarynny; 10 — otwory wentylacyjne nawiewne;II - ocieplenie styropianem; 12 - ścianaz bloczków gazobetonowych

sza aż do niedostępnej dla człowieka szczeliny powietrznej jednakże umożliwiają-cej ruch i wymianę powietrza. Konstrukcję najczęściej stosowanego stropodachuwentylowanego — dwudzielnego stanowią:— strop nad ostatnią kondygnacją,— ścianki ażurowe,— płyty dachowe.

Na stropie ostatniej kondygnacji ustawia się ścianki ażurowe, a na nich płytydachowe. W budownictwie jednorodzinnym są to często płyty korytkowe. Osiowyrozstaw ścianek ażurowych powinien być równy modularnej długości płyt dacho-wych. W przypadku płyt korytkowych wynosi on 210-300 cm (co 30 cm).W zależności od kierunku ułożenia płyt, ścianki ażurowe mogą mieć przekrój pro-stokątny (płyty układane prostopadle do linii okapu) lub trapezowy (płyty ukła-dane równolegle). Zróżnicowanie wysokości ścianek ażurowych uzależnione jestod spadku połaci dachowej.

Pomiędzy ściankami ażurowymi, na górnej powierzchni stropu ostatniej kon-dygnacji układana jest warstwa termoizolacyjna: wełna mineralna lub styropiano grubości 20-24 cm. Przestrzeń zawarta pomiędzy izolacją termiczną a spodempłyt dachowych nazywa się przestrzenią wentylowaną. Przestrzeń ta zamkniętajest na obwodzie ścianami zewnętrznymi budynku. W ścianach tych, powyżej izo-lacji termicznej, najlepiej — pod stropem płyt dachowych, umieszcza się otworynawiewno-wywiewne umożliwiające wymianę powietrza znajdującego się w prze-strzeni wentylowanej z otoczeniem zewnętrznym. Otwory te wykonuje się np.w postaci wmurowanych rurek drenarskich, zabezpieczonych siatką przed inge-rencją ptaków.

Odległość pomiędzy przeciwległymi otworami wlotowymi i wylotowymi nie po-winna przekraczać 15 m, a łączna powierzchnia każdego z tych dwóch rodzajówotworów nie może być mniejsza niż 0,001 powierzchni stropodachu. Na płytachdachowych (korytkowych) wykonuje się betonową warstwę wyrównawcząo grubości nie większej niż 2,5 cm, a na niej pokrycie dachowe z 3 warstw papyna lepiku.

Dylatacje obwodowe i połaciowe wykonuje się podobnie jak w przypadkustropodachów pełnych. Zastosowanie szczelin dylatacyjnych umożliwia ruch płytydachowej i kompensację odkształceń poziomych.

Mechanizm pracy stropodachu tego typu polega na tym, że para wodna znaj-dująca się w powietrzu pomieszczeń ostatniej kondygnacji może swobodniemigrować poprzez konstrukcję stropu i jego ocieplenie do przestrzeni wentylowanej,skąd odprowadzana jest na zewnątrz poprzez otwory wywiewne. W ten sposób wy-eliminowana została możliwość zawilgocania stropów ostatniej kondygnacji.

Stropodachy wentylowane mają w zasadzienieograniczoną przydatność użytkową, pod wa-runkiem prawidłowego ich wykonania. Naj-większą zaletą stropodachów wentylowanych jestmożliwość stosowania ich nad pomieszczeniaminawet o znacznej wilgotności, takimi jak suszar-nie, łaźnie itp.

Stropodachy odpowietrzane stanowią pew-ną modyfikację stropodachów wentylowanych.Wentylacja wewnętrznej przestrzeni stropodachuodbywać się może poprzez odpowiednio przy-gotowaną perforację i kanaliki zarówno w ma-teriałach papowych jak również w konstrukcji sa-mego stropodachu. Charakterystyczne przykładyrozwiązań konstrukcyjnych tych stropodachówprzedstawiono na rysunku 90.

TARASY

Rys. 90. Stropodach odpowie-trzany: 1 - pokrycie papowe;2 - papa perforowana;3 — gładź cementowa; 4 - izo-lacja termiczna; 5 — paroizola-cja; 6 — strop żelbetowy

Tarasy różnią się od stropodachów mniejszym nachyleniem połaci oraz na-wierzchnią zewnętrzną odporną na ruch pieszy. Stropy tarasowe mogą być ocie-plone (nad pomieszczeniami ogrzewanymi) lub nieocieplone (nad przestrzeniąotwartą). Tarasy, poza warstwami stosowanymi w stropodachach, mają jeszczewarstwę wierzchnią zabezpieczającą od mechanicznych uszkodzeń. Najczęściejsą to gładź lub płytki oddylatowane poziomą wkładką z papy asfaltowej (ułożonejluzem) lub warstwa podsypki piaskowej.

Na tarasach wymagane są na ogól trzy rodzaje izolacji: parochronna, cieplnai przeciwwilgociowa. Uwagi dotyczące tych izolacji podano w wymaganiach te-chnicznych, a przykładowe rozwiązanie stosowane w tarasach pokazano na ry-sunku 6.

Roboty wykończeniowe finalizują prace związane z realizacją obiektu. Nadająone budynkowi i jego poszczególnym pomieszczeniom właściwy wygląd, zgodnyz zamierzeniami architekta. Zastosowane rozwiązania materiałowe muszą być jed-nak ściśle dostosowane do wymagań funkcjonalnych, technicznych i zdrowot-nych. Istotnym czynnikiem wpływającym na zakres rzeczowy robót wykończe-niowych jest aspekt ekonomiczny, który wielokrotnie decyduje o przyjęciu kon-kretnych rozwiązań materiałowo-konstrukcyjnych. W niniejszym rozdziale zapre-zentowano szereg rozwiązań stosowanych we współczesnym budownictwie mie-szkaniowym, wskazując równocześnie na uwarunkowania techniczne i użytkowejakim powinny one odpowiadać. Wybór, częściowo wynikający z wizji architekta,zawsze należy do inwestora.

POKRYCIA DACHOWE

INFORMACJE OGÓLNE

Jednym z elementów mających wpływ na prawidłową eksploatację i trwałośćbudynku jest pokrycie dachowe, którego zadaniem jest ochrona obiektu przeddziałaniem wody opadowej, tj. deszczu, śniegu i gradu. Do podstawowych wy-mogów stawianych pokryciom dachowym można zaliczyć:

a) szczelność — im dach bardziej płaski tym szczelniejsze musi być pokry-cie;

b) mała odkształcalność termiczna — pokrycie dachowe pracuje w zmien-nych temperaturach, które wahają się od około +90°C latem do około-25°C zimą;

c) niepalność;d) nienasiąkliwość — im większa nasiąkliwość materiału tym musi być

większe pochylenie połaci dachowych;e) mrozoodporność;

f) trwałość — w rozumieniu niezmienności cech wytrzymałościowych i fizycz-nych w czasie (odporność na starzenie);

g) łatwość wykonywania konserwacji i napraw.Dobór właściwego rozwiązania materiałowego musi być poprzedzony wnikliwą

analizą uwzględniającą między innymi warunki klimatyczne w strefie położeniaobiektu, konstrukcję dachu, ukształtowanie połaci dachowych i ich pochylenie,względy estetyczne i kulturowe oraz aspekt ekonomiczny (czasami lepiej ponieśćwiększe nakłady inwestycyjne, aby uzyskać pokrycie trwalsze i wymagającew późniejszym okresie mniejszych nakładów na konserwację i remonty).

Zakres zastosowania poszczególnych rozwiązań materiałowych pokryć okreś-lony jest w funkcji pochylenia połaci dachowych. Polska Norma PN—89/B—02361dopuszcza trzy sposoby oznaczania pochylenia połaci dachowych, a mianowicie:

a) wartością kąta a zawartego pomiędzy połaciądachową a jej podstawą;

b) stosunkiem wysokości połaci dachowej "h" dojej podstawy "a" wyrażonym w postaci ułamkadziesiętnego;

c) stosunkiem wysokości połaci dachowej "h" dojej podstawy "a" wyrażonym w procentach.

Oznaczenia i symbolika według rysunku 91.Rys. 91. Pochylenie połacidachowych

Wymagania dotyczące pochylenia połaci dachowych ilustruje rysunek 14.Techniki krycia dachów zalecane do stosowania we współczesnym budow-

nictwie przedstawiono w tabeli 8.

TABELA 8Stosowane techniki krycia dachów

Rodzaj dachu

a) stromy

b) płaski

Technika krycia

• papa na deskowaniu• gonty papowe na deskowaniu• blacha płaska na deskowaniu• blacha falista na łatach lub płatwiach• blacha trapezowa na łatach lub płatwiach• blacha fałdowa na łatach lub płatwiach• dachówki ceramiczne• dachówki betonowe• płyty faliste bezazbestowe• płyty faliste bitumiczne

• papa na betonie• papa na materiale termoizolacyjnym• pokrycia bezspoinowe

POKRYCIA PAPOWE

Do krycia dachów mogą być stosowane papy asfaltowe lub smołowe (rza-dziej). Liczba warstw papy niezbędna do zapewnienia szczelności pokrycia uza-leżniona jest od pochylenia połaci dachowej, i tak: pokrycie dwoma warstwami

papy należy stosować przy pochyleniach 0,2-0,6 (zalecane 0,2-0,4), a trzemaprzy spadkach połaci od 0,05-0,3 (zalecane 0,05-0,2),

Do wykonywania pokryć dachowych można stosować:— papy wierzchniego krycia — tektura nasączona asfaltem impregnacyjnym

z obustronną powłoką z masy asfaltowej po stronie wierzchniej, pokryta po-sypką z łupku chlorytoserycytowego, a od spodu piaskiem lub mączkąz łupku;

— papy podkładowe o budowie jak wyżej, lecz z obustronną posypką z piaskulub mączki;

— papy bezosnowowe z folii aluminiowej — folia aluminiowa moletowana jed-nostronnie pokryta masą asfaltową;

— papy na osnowie z tkaniny technicznej — budowa jak papy podkładowej,lecz w miejsce tektury umieszczona jest tkanina techniczna.Poszczególne rodzaje papy wytwarzane są w różnych odmianach, i tak: papy

wierzchniego krycia produkowane są w odmianach opisanych symbolami 400/1200,400/1400, 400/1600, 500/1300, 500/1500 i 500/1700 (pierwsza liczba symbolu określamasę w gramach 1 m2 tektury, a druga zawartość asfaltu w 1 m2 papy); papy pod-kładowe wykonywane są w odmianach: 315/1100 i 400/1200.

Papy bezosnowowe z folii aluminiowej oraz papy na osnowie z tkaniny te-chnicznej należy stosować wymiennie z papą podkładową. Zgodnie z InstrukcjąITB nr 223 w dachach o małych spadkach zaleca się stosować odmiany papypodane w tabeli 9.

TABELA 9

Spadek połacidachowej

5%10%15%20%

Odmiana papy

podkładowej

2 x 400/12002 x 400/1200

1 x 315/1 10+1 x 400/12001 x 400/1200

wierzchniego krycia

1 x 500/15001 x 500/13001 x 400/12001 x 500/1700

Pokrycia papowe można układać na sztywnych podłożach z: zaprawy cemen-towej marki 8,0 MPa (80 kG/cm2), materiałów termoizolacyjnych (styropiano gęstości 30 kg/m3, wełna mineralna o gęstości 180 lub 200 kg/m3) lub napodkładzie drewnianym z desek lub sklejki wodoodpornej.

Uwaga! Podłoże z zaprawy cementowej powinno być zdylatowane, np. po-przez pocięcie świeżej zaprawy kielnią, na pola o długości boku 2 •*- 2,5 m.Wilgotność podkładu nie powinna być większa niż 8%, co oznacza, że pokryciapapowe należy układać w okresach bezdeszczowych.

Papę w zasadzie układa się pasami równoległymi do okapu jak to pokazanona rysunku 92. Przy pochyleniach większych (tj. powyżej 30%), z uwagi na moż-liwość "spływania" papy, zalecane jest stosowanie krycia pasami prostopadłymido okapu . Przy tym sposobie układania arkusze papy muszą co najmniej 50 cmzachodzić na drugą połać.

Rys. 92. Układ warstw w wielowarstwo-wych pokryciach papowych

Poszczególne arkusze należy la.czyć na zakłady o minimalnej szero-kości 10 cm. Sposoby rozmieszczaniazakładów przedstawia rysunek 93.

Rys. 93. Prawidłowo i wadliwie wykonanezakłady arkuszy papy: a. nieprawidłowo;b. prawidłowo

W przypadku krycia papą na deskowaniu pierwszą warstwę przybija się dopodłoża drewnianego przy pomocy gwoździ z szerokim łebkiem, tzw. papiaków.Gwoździe należy rozmieszczać wzdłuż krawędzi papy nie rzadziej niż co 5 cm.Pozostałe warstwy papy przykleja się do wcześniej ułożonych. Na rysunku 94.przedstawiono sposób mocowania papy do podkładu drewnianego.

Rysunek 95. ilustruje inny, obecnie rzadziej spotykany, sposób układaniapokrycia papowego na podkładzie drewnianym. W tym przypadku papę przybijasię do umieszczonych prostopadle do okapu listew trójkątnych.

Jako wierzchnią warstwę pokryciaukładanego na podkładzie drewnianymmożna stosować gonty papowe, którychgórne krawędzie mocuje się do podkładuza pomocą gwoździ lub klamer, natomiastdolne krawędzie wyposażone są w samo-przylepne paski (przyklejenie następuje pokilku dniach działania temperatury powyżej

Rys. 94. Mocowanie pierwszej warstwypapy do podkładu drewnianego: a.przekrój poprzeczny; b. widok z góry

Rys. 95. Krycie pojedyncze na listwachz paskami

Rys. 96. Przykładowekształty gontów papo-wych (wymiary w milime-trach)

20°C) lub przez podgrzanie palnikiem gazowym. Na ry-sunkach 96. i 97. pokazano przykładowe wzory gontówpapowych oraz sposoby ich układania.

W dachach z podkładem betonowym lub z zapra-wy cementowej papę przykleja się do podłoża za po-mocą lepików na zimno lub na gorąco bez wypeł-niaczy, według zasady klejące do klejącego (papai podkład powinny być posmarowane lepikiem).W przypadku lepików na zimno istotne jest odczekanieokresu niezbędnego do odparowania rozpuszczalników.Natomiast przy stosowaniu lepików na gorąco koniecz-ne jest zachowanie reżimów temperaturowych. Za op-tymalną uważa się temperaturę około 160-180°C. Lepikzbyt chłodny źle się rozprowadza. Nadmierne nagrza-nie lepiku powoduje trwałe zmiany jego własności(przegrzany lepik po ostygnięciu jest kruchy).

Uwaga! Do pap asfaltowych należy stosowaćwyłącznie lepiki asfaltowe, a do papy smołowej tylkosmołę.

Poszczególne arkusze, wcześniej pocięte na odcinkio długości 8-10 m i rozprostowane, przykleja się kolej-no do zagruntowanego podłoża zaczynając od stronyzawietrznej. Fragmentami wymagającymi szczególnej

staranności wykonawstwa są ko-sze zlewowe czyli wklęsłe stykipołaci dachowych. Na rysunku 98.przedstawiono prawidłowy układ

Rys. 97. Sposób układania gontów papowych napodkładzie drewnianym: 1 — gonty papowez podkładkami; 2 - pokrycie kalenicy; 3 - paspapy przyklejony Dysperbitem; 4 — kierunekukładania gontów; 5 - pas papy lub gontyułożone noskami do góry; przesunięte o 1/2 tw stosunku do pierwszej zewnętrznej warstwygontów; 6 — blacha okapowa; 7 — pierwsza war-stwa gontów

Rys . 98. Układ warstw po-krycia papowego w koszuzlewowym: 1 — papapodkładowa; 2 -' papa natkaninie technicznej; 3 —papa wierzchniego krycia

warstw pokrycia w koszu zlewowym. W lej strefie zalecane jest zastąpienie conajmniej jednej warstwy papy podkładowej papą na tkaninie technicznej.

Oprócz tradycyjnych pap na osnowie z tektury w ostatnim czasie pojawiłysię nowe rodzaje papy produkowane na bazie bitumów modyfikowanych elasto-merami, np. APP z wkładką z włókna szklanego. Wierzchnia strona takiej papyposypana jest talkiem lub warstwą łupków mineralnych, a od spodu pokryta jestfolią termotopliwą. Papy tego rodzaju przykleja się do podłoża betonowego roz-tapiając folię termotopliwą płomieniem palnika gazowego i dociskając silnie dopodłoża. Pokrycie takie można wykonywać jako jednowarstwowe.

Uwaga! Proponowane przez dystrybutorów nowe papy muszą być dopusz-czone przez ITB w Warszawie do stosowania w budownictwie. Materiałów nieposiadających aprobat lub atestów w zasadzie nie stosuje się.

POKRYCIA BEZSPOINOWE

Pokrycia takie można stosować w dachach płaskich o małym lub bardzomałym nachyleniu (1-2%). Tworzą one jednolitą i ciągłą warstwę izolacyjną, wy-konaną poprzez natrysk modyfikowanej emulsji asfaltowej, naniesienie specjalnychpast emulsyjnych, laminatów na bazie żywic epoksydowych, poliestrowych, poli-chloroprenowych czy też cyklolepu, zbrojonych włóknem szklanym. W budownic-twie jednorodzinnym pokrycia bezspoinowe używane są bardzo rzadko.

POKRYCIA Z BLACHY

Do krycia dachów można stosować blachę w postaci:— arkuszy płaskich ( blacha stalowa czarna, blacha stalowa ocynkowana, cyn-

kowa, miedziana lub aluminiowa);— arkuszy z blach profilowanych: falistych, fałdowych, trapezowych, dachówko-

wych itp.Arkusze płaskie o grubości 0,5-0,6 mm stosuje się do krycia dachów

o spadku większym niż 20% (zalecane pochylenia 30-60%). Najtrwalsze, ale rów-nież i najdroższe, są pokrycia z blachy miedzianej (twałość do około 300 lat),w dalszej kolejności z blachy cynkowej, aluminiowej, stalowej ocynkowanej i sta-lowej czarnej.

Sposób łączenia arkuszy blachy uzależniony jest od położenia styku w sto-sunku do okapu, i tak: w stykach prostopadłych do okapu arkusze łączy się zesobą na tzw. rąbek stojący podwójny, natomiast w stykach równoległch do oka-pu stosuje się połączenia na rąbek leżący pojedynczy lub podwójny.

Arkusze mocuje się do podłoża drewnianego wykonanego w postaci szczel-nego deskowania pokrytego od góry papą (dawniej pokrycie z blachy układanona deskowaniu ażurowym ) za pomocą łapek w rąbkach stojących lub żabekw rąbkach leżących. Sposoby łączenia i mocowania blachy pokazano na rysun-ku 99.

Blachy profilowane (faliste, fałdowe, trapezowe, dachówkowe, panele) wy-twarzane są przeważnie z blachy stalowej ocynkowanej, względnie blachy stalo-wej pokrytej wielowarstwową powłoką zabezpieczającą, wykonywaną na bazie ży-wic akrylowych i poliestrowych. Materiały te można stosować do krycia dachów

Rys. 99. Rodzaje połączeń arkuszy blachy: a. na rąbek stojący podwójny; b. na rąbekstojący podwójny (kolejne fazy zaginania); c. na rąbek leżący pojedynczy; d. na rąbekleżący podwójny (wymiary podano w cm)

0 pochyleniu połaci większym od 0,2 dla blachy falistej (zalecane powyżej 0,3)1 większym od 0,05 dla blach trapezowych i fałdowych (zalecane powyżej 0,2).

Arkusze blach profilowanych układać można na: łatach drewnianych w roz-stawie co około 40-50 cm, płatwiach drewnianych lub stalowych, deskowaniuszczelnym pokrytym od góry papą. Płyty mocuje się do podkładu przy użyciuśrub lub wkrętów nierdzewnych, przy czym powinny one przechodzić przez górnąfalę. Pod łbem śruby lub wkrętu należy umieścić uszczelniające podkładki neo-prenowe (z kauczuku syntetycznego). Sposoby mocowania płyt profilowanych naprzykładzie płyt falistych ilustruje rysunek 100.

Powlekane blachy panelowe przeważnie przystosowane są do mocowania dopodłoża (szczelne deskowanie pokryte papą lub folią budowlaną) za pomocąłapek wkręcanych w rąbek stojący stanowiący połączenie poszczególnych paneli.Sposób mocowania blach dachówkowych uzależniony jest od ich formatu i każ-dorazowo określa go producent.

Niezależnie od ukształtowania arkuszy, podczas układania pokryć z blach po-wlekanych, należy zwrócić szczególną uwagę na zabezpieczenie powłoki przeduszkodzeniem mechanicznym. Każde nawet najmniejsze zadrapanie powłokiochronnej może stanowić źródło korozji metalu.

100. Mocowanie płyt profilowanych do płatwi: a. drewnianych, b., c., d. stalowych

POKRYCIA DACHÓWKAMI CERAMICZNYMI, BETONOWYMI l PŁYTAMIFALISTYMI

Obecnie bardzo chętnie stosowane są pokrycia dachówkami ceramicznymii betonowymi. Zaliczane są one do pokryć trwałych (dla dachówek ceramicznychtrwałość określana jest na około 100 lat), ognioodpornych i estetycznych. Do ichwad zaliczamy znaczny ciężar i pracochłonność wykonania.

Aktualnie na rynku dostępne są zarówno dachówki tradycyjne ciągnione jaki tłoczone, np. dachówki: karpiówki, zakładkowe, esówki, klasztorne, marsylskie,mnich-mniszka, oraz dachówki nowych typów, tak produkcji krajowej jak np.krotoszyńska i importowane — dachówka berlińska itp. W ofercie handlowej spo-tyka się dachówki o zróżnicowanej barwie, różnym stopniu spieczenia czerepulub glazurowane. Równocześnie na rynku materiałów budowlanych dostępne sądachówki betonowe, wykonywane z prasowanych mas betonowych barwionychfarbami trwale wchodzącymi w reakcję ze spoiwem cementowym. Często da-chówki betonowe posiadają lepsze cechy wytrzymałościowe od dachówek cera-

micznych. Ich zaletą jest dużo niż-sza cena niż ceramicznych.

Dokonując doboru rodzaju da-chówek należy, oczywiście pozawzględami ekonomicznymi i este-tycznymi, kierować się szczel-nością wykonanego z nich pokry-cia. W zasadzie za najszczelniej-sze można uznać podwójne po-krycie dachówką karpiówką, nato-miast do najmniej szczelnych zali-cza się pokrycia z dachówek esó-wek ciągnionych oraz typu mnich-mniszka.

Niezależnie od przyjętego roz-wiązania materiałowego dachówkiukłada się na latach przybitych dodrewnianej konstrukcji dachowej.W ostatnich latach pod pokryciaceramiczne czy też betonoweczęsto wykonuje się dodatkowopodkład w postaci szczelnego de-skowania pokrytego od góry papąlub folią budowlaną zbrojoną

Rys. 102. Krycie dachu dachówką zakładkową (a); i marsylską (b)

sowania dodatkowego szczelnego podkładu pod zasadniczymi łatami(równoległymi do okapu) należy umieścić łaty poprzeczne, tzw. kontrłaty, przybi-jane z reguły do krokwi. Elementy te mają zapewnić swobodny spływ wody opa-dowej, która ewentualnie przeniknie przez nieszczelności pokrycia z dachówek.

Sposób układania i mocowania dachówek jest uzależniony od ich rodzaju.W przypadku nowych rozwiązań materiałowych, np. dachówek importowanych,niezbędne rozstawy łat i technologię montażu powinien określić producent lubdystrybutor.

Rys. 103. Krycie dachu dachówką esówką (a) i esówkąz nakładkami (b)

Stosowane dawniej, a obecnie z uwagi na szkodliwe oddziaływanie dla zdro-wia wycofane z użytku, płyty azbestowo-cementowe faliste, zwane popularnieeternitem, zostały zastąpione przez dwa rodzaje elementów, a mianowicie: płytyfaliste bezazbestowe oraz płyty faliste z modyfikowanych bitumów stabilizowa-nych włóknem szklanym, typu Ondulina.

Płyty bezazbestowe posiadają identyczny zakres stosowalności jak dawniejprodukowane płyty azbestowo-cementowe faliste.

Układane są one na łatach drewnianych rozmieszczonych co około 0,5 m lubna płatwiach stalowych (rys. 105.).

Płyty przykręca się wkrętami z łbem sześciokątnym przez uprzednio nawier-cony otwór. Uszczelnienie stanowią sprężyste podkładki neoprenowe.

Uwaga! Płyty tego ro-dzaju muszą posiadaćmożliwość swobodnychodkształceń termicznych,w związku z czym podokręceniu wkrętów dooporu konieczne jestich poluzowanie o półobrotu.

Barwione płyty fali-

Rys. 105. Pokrycie z płyt falistych bezazbestowych: a. prze- ste z modyfikowanychkrój poprzeczny; b. przekrój podłużny: 1 - płyty faliste; bitumów są wyrobem2 - warstwa powietrzna; 3 - powłoka uszczelniająca; 4 - bardzo lekkim i łatwymizolacja termiczna; 5 - wkręty ocynkowane z miękkimi pod- w montażu. Przybija siękładkami; 6 - łaty drewniane; 7 - tynk je do Szcze|neg0 pod-

łoża deskowego lub łat drewnianych gwoździami nierdzewnymi z uszczelkamineoprenowymi i kapturkami ochronnymi. Przycina się je ręczną piłką do drewna.Wadą niektórych rodzajów płyt falistych z modyfikowanych bitumów jest ichpalność. Decydując się na zastosowanie tego materiału trzeba zażądać od pro-ducenta czy też dystrybutora aktualnego świadectwa niepalności.

Dostępne w handlu płyty z tworzyw sztucznych w zasadzie przeznaczonesą do krycia obiektów tymczasowych lub wszelkiego rodzaju zadaszeń i wiat.Nie zaleca się stosowania ich w budownictwie mieszkaniowym.

OBRÓBKI l OPIERZENIA BLACHARSKIE

Wykończeniowym elementem pokrycia dachowego zabezpieczającym budy-nek przed niekorzystnym działaniem wód opadowych, są obróbki i opierzenia bla-charskie. Najczęściej są one montowane na: styku połaci dachowej z elementamiwystającymi ponad dach (attyki, ścianki kolankowe, kominy, wyłazy dachowe, wy-wietrzniki itp.), okapach i podokiennikach.

Obróbki i opierzenia wykonuje się z blachy stalowej ocynkowanej o grubości0,5-0,7 mm, rzadziej z blachy cynkowej, miedzianej lub aluminiowej. Sposób ichkształtowania należy indywidualnie opracować dla konkretnych rozwiązańmateriałowo-konstrukcyjnych zabezpieczanych elementów budowlanych kierującsię następującymi zasadami:- dla dachów krytych papą o pochyleniach połaci dachowych mniejszych niż

10% obróbki blacharskie muszą być wyłożone na pokrycie dachowe. Przypochyleniach większych niż 10% obróbki wkleja się pomiędzy warstwy papy;

— obróbki w ścianach murowanych z cegły mocuje się za pośrednictwem tzw.wydr, czyli bruzd wykutych w murze na głębokość około 2-3 cm. Blachęmocuje się do ściany rozmieszczanymi co około 0,5 m ocynkowanymi ha-czykami blacharskimi. W przypadku elementów żelbetowych, np. prefabryko-wanych kominów, opierzenie można zamocować paskiem bitumicznej folii sa-moprzylepnej typu Izofolia;

- pod opierzenia wykonywane na powierzchniach poziomych lub prawie pozio-mych należy ułożyć podkładkę z papy izolacyjnej lub dachowej na lepiku;

- połączenia poszczególnych arkuszy blachy powinny być wykonane na rąbekstojący lub leżący i ewentualnie oblutowane (przy rąbkach pojedynczych);

- w przypadku mocowania obróbek i opierzeń gwoździami wbijanymi przezblachę w kołki drewniane lub wkrętami z kołkami rozporowymi poliamidowy-mi, każdorazowo główkę łącznika należy zakryć kołpaczkiem z blachy i ob-wodowo oblutować;

- okapy opierzeń powinny być oddalone od lica wykończonej powierzchniściany o co najmniej 5 cm, co zabezpiecza mur przed zawilgoceniem wodąspływającą z obróbki.

Na rysunkach 106.—112. przedstawiono kilka przykładów najbardziej typo-wych obróbek i opierzeń blacharskich. Ilustrują one sposób wykończenia połacidachowych krytych papą. Na rysunkach od 113. do 118. pokazano przykładoweobróbki blacharskie połaci krytych dachówkami, blachami profilowanymi orazpodokiennika.

Rys. 106. Przykład obróbki płaskiego zwieńczenia ścianki ko-lankowej:1 - obróbka blacharska; 2 - pokrycie papowe; 3 - deskalub klocek do mocowania obróbki; 4 — dy latać ja wypełnionamateriałem izolacyjnym; 5 - uszczelnienie kitem trwale pla-stycznym

Rys. 107. Obróbka ściany (bez wydry); przy pochyleniupołaci dachowej mniejszym niż 10% — pokrycie papo-we:1 — odbój z zaprawy cementowej; 2 — pokrycie papo-we; 3 - pierwsza część obróbki dwudzielnej; 4 — dru-ga część obróbki dwudzielnej; 5 — pas siatki tynkar-skiej; 6 — tynk

Rys. 108. Obróbka przy ścianie dachu krytego papąprzy spadku połaci większym niż 10%:1 — pokrycie dachowe; 2 — obróbka blacharska;3 — haczyk blacharski; 4 — wałeczek z lepiku, asfal-towej masy zalewowej lub kitu asfaltowo-kauczukowe-go

Rys. 109. Obróbka attyki:1 - obróbka blacharska; 2 - papa; 3 — pokryciedachowe; 4 — odbój z zaprawy cementowej;5 - listwa do mocowania obróbki; 6 - styropian;7 - lepik; 8 - attyka

Rys. 110. Obróbka okapu dachu płaskiego krytego papą na betonie: a. okap bez gzymsu;b. gzyms w poziomie rynny; c. gzyms poniżej rynny1 - blacha okapowa; 2 — rynna; 3 - uchwyt rynnowy; 4 - opierzenie gzymsu

Rys. 111. Przejście rury spustowej przez gzyms:1 — rynna; 2 - króciec (sztucer) rynny; 3 — króciec (sztu-cer) wyprowadzony z pokrycia blaszanego gzymsu; 4 - ob-róbka blacharska gzymsu; 5 — lut; 6 — rura spustowa; 7 -papa

Rys. 112. Obróbka komina przy kryciu dachupapą na deskowaniu (spadek połaci większy od10%):1 — kołnierz z blachy; 2 — odbój; 3 — papa

Rys. 113. Obróbka komina murowanego przy pokryciudachu dachówkami: 1 — dachówka; 2 — hak mocują-cy kołnierz; 3 — kołnierz; 4 — odbój

Rys. 114. Opierzenie okapu dachu krytego dachówką kar-piówką: 1 - dachówka; 2 - blacha okapowa; 3 - pasusztywniający; 4 — deska okapowa; 5 — hak rynnowy

Rys. 115. Obróbkadachu krytego da-chówką przy murzeprostopadłym dookapu: 1 - obróbkablacharska; 2 - po-krycie ceramiczne

Rys. 116. Opierzenia ściany kolankowej przy pokryciu blachamifałdowymi: 1 - nakrywa ścianki z blachy stalowej powlekanej;2 — papa podkładowa; 3 - wkręty; 4 - obróbka pionowa zblachy stalowej powlekanej; 5 — kit tiokolowy

Rys. 117. Obróbka przy ścianieszczytowej dachu krytegopłytami falistymi: 1 — płyta fa-lista; 2 — obróbka blacharska;3 - pas wzmacniający; 4 -nadbitka; 5 - łata; 6 - kro-kiew; 7 - haczyk blacharski

ELEMENTY ODWODNIENIA DACHU

Rys. 118. Opierzenie podokienni-ka: 1 — odbój; 2 — nakładkaprzykrywająca miejsce umocowa-nia blachy; 3 — papa; (wymiaryw mm)

Kolejnym elementem zabezpieczenia budynku przed zawilgoceniem wodamiopadowymi są instalacje odwadniające połacie dachowe. Wykonuje się jew dwóch zasadniczych systemach, a mianowicie w postaci odwodnienia dowewnątrz lub na zewnątrz budynku. W budownictwie jednorodzinnym wykonuje

się powszechnie instalacje zewnętrzne, na które składają się wiszące rynny orazrury spustowe.

Najczęściej stosowane są rynny półokrągłe o średnicach 10,15,18 i 20 cmwykonane z blachy stalowej ocynkowanej o grubości 0,55-0,7 mm (rzadziej mon-tuje się rynny z blachy miedzianej lub cynkowej). Średnica rynny zależy odwielkości połaci dachowej. Przyjmuje się, że na 1 m2 rzutu poziomego połacidachowej potrzeba około 0,8-1 cm2 przekroju rynny.

Rynny powinny mieć przebieg prostoliniowy (bez załamań) z niewielkimspadkiem w stronę rury spustowej, wynoszącym od 0,5 do 2,0%. Rynny wiszące(rys. 119.) mocowane są do uchwytów rynnowych za pomocą tzw. wąsów, czylipasków z miękkiej blachy przynitowanych do uchwytu. Z reguły są one wytwa-

Rys. 119. Przykłady rozwiązań rynien wiszących blaszanych przy kryciu dachu: a. papą;b. blachą płaską; c. elementami falistymi; d. dachówkami1 - deska okapowa; 2 - fartuch; 3 - klamerka; 4 - uchwyt; 5 - wąs; 6 - nadbitkakrokwi; (wymiary w cm)

rżane w odcinkach o długości 1 m, które łączy się metodą lutowania. Scalonerynny układa się na uchwytach rynnowych i mocuje się zaciskając na ich ob-rzeżu wąsy (rys. 120.). Spadek rynny uzyskuje się poprzez odpowiednie dogięcieuchwytów. Końcowe odcinki rynien zakończone są denkami z blachy. Odprowa-dzenie wody z rynny do rury spustowej odbywa się za pomocą krućców wspor-czych, tzw. sztucerów (rys. 111.).

Rys. 120. Mocowanie rynny do uchwytu:a., b., c. za pomocą wąsa; d. na zawój1 - wąs

Rys. 121. Sposoby mocowaniarur spustowych i zabezpieczeniaprzed osuwaniem się : a. trój-kącikiem; b. obrączką; c. pa-skiem blachy przylutowanym dorynny

Rys. 122. Końcówkarury spustowej nadpowierzhnią terenu:1 - nakładkausztywniająca;2 — pierścieniewzmacniające

Rys. 123. Połączenieblaszanej rury spu-stowej z żeliwną:1 - rura blaszana;2 — kołnierz;3 — uszczelnienie;4 — rura żeliwna

W instalacjach blaszanych ru-ry spustowe z reguły wykonujesię z tego samego materiału corynny. Przekrój rury powinien wy-nosić nie mniej niż 3/4 przekrojurynny, a średnica nie powinnabyć mniejsza niż 10 cm. Zasad-niczo jedna rura spustowa po-winna odprowadzać wodę z od-cinka rynny nie dłuższego niż20 m. Rury przytwierdzane są dościany za pomocą specjalnychuchwytów. Sposób ich mocowa-nia pokazano na rysunku 121.

Woda z rur spustowych mo-że być odprowadzona bezpo-średnio na powierzchnię przyleg-łego terenu lub do kanalizacji de-

Rys. 124. Elementy składowe rynien i rur spustowychz tworzyw sztucznych

Oprócz rynien i rurspustowych z blachy sta-lowej ocynkowanej (cynko-wej, miedzianej) corazchętniej stosowane są ryn-ny i rury spustowe z two-rzyw sztucznych. W sprze-daży dostępne są zestawyłącznie z pełnym asorty-mentem elementów uzupeł-niających niezbędnych dowykonania instalacji (den-ka, naroża, sztucery, od-gałęzienia oraz uchwytyprzystosowane do monto-wania różnych elementówkonstrukcji dachowej).Przykładowy, pełnoasorty-mentowy zestaw elemen-tów, obrazuje rysunek 124.Poszczególne elementy ry-nien i rur spustowychz tworzyw sztucznych łą-czy się ze sobą metodąklejenia.

Rynny plastikowe,w przeciwieństwie do bla-szanych, w zasadzie niewymagają konserwacji, np.malowania. Ich naprawy sąnieskomplikowane. Produ-

STOLARKA BUDOWLANA

STOLARKA OKIENNA

Okno, jako element przegród zewnętrznych budynku, musi spełniać wiele róż-nych, często sprzecznych, funkcji. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:- zapewnienie oświetlenia pomieszczeń światłem naturalnym;- zapewnienie prywatności oraz kontaktu wzrokowego z otaczającym środowis-

kiem naturalnym;- kształtowanie wyglądu zewnętrznego budynku;- zabezpieczenie obiektu przed wpływami środowiska zewnętrznego.

Pierwsze trzy wymienione czynniki w zasadzie skłaniają do kształtowania du-żych powierzchni przeszklonych. Natomiast czwarty ogranicza ich wielkość, po-nieważ okna muszą zabezpieczać budynek i znajdujące się w nim pomieszczeniaprzed: nadmiernymi stratami ciepła, przenikaniem wody opadowej, nadmiernymprzewietrzaniem (infiltracją powietrza), nadmiernym nasłonecznieniem i tym sa-mym przegrzaniem pomieszczeń, a także hałasem. Równocześnie, jako elementsystemu wentylacji naturalnej, okna muszą zapewniać napływ powietrza downętrza pomieszczeń. Projektując okna trzeba mieć świadomość, że powierzchnieprzeszklone charakteryzujące się dużym współczynnikiem przenikania ciepłak stanowią główne źródło strat ciepła w budynku.

Po latach dostępu jedynie do krajowej, drewnianej, stolarki okiennej obecnieinwestor staje przed możliwością wyboru optymalnego, dostosowanego dla swo-ich potrzeb i możliwości finansowych, typu okien. Aktualnie na rynku dostępne

są okna: drewniane produkcji krajowej wy-konywane fabrycznie (tzw. stolarka typo-wa), drewniane zamawiane indywidualnieu wytwórcy (często rzemieślnika), z two-rzyw sztucznych (produkowane w krajugłównie z profili dostarczanych przez pro-ducentów zachodnich) oraz aluminiowe.

Rys. 125. Elementy składowe okien

Rys. 126. Podział okien z uwagi na liczbępłaszczyzn podziałowych: a. jednodzielne;b. dwudzielne; c. trójdzielne

Okna, których zasadnicze elementy składowe pokazano na rysunku 125.,mogą występować jako jednodzielne, dwudzielne lub trójdzielne (rys. 126.). Po-dział z uwagi na sposób otwierania ilustruje rysunek 127.

Na rysunku 128. przedstawiono zasadnicze wymiary: S0, H0 — otworu w mu-rze; Sz, H2 — zewnętrzne ościeży; S, H — okna w świetle ościeżnicy.

Z uwagi na niską izolacyjność, niedostateczną szczelność oraz stosunkowomałą trwałość, aktualnie niemal zaprzestano produkcji okien ościeżnicowych, pół-skrzynkowych, czy też popularnych w okresie międzywojennym, skrzynkowych.W kraju od połowy lat pięćdziesiątych stosowano okna zespolone, zwane takżeszwedzkimi, które w kolejnych lalach modyfikowano i ulepszano (rys. 129.).

Pomimo znacznego postępu polegającego między innymi na zastosowaniudrewna klejonego, typowa stolarka drewniana z reguły charakteryzuje się stosun-kowo niską jakością drewna i okuć. Często posiada gorszą izolacyjność ter-miczną niż wymaga tego aktualna norma cieplna. Nawet przy stosowaniu obwo-dowych uszczelek typowa stolarka jest relatywnie mało szczelna i słabo chronipomieszczenia przed infiltracją powietrza. Czasami nie gwarantuje nawet dostate-cznej szczelności na przenikanie wody, zwłaszcza podczas opadów atmosferycz-

Rys. 127. Kierunki i sposób otwierania okien: a. rozwie-ralne; b. uchylne; c. rozwieralno-uchylne; d. odchylne;e. przechylne; f. obrotowe

Rys. 128. Oznaczenia zasad-niczych wymiarów okien

nych połączonych z silnym wiatrem. Okna drewniane wymagają prowadzenia sy-stematycznej konserwacji — malowania. Powtarzalność rozwiązań wprowadzamonotonię wyglądu budynków. Niewątpliwymi zaletami okien typowych jest ichdostępność oraz stosunkowo niska cena.

Rys. 129. Okno zespolone; drewniane typu "Standard"a. przekrój pionowy; b. przekrój poziomy

Proponowane przez wielu różnych producentów i dystrybutorów okna z two-rzyw sztucznych umożliwiają stosowanie dowolnych kształtów, wymiarów i spo-sobów otwierania. Szeroka jest też oferta w zakresie kolorystyki. Oprócz profilijednobarwnych produkowane są również dwubarwne, w których z regułyzewnętrzna powierzchnia profilu pokryta jest kolorową folią. Jedynie profile firmyVeka posiadają warstwę zewnętrzną trwale połączoną z pozostałym materiałem

poprzez tzw. ekstrudowanie. Białe powierzchnie odzłudzenie jego wydłużenia i lepiej harmonizują zwnętrz.

Okna z tworzyw sztucznych z reguły charakteryzują się dobrą izolacyjnościątermiczną i akustyczną, dużą szczelnością na działanie wiatru i wody opadowej.Wadami proponowanych rozwiązań są: stosunkowo wysoka cena oraz znaczneograniczenie napływu powietrza do pomieszczenia. Ten ostatni problem jestszczególnie istotny przy stosowanym w Polsce systemie wentylacji grawitacyjnejpomieszczeń, w którym nie przewiduje się wykonywania kanałów nawiewnychi wywiewnych w każdym pomieszczeniu, a ograniczającym się jedynie do wywie-wu zużytego powietrza kanałami wywiewnymi umieszczonymi w kuchniach i po-mieszczeniach sanitarnych. Nawiew powietrza powinien odbywać się poprzeznieszczelności stolarki okiennej. Stąd też zastosowanie okien o dużej szczelnościprowadzi do znacznego zmniejszenia skuteczności wentylacji ze wszystkimi kon-sekwencjami tego stanu, takimi jak: zwiększenie stężenia substancji toksycznychczy też radonu. Radon powstaje w wyniku promieniotwórczego rozpadu atomówradu zawartego w większości otaczających nas materiałów, np. w cegle, betonie,glinie itp. Radon znajduje się w powietrzu i w większych stężeniach gromadzisię w pomieszczeniach zamkniętych, słabo wentylowanych.

W przypadku okien z tworzyw sztucznych napływ powietrza do pomieszczeńmożna zapewnić poprzez stosowanie specjal-nych profili z otworami wentylacyjnymi o regu-lowanym ręcznie lub automatycznie przekrojuotworów (w kraju profile takie w zasadzie sąniedostępne) lub poprzez montaż tzw. okućrozhermetyzowujących okna.

Rys. 130. Profile okienne wytwa-rzane przez firmę Briigmann Rys. 131. Profile okienne firmy Veka

Na rynku krajowym dominują głównie okna montowane w Polsce z profili do-starczanych przez producentów zachodnich. Na rysunkach 130. i 131. pokazanoprzykładowo rozpowszechniane w kraju profile firm zachodnich. Jedynym wy-twórcą profili na terenie kraju jest polsko-austriacka firma Thermoplast.

Otwarcie krajowego rynku spowodowało nie tylko zmianę tradycyjnego two-rzywa konstrukcyjnego ościeżnic i skrzydeł okiennych, ale również technik szkle-nia. Powszechnie, we wszystkich rodzajach stolarki okiennej, stosowane są jednolub dwukomorowe szyby zespolone, w których między dwoma lub trzema taflamiszkła znajduje się, poprawiająca izolacyjność cieplną okna, zamknięta przestrzeń,czasami wypełniona gazami szlachetnymi. Oprócz tradycyjnego szkła okiennegociągnionego do wytwarzania szyb zespolonych stosowane jest szkło typu float0 lepszych własnościach termoizolacyjnych. Ponadto producenci proponują szy-by zespolone, w których na szkło naniesiona jest dodatkowo specjalna powłokarefleksyjna o niskiej emisyjności, przepuszczająca promieniowanie słoneczne1 równocześnie odbijająca promieniowanie niskotemperaturowe emitowane z po-mieszczenia. Fabrycznie montowane są również folie antywłamaniowe utrudniają-ce zbicie szyby. Wszystkie wyżej wymienione ulepszenia pociągają za sobązmniejszenie strat ciepła poprzez przezroczystą powierzchnię okna, alei zwiększają cenę.

Dokonując wyboru rodzaju szyby inwestor musi odpowiedzieć sobie na za-sadnicze pytanie czy jest skłonny ponieść dodatkowe koszty inwestycyjne, abyw późniejszym okresie mniej płacić za eksploatację obiektu.

Nowoczesne okna, zarówno drewniane ze skrzydłami jednoramowymi jak i tez tworzyw sztucznych, wyposażone są w okucia obwiedne, które umożliwiajązmianę sposobu otwierania skrzydła (rozwieralne, obracalne lub uchylne) poprzezzmianę położenia klamki. Okna z tworzyw sztucznych czasami wyposażone sąw okucia rozhermetyzowujące, zmniejszające ich szczelność i tym samym zapew-niające napływ powietrza do pomieszczenia bez konieczności otwierania skrzydeł.Spotykane są również okucia antywłamaniowe, np. firmy Siegenia, które skutecz-nie zabezpieczają przed wyważeniem lub otwarciem skrzydła po wybiciu szyby.

Kolejnym elementem decydującym o poprawności funkcjonowania, niezależnieod rozwiązania materiałowo-konstrukcyjnego, jest ich właściwe zamocowaniew otworze okiennym i uszczelnienie styku ściana — ościeżnica. W przypadkuokien drewnianych zamocowanie ościeżnicy do muru dokonywane jest za po-mocą haków ościeżnicowych lub za pośrednictwem wkrętów z łbem sześ-ciokątnym, czy też długich gwoździ przechodzących przez ościeżnicę. W miejscumocowania w murze powinien być umieszczony trapezowy dybel drewniany. Kla-syczne uszczelnienie styku ściana — ościeżnica drewniana stanowi sznur kono-pny. W celu zabezpieczenia drewna przed zawilgoceniem ościeżnica powinna byćdodatkowo pokryta na obwodzie papą izolacyjną. Ponieważ powyższy sposóbuszczelnienia nie gwarantuje pełnej szczelności, dlatego przestrzeń pomiędzyościeżnicą i murem wypełnia się pianką poliuretanową, np. typu Macroflex.

Osadzenie okien z tworzyw sztucznych wymaga większej staranności, niżw przypadku drewnianych. Łatwo można uszkodzić lub zdeformować ościeżnicę.Sposób zamocowania skrzydeł w murze określa producent. Powinien on równieżdostarczyć odpowiednich łączników. Obecnie dominują dwa sposoby mocowania,a mianowicie: za pomocą łączników z profilowanych płaskowników ze stali nie-rdzewnej oraz specjalnych kołków rozprężnych. Przykłady mocowania pokazanona rysunkach 132. i 133.

Niezależnie od przyjętego sposobu mocowania, uszczelnienie styku ściana—ościeżnica wykonywane jest za pomocą samopęczniejącej pianki poliuretanowej.

Rys. 132. Zamocowanie okna przypomocy kołków rozprężnych

Rys. 133. Zamocowanie okien zapomocą łączników

Ponieważ tworzywo to w kontakcie z powietrzem zewnętrznym ulega starzeniu,należy je zabezpieczyć kitem silikonowym. Od wewnątrz pomieszczenia styk

ściana — ościeżnica należy wykończyćlistwami ozdobnymi. Przykładowe usz-czelnienie styku ościeżnica — murprzedstawia rysunek 134.

W przypadku stosowania okienz tworzyw sztucznych należy wykonywaćwęgarki o szerokości 3-4 cm (rys. 135).

Rys. 134. Przykład uszczelnienia styku mur— ościeżnica

Rys. 135. Zalecane wymiary węgarkówi otworu okiennego

Na koniec kilka rad praktycznych. Jeśli inwestor zdecyduje się na poniesieniewiększych nakładów (dochodzących lub nawet przekraczających 100%) na zakupnowoczesnej stolarki z tworzyw sztucznych to musi zwrócić uwagę na następu-

jące elementy:— profile, z których wykonane są ościeżnice i skrzydła okienne, powinny

charakteryzować się małą odkształcalnością (firmy zachodnie, jak np. PlusPlan, Rehau, Veka, Thyssen, Brugmann itd, czy też krajowe Thermoplast sto-sują profile wzmocnione wkładkami z kształtowników zimnogiętych);

— izolacyjność termiczna okien powinna być możliwie jak najlepsza, tzn.współczynnik przenikania ciepła k powinien być mniejszy niż 2,0 W/(m2-K);

- stolarka okienna jest tym lepsza im ma mniejszy współczynnik infiltracji po-wietrza;

— o wyborze konkretnego rozwiązania powinna również decydować; łatwośćmontażu i uszczelnienia połączenia ściana — ościeżnica, niezmienność bar-wy i kształtu w czasie, rodzaj i jakość okuć budowlanych.Proponowane rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne okien muszą posiadać

stosowne aprobaty lub atesty dopuszczające je do stosowania w budownictwiewydane przez ITB w Warszawie.

Nowością w zakresie stolarki okiennej są okna do poddaszy, zastosowaniektórych nie wymaga wykonania tzw. wystawek, charakterystycznych dla poddaszyużytkowych z oknami tradycyjnymi. Mocuje się je w połaci dachowej bezpo-średnio do krokwi. Takie usytuowanie zapewnia lepsze oświetlenie pomieszczenia,a stosowane systemy uszczelnień zabezpieczają przed przenikaniem wody opa-dowej do ich wnętrza.

Na rynku aktualnie dostępne są okna importowane firm Velux, Roto orazkrajowe, np. firmy Fakro z Nowego Sącza, które posiadają podobną konstrukcję.Różnią się jednak jakością i ceną. Natomiast importowane, np. firmy Velux, wy-konane są z impregnowanego drewna klejonego (co zapewnia stałość wymiarówi niezmienność kształu elementów składowych) zabezpieczonego od zewnątrzblachą aluminiową trwale barwioną. Dostarczane przez producenta kołnierzeumożliwiają wykonanie szczelnych połączeń praktycznie z każdym materiałem po-krywczym. Zastosowane okucia pozwalają na ich uchylanie, jak i obustronneumycie bez konieczności wychodzenia na dach. W górnej części umieszczonajest dodatkowo kratka wentylacyjna zapewniająca nawiew powietrza nawet przyzamkniętym oknie. Wymiary zewnętrzne tych okien dostosowane są donajczęściej występujących rozstawów krokwi. Wyposażenie dodatkowe ww. okiendo poddaszy stanowią rolety ograniczające nasłonecznienie.

Konstrukcje wytwarzane w kraju z reguły wykonywane są z drewna litego, conie w pełni zabezpiecza elementy drewniane przed ewentualnymi deformacjami,czy też pęknięciami strukturalnymi i nie posiadają, przynajmniej aktualnie, kratekwentylacyjnych. Do szklenia stosowane są szyby jednokomorowe z taflami zeszkła ciągnionego. Ich zaletą jest niższa o około 20-30% cena.

STOLARKA DRZWIOWA

Drzwi są elementem budynku spełniającym funkcję ruchomej przegrody za-pewniającej swobodną komunikację poziomą pomiędzy pomieszczeniami, względ-

nie pomieszczeniami a środowiskiem zewnętrznym.Zasadnicze elementy skrzydła drzwiowego i ościeżnicy

ilustruje rysunek 136.Z uwagi na lokalizację rozróżnia się drzwi zewnętrzne

(stanowiące element przegród zewnętrznych) oraz we-wnętrzne, które dzieli się na wejściowe do lokali, np.umożliwiające komunikację pomiędzy klatką schodową

Rys. 136. Elementy skrzydła drzwiowego i ościeżnicy: 1 — skrzy-dło; 2 - ościeżnica; 3 - ramiak; 4 - świetlik; 5 - szczeblina;6 — nadproże; 7 — stojak; 8 — próg

i mieszkaniami oraz wewnątrzlokalowe — łączące ze sobą poszczególne pomie-szczenia usytuowane w obrębie jednego mieszkania. W zależności od położeniaw budynku, przeznaczenia pomieszczeń i funkcji użytkowej drzwiom stawiane sąróżne wymagania dotyczące między innymi: wytrzymałości, izolacyjności termicz-nej i akustycznej, odporności ogniowej, estetyki i trwałości.

Drzwi zewnętrzne powinny dawać każdemu człowiekowi poczucie bezpieczeń-stwa i dlatego muszą charakteryzować się znaczną odpornością na uderzeniaoraz włamania. Wymagania te z reguły gwarantuje odpowiednio mocna konstruk-cja skrzydeł, okucia i zamki oraz specjalne urządzenia antywyważeniowe i syg-nalizacyjne. Drugim, nie mniej ważnym, wymogiem jest ich izolacyjność termiczna.Jako element przegrody zewnętrznej powinny zabezpieczać obiekt przed nadmier-nymi stratami ciepła. Obowiązująca obecnie norma PN—91/B—02020 zaleca sto-sowanie drzwi zewnętrznych charakteryzujących się współczynnikiem przenikaniaciepła k nie większym niż 3,0 W/(m2'K).

Rys. 137. Podział drzwi z uwagi na spo-sób otwierania: a. rozwierane prawe;b. rozwierane lewe; c. wahadłowe;d. przesuwne; e. składane; f. podnoszo-ne

Wymagania stawiane drzwiom wewnętrznym, szczególnie wewnątrzlokalowym,w zasadzie sprowadzają się do zaspokojenia odczuć estetycznych i funkcjonalnych,dotyczących np. oświetlenia pośredniego pomieszczeń komunikacyjnych(z naświetlam!), wentylacji nawiewnej (do kuchni lub pomieszczeń sanitarnych).W zakresie wymagań estetycznych muszą być dostosowane do charakteru po-mieszczenia, jego funkcji oraz uwarunkowań higienicznych.

Z uwagi na sposób otwierania dzieli się je na rozwieralne, wahadłowe, prze-suwane, składane i podnoszone (rys. 137.).

Konstrukcja oraz sposób otwierania w zasadzie powinny być dostosowanedo układu funkcjonalnego budynku oraz przewidywanego przeznaczenia pomie-szczenia. Przy stosowaniu drzwi rozwieralnych należy zwrócić szczególną uwagęna kierunek ich otwierania. Do pomieszczeń sanitarnych oraz pomieszczeń,w których zainstalowane są źródła ognia drzwi powinny otwierać się na zewnątrz,a kierunek otwierania musi zapewniać swobodne opuszczenie pomieszczenia

w przypadku zagrożenia pożarowego. Drzwi wahadłowe w budynkach mieszkal-nych montowane są bardzo rzadko. Przesuwane i składane, zwane harmonijkowy-mi, stosowane są w przypadkach, kiedy w pomieszczeniu brakuje powierzchnina ich otwarcie lub, gdy chcemy okresowo połączyć dwa pomieszczenia. Pod-noszone są z reguły wykorzystywane w garażach czy też usytuowanych w przy-ziemiu pomieszczeniach warsztatowych.

Pod względem konstrukcyjnym rozróżnia się drzwi płycinowe, płytowe, klep-kowe, deskowe i ażurowe. W budownictwie mieszkaniowym najczęściej stosowa-

ne są drewniane, rzadziejz tworzyw stucznych czy teżmetalowe, np. aluminiowe.

Skrzydła drzwi zewnętrz-nych z reguły wykonane sąjako klepkowe z naświetlemlub bez (rys. 138.), względ-nie płycinowe dodatkowoocieplone od wewnątrz. Ja-ko wewnętrzne przeważniestosowane są drzwi płyci-nowe wykonywane indywidu-alnie lub typowe płytowe,których konstrukcję przed-stawiono na rysunku 139.Indywidualnie stosuje siędrzwi przesuwane, którychkonstrukcja zbliżona jest dopłycinowych z zastosowa-niem dużej liczby elementówprzeszklonych. Wymagająone montowania specjalnychokuć. Przykładowe rozwiąza-

Rys. 138. Drzwi klepkowe: a. widok; b. przekrój piono-wy; c. przekrój poziomy: 1 — ościeżnica; 2 — ramiak;3 — klepki zewnętrzne; 4 — klepki wewnętrzne;5 - płyta pilśniowa twarda; 6 - papa lub folia

Rys. 139. Typowe drzwipłytowe: a. fragment prze-kroju drzwi przylgowych;b. fragment przekroju drzwibezprzylgowych; c. przykła-dowe wypełnienie1 - ościeżnica; 2 - płytapilśniowa twarda; 3 — wy-pełnienie; A — ramiak;5 — listwa plastikowa;6 - szyba

Rys. 140. Drzwi drewnianeprzesuwane:a. widok;b. przekrój pionowy

gzyk:iom

nie drzwi przesuwanych pokazano narysunku 140.

Drzwi składane, stosowane jakozamknięcie otworów o znacznej szero-kości, najczęściej wykonywane są nazamówienie według indywidualnych pro-jektów. Poszczególne skrzydła, którychszerokość dochodzi do 60-80 cm, mająprzeważnie konstrukcję ramową z wy-pełniającymi jej wnętrze przeszkleniamize szkła wzorzystego. Są one podwzględem konstrukcyjnym zbliżone dopłycinowych. Do zamknięcia otworówo stosunkowo niewielkiej szerokości(dochodzącej do około 1,5 m) możnazastosować dostępne w handlu drzwiharmonijkowe zróżnicowane podwzględem sposobu przesuwania, kon-strukcji i materiałów.

Z uwagi na sposób przesuwu dzielimy je na zawieszone lub z obustronnymprowadzeniem. Pierwsze z nich nie wymagają wykonania progu, ale mogą ulegaćprzemieszczeniom poziomym — są mało stabilne. Przy stosowaniu drzwi z obu-stronnym prowadzeniem musimy się liczyć z koniecznością wykonania utrudniają-cego poruszanie się progu i możliwością ciągłego zanieczyszczania prowadnicy.Drugim czynnikiem mającym istotny wpływ na trwałość i prawidłowe funkcjono-wanie drzwi harmonijkowych jest sposób łączenia poszczególnych elementówskładowych.

ŚCIANKI MUROWANE

Są przegrodą niekonstrukcyjną spełniającą funkcję oddzielenia wizualnego,czasami akustycznego między dwoma pomieszczeniami. Muszą być one odpornena uderzenia oraz zdolne do przeniesienia niewielkich obciążeń skupionych, np.ciężaru instalacji i urządzeń sanitarnych, szafek o ciężarze do 40 kg itp. W do-mach jednorodzinnych, wznoszonych w technologii tradycyjnej udoskonalonej lubw technologiach zbliżonych, najczęściej stosowane są ścianki działowe z elemen-tów ceramicznych, tj. cegły ceramicznej dziurawki albo pełnej o grubości 6,5 lub12 cm, cegły kratówki o grubości 12 cm albo z płytek o grubości 6 i 12 cmz betonu komórkowego (siporeksu). Ścianki, na których zawieszone będą urzą-dzenia sanitarne oraz np. termy elektryczne, ciężkie szafki itd. muszą posiadaćgrubość 12 cm.

Do wykonania ścianek ceramicznych stosujemy cegły o minimalnej wytrzy-małości 5,0 MPa (50 kG/cm2) na zaprawie cementowo-wapiennej lub cementowej.Ścianki działowe o grubości 6,5 cm wyższe niż 3,0 m i dłuższe niż 3,5 m po-

winny być zbrojone płaskownikiem 2 x 20 (30) mm (tzw. bednarką) lub prętamistalowymi o średnicy 6-10 mm. Przykładowe rozwiązanie ścianek działowych ce-ramicznych ilustruje rysunek 141.

ŚCIANKI SZKIELETOWE

Ostatnio coraz częściej stosowane są lekkie ścianki składające się ze szkie-letu drewnianego lub stalowego, do którego mocowane są za pomocą wkrętównierdzewnych płyty gipsowo-kartonowe. Płyty te mogą być stosowane zarównow pomieszczniach suchych, jak i w pomieszczeniach o podwyższonej wilgot-ności (łazienki, ubikacje, kuchnie) pod warunkiem zastosowania płyt wodoodpor-nych.

Niewątpliwą zaletą ścianek działowych z płyt gipsowo-kartonowych na szkie-lecie drewnianym lub stalowym jest ich mały ciężar. Powierzchnia płyt (pozakoniecznością wyszpachlowania ich styków) jest od razu wykończona, tzn. nietrzeba jej tynkować. Wadami tego rozwiązania materiałowo-konstrukcyjnego są:mała nośność (wszelkie urządzenia lub sprzęty muszą być zamocowane do szkie-letu) oraz mała odporność na uderzenia.

TYNKI

Tynki, zwane inaczej wyprawami, są powłokami z zapraw pokrywającymi lubkształtującymi powierzchnie przegród pionowych i dolnych powierzchni przegródpoziomych (ścian, stropów, filarów, widocznych części belek itp.). Tynki stosuje-my w celu: nadania powierzchni estetycznego wyglądu, uzyskania wymaganejfaktury albo gładkiej powierzchni przygotowanej do malowania, kształtowania formarchitektonicznych, zabezpieczenia budynku i jego poszczególnych elementówprzed wpływami czynników atmosferycznych, zabezpieczenia elementów palnychi nieogniotrwałych przed ogniem oraz zapewnienia w pomieszczeniach właści-wego mikroklimatu.

Wymagania stawiane tynkom uzależnione są od miejsca ich usytuowania.W przypadku zewnętrznych podstawową funkcją będzie zabezpieczenie ścianyPrzed działaniem czynników atmosferycznych, natomiast od tynków wewnętrznych

ściennych czy też sufitowych wymaga się, aby przyjęte rozwiązanie materiałoweumożliwiało swobodną wymianę wilgoci (tzw. oddychanie przegrody) orazzabezpieczało drewniane czy też metalowe elementy przegród przed działaniemognia.

W zależności od rodzaju stosowanej zaprawy rozróżnia się tynki: wapienne,cementowo-wapienne, cementowe, gipsowe, wapienno-gipsowe, plastyczne orazna bazie żywic syntetycznych. Często w jednej wyprawie tynkarskiej występujekilka rodzajów zaprawy, np. podkład, zwany obrzutką (lub szprycą) wykonywanyjest z zaprawy cementowej, druga warstwa tynku — narzut z zaprawy cemento-wo-wapiennej, a ostatnia warstwa wykończeniowa z zaprawy gipsowej lub wa-pienno-gipsowej.

Ze względu na liczbę warstw oraz fakturę, czyli wygląd zewnętrzny, tynki mo-żna podzielić na: zwykłe jedno-, dwu-, lub trójwarstwowe, specjalne o zróżnico-wanej fakturze (wypalane, filcowane, kamyczkowe, nakrapiane, boniowane), szla-chetne — cyklinowane, kamieniarskie, nakrapiane, zmywane, sgrafito, sztablaturęi stiuki.

Podział tynków zwykłych najczęściej stosowanych do wykańczania powierz-chni przegród wznoszonych metodami tradycyjnymi przedstawiono w tabeli 10.

TABELA 10

Podział i charakterystyka tynków zwykłych

Odmianatynku

Tynkisurowe

Tynkipospolite

Tynkidoborowe

Tynkiwypalane

Kategoriatynku

0l

la

II

III

IV

IVf

IVw

Charakterystyka tynku

narzut jednowarstwowy, bez wyrównanianarzut jednowarstwowy, wyrównany kielniąnarzut jedno- lub dwuwarstwowy, ściągany pacą

tynk dwuwarstwowy, wyrównany od ręki, ale jednoliciezatarty packątynk trójwarstwowy, zatarty packą na ostro

tynk trójwarstwowy, gładki zatarty packątynk trójwarstwowy, o powierzchni staranniewygładzonej packą i zatartej packą obłożoną filcem

tynk trójwarstwowy, z ostatnią warstwą z samego ce-mentu zatartą packą stalową

Trwałość tradycyjnej wyprawy tynkarskiej w głównej mierze uzależniona jestod właściwego przygotowania podłoża.

Mury ceglane przewidziane do tynkowania, muszą być murowane naniewypełnione, tzw. puste, spoiny (powierzchnia zaprawy w spoinie cofniętaw stosunku do lica cegieł o około 5 mm). Elementy betonowe lub żelbetoweprzewidywane do tynkowania, powinny być wykonywane w deskowaniach z nie-struganych desek lub ich powierzchnie należy mechanicznie schropowacić po-przez porysowanie, dłutowanie itp. Elementy budowlane wykonane z materiałówcharakteryzujących się brakiem lub niewielką przyczepnością do zaprawy,a w szczególności z drewna, stali i innych metali, przed otynkowaniem należyzabezpieczyć siatką murarską lub siatką Rabitza. Dawniej przy tynkowaniu ele-

mentów drewnianych stosowano również maty z trzciny oraz listewki. Wszelkiestyki dwóch materiałów o zróżnicowanych współczynnikach rozszerzalności ter-micznej należy zabezpieczyć paskami siatki o minimalnej szerokości 20 cm mo-cowanymi do obu materiałów.

Oprócz przedstawionych powyżej tynków wykonywanych metodami tradycyj-nymi we współczesnym budownictwie coraz szersze zastosowanie znajdują wy-prawy pocienione o grubości 3-5 mm z zapraw wytwarzanych na bazie wodnychdyspersji żywic syntetycznych, np. polioctanowinylowych, silikonowych, akrylo-wych itp. Wyprawy takie układane mogą być na podłożach betonowych lub namateriałach izolacji termicznych, np. styropianie. W tym ostatnim przypadku masętynkarską wzmacnia się siatką z zabezpieczonych powłoką antyalkaliczną włókienszklanych. Przykładowy układ warstw tynku plastycznego na materiale termoizo-lacyjnym przedstawia rysunek 142.

Rys. 142. Pocieniona wyprawa tynkarska na styropianie: 1- ma-sa klejąca; 2 - siatka z włókien szklanych z powłoką antyalka-liczną; 3 — warstwa gruntująca; 4 — tynk żywiczny

Obecnie na rynku dostępne są różne rodzajeplastycznych wypraw tynkarskich zarówno produ-kcji zagranicznej jak i, w zasadzie nie ustępująceim pod względem jakościowym, wyroby krajowe.Produkty te, a najczęściej zestawy produktów, sązróżnicowane pod względem własności oraz ichprzeznaczenia, dlatego też w przypadku zastoso-wania pocienionych tynków plastycznych konie-czne jest dokonanie wnikliwej analizy mającej nacelu wybranie właściwego rozwiązania materia-łowego. Przy wykonawstwie tego typu wyprawnależy ściśle przestrzegać zaleceń producentów.Oczywiście używane materiały muszą być dopu-szczone do stosowania w budownictwie.

INFORMACJE OGÓLNE

Podłogą nazywamy wielowarstwowy element budowlany mający za zadaniewykończenie poziomych przegród w budynku, nadanie im żądanych własnościtechniczno-użytkowych, estetycznych oraz higieniczych. Wierzchnia warstwaPodłogi, stanowiąca jej zewnętrzne wykończenie, nosi nazwę posadzki niezależnie°d materiału z jakiego jest wykonana. Ogólny schemat podłogi z podziałem naPoszczególne warstwy przedstawiono na rysunku 143.

Rys. 143. Schematogólny budowypodłogi

Rzeczywisty układ warstw w podłodze uzależniony jest od jej położeniaw budynku, przeznaczenia pomieszczenia, a także wymagań techniczno-użytko-wych i estetycznych jakie powinna spełniać.

W domach jednorodzinych najczęściej występują dwa podstawowe typy,a mianowicie: podłogi na gruncie oraz na stropach międzypiętrowych. Pomimozastosowania identycznego materiału posadzkowego różnią się one budową war-stwową podkładu. Podłogi na gruncie muszą dodatkowo chronić budynek przedwilgocią i nadmiernymi stratami ciepła. Zatem umieszcza się w nich warstwę izo-lacji przeciwwilgociowej lub przeciwwodnej i materiał termoizolacyjny. W celu za-bezpieczenia podłogi na gruncie przed wilgocią na utwardzonym i nieod-kształcalnym podłożu, które najczęściej stanowi 10-20 cm warstwa ubitego gruzuzatartego 5-10 cm warstwą zaprawy cementowej o wytrzymałości 8,0 MPa (daw-niej zaprawa cementowa marki 80), układana jest warstwa izolacyjna, np. 2 x pa-pa izolacyjna na lepiku. Jeśli projektowane jest jej umieszczenie poniżej poziomuzalegania wód gruntowych, to zachodzi konieczność wykonania ciężkich izolacjiprzeciwwodnych, minimum 3 x papa na lepiku. W takich przypadkach rozwiąza-nie techniczne wymaga sporządzenia indywidualnego projektu, który opróczokreślenia niezbędnej liczby warstw izolacyjnych powinien określić sposób zrów-noważenia wyporu wody (warstwa balastująca lub płyta żelbetowa oparta naścianach).

Do wykonania izolacji termicznej podłogi na gruncie należy stosować ma-teriały nieorganiczne, najlepiej charakteryzujące się małą nasiąkliwością, np. sty-ropian, czy też płytę twardą z wełny mineralnej. W podłogach położonych po-wyżej terenu oraz do 1 m poniżej konieczne jest wykonanie izolacji termicznejwzdłuż ścian zewnętrznych w pasie o minimalnej szerokości 1 m. Grubość war-stwy materiału termoizolacyjnego powinna być określona na podstawie obliczeńcieplno-wilgotnościowych. Z reguły wystarcza 3-5 cm ocieplenia. W przypadkustosowania materiałów chłonących wodę, np. (wełna mineralna), izolacja termicz-na powinna być zabezpieczona od góry przed zawilgoceniem warstwą ochronną,np. 1 x papa izolacyjna na sucho z klejonymi zakładami lub folia polietylenowao grubości 0,2 mm.

Podłogi na stropach zwiększają ich izolacyjność akustyczną, a w przypadkustropów nad nieogrzewanymi pomieszczeniami chronią przed nadmiernymi stra-tami ciepła. Większość stosowanych w kraju konstrukcji stropowych, z uwagi nazbyt mały ciężar, ma niedostateczne zdolności do tłumienia dźwięków powietrz-nych i uderzeniowych. W celu zapewnienia komfortu akustycznego pomieszczeńkonieczne jest poprawienie tych własności poprzez umieszczenie w konstrukcjipodłogi dodatkowej izolacji akustycznej.

W stropie nad nieogrzewanym pomieszczeniem, np. piwnicznym, koniecznejest ułożenie izolacji termicznej, która równocześnie pełnić będzie funkcję izolacjiakustycznej.

Przy wykonywaniu podłóg na stropach nad pomieszczeniami o podwyższonejwilgotności względnej powietrza, np. pralnie, suszarnie, kotłownie itp. koniecznejest umieszczenie pod izolacją termiczną czy też akustyczną tzw. paroizolacji,którą może stanowić 1 x papa izolacyjna na lepiku lub folia polietylenowa.

Kolejną warstwą podłogi jest podkład pod posadzkę. Najczęściej stanowi gowarstwa zaprawy cementowej o minimalnej grubości3,5 cm. Rzadziej stosowana jest warstwa estrichgipsów.

W pomieszczeniach mokrych, np. pralniach, łazien-kach, w konstrukcji podłogi należy wykonać dodatkowowarstwy zabezpieczające materiał izolacji akustycznejlub termicznej przed ewentualnym zawilgoceniem woda-mi przenikającymi z powierzchni posadzki. Izolację takąnajczęściej wykonuje się w postaci dwóch warstw papyizolacyjnej na lepiku, ułożonych ze spadkiem 1-2%w stronę kratki ściekowej. Przykładowe rozwiązaniepodłogi w pomieszczeniu mokrym ilustruje rysunek 144.

Rys. 144. Konstrukcja podłogi pływającej w pomieszczeniu mokrym: 1 - posa-dzka; 2 — podkład; 3 - izolacja przeciwwilgociowa; 4 — warstwa spadkowa;5 — warstwa ochronna; 6 — izolacja akustyczna lub termiczna; 7 — strop mię-dzypiętrowy

Do podstawowych wymagań technicznych, stawianych posadzkom, możnazaliczyć: równość, gładkość, poziomość powierzchni, niezmienność kształtu, bar-wy, szczelność ułożenia, prostoliniowość spoin, wytrzymałość, odporność naścieranie, elastyczność powierzchni, ciepłochronność (ochrona przed nadmierny-mi stratami ciepła przez żywy organizm podczas bezpośredniego kontaktu z po-sadzką), odporność na działanie wody oraz wilgoci (sorbcyjność) i własności ele-ktryczne (elektroizolacyjność oraz antyelekrostatyczność) itp.

PODŁOGI Z DREWNA l MATERIAŁÓW DREWNOPOCHODNYCH

Posadzki tego typu przeznaczone są do stosowania w obiektach budowni-ctwa mieszkaniowego i użyteczności publicznej w pomieszczeniach o małym lubśrednim natężeniu ruchu.

Drewno jako materiał organiczny korzystnie oddziaływuje na organizm ludzki,posiada małą zdolność do pochłaniania energii cieplnej w przypadku bez-pośredniego kontaktu ciała (np. stopy). Może być stosowane w postaci: desekz drewna litego lub klejonego warstwowo, deszczułek, płyt mozaikowych itp.

Posadzki z desek. Najczęściej wykonywane są z drewna iglastego: sosno-wego, świerkowego i jodłowego rzadziej, z uwagi na cenę, z drewna modrzewio-wego. Grubość desek w podłogach jednowarstwowych na legarach może sięwahać od 28 do 38 mm (najczęściej 32 mm). Należy stosować deski

0 szerokości 8-14 cm (szersze często ulegają deformacjom). Istotnym czynnikiemwpływającym na późniejsze własności użytkowe posadzki z desek jest ichprawidłowe obrobienie. Strona odrdzeniowa tarcicy stanowi spodnią powierzchnię.Krawędzie podłużne powinny mieć wyfrezowane wpust lub pióro czyli elementy,które po ułożeniu zapewniają współpracę poszczególnych desek i tym samymzabezpieczają przed występowaniem lokalnych ugięć. Na podłogi należystosować drewno dobrze wysuszone, a przed ułożeniem deski powinny być se-zonowane przez kilka dni w pomieszczeniu, w którym będą montowane. Czoładesek powinny znajdować się w odległości 2-3 cm od powierzchni ściany, cozabezpiecza je przed zawilgoceniem oraz zapewnia możliwość ich swobodnychwydłużeń przy okresowych zmianach wilgotności środowiska. Deski przybija siędo legarów drewnianych o przekroju, np. 6 x 6 cm, rozmieszczonych co około50-70 cm, za pomocą gwoździ o długości 2,5-3 razy większej niż grubość przy-bijanej deski. Gwoździe można wbijać przez deskę względnie, jeśli główkigwoździ nie mają być widoczne, przez wpust — gwoździe wbijane są wtedyukośnie. Przed przybiciem kolejnej deski należy ją mocno docisnąć do wcześniejułożonych, np. za pomocą klinów drewnianych zapartych o klamry ciesielskiewbite w legary. Po ułożeniu całej posadzki w pomieszczeniu należy ją kilkakrot-nie zeszlifować stosując płótno ścierne o coraz drobniejszym uziarnieniu1 następnie zabezpieczyć farbami olejnymi lub lakierami chemoutwardzalnymi. Dowykończenia styku posadzka — ściana stosuje się listwy przyścienne, które mo-cuje się gwoździami lub wkrętami do ściany.

Rys. 145. Rodzajepodłogowych

Posadzki z deszczułek. Popularnie zwanesą parkietami. Deszczułki wykonuje się z twar-dego drewna liściastego — dąb, buk, jesion,wiąz, brzoza, itp., o różnej długości i grubościnajczęściej 16, 19 lub 22 mm. Deszczułkipodłogowe wytwarza się w czterech podstawo-wych kształtach (rys. 145.)

Deszczułki typu Pi wykonywane z pióremi wpustem, przeznaczone są do przybijaniagwoździami do podłoża drewnianego, tzw.ślepej podłogi. Deszczułki typu ?2 produkowa-ne również z piórem i wpustem przystosowane są do przyklejania lepikiem lubprzybijania gwoździami. Przeznaczenie deszczułek typu PS wytwarzanych z czte-rostronnym wpustem (łączenie deszczułek na tzw. obce pióro) jest identycznejak deszczułek typu ?2- Deszczułki typu P4 przytwierdzamy wyłącznie asfaltem.

Współcześnie podkładem pod posadzki parkietowe jest najczęściej warstwazaprawy cementowej o wytrzymałości minimalnej 8,0 MPa (dawniej zaprawa ce-mentowa marki 80) i grubości co najmniej 3,5 cm. Wilgotność podkładu w chwiliukładania parkietu nie może przekraczać 3%. Do przyklejania deszczułek należystosować lepiki bitumiczne lub specjalne masy klejące, np. Subit. Uwaga! Ku-pując masę klejącą należy sprawdzić, czy jest ona dopuszczona do stosowaniaw budownictwie oraz czy przeznaczona jest do posiadanego rodzaju drewna (np.masa klejącą o nazwie handlowej Lepar może być stosowana wyłącznie do kle-jenia deszczułek dębowych). Użycie mas klejących nie mających stosownego ate-

stu lub niezgodnie z jej przeznaczeniem może prowadzićdeszczułek oraz ich przebarwiania lub zatłuszczenia.

Deszczułki można układać według ró-żnych wzorów (rys. 146.).

Wzdłuż ścian należy pozostawić szcze-linę o minimalnej szerokości 10 mm. Klinywbite podczas układania posadzki pomię-dzy ścianę a deszczułki bezwględnie na-leży usunąć po stwardnieniu masy kleją-cej, czyli przed ostatecznym wykończe-niem posadzki.

Po ułożeniu parkietu i zamocowaniu li-stew przypodłogowych posadzkę cyklinujesię co najmniej trzykrotnie, zmniejszającstopniowo ziarnistość papieru, a następniepokrywa lakierami chemoutwardzalnymi.Dobierając lakier chemoutwardzalny trzebazwrócić uwagę na jego toksyczność okre-ślaną przez producentów oraz na czas, poktórym można użytkować pomieszczenie.

Posadzki z płyt mozaikowych, popu-larnie zwanych mozaiką parkietową, wyko-nywane są z twardego drewna liściastegotzn. dębowego, bukowego, rzadziej brzo-zowego. Mozaika parkietowa najczęściejsprzedawana jest w postaci płyt stanowią-cych zestaw odpowiednio ułożonych dro-bnych listewek o grubości 8-10 mmbilizowanych papierem przyklejonymstronie licowej listewek (rys. 147.).

Z uwagi na drobnowymiarową struktu-rę płyt, mozaika parkietowa może byćukładana na podkładach z zaprawy ce-mentowej o minimalnej wytrzymałości8,0 MPa (dawniej marki 80) lub z innychmateriałów o zbliżonych cechach wytrzy-małościowych. Powierzchnia podkładu po-winna być zatarta na ostro, bez wyraźnejpowłoki tzw. mleczka cementowego. Po-nadto nie powinny być na niej widoczneziarna kruszywa o granulacji większej niż1 mm. Wymagania dotyczące wilgotności podkładu oraz szerokości szczelinywzdłuż ścian są identyczne jak dla deszczułek posadzkowych. Wilgotność drewnalistewek powinna wynosić 8-12%. Płyty mozaikowe na kilka dni przed położeniemsezonuje się w pomieszczeniu, w którym mają być ułożone. W czasie układaniamozaiki parkietowej temperatura w pomieszczeniu nie powinna być mniejsza niż15°C, a wilgotność względna powietrza — nie wyższa niż 65%. Do klejenia mo-zaiki parkietowej należy stosować specjalne kleje przeznaczone do tego typu po-

Rys. 146.deszczułek

Rys. 147. Posadzka z płyt mozaiko-wych: a. widok płyty mozaikowej;b. przykładowy przekrój przez podłogę:1 - płyta mozaikowa; 2 - warstwakleju; 3 - podkład; 4 - warstwaochronna; 5 - izolacja akustyczna;6 — strop; (wymiary w cm)

sadzek, np. Mozalep. Papier łączący listewki bezpośrednio po ułożeniu danejpłyty należy namoczyć i usunąć. Pozostawienie papieru może spowodować od-rywanie listewek. Bezpośrednio po usunięciu papieru można dokonać ewentualnejwymiany uszkodzonych lub gorszej jakości listewek. Wykończenie posadzki z płytmozaikowych jest identyczne jak parkietu deszczulkowego.

Inne rodzaje posadzek z drewna. W pomieszczeniach mieszkalnych możnarównież wykonywać posadzki z desek i płyt warstwowych klejonych (np. deskitypu BAR, płyty typu Hajnówka). Spotykane na krajowym rynku rozwiązania z de-sek, czy też płyt warstwowych klejonych posiadają wspólną cechę, a mianowiciedwuwarstwową budowę, na którą składają się: cienka warstwa użytkowa z twar- ;dego drewna liściastego oraz warstwa nośna z drewna iglastego zapewniająca •nieodkształcalność elementu.

Podłogi z desek klejonych warstwowo można układać na legarach podobniejak deski podłogowe, względnie przyklejać do podłoża betonowego lub warstwyizolacji termicznej.

POSADZKI NA SPOIWIE CEMENTOWYM

Posadzki na spoiwie cementowym przeznaczone są do stosowania w pomie-szczeniach gospodarczych lub w mokrych np. łazienkach. Do tej grupy zaliczamyposadzki z zaprawy cementowej, mieszanki betonowej, lastrykowe monolityczneoraz z płytek lastrykowych albo betonowych. Są one twarde, charakteryzują sięznaczną odpornością na ścieranie. Z uwagi na dużą pojemność cieplną zaliczanesą do posadzek zimnych.

Posadzki z betonu lub zaprawy cementowej. Stosowane są w garażach,piwnicach i innych pomieszczeniach gospodarczych. Podłoże pod taką posadzkępowinno być nieodkształcalne o wytrzymałości na ściskanie minimum 11 MPa(110 kG/cm2). W przypadku układania zaprawy cementowej na podkładzie z ma-teriałów odkształcalnych, np. izolacji termicznej, powinna być ona zbrojona siatkąz prętów stalowych o średnicy 3-8 mm ułożonych na krzyż w odstępach co15-25 cm.

Zaprawę cementową, najczęściej o stosunku wagowym cementu do kruszywajak 1:2, układa się między łatami kierunkowymi o wysokości równej grubości war-stwy (2-5 cm). Sposób wykonania posadzki z zaprawy cementowej ilustruje ry-sunek 148.

Mieszankę rozprowadza się i zagęszcza przy pomocy łaty drewnianej. Powstępnym stwardnieniu zaprawy jej powierzchnię wygładza się packą drewnianą.

Rys. 148. Sposób wykonywania posadzki z zaprawy cementowej

W zależności od założonej lub wymaganej względami użytkowymi pomieszczeniagładkości, powierzchnię pozostawia się do całkowitego stwardnienia (posadzkazatarta na ostro) lub dalej wygładza przy pomocy pacek stalowych uzyskującposadzkę zatartą na gładko. Jeśli podczas zacierania powierzchnię będziemy po-sypywali cementem i skrapiali wodą, otrzymamy posadzkę wypalaną.

Niezależnie od stopnia gładkości, posadzki z zaprawy cementowej muszą byćzdylatowane, tj. podzielone szczelinami o szerokości nie większej niż 12 mm napola o powierzchni do 10 m2 w przypadku wykonanych na gruncie i 25 m2 —w posadzkach układanych na konstrukcjach stropowych.

Posadzki lastrykowe są uszlachetnioną odmianą posadzek betonowych. Ichwarstwę użytkową stanowi grys kamienny połączony spoiwem cementowym. Po-sadzki tego rodzaju mogą być wykonywane jako bezspoinowe (monolityczne) lubukładane z płytek. Lastryko wykonuje się na bazie kruszyw kamiennych ze skałdających się szlifować i polerować, np. z marmurów, wapieni zbitych, dolomitów,trawertynu, serpentynitu, granitu, bazaltu. Do mieszanek lastrykowych możnastosować cement portlandzki lub cement biały. W celu uzyskania ciekawych efe-któw kolorystycznych do masy dodaje się specjalne barwniki. Posadzki te mogąbyć układane na podkładzie cementowym o wytrzymałości na ściskanie niemniejszej niż 10 MPa (100 kG/cm2), jako jedno- lub dwuwarstwowe. W jedno-warstwowych na chropowatej powierzchni podkładu nanosi się masę lastrykowąo grubości około 2,5-3 cm. W świeżo ułożoną masę wciska się na głębokość12-15 mm paski dylatacyjne wykonane z materiałów, które można szlifować, np.płaskowniki z blachy mosiężnej, płaskowniki aluminiowe, paski PCW lub w osta-teczności paski szkła okiennego. Dylatacje powinny dzielić posadzkę na polao powierzchni do 4 m2. Stwardniałą masę poddaje się wielokrotnemu szlifowaniuaż do uzyskania jednorodnej, gładkiej powierzchni; czasami jeszcze poleruje się.Wykańcza się ją poprzez natłuszczenie.

Posadzki lastrykowe dwuwarstwowe składają się z warstwy podkładowej (2-3 cmzaprawy cementowej) i lastrykowej warstwy nawierzchniowej o grubości około 2 cm.Wykonanie rozpoczyna się od ułożenia i zagęszczenia warstwy zaprawy cementowej,na którą następnego dnia nakłada się warstwę nawierzchniową. Dalsze wykonawstwojest identyczne jak w przypadku jednowarstwowych.

Posadzki lastrykowe można wykonywać z produkowanych w warunkach prze-mysłowych płytek, które układa się na podkładzie betonowym za pośrednictwemzaprawy cementowej.

POSADZKI Z WYKŁADZIN RULONOWYCH

Wykładziny dywanowe, przedstawione na rysunku 149. najczęściej układanesą w pomieszczeniach mieszkalnych(pokoje). W pomieszczeniach, w któ-rych z uwagi na sposób ich użytkowa-nia posadzka musi być odporna na za-

Rys. 149. Rodzaje wykładzin dywanowych:a. tkane bez runa; b. tkane z runemPętelkowym; c. igłowe; d. klejone; e. floko-Wane; f. igłowane (filcopodobne)

brudzenia i łatwo zmywalna, np. kuchnie, korytarze lub sanitariaty, stosowane sąwykładziny z tworzyw sztucznych. Niezależnie od rodzaju, powinny być one przy-klejone na całej powierzchni do sztywnego, równego i gładkiego podłoża o mi-nimalnej wytrzymałości 10 MPa. Poszczególne fazy przyklejania arkuszy pokazanona rysunku 150.

Rys. 150. Kolejne fazy przy-klejania wykładziny z tworzywsztucznych

Rys. 151. Sposób przycinania arkuszyw miejscu ich styku

W mniejszych pomieszczeniach(o małym natężeniu ruchu) wykładzinymożna mocować za pomocą specjalnychtaśm dwustronnie klejących. Odległośćpomiędzy pasami klejącymi w zasadzienie powinna przekraczać 50 cm. Przywiększych rozstawach zamocowań możewystępować marszczenie się wykładziny,np. przy meblach.

W przypadku, kiedy szerokość wy-kładziny jest mniejsza od szerokości po-mieszczenia, zachodzi konieczność łą-czenia arkuszy materiału posadzkowego.Na rysunku 151. zobrazowano prawi-dłowy sposób przycinania arkuszyw miejscu ich styku. Wykładziny z two-rzyw sztucznych powinny być połączonemetodą spawania, czyli zalewania stykuroztopionym tworzywem. Miejsca połą-

czenia arkuszy wykładzin dywanowych można zabezpieczyć specjalnymi listwamimaskującymi przylepianymi lub przykręcanymi do podkładu.

POSADZKI MINERALNE

Pod tym pojęciem rozumie się posadzki wykonywane z kamieni naturalnychi sztucznych. Stosowane są przede wszystkim w pomieszczeniach narażonych nazawilgocenia, wymagających częstego zmywania, albo o zwiększonym natężeniuruchu. Są twarde, zimne, nienasiąkliwe oraz w zasadzie odporne na ścieranie.Niektóre rodzaje charakteryzują się podwyższoną odpornością na korozję che-miczną. Do tej grupy zaliczyć można posadzki: z płyt i płytek kamiennych, ce-ramicznych — terakotowych, klinkierowych itp.

Posadzki z płyt i płytek kamiennych. Posadzki te należą do najładniejszych,ale równocześnie najdroższych. Wewnątrz budynków można stosować płytki wy-konane z marmurów, wapieni krystalicznych, granitu, andezytu, rzadziej z pia-skowca. Powierzchnia górna płyt posadzkowych powinna być obrobiona nagładko, a w przypadku płyt marmurowych szlifowana.

Posadzki z płyt kamiennych wykonuje się na podkładzie betonowym z beto-nu klasy B10 lub na podłożu piaskowym, gdy mają być położone na zewnątrzbudynku np. na tarasach. Płyty z kamieni twardych układa się na 1,5-2 cm war-stwie zaprawy cementowej (o stosunku wagowym cementu do piasku jak 1:3).Do marmurów, szczególnie jasnych, należy używać zaprawy wapienno-gipsowej.Do klejenia płyt kamiennych można również stosować kleje z surowców mineral-nych stabilizowanych żywicami akrylowymi lub poliwinylowymi, np. produkty pol-skiej firmy Atlas czy też niemieckiej firmy Knauff.

Posadzki z płytek ceramicznych. Z uwagi na różnorodność kształtu i barwy,charakteryzują się dużymi możliwościamiwzorniczymi. Obecnie na krajowym rynkuspotykamy bardzo wiele ofert płytek cera-micznych podłogowych zarówno produkcjikrajowej, jak i importowanych. Wytwarzanesą one w różnych kształtach (rys. 152.)i wielkościach. Przykładowe wzory posa-dzek pokazano na rysunku 153.

Wymiary płytek są zróżnicowane (kwa-dratowych od 20 do 300 mm). Płytki dro-bnoelementowe znajdujące się w sprze-daży są naklejone na papier (arkusze 50x 50 cm). Większe z nich pakowane sąw owijki kartonowe lub pudełka.

Płytki ceramiczne mogą być układanena nieodkształcalnym podkładzie z zapra-wy cementowej o wytrzymałości minimum8 MPa (80 kG/cm2) lub na podkładzie be-tonowym. Mocuje się je do podkładu zapośrednictwem zaprawy cementowej (ukła-danie płytek metodą wciskania w świeżązaprawę) lub przy pomocy klejów żywicz-nych albo dyspersyjnych produkcji krajo-wej, np. firmy Atlas, czy też importowa-nych, np. firmy Knauff. W przypadku sto-sowania mas klejących należy dokładniestosować się do zaleceń ich producentów.Kleje powinny być dopuszczone do stoso-wania w budownictwie przez Państwowy*Zakład Higieny i Instytut Techniki Budo-wlanej.

Rys. 152. Podstawowy asortyment cera-micznych płytek podłogowych: a. kwa-dratowe; b. prostokątne; c. sześcioką-tne; d. czworokątne (połówka sześcio-kąta); e. pięciokątne (połówka sześcio-kąta); f. gorsecik

Rys. 153. Przykładowe wzory posadzekz płytek ceramicznych

W poniższym rozdziale podano kilka przykładów rozwiązań materiałowo-kon-strukcyjnych najbardziej charakterystycznych fragmentów budynku, których popra-wne wykonanie decyduje o jego jakości, trwałości i niezawodności.

ŚCIANA ZEWNĘTRZNA PARTERU

Rys. 155. Przykładowe rozwiązanie materiałowo-konstrukcyjne ściany zewnętrznej parteru budynkupodpiwniczonego

Jedno z rozwiązań materiatowo-konstrukcyjnych ściany zewnętrznej w kon-dygnacjach nadziemnych (np. parteru) ilustruje rysunek 155.

Podobnie jak w przykładzie poprzednim zastosowano ścianę warstwową, leczo innym układzie warstw. W tym przypadku warstwę konstrukcyjną stanowi murz bloczków z betonu komórkowego odmiany 700 (siporeks) na zaprawie cemen-towo-wapiennej o wytrzymałości 3,0 MPa (30 kG/cm2) lub na zaprawie ciepło-chronnej. Część osłonową zaprojektowano z cegieł: ceramicznej pełnej, alterna-tywnie z dziurawki lub wapienno-piaskowej. W przypadku zastosowania dobrejjakości cegły pełnej lub wapienno-piaskowej można zrezygnować z tynkuzewnętrznego. Podobnie jak poprzednio ocieplenie ściany stanowi 8 cm warstwastyropianu lub wełny mineralnej półtwardej w płytach. Strop międzykondygnacyjny— gęstożebrowy typu DZ-3. Nadproża nad otworem okiennym z prefabrykowa-nych belek żelbetowych typu L-19. Stolarka okienna drewniana jednoramowaz jednokomorową szybą zespoloną. Okno zamocowane jest do obwodowej ramydrewnianej. Styk ościeżnica — ściana uszczelniony spienioną pianką poliureta-nową, np. typu Macroflex.

Rys. 156. Przykładowerozwiązanie części przy-okapowej stropodachuwentylowanego Rys. 157. Rozwiązanie strefy przyokapowej drewnianego dachu stromego

INHALACJE

ZAGADNIENIA ORGANIZACYJNO-PROJEKTOWE

Projekty związane z instalacjami sanitarnymi muszą być wykonane przezosobę posiadającą odpowiednie uprawnienia. W celu wykonania projektów tech-nicznych niezbędne jest pozyskanie szeregu dokumentów, a w szczególności:— Mapy zasadniczej dziatki w skali 1:500, na której będzie zlokalizowany dom.— Warunków technicznych podłączenia do miejskich sieci wodociągowo-kana-

lizacyjnych z Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji — jeśli ma nastąpićtakie podłączenie.

- Jeśli zaistnieje potrzeba pobierania wody ze studni wykopanej lub wywierco-nej na działce, niezbędne będzie posiadanie świadectwa badania wody wy-danego przez stację sanitarno-epidemiologiczną władną dla -danego terenudo przeprowadzenia stosownych badań.

— Warunków technicznych podłączenia do sieci gazowej — o ile budynekbędzie zasilany gazem. Warunki takie wydawane są przez Okręgowy ZakładGazownictwa, najczęściej oddzielnie dla potrzeb bytowo-gospodarczych orazoddzielnie dla celów ogrzewania gazem pomieszczeń mieszkalnych.

Zakres projektów technicznych instalacji sanitarnych obejmować będzie:— Projekt przyłączy wodno-kanalizacyjnych wraz z wymaganymi uzgodnieniami.— Projekt przyłącza gazowego z niezbędnymi uzgodnieniami.- Projekt wewnętrznych instalacji wodociągowo-kanalizacyjnych i ciepłej wody

użytkowej (bytowo-gospodarczej).— Projekt wewnętrznej instalacji gazowej.— Projekt instalacji centralnego ogrzewania.— Projekt instalacji technologicznych kotłowni.

Projekty przyłączy wymagają uzgodnienia z Zespołem Uzgadniania Dokumen-tacji (ZUD) działającym przy Urzędzie Miasta administrującym w danym terenie.

Nie wszystkie projekty muszą być wykonane dla każdego budynku, względniemogą tematycznie pojawić się też inne opracowania uzależnione od miejsca lo-kalizacji domu, np. projekt przyłącza budynku do miejskiej sieci cieplnej.

Z projektantem instalacji sanitarnych inwestor powinien ustalić rodzaj rurocią-gów, armatury, przewidywanych aparatów grzewczych, kotła centralnego ogrze-wania, urządzenia ogrzewczego dla uzyskania ciepłej wody bytowo-gospodarczej.W tym celu należy przeanalizować rodzaj proponowanych nowych materiałówi porównać ich parametry z powszechnie stosowanymi. Konwencjonalne materiaływ obecnej dobie należy traktować jako dobre, ale trzeba mieć świadomość, żewiele współczesnych przewyższa je swoimi zaletami. Tradycyjne materiały, wbrewpozorom, powodować mogą straty w trakcie eksploatacji budynku.

Projekt w każdej branży powinien opisywać dobór urządzeń i rurociągów, ro-dzaj armatury, izolacji oraz rodzaj proponowanych do zastosowania materiałów.Powinny być w nim zawarte wskazania dotyczące sposobu montażu instalacjioraz zestawienie potrzebnych materiałów. Zasadniczą częścią projektu jest stronarysunkowa, która w sposób graficzny określa usytuowanie instalacji sanitarnych,urządzeń i aparatów w obrysie budynku oraz usytowanie w terenie infrastruktury.

Niezbędne są dokumenty uzgodnień. Wskazane w projekcie materiały są dladanego budynku obligatoryjne. Wszelkie zmiany w stosunku do projektu technicz-nego wprowadzone w czasie realizacji muszą być uzgodnione z jego autorem.

INSTALACJE WODOCIĄGOWE

W tej części przedstawiono materiały używane do wykonywania instalacji wo-dociągowych zarówno tradycyjnych jak również tych, które określamy jako nowei nowoczesne. Zawarte są również wskazówki, które powinny ułatwić przyszłemuinwestorowi dokonanie wyboru odpowiedniego materiału do wykonania wspomnia-nych instalacji.

Rurociągi (materiały tradycyjne). Podstawowym materiałem stosowanym do-tychczas, dla wykonania instalacji wodociągowej są rury stalowe ocynkowane.Łączenie odcinków tych rur można wykonywać tylko poprzez skręcanie za po-mocą łączników metalowych ocynkowanych względnie ze stopu ZNAL lub żeliwaciągliwego. Wykonanie i uszczelnienie połączenia wymaga zorganizowania odpo-wiedniego stanowiska pracy, gdzie wykonuje się obcinanie oraz gwintowanie rur,nawijanie konopi na przygotowany gwint, nakręcanie odpowiedniego łącznika.Przygotowany na ww. stanowisku fragment rurociągu należy zwolnić z uchwytui przenieść na miejsce montażu, gdzie drugi koniec tego odcinka wkręca sięw uprzednio zamontowany łącznik. Instalację mocuje się do ściany uchwytamilub hakami wbitymi w mur. Instalacje tego typu, z uwagi na wagę elementóworaz częstą niedokładność montażu, sprawiają wrażenie ciężkich o mało estety-cznym wyglądzie.

Rurociągi (materiały nowe i nowoczesne). Od wielu lat stosuje się ruropiągiz miedzi tak do zimnej jak i cieplej wody. Łączenia odcinków rurociągów doko-nuje się za pomocą łączników miedzianych, a szczelność uzyskuje się metodą

lutowania. Instalacja z uwagi na cienkościenne elementy oraz dokładność ich wy-konania daje możliwość szybkiej realizacji połączenia bardzo czystego technicz-nie. Staje się ona elementem przyjemnym dla oka z uwagi na odczucie lekkości.Dodając do tego armaturę właściwie dobraną do rurociągów uzyskujemy estetycz-ny wygląd całości. Instalację taką można łączyć z rurociągami z rur stalowychocynkowanych. Do tego celu służą odpowiednie elementy przystosowane dla łą-czenia tych dwóch różnych materiałów, które przy bezpośrednim kontakcieuległyby szybkiemu zniszczeniu. W instalacjach tych można stosować miedźtwardą w prostych odcinkach rurociągów lub miękką o małych średnicach, do-starczaną w zwojach znacznie ułatwiających transport. Główne zalety ww. insta-lacji to zdecydowana długowieczność, odporność na ciśnienie i korozję.

W ostatnich latach pojawiły się rury ciśnieniowe wykonane z polietylenui PCV, przystosowane do łączenia za pomocą zgrzewania, klejenia lub skręcania.Najnowsza generacja tych rur i łączników wykonana jest z różnych tworzyw po-chodzenia polimerowego. Łączenie elementów rurociągów uzyskuje się za po-mocą klejenia: termicznie bądź oporoelektrycznie, czy wreszcie za pomocą wta-pianych w końcówki rur łączników z mosiądzu chromowanego. W tym ostatnimprzypadku szczeliwem jest taśma teflonowa. Rury te występują jako odcinki pro-ste wytrzymałe na uderzenia, są jednak podatne na wydłużenia liniowe przywzroście temperatury. Fakt ten należy uwzględniać w trakcie projektowania i wy-konawstwa rurociągów.

Kolejnym materiałem stosowanym na rurociągi w instalacjach sanitarnych sąrury wielowarstwowe wykonane na szczelnym aluminiowym szkielecie (rura alu-miniowa) zgrzewanym laserowo. Szkielet taki o gwarantowanej szczelności zosta-je zamknięty z zewnątrz i wewnątrz polietylenem o sprawdzonej jakości. Warstwyte zespolone ze sobą dają rurę elastyczną, o dużej gładkości powierzchni, od-porną na zewnętrzne czynniki mechaniczne. Rury zwijane w zwoje są łatwew transporcie. Produkuje się je także w Polsce na licencji niemieckiej. Elemen-tami łączącymi są złączki z mosiądzu z zespołem łączącym o przekroju stożko-wym. Stosowany jest również drugi rodzaj złączek mosiężnych, w których mate-riałem uszczelniającym jest uszczelka gumowa typu ORING osadzona w złącz-kach w specjalnie wykonanym łożu.

Oprócz wyżej wymienionych spotyka się także rury z propylenu, przy czymtechnologie ich łączenia są podobne jak w rurach z polietylenu.

Kolejnym krokiem w stosowaniu nowych technologii są instalacje wykonanemetodą "rura w rurze". Metoda ta umożliwia wymianę rurociągów przez wyciąg-nięcie uszkodzonej i wsunięcie nowej, jednak bez naruszania konstrukcji budyn-ku. Zastosowanie elementów maskujących przy wylotach rur ze ściany daje dużemożliwości estetyczne przy zatynkowaniach i dokładność dopasowania podejśćpod baterie.

Armatura. W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania instalacji wodo-ciągowej należy ją wyposażyć (uzbroić) w odpowiednią armaturę czerpalną orazodcinająco-przelotową. W instalacjach wykonanych ze stali ocynkowanej na przy-gotowane wyloty wkręca się armaturę czerpalną, np. baterie, krany lub kurki zwa-ne też zaworami czerpalnymi. Precyzyjne ustawienie podejść wlotów pod bateriew rurociągach stalowych jest trudne, pomimo zastosowania kształtek dystanso-

wych przy ich montażu. O wielełatwiej można precyzyjniewykonać podejście pod baterieprzy rurociągach miedzianych,gdyż bardziej podatny materiałna gięcie ułatwia obróbkę i mon-taż. Stosowanie rur polietyleno-wych ułatwia zainstalowanie bate-rii w stopniu porównywalnymz rurami miedzianymi.

W przypadku wykonywaniainstalacji z rur wielowarstwowychwyżej poruszony problem w za-sadzie nie występuje. Rurociągite układane są według systemu,z odpowiednimi kształtkami jakrównież elementami mocującymi.System obejmuje również zestawnarzędzi montażowych. Wylotypodejść wodociągu osadzane sąw tzw. płytkach montażowychpojedynczych, a dla baterii —podwójnych. Przez taki montażzainstalowanie baterii we wła-ściwych miejscach nie nastręczawiększych trudności. Równieżpóźniejsze wymiany baterii czyzaworów nie stwarzają proble-mów, ponieważ zachowana zo-staje stała odległość podejść ru-rociągów z wodą zimną i ciepłą.W praktyce stosowana jest arma-tura wykonana ze specjalnegostopu jak również mosiężna czypolietylenowa.

Armatura mosiężna, dla po-prawy efektu, wykańczana jestpowłoką chromową. Nowa gene-racja armatury jest ergonomiczna,estetyczna, z doskonałą plastykąrysunku oraz posiada wkładyporcelanowe zapewniające jejdługowieczność. Baterie o nowo-czesnych rozwiązaniach, pozawyżej wymienionymi walorami, odstrony obsługowej wyposażonesą w jedną odchylną dźwignię re-gulującą przepływ, a poprzez wy-

CM

<

UJCD<l—

Oo>0lcJ>c

•JĄ

g

OMr3C

JB

fOO.

N

h.ak.

>.W(B

>.h.5

l

0>

ImTO•DOO.

S = „ § 8 S S s 5 f e 8 f e ^ § S Sa S o o" o" o" o" o" o" -- T- CM" co in <o

| E £

o

15 15•N CD- <d'o 'o

•w p o o r ^ c o c M c o t ^ o o i n m o c o c o;o g c\f CM" CM" co t" in <o co ó CM" in od oo

J320)

„ a £" c O T - c o o K c o c o c o i n c M ^ f$ « 3 n, O T - T - c o t i ^ ^ - c D c o m i n•g g je o". o" o" o" o" o T- T- c\T m v

(O *~

0) 0Q) 'y.

Q -N

•8 5 !o co"c "oT3 ' W e O O K t c O ^ - h - O l D O O ^ J -£ ;0 g eg" cvf <\f co" •* 10 (O od o>" »- n"-M -o - »-

n3

O)

•>. IO O) O O> T- K .M c T j - c o i - m o j O ł t o o c n - i - O )« 3 T - T - C M C O i n l ^ i - t D ^ - N - l O« ^ c> o C3 o" o" o »- »- c\T CM" co"

| E £

S

° 2S §j) -g

•" £ O O O ^ - O t D C O C M O N - N ..JJ f£ CM" <M" CM" c " co" co •*" \r> <ó <o r-"

|

O)

(0£ "5Toj 15 >^ cN-^.ON ^ • ^ • ^ • i o ( O h - o o o < - c o ( o m r - n ( oN -c £ •& ^ o" o" o" o" o" o" o" T- T- T- ,- ,- oj eg CM"§ ^ g c E + + + + + + + + + + + + + + +ao-,|

0)

II^E 2 ^ ^ 8 s ^ § s s ! e § f a§ sg C E ł- - T- t-

•w »N

chylenia jej na stronęprawą czy lewą uzysku-je się odpowiedniątemperaturę przepływa-jącej wody.

Baterie natryskowei wannowe posiadająz reguły wylewki podłą-czone do giętkiegoprzewodu. Dla regulacjikierunku i wysokościwypływu wylewkę mo-cuje się w jarzmie osa-dzonym na odpowied-niej konstrukcji suwa-kowej.

Armatury poszcze-gólnych producentówróżnią się, przy zacho-waniu podstawowejistoty działania, kształ-tem, kolorem i ceną.Wybór należy doprzyszłego użytkowni-ka. Wykonawca robótmusi montować takarmaturę i przy pomo-cy takich narzędzi abypowierzchnie chromo-wane nie utraciły nada-nych przez producentawłasności.

Instalacje wodocią-gowe montuje się napowierzchni ścian lubw uprzednio przygoto-wanych bruzdach czyszybach instalacyjnych.

W tabelach 11.i 12. zestawiono pod-stawowe parametry rurstalowych oraz z polie-tylenu, które powinnyułatwić wybór odpo-wiedniego typu przywykonywaniu instalacjiwodociągowych.

Rys. 158. Przykład instalacji:(a) łazienkowej i (b) kuchen-nej, wykonanych z rur polie-tylenowych

Rys. 159. Przykład instalacji wodociągowej wykonanej z rur stalowych ocynkowanych

Rys. 160. Przykład instalacjiwodociągowej wykonanejz rur miedzianych

Rysunki 158.-160. przedstawiają przykłady instalacji wodociągowych z polie-tylenu, z rur ocynkowanych i z rur miedzianych.

INSTALACJE KANALIZACJI SANITARNYCH

Zadaniem jej jest odprowadzanie poza budynek nieczystości płynnych po-wstających w trakcie użytkowania budynku. Odbiornikiem takich nieczystości mo-że być zbiornik ścieków, tzw. szambo lub miejska sieć kanalizacji sanitarnej. Podżadnym pozorem ścieków nie wolno odprowadzać do rzek, strumieni, stawów,jezior, czy wprost do gruntu.

Miejsca zrzutów ścieków. W rejonach skanalizowanych istnieje możliwośćodprowadzenia ścieków do miejskiej sieci kanalizacyjnej. W tym celu trzebauzyskać warunki techniczne podłączenia z Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kana-lizacji oraz cały szereg uzgodnień z władzami administracyjnymi i przedsię-biorstwami posiadającymi w swojej gestii uzbrojenie komunalne podziemne czynadziemne. Po spełnieniu tych warunków opracowuje się projekt przyłącza i całejsieci kanalizacyjnej wokół budynku. W rejonach bez kanalizacji ścieki należyodprowadzać do szamba.

Przepisy odnośnie lokalizacji szamba podano wcześniej, przy czym należypamiętać o zapewnieniu dojazdu dla wozu asenizacyjnego usuwającego nieczy-stości. Ścieków nie wolno gromadzić w nieszczelnym szambie, gdyż opróczskażenia gruntu, może dojść do bardzo groźnego dla zdrowia ludzkiego skażeniawody pitnej, szczególnie przy własnych ujęciach ze studni kopanej.

Materiały kanalizacyjne tradycyjne. Do nich zaliczyć można rury kamionko-we lub żeliwne. Są to materiały o długiej żywotności, ale niezwykle czułe nazewnętrzne działania dynamiczne (uderzenia). Wadą tych rur jest duży ciężar, coma istotne znaczenie przy ich transporcie, magazynowaniu i układaniu na budo-wie. Rury kamionkowe stosowane są w kanalizacjach poza obrysem budynku,tzn. w przyłączach do istniejącej sieci kanalizacyjnej. W wewnętrznych instala-cjach stosuje się rury żeliwne kielichowe uszczelniane na stykach sznurem ko-

nopnym smołowanym z zamknięciem uszczelnienia zaprawą cementową oraz róż-nego rodzaju kitami. Mimo zastosowania coraz bardziej wymyślnych metod usz-czelniania, instalacje takie wykonane na ścianach wyglądać będą ciężko i nie-estetycznie. Obróbka rur przy montażu instalacji jest kłopotliwa z uwagi natrudności przy ich obcinaniu, uszczelnianiu oraz układaniu kształtek. Podczaseksploatacji osady tłuszczowe powodują po latach ich "zarastanie", przez cozmniejsza się światło przekroju rury. Duża szorstkość rur żeliwnych, przy zbytmałych spadkach po ich ułożeniu, może prowadzić do kłopotów w użytkowaniuinstalacji. Każda z instalacji kanalizacyjnych musi być wentylowana oraz posiadaćelement umożliwiający dostęp do jej wnętrza. W budynku jednorodzinnym rozwią-zanie tych problemów można uzyskać poprzez wykonanie pionów, zadaniem któ-rych jest odprowadzenie nieczystości z poszczególnych kondygnacji. Pion musibyć wyprowadzony ponad dach budynku i zakończony rurą wywiewną, z blachystalowej ocynkowanej, nakryty od góry okapnikiem, pod którym zostawia sięotwory wentylacyjne umożliwiające przewietrzanie instalacji. Również możnazastosować żeliwną rurę wywiewną. W dolnej części pionu należy zamontowaćrewizję z przykręcaną klapą. Rewizja umożliwia ingerowanie do wnętrza instalacjiw przypadku jej zapchania. Każde podłączenie urządzenia kanalizacyjnego musiposiadać syfon, który zawsze powinien być wypełniony czystą wodą. Syfon two-rzy zamknięcie wodne, tzw. korek wodny, uniemożliwiający wydobywanie się przy-krych zapachów z instalacji do pomieszczenia.

Poziome odcinki kanalizacji prowadzi się po ścianach piwnic lub pod po-sadzką tych pomieszczeń, względnie pod posadzką parteru, czy przyziemia. Trze-ba dążyć do tego, aby poziome odcinki kanalizacji wewnątrz budynku były jaknajkrótsze i zostały wyprowadzone możliwie najkrótszą trasą poza obrys budyn-ku. Jeśli na trasie rurociągu występują ściany nośne (konstrukcyjne) to poziomeciągi kanalizacyjne powinny przecinać je pod kątem prostym. Rury w takich miej-scach należy zabezpieczyć przed nadmiernym obciążeniem. Wskazane jest za-stosowanie rury stalowej ochronnej, w której przestrzeń pomiędzy rurami wypełniasię materiałami elastyczno-uszczelniającymi.

Nowe materiały kanalizacyjne. W powszechnym użyciu są rury i elementy2. nieplastyfikowanego polichlorku winylu znane jako instalacje z PCV. Ruryi kształtki z tego materiału są gładkie, lekkie, odporne na korozję i zarastanie.Natomiast montaż instalacji jest mniej pracochłonny niż z rur żeliwnych. Ruryi kształtki z PCV posiadają kielichy, w które w trakcie składania odcinków wsuwasię "bosy" koniec rury. Połączenie to może być wykonane na stałe przy pomocyodpowiednich klejów lub rozłączne, w którym uszczelka gumowa układanaw rowku kielicha stanowi materiał uszczelniający. Rury z PCV zaleca sięstosować do wykonywania pionów i instalacji powyżej piwnic.

Nowoczesne instalacje kanalizacyjne można odpowietrzać metodami tradycyj-nymi wspomnianymi powyżej. Według nowych zasad instalacje napowietrza sięza pomocą zaworu napowietrzającego zamontowanego na pionie, w miejsce rurywywiewnej. Zawór montuje się wewnątrz budynku. Spust ścieków powoduje jegootwarcie i równoczesne zassanie powietrza z otoczenia. Instalacja pracuje bez-zapachowo i jest szczelna.

Aparaty sanitarne i przybory. Zaliczamy tutaj tzw. armaturę białą, w składktórej wchodzą wszystkie elementy wyposażenia budynku służące do odprowa-dzania nieczystości. A więc są to: zlewy, zlewozmywaki, umywalki, miski ustę-powe, wanny, bidety, pisuary, wpusty podłogowe.

Urządzenia te posiadają odprowadzenia syfonowe. Mogą być wykonane z że-liwa, blachy stalowej, porcelany technicznej, fajansu, z włókna szklanego uformo-wanego na właściwy kształt wraz z uszczelnieniem i wylaną glazurą.

Wybór urządzeń, ich estetykę wykonania, kolor oraz kształt należy dopasowaćdo wyglądu pomieszczenia.

INSTALACJE CIEPŁEJ WODY

Ciepłą wodę w domach jednorodzinnych można uzyskać za pomocą termygazowej, pieca gazowego wieloczerpalnego, podgrzewacza elektrycznego prze-pływowego względnie pojemnościowego. W nowoczesnych kotłowniach ciepłąwodę otrzymujemy także przy wykonaniu dostawianych do kotłów specjalnychzasobników. Stosuje się również samodzielne zasobniki wody ciepłej z podgrze-wem gazowym i elektrycznym.

INSTALACJE GAZOWE

Instalacje gazu miejskiego. Wykonuje się je w zasadzie z rur stalowych bezszwu, o połączeniach spawanych lub za pomocą łączników z żeliwa ciągliwego.Dopuszcza się dla określonych przez przepisy przypadków stosowanie rur stalo-wych ze szwem. W pomieszczeniach mieszkalnych rurociąg obowiązkowo należywykonać z rur bez szwu.

W przypadku łączenia odcinków rur poprzez skręcanie do uszczelnienia połą-czeń stosuje się pakuły (sznur konopny wy czesany). Pasma pakuł trzeba nasycićpastą miniową lub pastą grafitową. Wskazane jest uszczelnianie taśmami teflono-wymi.

Wszystkie aparaty gazowe należy łączyć na sztywno z instalacją. Ostatniopróbuje się wprowadzić na rynek elastyczne opancerzone przewody łączące pro-dukcji zachodniej, jednak Okręgowe Zakłady Gazownictwa jak dotychczas nie wy-rażają na to zgody. Zastosowanie przewodów elastycznych ułatwiłoby użytkowni-kowi wybór miejsca na ustawienie aparatu gazowego.

Rurociągów gazowych nie wolno zabudowywać, prowadzi się je w odległości2 cm od ścian, a rurociągi poziome montuje się ze spadkiem 4 mm na1 m długości przewodu w kierunku pionu. Przy gazie nawodnionym piony musząbyć wyposażone w odwadniacze. Rury podtrzymywane są uchwytami lub hakamirozmieszczonymi w odległościach co 1,5 do 2,0 m. Rurociągi powinny być za-bezpieczone przed korozją poprzez malowanie olejne.

Przy zasilaniu gazem niskociśnieniowym zawór główny odcinający dopływ lubtzw. kurek ogniowy montuje się w szafce zewnętrznej w ścianie budynku. Kon-strukcja szafki musi umożliwiać jej stałą wentylację. Zawór główny może byćmontowany wraz z gazomierzem we wnęce zewnętrznej. Gazomierz można rów-nież montować w budynku w pomieszczeniu wentylowanym z oświetleniem

dziennym, w którym nie przewiduje się zamieszkiwania, np. w kuchni lubw przedpokoju.

Gazomierza nie wolno umieszczać we wspólnych wnękach wraz z licznikiemelektrycznym oraz we wnękach poniżej liczników elektrycznych, a także w pobliżupieców i płomienia otwartego. W przypadku doprowadzenia do budynku gazuo średnim ciśnieniu, należy zmniejszyć jego ciśnienie do niskiego. Dokonuje siętego poprzez reduktor. Zespół: reduktor, licznik i zawór główny montuje sięw jednej szafce na zewnętrznej stronie budynku.

Instalacje gazowe należy wyposażyć w zawór główny oraz w kurki gazowelub zawory kuloweprzy gazomierzu, jakrównież przed aparata-mi gazowymi. Aparatygazowe są to nastę-pujące urządzenia: ku-chenki gazowe, termygazowe dla ciepłej wo-dy, wieloczerpalne grzej-niki dla ciepłej wody

jVoda (grzejniki wody przepły-wowej), piece gazowecentralnego ogrzewania.

Wszystkie aparatygazowe o wydajnościpowyżej 11,6 kW, jaknp. grzejniki wodyprzepływowej, piececentralnego ogrzewa-nia, muszą posiadaćodprowadzenie spalin

Rys. 161. Schemet instalacji gazowej grzejnika wody prze-pływowej typu PG-4: 1 — grzejnik; 2 — kratka wywiewna;3 — rura spalinowa; 4 — przewód wodny; 5 — końcówkaprzewodu gazowego; 6 — punkty poboru wody ciepłej;7 - kurek na przewodzie wody zimnej; 8 - kurek gazowy;9 — przewód gazowy; 10 — końcówka wody zimnej;11 — końcówka wody ciepłej; (wymiary w cm)

w specjalnym pomieszczeniu. Doprowadzenie gazu do aparatów gazowych od-bywa się rurami stalowymi bez szwu o połączeniach spawanych. Na butlenakręca się odpowiednie reduktory, od których wężami gumowymi poprzez kurkigazowe doprowadza się gaz do instalacji. Zespół butli zabezpiecza się przedwpływami atmosferycznymi i dostępem osób trzecich. Butle z gazem płynnymmuszą być ustawiane w pozycji pionowej i odpowiednio zabezpieczone przedmożliwością zmiany położenia.

Uwagi ogólne na temat instalacji gazowych. Gazy stosowane w gospodar-stwach domowych są trujące, a przy odpowiedniej ich koncentracji w pomiesz-czeniu, w połączeniu z powietrzem stają się mieszaniną wybuchową. Jeżeli takamieszanina będzie miała kontakt z otwartym ogniem — nastąpi wybuch. Lekce-ważenie zasad i przepisów bhp, a także warunków narzuconych przez projektantainstalacji oraz producenta urządzeń gazowych może zakończyć się tragicznie.W trakcie eksploatacji należy bezwzględnie przestrzegać instrukcji obsługiurządzeń gazowych jakie załącza do nich producent. Wykonawca instalacji powi-nien pouczyć użytkownika, że w przypadku stwierdzenia ulatniania się gazu, na-leży bezwzględnie zamknąć zawór główny i o fakcie nieszczelności powiadomićZakład Gazownictwa. Pomieszczenia wyposażone w instalację i urządzenia gazo-we muszą posiadać sprawną wentylację naturalną. Bezwzględnie konieczne jestzapewnienie prawidłowego odprowadzenia spalin, powstających w wyniku spala-nia gazu do odpowiednich kanałów w kominie. Niedopuszczalne jest włączanieprzewodów spalinowych do kanałów dymowych i wentylacyjnych.

INSTALACJE CENTRALNEGO OGRZEWANIA

Informacje ogólne. Instalacje centralnego ogrzewania mają za zadanie do-prowadzenie czynnika grzewczego ze źródła ciepła do odbiorników ciepła jakimisą grzejniki zamontowane w pomieszczeniach ogrzewanych. W budynkach jed-norodzinnych czynnikiem grzewczym jest woda.

Instalacja centralnego ogrzewania składa się z: kotła, rur, grzejników, arma-tury i zabezpieczenia instalacji.

Z uwagi na sposób krążenia wody rozróżniamy: ogrzewanie wodne grawita-cyjne oraz ogrzewanie wodne pompowe. W praktyce stosowane są dwa systemyogrzewania: otwarty tzn. taki, w którym instalacja ma bezpośrednie połączeniez atmosferą, a także zamknięty, gdzie czynnik grzewczy pracuje w układziezamkniętym. Czynnik grzewczy może być rozprowadzany instalacją: dwururkowąlub jednorurkową.

W pierwszym przypadku woda ogrzana płynie jedną rurą od kotła jako tzw.zasilanie do grzejników, a woda schłodzona tzw. powrót drugą rurą do kotła.Drugi przypadek można porównać do pierścienia, gdzie woda płyniew zamkniętym obiegu przez zasadniczy rurociąg i grzejniki od i do kotła.

Rury centralnego ogrzewania — materiały tradycyjne. Rury przesyłająciepło od źródła do grzejników. Nośnikiem ciepła jest woda instalacyjna.

Tradycyjnie stosuje się rury stalowe czarne. Połączenia odcinków rur wyko-nuje się poprzez skręcanie na odpowiednie złączki lub poprzez spawanie. Ostatnisposób jest połączeniem pewniejszym dającym większą gwarancję szczelności.W instalacjach c.o. mogą być stosowane zarówno rury ze szwem, jak i bez

szwu. Instalacje wykonane z tych materiałów dają wrażenie ciężkiego, niepotrzeb-nego elementu w mieszkaniu. W praktyce zwykle stosowane są przekroje rurwiększe aniżeli wymaga tego sytuacja. Występuje to najczęściej przy ogrzewaniugrawitacyjnym, gdzie ruch wody wywołany jest różnicą ciężarów właściwych wodyogrzanej (zasilanej) i schłodzonej (powrotnej). Siła wywołująca ruch jest zbytmała dla pokonania oporów wewnętrznych, stąd też zachodzi konieczność znacz-nego zwiększenia przekrojów rur.

Rury stalowe są materiałem tradycyjnym, sprawdzonym, jednak niewygodnymw trakcie montażu, a z uwagi na ciężar i znaczne długości odcinków stanowiąutrudnienie w transporcie. Dokładność wykonania spawów jest dość istotnympunktem w ocenie jakości instalacji. W instalacji skręcanej odpowiednimi łączni-kami znacznemu pogorszeniu ulega wygląd estetyczny.

Rury centralnego ogrzewania — materiały nowe i nowoczesne. Do ma-teriałów nowych zaliczyć należy rury miedziane cienkościenne wraz z pełnymasortymentem łączników. Łączenie elementów składowych instalacji odbywa sięna zasadzie połączeń kielichowych, a uszczelnienie uzyskuje się poprzez lutowa-nie. Rurociągi takie stanowią lekki, estetyczny monolit instalacyjny, a z uwagi nazminimalizowanie w nich oporów następuje jednocześnie zmniejszenie przekrojóww porównaniu z rurami stalowymi.

Do nowoczesnych zaliczyć należy, podobnie jak w instalacjach ciepłej wody,rury: z tworzyw pochodzenia polimerowego, warstwowe (polietylen— aluminium—polietylen), polibutenowe, polipropylenowe czy przystosowane rurociągi z poli-chlorku winylu (PCV) lub również z chlorowanego polichlorku winylu. Połączenietych rur można uzyskać wieloma sposobami: poprzez złączki zaciskowe, zgrze-wanie dyfuzyjne, mechaniczne skręcanie do klejenia włącznie. Instalacje z opisa-nych rur nadają się do montażu na ścianach jak również w bruzdach i w ele-mentach ogrzewania podłogowego.

Armatura. Informacja o armaturze stosowanej w instalacjach centralnegoogrzewania, z uwagi na jej różnorodność, zostanie omówiona skrótowo.

Armatura mufowa to taka, która przy pomocy odpowiednich złączek mufo-wych zostaje wbudowana do instalacji. Należą do niej zawory odcinające grzej-nikowe, przelotowe, spustowe itp. Armatura ta wykonana jest najczęściej z żeliwaciągliwego lub mosiądzu oraz głowicy z mosiądzu. Dla większych ciśnień stosujesię armaturę kołnierzową żeliwną albo staliwną. Z nowocześniejszych rodzajówarmatury wymienić należy zawory kulowe o sposobie łączenia z instalacją za po-mocą muf lub kołnierzy.

Dla celów pomiarowych w tradycyjnych kotłowniach montuje się termometrykontaktowe i manometry wraz z rurką impulsyjną i kurkiem odcinającym.

W nowoczesnych kotłowniach domowych stosuje się armaturę kulową orazautomatykę, która uzależnia pracę kotłowni od warunków zewnętrznych, albo po-trzeb czasowych.

Grzejniki. Są podstawowymi elementami grzejnymi w pomieszczeniu. Dobórich wielkości zależy od wielu czynników, a w szczególności od: izolacyjnościścian, wielkości pomieszczenia i lokalizacji budynku w odpowiedniej strefie kli-matycznej kraju. Rodzaj i wielkość grzejników musi ustalić projektant.

Najczęściej stosowane są:~ żeliwne, skręcane z poszczególnych ogniw, określane jako radiatory;

— stalowe słupowe, o konstrukcji zbliżonej do radiatorów, lecz o ogniwachpołączonych metodą zgrzewania;

— konwektory, tzn. grzejniki wykonane w obudowie blaszanej, w której elemen-tem grzejnym jest zespól rur stalowych ożebrowanych;

— stalowe płytowe, o określonych wielkościach;- grzejniki słupowe aluminiowe, składające się z ogniw skręcanych pomiędzy

sobą odpowiednimi złączkami;- z rur gładkich stalowych, wykonane w postaci wężownic lub tzw. registrów;— z rur stalowych ożebrowanych nawijanymi żebrami blaszanymi prostopadle

do osi rury. Spotyka się je pod nazwą FAVIER i mogą być montowanew zespołach od jedno- do czterorzędowych;

— z rur żeliwnych ożebrowanych, wykonanych jako odlew całkowity wrazz kołnierzami.Wyżej przedstawiony zestaw asortymentowy jest próbą wymienienia rodzajów

grzejników, a nie określenia ich jakości, estetyki czy przydatności. Każdy typ po-siada wiele odmian.

Nowoczesne instalacje centralnego ogrzewania. Nowoczesne rozwiązaniagrzejników zmierzają do ograniczenia ich pojemności wodnej przy zapewnieniumaksymalnej wydajności cieplnej. Wymagania te spełniają dostępne na rynkugrzejniki aluminiowe.

Kolejną nowością w ogrzewnictwie jest montowanie przy grzejnikach zaworówtermostatycznych, które reagują nazmiany temperatur w pomieszczeniach.Przykłady takich zaworów pokazano na

a) rysunku 162. Górną granicę temperatury' w pomieszczeniu ustawia się pokrętłem

głowicy termostatycznej, zamontowanejna zaworze. Osiągnięcie żądanej tempe-ratury powoduje wyłączenie grzejnikaz obiegu. W tym czasie kocioł ogrzewaresztę wody w instalacji. Oczywiste jest,

b) M|,n x j | że kocioł musi ogrzać w takim przypad-ku mniejszą ilość wody, a więc czaspodgrzewu jest odpowiednio krótki.Uzyskana, górna ustalona, temperaturawody w instalacji poprzez czujniki zo-staje przeniesiona do elementów ste-rowniczych kotła i powoduje wyłączeniepalnika i odcięcie dopływu gazu lub ole-ju. Po osiągnięciu ustawionej, minimalnejtemperatury wody w instalacji następujeautomatyczne włączenie kotła.

Rys. 162. Termostaty grzejnikowe: a. z wbu-dowanym czujnikiem; b. z czujnikiem zdal-nym; c. zawory ze zdalną regulacją tempe-ratury

Instalacje centralnego ogrzewania wykonane z rur miedzianych czy polietyle-nowych lub podobnych posiadają średnice znacznie mniejsze od stalowychz uwagi na minimalną ich szorstkość. Objętość wody do wygrzania jest zatemniewielka. Na przykład 1 m rury miedzianej o średnicy 18 mm posiada objętość0,201 l, kiedy rura stalowa spełniająca to samo zadanie będzie musiała miećśrednicę 25 mm, a jej pojemność na długości 1,0 m wyniesie 0,572 l. Z porów-nania wynika, że do wygrzania w instalacji z rur stalowych będzie potrzeba0 2,845 razy więcej wody niż w instalacji z miedzi. Wynika z tego, że instalacjataka potrzebuje o około 50% mniej wody aniżeli instalacja tradycyjna przy tymsamym efekcie ogrzania budynku. Konsekwencją tego jest mniejsze zużycienośników energii. W nowoczesnych instalacjach należy stosować kotły, w którychpodstawowym paliwem jest olej opałowy, względnie gaz ziemny lub propan-bu-tan.

Aby zabezpieczyć rurociągi przed nadmierną utratą ciepła stosuje się izolacjez pianek polietylenowych, wykonanych z rur o długościach do 3,0 m i śred-nicach odpowiadających rurom stosowanym w ogrzewnictwie. Izolacja jakomateriał o strukturze piankowej, jest lekka, miękka i łatwa w obróbce. Przedmontażem odcinek izolacji zostaje przecięty wzdłuż naznaczonego szwu1 nałożony na rurociąg, a szew zakleja się taśmami PCV czy teflonowymi. Takieizolowanie rur jest łatwe i daje wymierne efekty w eksploatacji budynku.

Dostarczane ciepło powinno równomiernie wypełniać kubaturę pomieszczenia.Ciep"ła powierzchnia podłogi w łazience, kuchni, pokoju daje duży komfort. In-stalacje ogrzewania podłogowego, o których tu mowa, choć znane były jużw przeszłości, jednak na terenie kraju praktycznie nie były stosowane w budow-nictwie jednorodzinnym. Z uwagi na nowoczesne materiały oraz systemy stero-wania, ogrzewanie to jest coraz bardziej popularne. Instalacja z rur miedzianychczy polietylenowych ułożona w formie wężownicy w podłodze zalewana jest ja-strychem i betonem, na którym następnie układa się płytki glazurowane posadz-kowe. Odmianą tego ogrzewania jest również ogrzewanie podłogowe — elektrycz-ne. Przykład pokazano na rysunku 163. Zaleca się stosowanie ogrzewaniapodłogowego w pomieszczeniach, gdzie nie przewiduje się położenia szczelnychwykładzin dywanowych oraz zabudowy meblami z cokołami stojącymi bezpoś-rednio na podłodze. Zarówno takie wykładziny jak i ww. meble ograniczająsprawność tego ogrzewania. Dlatego też powinno się je zakładać przede wszy-stkim w kuchniach, korytarzach, łazienkach, we itp.

W celu ułatwienia przyszłemu inwestorowi, wyboru odpowiednich rur do wyko-nania instalacji sanitarnych, w tabeli 13. zestawiono parametry różnych typówdostępnych w kraju podając równocześnie wiele istotnych dla inwestora informacji.

Rys. 163. Przykład ogrzewania podłogowego -przekrój:1 - listwa; 2 - taśma dylatacyjna; 3 - sty-ropian; 4 - podłoga; 5 - podłoża; 6 - klejcementowy; 7 — rura (z tworzywa sztucznego);8 — folia; 9 — płytki ceramiczne

TABELA 13Podstawowe informacje o nowych możliwościach rozprowadzania wody i ciepła w domu — przegląd systemów

z.w. - zimna woda; c.w.u. -ciepła woda użytkowa; c.o. - centralne ogrzewanie

Kotłownie tradycyjne. Są to pomieszczenia, w których lokalizuje się kotłycentralnego ogrzewania, będące źródłem ciepła dla budynku. Rozróżniamy kotłyopalane paliwem: stałym, ciekłym i gazowym.

Kotły stalowe i żeliwne mogą być opalane wszystkimi rodzajami paliwa. Pa-liwo stałe podaje się na ruszt, gdzie następuje spalenie węgla czy koksu lubgorszych materiałów, takich jak np.: węgiel brunatny, torf albo odpady poproduk-cyjne przemysłu drzewnego. Wydajność cieplna kotła zależy od rodzaju paliwa,które często powodują znaczne zatruwanie i zapylanie powietrza atmosferycznegooraz zanieczyszczenia gruntów. Kotły opalane olejem opałowym lub gazem mająsprawność w granicach 95%, a spaliny pozbawione są pyłów, przy czym zawar-tość związków siarki i tlenków azotu jest prawie nieodczuwalna dla otoczenia.

Kotłownia musi posiadać wysokość równą dwom wysokościom kotła, ale niemoże być niższa od 2,5 m. Należy zainstalować w niej wentylację nawiewną,w której przekrój kanału powinien mieć 50% przekroju przewodu dymowego, lecznie mniej niż 21 x 21 cm. Przekrój kanału wywiewnego to minimum 25% prze-kroju kanału dymowego, ale powyżej 14 x 14 cm. Wywiew umieszcza się w blo-ku kominowym obok kanału dymowego. Otwory wyczystne służące do usuwaniasadzy z komina, muszą być szczelne i zamontowane nad posadzką kotłowni nawysokości 30 cm.

W kotłowni należy unikać schodów, a drzwi stalowe powinny otwierać siępod naciskiem koniecznie na zewnątrz pomieszczenia. Nieodzowne jest zapewnie-nie światła dziennego i sztucznego oraz pożądane jest zainstalowanie gniazdkaelektrycznego o napięciu 24V.

Kotłownie nowoczesne. Współczesne kotły są z reguły opalane gazem lubolejem opałowym. Mogą być one jednofunkcyjne lub dwufunkcyjne.

Ostatni podział jest o tyle ciekawy, że mówi o funkcjach eksploatacyjnych,co dla przyszłego użytkownika ma decydujące znaczenie. Jednofunkcyjne oddająciepło na ogrzewanie. Dwufunkcyjne, w jednej obudowie oddają ciepło tak dlacentralnego ogrzewania jak i ciepłej wody użytkowej. Współczesne kotły sącałkowicie zautomatyzowane i mogą swoją pracę uzależnić od warunków zew-nętrznych panujących poza budynkiem poprzez zastosowanie odpowiednich czuj-ników montowanych po zewnętrznej stronie budynku.

Dla kotłowni opalanych olejem należy przewidzieć magazyn oleju. Istnieją dwasposoby jego lokalizowania. Na zewnątrz budynku, gdzie zbiornik w wykonaniuekologicznym (dwupłaszczowy) zostaje zamontowany pod warstwą ziemi. Drugisposób to lokalizacja zbiornika w pomieszczeniu wyposażonym w nieckę ekolo-giczną mogącą przejąć zapas oleju w przypadku pęknięcia zbiornika.

Odprowadzenie spalin z kotłów następuje kominami pionowymi nad dach bu-dynków. Niezależnie od rodzaju materiału konstrukcyjnego komina stosuje się je-go ochronę poprzez wypełnienie wnętrza komina wkładkami z blachy kwasood-pornej. Przestrzeń pomiędzy dwiema ścianami wypełnia się materiałem termoizo-lacyjnym. Blacha daje doskonałą gładkość kanału i odporność na kwasowezwiązki. Dół przewodu kwasoodpornego należy uzbroić w odkraplacz, z któregowypłyną skropliny po każdorazowym wychłodzeniu komina. Szczegóły budowytak wykonanego komina pokazano na rysunku 164. Przykłady rozwiązań różnychtypów kotłowni ilustrują rysunki 165, 166, 167.

Rys. 164. Komin centralnego ogrzewania z wy-kładziną kwasoodporną

Rys. 165. Usytuowanie pojedyn-czego kotła na paliwo stałe wkotłowni: 1 - kocioł; 2 - prze-wód odprowadzający spaliny dokomina; 3 — komin; 4 — kanałwentylacyjny nawiewny; 5 —kanał wentylacyjny wywiewny; 6— wykładzina z cegły szamoto-wej; 7 — wpust piwniczny; 8 —zlew żeliwny; 9 — wyczystka ko-mina; 10 — wlot do kanału wen-tylacyjnego wywiewnego

Rys. 166. Kotłownia centralnego ogrzewania z koiłem opalanym gazem: a. rzut poziomy;b. przekrój pionowy: 1 - kocioł gazowy wraz z palnikami i aparaturą regulacyjno-zabez-pieczającą; 2 — przewód spalinowy; 3 — komin; 4 — kanał wentylacyjny wywiewny; 5 —kanał wentylacyjny nawiewny; 6 — główny kurek gazowy; 7 — gazomierz; 8 — przewódgazowy zasilający kocioł; 9 - kurek odcinający gaz przy kotle; 10 - przewód zasilającyinstalację wodną c.o.; 11 — przewód powrotny; 12 — nasada wyciągowa

Rys. 167. Kotłownia z kotłem opalanym pa-liwem ciekłym: a. przekrój pionowy, b. rzutpoziomy: 1 — kocioł; 2 — palnik olejowy;3 - komin; 4 - kanał wentylacyjny na-wiewny; 5 — kanał wentylacyjny wywiewny;6 — zbiornik oleju; 7 — przewód donapełniania zbiornika; 8 — przewód odpo-wietrzający; 9 - właz do czyszczenia zbior-nika; 10 — przewód paliwowy — dopływ;11 — przewód paliwowy — odpływ;12 - ściana działowa (próg)

Zasilanie budynku ciepłem z siecimiejskiej. Z sieci miejskiej, po uzyska-niu szeregu uzgodnień, wykonaniu do-kumentacji i stosownego przyłącza,może być doprowadzone ciepło do bu-dynku. Wysokie temperatury i wysokieciśnienie dostarczanego cieplika unie-możliwiają bezpośrednie zasilanie insta-lacji centralnego ogrzewania. Służą do

tego celu wymienniki ciepła różnych konstrukcji. Najczęściej są to urządzeniamałogabarytowe z wmontowaną wężownicą, zapewniającą dużą powierzchnię wy-miany ciepła o skomplikowanym układzie zaworów.

Wymiennik pełni rolę kotła, za którym dalsze rozwiązania są identyczne jakdla wyżej opisanych kotłowni.

Instalacje wentylacyjne. Każdy budynek mieszkalny musi być wyposażonyw instalację wentylacyjną. Dla pomieszczeń kuchennych, łazienek, kabinustępowych wymagana jest instalacja wentylacji grawitacyjnej, w której nawiewuzyskuje się powietrzem z pomieszczeń korytarzowych poprzez kratki wentylacyj-ne montowane u dołu drzwi. Powierzchnia otworów nawiewnych powinna wynosić200 cm2. Wywiew zapewnia kanał wentylacyjny murowany wyprowadzany naddach budynku. W licznych, aktualnie użytkowanych, obiektach dla poprawieniamikroklimatu stosuje się elementy wentylacji mechanicznej. Nad urządzeniami ku-chennymi montuje się okap wentylacyjny, którego otwór wyciągowy uzbrojonyjest w cichobieżny wentylator osiowy. Wyrzut oparów następuje do atmosfery po-przez murowany kanał wentylacyjny.

Pomieszczenia łazienek czy kabin ustępowych można wyposażyć w cicho-bieżne wentylatory wyciągowe zamontowane na wlocie do kanału murowanego.Praca wentylatorów regulowana jest ręcznie, względnie uzależniona jest odwłączania światła lub od otwarcia drzwi i powinna być sygnalizowana kontrolkąświetlną umieszczoną na wyłączniku zamontowanym poza pomieszczeniem. Wen-tylator pracuje podczas pobytu osoby w pomieszczeniu i krótko po jego opusz-czeniu, a potem automatycznie się wyłącza. Konstrukcja mechaniczno-elektrycznawentylatorów umożliwia regulację ich obrotów w sposób płynny, co ma decy-dujący wpływ na ilość wyprowadzanego zużytego powietrza.

Wentylatory wykonywane są w estetycznej obudowie dopasowanej do produ-kowanych kanałów. Istnieje także możliwość dostosowania kolorystycznego całejinstalacji do wystroju pomieszczenia.

UWAGI WSTĘPNE

Instalacje elektryczne budowanego domu przyłącza się do istniejących liniiniskiego napięcia będących własnością miejscowego Zakładu Energetycznego.W tym celu przed przystąpieniem do budowy domu, należy wystąpić do Ener-getyki o wydanie warunków technicznych przyłączenia zarówno na czas budowy,uwzględniających charakter pracy i moc urządzeń placu budowy, jak i dla doce-lowego zasilania domu w energię elektryczną, które powinny uwzględniać faktycz-ne zapotrzebowanie mocy oraz charakter zainstalowanych urządzeń elektrycz-nych. Należy pamiętać, że cena 1 kWh energii elektrycznej pobieranej na celezasilania urządzeń placu budowy jest wyższa od cen energii elektrycznej jakąbędziemy płacić po oddaniu domu do eksploatacji. Wystąpienie o warunki tech-niczne przyłączenia sprowadza się do wypełnienia odpowiedniego wniosku, któryotrzymać można w dziale obsługi odbiorców Energetyki. Termin ważności tech-nicznych warunków przyłączenia wynosi 2 lata. W tym okresie należy rozpocząćbudowę, a po upływie terminu ważności trzeba wystąpić o jego przedłużenie.

PROJEKT TECHNICZNY

Instalacje elektryczne w budynku należy wykonać na podstawie aktualnego,w zakresie obowiązujących norm i przepisów, projektu technicznego instalacjielektrycznych. Jeżeli budowa realizowana jest na podstawie projektu typowego,jego część elektryczną adaptuje się do lokalnych potrzeb, zgodnie z warunkamitechnicznymi przyłączenia, a także przestrzegając aktualnych norm i przepisów,szczególnie w zakresie ochrony przeciwporażeniowej.

W przypadku budowy domu według indywidualnego projektu jego część ele-ktryczna powinna uwzględniać wymagania określone w warunkach technicznychprzyłączenia, funkcje pomieszczeń i dodatkowe potrzeby przyszłego lokatora do-mu.

Adaptację części elektrycznej projektu typowego, a także część elektrycznąprojektu indywidualnego powinna wykonać osoba posiadająca odpowiednieuprawnienia budowlane w zakresie projektowania instalacji elektrycznych.

WYBRANE ZAGADNIENIA WYKONAWSTWA

Przyłącza i złącza elektroenergetyczne. Przy wykonywaniu przyłączy napo-wietrznych, w zależności od przekroju i naprężenia przewodów, grubościi materiałów ściany, odległości od dachu, otworów okiennych, balkonów i ziemi,stosowane są stojaki dachowe lub wsporniki ścienne. Doboru właściwego roz-wiązania każdorazowo musi dokonać uprawniony projektant części elektrycznej

projektu lub osoba dokonująca adaptacji projektu typowego domu. Przy tym spo-sobie zasilania złącze elektroenergetyczne powinno być usytuowane we wnęceściany zewnętrznej budynku, w sąsiedztwie przewidywanej lokalizacji tablicy licz-nikowej i tablicy bezpiecznikowej w budynku.

Przy stosowaniu przyłączy kablowych zasada wykonania złącza elektroenerge-tycznego jest identyczna jak w przypadku stosowania przyłączy napowietrznych.

Jako złącza elektroenergetyczne należy stosować rozwiązania typowe, którewraz z lokalizacją mogą być określone w technicznych warunkach przyłączenia,np. obudowane złącze kablowe ustawione w osi płotu na granicy działek.

Każdorazowo dolna krawędź wnęki dla montażu złącza powinna być usytuo-wana na wysokości minimum 20 cm od powierzchni terenu.

Tablica rozdzielczo-licznikowa. Prefabrykowana tablica rozdzielcza domuprzystosowana do montażu licznika i obwodów mieszkaniowych powinna byćzainstalowana na ścianie albo we wnęce z drzwiczkami w korytarzu lub wydzie-lonym pomieszczeniu w pobliżu drzwi wejściowych do domu.

W tablicy muszą znajdować się zabezpieczenia wszystkich odbiorników 3-fa-zowych, 1-fazowych, obwodów oświetleniowych i obwodów gniazd wtykowychdomu. Przykładowy schemat elektryczny tablicy rozdzielczo-licznikowej pokazanona rysunku 168.

Rys. 168. Schemat elektryczny tablicy rozdzielczo-licznikowej

Tablica rozdzielczo-licznikowa powinna być zainsta-lowana na wysokości umożliwiającej dogodne wykony-wanie prac związanych z jej eksploatacją.

Instalacje odbiorcze. Odbiorniki 3-fazowe (siłowe) zasila się niezależnymiobwodami z tablicy rozdzielczo-licznikowej.

Odbiorniki 1-fazowe większej mocy np. pralka automatyczna, zmywarka donaczyń lub suszarka do bielizny należy także zasilać niezależnymi obwodamiz tablicy rozdzielczo-licznikowej.

Obwody gniazd wtyczkowych powinny być wykonane jako pierścieniowe i dlaposzczególnych kondygnacji zasilane indywidualnie. Także gniazda wtyczkowewymagające dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej powinny być zasilane nie-zależnymi obwodami. W jednym obwodzie nie może znajdować się więcej niż 10gniazd wtyczkowych. W pokojach należy instalować je bezpośrednio nad listwąpodłogową, natomiast w kuchni — na wysokości 1,20 m od podłogi, w miejscuprzeznaczonym na pralkę — na wysokości 1,20 m, a obok miejsca przeznaczo-nego na umywalkę — na wysokości 1,60 m od podłogi. W kuchni i łazienceinstalujemy gniazda wtyczkowe z bolcem (z uziemieniem).

Rozmieszczenie gniazd wtyczkowych w pokojach powinno być dostosowanedo funkcji poszczególnych pomieszczeń lub ich części. Jeżeli układ pokoju nienarzuca jednoznacznie ustawienia poszczególnych mebli albo użytkownik domunie może precyzyjnie zadecydować o liczbie i rozmieszczeniu gniazd wtyczko-wych, dwa z nich zaleca się zainstalować po obu stronach okna a trzeciei czwarte na ścianie przeciwległej do okna.

Wydzielone obwody należy również stosować dla zasilania lamp oświet-leniowych, a w szczególności dla oświetlenia poszczególnych kondygnacji orazlamp oświetleniowych wymagających dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej,jak np. oprawy oświetleniowe w garażu, pralni czy piwnicy.

W jednym obwodzie oświetleniowym nie może być więcej niż 20 oprawoświetleniowych. Włączniki oświetlenia należy umieszczać wewnątrz pomieszczeńprzy drzwiach, od strony klamki, na wysokości 1,40 m od podłogi. W łazienkach,we i w kuchniach, w których nie ma miejsca na umieszczenie włącznika, możnazainstalować je przy drzwiach na zewnątrz tych pomieszczeń.

Wyposażenie budynków mieszkalnych w instalacje ogrzewania elektrycznegowymaga zgody właściwego terenowo Zakładu Energetycznego.

Elektryczne odbiorniki grzejne należy zasilać niezależnymi obwodami z tablicyrozdzielczo-licznikowej. Mogą to być tradycyjne ogrzewacze elektryczne lub za-lecane szczególnie w nowo budowanych domach kable grzewcze do ogrzewaniapodłogowego. Ten system ogrzewania jest komfortowy, bezpieczny, trwały,a przede wszystkim energooszczędny, może być stosowany do całkowitegoogrzewania domu lub w celu dodatkowego podgrzania posadzek wybranychpomieszczeń. Dotyczy to szczególnie łazienek, pralni, pokoi gościnnych na niskimparterze, które mogą być zarówno wilgotne jak i zimne.

Przykładowe wykonanie ogrzewania podłogowego kablem grzejnym przedsta-wia rysunek 169.

Kable grzewcze mogą być również stosowane na zewnątrz domu jako ogrze-wanie przeciwoblodzeniowe oraz dla roztapiania śniegu (instalowane w schodach,podjazdach do garaży, chodnikach, tarasach).

Zastosowanie termostatów w każdym ogrzewanym pomieszczeniu, które sa-moczynnie wyłączają i włączają ogrzewanie przy spadku lub wzroście temperaturpoza nastawiony zakres, pozwala na ekonomiczne ich ogrzewanie, dostosowane

Rys. 169. Przykład ogrzewania podłogowego kab-lem elektrycznym: 1 - kabel; 2 - termostat;3 — czujnik; 4 — płytki; 5 — zaprawa do płytek;6 - szlichta; 7 — izolacja; 8 - beton

do naszych potrzeb i możliwości. Natomiastzastosowanie zegara sterującego umożliwiaw określonym przez nas czasie, np. przedwyjściem do pracy, odlodzenie i roztopienieśniegu na schodach, chodniku albo pod-jeździe do garażu.

Uwaga: Wszystkie elementy ww. instalacjiodbiorczych jak: bilans mocy, typ i przekrójprzewodów zasilających, wielkość i typ za-bezpieczeń muszą być określone w częścielektrycznej projektu domu.

Układanie przewodów. Instalacje elektry-czne można wykonać przewodami izolowany-mi miedzianymi lub aluminiowymi układanymi

pod tynkiem, w tynku, na tynku, a także w rurkach ochronnych albo w otworachprefabrykowanych elementów budowlanych. Ze względów, przede wszystkim eks-ploatacyjnych, zaleca się stosowanie przewodów miedzianych w izolacji poliwini-lowej. Sposób układania przewodów zależy od technologii wykonania ścian i de-cyzji inwestora. Przy układaniu przewodów należy pamiętać o następujących za-sadach:— w jednej rurze ochronnej lub otworze prefabrykowanego otworu budowlanego

można umieszczać przewody należące tylko do tego samego obwodu;— przejścia przewodów poprzez ściany, przepierzenia i stropy należy wykonać

w trwale umocowanych rurkach. W przypadku przejść do pomieszczeń wil-gotnych, rurki te należy uszczelnić;

— przewody izolowane układane po wierzchu w pomieszczeniach bardzo wil-gotnych, zapylonych lub z wyziewami żrącymi należy umieszczać w od-ległości co najmniej 5 mm od podłoża, za pomocą odpowiednich uchwytów;

— układanie przewodów bezpośrednio na podłożu z drewna albo innychmateriałów palnych bez powłok metalowych dopuszczalne jest tylko w od-niesieniu do przewodów zabezpieczonych bezpiecznikami o prądzie znamio-nowym nie większym niż 16A;

— przewody izolowane, bez powłoki metalowej, wolno układać bezpośredniopod tynkiem tylko na podłożu wykonanym z materiałów niepalnych. Zezwalasię na układanie takich przewodów pod tynkiem, na podłożu wykonanymz materiałów palnych oraz pod okładziną palną, jeżeli zastosowana zostaniewarstwa zaprawy o grubości co najmniej 5 mm oddzielająca przewody odmateriałów palnych, albo jeżeli przewody te zabezpieczone są bezpiecznikamio prądzie znamionowym nie większym od 16A.

OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zabezpieczenie mieszkańców domuprzed ewentualnym porażeniem prądem należy zapewnić poprzez zastosowaniepodstawowej ochrony przeciwporażeniowej oraz co najmniej jednego ze środkówdodatkowych. Ochronę podstawową stanowić będzie izolacja robocza całkowicieosłaniająca znajdujące się pod napięciem dostępne części urządzeń elektrycz-nych instalowanych w domu.

Dodatkowa ochrona polega na ograniczeniu wielkości napięcia elektrycznego,jakie może pojawić się na obudowie urządzenia elektrycznego, czyli tzw. napięciadotykowego do wartości bezpiecznych, albo odłączeniu obwodu, w którym utrzy-muje się napięcie dotykowe wyższe od bezpiecznego. Najskuteczniejszą dodat-kową ochroną jest stosowanie wyłączników przeciwporażeniowych różnicowo-prądowych.

Dla zapewnienia skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, na najniższejkondygnacji domu należy wykonać połączenie wyrównawcze główne, tj.połączenie elektryczne części przewodących jak: metalowe rurociągi wody, gazui centralnego ogrzewania w celu uzyskania jednakowego lub niewiele różniącegosię potencjału łączonych części.

Ponadto należy stosować miejscowepołączenia wyrównawcze w pomieszcze-niach o dużym nagromadzeniu mas meta-lowych oraz podwyższonej wilgotności po-wietrza, np. łazienki, pralnie. Przykładpołączeń wyrównawczych dla łazienki poka-zano na rysunku 170.

Do głównego przewodu wyrównawcze-go wykonanego ze stali ocynkowanej o mi-nimalnym przekroju 25 mm2, powinny byćpodłączone oprócz ww. metalowych ruro-ciągów, przewody ochronne instalacji ele-ktrycznych, należące do budynku urządze-nia piorunochronne, przewody uziemiająceinstalacji antenowych i urządzeń telefonicz-nych.

Przewodem ochronnym (koloru żółto-zielonego) instalacji elektrycznej jest przewód łączący obudowę chronionego urzą-dzenia z uziomem. Przewody ochronne z poszczególnych instalacji elektrycznychodbiorczych powinny być przyłączone do wspólnego magistralnego przewoduochronnego, który z kolei przyłącza się bezpośrednio do głównej szyny wyrów-nawczej domu.

OCHRONA ODGROMOWA

Jeżeli dom usytuowany jest w zwartej zabudowie i jego wysokość nie prze-kracza 25 m to przepisy nie wymagają stosowania ochrony odgromowej. W każ-dym innym przypadku , na etapie wykonania części elektrycznej projektu lub ada-

Rys. 170. Przykład połączeń wyrów-nawczych w łazience

ptacji projektu typowego domu, konieczne jest obliczeniowe wyznaczenie tzw.wskaźnika zagrożenia piorunowego. Na tej podstawie projektant zadecydujeo konieczności stosowania ochrony odgromowej.

UWAGI KOŃCOWE

Całość prac elektrycznych musi być wykonana zgodnie z obowiązującymiprzepisami, pod nadzorem uprawnionej osoby.

W trakcie prowadzenia robót szczególną uwagę trzeba zwracać na starannośćwykonania ochrony przeciwporażeniowej. W gniazdach wtykowych nie należyłączyć przewodu ochronnego PE (kolor izolacji żółto-zielony) z przewodem neu-tralnym N (kolor izolacji najczęściej niebieski). Przewód PE trzeba połączyćz bolcem ochronnym.

Po wykonaniu robót uprawniony elektryk musi wykonać komplet pomiarówpomontażowych oraz sprawdzić skuteczność ochrony przeciwporażeniowej. Wy-niki wykonanych pomiarów należy zamieścić w odpowiednich protokołach.

Przed przyłączeniem instalacji elektrycznej domu do linii niskiego napęcia na-leżącej do Zakładu Energetycznego spisujemy "Umowę — zgłoszenie o dostar-czenie energii elektrycznej".

ZASADY USTALANIA KOSZTU BUDOWY (ROBÓT)

Koszt budowy obiektu (roboty) może być ustalony za pomocą kosztorysu lubmetodą ryczałtu.

ROZWIĄZANIA SZCZEGÓŁOWE METOD KOSZTORYSOWANIA

W metodach kosztorysowania istnieją dwa sposoby sporządzania kosztorysu:szczegółowy i uproszczony.

Metoda szczegółowa jest oparta na obliczeniach ilości robót, jednostkowychnorm zużycia czynników produkcji (RMS) i cen jednostkowych tych czynnikóworaz osobnym doliczeniu kosztów zakupu, kosztów pośrednich, zysku i ewentu-alnego podatku VAT.

Metoda uproszczona jest iloczynem zagregowanej ilości robót i cen jedno-stkowych tych robót, z doliczeniem ewentualnego podatku VAT.

Obie te metody wyczerpują możliwości opracowania każdego rodzaju koszto-rysu. Wybór metody nie jest ograniczony z tym, że metodą uproszczoną koszto-rysuje się roboty jednorodne.

PODSTAWY SPORZĄDZANIA KOSZTORYSÓW

Zgodnie z kodeksem cywilnym, uzgadnia się (negocjuje) pomiędzy wyko-nawcą robót a inwestorem podstawy sporządzania przyszłego kosztorysu usta-lającego koszt robót (budowy).

Do niezbędnych uzgodnień zaliczyć należy:- jakie katalogi norm będą podstawą kosztorysowania (KNR, inne);— wysokość stawki robocizny bezpośredniej, R;— sposoby ustalania cen materiałów, M;

— sposoby ustalania cen usług sprzętowych, S;— wielkość kosztów zakupu, Kz;- wielkość kosztów pośrednich, Kp;— wielkość zysku, Z.

Przykładowe stosowane wielkości wymienionych tutaj narzutów podano w ta-beli 14.

TABELA 14Kosztorysowe stawki robocizny R i narzuty (dane z IV kwartału 1995 r.)

Zwraca się przy tym uwagę, że w katalogach nakładów rzeczowych (KNR)przyjęte są przeciętne warunki wykonawstwa robót. Dlatego w sytuacjiwystępowania w praktyce warunków odmiennych, odbiegających od przeciętnych,powoduje to konieczność uwzględnienia tych warunków w kalkulacji kosztoryso-wej w formie dodatków. Dodatki te wliczone są w koszty bezpośrednie i mogąto być:- dodatki przy wykonywaniu pracy wewnątrz pomieszczeń użytkowanych

w czasie remontu budynku;— dodatki za inne utrudnienia (np. prowadzenie robót zimą).Wysokość dodatku jest negocjowana.

Wyżej wymienione dodatki wchodzą w skład kosztów bezpośrednich i mogąbyć również od nich naliczane koszty pośrednie Kp i zysk Z z zastrzeżeniem,że podstawa naliczania obu składników ceny kosztorysowej musi być dokładnieokreślona w umowie.

Kalkulacja materiałów M. Danymi wyjściowymi do kalkulacji materiałów jestprzedmiar lub obmiar robót oraz właściwe normy nakładów rzeczowych zawartew katalogach KNR. Wyliczenie nakładów rzeczowych w oparciu o KNR jest obli-gatoryjne. Brak stosownych nakładów rzeczowych w KNR wymaga indywidualne-go ustalenia. W takich sytuacjach można:a) wykorzystać odpowiednie wielkości, które występują w KNR, kierując się

określonymi analogiami, bądź stosując metody interpolacji,b) sporządzić szczegółowe analizy zużycia materiałów.

Ustalając cenę danego materiału wykonawca może brać pod uwagę poziomcen z różnych dostępnych źródeł, a mianowicie:- faktu/,— własnej ewidencji kosztów jako ceny średnioważone i zaktualizowane,— odpowiednich branżowo central handlowych,— cenników producentów materiałów budowlanych, instalacyjnych,— publikacji jednostek profesjonalnych np. PZITB i innych np. ORGBUD-SER-

WIS, PROMOCJA itp.

Kalkulacja kosztów zakupu Kz. Pod pojęciem kosztów zakupu należyrozumieć koszty związane z dostarczeniem materiałów na budowę, do magazynuprzyobiektowego, bądź sprowadzeniem ich do miejsca wbudowania.

Przykładowe wielkości wskaźników narzutu kosztów zakupu podano w tabe-li 14. W metodzie uproszczonej koszty zakupu materiałów mogą być wliczonedo ceny materiałów.

Kalkulacja godzinowej stawki robocizny kosztorysowej R. Kalkulując go-dzinową stawkę robocizny kosztorysowej stosuje się rachunek oparty na wzaje-mnych relacjach następujących składników:- średniej ważonej stawek i płacy zasadniczej;— premii określonej regulaminem premiowania;— płac dodatkowych (np. za kierowanie brygadą, dodatki stażowe);— płac uzupełniających (np. wyrównania za urlopy i inne);- obligatoryjnych obciążeń z tytułu podatku od płac, składek na rzecz ZUS,

fundusz socjalny itd.Przy kalkulowaniu stawki kosztorysowej trzeba pamiętać o prawidłowym

przyjęciu składników wynagrodzenia i ustalenia podstawy naliczania narzutów narzecz ZUS, Funduszu Pracy oraz podatku od płac (przykładowe stawki robociznykosztorysowej podano w tabeli 14).

Kalkulacja kosztorysowej ceny sprzętu i transportu technologicznego S.Koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego stanowią około 8—10%całości kosztów robót ogólnobudowlanych, a w przypadku robót ziemnych i nie-których innych udział ten jest znacznie wyższy. Kalkulacja kosztorysowej cenymaszynogodziny pracy jednostek sprzętowych lub środków transportu wymagauwzględnienia dwóch zasadniczych czynników, które kształtują cenę, a mianowi-cie:a) kosztorysowej ceny najmu jednostki sprzętowej lub środka transportu;b) kosztów jednorazowych (o ile nie zostały one uwzględnione już w cenie naj-

mu).Ceny najmu maszynogodziny pracy sprzętu oraz środków transportu tech-

nologicznego przeliczone na jedną maszynogodzinę zatrudnienia sprzętu z regułypokrywają koszty:— amortyzacji sprzętu,- napraw i obsługi sprzętu,— osobowej obsługi etatowej sprzętu,— paliwa i materiałów smarnych,— ogólne dostawcy sprzętu,— zysk.

Koszty usług jednorazowych obejmują dostarczenie sprzętu na budowę, tran-sport z budowy po zakończeniu robót, montaż i demontaż, załadowanie i wy-ładowanie sprzętu na środki transportu. Cenę za jednorazowy przewóz maszynz bazy sprzętu kalkuluje się w formie opłat ryczałtowych. Ustalając stawki np. zapierwsze 5 km z dopłatą za każdy dalszy 1 km.

Ustalenie kosztów pośrednich Kp. Koszty pośrednie w kalkulacji kosztory-sowej ustala się następującymi metodami:

a) preliminarzową, kalkulowaną w przedsiębiorstwie, uwzględniającą koszty ogól-ne danej budowy oraz koszty zarządu przedsiębiorstwa;

b) wskaźnikiem kosztów pośrednich publikowanych przez upoważnione jedno-stki, takie jak np. WACETOB. Jako podstawę liczenia kosztów pośrednichprzyjmuje się składniki R, S.Przykładowe wielkości kosztów pośrednich podano w tabeli 14.

Kalkulacja zysku Z. Zysk kalkuluje się kwotowo lub jako iloczyn uzgodnionejstawki zysku i podstawy jej liczenia.

PRZYKŁADOWE KOSZTORYSOWE STAWKI ROBOCIZNY BEZPOŚREDNIEJl NARZUTY

W tabeli 14. przedstawiono informacje o kształtowaniu się stawek robociznyi narzutów w IV kwartale 1994 r.

W tabeli podane są:— kosztorysowe stawki robocizny, R;— wskaźniki narzutu kosztów zakupu, Kz;— wskaźniki narzutu kosztów pośrednich, Kp;— wskaźniki narzutu zysku, Z.

Podane wskaźniki są wielkościami średnimi, dotyczącymi przedsiębiorstwpaństwowych, prywatnych i spółek prawa handlowego.

Analizując wielkości narzutów należy zwrócić uwagę na związki zachodzącepomiędzy stawkami robocizny i narzutami kosztów pośrednich oraz zysku. Ko-sztorysowa stawka robocizny wyrażona w zł/rg (rg— roboczogodzina) obejmuje:— płace zasadnicze,— płace dodatkowe i uzupełniające,- obligatoryjne obciążenia z tytułu podatku od płac i składki na rzecz ZUS.

Podany wskaźnik narzutu kosztów zakupu Kz odnosi się do kosztówbezpośrednich materiałów, natomiast wskaźnik narzutu kosztów pośrednich od-nosi się do kosztów bezpośrednich robocizny R i pracy sprzętu S.

Wskaźnik narzutu zysku Z odnosi się do sumy kosztów robocizny R, pracysprzętu S i kosztów pośrednich Kp.

PROCENTOWE SKŁADNIKI KOSZTU BUDOWY

Chcąc ustalić koszty poszczególnych robót budowlano-instalacyjnych możnaposłużyć się tabelą 15., w której całkowity koszt budowy podzielono na elementyscalone budynku.

Na podstawie tabeli 15. mając wartość kosztorysową (umowną) kosztu bu-dowy budynku można obliczyć w czasie trwania robót wartość prac już wykona-nych lub pozostających do wykonania. Może to być przydatne do sprawdzaniaponiesionych kosztów lub starania się o kredyt w chwili, gdy trzeba przedłożyćdokument stwierdzający stan zaawansowania budowy.

TABELA 15

Procentowy udział wykonania poszczególnych elementów budynku w całkowitychkosztach budowy

Budynek jednorodzinny wolno stojący o podstawowym standardzieKubatura V = 741 m3

Powierzchnia użytkowa Pu = 167 m2 Poziom cen: IV kwartał 1995

Lp.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

Wyszczególnienie robótlub elementu scalonego

Roboty ziemne

Fundamenty

Ściany podziemia betonowe

Stropy nad podziemiem i schody

Izolacje przeciwwilgociowe

Razem stan zerowy

Ściany nadziemia trójwarstwowe murowane

Stropy, schody i podesty

Ścianki działowe

Dach - konstrukcja

Dach - podłoże - pokrycie

Izolacje p-wilg. cieplne

Drzwi wewnętrzne

Okna i drzwi zewnętrzne

Razem stan surowy nadziemia

Tynki i oblicowania

Roboty malarskie

Podłoże betonowe

Podłogi, posadzki, wykładziny

Elementy ślusarsko-kowalskie

Razem wewnętrzny stan wykończeniowy

Elewacja

Różne roboty zewnętrzne

Razem zewnętrzny stan wykończeniowy

Instalacje elektryczne

Instalacje sanitarne

Ogółem budynek

Jedn.miary

m3

m3

m3

m2

m2

m3

m3

m2

m2

m2

m2

m2

m2

m2

m2

m2

m2

m2

m2

kgm2

m2

%

m2

m2

m2

m2Pu

Kosztjednost.

w zł

18171

257

90

12

321

215

91

21

82

136

28

55

21

498

35

21

15

38

51

141

22

0

22

23

61

960

Kosztcałkowity

w zł

2246

4969

9 138

1 603

4328

22284

27735

12985

3206

11 86316513

6893

2565

4812

86572

102612084

4488

6252

1 764

24849

8817

1 122

9939

4328

12348

160 320

% udziałw kosztach

budowy

1,4

3,1

5,7

1,0

2,7

13,9

17,3

8,1

2,0

7,4

10,3

4,3

1,6

4,3

54,06,4

1,3

2,8

3,9

1,1

15,5

5,5

0,7

6,2

2,6

7,7

100,0

PRACOCHŁONNOŚĆ BUDOWY

Pracochłonność robót wykonywanych na budowie zależy w znacznym stopniuod zastosowanych materiałów. W tabeli 16. podano przykładową strukturę udziałuprocentowego pracochłonności budowy podstawowych elementów budynku jed-norodzinnego.

TABELA 16

Pracochłonność wykonania poszczególnych elementów wchodzącychw skład budynku

Lp.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Elementy budynku(wariant rozwiązania)

Lawy fundamentowe:a) betonoweb) żelbetowe

Ściany przyziemia i piętra:a) cegła kratówka i beton komórkowyb) cegła kratówka i pustaki betonowe ALFAc) cegła kratówka

Stropya) płyty żelbetowe prefabrykowaneb) DZ-3c) Fert-45d) płyta żelbetowa monolitycznae) Kleinaf) Akermana

Dachy i stropodachy (bez konstrukcji stropu):a) Stropodach wentylowanyb) Stropodach niewentylowanyc) więżba dachowa dwuspadowa pokryta

dachówką karpiówką

Podłogi:a) płytki PCWb) wykładzina lentexc) podłoga z desekd) mozaika parkietowae) parkiet

Wykończenie ścian:a) malowanieb) tapetowanie i malowanie

Praco-chłonność

rg

52,069,0

686,0803,0730,0

165,0385,0395,0530,0541,0574,0

263,0305,0400,0

97,089,0

111,0135,0180,0

90,0194,0

Udziałprocentowy

maksimum

1,82,3

23,326,324,5

5,612,212,516,116,317,1

8,910,213,0

3,33,03,84,55,9

3,16,4

minimum

1,31,7

17,620,018,5

4,610,110,313,413,614,3

6,87,8

10,0

2,52,32,83,44,5

2,34,8

CZAS REALIZACJI BUDOWY

Czas realizacji budowy może być ustalony za pomocą harmonogramu, któryjest graficzną metodą odwzorowania pracy zbiorowej oraz jej harmonizacji. Har-monogramy budowlane dzieli się na harmonogramy zadań rzeczowych oraz za-opatrzenia zasobów produkcji, niezbędnych do wykonania zaplanowanych zadańrzeczowych. Są one również sposobem na kontrolę terminowości realizacji bu-dowy.

Przykładowy harmonogram ogólny budowy domu jednorodzinnego pokazanow tabeli 17. Podano w nim średnie czasy realizacji zasadniczych elementów bu-dynku oraz optymalne składy brygad rzemieślniczych różnych specjalności. Har-monogram wykonano dla budynku 2-kondygnacyjnego o powierzchni całkowitej220 m2 realizowanego w technologii tradycyjnej.

TA

BE

LA

1

7

Prz

ykła

dow

y ha

rmon

ogra

m o

góln

y bu

dow

y do

mu

jedn

orod

zinn

ego

w t

echn

olog

ii tr

adyc

yjne

] w

min

imal

nym

cza

sie

real

izac

ji

PRZYCZYNY POWODUJĄCE KONIECZNOŚĆ DOCIEPLANIA BUDYNKÓW

Wiele budynków w kraju budowanych jest przez kilka, a nawet kilkanaścielat. Liczne budynki przez długie lata od momentu ich wzniesienia nie zostałyotynkowane. Podejmując roboty związane z wykończeniem takich obiektów wartowiedzieć, że w Polsce na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat trzykrotnie zmieniłasię norma określająca wymaganą izolacyjność cieplną przegród. Każdorazowazmiana wprowadzała coraz wyższe wymogi. Przykładowe zmiany współczynnikaprzenikania ciepła k dla przegród w budynkach mieszkalnych przedstawiono po-niżej w tabeli 18.

TABELA 18

Wymagania dotyczące izolacyjności przegród na przestrzeni ostatniegodwudziestolecia wg polskich przepisów normowych

Rodzaj przegrody

Ściany zewnętrzneStropodachy pełne i wentylowaneStropy poddaszaStropy nad piwnicą

Wymagane współczynniki przenikania ciepła k, W/(m2'K)

wg normy z roku

1974

1,16

0,700,931,16

1982

0,750,450,401,00

1991

0,550,300,300,60

Obowiązująca obecnie norma z 1991 r. wprowadziła dodatkowo ograniczeniepowierzchni okien w stosunku do wymogów z lat poprzednich.

Na ogrzanie budynku wolno stojącego spełniającego wymogi normy z 1991 r.potrzeba około 60% ilości tego paliwa, jaką należałoby zużyć do ogrzania po-

dobnego domu wzniesionego zgodnie z zaleceniami normy z 1974 r. Procentowyudział poszczególnych przegród w budynku z 1974 r. w stratach ciepła przed-stawia się następująco: przez ściany zewnętrzne tracimy 40% ciepła; przez stro-podach — 18%; okna — 18%; wentylację — 14%; i piwnice — 10%.

Analiza tych danych wskazuje na kierunki działania w celu poprawienia ener-gooszczędności naszego budynku.

W pierwszej kolejności powinniśmy ocieplić ściany zewnętrzne, następniepoprawić izolacyjność stropodachu lub stropu poddasza oraz okien. Trzeba rów-nież usprawnić wentylację, ocieplić strop nad piwnicą i ściany fundamentowe.

W Polsce liczba istniejących budynków, na ogrzanie których traci się znaczneilości ciepła jest bardzo duża. Te właśnie budynki decydują o nadmiernym zapo-trzebowaniu energii na cele ogrzewcze. Oszczędzanie energii leży w interesiekażdego użytkownika, gdyż wiąże się to z jego wymiernymi korzyściami finanso-wymi oraz w interesie całego społeczeństwa, bowiem przez mniejsze zużycie pa-liw ogranicza się zanieczyszczenie środowiska. Bogate kraje od lat prowadzą za-krojone na szeroką skalę działania zmierzające do poprawy izolacyjności prze-gród w istniejących budynkach, bowiem jak stwierdzono jest to bardziejopłacalne niż pozyskiwanie nowych źródeł energii.

Jako zasadę należy przyjąć, że ściany zewnętrzne ocieplane będązewnątrz. Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia wiele czynników.• Poprzez pokrycie całych ścian od zewnątrz materiałem termoizolacyjnym eli-

minuje się mostki termiczne, które bez wątpienia istniałyby przy ocieplaniuod wewnątrz, szczególnie przy stropach. Dzieje się tak dlatego, że izolacjaukładana od wewnątrz z konieczności musi być przerywana w miejscachoparcia stropów oraz przy styku ścian wewnętrznych z zewnętrznymi.

• Ocieplanie zewnętrzne można wykonać w trakcie tynkowania budynku lub re-nowacji już istniejących tynków. Obniży to znacznie koszty ocieplania, gdyżprzy tynkowaniu na ogół konieczne jest ustawienie rusztowania, które wyko-rzystane zostanie również do wykonania izolacji termicznej ścian.

• Zewnętrzne ocieplenie poprawi również trwałość materiałów użytych do wznie-sienia ścian, gdyż ochroni je przed bezpośrednim działaniem czynnikówatmosferycznych (deszczu, słońca i wiatru).

• Warstwa termoizolacyjna założona od zewnątrz zwiększa stateczność cieplnąbudynku, tzn. zabezpiecza pomieszczenia przed gwałtownymi ochłodzeniamiw okresach zimowych, jak również ochrania przed nadmiernym ogrzewaniempomieszczeń w upalne dni.

• Ocieplanie ścian od wewnątrz niepotrzebnie powoduje zmniejszenie po-wierzchni użytkowej budynku oraz stwarza możliwość kondensacji pary wod-nej we wnętrzu ściany.Najczęściej stosowanymi materiałami do ocieplania ścian są styropian i wełna

mineralna. Ocieplenie zewnętrzne wymaga odpowiedniego przymocowania ma-teriału izolacyjnego do ścian oraz ochronienia go przed czynnikami atmosferycz-nymi i uszkodzeniami mechanicznymi. Sposób mocowania materiałów termoizo-lacyjnych zależy od ich własności technicznych, a także rodzaju warstwy zew-

nętrznej ocieplanej ściany. Płyty z wełny mineralnej mocuje się do ścian mecha-nicznie: najpierw ruszt drewniany lub metalowy, którego pola wypełnia się wełnąmineralną, a następnie okładzinę zewnętrzną np. blachę fałdową.

Ocieplenie ścian styropianem, tzw. metodą lekką, polega na przyklejeniu dopodłoża ściany warstwy styropianu, na którym wykonuje się z odpowiedniej masyklejącej cienką wyprawę wzmocnioną siatką z włókna szklanego. Końcowym za-biegiem jest nałożenie warstwy fakturowej (cienkiego tynku o grubości około5 mm). Płyty styropianowe przyklejone do powierzchni stanowią izolację ter-miczną i wraz z wyprawą zabezpieczają przed zawilgoceniem murów wodą de-szczową oraz czynnikami atmosferycznymi.

Aby wykonane ocieplenie było trwałe i skuteczne konieczne jest użycie do-brej jakości materiałów i wykonanie robót zgodnie z instrukcją firmy, od którejte materiały pochodzą. W kraju znanych jest wiele firm specjalizujących się w te-go typu ociepleniach i produkujących bądź dostarczających kompleksowe ma-teriały do wykonania robót. Bardziej znane firmy i stosowane przez nie metodyto:— docieplanie ścian zewnętrznych metodą lekką OPOL-RAPP z opracowaną

i stosowaną przez Przedsiębiorstwo Budowlane OPOL-RAPR siedzibąw Opolu, ul. Grudzicka 65;

— kompleksowy system ocieplania budynków firmy TERRANOVA z Austrii, któ-rego propagatorem w Polsce jest Przedsiębiorstwo INTERKRAK, Kraków, ul.Juliusza Lea 112;

— lekka metoda docieplania ścian RENOTHERM niemieckiej firmy Schomburg po-siadającej swoje przedstawicielstwo w Polsce, Kutno, ul. Sklęczkowska 18a.Wszystkie ww. systemy realizowane są według tych samych zasad. Kolejność

prac docieplających obejmuje następujące etapy:— prace przygotowawcze,— naklejanie styropianu,— naklejanie siatki z włókna szklanego lub polipropylenowego,- wykonanie wyprawy elewacyjnej z masy tynkarskiej,— wykonanie nowych obróbek blacharskich.

Do prac przygotowawczych należy: zamontowanie rusztowań, usunięcie ist-niejących obróbek blacharskich, zdemontowanie rur spustowych oraz przygoto-wanie podłoża polegające na: skuciu odparzonych fragmentów tynku, dokładnymoczyszczeniu ścian z warstwy pylącej i starannym oczyszczeniu ościeży okien-nych.

Po przygotowaniu podłoża można przystąpić do wykonywania robót docie-plających, przy czym prace te wykonuje się jedynie przy bezdeszczowej pogo-dzie, przy temperaturze nie niższej niż +5°C.

Po przygotowaniu masy klejącej, która dostarczana jest na budowę w postaciproszku, można przystąpić do klejenia płyt styropianowych. Jeżeli prace wyko-nywane są z rusztowań stojących to płyty przyklejamy od dołu ściany i posu-wamy się ku górze, a gdy korzystamy z rusztowań wiszących kolejność jest od-wrotna — od góry do dołu. Chodzi o to by rusztowanie wiszące nie opierałosię na już przylepionych płytach styropianu. Do ocieplania najczęściej stosuje sięstyropian o grubości 6 cm dostarczany w arkuszach o wymiarach 50x100 cm.Na takie arkusze masę klejącą nakłada się po obrzeżach pasami o szerokości

3-4 cm, a na pozostałej powierzchni plackami o średnicy około 10 cm w liczbie4-6 sztuk. Po nałożeniu masy klejącej płyty przykłada się do ściany i dociskaw celu uzyskania równej płaszczyzny z już naklejonymi płytami. Przy słabszympodłożu styropian można dodatkowo mocować za pomocą kołków rozporowychosadzonych w ocieplanej ścianie. Płyty styropianowe przykleja się w układzie po-ziomym na styk, z pozostawieniem spoin nie większych niż 2 mm, których nienależy wypełniać masą klejową. Na przyklejone płyty styropianowe należyprzylepić siatkę ochronną z polipropylenu. W tym celu nakłada się na styropian,rozpoczynając od góry ściany, cienką warstwę masy klejącej, paskamio szerokości odpowiadającej szerokości siatki. Po nałożeniu masy rozwija się odgóry siatkę i za pomocą packi nierdzewnej wciska się ją (wtapia) w masęklejącą. Sąsiednie pasy siatki powinny być przyklejone na zakład nie mniejszyniż 5 cm, tak w pionie jak i w poziomie. Na narożnikach budynku zakłady siatkizachodzące na sąsiednią ścianę nie powinny być mniejsze niż 15 cm. Zalecanejest aby na narożnikach parteru oraz przy drzwiach i oknach przed naklejeniemsiatki przykleić aluminiowe kątowniki perforowane. W miejscach narażonych nauderzenia, a szczególnie w części cokołowej zalecane jest zastosowanie2 warstw siatki.

Po wykonaniu tych robót przystępuje się do po-krycia ściany cienką około 5 mm warstwą wyprawyelewacyjnej — tynkiem. Wskazane jest aby wszystkiemateriały potrzebne do ocieplenia budynku, a więcmasę klejącą, styropian, siatkę, wyprawę tynkarską(dostarczaną w proszku) nabyć u jednego dystrybu-t°ra. rozprowadzającego materiały dotyczące jedne-go systemu.

Rys. 171. Układ warstw w ścianie ocieplonej styropianemtzw. metodą lekką: 1 - ściana konstrukcyjna; 2 - styro-pian; 3 - masa podkładowa klejącą; 4 - siatka z włóknaszklanego; 5 — tynk szlachetny cienkowarstwowy

Układ warstw w ścianie ocieplonej styropianem, tzw. metodą lekką, ilustrujerysunek 171.

OCIEPLANIE STROPÓW

Strop nad piwnicą można ocieplić warstwą styropianu przyklejając go od dołuzaprawą cementową z dodatkiem kleju lateksowego. Zalecane jest również do-datkowe mocowanie mechaniczne styropianu za pomocą kołków rozporowych.Po przyklejeniu styropianu powierzchnię jego pokrywa się cienką 2-3 mmwarstwą tej samej zaprawy, którą użyto do klejenia.

STROPY PODDASZA

Sposób ocieplenia zależy od tego, czy jest to poddasze użytkowe czy nieoraz od konstrukcji stropu poddasza.

Przy poddaszach użytkowych ocieplenie można wykonać np. z twardej wełnymineralnej, na której trzeba położyć około 3 cm warstwę gładzi cementowej.

Jeżeli na stropie poddasza przewiduje się podłogę z desek, to po ułożeniulegarów przestrzeń między nimi można wypełnić np. wełną mineralną, trocinami,odpadami z przemysłu włókienniczego itp. i dopiero potem przybić deski.

Podobny rodzaj ocieplenia można wykonać przy stropach o konstrukcji drew-nianej, gdzie pod podłogą dajemy warstwę ocieplającą z odpadowych materiałówtermoizolacyjnych, np. odpady płyt z wełny mineralnej, z przemysłu włókienni-czego itp.

Do ocieplania stropów pod poddaszem nieużytkowym stosuje się miękkiemateriały termoizolacyjne np. miękką wełnę mineralną, trociny, wióry, odpadyprzemysłu włókienniczego, które po rozłożeniu na stropie należy przykryć warstwąpapieru parafinowanego.

DODATKOWE OCIEPLENIE STROPODACHÓW

Ocieplenie stropodachów wykonuje się przy użyciu lekkich materiałów ter-moizolacyjnych, przy czym należy mieć na uwadze nośność konstrukcji stropo-dachu. Materiały użyte do ocieplania powinny być mało ściśliwe, nadające siędo bezpośredniego krycia papą, bez konieczności wykonania gładzi cementowej.Najlepsze do tego celu są twarde odmiany styropianu, płyty ze sztywnej piankipoliuretanowej lub z twardej wełny mineralnej.

Sposób docieplenia zależy od stanu technicznego istniejącego stropodachu.Jeżeli stan ten jest dobry, tzn. gdy papa przylega do podłoża, to dodatkoweocieplenie można położyć bezpośrednio na istniejącej papie.

Gdy pokrycie papowe oraz istniejąca termoizolacja są mocno zniszczone (np.na skutek gnicia bądź silnego zawilgocenia) należy warstwy te usunąć i wykonaćodpowiednie ocieplenie zgodnie z zasadami podanymi w niniejszej książcew rozdziale dotyczącym stropodachów.

W przypadku, kiedy materiał termoizolacyjny na stropodachu jest w dobrymstanie a uszkodzona jest tylko papa poprzez pojawienie się fałd i pęcherzy,przed przystąpieniem do docieplania miejsca te należy naciąć i papę ponownieprzykleić do podłoża.

Dodatkową warstwę termoizolacji przykleja się lepikiem na gorąco do istnieją-cego podłoża papowego.

Po ułożeniu ocieplenia przykleja się na nie nowe pokrycie papowe złożonez trzech warstw papy, przy czym środkowa warstwa powinna być z papy na

tkaninie technicznej. Należy wykonać rów-nież dodatkowe obróbki blacharskie.Przykład ocieplenia stropodachu pokazanona rysunku 172.

Rys. 172. Przykład ocieplenia stropodachu:1 — płyta dachowa; 2 — istniejąca warstwa ter-moizolacyjna; 3 — istniejące pokrycie; 4 —dodat-kowa warstwa termoizolacyjna; 5 — nowe pokry-cie; 6 - dodatkowa obróbka blacharska; 7 -zakotwienie gzymsu między płytami dachowymi

ZMNIEJSZENIE STRAT CIEPŁA POPRZEZ OKNA

Jak już wspomniano wcześniej w ogólnym bilansie strat tracimy około 18%ciepła poprzez okna. Szczelność okien drewnianych użytkowanych przez dłuższyokres jest niezadowalająca, gdyż ramiaki na skutek wieloletniego działania czyn-ników atmosferycznych ulegają wypaczeniu. Silnie zniszczonych okien drewnia-nych nie opłaca się naprawiać, należy je wymienić na nowe, najlepiej plastikowe,p zmniejszonej powierzchni, zgodnie z zaleceniem normy z 1991 r. Poprzezwymianę uszkodzonych okien zmniejszy się zdecydowanie również nadmierna in-filtracja powietrza powodująca dodatkowe przewietrzanie pomieszczeń i niepo-trzebne straty ciepła.

W przypadku, gdy stan istniejących okien drewnianych jest jeszcze dobryzabiegi zmierzające do ograniczenia strat ciepła powinny dotyczyć założenia usz-czelek wokół ram okiennych, uszczelnienia, styku ościeżnicy ze ścianą, uzupeł-nienia okitowania oraz założenia trzeciej szyby w oknach dwuszybowych.

Uszczelnienie styku ościeży ze ścianą można wykonać, np. poprzez wtło-czenie w szczeliny pianki samorozprężającej się lub poprzez wypełnienie kitemtrwale plastycznym i odpowiednie olistwowanie styku.

Należy jednak pamiętać, że nie każda konstrukcja okna nadaje się do zasto-sowania trzeciej szyby. Podobne efekty ocieplające można uzyskać stosując folięprzezroczystą, która odgrywa prawie taką samą rolę jak dodatkowa szyba. W ok-nach zespolonych folie zakłada się między szybami lub od strony wewnętrznej.Na okres letni folię zdejmuje się. Przykładowe miejsca umieszczenia trzeciej szy-by lub folii obrazuje rysunek 173.

Rys. 173. Przykład umieszczenia trzeciej szyby w oknie (a;b) lub założenia folii (c;d):1 - szyby pojedyncze; 2 - szyby zespolone; 3 - kit; 4 - drewniane listwy dystansowe;5 — folia przezroczysta

OSUSZANIE ŚCIAN

W wielu budynkach na skutek wadliwie wykonanych izolacji następuje silnezawilgocenie murów. Stan taki pogarsza mikroklimat w budynku, powoduje

destrukcję tynków i materiałów użytych do wzniesienia ścian jak również obniżaizolacyjność przegród.

Właściwości termoizolacyjne materiału zależą od jego wilgotności i tak: imwilgotniejszy materiał tym większy jest współczynnik przewodzenia ciepła A i tymwiększa powinna być grubość przegrody dla zachowania wymaganegowspółczynnika k. Przykładowo w tabeli 19. dla wybranych materiałów podanowartości współczynnika A.

Tabela 19

Rodzaj materiału

Beton zwykłyBeton komórkowy odmiany:

M 800M 700M 600M500

Mur z cegły pełnej na zaprawie cementowo-wapiennejMur z cegły kratówkiPłyty wiórowo-cementoweWełna mineralna luzem w ścianachPłyty z wełny mineralnejStyropian

Współczynnik przewodzenia ciepła

warunki średniowilgotne

1,70

0,380,350,300,250,770,560,140,0430,0500,045

warunki wilgotne

1,80

0,440,400,350,300,910,620,160,0500,0550,050

Mokrych ścian nie należy ocieplać, gdyż przyczepność do wilgotnegopodłoża materiałów użytych do ocieplania może okazać się nie wystarczająca,a po wtóre zamknięta w ścianie wilgoć będzie miała utrudnioną drogę do wydo-stania się ze ściany na zewnątrz.

Zawilgocenie murów może następować w wyniku:- kapilarnego podciągania wody,— wzmożonej sorpcyjności (chłonności) materiałów murowych spowodowanej

zawartością soli rozpuszczalnych w wodzie,— kondensacji pary wodnej w ścianie,— wadliwej instalacji odprowadzającej wodę z budynku lub jego otoczenia,— deszczu padającego na ściany.

Zawilgocenie ścian na ogół powodowane jest nie jedną lecz wieloma przy-czynami.

Najczęstszą jednak przyczyną jest brak lub uszkodzenie izolacji poziomychi pionowej murów piwnicznych.

Materiały budowlane pochodzenia mineralnego można w pewnym przybliżeniuporównać do gąbki. System kapilarny tych materiałów wchłania wilgoć po-chodzącą zarówno z wody gruntowej jak i z opadów atmosferycznych. Wilgoćta, poprzez fundamenty przenika do murów. Mur zostaje nasycony wodą poprzezsystem kapilarny i istniejące pęknięcia strukturalne, aż do wystąpienia stanupełnego nasycenia, podobnie jak gąbka. W kanaliku kapilarnym o średnicy0,01 mm woda może się podnieść na wysokość nawet 1,5 m powyżej lustrawody.

Podciągana woda rozchodzi się równomiernie we wszystkich kierunkach jakowoda kapilarna oraz woda zawarta w porach i szczelinach. Przez stały dopływwody kapilarnej wilgotność muru wzrasta, gdyż woda ta stopniowo wypełniawszystkie pory i szczeliny w murze.

Osuszanie ścian polega na wytworzeniu wodoszczelnej przepony poziomejoraz pionowej i zapewnieniu warunków odsychania wilgoci zawartej w ścianie.

Wykonanie tradycyjnej izolacji poziomej w istniejącem budynku jest bardzotrudne i kłopotliwe. Wykonuje się ją poprzez odcinkowe podcinanie murów w ce-lu założenia izolacji wykonanej najczęściej z dwóch warstw papy bitumicznej. Ta-ka technologia wiąże się z zagrożeniem spowodowania dodatkowych osiadańmuru i może prowadzić do zarysowania ścian.

W ciągu ostatnich 20. lat pojawiło się szereg metod chemicznego wytwarzaniaprzepon przy użyciu specjalnych preparatów hydrofobowych. Nie wszystkie pro-ponowane preparaty i metody osuszania murów są skuteczne. Z wieloletnich ob-serwacji wynika, że najbardziej właściwe nie budzące zastrzeżeń są metody wy-twarzania przepon, w których wykorzystuje się preparaty hydrofobizujące nazwiązkach krzemoorganicznych. Preparaty takie proponuje między innymi firmaSchomburg. Technologia osuszania murów przy zastosowaniu tych preparatówprzewiduje wykonanie w murze odwiertów w odstępach co 15 cm, średnicy30 mm i nachyleniu do poziomu około 30°. Głębokość otworu musi przebiegaćprawie przez całą grubość muru i powinna kończyć się nie bliżej niż 8 cm odprzeciwległej płaszczyzny muru.

Otworami tymi wprowadza się wielokrotnie, aż do uzyskania nasycenia muru(z reguły 3x) preparat AQUAFIN-F. Preparat ten przetwarza znajdujące się w mu-rze wolne związki wapna w nierozpuszczalne związki krzemu, które odkładają sięw naczyniach włosowatych zapychając je względnie zwężając. AOUAFIN-F po-siada także składniki, które pokrywając powierzchnie kapilar powodująześlizgiwanie się wody. Woda nie ma więc możliwość wstępowania w kapilary.Otwory po odwiertach należy wypełnić środkiem ASOCRET-BM.

Oprócz przepony poziomej zalecane jest wykonanie również izolacji pionowejna murach fundamentowych. W tym celu ścianę możnaposmarować preparatem firmy Schomburg o nazwieAOUAFIN-2K, uzyskując elastyczną powłokę skuteczniezabezpieczającą mury przed zawilgoceniem. Należypodkreślić, że preparat AOUAFIN-2K bazuje na cemen-cie, a więc jest on czysty ekologicznie. Przy jego sto-sowaniu nie powstają związki szkodliwe dla zdrowiai środowiska naturalnego.

Przykład wykonania przepony przedstawia rysunek174.

Rys. 174. Przykład wykonania przepony poziomej poprzezwprowadzenie do muru przez wywiercone otwory preparatuhydrofobowego (wg systemu firmy Schomburg):1 — chudy beton; 2 - ława fundamentowa; 3 - posadzkapiwnicy; 4 — mur piwniczny; 5 — otwór 0 30 mm wypełnionypłynem hydrofobowym AQUAFIN-F; 6 - narzut z zaprawycementowej z dodatkiem preparatu ASOPLAST-MZ; 7 - usz-czelnienie preparatem AOUAFIN — 2K

Równie dobra i skuteczna metoda osuszania murów to metoda termoiniekcji,polegająca na osuszeniu muru z zalegającej w jego porach i kapilarach wody,a następnie wykonaniu trwałej przepony hydrofobowej z żywic silikonowych unie-możliwiającej ponowne wnikanie wilgoci do muru. Osuszanie wykonuje się spe-cjalnymi urządzeniami termowentylacyjnymi, których elementy grzejne i nadmuchupowietrza umieszcza się w nawierconych w ścianie otworach o średnicy 20 mm.Ciepło zakumulowane podczas osuszania muru zapewnia bardzo dobrąpenetrację płynu hydrofobowego w głąb jego struktury, a następnie utwardzeniesię żywic silikonowych i wytworzenie trwałej blokady przeciwwilgociowej.

Przy pracach związanych z osuszaniem budynków i wykonywaniem skutecz-nych izolacji przeciwwilgociowych warto pomyśleć o zabezpieczeniu budynkuprzed nadmiernym zawilgoceniem murów podziemnych wodami opadowymi.W tym celu konieczne jest wykonanie wokół budynku opaski betonowej lubz płytek chodnikowych z odpowiednim spadkiem od budynku, a jeszcze lepszymrozwiązaniem jest wyłożenie całego otoczenia, modną ostatnio, kostką brukową.Przy tym rozwiązaniu wskazane jest wykonanie równocześnie odwodnienia utwar-dzonej powierzchni poprzez zastosowanie systemu liniowego odwodnieniapowierzchniowego. W skład systemu wchodzą odpowiednio wyprofilowane korytaoraz kratki przekrywające. Keryta o zmiennej wysokości zapewniają uzyskaniewłaściwego spadku, a to z kolei umożliwia odprowadzenie grawitacyjne wód opa-dowych poprzez system rur do kanalizacji. Jednym z możliwych rozwiązań w tymzakresie jest system proponowany przez firmę AGO.

Zastanawiając się nad odwodnieniem utwardzonej nawierzchni wokół domu,warsztatu czy budynku inwentarskiego, należy wziąć pod uwagę możliwości jejkształtowania, wielkość i funkcję jaką ma pełnić. Zastosowanie liniowego odwod-nienia firmy AGO pozwala zrealizować kilka bardzo istotnych założeń, bez którychnasza praca może zostać w dużym stopniu zmarnowana.

A oto podstawowe cechy systemów AGO:1. Uproszczenie kształtowania nawierzchni do maksymalnie dwóch płaszczyzn

zlewni.2. Czterokrotne przyspieszenie wykonania odwodnienia w stosunku do systemów

punktowych.3. Zapewnienie szybkiego odbioru wody, ze skróceniem drogi spływu do kana-

lizacji, co pozwala uniknąć przykrego zjawiska podtapiania nawierzchni przykratce ściekowej.

4. 1,5 do 2 razy mniejsze nasycenie siecią kanałów AGO w stosunku do trady-cyjnego odwodnienia punktowego, składającego się z wielu studzieneki gęstej siatki przykanalików.

5. Możliwość odcięcia całych płaszczyzn — na przykład przy zjazdach do ga-raży. f

6. Dzięki zastosowaniu poNmerbetonu do wykonania korytek, system jest che-mo i mrozoodporny w całej swojej strukturze, co przy współczesnym stopniuzanieszyszczenia wód opadowych oraz nawierzchni użytkowych ma ogromneznaczenie.

7. Polimerbeton ma 2-3 krotnie większą wytrzymałość niż beton i pozwala nabardzo precyzyjne kształtowanie wszystkich detali, co da się zauważyć w sy-stemach firmy AGO.

INFORMACJA DLA INWESTORA

Celem uzyskania pozwolenia na budowę należy przedłożyć następujące do-kumenty (Ustawa z dnia 7 lipca 1994r., Prawo budowlane Dz. U. Nr 09 z dnia25 sierpnia 1994r. póz. 414, Rozdz. 4):1. Wniosek w tej sprawie złożony w terminie obowiązywania ważności decyzji

o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 32 ust. 4 pkt. 1) -opłacony w znaczkach skarbowych.

2. Dowód stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością na cele budowla-ne (art. 32, ust. 4, pkt. 1, art. 33 ust. 2 pkt. 2).

3. Decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaną przezUrząd Gminy (art. 33 ust. 2 pkt. 3).

4. Projekt zagospodarowania działki lub terenu (art. 34, ust. 1, 2, 3, 4, 5) w 2egzemplarzach.Zakres i forma projektu zagospodarowania działki lub terenu określona zosta-ła w Zarządzeniu Min. Gospod. Przestrz. i Bud. z dnia 30 grudnia 1994r.(Monitor Polski nr 2 z 24 stycznia 1995r.)

5. Projekt budowlany wraz z opiniami, uzgodnieniami i pozwoleniami, wymaga-nymi przepisami szczególnymi (art. 33 ust. 2 pkt. 1, art. 34 ust. 1, 2, 3, 4,5) wykonany przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlanew 2 egzemplarzach.Zakres i forma projektu budowlanego została określona w Żarz. Min. Gospod.Przestrz. i Bud. z 30 grudnia 1994r. w sprawie szczegółowego zakresu i for-my projektu budowlanego (Monitor Polski Dz. Urz. Rz. P. Nr 2 z 1995r.)

6. Oświadczenie właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostawenergii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz o warunkach przyłączeniaobiektu do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, ele-ktroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych (art. 34 ust. 3pkt. 3).

7. W zależności od potrzeb, wyniki badań geologiczno-inżynierskich oraz geo-techniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych (art. 34 ust. 3 pkt.4).

8. Decyzja o wyłączeniu gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej (Dz. U Nr 16,póz. 77 z 22 lutego 1995r. ustawa z 3 lutego 1995r. o ochronie gruntówrolnych i leśnych).Na następnych stronach zamieszczono przykłady wniosków i formularzy, po-

chodzących z Poznania, które inwestor zobowiązany jest złożyć w odpowiednichurzędach i przedsiębiorstwach w celu uzyskania niezbędnych pozwoleń i uzgod-nień.

Poznań

URZĄD REJONOWYw Poznaniu

ul. Kościuszki 9361-716 Poznań

WNIOSEK

Zgodnie z § 33 ust. 2, 3, 4 Ustawy z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane(Dz. U. Nr 89 póz. 414) zgłaszam wniosek o wydanie decyzji pozwolenia nabudowę, rozbudowę, rozbiórkę, przebudowę

na terenie (działce) położonym w

przy ulicy nr

nr ewidencyjny gruntów ks. wiecz

powierzchnia zainwestowania

W załączeniu przedkładam:1. Dokumentacja techniczna obiektu w 2 egzemplarzach.2. Dowód stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością na cele budowlane.3. Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

4. Decyzja (zaświadczenie) dotyczące wyłączenia z produkcji gruntów w linii roz-graniczającej teren inwestycji.

5. Oświadczenia właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw

6

(podpis)

Poznań, dnia

(imię i nazwisko)

URZĄD REJONOWYw Poznaniu

^res) Oddział Geodezjii Gospodarki Gruntami

Proszę o wszczęcie postępowania w przedmiocie wyłączenia z produkcjigruntów oznaczonych w decyzji (nazwa organu)

o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

Nr z dnia w oparciu o art. 11 ust. 1 i 4

i art. 12 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych(Dz. U. Nr 16, póz. 78).

W załączeniu przedkładam:

1) decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;

2) dowód stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością na cele budowla-ne;

3) mapę z liniami rozgraniczającymi teren inwestycji z rozliczeniem powierzchniinwestycji w klasach i użytkach;

4) w przypadku ubiegania się o obniżenie należności za wyłączenie gruntu trze-ba załączyć opinię rzeczoznawcy ustalającą wartość gruntu zainwestowanegowedług cen rynkowych lub umowę nabycia zainwestowanych gruntów.

(podpis)

KIEROWNIK Poznań, dniaURZĘDU REJONOWEGO

w Poznaniuul. Kościuszki 93, 61-716 Poznań

NrZa dowodem doręczenia.Przy odpowiedzi uprasza się powołaćna nasz nr sprawy.

DECYZJAPOZWOLENIA NA BUDOWĘ

Na podstawie art. 28 ust. 1, art. 32 ust. 4, art. 34 ust. 4, art. 36 Ustawyz dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89 póz. 414) oraz art. 104KPA (Dz. U. Nr 9 póz. 26 z 1980 r.) z późniejszymi zmianami -

- po rozpatrzeniu wniosku

w sprawie

z dnia

zgodnie z

udzielam

- pozwolenia na budowę i zatwierdzam projekt budowlany

na terenach (działce) położonych w

przy ulicy nr

nr ewidencyjny gruntów Ks. wiecz

Decyzja o pozwoleniu na budowę wygasa, jeżeli budowa nie zostałarozpoczęta przed upływem 2 lat od dnia, w którym decyzja ta stała się ostate-czna lub budowa została przerwana na czas dłuższy niż 2 lata.

Co najmniej na 7 dni przed rozpoczęcieciem robót, inwestor jest zobowiązanyzawiadomić organ o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych,dołączając na piśmie oświadczenie kierownika budowy, stwierdzające przyjęcieobowiązku kierowania daną budową.

Co najmniej na 14 dni przed przystąpieniem do użytkowania obiektu inwestorjest zobowiązany zawiadomić organ o zakończeniu budowy i uzyskać: zaświad-czenie o przekazaniu do użytkowania, decyzję pozwolenia na użytkowanie.

Rozpoczęcie robót budowlanych może nastąpić, kiedy decyzja stanie sięostateczna. Powyższą informację można uzyskać w Oddziale Nadzoru Budowla-nego Urzędu Rejonowego w Poznaniu.

Integralną część decyzji stanowią ponumerowane i opieczętowane pieczątkąUrzędu Rejonowego załączniki rysunkowe i opisowe.

Od niniejszej decyzji przysługuje prawo wniesienia odwołania do WojewodyPoznańskiego za pośrednictwem Kierownika Urzędu Rejonowego w terminie 14dni od dnia doręczenia decyzji. Wniesienie odwołania wymaga uiszczenia opłatyskarbowej.

Załączniki:

Nr 1 - Informacja dla inwestoraNr 2 - Dokumentacja technicznaNr 3 - Dziennik budowyNr 4 - Tablica informacyjnaNr 5 -

Otrzymują:

Poznań, dnia

Przedsiębiorstwo Wodociągówi Kanalizacji

Nr NIP (tymcz.) PESEL DZIAŁ TECHNICZNYul. Wiśniowa 13

Nr rachunku bankowego 61-477 Poznań

Z L E C E N I E

Proszę o podanie warunków technicznych podłączenia posesji położonej przyul nr

w do miejskiej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej.

Oświadczam, że nie jestem płatnikiem podatku od towarów i usług VAT.

zał. 2 plany syt. skala 1 : 500

Poznań, dnia

Przedsiębiorstwo Wodociągówi Kanalizacji

Nr NIP (tymcz.) PESEL DZIAŁ INWESTYCJIul. Wiśniowa 13

Nr rachunku bankowego 61-477 Poznań

Z L E C E N I E

Proszę o uzgodnienie projektu technicznego sieci - przyłączy wód i kań. przyul

w

Oświadczam, że nie jestem płatnikiem podatku od towarów i usług VAT.

zał. 2 egz. proj.

Poznań, dnia(Nazwisko i imię)

Przedsiębiorstwo Wodociągów(Adres domowy) j Kanalizacji

DZIAŁ INWESTYCJIPoznań

ul. Wiśniowa 13

Proszę o wyrażenie zgody na wykonanie przytacza wód.-kań.

do posesji przy ul nr

w oparciu o uzgodnioną dokumentację z PWiK nr

z dnia oraz Zespól Uzgodn. Dokument.

Nr z dnia

Wykonawcą przyłącza będzie Zakład Koncesjonowany, Przedsiębiorstwo

Dokładna nazwa Nazwisko i imię Adres

Inwentaryzację geodezyjną powykonawczą wykona ,,Geopoz",Spółdzielnia „Technoplan" w oparciu o zlecenie z dnia

kwota wpłaty nr lub geodeta uprawniony

Ob

Potwierdzam wykonanieinwentaryzacji powykonawczej

(pieczątka + podpis) podpis inwestora

Potwierdzam przyjęciewykonania robót podłączeniowych

(pieczątka + podpis)

Obywatel(ka) Załącznik Nr 1

Poznań, dnia

Nr uzgod. P

Nr zgody RD

Dotyczy: zezwolenia na wykonanie przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego

W odpowiedzi na pismo Obywatela/ki z dnia

zawiadamiamy, że zezwalamy na wykonanie przyłącza wodociągowego i kana-

lizacyjnego do posesji przy ul

przez

pod warunkiem:

— obowiązkowego odpłatnego zlecenia nawiercenia rurociągu (montaż nawiertki)przez:— Wydz. Produkcji Wody w Mosinie, ul. Piaskowa 1- Stację Uzdatniania Wody Murowana Goślina

— dokonania inwentaryzacji w stanie odkrytym wykonanych robót przez służbęgeodezyjną oraz dostarczeniu jej w terminie 10 dni do Działu UzgadnianiaDokumentacji, ul. Wiśniowa 13 pok. 29,

— dokonania zgłoszenia o odbiorze w stanie odkrytym z udziałem wykonawcy(wyprzedzająco):- Poznań 32-00-81 w. 287 lub 249- Wydz. Pj-od. Wody Mosina 132-171 Ob. Wiśniewski- Oddz. UJ. i Uzdatn. Wody - Gruszczyn 174-351

Prosimy zgłoszenia o odbiorze dokonać w godzinach od 6.45 - 9.45

Z upoważnieniaDyrektora:

UWAGA:

Z dniem 1 czerwca 1993 r. obowiązujewykonawcę zakończenie podejściawodomierzowego kompletnym zestawemwodomierzowym rozprowadzanym przezfirmę „COROL", Poznań, ul. Nad Seganką 1 tel. 656-928.

Odpis dla rejonu ZE TO-2dnia 19 . . . r.

Nazwa i adres wnioskodawcyDo

Zakładu Energetycznego

Rejon

Adres

W N I O S E Ko podanie ogólnych i technicznych warunków przyłączenia urządzeń elektrycz-nych dla odbiorców o mocy zainstalowanej do 50 kW w miejscowości

dokładny adres, nazwa obiektu

Zapotrzebowanie mocy

Moc zainstalowana kW moc maksymalna kW

w tym: oświetlenie kW liczba silników szt.

siła kW

grzejnictwo kW

moc największego silnika (lub innego odbiornika) kW

moc urządzeń elektrycznych przeznaczonych wyłącznie do pracy w godzinachnocnej i popołudniowej doliny obciążeń (np. parniki, grzejnictwo akumulacyjneitp.) i wymagających 2-taryfowego licznika kW.

Charakter odbioruopisać do jakich celów

Przewidywany termin przyłączenia ww. odbiorników

Do niniejszego zgłoszenia załączam odręczny szkic sytuacyjny terenu z naniesie-niem projektowanego obiektu w stosunku do istniejącej sieci elektrycznej

WYPEŁNIA REJON ENERGETYCZNY

Wypełnia Zapisano w rejestrze

Rejon ZE | zgłoszeń L.p | podpis'wnioskodawcy

1. Opinia sekcji sieci

data i podpis

2. Opinia sekcji stacji transformatorowych

data i podpis

Decyzja:

dnia . . .19,...rpodpis i pieczęć kier. technicznego rejonu

(cd. wniosku)

, dnia 19 r.

pieczęć rejonu ZE Adresat

Odpowiadając na zamieszczony na odwrocie wniosek, Rejon ZE podaje, żenie wyraża zgody)*z uwagi na

wyraża zgodę *) na pokrycie mocy elektrycznej kW pod warunkiem:

1. wykonania odcinka linii) przyłącza - napow. kablowego) 2 przewód. z |jnjj4 przewód.

n/n) o napięciu

2. wykonania instalacji odbiorczej, zastosowania bezpieczników przedliczniko-wych o maksym, wielkości A. Należy przewidzieć system uziemienia- zerowania, uziemienia z możliwością przejścia na zerowanie) ochronne

3. zastosowania silnika(ów) elektr. pierścieniowych *) zwartych z przełącznikiemgwiazda - trójkąt *)

4. poboru mocy przy współczynniku cos fi w godzinach od do5. przygotowania miejsca dla zainstalowania następującego układu pomiarowego

Poza tym ustala się, że:1. praca urządzeń siłowych - grzejnych *) zakazana jest w godz. od do2. przed przystąpieniem do robót *) łącznie z wnioskiem o sprawdzenie insta-

lacji *) należy przedłożyć do sprawdzenia w rejonie energ. pełną - skró-coną *) dokumentację *) schemat jednokreskowy z określeniem wielkościzabezpieczeń *) pomiaru rozliczeniowego *) wniosek o sprawdzeniei przyłączenie linii zasilającej *)

3. przed przyłączeniem należy załatwić sprawę zwrotu części kosztów osobielub instytucji, która rościć może pretensje z tytułu wybudowania linii zasilają-cej (M.P. nr 62/64, póz. 286).

4. należy dostarczyć wypełnioną i podpisaną przez odbiorcę umowę o dostawieenergii elektr. oraz wniosek o sprawdzenie instalacji elektrycznych (wymienićpozostałe dokumenty wymagane przy sprawdzeniu)

5. warunki dodatkowe

U w a g a :

Powyższe należy wykonać własnym kosztem i staraniem. Ważność warunków ustala się na okres 2 latod daty wydania. Wszelkie prace powinna wykonać osoba - przedsiębiorstwo, która posiada odpo-wiednie uprawnienia do prowadzenia robót w zakresie elektrycznym.Odpis niniejszych warunków należy załączyć do dokumentacji technicznej.

podpis kierownika sekcji technicznej podpis kierownika rejonu

*) niepotrzebne skreślić

Deklaruję średnią dwumiesięczną TO-1kwotę rachunku okresowego za Wzór umowy o dostarczenie energii elektrycz-energię elektryczną i gaz w nei dla odbiorców grupy II o mocy zainstalo-wysokości zł wanej w odbiornikach poniżej 50 kW - ustało

ny zgodnie z § 2 ust. 1 Zarządzenia MinistraEnergetyki i Energii Atomowej z dnia 3 maja

. ... 1978 r. w sprawie warunków dostarczeniadata podpis

Umowa - zgłoszenie nro dostarczenie energii elektrycznej

Odbiorcaimię i nazwisko oraz imiona rodziców i cechy dowodu osobistego

albo nazwa instytucji oraz imiona i nazwiska osób reprezentujących instytucję

zgłasza wniosek o dostarczenie energii elektrycznej do lokalu (obiektu)w nieruchomości

dla celówdokładny adres

Odbiorca zobowiązuje się równocześnie do przestrzegania przepisów zarządzeniaMinistra Energetyki i Energii Atomowej z dnia 3 maja 1978 r. w sprawie warun-ków dostarczania energii elektrycznej (Monitor Polski Nr 16, póz. 55), jak równieżdo opłacania należności według obowiązujących stawek taryfowych zgodnie z try-bem i zasadami inkasa ustalonymi przez dostawcę oraz oświadcza, że:

1. wyżej wymieniony lokal (obiekt) zajmuje od dniagłówny najemca Obywatel (instytucja)który stale zamieszkuje w przy ul

2. prowadzone gospodarstwo rolne zajmuje poww tym grunty uprawne ha

3. jest zatrudniony w4. poprzednio pobierał energię elektryczną w lokalu

w nieruchomości przy ulw

5. w dniu objęcia obecnego lokalu (obiektu) licznik energii elektrycznej wskazy-wał zużycie kWh

6. pobór mocy odbywać się będzie na podstawie warunków technicznych przy-łączenia z dnia Nr

7. maksymalny pobór mocy wynosi kW przy zabezpieczeniu przedlicz-nikowym A

8. miejscem dostarczenia energii elektrycznej przez dostawcę jest9. jako środek dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej stosuje się

10. o zamiarze opuszczenia lokalu (obiektu) zawiadomi pisemnie dostawcę naj-później 7 dni naprzód

11. zgłoszenie niniejsze uważa się za równoznaczne z podpisaniem umowyo dostarczenie energii elektrycznej na czas nieograniczony

12. jako potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia, równoznaczne z podpisaniem umowyprzez dostawcę, traktować będzie pierwszy rachunek za energię elektryczną,wystawiony przez dostawcę

13. należność za moc i energię elektryczną opłacać będzie

miejsce i data dokonania zgłoszenia podpis odbiorcy oraz nr i data wydania dowoduosobistego lub pieczęć urzędowa instytucji

DEKLARACJA

Ja, niżej podpisany

zamieszkały

posiadający uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności do kierowania ro-

botami budowlanymi z art. (parag.)

nr wydane przez

oświadczam, że

z dniem przyjąłem obowiązki kierownika

budowy

na nieruchomości położonej w

przy ul

stanowiącej własność

Decyzja pozwolenia na budowę nr

z dnia wydana przez Kierownika Urzędu Rejonowego w Poznaniu.

Składając niniejszą deklarację na podstawie art. 42 Prawa budowlanego, usta-wa z dnia 07.07.1994 r. (Dz. Ustaw nr 89 z dnia 25.08.1994 r. póz. 414) przyjmujęna siebie obowiązki wynikające ze znanej mi treści rozdziału 5 wyżej cytowanegoprawa i innych dotyczących wykonywania robót budowlanych zgodnie z zasadamisztuki budowlanej oraz zobowiązuję się podporządkować zarządzeniomPAŃSTWOWEGO NADZORU BUDOWLANEGO. W ramach złożonej deklaracjizostałem zobowiązany do prowadzenia dziennika budowy w trakcie realizacji ww.inwestycji.

podpis

Poznań, dnia

OD ZAMYSŁU DO BUDOWY

W zamierzeniach autorów książki rozdział ten ma przybliżyć potencjalnemuinwestorowi drogę jaką musi pokonać od momentu powzięcia zamysłu budowaniawłasnego domu do uzyskania pozwolenia na budowę. Rozpatrzono przypadekinwestora nie posiadającego własnej działki i chcącego budować dom przezna-czony wyłącznie na cele mieszkalne. Drogę podzielono na cztery zasadnicze eta-py:- Etap l - Od zamysłu budowania do zakupu działki.— Etap II - Uzyskanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.— Etap III - Projektowanie i uzyskanie pozwolenia na budowę domu.— Etap IV - Projektowanie i uzyskanie pozwolenia na budowę przyłączy do

sieci.Poszczególne etapy przedstawiono na schematach blokowych pozwalających

na uzyskanie niezbędnych informacji dotyczących: kolejności podejmowaniaokreślonych działań; dokumentów wymaganych na danym etapie załatwianiaformalności oraz ewentualnego trybu odwoławczego.

Ponieważ sposób załatwiania formalności w poszczególnych województwach,czy nawet gminach może się różnić, drogę od zamysłu budowania domu jed-norodzinnego do pozwolenia na budowę najlepiej jest pokonywać w ścisłejłączności z właściwymi dla miejsca położenia inwestycji Urzędami Samorządowy-mi (Urzędy Gmin, Miast) lub Urzędami Administracji Państwowej (Urząd Rejono-wy, Wojewódzki).

Dziarnowski Z. Michniewicz W. Konstrukcje z drewna i materiałów drewnopochodnych.Arkady, Warszawa 1974.Dziennik Ustaw nr 89. z 7.07.95.Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14.12.1994w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuo-wanie.Grabieć K. Konstrukcje betonowe. PWN, Warszawa 1995.Fabiański M., Górniecki A., Metody, Normy Kosztorysowe, cz. II. Agencja Usług Bu-dowlanych PROSPERA, Warszawa 1993.Kukliński E. Wykonywanie izolacji termicznych w budownictwie. Arkady, Warszawa1982.Konecki W. Nowe materiały i techniki krycia dachów. Arkady, Warszawa 1980. Leksy-kon naukowo-techniczny — praca zbiorowa. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, War-szawa 1984.Lenkiewicz W. Pyrak S. Konstrukcje domów jednorodzinnych i małych budynków.Projektowanie i obliczenia. Arkady, Warszawa 1989.Lochner D., Ploss W. Izolacje cieplne i przeciwdżwiękowe w domach jednorodzinnych.Arkady, Warszawa 1982.Mały ilustrowany słownik budowlany — praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 1973.Płoński W. Buduję ciepły dom. Arkady, Warszawa 1991.Poradnik inżyniera i technika budowlanego, t. 2 cz. II Arkady, Warszawa 1968.Poradnik inżyniera i technika budowlanego, cz. II Arkady, Warszawa 1982.Poradnik majstra budowlanego — praca zbiorowa, Arkady, Warszawa 1985.Poradnik techniczny kierownika budowy, t. l Arkady, Warszawa 1970.Rachunek kosztów dla inżynierów. — praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1993.Remonty i modernizacja budynków mieszkalnych. Poradnik Arkady, Warszawa 1987.Rosek Z. Gudaja A. Wykonywanie izolacji przeciwwodnych. Arkady, Warszawa 1980.Wieczorkiewicz W. Remontuję, naprawiam i przebudowuję mieszkanie. Arkady, War-szawa 1983.Wolski Z. Roboty okładzinowe. Arkady, Warszawa 1988.Wolski Z. Roboty malarskie. Arkady, Warszawa 1980.Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t III, Arkady, Warszawa 1967.Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t. 2/1, Arkady, Warszawa 1981.Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t. 3/2, Arkady, Warszawa 1981.Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t. 3/1, Arkady, Warszawa 1987.PN-87/B - 03002 Konstrukcje murowePN-84/B - 03264 Konstrukcje betonowe, żelbetowe, sprężonePN-91/B - 03020 Posadowienie bezpośrednie budowliPN-91/B - 02020 Ochrona cieplna budynków. Wymagania i obliczeniaPN-89/B - 02361 Pochylenie połaci dachowych

Państwowe WydawnictwoRolnicze i Leśne

Al. Jerozolimskie 28, 00-950 Warszawa, tel. 27 78 75

orazOddział w Poznaniu

ul. Ratajczaka 33, tel. 52 56 09

polecają następujące książki:

\. Kiljańska - Kwiaty do twojego domu. O tym, że mieszkanie bezroślin jest jakby nie wykończone i zimne, nie trzeba nikogoprzekonywać. Kwiaty mogą je upiększyć i nadać mu indywidualnycharakter. Autorka szczególnie starannie uwydatnia walory ozdobneposzczególnych gatunków roślin, które potem stanowią o dekoracjinie tylko naszych wnętrz mieszkalnych, ale także balkonów i rabat.

T. Pudelski, J. Lisiecka - Truskawka - uprawa pod osłonami.Zbiór kilka razy do roku jest możliwy dla każdego producenta lubamatora, o ile spełni warunki uprawy opisane w tej książeczce. Dlahobbystów szczególnie ciekawa może być propozycja uprawy wpojemnikach na tarasie.

K. Oszkinis - Kwiaty od A do Z. Jest to bardzo obszerny zbióropisów roślin, a przy tym bardzo elegancko wydana książka.Wyczerpująco zilustrowano kwiaty domowe i ogrodowe (roczne,dwu- i wieloletnie).

E. Zenkteler - Paprocie w domu, parku i ogrodzie - w tej książcejest prawie wszystko o paprociach. Ich wyczerpującą charakterystykęuzupełniają ilustracje, sylwety liści i barwne fotografie 40 gatunków.