Targ na Rynku w Gliwicach, 1899 r., fotografi a ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Gliwicach

Rynekcentrum średniowiecznego

i nowożytnego miasta

Brązowa siekierka kultury łużyckiej datowana na 1200–1100 lat p.n.e. jest najbardziej zaskakującym zna-leziskiem z gliwic-kiego Rynku. Odna-leziono ją w pozio-mach użytkowych z XVII –XVIII w., prawdopodobnie została przetrans-portowana z pia-skiem służącym jako podkład pod bruk.

Pozostałości metalowych zakończeń pasów, szklane paciorki, pierścionki świadczą o zamożności części gliwic-kiego mieszczaństwa w okre-sie średniowiecza.

Na gliwickim Rynku już od średniowiecza kwitł handel, o czym świadczą znalezione monety, plomby ołowiane, odważniki oraz podkowy.

Wystawa czasowa 9 września 2011 r. – 17 czerwca 2012 r.

Foto: Wojciech Turkowski, Zdzisław Daniec

Obok rzemiosła i handlu Rynek był też doskonałym miejscem zabaw i gier, na co wskazują znaleziska kościa-nych astragalusów, służą-cych nie tylko do rozrywki, ale zapewne też do hazardu.

W zaułkach przyrynkowych nie zawsze było bezpiecznie, warto więc było mieć przy pasie puginał.

Znalezione narzędzia wska-zują, że Rynek był również miejscem ciężkiej pracy rze-mieślników różnych profesji.

Zabytki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów własnych Muzeum w Gliwicach oraz Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Gliwicach

Powstające w XIII w. miasta komu-nalne stanowią fenomen doby śre-dniowiecza fascynujący badaczy róż-

nych specjalizacji. Na kształt przestrzenny i wielkość miasta wpływało wiele zróżnico-wanych czynników (ukształtowanie geo-graficzne terenu, możliwości finansowe właściciela, potencjał gospodarczy, wzorce kulturowe gminy), jednak pewne elementy jego wewnętrznej topografii powodują, że do tej pory możemy bezbłędnie odczytać jego rodowód.

Jednym z najważniejszych elementów wewnętrznej struktury miejskiej był rynek. Główny plac miejski, na który przeznaczano stosunkowo dużą powierzchnię, zespolony był z regularnym planem miasta i wyznaczał w przybliżeniu jego centralną część. Rynek od momentu wytyczenia pełnił złożone funkcje administracyjne, społeczne, han-dlowe, sądownicze oraz gospodarcze. Był również miejscem różnorodnych spotkań – to na nim odbywały się targi i jarmarki. Niektóre z tych funkcji kontynuowane są do czasów współczesnych. Skumulowanie w jednym miejscu tych wszystkich czynni-ków miało wpływ na atrakcyjność parcel przyrynkowych, na których budowali domy zamożni mieszczanie i kupcy.

Wystawa czasowa „Rynek – centrum śre-dniowiecznego i nowożytnego miasta” ma na celu przybliżenie tego unikatowego miej-sca poprzez pryzmat przeprowadzonych

w 2010 r. ratowniczych badań archeolo-gicznych na płycie Rynku w Gliwicach. Prowadzone wykopaliska odkryły przed nami wygląd i sposoby zagospodarowania placu nie tylko w średniowieczu, ale rów-nież w czasach późniejszych, do których posiadamy już bazę źródłową w postaci historycznych dokumentów czy też planów miasta. Poprzez prezentację archiwalnych fotografii chcemy przedstawić współczes-nym mieszkańcom Gliwic wiedzę na temat wyglądu zabudowy Rynku i jego funkcjono-wania w XIX i XX w.

Bardzo rzadko archeolodzy mają możli-wość rozpoznania wykopaliskowego tak rozległej przestrzeni historycznego centrum miasta. W trakcie badań archeologicznych odsłonięto dawne nawierzchnie, relikty urządzeń handlowych oraz pozostałości po nowożytnej małej architekturze (studni, kolumnie maryjnej), jaka znajdowała się na placu rynkowym. Wyniki prowadzonych prac pozwoliły nakreślić przemiany w jego wewnętrznym rozplanowaniu i sposo-bach wykorzystania powierzchni od XIII do XVIII w., które prezentujemy na ekspozycji.

Badania wykopaliskowe przyniosły rów-nież nowe informacje na temat budynku Ratusza, który w późnym średniowieczu symbolizował administracyjno-samorzą-dowe aspiracje mieszczan, dlatego często nadawano mu reprezentacyjny charakter. Niestety na podstawie skromnych źródeł

pisanych i ikonografi cznych jesteśmy w sta-nie tylko częściowo prześledzić poszczególne etapy jego rozwoju.

Liczny materiał zabytkowy uzyskany w trak-cie badań dostarczył danych na temat warun-ków bytu mieszkańców średniej wielkości miasta górnośląskiego, szczególnie w okre-sie średniowiecza. Zabytki umożliwiły uchwy-cenie przeobrażeń zachodzących od XIII do XVIII w. w poziomie kultury materialnej. Dzięki nim możemy również spojrzeć szerzej na pro-blematykę miejskiej produkcji rzemieślniczej i różnych gałęzi wytwórczości w Gliwicach. Szczególnie dotyczy to potwierdzonej produk-cji rzemieślniczej w średniowieczu na Rynku, który dotąd traktowany był przede wszystkim jako miejsce handlu lub życia towarzyskiego elit. Poprzez ich prezentację chcemy przywró-cić naszej świadomości wielobarwną struk-turę życia codziennego w dawnych czasach, a w szczególności obecnie już zapomniane dawne rzemiosła.

Monika Michnik

Wystawa czasowaprezentowana w Zamku Piastowskimod 9 września 2011 r. do 17 czerwca 2012 r.Kurator: Monika MichnikProjekt aranżacji: Barbara Wójtowicz-FlądroProjekty graficzne: Dariusz Bienek, Piotr CeglarekOrganizacja: Muzeum w GliwicachDyrektor: Grzegorz Krawczykwww.muzeum.gliwice.pl

Rynekcentrum średniowiecznego i nowożytnego miasta

Projekt sfi nansowanyze środków Samorządu

Miasta Gliwice

ppppatroni medialni:patroni mediapatroni mediapppp

Pod Honorowym Patronatem Prezydenta Gliwic Zygmunta Frankiewicza