OSNOVNE KARAKTERISTIKE PROSTORNOG PLANIRANJA Pojam i definicija prostornog planiranja -PORAST BROJA STANOVNIŠTVA POTREBA za planskim uređenjem prostora -TEHNIČKI –TEHNOLOŠKI RAZVOJ *PROSTORNO PLANIRANJE : istraživačka disciplina koja tretira prostor -Prostorno planiranje nije NAUKA – nema izgrađen sopstven sistem pojmova

-IMA : METODOLOGIJA, PREDMET PROUČAVANJA -PROSTORNO PLANIRANJE PRAKSA zaosnovana na nauci i naučnim analizama. DEFINICIJE :predviđanje budućnostiproces kojim se bira određeni pravac akcijepostavljanje i zajedničko utvrđivanje ciljevaima svrhu da učini život kvalitetnijim i povoljnijimmetod kojim se ostvaruju zadaci uređenja prostora i sl. ZAKLJUČNO : PLANIRANJE JE PROCES -traje i dinamičkog je karaktera

DINAMIČKI KARAKTER STATIČKI KARAKTER

Bitno i zajedničko svim oblicima planiranja je VRIJEME I PROSTOR PROŠLOST SADAŠNJOST BUDUĆNOST- Prostorno planiranje mora biti aktivan proces - ANALIZA - SINTEZA – teži postupak PREDMET PROUČAVANJA : PROSTOR --- PRIRODNI SADRŽAJI ANTROPOGENI SADRŽAJI 1.GEOGRAFSKA SREDINA – utjecaj čovjeka i aktivnosti 2.PRIRODNA SREDINA - Prostor koji je ljudskim radom ORGANIZOVAN I OPREMLJEN.Predmet proučavanja je i RAZVOJ

U PROSTORU U VREMENU

CILJEVI :STVARANJE FUNKCIONALNE,EKONOMIČNE,HUMANEI ESTETSKE SREDINESTVARANJE HARMONIČNIH USLOVA ZA ŽIVOT I RAD LJUDIBRZ,URAVNOTEŽEN,STABILAN I STALAN RAZVOJ ZAJEDNICEUSAGLAŠAVANJE EKONOMSKOG I SOCIJALNOG RAZVOJA NA ODREĐENOJ TERITORIJI

ZADACI :-proizlaze iz ciljeva.Dijele se :

1. OSNOVNI ZADACI : ostvarivanje dugoročnih ciljeva nekog društvana taj način što će biti sredstvo za usmjeravanje razvoja ka ostvarenju tih ciljeva

2. POSEBNI ZADACI : (9) ORGANIZACIJA PROSTORA UREĐENJE PROSTORA OPREMANJE PROSTORA USMJERAVANJE RAZVOJA STVARANJE FUNKC. PROSTORA STVARANJE EKON. PROSTORA STVARANJE HUMANE SREDINE STVARANJE ESTETSKI OBLIKOVANOG PROSTORA ZADOVOLJ. OPŠTIH POTREBA

PRINCIPI PROSTORNOG PLANIRANJA ( 14 ) 1. PRINCIP NAUČNOSTI

2. PRINCIP SVESTRANOSTI 3. PRINCIP INTERDISCIPLINARNOSTI 4. PRINCIP ANGAŽOVANOSTI 5. PRINCIP REALNOSTI 6. PRINCIP DUGOROČNOSTI 7. PRINCIP ISTOVREMENOSTI 8. PRINCIP KONKRETNOSTI 9. PRINCIP RAZVOJNOSTI 10. PRINCIP KRITIČNOSTI 11. PRINCIP FLEKSIBILNOSTI 12. PRINCIP KONTINUIRANOG PLANIRANJA 13. PRINCIP PERMANENTNOG PLANIRANJA 14. PRINCIP DEMOKRATIČNOSTI

MULTIDISCIPLINARAN PRISTUP svaka nauka riješava problem iz svog domena samostalno i relativno izolovano od ostalih - PREDNOST : ekspertsko istraživanje - NEDOSTATAK : ostaje se u domenu nauke

INTERDISCIPLINARNI PRISTUP -funkcionalna saradnja nauka -formiranje radih timovaTRANDISCIPLINARNI PRISTUP -kordinirana saradnja – novi pristup -NOVI STRUČNJAK – poznaje više nauka INTERDISCIPLINARNOST PROSTORNOG PLANIRANJA

- funckionalna saradanja različitih nauka (8 nauka)1. GEOGRAFIJA - proučava prostornu stvarnost - PRIRODNE POJAVE - DRUŠTVENE POJAVE SAKUPLJANJE PODATAKA I OBRADA tj. BAZA PODATAKA. GIS- REGIONALNO PLANIRANJE ( više ) -GEOG. POLOŽJ, P.G.K., D.G.K.

2. GEOLOGIJAGEOLOŠKA GRAĐA- STRATIGRAFIJAINŽINJERSKA GEOLOGIJAHIDROGEOLOGIJAPETROGRAFIJA- MINEROLOGIJA

3. ARHITEKTURA-kreiranje objekata u prostoru3.1 URBANIZAMfizičko planiranje gradova odnosno proučavanje njihove strukture i razvoja- spona između naselja i prostora

4. DEMOGEOGRAFIJAbroj,razmještaj,kretanje,sastav i druge strukture stanovništva

5. EKONOMIJArazmještaj proizvodni snagazakonomjernost privrednog razvoja – tržište i sl.5.1 EKONOMSKA GEOGRAFIJA - poddiscipline

6. SOCIOLOGIJA – nauka o društvu DRUŠTVO = PROSTOR

7. HISTORIJA – proučava sadržaj prošlog vremena kroz događanja koja su se odvijala u prostoruvidljivi tragovi u prostoru

8. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINEstvaranje humane i estetske sredine za život i rad ljudi8.1 GEOEKOLOGIJA

POJAVA I RAZVOJ PROSTORNOG PLANIRANJA SVIJET : 20. stoljeće

razvilo se iz regionalnog planiranjaa) nagli razvoj GRADOVAb) eksploatacija RESURSAc) uređenje RIJEČNIH SLIVOVADEAGRARIZACIJA I URBANIZACIJA ŠVEDSKA – prvi pravni akt zakon iz 1874. godine,gradovi moraju imati planove svog širenja

TRŽIŠNA PRIVREDA –stvaranje GRAVITACIONA PODRUČJA PRIMJERI ZEMALJA : VELIKA BRITANIJA ; NJEMAČKA ; FRANCUSKA ; HOLANDIJA ; SADKOD NAS :porast broja stanovnikaurbanizacijadeagrarizacijaindustrijalizacija6 ETAPA :1. PRVA ETAPA ( između dva svijetska rata )2. DRUGA ETAPA ( 1945-1949)3. TREĆA ETAPA ( 1950-1960 – osnovna uredba o generalnom urbanističkom planu )4. ČETVRTA ETAPA ( 1960-1965 – republički zakoni iz oblasti urbanizma )5. PETA ETAPA ( 1966-1974 – reforme,ustavni amandman,Ustav (1974.)6.ŠESTA ETAPA ( 1974.-1992.)

PROSTORNI PLANOVI -POJAM PROSTORNOG PLANAProstorni plan predstavlja NAUČNO-STRUČNO I TEH. SREDSTVO kojim se u procesu planiranja usmjerava prostorni razvoj nekog teritorija ili naselja. P.P. je ZAKONSKI AKT subjekti se obavezuju da ga dosedno primjenjuju P.P. je PRAVNI AKT P.P. je DRUŠTVENI PLAN kojim se tretiraju svi elementi društvenog razvoja u prostoru : - DEMOGRAFSKI - PRIVREDNI - SOCIJALNI -planiranje je DRUŠT. AKTIVNOST RAZVOJA DRUŠTVENE ZAJEDNICE

P.P. je i URBANISTIČKO PLANIRANJE GRAD ,ali i SELOP.P. je MEDIJATOR ( POSREDNIK ) u procesu sprovođenja politike sinhronizovanog i ujednačenog regional. razvojaP.P. je REGULATOR stepena demograf. i privred.- zaustavljanje porasta velikih gradova DEMETROPOLITIZACIJA- zaustavljanje velike koncentracije stan. i privrede na jednom mjestuP.P. je INSTRUMENT za sistematsko uvođenje u praksu novih naučnih i teh.-tehnol. dostignuća

IZRADA P.P. -na osnovu AKTA O IZRADI -- NADLEŽNI ORGANI

obuhvata: 1. VRSTA PLANA 2. CILJ DONOŠENJA PLANA 3. PODRUČJE OBUHVATA 4. ROK IZRADE 5. NOSILAC IZRADE 6. NAČIN IZBORA OPTIMALNOG RJEŠENJA

7. SREDSTVA ZA IZRADU 8. RAZNA OGRANIČENJA 9. NAČIN IZLAGANJA PLANAIzradom se bave : preduzeća i organizacije koje su upisane u sudski registar za obavljanje te djelatnosti.PROSTORNO.P -- PROSTORNI PLANER URBANO.P. -- URBANISTA

METODOLOGIJA PLANIRANJA 10 faza u postupku planiranja : 1. DEFINIRANJE CILJEVA – određivanje opštih ciljeva koji se žele postići izradom P.P. 2. DEFINIRANJE PODCILJEVA ( etapni karakter ) 3. STVARANJE INFORMACIONE BAZE - prikupljanje i obrada podataka - GIS 4. ANALIZA – odvija se kroz IZRADU STUDIJA, ELABORATA I EKSPERTIZA - to je NAJZNAČAJNIJA FAZA POJEDINAČNO OPŠTE 5. REDEFINIRANJE PODCILJEVA - realniji okviri i koncepcija 6. IZRADA PLANA KROZ VARIJANTE - daju se PROJEKCIJE (VARIJANTE) budućeg razvoja 7. IZBOR VARIJANTE - odabir najpovoljnije varijante - nadovezuje se na prethodnu fazu 8. ODLUKA P.P u obliku DOKUMENTA RAZMATRANJE I USVAJANJE 9. REALIZACIJA - SPROVOĐENJE PLANA 10. PRAĆENJE / MONITORING - sprovođenje plana pod određenim NADZOROM

USVAJANJE P.P. ( VERIFIKACIJA )NACRT PLANA JAVNI UVID ( 30 dana )

PARALELNO : STRUČNA RASPRAVA O P.P.

2. STVARANJE KOMISIJE nadležni organi

– najviše 5 članova 3. PISMENA PRIMJEDBA + OBRAZLOŽENJE - pojedici ili institucije4. KOMISIJA SAČINJAVA IZVJEŠTAJ -nakon javnog uvida , stručne rasprave i primjedbi5. DONOŠENJE ( USVAJANJE ) PLANA SPROVOĐENJE P.P.- NAJNEEFIKASNIJI DIO - nadležni organ ZAKONSKI AKT reguliše sprovođenje P.P -OPŠTI i POSEBNI NADZOR -inspekcije nadležni organi

-IZMJENE I DOPUNE P.P. svaki 5 godinaSADRŽAJ P.P.-tri cijeline :ANALITIČKO – DOKUMENTACIJSKA OSNOVA PLANA VALORIZACIJA PROSTORA -vrednovanje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti na prostoru za koji se odnosi P.P. b) OCJENA MOGUĆNOSTI I USLOVA PROST. RAZVOJA OSNOVA ZA UTVRĐIVANJE ZAJED. INTERESA I CILJEVA PROST. RAZVOJA2. DOGOVOR O ZAJEDNIČKIM INTERESIMA I CILJEVIMA PROST. RAZVOJA3. PLAN ORGANIZACIJE I UREĐENJA POSTORA * razne projekcije datog područja

VRSTE PLANOVA P.P.Planovi za uređenje prostora mogu se ovako svrstati: 1.PROSTORNI PLANOVI a) Državni prostorni plan b) Regionalni prostorni plan c) Lokalni ili mikroregionalni prostorni plan

-Prostorni plan urbane regije -Prostorni plan općine d) Prostorni plan za područje posebnih obilježja2.URBANISTIČKI PLANOVI a) Generalni urbanistički plan b) Detaljni urbanistički plan c) Urbanistički projekt

MEĐUSOBNI ODNOS P.P.

1.VERTIKALNA USAGLAŠENOST hijerarhijski viši P.P. ( npr. državni ) su direktivni i planovi nižeg ranga ih moraju poštovati2. HORIZONTALNA USAGLAŠENOST hijerarhijsko usaglašavanje sa odgovarajućim planovima susjednih područja Uzajamna povezanost i zavisnost između PROSTORNIH I URBANISTIČKIH PLANOVA:VREMENSKA – kada se usaglašavaju vremenski periodi između dva plana međusobno zavisnih područjaTERITORIJALNA – usaglašavanje teritorija planiranjaFUNKCIONALNA – kada se vrši usaglašavanje razvoja naselja ili područjaGRAVITACIJSKA – kada se usaglašava zavisnost naselja jednih i drugih ako im se gravitac. zone na određen način preklapaju

GEOGRAFIJA I PROSTORNO PLANIRANJEGEOGRAFIJA -kompleksno shvatanje prostora-metodologija proučavanja prostora -aplikativnost ( primjenjivost ) njenih saznanjaglavna spona između geografije i prostornog plan.

DANAS1. HOROLOŠKA ( PROSTORNA ) NAUKA 2. HRONOLOŠKA – bavi se genezom, praćenjem i prognozom geog.procesa i pojava u prostoru3. SISTEMATSKA – proučava sisteme : -GEOG. SISTEM -GEOG. SREDINA -GEOPROSTOR U okviru P.P. PRIMARNA aktivnost geografije je svestrano izučavanje GEOG.PROSTORA ili GEOG. SREDINE.-RAZLIKOVATI : GEOG. SREDINU – složen sistem priro. i druš.elemenata PRIR. SREDINU – skup isključivo prirodnih elemenata -PODJELA NA : - PRIRODNU - DRUŠTVENU - REGIONALNU -Osnove FIZIČKO – GEOGRAFSKE KOMPONENTE PROSTORA -Osnovne DRUŠT. – GEOGRAFSKE KOMPONENTE PROSTORA SINTEZNI KARAKTER REG.GEOGRAFIJE – najdomin. geog. aspekt u procesu P.P. ODNOS GEOGRAFIJE I P.PRANIJE : početak razvoja P.P. kod nasuloga geografije velika ( geograf,arhitekt,ekonom )GEOGRAFIJA ISTRAŽIVANJA : proučavanje proteklog razvoja i trenutnih karakt. nekog prostora kao i faktora koji su uslovili ovu situaciju. Rezultati tih istraživanja predstavljali su POLAZNU OSNOVU P.P.VELIKA MASA PODATAKA I ČINJENICA

RAZLIKE : (geografija – P.P. ) : U OSNOVINIM CILJEVIMA I ZADACIMA - GEOGRAFIJA analizira RAVNOMJERNO sve komponente nekog prostora - P.P. analizira samo one sadržaje prostora koji su u FUNKCIJI OSNOVNOG CILJA ISTRAŽIVANJA npr : -PODIZANJE NASELJA -PODIZANJE INDUST. POGONA-KONCENTRACIJA STANOVNIŠTVA, PRIVREDE ili NEKE -DRUGE AKTIVNOSTI i SL DANAS TEORIJSKO – METODOLOŠKU OSNOVU za primjenjena geog. istraživanja u modernom P.P. čini SISTEMATSKO –

STRUKTURNI PRISTUP koncepciji sadržaja i organizacije prostora ( 8 teza ) :Svaka teorija koja je predmet P.P. sastoji se iz relativno cjelovitih MANJIH PROSTORNIH JEDINICA.Navedene jedinice sastavljene su od skupova elemenata nekih ili svih OSNOVNIH KATEGORIJA : - PRIRODNE, DEMOGEGRAFSKE, PRIVREDNE, EKOLOŠKE...Formiranje prostornih jedinica SLOŽENOG SASTAVA I RAZLIČITOG TIPAKompleksna prostorna struktura sastoji se iz 4 MEĐUSOBNO KOMPLEMENTARNE STRUKTURE: PRIR. – PROSTORNE STRUKTURE POPULAC. – PROSTORNE STRUKTURE FUNKC. – PROSTORNE STRUKTURE * FUNKCIJE GRADA FIZIONOMSKE STRUKTURE te teritorije 5. Vrste, intezitet i smjerovi veza i uloga pojedinih prostornih jedinica definiraju MODEL PROSTORNE ORGANIZACIJE te teritorije6. Osnova takvog prostornog sistema predstavlja njegova FUNKCIONALNA – PROSTORNA STRUKTURA7.HIJERARHIJSKA STRUKTURA prost. sistema predstavlja PROSTORNE JEDINICE koje imaju ulogu centra sa različitom funkc. strukturom, ulogom , položajem i značajem u ukupnoj prostornoj organizaciji te teritorije *SATELITSKA NASELJA *DIVLJA NASELJA ( FAVELE ) 8. Neke od navedenih prostornih jedinica raspolažu razvojnim potencijalom i osnovni su faktori i nosioci promjena u postojećoj prostornoj strukturi te teritorije čime su postali njeni GEOG. POLOVI RAZVOJA.

FIZIČKO – GEOGRAFSKI SADRŽAJI U PROST. PLANIRANJU

1.RELJEF KAO FAKTOR U PROST. PLANIRANJU - morfološki / hipsometrijiski definiše prostor ( NIZIJE,POBRĐA,PLANINE ) - VAŽNO ANALIZIRATI : - razvedenost reljefa – geneza reljefa - struktura reljefa – evolucija reljefa - dinamika reljefa – tekt. – seizm. karakt. - VAŽNA JE I IZRADA KARATA I GRAF. PRILOGA

- GEOMORFOLOŠKA REGIONALIZACIJA - MEGA,MEZO,SUB,MIKRO,GEOMORF. SEKTORI tj. MAKRO,MEZO I MIKRO PLAN

2. KLIMA KAO FAKTOR U P.P. - najdinamičniji element P.-G. faktora BIOGEOG. OBLASTI - KLIMA – HIDROLOŠKE KARAKTERISTIKE PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE - Navesti KLIMATSKE ELEMENTE i FAKTORE - NEDOSTATAK M.S. INTERPOLACIJA PODATAKA - ELABORIRANJE VRŠITI : TEKSTUALNO,GRAFIČKI i TABELARNO

(KLIMATSKTE KARTE) IZOLINIJE : izoterme,izohijete,izobare -NAJVAŽNIJE U ANALIZI : -određivanje osnovne SLIKE O PODNEBLJU te obrada EKSTREMNIH i MIKROKLIMATSKIH ELEMENATA

3. 3. VODA KAO FAKTOR U P.P. -OPŠTI UTJECAJ VODA KAO : -OKEANI,MORA,ZALIVI,PROLAZI,MOREUZI -KOPNENE VODE : TEKUĆE i STAJAĆE -PODZEMNE VODE -LED NA ZEMLJI i sl. ali i : - planinske , ravničarske , ili krške rijeke - podzemne: voda temeljica , arteške ,subarteške - termalne , mineralne vode- jezera ( tipovi ) * VODOSNADBJEVANJE - potrošnja vode ( izračunati ) - zagađenje vode - POTROŠAČI I KORISNICI VODA * ŠTETNA DJELOVANJA : EROZIJA, BUJICE, POPLAVA *RIJEČNI SLIV : obrada svih elemenata : - razvodnica - dimenzije - količina vode

- poplavni talasi - snabdjevanje vodom - određivanje vodenog bilansa + IZRADA KARATA + 5 kategorija vodotoka po kvalit.

4. TLO KAO FAKTOR U P.P - tlo (zemljište ) predstavlja jedinstvo mrtvog ( litosf. ) i živog ( biosf. ) dijela Zemlje * PEDOGEOGRAFSKI FAKTORI - KLIMA ( klimazonalna tla ) - MATIČNI SUPSTRAT ( geološka podloga ) - ŽIVI ORGANIZMI - RELJEF

4.1. PODJELA ZEMLJIŠTA PO BONITETNIM KLASAMA ( I – VIII, I – IV najbolja/najpovoljnija ) 4.2. PROSTORNA STRUKTURA ZEMLJIŠTA 4.3. PODJELA POLJOP. ZEMLJIŠTA 4.4. PODJELA ZEMLJIŠTA ( tipovi ) 4.5. ANALIZA RADI ZAŠTITE ZEMLJIŠTA OD EROZIJE 4.6. ANALIZA FIZIČKIH KARAKT. ZEMLJIŠTA 4.7. POZNAVANJE HEM. OSOBINA ZEMLJIŠTA + IZRADA KARATA

5. BIOSFERA KAO FAKTOR U P.P. - flora više nego fauna 5.1. KOMPLEKSNO SAGLEDAVANJE BIOSFERE - opšte karakt. - postojanje reliktnih , endemskih i zaštičeni vrsta - vrste za eksploataciju ( ljekovito bilje, gljive ) 5.2. KVALITET VAZDUHA I MIKROKLIMATSKI ELEMENTI 5.3. NAC.PARKOVI , PARKOVI PRIRODE , BIOLOŠKI SPOMENICI PRIR. 5.4. BILJNI POKRIVAČ EROZIJA 5.5. FAUNA :- UZGOJ DOMAĆI ŽIVOTINJA - KOMERCIJALNI LOV I RIBOLOV - SPORT. – REKREAT. ( REVIRI , FOTO SAFARI ) RELJEF 1. NAGIB TERENA EKSPOZICIJA - 6 kategorija nagiba - KARTA nagiba POLJOPRIVREDA - nagib veci od 7 0 – izohipsno oranje - iznad 15 0 – livade i pašnjaci - preko 30 0 – vinogradi SAOBRAĆAJ – nagibi do 3 0 INDUSTRIJA – nagibi do 3 0 2. GEOLOŠKI SASTAV - resursi RUDA, MINERALA , ENERGENATA , GRAĐ. MATERIJALA 3. ANALIZA DINAMIČKOG RELJEFA - procesi erozije i akumulacije 4. ENERGIJA RELJEFA - def. , m/km2 , 6 kategorija - raščlanjen reljef 5. SEIZMIČKE KARAKTERISTIKE - način gradnje - lokacija objekata i infrastrukture 6. GENETSKI TIPOVI RELJEFA

KLIMA 1. SLIKA PODNEBLJA - GEOG. ŠIRINA - RASPORED KOPNO – MORE - RELEF I NAD. VISINA - CIKLONE I ANTICIKLONE - VAZDUŠNE MASE 2. OBRADA EKSTREMNIH KLIM. ELEMENATA - MIN. I MAX. TEMP - MAX. PADAVINE - MAX. SNIJEG

- SMIJER VJETRA 3. ANALIZA MIKROKLIM. ELEMENATA - TEMP. INVERZIJA - „GRADSKA KLIMA„ 4. PADAVINE - KONT. I MARIT. REŽIM - GRMLJ. NEPOGODE BUJICE

VODA

1. PODZEMNE VODE - porijeklo i kapacitet - fiz. i hem. krakteristike2.GEOLOŠKO – MORFOLOŠKA ANALIZA RIJEČNOG SLIVA - EVOLUCIJA RIJEČNE DOLINE - EROZIJA i AKUMULACIJA - KOMPOZ. DOLINA - proširenja - suženja - aluvij. ravni - riječ. terese3. RIJEČNI REŽIM - kišni , snježni , komb. 4. VODNA BILANSA ( m3/s ) - razlika između ukupne raspoložive količ. vode i količina koje nisu za upotrebu ( zagađene ili se ne mogu koristiti ) 5. KVALITET VODA I – izvorno čista II III IV V – mrtav vodotok

TLO / ZEMLJIŠTE 1. PROSTORNA STRUKTURA ZEMLJIŠTA a) poljoprivredno b) šumsko c) neproduktivno 2. PROSTORNA ANALIZA PODJELE POLJOPR. ZEMLJIŠTA - oranice,bašte,voćnjaci,vinogradi,livade,pašnjaci 3. TIPOVI TALA - crnica , podzol , crvenica , aluvijalna , lateralna itd. 4. ANALIZA FIZIČKIH OSOBINA ZEMLJIŠTA - meh. sastav, struktura, poroznost, topl. osobine, količina vode i vazduha u tlu

DRUŠTVENO – GEOGRAFSKI SADRŽAJI U PROST. PLANIRANJU - ČOVJEK / DRUŠTVO je MODIFIKATOR prirodne sredine - krčenje šuma - isušivanje močvara - pregrađivanje i skretanje riječ. tokova ČOVJEKOVO DJELOVANJE - probijanje tunela UNUTAR PRIRODE - formiranje vješt. akumulacija - DJELOVANJE HARMONIČKO DEVASTACIJA,DEGRADACIJA

* DRUŠTVENA ( SOCIJALNA ) GEOGRAFIJA – proučavanje čovjeka i njegovih aktivnosti u PROSTORU - PRIJE : ANTROPOGEOGRAFIJA ( Rasel , osnivač D.G. ) - pod utjecajem Darvina - društ. pojave i procese objasniti utjecajem PRIRODE - EVOLUIRANJE u tzv : „ GEOGR. ČOVJEKA „ ( Francuska ) - DEMOGEOGRAFIJA - GEOG. NASELJA ( GEOG. GRADOVA ) - DRUŠT. – GEOG. SADRŽAJI1. DEMOGEOGRAFIJA ( GEOG. STANOVNIŠTVA ) 2. GEOGRAFIJA NASELJA ( URBANA I RURALNA ) 3. PRIVREDNA / EKONOMSKA GEOGRAFIJA4. POLITIČKA GEOGRAFIJA – manje značajna

STANOVNIŠTVO KAO FAKTOR U P. P.

- skup ljudi / zajednica u nekom PROSTORU - u okviru P. P. 1. RANIJI DEMOGRAFSKI RAZVOJ 2. OCJENA TRENUTNOG STANJA 3. PROJEKCIJA BUDUĆEG DEMOGRAFSKOG RAZVOJA - IZVOR PODATAKA : - POPISI STANOVNIŠTVA- OSTALI PODACI

1. PROMJENA BROJA STANOVNIKA - osnovni demografski pokazatelj - PRIRODNA KOMPONENTA ( P.K.S. ) N,M , P.P. - MIGRACIONA KOMPONENTA ( M.K.S ), MIGRAC. SALDO,E,I

KALEND. GODINA, STOPE, ( PROMILI 0/00 )

UKAZUJU NA INTEZITET R = ( N-M ) + ( I – E ) ili R = J + S R – apsolutni porast stanovništva J – prirodni priraštaj S – migracioni saldo

* PROSJEČNI GODIŠNJI PORAST STANOVNIŠTVA često se izračunava - DUŽI VREMENSKI PERIOD ( 30 – godišnje razdoblje )

2. PROSTORNI RAZMJEŠTAJ STANOVNIŠTVA - OPĆA - st /km2 - POSEBNE : urbana, ruralna, poljoprivredna, itd. POKAZATELJ OPTEREĆENOSTI NEKOG PROSTORA

KARTOGRAM KONC. STANOVNIŠTVA KARTODIJAGRAM METODA KVALITATIVNIH BOJA

DEMOGRAFSKI PRITISCI ili SUPROTNOMIGRACIONA KRETANJA

3. STRUKTURA / SASTAV STANOVNIŠTVA-kvantitativna i kvalitativna svojstva PROSTORA

• biološki, etnički, rasni, vjerski, socio.-ekonom.,intelekt.-obrazovni, jezički, kulturološki itd.3.1 BIOLOŠKI SASTAV ( PO SPOLU i PO DOBI )- 4-6 % više se rađa muške djece - žene duže žive R.Z ; N.Z - RATOVI SPOLNI - KOEFICIJENT MUSKULINITETA / FEMINITETA SASTAV * SPOLNA PIRAMIDA

- velika ovisnost o prirodnom priraštaju - godište, petogodište, velike dobne DOBNI grupe, prema radom uzrastu / aktivnosti SASTAV* DOBNA / STAROSNA PIRAMIDA

3.2 SOCIO – EKON. SASTAV- aktivnost stanovništva - djelatnost stanovništva - položaj u zanimanju - sektor vlasništva -AKTIVNO ,NEAKTIVNO ,SA PRIHODIMA ( PENZIJE, RENTE )OPŠTA STOPA AKTIVNOSTI udio aktivnog u ukupnom stanovništvu

3.3 INTELEKT. – OBRAZOVNI SASTAV- obrazovano i neobrazovano st. - pismeno i nepismeno

- distribucija prema škol. spremi ( NK,KV,VKV,SSS,VŠS,VSS i sl. ) - ukupno stanovništvo starije od 10 GODINA

PRIVREDA KAO FAKTOR U P.P.- EKON. GEOGRAFIJA – najmlađa grana DRUŠTVENE GEOG. - podjela :1.2.3.4.... 1807 – LOMONOSOV - druga polovina 19 st. – nagli uspon KAPITALIZMA

LOKALNA - PLANSKA AUTARKIČNA REGIONALNA PRIVREDA DRŽAVNA - TRŽIŠNA SVJETSKA (GLOBALNA)

- Dvije ekstremne koncepcije EKON. GEOGRAFIJE 1. PRIRODNO – DETERMINISTIČKA KONCEPCIJA koja naglašava PRIRODNE FAKTORE i utjecaje elem. PRIR. SREDINE na privredni život 2. DRUŠT. – DETERMINISTIČKA KONCEPCIJA koja ignoriše ulogu prirodnih faktora i sve pojave tumači isključivo SOCIO. – EKON. KARAKT. DRUŠTVA

-POGREŠNE KONCEPCIJE jer ne uzimaju u obzir sveprisutnu vezu između ČOVJEKA i PRIRODE -SUŠTINA EKON. GEOGRAFIJE je u istraživanju i uočavanju zakonitosti vezanih za odnose između PRIRODE I DRUŠTVA

STANOVNIŠTVO MIGRACIJE : prostorna pokretljivost stanovništva - PROBLEM : - mali broj statist. podataka - neevidentiranje - popisi stanovništva- podaci od administracije,ustanova i sl.

TIPOVI MIGRACIJA : 1.PREMA UZROKU a ) POLITIČKE – bijeg iz komunizma b ) VJERSKE – Indija / Pakistan 1947 c ) ETNIČKE d ) KULTUROLOŠKO – JEZIČKE e ) EKONOMSKE – najznačajnije f ) SOCIJALNE – bolji soc. / društv. status u društvug ) EGZISTENCIJALNE – opstanak

2. PREMA TRAJANJU : - DNEVNE, SEDMIČNE, MJESEČNE, SEZONSKE ( PERIODIČNE ), PRIVREMENE, STALNE

3. PREMA DOMETU - LOKALNE - REGIONALNE - UNUTRAŠNJE - MEĐUREGIONALNE - DRŽAVNE - VANJSKE – MEĐUDRŽAVNE- SVJETSKE

4. PRAVCI MIGRACIJA- SELO – GRAD - PLANINA – NIZIJA , DOLINA - UNUTRAŠNJOST – OBALA - N.Z. – R.Z.

- DOBROVOLJNE ( npr. EKONOMSKE )- PRISILNE ( Staljinove deportacije )- ORGANIZOVANE ( kolonizacija Vojvodine )- STIHIJSKE ( SELO – GRAD , favele )

• ANALIZA MIGRANATA- LOKALNE MIGRACIJE – ŽENE

- DALJI DOMET – MUŠKARCI- MIGRACIJE : 15 – 34 godine - promjene u starosnoj strukt.- ŠKOLOVANO ST. je pokretnije od NEŠKOLOVANOG

* ANALIZA ODNOSA IZMEĐU AUTOHTONOG i DOSELJENOG ST. – ASIMILACIJA * SNAŽNA IMIGRACIJA – BESPRAVNA GRADNJA - DEMOG. EKSPLOZIJA i DEMOG. PRAŽNJENJE

EKONOMSKI SASTAV * SEKTORI 1. PRIMARNI I – II – III 2. SEKUNDARNI II – I – III , II – III – I 3. USLUŽNI – TERCIJARNI III – II – I , III – I - II 4. KVARTARNI

• DOMAĆINSTVA – najmanja socio. – ekon. skupina,život,privređivanje,reprodukcija

- ANALIZE : - kretanje broja domaćinstava - promjene prosječne veličine ( broja članova ) - promjene u izvoru prihoda - promjene u posjedovanju obradivog zemljišta i nekretnina

NASELJA KAO FAKTOR U P.P - GEOG. NASELJA ( URBANA I RURALNA ) - ZA POTREBE P.P. 1. ANALIZA POSTANKA I RAZVOJA NASELJA - PRIRODNI FAKTORI : kontakt reljefnih cjelina, blizina vode, klimatski i mikroklimatski uslovi, hidrogeološki uslovi - DRUŠTVENI FAKTORI : istorijski događaji, socijalni i ekonomski razvoj, političke prilike

KRAĆA ANALIZA ISTORIJSKOG RAZVOJA - izdvajanje –ISTORIJSKIH PERIODA - VIDLJIVIH TRAGOVA U PROSTORU ( bedemi,kule,trgovi i sl. ) * mijenjanje topografskog položaja

2. ANALIZA POLOŽAJA I RAZMJEŠTAJA NASELJA U PROSTORU2.1 LOKALNI / TOPOGRAFSKI POLOŽAJ ( neposredna okolina ) POTENCIJALI : - lokaliteti privređivanja - mogućnosti prostornog širenja - vodosnabdjevanje - geostrateški položaj 2.2 REGIONALNI POLOŽAJ - sistem saobrać. infrastrukture - odnos sa privredom susjednih regiona - razdaljine između gravitacijskih centara - geostrateški položaj3. ANALIZA KLASIFIKACIJE NASELJA - vrši se HIJERARHIJA NASELJA u prostoru

* ANALITIČKI METOD utvrđivanja TIPOVA NASELJA : - diferencijacija naselja na osnovu jedne karakteristike 1. VELIČINSKI / KVANTITATIVNI METOD - BROJ STANOVNIKA - SELO;GRAD ; NAJČEŠĆE 2000 – 5000 st. - Skandinavija ( 200 st. ), Irska ( 1500 ) , Japan ( 30 000 ) - najjednostavniji i najprimjenljivi

GRAD ( veća ) 2.GUSTOĆA NASELJENOSTI st./km2 SELO ( manja ) - gustoća zgrada na jedinici površine - prosječna udaljenost među zgradama

• KOMPLEKSNE METODE utvrđivanja TIPOVA NASELJA ( na osnovu više karakteristika )

1. ADMINISTRATIVNO – UPRAVNI KRITERIJ 2. ISTORIJSKI KRITERIJ 3. SOCIOLOŠKI KRITERIJ 4. FUNKCIONALNI KRITERIJ 5. FIZIONOMSKI KRITERIJ 6. KOMB. KRITERIJ BROJA STAN. I UDJELA NEPOLJOPR. STAN. U UKUPNOJ POPULACIJI * VAŽNO Klasifikacija naselja u P.P. - postavljanje osnovih elemenata za formiranje mreže naselja kao sistema

4. ANALIZA MORFOLOŠKIH KARAKT. NASELJAOSNOVNA PODJELA1. POJEDINAČNA STANIŠTA ILI KUĆE 2. NASELJA RAZBIJENOG TIPA 3. NASELJA ZBIJENOG TIPA DETALJNA PODJELA 1. OBLIK OSNOVE NASELJA 2. STRUKTURA NASELJA 3. FIZIONOMIJA NASELJA

5. ANALIZA FUNKCIJE NASELJA

- UPRAVNA FUNKCIJA - PROIZVODNA FUNKCIJA - USLUŽNA FUNKCIJA ( SERVISI ) - RADNA FUNKCIJA - STAMB. FUNKCIJA

* GRADSKI SERVIS – gradouslužne funkcije - da bi grad funkcionisao - zadovoljavanje potreba stanovništva grada * GRADOTVORNE FUNKCIJE - obezbjeđuju gradu prihode i razvoj - vežu se za okolinu grada ( industrija, poljoprivreda, stamb. širenje ) * KOMPLEMENTARNE FUNKCIJE -nadopunjujuće aktivnosti - npr. turizam – sport, rekreacija, kultura * KOLIZIONE FUNKCIJE - npr. turizam – industrija

6. ANALIZA PROSTORNE STRUKTURE NASELJARAZMJEŠTAJ pojedinih funkcija unutar naselja tj. stvaranje određenih zona sa dominantnim funkcijama - MODEL 1 : model koncent. krugova ili zona - MODEL 2 : model sektora- MODEL 3 : model mnogostrukih gradskih nukleusa

7. ANALIZA GRAVITACIONIH ODNOSA- UTJECAJ GRADA NA NEPOSREDNU OKOLINU - GRAVIT. PODRUČJE = NODALNA REGIJAKRITERIJUM AGRARNIH ZONA KRITERIJUM KONCENT. STAN.KRITERIJUM VREMENA PUTOVANJA

8. ANALIZA MREŽE I SISTEMA NASELJA - MREŽA NASELJA – predstavlja skup svih naselja na nekom teritoriju u kome svako naselje ima svoj određeni položaj , ulogu i funkcije preko kojih ostvaruje utjecaj na ostala naselja - SISTEM NASELJA – skup svih naselja na jednom prostoru između kojih postoji čitav niz različitih međusobnih veza npr. * INTERURBACIJE ( DVOJNI GRADOVI ) – nastaju paralelnim razvojem i međusobnim dopunjavanjem * KONURBACIJE – sistem dva ili više gradova u međuvremenu sraslih u jednu urbanu cjelinu * AGLOMERACIJA – predstavlja naselja različitog tipa ,veličina i starosti koji su procesom urbanizacije srasli u jednu cjelinu

ANALIZA KLASIF. NASELJA KOMPLEKSNE METODEADMINISTRATIVNO – UPRAVNI KRITERIJ -NADLEŽNA USTANOVA ODREĐUJE STATUS VLADAR – povelja o statusu grada SREDNJI VIJEK kupovanje statusa grada

ili trgovišta PRAVO NA PROSPERITET - u vezi sa POLITIČKOM PODJELOM - glavni grad - republički / pokrajinski / regionalni grad - opštinski grad - NEDOSTATAK : subjektivnost osobe ili ustanove

ISTORIJSKI KRITERIJ- URBANA TRADICIJA - nije bitan broj stanovnika - MALI UNIVERZITETSKI GRADOVI- NEDOSTATAK : subjektivnost

FUNKCIONALNI KRITERIJ - smatra se najadekvatnijim - bifunkcionalnost – SELO ( stanovanje i poljoprivreda ) - polifunkcionalnost – GRAD - NEDOSTATAK – slabi rezultati pri analizi prigradskih naselja - BROJ STANOVNIKA i UDJEL NEPOLJOPRIVREDNOG STANOVNIŠTVO - SEOSKA NASELJA - GRADSKA NASELJA - MJEŠOVITA NASELJA

ANALIZA MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA NASELJA DETALJNA PODJELA :1. OBLIK OSNOVE NASELJAa) ČETVRTASTA

b) IZDUŽENA

c) OVALNA d) KRSTASTA

e) MJEŠOVITI TIP

3. FIZIONOMIJA NASELJA- SILUETA NASELJA,VISINA ZGRADA,IZGLED KUĆA / GRAĐEVINA a) ELEMENTI VANJSKE FIZIONOMIJE -SILEUETA NASELJA- ŠIRINA,VISINA b) ELEMENTI UNUTRAŠNJE FIZIONOMIJE - ULICE ,TRGOVI , PARKOVI , GRAĐ. MATERIJAL b1) OTVORENA NASELJA – široke i prave ulice b2) ZATVORENA NASELJA – uske i krivudave ulice ,zidine, slijepe ulice - MEDITERANSKA - ORIJENTALNA - SREDNJOVJEKOVNA

FUNKCIJE NASELJA- ADMINISTRATIVNI - INDUSTRIJSKI - VOJNI - KULTURNI CENTRI - SAOBRAĆAJNI - TURISTIČKO – REKREATIVNI - primjeri za BiH :- INDUSTRIJSKI - RUDARSKO – INDUSTRIJSKI - SAOBRAĆAJNI - TURISTIČKI - ADMINISTRATIVNI - METROPOLA

ANALIZA PROSTORNE STRUKTURE

• POSLOVNE ZONE :

1. LOKALNI CENTRI : - prečnik do 500 m ( kratkoročne potrebe ) - do 10 000 st. 2. CENTRI SUSJEDSTVA : - do 1000 m ( srednjoročne ) - do 20 000 st. 3. REGIONALNI CENTRI : - do 2500 m ( srednjoročne, dugoročne) - do 100 000 st. 4. POSLOVNE ZONE NAJVIŠEG RANGA - CITY Menhetn 3 – 5 km2 1 mil.stan. - CBD

ANALIZA MREŽE I SISTEMA NASELJA - MODELI RAZVOJA MREŽE I SISTEMA1. MODEL IZRAZITE KONCENTRACIJE ( MONOCENTRIZAM ) - intenzivan razvoj malog broja centara na datom prostoru - izaziva velike migracije iz periferije2. MODEL VELIKE DISPERZIJE - razvoj velikog broja hijerarhijski istovjetnih naselja u mreži - PROBLEM : paralelizam funkcija3. MODEL URAVNOTEŽENOG RAZVOJA ( REGION. RAZVOJ ) -srednje riješenje VELIČINA NASELJA -razvoj mreže naselja – PROIZ. ORIJENTACIJA NASELJA FUNKC. NASELJA - najprihvatljiviji model

REGIONALNO - GEOGRAFSKI SADRŽAJI U PROST. – PLANIRANJU - U PROŠLOSTI : putopisi, opisi, novi krajevi - U KLASIČNOM SMISLU : razvoj od kraja XVIII st. RITER i HUMBOLT

kompleksno istraživanje nekog prostora ( regije )

PREDMET REGIONALNE GEOGRAFIJE PROUČAVANJE REGIJE ali za razliku od OPŠTE GEOGRAFIJE najveća se pažnja posvećuje onim geog. komponentama koje su najviše utjecale na SPECIFIČNOST te regije REGIJA : prostorno-teritor. cjeline više ili manje posebnih karakteristika - veći ili manji prostor istih ili sličnih obilježja-REGIJA ( u smislu temeljnog koncepta reg.geografije ) : Bilo koji dio zemljine površine površine sa jasnim i jednoobraznim oblikom fizčkih formi ili društ. razvoja,što mu daje određenu jedinstvenost i izdvaja ga od okolnog prostora

- Osnovni metod unutar R.G. istraživanja je SINTEZA međutim u okviru R.G postoji jasno ANALITIČKO-SINTETIČKO METODOLOŠKO JEDINSTVO. PRISTUPI U R.G. 1.PROSTORNI ( HOROLOŠKI ) PRISTUP 2.EVOLUTIVNI PRISTUP (geneza regije )

GEOGRAFSKA REGIJA : dio zemljine površine ispunjen objektima koji su : a) NEORGANSKOG PORIJEKLA ( reljef, klima, voda, tlo ) b) ORGANSKOG PORIJEKLA (biljke, životinje, čovjek kao fizič. biće ) c) ANTROPOGENOG PORIJEKLA ( ljudsko društvo i njegovi vidljivi tragovi u prostoru )

NAJVAŽNIJE * PROSTORNO DEFINISANJE REGIJE ODREĐIVANJE GRANICA Postupak riješavanja ove problematike naziva se REGIONALIZACIJA – najosjetljiviji zadatak R.G.

PROBLEM : iznalaženje kriterija za izdvajanje regija npr. 1) ADMINIST. – DRŽAVNE GRANICE 2) PRIR. – GEOG. ELEMENTI ( sliv, klimatski pojas ) 3) DRUŠT. – GEOG. ELEMENTI ( privredni ili ind. region, etnička , vjerska zajednica i sl . ) 4) DOMINANTNI FAKTORI 5) KRITERIJ KOJI BIRA OD SLUČAJA DO SLUČAJA

ILEŠIĆ :

1) PRIRODNO – FIZIONOMSKA REGIJA 2) EKONOMSKO – GEOG. REGIJA -protivio se globalnoj geografskoj regionalizaciji

VRIŠER :- ne postoji UNIVERZALNI KRITERIJ- REGIONALIZACIJA najvažnije sredstvo za prostorno uređenje prostora1) FIZIONOMSKE / PRIR. – GEOG. REGIJE : - prema Vrišeru ne odgovara potrebama P.P - primjer : BiH -reljefna struktura -slivovi -klim. regije -biogeog. regije2) TEHNIČKE REGIJE : - građevinsko – tehnički radovi - meliorizacije,regulacije,navodnjavanja,HE,rudnici,luke,pruge,auto-putevi i sl. - npr. Tenesi ( SAD ),gornji tok rijeke Rone u Švicarskoj , kanal D – T –D

3) ISTORIJSKE REGIJE - mnoge podjeljene među zemljama – Banat - socio – ekon. promjene unutar iste regije - neprihvatljive sa aspekta P.P. 4) ADMINISTRATIVNO – UPRAVNE REGIJE ili REGIONALNO – STATISTIČKE REGIJE - obuhvata se HETEROGEN PROSTOR - utjecaj POLITIKE - neprihvatljive sa aspekta P.P. 5) EKONOMSKE REGIJE - slično tehničkim regijama - privredno planiranje na državnom nivou ( SSSR ) - VAŽNE sa aspekta P.P. - smanjenje razlika između razvijenih i nerazvijenih dijelova države

6) HOMOGENE REGIJE - u zavisnosti od faktora HOMOGENIZACIJE ili UNIFORMNOSTI razlikuju se :6.1) PRIRODNE HOMOGENE REGIJE - homogenost geoloških ,gemorfoloških,klimatskih,hidroloških,pedoloških ili biogeograf. karakt. 6.2) STRUKTURNO HOMOGENE REGIJE - dominantan PRIVREDNI elemenat u prostoru - agrarna,industrijska,turistička regija i sl. * UVJETNO – HOMOG. REGION. - Peripanonska Bosna - Plan. – kotl. – dinarska Bosna - regija Visokog krša - niska Hercegovina

7) GRAVITACIJSKE ( NODALNO – FUNKC. REGIJE )- najbliže su potrebama P.P. ,odnosno R.P. pošto je ovoj kriterijum zasnovan na EKONOMSKIM I DRUŠTVENIM ODNOSIMA U PROSTORU - okupljanje naseljenog teritorija oko nekog GRAVITACIJSKOG SREDIŠTA ( NASELJA ) - primjer BiH : SA, BL , TZ i MO MAKROREGIJA

* HIJERARHIJSKI ODNOS REGIJA : 1. MAKROREGIJA SUBMAKRO..... 2. MEZOREGIJA složenije SUBMEZO....... 3. MIKROREGIJA SUBMIKRO......

REGIONALNI KONCEPT I P.P

• GEOGRAFSKA NAUKA U ANTICI :1. MATEMATSKI KONCEPT – prema fizičkim karakt.2. LOGOGRAFSKI ( logografi – prvi geografi ) – diferencijacija prostora određena je razlikama u kulturnom pejzažu nastalim pod djelovanjem različitih etničkih utjecaja -DVOJNOST ostaje do 19. st. -18 st. PROSTORNI PARTIKULARIZAM - prir. – geog. cjeline : Rajnski bazen Apeninski kompleks Pirinejski prostor

KONCEPT

• HOMOGENOST PROSTORA1. FIZ. – GEOG. ELEMENTI – prva faza2. KULTURNI PEJZAŽ ( Ratzel )2.1 OPENFIELD ( otvorena polja, velika naselja )2.2 BOCAGE ( zatvorena polja, disperzna naselja )

* FRANCUSKA ŠKOLA * V.B. – stvaranje konurbativnih zajednica * bivši SSSR – nove koncentracije koje traže planski pristup razvoju ( južni Sibir ) * NJEMAČKA – konurbacijski sklopovi ( Ruhr ) * SAD – MALE HOMOGENE PROST. JEDINICE - kombinacija: - namjene prostora - nagibi - parcelacije - stepen erozije zemlj. - kvalit.zemljišta - odvodnjavanje - društveni faktori - prirodni faktori

* UVJETNA HOMOGENOST nastanak EKON. REGIJA

* KONCEPT GRAVITACIJSKIH ( NODALNO – FUNKC. ) REGIJA - II pol. 19. st. - GEOGRAFI I EKONOMISTI naglašavaji ovaj KONCEPT -razvoj URBANE GEOGRAFIJE- RANGIRANJE GRADOVA U REG. SISTEMU - GLAVNI GRAD - MAKROREG. CENTAR - REGION. CENTAR - SUBREG. CENTAR - MEZOREG. CENTAR - MIKROREG. CENTAR - LOKALNI CENTAR

• KONCEPT KONCENTRACIJE ( stanovništva, djelatnosti )-GEOGRAFI I URBANI PLANERI- fenomen KONCENTRACIJE I POLARIZACIJE danas je glavna preokupacija PROSTORNIH PLANERA- SMA – Standard Metropolitan Area- SMSA – Standard Metropolitan Statistic Area

• PLANIRANJE REGIONALNOG RAZVOJA- INSTRUMENT kojim se opšta privredna politika neke zemlje prenosi na REGIJE. - TRI PRISTUPA :1) PRISTUP REGIONALNE EKONOMSKE POLITIKE - uvažavanje regionalnih dimenzija - individualnost i specifičnost svake regije - stvaranje regionalne jednakosti i bisanje regionalne diskriminacije2) PRISTUP EKONOMSKE POLITIKE SA REGIONALNIM ASPEKTOM - planski razmještaj infrastrukture sistema i javnih službi - stvaranje projektovane strukture privrede u regiji3) PRISTUP EKONOMSKE POLITIKE REGIJE - regije koje imaju određeni stepen autonomije - samostalna ekonomska i društvena politika - realan razvoj prilagođen specifičnim potrebama date regije

MODELI I TEORIJE REGIONALNOG RAZVOJAP.P. – svestrano poznavanje zakonitosti razvoja- riješavanje konflikata u prostoru1) TEORIJA NEJEDNAKOG REGIONALNOG RAZVOJA GLOBALNI NIVO - RAZVIJENI SJEVER - NERAZVIJENI JUG

- UN : visokorazvijene KRITERIJI : nivo BND - a srednjerazvijene - kriterij od 73 indikatora nerazvijene

NACIONALNI NIVO- teorije i modeli :a) MODEL EKONOMSKIH SEKTORA - PRIMARNI, SEKUNDARNI, TERCIJARNI I KVARTARNI- 3 faze :PREDINDUSTRIJA I – II – III INDUSTRIJSKA II – III – I POSTINDUSTRIJSKA III – II – I* DOSTUPNOST STATISTIČKIH PODATAKA

b) MODEL STADIJUMA RAZVOJA- proširenje 3 faze na 6 stadijuma- prvi stadij prvobitna zajednica , 6 stadijum prevlast djelatnosti kvartarnog sektora

c) MODEL STADIJUMA EKONOMSKOG RASTA ( prema Rostovu )1. TRADIC. DRUŠTVO – urbaniz. do 15 % , I – preko 75 %2. ruralna populacija opada na 60 % , I – oko 50 %3. urbana populacija do 60 % , III – oko 40 %4. urbana populacija do 70 % 5. urbana populacija do 90 % , III 40-45 %, IV 20-25 %, II 20 %, I 10%NEDOSTACI : neprecizne procjene budućih stadijuma i zanemarivanje vanjskih utjecaja

d) MODEL EKSPORTNE BAZE- analiza vanjskih utjecaja ( POTRAŽNJA ) na regionalni ekonomski razvoj - SZ SAD , Mezzogiorno - koristi se za komparativne analize ,a znatno manje za planiranje dugoročnog razvojae) MODEL REGIONALNOG MULTIPLIKATORA- svaka proizvodnja izaziva u domeni ekonomskog razvoja DIREKTNE,INDIREKTNE I INDUKOVANE EFEKTE

2. TEORIJA POLARIZIRANOG RAZVOJA- ekonomski razvoj se širi u prostor :a) PREKO ČVORIŠTA ( NODUSA )b) PREKO TAČAKA ( PUNKTOVA )- posljedica je NEJEDNAK REGIONALNI RAZVOJ

a) KONCEPT KRUŽNE KUMULATIVNE KAUZALNOSTI - NEGATIVNI EFEKTI „ ISPIRANJE „ izvlačenje radne snage ,sirovina i kapitala iz nerazvijenih u razvijene regije

- POZITIVNI EFEKTI „ŠIRENJE“ pozitivni impulsi iz razvijenih prema neraz.regijama

b) TEORIJA POLOVA RAZVOJA- instrument planske politike

- aglomeracije POLOVI - konc. privrednih,društv. i institucionalnih i drugih aktivnosti u jednom centru

c) KONCEPT INDUSTRIJSKOG KOMPLEKSA- pod ind. kompleksom se podrazumjeva skup djelatnosti koje djeluju na određenoj teritoriji i koje pripadaju proizvodnom,trgovačkom ili nekom drugom sistemud) KONCEPT POLARIZIRANIH REGIJA- uvođenje GEOG. PROSTORA I REGIJE - REGIJE ispred PROSTORA - homogene , polarizirane i planske regije - TEORIJA CENTRALNIH NASELJA - ovim konceptom se POLARIZACIJA shvata kao dominacija velikog grada koji preko svoijh satelita utječe na čitav niz ekon. – reg. razvojnih procesa

e) KONCEPT CENTARA RAZVOJA

-CENTRI RAZVOJA CENTRI SEKUNDARNIH / IND. DJELATNOSTI

* TEORIJA POLOVA / CENTARA široka primjena u P.P. ali nije došlo do smanjivanja međuregionalnih razlika

OSE RAZVOJA – npr. EU , NJEMAČKA prostorno – funkc. Koridori - OSE,OSOVINE,KORIDORI,LINIJE,TRAKE - OSE RAZVOJA predstavljaju specif. oblik prostorne koncentracije stan.,naselja,ind.,saobraćajnica i dr.U zavisnosti od forme - OSE VEZE I KOMUNIKACIJE -OSE NASELJ. I KONCENTRACIJEAKTIVNE I POTENCIJALNE OSE

U zavisnosti od njihove mogućnosti ose razvoja mogu imati : 1. MEĐUNARODNI 2. NACIONALNI 3. REGIONALNI značaj 4. LOKALNI - ovaj model nije još teoretski potpuno razrađen - IMA PRAKTIČNU PRIMJENU jer os razvoja podstiču konc. radnih mjesta i ind. objekata

-polariziranosti i postojeće regionalne razlike proces se odivaj kroz 4 etape-služi za praćenje i objašnjavanje procesa polarizacije i decentralizacije u nerazvijenim regijama i državamaKONCEPT DEPOLARIZACIJE – proces polariziranog razvoja nije vremenski beskonačan te će se sile decentralizacije postepeno smanjivati nivo

GRAD KAO FAKTOR RAZVOJAKORELACIJA između urbanizacije,industrijalizacije i rasta dohodka

• OPTIMALNA / MINIMALNA VELIČINA GRADA

* KONCEPT OPTIMALNOG REDA VELIČINE URBANOG SISTEMA -PRAVILNI,NEPRAVILNI,PRELAZNI

* FRIDMANOV KONCEPT CENTAR – PERIFERIJA 4 faze u razvoju prostorene organizacije

TIPOVI REGIJA : - CENTRALNA REGIJA - PRELAZNA REGIJA S PROGRESIVINM TRENDOM - PRELAZNA REGIJA SA TRENDOM STAGNACIJE - REGIJE SA NOVIJOM NASELJENOŠĆU

• IND. U. POL. KONCEPT

industrijal. urbanizam polarizacija

-proces polarizacije se posmatra i interpretira POVRŠINSKI ,a ne NODALNO. - koncept nastao u Latinskoj Americi - prostrane zemlje sa velikim stepenom zatvorenosti i međuza.

NOVE DOKTRINE REG. PLANIRANJA- REDISTRIBUCIJA RAZVOJA ( 1980 – ih ) – intergracija na svjetskom nivou

- OSNIVANJE MEĐUNARODNIH AGENCIJA :- MEĐ. AGENCIJA ZA RAD - SVJET. BANKA ZA RAZVOJ - TRGOV. GRUPACIJE GAAT,UNCTAD - MMF - MEĐUN. BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ - SPECIJAL. AGENCIJA UN - a

ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE U PROST. PLANIRANJU- Pod životnom sredinom podrazumjeva se određen prostor sa sveukupnim utjecajem koji na živa bića ( biljke,životinje,ljude ) djeluju na onom mjestu na kome oni žive i bez kojih bi njihov opstanak bio nemoguć - U najširem smislu – BIOSFERA - Životna sredina predstavlja aktivan prostor u kome živa bića trajno nalaze materiju,energiju i informacije ,koje

uzajamno dijeluju.

- PROUČAVANJE SA RAZLIČITIH ASPEKATA :- ekološko – biološki - hemijsko – fizički - tehničko – tehnološki - zdravstveno – higijenski - psihološki - geografski - prostorno – planerski - urbanistički - društveno – ekonomski - filozofski - etički - estetski i sl. - neophodan MULTIDISCIPLINARNI PRISTUP izučavanja životne sredine

RAZVIJENE ZEMLJE :- EKOLOŠKI ASPEKT P.P. – interesovanje vlada tih zemalja sa aspekta zaštite životne sredine - 1972. Štokholm ( UN )- 1992. Rio ( Agenda 21 )- 1999. Kyoto ( PROTOKOL, CO2 )

PROSTOR I ŽIVOTNA SREDINA - PROSTOR : osnovna kategorija kojom se sredina iskazuje - karakterizira se kao : - REALAN ( može se mjeriti ,doživljavati ) - IMAGINARAN ( stvar naše imaginacije ) - APSOLUTAN ( iskazuje se beskonačnošću materije ) - RELATIVAN ( relativna beskonačnost ) - KONTINUIRAN ( neprekidan ) - DISKONTINUIRAN ( prekid zbog fizičke prepreke )

- prostor prema dominantnoj karakteristici koju sagledavamo : - EMPIRIJSKI PROSTOR ( opažajni ) - RACIONALNI PROSTOR ( šta je izvan opažajnog prostora ) - INTUITIVNI PROSTOR ( zaključujemo ga po logici intuicije ) - MATEMATIČKI PROSTOR ( prostor sa dimenzijama ) - GEODETSKI PROSTOR ( sistem tačaka i kota ) - GEOGRAFSKI PROSTOR ( ako prihvatimo prirodu i uzmemo je u obzir sa geodetskim prostorom tada saznajemo za geog. prostor ) - GEONOMSKI PROSTOR ( obuhvata prostor od centra Zemlje prema površini tj. geografski i geološki prostor )

- Problemi u vezi sa definiranjem geog. prostora :- PROBLEM TIPOLOGIJE ( tipizacija oblika, pojava i procesa ) - PROBLEM TAKSONOMIJE – IMENOVANJA - PROBLEM HIJERARHIJE – pravilan raspored

- GEOGRAFSKI PROSTOR – podrazumjeva dio geološkog i astroprostora i u različitim pravcima je različit- HORIZONTALNA ( regionalnost )- VERTIKALNA ( sferničnost )

NEGATIVNE PROMJENE U ŽIVOTNOJ SREDINI- ZAGAĐIVANJE : izmjena životne sredine koja se negativno odražava na ljudsko zdravlje - ZAGAĐIVAČ je materija koja izaziva negativne utjecaje na ljude i na druga živa bića - IZVOR ZAGAĐENJA je unosilac zagađenja u životnu sredinu

- Prilikom evidentiranja zagađivača važno je konstatovati : 1. VRIJEME ZAGAĐENJA - trenutno - povremeno - stalno

2. OBIM ZAGAĐENJA

- tačkasti zagađivač ( npr. dimnjak )

- linearno zagađenja ( npr. auto – put ) - arealno zagađenje ( npr. zemljište zagađeno ) - stacionarni ( nepokretni ) zagađivači - mobilni / rasuti zagađivači

STACIONARNI ZAGAĐIVAČI- rudarski i energetski objekti i infrastruktura - industrijski objekti ( kompleksi ) i infrastruktura - instituti koji rade sa opasnim materijama - skladišta opasnih materijalaMOBILNI ZAGAĐIVAČI- transporti opasnog tereta - hemizacija u poljoprivredi - divlje deponije i sl.

KAPACITET ŽIVOTNE SREDINE- Pod kapacitetom se podrazumjeva mogućnost određenog ekosistema ili njegovog dijela da prima i toleriše promjene i opterećenja do granica koje mu obezbjeđuju funkcioniranjeRAZLIČITE VRSTE KAPACITETA :1. FIZIČKI KAPACITET2. EKOLOŠKI KAPACITET 3. KAPACITET SREDINE 4. NOSEĆI KAPACITET

FIZIČKI KAPACITET : maksimalni fizički kapacitet je teorijski kapacitet koja se u praksi ne ostvaruje zbog ekonomskih, socijalnih i ekoloških ograničenjaEKOLOŠKI KAPACITET : predstavlja takav režim korištenja prostora pri kome neće doći do narušavanja ekološke ravnoteže KAPACITET SREDINE : podrazumjeva stepen korištenja prostora do određenih granica na taj način da se ne naruši funkcionalnost i atraktivnost prostorne cjeline.NOSEĆI KAPACITET - najčešće se koristi u prostornom planiranju - Pod nosećim kapacitetom se podrazumjeva broj korisnika odnosno površina objekata koju može podnijeti konkretni prostor, a da u njemu ne dođe do poremećaja ekološke ravnoteže i degradacije životne sredine.

CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE I PRIRODE :1. kvalitetna životna sredina 2. racionalno korištenja prirodnih resursa ( naročito neobnovljivih ) 3. zaustavljanje daljne degradacije prirodne sredine 4. zaustavljanje erozije 5. zaštita, obnova i sanacija stanja živog svijeta 6. zaštita prirodnih predjela i ambijenta 7. podrška obrazovnim programima u oblasti zaštite životne sredine 8. povećanje područja pod zaštitom ( strogi rezervati, nacionalni parkovi, parkovi prirode i sl. ) ZAGAĐIVANJE OSNOVNIH ELEMENATA ŽIVOTNE SREDINE - Osnovni faktori životne sredine koji obezbjeđuju život i opstanak svim vrstama živih organizama su vazduh, voda i zemljište.

VAZDUH -Sastav : 1) GASOVITI SASTOJCI : azot, kisik, argon, CO2.... 2) VODENA PARA3) AEROSOLI ( geogene, antropogene i kosmogene )

IZVORI ZAGAĐENJA VAZDUHA1. PRIRODNO ZAGAĐENJE VAZDUHA - posljedica prirodih procesa - biološka aktivnost na kopnu i moru,vulkani,šumski požari,hemijske reakcije u atmosferi,kao posljedica prirodnog kretanja vazduha i reakcija vazduha i zemljišta ( prašina,pijesak ) 2. ANTROPOGENI OBLICI ZAGAĐENJA VAZDUHA a) individualna ložišta b) saobraćaj ( automobili ) c) industrija d) poljoprivreda

INDIVIDUALNA LOŽIŠTA - zagađenje ovog oblika zavisi od :

1) VRSTE GORIVA - čvrsta,tečna,gasovita 2) NAČINA SAGORIJEVANJA- nepotpuno sagorijevanje: čađ,ugljenmonoksid ( CO,tzv. krvni otrov ),ugljikovodici različitih vrsta i hlorovodonik

ZAGAĐENJE VAZDUHA OD AUTOMOBILA- 65 % ukupne količine svih zagađivača u naseljima potječe od SUS motora ( najviše oksidi azota,ugljen monoksida i jedinjenja olova )- izduvni gasovi,isparavanje goriva iz rezervoara,isparavanje iz kućišta motora i sl.- sadašnje mjere : nova vrsta goriva,novi tipovi motora,ograničavanje saobraćaja u centru grada,vožnja parni / neparni dan

ZAGAĐENJE VAZDUHA IZ INDUSTRIJE- najveći problemi - smrtonosni smog iz Londona 1952. godine - „prljave“ industrije – preseljenje u nerazvijene zemlje - nove tzv. „ekološke“ industrije- dvije osnovne grupe industrijskih zagađivača : 1) iz neposrednog radnog procesa 2) industrijski toksični proizvodi

ZAGAĐENJE VAZDUHA HEMIZACIJOM U POLJOPRIVREDI1) emitovanje zagađivača nastalih u toku proizvodnje preparata za upotrebu u poljoprivredi2) izazivanje štetnih posljedica koje nastaju dugotrajnom,prekomjernom ili nekontrolisanom upotrebom tih preparata - primjer upotrebe DDT – a ( insekticid u upotrebi od 1943. godine )- zaštitno sredstvo protiv mnogih štetočina u poljoprivredi- nakon 30 – tak godina uočeni problemi kod zdravlja ljudi , a pod utjecajem prehrane (ribe,domaće životinje)- danas zabranjen u razvijenim zemljama,međutim još se koristi u nerazvijenim zemljama

ZAGAĐENJE VAZDUHA U NASELJIMA1) toplifikacija ( toplane,pojedinačna ložišta )2) saobraćaj ( privatni automobili,javni saobraćaj )3) industrijski pogoni i sl.

VODAIZVORI ZAGAĐENJA VODE :1) prirodno zagađenje vode2) zagađenje vode transportom3) zagađenje vode iz industrije4) zagađenje vode u poljoprivredi5) zagađenje vode iz naselja6) toplotno zagađenje vode

PRIRODNO ZAGAĐENJE VODEATMOSFERSKE VODE : - onečišćenja pod utjecajem vulkana,vazdušni strujanja,šumski požari,različita isparenjaPOVRŠINSKE VODE - organske primjese u površinskim vodama potječu : 1) iz zagađenih atmosferskih voda 2) raspadanje biljnih i životinjskih vrsta 3) zagađenje donešeno kišom i otopljenim snijegomPODZEMNE VODE - najmanje prisustvo organskih materija - arteške i subarteške vode - termalne,mineralne i termomineralne

ZAGAĐENJE VODE KAO POSLJEDICA SAOBRAĆAJA1) zagađenje vode pri radu saobraćajnih sredstava ( različiti tipovi brodova na okeanima,morima,jezerima,rijekama,plovnim kanalima i sl. )2) zagađenje vode pri utovaru i istovaru plovnih objekata3) izbacivanje otpada iz plovnih objekata ( pepeo goriva,otpadne vode,ispiranje tankera )4) zagađenje vode usljed havarije ( tankeri sa naftom i hemijskim sredstvima )

ZAGAĐENJE VODE IZ INDUSTRIJE 1) zagađivači koji dovode do potrošnje kisika u vodi2) visokotoksični agensi čije prisustvo u vodi dovodi do izumiranja biljnih i životinjskih vrsta3) supstance koje djeluju kancerogeno i mutogeno

4) zagađivači koji dovode do prekomjernog razvoja vodenog bilja5) zagađivači koji prekrivaju riječna korita i dna mora i okeana

ZAGAĐIVANJE VODE IZ POLJOPRIVREDE- UMJETNA GNOJIVA – radi se o neorganskim supstancama čiji jedan dio prodire u podzemne vode,a drugi u površinske vode- HERBICIDI I PESTICIDI – zadržavanje na biljkama ( koje kasnije spiraju padavine ) ,zadržavanje na zemljištu ( koje se također kasnije spira ) te konačno dospijeva u površinske vode odnosno procjeđuje se u podzemne vode- PREHRAMBENA INDUSTRIJA – velike količine otpadnih voda sa visokim sadržajem otpadaka biološkog porijekla – životinjskog ili biljnog.- neprijatan miris i visoka potrošnja kisika iz vode.

ZAGAĐIVANJE VODE IZ NASELJA1) KOMUNALNE FEKALNE2) KOMUNALNE ATMOSFERSKE3) INDUSTRIJSKE - MEHANIČKO,HEMIJSKO I BIOLOŠKO PREČIŠĆAVANJE

TOPLOTNO ZAGAĐENJE VODE - povećanje temperature vode iznad opsega u kome se ona kreće u prirodnim uslovima neposredno se održava na biljnei životinjske vrste koje žive u vodi- 80 % termalno zagađenih voda dospjeva iz elektrana( termoelektrane,nuklearne elektrane)- 20 % ostale grane industrije ( željezare,čeličane,topionice )

ZEMLIŠTEIZVORI ZAGAĐENJA ZEMLJIŠTA :1) nanošenjem otpada2) taloženjem zagađivača vazduha 3) preko zagađene vode4) prilikom poljoprivredne proizvodnje

ČVRSTI I TEKUĆI OTPAD :1) organski otpad podložan raspadanju ( hrana i sl. ) 2) otpad koji je sagoriv ( papir,drvo,koža i sl. ) 3) otpad koji je nesagoriv ( metal,staklo i sl. ) 4) otpad sagorijevanja goriva ( pepeo,šljaka ) 5) glomazni otpad različitih aparata i vozila 6) leševi životinja 7) otpad prečišćavanja i cijeđenja ( mulj,različiti talozi ) 8) čvrsti industrijiski otpad 9) otpad iz rudnika 10) otpad iz poljoprivredne proizvodnje i sl.

STRATEGIJA UPRAVLJANJA OTPADOM :1) SPRIJEČAVANJE STVARANJA OTPADA - čiste i nove tehnologije2) RECIKLAŽA I PONOVNA UPOTREBA3) OPTIMALIZACIJA KONAČNOG ODLAGANJA - deponiranje - stroga standardizacija4) REGULISANJE TRANSPORTA OTPADNIH MATERIJA - smanjenje kretanja otpada - bezbjedno odlaganje - monitoring5) DOPUNSKE DJELATNOSTI - istraživanje i razvoj novih procesa za prečišćavanje - finansijska podrška

NOVE TENDENCIJE U PROSTORNOM PLANIRANJUPostoje tri osnovna oblika ( pristupa filozofije ) planiranju u praksi :1) PRISTUP OPTIMISTIČNOG PLANIRANJA2) PRISTUP PESIMISTIČNOG PLANIRANJA3) PRISTUP URAVNOTEŽENOG PLANIRANJA ( optimalni,održivi )

1) OPTIMISTIČNI PRISTUP : zastupa progresivan razvoj bez zapreke ( soc. Kina,bivši SSSR ) danas uglavnom posustaje pod spoznajom da se od vremena postavki do vremena ostvarenja plana događaju promjene koje ometaju izvršenje

Obilježja: 1. izbor prioriteta 2. jaka hijerarhija u odlučivanju 3. prvenstvo uloge cjeline nad dijelom 4. „bezkonfliktnost“ ( problemi pritajeni,ne u prvom planu ) 5. prevaga dinamičkih zakona društva s velikim stopama „rasta“6. ciljevi se beskompromisno proklamiraju

2) PESIMISTIČKI PRISTUP : ( SAD oko 1930., Japan,zemlje u tranziciji ,nerazvijene zemlje ) : nastaje u vrijeme recesije i kriza ( ekspanzija stanovništva ,istrošenosti resursa,manjak hrane,nesklad razvijenih i nerazvijenih,ekološko zagađenje )Obilježja : 1. težnja za razumnim,srednjim,kompromisnim,dogovorenim,rješenjima 2. primjena prakticističkih metoda 3. hijerarhija je sekundarna 4. nema strogih prioriteta 5. maksimaliziranje učinaka 6. kriterije određuju vlasnici sredstava 7. prvenstvo dijela nad cjelinom : skup posebnih planova 8. postoje konflikti i sukobi interesa koji se usuglašavaju ,a sistem ih minimalizira9. priznaju se dinamički zakoni,ali se ograničeno koriste

3) URAVNOTEŽENI PRISTUP : ( Skandinavske zemlje ) obilježava razvijena društva,uvažava ograničene mogućnosti „razvoja“ jer on često izaziva brojne probleme u društvu i prirodiObilježja 1. načelo konvergencije : ni primat cjeline nad dijelovima ni obrnuto 2. težnja optimalnom odnosu cjeline i dijelova uvažavanjem horizontalnog i vertikalnog usklađivanja 3. optimalizacija učinaka uvažavanjem granica rasta 4. rješavanje konflikata usaglašavanjem,dogovaranjem i sporazumijevanjem 5. kriterije zamjenjuju ograničenja

Sva tri pristupa podložna su djelovanju snažnih zakona : 1. rasta ( ukupan rast materijalne baze mora biti brži od općeg i osobnog blagostanja ( potrošnje )2. integracije ( centripetalne i centrifugalne sile )3. entropije ( zasićenja ,nereda )

U savremenim odnosima službeno se provodi tzv. društveno planiranje.Ono odražava težnju sistema da omogući optimalnu reprodukciju svih vitalnih dijelova društva i omogući ostvarenje standarda u skladu s mogućnostima održanjai blagostanja dijelova prirode i društva.Društveno planiranje sastoji se od : 1. ekonomskog planiranja 2. prostornog planiranja 3. društvenog planiranja u užem smislu 4. planiranja razvoja sistema ( društvenog standarda )

Objektivnost i uspješnost plana proizlaze iz :1. eliminacije spontanosti tj. dosljedne scientifikacije 2. sveobuhvatnosti 3. vremenske usklađenosti ( dugoročnost planova višeg reda,kratkoročnost planova nižeg reda )4. usklađenja s planovima u okruženju

Stoga je plan : 1. društvena koalicija,akt dogovora,sporazuma2. oblikovana budućnost koja se predviđa i gradi3. rješenje odnosa između resursa i potreba4. rješenje odnosa društvenog sistema i njegova okruženja ( unutarnjeg i vanjskog )

Sastavni dijelovi planiranja : a) organizacija , b) metode izrade i c) metode ostvarenja Organizacija plana : tijela planiranja, postupak, dokumenti a) –tijela planiranja : predstavnička tijela (sabori,skupštine,savjeti), izvršna tijela ( vijeća,odbori ), izrađivači planova ( zavodi ,planerske tvrtke ), ustanove ili organizacije sa povremenim sudjelovanjem u planiranju. b) –postupak planiranja : priprema ( odluka o izradi,ciljevi i metodika, tehnike, pripremljeni uvjeti,spoznaje o potrebama budućnosti,studije),izrada(analitičkidio,vrednovanje,koncepcija,varijante, planska projekcija tj. prijedlog plana ), donošenje ( javno razmatranje,vrednovanje,usaglašavanje,usvajanje ) i ostvarivanje plana ( postupak primjene, praćenje, revidiranje, pripreme za novi plan – kontinuiranost )c) dokumenti : odluke ( zakoni ) o izradi/donošenju/provedbi, planovi

( tekstualni,grafički dio ), provedbene odredbe U planiranju ,naročito prostornom važno je poštovati načela :1. od prostora prema funkcijama,a ne od planiranja funkcija prostora prema složenom ( integralnom ) prostoru2. pokušati zadovoljti sve znači zadovoljiti ništa3. od profesionalne jednostranosti ( „fahidiotizma“ ) do integralnosti4. zaštitu pretpostaviti atraktivnosti ( niske cijene zemljišta,veliki i brzi učinci itd. ) koja je kratkoročna,naizgled jeftinija.što stvara : specijaliste koordinacije i zajedništva – interdisciplinarnost

Metode prostornog planiranja : analitička i sintetska ,deduktivna,induktivna i dr.Analize : -fizičke strukture ( morfologija,geologija,vode,klima,tla ) - transformiranih struktura ( parcelacija zemljišta,struktura agrara,tipovi naselja, naseljenost,sistemi naseljam,promjeneu pejzažu ) - tehničkih sastavnica ( trase cesta,dalekovoda,željeznica i sl. ) - stanovništva ( demografske / kretanja,strukturne/,demogegorafske, sociološke/stambeni prostor,grupe,obitelj,slobodno vrijeme/,psihološke i dr. ) - ekonomske ( makro i mikro,prostorno-ekonomske,stanje privrede,grane, lociranje gospodarskih objekata i dr. ) Prepoznavanje problema : ekonomski antifaktori ( faktori kočenja ) ,defekti u populaciji ( prenapučenost,depopulacija,nepismenost i sl. ) Sinteza problema – modeli ,koncepcije razvoja

Faze izrade plana : ovise o vrsti ( karakteru ) plana,uglavnom obuhvataju tekst i grafiku:1. opća šema razvoja prostora2. zoning ( plan namjene površina ) ili plan lokacija3. plan sistema naselja4. plan prometa5. planove infrastrukture6. plan zaštite okoliša i prirode ( živog svijeta,voda,tla,zraka tj. obala,močvara,tj.prirodnih znamenitosti, tj. od klizišta,buke,onečišćenja,zagađivanja,erozije )7. plan zaštite arheoloških zona i lokaliteta8. dokumenti ( odluke / zakoni )

Prema tipu prostorno planiranje se dijeli na :1. situativno ( razvijaju se postojeći sistemi u kontekstu općeg razvoja )2. inovativno ( radikalnije mijenja koncepte i stanja )3. multiobjektivizirano (od šireg značenja : regionalni i državni )4. monoobjektivizirano ( planovi posebnih područja npr. NP )

U pogledu provođenja,prostorno planiranje može biti :1. INDIKATIVNO – STRATEŠKO – USMJERAVAJUĆE (državni i regionalni planovi )

2. IMPERATIVNO ( generalni ili detaljni urbanistički plan )