roli pellazgo-ilir

8/2/2019 Roli Pellazgo-Ilir

1/57

Roli Pellazgo-Ilir n krijimin e kombeve dhe gjuhve Evropiane

Libr nga Elena Kocaqi


2/57


3/57

Kombet antike evropiane, jan krijuar mbi bazn e ktij substrakti pellazgo-ilir, ngalvizjet e fiseve t njjta etnikisht brenda ktij territori, gjat epoks s bronzit, por edhe thekurit. Nga Atlantiku deri n Kaukaz, Evropa e bronzit ka folur nj gjuh pellazgo-ilire, ngatrungu i s cils do krijoheshin dialekte dhe m pas gjuh dhe kombe.

Ky substrakt ka luajtur rol vendimtar n krijimin e kombeve moderne evropiane.

Emigrimi n mas, i popullsis ilire, drejt perndimit, njihet n histori me emrindyndjet gjermanike. Territoret q popullsia ilirike u detyrua t l bosh, u mbushn nga dyndjet epopullsive iraniano-mongoliane, t cilat jan quajtur si avare, sllave, turke dhe q prfunduan npjesn lindore t Evrops vetm n shekujt XIII.

Ajo q kam trajtuar n kt studim, sht roli i ilirve n krijimin e kombeve t Evrops,si dhe roli i gjuhs shqipe n lindjen e gjuhve evropiane.

Pra katr jan tezat q kam si qllim t vrtetoj:

1 Substrakti pellazgo-ilir i Evrops prehistorike dhe antike. 2 Origjina pellazgo-ilire e kombeve antike evropiane duke prfshir at romake dhe at

para-greke dhe antike-greke. 3 Origjina ilire e shum kombeve moderne evropiane. 4 Shqipja apo dialektet e saj, ka qn gjuha q ka folur ky substrakt evropian, nga u

krijuan gjuht moderne.

Pr t vrtetuar kto teza kam shfrytzuar t gjitha burimet historike q vijn ngaantikiteti si dhe kronikat mesjetare. Jam mbshtetur dhe n t dhnat arkeologjike dheantropologjike, pr t nxjerr ngjashmrit kulturore dhe antropologjike. Risia e ktij studimisht fakti se kam analizuar edhe gjuht m kryesore evropiane antike dhe moderne pr tnxjerr n pah, ngjashmrit q ato kan me shqipen dhe kam shpjeguar kuptimin e fjalve ttyre me an t shqipes.

Kto prkime dhe prkthime gjuhsore i kam realizuar nga gjuht letrare aktuale t ktyrekombeve, se nse do t njihja dialektet e tyre pa frik mund t thuhej se nga ato mund t dilninthesare. Si do e shikojm, shqipja luan rol kryesor n formimin e ktyre gjuhve, pasi ajo shtpasardhsja direkte e substraktit pellazgo-ilir t Evrops. Fal maleve dhe krenaris s shqiptarit,sot bota ka t gjall gjuhn substrakt, q mendon se sht zhdukur, por q pr shum gjuhtardhe historian, ashtu si dhe pr mua, ajo sht e gjall dhe ruhet tek gjuha shqipe dhe atyre qdyshojn iu themi ta msojn shqipen dhe pastaj t flasin.

Manjani e quan shqipen si:... ajo gjuha e mrekullueshme q i prngjan njvendburimi t pasur, mbi t cilin mjafton t prkulesh dhe t mbledhsh kokrriza arifilologjik (Z.Manjani, Fund i Misterit Etrusk, 1973, f.69)

Roli pellazgo-ilir, n krijimin e kombeve antike evropiane Territoret e mirfillta pellazgo-ilire

Pr t kuptuar m mir se kush ishin popujt m t vjetr t Evrops dhe lidhjet etnike qekzistonin midis tyre, s pari do ta fillojm me popullin e par evropian, at pellazgo-ilir.


4/57

Pellazgt, sipas burimeve historike, jan populli m i vjetr i Evrops. Ata konsiderohennga autort antik si t part q kan banuar Greqin. Ndoshta pr vjetrsin dhe fisnikrin, ata jan quajtur nga autort antik me nj fjal t shenjt.

Dionisi i Halikarnasit, thot se pellazgt afr Dodons, jan t shenjt dhe askush nukguxon t bj luft me ta. Madje autort antik thon se ata kan qn n territorin e Greqis s

sotme edhe para prmbytjes s madhe. Pr her t par pellazgt prmenden n Iliad si aleat tTrojanve. Homeri i vendos pellazgt n Azi t Vogl nLarisn pjellore (Ilirt dhe Iliria f.9),n

Argon pellazgjike(Ilirt dhe Iliria f.9),n Dodon(Po aty f.9)dhe n Kret. Ai e quan Zeusine Dodons si Pellazgjik.

Herodoti i vendos pellazgt nArkadhin pellazge,(Ilirt dhe Iliria. f.16), n Krestont Thrakis (Po aty),n Thesali(Po aty), n Athin dhe Helespont(Po aty).

Plini nj autor romak, shkruan pr pellazgt se: Peloponezin e quanin m par Apiadhe Pellazgjia. Arkadhia, m par, quhej Drymode dhe pastaj Pelasgia. Vjen pastajHaimonia q ka ndryshuar shpesh emrin duke u quajtur Pelasges dhe Argo Pellazgjike(Poaty f.195)

Ishulli i Samothraks ka qn banuar m par nga pellazgt.(Herodoti lib.IIf.51) Ishulli i Samosit ku ka lindur Pitagora, sht quajtur si ishull ku kan banuarpellazgt.(Herodoti lib. I. f.142)Ishulli i Lesbos q lindi burra si filozoft Pitakus, Theofrastihistoriant Helaniku dhe Theofan si dhe poeteshn Safo, sht quajtur Pellazgjia.(Strabonlib. V. f.2, 4; Herodoti lib. V f.26)Ishulli i Rodos ku ndodhej nj nga shtat mrekullit ebots antike, kolosi i diellit, ishte pellazg.(Diodor Sicialini lib. V f.55; Strabon lib. X f.3)Pokshtu edhe n ishullin e Kosit dhe Eubes(Strabon lib. XIII f.3.3)

Straboni thot se: Pellazgt kan qn nj popull madhshtor, i cili mund tdokumentohet edhe nga burime t tjera. Sa pr pellazgt, t gjith jan t mendimit seishin nj fis i vjetr i prhapur n t gjith Heladn e sotme, e sidomos n vendin e Eolveafr Thesalis. Pr m tepr Thesalia, e cila gjendet midis gryks s Pineit dheThermopileve, quhet Argo Pellazgjike. Shum autor i kan quajtur edhe EpirottPellazgjik, sepse ata shtriheshin deri atje n Epir.

Menecratos Elaita na tregon se e gjith zona detare q quhetJonia duke filluar ngaMykale dhe ishujt fqinj, kan qen banuar dikur nga pellazgt(Straboni lib. XIII 3.3,Herodoti lib. VII f.94).

N Efes ndodhej tempulli i Dians q Jordanes thot se e kan ndrtuar Myst. Ky

tempull q ishte nj nga mrekullit e bots s vjetr, paraqet nj nn q ushqen t gjithaqeniet njerzore dhe pr idet fetare pellazge, ajo e kishte kraharorin t mbuluar megjinj.(Pausania libr. IV f.31.6 dhe VII 5.2).

Muret si ato q quhen pellazgjike gjenden nga Azia e Vogl deri n Spanj dhe quhenciklopike, q do t thot se ata jan shtrir deri n Spanj ashtu si tregojn edhe burimet e tjerahistorike. Nj pjes e madhe e pellazgve t Atiks s quajtur Jon, u shprnguln pr n vendete tjera brenda bots pellazgo-ilire, midis t cilve themeluan edhe qytete apo koloni pr shkak se


5/57

toka e Atiks ishte e pakt dhe nuk mund ti ushqente. Brenda territorit ku ka qn banuar mepellazg, ka pasur lvizje t ktyre fiseve.

Herodoti thot se: Pellazgt u detyruan t b raktisin Atikn dhe u shprndan n vende tndryshme ku nj pjes e tyre shkoi n Lemn.... (Po aty).

Dionis Halikarnasi, tregon gjithashtu pr shprnguljen e nj pjese t pellazgve. Ai thot

se: ... duke u shprndar gjat ikjes nj pjes e pellazgve shkuan n Kret, t tjert pushtuandisa nga ishujt ciklade, nj pjes zun vendet rreth Olimpit dhe Oss, t tjert shkuan n Beoti,Fokid dhe Eube kurse ata q u hodhn n Azi, zun vende pran brigjeve t Helespontit. Pastaj

pellazgt q banonin n t quajturn, Thesali t detyruar t ln vendin e tyre shkuan dhe uvendosn pran aborigve. Aborigt i pranuan ata m tepr se ishin t afrt nga raca. Raca e

pellazgve ishte nga Peloponezi dhe ishin autokton. (Po aty f.166) Jont-pellazg, ndrtuan at q quhet qytetrimi i Athins, ku mbizotronte forma

demokratike e drejtprdrejt e qeverisjes, n t ciln merrnin pjes vetm burrat. Ky kuvend, i ciliishte m i madhi, sht tipik me kuvendin e malsive t Shqipris, q gjithmon kryesohej nganj pleqsi, q merrte dhe vendimet m t rndsishme. Pavarsisht se ajo ishte m e zhvilluar sekaq, pasi kemi formimin e nj qytet-shteti, ngjan me kuvendet e maleve shqiptare, t cilat ishin

pr nj zon t caktuar. Jont-pellazg, i kan dhn qytetrimit botror arritje tepr t lartakulturore dhe mendje t mdha, t cilat kan hedhur bazat e shkencave t ndryshme shoqroredhe natyrore.

Pra, pellazgt, jan shtrir n t gjith territorin e Greqis antike, Maqedonis, Epirit,ishujve t Egjeut, Azis s Vogl si dhe n Itali, si do e shikojm m pas ku do jepet m qartshtrirja dhe kultura e tyre. Shohim shtrirjen e ilirve sipas autorve antik.

Mendoj se emri Ilir, pr ilirt sht nj emr shqip dhe do t thot i-lir, pasi ata ishin njpopull luftarak q nuk vihej dot nn pushtetin e t tjerve dhe shpesh kan pushtuar botn. Disastudiues mendojn se kshtu i kan quajtur helent e lasht ndaj dhe nuk mund t jet nj fjalshqipe. Studiuesit duhet t din mir se helent e lasht ishin t gjith pasardhs t fisevepellazgo-ilire dhe patjetr kan folur shum mir kt gjuh. Por lidhur me etnicitetin pellazgo-

ilir t Grekve antik, do t flasim m pas. Apianit, i cili sht i vetmi studiues romak q ka shkruar nj vepr pr Ilirin, thotse: Bijt e Ilirit jan Enheleu, Autari, Dardani, Medi, Taulanti dhe Perrebi, vajzat e tijishin Partha, Daortha, Dasara dhe t tjera nga kan rrjedhur Taulantt, perrebejt,enhelejt, autariatt, dardant, parthint, dasarett, dhe darsejt. Thon se Autari pati prbir Panonin ose Paionin dhe ky i fundit pati pr bir Skordiskun dhe Tribalin nga t ciltmorn emrat fiset.

Sa pr fiset Ilire kta jan edhe tani shum t dgjuara si sht e natyrshme n njvend kaq t gjer, kta banojn ndr krahinat e Skordiskve dhe Tribalve. Pas Ardianve jan Liburnt, nj tjetr fis ilir.(Apiani, Illyrike f.2-3).

Apiani vazhdon: Thash gjer ktu se cilt konsideroheshin ilir prej helenve,

ndrsa pr romakt, jo vetm ilirt po edhe paiont q jan afr tyre edhe rett, edhemorikt edhe myzt q jan n Evrop edhe tr fiset q jan kufitare me kta q banojnnga e djathta e atij q lundron npr Istr nga lart-posht, i dallojn nga helent si bjnedhe helent vet dhe i quajn secilin me emrat e tyre t veant, por viset e gjith ktyre iquajn me emrin e prbashkt Ilir. (Po aty f.6)

Pra Apiani e shtrin konceptin Ilir, n t gjith Ballkanin deri n Norikum q sht edheAustria e sotme. Ilirt kan banuar edhe n Itali si Mesapt, Japigt, Daunt, Venett, Rett,


6/57

Vendolikt etj. Autort gjerman i konsiderojn ilirt si nj etni q jan formuar n Lusacekrahin n Polonin perndimore, pasi ka ngjashmri kulturore midis ilirve, t kulturs s vjetrHungareze dhe asaj t Luzacit (Arsim Spahiu, Ilirt dhe Pellazgt n Greqin e vjetr 2006, f.31)Disa studiues e lidhin krijimin e tyre n Ilirin e veriut n territoret e sotme Hungareze.

Por si do e shikojm, ata gjenden kudo n Evrop dhe sht e vshtir t prcaktosh se

ku u krijuan saktsisht ata.Ilirt patn nj nivel t lart shtrirje n epokn e bronzit dhe atadallohen pr varrimet tumolare si dhe pr spatn dytehshe, t cilat nga t dhnat arkeologjiketregohen se ndodhen n t gjith Evropn, nga Skandinavia n Mesdhe dhe nga Anglia deri n

Azi t Vogl dhe Ukrain, madje deri n Azin Qndrore. Kultura e hekurit e Hallshtatit n Austrin e shekullit t VII p.k., ka ngjashmri me

kulturn ilire. Ajo sht quajtur iliro-kelto-venete, pasi kto popuj ishin t njjt nga pikpamjaetnike dhe kjo duket edhe nga kultura materiale. Ka ngjashmri n metalurgji midis ilirve dheBohemve, Moravs e Bavaris. Nga t dhnat tregohet se ilirt kan populluar t gjith Evropngjat periudhs s bronzit dhe n ato territore q jan quajtur Kelte m pas.Por keltt far jan?

Keltt nuk jan gj tjetr vese ilir t cilt mund t jen quajtur m pas me kt emr,pasi ata dalin n histori shum von. Edhe dakt nuk quheshin ilir, por si do e shikojm, ata

ishin t nj etniciteti me ilirt. Vetm disa studiues e pranojn se Hallshtati i shekullit t shtatishte edhe kultur kelte, pasi nuk ka pasur t dhna m para pr nj kultur arkeologjike kelte.Pra, mendoj se kan qn nj deg e ilirve dhe si do e shikojm m pas kjo vrtetohet, jovetm nga t dhnat arkeologjike, por dhe nga ato historike.

Sot nuk jan vetm shqiptart pasardhs t ilirve pasi, si do e shikojm, shtrirja e tyreishte gjigande dhe nga ata kan gjak, pothuajse t gjitha kombet e Evrops s sotme. Evropa nantikitet ka patur nj substrakt etnik dhe mesa del, t vetmit q kan ruajtur gjuhn e popullsisq ka folur pjesa m e madhe Evrops, jan shqiptart e sotm. Pra, me nj fjal shqiptart, jant vetmit q ruajn gjuhn e ilirve m pastr se t tjert, ndrsa, kombet e tjera kan trashguarnga ilirt prsa i prket gjakut dhe gjuhs. Shum studiues e lidhin kt me faktin se shqiptart iruajtn malet nga mosasimilimi nga popullsit barbare q emigronin nga Azia n drejtim t

Evrops. A kan lidhje pellazgt me ilirt? T dhnat tregojn se kan qn t nj etnie. Kshtu epirott, maqedonasit, thrakt, dakt

quheshin me emra t ndryshm, por ishin etni e njjt. Kjo ndodh edhe me pellazgt. Maqedont antik, jan quajtur nga autort antik siPellazg, pra automatikisht t nj etnie

me epirott. Kshtu Justini thot se: Maqedonasit ishin Pellazg. (Justinin lib.VII 1.1)Maqedoni

del n gjenealogjin e dhn nga autort antik, si pasardhs i Pellazgut (Apollodorus lib.II.8.1)

Herodoti thot se pellazgt q jetojn n rajonin e Pindusit jan quajturMaqedon(Herodoti lib. I f.56).

Nga ana tjetr Maqedonia sht quajtur edhePaioni pra Ilire, kjo do t thot se nuk kapasur dallim etnik midis pellazgve dhe ilirve, thjesht ata jan quajtur me emra t ndryshm,por kan qn etni e njjt.

Disa krkime bashkkohore i lidhinDryopt si me pellazgt dhe me ilirt. Disa autori konsiderojn si pellazg q kan zn vend n jug t Thesalis dhe disa, si ilir pasi kanprapashtesn iop. Ky emr ka lidhje me fjaln shqip dru.(Arsim Spahiu, Pellazgt dhe Ilirtn Greqin e vjetr, f.36)


7/57

Jazoni sht vllai i Pellazgut sipas legjends s Argosit. Por sipas nj tradite tjetrai sht vllai i Dardanit Ilir. Jazi sht quajtur dhe nj krahin e Panonis s Iliris.Pellazgt njlloj si ilirt, aplikonin fen Druide, ashtu si aplikonin n at koh e gjithEvropa.

Hesiodi thot se nga i biri pellazgut, nga hyjnori Lykaon, lindn gjasht djem.

Thesproti ishte i biri i Lykaonit dhe se nga ai rrjedhim nipi i Pellazgut. Kaont dalinsi fis Trojan, por edhe epiroto-pellazg, edhe si fis ilir n Itali. Haemoni sht banori i Haemonis dhe sht i biri i Pellazgut dhe ati i

Thesalit. (Straboni, IX, 5.23)Nga ana tjetr ai sht nipi i Polidorit dhe sht ilir, pasiPolidori sht vllai i Ilirit.

T dhnat gjuhsore q jan t pakta nga gjuha q kan folur pellazgt, jan vetm disafjal apo emra vendesh t cilat kan lidhje me shqipen, si fjalaaspet q prdoret pr Akilkmb shpejtin dhe q lidhet po me fjalnshpejt t shqipes q ka po kt kuptim.Fjala pelia pr pleqt , e cila lidhet me fjaln pleq t shqipes.Kodra q quhet po nj qytetpellazgjik q lidhet me fjalnkodra t shqipes. Shum studiues serioz kan prkthyer mitologjindhe emrat e heronjve dhe toponimis s pellazgve me shqipen e sotme.

Shqiptart e sotm, jan popull pellazgo-Ilir, flasin n t njjtn gjuh, q tregon se nantikitet pellazgt dhe ilirt kan qn t njjt etnikisht. Kshtu, kombi shqiptar sht epirot, prapellazg pasi Epiri antik z pjesn m t madhe t atij q quhet shtet shqiptar, sht Maqedon,pasi shqiptart etnik banojn n nj territor t gjer n Maqedonin antike. Pra meq janmaqedon, jan pellazg, pasi maqedont quhen si pellazg. Nga ana tjetr nga t dhnat e tjera,maqedont jan quajtur edhe si paion q nga Homeri, Herodoti, Straboni etj. Por paiont ishinnj fis ilir, q do t thot se maqedont jan edhe ilir. Dardant ishin nj nga fiset m trndsishme t ilirve, q jan autokton dhe sot quhen shqiptar ashtu si dhe epirot dhemaqedont pellazg. Kjo tregon se nga etniciteti, pellazgt dhe ilirt kan qn t njjt.

Lidhur me autoktonin e shqiptarve n kto territore nuk ka diskutim nga historiant qata jan pasardhs t popullsis s vjetr ilire, por edhe pellazge, prderisa nj pjes e

shqiptarve t sotm rrjedhin nga ata. Faktet historike dhe gjuhsore tregojn se shqiptart sikomb jan krijuar n territoret q kan. Lidhur me kt shtje do flasim ve. Disa studiues sllav, t cilt me doemos duan t nxjerrin sllavt si pasardhs t ilirve,

sulmojn origjinn ilire t shqiptarve, duke pretenduar se shqiptart n kt territor kan ardhurme turqit, pra pas sllavve. Se gjoja shqipja nuk ka fjal tek greqishtja dhe latinishtja dhe kjotregon se shqiptart nuk kan qn ktu n koht e lashta. Kjo tingllon sa absurde aq dheqesharake. Pse?

Shqipja sot ka fjal si tek greqishtja dhe latinishtja dhe si do e shohim n kt studimshum fjal t latinishtes s vjetr dhe t re si dhe greqishtes s vjetr dhe t re jan tprbashkta me shqipen.

Por ajo q sht edhe m e madhja nga t gjitha shqipja i shpjegon kuptimin e ktyrefjalve q tregon qart se ato jan gjuh derivative t shqipes. Shqipja jo vetm ka qn krijuarktu, por sht ajo q lindi kto gjuh. Ndaj disa historian amator bjn mir t studiojn shqipenprpara se t flasin pr t. Pasi t msojn shqip, t flasin pr shqipen se aty i kan t gjithamisteret historike dhe gjuhsore t gjuhve dhe qytetrimit Evropian.

Kjo q pam m sipr ishte shtrirja e pellazgo-ilirve sipas t dhnave direkte t autorveantik, pra shtrirja de jure.


8/57

Pr t par shtrirjen e vrtet t ilirve, at de facto, duhet t studiojm t dhnat historikedhe gjuhsore q tregojn lidhjen midis tyre dhe popujve t tjer t Evrops antike si thrakt,dakt, skitht, trojant.

Do analizojm nj pr nj t gjitha faktet e shumta historike pr t nxjerr lidhjet etnikemidis ktyre popujve t antikitetit pr t prcaktuar qart shtrirjen e etnis ilire n kuptimin m t

gjer, n at real. Iliria q njihet nga autort antik me emrin Iliri, ka nj koncept m t gjer ngakufijt q i kan vendosur historiant e m vonshm. Shum popuj si maqedont, epirott, dakt,thrakt nuk jan quajtur ilir, por t dhnat tregojn se ato kan qn t nj etniciteti me to.

Fillojm duke trajtuar s pari qytetrimet m t ndritura t epoks s bronzit dheetnicitetin pellazg t tyre.

Etniciteti pellazgo-ilir i Krets dhe Mikens.

Kretasit prehistorik kan krijuar nj nga qytetrimet m t vjetra t bots dhe sigurishtqytetrimin m t vjetr Evropian. Shkalla e nivelit kulturor t qytetrimit Kretas ka qn eprmasave t larta dhe paraqitet me cilsi origjinale Evropiane. Qytetrimi i Krets i zhvilluarrreth 3000 deri n 1400 vjet p.k. paraqet nj nga shkallt m t larta t historis s qytetrimitbotror. Ai sht quajtur ndryshe dhe si qytetrim pallator pasi jeta e qytetit organizohej rrethdisa pallateve madhshtore dhe tepr luksoze edhe pr kohn q jemi sot. Qytetrimit t Krets,prsa i prket etnicitetit, nuk i sht vn emri se kujt i prket, pasi n kt koh nuk ekzistontenocioni grek, pasi nse do t kishte ndonj shenj edhe m t vogl, padyshim do e kishin quajturGrek.

Cila sht etnia q ka ngritur kt qytetrim? Qytetrimi i Krets ka qn nj qytetrim pellazg. Nga t gjitha burimet antike, Pellazgu

mbahet si njeriu autokton dhe q ka lindur nga dheu. Meq kjo kultur sht kaq e lasht nuk kase si t mos jet ndrtuar nga i vetmi popull i lasht, q kan njohur autort antik n at dhe. Let shikojm t dhnat historike n lidhje me etnicitetin e Krets s vjetr. Homeri prmend nIliad, midis disa fiseve t tjera dhe pellazgun, i cili sht autokton n territoret e Egjeut.

Me t vrtet vazhdon Straboni, shikojm pellazg n Kret sikur dshmon Homeri duke ivn Odiseut n goj kto fjal: N kt ishull ku banojn Akejt, eteokrett trima, kydont,dort trefish edhe pellazgt hyjnor. (Straboni, gjeografia lib. V, f.152)

Kreusi, sundimtari q i dha emrin Krets ishte i biri i Tegetit nipit tLykaonit (Pauzania, lib. VIII, f.53.2). Pra me origjin pellazgo-ilire, pasi Kaont jan quajturdhe pellazg dhe ilir.

Minosi, themeluesi i qytetrimit Minoan, sht i biri i Zeusit dhe i Evrops, motrss Ilirit, pra ai sht nipi i Ilirve.

T dhnat q japin autort antik, tregojn se n Kret kan banuar disa fise t tjera ilire siMesapt, Japigt, Daunt, Peukett.

Pasi Dedali u arratis n Itali, Minosi iu vu n ndjekje.Kretasit organizuan njekspedit ndshkimore ndaj Italis, por u mundn dhe n kthim e sipr i nxori stuhia nbrigjet e Italis ku u quajtn Mesap.(P.Grimal vep. e cit. f.298).

Pra Mesapt e Krets quhen ilir n Itali. Si thuhetJapyksi dhe t vllezrit, Dauni ePeuketi eponime fisesh ilire jan bijt e Ilirit Lykaon t birit t Pellazgut(A.Spahiu,Pellazg. f.126).


9/57

Dardani strgjyshi i Trojs dhe Roms ka lindur n Kret, por Dardani del fis ilir nIliri.

Ashtu si pjesa e bronzit, e Iliris dhe gjith Evrops, Kreta nuk ka qendra fetare, pasipraktikohej besimi fetardruid , i cili ashtu si dhe n Dodona e deri tek Baltt dhe Britanikt, nukkishte tempuj, por vende n natyr apo shpella. Varrimi n Kret, zhvillohej si n pjesn tjetr t

Evrops metuma, pr shkak t ngurtsis s tyre t madhe, pasi atje dominon guri, jan quajturtholosi. Disa autor mendojn se Tholosi i Krets ka ardhur nga ngurtsimi i tums dhe varri me

dhomza, nga zhvillimi i natyrshm i kisteve dhe gropave t mparshme. Pra edhe ceremonit evarrimit jan si t ilirve.

Perndeshat mbanin titullinpotnia q shqip shtzotnia q tregon dhe zotin apoperndeshn. Hyjnit q adhuroheshin, ishin pellazge. Simbol sht gjarpri, nj simbol ilir, tcilt shqiptart me emrin gjarpri i shtpis, e nderojn edhe sot. Kreta ka pasur dy lloj shkrimesh,n fillim at piktorografik m pas at linear A. T dy kto lloje t shkrimeve nuk jan deshifruar,megjithse pr linearin jan br prparime n identifikimin e disa shkronjave.

P.Fauer nga 100 emrat e qyteteve t Krets, 93 jan pellazg. N listn e tij ai paraqet

emrat si:Albe, Arbis, Istron, Lisos, Malla, Kidoniaetj. (G.Rachet, 1993, f.253). Fjala Kret mund t shpjegohet edhe me fjalnKret e shqipes, q tregon kryet apo kokn,pasi ajo ishte edhe komanduesja e Egjeut dhe Mesdheut Lindor, ndoshta mund ta ket marr ktemr se sht n krye t t gjithve. Drer, quhet nj vend n Kret q lidhet me fjalndrer tshqipes q edhe kaprolli, Thes methesin , Fest mefest, Rethimno ka kuptimin sirrethim etj.

Edhe t dhnat q japin autort antik tregojn se ishin pellazgt q e ngritn kt kulturnga zero.

Kshtu Diodor Siiliani thot se: N Kret tregohet se fiset pellazge qen t parat qu msuan njerzve t ndrtonin anije dhe t zbusnin kafsht, u msuan njerzve artin eshigjets dhe t jetonin n nj shoqri t prbashkt. Ata kan qen iniciatort e zakonevet mira dhe t nj jete t rregullt dhe t moderuar. (Diodor Sicilius lib. V f.64).

Ata ishin t part q kan br sakri fica dhe ceremoni fetare przotat. (Herodoti lib. II f.52) thot Herodoti grekt i huazuan kto tradita nga Pellazgt(Herodoti libr. II f.51-53).

Pauzania thot se: Burri i par q ka lindur n bot ka qn Pellazgu, nj burr idalluar pr prmasat dhe bukurin e figurs s tij q i kalonte t gjith t vdekshmit e tjerpr kualitetet e shpirtit. Pellazgu ishte i pari q u msoi njerzve q t ndrtonin shtpi dhet mbroheshin nga t ftohtit, ai u msoi njerzve q t bnin rroba nga lkura e deles.Pellazgu ka lindur nga dheu pr t qn filluesi i genit t vdekshm. (Pausania lib. VIII. 1.4)

Herodoti thot se: Grekt nuk e din sot, q un kam shkruar kto se n ga e kaorigjinn do zot, ose nse ata kan jetuar gjithmon dhe se far forme kan patur. Emrate shenjtorve t cilt egjiptiant thon se nuk i njohin, grekt i kan marr ngapellazgt .(Herodoti, lib. II f.50-53).

Pra edhe pr autort antik, pellazgt, jan t part q shpikn dhe ndrtuan qytetrimin eKrets. Pellazgo-ilirt e Krets, arritn ti japin bots nj nga qytetrimet m t lavdishme, qshrbeu si baza ku u mbshtet qytetrimi i Mikens dhe ai Antik.

Mikena


10/57


11/57


12/57

nj race me veten. Vet Danau, mund t pretendonte nj origjin pellazge, se ishte bir mbreti, porpopulli q ai solli mbas ishte i racs egjiptiane.

I vetmi element i huaj etnik n Mikenn apo Peloponezin antik, jan danajt, t tjert janpellazgt. Kshtu q Mikenasit dhe qytetrimi i tyre ishte pellazg.

Euripidi, tek Arhelau, thot se: Danau, i ati i 50 vajzave, si erdhi n Argo u vendos n

qytetin Inah dhe urdhroi q pellazgt t linin emrat e tyre dhe t quheshindanaj. (Straboni, lib. V, f.4)Pra nj pjes e pellazgve mund t jen przier me kt racegjiptiane dhe sigurisht dhan dhe morn nga kulturat e njri-tjetrit. Se sa jan przierpellazgt vendas me kt popullsi me origjin egjiptiane dhe sesa ndikoi kjo n krijimin e kombitantik Grek, kjo mbetet pr tu verifikuar nga t dhna t tjera. Shum studiues mendojn seveprat e Homerit jan shkruar shum von dhe ndoshta jan shtuar disa gjra q kan ndodhurm pas. Ajo q vlen t theksohet sht fakti se Mikenn e themeluan dhe ndrtuan pellazgo-ilirtdhe ishin ata q krijuan at qytetrim.

Megjithat srish pjesa m e madhe e pellazgve e ruajtn identitetin e tyre dhe vazhduant quheshin me emrat e tyre si Arge, Pellazg apo dhe emrat e fiseve t tjera.

Po japim disa fjal nga gjuha Homerike t cilat nuk kan lidhje me greqishten e sotme,

por me shqipen e sotme.(A.Kola, Arvanitt, f.171).

Shqip Greqishtja Homerike Greqishtja sotnm nm kataraanda nda andha efkaristisar arura horafibashk vask porevumedeti theti thalasadhe dheu dhor, dha jidru dris ksiloedhe dhe idhe qeerrt ere-vos skotosethe ethir piretosflas flio milaofryma frimao fisimaiki iki fevgokal kelis-tos alogokorr kir thirokrua krunos vrisikri, krye krithen qefaloleh, lind leh jeniemelepur leporis lagaeslesh lesios malalig ligos adhinatosloz lizo pezolutem litome parakalomarr mar-pto perno


13/57

iki iko fevgoi marr margos trelosmend mendohem medhome sqeftomemri, mni minis thimosmiu mis ponda

mjeshtr mistor tehnitismjet mitos nimane noi emisnisem nisome kseqinaonuk niuk dhennuse nisos nifipara paros brostapr ty par ti jasenapun punos dhuliaqen qion skilosre rea sineforrah rahso dhernorronj rronio zoruaj, rojtar rrio, rritor filasoshkel skel patiotati, ati tata ata paterathrres thros fonazoudha odhos dhromosvan van piganvend ved edhafosvera vear kaloqerivesa versa dhrososvesh ves-this foraozien zei vrazi

Si e pam, Kreta dhe Mikena prehistorike dhe ajo Homerike, kan qn banuar nga racapellazge. Kultura dhe qytetrimi i Krets, Mikens dhe m pas ai i Athins q ishte derivat i tyre,ishin qytetrime pellazgo-ilire. Le t shohim se sa kan ndikuar pellazgo-ilirt, n krijimin eetnis dhe qytetrimit antik grek.

Roli pellazgo-ilir n krijimin e etnis dhe qytetrimit antik grek

Deri pas lufts s Trojs n at territor kan banuar pellazgt, t cilt patn nj qytetrimtepr t zhvilluar. N shekullin e X, Greqia ka nj regres kulturor dhe mendohet se ka dyndje tnj popullsie t huaj. Mund t ket dyndje t popullsive t tjera q kan patur edhe nivel kulturorm t ult. Mund q edhe ky regres t ket ardhur edhe si pasoj e rnies s fuqis s pellazgveq kishin dominuar gjat bronzit t gjith botn e athershme. Ajo q na intereson n kt studimsht etniciteti i fiseve q quheshin me emrin Grek, n antikitet.

Shum studiues bashkkohor, mendojn se nuk ka nj etnos grek n antikitet. Nj ngaata sht edhe Th. Harrison, i cili shkruan se:Helent nuk prbjn nj trung etnik e


14/57

kombtar t veant, por jan grupe kulturor i disa popujve. N koht klasike, helent ekonsideronin veten nj ansambl familjesh. Ata nuk prbjn nj etnos. (Th.Harrison. 1988,f.24)

Grenier thot se: Helent prbjn nj larmi t madhe etnike t shkaktuar ngaorigjina e tyre (J.de la Grenier, 1995, f.39)

Le t shikojm me radh t gjitha fiset e Greqis antike dhe origjinn e tyre etnike. Origjina pellazge e jonve

Origjina e grekve t vjetr sht nj shtje e debatueshme, por ajo q sht mse esigurt dhe e qart n kt mes, sht origjina pellazgo-ilire e tyre. Shum autor antik, i quajnhelent si pellazg. Eforit, thot pr pellazgt se: ishin me prejardhje nga Arkadia t dhn

pas jets luftarake, t cilt u shtuan nga ata q morn ann e tyre dhe t cilve ata u dhan emrine tyre. U bn t famshm ndr helent dhe n t gjith vendet ku vajtn. (Straboni, Gjeografia,liv V f.152). Edhe Tukididi thot se emrin helen ia kan dhn Hellads, fiset pellazge.

Edhe Halikarnasi i quan pellazgt si helen dhe thot se:Edhe raca e lasht epallazgve, ishte helene nga Peloponezi. N fillim, banonin pran qytetit Argo e Ahes dheishin autokton(D.Halikarnasi Lib. If.17) Pra emri pellazg helen identifikon po pellazgt e atijterritori, q sht quajtur Hellad dhe jo ndonj nocion etnik abstrakt si e emrojn disahistorian sot.

Athinn e kan banuar fiset iliro-pellazge t lapve, molosve, thesprotve,dardanve.(Homeri, Iliada f.72).

N shekullin e V, Herodoti vren se athinasit, arkadasit dhe argiant jan me prejardhjepellazge. Ai thot se: Banort e Atiks n kohn kur quheshin kranej, nn mbretinKekrops ata u quajtn Kekropide, sipas emrit t ktij t fundit kur pushteti kalonte nduart e Erekteut, ata i thoshin vetes athinas dhe kur patn pr shef Jonin birin e Ksuthit,morn emrin jonas. (Herodoti, VIII.44)

Po ky autor sqaron se:... pellazgt morn emrin jonas dhe eolasit ashtu si thoningrekt, quheshin pellazg. Pellazg ishin gjithashtu dhe arkadasit dhe argiant. (Herodoti,VII. 9)

Kshtu Herodoti thot se:... pellazgt kishin g juh barbare dhe del se popullsia eAtiks, me prejardhje pellazge, harroi t folurn e saj dhe u kthye n helene prej t cilvemsoi edhe gjuhn (Ilirt dhe Iliria f.16)

Athinasit ishin autokton, kjo dshmohet nga Isokrate tek Panegjiriket, ku athinasit thonpr veten e tyre kshtu: Ne nuk e fituam vendin, por ne e mbajtm at duke dbuar t tjertnga ai. Nuk jemi nj rac mikse e przier me shum kombe. Paraardhsit tan jan kaq

fisnik dhe gjeni, sa q ne kemi vazhduar pr t gjith kohn posedimin e vendit nga ku ushprndam duke qn fmij t toks q na lindi dhe n gjendje ti drejtohemi qytetit tonme t njjtat tituj q ne iu japim t afrmve tan. Nga t gjith helent, ne kemi t drejt taquajm qytetin ton atdhe e nn. (Sokrates, Panegjiriket 23-5)

Pra t dhnat e historianve antik tregojn qart se athinasit q ishin jon, ishin nj racautoktone, jo e ardhur nga diku me origjin pellazge dhe e paprzier me asnj rac tjetr.Mendoj se Herodoti dhe Isokrati e kan shpjeguar qart origjinn pellazge t athinasve dhe nuk


15/57

ka nevoj pr shum komente. Duhet sqaruar se emri jon sht shqip dhe do t thot po jon,por edhe ion.

Origjina ilire e dorve Dori quhet i biri i Fthiut, por ky sht nj nga bijt e Lykaonit, t birit t

pellazgut.(Apollodor, Bibliotheque, II, 8,1) Dort mbaheshin si pasardhs t Herkulit, t cilveiu ishte rrmbyer froni mbretror nga Pelopi Frigas. I ati i Atreut dhe ata po riktheheshin tamerrnin. Ylli ishte nj nga udhheqsit e Dorit. Hyllasi ishte nj gadishull i Iliris. Fjala dordo t thot n shqip po dor dhe fjala yll po yll.

N lidhje me vendbanimin e Hyllve, autori Scylacis Cariandenis tek Periplusthot: Banojn aty, (n nj pjes t Iliris) popuj barbar q quhen me nj emr lotofag,kta jan hierastamnt, bulint, hyllt. Hyllt, thon se aty kishte banuar Hylli, i biri iHerkulit. Kta jan barbar dhe banojn n nj gadishull pak m t vogl se Peloponezi.Prej ktij gadishulli gjat bregut t detit ngjitur me ta, banojn bulint q janilir. (Scylaksi, Illyroi, f.22)

Yllt, jan ilir q kan banuar afr Bulinve para se nj pjes e tyre t emigroj pr nPeloponez, pra ata jan larguar nga Iliria. Bulint, sot jan nj krahin e quajtur Mallakastr, nShqipri dhe afr tyre kan qn yllt q m von dalin si dor. Pra, dort kan emigruar ngaIliria, q sot ndodhet n territorin e shtetit shqiptar. Ka disa mendime se mund t jen edhe kusht sot Mali i Zi, q n at koh ka qn Iliri. sht interesante se ai e quan fisin e yllve tIlirs si vend nga doli Ylli i dorve, por nga ana tjetr ai i quan barbar, por kta barbar quheshinhelen, pasi dort ilir quheshin jo barbar, n Peloponez. sht tepr e pasigurt prdorimi i termitbarbar nga historiant antik, nse do t thot i huaj apo personi q nuk ka nj shkall zhvillimime ato fise q quheshin helene.

Herodoti thot se dort ishin me prejardhje nga Maqedonia dhe se i pari i popullitt tyre ishte Pellazgu.(J Burckhardt, 1998, f.287)Ai thot gjithashtu pr dort, se ata nfillimet e tyre ishin t dobt e bredharak dhe u shkputn hert nga pellazgt...

Macedon sht emri i heroit q i vendosi emrin Maqedonis.Ai sht i biri i Lykaonit strgjyshit t Arkadasve Pellazg. Temeni, nj nga gjyshrit e Maqedonasve, sht nj ngaudhheqsit e Heraklideve. Pasardhsit e tij jan przn nga Argosi dhe n Maqedonithemeluan mbretrin e Maqedonis.

Herodoti thot se: Perdika, i biri i shtat i Aleksandrit, sht ai q ndrtoi n ktmnyr shtetin e Maqedonasve. Prej Argoje shkuan tek ilirt tre vllezr pinjoll tTemenit: Guani, Aeropi dhe Perdika, dhe duke ikur nga ilirt u vendosn n Maqedonin esiprme, n qytetin Lebae. (Herodoti, VII f.138). Disa studiues thon se, meq dinastiaMaqedonase sht themeluar nga Argo e Peloponezit, ather dinastia antike Maqedone sht meprejardhje Greke. Justifikim tepr i gabuar. Pse?

Ktu bhet fjal, koh para lufts s Trojs, ku pushtetin e merr Atreu Frigas nPeloponez, pra koh kur i gjith vendi ishte pellazgo-ilir dhe nuk ka mbi dhe, ndonj komb grek.Si po e shikojm edhe kombi grek antik, ishte pellazg dhe autort nuk duhet t ngatrrojngrekt antik me ata modern. Ktu bhet fjal pr lvizje t popullsive nga territoret pellazgo-iliren territoret e tjera pellazgo-ilire.

S dyti ata ishin bijt e Temenit, q n gjenealogjin e shkruajtur nga autort antik, janpasardhs t Pellazgut.Ather tre djemt e nj pellazgu t Temenit, ikn nga Argo Pellazgjike ePeloponezit tek pellazgo-ilirt q at koh quheshin me emrin Paioni apo edhe Maqedoni dhe aty


16/57

formuan kt dinasti mbretrish, q mori fund me Aleksandrin e Madh. E par n kt prizm,Filipi i II ishte gjysm ilir dhe gjysm maqedon, por maqedont quheshin ndryshe pellazgo-ilir.Ather nga nj baba pellazgo-ilir dhe nga nj nn epiroto-pellazge, lindi Aleksandri i Madh qishte 100% pellazgo-ilir.

Edhe Platoni e thekson zbritjen e dorve, por shton se ata nuk jan gj tjetr veseakej q ndrruan emrin, ndrsa Pindari i quan kta pasardhs t spartanve, pasardhs tHerkulit dhe disa prej tyre t rekrutuar n ushtri.

Pra ka tre variante n histori lidhur me origjinn e dorve se ata ishin rac pellazge dheq emigroi nga territoret e Iliris, t Maqedonis apo Paionis, drejt Peloponezit, pr t marrpushtetin q iu kishin marr Akejt. Tjetra sht se, ishin Akej pellazg q ndryshuan emrin ndor.

Si do t jet ajo, i sigurt sht fakti se ata ishin pellazgo-ilir.Dort megjithse erdhn t fundit n Greqi, dalloheshin nga helent e tjer jo nga qytetrimi, por nga shkalla e zhvillimit,duke u kujtuar pr kt qllim, helenve t ktushm, rregullat e trashguara t jets shoqroredhe zakonet e tyre t lashta. (Po aty, f.92)

Lidhur me dort thuhet se ata zbritn n Peloponez 80 vjet pas pushtimit t Trojs. Dort erdhn n dy val. S pari me pasardhsin e HerkulitHyllindhe vala e dytmendohet se i ka prirTeutam, ku sipas Saqellariut ky sht emr ilir.(M.Saqellariu 1977,f.131).

Herodoti bn dallimin midistunikes s holl t jonvepeplosit doras, t br prej leshi.Herodoti thot se dort e kan marr kt emr, pasi jan vendosur n Peloponez. Dortndaheshin n tre fise: nyll, dymant dhe pamfilt. Yllt e kishin prejardhjen nga Herkuli.Ylli sot sht shqip, sepse nuk prdoret n ndonj gjuh tjetr n kt form, e i thuhet yllit dheprdoret n emra djemsh. Po kshtu edhe emri Teuta q prdoret edhe sot pr vajzat. Yllasi kaqn edhe perndia e drits e Frigolidasve. Kto ishin t dhna q ata ishin me origjin ilire.

Nga ana tjetr ka disa t dhna t tjera q tregojn se ata ishin me origjin egjiptiane osekananite. N testamentin e vjetr, prmendet nj fis i dorve n Izraelin e sotm, t cilt ushprnguln q aty me forc n kohn e Davidit, pra rreth shekullit X p.k.

Edhe Herodoti arrin ti quaj dort si pasardhs t Danaut q ishte egjiptian.(Herodoti, libVII f.53-54 dhe lib. VIII, f.73). Ktu ka dy kontradikta, pasi nuk mund t qartsohet nse ishteparia mbretrore me origjin egjiptiane apo populli, pasi populli na del si ilir.

M.Aref mbron iden se popullsia dore ishte pellazgo-ilire, pasi dhe emri dor prkthehetnga shqipja dor, por ata q e sundonin at ishin egjiptian, pra pushtuesit e saj ishin racafrikane.

Disa studiues modern grek, siKordati dhe Saqelariu thon se pellazgt nuk kan asnjlidhje me kombin grek, pasi grekt jan me origjin nga Egjipti dhe nga Lindja e Mesme.Kordati thot se dort nuk sht fare e vrtetuar se zbritn nga Ballkani.(Po aty, f.92)

Padyshim q ka nj rac jo-evropiane me origjin egjiptiano-kananite n Greqin e asajkohe. Ajo q nuk dim me siguri sht fakti nse u przjen apo jo me popullsin pellazge apothjesht ata ishin sundues, ndoshta dhe skllevr?! Kjo mbetet pr tu vrtetuar.

Megjithat nuk duhet t ngatrrojn formimin e kombit t sotm grek, q shtkonglomerat popujsh dhe q sigurisht ka popullsi egjiptiano-semite, pasi nga t dhnat


17/57

antropologjike nj prqindje e madhe e racs s sotme greke, ngjan me ata t Lindjes s Mesmedhe nj pjes q jan arvanitt apo shqiptart, jan rac Evropiane.

Dort ngritn shtetin e Sparts dhe prdorn formn oligarkike n qeverisje, ku qeveristenj mbret n bashkpunim me nj klas aristokratike.

Aristidh Kola, jep disa fjal spartane, pra dore dhe i krahason me gjuhn shqipe t

arvanitasve.(A.Kola, Arvanitt..., f.) Lakonike shqipLaros laraBalios balaEkso-vathia vath ku futen deletKalarines kalojIrenes i ri q ishin ushtarakt e rinj t SpartsVagaron i vakt

Eolt, etolt, amfiloht, tebant, eubeasit, beott Herodoti thot gjithashtu se: Eolt jan pellazg.(Herodoti, Histories, Lib.II.171) Etolt, Tukididi i prkufizon sinj etnos, ku pjesa m e madhe duhet t ket folur nj

gjuh t panjohur.(Tukididi, I,5) Polibi thot sefar kuptoni ju me fjaln grek dhe cilt jan pr ju kufijt e saj?

Vet, etoliant, n pjesn m t madhe nuk jan grek. As krahinat e banuara nga apodtdhe amfilokt nuk jan greke. (Polibi, 18, 1.5) Ka nj krahin ku prfshihet Lokriga, Etolia,Akarnania, Eritant, Dolopve dhe Amfilokve nuk ishin quajtur me emrin helen dhe ktoterritore ndodheshin midis Maqedonis, Epirit dhe bots s quajtur me emrin grek n antikitet.

Tebant, kan patur nj etnicitet ilir. Kadmi, q themeloi Tebn ishte babai i ilirve.Kadmi nuk erdhi nga Fenikia, por i ati i tij, kishte ikur nga territoret pellazgo-ilire pr n Feniki,

kshtu q ishte nga etniciteti pellazgo-ilir. Burimet tregojn se i grih Mesdheu n prehistori kaqn sunduar nga raca pellazgo-ilire dhe ata duhet t ken ndrtuar koloni atje. Edhe t dhnatantropologjike, madje edhe sot, tregojn se n bregdetin lindor t Mesdheut ka mbetje t njpopullsie evropiane. Ai u kthye pr shkak, se si thot legjenda, motrn e tij Evropn e rrmbyendhe themeloi Tebn.

Kadmi sht ai q solli alfabetin n Pellazgji nga Fenikia. Teba q ai themeloi, shtquajtur edhe Enkelida, pra me emrin e nj fisi ilir.

Stefan Bizantini n veprn Kombtarja n shekullin e VI, thot se: Miti i Kadmit dheHarmoniasit ruhej n Iliri deri n at koh dhe saktsisht n qytetin Butoj, ku banort eqytetit i tregonin dhe varrin ku ishte varrosur Kadmi dhe Harmonia.(Vep e cituar A.Kola,Arvanitasit 58).

Ky qytet duhet t ket lidhje me fjaln Buaj dhe ndodhet n vendin e Kaonve ku edhevdiq Kadmi. Homeri e quan malin, n qytetin e Tebs si Plako Ypoplakia.(Iliada VI 397). Disa e lidhin Tebn me Egjiptin se ata ishin Fenikas dhe egjiptian, por qyteti ka patur

emrin tepi ose tep dhe m von e quajtn Teb. Nga ana tjetr tregohet se faraont pellazg ishinata q themeluan Tebn, kshtu q nuk mund t jet emr egjiptian.N territorin pellazg nuk sht prmendur kurr ndonj koloni fenikase, por prkundrazi n territoret fenikse ka patur koloni pellazge.


18/57

Nga ana tjetr n gjenealogjin antike,Tebe sht e bija e Pellazgut Adramis.(P.Grimal1951, f.447) Teba q sot quhet Thiva, flet aktualisht nj shqipe t pastr, q Tebant e kanruajtur nga gjuha pellazgjike. Teba sot, sht nj qytet q i gjithi flet shqip madje dhe fmijt evegjl.

Euben, thon se banojn nj popullsi ilire. Helopt ishin banor t helopis s Epirit.

(Po aty, f.69)Homeri i quan eubeasit me origjin nga Thrakia. Pas lufts s Trojs nj pjese aubeasve, pra amant, u zhvendosn pr n Iliri, me kryeqendr Bylisin, ku dhe uquajtn si fis ilir.

Tukididi i quanBeottemigrant nga zona e Epirit t veriut>(Po aty, f.59). Termin helen pr t emruar kto fise iliro-pellazge, e prdor Herodoti n shekullin

e V p.k.(Herodoti Histories, lib I f.57) Tukiditi e shpjegon qart origjinn pellazge t termit Helen: Para lufts s Trojs

Hellada mesa duket nuk ka br asgj me forcat e prbashkta. Mua m duket se ajo sitrsi nuk e mbante akoma kt emr, se nj emrtim i till as nuk ekzistonte para Helenit,birit t Deukalionit, dhe se emrin ia kan dhn asaj sipas emrave t tyre, fise t ndryshme,m tepr pellazgt (Thucididis, Historiae Lib I, f.3)

Pra, Helent jan nj popull q kan patur origjin pellazgo-ilire dhe q kan folur njgjuh pellazge q sot sht shum afr shqipes. Kultura e quajtur greke antike sht nj nga fazat e zhvillimit t kulturs pellazge,

ndoshta e grshetuar me nj element t huaj dhe n kt rast semito-kananit. Por mund t jetedhe nj przierje pellazge me pellazg, q kishin qn zotrues t territoreve t Egjiptit dheFenikis dhe kthehen pasi bie fuqia e tyre apo dhe humbasin pushtetin. Nj gj e till duket edhetek Danau, q pretendon se ka t njjtn rac me pellazgun. Por kjo popullsi, q mund t ishte meorigjin pellazge dhe kishte jetuar n kolonit pellazge n kto territore, mund t ishte przier menj element jo-pellazg, pasi vet mbreti i pellazgve i quan ato grat q kishte Danau, si femra tNilit, pra jo si ato pellazge. Edhe numri i egjiptianve nuk ka qn i madh, pasi vetm danajt jannga Egjipti, t gjitha fiset e tjera ishin pellazgo-ilire, kshtu q nuk kan ndikuar n krijimin e

etnis antike greke. Nuk ishte rastsi q n at territor t quajtur Greqi, t krijohej nj kultur e prparuar,pasi po t hedhim syt pas, do shohim se pellazgt ishin ata q ngritn n Kret dhe Miken njqytetrim tepr t lart, madje pr shum aspekte dhe m t lart se ai antik.

shtja e gjuhs greke antike Si e pam, pjesa m e madhe e fiseve apo popujve q kan banuar n Greqin antike,

ishin pellazg dhe ilir. Disa studiues mund t thon se ka nj komb grek antik dhe nj gjuh greke. Problemi sot,

sht se ne nuk dim se far gjuhe ka folur populli q quhej grek. Pse? Ka nj gjuh q quhet greke e vjetr, por kjo gjuh nuk prkthen dialektet q ka folur

populli. Sot nuk dihet se far gjuhe ka folur Athina, pasi dialekti jonik, nuk prkthehet ngagreqishtja e vjetr dhe as nga ajo e re. Si ka mundsi q greqishtja e vjetr t mos prkthejdialektet, gjoja greke?

Pra se far gjuhe ka folur Athina, nuk e di askush dhe sht aq mister sa dhe shkrimet epadshiruara, por kjo fshihet nga historiant dhe nuk i vihet theksi fare. Madje bhet analizagjuhsore gramatikore, q do ti quaja skandaloze, pasi nuk ka nj gjuh t prkthyer. Si mund tbsh analiz gramatikore kur nuk di fjalt e ksaj gjuhe? Deri ktu kan arritur marrzit eshkencs s gjuhsis dhe historis. Madje marrzit arrijn deri aty, sa ta quajn gjuhn greke,


19/57

t krijuar n at territor si 2000 vjet para-krishtit, kur ne shikojm greqishtja artificiale e vjetrdhe e re nuk prkthen gjuhn e popullit t ashtuquajtur grek antik.

Prse greqishtja e vjetr nuk prkthen dialektet e saj? Greqishtja e vjetr, nuk sht gjuha e popullit, sepse do ta kishte prkthyer jonishten. Kjo

tregon se populli i quajtur grek, ka folur nj gjuh q nuk sht greke. Ather far gjuhe ka

folur populli grek antik? Le t shikojm t dhnat. Kur flet pr origjinn e grekve, Herodoti thot se: Raca helenike nuk e ka ndryshuar

gjuhn kurr, q nga origjina e par e saj. Ishte nj krah i pellazgve q u nda nga trupikryesor dhe q n fillim ishte e pakt n numr dhe me pak fuqi, por q gradualisht uzgjerua dhe u rrit n disa kombe, nga hyrja vullnetare n shum fise barbare. Un mendoj,se pellazgt, nga ana tjetr, ishin nj rac barbare, q kurr nuk u shtua nnumr.(Herodoti lib. I p.57).Duke u nisur nga nj pakic e ikur, helent u shtuan derisa ubn nj popullsi e madhe, sidomos q nga koha kur shum fise t tjera barbare ubashkuan me ta.(Po aty).

Nga ana tjetr Herodoti thot:... se far gjuhe flisnin pellazgt sht nj shtje prt ciln nuk mund t themi asgj. Vetm nse mund t msojm ndonj mendim ngapellazgt e ditve t tona, nga ata q jan sot n Kreston, sipas tyrsenve t cilt dikur fqinjt dorve t sotm, banonin n tokn e quajtur tani Thesali. N.q.s. ktyre pellazgve ushtohen ata q kan themeluar Plakien dhe Skylaken n Helespont, q kan banuar dikurme athinasit dhe banor t qyteteve t tjera pellazge, emri i t cilave sht ndryshuar, del sepellazgt kan patur gjuh barbare.

N qoft se, gjuha e pellazgve, ishte e till, del se popullsia e Atiks, me prejardhjepellazge, harroi t folurn e saj duke u kthyer n helene, prej t cilve msoigjuh.(Herodoti, Lib I, f.58).

Pra si dshmon Herodoti, Athina sht nj popullsi pellazge q fliste nj gjuh qnuk ekishte ndryshuar asnjher. pra q ishte gjuha e pellazgve, por nuk arrin q ta shpjegoj,derisa ishte gjuh pellazge ku ndryshonte nga pellazgjishtja e kohs s Herodotit.

Nga ana tjetr Herodoti shpreh pasiguri dhe nuk ka dijeni se nga ndryshon gjuha epellazgve t asaj kohe nga pellazgt helen.

Pra vrejm dy kontradikta 1 Helent jan pellazg q u shkputn nga trungu pellazg dhe q flasin gjuhn pellazge

pa e ndryshuar asnjher. Nga ana tjetr ai i quan pellazgt barbar edhe pse athinasit e kishinorigjinn nga ata. Pra, athinasit pellazg, nuk ishin barbar, por pellazgt e tjer ishin.

2 Athinasit q nuk e kishin ndryshuar gjuhn asnjher harruan t folurn e tyre dhemsuan at helene. Por helent, thot ai, jan vet pellazgt.

Pra helent jan pellazg q nuk kan ndryshuar kurr gjuhn e tyre pellazge, por ataharruan t folurn pellazgjike dhe msuan at helene.

A nuk thot Herodoti, q helent ishin vet pellazgt dhe nuk e kan ndryshuar asnjhergjuhn?! Nga ana tjetr, a nuk thot ai, q ata harruan t folurn dhe u kthyen n helen?! A nukishin vet pellazgt helen dhe kush ia msoi gjuhn helene, helenve?

Herodoti, duket tepr i paqart, konfuz e i pasakt n at q shkruan. megjithat ai thotse n.q.s. e till ishte gjuha e pellazgve, pra barbare (e ka kuptimin se nuk e kupton), pasi ai nuke di se si ishte dhe e tregon se nuk ka t dhna pr kt dhe nuk flet me siguri, ather pellazgt e


20/57

Athins pr t, duhet t ken ndryshuar gjuh. Pra nuk thot se ai e di, hedh nj hipotez t cilsnuk i jep prgjigje.

shtja sht kush sht kjo gjuh helene, q rridhte nga populli pellazg, q e msuan pokta pellazg t Athins dhe kush e pruri n Athinn q fliste pellazgjisht dhe shkruante n jonisht?

Kjo pyetje ka vetm dy prgjigje logjike: 1 Platoni , thot tek Kratilo , n lidhje me gjuhn: do gj q ne sot nuk ekuptojm dhe nuk e njohim n gjuh, ka t ngjar t jet barbare, por ka t ngjar t jet et duket e till pr shkak t vjetrsis. (Vepr e cituar A.Kola, Arvanitasit, f.39). Ai thot senj gjuh, q nuk e kuptojm, mund t jet barbare, por mund t duket e till dhe mund t mos jet. Pra mund t flisnin t dy etnit t njjtn gjuh, por q pr shkaqe dialektikore mund t moskuptoheshin plotsisht. Edhe sot nj vesh i pastrvitur me t folurn gegrisht t disa zonavemalore t thella t Shqipris, nuk e kupton qart kur ata flasin, por n thelb ata flasin shqip dhe jan fjal t nj rrnje. Ather, kjo nuk do t thot se n kto zona q flasin nj shqipe e cila nukkuptohet me lehtsi nga pjesa tjetr e shqiptarve, nuk sht shqip. Pra, n kt pik ose Herodotisht shtrembruar nga ata q e kan shkruar, ose ai nuk ka pasur njohuri t mira n fushn e

gjuhve, pasi e pranon q nuk mund t thot asgj pr gjuhn e pellazgve, se nuk ka njohuri prt. 2 Ka nj greqishte t vjetr, e cila sht quajtur gjuha e prbashkt e grekve me emrin

Koine n shekullin e IV dhe ishin dy studiues nga Siilia, q e solln n Athin. sht kjogjuh q u soll nga dy persona?Kush ishte kjo gjuh greke?

Kjo gjuh antike greke, ishte nj gjuh artificiale e krijuar nga dijetart pr ta patur sigjuh t arsimit.

Kjo gjuh e stisur, u b edhe gjuha e administrats dhe e njerzve t kulturuar q m pasu msua nga populli q banonte n polis, pasi populli i fshatit nuk mund ta ket msuar dot.Fakti, q sht kshtu, na e tregon edhe Isokrati, i cili ka thn seGrekt jan pjesmarrsit eshkollimit grek. Shkollim, do t thoshte mbi t gjitha, t msoje gjuhn greke.Pse duhet ta

msonin kta grek, greqishten? A nuk e kishin gjuhn e nns? Pra t dhnat tregojn qart se n Greqin antike sht folur nj gjuh pellazge dhe ato qquhen dialekte greke si jonishtja, eolishtja dhe dorishtja nuk jan dialekte t greqishtes, prderisagreqishtja e vjetr nuk i prkthen ato, por jan pellazgjisht. Meq ky popull ishte me origjinpellazgo-ilire, ka folur nj gjuh pellazgo-ilire.

Le t prkthej ndonj studiues gjuhn e tre dialekteve t Greqis antike. Pse nuk e kabr kush deri m sot? Jan prpjekur dhe asnj rezultat nuk kan dhn. Deri sa nuk e kan brt pushojn s gnjyeri pr etnicitetin real t grekve t vjetr dhe t rishkruajn historin ashtusi sht realisht.

T marrin njher shqipen e sotme dhe ta provojn, se nuk i dihet se far surprize mundt marrin. Nse nuk e bjn nj gj t till dhe do vazhdojn ta trajtojn dialektet antike pellazge jasht gjuhs pellazge dhe shqipe, asnjher nuk kan pr t marr vesh ndonj gj. Autort, ashtu si dhe Herodoti, kan shkruar n jonisht, q ishte dhe gjuha e Athins tcilat u prkthyen m pas n gjuhn greke artificiale, se nse nuk do ishin prkthyer n kt kohnga jonishtja, asgj nuk do dihej sot pr qytetrimin dhe mendimin antik, pasi pothuajse t gjitht diturit e asaj kohe shkruanin n jonisht dhe jo n greqishten q njihet si ajo antike. Madje,pjesa m e madhe e t diturve t antikitetit, ka shkruar n jonisht edhe pse doli kjo greqishteartificiale.


21/57

F.R.Adrados thot se: Jonishtja q Herodoti prhapi n t gjith botn Greke nuk ishtegjuh greke dhe as dialekti i greqishtes ashtu si trillohet, por ishte nj gjuh e panjohur edhe jogreke q do t thot se gjat viteve 500- 400 p.k. nuk flitej greqisht n Athin. (F.R.Andrados,Hisstoria de la lingua Griega, Madrid 1999, f.196)

Nga shekulli VI deri n shekullin XI-XII, pr Greqin, ashtu si dhe pr t gjithBallkanin, nuk dihet asnj gj. Faktet tregojn se n shekullin e XII kur ai territor del ngakronikat historike nuk flet greqisht, por deri n shekullin e XIX flitet vetm shqip. Kjo tregonqart se ata n antikitet kan folur shqip dhe kan qn t gjith pellazg.

Nse n Greqin antike, populli, do fliste greqisht, ather pse populli i mesjets dhekohve moderne fliste vetm shqip? Kjo tregon qart se nuk ka grek, por vetm pellazg q nantikitet jan quajtur me emrin Helen, ashtu si quheshin dhe fiset e tjera t pellazgve me emrat ndryshm.

M kot evropiant e shekullit t XIX preokupoheshin se ku kishin shkuar grekt dhengritn teorira se ata jan asimiluar nga sllavt apo dhe kan ikur.

Popullsia e vjetr e Greqis, ka qen pellazge dhe nse ka pasur nj rac egjiptiane, ajonuk u przi, n pjesn m t madhe t saj, me t ardhurit. Fakt sot, sht vet Shqipria, q ka njminoritet egjiptian, i cili i ruan tiparet e tij, sikur t ishte n Egjipt, pasi popullsia vendaseshqiptare sht tepr konservatore dhe ka qn kundr martesave me racat e huaja. Kjo ndodhidhe n Greqin antike, ku pjesa m e madhe e pellazgve ruajti gjuhn dhe racn e saj t pastr.Gjuh q nj pjes e atyre pellazgve e flasin edhe sot n Greqi.

Pra nuk ka ekzistuar kurr etni greke e ndar nga pellazgt dhe nse thua grek antik duhett thuash pellazg, pasi grekt antik ishin pellazg q nuk kan patur ndryshim n gjuh nga ttjert. Ata kan patur nj kultur m t lart se fiset e tjera pellazge, pasi aty ishte djepi iqytetrimit Evropian q n kohn e bronzit dhe ndoshta pr kt dallonin veten nga t tjert. Tekfiset e nj kombi nuk ka patur nj zhvillim t njjt nga ana kulturore, pasi kjo varet nga pozitagjeografike, kushtet klimaterike etj. Nuk mund t ishin n nj nivel vendet bregdetare me vendetq ishin m n thellsi n kontinent dhe t izoluar nga bota tjetr. Me nj fjal jont, dort, eolt kan folur pellazgjisht apo nj dialekt t evoluar tpellazgjishtes dhe ajo q quhet greqishtja e vjetr, derisa nuk i prkthen kto dialekte tregon senuk sht gjuha e tyre reale.

Lind pyetja po kjo greqishtja e sotme nga doli? Greqishtja e sotme nuk sht gjuha e popullit, por e kishs, e cila u fut si gjuh e shtetit t

ri grek, pasi populli n pjesn m t madhe fliste shqip. Kisha e ruajti si gjuh fetare greqishten evjetr dhe e riprpunoi. Kjo greqishte artificiale, u prdor edhe si gjuh zyrtare n Bizant. Nsenuk do kishte ekzistuar shteti i Bizantit, q e vendosi si gjuh pr administratn dhe kishn, sotajo gjuh do t ishte shuar, pasi ishte nj gjuh artificiale q nuk e fliste populli. Nga gjuha eshtetit dhe e kishs greke u b gjuha e shkolls dhe iu imponua shqiptarve, vllehve, sllavve,pra etnive t ndryshme q bn shtetin grek modern.

Roli i masmedias dhe vendosja si gjuh shkolle t detyrueshme, e bn at gjuh tkombeve q jan brenda shtetit grek. Kshtu nj gjuh artificiale u b gjuha e shqiptarve,vllahve, turqve, sllavve dhe etnive t tjera q jetojn atje, nj pjes e t cilve npr fshatraflasin secili gjuhn e tij n shtpi.

Le t shikojm disa fjal q jan prdorur n gjuhn e popullit pellazg t asaj kohe.


22/57


23/57

Skeptri q mbante Zeusi n dor, e ka origjinn nga shqipja gjithashtu. Skeptri i Zeusitparaqiste nj kok shqiponje, pra skeptri sht sqepi apo skepi si i thuhet n gegrisht. Pra skepisht sqepi i shqiponjs. Kt fjal e ruan shqipja, si ka qn, pa ndryshuar fare.

Uranos, q quhej qielli, ashtu si e quajn edhe sot nga fjala shqipe vranur q tregonret e qiellit. Pra nga vrana apo vransira q prdor shqipja sht emrtuar qielli nga greqishtja.

U ndala n disa fjal tipike dhe tepr t rndsishme t cilat jan shqip. Kjo tregon qartse n Greqin e asaj kohe, sht folur nj shqipe e pastr, q nuk ndryshon shum nga ajo qflasin shqiptart sot.

Lidhjet etnike iliro-romake

Ilirt, koh para se Roma t forcohej dhe gjat kohs q ajo ishte perandori, kan banuaredhe n gadishullin Italik. Ata kan zn pjesn m t madhe t tij, prve zons s Toskans ssotme q ishte nj popullsi e prbashkt nga ana etnike me ilirt, por q quhej si etruske dhe afrsaj kan banuar edhe nj popullsi q quhej pellazge q sht shtrir deri n Francn jug-lindoreme fisin e aborigve.

Etruskt Etruskt edhe sot nga disa historian, konsiderohen si nj popull i mistershm, i cili nuk

dihet se nga e ka origjinn. Ky popull ka patur nj kultur tepr t lasht, por q sot nuk i vihetemri se cilit popull i prket. Studiuesit q nuk njohin asnj kultur tjetr ve asaj greko-romake,kan provuar q t prkthejn gjuhn e etruskve me latinishten, greqishten apo me gjuh t tjeraaziatiko-afrikane dhe nuk kan mundur ti prkthejn shkrimet e tyre. Ata i kan vn nj kapak sipr, ashtu si i sht vn t gjith qytetrimit etnik t vjetr evropian dhe mbi t kan vnemrin mister.

N fakt ata studiues q n pjesn e madhe t tyre, jan evropian, n nj far mnyre, ikan vn kapak kulturs s tyre m t lasht. Kshtu, lidhur me origjinn e etruskve ka pasur disa ide kontradiktore. 1. Nj grup historiansh mbshtet iden se etruskt jan me origjin nga Azia e Vogl,

pra nga fiset Trojane. Ata mbshteten tek Herodoti, i cili tek libri Historia thot se: Lidt dhe pellazgt e Lemnosit emigruan pr n Itali. Edhe Straboni thot se pellazgt ishin t part qbanuan ishujt Lemno dhe Imbro dhe disa prej tyre kaluan pr n Italik me Tyrrenin tbirin e Atit . (Gjeografia, Straboni lib. V f.4) Pasi erdhn n Itali, ata e ndryshuan emrin e tyrenga Lid n Tirren pasi kshtu quhej njri nga prijsit, q i priu pr n Itali.

Nga ana tjetr Tyrrent quhen edhe si pellazg. Helleniku i Lesbosit q ka shkruar nshekullin e V p.k. prmend gjithashtu nj grup pellazgsh q mbrritn n Itali dhe q atje e

kthyen emrin e tyre n Tyrren. Burimet e tjera i lidhin etruskt ngusht me pellazgt e ishujve t Lemnosit.Tukididithot se etruskt ishin nj deg e pellazgve (Z.Manjani, Fundi i misterit Etrusk, Tiran 1973,f.25)

Edhe Plini thot se: Umbret kan qn przn ktej prej pellazgve, kta pre jlidve t quajtur tyrren nga emri i mbretit t tyre t cilt m von n gjuhn greke uthirrn tusk, sipas riteve t tyre t flijimit .(Plini Secundi, Naturalis Historie, Lib. II.f.8)


24/57

Herodoti n lidhje me tyrent, pra etruskt thot se:... ata jan th esaliot t vendosurn Lidi prej nga ku shkuan n Itali (Herodoti I. 57, VI, 137-139)

Pra, t dhnat q japin disa autor antik, tregojn se etruskt ishin me origjin nga Lidia eAzis s Vogl, pra trojan. Herodoti e pranon se jan nga Lidia, por ai thot se jan me origjinnga Thesalia q historikisht ka qn banuar nga raca pellazge.Tarkuinia ishte nj qytet i

themeluar nga Tarkuini, i vllai i Tyrrenit dhe bir i Telefit. Por ky i fundit sht pasardhsi Lykaonit t birit t Pellazgut(Pauzania, VII, 4,1) Ather edhe Etruskt q ishin nga Lidia aponga Thesalia nuk ishin gj tjetr vese pellazg.

Straboni (lib.V) v n dukje gjithashtu se nuk sht pr tu habitur nse gjen nItalin e lasht legjenda q prkojn njherazi me pellazgt dhe Trojant, sepse kta trepopuj (edhe etruskt) rridhnin nga i njjti trung

Briquel, v n dukje se shkrimet e Helanikut, Hekateut, Thukidit dhe Sofokliut ikonsiderojn pellazgt si etrusk. Tradita e origjins pellazge t etruskve ishte e gjall tek ataderi n shekullin e IV p.k.(D.Briquel, 1984, f.628)

2 N shekullin e par p.k. Dionisi i Halikarnasit i quan etruskt si autokton pra si popullq nuk ka emigrua nga zona pellazge e Egjeut Lindor.

3 Nj teori tjetr thot se ata kan zbritur nga rett, pra nga nj fis tjetr ilir n veri tItalis s sotme. T gjitha kto teori t ojn n t njjtin drejtim, tek origjina pellazgo-ilire e etruskve.

Pse? Nse etruskt jan nga ishujt e Lemnosit nga Troja dhe kan emigruar, ata jan pellazg

ashtu si sht thn nga autort antik. Nse etruskt, jan nga Retia, ather srisht jan ilir, pasi rett ishin nj fis ilir sipas Apianit. Nse jan autokton, ather srisht jan ose ilir ose pellazg, pasi gadishullin Italik edhe gjat kohs q Roma dardane ishte superfuqi, banohej ngailir.

Tosko epirott me tosko etruskt. Toskt e Epirit n antikitet, jan quajtur pellazg, po kshtu shpesh jan quajtur edhe

etruskt, q tregon se ka lidhje etnike midis toskve shqiptar dhe toskve etrusk. Gjuha etoskve n Shqipri, sht gjuha zyrtare si gjuha e toskans n Itali. Fakti q sot shqiptart ikuptojn shum leht gjuht latine si ajo italiane, spanjolle apo portugeze tregon lidhjet e qartaetnike midis pasardhsve t ktyre kombeve, me paraardhsit e shqiptarve.

Latinishtja e vjetr dhe e re, ka nj ngjashmri t madhe gjuhsore me shqipen. N tndodhen fjal q shqipja nuk i ka huazuar ashtu si mund t thuhet, pasi ato, shpjegimin e kanvetm me ann e gjuhs shqipe.

N nj koh kur spanjolli shkon n Itali dhe flet spanjisht, italiant nuk e kuptojn, ashtudhe anasjelltas, nse t dy vijn n Shqipri, pjesa m e madhe e popullsis i kupton menjherse far duan t thon. Pra latint nuk kuptojn njri-tjetrin, ndrsa shqiptart q flasin shqip ikuptojn shum mir ata. far tregon kjo?

Kjo tregon, se kto gjuh kan patur pr baz nj gjuh q ka qn folur n Evrop parakrijimit t kombeve, por q at gjuh pr shkak t natyrs kokforte dhe maleve, e ruajtn vetmshqiptart. Ajo gjuh sht baza e gjuhve latine, por edhe e gjuhve t tjera evropiane.

Kur bhet historia dhe kur dshiron q t tregosh se kujt i ka prkitur ky apo ai shkrim, spari shikohet se cili popull ka banuar aty. Shikohet se cila gjuh apo cili popull sht sot m afrnga ana etnike me kt popull dhe merret gjuha e tij pr ta provuar. Padyshim, kjo, shum pakstudiuesve iu ka shkuar npr mendje dhe atyre q njohin shqipen. Kshtu disa autor francez, qkan patur njohuri pr shqipen, kan shpjeguar nj numr t madh shkrimesh nga etruskishtja me


25/57

ann e shqipes. E thn m qart, t vetmet fjal q njohim nga etruskishtja, jan prkthyervetm me ann e gjuhs shqipe. Pra, nga pikpamja etnike, etruskt jan pellazg ose ilir. Edhetek etruskt, varrimet kan qn n disa periudha me tuma si n t gjith Evropn, gjithashtumbizotron spatn dytehshe tipike ilire.

Disa fjal etruske q jan shqip, t nxjerra nga Z.Manjani (Z.Manjani, Fundi i misterit

Etrusk f.419) Etruskisht Shqipkortona gurtona nga fjala gurthura thura q quhej fortesa si n Lidisht dhe n EtruskishtApe rucen hape ruken apo rrugn dhe n Spanj ka ekzistuar nj term i till arrugia

pr galerit e minierave, pra q hap rrugn pr n galeriap ap hap athna at ast asht at, ati at ati atranes atrit, etrit kan qan kur gur kuie kuje etna etrit ersi eret pra ngryset apo bhet natve ve vendos vras vras vanth vand vaze vajz

zar ziarr Zi zi ha ha hulu hulli dalius dal dhusk dushk theruse ther ikni ikni ika ika kru e kry pra e brlart lart lur lyr lus, lut lut lar lar malava mali maie maje mir mir neri njeri


26/57

nuk nuk nuna nena pi pi pleni bleni preve preva

se she ri re i ri rit rit ru ruaj pra kujdesemrepin rrepin ranem i ranm pra ka rnsa sa siune syne stre shtrij sil sill pra sjelltur Thur treci tregu tesi deshi uthi udhi udha fler fler fle flijoj calus kale

Dionisi i Halikarnasit thot se: disa nga pellazgt, banonin n t quajturn taniThesali, t detyruar t ln vendin e tyre, u vendosn pran Oborigve dhe s bashku mekta luftonin kundr Siciliotve. Aborigt i pranuan ata me shpresn se do t prfitoninnga kta, por sipas mendimit tim i pranuan se ishin t afrt. (Dionis Halikarnasi,Antiquitatum Romanarum, lib I f.17) Madje nj pjes e tyre jan vendosur deri n Francn juglindore.

Venett jan quajtur si venet. Homeri prmend enett t cilt kan marr pjes n luftn eTrojs prkrah trojanve. Enett apo venett nga burimet antike dalin si ilir dhe ndonjher sikoloni e trojanve. Autort si P.Althajm, J.Pokornidhe H.Krahe i konsiderojn venett si njdeg t trungut ilir.(Z.Manjani, f.28).

Venett gjenden edhe n detin Baltik, n gjirin e Dancigut. Ky emr u trashgua ngasllavt q u vendosn n kto toka. Ato gjenden pran tribalve thrako-ilir, ku n Paflagoni kemihenett q jan thjesht ilir(Z.Manjani, f.28) Venett e quanin veten e tyrevend q lidhet mefjaln vend t shqipes.

Mesapt ishin nj fis ilir, q banonin n pjesn jugore t Italis s sotme. Me emrinMesap ka disa emra. N Kret, nga mendon Herodoti se ata kan ardhur, ka nj lum me emrinMesap, n Peloponez edhe sot n Shqipri ka nj vend t quajtur Mesaplik.

Dauni, Mesapi e Peuketi jan bijt ilir Lykaon, birit t Pellazgut. Dauni me vllezrit e tijn krye t nj ushtrie ilire u hodh n Italin e Jugut, przuri auzont dhe n vendin e tyre formoitre mbretri t daunve, mesapve dhe t peuketve. (Ovidi, Fastes, IV.76).

Sipas nj varianti tjetr ata jan ilir, por kan emigruar nga fiset pellazgo-ilire qbanonin n Kret. Plini e konsideron Japiksin si kretas dhe bir t Dedalit e t nj gruaje nga


27/57

Kreta. Straboni e bn Japyksin heroin eponim t fisit t ilirve t japigve, vlla t Daunit dhe tPeuketit.(Straboni, lib. VI, 3,2)

Ira ose Oria ishte qyteti m i vjetr i Mesapve dhe ka nj zhvillim e kultur t lart, qsht e nj niveli me at etrusk apo trojan, me qytete dhe ndrtime madhshtore. Kjo tregon qartse ilirt kan qn nj popullsi me kultur t lart. Qyteti i Veretos, sht quajtur edhe me

emrinHyria q prdoret edhe sot n shqip, n emra vajzash. N Mesapi grat kishin t drejta tbarabarta me burrat, pothuajse edhe m tepr se sa burrat.

Fjal mesape jan

bilia bija ara ara rhinos re anda nd a-ndq asht ndr brendon dre nga bri dalamia delm ikka ika menzana mza

Japigt, nj fis i rndsishm ilir, kan patur kultin e quajturJupiter Mezana. Ata iflijonin mzat pr nder t Jupiterit dhe sot n kt form fjaln mz e ruan shqipja.

Kaoni, q vijn gjithashtu nga iliria, po n t njjtn koh, kaont jan edhe n Troj. Ajoq sht interesante sht fakti se kaont e Epirit me t Italis mbanin marrdhnie t mira, pasi edinin q ishin nga nj fis i prbashkt.

Kalabrit, q studiuesit i quajn me origjin nga dardant e Iliris apo Shqipris ssotme.

Umbret, Plini i quan si nj fis t vjetr Pellazg(Plini lib.III. f.19.1) Ligurt, Hesiodi i prmend se banonin afrSkithve Hypomologian. Aristoteli fletpr ligur n Thrak dhe nj pjes e tyre jetojn n Kapadoki t Azis s Vogl(HerodotiLib.VII f.72) Pra, ligurt e Italis, kan banuar n Skithi apo edhe n Thrak e Azi t Vogl parase t dalin n Itali. Kjo do t thot se ligurt jan nj popullsi, q ose ka emigruar nga zonat eSkithis, Azis s Vogl, Thraks n koh t hershme prehistorike dhe jan vendosur n Itali, oseata t Italikut jan emigruar n Lindje. Dy qytete t rndsishme t ligurve kan qn Alba dheAlbia.

Oenotria ku banonin jukant dhe bretian shtrihej nga Posedonia deri nTaranto. Oentori sht i biri i Lykaonit t birit t Pellazgut.

Pisa m par sht quajtur me emrinTeuta , t cilt ishin me origjin nga Elida, q e kamarr kt emr nga Pintint fis ilir (M.Sakellario, 1977, f.86) Rett, sipas Apianit, q sht i vetmi autor q ka shkruajtur nj vepr t plot pr ilirt, jan ilir. Romakt, jo vetm ilirt po edhe paiont q jan afr tyre edhe rett, edhenorikt i quajn ilir (Apiani, Ilirike, f.6)

Fjal rete retia nga fjalare e shqipes dhe ky fis banonte nj pjes n Alpe barga kasolle mebar nga fjala bar ber n lombardisht i thoshin deles q n shqip sht edhe fjalaber


28/57

criu ngriu pra ftoht lop fjal nga savoja dhe zvicra q lidhet me fjalnlop t shqipes palta n Lombardi shtbalta n shqip Dardant e Roms. Burimet historike tregojn se Ene Dardanidi princi trojan pas lufts

vendoset n Itali dhe pasardhsit e tij, themeluan Romn dhe e bn at nj perandori. Pra n

antikitet Roma sht banuar nga dardant e Trojs si dhe nga fise t tjera pellazgo-ilire. Dardante Trojs jan dardant e Iliris, sepse pr kt dshmon Straboni dhe autort romak. Pra, me fjal Japigt jetojn n Kroaci dhe n Italin jugore, Galabroit n afrsi t

Dardanis dhe n Kalabri, dardant e Mesis s Eprme bhen dardant e Italis, kaoniant eEpirit vendosen pjesrisht n Lukani, liburnt e pjess veriore t Adriatikut i gjejm n Itali,piensave t Paionis iu prgjigjen picenumi.(Z.Manjani, f.42).

Edhe emrat deti Adriatik dhe Jon i kan marr nga fiset ilire t adrianve dhe emri i njprinci ilir, Jon.

Sipas nj variantiJoni sht biri i Dyrrahut. Ai sht vrar aksidentalisht nga Herkuli.Kufoma e tij sht hedhur n detin Jon q mban emrin e tij. (Appien, Bell, Civ. II, 39) Joni, emri idetit Jon, sht biri i nj mbreti ilir, Adrit, emrin e t cilit mban deti Adriatik (Scholie a

Apollonios de Rhodo, Argonautiques, IV, 308). Pra n antikitet, por edhe gjat periudhs kur Roma u shndrrua, nga nj qytet dardan n

nj perandori t dyt me rrnj dardane, elementi ilir, ishte mbizotrues ose e thn m qartromakt apo vet italikt ishin ilir. Ajo, q n histori njihet si kultura romake, nuk sht gj tjetrvese kultura e krijuar nga toskt, dardant dhe fiset e tjera ilire.Grmat e alfabetit, i solln nLat pellazgt.(Plini, Lib. VII, f.57) Pra ata jan t part kudo q zbuluan qytetrimin, shkrimin.

N kohn antike Italiku ka folur t njjtn gjuh me Iberikun dhe Galin. N at koh atamerreshin vesh me njri tjetrin. Meq Italikt si dhe do shohim edhe latint e tjer flisnin njgjuh pellazgo-ilire, ajo ka shum nga gjuha shqipe brenda saj.

Madje italishtja e sotme e toskans dhe toskrishtja e shqipes kan shum ngjashmri menjra-tjetrn.

Meje, thot se gjuha latine ishte krijimi i nj kaste t pasur shfrytzuesish bujqsor, tcilt pushtuan Romn pasi kishin dbuar prej aty etruskit. Romakt pr tu dalluar ngaparaardhsit e tyre, duhet t ken krijuar kt dialekt, i cili m pas u b gjuha zyrtare e Roms,pastaj rajonale dhe m pas kombtare me at prestigj q pati n t gjith Evropn.

Dionisi Halikarnasit thot se romakt flisnin nj gjuh, e cila nuk sht askrejtsisht barbare as plotsisht greke, por nj przierje e ktyre t dyjave, u mbizotrusesht gjuha eoliane, por ajo ishte pellazgjisht.Ktu vrtetohet edhe njher se fiset helene kan

folur t njjtn gjuh si fiset e tjera ilire pasi ato edhe mund t kuptoheshin. Megjithse latinishtja mund t ket qn nj gjuh e krijuar, ajo ka pasur si baz shqipen,

pasi fjalt e saj nuk kan kuptim pa shqipen. Kt do e shikojm tek kapitulli ku do flasim prgjuhn Italiane.

Kultura etrusko-romake, sht nj kultur pellazgo-ilire, pasi etruskt ishin pellazg dhefiset e tjera Italike ishin me origjin ilire dhe sigurisht ishin ato q krijuan kt qytetrim dhekultur t lart.

Po t shikosh qytetet e vjetra n Italik, para-romake t ndrtuara nga Ilirt, nuk bjndallim nga ndrtimet madhshtore dhe qytetet e mdha, nga bota tjetr e zhvilluar pellazgo-ilire.


29/57

Roma dardane arriti q t bhej nj perandori e fuqishme, e cila mbajti t pushtuar pjesn m tmadhe t bots s athershme pr pes shekuj dhe ishte e vetmja superfuqi mbi tok.

Roma, pr t drejtn, arriti majat dhe sot pothuajse pjesa m e madhe e sistemeve juridiket vendeve m t zhvilluara, jan mbshtetur tek e drejta romake, sidomos Evropa me sisteminromano-gjermanik t s drejts.

Pra origjina e etnis, gjuhs dhe kulturs romake antike sht pellazgo-ilire. Lidhjet etnike iliro-thrake Thrakt ishin nj etni e shtrir n lindje t ilirve deri n Detin e Zi dhe n jug kufi kishin

detin Egje ndrsa n veri dakt. Ata kan jetuar q prej kohsh shum t lashta n gadishullinIlirik. Lidhur me etnicitetin e tyre jan t shumta faktet historike q tregojn se ata ishin t njetnie me ilirt. Pr ta vrtetuar kt ka nj mori faktesh historike dhe gjuhsore. Varret e gjeturan Thrak, pra ato mbretrore jan si t tipit t Mikens.Aty si dhe n Miken edhe Iliri gjendet spata dy teheshe dhe varre me tuma , q tregon pr nj etnicitet t prbashkt iliro-thrak. Disafise jan quajtur edhe ilire dhe thrake, q tregon se kan patur etnicitet t njjt.

Fisi ilir i dardanve , sht quajtur nga autort antik, si fis ilir, por nga disa burime ttjera edhe si fis thrakas. Babai i Dardanve ishte mbreti Ark i Arkadhve, i cili pas nj

prmbytjeje q shkatrroi fushat e tyre emigroi n Samothrak. (Po aty, f.73). Ndrsa Straboni,thot se q aty ata emigruan n Troj, nga e cila u quajt Dardane. Nga ana tjetr t gjith autortantik tregojn se dardant ishin nj fis ilir. Edhe historiant e sotm, dardant i quajn si fis iliro-thrak.

Fisi ilir i tribalve , shpesh sht quajtur si thrakas dhe autort e kan shtrir n fushdardani. Nse dardant ilir ishin thrakas ather dhe thrakasit ishin ilir.

Fisi ilir i mysve, n burimet antike del her si fis ilir dhe her si fis thrakas dhe ngaburimet gjermanike myst jan jo m shum dhe jo m pak por vet gott gjermanike. Nga anatjetr Apiani i quan myst si ilir.(Apiani Illirike, f.6)

N Iliri ka nj fis me emrinbryg, pr t cilin na njofton Straboni i cili thot se: PasEpidamnit dhe Apolonis gjer n malet Keraune banojn bylint, taulantt, parthint ebrygt. (Straboni, lib. VII, f.7) Edhe n Thrak, ka nj fis me emrin bryg, q n Troj quhen frigapo frigjia. Straboni, thot se vetvrigasit jan brigian nj fis thrakas.(Straboni, lib VII, 3.2)Por ky fis i njohur si thrakas, del edhe si fis ilir dhe n zemr t Iliris.

Pra, si e shikojm, fise t quajtura si thrake jan edhe ilire njkohsisht, q tregon semidis thrakasve dhe ilirve nuk ka pasur dallime nga ana etnike. T dhnat tregojn se thraktkan folur t njjtn gjuh si dhe ilirt. Po Straboni thot semyst iliro-thrakas t quajtur siGetae flasin nj gjuh t njjt me thrakt dhe dakt.(Straboni, lib VII, 2.10)

Si do e shikojm, gjuha e dakve prkthehet vetm me ann e shqipes s sotme, qtregon se si thrakt ilirt dhe dakt kan folur t njjtn gjuh dhe kan qn t s njjts etni.Gjuha antike e thrakasve ka shum ngjashmri me shqipen, aq sa t gjith studiuesit pr fjalt esaj i drejtohen shqipes q ti prkthejn. Shu m fjal t thrakishtes jan prkthyer vetm ngashqipja.

N gjuhn thrake, t gjitha fshatrat kan pasur fjalnpara ose fara, q tregon se kemi tbjm me fshat. Studiuesit nuk arrijn t kuptojn se do t thot fjala fara dhe se far lidhje kaajo me nj fshat. Nse kta studiues do t dinin mir shqipen, do ta kuptonin menjher se do tthot fjala fara. Nga shqipja, fara, do t thot njerzit e nj fare, t nj gjaku dhe n Shqipri kaekzistuar dhe n disa zona t thella ende ekziston ndarja n fara.


30/57

Pra, Fara, q prdoret tek thrakt pr fshatin, sht shqip dhe ka lidhje me nj fshat tcaktuar q ngrihet nga njerz t nj fare.

Kshtu n Thraki jan 35 emra vendesh me emrin Fara nga pas dhe po jap disasi Besafara, pra vendi quhetFara e Besve, n t ciln bjn pjes antart e nj fare q quhetbesa,Dardafara q do t thotfara e dardave, Bendofara q do t thot fara e bendoveq me

kt emr sht quajtur nj perndi.Buzifara fara e buzveetj. Ndrsa qytetet e tyre kishin t gjitha nj fjal q quhetbria, por q srisht nuk shtzbuluar se far do t thot dhe se far lidhje ka ajo me nj qytet. Qytetet e thrakasve kan qnedhe qendrat kryesore t fiseve dhe ndoshta kt emr e kan nga fjalapria, pra q prin apodrejton pasi q nga qytete drejtonte apo qeveriste.

Le t ndalemi tek disa t dhna gjuhsore q kan mbrritur nga Thraka, t cilat studiuesiti kan prkthyer me shqipen. Gjuhtart kan mundur t prkthejn disa shkrime shum tshkurtra dhe me figura q tregojn qart fjalt dhe pjess m t madhe t tyre iu jepet kuptiminga shqipja.

briza briza, puhiza pra nj lloj eredaton dhe-ton vend yndreni dreni buri buri sht quajtur dheburri n gjuhn e vjetr thrake si n gjuhn shqipebardh bardh bolinth buall buza buza me kt emr kan quajtur veten e tyre thrakt. Fjala buza ruhet n gjuhn

rumune dhe n at shqipe pasi rumanishtja e ka ruajtur nga dakishtja. Nga fjalabuz ka marr emrin edheBizanti pasi aty banonte fisi i Buzve.

ketra ketermar, mer mar, mermezna mez pra i vogli i kalit. Kjo sht gjetur n nj shkrim ku flitej pr nj rrits

kuajsh.manteia man pra fruti i manitphara fara si sht quajtur fshatiruamus ram rera rera , ose leraputra putra reza reza e diellitskalm shkalm spino shpin skila skileq i thon ndryshe dhelprsskreta shkreta struna,struma

shtrun lum q ecn shtruar

suka shuka rash n nj grop apo kurthtunda tund, shtyn troketturm turm , q vrapon ose luftontitha dita


31/57

zura zura zalmo helmo zenis, zn zn, pra fmija sht zn dhe ka lindur q sht edhe kuptimi i ksaj fjale.zeri theri sepse bhet fjal pr therje t kafshve.zi zi ka qn zot

ver vera

Emra vendesh armula ar-mula artan ar-tan t tre emra vendesharzos, arzum ar-zum athos athi ati atlas at-lash byzantion buza-ton ky sht shpjegimi i studiuesve, por n shqip d.m.th. Buza-tonkalsu kal

chalastra kala fortesgermania germania qytet n Thrakiharmonia harmonia ide ida si n Trojilion ilion si n Trojkalindonia kalin-donia kapisturia kapistura kersula kesula mygdonia myg-donia srm srm strambai shtramb

Emra personal bendi bendi, bendoka qn emri i nj hyjnie dhe n Shqipri ka sot mbiemra t

tillbrinkazi brin-ka-zi edhe kjo hyjnibuza buza edhe kjo perndi dhe emri i Thrakasvedarda dardha muka muka mbiemra q ekzistojn edhe sot n Shqiprizile zile ziper djal i perndis, q duhet t rrjedhi nga sipr, pra nga lart

Emrat e Fiseve besa besa t gjith studiuesit jan dakort q sht shqipedoni e-doni medobithyni me-do-bith-yni bithyni bith-yni me kt fjal tregohen njrzit e nj fisithyni thyni


32/57

T dhnat historike dhe gjuhsore, tregojn qart se thrakt ishin t nj kombsie meilirt dhe prderisa gjuha shqipe sht gjuha baz q prkthen ato pak fjal t gjuhs thrake,ather ky sht nj fakt i fort q tregon etnicitetin e njjt midis ilirve dhe thrakasve.

N Thraki ka ekzistuar festaBaba Mart q bhej n fillim t marsit dhe kremtonteardhjen e pranvers ku bheshin dhe verore ashtu si aktualisht bhet edhe n Shqipri n 14

mars. Kjo fest sht n traditn shqiptare, madje sht kthyer edhe n fest kombtare. N Mysiveroret bheshin me pe t kuq dhe t bardh dhe n Thrak ishin t zeza me t kuqe ndrsa nShqipri, sot bhen si tek Myst me t bardha dhe t kuqe. Pasi shikonin zogjt e par i hiqnindhe i hidhnin tek pemt e elura.

Pra faktet historike gjuhsore, tregojn se thrakt kishin t njjtn etnicitet me ilirt. Jant shumt historiant sot, q me nj emr ilir-thrak quajn t gjith popullsin e gadishullit Ilirik,pasi ata i konsiderojn kto dy popuj t s njjts etni.

Lidhjet etnike iliro-dake Dakt, ishin nj popullsi q ka banuar n Rumanin e sotme dhe pasardhs t tyre

mbahen rumunt, por pr nga gjuha pasardhsit e tyre direkt, mbahen shqiptart. Pse shqiptart/ Kjo sepse gjuha e tyre prkthehet vetm me shqipen.

Nga burimet antike, dakt dalin si t njjt nga etniciteti me myst iliro-thrak dhe meskitht. Pra t nj etniciteti me ilirt.

Duke u mbshtetur nga t dhnat gjuhsore del qart se dakt kan folur shqip dhe ktnuk e ka hedhur dot posht asnj studiues deri m sot, pasi shqipja sht autoritare dhe bindsen prkthimin e gjuhs s dakve. Madje disa studiues duke par afrsin e madhe t gjuhsshqipe me dakishten, arrijn n konkluzionin se shqiptart jan dak q kan emigruar pr ntruallin q jan sot.

Kjo sht e vrtet pjesrisht, vetm prsa i prket asaj pjese, q meq dakt dheshqiptart e sotm kan t njjtn gjuh, ather ata jan t nj etnie, por ajo q nuk sht evrtet, sht pjesa tjetr q dakt nuk kan emigruar n territoret e sotme shqiptare, por nantikitet dakt kan qn t s njjts etnie me ilirt pra me shqiptart, ose e thn ndryshe daktkan qn gjyshrit e shqiptarve ashtu si ilirt, thrakt, trojant, italikt.

Nga 160 fjal q studiuesit mendojn se kan origjin dake 90 fjal gjenden n gjuhn esotme shqipe. Shqipja e sotme prkthen pjesn m t madhe t fjalve t dakishtes, gj q se bnas rumanishtja, populli i s cils sht pasardhs pr nga gjaku i dakve. Kjo tregon se dakt dheilirt kan patur nj gjuh t prbashkt, por dakt m pas u romanizuan duke msuar gjuhn eshtetit romak, ndrsa shqiptart jan t vetmit nga ajo rac e lasht e Evrops q flasin ende ktgjuh t vjetr.

Straboni e ka dshmuar n antikitet q dakt flisnin t njjtn gjuh me myst iliro-thrak,me vet thrakasit dhe me skitht. Derisa dakt kan folur nj shqipe t variantit t pastr, atheredhe fiset e tjera q kan patur nj gjuh me dakt, kan folur po kt shqipe. Po japim mposht fjalt shqip tek dakishtja.

N Rumani sot nj maj e maleve Karpate quhetomul pik, pra pika m e lart e molit,por rumunt nuk e prkthejn dot me gjuhn e tyre.


33/57

Lumi Ister, pra Danubi, nga t dhnat q jep Straboni, u quajt nga Dakt me kt emr,pasi n pjesn e poshtme t rrjedhs s tij ishte i shtruar. Fjala istru q kan prdorur dakt kakuptimin nga shqipja siishtru pra i-shtru q sht edhe kuptimi i vrtet i ksaj fjale.

Dacia q ndodhej n an t lumit sht quajtur nga vendasit siDacia Analumaseq shtDacia ana-lumase pra an-lumit.

Dacia malore, quhej me emrinDacia malpensadhe m pasRipensa, pra dacia nmalapo rripa rripa q sht srish sinonim i malit. Le t shikojm nj pr nj listn e fjalve dake tcilat prkthehen nga shqipja dhe q i pranojn t gjith historiant dhe jan pothuajse n t gjithaenciklopedit.

Dakisht Shqip abur avull alak a-lak-er Agal ngadal Amurg a-murg a-zuga zhuga baliga balga balta balta bara bar barza bardha basca bashk balan bala ose balo nj njeri me lara q prdoret edhe sot si balo balashboare bora ere borebrad bredh briu brez broasca breshka

buk byk bukura bukur fjal q ndodhet edhe n rumanishten e sotme dhe vet kryeqyteti irumanis sht shqipbukur-sht pra q sht-bukur.

bunget bunk q do t thot pyll i erret dhe i dendurburta barku i kan thn stomakut, barkutbuza buza bufnita buf bulz bulz kaciula kasula kapusa kepusha apo krpusha kaputa kapuca pra kpucakaraban karabishte katun katund koc kok kodru kodra thuhet nj vend me pyll t egrkopac kopa kursa kurtha das dash


34/57

deh deh don don droaie droje farima therima gard gardh

gata gati galbeaza gelbaza gjimpe gjemb gjionte gjuante gjiuj gjysh grapa grep gresie grres pra kur fle gjumgroapa gropa grumaz grumaz grunz grund gudura gudulis gusa gusha iazma fantazma pra nj hijeleagan legan djep ku tundeshmal mal, kodr breg detimaces mace magar gomar mamaliga mamaliga nj lloj ushqimi q edhe sot kshtu quhet n Shqiprimarkat markat nga folja marr e shqipes ku merr ushqimematura i matur i pjekurmieru mjer mire mire mistret mistrec miska mika mot moti mos mosh mugure mu-gure murg murg napirca neperca olog ulok nj njeri q sht i gjymtuarpastra paster

pastai pishtai bishtai ku ka zvendsuarpinza pinca rata rasa, rosa rinza renza skapara shkarpa skrum shkrum skula shkula spin shpin


35/57

sterp shterp stina stina strunga shtrungoj e mbys dik, i marr frymnsumbull sumbull tap cjap

vapaie vapa vatra vatra vatui vata e vete zara zara zar zar zgarda zagar zgiria zhgara-vis zgura zgjyra

Pra si shihet nga fjalt q kan mbrritur nga dakishtja, ato jan t nj varianti shqip t

pastr. Kto dshmojn se dakt kan qn t nj etnie me ilirt dhe vetm shqiptart ruajtngjuhn e vjetr t Evrops q kan folur ilirt, thrakt, dakt e m gjer. Asnjher n antikitetnuk sht thn direkt se dakt dhe ilirt flisnin t njjtn gjuh, kjo tregon se sa pak kan diturautort antik pr etnicitetin e Evrops s kohs.

Pr krijimin e kombit t ri rumun do flasim m pas, si dhe pr gjuhn e tij sot dhengjashmrit q ka ajo me shqipen.

Lidhjet etnike iliro-dardano-trojane Troja ka patur nj nga qytetrimet m t lavdishme t historis s njerzimit si dhe nj

nga m t vjetrit. Kur Herodoti, shkruan pr trojant thot se ata n kohn e fuq is dhelavdis s tyre m t madhe, kishin pushtuar Thrakn deri n detin Jon.(Herodoti lib. VII

f.20) Pra Troja n prehistori apo n kohn historike ka qn nj perandori dhe sot nuk dim asnjgj pr historin e saj. Ajo q sot nuk sht prcaktuar, sht etniciteti i trojanve dhe kjo jo pa ndonj qllim t

caktuar. Shkenca e historis nuk i kushton shum rndsi etnicitetit t ktyre popujve, porkulturs apo historis s tyre dhe kjo ndoshta me ndonj qllim t caktuar. Trojant ngapikpamja etnike, ishin popullsi e njjt me ilirt, pellazgt, thrakt, dakt, skytht etj. Faktet qvijn nga historia, e dshmojn nj gj t till.

Me emr Trojan, po quaj t gjith popujt q banonin n Azi t Vogl gjat dhe pas luftss Trojs, pasi kto popuj ishin t nj etnie.

Myst, lidt, kart dhe lelegt Herodoti thot se: lidiant, kariant dhe myst ishin vllezr (Herodoti, I, f.171)

Emr i vjetr i karianve ishte leleg, kshtu q edhe lelegt ishin t nj etnie me ta. Pra, me njfjal popujt kryesor q banonin n Azin e Vogl si lidt, myst, kart, lelegt, ishin t nj etnie.

Straboni n lidhje me etnicitetin e mysve t Trojs thot se ata jan nga Thrakia. Myst,gjithashtu, jan thrakas dhe identik me njerzit q tani quhen Moesi.Nga kta mys rrjedhindhe myst q jetojn midis lidve, frigve dhe trojanve. Dhe vet frigit jan brigi, nj fis


36/57

thrakas ashtu si jan mygdoni, bebri, medobithyni, bithyni dhe thyni.(Straboni, lib VII,3.2)

Pra, myst dhe frigt jan thrakas, por ata jan edhe ilir pasi myst dhe brygt dalin dhe sifise ilire. Myst nga ana tjetr ishin edhe t nj etnie me lidt, kart dhe lelegt. Ather edhekta t fundit ishin t nj etnie me ilirt.

Dardant Dardant, ishin fis trojan dhe ilir. Sipas t dhnave t autorve antik, ku s pari citojm

Strabonin: Dardania e Azis s Vogl, sht themeluar nga dardant e Iliris (Thegeography of Strabon, botuar n 1917 nga Leob Classical Library, Libri VII, paragrafi 48)Ndrsa autort romak tregojn qart sedardant e Iliris jan ata t Trojs, kur flasin prorigjinn nga dinastia e Trojs, si perandori ilir me origjin dardane, Klaudi II.(Ilirt dheIliria f.325)

Sipas Diodorit t Siilis: Dardani sht biri i Z eusit me Elektrn t bijn e Atlasitdhe vllai i Harmonis, nns s Ilirve. (Diodor Sicilius, lib V. f.48).

I biri i Dardanit ishte Eriktoni q pati pr djal Trosin emrin e t cilit mban Troja,pasardhs i tij ishte Ili q themeloi Trojn. Ili ishte gjyshi i Priamit.

Dardani i ka dhn emrin e vet Samothraks.Pasardhsi i tij Eriktoni dhe Bateiabhen mbret t Thins(R.Bell, 1989 f.98)

Nj tradit e quanDardanin, si Pallasin t birin e Lykaonit(Servius a Virgjil, Eneide,II, 325; IX,10)Pallasi, sht nj nga bijt e Ilirit Lykaon,(Halicarnasis I.68)Jasoni shtvllai i Dardanit dhe i Harmonis, nns t Ilirve.(Tab, Gjenealogjike nr.7 Diodor de Sicile,V,48).

Dardant gjenden n Iliri, Troj, n Itali, ndrsa pasardhsit e tyre shkojn deri n Anglidhe Belgjik.

Pra, nga t dhnat q sjellin autort antik, dardant e Trojs jan t njjt etnikisht medardant e Iliris dhe ata jan me origjin pellazgo-ilire pasi dalin si pellazg, ilir dhe trojan. Fisidardan i Ilirve (q sot quhet me emrin sllav Kosov) sht n territoret e tij etnike dhe prbnnj pjes t konsiderueshme t atij q quhet komb shqiptar.

Pra n botn antike, dardant e Iliris, me koh u quajtn se kishin t bnin me nj fis met njjtin emr q jetonte n viset e Azis jug-perndimore dhe q emrin e t cilve e morikrahina e Dardanis nga rrjedh edhe sot emri i Dardaneleve.

Shprngulja e dardanve nga Troja dhe vendosja e tyre n Rom pas lufts, sht prjetsuar n Eneidn e Virgjilit. Ndrsa emigrimi i tyre m tej pr n Britani, sht prjetsuar nga Geofrey of Manmonthis me Historia e mbretrve Britanik.

Sot historiant m serioz, e kan pranuar lidhjet midis dardanve t Iliris dhe t Trojs,pasi kjo mbshtetet dhe nga burimet historike, por dhe nga vet emri q ka kjo krahin shqiptareq sllavt e quajn Kosov. Ky fis i lavdishm ilir i mbijetoi dyndjeve barbare duke ruajturetnicitetin dhe gjuhn ilire.

Pra, dardant jan vet dardant e Iliris q kan themeluar Trojn. Ata jan themeluesit enjrit prej qytetrimeve m t vjetra t bots, atij t Trojs, por gjithashtu nga ky fis dardansh uthemelua edhe Roma q u b perandori disa shekullore. Nga dardant e Iliris kan dal disaperandor si, Klaudi II, Konstandini i Madh, Justiniani i Madh etj.

Frigt


37/57

N disa prkime emrash t tjer etnik mbshtetet ideja e ekzistencs s lidhjeve midisBallkanit e Azis s Vogl duke i vn myst e Ballkanit n Azi dhe frygt e Ballkanit si fryg t

Azis. Sot, qarkullon nj shpjegim q jep si rrethan t mundshme shprnguljen masive t fiseven fund t epoks s bronzit XII p.k., ku disa nga fuqit e mdha t themeluara n Mesdhe utronditn nga dyndjet e popujve t detit. Ajo q vlen t theksohet sht fakti se jan edhe disa

fise t tjera ilire-thrake q e kan pasur origjinn nga Troja q vrteton edhe origjinn edardanve. Frigt dalin n afrsi t Durrsit, Thraki dhe Azi t vogl.

Kaont Kaont e Epirit n antikitet quheshin me prejardhje nga Lykaont e Trojs, po kshtu dhe

Kaont e Italis.Lykaoni, sipas mitologjis, ishte i biri i Pellazgut. Nj pjes e ktyre kaonvepas lufts s Trojs, u vendosn n Epir dhe i vun emrin vendit Kaoni dhe nj pjes e tyreemigruan pr n Itali.

Paiont Ata mbanin veten e tyre se ishin me origjin Trojane ashtu si dhe vet maqedont, q ishin

Paion, ashtu si dhe vet dinastia Epirote q rridhte nga Andromaka e Hektorit me Pirron e Akilit.Herodoti, v n gojn e nj t riu paion, q po bisedonte me Darin n lidhje me etnicitetin ePaionve, kto fjal: Paionia n brigjet e Str ymonit dhe ky lum nuk sht larg nga helesponti,

se ishin me prejardhje Teukrase dhe koloni e trojanve. (Herodoti, Historia, lib. V, f.13) Paiont n histori njihen si fis Ilir, kshtu q edhe trojant ishin ilir. Madje nga paiont

popullohej n pjesn e saj m t madhe, Maqedonia e vjetr.

Pellazgt N Troj, prve dardanve, mysve, kan jetuar edhe pellazgt q kishin prijs Leto

Teutamidin. Pellazgt, jan quajtur ndryshe edhe maqedont dhe epirott, q tregon se ata ishint nj etnie me ilirt dhe fise t tjera n Azi e Ballkan. Edhe sot epirott etnik jan pasardhs tepirotve t vjetr dhe prbjn sot nj pjes t konsiderueshme t kombit shqiptar. Ajo q vlent theksohet sht fakti se shqiptart e sotm e kan origjinn nga disa fise pellazgo-ilire. Pakfjal q kan mbrritur nga gjuha e Trojs mund t shpjegohen nga shqipja.

Kshtu disa fjal t frngjishtes jan prkthyer me ann e shqipes s sotme.Buk q frigti thoninbuks, n kt form e prdor vetm shqipja.

Herodoti, tregon nj histori lidhur me fjaln buk t frigasve. Sipas tij faraoni i Egjiptitdonte t dinte se cila ishte gjuha m e vjetr n bot, ajo egjiptiane apo ajo frige. Pr t gjeturkt ai vendosi dy fmij n nj ambient t izoluar, ku askush nuk do i fliste asnj fjal dhe pasdisa viteve do nxirreshin pr t par fjaln e par q do t flisnin.

Pasi doln fmijt e uritur prmendn fjaln buk. Ather faraoni tha se frigasit q kan

fjaln buk, kan edhe gjuhn m t vjetr n bot. Studiuesit sot, me k nuk e krahasojn fjaln buk. Nuk kan ln gjuh pa e krahasuar prta gjetur se me k ka ngjashmri. Sigurisht q kta studiues e din q n Shqipri sot i thonbuks, buk, por faraoni tha q ajo sht gjuha m e vjetr n bot dhe kjo disave, mesa duket,nuk ju plqen.

N gjuhn frikeAti, ishte nj perndi e lart dhe dashuronte perndinnn, q ata equanin n gjuhn e tyrenana, ashtu si quhet edhe sot n shqip.


38/57

Sybyla, quhet edhe sot nj enigm pr historiant, sigurisht po t dinin shqip nuk do ishtee till. Sybela ose sybyl, ishte nj profetesh, q tregonte fatin me sy mbyllur, pra sy-mbylla.

Nuk ka asnj dyshim se popullsia e Azis s Vogl, n prehistori dhe histori, ishte eetnicitetit ilir, madje dhe t dhnat antropologjike tregojn pranin e popullsis me treguesqefalik, brachycefal, si ai i popullsis m t vjetr t Evrops, ashtu si jan shqiptart dhe raca

gjermanike sot. Lidhjet etnik midis maqedonasve, epirotve dhe ilirve Maqedont shtriheshin n territoret, nga liqenet e Ohrit dhe Presps n perndim (dhe

ndonjher me emrin maqedoni jan prfshir t gjitha territoret e shtetit Ilir, pra ku ndodhetshteti i sotm shqiptar) n lindje kishte kufi Thrakn dhe n veri myst, ndrsa n jug Epirin dheThesalin.

Ndrsa Epiri shtrihej nga lumi Vjosa deri n Ambraki, edhe Amfiloht quheshingjithashtu epirot.

Shtrohet pyetja far etniciteti kan patur maqedont dhe epirott e vjetr? Kjo sht njpyetje q e ka marr prgjigjen nga vet autort antik.

Maqedont dhe epirott ishin t nj etnie me ilirt ose e thn ndryshe ishin ilir.Maqedonia sht quajturEmathia q n shqip do t thot e mathia apoe madhja. KryeqytetiishtePela, q do t thot po pela n shqip, pasi maqedont mbaheshin pr rrits kua

roli pellazgo-ilir

Documents