1

RÖLÖVE RAPORU

FENERLİ EV

SAKARYA, TARAKLI İLÇESİ ULUCAMİ MAHALLESİ 5 PAFTA, 542 PARSEL

2

BELGE LİSTESİ:

1. K.T.V.K.K. Tescil fişi

2. Aplikasyon Krokisi,

3. Kotlu kroki

4. İmar Durumu

5. Çap örneği

6. Tapu belgesi örnekleri (tapulama tutanağı, taşınmaz bilgileri, geriye

dönük tapu kaydı)

7. Osmanlı arşivleri katalog tarama listesi, Osmanlıca belge fotokopileri ve

çeviriler

8. Sıva Analiz Raporu

9. Sıva örneği nokta belirleme krokisi

3

VAZİYET PLANI:

Fenerli Ev adı ile anılan ahşap yapı Sakarya ili, Taraklı ilçesi, Ulucami

mahallesi, 5 pafta, 542 parselde kayıtlı ve Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası

mülkiyetindedir. Yapı Yunuspaşa Camii’nin doğusunda, Yunuspaşa Çarşısı adıyla

anılan sokağın güneyinde Üst Rüştiye Sokak ile 6. Geçit’in kesiştiği köşede

konumlanmıştır.

01.09.1989 tarihinde, 54-024/L3.9 envanter numarası ile tescillenerek

korumaya alınan (bkz. Tescil fişi) yapının kuzeyindeki 535 parselde 2 katlı tescilli

ahşap yapı, batısında 541 parselde yine 2 katlı tescilli ahşap yapı bulunmaktadır. 535

parseldeki yapı Fenerli Ev’e bitişiktir. 541 parselde ise Fenerli Ev ile 2 katlı yapı

arasında 3.30 m genişliğinde bir mesafe bulunmaktadır. Bu kısımda her iki yapıya da

bitişen, 2 kat yüksekliğinde ve sokağa doğru sundurması bulunan ek bir yapı yer

almaktadır (bkz. Vaziyet planı).

mezarlık

Üst Rüştiye Sokak

Hatta

t Sa

im Ö

ze

l Sokak

A N K A R A C A D D E S İ

yunuspaşa çarşısı

6. geçit

orhangazi çarşısı

ham

am

soka

k

K

4

TARİHSEL GELİŞİM:

Göynük ve Geyve arasında uzanan vadide yer alan Taraklı engebeli bir yapıya

ve sert bir iklime sahiptir. Zengin bitki örtüsü bulunan ilçede ormanlar geniş yer

kaplamakta az miktardaki düzlüklerde bulunan verimli toprakta tarım ve meyve

yetiştiriciliği yapılmaktadır (Taraklı Kitabı, s.11-13).

Hitit, Frig, Lidya egemenliğinde kalan yöre Helenistik çağ ve sonrasında

Bitinya, Roma, Bizans yerleşimi olarak varlığına devam etmiştir.

Osmanlı Beyliği’nin Anadolu Selçuklu Devletine yarı bağımlı olduğu bir

dönemde, 1326’dan önce Taraklı Osmanlı’ya katılmış ve İzmit’e bağlanmıştır

(Y.Çetin, s.292). Osmanlı döneminde İstanbul’u Ankara’ya ve daha doğuya bağlayan

işlek bir yol üzerindeki yerleşimde yoğun bir üretim ve canlı bir ticaret hayatı vardır.

Yunuspaşa adıyla anılan tarihi çarşıya ismini veren Yunuspaşa Camisi 2. Selim

dönemine tarihlenmektedir (Y.Çetin, s.293) .

Hisar’dan Ulucami mahallesine bakış, alt ortada Yunuspaşa Camii ve Fenerli Ev, 1960’lar

(Taraklı Belediye Arşivi )

Cumhuriyet döneminde de canlılığını koruyan ilçenin durumu 1965’te İstanbul

Ankara yolunun Bolu dağı güzergahına alınması ile değişmiş, bu tarihten sonra

yaşanan ekonomik gerileme zaman içinde ilçenin göç vermesine neden olmuştur

5

(Y.Çetin, s.293). Taraklı bugün yerel mimari dokusunu ve yaşam özelliklerini büyük

oranda korumuş, çevresindeki yeşil alanların veriminden faydalanan, belli bir ticari

hareketlilik barındıran, turizmin gelişmekte olduğu, özgünlüğünü yitirmeden gelişim

konusunda gelecek vadeden “Yavaş Şehir” adayı bir yerleşimdir.

K.T.V.K.K. Tescil fişindeki bilgilere göre Fenerli evi yaptıran kişi Haşim

Saban’dır. 1970 tarihli Tapulama Tutanağı’nda ahşap ev (bkz. Tapu belgeleri)

27.12.1948 tarihinde Sadi oğlu Mehmet Adil Erdönmez ile Ahmet oğlu Mehmet

Haşim Saban adına kayıtlı iken, 1958’de Mehmet Adil Erdönmez satış ile hakkını

devretmiş ve Mehmet Haşim Saban (1942 doğumlu) tek malik olmuştur. 1972

tarihinde kadastrolu tapulama yapılmıştır. Mehmet Haşim Saban’ın varisleri Ahmet

Saban ve diğerlerinin ortak satışı ile Fenerli Ev 2010 tarihinde Sakarya Ticaret ve

Sanayi Odası mülkiyetine geçmiştir. Geriye dönük tapu kayıtlarına göre Fenerli Ev’in

Tapu Geldi kaydı 1903 (Mayıs 1321 H.) civarıdır.

Osmanlı Arşivleri’nde 1 Ekim1890 (H: Sa’1308), 3 Temmuz 1901 (H:Ra’1319)

ve 4 Aralık 1906 (H:Şe’1324) tarihlerinde Taraklı Belediye Reisi Hacı Haşim Efendi

ismine rastlanmaktadır (bkz. Arşiv Belge Listesi ve çeviriler). İlk tapu kaydı 1903 tarihinde

olduğuna göre ev bu tarihten önce 1890’larda Taraklı Belediye Reisi olan ve tapuda

adı geçen 1942 doğumlu Mehmet Haşim Saban’ın büyük dedesi tarafından

1800’lerin sonunda yaptırılmış olabilir.

Fenerli Ev- Rüştiye Sokak,1960’lar

6

Fenerli Ev- 6. geçit, 1980’ler

(Taraklı Belediye Arşivi)

Rölöve Yöntemi:

Yapının strüktürel sorunları nedeniyle yatay ve düşeyde oluşan -gözle görülebilen

veya görülemeyen- deformasyonun hassas tespiti için; deneyimli ekipler ile total

station kullanılarak cephe, kesit ve plan ölçüleri alınmıştır. Yaklaşık 1800 nokta

okuması ile planlar, cepheler, kesitler oluşturulmuş, kotlar mevcut poligonlar

kullanılarak ülke kotlarına bağlanmıştır. Elde edilen sayısal veriler, elle ölçümler ve

detay ölçümleri ile desteklenmiş ve sağlama yapılmıştır.

MİMARİ TANIM:

Yapı zemin+2 katlı yığma taş duvar üstüne, kerpiç dolgulu ahşap karkas

yapım tekniğinde, batı etkileri taşıyan kırsal Türk Evi mimari yapısındadır.

Zemin kat depolama, pişirme, yıkama, üretim vb aktiviteleri kapsayan hayat ve

2 müstakil odadan oluşmuştur. 1. kat eyvanlı, 3 odalı iç sofalı; 2. kat çift eyvanlı, 3

odalı ve orta sofalı plan kurgusuna sahiptir. Yapının en üstünde yörenin simge

evlerinden biri olmasına neden olan her yöne hakim bir fener biçiminde kurgulanmış

cihannüması bulunmaktadır.

7

Plan Özellikleri:

Zemin kat

Yapı kütlesi kuzey güney doğrultusunda konumlanmış, köşeleri dik açılı

olmayan dörtgen şeklindedir. Uzun kenarı 10.14 m olan parselin güney cephesinde

9.33 m olan genişlik, kuzey cephesinde daralarak 8.71 m.ye iner. Binaya girişi

sağlayan 3 adet kapı bulunmaktadır. Güney yönünde doğrudan hayata açılan çift

kanatlı ahşap kapı, doğu yönünde z03 mekanına girişi sağlayan tek kanatlı ahşap

kapı ve yine doğu yönünde müstakil z04 mekanına girişi sağlayan tek kanatlı ahşap

kapı (bkz. rölöve zemin kat planı, doğu cephesi, f.7,17,18).

Çift kanatlı ahşap kapıdan girilen hayatta (z01-2.22/6.37 m) sol taraftaki

mutfak (2.52/2.81 m) kısmında batı duvarında büyükçe bir ocak ve güney duvarında

yüksekçe bir taş seki ile onun önünde uzanan beton/taş tezgah ve eviye bulunur. Batı

yönünde bu kısmın bitişiğinde delikli tuğladan yapılmış ve sıvalı ve beton zeminli

banyo mekanı (2.11/2.31 m)yer alır. Karşıda kuzey duvarında tek kollu başlayıp

dönel devam eden ahşap merdiven 1. kata ulaşır. Merdivenin altındaki taş duvar ve

önünde ahşap kafeslerle çevrili kısmın (2.17/2.93 m) depolama için kullanıldığı

anlaşılmaktadır. Bu kısmın batı duvarında taş duvar üstünde kapı ya da pencere

olduğu anlaşılmayan küçük bir açıklık vardır. Hayatı aydınlatan tek pencere mutfak

kısmında, güney duvarındaki giyotin penceredir. Burada duvarlar çamur sıvalı,

döşeme yer yer düzensiz dökülmüş beton ve topraktır. Tavan kaplamasızdır, ahşap

kiriş sistemi görülmektedir(bkz. rölöve zemin kat planı, a-a kesiti, b-b kesiti, f.26-33).

Hayatın doğu yönü boyunca uzanan duvarda girişe yakın kısımda yüksekliği

1.00 m. civarında alçak bir geçiş yer alır. Bu geçiş şimdi zemini hayat ile hemen aynı

seviyede toprak zemini olan z02 mekanına (2.41/3.28 m) ulaşır. Burada güney ve

doğu yönündeki taş duvarların üstünde kiriş ve döşeme tahtası kalıntıları

görülmektedir. Güney ve doğu duvarlarında 2’şer adet giyotin pencere vardır. Kuzey

duvarında yer seviyesinde bir kapı ve küçük bir pencere bulunmaktadır. Bu odanın

duvarlarının sıvası sökülmüş, ahşap karkas ve dolgu ortaya çıkmıştır. Tavan

kaplamasızdır, ahşap kiriş sistemi görülmektedir (bkz. rölöve zemin kat planı, b-b kesiti, f.38-

41).

Z02’nin kuzey duvarındaki tek kanatlı ahşap kapıdan z03 mekanına (3.25/3.29

m) geçilir. Buraya dışarıdan girişi sağlayan üstü pencereli, tek kanatlı bir kapı daha

8

bulunmaktadır. 6 basamakla başlayan ahşap merdiven dirsek yaptıktan sonra kuzey

duvarı boyunca 11 basamakla 1. kata ulaşır (bkz. rölöve zemin kat planı, c-c kesiti, f.42-45).

Kuzeydoğu yönündeki z04 mekanına (2.45/3.11 m) kapak niteliğinde, şimdi

tahta ile kapatılmış bir geçit vardır. Bu iki mekan arasında bugün başka bir bağlantı

yoktur. Doğu yönünde bulunan dışarı açılan tek kanatlı ahşap kapı mevcut toprak

zeminden yukarıda, taş duvar üstündeki hatılların üst seviyesindedir. Doğu yönünde

duvarda tek kapaklı ahşap dolap ve sonradan kapatılmış olan ocak vardır. Tavan

ahşap kaplama, duvarlar sıvalıdır. Mekan doğu yönündeki katlanır çift kanatlı

pencere ile aydınlanmaktadır (bkz. rölöve zemin kat planı, d-d kesiti, f.18,34-37).

1. kat

Zemin katta ahşap merdivenler hayattan kuzey yönündeki ahşap merdiven 1.

katta 106 nolu merdiven holüne (1.78/2.21 m) çıkar. Bu mekanda güneydeki kapı

sofaya (104, 3.25/8.42 m), doğudaki kapı 105 oda kısmına açılır. Odanın doğu

yönünde 2 adet giyotin pencere, kuzey yönünde iki adet ahşap dolap ve ortada ocak

vardır. Büyük dolabın tabanı çinko kaplıdır. Doğu yönündeki küçük dolap içinde tahta

çerçeveli, içi çinko kaplı ve gideri olan küçük bir eviye bulunmaktadır. Tavan ve

döşeme ahşap kaplama, duvarlar bağdadi sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, d-d kesiti, f.58-

62).

Zemin katta z03 mekanından çıkan ahşap merdiven 1. kat sofanın doğu

yönüne çıkar. Sofa doğu batı doğrultusunda uzanmakta, doğu yönünde 3 adet giyotin

pencere ve ahşap sedir, batı yönünde duvar boyunca uzanan 4 kapaklı ahşap dolap

bulunmaktadır. Güneyde sofanın orta kısmından uzanan eyvan ile sofa tavanda kiriş

ve eliböğründeler ile bölünmüştür. Eyvan güneyde ön cepheye çıkma yapmakta,

cumbada ahşap sedir, 1 büyük, 2 küçük kemerli giyotin pencere, yan kısımlarda 2

adet giyotin pencere vardır. Sofa ve eyvanda tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar

bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, a-a,c-c kesiti, f.46-51).

Eyvanın batı duvarındaki kapıdan 103 nolu odaya(2.46/3.29 m) girilir. Bu oda

oldukça küçüktür. Güney yönünde 2 giyotin pencere ve sedir, batı yönünde köşelerde

2 adet ahşap dolap vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır

sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, d-d kesiti, f.52-56).

Eyvanın doğu duvarındaki kapıdan 101 nolu başodaya (3.36/3.52 m) girilir.

Doğu yönünde 1adet giyotin pencere, güney yönünde 3 adet giyotin pencere ve sedir

9

vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz. rölöve 1.

kat planı, b-b kesiti, f.57).

Sofanın batı yönünde köşede bulunan kapı 107 lavaboya açılmaktadır. Burada

mermer lavabo, depo olduğu sanılan küçük bir oda (1.34/0.81 m) ve batı yönünde

mermer hela taşı bulunan hela kısmı vardır. Tavan kaplamasız, kirişlemeli; döşeme

ahşap kaplamadır. Duvarlar bağdadi sıvalıdır. Bu mekandan sofaya açılan pencere

tavana yakın hizadadır sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, d-d kesiti, f.63-68).

2. kat

1. kat 106 merdiven holündeki dönel ahşap merdiven 14 basamakla 2. kat

sofasına (204, 3.40/5.02 m) çıkar. Ahşap korkuluk düz dikmeler arasına çapraz

çakılmış tahtalar ile oluşturulmuştur. Merdiven çıkışında korkuluk hizasında tekerlekli

ahşap kafes kapı yapılmıştır. Merdivenin üstündeki 2 adet giyotin pencere burayı

aydınlatır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz.

rölöve 2. kat planı, a-a,c-c kesiti, f.69-74).

Orta sofa doğu yönünde geniş bir eyvana (3.26/3.64 m) bağlanır. Eyvan

cepheden çıkma yapar. Cumbanın doğu yönünde 3 adet giyotin pencere, güney

kenarında 1 adet giyotin pencere, kuzey kenarında 1 adet dar giyotin pencere ve

eyvan boyunca ahşap sedir bulunur. Orta sofa tavanda ana taşıyıcı akslarda sarkan

kirişler ile eyvan, merdiven ve balkon tarafından ayrılmıştır. Bu kirişlerin orta

kısmında çatı yüksekli içindeki boşluktan faydalanılarak oluşturulmuş, yaklaşık 90 cm

yüksekliğinde profilli bir tekne tavan yer alır. Tekne tavanın profil kısımları sıvalı,

tavanı çıtalı ahşap kaplamadır. Sofanın dört yönünde köşelerde oda kapıları yer

almıştır(bkz. rölöve 2. kat planı, a-a,c-c kesiti, f.73-78).

Güneybatıdaki oda (203) küçük boyutludur. Güney yönünde 2 adet giyotin

pencere, yan cephede 1 adet dar giyotin pencere ve sedir bulunur. Batıda ise

köşelerde 2 adet çift kapaklı dolap vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar

bağdadi sıvalıdır(bkz. rölöve 2. kat planı, b-b kesiti, f.83,88).

Güneydoğudaki kapı başodaya (201, 3.38/3.59 m) açılır. Odanın güney

yönünde 3 adet giyotin pencere, doğu yönünde 3 adet giyotin pencere ve ahşap sedir

vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır (bkz. rölöve 2. kat

planı,b-b kesiti, f.87).

10

Kuzeydoğudaki kapı 205 nolu odaya (2.52/3.43 m) açılır. Bu odada kuzey

yönünde gusülhane olarak kullanıldığı anlaşılan içi çinko kaplı çift kapaklı geniş bir

dolap vardır. Bu duvarda ayrıca dekoratif bir raf bulunmaktadır. Doğu yönünde 2 adet

giyotin pencere ve ahşap sedir vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar

bağdadi sıvalıdır(bkz. rölöve 2. kat planı, d-d kesiti, f.84-86).

Kuzeybatıdaki kapı lavabo 207 mekanına açılmaktadır. Burada karşıdaki kapı

208 nolu mekana, solda batıdaki kapı helaya açılır. Helanın bitişiğinde ahşap ve

beton ile oluşturulmuş lavabo vardır. 208 nolu mekanın zemini ahşap kaplama olup,

kısmen beton dökülmüştür, tavanı kontrplak kaplamadır. Lavabo zemini ahşap

kaplama ve hela (209) zemini betondur. Her iki mekanın tavanı kaplamasız olup, kiriş

ve çatı mertekleri görülmektedir (bkz. rölöve 2. kat planı, d-d kesiti, f.89-95).

Sofanın güney yönünde merdivenin tam karşısında çift kanatlı, yan pencereli

kapı balkona (202, 2.06/2.29 m) açılmaktadır. Balkon cepheden içeri girinti ve çıkıntı

yapmaktadır. Dış kısımdaki ahşap direkler arasındaki kiriş bağlantıları barok motifli

çıtalı süslemeler ile kaplanmıştır. Tavan ve döşeme ahşap kaplama, duvarlar bağdadi

sıvalıdır. Balkon korkuluğu ahşap dekopaj işidir (bkz. rölöve 2. kat planı, a-a, kesiti, güney

cephesi, f.79-82,8) .

Sofanın batısında cihannümaya çıkan ahşap bir merdiven bulunur. Merdivenin

altındaki duvarda bulunan kapı merdiven altı odasına (206,3.44/1.85 m) açılır. Bu

mekanı batı yönünde 1 adet küçük giyotin pencere aydınlatır (bkz. rölöve 2. kat planı, c-c

kesiti, f.75,96-98).

Cihannüma

2. kat sofasından 14 basamakla merdiven holüne (C02, 3.40/1.86 m) çıkılır.

Bu mekanın batısında orta aksta 1 adet küçük kemerli giyotin pencere vardır.

Döşeme ahşap kaplama, tavan kaplamasız, çatı mertek ve mahyası açıktadır. Doğu

yönünde cihannümaya geçişi sağlayan kanatsız basık kemerli kapı bulunmaktadır

(bkz. rölöve cihannüma planı, a-a,c-c kesiti, f.99,100,106,107). Kapıdan geçilerek 4 basamak

çıkıldıktan sonra cihannüma döşemesine ulaşır. Merdivenin iki yanında

cihannümanın batı duvarında ahşap sedir bulunur. Cihannüma (C01, 3.17/3.86 m)

doğu-batı doğrultusunda uzanan sekizgen planlıdır. Kuzey ve güney duvarları diğer

kenarlardan daha uzundur. Bu kenarlarda 2’ şer adet basık kemerli giyotin pencere

kısa kenarlarda 1’er adet basık kemerli giyotin pencere olmak üzere 10 adet pencere

11

vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır (bkz. rölöve cihannüma

planı, a-a,c-c kesiti, f.101-105).

Çatı

Çatı kuzey,güney ve doğu yönlerine doğru 3 yüzeylidir. Batı yönünde kalkan

duvarı oluşmaktadır. Güney ve doğu yönündeki çıkmalar üçgen alınlıkla sonlandığı

için bu kısımlarda çatı iki yana doğru eğimlidir.

Cihannüma çatısı orta aksında üçgen alınlıkla sonlanan sekiz duvarın üstünde

iki yana akan ve köşelerde birleşerek merkeze ulaşan sekiz parçanın birleşimi ile

oluşmuş 16 yönlü, 8 dereli bir forma sahiptir.

Çatı saçağı 34 cm çıkıntı yapmaktadır ve saçak altı biri profilli binili çift tahta ile

kaplanmıştır. Kalkan duvarı kısmında saçak çıkıntısı 24 cm.dir ve kaplamasızdır. Düz

devam eden saçaklarda kiremitler 9 cm lik yelkovan tahtasına uzanmaktadır. Tüm

çatı alaturka kiremit kaplıdır. Kuzey ve batı duvarlarındaki iki adat baca sıvalı ve üstü

alaturka kiremit kaplıdır(bkz. rölöve çatı planı, f.19-22,25,110-112).

Cephe Özellikleri

Güney cephesi:

Giriş cephesinde yapı zemin üstünde 2 katlıdır. Zeminden yükselen taş

duvarın bitip karkas duvarın başladığı 1.23 kotunda ahşap silme vardır. 3.72 m.

yüksekliğindeki zemin katta orta aksta çift kanatlı üstü camlı ahşap kapı, sağda 2,

solda 1 adet olmak üzere tavana yakın hizada 3 adet giyotin pencere vardır. 3.03 m.

yüksekliğindeki 1. kat ön cephe boyunca öne doğru 63 cm kadar çıkıntı yapar. Bu

çıkıntı ana akslarda konsol olarak uzanan 4 ana kirişe taşıtılmıştır. Orta aksta bu

çıkmadan öne doğru uzanan ve eliböğründeler ile desteklenmiş cumba yer alır. Bu

kısımdaki pencereler merkezi bir düzende ortada kemerli ve büyük bir pencere,

yanlarda dışa doğru eğilen kemerli 2 adet küçük pencere şeklinde düzenlenmiştir.

Cumbanın üstünde sağ ve sol yanlarda eliböğründelerle desteklenen ahşap saçak

bulunmaktadır. Cumbanın solunda 2, sağında 3 adet giyotin pencere vardır. 2.85 m.

yüksekliğindeki 2. katta ayrıca bir çıkma yoktur. Orta akstaki cumbanın üstünde bir

kısmı ön cephe geriye çekilerek genişletilmiş, önde 2 adet direkle sınırlanan balkon

yer alır. Balkonun dekopaj süslü ahşap korkuluğu, direkler arasını geçen kirişin barok

çizgiler taşıyan süslemesi ve saçakla sonlanan üçgen alınlık bitişi 19. yy sivil mimarlık

12

örneklerinde çokça görülen batı mimarisi etkileri taşımaktadır. Katlar arasında

ortasından basit pahlı 3 cm’lik bir çıta geçen 24 cm yükseklikte ahşap silme

bulunmaktadır. Ana kütlenin, çıkma ve cumbaların kenarlarında dönen 12 cmlik

ahşap pervazlar bu silmelerle bütünleşerek çerçeve oluşturur. Tüm cephe sıvalıdır.

Ön cephede çatı saçağı yaklaşık 9.75 kotunda, yatay bir şekilde sonlanır. Çatının

üstünde orta aksta cihannüma görülmektedir. Cihannüma çatı eğimine bağlı olarak

değişen fakat, genel olarak parapet seviyesine kadar çatının içinde kalmaktadır.

Sekizgen planlı bu katın geniş kenarlı kısmı orta aksta cepheye paralel, 2 adet dar

kenarı açılı olarak cephe verir. Her cephe üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır.

Orta kısımda 2’şer, yanlarda 1’er adet basık kemerli giyotin pencere vardır. Çatıda,

batı kenarında kargir baca görülmektedir (bkz. rölöve güney cephesi, f.6-9) .

Doğu cephesi:

Doğu cephesinde yapı zemin üstünde 2 katlıdır. Zeminden yükselen taş

duvarın bitip karkas duvarın başladığı 1.24 kotunda ahşap silme vardır. 3.72 m.

Yüksekliğindeki zemin katta solda tavana yakın 2 adet giyotin pencere; orta kısımda

üstü aydınlık pencereli, tek kanatlı ahşap kapı bulunur. Sağda 3 kanatlı pencere ve

tek kanatlı ahşap kapı vardır. 1. katta cephe yaklaşık 3.03 m yüksekliğindedir ve sol

tarafta ön cephedeki çıkma boyutunda 50 cm kadar genişlemektedir. Solda 2’si

sonrada kapatılmış 3 adet giyotin pencere, orta kısımda yine 3 adet giyotin pencere

vardır. Bu pencerelerin en solunda aşağıdaki kapıya bakışta görülmemek amacıyla

yapılmış “kim geldi” kafesi göze çarpar. En sağdaki oda öne doğru 50 cm kadar

çıkma yapar. Bu çıkma 3 adet 12/12 cm boyutlu payandayla desteklenmiştir. Burada

2 adet giyotin pencere vardır. 2. kat, 1. kat hizasında, yaklaşık 2.85 yüksekliğindedir.

Solda 3 adet giyotin pencere bulunur. Orta akstaki oda öne doğru 118 cm kadar

çıkma yapar ve burada da 3 adet giyotin pencere bulunur. Cumba sağdaki büyük,

sağ taraftaki 1. kat çıkması nedeniyle daha küçük boyutlu eliböğründelerle

desteklenmiştir. Cumba saçak çıkması ile sonlanan üçgen alınlık ile tamamlanmıştır.

Cephenin en sağında sağda 2 adet giyotin pencere vardır. Katlar arasında

ortasından basit pahlı 3 cm’lik bir çıta geçen 24 cm yükseklikte ahşap silme

bulunmaktadır. Ana kütlenin, çıkma ve cumbaların kenarlarında dönen 12 cm’lik

ahşap pervazlar bu silmelerle bütünleşerek çerçeve oluşturur. Tüm cephe sıvalıdır.

Ön cephede çatı saçağı yaklaşık 9.75 kotunda, yatay bir şekilde sonlanır. Çatının

13

üstünde orta aksın biraz sağına kaymış şekilde cihannüma görülmektedir. Ortadaki

cepheye paralel olmak üzere 3 adet dar kenarın hepsi de üçgen alınlık ve profilli

saçak ile sonlanır. Her cephede 1 adet basık kemerli giyotin pencere bulunur.

cihannüma yer yer değişmekle birlikte parapet hizasına kadar çatı içinde kalmaktadır

(bkz. rölöve doğu cephesi, f.10-18).

Kuzey cephesi:

Doğu cephesi 535 parseldeki 2 katlı yapıya bitişiktir. Bu nedenle bu cephede

1. katta çıkma yapan kısım ve payandaları ile 2. kat ve cihannüma görülmektedir. 2.

katta doğu cephesine doğru zeminden çıkma yapan sol kısımda dar bir giyotin

pencere vardır. Yine burada doğu cephesine çıkma yapan cumbanın yan duvarında

dar bir giyotin pencere ve eliböğründeler görülür. Orta kısımda merdiveni aydınlatan

ve tavana yakın iki adet küçük giyotin pencere bulunur. en sağda banyo kısmını

aydınlatan küçük tek kanatlı kare bir pencere yer almaktadır. Çatı saçağı yaklaşık

9.76 kotunda yatay olarak devam etmektedir. Çatının üstünde orta aksta cihannüma

görülmektedir. Cihannüma çatı eğimine bağlı olarak değişen fakat, genel olarak

parapet seviyesine kadar çatının içinde kalmaktadır. Sekizgen planlı bu katın geniş

kenarlı kısmı orta aksta cepheye paralel, 2 adet dar kenarı açılı olarak cephe verir.

Her cephe üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır. Orta kısımda 2’şer, yanlarda 1’er

adet basık kemerli giyotin pencere vardır. Çatıda, doğu kenarında yaklaşık 11.41

kotunda kargir baca görülmektedir. Cepheler sıvalı, çatılar alaturka kiremit

kaplıdır(bkz. kuzey güney cephesi, f.19,22,23).

Batı cephesi:

Batı cephesi 542 parsele bitişiktir. Burada 542 parseldeki tescilli yapı ile

Fenerli Ev arasındaki 3.30 m mesafedeki kısma her iki yapıya da bitişerek yapılan 2

kat yüksekliğindeki bir yapı ve önünde sundurması bulunmaktadır. Bu kısma

girilemediğinden sundurma gerisinde ve parselin kuzeyindeki zemin kat cephesi ve

kısmen 1. kat cepheleri görülememektedir. Sol tarafta ana kütleden öne doğru çıkan

hela hacimlerinin kütlesi görülür. Burada iç kısımdan anlaşıldığına göre 1. katta

sadece helanın bulunduğu kısımda sonradan küçültüldüğü anlaşılan yaklaşık 30/30

cm boyutlarında bir pencere açıklığı mevcuttur. Bunun dışında 1 kat cephesi

tamamen sağırdır. 2. katta soldaki çıkıntı yapan kütlenin an sağında tek kanatlı küçük

14

hela penceresi, orta aksta cihannüma merdivenini ve merdiven altı odasını aydınlatan

iki adet tavana yakın küçük giyotin pencere bulunur. En sağda ise ön cepheye çıkıntı

yapan kısımda yer alan dar bir giyotin pencere vardır. Batı cephesi yönünde çatı

eğimi olmayıp kütlenin orta aksında en yüksek noktasına (11.94) ulaşan kalkan

duvarı ile bitirilmiştir. Burada 24 cm kadar çıkan bir saçak vardır. Kalkan duvarının

orta aksında saçağa yakın basık kemerli giyotin pencere vardır ve bu pencere

cihannüma merdiven holünü aydınlatır. Çatının üstünde hemen hemen orta aksta

cihannüma görülmektedir. Ortadaki cepheye paralel olmak üzere 3 adet dar kenarın

hepsi de üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır. Her cephede 1 adet basık kemerli

giyotin pencere bulunur. cihannüma yer yer değişmekle birlikte parapet hizasına

kadar çatı içinde kalmaktadır. Cepheler sıvalı, çatılar alaturka kiremit kaplıdır (bkz.

rölöve batı cephesi, f.20,22).

Malzeme ve Yapım Tekniği

Yapı doğu ve güney yönlerinde (sokağa bakan) 65-70 cm; batı ve kuzey

yönlerinde (komşu parsel sınırlarında) 75-80 cm kalınlıklarda moloz taş ve ahşap

hatıl ile oluşturulmuş duvarlar üzerine inşa edilmiştir (bkz. rölöve zemin kat planı, f.17). Bu

duvarlar ortalama 1.25-1.41 kotuna kadar yükselmekte, bu kottan sonra ahşap

karkas arası kerpiç dolgulu duvar sistemi başlamaktadır. Duvar kalınlığı zemin katta

sıva kalınlığına göre 17-20 cm arasında değişmektedir. Ana dikmeler zemin katta

ortalama r=16 cm veya 14/14,15/15 cm, üst katlarda 13/13, 11/11 cm boyutlarındadır.

Ana kirişler ortalama 11-12/24, 15/15 döşeme kirişleri 6,8/16 boyutlarındadır (bkz.

rölöve zemin kat planı, f.29,39,40). Duvarlar 2-3 cm kalınlığında çamur+saman çöpü

sıvalıdır (bkz. Sıva analizleri).

1. ve 2. katlarda yapım sistemi ahşap karkastır. Duvarların içi boş tutulmuş,

bağdadi tekniğinde çamur+saman çöpü üstüne ince kireç sıva ile sıvanmıştır (bkz.

Sıva analizleri,f.9,10,11,13 ). Duvar kalınlıkları 16-18 cm arasında değişmektedir.

Döşeme kalınlıkları tavan ve döşeme kaplaması ile toplam 18 cm (1,5+15+1,5 cm)

civarındadır. Kuzey ve batı yönlerinde 1. ve 2. kat duvarları “yarım dolgu”

sistemindedir (S.H. Eldem s. 173,176). Bu sağır duvarların kalınlığı 75-80 cm olup

içlerine dolap, ocak ve baca yerleştirilmek suretiyle karkas kısımda 25-30 cm’e

inmektedir. Bu duvarda dolgu malzemesi 10/28 cm boyutlarında kerpiçtir (rölöve 1. ve

2. kat planları, f.123).

15

Cihannüma katı yapının orta kısımdaki birbirine dik 4 ana taşıyıcı aksına

oturtulmuştur. Duvarları ahşap karkas sistemdedir (bkz.f.103-105). Bağdadi çıtası

üstüne yaklaşık 2-2,5 cm kalınlığında çamur+saman çöpü sıva üstüne ince kireç

sıvası yapılmıştır (bkz. Sıva analizleri). Cihannüma çatı saçağı ahşap profiller üstüne

yine bağdadi çıtası çakılmak suretiyle sıvanarak oluşturulmuştur. Merdivenlerin limon

kirişleri bir tarafı duvar içine monte edilmiş, diğer tarafı açıktadır. Ahşap basamaklar

bu kirişlere oturtulmuştur (bkz. f.43,45,61).

Hasarlar

Fenerli Ev’in yöredeki mimari ve simgesel önemi nedeniyle iç ve dıştaki

hasarlar ayrıntılı olarak incelenmiş ve bozulmalar 1/50 ölçekli plan, kesit, görünüş,

tavan ve döşeme çizimleri üzerinde gösterilmiştir.

Strüktürel hasarlar (yatay ve düşeyden ayrılma)

Yapının temel sorunu ilk gözlemsel incelemede de anlaşılabileceği üzere

strüktürel deformasyondur (bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: a-a,c-c,d-d kesiti, kuzey ve doğu

cepheleri). Batı yönüne doğru çökme ve eğilme kuzey-güney cephelerinde, çatıda ve

cihannüma kısmında izlenebilmektedir. Batı cephesinde ve cihannümada dışa doğru

8-10 cm civarında düşey sapma tespit edilmiştir. 107, 104,103,207,204,206,203 nolu

mekanlarda döşemede batı yönüne doğru 28 cm’e varan çökmeler ölçülmüştür. Bu

hasara batı yönünde 535 parseldeki yapı ile Fenerli Ev arasında yer alan 3.30 m

genişlikteki alana sonradan yapıldığı düşünülen ahşap karkas ek yapının ve bu

yapının inşaasının neden olduğu sanılmaktadır. Bu yapı aynı zamanda hayattaki

merdiven altı/depo bölümünün batısındaki muhdes duvarın sınırladığı mekan ile

ilişkili olabilir (bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: 1.-2. kat planı, b-b,c-c,d-d kesitleri,kuzey ve güney

görünüşleri ). Söz konusu müdahaleler 1. katta 108 mekanı ile 109 hela arasındaki

duvarın çökmesinin ve 109,209 hela kısımlarının batı duvarının kısmen yıkılmasının

nedeni olabilir.

Güney cephesinde, zemin katta sağ tarafta görülen göçük muhtemelen büyük

bir aracın çarpmasıyla -Hamam Sokak ile Rüştiye Sokak bağlantısında ihmal edilemeyecek

oranda bir araç geçişi mevcuttur- meydana gelmiş, zaman içinde ön cephedeki cumba ve

üzerindeki balkonun çökmesine neden olarak, yapının taşıyıcı sisteminde ağır hasar

yaratmıştır. 103,102,101,203,203,201 nolu mekanlarda döşemede 14 cm’e varan

16

çökmeler, güney cephesinin doğu kısmında 6 cm civarında dışa doğru düşey sapma

ölçülmüştür (bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: 1.-2. kat planı, a-a kesiti ,doğu görünüşü ).

Doğu cephesinde, kuzey yönünde 1. kat ve 2. kat çıkmasında belirgin bir

çökme görülmektedir. 105 ve 205 nolu mekanlarda çıkmadaki çökme her iki yönde de

5 cm olarak ölçülmüştür. Ayrıca çıkmanın 1. kattan 2. kat tavanına kadar mesafede

düşeyden 8 cm sapma ölçülmüştür(bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: 1.-2. kat planı, d-d kesiti

,doğu görünüşü ). Burada çıkmayı taşıyan payandaların ve cephe düzeninin yapı

genelinde farklı olduğu dikkat çekmektedir. Söz konusu bölgede yapılmış herhangi bir

tadilat yapı taşıyıcı sisteminin bozulmasına neden olmuş olabilir. Bir diğer ihtimal ise

daha önceden oluşan bir hasarı engellemek için tamirat yapılmış olması, duvar

sistemi ile payandaların bu sırada yenilenmesidir.

Söz konusu deformasyonlar yapı bütünlüğünün bozulmasına neden olarak

ahşap döşeme, tavan, kapı, pencere, pervaz, eliböğründe, sıva vb. vb. tüm yapısal

elemanların bozulmasında en önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sıvada bozulma (yüzey kaybı, kabarma, yerinden ayrılma)

Dış cepheyi koruyan boya katmanının işlevini kaybetmesi ile açığa çıkan

çamur esaslı sıva ısı değişimi, yağmur, rüzgar vb. hava şartlarına açık kalarak

zamanla aşınmış, yüzey kaybı ve çatlaklar meydana gelmiştir. Strüktürel

deformasyonların da etkisiyle hemen tüm dış cephelerdeki mevcut sıva katmanında

ince ve geniş çatlaklar, kabarma, yerinden ayrılma vb. hasarların en az biri veya

birkaçı bir arada görülmektedir.

İç kısımlarda strüktürel deformasyonlara ve nem etkisine bağlı olarak gelişen

sıva bozulmaları gözlenmektedir. Zemin kat merdiven ve hayat duvarlarında, z04,z03

nolu mekan duvarlarında, 1. katta 101,102,103 nolu odaların güney duvarında, sofa

batı duvarında, 107,108,109 nolu ıslak hacim duvarlarında, 2. katta sofa eyvanı

doğuda cumba kısmında, sofa ve kuzey duvarlarında, tekne tavanda, cihannüma

duvarlarında sıvada bozulma tespit edilmiştir.

Sıva dökülmesi

Özellikle dış cephede geniş alanlarda sıva dökülmesi gözlenmektedir. Bunun

nedeni strüktürel deformasyonla oluşan çatlakların ve yapının terk edildikten sonra

bakımsız kalması sonucunda ısı değişimi, yağmur, rüzgar vb. hava şartlarına açık

17

kalarak zamanla genişlemesidir. Benzer dökülmeler iç kısımda nem alan bölgelerde

ve strüktürel deformasyonun ve derin çatlakların olduğu bölgelerde görülmektedir.

Zemin kat z02 oda duvarlarının sıvası tamamen dökülmüştür. 1. katta 101,102,103

nolu odaların güney duvarında, sofa batı duvarında, 107,108,109 nolu ıslak hacim

duvarlarında, 2. katta sofa eyvanındaki cumbanın yan duvarlarında, sofa ve kuzey

duvarlarında, tekne tavanda, cihannüma duvarlarında sıva dökülmesi tespit edilmiştir.

Derin sıva çatlağı

Strüktürel deformasyona bağlı olarak dışta ve içte; burulmanın ve çekme

gerilmesinin meydana geldiği konsolların köşe noktalarında, pencere açıklıklarının

köşelerinde, duvar birleşimlerinde, güney cephesinde çöken kısımda ve cihannüma

köşe birleşimlerinde görülmektedir. Zemin kat merdiven ve hayat duvarlarında,

z04,z03 nolu mekan duvarlarında, 1. katta 101,102,103 nolu odaların güney

duvarında, sofa batı duvarında, 107,108,109 nolu ıslak hacim duvarlarında, 2. katta

sofa eyvanı doğuda cumba kısmında, sofa ve kuzey duvarlarında, tekne tavanda,

cihannüma duvarlarında çatlaklar tespit edilmiştir.

İnce sıva çatlağı

Dış cepheyi koruyan boya katmanının işlevini kaybetmesi ile açığa çıkan

çamur esaslı sıva ısı değişimi, yağmur, rüzgar vb. hava şartlarına açık kalarak

zamanla aşınmış, yüzey kaybı ve çatlaklar meydana gelmiştir. Ayrıca iç kısımda yine

deformasyona bağlı olarak ince sıva çatlakları görülmektedir.

Ahşap elemanda bozulma (çatlak, detay bozulması, aşınma)

Ahşap elemanlarda başlıca iki nedenle deformasyon görülmektedir:

1- Strüktürel deformasyona bağlı olarak detay bozulması

2- Hava şartlarına (ısı farkı, rüzgar, nem, yağmur) maruz kalma nedeniyle

çatlama, dönme ve aşınma

Dış kısımdaki ahşap elemanlarda (çatı saçağı, pencereler, kapılar, kat

silmeleri, eliböğründeler, pervazlar, balkon korkulukları, ahşap süslemeler) bu

hasarların her ikisi de görülürken, iç kısımdaki ahşap elemanlar (kapılar, döşemeler,

tavanlar, dolaplar, sedirler) oldukça sağlam durumda olup yalnızca büyük çökme

noktalarında detay bozulmasına uğramıştır.

18

Ahşap elemanda nem etkisi

Çatıda meydana gelen hasarlar nedeniyle 2. tavanında, cihannüma tavanında

ve ıslak hacimlerde taşıyıcı kirişlerde ahşap elemanlarda nem etkisi ve yer yer

çürüme belirtileri görülmektedir.

Ahşap elamanda böceklenme

Zemin katta taş duvar konstrüksiyonu içinde açıkta kalan hatıllarda ve

hayattaki dikmelerde kurt ve böcek delikleri görülmektedir. Bunun nedeninin zemin

kat düzeyinde etkin bir böcek türünün belli tür ağaçlara zarar vermesi olabilir.

Taş duvarda malzeme kaybı

Zemin katta kapilaritenin yarattığı nem etkisi ve hava şartları etkisi ile taş

duvarların içte ve dışta sıva, derz ve harcında malzeme kaybı gözlenmektedir.

Nitelikli ek

Geleneksel yapım tekniklerinin devam ettiği yörede bazı yapıya sonradan

eklendiği anlaşılan bazı eklerin malzeme ve detay olarak belli bir niteliğe sahip

olduğu görülmektedir. Zemin kat z04 mekanına dışarıdan girişi sağlayan kapı ve

burayı aydınlatan pencerenin hoş detaylara sahip olduğu ve cephe düzenini

bozmayan bir kurguda olduğu düşünülmektedir (bkz. p.z.1 ve k.z.3 detaylar, f.18ı).

Niteliksiz ek

Yapıya sonradan eklenen merdiven, duvar, kapı gibi elemanların mimari

kurgu, malzeme ve detay kalitesi, strüktürel sisteme uyum açısından belli bir nitelik

düzeyine ulaşmadığı görülmektedir. Zemin kattan 1. kata çıkan dönel merdivenin

kurgusal ve detay yapısı itibarıyle 2. kata çıkan merdivenden çok farklı bir yapıya

sahip olduğu görülmektedir (bkz. planlar, ,a-a,d-d kesiti, f.62 ve f.69-70). Zemin katta hayata

eklenen z05 banyo delikli tuğla ve beton kullanılarak yapılmıştır. 1. katta 101 nolu

odada doğu yönündeki pencereler sıvanarak kapatılmıştır(bkz.doğu cephesi). Zemin

katta merdiven holü ile hayat arasındaki duvar, 1. katta sofayı merdiven holünden

ayıran duvar ve bu duvarda yer alan kapı ve 1. kattaki oda kapılarının yapının mimari

kurgusuna ve detay kalitesine uygun olmadığı düşünülmektedir (bkz. f.44,48).

19

Eksik eleman

Zaman içinde meydana gelen detay bozulmaları nedeniyle giyotin pencerelerin

hareketli kısımlarının, pencere kafeslerinin yok olduğu, sonradan yapılan kullanıcı

müdahaleleri ile bazı döşemelerin ve sedirlerin kaldırıldığı gözlenmiştir(bkz. rölöve

bozulma paftaları: cepheler, planlar).

___________________________________________________________________________

KAYNAKLAR:

Sakarya’da Türk Mimari Eserleri, Y.Doç.Dr.Yusuf ÇETİN, Sakarya Büyükşehir Belediyesi

Yayını, 2008.

Taraklı, Tarihin Doğayla Buluştuğu Yer, Y.Doç.Dr. Emin SEZER ve Diğerleri, Taraklı

Kaymakamlığı Yayını, 2003.

Taraklı’nın Fiziksel Ve Tarihsel Dokusu, Sivil ve Anıtsal Mimarlık Örnekleri ve Hacı Rıfatlar

Konağı Restorasyonu, Sadık Selçuk ÖZKAN, Y.L. Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Ens. İstanbul, 2008.

Taraklı’da Geleneksel Sivil Mimaride Kullanılan Yapım Teknikleri ve Sadık Özen Evi

Restorasyon Önerisi, Ferdi SEYMEN, Y.L. Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Ens. İstanbul, 2008.

Geleneksel Taraklı Evlerinin Yapım Süreç ve Teknikleri, Hafize Bilge ÖZYER, ODTÜ Yapı

Bilgisi A.B.D., İstanbul, 2008.

Türk Evi, Osmanlı Dönemi,C-I,II,III, Sedad Hakkı ELDEM, Taç Vakfı, İstanbul, 1985.

Geleneksel Türk Mimari Yapım Sistem ve Elemanları-C.I,II, Hüsrev TAYLA, Taç Vakfı,

İstanbul, 2007.

Hazırlayanlar:

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29